Алсын Хараа

1

ÀËÑ

ÛÍ

ÕÀ

ÐÀ

ÀÀËÑÛÍ ÕÀÐÀÀ ÒÀÍÛ ÕÈË ÕßÇÃÀÀÐÛÃ ÒÝËÍÝ

2

Ë.Î

ÞÓ

Í-Ý

ÐÄÝ

ÍÝ

Ëóâñàííàìñðàéí ÎÞÓÍ-ÝÐÄÝÍÝ

ÀËÑÛÍ ÕÀÐÀÀTàíû õèë õÿçãààðûã òýëíý…

Òàâ äàõü õýâëýë

3

ÀËÑ

ÛÍ

ÕÀ

ÐÀ


ÀËÑÛÍ ÕÀÐÀÀ

Çîõèîã÷ Ëóâñàííàìñðàéí ÎÞÓÍ-ÝÐÄÝÍÝ

Õÿíàí òîõèîëäóóëñàí Áîëäûí ÒÓÓË

Ýðõýì óíøèã÷ òàíä õýðýãòýé ãýæ ¿çâýë ýíý íîìûã àëü ÷ õýëáýðýýð àøèãëàõûã çîõèîã÷èéí ç¿ãýýñ çºâøººðºâ.

4

Ë.Î

ÞÓ

Í-Ý

ÐÄÝ

ÍÝ

ÓÍøèã× òÀÍÀÀ

Õ¿íèé õîðâîî õè÷íýýí óóäìûã õýëæ áàðøã¿é á¿õ ç¿éëä ÿìàð íýãýí óòãà ó÷èð, ó÷èã øàëòãààí, óÿëäàà

õîëáîî, ¿íäýñ ñóóðü áàéõ àæýý. Õ¿ì¿¿ñèéí çàðèì íü áóñäàä íºëººëæ àìüäàðäàã áîë

äèéëýíõ íü ºíººäðèéí õîîë, ìàðãààøèéí õýðýãöýýíèé òºëºº ç¿òãýõ àæ.

Ýíý á¿õ ÿëãààòàé áàéäàëä ìýäýýæ îëîí ç¿éë íºëººëºõ áîëîâ÷ íèéòëýã ÿçãóóð íü àëñûí õàðàà (vision) ãýæ îëîí õ¿í ¿çæýý.

Íýã ¿ãýýð õýëáýë àìüäðàëûí óòãà ó÷èð, àç æàðãàë, àìæèëò á¿òýýë, èòãýë íàéäâàð, õ¿ñýë òýì¿¿ëýë, ýð÷ õ¿÷, çîðèëãî çîðèëò, áóñäûí òºëººõ õàéð, õºãæèë äýâøèë ãýýä õ¿í òºðºëõòºí îëîí çóóíû òóðøèä õàéñààð èðñýí äààìàí õààëãàíóóäûí ò¿ëõ¿¿ð íü àëñûí õàðàà þì.

Õîðâîîä öººõºí õ¿í ýíýõ¿¿ íóóöûí òóõàé ìýäýæ, õààëãàíóóäûã íýýõèéí òºëºº àìüäðàëàà çîðèóëäàã áºãººä ò¿¿õ òýäíèéã õîæèì àãóó õ¿ì¿¿ñ ãýæ äóðñàõ íü îëîíòàà. Õ¿í á¿õýí ÿìàð íýãýí àãóó ç¿éëèéã á¿òýýõýýð ýíý äýëõèéä èðäýã áèëýý. ×óõàìõ¿¿ íºãºº àëñûí õàðàà õýìýýõ ò¿ëõ¿¿ðèéã îëæ àâ÷ ÷àäñàí ýñýõýýñ àìüäðàë íü õýìæèãäýõ ýñýõ íü øàëòãààëäàã.

Õàðèí ºíººäºð áèä ýíýõ¿¿ àìèí ÷óõàë ò¿ëõ¿¿ðèéí òóõàé ÿðèëöàõ áîëíî. Òà ýíý æèæèãõýí íîìûã äóóñòàë íü õè÷ýýíã¿éëýí óíøèæ, òóíãààí áîäîîä, øèéäâýð ãàðãàæ ÷àäàõ àâààñ ìàãàäã¿é àìüäðàëûíõàà àëñûí õàðààã îëæ, ç¿ðõ ñýòãýëèéí áîëîîä àìæèëò á¿òýýëèéíõýý îðîí çàé, õèë õÿçãààðàà òýëýõ áîëîìæòîé...

Äýëõèéí îëîí îðîíä “Èâ¿¿ðèéí ÷óëóó”-òàé ç¿éðëýãäýí òºñººëºãääºã “àëñûí õàðàà”-íû òóõàé óíøèã÷ òàíòàé ÿðèëöàõ ÷èí ñýòãýë ºâºðëºí ýíýõ¿¿ íîìûã áè÷ëýý.

Òàíüòàé òàíû äîòîîä åðòºíöòýé íîìîîðîî äàìæèí òàíèëöàõ õóâü òîõèîñîíä áè áàÿðòàé áàéíà.

Õóðö îâîãò Ëóâñàííàìñðàéí Îþóí-Ýðäýíý

5

ÀËÑ

ÛÍ

ÕÀ

ÐÀ


Òàëàðõàë

5 íàñ õ¿ðòëýý õýëä îðîîã¿é, òºðºëõèéí íîîìîé ìèíèéõýý òºëºº ººðèéí á¿õèé ë àìüäðàëàà çîðèóëñàí õàéðò ààâ Ñ.ËóâÑàííàìÑðàé òàíûõàà öàãëàøã¿é à÷ëàëûã õ¿íäýòãýæ õ¿¿ íü òàíäàà ýíýõ¿¿ íîìîîðîî ñýòãýëèéí Ñóâðàãà á¿òýýì¿é.

6

Ë.Î

ÞÓ

Í-Ý

ÐÄÝ

ÍÝ

ÀãÓÓËãÀ

Ýíý íîì àìüäðàë, àëñûí õàðàà, øèéäâýð, çºâëºìæ ãýñýí ¿íäñýí äºðâºí áºëãººñ á¿ðäýíý.

“Àìüäðàë” õýìýýõ òýðã¿¿í áºëºã

Àìüäðàëûí óòãà ó÷èð, ¿íý öýíý áà öàã õóãàöààíû -ìºí ÷àíàð;

Õ¿í õîðâîîä èðýýä áóöàõ õóãàöààíäàà àìüäðàëûã -ººäðºã, ¿íý öýíýòýéãýýð õàðæ ÷àäâàë ÿìàð ÷ áýðõøýýëèéã äàâàí òóóëæ, þóã ÷ á¿òýýõ áîëîìæòîé òóõàé;

À - ìüäðàëûí òóõàé áîäîë ýðãýö¿¿ëýë, õ¿ì¿¿ñèéí õýëñýí ¿ãñ, àìüäðàëä òîõèîëäñîí ñîíèðõîëòîé ò¿¿õ¿¿ä;

“Àëñûí õàðàà” õýìýýõ äýä áºëºã •

À - ìæèëòàíä õ¿ðñýí õóâü õ¿í áîëîí áàéãóóëëàãà, õºãæèí äýâæñýí óëñ îðíû ñýðãýí ìàíäëûí íóóö áîëñîí àëñûí õàðààíû ìºí ÷àíàð;

ªºðèéí àëñûí õàðààãàà õýðõýí òàíèõ òóõàé ; -

Óðëàã ñî¸ë, íèéãýì óëñ òºð, áèçíåñ, ã¿í óõààíû -ñàëáàðûíõàí àëñûí õàðààã õýðõýí îéëãîäîã òóõàé áîäîë ýðãýö¿¿ëýë;

7

ÀËÑ

ÛÍ

ÕÀ

ÐÀ


“Øèéäâýð” õýìýýõ ãóòãààð áºëºã•

Çºâ øèéäâýð ãàðãàæ ÷àäâàë ÿìàð ÷ èõ ç¿éëèéã á¿òýýæ ÷àäíà;

øèéäâýð ãàðãàõã¿é òýýíãýëçýõ àëñûí õàðààòàé óÿëäààã¿é øèéäýë ãàðãàâàë ÿìàð ÷ èõ áîëîìæ àøèãëàãäàõã¿é ºíãºð÷ áîëîõ òóõàé;

Øèéäâýðèéí òóõàé ñîíèðõîëòîé ò¿¿õ, ºã¿¿ëýìæ, áîäîë ýðãýö¿¿ëýë, ò¿ëõ¿¿ð ¿ãñ;

“Çºâëºìæ” õýìýýõ õàâñðàëò áºëºã •

Àëñûí õàðààíû òºëºº àìüäðàëàà çîðèóëàõàä òàíü ñàíàæ ÿâàõàä èë¿¿äýõã¿é ãîìäîë, òºâëºðºë, àëòàí áàëàíñ çýðýã ñýäâ¿¿ä áîëîí ººðèéãºº ÿìàð òàëáàðóóäàä ÷àäâàðæóóëàí õºãæ¿¿ëæ ÷àäâàë àìæèëòàíä õ¿ð÷ áîëîõ òóõàé ýíý áºëãººñ óíøèæ, õàìãèéí ñ¿¿ëèéí ¿åèéí ìýäýýëýë àâàõ áîëîìæòîé.

8

Ë.Î

ÞÓ

Í-Ý

ÐÄÝ

ÍÝ

ÒÝÐÃ¯¯Í ÁªËªÃ

ÀÌÜÄÐÀË“Àìüäðàë ãýæ þó âý? ãýäãèéã ýðãýö¿¿ëýí áîäîæ

áàéõ çóóð òýð àëü õýäèéí ºíãºðºí îäæýý”

“Àìüäðàë áîë óðñàí ºíãºð÷ áóé ëàà áèø, õàðèí àãøèí òºäèéä ãàðò ÷èíü áàðèãäàæ áóé øèäýò áàìáàð þì. Ò¿¿íèéã õýí íýãýíä äàìæóóëàí ºãºõººñºº ºìíº ÷àäàõ õýðýýðýý ä¿ðýëç¿¿ë”

“Àëò õîâîð ó÷ðààñ ¿íýòýé áàéäãèéí àäèë, àìüäðàë ¿íýòýé ó÷ðààñ áîãèíîõîí áàéäàã”

9

ÀËÑ

ÛÍ

ÕÀ

ÐÀ


10

Ë.Î

ÞÓ

Í-Ý

ÐÄÝ

ÍÝ

ÀìüÄÐÀË ¯ÍÝ öÝÍÝòÝé

- 1 -

Íýãýí ã¿í óõààíòíààñ ãàéõàìøèã ãýæ þó âý? ãýæ àñóóõàä òýðýýð èíýýìñýãëýí íàð ìàíäàõ, íàð

æàðãàõ ãýæ õàðèóëñàí ãýäýã. ¯íýõýýð ÷ äýëõèé íàðûã, ñàð äýëõèéã õè÷íýýí æèâàà æèë òîéðñîîð áàéíà. Ãýðýëò íàðàí óðüäûí àäèë èë÷ ãýðëýý õ¿í òºðºëõòºíä ò¿ãýýæ, õÿçãààðã¿é ñàíñàðûí óóäàìä òîîëøã¿é îëîí ãàðèã ýðõýñ ººð ººðèéí çàìààð ýìõ çàìáàðààòàé àÿëñààð ë…

Íàðíû ãàðèãóóä àÿëàëûí çàìàà æààõàí ººð÷ëºõ òºäèéä ë ýíý äýëõèé àþóëä ó÷ðàõ áèëýý. Áèäíèé àìüäðàëûã òýòãýã÷ íàð øîî äºðâºëæèí á¿ð íü 130.000 ìîðèíû õ¿÷, íàéìàí öèëèíäðòýé 450 ìàøèíû õºäºëã¿¿ðèéí õ¿÷òýé òýíöýõ ýíåðãèéã òîãòìîë ÿëãàðóóëäàã. Íàð õýäèé õ¿÷òýé ÷ òýíãýðèéí çààäàñ, ñ¿¿í çàìûã á¿ðä¿¿ëäýã çóóí òýðáóì îääûí äîòîð íýã ë æèæèã õýñýãò íü òîîöîãääîã.

Äýëõèé òýíõëýãýý ýðãýõ õóãàöààãàà õýäõýí ìèíóòààð ººð÷ëºõºä áèä àìüäðàõ áîëîìæã¿é áîëíî ãýäýã. Áèäíèé àìüäðàí áóé äýëõèé çóðãààí èõ íàÿä òîíí (çóðãààãèéí äàðàà õîðèí òýãòýé) æèíòýé ãýæ òîîöîîëîãäñîí. Ýõ äýëõèé ìààíü åðòºíöèéí óóäàìä ÿã õîðèí ãóðâàí õýì õýëáèéí òîãòñîí áàéäàã. Ýíý õýëáèéëò æààõàí äóòóó ýñâýë æààõàí èë¿¿ áàéõàä ë óëèðëóóä ººð÷ëºãäºæ, òóéëóóäûí ìºñ õàéëæ, õóóðàé ãàçàð áàéõ ÿìàð ÷ áîëîìæã¿é áîëîõ áàéñàí. Õýäèéãýýð áºìáºðöºã ìààíü òýíõëýãýýðýý öàãò ìÿíãà çóðãààí çóóí êì, ºäºðò äº÷èí ìÿíãàí êì, æèëä àðâàí äºðâºí ñàÿ äºðâºí çóóí ìÿíãàí êì õóðäààð ñýíñ ìýò ýðãýäýã ÷ áèäíèé õýí ìààíü ÷ äýëõèéí òîéðîã çàìààñ øèäýãä÷èõäýãã¿é.

11

ÀËÑ

ÛÍ

ÕÀ

ÐÀ


Áèäýíä ìºõºæ áîëîõ îëîí îëîí øàëòãààí áóé. Ãýâ÷ õ¿í òºðºëõòºí çóðãààí òýðáóìóóëàà ýõ äýëõèéíõýý ýëãýí äýýð ç¿ðõ ñýòãýëäýý ñàíñðûí óóäìààñ ÷ àãóó îðîí çàéã õ¿ñýë ìºðººäëººðºº á¿òýýæ, áèå áèåíäýý óòãà ó÷èð, àç æàðãàë, õàéð ñýòãýë áýëýãëýí àìüäàðñààð...

Õ¿í áîëæ òºðºõ íü äýýø õàðóóëñàí òýâíý äýýð øóóäàé àðâàéã àñãàõàä òîãòîæ ¿ëäñýí ãàíöõàí øèðõýãòýé ä¿éöýõ¿éö õóâü òàâèëàí ãýëöäýã.

Ýðòíèé Õ¿íí¿ óëñàä, õîæèì îäîîãîîñ 200 ãàðóé æèëèéí ºìíº Õÿòàäàä óëñàä õ¿íèé õóðóóíû õýý õýçýý ÷ äàâòàãäàõã¿é ãýäãèéã îëæ òîãòîîñîí ãýäýã. Ýíý íü ýðýí ñóðâàëæëàõ ¿éë àæèëëàãààíä òîìîîõîí äýâøëèéã ãàðãàñàí áàéäàã. Òýãâýë õóðóóíû õýý íü õ¿ðòýë ¿ë äàâòàãäàõ õ¿íèé äîòîîä åðòºíö, õ¿ñýë ìºðººäºë, õàéð ñýòãýë, ãîî ñàéõíû ìýäðýìæ èë¿¿ ãàéõàëòàé áàéõ íü ìýäýýæ.

Òàíòàé àäèëõàí í¿äýýð åðòºíöèéã õàðäàã õ¿í áàéõã¿é, öààøèä ÷ áèé áîëîõã¿é. Óðñàæ áóé óñíààñ áèäíèé íýã íü õýí ÷ ñîíñîæ áàéãààã¿é àÿëãóóã, íºãºº íü ¿ë äàâòàãäàõ çóðàãëàëûã îëæ õàðäàã áèëýý. Ýíãèéí ç¿é òîãòëûã ãîî ñàéõàí áîëãîæ õàðíà ãýäýã õàðàãäàæ áóé ç¿éëýýñýý èë¿¿ ýðõýì þì.

Ñýòãýë ñóäëàà÷ Äýéë Êàðíåãè: “Òà àç æàðãàëòàé áàéõûã õ¿ñâýë äýðãýäýõ õ¿ì¿¿ñýý ººðòýéãºº àäèëõàí áîëãîõ ãýæ á¿¿ õè÷ýýãýýðýé” ãýæ õýëñýí ãýäýã. Õ¿í ººð ººð ó÷ðààñ ë áèå áèåíäýý

õýðýãòýé áàéäàã ãýäýã îðã¿é ¿ã áèø ýý. Áèä äàâòàãäàøã¿é ºâºðìºö ó÷ðààñ ë àìüäðàë õýö¿¿ ÷ áàÿëàã áàéäàã.

Õ¿í áîëæ òºðºõèéí òºëºº áèäíèé õýíáóãàé íü ÷ þó ÷ õèéæ ÷àäààã¿é þì. ªâºº ýìýý òàíü íýãýí ãàçàð òîìèëîãäîí î÷îîã¿é áîë, ààâ ýýæ õî¸ð ÷èíü òàíèëöààã¿é

12

Ë.Î

ÞÓ

Í-Ý

ÐÄÝ

ÍÝ

áîë, ººð áóñàä æèæèãõýí ç¿éëýýñ øàëòãààëæ ÒÀ ýíý åðòºíöºä òºðºõã¿é áàéæ áîëîõ áàéñààí. Õàðèí òà áèä ºíººäºð õ¿í òºðºëõòíèé íýã õýñýã áîëæ ººðèéí ºâºðìºö íàìòðûã á¿òýýæ ÿâíà ãýäýã íýã ë óòãà ó÷èðòàé.

Äýëõèéí òîìîîõîí êîðïîðàöèéí çàõèðàë òåõíèêèéí øèíý÷ëýë õèéñýí òàëààðàà õýâëýëèéí áàãà õóðàë õèéëãýæ: “Ýíýõ¿¿ øèíý÷ëýë áîë õàìãèéí ñ¿¿ëèéí ¿åèéí øèëäýã äýâøèë áîëëîî. Áèä îäîî þóã ÷ õèéæ á¿òýýõýä áýëýí ãýæ áàõàðõàí õýëæýý”

Óäààí ¿ðãýëæèëñýí àëãà òàøèëò íàìäñàíû äàðàà õ¿¿õäèéí ñîíèíûã òºëººëºí îðîëöîæ áàéñàí áÿöõàí õ¿¿:

“Òýãâýë òàíàé ¿éëäâýð ãàíöõàí øèðõýã àìüä àëòàí çàãàñ õèéæ ÷àäàõ óó?” ãýæ àñóóñàí ãýäýã.

Õ¿íèé àìüäðàëûí ¿íý öýíèéí òóõàé Áóðõàí áàãøèéí ñóðãààëä “Çàìáóóëèí õîðâîîä õ¿ì¿¿í áîëæ òºðíº ãýäýã äýëõèéä äýýä òºðëèéã îëæ áóé ç¿éë” ãýæ ¿çäýã áîë Áèáëèéí ñóäàðò “Òà åðòºíöèéí ñóóðèàñ ÷ ºìíº ¿íý öýíýòýéãýýð òºëºâëºãäñºí” ãýæ áè÷èãäñýí áàéäàã àæýý.

Õîðâîîä õ¿í áîëîí òºðæ, çîâëîí áà æàðãàëûí ìºí ÷àíàðûã õàéí àìüäðàõ íü åðòºíöèéí ãàéõàìøèã ãýæ íýðëýãäñýí áàðèëãà, ã¿¿ð, öàìõàã, õýðýì, õýäýí ñàÿàðàà ¿éëäâýðëýãääýã Áåíö, Õàììåð ìàøèíààñ õàâüã¿é èë¿¿ ãàéõàìøèãòàé áèëýý.

Õ¿ì¿¿ñ àìüäðàëûíõàà ìºí ÷àíàðûã òàíèõûí òºëºº õè÷ýýæ, îëîí ¿çýë áîäîë, óðñãàë ÷èãëýëèéã ãàðãàñàí áºãººä õàìòäàà ôèëîñîôè õýìýýí íýðëýñýí áàéäàã. Ýíý á¿õíýýñ ñóäëàæ, îþóíû åðòºíöºä á¿òýýí áóé áîëãîñîí á¿õíèéã íü ýðãýö¿¿ëýí áîäîõ òóñàì õ¿í ç¿ãýýð ë áè÷íýýñ ¿¿ññýí áèîëîãèéí àìüòàí áèø ãýæ áîäîãääîã þì.

13

ÀËÑ

ÛÍ

ÕÀ

ÐÀ


- 2 -

Íýãýí àí÷èí çàëóó òýíãýð áàãàíàäñàí óóëñààð àâ õèéæ ÿâààä ãýíýò õàëüòèðàí óíàõäàà á¿ðãýäèéí ¿¿ðýíä áàéñàí ºíäºãíèé íýãýýñ áóñäûã íü õàãàë÷èõàæ. ¯ëäñýí ºíäãèéã ýõ á¿ðãýä ãîëîõ òóë áîëãîîìæòîé àâ÷èð÷ òàõèàíû ñàðàâ÷èíä õèéãýýä ýõ òàõèàãààð äàðóóëæýý.

Öàã õóãàöàà óðñàí îäîæ, íýã ë ºãëºº áÿöõàí á¿ðãýäèéí äýãäýýõýé, òàõèàíóóäûí äóíä í¿äýý íýýâ. Áóñàä äýãäýýõýéí àäèë òýð áóäàà òîíøèæ, àìüäðàëûí óòãà ó÷ðûí òóõàé òàõèà ýýæýýñýý ñóðàëöäàã áàéâ.

“ªíäºã ãàðãàæ òàõèà áîëãîõ, àëäàà áàãà ãàðãàæ ýçýääýý òààëàãäàõ íü õàìãèéí ÷óõàë“ ãýæ òàõèà ýýæ çààâàð÷èëíà. Á¿ãä ò¿¿íèé ¿ãèéã àíõààðàëòàé ñîíñîæ, õè÷ýýíã¿éëýí õºäºëìºðëºíº. Çºâõºí íýã ë äýãäýýõýé ÿàæ ÷ õè÷ýýãýýä îëèãòîé ¿ð ä¿íä õ¿ðñýíã¿é.

Áóñàä íü ò¿¿íèéã: “Öàðàé ìóóòàé, çàëõóó, õàìãèéí èõ èääýã” ãýæ àä ¿çäýã áàéâ. Õîíîã õóãàöàà ºíãºð÷ òàõèàíóóäûí õýâèéí àìüäðàë ¿ðãýëæèëñýýð...

Íýãýí ºãëºº òàõèàíóóä áóäàà òîíøèæ áàéòàë òîì ¿¿ë ãàð÷ èðýí ýðãýí òîéðîí õàðàíõóé áîëîâ. Äýãäýýõýéí¿¿ä àéí ñàíäàð÷, ýýæ ð¿¿ãýý ÿàðàí ã¿éöãýýëýý. Õàðèí öàðàé ìóóò äýýøýý ñàíàìñàðã¿é õàðàõäàà ýíý áîë ¿¿ë áèø õàðèí àñàð òîì øóâóó áîëîõûã ìýäýâ. Ò¿¿íèé æèæèãõýí ç¿ðõ õ¿÷òýé áóëãèëàí öîõèëæ, åð áóñûí òîì øóâóóíû èä áàõûã ãàéõàí áèøðýâ. Á¿ðãýä ýðãýëäñýýð ò¿¿íèé õàæóóä áóóãààä ò¿¿íýýñ òàõèàíû ñàðàâ÷èíä þó õèéæ áàéãààã íü àñóóæýý.

Äýãäýýõýé óéëàãíàí ººðèéí á¿òýëã¿éòëèéí òóõàé ÿðüæ, õàìãèéí àçã¿é òàõèà ãýäýãòýý ãóòàð÷ ÿâäãàà õýëýâ.

Á¿ðãýä èíýýìñýãëýí: “×È òàõèà áèø ó÷ðààñ ë òýð. ×èíèé àìüäðàëûí óòãà ó÷èð çºâõºí ºíäºã ãàðãàæ,

14

Ë.Î

ÞÓ

Í-Ý

ÐÄÝ

ÍÝ

áóñäàä òààëàãäàõ áèø” ãýýä ò¿¿íèéã äàãóóëàí ¿¿ëýíä òóëàì ìºíõ öàñò îðãèëûí äýýã¿¿ð íèñýâ.

Äýãäýýõýé ºíººã õ¿ðòýë àìüäàðñàí ñàðàâ÷, ºíäºð óóëñ, ºðãºí ìºðíèé äýýã¿¿ð íèñýõäýý åðòºíö ò¿¿íèé ñýòãýæ áàéñíààñ õàâüã¿é óóäìûã îéëãîæýý. Á¿ðãýä ò¿¿íä õýðõýí àãààð ñºðºí íèñýõèéã, æèã¿¿ðýý àøèãëàí àãààðò òîãòîõûã, ãýíýò øóìáàí èäýø õîîëîî ø¿¿ðýõèéã çààæ ºãººä “Îäîî ×È àìüäðàëûíõàà æèíõýíý óòãà ó÷ðûí äàãóó àìüäàð, á¿¿ð õîë íèñ” ãýæ õýëæýý.

Õ¿í á¿õýí ýíý õîðâîîä ÿìàð íýãýí àãóó ç¿éëèéã á¿òýýõýýð óòãà ó÷èðòàé èðäýã ÷ îëîíõè íü ýíý ç¿éëèéã ìýäýõã¿é òººðºëäñººð ººðòºº áóé áîëîìæ, àâüÿàñ áèëãýý àøèãëàæ ÷àäàëã¿éãýýð áóöäàã. Àäèëõàí öàã õóãàöààíä àìüäàð÷ áóé àòëàà çàðèì íü ò¿¿õèéã á¿òýýæ, ¿ëäñýí íü òýäíèéã õàðæ àìüäðàõàä ìýäýýæ îëîí ç¿éë íºëººëºõ áîëîâ÷ àìüäðàëûã õýðõýí õàðæ, õ¿ëýýí àâ÷ áàéãààãààñ íýæãýýä íü øàëòãààëíà.

Àÿãàíä áóé äóíäóóð óñûã ä¿¿ðýí ãýæ õàðàõ õ¿í áàéõàä õîîñîí ãýæ õàðàõ ÷ õ¿í áàéäàã. Ýðòíèé Ðîìûí ã¿í óõààíòàí Ñåíåêà àìüäðàëûã

òóéëûí çîðèëãîã¿é, ººäðºã áóñààð õàðâàë þóíä õ¿ðýõ òóõàé îëîíòàà ñóðãàñàí áàéäàã.

Ýíý òóõàé ò¿¿íèé ñóðãàñàí ãóðâàí àëäàðòàé ¿ã áàéäàã íü:

“Çîðèëãîã¿é. Àìüäðàëàà ÿã ë ãîëûí óñàíä õºâæ áóé ºâñ ìýò ºíãºðººäºã õ¿ì¿¿ñ áèé. Òýä ººðñäºº ÿâäàãã¿é, õàðèí òýäíèéã çººâºðëºäºã þì” “Àìüäðàë ãýæ þó âý? ãýäãèéã ýðãýö¿¿ëýí áîäîæ áàéõ çóóð òýð àëü õýäèéí ºíãºðºí îäæýý”. “Ýðãýýä õàðàõ þì áîë àìüäðàëûí èõýíõ

15

ÀËÑ

ÛÍ

ÕÀ

ÐÀ


õýñýã íü äýìèé áàëàé ç¿éëä, áàãàã¿é õýñýã íü ç¿ãýýð ñóóõàä çîðèóëàãäàæ, õàìãèéí ÷óõàë ç¿éëä åðººñºº çàðöóóëàãäààã¿é áàéäàã” çýðýã áºëãºº. Ýíý ãóðâàí ¿ã á¿ãäýýðýý ë òóéëûí

ãàøóóí ñîíñîãäîæ áàéãàà áèç. Áèä ººäðºã áóñ ¿çëýýð åðòºíöèéã õàðæ, çîðèëãî, õ¿ñýë òýì¿¿ëýëã¿éãýýð öàã õóãàöààã ºíãºðººâºë ãîëûí óñàíä õàÿãäñàí ºâñ ìýò ¿íý öýíýã¿éãýýð àìüäàð÷, á¿õ ç¿éë ºíãºðñºí õîéíî õàðàìñàæ áîëçîøã¿é ãýäãèéã òýðýýð õýëæýý.

Õ¿í õî¸ð àìüäðàõã¿é àòàë, ãàíö ÷ àìüäàð÷ ÷àäàõã¿é õ¿í áàñ áàéõ þì äàà ãýæ íýãýí ã¿í óõààíòàí óóëãà àëäñàí áàéäàã íü áàñ ë áîäóóøòàé.

Õàðèí Àíãëèéí çîõèîë÷ Áåðíàðä Øîó: “Àìüäðàë áîë øàòàí óðñàæ áóé ëàà áèø, õàðèí àãøèí òºäèéä ãàðò ÷èíü áàðèãäàæ áóé øèäýò áàìáàð þì. Ò¿¿íèéã õýí íýãýíä äàìæóóëàí ºãºõººñºº ºìíº ÷àäàõ õýðýýðýý ä¿ðýëç¿¿ë” ãýæ õýëñýí áàéäàã. Òýðýýð ýíý ¿ãýýðýý ººäðºã ¿çëèéí òóõàé ñóðãàñàí

áºãººä õàìãèéí äýýä õýìæ¿¿ðýýð àìüäàð÷, ººðòºº áóé á¿õèé ë áîëîìæèéã õàìãèéí ñàéíààð àøèãëàõûã óðèàëñàí áàéíà.

Á¿õ ç¿éëèéã ãàéõàìøèãòàé ãýæ õýëäýã íýãýí áàãø áàéæýý. Ò¿¿íèéã îþóòíóóä íü “ãàéõàìøèãòàí” ãýæ õî÷èëäîã áàéâ. Íýã óäàà áàãø õè÷ýýëýý çààõààð èðæ ÿâàõ çàìä ìàøèí íü ýâäýð÷ýý. Õýäèéãýýð ààäàð öóòãàæ áàéñàí ÷ òýðýýð îþóòíóóä óðóóãàà ÿàðàí ã¿éñýýð àíãèä îðîâ. Óñ äóññàí á¿ðõ ìàëãàé, íîðæ ã¿éöñýí öóâàà áàðüñààð øèðýýíèéõýý ç¿ã ààæèìõàí àëõëàà.

Îþóòíóóä õîîðîíäîî õàðö ñîëèëöîí èíýýëäýæ, îäîî ãàéõàìøèãòàé ãýæ õýëýõèéã íü õàðàõ þìñàí ãýñýí áàéäàëòàé æèã æóã õèéëöýæ áàéâ.

16

Ë.Î

ÞÓ

Í-Ý

ÐÄÝ

ÍÝ

Áàãø øèðýýíèé àðä î÷îîä: “Á¿õ ºäºð èéì áàéäàãã¿é íü ÿìàð ãàéõàìøèãòàé âý !!!” ãýæ õýëýýä õè÷ýýëäýý îðæýý.

Ýíý áàãø íºõöºë áàéäëààñ ¿ë øàëòãààëàí á¿õ ç¿éëèéã ººäðºãººð õàðæ ñóðñíûã áèä õàðæ áàéíà.

Õàðààã¿é õ¿ì¿¿ñèéí òºëººõ äýëõèéí òîìîîõîí õîëáîîã áàéãóóëñàí Õåëëåí Êýéëýð ãýã÷ ýìýãòýéí áýðõøýýë òýìöëèéí òóõàé ºã¿¿ëñýí “Ìèíèé àìüäðàëûí ò¿¿õ” íýðòýé íîì íàäàä ìàðòàãäàøã¿é ñýòãýãäýë ¿ëäýýñýí þì. Òýðýýð òºðºëõèéí áèå ñóëòàé áàéñàí áºãººä äîëîîõîí íàñàíäàà õàðààã¿é, ñîíñãîëã¿é áîëæýý.

Õàðàõã¿é, ñîíñîõã¿é ó÷èð òýðýýð ýíãèéí õ¿ì¿¿ñèéí ìýäýðäãýýñ îãò ººð îð÷èíä àìüäàð÷ áàéñàí áîëîâ÷ ººðèéãºº äàé÷ëàí, óäòàë õè÷ýýñíèé ¿ð ä¿íä óñàíä ãàðàà ä¿ðæ óñíû òóõàé, ãàçàðò ãàðàà õ¿ðãýí ãàçðûí òóõàé îéëãîæ, àìíû õºäºëãººí òýìòðýí ÿðüæ ñóð÷ýý. Ýõýíäýý ò¿¿íèé ÿðèàã õ¿ì¿¿ñ ñàéí îéëãîäîãã¿é áàéñàí áîëîâ÷ óéãàã¿é îðîëäñîîð ôðàíö, ëàòèí, ãåðìàí õýëèéã äîõèîãîîð ýçýìøèæ àìüäðàëûíõàà òóðøèä 39 îðíîîð àÿëàí, îëîí õ¿ì¿¿íëýãèéí áàéãóóëëàãàä ñàíõ¿¿æèëò îëîõîä íü òóñëàæ, 12 íîì áè÷ñýíýýñ, 2 íîì íü äýëõèéí øèëäýã íîìîîð øàëãàð÷ áàéâ.

Òýðýýð: “Õýäèéãýýð áè îð÷ëîí åðòºíöèéã æèíõýíýýð íü õàðæ ÷àäàõã¿é ÷ ç¿ðõ ñýòãýëäýý àç æàðãàëàà á¿òýýæ ÷àäñàí” ãýæ õýëñýí áàéäàã. Àìüäðàëûã ººäðºãººð õàðæ ÷àäâàë ãàëò áàìáàð,

ººíòºã÷ëºí õàðâàë áýðõøýýëýýð ä¿¿ðñýí òýíãèñ áàéõ áîëíî. Áè òàíûã ýíýõ¿¿ ¿íý öýíýòýé àìüäðàëàà ãàëò áàìáàð ãýæ õàðàí, äóíäóóð óñòàé àÿãûã õàãàñ íü ä¿¿ðýí áàéíà, èðýýä¿éä òàëûã íü ä¿¿ðãýíý ãýñýí èòãýë íàéäâàðòàé àìüäðààñàé ãýæ õ¿ñ÷ áàéíà.

17

ÀËÑ

ÛÍ

ÕÀ

ÐÀ


- 3 -

“Àìüäðàë áîë ºíãºðñºí öàã õóãàöàà áèø áºãººä çºâõºí äóðñàãäàí ¿ëäñýí òýð ë õýñýã þì”.

Îðîñûí çîõèîë÷ Ïåòð Ïàâëåíêî.

Ýíý ¿ãýýðýý òýðýýð óòãà ó÷èðòàé àìüäðàë áà àìüä áàéõûí ÿëãààã ãàðãàõûã õ¿ññýí áèç ýý. Óòãà ó÷èðòàé àìüäàð÷ ÷àäñàí ìº÷ á¿õýí äóðñàìæ, ò¿¿õèéã áýëýãëýäýã áºãººä õîæèì íü áàÿð áàõäëûã òºð¿¿ëæ áàéäàã. Õàðèí óðñãàë äàãàí çîðèëãî, õ¿ñýë òýì¿¿ëýë, àëñûí õàðààã¿é àìüäðàõ íü ç¿ãýýð àìüä áàéãàà õýëáýð þì. Çîðèëãîã¿é àìüäàðíà ãýäýã ¿íýíäýý àìüäàð÷ áàéãàà áóñ õàðèí àñàð óäààí ¿õýæ áàéíà ãýæ òóí ÷ ãàéõàëòàé îëæ õýëñýí ç¿éðëýë ñàíàãääàã.

Õ¿ì¿¿ñ äóíä ñóðãóóëüä çàãíóóëæ áàéñàí ¿åý, ìºíãººð äóòàãäñàí îþóòàí íàñàà ¿íýõýýð ñàéõàí áàéñàí ø¿¿ õýìýýí äóðñàõ äóðòàé áàéäàã íü àìüäðàëä íü îëîí äóðñàìæ ¿ëäýýñýí ó÷ðààñ ë òýð. Óäààí õóãàöàà ºíãºðñºí ÷ äóðñàãäàõ ç¿éë áàãà ¿ëäýýñýí àìüäðàëûí õýâ ìàÿãèéã õ¿ì¿¿ñ ººð÷ëºõèéã õ¿ñäýã ó÷ðààñ ðîìàíòèê êèíî ¿çýæ, àäàë ÿâäàëòàé íîì çîõèîë óíøèõ äóðòàé áàéäàã áèç ýý.

Òýðáóìòíóóäûí õàìãèéí àéäàã ç¿éë íü ìàðòàãäàõ ó÷ðààñ òýä õàíäèâ ºðãºäºã ãýäýã ¸ãò ¿ã áàéäàã íü ÷ ¿¿íòýé õîëáîîòîé.

Ãýâ÷ àìüäðàë ñàéõíààð äóðñàãäàí ¿ëäýõ ãàíö õî¸ðõîí õîðìîîñ èë¿¿ ¿íý öýíýòýé áèëýý. Óòãà ó÷èðòàé àìüäðàõ áîëîí ç¿ãýýð ë óðñãàëààðàà àìüä áàéõ ãýñýí äýýð äóðüäàãäñàí õî¸ð îéëãîëòûã çààãëàäàã ÷óõàë ç¿éë íü áèäíèé ÿðèëöàõ òóéëûí çîðèëãî, àëñûí õàðàà þì.

Áèäíèé àìüäðàë çºâõºí äóðñàìæ ¿ëäýýõýä áóñ ò¿¿õ á¿òýýõýä çîðèóëàãäàõ ¸ñòîé.

18

Ë.Î

ÞÓ

Í-Ý

ÐÄÝ

ÍÝ

“Àãóó ¿éëñèéã á¿òýýõýä àìüäðàë þóòàé áîãèíîõîí, àòààðõàã÷äûí äóíä àìüäðàõàä àìüäðàë þóòàé óðò” õýìýýí áèëã¿¿í íîì÷ Á.Ðåí÷èí ãóàé íýãýíòýý àéëäñàí áàéäàã.

Àëñûí õàðàà, òóéëûí çîðèëãîòîé àìüäàðñàí õ¿ì¿¿ñ çºâõºí ººðòºº òºäèéã¿é õ¿ì¿¿ñò äóðñàìæ, ò¿¿õèéã ¿ëäýýäýã íü ãàéõàìøèãòàé. Òýðýýð äàÿàð÷ëàãäààã¿é, òåõíèê õºãæººã¿é öàã ¿åä ÷ àðàâ ãàðóé îðíû õýëèéã ñóäëàí ýçýìøèæ, ¿çýë ñóðòàëæñàí íèéãýìä ÷ ººðèéí àãóó á¿òýýë¿¿äýý òóóðâèí ¿ëäýýæ ÷àäñàí áàéäàã.

Àìüäðàë ãýäýã óðòààñ óðò îëñîí ã¿¿ð ìýò. Çàðèì ¿åä ìàø íàðèéõàí, òàñðàõ øàõñàí ãèøã¿¿ðèéí äîîãóóð õºëã¿é àíãàë õàðëàí õàðàãääàã áîë çàðèìäàà àëòàí ãóðãàëäàé æèðãýñýí öýöýãò íóãûí äýýã¿¿ð ýíýõ¿¿ ã¿¿ðýýð àëõàæ ÿâàõàä õýçýý ÷ íóðàøã¿é ìýò ñýòãýãäýë òºðíº. Ã¿¿ð ààëçíû òîð ëóãàà àäèë àëõàì òóòàìä ñàëààëàõ òóë õààãóóð ÿâàõàà ¿ðãýëæ øèéäýõ õýðýãòýé áîëíî. Ãàíöõàí àëòàí ä¿ðýì íü ÿâñàí ãàçðàà ýðãýí õàðæ áîëîõ ÷ áóöàæ ÿâàõ áîëîìæã¿é.

Íýãýíò áóöàõ áîëîìæã¿é ã¿¿ðýýð àëõàæ ÿâààãààñ õîéø ºíººäðèéí àëõàì á¿ð ìàðãààøèéí õ¿ðýõ ãàçðûí ñóóðü áîëæ, ýðãýí õàðàõàä ñàéõàí äóðñàìæ, ñàéí ò¿¿õèéã ¿ëäýýñýí áàéõ íü ÷óõàë. ×èí õ¿ñýë, òóéëûí çîðèëãî, àëñûí õàðààãàà àëü áîëîõ õóðäàí îëæ, ç¿ðõ ñýòãýëäýý õ¿ëýýí àâ÷ ÷àäâàë, îëîí ñàëàà çàìûí àëü íü çºâ ýñýõèéã çààõ ëóóæèíã îëæ áàéãààòàé àãààð íýã áèëýý.

Àìüäðàëûí òóõàé äýýð äóðüäàãäñàí ºã¿¿ëýìæ, áîäîë ýðãýö¿¿ëëèéí çàðèìòàé íü òà ñàíàà íèéëýõã¿é áàéæ áîëíî. Ãàãöõ¿¿ õ¿íèé àìüäðàë áîë ñàíàìñàðã¿é òîõèîëäîë áèø óòãà ó÷èð, ¿íý öýíýòýé ãýäãèéã îéëãîõ íü á¿õèé ë õ¿íä òóéëààñ ÷óõàë áºãººä àëñûí õàðààíû ìºí ÷àíàðûã òàíèõ ¿íäñýí ñóóðü áîëíî.

Òàíû àìüäðàë óòãà ó÷èð, ¿íý öýíýòýé.

19

ÀËÑ

ÛÍ

ÕÀ

ÐÀ


öÀã ÕÓãÀöÀÀÍÛ ÕßçãÀÀÐ...

“Àëò õîâîð ó÷ðààñ ¿íýòýé áàéäãèéí àäèë, àìüäðàë ¿íýòýé ó÷ðààñ áîãèíîõîí áàéäàã”.

Àìüäðàë ¿íýõýýð ¿íý öýíýòýé ó÷ðààñ ë áîãèíîõîí áàéäàã áèç ýý. Áèä ÿäàõäàà íýã çóóíûã á¿òýí ¿çýõ áàòàëãààòàéñàí áîë ýíý ñýäâèéã îãò õºíäºõã¿é îðõèæ áîëîõ áàéëàà. Õàðàìñàëòàé íü õ¿íèé àìüäðàë òèéì ÷ óðò áèø àæãóó.

Õ¿í òºðºëõòºí îëîí ç¿éëèéã ñýòãýæ, á¿òýýæ, õºãæ¿¿ëæ ÷àäñàí ÷ öàã õóãàöààíû ìºíõèéí õ¿ðäèéã çîãñîîæ ýñ ÷àäæýý. Õààí ×èíãèñ: ªðëºã ñàéäóóääàà ñóìíû ÷èíü çýâ, õ¿ëãèéí ÷èíü òóóðàé õ¿ðýõ ãàçðûã ÷è àâñóãàé õýìýýí çàðëèãäàí äàÿí äýëõèéä õÿçãààðã¿é ñ¿ð õ¿÷ýý õàðóóëæ áàéõ ¿åäýý åðòºíö äàõèíûã íýãýí òóãèéí äîð íýãòãýõ ¿éë õýðãýý ã¿éöýýõýä áèå íü õ¿ðýõã¿é áîëîõóéä íýãýí ç¿éëýýñ èõýä ýìýýñýí áàéäàã. Òýðáýýð èõ íîìûí õ¿ì¿í ×àí ×óí Ðàø áóìáûã çàëæ àìüäðàë óðòàñãàõ ìºíõèéí ðàøààí ãýðýëò íàðíû äîð áàéäàã ýñýõèéã àñóóäàã.

×àí ×óí Ðàø: “ßâñàí ãàçàð, ñîíññîí ç¿éë îëîí áîëîâ÷ àìüäðàëûã òàñëàã÷ ðàøààíûã õàðñíààñ áèø, àìüäðàë ºãºõ ðàøààíûã ºíºº õýð íü îëñîíã¿é” ãýæ õàðèóëäàã íýãýí ò¿¿õèéã áèä ìýäíý.

Õ¿ì¿¿ñ öàã õóãàöàà óðñàí ºíãºð÷ áàéíà ãýæ îëîíòàà ÿðüäàã ÷ ¿íýíäýý öàã õóãàöààí äîòîð áèä ë ººðñäºº óðñàí ºíãºðäºã ãýäýã ¿íýí áèëýý. ªâºã äýýäñèéí ¿åèéã îðõèæ, ñàÿõàí áèäýí äýýð èíýýìñýãëýí èðñýí öàã õóãàöàà òóí óäàëã¿é áèäíèéã îðõèí, øèíý ¿åèéã òîñîõîîð õýçýý

20

Ë.Î

ÞÓ

Í-Ý

ÐÄÝ

ÍÝ

÷ ýðãýí èðýõã¿éãýýð îäîõ áîëíî. Öàã õóãàöàà õºðºíãº ìºíãº, ýðõ ìýäýë, áîëîâñðîëûí òºâøèíãººð ÿëãàõã¿é.

Áèä çàëóó íàñûã äóóñàõã¿é þì øèã áîäîæ, äýíä¿¿ ò¿ð çóóðûí ç¿éëèéí òºëºº çîðèóëäàã íü ¿íýí. Õàðàìñàëòàé íü ýíý áîãèíîõîí õóãàöàà õýðõýí ºíãºðºõººñ åðòºíöèéã õýðõýí òàíüæ, àìüäðàëûí ¿çýë áàðèìòëàëàà òîãòîîõ, èðýýä¿éä õýí áîëæ, þóã á¿òýýõ ãýýä îëîí ÷óõàë ç¿éëñ øàëòãààëäàã.

Õ¿í íàñàí áóóðàé áîëîîä èäýð ¿åäýý á¿òýýñýí ç¿éë, ºíãºð¿¿ëñýí öàã õóãàöààíûõàà ÷àíàð, ¿ð ä¿íãýýð áàõàðõàõ íü õ¿í áîëæ òºðñºí óòãà ó÷ðûí ÷óõàë õýñýã áîëäîã áèëýý. Åðººñ àìüäðàëûí ñ¿¿ë÷èéí õîðìóóä ýõýí ¿åèéí çóãààòàé àìüäðàëààñ èë¿¿ ÷óõàë áºãººä ñ¿¿ë÷èéí õîðîì õýðõýí ºíãºðºõ íü ºíººäðèéí ñýòãýí áîäîæ, ¿éëäýí õèéæ áóé ç¿éëñýýñ èõýä õàìààðíà.

“Õ¿í ãýäýã õà÷èí àìüòàí ø¿¿. Ýä õºðºíãº íü àëäàæ ¿ðýãäýõýä ãîìîðõîæ áàéõ àòëàà àìüäðàëûíõ íü õóãàöàà óðñàí ºíãºð÷ áàéõàä àæèãã¿é àëõàæ ÿâàõ þì”õýìýýí Àðìåíèé åâðåé ãàðàëòàé ò¿¿õ ñóäëàà÷

À.Ôàðàæ ãàéõøèðñàí áàéäàã. Õàðàìñàëòàé íü îëîí õ¿í öàã õóãàöààã òóéëûí çîðèëãî, àëñûí õàðààíû òºëºº áóñ, òóõàéí öàãèéí òààëàìæòàé áàéäëûí òºëºº çàðöóóëàõ íü ýëáýã.

Àìüäðàëàà ò¿¿õèéí õóóäñàíä ìºíõºëñºí õ¿ì¿¿ñò àæèãëàãääàã íèéòëýã íýã ç¿éë áîë öàã õóãàöààã òóéëûí çîðèëãî, àëñûí õàðààíûõàà òºëºº çîðèóëæ, äóð õ¿ñëýý õÿçãààðëàæ ÷àäñàíä îðøäîã.

Áè îþóòàí áàéõäàà öàã õóãàöààã ºíãºðºõã¿é ìýòýýð ë òºñººëäºã íýãýí áàéëàà. Îëîí õ¿í öàã õóãàöààã ¿ð ä¿íòýé ºíãºð¿¿ëýõ íü ÷óõàë òóõàé çºâëºäºã áàéâ. ¯íýí ç¿éë õýëæ áàéãàà íü ýðãýëçýýã¿é ÷ ººðèéí àìüäðàëäàà

21

ÀËÑ

ÛÍ

ÕÀ

ÐÀ


øèéäâýð ãàðãàõóéö õýìæýýíä óõààðàí îéëãîäîãã¿é áàéâ.

Ãàíöõàí îëäîõ çàëóó íàñàà íàðãèæ, öýíãýõã¿éãýýð ºíãºðººíº ãýäýã äýíä¿¿ óéòãàðòàé ãýäýãòýé ñàíàë íèéëäýã áàéñàí.

Äóóëèì ýíýõýí õîðâîîä ìºíõ àìüäðàõã¿éãýýñ õîéø. Äóðëàë äàðñ õî¸ðã¿éãýýð íàñûã ýëýýâýë í¿ãýëòýé. Ìºíãºí ñàðòàé îð÷ëîíã öºìººðºº ë îðõèõîîñ õîéø. Ìºíõðºõ ýñýõèéí òóõàé áîäîæ ñóóõ íü èë¿¿òýé.

ãýñýí ÿðóó íàéðàã÷, ã¿í óõààíòàí Îìàð Õàéÿàìûí ø¿ëãèéí ìºð íýãýí ¿åèéí ìèíèé àìüäðàëûí ¿íäñýí óðèà áàéëàà. Öàã õóãàöààíäàà èõýä õàðàì áîëîõîä íýãýí ò¿¿õ íàäàä íèëýýäã¿é íºëºº ¿ç¿¿ëñýí þì.

Èõ ñóðãóóëèéí íýã áàãø áàéæýý. Òýðýýð îþóòíóóääàà ¿ðãýëæ ë öàã õóãàöàà ¿íý öýíýòýé ãýæ ÿðüäàã áàéñàí ÷ îþóòíóóä íü òºäèéëºí îéøîîäã¿é áàéâ.

...Òýðýýð íýã ºäºð ëåêö óíøèæ áàéãààä ãýíýò õîîëîéãîî çàíãèðóóëàí:

“Áè òà íàðò íýã ç¿éëèéã õýëüå. Õýçýý ÷ ýäãýðýõã¿é ºâ÷èí òóññàíàà áè ñàÿõàí ìýäñýí. Õîðîì õîðìîîð òà á¿õíýýñýý õîëäîæ áàéíà” ãýæýý. Îþóòíóóä öî÷èðäîæ, áèå áèå ð¿¿ãýý õàðö ñîëèëöîâ. Õè÷ýýëèéí äàðàà îõèäóóä óéëàëäàæ, çàëóó÷óóä íýã äîð öóãëàí õºìñºã àòèðóóëàí ã¿í áîäîëä äàðàãäæýý. Çàðèì ñýðãýëýí íýã íü àëü õýäèéí õîðò õàâäàð ãýýä îíîøèë÷èõñîí ìºíãº öóãëóóëàõ òóõàé ÿðüæ ÿâàâ.

Þóòàé ÷ òýð ºäðººñ õîéø óóð àìüñãàë íýã ë ñîíèí áîëæýý. Òýðýýð îþóòíóóääàà äàõèí þó ÷ ÿðüñàíã¿é. Ýíý

22

Ë.Î

ÞÓ

Í-Ý

ÐÄÝ

ÍÝ

áàéäàë ¿ðãýëæèëñýýð á¿òýí ñàð ºíãºðºâ.Íýãýí ºäºð áàãø:“Ìèíèé ýäãýðýõã¿é ºâ÷íèé íýð áîë ÖÀÃ

ÕÓÃÀÖÀÀ þì. Áèäíèé õîðâîîä àìüäðàõ õóãàöàà õîðîì õîðìîîð áàãàñ÷ áàéíà. ßìàð ÷ ýì õýðýãëýýä ýíý ºâ÷èí ýäãýðýõã¿é ó÷ðààñ àìüäðàëûíõàà ãàíö ìº÷èéã ÷ ãýñýí óòãà ó÷èðòàéãààð ºíãºð¿¿ëöãýýå” ãýýä öàã õóãàöàà ¿íý öýíýòýé ãýäãèéã òà íàðò îéëãóóëàõ ãýæ èéì àðãà ñîíãîñîí þì ãýæýý.

Îþóòíóóäûí çàðèì íü óóðëàæ, çàðèì íü èíýýä àëäàâ. Ãýõäýý ë òýð ºäðººñ õîéø òóõàéí àíãèéí îþóòíóóä öàã õóãàöààã õàìãèéí ¿íý öýíýòýé ç¿éëä òîîöîæ ñóð÷ýý.

Ýíý ò¿¿õ òàíä ÷ íýãèéã áîäîãäóóëæ áîëîõ. Õ¿í äóíäæààð 25.000 ãàðóé ºäºð ë íàñëàäàã ãýäãèéã

ýðäýìòýä òîãòîîñîí áàéíà. Õ¿¿õýä íàñ, ñóðàõ õóãàöàà, àìðàõ öàã çýðãèéã õàñàæ òîîöâîë áèäýíä ¿ð ä¿íòýé àæèëëàæ àìüäðàõ 8.000 õ¿ðýõòýé ¿ã¿éòýé ºäºð ¿ëäýæ áàéíà. (Á¿ð ýì÷ë¿¿ëýõ, ñàëõèíä ãàðàõ, õýí íýãýíòýé áóó õàëàõ ìº÷èéã õ¿ðòýë èäýâõèòýé àìüäðàëûí öàãò îðóóëæ òîîöîîëîõîä ø¿¿.)

Ò¿¿í÷ëýí áèä ýíý àõàðõàí õóãàöààíûõàà õýäýí õóâèéã çàðöóóë÷èõààä áàéãàà áèëýý?!

Æèøýý íü: ªíººäºð òà èðýýä¿éä òàâüæ áóé çîðèëãîäîî õ¿ðýõèéí òºëºº þó õèéâ? ýñâýë ºíººäðèéí õýðýãöýý, àæëûí ¿¿ðãýý áèåë¿¿ëýõèéí òóëä ýíý ºäðèéã á¿õýëä íü çàðöóóë÷èõàâ óó? Íºãºº ë õýäõýí ºäðèéí ìààíü íýã ø¿¿ äýý.

Õ¿ì¿¿ñ íýã ºäðèéã áàãà õóãàöàà ãýæ ¿çýí òºäèéëºí àíçààðäàãã¿é. Ãýâ÷ ñàð, æèë, àðâàí æèë ãýñýí õóãàöààíû õýìæ¿¿ð¿¿ä á¿ãä íýã ºäðººñ òýð ÷ á¿¿ õýë íýã öàã, íýã ìèíóòààñ á¿ðääýã ãýäãèéã ìàðòàæ áîëîõã¿é.

Õàìòäàà íýãýí äàñãàë õèéæ ¿çüå.

23

ÀËÑ

ÛÍ

ÕÀ

ÐÀ


Òà îäîî í¿äýý àíü! òýãýýä äîòðîî íýã ãýæ òîîëîîä í¿äýý íýý!

Òàíä ýíýõ¿¿ äàñãàë ýíãèéí ñàíàãäàæ áîëîõ ë þì. Ãýñýí õýäèé ÷ òàíû í¿äýý àíüæ áàéñàí òýð õîðîì äàõèí õýçýý ÷ èðýõã¿éãýýð ºíãºðºí îäñîíûã òà àæèãëàæ áàéãàà áèçýý. Îäîî òà ãóéãààä, óóðëààä, äóóëààä, áÿñàëãàë ¿éëäýýä, ìºíãº òºëººä ÷ òýðõ¿¿ íýãýíò ºíãºðñºí õîðìûã áóöààí àâ÷ ÷àäàõã¿é. Ñàÿûí íýã õîðîìä òàíû öóñ õýäýí àðâàí óäàà ýðãýæ, òàíû îëîí ìÿíãàí ýñ ¿õýæ, ìºí íºõºí òºëæñºí áàéãàà. Ýíý õîðîìä Äýëõèéí õàà íýãýí ãàçàð õ¿í òºðæ, ìºí àëü íýãýí ãàçàð õýí íýãýí àìüñãàë õóðààñàí ÷ áàéæ áîëîõ. Íýã õîðîì ãýäýã èõ õóãàöàà...

Ýðòíèé Ãðåêèéí ñýòãýã÷ Ãåðàêëèò íýã ãîëûí óñàíä õî¸ð îðæ áîëîõã¿é õýìýýí öàã õóãàöàà õýçýý ÷ äàâòàãäàõã¿éãýýð ºíãºðäºã òóõàé ñóðãàñàí áàéäàã áîë ò¿¿íèé øàâü Êðàòèë á¿ð íýã ÷ îðîõ áîëîìæã¿é ãýæ õýëýí áàãøèéãàà äàâñàí ãýäýã. Àãóó á¿õýí ýíãèéíýýñ, òîì á¿õýí æèæãýýñ á¿ðääýã õóóëèéã ñàíàæ ÿâàõ õýðýãòýé.

Õ¿ì¿¿ñ øèíý æèë ãàðàõûí ºìíºõºí ºíãºðñºíºº äóðñàõ äóðòàé áàéäàã. Íýã ìýäýõýä ë æèë ºíãºð÷èõºæ, ÿìàð õóðäàí áàéíà àà ãýæ äóó àëäàõ îëîí õ¿íòýé áè òààð÷ áàéñàí. Æèëä ãàíöõàí óäàà öàã õóãàöàà ¿íý öýíýòýé ãýäãèéã ìýäýðâýë á¿õ ë àìüäðàëûíõàà òóðøèä ýíý òóõàé çóó õ¿ðýõã¿é óäàà ë áîäîîä ºíãºðºõ íü...

ÒÀ õîðîì á¿ð, öàã òóòàì ýíý ìýäðýìæèéã ººðòºº õàäãàëæ, àëòàí öàãàà óðüä÷èëàí òºëºâëººã¿é, èðýýä¿éí çîðèëãîä òàíü ñàéíààð íºëººëºõã¿é ç¿éëä ¿ðýõã¿é áàéæ õýâøýýðýé. Ìºíãº, ýðõ ìýäýë, àëäàð íýðèéã òà àëäààä äàõèí îëæ àâ÷ áîëíî. Õàðèí àëäñàí öàãèéã ÿàæ ÷ õè÷ýýãýýä ýðã¿¿ëýí îëæ àâ÷ ÷àäàõã¿é.

Öàã õóãàöààã ¿íýëæ ñóð, ó÷èð íü òýð òàíû àìüäðàë áèëýý.

24

Ë.Î

ÞÓ

Í-Ý

ÐÄÝ

ÍÝ

ÄÝÄ ÁªËªã

ÀËÑÛÍ ÕÀÐÀÀ“Áè ¿íýí çºâ àëñûí õàðààã àìüäðàëäàà îëæ

àâàõûí òóëä áîëäîãñîí áîë äýëõèéí á¿õ áàÿëàã, àëäàðò áààòðóóäûí àãóó ¿éëñýýð ÷ äýí÷èí òàâèõàä áýëýí áàéíà”

“Ýíý äýëõèé äýýð ºðºâäìººð àìüäàðñàí õ¿ì¿¿ñèéí äèéëýíõ íü õýäèéãýýð í¿äýýðýý õàðäàã áàéñàí áîëîâ÷, àëñûí õàðààãàà ç¿ðõ ñýòãýëýýñýý îëæ õàðààã¿é ñîõîð áàéñàíä îðøèíî”

“Õýðýâ òà àëñûí õàðààã îþóíààðàà îéëãîâîë ìºðººäºã÷, ç¿ðõ ñýòãýëäýý õ¿ëýýí àâáàë òýì¿¿ëýã÷ áîëíî. Õàðèí îþóíààðàà îéëãîí, ç¿ðõ ñýòãýëäýý õ¿ëýýí àâ÷, ¿éëäýë õèéæ ÷àäàõ àâààñ àìüäðàëûí öàã õóãàöààãàà æèíõýíý ¿ð ä¿íãýýð õýìæ¿¿ëæ ÷àäíà.”

25

ÀËÑ

ÛÍ

ÕÀ

ÐÀ


26

Ë.Î

ÞÓ

Í-Ý

ÐÄÝ

ÍÝ

VISION-èéÍ òÓÕÀé

VISION íü äýëõèéí îëîí îðîíä àìüäðàëûí óòãà ó÷èð, ÷èã áàðèìòëàë, óëñ îðíû ñýðãýí ìàíäëûí

íóóöòàé õîëáîí òàéëáàðëàãääàã áºãººä òîëü áè÷ã¿¿äýä çºí áèëýã, àëñûí õàðàà, òóéëûí çîðèëãî, ÷èí õ¿ñëýí, ìºðººäºë òýì¿¿ëýë çýðýã îëîí óòãààð èëýðõèéëýãääýã áîëîâ÷ àëü ÷ ¿ã íü ìºí ÷àíàðûã íü á¿ðýí ãàðãàæ ÷àäàõã¿é þì.

Ìîíãîë õýëíýý çºí õàðàà, òóéëûí çîðèëãî, áèëãèéí ìýëìèé ãýæ îð÷óóëàõ íü óòãà ç¿éí õóâüä èë¿¿ äºõºæ î÷èõ áîëîâ÷ îëîí õ¿í àëñûí õàðàà ãýäýã ¿ãýýð òºëººë¿¿ëýí èëýðõèéëæ, ýðýëõèéëæ áàéãàà òóë ýíý ¿ãèéã èë¿¿ õýðýãëýõèéã çîðüñîí ÷ çàéëøã¿é ººð óòãà øààðäàæ áàéãàà ãàçàðò òîõèðîõ ¿ãýýð íü îðëóóëàõûã õè÷ýýñýí áîëíî.

Ò¿¿í÷ëýí VISION-èéã ÿã òèéì ç¿éë ãýæ òîäîð õîéëîõ áîëîìæã¿é þì.

Õàéðûã õ¿í òºðºëõòºí äóðëàë, ñýòãýë àëäðàõ, õ¿íäýòãýë, øèéäâýð, çîðèóëàëò, ç¿ðõ ñýòãýë, äàñàõóé, îéëãîëöîõóé, õàðèëöàõóé ãýõ÷èëýí îëîí ÿíçààð òàéëáàðëàæ, ã¿í óõààí, óðëàãèéí îëîí ÷èãëýëýýð èëýðõèéëýõèéã îðîëäñîí ÷ ºíºº õýð õàéð áîë ÿã òèéì ç¿éë ãýñýí òîäîðõîéëîëò ãàðààã¿é ë áàéíà.

Òîäîðõîéëæ ÷àäààã¿é õýðíýý õàéð áîë õ¿íèé àìüäðàëûí õàìãèéí íàíäèí ç¿éë ãýäãèéã áèä õ¿ëýýí çºâøººðäºã. Õàéðûã áèä ººð ººðèéíõººðºº îéëãîæ, õýíèéã ÷ äóóðàéõã¿éãýýð õàéðûí åðòºíöºº ç¿ðõ ñýòãýëäýý á¿òýýäýã. Ìàãàäã¿é ÿã òèéì ç¿éë ãýýä òîäîðõîéë÷èõâîë õàéð íàíäèí ÷àíàðàà àëä÷èõàæ ÷ áîëîõ þì.

Õ¿ì¿¿ñ õàéðûã äîòîð íü õ¿íäýòãýëèéí, ÿíàã àìðàãèéí

27

ÀËÑ

ÛÍ

ÕÀ

ÐÀ


ãýæ õóâààí, õàéð õàð õî¸ð ÿàãààä çýðýãöýí îðøäîã òóõàé ýðãýö¿¿ëýõ áîëîâ÷ ÿã òîäîðõîé ä¿ãíýëòýä ºíºº õýð íü õ¿ð÷ ÷àäààã¿é áàéíà.

Ýðòíèé õÿòàäûí Ëàîç, Æóàíç, Ê¿íç çýðýã ã¿í óõààíòíóóäûí ñóðãààëä Äàî õýìýýí íýðèéäñýí íýã ç¿éëèéí òóõàé îëîí ÿíçààð òàéëáàðëàí áè÷ñýí áàéäàã.

Äàî áîë õîâ õîîñîí, ¿çýãäýõã¿é, äóóëäàõã¿é, òýìòðýãäýõã¿é, òîäîðõîéëîãäîõã¿é. Õýðýâ òîäîð-õîéë÷èõâîë òýð íü æèíõýíý Äàî áèø àæ. Ãýâ÷ Äàî õÿçãààðã¿é èõ ¿íý öýíýòýé ãýõ àãààä ýíý èõ ¿íý öýíýòýé ç¿éëèéã õîëîîñ áèø, òýð ÷ á¿¿ õýë öîíõîî ÷ íýýõã¿éãýýð òàíüæ áîëíî ãýæ ñóðãàñàí áàéäàã.

Åðººñ àìüäðàëûí óòãà ó÷èð á¿ðýí òàéëáàð ëàãäààã¿é ç¿éëñýýñ á¿ðäýæ, òàéëáàð ëàãäààã¿é ç¿éë ñèéí ìºí ÷àíàðûã òàíèõûí òºëºº õ¿í á¿õýí äàâòàãäàøã¿é äîòîîä åðòºíöèéã áàéãóóëäàã.

Òèéìýýñ VISION ÷ ÿã òèéì ç¿éë ãýæ òîäîð-õîéëîãäîõã¿é. Òà ººðèéíõººðºº ë òàíüæ, ç¿ðõ ñýòãýëäýý õ¿ëýýí àâàõ áîëîìæòîé áºãººä ýíý íîì çºâõºí ñýäýë ë òºð¿¿ëýõ áîëíî. Òà àìüäðàëûíõàà VISION-ã òàíèõã¿é áîë àìüäðàëûíõàà öàãèéã ¿ð ä¿íòýé ºíãºð¿¿ëýõ áîëîìæ áàãà áàéõ áºãººä õîæèì íü ÷óõàëä òîîöîæ áàéñàí ç¿éë ÷èíü õîîñîí áàéñíûã óõààðàí õàðàìñàæ áîëîõ òóë ýíý òóõàé ñàéòàð òóíãààí áîäîîðîé.

Íýãýí èõ ñóðãóóëü äýýð áè àëñûí õàðàà ñýäâýýð ëåêö óíøèæ áèëýý. Ìèíèé òà á¿õýíä ÿðèõ ç¿éë áîë àëñûí õàðààíû òóõàé þì ãýæ áè ëåêöýý ýõëýâ.

Ãýòýë óðä ñóóñàí íýëýýä èäýâõòýé áàéðûí íýã çàëóó: Òàíû ëåêö ………. êîìïàíèé ñóðòàë÷èëãààòàé

õîëáîîòîé þó? ãýæ àñóóëàà. Òà íàð òýãâýë TRUST-ûã þó ãýæ îéëãîäîã âý? ãýæ áè ýðã¿¿ëýí àñóóâ.

Îþóòíóóä íèðõèéòýë èíýýëäýæ, õîîðîíäîî íóäðàëöàæ õàðàãäàíà.

28

Ë.Î

ÞÓ

Í-Ý

ÐÄÝ

ÍÝ

“ÀËÑÛÍ ÕÀÐÀÀ õýìýýõ àìüäðàëûí óòãà ó÷èð, ¿íý öýíý, óëñ îðíû õºãæëèéã òîäîðõîéëîã÷ ÷óõàë ç¿éëèéã çºâõºí íýã êîìïàíèé ñóðòàë÷èëãàà ìýòýýð îéëãîæ, ÈÒÃÝË ÍÀÉÄÂÀÐ ãýñýí õ¿íèé àìüäðàëûí íàíäèí ¿ãèéã áýëãýâ÷íèé îíîîñîí íýð ãýæ àíäóóðâàë óëñ îðíûõîî èðýýä¿éã áèä ÷èíü ÿìàð íýð ¿ãýýð òîäîðõîéëîõ áîëæ áàéíà” ãýæ õýëòýë òýä èíýýëäýí àëãà òàøèâ.

Ãýâ÷ íàäàä õàðàìñàëòàé ñàíàãäñàí õýâýýðýý ë áàéëàà. Àëñûí õàðààã æèíõýíý óòãààð íü òàíèõã¿éãýýð àìüäðàëûí óòãà ó÷ðûã îëæ ìýäýí, ò¿¿õ á¿òýýæ àìüäðàõ íü ÷óõàìäàà óñàí äóíäààñ ãàë ãàðãàõòàé àäèë õ¿íä àñóóäàë áºëãºº.

Áèäíèé íèéòëýã äóòàãäàë áîë ÷óõàë ç¿éëñèéã, ÷óõàë áóñ ç¿éëñýýð àìàðõàí ñîëèõ ÿâäàë þì. Õ¿ì¿¿ñ ººðºº ÷ ìýäýõã¿éãýýð ÷óõàë áóñ ç¿éëñèéã ÷óõàë ãýäýãò íü ÷èí ñýòãýëýýñýý èòãý÷èõñýí áàéäàã íü õàìãèéí õàðàìñàëòàé. Íèéãýìä ¿éë÷èëäýã òîìîîõîí ÒÁÁ-ûí íýãýí óäèðäàã÷ õ¿íä ºâ÷èí òóñ÷ ¿õýë àìüäðàëûí çààãò ýì÷ë¿¿ëæ áàéõ ¿åäýý îéëãîñîí ç¿éëýý ÿðüñàí íü íàäàä îëîí ç¿éëèéã áîäîãäóóëæ áèëýý.

Òýðýýð “Àìüäðàë òèéì ÷ óðò áèø áîëæ áàéíà äàà ãýæ áîäîãäîõ ¿åä ÷óõàë ç¿éëñ ýðãýæ çºâ äàðààëàëäàà îðäîã þì áèëýý. Áè òýð ¿åä õàìãèéí õàéðòàé õ¿ì¿¿ñ ìèíü ìèíèé õàæóóä áàéãààñàé ãýæ õ¿ñ÷ áàéñíààñ áèø, ºíäºð ¿íýýð õóäàëäàí àâñàí ìàøèíàà ãàíö óäàà õàð÷èõ þìñàí ãýæ îãò áîäîîã¿é ø¿¿” ãýæ õýëñýí þì.

Áèäíèé àìüäðàëûí æèíõýíý ÷óõàë ç¿éëñ, ò¿ð çóóðûí òààëàìæòàé áàéäàë òºð¿¿ëýõ¿éö ç¿éëñòýé íýëýýä õîëèëääîã. Õàðèí àëñûí õàðàà àìüäðàëûã õàìãèéí

29

ÀËÑ

ÛÍ

ÕÀ

ÐÀ


çºâººð ýðýìáýëýí, ÷èã áàðèìòëàë, ¿íý öýíèéã òîãòîîæ, õºòëºí àâ÷ ÿâäàã. Àìüäðàëûí ÷èã áàðèìòëàë ¿íýí çºâ òîäîðõîéëîãäîõã¿é áîë ýä õºðºíãº, àâüÿàñ áèëýã, àëäàð íýð, ýðõ ìýäýë õè÷íýýí èõ áàéñàí ÷ ýðãýýä õàðàõàä õîîñîí áàéõ áîëíî.

Òèéìýýñ ÷ àëñûí õàðàà àìüäðàëûã æèíõýíý óòãààð íü ýõë¿¿ëäýã ãýäýã ¿íýí áèç ýý. Íýãýí íàìàð áè íàéçóóäòàéãàà æèìñýíä ÿâëàà. Íýãýí

¿åèéí çàëóóñûã ìàøèíààðàà õîë ãàçàð àâ÷ ÿâàõ æîëîî÷ îëäîõã¿é óäñàíû ýöýñò, òººðäºã ãýäãýýðýý íóòàã óñàíäàà àëäàðòàé íýã àõ çºâøººðºâ. Îðîéòñîíûã ÷ õýëýõ ¿¿ áèä íýã ìýäýõýä ë òººð÷èõºâ. Áàðóóí, ç¿¿í, óðàãøàà, õîéøîî ãýõ÷èëýí á¿ãä ë ãàçàð÷ëàâ. Ñ¿¿ëäýý àëü íü áàðóóí, àëü íü ç¿¿í ç¿ã áîëîõ äýýð õ¿ðòýë ìàðãàëäàâ. Æîëîî÷ ýõëýýä äóóëãàâàðòàé íü àðãàã¿é áèäíèé çºâëºãººã äàãàæ õýñýã ÿâààä:

“Õ¿¿õä¿¿ä ìèíü øàòàõóóí äóóñëàà, èíãýæ õàìààã¿é ÿâñíààñ ¿¿ð öàéõûã õ¿ëýýõ ¿¿?” ãýëýý. Áèäýíä ººð ñîíãîëò áàéãààã¿é òóë ìàøèíäàà óíòàöãààâ. Ìàðãààø íü áèä î÷èõ ¸ñòîé ãàçðûíõàà õàæóóõàíä èðýýä òººðñíºº ìýäýæ áººí èíýýäýì áîëëîî.

Îëîí óäàà òîéðñîí ìàøèíû ìºðèéã õàðñàí íýã íàéç ìààíü:

“Äýëõèé áººðºíõèé ó÷ðààñ áèä òîéðãèéí îíîëîîð àìüäàðäàã. Òèéìýýñ õ¿í òººðºõººðºº ë èíãýæ òîéðäîã ãýñýí, ìºí ìàë ýðã¿¿ ºâ÷èí òóñàõààðàà ÿã ë èíãýæ äîðîî ýðãýäýã ãýñýí” ãýæ ìýäýìõèéð÷ áàñ ë èíýýëäýâ.

Õàðèí ýíý àÿëàëààñ áè íîìíûõîî àíõíû ñàíààã îëæ áèëýý. Õ¿íèé àìüäðàëä àëñûí õàðàà, àìüäðàëûí ÷èã áàðèìòëàë áàéõã¿é áîë õè÷íýýí èõ èäýâõè ç¿òãýë, ñýòãýë ç¿ðõ, öàã õóãàöàà, õºðºíãº ìºíãº çîðèóëààä ÷ ¿ð ä¿íã¿é ãýäãèéã îéëãîñîí þì.

30

Ë.Î

ÞÓ

Í-Ý

ÐÄÝ

ÍÝ

Õàðàìñàëòàé íü áèäíèé àìüäðàë õýð óäààí ¿ðãýëæèëñíýýð áèø ÿìàð áàéñíààð ë õýìæèãäýõ áèëýý. Õ¿íèé àìüäðàë ÷èã áàðèìòëàëã¿é óäààí äàâõèæ áîëîõîîð òèéì ÷ óðò, óóäàì áèø þì. Íýã ë ºäºð òàíû øàòàõóóí äàõèí öýíýãëýõ áîëîìæã¿éãýýð äóóñíà. Òèéìýýñ àëñûí õàðàà, òóéëûí çîðèëãî, àìüäðàëûí ÷èã áàðèìòëàë, ¿íýò ç¿éëñýý (vision) õóðäàí òàíüæ ò¿¿íèé òºëºº öàã õóãàöààãàà ¿ð ä¿íòýé çàðöóóëàõ õýðýãòýé.

Àìüäðàëàà àëñûí õàðààã¿é ºíãºðººâºë ººðèéãºº òàõèà õýìýýí òººðºãäºí ÿâñàí á¿ðãýäèéí äýãäýýõýéí òóõàé ºã¿¿ëñýí ãóíèãòàé ò¿¿õèéã äàâòàæ áîëçîøã¿é.

“Áè ¿íýí çºâ àëñûí õàðààã àìüäðàëäàà îëæ àâàõûí òóëä áîëäîãñîí áîë äýëõèéí á¿õ áàÿëàã, àëäàðò áààòðóóäûí àãóó ¿éëñýýð ÷ äýí÷èí òàâèõàä áýëýí áàéíà”

ãýæ ÀÍÓ-ûí áàéãàëü ñóäëàà÷, çîõèîë÷ Õåíðè Äàâèä Òîð õýëñýí áàéäàã.

Àëñûí õàðààãàà çºâ òîäîðõîéëæ, åðòºíöºä þóíû òºëºº, þóã á¿òýýõýýð èðñýí ãýäãýý ìýäýæ àìüäàðíà ãýäýã ÿìàð ÷ áàÿëãààñ èë¿¿ ÷óõàë ãýäãèéã òýð õýëæýý.

Äýëõèéí õ¿ì¿¿ñèéí äºíãºæ 15% íü àëñûí õàðààãàà òàíüæ, õ¿í òºðºëõòºíä íºëººëæ àìüäàðäàã áîë 20% íü äýýðõ õ¿ì¿¿ñèéã ø¿¿ìæèëæ ýñâýë ìàãòàæ, íýã áîë òýäíèé àëñûí õàðààã äýìæèæ, ¿ëäñýí 65% ãàðóé íü àëñûí õàðààã áîäîõ ÷ ñýõýýã¿é çºâõºí õîîëíûõîî òºëºº àìüäàðäàã ãýñýí íýãýí ñóäàëãàà áàéäàã þì áèëýý. Ìàãàäã¿é æààõàí äýãñä¿¿ëñýí áàéæ áîëîõ òàëòàé ÷ áîäîæ ¿çýõ ë àñóóäëûí íýã.

Àëñûí õàðàà ÷óõàë ó÷ðààñ ò¿¿íèé òºëºº àìüäðàõ íü õýö¿¿ áàéäàã. Îëîí õ¿í ººðòºº õÿëáàð çàì õàéí óóëûí áýëýýð ÿâæ áàéíà. Õàðèí òà ÿàãààä îðãèë ººä ìàöàã÷äûí íýã íü áàéæ áîëîõã¿é ãýæ.

31

ÀËÑ

ÛÍ

ÕÀ

ÐÀ


ÀËÑÛÍ ÕÀÐÀÀ ÁÀ çÎÐèËãÎ

Àëñûí õàðàà, çîðèëãî õî¸ð àäèëõàí óó? ãýäýã íýëýýä ìàðãààíòàé àñóóäàë. Ýíý òàëààð

ÿðèëöàõûí òóëä çîðèëãûí ìºí ÷àíàð äýýð æààõàí òîãòîõ õýðýãòýé. Õ¿ì¿¿ñ áàéð, ìàøèíòàé áîëîõ, ñàéí áîëîâñðîë ýçýìøèõ, õàéðòàé õ¿íòýéãýý àìüäðàõ, ºíäºð öàëèíòàé àæèëä îðîõ çýðýã áîäèò õýðýãöýý, õ¿ñýæ áóé ç¿éëýý çîðèëãî ãýæ íýðèéäýõ íü îëîíòàà. Òýãýýä çîðèëãûã ºäðèéí, ñàðûí, æèëèéí, òàâàí æèëèéí, óäààí õóãàöààíû, õýòèéí ãýõ ìýò÷èëýí îëîí àíãèëæ ¿çäýã.

Òýãâýë çîõèîë÷ Âàøèíãòîí Èðâèíã: “Óõààíòíóóä ºìíºº çîðèëãî òàâüæ, áóñàä íü õ¿ñëýý ë äàãàäàã” ãýæ õýëñýí áàéäàã. Ýíäýýñ çîðèëãî, õ¿ñýë õî¸ð ººð

áîëîõ íü õàðàãäàæ áàéíà. ªäºð òóòìûí õýðýãöýý, õ¿ñýë, òààëàìæòàé áàéäëûí òºëºº òàâèãäàæ áóé ç¿éë áîë ¿íýíäýý çîðèëãî ãýõýýñýý èë¿¿ çîðèëò, òºëºâëºëòòýé óòãà ä¿éõ áºãººä öàã ¿å, íºõöºë áàéäëààñ øàëòãààëæ õýäýí ÷ óäàà òàâèãäàæ ìºí ººð÷ëºãäºæ áîëäîã.

Õàðèí çîðèëãî ýíý á¿õíýýñ èë¿¿ ºðãºí óòãà ó÷èð, öàð õ¿ðýý èëýðõèéëäýã áºãººä ýíãèéí õýðýãöýýíýýñ ¿ðãýëæ öààø òàâèãäàõ áºëãºº.

Èòàëèéí óðàí çóðàà÷, ñýòãýã÷, çîõèîí á¿òýýã÷ Ëåîíàðäî Äà Âèí÷è òóéëûí õºäºëìºð÷ õ¿í áàéñàí ãýäýã. Òýðýýð êîìïüþòåðûí ýðèí çóóí ýõëýýã¿é, áàãàæ òîíîã òºõººðºìæ òºäèéëºí ñàéí õºãæººã¿é ¿åä 67-õîí æèë àìüäðàõäàà Ìîíà Ëèçà çýðýã òóéëûí íàðèéí àæèëáàð á¿õèé 20 îð÷èì ñóóò á¿òýýë òóóðâèñíààñ ãàäíà íèñäýã îíãîö, óñàíä øóìáàã÷ îíãîö, î¸äëûí ìàøèí, õ¿íèé àíîòîìèéí á¿òöèéã òîäîðõîéëñîí á¿ðäýëáýð çóðàã

32

Ë.Î

ÞÓ

Í-Ý

ÐÄÝ

ÍÝ

çýðýã îëîí ÷óõàë ç¿éëèéã øèíýýð ñýòãýæ, çàðèìûã íü çîõèîí á¿òýýæ ÷àäñàí íü ¿íýõýýð ãàéõàëòàé ñàíàãääàã.

Ìàãàäã¿é õºãæèëòýéãýýð òºñººëºí áîäîõîä ò¿¿íèé òóõàéí öàã ¿åèéí àíä íàéçóóä íü Ëåîíàðäîã îëîí çóóíû òóðøèä ìºíõºä àìüäðàõ ñóóòàí ãýæ ÿàõàí òºñººëºõ áèëýý. Õààÿà øàð àéðàã óóõààð, òîãëîëò ¿çýõýýð îðîõîä íü òýðýýð óðëàíãèéíõàà ºðººíä çóðàã çóðæ ýñâýë ãàðàà õàðàí ÷èâ ÷èìýýã¿é õ¿íèé àíîòîìèéí á¿òöèéã ñýòãýëäýý òºñººëºí ñóóæ áàéäàã áàéæ…

Òýð ¿åèéíõíèé çàðèì íü ò¿¿íèéã ÿìàð ÷ àç æàðãàëã¿é ìýòýýð òºñººëæ, õýðýãã¿é ç¿éëñèéí òºëºº öàãàà ¿ðýí àìüäàð÷ áàéãààä íü ÷èí ñýòãýëýýñýý õàðàìñàæ áàéñàí ÷ áàéæ áîëîõ. Ãýâ÷ ò¿¿íèé õèéæ áàéñàí ç¿éëñ, òàâüæ áàéñàí çîðèëãî íü çºâõºí ººðèéíõ íü àìæèëòûí ñóóðü áîëîîä çîãññîíã¿é äàðààãèéí îëîí ìÿíãàí õ¿íä õ¿÷òýé íºëººëæ ÷àäñàí þì. Ò¿¿íèé çóðñàí ãàíöõàí çóðãèéí óòãà ó÷ðûã õ¿í òºðºëõòºí ºíººã õ¿ðòýë òàéëáàðëàæ ÷àäàõã¿é áàéãààãààñ ¿çýõýä ò¿¿íèé äîòîîä åðòºíö, ºìíºº òàâüæ áàéñàí àëñûí õàðàà íü ÿìàð ºðãºí áàéñíûã èëýðõèéëíý.

Ìàãàäã¿é òýðýýð òààëàìæòàé áàéäàë, ºäºð òóòìûíõàà õýðýãöýýíèé òºëºº çîðèëò òàâüæ õºäºëìºðëºñºí áîë ò¿¿íýýñ òóõàéí öàã ¿åèéí áàÿ÷óóäûí íýã áîëîõóéö óõààí ãàðàõ áàéñàí áèç ýý. Õàðèí àç áîëîõîä òýðýýð òààòàé áàéäëûíõàà òºëºº áóñ, èðýýä¿éí òºëºº õýòèéí çîðèëãî òàâüæ ÷àäñàí ó÷ðààñ õ¿í òºðºëõòºí Ìîíà Ëèçàòàéãàà ¿ëäñýí áèç ýý.

Àëñûí õàðààíû ìºí ÷àíàð òóéëûí çîðèëãîòîé óòãà äºõíº ãýæ áèä äýýð ÿðèëöñàí. Ãýõäýý àëñûí õàðàà çîðèëãîîñ õýä õýäýí ç¿éëýýð ÿëãààòàé áàéæ áîëîõ òóõàé ¿çýë áîäëóóä áàéäàã.

Çîðèëãûã õ¿í ººðºº òîäîðõîéëäîã áîë àëñûí õàðààã

33

ÀËÑ

ÛÍ

ÕÀ

ÐÀ


òàíüäàã ãýæ ¿çäýã. Çîðèëãûã õ¿í ººð÷èëæ, äàõèí òàâüæ áîëäîã áîë àëñûí õàðàà íýã ë áàéäàã. Çîðèëãîä õè÷ýýâýë õ¿ð÷ áîëäîã áîë àëñûí õàðààíä õ¿ðýõã¿é ÷ áàéæ áîëîõ áºãººä ãàãöõ¿¿ àìüäðàëûí ÷èã áàðèìòëàë, ¿íýëýìæèéã òîäîðõîéëæ áàéäàã.

Èðãýíèé íèéãìèéí õºãæëèéí òóõàé ñóðãàëòààðàà íýëýýä àëäàðòàé ïðîôåññîð Áåííåò Òàÿàãèéí íýãýí ñóðãàëòàíä ñóóæ “Àëñûí õàðàà”-íû ìºí ÷àíàðûí òóõàé á¿ëãýýð ÿðèëöàæ áàéâ.

Íýã ãèø¿¿í ìààíü: “Àëñûí õàðàà áîë øàòíû õàìãèéí äýýä òàëûí òàâöàí áºãººä ò¿¿íä õ¿ðýõèéí òºëººõ ãèøã¿¿ð á¿õýí õ¿íèé àìüäðàëûí çîðèëãî áîëæ áàéäàã”

ãýæ õýëñýí íü àëñûí õàðààíû òºëºº çîðèëãî òàâèãääàã áºãººä èíãýæ òàâèãäñàí çîðèëãî ¿ð ä¿íòýé áàéäàã ãýñýí ñàíàà áàéñàí þì. Õýðýâ àëñûí õàðàà òºðºõºä ºãºãääºã áîë ò¿¿íèé òºëºº òóéëûí çîðèëãî òàâèãäàæ áîëîõ òàëòàé. Ãýâ÷ ýíý ìàðãààí òºäèéëºí ÷óõàë áèø õàðèí òóéëûí çîðèëãî, àëñûí õàðàà àëü àëü íü ºíººäðèéí ¿íýëýìæ áóñ èðýýä¿éí ¿íý öýíèéí òºëºº áàéäãààðàà îíöëîãòîé.

ªíãºö õàðàõàä òóéëûí çîðèëãî, àëñûí õàðààíû òºëºº àìüäðàõàä áîäèò õýðýãöýýíèé îëîí ç¿éëä àëäàæ áóé ìýò õàðàãääàã ÷ æèíõýíý ¿íý öýíý, óòãà ó÷ðûã äàãóóëæ áàéäàã.

ßðóó íàéðàã÷ Ã.Àþóðçàíà ººðèéí ýðõëýí ãàðãàñàí “Øèíý ¿åèéí íîìûí ñàí” öóâðàëûíõàà íýã á¿òýýë äýýð:

“Ýíý íîìûã õýäýýð ÷ ¿íýëñýí æèíõýíý ¿íý öýíýýñ íü ¿ðãýëæ äîîãóóð áàéõ áîëíî”ãýæ áè÷ñýí íü æèíõýíý ¿íý öýíý, ¿íýëýìæýýñ àãóó

áîëîõûã ýíãèéíýýð èëýðõèéëñýí ìýò ñàíàãääàã.

34

Ë.Î

ÞÓ

Í-Ý

ÐÄÝ

ÍÝ

Àëñûí õàðààãàà òàíèàã¿é áîë çîðèëãî ñèñòåìã¿é, íýã íýãíèéõýý ñóóðü áîëæ ÷àääàãã¿é. Àëñûí õàðàà çîðèëãîã¿é áîë ìºðººäëèéí øèíæ ÷àíàðòàé ç¿éë áîëîí õóâèðäàã. Òèéìýýñ íýã ç¿éëèéí õî¸ð òàë ãýëòýé.

Àëñûí õàðàà ºíäºð óóëûí îðãèëä íóóãäñàí ¿íýò ýðäýíýñòýé àäèë. Òà ò¿¿íèéã îëîõîîð àâèðàõ òóñàì, óëàì ºíäºðò ãàð÷ îð÷èí òîéðíîî èë¿¿ ñàéí õàðàí, òýäãýýð ç¿éëñèéí óòãà ó÷èð, óÿëäàà õîëáîîã òàíèí ìýäýæ, öààø àâèðàõ òýì¿¿ëëèéã òºð¿¿ëíý. Îðãèë íü ãýæ áîäîæ áàéñàí ºíäºðëºãò àâèðàí ãàðàõàä äàõèí èë¿¿ ºíäºðò îðãèë áàéãàà íü õàðàãäàíà.

Õ¿íèé àëñûí õàðàà ºñºí õºãæèæ áóé ñýòãýãäýë òºð¿¿ëäýã íü àëñûí õàðàà ººð÷ëºãäºæ áóé ç¿éë áèø ò¿¿íèéã èë¿¿ îéëãîí òàíüæ áàéãààòàé õîëáîîòîé áàéäàã.

Àëñûí õàðàà ãýæ òàíèñàí ç¿éë ÷èíü îëîí äàõèí ººð÷ëºãäâºë áóðóó óóë ñîíãî÷èõñîí áàéæ áîëîõ. Ýðäýíýñ íóóãäàæ áóé æèíõýíý óóë àëü íü áîëîõûã òà áîäèò áàéäàë, àëäàð íýð, ýä õºðºíãºíä äóðëàæ áóé îþóí áîäîë, õ¿ñýë òà÷ààë áóñ àìüäðàëûí ¿íý öýíý, óòãà ó÷ðûã ýðýí õàéæ áóé ç¿ðõ ñýòãýë, çºí áèëãýýñýý àñóóãààðàé.

35

ÀËÑ

ÛÍ

ÕÀ

ÐÀ


ç¯ÐÕÝÍÄ ÎÐøèÕ çªÍ ÁèËÝã

“Òà ººðèéí àëñûí õàðààã çºâõºí ç¿ðõ ñýòãýëèéíõýý ã¿íýýñ ë îëæ õàðæ ÷àäíà, àëñûí õàðààã ãàäíààñ õàéñàí õ¿í çºâõºí ìºðººäºã÷ ÷èãýýðýý ¿ëäýæ, ç¿ðõ ñýòãýëýýñýý õàéñàí õ¿í ë òýðõ¿¿ àÿëàëàà ýõë¿¿ëæ ÷àääàã” Àíàëèòèê ñýòãýë ñóäëàëûã ¿íäýñëýã÷ Êàðë Þíã.

Ä¿ãíýí áîäîõîä çºâ ìýò áîëîâ÷, õèéõèéí ºìíºõºí áîëèõ ýñ áºãººñ áîäîõîä ýðñäýëòýé ÷ õèéõ íü çºâ ãýæ ¿çýõ, õ¿¿ãýý àþóëä ó÷ðàõûã ýýæ íü ìýäýõ, óäààí áîäñîí õàðèóãàà ç¿¿äýíäýý îëîõ çýðýã îþóí ñàíààíä ¿ë çàõèðàãäàõ òàéëáàðëàõûí àðãàã¿é ñîíèí ç¿éëñòýé çàðèìäàà áèä ó÷èðäàã. Áèä ò¿¿íèéã çºí áèëýã, äîòîîä õ¿í ãýæ íýðëýõ íü ò¿ãýýìýë. Ñ¿¿ëèéí ¿åä øèíæëýõ óõààí õ¿ðòýë õ¿í çºâõºí áèå ìàõáîä, îþóí ñàíààíààñ ãàäíà ñ¿íñëýã ÿìàð íýãýí ç¿éëýýñ á¿ðääýã ãýäãèéã õ¿ëýýí çºâøººðºõ áîëñîí.

Çºí ãýõýýð ìýäýýæ òàíä Íîñòðàäàìóñ, Âàíãà çýðýã õ¿ì¿¿ñèéí òóõàé áîäîë òºðæ áàéãàà íü äàìæèãã¿é. Ãýõäýý ºíººäºð ýäãýýð ãàíö õî¸ð õ¿íèé ò¿¿õèéã ä¿ãíýõ áóñ õ¿í á¿õýíä áàéäàã çºí áèëýã, ç¿ðõ ñýòãýëä ìýäðýãäýõ ñ¿íñëýã ç¿éë íü àëñûí õàðààòàé õýðõýí õîëáîãäîæ áîëîõ òóõàé ºã¿¿ëýõ áîëíî.

Õàðèí àëñûí õàðààòàé àìüäàðñàí õ¿ì¿¿ñèéí äèéëýíõ íü èðýýä¿éä þó áîëîõûã óðüä÷èëàí òààìàãëàæ, òýðõ¿¿ ìýäðýìæèíäýý òóëãóóðëàí ºíººäðèéí ¿éëäëýý èðýýä¿éä áîëîõ ç¿éëä õàðèó ¿éëäýë ¿ç¿¿ëýõ áàéäëààð õèéäýã áàéñàí òóõàé ºã¿¿ëñýí ýõ ñóðâàëæ îëîí áàéäàã.

Õ¿íèé àìüäðàëûí çàìíàë á¿õýëäýý øàòðûí í¿¿äýë

36

Ë.Î

ÞÓ

Í-Ý

ÐÄÝ

ÍÝ

ìýò. Ãàíö õî¸ð í¿¿äëèéí ¿ð ä¿íã õàðæ òîãëîîìîíä îðîëöñîí õ¿í èë¿¿ îëîí í¿¿äëèéí öààäàõûã õàðæ áóé õ¿íä õîæèãäîõ íü îéëãîìæòîé. Õýí èë¿¿ õîëûã õàðíà òýðýýð àìüäðàëàà èë¿¿ ¿ð ä¿íòýé ç¿éëñèéí òºëºº çîðèóëæ ÷àäíà.

Òà àìüäðàëààñ òºãñ øèéäëèéã îëîõîä õýö¿¿, òèéìýýñ çºí áèëýãòýý íàéäàæ ñóðàõ íü èë¿¿ ¿ð ä¿íòýé.

ªìíºä Àôðèêèéí åðºíõèéëºã÷ àñàí Íåëüñýí Ìàíäèëà:

“Çºí áèëýãòýý íàéäàõ õ¿÷ ÷àäàë ìèíèé õàðäàã ýíãèéí í¿äèéã ìèíü àëñûí õàðààòàé áîëãîæ ººð÷èëñºí þì”. ãýæ õýëñýí áàéäàã. Ò¿¿í÷ëýí çºí áèëýã õ¿¿õýä áàéõ

¿åèéí ìºðººäºë, çºí ñîâèíòîé õîëáîãääîã. Àëñûí õàðàà òàíû ç¿ðõ ñýòãýëèéí ã¿íä óóðñàí áóé

ãàëò óóë ìýò ýçíèéõýý ñýðýõèéã õ¿ëýýí îðøäîã áºãººä òàíûã àìüäðàëäàà þóã á¿òýýõýýð èðñýí ¿íý öýíý, óòãà ó÷ðûã òàíü áàéíãà õºíäºæ, çºí áèëýã òºð¿¿ëäýã ãýäýã. Õ¿¿õýä íàñàíä ýíý íü ìºðººäºë áàéäëààð èëýðäýã áîëîâ÷ öººõºí õ¿í ò¿¿íèéã àëñûí õàðààòàé íü õîëáîîòîéã òàíüñàí áàéäàã. Íàñ àõèõ òóñàì àìüäðàëûí òýìöýë, õàðèóöëàãà, òîãòñîí çàí çàíøëûí õýâ ìàÿãò èäýãäýí ç¿ðõ ñýòãýëýýñ àëñëàãäñààð áàéäàã.

“Õ¿¿õýä õ¿íä èòãýõýý áîëèõäîî ë òîì õ¿í áîëäîã” ãýæ æ¿æãèéí çàëóó çîõèîë÷ Ã.Ìýíäñàéõàí íýãýí

çîõèîëäîî òýðëýñýí ¿ã áîäóóøòàé. Õ¿í ç¿ðõ ñýòãýëèéí õàìãèéí ñàéõàí ç¿éëñýý àëäàæ,

õýíä ÷ èòãýõýý áîëèõäîî ë ººðèéãºº óõààæëàà ãýæ áîääîã íü ¿íýõýýð õàðàìñàëòàé. ¯íýíäýý ÿã èíãýæ áîäîæ ýõýëñýí õîðìîîñ, õóóðàì÷ áàã ºìñºæ, ººðèéí ñýòãýëãýýíèé á¿õèé ë ýðõ ÷ºëººã õÿçãààðëàí, àç æàðãàëàà

37

ÀËÑ

ÛÍ

ÕÀ

ÐÀ


áàãà áàãààð àëäàæ ýõëýäýã áºãººä äèéëýíõ íü àìüä áàéõ áàòàëãààíûõàà òºëºº áóñäàä òààëàãäàõûã õè÷ýýí àìüäàð÷ ýõýëäýã.

Òà öýëìýã òýíãýðò ò¿ãñýí îääûã õàðààä þóã òºñººëæ áàéñíàà, àíõ ñóðãóóëüä îðñîí ºäðºº, áàãà àíãèä ìèíèé ìºðººäºë ýñâýë ìèíèé èðýýä¿é ñýäâýýð ÿìàð çîõèîí áè÷ëýã áè÷èæ áàéñíàà, àíõíû õàéðûí çàõèàã õýíýýñ õýçýý àâñíàà, àíõíû ¿íñýëòèéã, îþóòàí áîëñîí ºäðºº, ìýðãýæëèéí ¿íýìëýõýý ãàðäàí àâñàí ìº÷ºº, àæèëä îðñîí àíõíû ºäðºº, òýäãýýð ºäð¿¿äýä þóã ìºðººäºæ áàéñíàà ñàíàæ áàéíà óó?

Òýð ç¿éëñ òàíû ç¿ðõ ñýòãýëä ºíººäºð àìüäàð÷ áàéíà óó? ¯ã¿é áîë õýçýý þóíààñ áîëæ àëãà áîëñíûã ìýäýõ ¿¿?Ýðãýí ñàíàõ õýðýãòýé. Åð íü ìºðººäºë ãýäýã õîîñîí

ç¿éë áèø. Õ¿í ººðèéí îíöëîãîîñ øàëòãààëàí îãò ººð ººð ç¿éë ìºðººääºã áîëîõûã ñóäëàà÷èä òîãòîîñîí áàéäàã. Ìºðººäºæ áàéñàí ç¿éëñ äóíäààñ àëñûí õàðààãàà õàéõ íü äºò çàì. Õ¿¿õýä íàñíûõàà ìºðººäë¿¿ä äóíäààñ ýðãýæ áîäîõîä ñýòãýëä îéð, õýðýâ áèåëâýë õàìãèéí èõ ñýòãýë õàíàìæèéã àâàõ áàéñíûã íü òýìäýãëýí àâààä àõèí òóíãààí áîäîæ ýðãýö¿¿ëýýðýé. Òýð ìºðººäºë òàíû àëñûí õàðààòàé õîëáîîòîé áàéñíûã òà òóí óäàõã¿é îéëãîíî.

Íýãýí áàéãóóëëàãûí àæèëòíóóä õàìòäàà öóãëàæ öààøèä õàìòðàí àæèëëàõ áîëîìæã¿é áîëñíîî óäèðäàã÷äàà èëýðõèéëæýý.

Òà îëîí æèë áèäíèéã óäèðäñàí áîëîâ÷ ìàíàé áàéãóóëëàãûí ¿éë àæèëëàãàà îëèãòîé ºðãºæèæ ÷àäñàíã¿é. Ýíý á¿õíèé ãîë áóðóóòàí áîë ÒÀ. Òèéìýýñ òà ººðèéí ñàíàëààð àæëààñàà ãàðàõ ¸ñòîé ãýæ õýëæýý. Óäèðäàã÷ óäààí áîäñîíû ýöýñò íóëèìñòàé í¿äýýð àæèë÷äàà õàðààä:

38

Ë.Î

ÞÓ

Í-Ý

ÐÄÝ

ÍÝ

“Íàìàéã óó÷ëààðàé ýíý ¿íýõýýð ìèíèé áóðóó þì áàéíà. Ìàðãààø òà á¿õýí áàéãóóëëàãûíõàà îðøóóëãûí ¸ñëîëä èðíý ¿¿. Áè áàéãóóëëàãàà îðøóóë÷èõààä ÿâüÿ äàà” ãýæ õýëæýý. Õ¿ì¿¿ñèéí çàðèì íü òîõóóðõàí èíýýæ, ýíý õ¿í õºãøðººä óõààí ñàíàà íü îðæ ãàðäàã áîëæýý. Èéì õ¿í áèäíèéã óäèðäàõ ÷ ãýæ äýý õýìýýí õîîðîíäîî ÿðèëöàæ áàéâ.

Ìàðãààø íü àæèë÷äûã èðýõýä òýðõ¿¿ óäèðäàã÷ òàñ õàð õóâöàñòàé õóðëûí òàíõèìä çîãñîæ áàéâ. Òàíõèìûí ãîëä ãî¸ìñîã àâñ òàâüñàí áàéõ áºãººä àæèë÷èä íýã õààëãààð îðîîä íºãºº õààëãààð ãàð÷ áîëîõîîð çîõèîí áàéãóóëæýý.

Õ¿ì¿¿ñ ¸æòîé èíýýìñýãëýí õàðö ñîëèëöîæ, õààëãà óðóó öóâàí îðæ ýõëýâ. Àíõíû õ¿í àâñûã ºíãèéí õàðààä èõýä öî÷èí öàðàé íü ¿õñýí ìýò öîíõèéæ öààø ãàðàâ. Íýãýí ýìýãòýé àâñ óðóó î÷èí óäààí ãýã÷ íü õàðààä óäàëã¿é ýõýð òàòàí óéëæ í¿¿ðýý ãàðààðàà òàãëàí öààø ã¿éí ãàð÷ýý. Õ¿ì¿¿ñ ýýëæëýí îðñîîð ë áàéëàà. Õàìãèéí õà÷èðõàëòàé íü íºãºº òàëûí õààëãààð ãàðààä øóóä ÿâàõ ¸ñòîé áàéñàí õ¿ì¿¿ñ áóöàæ îðîõ õààëãàíû õàæóóä èðæ áàéâ. Óäèðäàã÷àà ÿâóóëàõ ýíýõ¿¿ àæëûã çîõèîí áàéãóóëæ áóñäûãàà óðèàëñàí àæèëòàí þó áîëîîä áàéãààã îéëãîõîî áîëüæ õàìãèéí ñ¿¿ëä àâñ óðóó î÷èí, óäààí ãýã÷ íü õàðæ çîãñîîä, ñàíàà àëäàæ, óäèðäàã÷èéíõàà ºìíº ºâäºã ñºãäºí óó÷ëàëò ãóéæýý.

Óíøèã÷ òà ÷óõàì þó àæèë÷äàä èíãýòëýý íºëººëñíèéã ìýäýýæ ñîíèðõîæ áàéãàà áàéõ. Óäèðäàã÷ àâñàí äîòîð òîëü áàéðëóóëñàí áàéæýý. Õ¿ì¿¿ñ àâñ óðóó õàðàõäàà õ¿íèéã áóðóóòãàñàí ä¿ð òºðõºº, ãàëã¿é áîëñîí í¿äýý îëæ õàðæýý.

39

ÀËÑ

ÛÍ

ÕÀ

ÐÀ


ßã òýð ìº÷èä òýä äîòîîä ç¿ðõ ñýòãýëýý ¿õñýí ãýäãèéã îéëãîæ, áàéãóóëëàãàà îðøóóëæ áàéãàà õ¿í áîë ¿íýíäýý óäèðäàã÷ íü áèø õàðèí ººðñäºº áîëîõûã îéëãîæýý.

Õàìò îëîí íü òîëãîé ãóäàéëãàí óäèðäàã÷ààñàà óó÷ëàëò ãóéæ áàéãóóëëàãûí àìüä íýãýí õýñýã áàéõàà àìëàí, óäèðäàã÷ ÷ á¿õ õ¿÷ýý äàé÷ëàí àæèëëàõàà èëýðõèéëýâ. Òýð öàãààñ õîéø òýä îëîí àìæèëòûí ýçýí áîëñîí ãýäýã.

Òàíû äîòîîä õ¿í, ç¿ðõ ñýòãýëèéí ã¿íä ÷èíü îðøèõ òýðõ¿¿ àìüä ìýäðýìæ ¿õìýë áàéâàë ÿàæ ÷ õè÷ýýãýýä õ¿÷èðõýã áàéæ ÷àäàõã¿é. Äîòîîä åðòºíö, ç¿ðõ ñýòãýë äýõü àìüä ìýäðýìæ çºí áèëãýý ñýðýýæ, õ¿÷èðõýã àìüäðàõûã õè÷ýýãò¿í.

Áèäíèé äýýð ºã¿¿ëñýí õàðààã¿é õ¿ì¿¿ñèéí äýëõèéí òîìîîõîí áàéãóóëëàãûã ¿íäýñëýñýí Õåëëåí Êýéëýð:

“Ýíý äýëõèé äýýð ºðºâäìººð àìüäàðñàí õ¿ì¿¿ñèéí äèéëýíõ íü õýäèéãýýð í¿äýýðýý õàðäàã áàéñàí áîëîâ÷, àëñûí õàðààãàà ç¿ðõ ñýòãýëýýñýý îëæ õàðààã¿é ñîõîð áàéñàíä îðøèíî” ãýæ õýëæýý. Õýðýâ òà àìüäðàëûíõàà æèíõýíý óòãà ó÷èð, àëñûí

õàðàà, òóéëûí çîðèëãûã îëæ àâàõûã õ¿ñ÷ áàéãàà áîë ç¿ðõ ñýòãýëýýñýý õàéæ, äîòîîä õ¿íòýéãýý õàðèëöààãàà ñýðãýýõ õýðýãòýé. Òà àìüäðàëûíõàà õàìãèéí ÷óõàë ç¿éëñèéã çºâõºí ç¿ðõýýðýý ë õàðæ ÷àäíà.

ßàãààä ãýâýë õàìãèéí ÷óõàë ç¿éëñ õ¿íèé í¿äýíä õàðàãäàõã¿éãýýð îðøäîã áèëýý.

40

Ë.Î

ÞÓ

Í-Ý

ÐÄÝ

ÍÝ

èòãÝË ÍÀéÄâÀÐÀÀÐ èÐÝÝÄ¯éã ÕÀÐÀÕ òªÑªªËªË.

Õààíà õ¿ðýõýý õàðàõã¿é áîë î÷èæ ÷àäàõã¿é.

Áàíãêîê õîòíîî ºìãººëºë (advocacy)-èéí ÷èãëýëýýð çîõèîí áàéãóóëàãäñàí Àçè Íîìõîí

Äàëàéí Á¿ñèéí íýãýí áàãà õóðëûí ¿åýð äîêòîð Áèëë Âîêåð õýìýýõ áàãøòàé òàíèëöàæ àëñûí õàðààíû ìºí ÷àíàðûí òóõàé íýëýýä óäààí õººðºëäºæ áèëýý. Òýðýýð:

“Àëñûí õàðàà áîë èòãýë íàéäâàðààð èðýýä¿éã ç¿ðõ ñýòãýëäýý õàðæ áóé òºñººëºë”. ãýæ õýëñýí þì. Èòãýë íàéäâàð ãýäýã õ¿íèé àìüäðàëûí õàìãèéí ÷óõàë ç¿éëñèéí íýã ãýäãèéã áèä õ¿ëýýí çºâøººðäºã. Õàðèí àëñûí õàðààòàé õîëáîãäîõ òóõàéä òà áîäîæ áàéãààã¿é ÷ áàéæ áîëîõ. Èòãýë íàéäâàð àëñûí õàðààã äýìæèæ, àëñûí õàðàà èòãýë íàéäâàðûã òºð¿¿ëäýã ãýäýã ¿ã áèé. Þóòàé ÷ èòãýë íàéäâàð áîë àëñûí õàðààíû ÷óõàë á¿ðýëäýõ¿¿í õýñãèéí íýã þì.

Áèä ò¿ìýí ýðñäýëèéí äóíä ¿ðãýëæ ë èòãýëýýð àìüäàðäàã áèëýý. Öàõèëãààí øàò íàìàéã äýýä äàâõàðò ãàðãàíà, ýíý àâòîáóñ íàìàéã ãýðò ìààíü õ¿ðãýæ ºãíº, ýíý çîîãèéí ãàçðûí õîîë øèíý ãýõ ìýò òºðºë á¿ðèéí èòãýë áèäíèéã ¿éëäýë õèéõýä õ¿ðãýäýã. Áèä áèåëýõã¿é ÷ åðººëèéí áýëãýäýëò ¿ã, ðîìàíòèê õàéðûí òóõàé äóó ø¿ëýã, êèíî, æ¿æèã, íîì çîõèîëä äóðòàé áàéäàã.

Óðìûã íü õóãàëàõààð óóöûã íü õóãàë ãýñýí Ìîíãîë àðäûí ç¿éð ¿ã ¿íýõýýð ¿íýí. Õàìãèéí íàéäàæ áàéñàí ç¿éë íü òàëààð áîëæ, õàìãèéí èòãýæ áàéñàí õ¿í íü èòãýë

41

ÀËÑ

ÛÍ

ÕÀ

ÐÀ


àëäàõààñ èë¿¿ õýö¿¿ ç¿éë õ¿íèé àìüäðàëä õîâîð. Õ¿í òºðºëõòºí îëîí çóóíû òóðøèä ¿ðãýëæ ìàðãààø,

ºíººäðººñ èë¿¿ ñàéõàí áîëíî ãýæ èòãýí íàéäñààð, á¿òýýí òóóðâèñààð èðñýí áèëýý. Õîðâîî äýýð àìüäðàõ íýãýí íàñàà àëäàæ áàéãàà àòëàà øèíý æèëèéí áàÿðò õ¿ì¿¿ñ õàìãèéí èõ äóðòàé áàéäàã íü ¿¿íòýé ë õîëáîîòîé.

Ýöýã ºâãºä ìèíü æèë á¿ð öàãààí ñàðûí øèíèéí íýãýíä ñàéõàí æèë ãàðëàà õýìýýí õóó÷èëäàã. ßã ¿íýíäýý øèíý æèë, öàãààí ñàðûí àëü àëü íü òóõàéí æèëèéí ýíãèéí ë íýã ºäºð áàéæ áîëîõ ÷ èðýýä¿éã ñàéí ñàéõíààð õàðæ áóé èòãýë íàéäâàð íü òýðõ¿¿ ºäðèéã èë¿¿ ÷óõàë áîëãîæ áàéãàà íü òýð.

Èòãýë íàéäâàðòàé àìüäðàõ õàìãèéí çºâ ãàðö áîë àëñûí õàðààòàé àìüäðàë þì. Ó÷èð íü àëñûí õàðàà ýä ç¿éë øèã àëãà áîëæ, õýí íýãýí øèã èòãýë ýâääýãã¿é áèëýý.

Íýãýí ñóäàðò: “Èòãýë áîë íàéääàã ç¿éëñèéí áîäèò áàéäàë,

õàðàãäàõã¿é ç¿éëñèéí áàòàëãàà ìºí” õýìýýí áè÷èãäñýí áàéäàã. Õàðàãäàæ áóé áîäèò ç¿éëä íàéäàõàä èòãýë îãò õýðýãã¿é áºãººä èòãýëýý áîäèò ç¿éëä òàâèëàà ãýõýä èéì èòãýë õÿëáàðõàí õóãàðàõ áîëîìæòîé. Õàðèí õàðàãäàõã¿é ç¿éëèéí òºëºº èòãýí íàéäàõ íü èë¿¿ áîäèòîé.

Àëñûí õàðààòàé àìüäðàõ íü áàéõã¿é ç¿éëñèéã áèé áîëãîí èòãýí íàéäàõàä îðøäîã. Äýëõèé áººðºíõèé õýëáýðòýé ãýäãèéã ýä¿ãýý òºñººëºí áîäîõîä õÿëáàð ÷, õ¿í òºðºëõòºí òýð ÷èãýýðýý õàâòãàé ãýæ ¿çýæ áàéñàí öàã ¿åä áººðºíõèé ãýäýãò íü èòãýæ ÷àäñàí Áðóíîã áîäîõîä áàõàðõìààð.

Ýíý ë èòãýë íàéäâàð ºíººäðèéí õ¿í òºðºëõòíèéã

42

Ë.Î

ÞÓ

Í-Ý

ÐÄÝ

ÍÝ

óðàãøëóóëàí õºãæ¿¿ëñýí áàéäàã. ªíººäðèéí áèäíèé àìüäàð÷ áóé õºãæèíã¿é íèéãýì, ò¿¿õ ñî¸ë, õîò ñóóðèíã õ¿í òºðºëõòºí á¿òýýí áèé áîëãîñîí.

Õàðèí áîëîìæã¿é ç¿éë äóíäààñ àìæèëòûã áóé áîëãîñîí öººí õ¿ì¿¿ñ õ¿í òºðºëõòíèéã ìàíëàéëàí óäèðäàæ, ÷èãë¿¿ëýí çàëñàí áàéäàã. Òýðõ¿¿ èòãýëèéã îëæ àâñàí õ¿ì¿¿ñ ç¿ðõ ñýòãýëäýý èðýýä¿éã çóðàãëàí õàðæ, òýðõ¿¿ òºñººëºëäºº õ¿ðýõèéí òºëºº àìüäðàëàà çîðèóëäàã. Õýðýâ òýð õ¿ì¿¿ñ èòãýë íàéäâàðààð ººðèéí áîëîí óëñ îðîí õ¿í òºðºëõòíèé èðýýä¿éã çóðàãëàí õàðààã¿é áîë ìàãàäã¿é áèä ýðòíèé ñî¸ë èðãýíøèëäýý àìüäàð÷ áàéæ ÷ áîëîõ.

Àëñ òýðòýýõ ÌÝª 387 îíä Ïëàòîíû àêàäåìè áàé-ãóóëàõ èòãýë íàéäâàð íü áèåëýýã¿é áîë àãóó Àðèñòîòåëü òýð àêàäåìèàñ òºðºí ãàð÷, îäîí îðîí, àìüòàí ñóäëàë, ýñ ñóäëàë, ãàçàðç¿é, àíàòîìè, ãåîëîãè, ôèçèê, õèìè, ôèçèîëîãè, ìàòåìàòèê, ìåòàôèçèê, ñýòãýëç¿é, ýäèéí çàñàã, óëñ òºð, øàøèí ñóäëàë, ãîî ç¿é, óðàí èëòãýë ãýõ ìýò ç¿éëñèéí òóõàé á¿òýýë¿¿äýý òóóðâèæ ÷àäàõã¿é áàéõñàí. Àðèñòîòåëèéí á¿òýýë òóóðâèë áàéãààã¿é áîë õîé÷ ¿åèéí ýðäýìòýä þóíä ñóóðèëæ, õ¿íèé íèéãìèéã ºíººäðèéí òºâøèíä õ¿ðòýë óðàãøëàí õºãæ¿¿ëæ ÷àäàõ áàéñàí íü ýðãýëçýýòýé.

ÌÝª 3100 îíä àëäàðò õààí Ìèíî äýýä äîîä Åãèïåòèéã íýãòãýí ñóóðèí ñî¸ë èðãýíøëèéí ñóóðèéã òàâèàã¿é áîë, Èîãàíí Ãóòåíáåðã 1400 îíû ¿åä ìàø îëîí óäààãèéí îðîëäëîãîîð ìîäîí áàðûã õàëàí, ¿ñýã ºðºõ õýâëýëèéí ñóóðèéã òàâüæ, Öàé Ëóí öààñ á¿òýýæ ýíý õî¸ð íýýëò õîñëîí, íîì õýìýýõ ãàéõàìøèãò ç¿éëèéã á¿òýýãýýã¿é áîë õ¿í òºðºëõòíèé ñýòãýëãýý ÿìàð òºâøèíä áàéõñàí áîë.

43

ÀËÑ

ÛÍ

ÕÀ

ÐÀ


Åñõºí íàñàíäàà ýöãýýñýý ºí÷èð÷, õàðüòíû ãàðò õàòíàà áóëààëãàæ çîâëîí áýðõøýýëèéí õ¿íäèéã àìñàæ áàéñàí Òýì¿¿æèí òàðõàé áóòàðõàé îâîã àéìãóóä, äýëõèéí îëîí óëñ ã¿ðíèéã íýãýí òóãèéí äîð íýãòãýæ áîëíî ãýäýãò èòãýí íàéäàæ, ò¿¿õýí äýõ õàìãèéí òîì íóòàã äýâñãýðòýé èõ ã¿ðýíã áàéãóóëààã¿é áîë äýëõèéí ò¿¿õ îãò ººðººð áè÷èãäýõ áàéæýý.

Õðèñòîôåð Êîëóìáî äîðíîä åâðîï õ¿ðòýëõ çàì íýýõ òàëààð îëîí æèë ìºðººäºæ, óéãàã¿é ýðæ õàéñíû ¿ð ä¿íä íýãä¿ãýýð Èçàáåëëà õàòàí õààíààñ àÿëàëûí ñàíõ¿¿æèëò àâ÷ 1492.10.12-íä Àìåðèê òèâèéã íýýãýýã¿é áîë ìàãàäã¿é ÀÍÓ ãýæ ã¿ðýí áàéãóóëàãäàõ áàéñàí ýñýõ íü òîäîðõîéã¿é. Çºâõºí ñ¿¿ëèéí 300 æèëèéí äîòîð ë ãýõýä Àäàì Ñìèò 1776 îíä ÷ºëººò õóäàëäààíû ýäèéí çàñãèéí îíîëîî ¿íäýñëýýã¿é áîë, 1796 îíä Ý.Æåííåð àéìøèãò öýöýã ºâ÷íèéã àíàãààõ áýëäìýëýý õèéãýýã¿é áîë, 1821 îíä Ôàðàäåé öàõèëãààí ã¿éäëèéã íýýãýýã¿é áîë, 1837 îíä Ëóé Äàãåð ãýðýë çóðàã àâàõ òºõººðºìæºº á¿òýýãýýã¿é áîë, 1875 îíä Áåëü òåëåôîí óòñûã ñàíàà÷ëààã¿é áîë, 1928 îíä Ôëåìèíã ïåíèöèëëèíèéã íýýæ ñàÿ ñàÿ õ¿íèé àìèéã àâðààã¿é áîë, 1876 îíä Àâãóñò Îòòî äºðâºí øàòàëòàò õºäºëã¿¿ðèéã çîõèîí á¿òýýæ Ôîðä, Áåíöèéí èðýýä¿éã ãýðýëò¿¿ëýýã¿é áîë, àõ ä¿¿ Ðàéò íàð 1903 îíä òîîëøã¿é îëîí óäààãèéí îðîëäëîãûí ¿ð ä¿íä àíõíû íèñýõ îíãîöûã á¿òýýãýýã¿é áîë, 1961 îíä Æ.Êåííåäè õ¿í òºðºëõòíèé ñàð óðóó õèéõ àíõíû àÿëàëûí Àïîëëîí 11 õºòºëáºðèéã äýìæýýã¿é áîë, 1962 îíä Ìàðòèí Ëþòèð Êèíã “I have a dream” èëòãýëýý îëíû ºìíº õýëýýã¿é áîë, 1960 îíä ÀÍÓ-ûí Áàòëàí õàìãààëàõ ÿàì êîìïüþòåð õîîðîíä ìýäýýëýë äàìæóóëàõ Ýð÷èìæñýí Ñóäàëãààíû Òºñëèéí Àãåíòëàã (ARPA) áàéãóóëàõ øèéäâýð ãàðãàæ èíòåðíýòèéã íýýõ ¿íäñèéã á¿ðä¿¿ëýýã¿é áîë, 1980

44

Ë.Î

ÞÓ

Í-Ý

ÐÄÝ

ÍÝ

îíä Áèëë Ãåéòñ Microsoft-ûã áàéãóóëæ, êîìïüþòåðèéí õýðýãëýýíèé ïðîãðàììûã íèéòýä õÿëáàð÷èëæ ºãººã¿é áîë ýíý öàã ¿å ÿìàð òºâøèíä áàéõûã òºñººëºõºä õ¿íä.

Ñóóò Øåêñïèð, Òîëñòîé, Äîñòîåâñêèé, Ïèêàññî, Ëåîíîðäî Äà Âèí÷è, Áåòõîâåí, Áàõ íàð ýíý åðòºíöºä òºðººã¿é áîë áèäíèé àç æàðãàë, õàéð ñýòãýë, àìüäðàëûí òóõàé îéëãîëòóóä, ãîî ç¿éí ìýäðýìæ ÿìàð áàéõñàí áîë.

Àãóó õ¿ì¿¿ñèéí àìüäðàë, ¿õñýí ìº÷ººñ íü ýõëýäýã ãýäýã ¿íýí. Òýäíèé õ¿í òºðºëõòíèé òºëºº îðóóëñàí õóâü íýìýð õýçýý ÷ ìàðòàãäàõã¿é áèç ýý. Àìüäðàëûí àëñûí õàðààãàà òàíüæ, áàéõã¿é ç¿éëä èòãýí íàéäàæ ñóðààðàé.

Õýðýâ òà àëñûí õàðààã îþóíààðàà îéëãîâîë ìºðººäºã÷, ç¿ðõ ñýòãýëäýý õ¿ëýýí àâáàë òýì¿¿ëýã÷ áîëíî. Õàðèí îþóíààðàà îéëãîí, ç¿ðõ ñýòãýëäýý õ¿ëýýí àâ÷, ¿éëäýë õèéæ ÷àäàõ àâààñ àìüäðàëûí öàã õóãàöààãàà æèíõýíý ¿ð ä¿íãýýð õýìæ¿¿ëæ ÷àäíà.

45

ÀËÑ

ÛÍ

ÕÀ

ÐÀ


ÁÝÐÕøÝÝËèéã Õ¯ËÝÝæ ÀâÀÕ ÕÀÍÄËÀãÀ

“Áè ¿ðãýëæ øèíý ñàíàà îëæ àâàõûí òºëºº øàðãóó òýìöäýã áàéñàí. Õàðèí øèíý ñàíàà áèø, òýìöýë, öºõðºë, óé ãàøóó äóíäààñ áè ººðèéíõºº àëñûí õàðààã îëæ àâñàí þì”

Çîõèîë÷, íàéðóóëàã÷ Ì.Àíäåðñîí.

Áýðõøýýë æàðãàëààñ èë¿¿ áîäèòîé ç¿éë ãýäýã ¿íýí. Áýðõøýýëèéã äàâàí òóóëàõ òóõàé çºâëºãºº ºãºõºä õÿëáàð áîëîâ÷ í¿¿ð òóëàõ ¿åä òºñººëæ áàéñíààñ õàâüã¿é ººð áàéäàã. Ãýâ÷ òóéëûí çîðèëãî, àëñûí õàðààíû òºëººõ àìüäðàëä áýðõøýýë òóëãàðàõã¿é ãýæ àìëàæ ÷àäàõã¿é ó÷ðààñ õýðõýí õ¿ëýýí àâàõ òóõàé ÿðèëöàõ íü èë¿¿ ÷óõàë ñàíàãäëàà. Àëñûí õàðààíû òóõàé ºã¿¿ëæ áóé ýíýõ¿¿ áºëºãò áýðõøýýëèéí òóõàé áóñ ò¿¿íèéã õýðõýí õ¿ëýýí àâ÷ áóé õàíäëàãûã èë¿¿ ºã¿¿ëýõ áîëíî. Àìüäðàë áºëºãò ºã¿¿ëñýíòýé àäèë ººäðºã ¿çëèéí òóõàé çàðèì òàëààðàà òºñººòýé ñàíàãäàæ áîëîõ ÷ ñàéí àæèãëàâàë îëîí ÿëãààã òà îëæ õàðæ ÷àäíà.

Àíõ àæèëä îðñíûõîî äàðàà áè îëîí æèæèã ç¿éëèéã áýðõøýýë ãýæ õàðäàã áàéâ. Áàéãóóëëàãûí ìààíü óäèðäàã÷ ýåëäýã õ¿í áàéñàí áîëîõîîð ãîìäîëëîõ á¿õýíä ë íàìàéã óðàìøóóëäàã áàéâ. Áè ÷ ãîìäîëëîñîîð...

Õàðèí íýãýí óäàà òýðýýð: “Áýðõøýýë ÷èíèé ç¿ðõ ñýòãýëä ÷èíü áàéíà. ×è ãàíö õî¸ð óäàà áýðõøýýëýýñ çóãòàæ áîëîõ ÷ ººðººñºº õýçýý ÷ çóãòàæ ÷àäàõã¿é ø¿¿ äýý” ãýæ õýëýâ.

46

Ë.Î

ÞÓ

Í-Ý

ÐÄÝ

ÍÝ

Íàìàéã ìàø èõ è÷ýýñýí òýð øóëóóí ¿ã ºíºº õýð ñýòãýëýýñ ãàðäàãã¿é þì. Áýðõøýýëèéã òîéð÷ øèéäýõ áîëîìæã¿é ãýäýã ¿íýí. Ó÷èð íü áýðõøýýëèéí òàëààñ èë¿¿ õóâü íü õýðõýí õ¿ëýýí àâ÷ áóé õàíäëàãààñ øàëòãààëäàã. Ýíýõ¿¿ õàíäëàãà àëñûí õàðààòàé ñàëøã¿é õîëáîîòîé. Àëñûí õàðààãàà òàíèàã¿é õ¿í æèæèã áýðõøýýëä á¿äýðäýã ãýäýã îðã¿é ¿ã áèø. Àëñûí õàðààã æèíõýíý óòãààð íü òàíüñàí õ¿íä áýðõøýýë îãò ººðººð áîëîìæ áîëîí õàðàãääàã ãýäýã áºãººä çîðèëãî òîìðîõ òóñàì áýðõøýýë æèæãýðäýã ãýëöäýã. Áýðõøýýëòýé òóëãàð÷ áóé òóõàéí öàã õóãàöàà õ¿íä õýö¿¿ ÷ õîæèì áýðõøýýë ¿çýýã¿é íýãíýýñ îëîí òàëààðàà äàâóó áîëñîí áàéäàã.

Ò¿¿õýíä ìºíõºðñºí õ¿ì¿¿ñèéí òàëààñ èë¿¿ õóâü íü íýí õ¿íä íºõöºë áàéäëààñ òºðºí ãàðñàí áàéäàã íü íàäàä ã¿í ñýòãýãäýë òºð¿¿ëäýã.

Ãàíöõàí æèøýý äóðäàõàä ÀÍÓ-ûí õàìãèéí àëäàðòàé åðºíõèéëºã÷, îëîí ñàÿ áîîë÷óóäàä ýðõ ÷ºëºº îëãîñîí À.Ëèíêîëüí ë ãýõýä ÿäóó ôåðìåðèéí æèæèãõýí ä¿íçýí áàéøèíä òºðºí, ÿäóó ç¿ä¿¿ îð÷èíä ºñºí òîðíèæ, àìüäðàõûí ýðõýíä ò¿ëýý÷èí, õóäàëäàã÷, øóóäàíãèéí ýðõëýã÷ çýðýã àæèë õèéæ áàéñàí ãýäýã.

Íóëèìñàíä óãààãäñàí í¿ä èë¿¿ àëñûã õàðäàã ãýäýã ¿íýí áºëãºº. Õ¿íä áýðõøýýëèéí äóíäààñ àëñûí õàðààãàà òàíüñàí õ¿ì¿¿ñ àìæèëòûí áóóõèàãàà òàñàëäóóëñàí òîõèîëäîë ìàø õîâîð áàéäàã.

Öàõèëãààí ãýðëèéã íýýæ õ¿í òºðºëõòíèé õºãæèë äýâøèëä ¿íýìëýõ¿é õóâü íýìýð îðóóëñàí íýðò ýðäýìòýí Òîìàñ Ýäèñîí äºðâºí íàñ õ¿ðòëýý îãò ÿðüæ ÷àääàãã¿é áàéñàí áºãººä áàãø íàð íü ò¿¿íèéã ñýòãýë ìýäðýëèéí ºâ÷òýé ó÷èð ãýðèéí áîëîâñðîë ýçýìøèõ íü ç¿éòýé ãýæ ¿çñýí ãýäýã. Õýäèéãýýð ò¿¿íèé ýð¿¿ë ìýíä ìóó áàéñàí ÷ òýðýýð ¿ðãýëæ ë ººðòºº òîì çîðèëãî òàâüäàã íýãýí áàéæýý.

47

ÀËÑ

ÛÍ

ÕÀ

ÐÀ


Òýðýýð ýðäýì øèíæèëãýýíèé òîìîîõîí ëàáîðàòîðè áàéãóóëàí îëîí ç¿éëèéã òóðøèí ñóäàëãàà õèéæ, óéãàã¿é àæèëëàäàã áàéâ. Ãýòýë íýã ºäºð ëàáîðàòîðè íü ãýíýò øàòàæ, îëîí æèëèéí õºäºëìºð íü í¿äýí äýýð íü ¿íñ íóðàì áîëæýý. Øàòàæ áàéãàà ëàáîðàòîðèî ãóíèãòàé õàðàí çîãñîæ áàéãàà íàñ àõèñàí ýðäýìòýíòýé îéðõîí áàéõààñ õóðñàí îëîí äºëæ áàéëàà.

Õàðèí Ýäèñîí õ¿¿ ð¿¿ãýý õàðàí èíýýìñýãëýæ: “Ìèíèé õ¿¿ ã¿éãýýðýé. Ýýæèéãýý äóóä. Ýýæ

÷èíü àìüäðàëäàà èéì ñàéõàí ãàëûã õýçýý ÷ õàðàõã¿é áàéæ ìàãàäã¿é” ãýæ õýëñýí ãýäýã.

Ìýäýýæ ò¿¿íä õÿëáàð áàéãààã¿é íü îéëãîìæòîé. Õàðèí óóðëàí áóõèìäàæ, õàðàìñàí óéëëàà ãýýä þóã ÷ ººð÷èëæ ÷àäàõã¿é ãýäãýý òýðýýð óõàìñàðëàæ áàéñàí áèçýý. Òýðýýð õîæèì ºìíºõººñºº õî¸ð äàõèí òîì ëàáîðîòàðè áàéãóóëæ öàõèëãààí ãýðýë, äóó ÿðèàíû áè÷ëýãèéí òºõººðºìæ, çàé õóðààãóóð çýðýã ç¿éëñèéã ñàíàà÷èëæ ºíººãèéí Æåíåðàë Ýëåêòðîíèêñ êîìïàíèé ñóóðèéã òàâüæ ÷àäæýý.

ªíººãèéí õ¿íä õýö¿¿ íºõöºë áàéäàë òàíûã ºìíºõººñ ÷ èë¿¿ áýðõøýýëèéã äàâàí òóóëàõàä áýëòãýæ áàéäàã.

Àãóó ç¿éë õÿìä îëääîãã¿é òóë òóéëûí çîðèëãî àëñûí õàðààíû òºëºº àìüäðàõàä òàíü îëîí áýðõøýýë òóëãàðíà. Òèéìýýñ òà ò¿¿íèéã ýåðýãýýð õ¿ëýýí àâ÷ ñóðàõûã õè÷ýýãýýðýé. Ò¿¿íýýñ ÷ òîì áýðõøýýë èðýõ ó÷èð ºíººäðèéí íºõöºë áàéäàëä áóóæ ºã÷ áîëîõã¿é.

Õîðâîî áýðõøýýëã¿é áîëîõûã õ¿ëýýñíýýñ, áýðõøýýëèéã õýðõýí õ¿ëýýí àâàõ õàíäëàãàà ººð÷ëºõèéã õè÷ýýæ, àñóóäàëä áóñ àñóóäëûã øèéäýõ àðãà÷ëàëä àíõààðëàà õàíäóóëæ ñóðâàë ìàø ÷óõàë.

Áýðõøýýëèéã ñîíèíòîé ç¿éðëýí áîäîöãîî¸. Õýðýâ

48

Ë.Î

ÞÓ

Í-Ý

ÐÄÝ

ÍÝ

ñîíèíã í¿äýíäýý òóëãàí áàðèâàë ò¿¿íèé öààíà áàéãàà á¿õ ç¿éëèéã òàãëàõ áîëíî. Ñîíèíûã îéðòóóëàõ òóñàì ë ãýðýë ãýãýý óëàì áàãàñ÷ óäàëã¿é ¿ñýã íü ÷ óíøèãäàõàà áîëèíî. Áýðõøýýëèéã ýõýíä íü òàâèáàë òýð ÿã ë í¿äýíäýý òóëãàí áàðüñàí ñîíèí ëóãàà àäèë àëñàä õàðàãäàæ áóé á¿õ ç¿éëèéã òàíü òàãëàõ áîëíî. Õàðèí ñîíèíã í¿äíýýñýý õîëäóóëàõ òóñàì îð÷èí òîéðîí õàðàãäàæ, ãýðýë ãýãýý òîäîðíî. Ò¿¿íèéã á¿ð äîîøëóóëàí ãàçàðò òàâüæ ÷àäâàë áýðõøýýëèéã äàâàí òóóëàõ îëîí çàì áàéãààã òà îëæ õàðàõ áîëíî. Áýðõøýýëä áóóæ ºãëºº ãýýä áýðõøýýë àëãà áîëîõã¿é ó÷èð ò¿¿íèéã íýð òºðòýéãýýð òýâ÷èæ ºíãºð¿¿ëýõ íü õýö¿¿ ÷ ÷óõàë ç¿éë áèëýý.

Äýëõèéí õî¸ðäóãààð äàéíû ¿åä Èõ Áðèòàíèé åðºíõèé ñàéäààð àæèëëàæ áàéñàí Àíãëèéí òºðèéí ç¿òãýëòýí íîáåëèéí øàãíàëò Óèíñòîí ×åð÷èëü 1941.10.29-íä Õàððîâûí ñóðãóóëèéí îþóòíóóäàä ¿ã õýëýõýýð óðèãäæýý.

Õ¿íä íºõöºë áàéäëûí äóíä ÿäàðñàí îëîí ò¿ìýí ò¿¿íèéã þó ãýæ õýëýõèéã òýñýí ÿäàí õ¿ëýýæ áàéâ. Òýðýýð àëãóóðõàí èíäðèéí ºìíº èðæ, õýñýã çîãñîîä:

ÕÝÇÝÝ ×, ÕÝÇÝÝÝ ×, ÕÝÇÝÝÝÝ × ÁÈÒÃÈÉ ÁÓÓÆ ªÃ!!!

ãýæ õýëýýä áóóæýý. Ãàíöõàí ºã¿¿ëáýð õýëíý ãýæ áîäîæ áàéãààã¿é îëîí ò¿ìýí íýã õýñýãòýý àëìàéðàí ãàéõàæ áàéñíàà ¿ãèéí óòãà, öàã ¿å, íºõöºë áàéäàëòàé ãàéõàëòàé çîõèöñîíûã îéëãîæ óäòàë àëãà òàøæýý. Ýíý ¿ã Èõ Áðèòàíè óëñûí àðä ò¿ìíèé ç¿ðõ ñýòãýëä õîíîãøèí äàéíû ¿åèéí îëîí ñààä áýðõøýýëèéã àìæèëòòàé äàâàí òóóëàõàä íü òóñëàñàí ãýäýã.

49

ÀËÑ

ÛÍ

ÕÀ

ÐÀ


ÁÓÑÄÛÍ òªËªªÕ çÎâÍèË

Õ¿í öààíààñàà ë áóñäûí òºëºº òºðäºã ãýäýã. Òèéìýýñ ÷ òýð ìºí ÷àíàðààðàà àìüäàð÷, áóñäûã

õ¿íäëýí, áóñäààð õ¿íäëýãäýæ, õýí íýãíèéã õàéðëàí ìºí õàéðëóóëæ, îëíû äóíä ººðèéíõºº àìüä ãýäãèéã ìýäýð÷ áàéõ íü àìüäðàëûí óòãà ó÷ðûí ÷óõàë õýñýã þì.

ßìàð ÷ îëóóëàà àâàõóóëñàí çóðãàí äîòðîîñ õ¿í ººðèéãºº ë ýõëýæ õàðäàã áºãººä ººðèéíõ íü òóõàé ÿðüñàí ñàéí ç¿éëèéã ñîíñîõäîî ººðºº ÷ ìýäýõã¿é áàÿðëàäàã áèëýý. Õ¿íèé àìüäðàëûí óòãà ó÷èð, àç æàðãàëûã õ¿ì¿¿ñòýé õîëáîõã¿éãýýð òàéëáàðëàõàä õýö¿¿. Õ¿ì¿¿ñ ñàëàíãèä àìüäàðñíààñ õàðèëöàí òóñëàëöàæ àìüäðàõûã ÷óõàë÷èëñàí áºãººä ¿¿íèéãýý ÍÈÉÃÝÌ ãýæ òóí ÷ ñ¿ðæèí íýðëýæýý.

Àëñûí õàðàà áóñäûí òºëºº àìüäðàëàà çîðèóëàõ øèéäâýðò äóóäàæ áàéäãààðàà îíöëîãòîé. Õýäèéãýýð õ¿í îëîí àìæèëòûí ýçýí áîëæ, èõ õýìæýýíèé õºðºíãº ìºíãº õóðèìòëóóëæ áîëîõ ÷ òýð íü áóñäûí àìüäðàëä ñàéíààð íºëººëººã¿é áîë ýöñèéí ä¿íäýý õîîñîí þì. Õ¿í ýðõ ìýäýëòýé áîëîí, íýð õ¿íäòýé àìüäðàõ çîðèëãî òàâüæ áîëîõ ÷ õ¿ì¿¿ñèéí òºëºº þóã õèéæ ÷àäñàí íü àëñûí õàðààòàé èë¿¿ õîëáîãäîíî.

“Ýíý åðòºíöèéí îëîí õ¿ì¿¿ñ ÿìàð íýãýí þìòàé áîëîõûã, öººõºí íü ººð÷ëºãäºõèéã õ¿ñäýã” ãýæ Ã¸òå õýëæýý. Õàðèí á¿ð öººõºí íü õ¿íèé àìüäðàëûã ººð÷ëºõèéí òºëºº ººðèéãºº çîðèóëäàã áèëýý. Òýäíèé èõýíõ íü àëñûí õàðààãàà òàíüñàí õ¿ì¿¿ñ áàéäàã.

“I have a dream” áóþó Áè ìºðººäºæ áàéíà ãýñýí àëäàðò ¿ãýýðýý àðüñíû ºíãººð ÿëãàâàðëàí ãàäóóðõàõ

50

Ë.Î

ÞÓ

Í-Ý

ÐÄÝ

ÍÝ

¿çëèéã õàëàõàä òîìîîõîí ãàâüÿà áàéãóóëñàí Ìàðòèí Ëþòèð Êèíã:

“Õýðýâ òàíû àìüäðàëä ¿õëýýñ ÷ äýýã¿¿ð òàâèõ ¿íý öýíý áàéõã¿é áîë àìüäðàëàà ýõëýýã¿éä òîîöîîðîé”

ãýæ õýëæýý. Ò¿¿íèé àìü íàñíààñàà äýýã¿¿ð òàâüñàí ¿íý öýíý íü áóñäûí òºëººõ øàíàëàë áàéñàí þì.

Ìàðòèí Ëþòèð Êèíã 1929.01.15-íä ÀÍÓ-ûí Àòëàíòà õîòîä òºðæýý. Çàëóó Êèíã çºâõºí õàðóóäàä çîðèóëñàí òóñãàé äóíä ñóðãóóëü ä¿¿ðãýñýí áºãººä Áîñòîíû Èõ Ñóðãóóëèéí òýòãýëýãò õºòºëáºðò õàìðàãäàí, ìýðãýæèë äýýøë¿¿ëæýý. Òýíä Êîðåòòî Ñêîòò õýìýýõ ¿çýñãýëýíò á¿ñã¿éòýé òàíèëöàí, àìüäðàëàà õîëáîæ, 2 îõèí, 2 õ¿¿òýé ºíºð ºòãºí ãýð á¿ë áîëæýý. Òýðýýð àìàð òàéâàí àìüäðàëûã ýðõýìëýäýã òóéëûí ãýð á¿ëñýã, ýåëäýã äàðóóõàí çàíòàé íýãýí áàéæýý. Ãýâ÷ àðüñíû ºíãººð ÿëãàâàðëàí ãàäóóðõñàí ¿çýë ÀÍÓ-ä óëàì á¿ð áàòæèí áýõæèæ, 200 ãàðóé æèëèéí òóðø ¿ðãýëæèëæ áóéä ò¿¿íèé ñýòãýë ýìçýãëýí, èðýýä¿éä ÷ ìºí íåãð¿¿äèéã èéì ë õóâü òàâèëàí õ¿ëýýæ áàéãàà ãýæ ¿¿? õýìýýí ººðººñºº àñóóäàã áîëæýý.

Õýäèéãýýð ¿íäñýí õóóëèàðàà õ¿í á¿õýí òýãø ýðõòýé ãýæ òóíõàãëàñàí ÷ îëîí íåãð¿¿äèéã áîîë ãýæ äóóäàí àä øîî ¿çýõ, çºâõºí öàãààí àðüñòíóóäàä ãýñýí õàÿãòàé ¿éë÷èëãýýíèé ãàçðóóä îëøèð÷, ñóðãóóëü, ýìíýëýã, íèéòèéí òýýâðèéí ¿éë÷èëãýý õ¿ðòýë íåãð õ¿ì¿¿ñèéã èëò ÿëãàâàðëàí ãàäóóðõñàí õàíäëàãà öàãààí àðüñòíóóäûí äóíä óëàì á¿ð õ¿÷ýý àâñààð ë áàéâ. Òýðýýð ýíý á¿õíèéã õàðàõäàà ç¿ðõ ñýòãýë íü áàéíãà øàíàëäàã áàéñàí áîëîâ÷ ýíý òýìöëèéí çàì ìàø àþóëòàé, ãýð á¿ëä íü áîëîí ººðò íü ÿìàð ÷ ýðñäëèéã àâ÷èð÷ áîëíî ãýäãèéã ã¿íýý óõàìñàðëàäàã áàéëàà. Îëîí óäàà ýíý áîë ìèíèé

51

ÀËÑ

ÛÍ

ÕÀ

ÐÀ


õèéõ àæèë áèø áè ç¿ãýýð ë ààâûí ¿¿ðãýý ã¿éöýòãýí ýíãèéí àìüäðàõ ¸ñòîé ãýñýí øèéäâýð ãàðãàõûã õè÷ýýæ áàéæýý. Ãýâ÷ ò¿¿íèé ç¿ðõýíä àññàí îëîí íåãð õ¿¿õä¿¿äèéí èðýýä¿éí òºëººõ øàíàëàë çîâíèë íü ò¿¿íèé îþóí áîäëîîñ ¿ë õàìààðàí íýìýãäñýýð áàéâ.

Ìàðòèí Ëþòèð Êèíã 1954 îíä àðüñíû ºíãººð ÿëãàâàðëàí ãàäóóðõàõ ¿çëèéí ýñðýã ¿íäýñíèé õºäºëãººíèé ã¿éöýòãýõ çºâëºëä íýãäýí àæèëëàñíààð ÿëãóóñàí òýìöëèéíõýý ò¿¿õèéã ýõëýæýý.

Èéíõ¿¿ òýð àðüñíû ºíãººð ÿëãàâàðëàí ãàäóóðõàõ ¿çëèéí ýñðýã õ¿÷èðõèéëëèéí áóñ àðãààð æàãñààë õèéí, àæèë õàÿëò, ñóóëò çàðëàí, òóóøòàé òýìöýæ ýõëýñýí áºãººä íåãð¿¿ä óðüä ºìíº õýçýý ÷ áàéãààã¿éãýýð íýãäýí íèéëýâ. Òýðýýð îëîí óäàà áàðèãäàí õîðèãäîæ, çîäóóëæ í¿ä¿¿ëýí, õýä õýäýí óäàà ãýð îðíîî äýëáýë¿¿ëñýí õýäèé ÷ ìºíõèéí çàíàëõèéëëèéí äóíä ººðèéí ç¿ðõ ñýòãýëèéí äóóäëàãàà õýðýãæ¿¿ëñýýð áàéëàà. Êèíã 1957 îíä àðüñíû ºíãººð ÿëãàâàðëàí ãàäóóðõàõ ¿çëèéí ýñðýã øèíý óäèðäàã÷äûã áýëòãýõ çîðèëãî á¿õèé áàéãóóëëàãûí åðºíõèéëºã÷ººð ñîíãîãäñîí áºãººä 1957-1968 îíû õîîðîíä 6 ñàÿ ãàðóé áýýð ãàçàð àÿëæ, 500 ãàðóé óäàà øóäàðãà áóñ ¸ñ, àðüñíû ºíãººð ÿëãàâàðëàí ãàäóóðõàõ ¿çëèéí ýñðýã æàãñààë öóãëààíä ¿ã õýëýí, òýìöëèéí òóõàé 5 íîì áè÷èæ, õîæèì íü íåãð¿¿äèéí õóâüñãàëûí òóíõàã áîëîí àëäàðøñàí “Áåðìèíãàìûí øîðîíãîîñ áè÷ñýí çàõèäàë” íýðòýé á¿òýýëýý õèéæ äóóñãàñàí áºãººä øèíý ¿åèéí ÀÍÓ-ûí ò¿¿õýí äýõü íåãð¿¿äèéí õàìãèéí øèëäýã áèëýã òýìäýã áîëñîí óäèðäàã÷ áîëæ ÷àäæýý.

Òýðýýð 1963 îíû 8-ð ñàðûí 23-íû ºäºð À.Ëèíêîëüíèé áóíõàíû ºìíº “Áè ìºðººäºæ áàéíà” õýìýýõ àëäàðò ¿ãýý 250.000 ãàðóé õ¿íèé ºìíº õýëñýí þì.

52

Ë.Î

ÞÓ

Í-Ý

ÐÄÝ

ÍÝ

Áè ìºðººäºæ áàéíà… Íýã ë ºäºð õàð, öàãààí àðüñòàé õ¿¿õä¿¿ä Æîðæèéí óëààí òîëãîä äýýð àõàí ä¿¿ñèéí àäèë íýãýí øèðýýíä õàìòäàà ñóóõ ºäºð èðíý ãýæ áè ìºðººäºæ áàéíà.

Áè ìºðººäºæ áàéíà… Ìèíèé äºðâºí áÿöõàí ¿ðñ, íýã ë ºäºð àðüñíûõàà ºíãººð áóñ, áóðóó ç¿éë õèéñíèéõýý òºëºº áóñäûí àäèë øèéòãýãäýõ öàã èðíý ãýæ áè ìºðººäºæ áàéíà… Ìàðòèí Ëþòèð Êèíã 35-õàí íàñàíäàà Íîáåëèéí

ýíõòàéâíû øàãíàëûã ãàðäàæ àâñàí áºãººä øàãíàëûí 54.000 ãàðóé àìåðèê äîëëàðûã á¿ãäèéã íü ýðõ ÷ºëºº, øóäàðãà ¸ñíû òºëººõ ¿éë õýðýãò çàðöóóëàõàà ìýäýãäýæ áàéæýý.

Øàðãóó òýìöýë ¿ðãýëæèëñýýð 1965 îíä Ñàíàë ºãºõ ýðõèéí òóõàé õóóëèéã, 1968 îíä Èðãýíèé ýðõèéí òóõàé õóóëèéã êîíãðåññýýð áàòëàí ãàðãóóëæ, Black Panther Par-ty áóþó Õàð Ïàíòåð¿¿äèéí Íàìûã áàéãóóëàõàä îðîëöîí, ººðñäèéí ýðõýý óëñ òºð, ýðõ ç¿éí ñèñòåìèéí òºâøèíä õàìãààëóóëæ ÷àäñàí þì.

Òýðýýð 1968 îíû 04 ñàðûí 03-íä Òåííèñè Ìóæ óëñàä ÿäóóñûí òºëºº æàãñààë õèéæ ÿâààä àëóóð÷äûí ãàðò àìü íàñàà àëäñàí þì. Õýäèéãýýð òýðýýð öýë çàëóóãààð 39 íàñàíäàà àìü íàñàà àëäàæ õàéðò õàíü, ¿ð õ¿¿õä¿¿äýýñýý ¿¿ðä õàãàöñàí ÷ ººðèéíõ íü òîäîðõîéëîí õýëñíýýð àìü íàñíààñàà ÷ äýýã¿¿ð òàâüñàí ¿íý öýíý íü ºíººäºð áèåëýëýý îëæ íåãð¿¿ä íýãäñýí óëñûí ÷ºëººò èðãýí áîëñíîîð ¿ë áàðàì óðëàã ñïîðò, óëñ òºðèéí ñàëáàðûã òýðã¿¿ëæ òóñ óëñûí íýðèéí õóóäàñ áîëæ ÷àäæýý.

53

ÀËÑ

ÛÍ

ÕÀ

ÐÀ


ÕÀéÐ

Õàéð äóóñäàãã¿é ãýäýã...

Ìàðòèí Ëþòèð Êèíãèéí ç¿ðõýíä îðøñîí ýíýõ¿¿ áóñäûí òºëººõ øàíàëàë õàéðààñ ¿¿äñýí ãýæ

îëîí õ¿í ¿çäýã. Ò¿¿õ îëîí õ¿íèé õèéñýí ¿éëäëèéã ºã¿¿ëäýã áîëîâ÷

¿éëäýë á¿õýí õàéðàíä ñóóðèëààã¿é íü ãàøóóí ¿íýí. Íýã óäàà ðàäèîãèéí øóóä íýâòð¿¿ëýãò îðîëöîæ áàéòàë íýãýí çàëóó:

Àäîëüô Ãèòëåð àëñûí õàðààòàé õ¿í ìºí ¿¿? ãýæ àñóóâ.

Ñîíèí àñóóëò. Òýðýýð áàãàõàí õóãàöààíä òºðèéí ýðõýíä ãàð÷ íýã òàëààð õàðàõàä àìæèëòàíä õ¿ðñýí áîëîâ÷ ò¿¿íèé ¿éëäýë íü æàðàí ñàÿ õ¿íèé àìü íàñàíä õ¿ð÷, îëîí ñàÿ õ¿íèé õóâü çàÿàãààð òîãëîæ, äýëõèéí ò¿¿õýíä õàìãèéí òîì õàð òîëáûã ¿ëäýýñýí þì.

Ò¿¿íä óëñ îðíîî õ¿÷èðõýãæ¿¿ëýõ, ãàçàð íóòãàà òýëýõ, îëîí óëñûí íºëººãºº íýìýõ, åâðåé÷¿¿äèéí íºëººã áàãàñãàõ çýðýã çîðèëãî áàéñàí ãýäýã ÷ õàéð áàéãààã¿é íü ãàðãàæ áàéñàí ¿éëäë¿¿äýýñ íü õàðàãääàã. Ò¿¿íèé çîðüæ áàéñàí ç¿éëñ, áàéãóóëñàí õ¿÷èðõýã çàñàãëàë íü ò¿¿íèéã íàñ áàðàíãóóò õîðîìõîí çóóð íóðàí óíàñàí þì.

Õàéðã¿é, àëñûí õàðààã¿é ¿éëäýë íü õ¿í òºðºëõòíèé äóíä óäààí àìüäàðäàãã¿é ãýäýã ¿íýí áèëýý. Ìàéêë Õ.Õàðò ãýã÷ ýðõýì äýëõèéí ò¿¿õýíä õàìãèéí èõ íºëºº ¿ç¿¿ëñýí ñóóò 100 õ¿íèéã òýäíèé õ¿í òºðºëõòíèé òºëºº îðóóëñàí áîäèò õóâü íýìðýýð íü äàðààëóóëàí áàéðëóóëñàí æàãñààëò ãàðãàñàí áàéäàã áºãººä æàãñààëòûí ýõíèé àðâàí çóðãààí áàéðûã ýðõ ìýäýë, õºðºíãº ìºíãº, öýðýã ýðñèéí õ¿÷ýýð ò¿¿õèéã áè÷èëöñýí òºðèéí ç¿òãýëòí¿¿ä áóñ

54

Ë.Î

ÞÓ

Í-Ý

ÐÄÝ

ÍÝ

ýãýë äàðóóõíààð õ¿ì¿¿ñèéí òºëºº ººðèéãºº çîðèóëñàí øàøíû ç¿òãýëòí¿¿ä áîëîí ýðäýìòýí ìýðãýä ýçýëñýí áàéäàã íü ¿¿íèéã íîòîëíî. Òýäíèé ãàðãàñàí íºëºº ºíººäºð ÷ õ¿í òºðºëõòíèé äóíä àìüäàðñààð ë áàéãàà íü ãàéõàëòàé.

Òåðåçà ýõ íýãýí óäàà: “Áóðõàí áèäíèé þó õèéñíèéã áóñ õàðèí õè÷íýýí õàéðëàñíûã ë õýìæèíý” ãýæ õýëñýí íü áèé. Ìîíãîëûí èëòãýõ ýðäìèéí õ¿ðýýëýíãèéí òýðã¿¿í,

óðàí èëòãýã÷ Á.Ãýðýë: “Àëñûí õàðàà áîë õàðèó íýõýýã¿é õàéð”

ãýæýý. Õàéð õ¿í òºðºëõòíèé õàìãèéí èõ ÿðüäàã àòëàà

õàìãèéí èõ äóòàãäàæ áàéäàã ñýäýâ áèëýý. Õàéð áîë õýí íýãýíä ñýòãýëýý èëýðõèéëýõ ¿ã, õýí íýãýíä ñàéõàí õàðàãäàõ ìýäðýìæ, ººðèéãºº õàéðëàäàã õ¿ì¿¿ñèéã áóöààí õ¿íäýòãýõ õ¿íäëýëýýñ èë¿¿ ºðãºí àãóóëãàòàé îéëãîëò þì. ªºðèéãºº ýñâýë ººðòºº òààëàãääàã õ¿íýý õàéðëàõ íü òèéì ÷ õýö¿¿ áèø. Õàðèí õýçýý ÷ õàðààã¿é ýñâýë ººðèéã òàíü ¿çýí ÿääàã õ¿ì¿¿ñèéã õàéðëàõ øèéäâýð ãàðãàõ ¿åäýý ë òà õàéðûí æèíõýíý ìºí ÷àíàðûã îéëãîõ áîëíî.

Áýñðýãõýí õîòîä áàéðëàõ æèæèãõýí íîìûí ñàíãèéí öýâýðëýã÷èéí òóõàé ò¿¿õ ñîíñîîä áè ìàø èõ ñýòãýë äîãäîëæ áàéñàí þì. Òýðýýð òºðºëõèéí òàõèð äóòóó áàéñàí áºãººä ãàäíààñ íü õàðàõàä õîîëîî çàëãóóëàí àìüäàð÷ áàéãàà ýíãèéí ë íýãýí áàéæýý. Õàðèí ò¿¿íèéã íàñ áàðàõàä äýðýí äîîðîîñ íü 25.000$-èéã õ¿¿õäèéí òºëºº áóÿíû ñàíä õàíäèâëàñàí òóõàé ãýðýýñëýë îëäæýý. Òýð á¿õèé ë àìüäðàëàà çºâõºí õ¿¿õäýä òóñëàõ çîðèëãûíõîî òºëºº çîðèóëæýý. Õîæèì îëîí ìÿíãàí õ¿ì¿¿ñ ýíý õ¿íèé ãàéõàëòàé ç¿ðõ ñýòãýëèéí òóõàé ÿðèëöàæ áàéñàí ãýäýã.

55

ÀËÑ

ÛÍ

ÕÀ

ÐÀ


Õºðºíãº ìºíãº, àëäàð íýð, ýðõ ìýäýëòýé áîëîõ íü àëñûí õàðààíäàà õ¿ðýõýä òàíü òóñëàæ áîëîõ ÷ àìüäðàëûí óòãà ó÷ðûã èëýðõèéëýõ àëñûí õàðàà áèø þì.

Íýã ýð àìüäðàëûíõàà á¿õèé ë öàã õóãàöààã àëò, ýä õºðºíãº öóãëóóëàõàä çàðöóóëæýý. Õàðàìñàëòàé íü òýð á¿õ ç¿éëýý õýðýãëýæ àìæààã¿é áàéõäàà åðòºíöèéí ìºíõ áóñûã ¿ç¿¿ëæ ãýíý. Òýðýýð Áóðõàíààñ àìüäðàëûíõàà á¿õèé ë öàã õóãàöààãàà çàðöóóëñàí àëòàí ýäëýë¿¿äýý àâ÷ ÿâàõûã çºâøººðºõèéã óäòàë øàëàí ãóéñààð çºâøººð¿¿ëæýý. Òýðýýð øóóäàé àëòàà ¿¿ðýí àðàé ãýæ äèâààæèíãèéí õààëãàíû õàæóóä èðòýë õààëãà÷ íü:

Òà ýíý õàÿãäàë òºìðººð ÿàõ íü âý? ãýæ àñóóæýý. Òýðýýð èõýä ãàéõàí ýðãýí òîéðíîî õàðâàë òýð îðíû õààëãà, çàì, õàøëàãà òºìºð íü õ¿ðòýë àëòààð õèéãäñýí áàéæýý.

Àëñûí õàðààã¿é èõ áàÿëàã àìüäðàëûí öàãèéã áóñíèóëäàã ãýäýã ýíý áóþó.

“Àç æàðãàëûã íýã óäàà ìýäýðüå ãýâýë ñàéõàí õîîë èä, íýã õýñýã ìýäýðüå ãýâýë õ¿íòýé ãýðëý, õàðèí óäààí õóãàöààíä ìýäýðüå ãýâýë áóñäûã õàéðëà ãýñýí ¿ã áàéäàã íü áîäóóøòàé”

Àëñûí õàðàà áîë õàéð. Õàéð áîë ¿ã áèø ¿éë÷ëýë þì. Õàéð çºâõºí ñýòãýë õºäëºë áóñ õàðèí øèéäâýð áèëýý. Õàéð ¿ðãýëæ ººðèéãºº áóñäûí òºëºº çîëèîñëîõûã øààðäàæ áàéäàã àòëàà õ¿í òºðºëõòºíä ìºíõºä àç æàðãàë, àìüäðàëûí óòãà ó÷ðûã áýëýãëýñýýð èðñýí ç¿éë þì.

Õàðèó íýõýõã¿é õàéð òàíû ç¿ðõ ñýòãýëýýñ óíäðàí ãàðàõàä àëñûí õàðàà òàíä òóñëàõ áîëíî. Òà àìüäðàëûã èë¿¿ ºðãºí õàðàõ òóñàì õ¿ì¿¿ñèéã èë¿¿ èõ õàéðëàíà.

56

Ë.Î

ÞÓ

Í-Ý

ÐÄÝ

ÍÝ

ÕÝçÝÝ × ¯Ë ÄÓÓÑÀÕ òÝì¯¯ËÝË… “Õàðæ áóé ç¿éëèéíõýý òºëºº òýì¿¿ëæ áàéãàà õ¿í ë æèíõýíý àç æàðãàëûã ìýäýðäýã”

Çîõèîë÷ Áåðíàðä Øîó.

Íýãýí íýðò òàìèð÷èí îëèìïèéí àâàðãà áîëñíûõîî äàðàà åðäºº ë èíãýýä áîëîî ãýæ ¿¿ õýìýýí óéëæ áàéñàí ãýäýã. Äýëõèéí îëîí òýð áóìòàí, óðëàã ñïîðòûí îäóóä íýð õ¿íä, ýä õºðºíãºíä õ¿ðñýí òýð ìº÷ ìèíèé àìüäðàëûã óòãà ó÷èðã¿é áîëãîñîí ãýæ îëîíòàà õýëñýí áàéäàã. Ò¿¿í÷ëýí áèäíèé ñàéí òàíèõ îëîí àëäàðòíóóäûí àìüäðàëûí ñ¿¿ë÷èéí õîðìóóä ìàø õàðàìñàëòàé ºíãºðñíèéã áèä ìýääýã. Õ¿ðýýã¿é áàéõàä õÿçãààðã¿é ñàéõíààð óðãóóëàí áîäîîä, õ¿ñ÷ ìºðººäºæ áàéñàí òýð ç¿éëäýý õ¿ðýõýä òýäãýýð íü ýíãèéí ç¿éë áîëîõûã îéëãîæ, ñýòãýëç¿éí õîîñîí îðîí çàéãàà íºõºõèéí òóëä çóãàà öýíãýë, àðõè, õàð òàìõèíä àâòàí, ººðèéãºº õóóð÷ àìüäðàõ çàìûã ñîíãîñîí òîõèîëäëóóäûã ÷ áèä ìýäýõ áèëýý.

Õ¿í ýöñèéí öýã ãýæ áîäîæ áàéñàí ç¿éëäýý òºñººëæ áàéñíààñàà àìàðõàí õ¿ðýõ íü òóéëûí õ¿íä áàéäëûã òºð¿¿ëäýã. Õ¿ñýë òýì¿¿ëýë äóóññàí ãàçàðò õ¿í ººðºº äóóñäàã ãýäýã íü ýíý ë òóõàé ºã¿¿ëñýí áèç.

Áîäèò ç¿éëèéã àìüäðàëûíõàà ýöñèéí õ¿ðýõ öýã áîëãîæ õàðâàë òà ò¿¿íä õ¿ðñýí ºäðºº ë òýì¿¿ëëýý àëäàõ áîëíî. Õàðèí àëñûí õàðàà áîäèò ç¿éëñýýð äàìæèí áîäèò áóñ ç¿éëèéí òºëºº òýì¿¿ëýõ òóõàé ºã¿¿ëäýã. Òèéìýýñ ÷ àëñûí õàðààíû òºëººõ õ¿ñýë òýì¿¿ëýë õýçýý ÷ ¿ë äóóñàõ áèëýý.

Òºðèéí ñî¸ðõîëò çîõèîë÷ Ä.Áàòáàÿð: “Òóéëûí çîðèëãî ìàãàäã¿é õýçýý ÷

57

ÀËÑ

ÛÍ

ÕÀ

ÐÀ


áèåëýõã¿é áàéõ… Õýðâýý òýð áèåëäýãñýí áîë òèéì ÷ àãóó ç¿éë áèø áàéõñàí” ãýæ õýëñýí þì. Òèéìýý àëñûí õàðàà, òóéëûí çîðèëãî

ìàãàäã¿é õýçýý ÷ áèåëýãäýøã¿é àãóó ç¿éë ó÷ðààñ ë õ¿íèé àìüäðàëä ¿ãýýð èëýðõèéëýõèéí àðãàã¿é èõ ¿íý öýíý, õ¿ñýë òýì¿¿ëëèéã òºð¿¿ëäýã áèçýý. “Áèåëøã¿é ìýò áîëîâ÷ òîì ç¿éëèéã õàðàõ íü õÿëáàðõàí áèåëýõ æèæèã çîðèëãûã àìüäðàëäàà òàâèõààñ èë¿¿ àãóó ç¿éë” ãýæ çîõèîë÷ Ã¸òå íýãýíòýý äóó àëäñàí áàéäàã.

Ñàÿõàí íýãýí áàÿí ýð á¿õ õºðºíãºº ìóóðàíäàà ãýðýýñëýýä íàñ áàðñàí òóõàé èíòåðíýòýýð õà÷èð õàëòàé ìýäýýëýë öàöàãäñàíûã òà ëàâ îëæ óíøàà áèç. Ò¿¿íä îéð äîòíû õ¿ì¿¿ñ áàéõã¿é áàéñàí áàéæ áîëîõ ÷ ìºíãº ¿íý öýíý, àç æàðãàëûã àâ÷èðäàãã¿é ãýäãèéã îéëãîæ, õàìãèéí õàéðòàé õ¿ì¿¿ñýý ýíýõ¿¿ õóóðàì÷ ä¿ðä òîãëóóëàõûã õ¿ñýýã¿é ó÷ðààñ ìóóðàíä ýíýõ¿¿ çîâëîíã äààòãàõààð øèéäñýí ÷ áàéæ áîëîõ.

Ýíý äýëõèéí õàìãèéí áàÿí õ¿í Áèëë Ãåéòñ ººðèéí õ¿¿õä¿¿ääýý ñàéí áîëîâñðîë ýçýìøèí, áàéðòàé áîëîõîä íü ë òóñëàõàà èëýðõèéëæ, ãàéõàæ ñàíäàðñàí ñýòã¿¿ë÷äýä õ¿¿õä¿¿äýýñýý àìüäðàëûíõ íü òýì¿¿ëëèéã áóëààõûã õ¿ñýõã¿é áàéãààãàà òàéëáàðëàí õýëñýí áàéäàã.

Ãàí òºìºðëºãèéí ¿éëäâýðëýëèéí òîìîîõîí êîìïàíèé çàõèðàë Ýíäðþ Êàðíåãèéã òààëàë òºãññºíèé äàðàà ò¿¿íèé àæëûí øèðýýíèé í¿äíýýñ îëîí æèë áîëæ øàðëàñàí íýãýí áè÷èã îëäæýý. Òýðýýð õîðèí íàñòàé áàéõäàà àìüäðàëûíõàà õàðààã òîäîðõîéëæ, áè àìüäðàëûíõàà ýõíèé õàãàñûã ìºíãº öóãëóóëàõàä, õî¸ð äàõü õàãàñûã ìºíãºº ¿ðýõýä çàðöóóëàõ áîëíî ãýæ áè÷ñýí áàéæýý. ¯íýõýýð ÷ òýðýýð îäîîíû õàíøààð 4.5 òýðáóì ãàðóé äîëëàðûã àìüäðàëûíõàà ýõíèé õàãàñò öóãëóóëàí,

58

Ë.Î

ÞÓ

Í-Ý

ÐÄÝ

ÍÝ

õî¸ðäàõü õàãàñûã õ¿ì¿¿ñèéí ñàéí ñàéõíû òºëººõ ¿éëñýä çîðèóëæ, õÿçãààðã¿é èõ áàÿð õººðòýé àìüäàðñàí òóõàé íýãýí íîìíîîñ óíøñàí þì.

Òýðýýð ýíý íóóöûã ìýäñýí ó÷ðààñ ÿìàð ÷ èõ ìºíãººð òýì¿¿ëëýý ñîëüñîíã¿é õàðèí àëñûí õàðààíûõàà õýðýãë¿¿ð áîëãîæ ÷àäæýý.

Äýëõèé àãóó òîì îð÷ëîíãèéí íýã ë åðòºíö. Òýð æèæèã åðòºíöèéí º÷¿¿õýí æèæèã ýñ íü áèä áèëýý. Ìàãàäã¿é ýðãýõ îð÷ëîí ººðºº íýã ë òîì àëñûí õàðààíû òºëºº îðøäîã ÷ þì áèë¿¿. Òýðõ¿¿ àãóó èõ àëñûí õàðàà, óòãà ó÷ðûã õ¿í òºðºëõòºí õýçýý ÷ òàéëæ ÷àäàõã¿é áèçýý. Òèéì ÷ ó÷ðààñ àëñûí õàðàà õýçýý ÷ ¿ë äóóñàõ òýì¿¿ëëèéã òºð¿¿ëäýã áàéæ òààðíà.

59

ÀËÑ

ÛÍ

ÕÀ

ÐÀ


øèÍæËÝÕ ÓÕÀÀÍÛ ¯¯ÄÍÝÝÑ

Àëñûí õàðààã øèíæëýõ óõààíû ç¿ãýýñ òàéëáàðëàõ, îíîë áîëîâñðóóëàõ, õóâü õ¿í, áàéãóóëëàãûí

õºãæèë òºäèéã¿é óëñ îðíû õýòèéí áîäëîãî ÷èãëýëèéã òîäîðõîéëîõäîî àøèãëàõ îðîëäëîãóóä ñ¿¿ëèéí ¿åä äýëõèé äàõèíàà ýðñ èõýñ÷ýý.

Îð÷ëîíãèéí ò¿ã ò¿ìýí òàéëàãäàøã¿é íóóöûã ºíºº õýð íü õ¿í òºðºëõòºí øèíæëýõ óõààíû ç¿ãýýñ á¿ðýí òàéëáàðëàæ ÷àäààã¿é ë áàéíà. Òèéìýýñ ÷ àëñûí õàðààã îíîëûí ç¿ãýýñ á¿ðýí òàéëáàðëàõ áîëîìæã¿é þì. Ãýâ÷ àëñûí õàðààíû çàðèì øèíæ ÷àíàðûã îíîëîîð òàéëáàðëàí àìüäðàëä õýðýãëýæ áóé íü õ¿ì¿¿ñò ñàéíààð íºëººëæ áàéãààòàé ìàðãàøã¿é òóë ýíý òóõàé òîâ÷ ºã¿¿ëüå.

Õÿìðàëûí îíîë

Õ¿íèé àìüäðàëä àëñûí õàðààòàé õîëáîîòîé ãóðâàí õÿìðàë òîõèîëääîã ãýäãèéã ñóäëàà÷èä òîãòîîæýý.

1. ªºðèéãºº îéëãîõ õÿìðàë Ýíý õÿìðàë îéðîëöîîãîîð 17-23 íàñàíä òîõèîëäîæ

áîëîõ áºãººä õ¿ì¿¿ñ Áè õýí áý? Áè þóíû òºëºº àìüäàð÷ áàéíà âý? ãýäýã àñóóëòûã ººðººñºº îëîíòàà àñóóäàã. ªºðèéí àëñûí õàðààã òàíèàã¿é òîõèîëäîëä ýíý ¿åèéí õÿìðàëûã àìæèëòòàé äàâàí òóóëàõ õýö¿¿ áàéäàã. Èðýýä¿éä õýí áîëîõ òºñººëºë, íàéç íºõäèéí õ¿ðýý, ìýðãýæèë, ñóðãóóëü, õààíà àìüäðàõ çýðýã îëîí ÷óõàë øèéäýë ýíý ¿åä ãàðäàã ó÷èð àëñûí õàðààíû òóõàé îéëãîëò äóòñàíààñ áóðóó øèéäýë ãàðãàõ, ººðòýéãýý çºð÷èëäºõ, àìüäðàëûíõàà òºëºº áóñäàä ÿëàðõàõ, õîðò

60

Ë.Î

ÞÓ

Í-Ý

ÐÄÝ

ÍÝ

çóðøèëä àâòàõ çýðýã ñºðºã ¿ð äàãàâàð ãàð÷ áîëçîøã¿é áàéäàã.

2. Õàðüöóóëàëòûí õÿìðàë Ýíý õÿìðàë îéðîëöîîãîîð 27-35 íàñíû õîîðîíä

õ¿÷òýé èëýðäýã. Ýíý ¿åä õ¿ì¿¿ñ öàã õóãàöàà ÿìàð õóðäàí ºíãºð÷ áóéã îéëãîæ, áàÿð õººð, çóãàà öýíãýëòýé çàëóó íàñ ºíãºð÷ áàéãààã óõààð÷, ºíãºðñºí àìüäðàëûíõàà àëäàà îíîîã ¿å òýíãèéíõýíòýéãýý õàðüöóóëàí õÿìàðäàã. Ýíý ¿åèéí õÿìðàëûã äàâàí òóóëàõàä àëñûí õàðààíû òóõàé îéëãîëò äóòàãäâàë áóñäûã õýò ø¿¿ìæëýõ, õàæóóä áóé õ¿ì¿¿ñòýý áóõèìäàõ, ãýð á¿ëèéí àñóóäàëä îðîõ, õýò à÷ààëàëòàé àæèëëàõ, áóñäàä àòààðõàõ, áóñäûí àìæèëòûã ¿ã¿éñãýõ, ìºíãº áîëîí ìàòåðèàëëàã õýðýãëýýã á¿õ ç¿éëèéí ºìíº òàâèõ, àðõèíä îðîõ, ãýìò õýðýãò õîëáîãäîõ çýðýã îëîí ñºðºã ç¿éëñ ãàð÷ áîëçîøã¿é áàéäàã.

3. Öàã õóãàöààíû õÿìðàë Ýíý õÿìðàë 50-55 íàñíû õîîðîíä èõýâ÷ëýí

òîõèîëääîã áºãººä ìèíèé àìüäðàë èíãýýä ë áîëîî þó? Áè èéìõýí ç¿éëèéã á¿òýýõýýð àìüäàðñàí ãýæ ¿¿? ãýñýí áîäîë ýíý ¿åèéí õÿìðàëûí ¿íäñýí ñóóðü áîëäîã. Õýðýâ ýíý ¿åä àìüäðàëûíõàà àëñûí õàðààã ã¿éöýä òàíèàã¿é õýâýýð áàéâàë îéð äîòíûõîî õ¿ì¿¿ñò ñýòãýëç¿éí äàðàìò ¿¿ñãýõ, ººðèéãºº õýò ìàãòàõ ýñâýë áóñäûã õýò ø¿¿ìæëýõ, ¿ð õ¿¿õä¿¿äèéíõýý ¿çýë áîäîëä õÿçãààð òàâèõ, ººðèéãºº ¿íýëýõýý áîëèõ, õ¿÷ýýð ººðèéãºº àìüä íºëººòýé áàéãààã ìýäð¿¿ëýõ ãýæ õè÷ýýñýí ¿éëäë¿¿ä õèéõ çýðýã ñºðºã íºëºº ãàðäàã áàéíà.

Òèéìýýñ àìüäðàëûíõàà àëñûí õàðààã òàíèõ íü ìàø ÷óõàë.

61

ÀËÑ

ÛÍ

ÕÀ

ÐÀ


Èðýýä¿é ñóäëàë

Ñ¿¿ëèéí ¿åä èðýýä¿é ñóäëàë ãýäýã íýð òîìú¸î äýëõèé äàõèíä ºðãºí õýðýãëýãäýõ áîëæýý. Õ¿í èðýýä¿éãýý óðüä÷èëàí ìýäýõ ñîíèðõîëòîé áàéäàã ó÷ðààñ òåõíèê, ã¿í óõààí, øèíæëýõ óõààí, øàøíû ìàø îëîí àðãà÷ëàë ¿çýë áàðèìòëàëóóä ãàð÷ èðæýý.

Óëñ òºð, áèçíåñ, îëîí íèéòèéí ñàëáàðò ÷ èðýýä¿é ñóäëàë òóéëûí ÷óõàë ç¿éë áºãººä ñ¿¿ëèéí ¿åä îëîí ÷èãëýëýýð íýëýýä ýð÷èìòýé õºãæèæ áàéíà.

“Õàí -Óóë” äýýä ñóðãóóëèéí çàõèðàë, ïðîôåññîð Ö.Äýìáýðýë:

“Àëñûí õàðàà áîë ººðèéãºº îëæ, èðýýä¿éãýý îíîâ÷òîé çºâ òîäîðõîéëîõ óð óõààí þì” ãýæ ¿çñýí áºãººä àç æàðãàëòàé àìüäðàõûí òóëä àç æàðãàëûã ñóäëàõ õýðýãòýé áàéäàã øèã àëñûí õàðààã õýðýãëýõýä èðýýä¿éã ñóäëàæ ìýäýõ àðãà÷ëàëä ñóðàëöàõ øààðäëàãàòàé ãýæ ¿çñýí áàéäàã.

Õàðâîðäûí Èõ Ñóðãóóëèéí õóóëèéí àíãèéã 3-ð äàìæààíààñ íü ººðèéíõºº àëñûí õàðààíû òºëºº îðõèí, 20 íàñàíäàà êîìïàíè áàéãóóëæ, 25 íàñàíäàà àíõíû ñàÿ äîëëàðîî öóãëóóëààä, 31-õýí íàñàíäàà ÀÍÓ-ûí õàìãèéí çàëóó òýðáóìòàí áîëñîí, ýä¿ãýý Äýëõèéí õàìãèéí áàÿí õ¿ì¿¿ñèéí æàãñààëòûã 88.82 ãàðóé òýðáóì äîëëàðûí õºðºíãººðºº òýðã¿¿ëæ, “Microsoft” õýìýýõ ¿íäýñòýí äàìíàñàí êîìïüþòåðûí åðòºíöèéã ¿íäýñëýã÷, Windows ¿éëäëèéí ñèñòåìèéã õ¿í òºðºëõòºíä áýëýãëýñýí àëäàðò Áèëë Ãåéòñ õ¿ì¿¿íëýãèéí õºãæëèéí ¿éëñýä àìüäðàëàà çîðèóëàõààð øèéäñýí òóõàé õýâëýëýýð ñàÿõàí øóóãèñàí áèëýý.

Òýðýýð: “Õ¿í òºðºëõòºí óäàëã¿é Information technology áóþó ìýäýýëëèéí òåõíîëîãèéí ¿åýñ, Wisdom age áóþó àìüäðàõ óõààíû ýðèí

62

Ë.Î

ÞÓ

Í-Ý

ÐÄÝ

ÍÝ

¿å ð¿¿ øèëæèí îðæ áàéíà. Ýíý ¿å íü õ¿ì¿¿ñ ººðò áàéãàà á¿õíýý áóñäûí òºëºº çîðèóëàõûã øààðäàõ áîëíî. Òèéìýýñ áè õ¿í òºðºëõòíèé èðýýä¿éí òºëºº º÷¿¿õýí ÷ àòóãàà õóâü íýìýð îðóóëàõ ñýòãýë ºâºðëºí õºðºíãºº õ¿ì¿¿íëýãèéí ¿éëñýä çîðèóëàõààð øèéäñýí þì” ãýæ õýëæýý.

Ò¿¿íèé øèéäâýð áîëîí õàðæ áóé ç¿éë ¿íýí ýñýõèéã öàã õóãàöàà ë ø¿¿í õàðóóëàõ áîëîâ÷ òýðýýð äýëõèéí ýäèéí çàñãèéí õºãæëèéí ÷èã õàíäëàãà õààøàà ÿâæ áàéãààã èðýýä¿é ñóäëàëûí àðãààð òóéëûí ãÿðõàé àæèãëàí, èðýýä¿éí ñàéí ñàéõíû òºëºº øèéäâýð ãàðãàæ ÷àäàæ áàéãàà íü ãàéõàëòàé.

Õóâèéí àìæèëòûí òóõàéä ººðèéãºº íýýæ, ººðòºº áóé íººö áîëîìæîî çºâ äàé÷ëàõ íü èðýýä¿é ñóäëàëûí óõààíòàé ñàëøã¿é õîëáîãääîã ãýæ ¿çäýã.

Áè õ¿¿õýä áàéõäàà õ¿íèé àâüÿàñ áèëãèéã òîäîðõîéëæ, ÿìàð òàëáàðò èë¿¿ àìæèëò ãàðãàõûã íü íýýæ ºãäºã òºõººðºìæ íýãýí æèæèã õîòîä á¿òýýãäýí, òóõàéí õîòîîñ õîðîìõîí õóãàöààíä îëîí ãîö àâúÿàñòàí, àëäàðòàí òºðºí ãàð÷ áàéãàà òóõàé çºãíºëò ºã¿¿ëëýã óíøèæ áèëýý. Íàñààðàà áàãøààð àæèëëàæ áàéñàí õ¿íèéã ýäèéí çàñàã÷ áîëîõ ¸ñòîéã, ñïîðòîîð õè÷ýýëëýæ áàéñàí õ¿íèéã óëñ òºðä îðîõûã, öýâýðëýã÷ õ¿íèéã ýì÷ áîëîõîä õàìãèéí áîëîìæòîé ãýæ ñàíààíä îðîìã¿éãýýð îíîøëîæ, õ¿ì¿¿ñ õîðâîîä þóíû òºëºº òºðñíºº æèíõýíý óòãààð íü îéëãîæ áóé òóõàé òýð çîõèîëä ñîíèðõîëòîéãîîð ºã¿¿ëäýã.

ªíººäºð èðýýä¿éãýý çºâ òîäîðõîéëîõ íü àìæèëòàíä õ¿ðýõ õàìãèéí äºò çàì ãýæ ¿çýí, õóâü õ¿íèéã ñýòãýë ç¿é, óð ÷àäâàð, çàí ÷àíàðààð íü øèíæýýä, èðýýä¿éä þóã õèéâýë èë¿¿ ¿ð ä¿íä õ¿ð÷ áîëîõ òóõàé çºâëºãºº ºãºõ ¿éë÷èëãýý îëíîîð ãàðàõ áîëæýý.

63

ÀËÑ

ÛÍ

ÕÀ

ÐÀ


Óäèðäëàãà áà àëñûí õàðàà

Çºâõºí àëñûí õàðààíû òºëººõ óäèðäëàãà ë ¿íý öýíýòýé áàéäàã. Ìàêñ Äå Ïðèå

Áè ýíý íîìûã áè÷èõäýý åð íü óëñ îðíû õºãæèëä õàìãèéí ÷óõàë ç¿éë íü þó âý? ãýäãèéã óäòàë òóíãààæ, õàðüöàíãóé õóðäàí õºãæñºí óëñ îðíû ñýðãýí ìàíäëûí íóóöûã íýëýýä ñóäëàñíû ýöýñò ýõíèé íîì ìààíü àëñûí õàðààíû ìºí ÷àíàðûí òóõàé íîì áàéõ õýðýãòýé ãýæ øèéäñýí þì. Ýíý ñóäàëãààíû ÿâöàä àëñûí õàðààòàé áàðàã íýã òºâøèíä ãàð÷ èðñýí ç¿éë áîë óäèðäëàãûí òóõàé àñóóäàë áàéñàí áºãººä àëñûí õàðàà óäèðäëàãà õî¸ð õîîðîíäîî ìàø íàðèéí óÿëäààòàé ãýäýã íü àæèãëàãäàæ áàéñàí. Íýãýíò ýíý íîì óäèðäëàãûí òóõàé áèø ó÷ðààñ àëñûí õàðààòàé õýðõýí õîëáîãäîæ áîëîõ òóõàé òîâ÷õîí ºã¿¿ëüå. Õàðèí äàðàà íü óäèðäëàãà áà óäèðäàã÷èéí ìºí ÷àíàðûí òóõàé ºã¿¿ëñýí íîì áè÷èæ óíøèã÷ òàíä ºðãºí áàðèõààð òºëºâëºæ áàéíà.

Åð íü óäèðäëàãà ãýæ þó âý? Òýð çààâàë óäèðäàã÷ààð äàìæèí õýðýãæèõ ¸ñòîé þó? Óäèðäàã÷ ãýæ ýðõ ìýäýë àëáàí òóøààë óó? Óäèðäàã÷, ìåíåæåð õî¸ð àäèëõàí óó? çýðýã îëîí àñóóëò áèäíèé ýðãýí òîéðîíä áàéäàã.

Áóðõàí áàãøèéí ñóðãààëä íýã ñîíèðõîëòîé ç¿éðëýë áèé. Íýãýí óäàà ìîãîéí ñ¿¿ë òîëãîéíäîî èéíõ¿¿ ãîìäîë ãàðãàæýý. ×è äàíäàà ò¿ð¿¿ëæ, áè ÷àìä ÷èðýãäýæ ÿâàõ þì. Öààøèä èíãýæ ÷àäàõã¿é íü, ýíý óäàà áè ò¿ð¿¿ëæ ÷è äàãàõ õýðýãòýé ãýæýý.

Òîëãîé :

64

Ë.Î

ÞÓ

Í-Ý

ÐÄÝ

ÍÝ

- Áè í¿äòýé çàìàà õàðæ ÷àäàõ ó÷ðààñ ë ò¿ð¿¿ëæ ÿâäàã. ×è þóíä èíãýòëýý ãîìäîíî âý? Îëîí æèë áè õààøàà ÿâàõûã õàðæ, øèéäâýð ãàðãàäàã áàéñàí ÷ ¿íäñýíäýý ÷èíèé à÷ààð ë õàðñàí ãàçðàà î÷äîã áàéñàí ø¿¿ äýý ãýæ õýëæýý.

Ñ¿¿ë õàðèóä íü : - ×è ººðèéãºº õýí ãýæ áîäîîâ. ªíãºðñºí á¿õ

õóãàöààíä áè ÷èíèé øèéäâýðèéí äàãóó ë ÿâñàí. ¯íýíäýý ÷è þó ÷ õèéäýãã¿é. Õàìãèéí õýö¿¿ã äàíäàà ë áè õèéäýã áàéñàí, õàðèí àëäàð õ¿íä íü ÷àìä î÷äîã öààøèä èíãýæ ÷àäàõã¿é õýìýýí ìîä îðîîí çîãñ÷ýý.

Òîëãîé àðãàäàí òàéëáàðëàñààð ýöýñò íü àðãà áóþó ñ¿¿ëíèé ¿ãýíä îðæ, ñ¿¿ë óðàãøëàí òîëãîé äàãàñààð õàìòäàà ãàëòàé æàëãàíä óíàæ ¿õæýý.

Ýíý ò¿¿õ áèäýíä óäèðäëàãà õýðýãòýéã, óäèðäëàãûã ñàéí óäèðäàã÷ ë õýðýãæ¿¿ëæ ÷àäíà ãýäãèéã õàðóóëæ áàéíà. Ìýäýýæ ìîãîéí ñ¿¿ëíèé áóðóó ìýò áîëîâ÷ òîëãîé ¿íýõýýð ñàéí óäèðäëàãààð õàíãàäàã áàéñàí áîë èéì àñóóäàë òîõèîëäîõã¿é ÷ áàéæ áîëîõ áàéñààí.

Óäèðäàã÷ áèäýíä ìàø èõ õýðýãòýé. ¯íýíäýý ýíý äýëõèé åðòºíö äýýð á¿òýýãäýí áèé áîëñîí ñàéí ñààð ç¿éëñèéí äèéëýíõ íü óäèðäëàãûí ãàðãàñàí øèéäâýðòýé ñàëøã¿é õîëáîîòîé áàéäàã. Óäèðäàã÷èä äýëõèéí õºãæèë õààøàà ÿâàõûã òîäîðõîéëäîã, óäèðäàã÷èä áèäíèé àìüäðàëûí àëñûí õàðààã èë¿¿ òîäîðõîé áîëãîäîã, óäèðäàã÷èä áèäíèé õ¿ñýë ìºðººäëèéã ìýäýæ ò¿¿íä õ¿ðýõ àðãà çàìûã çààæ ºãäºã, óäèðäàã÷èä áèäíèé àìüäðàëûã ¿íý öýíýòýé áîëãîäîã, ñàéí óäèðäàã÷èéí õ¿÷èðõýã óäèðäëàãàí äîòîð áèä óð ÷àäâàð, àðãà óõààí, íºëººëëèéí öàð õ¿ðýýãýý ºðãºòãºí òýëäýã, ñàéí óäèðäàã÷èä áèäíèéã õ¿ñ÷ áàéãààãààñ ìààíü ºíäºð òºâøèíä ãàðãàäàã, ñàéí

65

ÀËÑ

ÛÍ

ÕÀ

ÐÀ


óäèðäàã÷ áèäíèé îäîî ¿ë îéëãîõ ÷ èðýýä¿éä õàðàãäàõ çºâ øèéäýë óðóó õºòºëäºã, ñàéí óäèðäàã÷ áèäíèéã çºâººð õ¿ì¿¿æ¿¿ëæ õàðèóöëàãàòàé áîëãîäîã.

Ñóäëàà÷ Æîí Â. Ãàðäíåð Õ¿ì¿¿ñ íýã õ¿í þóã ÷ á¿òýýæ ÷àäàõã¿é ãýæ ÿðüäàã. Õàðèí òýð õ¿í óäèðäàã÷ áîë òýð äýëõèéã ÷ ººð÷èëæ ÷àäíà. ãýæ õýëæýý. Òèéìýý áèäíèé ýðãýí òîéðîíä á¿òýýãäýæ

áàéãàà ç¿éëñ, ñîíñîãäîæ áóé ¿íý öýíý, ÿðèãäàæ áóé ñýäâèéí äèéëýíõ íü òýäíèé øèéäâýðèéí ¿ð ä¿í ýñâýë òýäíèé àìüäðàë, ¿çýë áîäëûí òóõàé áàéäàã.

Óäèðäëàãà áîë íºëººëºõ ÷àäâàð þì. Óäèðäàã÷ èòãýë ¿íýìøëýýð, óõààíààð, àâüÿàñ áèëãýýð, õ¿÷ ÷àäëààð, óð ÷àäâàðààð, õºðºíãº ìºíãººð, ¿íýëýìæýýð, çàí ÷àíàðààð, ãàäààä òºðõ áàéäëààð, ñèñòåìýýð ãýõ ìýò õàðèëöàí àäèëã¿é îëîí àðãààð áóñäàä íºëºº ¿ç¿¿ëæ àìüäàðäàã. ßìàð àðãààð ÿàæ íºëººëºâ ãýõýýñ èë¿¿òýéãýýð óäèðäàã÷äûí íºëºº, öàã õóãàöààíû ÿâöàä ýåðýã ñºðºã ÿìàð ¿ð ä¿íã àâ÷ðàâ ãýäãýýð íü ñàéí áà ñààð óäèðäàã÷äûí ÿëãààã òàíèõ áîëîìæòîé. Òóõàéí öàã õóãàöààíäàà õàìãèéí øèëäýã óäèðäàã÷ààð öîëëóóëæ áàéñàí ÷ õîé÷ ¿å íü ¿çýí ÿääàã, àìüäàð÷ áóé öàãòàà ¿çýí ÿäóóëæ áàéñàí ÷ õîé÷ ¿å íü ãàâúÿà ¿éëñèéã íü îëîí æèëèéí äàðàà îéëãîí õ¿íäýëñýí îëîí óäèðäàã÷äûã áèä ìýäíý. Ñàéí óäèðäàã÷äàä áàéõ õàìãèéí íèéòëýã øèíæ áîë õîëûã õàðñàí çºâ ¿éëäýë õèéõ þì.

Ñàéí óäèðäàã÷ ãýæ õýí áý? Ýíý àñóóëò îëîí çóóí æèëèéí òóðøèä áàéíãà òàâèãäñààð èðæýý.

Íèéãýì õºãæèõèéí õýðýýð ñàéí óäèðäàã÷èéí òóõàé îëîí íèéòèéí òºñººëºë ººð÷ëºãäñººð áàéñàí. ÀÍÓ-ûí óäèðäëàãûí õºãæëèéí íýãýí àãåíòëàãààñ ñàéí

66

Ë.Î

ÞÓ

Í-Ý

ÐÄÝ

ÍÝ

óäèðäàã÷èéí òóõàé òºñººëëèéã ñ¿¿ëèéí òàâèí æèëýýð õàðüöóóëñàí ñóäàëãàà áàéäàã. Ýõýíäýý õ¿ì¿¿ñ õ¿÷ ÷àäàëòàé, çîðèãòîé, íýð õ¿íäòýé õ¿ì¿¿ñèéã õ¿÷èðõýã ñàéí óäèðäàã÷èéí æèøýýíä îðóóëæ ¿çäýã áàéæýý. Äóíä ¿åä ñàéí óäèðäàã÷ áîë ìºíãºòýé, ºíäºð óð ÷àäâàð, áîëîâñðîëòîé õ¿í áàéõ ¸ñòîé ãýñýí õàíäëàãà äàâàìãàéëæ áàéâ. Õàðèí îð÷èí ¿åä áóþó 2006 îíû áàéäëààð ñàéí óäèðäàã÷èéã çºâõºí çàí ÷àíàðòàé õîëáîæ ¿çñýí õ¿ì¿¿ñèéí òîî 85 % ààñ äýýø ãàðñàí ñîíèðõîëòîé ¿ç¿¿ëýëò ãàð÷ýý. Óð ÷àäâàð áîëîí áîëîâñðîëûã õ¿ì¿¿ñ ýçýìøèæ ýñâýë õóäàëäàí àâ÷ áîëíî. Õàðèí çàí ÷àíàð áîë þóãààð ÷ îðëóóëæ ¿ë áîëîõ õàìãèéí ÷óõàë ç¿éë ãýæ ¿çñýí áàéíà. Ìºí óäèðäàã÷èä àíõàí øàòàíä ãàäààä áàéäëààð, äóíä øàòàíä óð ÷àäâàðààð, äýýä øàòàíä çàí ÷àíàðààð õýìæèãääýã ãýäýã ÷ îðã¿é ¿ã áèø àæýý.

Øèëäýã óäèðäàã÷äûã àëñûí õàðààòàé, ñýäýë òºð¿¿ëæ ÷àääàã, ñîíñîæ îéëãîäîã, ºðãºí öàð õ¿ðýýíèé ìýäëýãòýé, òýâ÷ýýðòýé, à÷ààëàë äààäàã, àæèëëàõ õóðä ñàéí, íºõöºë áàéäàëä òîõèðñîí õàðèó ¿éëäýë õèéæ ÷àääàã, ãàäààä äîòîîä îð÷íû ìýäðýìæ ñàéí, äàñàí çîõèöîõ ÷àäâàð ºíäºð, áàãààð àæèëëàäàã, ñòðàòåãèéí òºâøíèé ñýòãýëãýýòýé, ÿðèõ áîëîí ìýòãýëöýõ ÷àäâàðòàé, õ¿í òàíüäàã, ýðõ ìýäýë øèëæ¿¿ëýõ ÷àäâàð ñàéí, çàð÷èì÷ øóäàðãà, õ¿÷èðõýã, òóóøòàé, óõààëàã çýðýã îëîí ÿíçààð õ¿ì¿¿ñ ¿íýëæ ÿðüäàã. Ýíý òàëààð áè÷èãäñýí îëîí àðâàí îíîëûí íîì ÷ áàéäàã.

Ãýõäýý á¿õ òºâøíèé óäèðäàã÷äûã çºâõºí ººðèéí òºëºº ¿éë÷èëäýã áà áóñäûí òºëºº ¿éë÷èëäýã ãýñýí õî¸ðõîí àíãèëàëä õóâààí ¿çýæ áîëíî. Ýíý áîë ÷àäâàðààñ èë¿¿ çàí ÷àíàðòàé õîëáîîòîé îéëãîëò þì.

67

ÀËÑ

ÛÍ

ÕÀ

ÐÀ


Õýäèéãýýð óð ÷àäâàðûí õóâüä ñóë äîðîé áàéñàí ÷ ÷èí ñýòãýëýýñýý áóñäûí òºëºº ¿éë÷èëæ ÷àäñàí óäèðäàã÷äûí òóõàé îëîí æèøýý áèé.

Ýíýòõýãèéí òóñãààð òîãòíîëûí áèëýã òýìäýã áîëñîí óäèðäàã÷ Ìàõàòìà Ãàíäè ýõ îðíîî Àíãëèéí êîëîíîîñ ãàðãàõûí òóëä õ¿÷èðõèéëëèéí áóñ àðãààð òýìöýë õèéæ àìæèëòàíä õ¿ðñýí äýëõèéí øèëäýã óäèðäàã÷äûí íýã. Ò¿¿íä òºðèéí ñèñòåì, àðìè, õºðºíãº ìºíãº áàéñàíã¿é, òýðýýð ãàðàìãàé óðàí èëòãýã÷, ¿åèéíõíýýñýý õýò òàñàðñàí áîëîâñðîëòîé íýãýí ÷ áàéãààã¿é. Õàðèí ò¿¿íä ÿìàð ÷ áýðõøýýëä ¿ë ñºõðºõ, ÿìàð ÷ ýä õºðºíãºíä ¿ë àâòàõ çàí ÷àíàð áàéñàí ó÷ðààñ àìüäðàëûíõàà ñ¿¿ë÷èéí õîðìûã õ¿ðòýë áóñäûí òºëºº ººðèéãºº çîëèîñîëæ, ò¿¿õèéã ººð÷èëæýý. Óäèðäàã÷äàä áàéõ õàìãèéí ÷óõàë óð ÷àäâàð, ¿íý öýíý áîë áóñäûí òºëºº ¿éë÷ëýõ çàí ÷àíàð þì.

Ýíý çàí ÷àíàð õóâü õ¿íýýñ ãàðàõ íü ìàø õîâîð òîõèîëäîë áºãººä àëñûí õàðàà ë èéì çàí ÷àíàð ãàðàõààñ ººð àðãàã¿é áàéäàëä øàõàí îðóóëäàã áàéíà.

Àëñûí õàðààíû òºëººõ óäèðäëàãà ë ¿íý öýíýòýé áàéäàã ãýäýã ¿íýõýýð ¿íýí ¿ã þì. Õýðýâ õ¿í àëñûí õàðààíûõàà òºëºº áóñ çºâõºí ººðèéí òààëàìæòàé áàéäëûí òºëºº áóñäûã óäèðäâàë òóõàéí óäèðäàã÷ õ¿íèéõýý õóâüä õè÷íýýí ÷àäâàðëàã áàéñàí ÷ óäèðäëàãà íü ¿íý öýíýã¿é áàéõ áîëíî. ªíººäðèéí Ìîíãîë óëñàä ÷ ÿã ýíý çàð÷ìààð ÿâæ ÷àäàõ øèëäýã óäèðäàã÷èä öººõºí, ÿâàõûã õè÷ýýæ áàéãàà íü ãàíöààðäàæ áàéãàà íü àæèãëàãääàã. Ìîíãîë óëñ îëèìïèéí èõýð àâàðãàòàé áîëæ, áèä õîòîë îëíîîðîî áàÿðëàëàà. Ìîíãîë÷óóä õýçýý ÷ áàéãààã¿é ñýòãýë õººðëººð àìüñãàëëàà. Ýíý íü

68

Ë.Î

ÞÓ

Í-Ý

ÐÄÝ

ÍÝ

îëèìïèéí àâàðãà òºðñíèé áàÿð áàéñàí ÷ íºãººòýéã¿¿ð Ìîíãîë÷óóä áèäýíä èòãýæ íàéäàõ ç¿éë öººõºí áàéãàà ó÷ðààñ äàëä óõàìñàðò íóóãäàæ áóé õ¿íäëýí áàõàðõàõ õ¿ëýýëòýý èëýðõèéëñýí ÷ áàéæ ìàãàä. Á¿õ òºâøíèé óäèðäëàãóóä àìüäðàëûíõàà àëñûí õàðààíû òºëºº, áóñäàä ¿éë÷ëýõ ñóóðü çàð÷ìûã ýõýíä íü òàâüæ ÷àäâàë Ìîíãîë óëñ áîãèíî õóãàöààíä òèâ, äýëõèéí òºâøèíä õºãæëººðºº äýýã¿¿ð îðîõîîð õºãæèõ áîëîìæòîé ãýæ áîäîãääîã þì.

Óäèðäàã÷ ìåíåæåð õî¸ð ÿìàð ÿëãààòàé òóõàé íýëýýä ìàðãàëääàã. Ýíý áàñ àëñûí õàðààòàé ñàëøã¿é õîëáîîòîé.

Óäèðäàã÷ áà ìåíåæåð õî¸ð õýëáýð òàëààðàà òºñòýé ÷ àãóóëãà òàëààðàà òýíãýð ãàçàð øèã ÿëãààòàé îéëãîëò. ¯íýíäýý àëñûí õàðààã òîäîðõîéëæ áóé õ¿ì¿¿ñ óäèðäàã÷èä áàéäàã áîë ìåíåæåð¿¿ä òýäíèé àëñûí õàðààíû òºëººõ àÿëàëä ë çîõèöóóëàëò õèéæ ºãäºã ìýðãýæëèéí õ¿ì¿¿ñ þì.

Õýñýã õ¿¿õä¿¿ä ìîäîíä çóãààëæ ÿâæýý. Ãýòýë íýã õ¿¿õýä íü á¿ãäýýðýý ñàìàð ò¿¿öãýýå ãýýä íýãíèéõýý ìºðºí äýýð àâèðàí ãàð÷ òýð ìîäîíä ñàìàð áàéíà õýìýýí õàøãèð÷ýý. Á¿ãä ã¿éëäýí èðòýë íýã õ¿¿õýä íü á¿ãäýýðýý íèéëýýä ìîäîî õºäºëãºâºë ñàìàð àìàðõàí óíàõ þì áàéíà ãýâ. Áóñàä íü ÷ çºâøººð÷ ìîä óðàëäàí õºäºëãºæ, ñàìàð óíàãààæ ýõëýæýý.

Ýíý æèøýýíýýñ ýõíèé õ¿¿õýä íü óäèðäàã÷èéí ¿¿ðãèéã, õî¸ðäàõü õ¿¿õýä íü ìåíåæåðèéí ¿¿ðãèéã ã¿éöýòãýñýí áîë áóñàä íü óäèðäàã÷èéí õ¿ñýë çîðèëãî, ìåíåæåðèéí àðãà÷ëàëûí äàãóó ã¿éöýòãýæýý. ßã ýíý òåîðîì ë ìåíåæìåíòèéí øèíæëýõ óõààí áîëîí îëîí òàëààð õºãæñºí áàéäàã.

69

ÀËÑ

ÛÍ

ÕÀ

ÐÀ


Óäèðäàã÷èä èðýýä¿éä áîëîõ ç¿éëèéã õàðæ, ÿìàð ÷ ¿íý öýíýýð õàìààã¿é õ¿ðýõèéã õ¿ñäýã áîë, ìåíåæåð¿¿ä òóõàéí áîëîõ ç¿éë óðóó òýì¿¿ëýõ õàíãàëòòàé àøèã, ¿íäýñëýë áàéãàà ýñýõèéã îëæ òîãòîîõûã õ¿ñäýã, óäèðäàã÷ çºâ ç¿éëèéã õèéõèéã õ¿ñäýã áîë ìåíåæåð¿¿ä ÿìàð íýãýí ç¿éëèéã çºâ õèéõèéã õè÷ýýäýã, óäèðäàã÷èä àñóóäëûã ýðñäëýýñ ¿ë ýìýýí øèéäýõèéã õ¿ñäýã áîë, ìåíåæåð¿¿ä àñóóäëûã ººðòºº õàìãèéí ýðñäýëã¿é áàéäëààð áóñäààð øèéä¿¿ëýõèéã õ¿ñäýã, óäèðäàã÷èä øèéäâýð ãàðãàõäàà èðýýä¿éä õàìãèéí çºâ áàéõ çàð÷ìûã áàðüäàã áîë ìåíåæåð¿¿ä ýíý øèéäâýð õ¿ì¿¿ñò õýðõýí òààëàãäàõûã áîääîã, óäèðäàã÷èä ¿ð ä¿íã ýðõýìëýäýã áîë ìåíåæåð¿¿ä ¿éë ÿâöûã èë¿¿ ýðõýìëýäýã.

Äýýðõ ¿éëäë¿¿ä ìºí ë àëñûí õàðààíû ìºí ÷àíàðòàé îëîí òàëààðàà õîëáîãäîæ áàéãààã òà àæèãëàæ áàéãàà áèçýý. Àëñûí õàðàà õ¿íèéã ìàíëàéëàë óðóó õºòºëäºã.

Òà ÿìàð óäèðäàã÷ âý? ãýäãýý ìýäýõèéã õ¿ñ÷ áàéâàë ýðãýýä õàð!!! Òàíûã õýäýí õ¿í äàãàæ áàéíà ãýäýã àëäàðò àñóóëò óäèðäàã÷èéí ìºí ÷àíàð, àãóóëãûí àñóóäëûã õºíääºã. Òýãâýë àëñûí õàðààòàé õ¿íèéã ë õ¿ì¿¿ñ äàãàäàã áèëýý. Òèéìýýñ àëñûí õàðàà òàíûã øèëäýã óäèðäàã÷ áîëîõîä òàíü õýëáýð áóñ àãóóëãûí òàëààð íºëººëºõ õàìãèéí ÷óõàë ç¿éë áèëýý.

Áàéãóóëëàãûí àìæèëòàíä íºëººëºõ íü

Áàéãóóëëàãà áîë òîâ÷õîíäîî õ¿ì¿¿ñèéí íýãäýë áèëýý. Õàðèí áàéãóóëëàãûã á¿ðä¿¿ëæ áóé õ¿ì¿¿ñ þóíû òºëºº íýãäýæ áàéíà, óäèðäëàãûí áîëîí áîëîâñîí õ¿÷íèé ìýäëýã, õàíäëàãà, ÷àäâàð íü ÿìàð òºâøèíä áàéãààãààñ

70

Ë.Î

ÞÓ

Í-Ý

ÐÄÝ

ÍÝ

àìæèëòàíä õ¿ðýõ ýñýõ íü øóóä õàìààðäàã. Õàìò îëíû íýãäëèéã õýëáýðèéí áîëîí àãóóëãûí

òàëòàé ãýæ àíãèëæ áîëîõ áºãººä ýðõ àøèã, ñàíõ¿¿, àéäàñ, æóðàìä òóëãóóðëàñàí íýãäëèéã õýëáýðèéí, àëñûí õàðàà, çîðèëãî, õ¿ñýë òýì¿¿ëýë, àìüäðàëûí ¿íýò ç¿éëñýýðýý íýãäýæ áóéã àãóóëãûí òàëòàé íýãäýë ãýæ ¿çäýã.

Ìýäýýæ àãóóëãûí òàëûí íýãäëèéã á¿ðä¿¿ëýõ íü èë¿¿ õýö¿¿ áºãººä áàéãóóëëàãûí óäèðäëàãûí óð ÷àäâàðààñ èõýýõýí øàëòãààëíà.

Íýãýí õ¿í ààãèì õàëóóí íàðàíä ÷óëóó áóòëàæ áóé õî¸ð õ¿íèé äýðãýä î÷îîä: “Òà íàð þó õèéæ áàéãàà þì áý?” õýìýýí àñóóæýý. Íýã äýõ õ¿í íü èõ ë óöààðëàíãóé: “×è áèäíèé þó õèéæ áàéãààã õàðàõã¿é áàéíà óó? ×óëóó ë áóòëàæ áàéíà ø¿¿ äýý” ãýæýý. Õàðèí õî¸ð äàõü õ¿í èíýýìñýãëýí: “Áè èðýýä¿éä áîñîõ ºíäºð áàéøèíãèéí õàíàíä ºðºãäºõ ÷óëóóã òýãøëýæ áàéíà” ãýæ õàðèóëæýý.

Àäèë íºõöºë áàéäàëä ººð ººðººð õàíäàæ áóé õî¸ð àæèëòíû òóõàé ºã¿¿ëñýí ýíý áÿöõàí ò¿¿õ áàéãóóëëàãûí àëñûí õàðààíä íýãäñýí áîëîí íýãäýýã¿é ç¿ðõ ñýòãýëèéí òóõàé òîäîðõîé ºã¿¿ëæ áàéíà. Õî¸ð àæèëòíû íýã íü àæëàà ¿éë÷ëýë ãýæ õàðæ áàéãàà áîë íºãºº íü ¿éëäëýý õºëñíèé àæèë õýìýýí áîäîæ áàéíà.

“Õýðýâ òà õ¿ì¿¿ñýýð ãî¸ìñîã óñàí îíãîö áàðèóëàõûã õ¿ñ÷ áàéãàà áîë òýäíýýð ìîä ò¿¿ëãýí, îëñ òàòóóëàõ àæèë õóâààðèëàæ ºãºõººñºº ºìíº õÿçãààðã¿é èõ äàëàéí ìàíäëûã õ¿ñýí ìºðººä¿¿ëýõ õýðýãòýé” õýìýýí óäèðäàã÷äàä õàíäñàí ýíý ¿ã ¿íýõýýð ÷óõàë áºãººä áàéãóóëëàãàä àëñûí õàðàà, çîðèëãîíä íýãäñýí ýâ íýãäýë

71

ÀËÑ

ÛÍ

ÕÀ

ÐÀ


þóíààñ ÷ ýðõýì áîëîõûã èëýðõèéëñýí áàéíà. Brighman Young University (BYU) Èõ Ñóðãóóëèàñ 1999

îíä áàéãóóëëàãûí ºñºëò õºãæèëä àëñûí õàðàà ÿìàð ¿¿ðýãòýé âý? ãýñýí ñýäâýýð ñàíàë àñóóëãà ÿâóóëæýý.

Ñàíàë àñóóëãàä îðîëöñîí ºíäºð òºâøíèé

áàéãóóëëàãóóäûí 47% íü àëñûí õàðàà òóéëûí ÷óõàë, 46% íü ÷óõàë ãýæ õàðèóëñàí áîë äóíä áîëîí àíõàí øàòíû áàéãóóëëàãóóäûí äºíãºæ 8% íü òóéëûí ÷óõàë, 18% ÷óõàë ãýæ õàðèóëæýý. Ìºí àëñûí õàðààã ÷óõàëä òîîöñîí êîìïàíèóä óëàìæëàëûí áîëîí ýíãèéí êîìïàíèóäààñ æèëèéí àøèã íü 10-15 äàõèí èë¿¿ áàéãààã ñóäàëãààãààð ãàðãàñàí áàéäàã. Äóíäààñ äýýø òºâøíèé áàéãóóëëàãà áîëîõîä àëñûí õàðàà ÿìàð ÷óõàë ¿¿ðýãòýé íü ýíýõ¿¿ ñóäàëãààíààñ õàðàãäàæ áàéíà.

Àëü ÷ áàéãóóëëàãàä Vision, Ìission, Value áóþó Àëñûí õàðàà, Ýðõýì çîðèëãî, ¯íýò ç¿éëñ çàéëøã¿é áàéäàã áºãººä ýíý íü òóõàéí àæèë÷äûí õ¿ñýë ýðìýëçýë, õóâü÷èëñàí àëñûí õàðààíû íèéòëýã øèíæèéã àãóóëæ, ýð÷ õ¿÷, íººö áàÿëãèéã íýãòãýí èðýýä¿éí àìæèëò óðóó óðèàëàí äóóäàæ áàéäàã.

Áèå áÿëäðûí õºãæèë, çîæèã çàíãààñàà áîëæ ¿åèéíõýíäýý ãîé÷ëóóëäàã áàéñàí Áèëë Ãåéòñ 20-õîí íàñòàé áàéõäàà ººðèéí êîìïàíèéã Ñèàòë ìóæèéí æèæèãõýí ìàøèíû ãàðàæèä áàéãóóëàõäàà íýãýí íàéçäàà:

Ýíý äýëõèéí á¿õ àæëûí øèðýý, ãýðò àæèëëàæ áóé êîìïüþòåð ìèíèé áîäîæ áóé ¿éëäëèéí ñèñòåìèéã àøèãëàõ áîëíî õýìýýí ìºðººäëºº ÿðüñàí íü õîæèì àëäàðò Ìicrosoft-

72

Ë.Î

ÞÓ

Í-Ý

ÐÄÝ

ÍÝ

ûí á¿õ àæèë÷äûã ç¿ðõ ñýòãýëýýð íü íýãòãýñýí àëñûí õàðàà áîëñîí ãýäýã.

Ìàãàäã¿é Áèëë Ãåéòñ ìèíèé áîäîæ áóé ¿éëäëèéí ñèñòåìèéã Ñèàòë ìóæèéí èðãýä, ýñâýë ÀÍÓ á¿õ èðãýä õýðýãëýýñýé ãýæ õàðñàí áîë ìàãàäã¿é ºíººäðèéí Mi-crosoft çºâõºí Àìåðèêèéí íýã êîìïàíè áîëîí ¿ëäýõ ÷ áàéñàí áàéæ áîëîõ. Õàðèí òýðýýð õàðæ áàéñíûãàà àæèë÷èääàà õàðóóëæ, õàðóóëñíûõàà õýðýýð õèéæ ÷àäñàíä àìæèëòûíõ íü íóóö îðøäîã.

Åð íü õóâü õ¿í, áàéãóóëëàãà àìæèëòòàé áàéõàä àëñûí õàðàà, çîðèëãî, ¿íýò ç¿éëñ, çàð÷èì, õàìòûí àæèëëàãàà, õàðèóöëàãà çààâàë áàéõ øààðäëàãàòàé ãýæ ¿çäýã. Áèäíèé ÿðèëöàæ áóé àëñûí õàðàà à÷ õîëáîãäëûí õóâüä õàìãèéí ýõýíä òàâèãäàæ áóéã òà àíçààð÷ áàéãàà áèç ýý.

Ñ¿¿ëèéí ¿åä áàéãóóëëàãûí àëñûí õàðàà ãýñýí ç¿éëèéã èõ áè÷èõ áîëñîí ÷ ýðõýì çîðèëãî, ¿íýò ç¿éëñèéã íü îðõèõ, õîîðîíä íü àíäóóð÷ îéëãîõ ýñâýë çºâõºí öààñàí äýýð áóóëãàí õýëáýðèéí òºäèé àøèãëàõ çýðýã íèéòëýã àëäàà ò¿ãýýìýë àæèãëàãääàã.

Äýëõèéí òîìîîõîí áàéãóóëëàãóóäàä õ¿íèé íººöèéí ÷èãëýëýýð îëîí æèë àæèëëàñàí íýãýí ìýðãýæèëòýíòýé áàéãóóëëàãûí àëñûí õàðàà, ýðõýì çîðèëãî, ¿íýò ç¿éëñèéí òàëààð õýä õýäýí óäàà ñàíàë ñîëèëöîæ õàìòðàí àæèëëàõ áîëîìæ íàäàä îëäñîí þì.

Òýðýýð äýýðõ 3 ç¿éëèéã ýíãèéí áºãººä îíîâ÷òîéãîîð:

Vision is BecomingMission is DoingValue is Being

ãýæ îíöëîã òàëûã íü ãàðãàñàí þì. Àëñûí õàðàà áîë èðýýä¿éä áîëîîñîé ãýñýí ç¿éëèéã

ºã¿¿ëäýã áºãººä òóõàéí õàìò îëíû õ¿ñýë ýðìýëçýë, èòãýë

73

ÀËÑ

ÛÍ

ÕÀ

ÐÀ


íàéäâàðûí íèéòëýã øèíæèéã àãóóëæ áàéäàã. ¯ð ä¿íã çààâàë õýìæèõ øààðäëàãàã¿é. Íýã ¿ãýýð õýëáýë õààøàà ÿâàõ ÷èã áàðèìòëàëûã ºã¿¿ëäýã.

Ýðõýì çîðèëãî áîë àëñûí õàðààíû òºëºº õèéãäýõ ¿éë õýðãèéí ¿íäñýí ÷èãëýë, îíöëîã, øàò äàðààëàë, àðãà çàì, óÿëäàà õîëáîîã íýãòãýí çàíãèäñàí íèéòëýã øèíæèéã àãóóëæ áàéäàã. ¯ð ä¿íã õýìæèõ áîëîìæòîé áºãººä àëñûí õàðààíä õýðõýí õ¿ðýõ àðãà÷ëàë, çàìûã òîäîðõîéëîí ºã¿¿ëíý.

¯íýò ç¿éëñ íü àëñûí õàðàà, ýðõýì çîðèëãûíõîî òºëºº àæèëëàæ ¿éë÷ëýõäýý áèä õýí áàéõ øààðäëàãàòàéã òîäîðõîéëîõ áºãººä õàìò îëíû çàí ÷àíàð, õàíäëàãà, ñî¸ë, õàðèëöàà çýðýã íü þóíä ñóóðèëæ, þóã ýðõýìëýõ òóõàé çàð÷ìûã ºã¿¿ëäýã.

Àëñûí õàðààãàà òîäîðõîéëîõã¿éãýýð, þóã ÿàæ õèéõýý øèéäýõ íü ¿ð ä¿íã¿é áºãººä áèäíèé ¿íýëýìæ ÿìàð áàéãààãààñ ¿ð ä¿í ãàðàõ ýñýõ íü øóóä øàëòãààëäàã.

Òèéìýýñ äýýðõ ãóðâàí ç¿éëèéí àëü íýã íü áóñ á¿ãä ÷óõàë àãààä áèå áèåíýý äýìæèæ õàìòðàí îðøèõ øààðäëàãàòàé. Ìýäýýæ àëñûí õàðàà, ýðõýì çîðèëãî, ¿íýò ç¿éëñ íü ìýðãýæëèéí òºâøíèé ñòðàòåãè, òàêòèê, óðò õóãàöààíû òºëºâëºëò äýýð äóðäñàí çàð÷èì, õàìòûí àæèëëàãàà, õàðèóöëàãàòàé óÿëäàæ æèíõýíý óòãààðàà ¿ð ä¿íä õ¿ðýõ áîëîìæòîé ãýäãèéã íýìæ õýëýõèéã õ¿ñ÷ áàéíà. Àìæèëòàíä õ¿ðñýí áàéãóóëëàãûí õ¿íèé íººöèéí ñòðàòåãèéã íàðèéí àæèãëàâàë çàðèì íü àëñûí õàðàà òîäîðõîéëäîã (óäèðäàã÷), íºãºº õýñýã íü ñèñòåì÷èëäýã (ìåíåæåð), çàðèì íü ¿éëäýã÷ (ã¿éöýòãýõ àæèëòàí), çàðèì íü ¿íý öýíèéã á¿ðä¿¿ëýã÷ (çºâëºã÷)-èéí ¿¿ðãèéã ñàéí ã¿éöýòãýõ áîëîâñîí õ¿÷íèéã òýíöâýðòýéãýýð óÿëäóóëæ, áàãèéã á¿ðä¿¿ëñýí íü õàðàãääàã. Ýäãýýðèéí õýì õýìæýý òîõèðâîë àìæèëòàíä õ¿ðäýã áàéíà.

74

Ë.Î

ÞÓ

Í-Ý

ÐÄÝ

ÍÝ

Áàéãóóëëàãûã õºë áºìáºãèéí áàã ãýæ ¿çâýë äîâòëîã÷, õàãàñ õàìãààëàã÷, õàìãààëàã÷, õààëãà÷, äàñãàëæóóëàã÷, ñýëãýí òîãëîã÷ á¿ãä ë òóñ òóñûí ¿¿ðãèéã áèåë¿¿ëâýë ÿëàëòàíä õ¿ðíý. Çàðèì òîõèîëäîëä õî¸ð äîâòëîã÷ íü ººðñäèéí àìæèëòàíä õýò óëàéðâàë, õàìãààëàã÷ íü äîâòëîã÷èéí ¿¿ðýã ã¿éöýòãýõèéã õè÷ýýâýë, õàìãààëàëò áîëîí äîâòîëãîîíä á¿õ áàãààðàà õýòýðõèé àíõààðâàë õîæèãäëûã àâ÷èðäàã áàéíà. Àëñûí õàðàà òîäîðõîé áàéâàë õóâü÷èëñàí òîãëîëò íü áàãèéí õóâü íýìðèéí òºëºº áîëæ ýõýëñíýýð áàãèéã õîæèëä õ¿ðãýäýã.

Õàìãèéí øèëäýã òàìèð÷èäòàé “Ðåàë Ìàäðèä” áàã, Àâàðãóóäûí ëèãèéí òýìöýýíä õàãàñ øèãøýýä ÿëàãäàë õ¿ëýýõýä íýãýí ¿íýí÷ õºãæººí äýìæèã÷ íü Ðîíàëüäî, Çèäàí õî¸ðò õýí íü äýëõèéí íýã íîìåðûí õºë áºìáºã÷èí áàéõ íü ÷óõàë áîëîõîîñ áàãèéíõ íü ÿëàëò òºäèéëºí ÷óõàë áèø áàéëàà õýìýýí óéëàãíàí ÿðüæýý. Õàëüò ñîíñîõîä õºãæèëòýé ýíý ò¿¿õ ìàø òîì îéëãîëòûã õºíäºæ áóéã òà àæèãëàæ áàéãàà áèç ýý.

Àëñûí õàðààã áàéãóóëëàãûí õàìò îëîí ìºí ÷àíàðààð íü ìýäýð÷ ýõëýâýë àæëûí ¿ð á¿òýýìæ äýýøëýõ, áîëîâñîí õ¿÷íèé çààâðààð áóñ ¿íýò ç¿éëñýýð óäèðäóóëàí àæèëëàõ, ñàíàà÷èëãà íýìýãäýõ, èë òîä ¿íýí÷ øóäàðãà ñî¸ë òîãòîõ, á¿òýýãäýõ¿¿íèé ÷àíàð ñàéæðàõ çýðýã ¿ð ä¿í ãàðäàã áàéíà.

Òèéìýýñ òîìîîõîí áàéãóóëëàãûí óäèðäëàãóóä áîëîâñîí õ¿÷íýý ÷àäâàðæóóëàõ ñóðãàëòûíõàà õàìãèéí ýõýíä àëñûí õàðààã òàíèõóé ãýñýí ñýäâèéã îðóóëäàã íèéòëýã æèøèã áàéäàã. Ó÷èð íü áàéãóóëëàãûí àëñûí õàðààã ç¿ðõ ñýòãýëýýðýý õ¿ëýýæ àâààã¿é àæèëòàí íü ººðèéíõºº îþóí áîäëîîñ äàâæ ãàðñàí á¿õíèéã ø¿¿ìæëýõ ýñâýë àæëààñ øàíòðàõ áàéð ñóóðèíààñ õàíäàæ ýõëýäýã

75

ÀËÑ

ÛÍ

ÕÀ

ÐÀ


íü áàéãóóëëàãûí á¿òýýìæèíä ñºðãººð íºëººëäºã àæýý. Ìºí õ¿ðýõèéã õ¿ñ÷ áóé ç¿éë, õàíäëàãûã èæèë òºâøèíä

áàéëãàõ íü ºíººäðèéí áàéãóóëëàãóóäûí õàìãèéí òóëãàìäñàí àñóóäàë áîëäîã. Æèøýý íü: Àðõèíû ýñðýã àëñûí õàðààòàé áàéãóóëëàãûí àæèë÷èä íü áººíººðºº ýð¿¿ëæ¿¿ëýõýä îðâîë ÿìàð îëèã áàéõ áèëýý.

Áººíººð ¿éëäâýðëýõ àðãûã äýëõèé íèéòýä íýâòð¿¿ëæ, àâòî ìàøèíû õýðýãëýýíèé øèíý åðòºíöèéã íýýñýí Ôîðäîîñ íýãýí õºãæëèéí áàéãóóëëàãûí àæèëòàí: “Áèä ìàø èõ ìºíãèéã ÿäóó õ¿ì¿¿ñèéí òºëºº çàðöóóëæ áàéíà. Áèä òýäýíä ìàø èõ òóñëàñàí. Ãýâ÷ òýä îãò ººð÷ëºãäñºíã¿é. Øàëòãààí íü þó âý?” ãýæ àñóóñàí ãýäýã.

Õàðèí Ôîðä: “×è òýäýíä òóñëàõäàà ç¿ðõ ñýòãýë ÷èíü ÿìàð õàíäëàãàòàé áàéñíûã ñàíàæ áàéíà óó? ×è áàðäàì çàíãààð òóñëàñàí áîë, ÷è òýäíèéã ¿íýëýýã¿é áîë, ÷è ººðèéãºº òýäíýýñ ÿëãààòàé ãýæ áîäñîí áîë, ÷è òóõàéí õèéæ áóé ç¿éëýý àæèë ãýæ õàðñàí áîë ×È ÿìàð ÷ èõ ç¿éëèéã õèéñýí þóíä ÷ õ¿ðýõã¿é. Ó÷èð íü õ¿í ìàòåðèàëààð áóñ ¿íýëýìæýýð ººð÷ëºãääºã þì” ãýæ õýëñýí ãýäýã.

Ìàø òîâ÷õîíäîî àëñûí õàðààòàé áàéãóóëëàãà ãýäýã àëñûí õàðààã àìüäðàëûíõàà ¿íýëýìæèíä îðóóëæ òóõàéí õàðààíû íýã õýñýã áîëæ ÷àäñàí õ¿ì¿¿ñèéí íèéëáýð áèëýý. Àëñûí õàðààíû ìºí ÷àíàðûã ç¿ðõ ñýòãýëýýðýý îéëãîõã¿é áîë ýíý ç¿éëñ çºâõºí öààñàí äýýð òóíõàã áîëîí ¿ëäýõ áîëíî.

Áèòãèé ìàðò!!! Õýðýâ òà õ¿ì¿¿ñýýð ãî¸ìñîã óñàí îíãîö áàðèóëàõûã õ¿ñ÷ áàéãàà áîë òýäíýýð ìîä ò¿¿ëãýí, îëñ òàòóóëàõ àæèë õóâààðèëàæ ºãºõººñºº ºìíº õÿçãààðã¿é èõ äàëàéí ìàíäëûã õ¿ñýí ìºðººä¿¿ëýõ õýðýãòýé.

76

Ë.Î

ÞÓ

Í-Ý

ÐÄÝ

ÍÝ

Õºãæèëä íºëººëºõ íü

“Àëü çîãñîîë óðóó õºâæ ÿâààãàà ìýäýõã¿é õºëºã îíãîöíû äàðâóóëûã ÿìàð ÷ ñàëõè ¿ëýýãýýä íýìýðã¿é”.

Ã¿í óõààíòàí Ñåíåêà

Óëñ îðíû õºãæëèéã ìýðãýæëèéí áàéãóóëëàãóóä çàñàãëàëûí õýëáýð, ýäèéí çàñãèéí ºñºëò, ÿäóóðëûí òºâøèí, íèéãìèéí ¿éë÷èëãýýíèé ÷àíàð õ¿ðòýýìæ, 40-ººñ äýýø íàñíû õ¿ì¿¿ñèéí íàñëàëòûí õóâü, øèéäâýð ãàðãàõ òºâøèíä èðãýäèéí îðîëöîî, áàéãàëü ýêîëîãèéí òýíöâýðòýé áàéäàë çýðýã îëîí øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëòýýð õýìæäýã.

Çàðèì õ¿í õºãæëèéã ºíäºð áàéøèí, ñàéõàí ìàøèí, áîëîìæèéí öàëèíòàé àæëûí áàéð, ÷ºëººò öàãèéí ¿éë÷èëãýýíèé òºâèéí òîî, ÷àíàðààð õýìæèõ àæ.

Íýãýí õºëáºìáºã÷èí óëñ îðíû õºãæëèéã êèíî óðëàã áîëîí õºëáºìáºãèéí ñïîðòûí òºâøèíãººð øóóä òîäîðõîéëæ áîëíî. Ó÷èð íü á¿õ ñàëáàð õºãæâºë ýíý õî¸ð ç¿éëèéí ÷àíàð äàãàí ñàéæèðäàã ãýñýí õºãæèëòýé õàðèóëòûã ºãñºí òóõàé ÷ áàðèìò áèé.

ªíäºð õºãæèëòýé ãýãääýã îðíû èðãýä õºãæëèéã õ¿í áàéãàëüòàéãàà îéðõîí àìüäðàõ, áàéãàëèéí óíàãàí áàéäëàà õàäãàëæ ¿ëäýõ, õ¿ì¿¿ñèéí ÷èí ñýòãýëèéí èíýýìñýãëýëýýð õýìæèõ áîëíî ãýäãýý èëýðõèéëñýí áàéäàã.

Ýíý á¿ãäýýñ ¿çýõýä õºãæèë õàðüöàíãóé îéëãîëò àæýý. Öàã ¿å, íºõöºë áàéäëààñ ¿¿äýí õºãæëèéí õýìæ¿¿ð ¿ðãýëæ ººð÷ëºãäºæ áàéñàí áºãººä õºãæèë ãýæ ¿çñýí ç¿éë íü ýðãýýä õ¿íèé àìüäðàëä ñºðãººð íºëººëºõ ¿ð

77

ÀËÑ

ÛÍ

ÕÀ

ÐÀ


äàãàâàð àâ÷èðñàí áàéõ íü îëîíòàà. Õàðèí õ¿ì¿¿ñèéí àìüäðàëûí ¿íýëýìæ, óõàìñàð, ¸ñ ñóðòàõóóí, õ¿íèé õºãæèë, óëñ îðíû òºäèéã¿é äýëõèéí õºãæëèéí õýçýý ÷ ººð÷ëºãäºøã¿é õýìæ¿¿ð áàéñààð èðñýí áèëýý.

Õè÷íýýí ºíäºð áàéøèíòàé, îëîí ñàéõàí ìàøèíòàé, ýäèéí çàñàã áîëîí íèéãìèéí ¿éë÷èëãýýíèé ñàëáàð íü òîîí óòãààðàà õàðüöàíã¿é ºíäºð òºâøèíä õ¿ðñýí ÷ çàëóó÷óóä íü õàð òàìõèíä äîíòîæ, á¿ñã¿é÷¿¿ä íü áèåý ¿íýëæ, ãýð á¿ë, õàéð ñýòãýëèéí ¿íý öýíý àëäàãäàæ, çóãàà öýíãýë, ìºðèéòýé òîãëîîì õ¿ì¿¿ñèéí àìüäðàëûí ñàëøã¿é õýñýã áîëîí, ìºíãººð á¿õíèéã õóäàëäàæ àâàõ ñî¸ë òîãòîæ, ãýìò õýðýã áîëîí ýäãýðýøã¿é õàëäâàðò ºâ÷íèé òîîãîîð óðàëäàæ, øèéäâýð ãàðàõ òºâøíèé àëáàí òóøààëòíóóä íü çºâõºí ºíººäðèéí õàíãàëóóí àìüäðàëûíõàà òºëºº õàðèóöëàãàà õóäàëäàæ ýõëýâýë õºãæèë ãýæ ¿çýõýä õýö¿¿. Ãàäíààñ íü õàðàõàä õàíãàëóóí ÷ ¿íäýñíèé ìºí ÷àíàðàà àëäàæ ýìãýíýëòýé áàéäàëä îðñîí îëîí óëñ îðîí áàéäãèéã òà áèä ìýäýõ áèëýý.

Íýëýýä õºãæèíã¿éä òîîöîãääîã îðíû õýñýã çàëóóñààñ òàíû àìüäðàëûí óòãà ó÷èð þó âý? ãýæ àñóóõàä îëîíõè íü ýíý òóõàé îãò áîäîæ áàéãààã¿é ãýæ õàðèóëæýý. Òýäíèé äóíäààñ íýëýýä óõààëàã íýã íü èðýýä¿éä ñàéí ìîòîöèêëòýé áîëîõîîð òºëºâëºæ áàéãàà òóõàéãàà èõ ë ñýòãýë õàíãàëóóí ÿðüñàí áàéíà.

Îëîíõ õ¿í õºãæèë áîë àìüäðàëûã õÿëáàð÷ëàõ õýðýãë¿¿ð ãýæ ¿çñýíýýñ áîëæ ÿìàð ÷ òýìöýëã¿é óðñãàëààðàà àìüäðàëûí óòãà ó÷ðûí òóõàé áîäîõûã ÷ õ¿ñýõã¿é àìüäðàõ áîëñîí íü ýíý öàã ¿åèéí òóëãàìäñàí àñóóäëûí íýã áîëîîä áàéíà. Äýëõèéí øèëäýã ã¿ðýí ãýãääýã ÀÍÓ-ä ãýõýä ë æèë á¿ð äóíäæààð ãóðâàí çóóí ìÿíãà ãàðóé õ¿í àìèà õîðëîæ áàéãàà òóõàé ñóäàëãàà áàéäàã íü íºãºº ë àìüäðàëûí óòãà ó÷èðòàé ñàëøã¿é õîëáîîòîé.

78

Ë.Î

ÞÓ

Í-Ý

ÐÄÝ

ÍÝ

Õ¿íèé àìüäðàë óòãà ó÷èðã¿é áîëæ, óéòãàðòàé ñàíàãäàõ íü àëñûí õàðààíû ìºí ÷àíàðûã òàíèàã¿éãýýñ èõýýõýí øàëòãààëäàã. Òèéìýýñ ÷ ñ¿¿ëèéí ¿åä óëñ îðíû õºãæëèéí ¿çýë áàðèìòëàëä àëñûí õàðàà, ¿íýò ç¿éëñ, óõàìñàð ¸ñ ñóðòàõóóí, õóâü õ¿íèé õºãæëèéí òóõàé àñóóäàë íýëýýä ÿðèãäàõ áîëæ, îëîí óëñûí õºãæëèéí áàéãóóëëàãóóä ÷ õ¿íèé àÿòàé àìüäðàõ îð÷íûã ñàéæðóóëàõààñ ãàäíà õóâü õ¿íèé õàíäëàãà, ¿íý öýíèéã äýìæèõ ÷èãëýëýýð èë¿¿ àíõààðàí àæèëëàõûã ýðõýìëýõ áîëîâ.

Àëèâàà óëñ ¿íäýñòýí ººðèéí ¿íýò ç¿éëñ, àëñûí õàðààòàé áàéäàã. Òýðõ¿¿ àëñûí õàðàà íü öààñàí äýýð áèø àðä ò¿ìíèé ç¿ðõýíä îðøèí, ò¿¿íèé òºëºº ººðòºº áóé ç¿éëýý çîðèóëæ, õàìòðàí àæèëëàæ ÷àäâàë óëñ ã¿ðýí áîãèíîõîí õóãàöààíä öýöýãëýí õºãæñºí ò¿¿õ áàéäàã.

Õýðýâ þóíä, ÿàãààä, ÿìàð àðãààð õ¿ðýõ íü òîäîðõîéã¿é áîë õè÷íýýí èõ õºðºíãº, õ¿í õ¿÷ áàéñàí ÷ ¿ð ä¿íòýé áàéæ ÷àääàãã¿é íü îíîëîîð íýãýíò áàòëàãäñàí. Òèéìýýñ ÷ àëñûí õàðààã¿é àðä ò¿ìýí ýìõ öýãöã¿é ãýñýí ýðòíèé ìýðãýí ¿ã áàéäàã àæýý.

Òºâ àçèéí ºðãºí äýëãýð íóòàãò ýðòíýýñ í¿¿äýëëýí àìüäàð÷ áàéñàí Àëòàéí ÿçãóóðûí îëîí îâîã Õàíëèãóóä ýâëýëäýí íýãäýæ Ìîíãîëûí Ýçýíò ã¿ðýí áàéãóóëàãäñàí íü àðä ò¿ìíýý íýãýí çîðèëãî, àëñûí õàðààíä íýãòãýæ ÷àäñàí óäèðäàã÷èäòàé ñàëøã¿é õîëáîîòîé ãýæ ò¿¿õ÷èä ¿çæýý.

Ýä¿ãýý îëîí ò¿¿õ ñóäëàà÷èä, ýðäýìòýí ìýðãýä ×èíãèñ õààí öýðãèéí ãàðàìãàé æàíæèí áàéñíààñ ãàäíà óëñ òºðèéí ÷àäâàðëàã óäèðäàã÷ áàéñíûã îëîí æèøýýãýýð íîòëîí òàéëáàðëàäàã.

Òýì¿¿æèíèé àìüäðàë äàðäàí áàéñàíã¿é. Ãýâ÷ òýðýýð òàðæ áóòàðñàí îëîí îâîã àéìãèéã óð óõààí, ñóó çàëü,

79

ÀËÑ

ÛÍ

ÕÀ

ÐÀ


ýð çîðèãîîð íýãòãýæ ýõëýæýý. Èðò ñýëìèéí õ¿÷ýýð ÿëàëò áàéãóóëæ áàéñíààñ ãàäíà îâîã àéìãóóä íýãýí òóãèéí äîð íýãäýõ íü èë¿¿ à÷ õîëáîãäîëòîé ãýäãèéã óõóóëàí îéëãóóëæ, ýðõ àøãèéã íèéòëýã íýã ñîíèðõëûí òºëºº óëñ òºðèéí àðãààð õàíäóóëæ ÷àäñàí íü ýä¿ãýý ºíäðººð ¿íýëýãääýã. Òýì¿¿æèí 1206 îíä Èõ Ìîíãîë óëñûã áàéãóóëæ ×èíãèñ õààíààð ºðãºìæëºãäæýý. Èéíõ¿¿ ºíº óäààí æèë ºâºð õîîðîíäîî òýìöýëäýæ, õ¿÷ýý òàðàìäóóëæ áàéñàí îëîí îâîã àéìãóóäûí äîòîîäûí çºð÷èë äóóñãàâàð áîëñíîîð ãàäààä áîäëîãî óðóóãàà èë¿¿ àíõààðàõ áîëîìæ á¿ðäæýý.

Äàÿí äýëõèéã íýãòãýõ òîì àëñûí õàðààíä íýãäñýí Ìîíãîëûí Ýçýíò ã¿ðíèé óäèðäàã÷èä, îâîã àéìãèéí àõëàã÷èä, àðä ò¿ìýí á¿õ õ¿÷ýý íýãòãýí óëñ îðíûõîî õèë õÿçãààðûã òýëæ ýõëýæýý.

×èíãèñ õààíûã òýíãýðò õàëèõ ¿åä ºíººãèéí Õÿòàä óëñûí áàðóóí õîéä õýñýãò îðøèõ Ñè ßà, óìàðäûí Öèíü, Ïåðñ, Äóíäàä Àçè, Îðîñ, Ýíýòõýã óëñ, òóõàéí öàã ¿åèéí õàìãèéí õ¿÷èðõýã õààäûí íýã Ìóõàìåäèéí ãàçàð íóòàã á¿õýëäýý Ìîíãîëûí Ýçýíò ã¿ðíèé ìýäýëä îðñîí áàéâ. Õîæèì ò¿¿íèé ¿ð ñàä ªãýäýé, Ìºíõ, Õóáèëàé õààä Õÿòàä, Ñîëîíãîñ, Ïîëüø, Ò¿âä óëñûã íýãòãýñíýýð äýëõèéí ò¿¿õýí äýõü õàìãèéí òîì íóòàã äýâñãýðòýé èõ ã¿ðíèéã áàéãóóëæ ÷àäñàí áàéäàã.

Ýäèéí çàñãèéí õóâüä èõýýõýí çàðäàëòàé äàëàéä ãàðöã¿é, äºðâºí óëèðàë á¿õèé ýðñ òýñ óóð àìüñãàëòàé òºâ àçèéí ºíäºðëºãò îðøèõ íóòãèéã äýëõèéí òàëûã ýçýëæ áàéõäàà ÿàãààä ñîíãîí íèéñëýëýý áàéãóóëæ áàéñàí íü ñîíèðõîëòîé ãýæ ò¿¿õ ñóäëàà÷äûí çàðèì íü ÿðüäàã ÷ öóíàìè, õàëäâàðò ºâ÷ëºë, ãàçàð õºäëºëò, òåððîðèçì äýëõèéã öî÷ðîîæ áàéãàà ýíý öàã ¿åä àìàð

80

Ë.Î

ÞÓ

Í-Ý

ÐÄÝ

ÍÝ

òàéâàí àìüäàð÷ áàéãààãàà áîäîõîä ºâºã äýýäýñ ìààíü ÿìàð õîëûã õàðæ áàéñàí áîë ãýõ ñýòãýãäýë òºðäºã þì.

Ýíý öàã ¿åä ÷ ìºí ë àäèë. Çóóãààäõàí æèëèéí ºìíº õîîñîí òàë áàéñàí

Ñèíãàïóð óëñûí õºãæëèéí íóóö ÷ Ñòàìôîðä Ðàôôëåç ãýã÷ ýðõìèéí àëñûí õàðààòàé øóóä õîëáîîòîé ãýäãèéã ºíººäºð á¿õèé ë Ñèíãà÷óóä õ¿ëýýí çºâøººðäºã áºãººä àëñûí õàðààãààð áàéãóóëàãäñàí óëñ ãýñýí óòãà á¿õèé õºøººã ò¿¿íä çîðèóëàí ñ¿íäýðë¿¿ëñýí áàéäàã.

Õ¿éòýí äàéíû äàðààõ ¿íñ íóðàì áàëãàñ äóíäààñ ñ¿¿ëèéí òàâü ãàðóéõàí æèëèéí äîòîð “Õàí ìºðíèé ãàéõàìøèã õýìýýí” õîæèì íýðëýãäñýí ¿ñðýíã¿é õºãæëèéí ò¿¿õèéã áè÷èæ, ºíººäºð ººðñäèéãºº “Äàâøèíãóé Ñîëîíãîñ” ãýæ áàõàðõàí ÿðèõ äóðòàé áîëñîí ÁÍÑÓ-ûí õºãæëèéí íóóöûã îëîí ñóäëàà÷èä äàéíû çîâëîí ç¿äã¿¿ðèéí äàðàà àìüäðàëûí ¿íý öýíý, óòãà ó÷ðûã ìýäýð÷, ýõ îðíîî ñýðãýýí áîñãîõ õ¿ñýë òýì¿¿ëýëä íýãäñýí èðãýäèéí ñýòãýë ç¿ðõ, õàíäëàãàòàé õîëáîí òàéëáàðëàäàã.

Óëñ îðîíäîî í¿¿ðëýñýí ýäèéí çàñãèéí õÿìðàëûã àìæèëòòàé äàâàí òóóëàõàä òóñëàõ çîðèëãîîð èðãýä ñàéí äóðààðàà ýâëýëäýí íýãäýýä, “Øèíý òîñãîí” íýðòýé õºäºëãººí áàéãóóëàí çàñãèéí ãàçàðòàéãàà õàìòðàí àæèëëàí, ýäèéí çàñãèéí õÿìðàë áîëîõîä ººðòºº áàéãàà ¿íýò ýäëýëýý ñàéí äóðààðàà õàíäèâëàæ ìºí òýðã¿¿ëýõ ¿éëäâýðëýã÷èä íü æèæèã àæ àõóéí íýãæ¿¿äýý äýìæèæ, çàñãèéí ãàçàð óäèðäëàãûí çàðäëàà çîðèãòîé áàãàñãàí, àæèëëàõ öàãàà óðòàñãàñàí çýðýã îëîí ç¿éëñ ¿¿íèéã ãýð÷èëäýã. ªíººãèéí Ñîëîíãîñ îðîí àæ ¿éëäâýðëýëýýñ èë¿¿ çàëóó÷óóäûíõàà ýõ îðîí÷ ¿çýë, õ¿íëýã ñýòãýë, ò¿¿õýý ìýäýõ, ¿íäýñíèé ¸ñ çàíøëàà õàäãàëàí ¿ëäýõ òàëûã èë¿¿

81

ÀËÑ

ÛÍ

ÕÀ

ÐÀ


àíõààð÷ õ¿íèé õºãæëèéã äýìæñýí áîäëîãûã ýð÷èìòýé áàðüæ ýõëýâ.

Àçèéí í¿¿ð öàðàé ãýãääýã äýëõèéí òýðã¿¿ëýõ òàâàí ã¿ðíèé íýã ßïîí óëñûí õºãæëèéí íóóö ÷ ìºíººõ ë àðä ò¿ìíèé ç¿ðõ ñýòãýë íýãýí ç¿éë äýýð íýãäýí, ò¿¿íèéõýý òºëºº øàðãóó õºäºëìºðëºæ ÷àäñàíä îðøèæ áóé íü õàðàãääàã. 19 ä¿ãýýð çóóíû äóíä ¿å ãýõýä ë äýëõèéí õºãæëººñ á¿õ òàëààðàà õîöîð÷ ÿâñàí ßïîí ã¿ðýíä Ìåéæèãèéí õóâüñãàë õýìýýí íýðëýãäñýí øèíýòãýë ÿâàãäàí, àðä ò¿ìýí Äýëõèéí õºãæëèéã “Õººæ ã¿éöýöãýýå, ã¿éöýæ ò¿ð¿¿ëöãýýå” ãýñýí óðèàí äîð íýãäýæ, ºíººãèéí õºãæëèéí ñóóðèéã òàâèõûí òóëä òóñ á¿ðäýý õè÷ýýí àæèëëàæýý. Àæ ¿éëäâýðëýë, ýäèéí çàñàã, òåõíîëîãèéí äýâøëýýð äýëõèéä òýðã¿¿ëýõ ßïîí óëñàä ýä¿ãýý ìºí ë õ¿íèé õºãæèë òóëãàìäñàí àñóóäëûí íýã áîëæ, çàñãèéí ãàçàð íü òºðºëò áàãàñ÷ àõìàä íàñòíû òîî ¿íýìëýõ¿é íýìýãäýæ áóéä ñýòãýë çîâíèõ áîëæýý. ßïîíû óëñ òºðèéí ç¿òãýëòí¿¿ä ýíý áàéäàëä øèíý÷ëýëò õèéõ çîðèëãîîð ãýð á¿ëèéí ¿íý öýíý, õ¿ì¿¿ñèéí äóíäàõ õàëóóí äóëààí óóð àìüñãàëûã áèé áîëãîõ, “Ñàéõàí ßïîí” îðíûã áàéãóóëàõ çîðèëãî äýâø¿¿ëæ, ýíý àëñûí õàðààíä íýãäýí õàìòðàí ç¿òãýõèéã àðä ò¿ìýíäýý óðèàëæ áàéíà.

ªíººäºð îëîí çàëóó÷óóä ÀÍÓ-ûí åðºí õèéëºã÷èéí öàëèí õàíãàìæ, òýð áóìòíóóäûíõ íü äýëõèéä ýçëýõ õóâü, õîëëèâèóäûí îääûíõ íü òóõàé àì øàãøèí ÿðüæ, òýð îðîíä î÷èæ àìüäðàõûã õàìãèéí ýöñèéí çîðèëãîî áîëãîí õàðàõ áîëæýý. Õàðèí ýíý òºâøèíä õ¿ðýõèéí òóëä óäèðäàã÷èä, ýðäýìòýí ìýðãýä, àðä ò¿ìýí íü þóã õèéæ, ÿìàð çîâëîí áýðõøýýëèéã äàâàí òóóëñàí òóõàé áàðàã ñîíèðõäîãã¿é íü õàðàìñàëòàé.

82

Ë.Î

ÞÓ

Í-Ý

ÐÄÝ

ÍÝ

Äýëõèéí ºíöºã áóëàí á¿ðýýñ àøèã õººí öàãàà÷èëæ èðñýí õ¿ì¿¿ñ íýãýí ¿íäýñòýí áîëæ íýãäýíý ãýäýã òóéëûí õ¿íä àñóóäàë áàéñàí íü îéëãîìæòîé. Óëàìæëàë ãýæ ¿ã¿é òóë ýäèéí çàñàã, óëñ òºðèéí àíõíû òîãòîëöîî êîëîí÷ëîëûí õºðñ ñóóðèí äýýð òàâèãäñàí þì. Ýä õºðºíãº, àøèã ñîíèðõëûí çºð÷èëäººí óäààí ¿ðãýëæèëæ, 18 äóãààð çóóíû ýõýí ¿åýñ Áåíæàìèí Ôðàíêëèí, Òîìàñ Æåôôåðñîí çýðýã Àìåðèêèéí õºðñºí äýýð ºñºæ ºíäèéñºí ñýõýýòí¿¿ä êîëîí÷ëîëûí áîäëîãûã ýñýðã¿¿öýæ, áèä ººð ººð óãñàà ãàðàëòàé ÷ òóñãààð òîãòíîí àìüäðàõ áîëîìæòîé ãýæ ¿çýæ, îëîí ò¿ìíýý íýã õàðàà çîðèëãîä íýãäýõèéã óðèàëæ ýõëýñýí íü Àíãëèéí êîëîíèîñ ãàð÷ òóñãààð òîãòíîñîí óëñ áîëîõîä ÷óõàë ¿¿ðýã ã¿éöýòãýñýí ãýäýã.

Òóñãààð óëñ áîëñîíû äàðàà áîîë÷ëîëûí ¸ñûã õàëàõ, õ¿íèé ýðõ ÷ºëººã äýýäýëñýí çàñàãëàëûã áàéãóóëàõ, ýäèéí çàñãàà áýõæ¿¿ëýõ, îëîí óëñàä õ¿ëýýí çºâøººðºãäºõ çýðýã îëîí òóëãàìäñàí àñóóäëûã øèéäâýðëýõèéí òºëººõ ¿éëñ ýõëýæýý. Ýíý á¿õýíä ìºí ë ººð ººð ãàðàë ¿¿ñýë á¿õèé èðãýäýý íýã ç¿éëèéí òºëºº íýãòãýõ íü ¿å ¿åèéí óäèðäàã÷äûí ÷óõàë çîðèëãî áàéæýý.

■ À.Ëèíêîëüí: “Àðä ò¿ìíèé òºð¿¿ëñýí, àðä ò¿ìíèé çàñàã ãàçðûí õºðñíººñ àð÷èãäàõ ¸ñã¿é”

■ Â.Âèëüñîí: “Áè çºâõºí Àìåðèê÷óóä áèø, õàðèí Àìåðèê÷óóäûí Àìåðèê÷óóä áàéõ ¸ñòîé”

■ Ô.Ðóçâåëüò: “Àãóó èõ Àìåðèê ã¿ðýí áýðõøýýëèéã óðüäûí àäèë äàâàí òóóëàõ áîëíî. Ãàíöõàí àéõ ç¿éë áîë áèäíèé ÷àäàõã¿é áîëîâ óó? ãýñýí àéäàñ ººðºº þì”

83

ÀËÑ

ÛÍ

ÕÀ

ÐÀ


■ Æ.Êåííåäè: “Ýíý öàã ¿å ýõ îðîí ìààíü ìèíèé òºëºº þóã õèéõ âý? ãýäãèéã áîäîõ áèø. Õàðèí Áè ýõ îðíûõîî òºëºº þóã õèéõ âý? ãýäãèéã áîäîõ öàã”

çýðýã òóñ óëñûí èðãýäèéí ç¿ðõýíä õîíîãøñîí ¿ãñýýñ óäèðäàã÷èä íü àðä ò¿ìíýý íýãýí àëñûí õàðààíä íýãòãýõèéã èõýä õè÷ýýæ áàéñàí íü àæèãëàãääàã.

ÀÍÓ-ûã áàéãóóëàõûí òºëºº ç¿òãýñýí åðºíõèéëºã÷ À.Ëèíêîëüí, Ãàðôèëüä, Ìàêêèíëýé, Æ.Êåííåäè íàð áóñäûí ãàðò àìü íàñàà àëäàæ, Ðóçâåëüò, Ðåéãàí íàð áóóäóóëàí øàðõäàæ áàéñàí ò¿¿õ áàéäàã.

Èéíõ¿¿ îëîí áýðõøýýëèéã òóóëàí ýðõ ÷ºëººíèé ºëãèé ãýãäñýí, ýäèéí çàñãèéí òýðã¿¿ëýõ ã¿ðýí áàéãóóëàãäñàí ÷ øèíý öàãèéí Àìåðèê÷óóä õýò çóãàà öýíãýëä àâòàí, àìüäðàëûí ¿íýò ç¿éëñýý ìºíãºòýé õýò õîëáîí ¿çýæ, óõàìñàð ̧ ñ ñóðòõóóíû äîãîëäîëä îðæ áàéãàà íü õàìãèéí òóëãàìäñàí àñóóäàë áîëîîä áàéíà.

Òóñ óëñ ìºí ë õóâü õ¿íèé õºãæèë, èðãýäèéí àìüäðàëûí ¿íý öýíý, ¸ñ ñóðòàõóóíûã äýýäëýõ òàëààð äàõèí àíõààðàõ íü èðýýä¿éí õºãæèëä íü ÷óõàë ¿¿ðýã ã¿éöýòãýíý ãýäãèéã õ¿ëýýí çºâøººð÷ áàéíà.

Óëñ îðîí àëñûí õàðààãàà àëäàæ, óäèðäàã÷èä áîëîí èðãýä íü çºâõºí ººðñäèéíõºº ýðõ àøãèéã õàíãàõûí òºëºº àìüäàð÷ ýõëýâýë óëñ ã¿ðýí ñ¿éðýëä õ¿ðäýã ãýäãèéã ýðòíèé Ãðåê, Ðîì çýðýã îëîí àðâàí óëñûí ò¿¿õýýñ ñóð÷ áîëíî.

Àëü çîãñîîë óðóó õºâæ ÿâààãàà ìýäýõã¿é õºëºã îíãîöíû äàðâóóëûã ÿìàð ÷ ñàëõè ¿ëýýãýýä íýìýðã¿é ãýäýã ¿íýí. Áèäíèé õºãæëèéí ãàðö çºâõºí ººðñäèéí ìààíü ãàðò ë áèé. Ìîíãîë óëñûí àëñûí õàðàà, ¿íýò ç¿éëñ, õºãæëèéí áîäëîãî çºâ òîäîðõîéëîãäîæ, ò¿¿íèé òºëºº àðä ò¿ìýí ìààíü á¿õ ç¿éëýý çîðèóëæ õàìòðàí

84

Ë.Î

ÞÓ

Í-Ý

ÐÄÝ

ÍÝ

ç¿òãýæ ÷àäâàë áèä ÿìàð ÷ áýðõøýýëèéã äàâàí òóóëæ þóã ÷ á¿òýýæ ÷àäàõ áîëîìæòîé áèëýý.

Õºãæèë çºâõºí ýäèéí çàñãèéí ºñºëòººð õýìæèãääýãã¿é ç¿éë áºãººä õ¿ì¿¿ñèéí ç¿ðõ ñýòãýëä áóé ¿íýò ç¿éëñýýñ óðãàí ãàð÷ áóé ìàòåðèàëëàã áîëîí îþóíëàã òàëòàé ýåðýã ººð÷ëºëòèéã õýëäýã. Äàÿð÷ëàãäàí áóé ýíý öàã ¿åä áèä ìàòåðèàëëàã õºãæëèéí õàæóóãààð ¿íäýñíèé ò¿¿õ ñî¸ë, ÿçãóóð óðëàã, çàí çàíøèë, ºâ óëàìæëàë, õ¿íëýã ñýòãýëýý õàäãàëàí ¿ëäýæ, àëñûí õàðàà òóéëûí çîðèëãîòîé øèíý öàãèéí èðãýäèéã òºð¿¿ëýí ãàðãàõ íü õàìãààñ ÷óõàë.

Òýíãèñèéí ýðýãò íýãýí ºâãºí ºäðèéí ààãèì õàëóóíûã ¿ë òîîí õ¿÷òýé äàâàëãààíä øèäýãäýí õàëóóí ýëñýí äýýð óíàæ áóé äàëàéí îäûã óñ óðóó íü áóöààí øèäýæ áàéëàà.

Ò¿¿íèéã óäòàë àæèãëàí çîãññîí íýã çàëóó ºâãºíººñ þó õèéæ áàéãààã íü ãàéõàí àñóóõàä :

ªâãºí õºëñºº àð÷èí : - Áè äàëàéí äàâàëãààíä öîõèãäîí õàëóóí ýëñýí

äýýð óíàæ áóé íýã ÷ ãýñýí äàëàéí îäûí àìèéã àâðàõûã õè÷ýýæ áàéíà ãýæ õàðèóëàâ.

Çàëóó èíýýìñýãëýí : - Òàíû õèéæ áàéãàà ç¿éë ¿ð ä¿í ìóóòàé þì áèø

¿¿ ? Ó÷èð íü òà íýãèéã óñ óðóó áóöààí øèäýõýä àðâàí äàëàéí îä äàâàëãààíä öîõèãäîí ãàð÷ èðæ áàéíà ø¿¿ äýý ãýâ.

ªâãºí çàëóóãèéí í¿ä óðóó óäààí ãýã÷ íü õàðààä - Ãýõäýý þó ÷ õèéõã¿é áàéñíààñ äýýð ø¿¿

äýý. Õýðýâ áèä õàìòàðâàë àðâàí äàëàéí îä öîõèãäîí ãàð÷ èðýõýä õî¸ðûíõ íü àìèéã àâàð÷ ÷àäàõ áèø ¿¿? ãýæýý.

85

ÀËÑ

ÛÍ

ÕÀ

ÐÀ


Áèäíèé õºãæèëä óóë óóðõàéí õºðºíãº îðóóëàëò, ñèñòåì á¿òöýýñ èë¿¿òýéãýýð èéì õàíäëàãà ºã¿¿ëýã äýæ áàéãàà ÷ áàéæ áîëîõ þì.

Àëñûí õàðààòàé àðä ò¿ìýí ãýäýã ¿íýíäýý àëñûí õàðààòàé èðãýäèéã õýëæ áóé õýðýã. Ìîíãîë õóâü õ¿í íýã á¿ðèéí àëñûí õàðàà, ç¿ðõ ñýòãýë, ýåðýã õàíäëàãà, àìüäðàëûí ¿íýëýìæ, ìýäëýã áîëîâñðîëîîñ Ìîíãîë îðíû èðýýä¿éí õóâü çàÿà õàìààðíà. Òèéìýýñ òà ººðèéí àëñûí õàðàà, òóéëûí çîðèëãîî îëæ, ò¿¿íèé òºëºº àìüäðàëàà çîðèóëàõ íü óëñ îðíûõîî èðýýä¿éí õºãæèëä îðóóëæ áóé òîì õóâü íýìýð áàéõ áîëíî.

86

Ë.Î

ÞÓ

Í-Ý

ÐÄÝ

ÍÝ

ÃÓÒÃÀÀÐ ÁªËªÃ

ØÈÉÄÂÝÐ“Õýäèéãýýð òà çºâ çàìàà îëñîí ÷, çàìûí ãîëä

ñóóñààð ë áàéâàë óðàãøèëæ áóé õýí íýãýí òàíûã õîã ìýò äàéðàí ºíãºðºõ áîëíî”

“Ýõëýýä þóã õ¿ñ÷ áàéãààãàà øèéä. Òýãýýä ò¿¿íèé òºëºº þóã çîðèóëàõàà øèéä. Äàðàà íü õàìãèéí ÷óõàë òýð ç¿éëñýý óðäàà òàâüæ, øàðãóó òýìöëèéí àÿíä ìîðä !!!”

“Öýãíýæ áîäîõîä öàã ãàðãà. Õàðèí ¿éëäýë õèéõ öàã íü áîëîõîä, áîäîõîî çîãñîîæ ¿éëäëýý õèé”

87

ÀËÑ

ÛÍ

ÕÀ

ÐÀ


88

Ë.Î

ÞÓ

Í-Ý

ÐÄÝ

ÍÝ

ÎÄÎÎ ÝÑâÝË ÕÝçÝÝ × ¯ã¯é...

“Íàìàéã àëñûí õàðààíäàà õ¿ðýõýýð øèéäâýð ãàðãàæ, õ¿÷ ÷àäëàà äàé÷ëàõ òóòàì àéäàñ, áýðõøýýë, àñóóäëóóä õ¿÷ ÷àäëàà àëäñààð áàéãààã áè ìýäýðäýã”

ßðóó íàéðàã÷ Àóäðå Ëîðä

Ýõíèé õî¸ð áºëºãò áèä àìüäðàëûí óòãà ó÷èð, ¿íý öýíý, öàã õóãàöààíû õÿçãààð, àìüäðàëûí òóëãóóð

¿íýò ç¿éë áîëñîí àëñûí õàðàà, òóéëûí çîðèëãûí òóõàé ÿðèëöëàà.

Áèäíèé ÿðèëöñàí ç¿éë òàíû àìüäðàëä õýðõýí íºëººëºõèéã çºâõºí òà ººðºº ë øèéäýæ ÷àäàõ áèëýý. Øèéäâýð ãàðãàõã¿é áîë ýíý íîì òàíû àìüäðàëäàà óíøñàí îëîí íîìíû íýã íü ë áàéõ áîëíî. Õàðèí òà ýíý íîìíîîñ ñýäýë òºð¿¿ëñýí ÿìàð íýãýí ç¿éëèéã àìüäðàëäàà òóñãàí àâ÷ ººð÷ëºõ, õºãæ¿¿ëýõ øèéäâýð ãàðãàâàë ýíý íü ÷óõàë ¿ð ä¿í þì.

Õ¿íèé àìüäðàëä øèíý ñýäýë òºðäºã áîëîâ÷ áîäîîä ë ºíãºðºõ íü îëîíòàà. Õîæèì íü õýðýâ òýðõ¿¿ ñýäëèéã àøèãëàæ øèéäâýð ãàðãàñàí áîë ãýõ õàðóóñàë ò¿¿íýýñ ÷ èë¿¿ áàéäàã.

Áèä òºðºõäºº ÿìàð íýãýí ñîíãîëò õèéõ áîëîìæã¿é áàéñàí ÷ ºíººäºð áèäýíä àìüäðàëàà ººð÷ëºõ áîëîìæ áàéíà.

ÝÍÝ ÁÎË ØÈÉÄÂÝÐ ÞÌ.Øèéäâýð òàíûã õ¿÷èðõýã áîëãîæ, õ¿ñýë òýì¿¿ëëèéã

òàíü áîäèò ç¿éë áîëãîäîã áºãººä òàíû àëñûí õàðààíû òºëººõ àìüäðàëûã ýõë¿¿ëäýã. Øèéäâýð áîë ººðèéãºº

89

ÀËÑ

ÛÍ

ÕÀ

ÐÀ


ÿëàõ óõààí áºãººä ¿éëäýë áà ýñ ¿éëäýõ¿éí øàëòãààí þì. Õ¿í öàã òóòàìä æèæèã òîì îëîí ÿíçûí øèéäâýð ãàðãàõ øààðäëàãàòàé òóëãàðäàã.

Õàðèí ºíººäºð àëñûí õàðààíû òºëººõ àìüäðàëûí òóõàé íýã ë òîì øèéäâýðèéí òàëààð ÿðèëöàõûã õ¿ñ÷ áàéíà. Ó÷èð íü ýíý øèéäâýð áîë òàíû àìüäðàëûí îëîí ç¿éëä íºëººëºõ¿éö ¿íäñýí øèéäâýð áèëýý. ¯íäñýí øèéäâýð ãàðààã¿é ýñâýë áóðóó ãàðñàí áîë òóñëàõ á¿õèé ë øèéäë¿¿ä ¿ð ä¿íã¿é áàéõ áîëíî.

Äóíä ñóðãóóëüä áàéõàä “Àòîì, Ìîëåêóë” ãýäýã òîãëîîì èõ òîãëîäîã áàéæ áèëýý. Õºòëºã÷ õ¿¿õäèéí õýëñýí òîîãîîð õ¿¿õä¿¿ä óðàëäàí öóãëàæ, èë¿¿ ãàðñàí ýñâýë äóòñàí õ¿¿õä¿¿ä íü õàñàãäàæ, øàëãóóðûã áèåë¿¿ëæ ÷àäñàí õ¿¿õä¿¿ä íü òîãëîîìîî ¿ðãýëæë¿¿ëäýã åðºíõèé ä¿ðýìòýé. (Óíøèã÷ òà ÷ ãýñýí òîãëîäîã áàéñàí áèç ýý.)

Îäîî áîäîõîä àìüäðàë ÿã ë ýíý òîãëîîì ìýò ñýòãýãäýë òºð¿¿ëäýã. Àëü áîëîìæ ãàðñàí ãàçàð óðóó õ¿ì¿¿ñ ã¿éëäýí î÷èæ, àìæñàí íü ÿëàëò áàéãóóëæ, ¿ëäñýí íü òîãëîîìíîîñ õàñàãääàã. Àìüäðàëä øèéäýìãèé áàéäàë, îâñãîî ñàìáàà ¿íýõýýð ÷óõàë. Áèä øèéäâýð ãàðãààã¿é òýýíýãýëçñýíýýñ áîëæ, øèéäâýð ãàðãàñàí õýí íýãýíä áîëîìæîî áóëààëãàõ íü îëîí. Áîëîìæ áýëòãýãäñýí øèéäâýðèéã èë¿¿ òààëäàã ãýäýã ¿íýí ¿ã.

Æ¿æèã÷èí Âèëë Ðîãåðñ:“Õýäèéãýýð òà çºâ çàìàà îëñîí ÷, çàìûí ãîëä ñóóñààð ë áàéâàë óðàãøèëæ áóé õýí íýãýí òàíûã õîã ìýò äàéðàí ºíãºðºõ áîëíî”ãýæ õýëñýí áàéäàã. Ìàãàäã¿é òà àëñûí õàðààãàà

òàíèàã¿é áàéæ áîëíî. Òýãâýë òà ÿã îäîî àëñûí õàðàà, òóéëûí çîðèëãîî òàíèõûí òºëºº õè÷ýýíý ãýäýã øèéäâýð

90

Ë.Î

ÞÓ

Í-Ý

ÐÄÝ

ÍÝ

ãàðãààðàé. Õàðèí àëñûí õàðàà, òóéëûí çîðèëãîî òàíüñàí áîë ò¿¿íèé òºëºº àìüäðàëàà çîðèóëàõ øèéäâýð ãàðãàí ¿éëäýë õèéæ ýõëýýðýé. Ýíý íîìûã òà ýõíýýñ íü òàñðàëòã¿é óíøñàí áîë ç¿ðõ ñýòãýëä òàíü íýã ë ºâºðìºö ìýäðýìæ òºðæ áàéãààã àæèãëàíà. Ãàãöõ¿¿ ýíýõ¿¿ ìýäðýìæèí äýýðýýñ óðàãøëàõ ýñâýë áóöàõ øèéäâýðèéã ãàðãàñíààñ ìàø îëîí ç¿éë øàëòãààëíà. Àìüäðàëûí õàìãèéí ÷óõàë çàð÷èì áîë øèéäýìãèé áàéäàë ãýäýã.

Àìæèëòàíä õ¿ðñýí îëîí õ¿í: “Áè òýð ºäºð òèéì øèéäâýð ãàðãàñàí íü ºíººäðèéí àìæèëòàíä õ¿ðãýñýí” ãýæ äóðñàí ÿðüñàí áàéäàã.

Èõýíõ àìæèëò ìàø ýíãèéí áàéäëààð èðäýã áºãººä øèéäâýð ãàðãàæ ÷àäñàí íü ë õàìãèéí ÷óõàë áàéäàã. ªíººäðèéí øèéäâýð äàðààãèéí òºâøíèé øèéäâýðèéí ñóóðü áîëäîã òóë õýðýâ òà ºíººäºð ÿìàð íýãýí øèéäâýð ãàðãàõã¿é ë áîë äàðààãèéí òºâøèíä õýçýý ÷ î÷èõã¿é áàéæ áîëîõ.

Íýãýí çàëóó Áóðõàíààñ ñàéí õàíü, õàíãàëóóí àìüäðàë, ýðõ ìýäýë ãýñýí ãóðâàí ç¿éëèéã àìüäðàëûíõ íü õóãàöààíä ºãºõèéã õ¿ñ÷ýý. Áóðõàí ÷ ò¿¿íä ãóéñàí á¿õíèéã íü ºãºõººð àìëàæýý. Öàã õóãàöàà óëèðàí îäñîîð, íºãºº çàëóó ÷ Áóðõàíû àìëàñàí áýëãèéã õ¿ëýýæ ýãýë æèðèéí àìüäàðñààð íýã ë ºäºð ò¿¿íèé ºìíº î÷æýý. Òýðýýð Áóðõàíä õàíäàí èõ ë ãîìäîíã¿éãýýð:

“Òà íàäàä àìëàñàí ãóðâàí ç¿éëýý îð òàã ìàðòñàí óó?” ãýæ àñóóæýý.

Áóðõàí: “Áè ÷àìä àìëàñàí á¿õ ç¿éëèéã ºãñºí õàðàìñàëòàé íü ÷è ººðºº õ¿ëýýæ àâààã¿é. Ñàíàæ áàéíà óó? ×àìàéã 25 íàñ õ¿ðñýí çóíû ¿äýø ÷è ãóäàìæààð àëõàæ ÿâààä íýãýí á¿ñã¿éòýé òààðàëäñàí. Òýð á¿ñã¿éí ãóòëûí ºñãèé íü óíàñàí áàéñàí òóë ÷àìààñ òóñëàìæ ãóéñàí. ×àìä òýð á¿ñã¿é ìàø èõ òààëàãäñàí ÷ èéì

91

ÀËÑ

ÛÍ

ÕÀ

ÐÀ


ñàéõàí á¿ñã¿é íàìàéã òîîõã¿é áèç äýý ãýæ áîäîîä ÷è áîëçîîíä óðèàã¿é. Òýð á¿ñã¿é ÷àìä çîðèóëæ ºãñºí õàíü ÷èíü áàéñàí þì.

×àìàéã 35 íàñòàé áàéõàä íýãýí íàéç ÷èíü çýýë àâ÷ õàìòðàí áèçíåñ ýðõëýõ õ¿ñýëò òàâüñàí. ×àìä òýð ñàíàë òààëàãäñàí áîëîâ÷ òóõàéí áèçíåñ õýö¿¿ ñàíàãäñàí ó÷èð ÷è òàòãàëçñàí. Òýð ìèíèé ÷àìä çîðèóëàí áýëäñýí õî¸ð äàõü àìëàëò áàéñàí þì. Õýðýâ ÷è òýð ñàíàëûã õ¿ëýýæ àâñàí áîë äàðààãèéí òàâàí æèëä íü ÷è ÿã ë íàéç øèãýý ººðèéí îðíû õàìãèéí áàÿí õ¿ì¿¿ñèéí íýã áîëîõ áàéñàí.

×àìàéã 45 íàñòàé áàéõàä ÷èíü òóõàéí ¿åäýý öººíõ áàéñàí íàìûí íýã óäèðäàã÷ Èðãýäèéí õóðëûí íºõºí ñîíãóóëüä íýðèéã ÷èíü äýâø¿¿ëýõ ñàíàëûã ÷àìä òàâüñàí. Ýíý ñàíàë ººðò ÷èíü òààëàãäñàí áîëîâ÷, òóõàéí ¿åä öººíõ áàéãàà áàéäàë íü òºâºãòýé ñàíàãäàæ, îëîíõèéí äóðã¿éöëèéã õ¿ðãýõýýñ ýìýýñýí ó÷ðààñ ÷è áººðºíõèéëºí òàòãàëçñàí. Õýðâýý ÷è òýð ¿åä çºâøººðñºí áîë ÿã òàâàí æèëèéí äàðàà óëñûíõàà Åðºíõèé ñàéä áîëîõ áàéñàí. ×è ìèíèé ºã÷ áóé áýëãèéã àâàõûí òºëºº çîðèãòîé íýã ÷ ¿éëäýë õèéãýýã¿é ø¿¿ äýý ãýæýý.

Ýíý ò¿¿õýýñ áèä çîðèãã¿é, òýýíýãýëçñýí áàéäàë îëîí áîëîìæîîñ õîöðîîæ áîëíî ãýäãèéã ñóð÷ áîëíî. Åð íü çîðèãòîé øèéäýìãèé áàéäàë øèéäâýð ãàðãàõàä õàìãèéí ÷óõàë ç¿éë áèëýý.Çîðèã ýñ õ¿ðâýýñ óõààí ýñ õ¿ðíý. Ìýäýýæ àìüäðàë îëîí òîäîðõîéã¿é ç¿éëñýýñ á¿ðäýõ áºãººä àéí áîëãîîìæëîõ îëîí ç¿éëñ òîõèîëäîõ íü îéëãîìæòîé. Õàðèí àëñûí õàðààíû òºëºº àìüäðàõ øèéäâýð ãàðãàõàä îëîí àéäñûã äàâàí òóóëàõ õýðýãòýé áîëíî. Çîðèã áîë îãò àéõã¿é áàéãààã áóñ õàðèí àéæ áóé ç¿éëýý õèéæ ÷àäàõûã õýëäýã ìýò.

Àéäàñ õ¿íèé õ¿ðýõ ¸ñòîé àìæèëòûã õÿçãààðëàæ,

92

Ë.Î

ÞÓ

Í-Ý

ÐÄÝ

ÍÝ

õèë õÿçãààðûã íü õóìüäàã. Àìüäðàëàà òºãñºíº ãýñýí àéäñààñ áîëæ õ¿í àìüäðàëàà ýõë¿¿ëæ ÷àäàõã¿é áàéõ íü îëîíòîî ãýñýí íýãýí ¸ãò ¿ã áàéäàã íü áàñ ë áîäóóøòàé. Ìàðòèí Ëþòèð Êèíã: Õ¿íèé ìºí ÷àíàðûã òàéâàí ¿åä ÿìàð áàéð ñóóðüòàé áàéãààãààð íü áóñ õàðèí õ¿íä õýö¿¿ ¿åä ÿìàð áàéð ñóóðüòàé áàéãààãààð íü õýìæèõ õýðýãòýé ãýæ õýëñýí áàéäàã.

Òà àëñûí õàðààíû òºëºº àìüäðàõ øèéäâýð ãàðãàõäàà òóóøòàé, çîðèãòîé áàéõ íü õàìãààñ ÷óõàë áºãººä òàíû øèéäâýð ñàéí ñààð àëü ÷ öàãò õýâýýðýý áàéæ ÷àäâàë àìæèëòàíä õ¿ð÷ ÷àäíà.

Íàïîëåîí Áîíàïàðò æàíæèí: “Öýãíýæ áîäîõîä öàã ãàðãà. Õàðèí ¿éëäýë õèéõ öàã íü áîëîõîä, áîäîõîî çîãñîîæ ¿éëäëýý õèé” ãýæ õýëñýí áàéäàã. Àëñûí õàðààíû òºëºº àìüäðàëàà çîðèóëàõ øèéäâýð

ãàðãàõã¿é áîë òýð çºâõºí ìºðººäºë ìýò ¿ëäýõ áîëíî. Õàðèí øèéäâýð ãàðãàæ ÷àäàõ àâààñ òà àìüäðàëûíõàà òóðøèä îëîí àìæèëòûí ýçýí áîëîõ áºãººä îëîí õ¿íèé àìüäðàëä áîäèòîîð íºëººëæ ÷àäíà.

Àëñûí õàðààíû òºëºº çàìíàõ çºâ ãàëò òýðãýíäýý àìæèæ ñóóõ øèéäâýð ãàðãà.

Ýñ áºãººñ ãàëò òýðýã òàíèàñ ººð õýí íýãíèéã ñóóëãàí õýçýý ÷ èðýõã¿éãýýð õóðäëàí îäîõ áîëíî. Òèéìýýñ òà ÿã îäîî àìüäðàëàà àëñûí õàðààíûõàà òºëºº çîðèóëàõ øèéäâýð ãàðãààðàé. ªíººäºð áèø áîë ìàãàäã¿é õýçýý ÷ ¿ã¿é áàéæ ìýäíý. Ó÷èð íü ýíý öàã áîë òºãñ öàã þì. Õ¿í ºíãºðñºíèéã äóðñàìæààð, èðýýä¿éã ìºðººäëººðºº á¿òýýäýã ÷ çºâõºí îäîî öàãò ë àìüäàðäàã áèëýý. Òèéìýýñ òà ýíý ë öàãèéí òºëºº òºðñºí ãýäýãòýý èòãýýðýé.

Èõýíõ õ¿ì¿¿ñ áè ººð õºãæèíã¿é îðîíä òºðñºí áîë,

93

ÀËÑ

ÛÍ

ÕÀ

ÐÀ


ààâ ýýæ ìààíü àðàé áîëîìæèéí àìüäðàëòàé áàéñàí áîë, àðàé ýðò þì óó, õîéíî òºðñºí áîë ãýõ ìýò÷èëýí øàëòãààí òàâüäàã. Ýíý áîë ÿìàð ÷ à÷ õîëáîãäîëã¿é îþóíû òººðºãäºë. Òà ýíý ë ýõ îðîí, ãýð á¿ë, îð÷èíäîî òºðæ ºññºí. Ýíý ñîíãîëòûã òà ººðºº õèéãýýã¿é. ªíãºðñíèéã ºíººäºð ººð÷ëºõ áîëîìæ áèäýíä áàéõã¿é. Õàðèí ºíººäºð çºâ øèéäâýð ãàðãàñíààðàà òà èðýýä¿éãýý ººð÷ëºõ áîëîìæòîé ãýäãèéã àíõààðàõ õýðýãòýé.

Íýãýí á¿ñã¿é íºõºðòºº óéëàãíàí: “Õàéðò ìèíü ÷è áèä õî¸ð ñàéõàí àìüäàð÷ ÷àäñàíã¿é.

×è ýíý öîíõîîð õàð !!! Òàíàé ¿åèéíõýí ÷èíü íýð õ¿íäòýé óëñ òºð÷, áèçíåñìåí, óðëàã ñïîðòûí îäóóä áîëæ, ëàíä êðóçåð õºëºãëºí ÷àìààñ õàâüã¿é ñàéõàí àìüäàð÷ áàéíà” ãýæ õýëæýý.

Õàðèí íºõºð íü èíýýìñýãëýí: “Òèéì ýý, ýíý ¿íýí. Ãýõäýý ÷è òýð öîíõîîð õàð!!!

áàñ ë ìàíàé ¿åèéíõýí îðîí ãýð ÷ ¿ã¿é, îëèãòîé ºìññºí õóâöàñ ÷ ¿ã¿é õîíîãèéí õîîëíûõîî òºëºº õîã ò¿¿æ áàéíà ø¿¿ äýý” ãýæ õýëæýý.

Áèä ¿ðãýëæ õýí íýãíýýñ èë¿¿ áàñ äóòóó áîëîìæòîé áàéõ áîëíî. Õýðâýý òàíä áîëîìæ áàãà áàéãàà áîë èë¿¿ áîëîìæòîé õ¿ì¿¿ñòýé íýãýí òºâøèíä î÷èõûí òóëä èë¿¿ óõààëàã, ýð÷ õ¿÷òýé áàéõ õýðýãòýé. ªºðèéíõºº îäîîãèéí áàéãàà áàéäëûã àëü íýã ãàäíûí õ¿÷èí ç¿éëòýé õîëáîí ¿çýæ, áóñäûã áóðóóòãàõ íü òàíä ÿìàð ÷ ñàéí ç¿éëèéã àâ÷ðàõã¿é. ßìàð ÷ íºõöºë áàéäëûí äóíä ººðèéãºº õàìãèéí ñàéíààð àâ÷ ÿâàõ óð ÷àäâàðò ñóðàëöàõ õýðýãòýé.

Äýëõèéí õî¸ðäóãààð äàéíä õàìãèéí áàãààð áîäîõîä 60 ñàÿ õ¿í íàñ áàðñàí ãýæ òîîöîîëñîí áàéäàã. Áèä íàñ áàðñàí íýã õ¿íèé äóðñãàëä çîðèóëæ íýã ìèíóò äóóã¿é çîãñâîë á¿òýí 114 æèë 57 ºäºð çàðöóóëíà ãýñýí ¿ã.

94

Ë.Î

ÞÓ

Í-Ý

ÐÄÝ

ÍÝ

Àéìøèãòàé ñîíñîãäîæ áàéãàà áèç. Äàéíä àðâààäõàí íàñòàé îõèäóóä ç¿ñýì òàëõààð áèåý ¿íýëýí, õýäýí ìÿíãààðàà ºëñãºëºíä íýðâýãäñýí õ¿ì¿¿ñ ãóòëûíõàà óëûã õ¿ðòýë ÷àíàæ èäýæ áàéñíûã ò¿¿õ ºã¿¿ëäýã. Äàéíû ¿åä ÷ òýð ¿åèéí õ¿ì¿¿ñ àëñûí õàðààòàé àìüäàð÷ õîé÷ ¿åäýý ýíõ öàãèéã áýëýãëýõèéí òºëºº àìü íàñàà çîðèóëæ ÷àäñàí áàéäàã. Õàðèí ºíººäºð áèä ýíõ öàã, ýðõ ÷ºëººò àðä÷èëñàí íèéãýìä àìüäàð÷ áàéãààäàà áàÿðëàõ õýðýãòýé. Íýã ¿ãýýð õýëáýë áèäýíä áîëîìæ èõ áàéíà. Áàéõã¿é ç¿éëèéí òºëºº ñàíààøèðõààñ áàéãàà ç¿éëäýý ò¿øèãëýí óðàãøëàõ íü èë¿¿ ýðõýì áèëýý.

Øèéäâýðã¿é á¿õ áàéäàë íü õîæèìäëûã àâ÷èðäàã. ªäð¿¿äýý àëäàæ áàéíà ãýõ õàðóóñàë èë¿¿ îëîí ºäðèéã àëäàãäóóëäàã. Òèéìýýñ þóã õèéõ áîëîìæòîé, þóã õèéõýýð áîäîæ áóé á¿õíýý ÿã îäîî ýõëý!!! Ó÷èð íü öàã õóãàöààíû èõ ýðã¿¿ëýã òàíûã çîðèìîã áóñ áàéäàë óðóó õîðîì õîðìîîð õºòºëñººð áàéõ áîëíî.

95

ÀËÑ

ÛÍ

ÕÀ

ÐÀ


øèéÄâÝÐòÝÝ ¯ÍÝÍ× ÁÀé“Òºëºâøººã¿é îþóí óõààí íýã øèéäâýðýýñ íºãºº ð¿¿ ¿ñ÷äýã áîë òºëºâøèëò òóõàéí øèéäâýðòýý äóóñòàë íü ¿íýí÷ áàéõ òýâ÷ýýðèéã áýëýãëýäýã”

Ôèëîñîôè÷ Õàððè À.Îâåðñòðèéò

Øèéäâýð ãàðãàíà ãýäýã ñýòãýëèéí õºäºëãººí áèø õàðèí õàðèóöëàãà þì. Òèéìýýñ ÷ íýã ãàðãàñàí øèéäâýð óäààí ¿ðãýëæëýõ ¸ñòîé. Øèéäâýð ãàðãààä õî¸ð äîëîî õîíîãèéí äàðàà íºãºº øèéäâýðýý ìàðò÷èõñàí ýñâýë îãò ººð øèéäâýð ãàðãà÷èõñàí ÿâàõ îëîí õ¿íòýé áè òààð÷ áàéñàí.

Øèéäâýð ãàðãàõäàà ñýòãýë õºäëºëººñ àíãèä áàéæ ñóðàõ õýðýãòýé. Óóðëàñàí ýñâýë õýò áàÿðëàñàí ¿åäýý áîäîãäñîí ç¿éëýý öààñàí äýýð áè÷ýýä äàðàà íü òàéâøèðñàí õîéíîî äàõèí õàðæ çºâººð íóõàöòàé øèéäýæ ñóðàõ íü ÷óõàë. Øèéäâýðýý õóðäàí ººð÷ëºã÷èä ¿ðãýëæ ë ººðèéãºº çºâòãºí òàéëáàðëàõûã îðîëäîæ øàëòãààí òàâèõäàà ãàðãóóí áàéäàã.

“Áîëãî¸ ãýñýí õ¿íä àðãà ìóíääàãã¿é, áîëîõã¿é ãýñýí õ¿íä øàëòàã ìóíääàãã¿é” ãýäýã ç¿éð ¿ã ¿íýíèé õóâüòàé.

Áèä ñàéí ýõë¿¿ëäýã ÷ òºãñãºæ ÷àääàãã¿é íýã íèéòëýã äóòàãäàëòàé. Ãàíöààðàà øèéäâýð ãàðãààä ò¿¿íèéã áèåë¿¿ëýõ õýö¿¿ áàéâàë èæèë çîðèëãîòîé õ¿ì¿¿ñòýé òàíèëöàæ ÿðèëöàõ, ìàðòàõã¿éí òóëä òîìîîð áè÷èæ õàðàãäàõ ãàçàðò òàâüæ áîëíî. ßïîíû åðºíõèé ñàéä àñàí Æ.Êîéç¿ìè ñàéí óëñ òºð÷ áîëîîðîé ãýñýí ààâûíõàà ãýðýýñëýëèéã áèåë¿¿ëýõèéí òóëä ãýðýýñëýëèéí ýöýñò áè÷èæ ¿ëäýýñýí çºâõºí ÿëàëò ãýñýí ¿ãèéã õàíàíäàà õàäàæ ºãëºº á¿õýí õýñýã õóãàöààíä õàðæ çîãñäîã áàéæýý.

96

Ë.Î

ÞÓ

Í-Ý

ÐÄÝ

ÍÝ

Òýðýýð íýãýí óäàà ñýòã¿¿ë÷äýä ºãñºí ÿðèëöëàãàäàà: “Çºâõºí ÿëàõûí òºëºº ç¿òãýõ íü õ¿í áîëæ òºðñºíèé óòãà ó÷ðûã èëýðõèéëäýã” ãýæ õýëñýí áàéäàã.

ßëàã÷ áîëîõîä øèéäâýðòýý ¿íýí÷ áàéõ íü õàìãààñ ÷óõàë ç¿éë áèëýý. Àëñûí õàðààíûõàà òºëºº ãàðãàñàí øèéäâýðýýñ øàëòãààëæ ìèíèé àìüäðàë èíãýæ ººð÷ëºãäºíº ãýäãèéã ñàéòàð óõàìñàðëàõ õýðýãòýé. Ýíý øèéäâýðýý äàãàæ ÷àäâàë áè þóíä õ¿ð÷ áîëîõûã çàìûí äóíäààñ áóöâàë þóíààñ õîöîð÷ áàéãààãàà ¿ðãýëæ òºñººëºí áîä. Òýãýýä øèéäâýðýýñýý óõðàõã¿é áàéõûã õè÷ýý. Èíãýæ ÷àäâàë òàíû àìüäðàëûí õýâ ìàÿã ººðèéãºº ÿëäàã áîëæ õýâøèíý. Òýð öàãèéã èðòýë æààõàí òýñýõ õýðýãòýé.

Ëåêöèéí äàðàà îëîí õ¿í èðýí, àìüäðàëàà ººð÷ëºõ øèéäâýð ãàðãàæ áàéãààãàà õýëäýã. Õàðèí áè òýäýíä ÿã îäîî áàéãàà ç¿ðõ ñýòãýëèéíõýý îðãèëóóí òýì¿¿ëëèéã õàäãàëàõûã õè÷ýýãýýðýé ãýñýí ãàíöõàí ç¿éëèéã çàõèäàã þì.

Áè íýãýí óëñ òºð÷èéí ò¿¿õýíä äóðòàé. Îëîí æèë òºðä ç¿òãýñýí ò¿¿íèé ç¿òãýëèéã ¿íýëæ õºðãèéã íü çóðàí, òºðèéí îðäîíä òàâèõààð áîëæ, îðäíû çóðàà÷ õ¿ðýëöýí èðæýý. Çóðàà÷ óäààí àæèãëàñíû ýöýñò ÷èõýý äàâóóëàí óíæóóëñàí ¿ñýý ÷èõíèéõýý àðäóóð ãàðãàæ çóðóóëáàë èë¿¿ çîõèíî ãýäãèéã íü õýëæýý.

Óëñ òºð÷ èíýýìñýãëýí: “Îäîîãîîñ äº÷ ãàðóé æèëèéí ºìíº áè ýõíýðòýý õàéð ñýòãýëýý èë÷èëæ, ãýðãèé ìèíü áîëîî÷” ãýæ ãóéñàí þì. Òýð ¿åä ýõíýð ìààíü: “Áè ÷èíèé äýëäýí ÷èõýíä ÷èíü äóðã¿é. ×è ¿ñýý ÷èõýý äàðóóëàí óðãóóëæ, çàñóóëàõã¿é áàéíà ãýæ àìëàâàë áè çºâøººð÷ áàéíà” ãýæ õýëñýí þì. Áè ÷ ò¿¿íä àìëàæ áèä îëîí æèë ñàéõàí àìüäàð÷ áàéíà. Òèéìýýñ áè îäîî ÷ ãýñýí ÷èõýý ãàðãàí çóðóóëàõûã õ¿ñýõã¿é áàéíà” ãýæ õýëæýý.

97

ÀËÑ

ÛÍ

ÕÀ

ÐÀ


Çóðàà÷ òýñãýëã¿é èíýýä àëäàí: “Òýð ÷èíü àëü ºíãºðñºí ÿâäàë áàéíà ø¿¿ äýý. Îäîî ÷èõýý èë ãàðãààä çóðóóë÷èõàä ýõíýð ÷èíü óóðëàõã¿é áàéëã¿é äýý” ãýæ õýëæýý. Õàðèí óëñ òºð÷ çóðàà÷èä õàíäàí: “Çàëóó ìèíü áè îäîî ÷ ãýñýí ýõíýðòýý õàéðòàé õýâýýðýý ø¿¿ äýý” ãýæ õýëñýí ãýäýã.

Òà ÷ ãýñýí ºíººäºð òºðæ áóé ìýäðýìæ, àìüäðàëûí ¿íý öýíý, àëñûí õàðààíû òóõàé áîäëîî ç¿ðõ ñýòãýëäýý îðü çàëóóãààð íü õàäãàëæ ÷àäâàë øèéäâýðòýý ¿íýí÷ áàéæ ¿ðãýëæ ßËÀÃ× áàéõàä òàíü òóñëàõ áîëíî.

Èíãýýä øèéäâýðòýý ¿íýí÷ áàéõàä õýðýã áîëîõ ãóðâàí ç¿éëèéã çºâëºõèéã õ¿ñ÷ áàéíà.

Íýãä¿ãýýðò: ªºðòºº èòãýëòýé áàé

Ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä áèä ñóìî áºõèéí ñïîðòûã èõ ë ñîíèðõîõ áîëæýý. ×àäàë õ¿÷, àâõààëæ ñàìáààãààðàà àðëûí îðíûã äîíñîëãîæ, ýõ îðíûõîî íýðèéí õóóäàñ áîëæ ÿâàà õèéìîðüëîã çàëóóñàà õàðæ, áàõàðõàõ äóðòàé ó÷ðààñ òýð áèç.

Ñóìî áºõèéí ñïîðòîä ñýòãýëç¿éí áýëòãýëèéã áèåèéí õ¿÷íýýñ ÷óõàë÷èëæ ¿çäýã íü ìèíèé àíõààðëûã ãîéä òàòäàã. Ñýòãýëç¿éí áýëòãýë äóòóóãààñ ººðò áàéãàà íººö áîëîìæîî á¿ðýí àøèãëàæ ÷àäàõã¿é ÿëàãäàë õ¿ëýýæ áóé îëîí òîõèîëäëûã áèä îëæ õàðäàã.

Àëäàðò áîêñ÷èí Ìàéê Òàéñîí: “Òýìöýýíèé ºìíº ººðèéãºº ÿëàõ íü äýâæýýí äýýð ºðñºëäºã÷ºº ÿëàõààñ õýö¿¿” ãýæ íýãýí óäàà õýëæýý.

ªºðòºº èòãýõã¿é áàéíà ãýäýã õ¿íèé õàìãèéí òîì ñóë òàë ãýäýã. Òà ººðòºº èòãýõã¿é áîë ººð õýí òàíä èòãýõ áèëýý. Àëñûí õàðààíû òºëººõ àìüäðàë áîë òýð ÷èãòýý òýìöýë þì. Òèéìýýñ òà ººðòºº èòãýæ ÷àäâàë áóñàä ç¿éëèéã äàâàí òóóëàõ íü àñóóäàë áèø áàéõ áîëíî.

98

Ë.Î

ÞÓ

Í-Ý

ÐÄÝ

ÍÝ

ªºðòºº èòãýäýãã¿é áàéäëààñ áîëæ Áóðõàíààñ ºãñºí á¿õèé ë áîëîìæèéã àëäàæ áàéãàà òóõàé äýýð ºã¿¿ëñýí çàëóóãèéí ýìãýíýëòýé ò¿¿õèéã ìàðòàõã¿é áàéõ õýðýãòýé.

Õî¸ðäóãààðò: Ñîðèëò áà õàðèóöëàãà

Áýðõøýýëèéã õýðõýí äàâàí òóóëàõ òóõàé áèä óðüä ÿðèëöñàí. Õàðèí áýðõøýýëýýñ äóòàõààðã¿é àëñûí õàðààíû òºëººõ øèéäâýðèéã ººð÷èëæ áîëçîøã¿é áîëãîîìæëîõ ç¿éë áîë ýðõ ìýäýë, ýä õºðºíãº, ãîî ¿çýìæýýð äàìæèí èðýõ ñîðèëò þì.

Áàéøèí áàðèõàä èõ õýìæýýíèé õºðºíãº, öàã õóãàöàà îðîõ áîëîâ÷ íóðààõàä íýã ë ºäºð õàíãàëòòàé ãýäýã. Àìüäðàëûã ñàéíààð ºðºí áîñãîõîä ìàø èõ õýìæýýíèé õºäºëìºð îðäîã ÷ õàðèóöëàãàã¿é ãàíöõàí ¿éëäýë ýíý á¿õíèéã õîðìûí äîòîð áàëëàæ áîëíî.

Áàãà ç¿éëä õàðèóöëàãàòàé áàéæ ñóðâàë, òîì ç¿éëä õàðèóöëàãàòàé áàéäàã òóë æèæèãõýí ÷ ãýñýí ç¿éëä èòãýìæèò áàéæ ñóðàõ íü ìàø ÷óõàë. Õ¿íèé èòãýëèéã îëîõîä ìàø îëîí óäààãèéí óéãàã¿é îðîëäëîãî õýðýãòýé áîëîâ÷ àëäàõàä ãàíöõàí õàðèóöëàãàã¿é ¿éëäýë ë õàíãàëòòàé áàéäàã. Äàðààãèéí òºâøèí ãýäýã îéëãîëò îäîîãèéí òºâøíèé õàðèóöëàãûí ¿ð íºëºº þì.

Àëáàí òóøààë, ýä õºðºíãº õººæ, ¿íäñýí çàìààñàà õàçàéí îäñîí îëîí óäèðäàã÷èéí ýìãýíýëòýé ò¿¿õèéã áèä ìýäíý. Àëñûí õàðààíû òºëºº øèéäâýð ãàðãàõ òýð ìº÷èä óðüä íü òàíä áîëîìæã¿é áàéñàí îëîí áîëîìæóóä íýýãäýæ áóé ìýò ñýòãýãäýë òºðäºã. Ýíý ¿åä ìàø áîëãîîìæòîéãîîð ÿëãàæ ñàëãàõã¿é áîë ÿâàõàä ñàéõàí ÷ èðýýä¿éä ìóõàðäàõ çàìûã ñîíãîõ òîõèîëäîë îëîí ãàðíà. Ò¿ð çóóðûí òààëàìæèò ç¿éëñýýð èðýýä¿éí òîì ç¿éëýý ñîëèõã¿é áàéõ íü ÷óõàë.

99

ÀËÑ

ÛÍ

ÕÀ

ÐÀ


Ãóðàâäóãààðò: Àãóó øèéäâýð á¿õýí àãóó èõ òºëººñèéã øààðääàã

“Ýõëýýä þóã õ¿ñ÷ áàéãààãàà øèéä. Òýãýýä ò¿¿íèé òºëºº þóã çîðèóëàõàà øèéä. Äàðàà íü õàìãèéí ÷óõàë òýð ç¿éëñýý óðäàà òàâüæ, øàðãóó òýìöëèéí àÿíä ìîðä !!!”

Íýðò áèçíåñìýí Õ.Ë.Õàíò

Àëñûí õàðààíû òºëºº àìüäðàëàà çîðèóëàõ øèéäâýð áîë àãóó òîì øèéäýë áèëýý. Òèéìýýñ àãóó ç¿éë á¿õýí àãóó èõ òºëººñèéã øààðääàã ãýäãèéã øèéäâýð ãàðãàõààñàà ºìíº ñàéòàð áîäîõ õýðýãòýé. Àãóó ç¿éë ð¿¿ òýì¿¿ëýã÷èä àëü íýãýí ÷óõàë ç¿éëýý ò¿¿íèé òºëºº àëäàõ íü îëîíòàà. Àëñûí õàðààíû òºëººõ àìüäðàë òàíààñ àìàð òàéâàí áàéäàë, õºãæèëòýé öàã ìº÷, ãýð á¿ë, àíä íàéçóóä, àìü íàñûã òàíü ÷ áóëààí àâ÷ áîëíî ãýäãèéã ìàðòàæ áîëîõã¿é. Ýíý á¿õíèéã òýíöâýðòýé çîõèöóóëæ ÷àäñàí õ¿ì¿¿ñ áàéäàã ÷ òóéëûí õîâîð.

Àãóó ¿ð ä¿í õÿìäõàí îëäîíî ãýæ ¿ã¿é. Õàðàìñàëòàé íü èõýíõ õ¿ì¿¿ñ ¿íýã¿é ç¿éë, òààëàìæèò áàéäàë õî¸ðò äýíä¿¿ äóðòàé áàéäàã ó÷ðààñ òºëºõ ¸ñòîé ç¿éëýý òºëºõã¿éãýýð àâàõ ç¿éëýý õóðäõàí àâàõûã õ¿ñäýãýýñ àëñûí õàðààíûõàà òºëºº òºäèéëºí îëîí àëõàæ ÷àääàãã¿é íü íóóö áèø. Òà àëñûí õàðààíûõàà òºëºº òààëàìæòàé áàéäëàà çîëèîñîëæ ÷àäàõóéö ñýòãýëèéí òýíõýýòýé áàéæ, æèíõýíý ¿ð ä¿íãèéí òºëºº àìüäðàëàà çîðèóëàõ øèéäâýð ãàðãàíà ãýäýãò òàíü èòãýæ áàéíà.

100

Ë.Î

ÞÓ

Í-Ý

ÐÄÝ

ÍÝ

òªËªâËªËò ÁÀ ÀÐãÀ ÁÀÐèË“Òºëºâëºãºº áîëîâñðóóëíà ãýäýã íü ¿íýíäýý çîðèëãîäîî õ¿ðýõèéí òóëä áîëîõ ¿éë ÿâäëóóäûí äàðààëëûã çºâººð áàéðëóóëàõ ÿâäàë þì.”

Ýì÷ Æîðæ Ë.Ìîððèñ.

Òºëºâëºëò áîë ºíººäðèéí ºðñºëäººíò íèéãýìä àìèí ÷óõàë îéëãîëò þì. Òºëºâëºëò òºñººëëèéã áîäèò áàéäàë áîëãîí, íººö áîëîëöîîã òºâëºð¿¿ëæ, öàã õóãàöààã ñèñòåì÷ëýí èë¿¿ ¿ð ä¿íòýé áîëãîäîã.

Õóâü õ¿íèé àìæèëòûí ¿íäýñ áîë ñàéí òºëºâëºëò ãýæ Îðîñûí åðºíõèéëºã÷ Âëàäèìèð Ïóòèí õýëñýí áàéäàã áîë ñàéí òºëºâëºãººã¿é áèçíåñèéã áèòãèé ýõë¿¿ë ãýæ íýðò áèçíåñìýí Áåíö ñóðãàñàí áàéäàã àæ.

Òºðèéí áîëîí îëîí óëñûí áàéãóóëëàãóóäûí õóâüä ÷ õàìãèéí ÷óõàë ç¿éë íü ºíººãèéí íºõöºë áàéäàë, èðýýä¿éí ÷èã õàíäëàãà, òºëºâ áàéäàëòàé ñàéòàð óÿëäóóëñàí óðò óäààí õóãàöààíû ñòðàòåãè òºëºâëºëò áàéäàã. Ýíýõ¿¿ áàðèìò áè÷èã ñàéí õèéãäâýë çºâ ç¿éëä õºðºíãº îðóóëàëò õèéãäýæ, òîãòâîðòîé, òîäîðõîé, õýìæèãäýõ¿éö ¿ð ä¿í ãàðäàã. Õàðèí òºëºâëºëò áóðóó õèéãäâýë ÿìàð ÷ èõ õýìæýýíèé ìºíãº çàðöóóëààä õ¿ññýí ¿ð ä¿íäýý õ¿ð÷ ÷àääàãã¿é.

Õóâü õ¿íä ÷ ãýñýí àìüäðàëûí ñòðàòåãè òºëºâëºãºº çàéëøã¿é áàéõ õýðýãòýé. Ñàéí òºëºâëºëòºä çºâ àðãà áàðèë òóñãàãäñàí áàéäàã. Àðãà áà áèëýãò îð÷ëîí áàãòäàã ãýæ àõìàäóóä ìààíü õóó÷èëäàã íü ìàø íàðèéí óòãà ó÷ðûã àãóóëæ áàéäàã. Àðãà áàðèë áóðóó áàéâàë ÿàæ ÷ õè÷ýýãýýä õ¿ññýí ¿ð ä¿íäýý õ¿ð÷ ÷àäàõã¿é.

Æèøýýëáýë: Òà àëñûã õàðàã÷ äýýðýýñ öýöýãò õ¿ðýýëýí

101

ÀËÑ

ÛÍ

ÕÀ

ÐÀ


õàðæ ò¿¿íä î÷èõ øèéäâýð ãàðãàëàà ãýæ áîäú¸. Ãýâ÷ òà òèéøýý î÷èõûí òóëä àëü ÷èãëýëèéí àâòîáóñàíä ñóóæ, ÿìàð ãàçðûã äàìæèí, õýäýí öàã, õè÷íýýí òºãðºã çàðöóóëàí õ¿ðýõýý òîîöîîëîõã¿é áîë òà çîðèëãîî áèåë¿¿ëýõýä õ¿íä áàéõ áîëíî. Ìºí òà óñàíä ñýëýõ òýìöýýíä îðîëöîæ àìæèëò ãàðãàõûã õ¿ñ÷ áàéãàà áîë íîõîé ñàìàðäàõ ñýëýëòýýð õè÷íýýí èõ õè÷ýýñýí ÷ ¿ð ä¿íä õ¿ð÷ ÷àäàõã¿éòýé ÿëãààã¿é þì.

Òèéìýýñ òàíû ãàðãàñàí øèéäâýð õýðýãæèõýä óðò áà áîãèíî õóãàöààíû ñèñòåìòýé òºëºâëºëò ÷óõàë.

Õýë ñóðàõ, èëòãýõ óðëàã ýçýìøèõ, íîì óíøèõ, ìýäýýëëèéã àøèãëàõ, ìºíãºº çàðöóóëàõ á¿ãä ë ººð ººðèéí àðãà áàðèëûã øààðääàã áºãººä òýðõ¿¿ õàìãèéí ñàéí ººðòºº òîõèðñîí àðãûã îëæ ÷àäâàë õóðäàí õóãàöààíä ¿ð ä¿íä õ¿ðíý. Äýëõèéí õàìãèéí øèëäýã ñóðãóóëèóä áîëîâñðîë ýçýìøèõ õàìãèéí çºâ àðãà áàðèëûã ë çààäàã ãýäãèéã òà ìýäýõ áèçýý.

Òºëºâëºãººã òà ÿìàð ÷ áàéäëààð õèéæ áîëíî. Ìèíèé õóâüä àëñûí õàðààãàà ýõëýæ áè÷ýýä ò¿¿íä õ¿ðýõèéí òóëä àæèë, ãýð á¿ë, áîëîâñðîë, óð ÷àäâàð, ñàíõ¿¿, ýð¿¿ë ìýíä, á¿òýýë çýðýã òàëáàðò õèéæ ã¿éöýòãýõ õàìãèéí ÷óõàë ç¿éëñýý æàãñààí áè÷èæ õîéíî íü õýðýãæ¿¿ëýõ æèë, ººðèéíõºº íàñûã çýðýãö¿¿ëýí áè÷èæ ìàø ýíãèéí áàéäëààð òºëºâëºäºã. Òà ìýäýýæ íàäààñ èë¿¿ òºëºâëºæ ÷àäíà ãýäýãò èòãýæ áàéíà.

Ñàéí òºëºâëºæ ñóðâàë òà á¿õ ç¿éëä ãàðö áàéäãèéã, çºâ àðãà áàðèëûã õýðýãëýæ ñóðâàë áîëîìæã¿é ç¿éë ãýæ ¿ã¿éã îëæ õàðíà.

ßã îäîî øèéä!!! ßã îäîî òºëºâëº!!!

102

Ë.Î

ÞÓ

Í-Ý

ÐÄÝ

ÍÝ

ÕÀâÑÐÀËò ÁªËªã

ÇªÂËªÌÆ

103

ÀËÑ

ÛÍ

ÕÀ

ÐÀ


104

Ë.Î

ÞÓ

Í-Ý

ÐÄÝ

ÍÝ

öÀã òÓòÀì ÀÍÕÀÀÐ× ßâÀÕ ãÓÐâÀÍ ÑÝÄÝâ

ÍÝÃ. Ãîìäîë

Ãîìäîë áîë ¿íäñýíäýý òºñººëºë áà áîäèò áàéäàë çºðñíººñ øàëòãààëàí ¿¿ñäýã ¿ð äàãàâàð ãýæ áè

áîääîã. Õàìãààñ èòãýäýã õ¿í íü èòãýë àëäñàíààñ, õàìãèéí ñàéõíààð òºñººëæ áàéñàí ç¿éë íü áîäèò áàéäàëä ººð áàéõ çýðýã îëîí øàëòãààíû óëìààñ õ¿í ãîìääîã.

Âüåòíàìûí äàéíû òàëáàðààñ Àìåðèê öýðã¿¿ä ýõ îðîíäîî áóöàæ áàéëàà. Íýãýí öýðýã ýýæ ð¿¿ãýý óòñààð ÿðèí óäàõã¿é î÷èõ ãýæ áàéãààãàà õýëæ, íýãýí íàéçûãàà äàãóóëæ î÷âîë çºâøººðºõ ýñýõèéã íü àñóóæýý. Õ¿¿ãèéíõýý ýñýí ìýíä, ýð¿¿ë ñàðóóë áàéãààä áàÿðëàæ, íàéçûã íü äóðòàéÿà õ¿ëýýí àâàõàà èëýðõèéëæýý. Áàÿðëàëàà ýýæýý. Óòàñ òàñðàâ...

Õýä õîíîãèéí äàðàà õ¿¿ äàõèí óòàñäàæ, íàéç ìààíü õ¿íä ºâ÷òýé áàéãàà òóë áàéíãûí àñàðãàà õýðýãòýé, ìàíàéä íýëýýä óäààí õóãàöààãààð áàéõ áîäîëòîé áàéãààã íü õýëýýä, äàõèí çºâøººðºõ ýñýõèéã íü àñóóæýý. Õýäèéãýýð àæèë èõòýé áàéãàà ÷ öàã çàâ ãàðãààä íàéçûã íü òîäîðõîé õóãàöààíä àñàð÷ áîëîõ òóõàéãàà èëýðõèéëýí, íàéçûãàà äàãóóëàí èðýõèéã ìºí ë çºâøººðºâ. Áàÿðëàëàà ýýæýý. Óòàñ òàñðàâ...

Ìàðãààø íü õ¿¿ ýýæ ð¿¿ãýý äàõèí óòàñäàâ. Òýðýýð èõýä äîãäëîíãóé ìàíàé íàéç äàéíä ãàð õºëã¿é áîëñîí þì. Íàéç ìààíü áèä õî¸ðòîé íàñàí òóðøäàà àìüäðàõûã òà çºâøººðºõ ¿¿? ãýæ àñóóæýý. Ýýæ íü õýñýã áîäñîíû ýöýñò: “Õ¿¿ ìèíü ÷è áèä õî¸ð íàñàí òóðøäàà òèéì áîëñîí õ¿íèéã àñàðíà ãýäýã õýö¿¿ ø¿¿ äýý. Õýñýã õóãàöààíä

105

ÀËÑ

ÛÍ

ÕÀ

ÐÀ


àñðààä ÿâóóëáàë ç¿ãýýð áàéõ” ãýæ õýëæýý. Óòàñ òàñðàâ...Òýð ºäðèéí îðîé. Öýðãèéí àíãèàñ óòàñäàæ õ¿¿ íü

àìèà õîðëîí íàñ áàðñàí òóõàé àéìøèãò ìýäýýã ýýæèä íü õýëýâ. Ýýæ ó÷ðûã ìýäýí óéëàí ãàøóóäàæ ãàðã¿é õºëã¿é áîëñîí ãàíö õ¿¿ãèéíõýý öîãöñûã õ¿ëýýí àâ÷ îðøóóëæýý.

Ýíý ò¿¿õýýñ áèä îëîí ç¿éëèéã ñóð÷ áîëíî. ¯íýíäýý ýýæ, õ¿¿ãèéí àëü àëèíä íü áóðóó áàéñàíã¿é. Ãàãöõ¿¿ õ¿ëýýëò ººð áàéæýý. Ãîìäîë õîëîîñ áèø õàìãèéí äîòíû õ¿ì¿¿ñýýñ èðäýã íü á¿ð ÷ àþóëòàé áºãººä ãîìäñîí ç¿ðõ ñýòãýë ÿìàð ÷ áóðóó ç¿éëèéã õ¿ëýýí àâàõàä áýëýí áàéäàã íü ¿íýõýýð àéìøèãòàé.

Õ¿íä õýö¿¿ àñóóäàëä îðñîí õ¿íèé ç¿ðõ ñýòãýë õè÷íýýí ýìçýã ìýäðýìòãèé áîëæ, õàéðòàé õ¿íýýñýý ÿìàð èõ ç¿éëèéã õ¿ñýí õ¿ëýýæ áàéãààã áèä õàðæ áîëíî.

¯¿íýýñ ãîìäñîí ç¿ðõ ñýòãýëèéã îéëãîí ìýäýð÷, òóõàéí íºõöºë áàéäàëä òîõèðîõóéö ¿éëäëèéã õèéõ áîëîí ÿìàð ÷ íºõöºë áàéäàëä ç¿ðõ ñýòãýëýý õàòóóæóóëàí áóñàä õ¿íèéã çºâººð îéëãîõ õî¸ð ÷óõàë ÷àäâàðûã ýçýìøèõ õýðýãòýé íü õàðàãäàæ áàéíà.

Ãýõäýý ýíý ò¿¿õ ¿íýõýýð õ¿íä õýö¿¿ öàã ¿å íºõöºë áàéäëûí òóõàé ºã¿¿ëæ áàéíà.

Õàðèí ºíººäºð áèä õýò æèæèã ç¿éëä õ¿ðòýë äýíä¿¿ ãîìäîíãóé õàíääàã áîë÷èõñîí ìýò ñýòãýãäýë òºðäºã. Óëñ òºð, áàéãóóëëàãà, ãýð á¿ë ãýýä íèéãìèéí õàìãèéí ÷óõàë á¿õèé ë õàðèëöàà òýð ÷èãòýý ãîìäîëä àâòæýý.

Ãîìäñîí ç¿ðõ ñýòãýë äàðõëààã¿é áîëñîí áèåòýé àäèë áºãººä çàëüæèí íýãýí íü ýíý îðîí çàé, ñóë òàëûã àøèãëàí ººðèéí õ¿ñëèéã áèåë¿¿ëýõ õýðýãñýë áîëãîæ áàéãàà íü àæèãëàãääàã. Ìîíãîëûí óäèðäàã÷äûã ÿã ë ýíýõ¿¿ ãîìäëîîð äàìæóóëàí õîîðîíä íü ýâäðýëö¿¿ëæ, õ¿÷èéã íü ñóëðóóëàí áàðüæ áàéñíûã áèä Ìàíæèéí

106

Ë.Î

ÞÓ

Í-Ý

ÐÄÝ

ÍÝ

ýðõøýýëä áàéñàí 200 æèëèéí ò¿¿õýýñýý õàðæ áîëíî. Íýãýí íîìîíä ãîìäëûã ÷ºòãºðèéí õàâõ ãýæ

áè÷ñýí áàéñàí íü ¿íýõýýð ãîëîî îëñîí ç¿éðëýë þì. Ãîìäîë èõýíõ òîõèîëäîëä ¿éëäëýýñ áóñ ¿éëäëèéã õ¿ëýýí àâ÷ áóé ç¿ðõ ñýòãýëýýñ õàìààðäàã áàéíà. Ãîìäñîí ç¿ðõ ñýòãýëýý ýäãýýæ áàéõã¿é áîë óëàì á¿ð ãîìäîìõîé áîëñîîð ñ¿¿ëäýý õàæóóãààð íü ìýíäëýõã¿é ºíãºðºõ, 5 ìèíóò õîöðîõ, óòñààð ÿðèõã¿é óäàõ, öàé õèéæ ºãºõã¿é áàéõ, ç¿ãýýð õýëñýí ¿ãèéã ººðòºº òóñãàæ àâàõ ãýõ ìýò÷èëýí æèæèãõýí ç¿éëèéã õ¿ðòýë ãîìäëûí í¿äýýð ø¿¿ìæëýí õàðäàã íýãýí áîëæ õóâèðäàã.

Ãîìäîë áèäíèé àç æàðãàë, öàã õóãàöàà, àíä íàéç, àæèë, èòãýëöýë, õàéð ñýòãýë, àìüäðàëûã õ¿ðòýë áóëààí àâ÷ ÷àäàõ ç¿ðõ ñýòãýëä ìààíü îðøèõ õºëã¿é ã¿í àíãàë þì.

Õ¿ì¿¿ñ àìüäàð÷ áàéãàà ãàçàð ãîìäîæ áîëîõóéö ç¿éë çààâàë ¿¿ñýõ íü îéëãîìæòîé ó÷ðààñ àëèâàà àñóóäàëä èë¿¿ ºãººìºð ç¿ðõ ñýòãýëýýð õàíäàæ ñóðàõ íü ìàø ÷óõàë þì. Ãîìäîë òàíä ÿìàð ÷ ñàéí ç¿éëèéã àâ÷ðàõã¿éãýýñ ãàäíà çºâõºí òà ººðºº ë çîâîõ áîëíî. Òèéìýýñ ãîìäëûã ºãººìºð áàéäëààð ñîëüæ, ç¿ðõ ñýòãýëýý óó÷ëàëààð ýäãýýæ ÷àäâàë ººðèéíõºº òºëºº áîëîîä áóñäûí òºëºº õèéæ áóé ìàø ÷óõàë ¿éëñ áîëíî.

Ýçýí ×èíãèñ õààí õ¿÷èðõýã èõ ã¿ðíýý áàéãóóë ñíû äàðàà èòãýëò åñºí ºðëºãºº ýä õºðºíãº, õýðãýì çýðãýýð õºõ¿¿ëýí øàãíàõäàà:

“Àíä ÷èíèé åñºí àëäààã óó÷ëàí õýëòð¿¿ëíý” ãýæ õýëäýã áàéñàí íü ìèíèé àíõààðëûã ãîéä òàòäàã þì.

Ãàðãàñàí àëäààã õýí íýãýí íü òîîëæ, åñ áîëñíû äàðàà øèéòãýäýã çàð÷èì ¿éë÷èëæ áàéñíûã ¿ã¿éñãýõã¿é áîëîâ÷ ýíý íü èòãýëöýë, ºãººìºð áàéäëûã àãóóëñàí èë¿¿ ã¿í àãóóëãàòàé ìýò ñýòãýãäýë òºð¿¿ëäýã.

107

ÀËÑ

ÛÍ

ÕÀ

ÐÀ


×èíãèñ õààí õ¿ëýã áààòðóóääàà èòãýñýí èòãýë, õ¿ëýýëãýñýí õ¿íäýòãýëýý õîâ æèâ, ãîìäîíãóé ñýòãýë, àòàà õîðñëûí äýýã¿¿ð òàâüæ ÷àäíà ãýäãýý èëýðõèéëñýí àãóóëãà þì øèã ñàíàãääàã. Èíãýæ óäèðäàæ áàéñíû ÷ ¿ð ä¿íä òýðýýð îëîí îâîã àéìãèéí óäèðäàã÷äûí èòãýë, íàéäâàðûã òýãø õ¿ëýýí íýãýí òóãèéí äîð íýãòãýí çàíãèäàæ ÷àäàæ áàéñàí áèçýý.

Õ¿í ñýòãýëèéí àìüòàí òóë ãîìäîõã¿é ÿâàõ íü õÿëáàð áèø. Ãýâ÷ ºíººäðèéí ãîìäëûã ìàðãààø óðóó àâ÷ îðîõã¿éãýýð, ºäºð á¿ðèéã øèíýýð ýõëýäýã áàéõ ÷àäâàðûã ýçýìøèõ íü òóí ÷óõàë.

Ãîìäîë äààìæèðâàë àòàà õîðñëûí ¿¿äèéã íýýæ, õàãàðàë, ýâäðýë, òýìöëèéí ñóóðèéã òàâüäàã. Íºãºº òàìûí òîãîîíû ¿ëãýð ÷ ¿íýíäýý àòààðõàë, ãîìäîë õî¸ðûí ìºí ÷àíàðûã õºíäñºí àãóóëãàòàé.

Áèä öººõ¿¿ëýý àòëàà çàðèìäàà íýã óñàí îíãîöîíä ÿâàà ãýäãýý ìàðòñàíààñ áóñàä óñàí îíãîöòîé óðàëäàõûí îðîíä çàëóóð ñýë¿¿ðýý áóëààöàëäñààð öàã àëääàã íü áèäíèé õºãæèëä ñààä áîëæ áàéãàà ãýëòýé.

Òèéìýýñ áè òàíûã ýíý ç¿éëèéã ¿ðãýëæ ñàíàí ãîìäëûã ýì÷ëýã÷ íýãýí áîëæ àìüäðààñàé ãýæ õ¿ñýõ áàéíà. Ýíý öàã ¿å áèäíèéã áèå áèåíýý èë¿¿ èõ îéëãîí äýìæèæ, õàìòðàí àæèëëàõ õàðèóöëàãàä äóóäàæ áàéãààã ìàðòàæ áîëîõã¿é. Áèä ë áèå áèåíýý õàéðëàæ äýìæèõã¿é áîë õýí áèäíèéã äýìæèæ õàéðëàõ áèëýý. Áèå áèåíèéõýý õàìãèéí ñàéõàí òàëûã õàðæ, íýã íýãíèéõýý òºëºº ¿éë÷ëýí äýëõèéí òºâøèíä Ìîíãîë õ¿í ÿìàð âý? ãýäãèéã õàðóóëàõ ò¿¿õýí öàã ¿åä áèä àìüäàð÷ áàéíà.

ªãººìºð áàéäàë áîë ýíý äýëõèéí õàìãèéí òîì áàÿëàã, óó÷ëàë áîë ýíý åðòºíöèéí õàìãèéí àãóó ÿëàëò áàéäàã.

108

Ë.Î

ÞÓ

Í-Ý

ÐÄÝ

ÍÝ

ÕÎ¨Ð. Àëòàí áàëàíñ

Õîðâîî äýýð îðøèí òîãòíîæ áóé á¿õ ç¿éëä ººðèéí ãýñýí áàëàíñ, õýì õýìæýý ãýæ áàéäàã. Òýðõ¿¿ áàëàíñ àëäàãäñàíààñ øàëòãààëæ, ìóó ¿ð äàãàâàðò õ¿ðãýäýã. Ìºíãº áàãàòàé áàéõ ñàéí ç¿éë áèøèéí àäèë, õýòýðõèé èõ ìºíãºòýé áàéõ íü áàñ ë òààòàé áàéäëûã àâ÷èðäàãã¿é. Õýò òóðàíõàé áàéõ ìóóõàé ÷ õýò òàðãàëàõ íü áàñ ë ýð¿¿ë ìýíäýä ñàéí áèø. Ýíý á¿õ ç¿éë àëòàí áàëàíñûã àãóóëæ áàéãàà òîõèîëäîëä ë õ¿íä àç æàðãàëûã àâ÷èðäàã. Áèäíèé àëääàã ç¿éë õîðâîî äýýð À ýñâýë ß ¿ñýã áàéäàã ãýæ îéëãîõ ÿâäàë áèëýý. ¯íýíäýý Á, Â, Ã, Ä ãýõ÷èëýí îëîí ¿ñýã áàéäãèéã øèéäâýð ãàðãàõ ¿åäýý ìàðòñàíààñ áîëæ íºãºº òóéëøðàõ ãýäýã àéìøèãò óõàãäàõóóí áîñ÷ èðäýã.

Äýëõèéí ò¿¿õýíä ñýöýí õýìýýí àëäàðøñàí, íýãäñýí Èçðàéëèéí ñ¿¿ë÷èéí ýçýí õààí Ñîëîìîí íýãýí ç¿éëèéã áè÷ñýí áºãæòýé áàéñàí òóõàé äîìîãò ºã¿¿ëäýã.

Òýðýýð òóëààíä ÿëàëò áàéãóóëàí, òóõàéí öàã ¿åèéí õàìãèéí òîì, àãóó ã¿ðíèéã áàéãóóëæ áàéãààãàà òýìäýãëýí, õºëã¿é èõ íàéð íààäàì õèéæ áàéõäàà áºãæºº õàðàí óéòãàðëàæ, ººðèéã íü ýñýðã¿¿öýæ àðä îëíûã ºäººí õàòãàñàí Àäîíèà, Èîàá íàðò øàõàãäàí øàíàëæ áàéõäàà, óëñ òºðèéí áîäëîãî àëäàãäàæ, õààíò óëñ íü ñ¿éðëèéí èðìýãò òóëæ èðñíèéã ìýäýð÷ áàéõ ¿åäýý áºãæºº õàðàí òàéâøèðäàã áàéñàí ãýëöäýã.

Ýíý èä øèäýò ¿ã áîë åðäºº ë Á¿õ ç¿éë ºíãºðºõ áîëíî ãýñýí äºðºâõºí ¿ã áàéæýý. Ýíý ¿ãñ ò¿¿íèéã õýì õýìæýýòýé àìüäðàõàä òóñëàæ, áèåý òîîõ, øàíòðàõ ãýñýí õî¸ð òîì àëäààíààñ õàìãààëäàã áàéñàí áàéíà. ßìàð ÷ ¿åä áàëàíñòàé àìüäàð÷ ººðèéãºº ñýòãýë õººðºë, óóð áóõèìäëààñ àíãèä áàéëãàæ ñóðàõ íü àëñûí õàðààíû

109

ÀËÑ

ÛÍ

ÕÀ

ÐÀ


òºëººõ àìüäðàëä òàíü ìàø ÷óõàë áèëýý. Õºãæèíã¿é îðíû èðãýä àìüäðàíãàà àæèëëàäàã áîë,

õºãæèæ áóé îðíû èðãýä àæèëëàíãàà àìüäàðäàã íü ¿íýí. Òèéìýýñ ýíý öàã ¿åä àëñûí õàðàà, àìæèëò á¿òýýë, àæèë õºäºëìºð, ìýäëýã áîëîâñðîë, àìðàëò ÷ºëººò öàã, ãýð á¿ë íàéç íºõºääºº öàãàà òýãøõýí õóâààðèëàõ áîëîìæ ¿íýíäýý áàãà áàéäàã.

Ìýäýýæ àëñûí õàðàà, àæèë ¿éëñèéíõýý òºëºº àìüäðàëûíõàà äèéëýíõ öàãèéã çàðöóóëàõ íü çºâ ãýäýãòýé áè ñàíàë íýã áàéíà. Ãýâ÷ àìðàëò, ãýð á¿ë, íàéç íºõºääºº ãàðãàæ áóé áàãààõàí öàãèéã ¿ð ä¿íòýé áàéëãàõ íü õàìãààñ ÷óõàë.

Àæëààñ òàðàí ãýðòýý èðýýä çóðàãò ¿çýýä õýâòýæ áàéãààãàà ãýð á¿ëäýý ãàðãàæ áóé öàã ãýæ ¿çâýë òà àíäóóð÷ áàéíà. Òà ãýð á¿ëèéí õ¿íòýéãýý ÷èí ñýòãýëýýñýý ÿðèëöàæ, õ¿¿õä¿¿äòýéãýý òîãëîõ õýðýãòýé. Äîëîî ýñâýë õî¸ð äîëîî õîíîãò íýã óäàà õ¿¿õä¿¿äòýéãýý òîãëîîìûí ãàçàðò î÷èí òîãëîæ, ãýð á¿ëòýéãýý äýëã¿¿ð ÿâæ, òîãëîëò ¿çýæ, ãàäóóð õîîë èäýæ õýâøâýë ç¿ãýýð. Õýð óäààí öàã ãàðãàæ áàéãàà íü ÷óõàë áèø, òýð öàã äóðñàãäàí ¿ëäýõýýð øèíýëýã áàéõ õýðýãòýé ãýäãèéã ë áèòãèé ìàðòààðàé.

Íàéç íºõäèéíõºº òýìäýãëýëò ºäð¿¿äèéã ìàðòàõã¿éí òóëä òýìäýãëýí àâààä, öóã óóëçàõäàà çºâõºí ººðèéíõºº òóõàé áèø ò¿¿íèé òóõàé õàìò áàéñàí ñàéõàí ìº÷¿¿äýý ýðãýí äóðñàí, õàëóóí ÿðèà ºðí¿¿ëæ, õàãàñ æèëä íýã óäàà íàéçóóäòàéãàà õàìò àãààðò ãàð÷, àÿëàõàä þó íü áîëîõã¿é áàéõ áèëýý.

ªºðèéíõºº öàãã¿é áàéäëûã ìàø ýíãèéíýýð çºâººð îéëãóóëæ ñóðààðàé.

Ãóðâàí ñàð áàðàã ãýðòýý ÷ èðýõã¿é àæèëëààä, äîëîî õîíîã ãýð á¿ë, íàéç íºõºäòýéãýý ìàø õºãæèëòýé àìàð÷

110

Ë.Î

ÞÓ

Í-Ý

ÐÄÝ

ÍÝ

÷àääàã íýã áèçíåñìýíèé òóõàé áè óíøèæ áàéñàí þì. Ò¿¿íèéã ãýðòýý áàéõàä íü àæèë õýðãèéí õ¿ì¿¿ñ, àæèë äýýðýý áàéõàä íü õóâèéí õàðèëöààòàé íàéçóóä íü áàðàã òàíèõààðã¿éãýýð ººð áàéäàã àæ.

Àìðàëòûíõàà äîëîî õîíîãò àëèàëàã÷èéí õóâöàñ ºìñºí á¿æèãëýæ, óñàí áóóãààð õ¿¿õä¿¿äòýéãýý áàéëäàí, ýõíýðýý áîëçîîíä óðüæ, íàéç íºõºäòýéãýý ìºðèéòýé òîãëîí ¸ñòîé ë íýã õºëººðºº òîëãîé õèéäýã áàéíà. Õàðèí àæëûíõàà öàãààð ò¿¿í øèã àæèë õýðýã÷, øóóðõàé, ¿ð ä¿íòýé, õóðäòàé àæèëëàäàã õ¿í áàðàã ¿ã¿é.

Òýðýýð íýãýí ñýòã¿¿ë÷èä ºãñºí ÿðèëöëàãàäàà: “Áè àæëûíõàà öàãò àæèëòàí, áóñàä öàãòàà áîë ýõíýðèéíõýý àíõíû õàéð, õ¿¿õä¿¿äèéíõýý ààâ, õàâ íîõîéíûõîî ýçýí íü ø¿¿ äýý” ãýæ õàðèóëñàí ãýäýã.

Çàâã¿é àæëûíõàà äóíäóóð àëü áîëîõîîð ººðòºº ñýòãýëèéí õàíàìæ àâàõóéö ç¿éëä öàã çàðöóóëæ ñýòãýë õàíãàëóóí áàéäëûã àâ÷ àìüäðàõ ñî¸ëä ñóðàëöàõ õýðýãòýé. Çàì ãàð÷ ÷àäàõã¿é áàéãàà õ¿íä òóñëàí, òàíû õàëààñàíä áàéãàà áàãàõàí ìºíãº õýí íýãíèé àìüäðàëûã ººð÷èëæ áîëîõ ó÷èð ºãëºã÷ áàéæ, ìàðãàëäñàí õ¿í ð¿¿ãýý óó÷ëàëò ãóéñàí çóðâàñ ÿâóóëàõ, áóñäûí õèéñýí ñàéí ç¿éëèéã ÷èí ñýòãýëýýñýý óðàìøóóëæ, õ¿ì¿¿ñò ñàéõàí èíýýìñýãëýë, õàëóóí äóëààí óðìûí ¿ã õàðàìã¿é áýëýãëýæ ñóðààðàé.

Àõìàäûí ñóðãààëûã ñîíñîæ, õîé÷ ¿åäýý çºâëº. Òà ñàéí ¿éëñèéã õèéæ áàéõäàà õ¿ì¿¿ñò òóñëàõààñ ãàäíà ººðèéíõºº àìüäðàëûã àñàð èõ ¿íý öýíýòýé áîëãîí ººð÷èëæ ÷àääàã.

Õýçýý ÷ ìºíãººð õóäàëäàí àâ÷ ÷àäàõã¿é ç¿éëñèéã, õ¿íä òóñëàñàí ãàíöõàí õîðîì ºã÷ ÷àääàã ãýäãèéã ¿ðãýëæ ñàíàãòóí.

Á¿õ ç¿éëä áèòãèé ãóíèãëà, ººðòºº áàéãàà ç¿éëäýý

111

ÀËÑ

ÛÍ

ÕÀ

ÐÀ


¿ðãýëæ ñýòãýë õàíãàëóóí òàëàðõàõ ñýòãýëòýé áàéæ ñóðààðàé.

Þóíä ÷ áèòãèé ãóòàð, þóíä ÷ á¿¿ áàðäàìíà ó÷èð íü ìàðãààø þó áîëîõûã áèäíèé õýí íü ÷ ìýäýõã¿é. Èðýýä¿éã òºëºâëºõäºº ìºíõ àìüäðàõ ìýò, õ¿ì¿¿ñòýé õàðèëöàõäàà ºíººäºð ÿâàõ ìýò ñýòãýæ àìüäðàõ íü õàìãèéí ¿íý öýíýòýé àìüäðàë þì.

ÃÓÐÀÂ. Òºâëºðºë

Áèä ÿìàðâàà íýãýí ç¿éëä òºâëºðºõ, ã¿íçãèéðýí ìýðãýøèõ òàëààð íýëýýä ó÷èð äóòàãäàëòàé áàéäàã áºãººä àëèâàà àñóóäëûã ñàéíààð ýõë¿¿ëäýã ÷ òºãñãºëèéã íü ¿çýõã¿é, øèéäâýðýý ººð÷ëºõ òàë íýëýýä àæèãëàãääàã.

Äóíä ñóðãóóëüä ñóðàõààñ ýõëýýä ë àëü íýãýí õè÷ýýë äýýð äóíä ãàð÷èõã¿éã õè÷ýýí á¿õ ç¿éëèéã àíõààð÷, ìýðãýæëèéí ñóðãóóëüä ìºí ë åðºíõèé ìýäëýãýý àõèóëàõàä àíõààð÷ îëîí ç¿éëèéã ñóäëàñààð íýã ë ìýäýõýä ìýääýãã¿é ç¿éë ¿ã¿é ìýò àòëàà ã¿íçãèéð÷ ìýðãýøñýí ç¿éë áàéõã¿é áîë÷èõñîí áàéäàã.

ßðóó íàéðàã÷ áà ¿ðãýëæèëñýí ¿ãèéí çîõèîë÷, ÷ºëººò áºõèéí òàìèð÷èí áà ¿íäýñíèé áºõèéí òàìèð÷èí, áèçíåñìýí áà óëñ òºð÷, äóóðèéí äóó÷èí áà íèéòèéí äóó÷èí ãýõ ìýò÷èëýí îëîí ç¿éë äýýð çýðýã õ¿÷ýý ñîðüæ óëñäàà àìæèëò ãàðãàæ áàéãàà áîëîâ÷ äýëõèéí òºâøèíä á¿ãä ë äóíäàæ õýìýýí ¿íýëýãäýæ áàéãàà íü íóóö áèø. Íýã ç¿éëèéã õèéãýýä ë ñýòãýë õàíàæ, øèíý ç¿éë ýõëýñýýð áàéòàë áèäýíä Áðýíä áàéõã¿é õàðèí òóðøèëòûí çàãâàðóóä îëîí áîëæýý.

Áèä òºâëºð÷ ÷àäâàë îëîí ç¿éëä àìæèëò ãàðãàõ áîëîìæòîé íü õàðàãääàã. Áàãà áàéõäàà áè òîìðóóëäàã øèë íàðíû ãýðýëä òóñãàí öààñ øàòààæ òîãëîõ äóðòàé

112

Ë.Î

ÞÓ

Í-Ý

ÐÄÝ

ÍÝ

áàéæ áèëýý. ßàãààä öààñ øàòàæ áàéãààã ºâººãººñºº àñóóòàë íàðíû ãýðëèéã á¿ãäèéã íü öóãëóóëñàí ó÷èð öààñûã øàòààõààð õ¿÷òýé áîëæ áàéãàà þì. ×è ÷ ãýñýí íýã ç¿éëä òºâëºð÷ ÷àäâàë þóã ÷ á¿òýýæ ÷àäíà ãýæ õýëñýí íü îäîî áîëòîë ñýòãýëýýñ ãàðäàãã¿é þì. Áèä îëîí ç¿éëä õ¿÷ ÷àäëàà ñîðèõ öàã õóãàöàà, íººö áîëîìæ áàãà. Òèéìýýñ àìüäðàëûíõàà öàã õóãàöààã èë¿¿ òºâëºð¿¿ëæ ñóðàõ íü àìæèëòàíä õóðäàí õ¿ðýõýä ÷óõàë íºëºº ¿ç¿¿ëíý.

Íýã öýã äýýð òîãø. Õàìãèéí ñàéí ÷àääàã ç¿éëäýý èë¿¿ ìýðãýøèæ ã¿íçãèéð. Ìîíãîëäîî àìæèëò ãàðãààä á¿¿ ñýòãýë õàíà. Äýëõèéí òºâøèíä õ¿÷ýý ñîðèõ òàëààð øàðãóó õºäºëìºðëº. Õàìãèéí ÷óõàë ç¿éëýý õàìãèéí ÷óõàëä òàâüæ, ò¿¿íèéõýý òºëºº òóóøòàé, òýâ÷ýýðòýé òýìöýæ ñóðàõ íü ìàø ÷óõàë.

Ñàéíûã áóñ õàìãèéí ñàéíûã õèéõèéí òóëä çºâ òºâëºðºë áèäýíä õýðýãòýé.

113

ÀËÑ

ÛÍ

ÕÀ

ÐÀ


öÀã òÓòÀì ªªÐèéãªª Õªãæ¯¯ËÝÕ ÄªÐâªÍ òÀËÁÀÐ

ÍÝÃ. Äîòîîä õ¿íýý õºãæ¿¿ë

Àç æàðãàë, çîâëîí áýðõøýýëèéí àëü àëü íü õ¿íèé äîòîîä åðòºíöºä îðøäîã ãýäýã. Òèéìýýñ ÷ äîòîîä õ¿íýý ¿ðãýëæ õºãæ¿¿ëýí õ¿÷èðõýãæ¿¿ëýõ íü ÀËÑÛÍ ÕÀÐÀÀ-íû òóõàé îéëãîëòîî óëàì á¿ð òýëæ, èë¿¿ óòãà ó÷èðòàé, ºãººìºð ñýòãýëòýé àìüäðàõàä ÷óõàë ¿¿ðýãòýé.

ÁÈ áà ÀÆÈË, ÁÈ áà ÒÅËÅÂÈÇ, ÁÈ áà ÌªÍÃª, ÁÈ áà ÄÀÐÃÀ, ÁÈ áà ÕÝÍ ÍÝÃÝÍ ãýñýí õàðèëöàà õýò èõ áîëæ, áèä ººðºº ººðòºº ìàø áàãà öàã çàðöóóëäàã áîëæýý. Òà äîëîî õîíîãò äîð õàÿæ íýã óäàà ººðòºº öàã ãàðãàõ õýðýãòýé. Ãàäóóð ãàíöààðàà àëõ, õºãæèì ñîíñ, ºäðèéí òýìäýãëýë áè÷, íîì óíø, ñàéõàí äóðñàìæóóäàà ýðãýí ñàíà.

ªºðòýéãºº ºíãºð¿¿ëýõ ýíý öàã õóãàöàà ÿìàð ÷óõàë áîëîõûã òà ººðòºº öàã ãàðãàæ áàéæ ë ìýäýðíý. Æ¿æèãëýõ øààðäëàãàã¿é îð÷èíä ººðèéãºº æèíõýíý áàéãààãààð íü ìýäðýõ ñàéõàí. Åðòºíöèéí ç¿é òîãòîë, îäîí îðîí, ãàðèã ýðõñèéí íóóöóóä, õ¿íèé ãàðàë ¿¿ñýë, õºãæèë, ñî¸ë èðãýíøëèéí òóõàé ñîíèðõîí ñóäëààðàé. Àç æàðãàë, çîâëîí áýðõøýýë, õàéð ñýòãýë, õàðäàëò, áàÿð õººð, àòàà õîðñîë, àìàð òàéâàí, àéäàñ ò¿ãø¿¿ð ãýýä õ¿íèé äîòîîä åðòºíöèéí çºð÷ëººñ ¿¿äñýí ìºíõèéí á¿òýýë¿¿äèéí òóõàé èë¿¿ èõèéã òºñººëºí áîä. Òà òóíãààí áîäîõ òóñàì äýýðõ õ¿í òºðºëõòíèé ìºíõèéí ñýäâ¿¿ä ýöýñ òºãñãºëã¿é çàäàðñààð ë áàéõ áîëíî. Òýð á¿õ ç¿éëèéã òà äýýðýýñ íü õàéðûí í¿äýýð õàðæ áóé ìýò òºñººëºí áîä.

114

Ë.Î

ÞÓ

Í-Ý

ÐÄÝ

ÍÝ

Òýãýýä ººðèéíõºº àìüäðàëûã, õ¿í òºðºëõòíèé èðýýä¿éí ñàéí ñàéõàí ç¿éëèéí òºëºº çîðèóëàõ àëñûí õàðààãàà áîä. Òàíû àìüäðàëààð äàìæèí õóâüñàí ººð÷ëºãäºæ áóé õ¿ì¿¿ñèéí àìüäðàëûã òºñººë. Ìºðººäºõºä ìºíãº òºëºõã¿é ãýäýã. Ìºíãº òºëºõ áàéñàí ÷ ìºðººäëèéã õóäàëäàæ àâààä ìºðººäººðýé.

Òà ººðèéãºº îéëãîõ òóñàì áóñäûã èë¿¿ èõ îéëãîæ, ººðèéãºº ¿íýëýõ òóñàì áóñäûã èë¿¿ ¿íýëäýã áîëîõ áîëíî.

Ìîíãîë óëñûí òºðèéí ñî¸ðõîëò çîõèîë÷ Äàðàìûí Áàòáàÿð áàãøèéí óòãà çîõèîë, ã¿í óõààíû óðëàíãèéí õè÷ýýëä ãóðâàí æèë ãàðóé õóãàöààíä ñóðàëöñàíûãàà áè ìàø òîì õóâü òîõèîë ãýæ ¿çäýã. Òýðýýð áèäíèé ñýòãýëãýýã çàäëàæ, äîòîîä õ¿íèéã õºãæ¿¿ëýõèéí òóëä îëîí ÷óõàë õè÷ýýë çààäàã áàéæ áèëýý. “Ãóðâàëæèí” ñýäâýýð ñàð ãàðóé õóãàöààíä ýññý áè÷èæ, ãóðâàëæèíãèéí ìºí ÷àíàðûã ìàø îëîí òàëààñ íü òºñººëæ áàéñíàà áè ñàíàäàã. Ýõëýýä áè÷èõýä õÿëáàð áàéñàí áîëîâ÷ ñ¿¿ëäýý òàéëáàðëàõ ºíöºã îëäîõîî áîëüæ áàéñàí ÷ áàãøèéí õ¿÷ýýð óëàì öààøèëñààð íýã ë ìýäýõýä ãóðâàëæèíã ¿íýõýýð îãò ººðººð õàðæ áàéãààãàà áèä ìýäýð÷ áàéñàí.

¯íýíäýý áèä 1+1=2 ýñâýë ïàðàëëåëü õî¸ð øóãàì îãòëîëöîõã¿é ãýæ èòãý÷èõñýí ó÷ðààñ ë ¿íýí ãýæ îéëãîäãîîñ áóñ æèíõýíý ìºí ÷àíàðûã òàíüæ ÷àäàõã¿é îðõèäîã íü íóóö áèø. Ãýòýë õýäýí æèëèéí ºìíº íýã ýðäýìòýí ñàíñàðûí óóäàìä ïàðàëëåëü õî¸ð øóãàìûã îãòëîëöóóë÷èõñàí òóõàé ìýäýý ÷èõ äýëñýæ ë áàéñàí. Õ¿íèé äîòîîä îðîí çàéä õÿçãààð ãýæ ¿ã¿é. Ãàãöõ¿¿ áèä òóõàéí ç¿éëèéã õýâøìýë ñýòãýëãýýãýýð ÿã òèéì ãýýä îéëãî÷èõñîíîîñ áîëæ ººðèéãºº ÷ ãýñýí çàðèìäàà òàíèõàà áîëü÷èõäîã.

115

ÀËÑ

ÛÍ

ÕÀ

ÐÀ


Ò¿¿í÷ëýí äîòîîä åðòºíöºº òýëýõèéí òóëä “ÃÎÎ Ç¯É”-ã òàíüæ îéëãîí ìýäýðäýã áàéõ òóí ÷óõàë. Ãîî ç¿éí ìýäðýìæ ãýäýã íü òîâ÷õîíäîî åðòºíö õ¿ðýýëýí áóé þìñ ¿çýãäýë, ñýòãýëãýýã ººðèéíõººðºº òàéëæ, öààíà íü íóóãäàæ áóé àìüä ìýäðýìæèéã àìòëàí ò¿¿íýýñ ãîî ñàéõíû òààøààë àâàõûã õýëæ áóé õýðýã. Ìýäýýæ ýíý á¿õýí óðëàãòàé òýð òóñìàà ñîíãîäîã óðëàãòàé çàéëøã¿é õîëáîãäîíî. Òèéìýýñ óðëàãèéã õýðýãëýýíýýñ èë¿¿ òºâøèíä òàíüæ îéëãîõ íü íºãºº äóíäæààñ ºíäºð òºâøíèé õ¿í áîëîõ òóõàé òàíû ìºðººäëèéí ò¿ëõ¿¿ð ÷ áàéæ áîëîõ òàëòàé.

Æèøýý íü: Òîëãîé õîëáîñîí á¿õíèéã ÿðóó íàéðàã ãýæ ¿çâýë íºãºº ãîî ñàéõàí ìààíü àëãà áîë÷èõíî.

Õàðèí ÿðóó íàéðàã÷ Ä.Íÿìñ¿ðýíãèéí ø¿ëãèéí Á¿ëýã öàãààí äýðñíèé ãýðýë äîîð íü ñóóæ, Áºí áºí áóäàí çàëãèëæ ä¿¿ãýýí áè õ¿ëýýíýì

ãýñýí õî¸ðõîí ìºðèéã õàìòäàà ¿çüå. Ãîëûí ýðãýýð çºíäºº ë óðãàäàã, õààÿà íîõîé ñàðü÷èõäàã, ñàéíäàà ë ø¿¿ð õèéæ àøèãëàäàã íºãºº ë äýðñèéã ÿðóó íàéðàã÷ ýíý ø¿ëãýíä ÃÝÐÝË ãàðãàäàã ãýæ õàðñàí áàéõ àæ. Òýãýýä òýðõ¿¿ ãýðëèéí äîð ñóóãààä áºí áºí áóäàí çàëãèëæ ä¿¿ãýýí áè õ¿ëýýíýì ãýäýã ìºð íü ä¿¿ãýýí õ¿ëýýæ áóé õ¿íèé äîòîîä ñýòãýëèéí àÿçûã, ñàëõèíû àÿñààð ãàíõàõ áàéãàëèéí ¿çýãäýëòýé ãàéõàìøèãòàé ñ¿ëýí áè÷ñýíèéã òà õàðæ áàéíà. Ìàãàäã¿é áºí áºí áóäàí ãýäãýýð íóëèìñ, äîòîîä ñýòãýëèéí ñàíàãàëçàë, íàìðûí óëèðàë ãýýä îëîí ç¿éëèéã òºëººë¿¿ëñýí áàéæ áîëîõ. Ýíý áîë öýâýð ãîî ç¿éí ìýäðýìæýýð áè÷èãäñýí ÿðóó íàéðãèéí ãàéõàìøèãòàé ìºð þì.

Ë.ªëçèéòºãñèéí “Òýíãýðò óðãàäàã ìîäîä” ø¿ëãèéí ò¿¿âýðò

Õóãàðõàé áàëûí õàðàíäààãààð á¿òýí õàðàíäàà çóðíàì.

116

Ë.Î

ÞÓ

Í-Ý

ÐÄÝ

ÍÝ

ãýñýí ø¿ëãèéí ìºð áàéäàã. Ýíý ¿íýõýýð ÿðóó íàéðãèéí òîðãîí ìýäðýìæ. Ýíãèéí ë õóãàðõàé õàðàíäààãààð òýð á¿òýí õàðàíäàà çóðæ ÿðóó íàéðàãòàà òýðëýæýý. Õóãàðõàé õàðàíäààãààð áàéãàëü äýëõèé çóðñàí áîë ýíý ÿðóó íàéðàã áîëîõã¿é áàéõñàí. Õàðèí òýðõ¿¿ õóãàðõàé õàðàíäàà íàéðàã÷èéí òóñëàìæòàéãààð á¿òýí áîëíî ãýäýã áîë ÿðóó íàéðãèéí òîðãîí ìýäðýìæ þì.

Ýíãèéí ç¿éëýýñ åð áóñûí ãîî ñàéõíûã îëæ õàðñàí òàíñàã íàðèéí ìýäðýìæ á¿õèé ø¿ëãèéí ìºð¿¿äèéã óíøèõàä ººðèéí ýðõã¿é ñýòãýë õºäëºäºã. Ýíýõ¿¿ ãîî ñàéõíûã îëæ ìýäýð÷ ñóðâàë òà æèíõýíý ñýòãýëç¿éí òààøààëûã àìñàõ áîëíî. Ìºí òà ÿðóó íàéðãèéí åðòºíöºä àÿëñíààð ÷óëóóíû çîâëîíã ìýäýð÷, íàâ÷ñûí æèðãýýíèéã ñîíñîí, òàâ äàõü óëèðàëä àÿëàí, òýðãýë ñàðàíä õóðóóãàà ä¿ðæ, õýí ÷ õ¿ðýýã¿é òýíãýðèéí õÿçãààðûã òýìòýð÷, òýðòýýõ òýíãýðèéí õàÿàíä í¿¿ðýý òîëüäîõ áîëíî.

Ñîíãîäîã õºãæèì, óòãà çîõèîë, óðàí çóðàã, á¿æãýí æ¿æèã, äóóðèéí ãàéõàìøèãò á¿òýýë¿¿ä çóóí çóóíûã äàìæèí àìüäàð÷ õ¿í òºðºëõòºíä ÿìàð èõ àç æàðãàë, áàÿð õººð, ãîî ç¿éí òàíñàã ìýäðýìæèéã áýëýãëýæ áàéäàã ãýý÷.

Ìýäýýæ ñîíãîäîã óðëàãèéí àãóó èõ åðòºíöèéí òóõàé ãàíöõàí íîìûí íýãýýõýí õýñýãò äóðäààä ºíãºðºõ íü äýíä¿¿ õàíãàëòã¿é þì. Çºâõºí òàíä ñàíàà ºãºõ ¿¿äíýýñ öººí õýäýí ç¿éëèéã çºâëºõèéã õ¿ñ÷ áàéíà.

Þóíû ò¿ð¿¿íä áè òà á¿õíèéã ÿðóó íàéðàã÷ Ã.Àþóðçàíûí “Øèíý ¿åèéí íîìûí ñàí” õýìýýõ öóâðàëóóäûã óíøèõûã çºâëºæ áàéíà. Òýäãýýð íîìîîñ ôèëîñîôè, äýëõèéí ñîíãîäîã óðàí çîõèîëûí òàëààð íýëýýä öýãöòýé ìýäýýëëèéã òà àâ÷ ÷àäíà. Òýãýýä Ìîíòåíèé Ýññý, Ëåâ Òîëñòîéí “Àííà Êàðåíèíà”, Øåêñïåðèéí “Îòåëëî”, Áóëãàêîâûí “Ìàñòåð Ìàðãåðèòà õî¸ð”, Ìàðêåñèéí “Çóóí æèëèéí ãàíöààðäàë”, À.×åõîâûí “Áîãèíî

117

ÀËÑ

ÛÍ

ÕÀ

ÐÀ


ºã¿¿ëëýã¿¿ä”, Ý.Õåìèíãóýéí “ªâãºí òýíãèñ õî¸ð”, Ñîôîêëûí “Ýäèï õààí”, Áîðõåñèéí “Áóðõàíû áè÷ýýñ”-èéã ýõ õýë äýýðýý îëæ óíøèõ áîëîìæòîé. ßðóó íàéðàã îð÷óóëàãäàíà ãýæ áàðàã áàéäàãã¿é ó÷ðààñ áîëîìæòîé áîë îðîñûí À.Áëîê, Ì.Öâåòàåâà, Å.Åâòóøåíêî, ßïîíû õàéêóãèéí íýðò ìàñòåð Áàø¸ãèéí àëäàðòàé 3 ìºðò¿¿äèéã (õàéêó) ýõ õýë äýýð íü îëæ, îð÷óóëãàòàé íü òóëãàí óíøâàë ç¿ãýýð áîëîâ óó.

Åð íü íîìûí ñàíä ñóóæ íîì óíøèõ ñî¸ëûã àìüäðàëäàà õýâø¿¿ëæ ÷àäâàë èõ ç¿ãýýð. Ñàéí íîìûã ë ò¿¿âýðëýæ óíøèõã¿é áîë á¿õ íîìûã óíøèõ áîëîìæ ýíý öàãã¿é íèéãýìä îëäîõã¿é íü òîäîðõîé. Òèéìýýñ òà äýýðõ õýäõýí íîìûã ýõëýýä óíø÷èõâàë öààøäàà äîòîîä, ãàäààäûí îëîí ãàéõàìøèãòàé çîõèîë÷äûí á¿òýýëèéã óíøèæ óòãà çîõèîëûí õºëã¿é óóäàì äàëàéä îþóíû öýíãýë ýäëýí, ãîî ñàéõíûã óëàì á¿ð ìýäðýõ ýõíèé õààëãûã òàòëàà ãýæ îéëãîæ áîëíî.

Åðººñ àëèâàà ç¿éëèéí ñóóðü íü äýýâðýýñ ÷óõàë. Ôèëîñîôè, ãîî ç¿éí îéëãîëòûí ñóóðü íü øàøèí þì. Äýëõèéí ñýòãýëãýýã åðºíõèéä íü ºðíº, äîðíî ãýñýí õî¸ð òîì ¿çýë áàðèìòëàëä õóâààæ ¿çäýã. ªðíèéí ñýòãýëãýýã Áèáëè, äîðíî äàõèíûã Êóíç, Áóääûí ã¿í óõààíààñ ñàëãàí îéëãîõ áîëîìæã¿é. Øàøèíä õýò àâòàõ íü íýã èõ ñàéí ç¿éë áèø. Õàðèí ã¿í óõààíû ñóóðü îéëãîëò íü õ¿í òºðºëõòíèé ñî¸ë óðëàã, çàí çàíøèë, ñýòãýëãýýíä õýðõýí íºëººëñºí óëáàà, øàëòãààíò õîëáîîñóóäûã îéëãîæ àâàõ íü áóñàä îëîí ç¿éëñèéã íýýõ ñýòãýëãýýíèé ñóóðü áîëíî.

Îäîî áîäîõîä áè ººðèéãºº èõ àçòàéä òîîöäîã þì. Ìèíèé ààâ õàìáà ëàì õ¿í áàéëàà. 12 íàñàíäàà íóòãèéí áàãø ×îéæèë ãóàéä øàâü îðæ òºâä áè÷èã çààëãàæ áàéâ. Çîõèîë÷ Ä.Áàòáàÿð áàãøèéí óðëàíãèéí øàâü áîëæ äýëõèéí ñîíãîäîã çîõèîëóóäàä çàäàðãàà õèéæ, îëîí

118

Ë.Î

ÞÓ

Í-Ý

ÐÄÝ

ÍÝ

óëñûí áàéãóóëëàãàä àæèëëàæ áàéõäàà ãàäíû íýëýýäã¿é îëîí îðíîîð àÿëæ, òºðºë á¿ðèéí èòãýë ¿íýìøèë, ¿çýë áîäîëòîé õ¿ì¿¿ñòýé íºõºðëºæ, õàìò àæèëëàæ áàéëàà.

ßìàð ÷ ñóðãàëòûí õºòºëáºðò áàéõã¿é îëîí ç¿éëñèéã áè äýýðõ õ¿ì¿¿ñýýñ îëæ àâñàíäàà áàÿðëàäàã.

Áóääûí ã¿í óõààíû òóõàéä Í.Ýíõáàÿðûí îð÷óóëãààð õýâëýãäñýí “Áóðõàí áàãøèéí ñóðãààë” íîìûã îëæ óíøèõûã çºâëºæ áàéíà. Õàðèí Áèáëè ìîíãîë õýëíýý îëîí îð÷óóëàãäñàí áîëîâ÷ õàìãèéí ñ¿¿ëä 2000 îíä îð÷óóëàãäñàí øèíý õóó÷èí ãýðýýã õàìò áàãòààñàí õóâèëáàðûã ñîíãîâîë ç¿ãýýð.

Óðàí çóðãèéí õóâüä òà þóòàé ÷ óðàí çóðãèéí ãàëåðåéãààð îðæ Ìîíãîëûíõîî óðàí á¿òýýë÷äèéí ãàéõàìøèãò á¿òýýëòýé òàíèëöààðàé. Òýãýýä äýëõèéãýýð àÿëàæ Ëóâðûí ìóçåéã çààâàë ¿çýýðýé. Ñàëüâàäîð Äàëè, Ëåîíàðäî äà Âèí÷è, Ïàáëî Ïèêàññîãèéí íàìòàð, óðàí á¿òýýë¿¿äèéã ñóäëàõûã çºâëºæ áàéíà.

Õºãæèì áîë ¿íýõýýð ãàéõàìøèã. Õ¿íèé äîòîîä ñýòãýëä òèéì îëîí ÿíçûí õºã àÿëãóó òºðäãèéã îäîî áîëòîë áè îéëãîæ ÷àääàãã¿é þì. Áè îþóòàí áàéõäàà õºãæèì á¿æãèéí êîëëåæèéí îþóòíû áàéðàíä àìüäàðäàã áàéæ áèëýý. ªãëºº á¿õýí ÿòãûí àÿçààð ñýðæ, ¿äýø á¿õýí òºãºëäºð õóóðûí àÿëãóóãààð á¿¿âýéë¿¿ëýí ãóðâàí æèëèéí òóðøèä àìüäàðñàí òýð öàã õóãàöàà íàìàéã ¿íýõýýð ñîíãîäîã õºãæèìä äóðòàé áîëãîñîí þì. Äàðàà íü áè òýð îð÷èíã ÿìàð èõ ñàíàñàí ãýý÷. Ñîíãîäîã õºãæìèéã îéëãîõûí òóëä Ìîöàðò, Áåòõîâåí, Áàõ, ×àéêîâñêèé ãýñýí äºðâºí ºíäºðëºãèéí óðàí á¿òýýëèéã ñîíñîõîîñ ãàäíà çààâàë íàìòðûã íü îëæ óíøààðàé. Òà óðàí á¿òýýëýýñ íü ãàéõàìøèãò ãîî ñàéõíûã, íàìòðààñ íü ÿëãóóëñàí òýìöëèéã îëæ õàðíà.

Çà òýãýýä äóóðü, á¿æãýí æ¿æèã, æ¿æèã ãýýä òàéçíû

119

ÀËÑ

ÛÍ

ÕÀ

ÐÀ


óðëàãèéí õóâüä ìàø ýíãèéíýýð çºâëºõºä Ñîíãîäîã óðëàãèéí àêàäåìèê òåàòð, Óëñûí äðàìûí ýðäìèéí òåàòðò òàâèãääàã á¿òýýë¿¿äèéã íü òºëºâëºãºº ãàðãàæ áàéãààä ¿ç÷èõ õýðýãòýé.

Íýãýíò ôèëîñîôè, ñîíãîäîã óðëàãèéí òóõàé íîì áè÷ýýã¿é ó÷ðààñ èíãýýä äóóñãàÿ. Þóòàé ÷ òàíû àìüäðàëä ãîî ç¿éí ìýäðýìæ, óðëàã, ã¿í óõààíû òàëààðõ îéëãîëò ìàø èõ íºëººòýé ãýäãèéã ë îéëãóóëàõûã çîõèîã÷èéí ç¿ãýýñ õ¿ññýí õýðýã. Ìýäýýæ òàíû ë ñîíãîëò.

Òà èíòåðíýòýýñ, íîìûí ñàíãààñ ìàø èõ ìàòåðèàëûã îëæ ¿çýæ ÷àäíà. Áàñ ñîíãîäîã óðëàã îéëãîäîã íàéç íºõºäòýé áîëæ, õààÿà ýíý òàëààð ÿðüæ ìýòãýëöäýã, ýðýë õàéãóóë õèéäýã, õàìò òîãëîëò ¿ç÷èõäýã ñî¸ëûã àìüäðàëäàà õýâø¿¿ëâýë á¿ð äîãü.

ÕÎ¨Ð. Áîëîâñðîë áà óð ÷àäâàðàà õºãæ¿¿ë

Áîëîâñðîëûã äèïëîì ýñâýë ìýðãýæèë îëãîõ ñóðãàëò ãýæ îéëãîâîë òîìîîõîí ýíä¿¿ðýë áîëíî. Áîëîâñðîë áîë õ¿íèé ¸ñ ñóðòàõóóí, åðòºíöèéã ¿çýõ ¿çëèéã òºëºâø¿¿ëæ, òºðºëõèéí àâüÿàñ áèëýãò íü òóëãóóðëàí õýðýãëýýíä îðóóëæ ìýðãýø¿¿ëýõ öîãö ¿éë ÿâö þì. Áîëîâñðîë íü çºâõºí ìýäëýã îëãîõ ñèñòåì áóñ õàðèí ìýäëýã, õàíäëàãà, äàäëàãà, óð ÷àäâàðûí öîãö õºãæèë þì. Õàðèí ìàíàé áîëîâñðîëûí òîãòîëöîî äýýðõ ç¿éëñýýñ çºâõºí àëáàí áàéäëààð ýõíèéõèéã íü îëãîõîä ÷èãëýãääýã. Õàðèí õàìãèéí ÷óõàë áóñàä ç¿éëñèéã îëãîõîä ÷èãëýãääýã àëáàí áóñ áîëîâñðîëûí òîãòîëöîî ìàíàéä èëò ºã¿¿ëýãäýæ áàéãàà íü íóóö áèø. Àëáàí áóñ áîëîâñðîëûã çºâõºí ñóðãóóëü çàâñàðäñàí õ¿¿õä¿¿äýä çîðèóëàãääàã õºòºëáºð ãýæ ¿çäýã íü ¿íýõýýð õàðàìñàëòàé. ¯íýíäýý áîëîâñðîë áîë õ¿íèéã ñàéí õ¿í áîëãîí òºëºâëø¿¿ëýõ àìüä ¿éë ÿâö þì.

120

Ë.Î

ÞÓ

Í-Ý

ÐÄÝ

ÍÝ

Õàðâîðäûí Èõ Ñóðãóóëèéí áàãø Õ.Ãàðäíåð õ¿íèé îþóí óõààí, ñýòãýëãýýíèé õýâ øèíæ íü òºðºëõèéí îíöëîãòîé áàéäãèéã ñóäëàæ òîãòîîñîí áºãººä ýíýõ¿¿ îíöëîãîîñ øàëòãààëàí õ¿íèé àâüÿàñ áèëýã, óð ÷àäâàð õàðèëöàí àäèëã¿é áàéäãèéã íîòîëñîí áàéíà. Æèøýý íü: òºðºëõèéí ëîãèê, ìàòåìàòèê ñýòãýëãýýòýé õ¿ì¿¿ñ èõýíõäýý ôèçèê, ìàòåìàòèê, òåõíèê òåõíîëîãè, ýðäýì øèíæèëãýýíèé ñàëáàðò àìæèëò ãàðãàäàã áîë õýë ÿðèà, õàðèëöààíû òºðëèéí ñýòãýëãýýòýé õ¿ì¿¿ñ íèéãýì, óëñ òºð, ñýòã¿¿ëç¿éí ñàëáàðò èë¿¿ àìæèëò ãàðãàõ áîëîìæòîé áàéäãèéã íýãýíò òîãòîîæýý. Õàðèí õàðààíû áîëîí ñîíñãîëûí îþóí óõààíû õýâ øèíæ á¿õèé ñýòãýëãýýòýé õ¿ì¿¿ñò ãîö àâúÿàñòàí áîëîõ ìàãàäëàë èë¿¿ ºíäºð áàéäàã áàéíà.

Òèéìýýñ òà ººðèéãºº áîëîâñðóóëàí õºãæ¿¿ëýõ áîëîí ìýðãýæëýý ñîíãîõäîî ººðèéí àâüÿàñ áèëýã, îþóí óõààí, ñýòãýëãýýíèé õýâ øèíæèä òóëãóóðëàõ õýðýãòýé.

Èíãýæ ÷àäâàë àìæèëòàíä òà ìàø õóðäàí õ¿ðýõ áîëîìæòîé. Õ¿í àëèâàà ç¿éëèéã áóñäààñ èë¿¿ ìýäýð÷ áàéíà ãýäýã òàíû àëñûí õàðààòàé øóóä õîëáîîòîé áàéäãèéã ìàðòàæ áîëîõã¿é.

Ò¿¿í÷ëýí ìýäýýëëèéí ºðñºëäººíèé ýíý çóóíä õóðä áà óð ÷àäâàð õýìýýõ îéëãîëò òóéëûí ºíäºðò òàâèãäàæ áàéíà. Àæèë îëãîã÷èä ÿìàð áîëîâñðîëûí ¿íýìëýõòýé ãýäãýýð áóñ òóõàéí õ¿í þóã õàìãèéí ñàéí ÷àäàæ áàéíà ãýäãèéã ¿íäñýí øàëãóóð áîëãîäîã áîëæýý.

Óð ÷àäâàðûã ñýòãýí áîäîõ, õóðäàí óíøèõ, èëòãýõ, õàðèëöàõ, óäèðäàõ, çîõèîí áàéãóóëàõ, õýë ñóðàõ, ìýäýýëýë àøèãëàõ ãýõ ìýò÷èëýí îëîí ÿíçààð àíãèëæ áîëíî.

Îëîí õ¿í ñóë òàëàà çàñàæ, õºãæ¿¿ëýõ òàëààð àíõààðäàã ÷ áèä õýçýý ÷ òºãñ áîëæ ÷àäàõã¿é ãýäãýý õ¿ëýýí çºâøººðºõ

121

ÀËÑ

ÛÍ

ÕÀ

ÐÀ


õýðýãòýé. Ìèíèé õóâüä òàíûã ººðòºº õàìãèéí îéðõîí, õàìãèéí ñàéí ÷àäàõ óð ÷àäâàðàà èë¿¿ ò¿ëõ¿¿ õºãæ¿¿ë ãýæ óðèàëàõ áàéíà.

Ìýäýýæ áóñàä ç¿éëèéã òîäîðõîé öýãò õ¿ðòýë õºãæ¿¿ëýõ íü ÷óõàë áîëîâ÷ õ¿ðýõ òºâøèíãºº áîäèòîîð òîäîðõîéëîí àëü áîëîõîîð áàãà öàã çàðöóóëàõûã õè÷ýýãýýðýé. Õàìãèéí ñàéí ÷àäàõ ìàãàäëàëòàé ç¿éëýý õàìãèéí äýýä òºâøèíä õ¿ðòýë õºãæ¿¿ëæ ÷àäâàë òà òýð ÷àíàðààðàà áóñäààñ ÿëãàð÷ õýðýãëýýíèé òºâøíººñ ìýðãýæëèéí òºâøèíä î÷èõ áîëîìæ ãàðíà.

Ãýõäýý çàéëøã¿é àõèóëàõ øààðäëàãàòàé ãóðâàí ç¿éëèéí òóõàé òîâ÷õîí ÿðèëöàöãààÿ.

1. Õàðèëöààíû ÷àäâàðÁèäíèé àìüäàð÷ áóé íèéãýì õàðèëöààí äýýð îðøèí

òîãòíîäîã ãýõýä áàðàã ë õèëñäýõã¿é áèç. Ãýð á¿ë, íàéç íºõºä, õàìò îëíû õ¿ðýýíä áèä ºäºð òóòàì áàéíãà õàðèëöàæ, ýíý õàðèëöàà çºâ ýð¿¿ë áàéâàë áèä ñýòãýë õàíàìæèéã ìýäýð÷, ¿ð á¿òýýìæòýé àìüäàðäàã. Õàðèí ýíý õàðèëöàà ýâäýð÷ ýõëýâýë ãîìäîë, öºõðºë, ºøèðõºë, áóõèìäàë, ñàíàà çîâíèë, ¿ë îéëãîëöîë ãýýä îëîí òààã¿é ç¿éëñèéí ¿íäýñ áîëæ àìüäðàëûí ÷èíü àëòàí öàã çºâõºí àñóóäëûã øèéäâýðëýõèéí òºëºº çàðöóóëàãäàõ áîëíî. Òèéìýýñ ÷ ¿ð ä¿íòýé õàðèëöààã áàéãóóëæ, õàäãàëæ, äàõèí ñýðãýýæ ñóðàõ íü ìàø ÷óõàë. Õàðèëöààã áàéãóóëàõàä çàí ÷àíàð, áèåý àâ÷ ÿâàõ áàéäàë, ãàäààä ä¿ð òºðõ, ÿðèà, ÷èí ñýòãýë, ñîíñîõ, àæèãëàëò ãýýä îëîí ÷àäâàð øààðäëàãàòàé áîëíî. Ãýâ÷ ýíä çàéëøã¿é øààðäëàãàòàé ãóðâàí ç¿éëèéí òóõàé òîâ÷ äóðäàõûã õ¿ñ÷ áàéíà.

122

Ë.Î

ÞÓ

Í-Ý

ÐÄÝ

ÍÝ

×èí ñýòãýë

Õàðèëöààíû óðëàãèéã ýçýìøèõèéí òóëä õàìãèéí ò¿ð¿¿íä ººðòýéãºº õàðèëöàæ, ººðèéãºº ¿íýëæ, äîòîîä åðòºíöºº ýìõ öýãöòýé áàéëãàõ ÷àäâàðûã ýçýìøèõ õýðýãòýé. Òà ººðèéãºº îéëãîæ, ººðèéí àìüäðàëûí ÷èã áàðèìòëàëûã òîãòîîæ ÷àäààã¿é áîë òàíû ÿðèà õýí íýãíèéã äóóðèàñàí ºíãº àÿñòàé áîëæ õèéìýë õàðèëöààã á¿ðä¿¿ëæ ýõëýõ áºãººä õ¿ì¿¿ñ ÷ ìàø ñîðãîã àæèãëàäàã. Òèéìýýñ õàðèëöàõ ÷àäâàðò ç¿ðõ ñýòãýëèéí äîòîîä õàíäëàãà õàìãààñ ÷óõàë ó÷èð òàíû ¿ã áà ¿éëñ õýò õîë çºðºõã¿é áàéõ ¸ñòîé.

Åâðîïûí íýã õîòîä ñàéí ÿðüæ ÷àääàãã¿é íýãýí èëòãýã÷ áàéæýý. Òºðºëõèéí ýýð¿¿, õîîëîéí ºíãº ìóóòàéí äýýð ø¿ëñýý ¿ñ÷¿¿ëäýã íü õ¿ì¿¿ñèéí äóðã¿éöëèéã õ¿ðãýäýã áàéæ. Íýãýí óäàà ò¿¿íèéã ¿ã õýëæ áàéòàë õýñýã õ¿í çîãñîîæ, òàéçíû óðëàãèéí íààä çàõûí ñî¸ë ìýäýõã¿é õ¿íèé ¿ãèéã ñîíñîõûã õ¿ñýõã¿é áàéãààãàà èëýðõèéëýí òàíõèìààñ õººí ãàðãàæýý.

Îëîí æèëèéí äàðàà íîìëîã÷ ººðèéí òºðºëõ õîòäîî èðæ, õººãäºæ ãàðñàí òàíõèìàà õîëîîñ õàðàí áîäîë áîëîí çîãñîæ áàéòàë àðä íü Ñàéí áàéíà óó? èëòãýã÷ýý ãýõ äóó ãàð÷ýý. Èëòãýã÷ öî÷èí ýðãýæ õàðâàë íýã çàëóó èíýýìñýãëýí çîãñîæ áàéëàà.

Çàëóóãèéí í¿ä áàÿð õººðººð ãýðýëòýæ: “Òà çóðãààí æèëèéí ºìíº ÿã ýíý òàíõèìä àìüäðàëûí ¿íý öýíèéí òóõàé ÿðüæ áàéñàí èëòãýã÷ ìºí áèç äýý. Áè òàíûã áóöàæ èðíý ãýäãèéã ìýäýæ áàéñàí þì” ãýýä íýãýí ò¿¿õèéã ÿðüæýý. ... “Áè õîðâîîã çºâõºí õàðààð ë òºñººëäºã áàéæ

áèëýý. Õàð òàìõèíû õóäàëäàà ýðõýëæ, ãýìò õýðãèéí

123

ÀËÑ

ÛÍ

ÕÀ

ÐÀ


åðòºíöºä àìüäàðäàã áàéâ. Ãýòýë íýãýí óäàà öàãäàà íàðò õººãäºæ ÿâààä òàíû ëåêö óíøèæ áàéñàí òàíõèìä îðæ èðýí ñàíäëûí äîîãóóð íóóãäàíãàà òàíû ãàéõàìøèãò ÿðèàã ñîíññîí þì. Áè òàíû í¿äýíä õ¿íèéã õàéðëàñàí õàéð ãýðýëòýæ áàéõûã îëæ õàðñàí. Òà ç¿ðõ ñýòãýëäýý áàéãàà ç¿éëýý õ¿ì¿¿ñò õýëýõ ãýæ ÿìàð èõ õè÷ýýë ç¿òãýë ãàðãàæ áàéñíûã îäîî ÷ òîä ñàíàäàã þì…

Òàíû õýëñýí, õýëýõèéã õ¿ññýí ¿ãíýýñ áè õ¿íèéã õàéðëàæ, õ¿íýýð õàéðëóóëàí, óòãà ó÷èðòàé àìüäàð÷ áîëîõ þì áàéíà ãýäãèéã îéëãîæ, àìüäðàëàà ººð÷ëºõ øèéäâýðèéã ýðãýæ áóöàëòã¿é ãàðãàñàí þì. Îäîî áè èëòãýã÷ áîëæ ÿã ë òàíû àäèë óòãà ó÷èðòàé àìüäðàëä õ¿ì¿¿ñèéã óðèàëæ áàéíà. Òàíòàé óóëçàæ òàëàðõñàíàà èëýðõèéëýõ ãýæ ìàø èõ õè÷ýýñýí. Õàðèí ºíººäºð òàíòàé óóëçñàí íü ìèíèé õóâüä íýð òºðèéí õýðýã ãýæ õýëæýý” …

Ç¿ðõíýýñ ãàðñàí ¿ã õ¿÷òýé áàéäàã ãýäýã ¿íýí áóé çàà. Èëòãýã÷ ººðºº ÷ ¿íý öýíýòýéãýýð àìüäàðäàã, õ¿ì¿¿ñèéí òºëºº ñàéí ç¿éëèéã õèéõ ÷èí õ¿ñýë áàéñàí ó÷ðààñ ò¿¿íèé ÿðèà òýð íýãýí çàëóóãèéí àìüäðàëûã ººð÷èëæýý. Òàíû ç¿ðõ ñýòãýë, õàéð, àìüäðàëûí ¿íý öýíý ÿìàð òºâøèíä áàéãààãààñ õàðèëöàà ¿ð ä¿íòýé áàéõ ýñýõ íü øóóä õàìààðäàã áàéíà.

ßðèõ óðëàã

Ñàéí ÿðüæ, ººðèéãºº óðíààð èëýðõèéëæ ñóðíà ãýäýã àìæèëòàíä õ¿ðýõýä ¿íýõýýð ÷óõàë ÷àäâàð þì. Èëòãýõ ÷èãëýëèéí óðëàãèéã èëòãýõ, ìýòãýëöýõ, ÿðèõ ãýõ ìýòýýð òºðëèéí õóâüä õóâààæ áîëíî.

Äýëõèéí õî¸ðäóãààð äàéíû ¿åä Èõ Áðèòàíè óëñûí åðºíõèé ñàéäààð àæèëëàæ áàéñàí, õîðüäóãààð çóóíû

124

Ë.Î

ÞÓ

Í-Ý

ÐÄÝ

ÍÝ

óëñ òºðèéí øèëäýã ç¿òãýëòýí, Íîáåëèéí øàãíàëò, óðàí èëòãýã÷ Ó.×åð÷èëü:

“Àõàí ä¿¿ñ ÷èíü îðõèæ, àíä íºõºä ÷èíü óðâàæ, àëáàíû øàòíààñ óíàñàí ÷, õýðýâ ÒÀ ÿðèàíû óðëàãèéã ýçýìøñýí áîë õýíä ÷ äàâàãäàøã¿é õ¿÷èðõýã õýâýýðýý ë ¿ëäýíý” õýìýýí ÿðèõ ÷àäâàðûí õ¿÷ ÷àäëûã òîäîðõîéëñîí

áàéäàã. Õ¿íèé õàðèëöààíû õàìãèéí ò¿ãýýìýë õýðýãë¿¿ð áîë ÿðèõ ó÷ðààñ ¿ãèéí óðëàãèéã ýçýìøñýí õ¿í íèéãìèéí ñàëáàðò àìæèëò ãàðãàõ ìàãàäëàë ºíäºð áàéäàã. Ò¿¿õýíä ìºíõºðñºí óëñ òºð, íèéãìèéí íýðò óäèðäàã÷èä ººð ººðèéí ¿çýë áîäîë, àðãà áàðèëòàé áàéñàí áîëîâ÷ á¿ãä óðàí èëòãýã÷èä áàéñàí íü õºäëºøã¿é ¿íýí.

Ýðòíèé Ãðåê-Ðîìûí ã¿í óõààíòàí, óëñ òºðèéí íýðò ç¿òãýëòýí, óðàí èëòãýã÷ Ìàðê Òóëëèé Öèöåðîí:

“ßðèõ óðëàã íü øèíý ç¿éëèéã ñàíàà÷ëàõ, ÿðüæ áóé ç¿éëäýý äóð ñîíèðõîëòîé áàéõ, óðíààð ä¿ðñëýí èëýðõèéëýõ, öýýæëýí òîãòîîõ, óðàí òîä ÿðèõ ãýñýí òàâàí ç¿éëèéã àãóóëæ áàéõ ¸ñòîé.” ãýæ ñóðãàñàí íü îäîî ÷ ÿðèàíû óðëàãèéí ¿íäñýí

çàð÷èì áîëäîã. Æèøýý, ò¿ëõ¿¿ð ¿ã, ñóðãààëò ç¿éðëýë, õàðüöóóëàëò,

àäèëòãàë, ÿðèàíû çîãñîö, äóóíû õýìíýë, í¿äíèé õàðö, áèåèéí õºäºëãººí, ýõëýë, ºðíºë, òºãñãºëèéí øèéäýë çýðýã ÿðèõ óðëàãèéí ¿íäñýí òåõíîëîãèéã ñóäëàí ýçýìøèõ õýðýãòýé.

Äýýð áèä ÿðèàíû ÷àäâàðã¿é ÷ ç¿ðõ ñýòãýëýýñ ãàð÷ áóé ¿ã ÿìàð õ¿÷òýé áàéäàã òàëààð ÿðèëöñàí. Òýãâýë ×èí ñýòãýë, Óðàí ÿðóó õîñëîñîí ¿ã ÿìàð èõ õ¿÷òýé áàéæ áîëîõûã òà òºñººëæ áàéãàà áèç ýý.

Òèéìýýñ ë ýíýõ¿¿ õ¿÷èðõýã çýâñãèéã ýçýìøýýñýé ãýæ

125

ÀËÑ

ÛÍ

ÕÀ

ÐÀ


áè òà á¿õíèéã óðèàëæ áàéíà. Ìèíèé áîäëîîð ßðèõ óðëàãèéã ýçýìøèõ

ãàíöõàí çàì ë áàéäàã. Òýð áîë ßÐÈÕ. Õ¿ì¿¿ñèéí ÿðèà, ìýòãýëöýýí, ëåêöèéã ñîíñ, àæèãëàëò õèé, àëäàà îíîî, øèíýëýã ç¿éëñèéã íü òýìäýãëýæ àâ, òýãýýä ë ìýääýã ñýäâýýñýý ýõëýýä áîëîìæ ãàðàõ á¿ðä ë ÿðèàä áàé. Áèòãèé øàíòàð. Àãóó èõ óðàí èëòãýã÷äèéí äîòîð ñóë äîðîé áèåòýé, äóëüòðàà õýëòýé ìàø îëîí õ¿í áàéñàí ãýäãèéã ò¿¿õ íîòëîäîã. Õè÷ýýë ç¿òãýë, øàðãóó õºäºëìºð íýã ë ºäºð òàíûã óðàí ÿðóó èëòãýã÷ áîëãîõ áîëíî.

ßðèõ ÷àäâàðûã ñóðàëöàõ ÿâöäàà òà ýõëýýä áóñäûí àíõààðëûã òàòàõûã õè÷ýýäýã áîë äàðàà íü öýãöòýé òîâ÷ ÿðèõûã, ýöýñò íü áàãà àëäàà ãàðãàí ¿íýí çºâ ÿðèõûã ýðõýìëýõ ãóðâàí òºâøèíã äàìæèõ áîëíî. ¯íýí, ¿íý öýíýòýé, ¿éëñòýé, ÷èí ñýòãýëèéí ÿðèà èë¿¿ õ¿÷òýé, óäààí õóãàöààíä àìüäàðäàã ãýäãèéã ìàðòàæ áîëîõã¿é. Õýëáýð õººñºí, íýð òºð ãîðèëñîí, õîîñîí ÿðèàíààñ àëü áîëîõîîð çàéëñõèéæ ñóðàõ õýðýãòýé.

Èëòãýõ óðëàãèéã ÿàæ ÿðüñàí õýëáýðýýð áèø, õ¿íä þóã ¿ëäýýæ ÷àäñàí ¿ð ä¿íãýýð äýëõèé åðòºíö õýìæñýí áàéäàã áèëýý.

Ñîíñîõ

Õ¿í ýöñèéí ýöýñò çààâàð÷èëäàã áóñ ººðèéã íü îéëãîí ñîíñäîã íýãíèéã ë õàéäàã ãýäýã îðã¿é ¿ã áèø àæýý. Õàðèëöààíû óðëàãèéí ÷óõàë ÷àäâàðóóäûí íýã íü ñîíñîõ áºëãºº.

Áàãà ÿðüæ, èõ ñîíñîõûí òóëä Áèä íýã àì, õî¸ð ÷èõòýé áàéäàã.

Òà õ¿íèéã ÷èí ñýòãýëýýñýý îéëãîæ ÷àäàõã¿é áîë òýä õýçýý ÷ òàíûã ÷èí ñýòãýëýýñýý õ¿íäëýõã¿é. Ñàéí ñîíñîã÷

126

Ë.Î

ÞÓ

Í-Ý

ÐÄÝ

ÍÝ

íàð èõýíõ òîõèîëäîëä íàðèéí ìýäðýìæòýé, òýâ÷ýýðòýé, ¿çýë áîäîë íü òºëºâøñºí, ìýäëýãèéí òºâøèí ºíäºð, ã¿í áîäîëòîé, äàðóó çàí ÷àíàðòàé, ìàø èõ ìýäýýëëèéã öóãëóóëæ, àëèâàà íºõöºë áàéäàëä õàðèó ¿éëäýë ¿ç¿¿ëýõ, øèéäâýð ãàðãàõäàà óë ñóóðüòàé, ñýòãýë õººðºë, óóð óöààðààñ àíãèä áàéõ ÷àäâàðûã äàâõàð ýçýìøñýí áàéäàã íü àæèãëàãääàã.

XIX çóóíû äóíäóóð Èõ Áðèòàíè óëñûí çàñãèéí ãàçðûí óäèðäëàãàíä Âèëëèàì Ãëàäñòîí, Áåíæàìèí Äåñðàëè õýìýýõ õîîðîíäîî ¿ðãýëæ ºðñºëääºã òîìîîõîí óëñ òºð÷èäòýé íýãýí á¿ñã¿é îðîéí çîîãîíä õàìò îðæýý. Äàðàà íü ñýòã¿¿ë÷èä ò¿¿íä òºðñºí ñýòãýãäëèéã àñóóõàä á¿ñã¿é èéíõ¿¿ õàðèóëæýý.

Áè Ãëàäñòîíòîé óóëçàæ ÿðèëöñàíû äàðàà ò¿¿íèéã Àíãëèéí õàìãèéí óõààíòàé ýð þì ãýæ áîäñîí. Õàðèí Äèñðàëèòàé óóëçàæ ÿðèëöñàíû äàðàà ººðèéãºº Àíãëèéí õàìãèéí óõààíòàé ýìýãòýé þì áàéíà ãýæ áîäëîî ãýæýý.

Ãëàäñòîí ººðèéãºº óðíààð äºâèéëãºí ÿðüæ, Àíãëèéí õàìãèéí óõààíòàé õ¿í ìýò ñýòãýãäýë òºð¿¿ëæ ÷àäñàí áîë Äèñðàëè á¿ñã¿éã ÷èí ñýòãýëýýñýý îéëãîí ñîíñîæ ÷àäñàíààð ýíãèéí á¿ñã¿éã Àíãëèéí õàìãèéí óõààíòàé ýìýãòýé áîëîõîä íºëººëæ ÷àäæýý.

Äýëõèéä àëäàðòàé óðàí èëòãýã÷èä ìàø ñàéí ñîíñîã÷ áàéñàí ãýäýã. Òèéìýýñ óðàí èëòãýã÷ áàéíà ãýäýã íü èõ ÿðüäàã õ¿íýýñ îãò ººð áºãººä øààðäëàãàòàé íºõöºë áàéäàë, öàã õóãàöààíä ìàø ñàéí èëòãýæ, áóñàä öàãò íü õ¿íèéã ÷èí ñýòãýëýýñýý ñîíñîæ ÷àääàã õ¿ì¿¿ñ áàéæýý ãýæ ä¿ãíýõýä õ¿ðãýäýã þì.

Áè òàíûã õ¿íèéã îéëãîí ñîíñäîã, ç¿ðõ ñýòãýëýýñýý ìýäýð÷ ÷àääàã íýãýí áàéãààñàé ãýæ õ¿ñ÷ áàéíà.

127

ÀËÑ

ÛÍ

ÕÀ

ÐÀ


2. Ìýäýýëýëªíººäºð ìýäýýëëèéã õàìãèéí õóðäàí îëæ,

õàìãèéí õóðäàí àøèãëàäàã õ¿í àìæèëòàíä õ¿ð÷ áàéíà. Ìýäýýëëèéí õóðä àñàð èõýýð íýìýãäýæ áàéãàà ýíý öàãò á¿õ ìýäýýëëèéã îëæ àâíà ãýäýã áîëîìæã¿é. Òèéìýýñ ººðòºº õýðýãòýé ìýäýýëëèéã àíãèëæ, îëîõ àðãàà òîäîðõîé áîëãîõ íü ìàø ÷óõàë.

Áè ìºí ë òàíä ìàø ýíãèéí ãóðàâõàí ç¿éëèéã çºâëºìººð áàéíà.

Íîì óíøèõ ìàø ÷óõàë. Õàìãèéí ñ¿¿ëä òà ÿìàð íîì óíøèâ, þóã îéëãîæ, àìüäðàëäàà õýðýãëýâ? ãýäýã àñóóëòûã òà ÿã îäîî ººðòºº òàâèíà óó. Ìýäýýæ õàðèóëàõ øààðäëàãàã¿é. Çºâõºí çºâ íîìîî, çºâ öàãòàà óíøèæ áàéíà óó ãýäýãòýý ë ä¿ãíýëò õèéãýýñýé ãýæ õ¿ñíýì. Òàíû íàéç äîëîî õîíîãò òàíèàñ íýã íîì èë¿¿ óíøäàã áîë íýã æèëèéí äàðàà 50, àðâàí æèëèéí äàðàà 500 íîìîîð èë¿¿ ãàðàõ íü áàéíà. Íýã ¿ãýýð õýëáýë íèéãýì òà õî¸ðûã ãàçàð òýíãýð øèã ººðººð õ¿ëýýæ àâäàã áîë÷èõîîñ ºìíº íîìûã õóðäàí áàñ çºâ óíøèæ ñóðàõ øèéäâýðèéã îäîî ãàðãàõûã çºâëºæ áàéíà.

Ñóóò çîõèîë÷ Á.Ðåí÷èí ãóàé íîìûã õóóäàñ õóóäñààð àëãóóðõàí ýðã¿¿ëæ óíøäàã áàéñàí ãýäýã. ÀÍÓ-ûí åðºíõèéëºã÷ Æ.Êåííåäè íîìûã ìàø õóðäàí óíøäàã áàéñíû ãîë íóóö íü 2-3 ìºðèéã äàâõàð õàðæ îéëãîäîã áàéñàíä îðøäîã áàéæýý. Ðîìûí íýðò æàíæèí, óëñ òºðèéí ç¿òãýëòýí Þëèé Öåçàðü òààðàëäñàí õ¿íýý õýçýý ÷ ìàðòäàãã¿é, óíøñàí íîìîî áàðàã á¿õëýýð íü öýýæèë÷èõäýã àâüÿàñëàã íýãýí áàéñàí ãýëöäýã.

Ìýäýýæ õ¿í á¿õýí äýýðõ ñóóòíóóä øèã áàéõàä õýö¿¿ ë äýý. Ãýõäýý ë ººðòºº òààðñàí íîì óíøèõ àðãà÷ëàëòàé áîëîõ íü ÷óõàë.

128

Ë.Î

ÞÓ

Í-Ý

ÐÄÝ

ÍÝ

Ìèíèé õóâüä íîìûã ã¿éëãýæ õàðàíãàà ººðòºº õýðýã áîëîõ ìýäýýëýë, õýçýý ÷ òºðæ áàéãààã¿é ñàíààã äîîãóóð íü çóðæ óíøäàã. Äàðàà íü òýìäýãëýñýí õýñãýý öàã ãàðãàí àíõààðàëòàé àæèãëàæ, õýëýõèéã õ¿ñ÷ áóé ñàíààã íü ýðãýö¿¿ëýí áîääîã. Íîìûí àãóóëãà, õýëæ áóé ñàíààã òîéìëîí îéëãîõ íü õîæèì áîäèòîé õýðýãëýãääýã ãýäãèéã ñàíóóøòàé. Ìàø îëîí íîì õýâëýãäýí ãàð÷ áóé ýíý öàãò ýíýõ¿¿ àðãà òàíä òóñ áîëæ áîëîõ þì.

ªºð ººð ÷èãëýëèéí õ¿ì¿¿ñòýé òàíèëöàõ íü ìýäýýëýë îëæ àâàõ õàìãèéí øèëäýã àðãà. Òà, á¿ð òºëºâëºãºº ãàðãàí ººðèéíõºº òàíèëûí õ¿ðýýã ñèñòåìòýéãýýð òýëæ, ººð ººð ñàëáàðûí õ¿ì¿¿ñòýé òàíèëöàõ õýðýãòýé. Çºâõºí ºäðèéí õîîëíû öàãààð ë õ¿íòýé òàíèëöàí þì ÿðèõàä ÿìàð èõ õýìæýýíèé ìýäýýëëèéã îëæ àâäàã ãýý÷.

Òàíü äýýð õ¿í èðæ òàíèëöàõûã áèòãèé õ¿ëýý. Ñàíàà÷ëàãûã øóóä ë ãàðòàà àâàõ õýðýãòýé. Ñàð á¿ð ñîíèðõîëòîé ìýäýýëýë ºãºõ õ¿íèéã õîîëîíä óðèõ òºñºâ ãàðãàñàí ÷ þó íü áîëîõã¿é ãýæ.

ªºðòºº áàéãàà ìýäýýëëýý õàðàìã¿é õóâààëöàæ, òàíèëöñàí õ¿íäýý òóñëàõûã ÷èí ñýòãýëýýñýý õ¿ñ. Ìýäýýëýë ãýäýã ºã÷ áàéãààãàà õîîñðóóëäàãã¿é àòëàà àâ÷ áàéãààãàà áàÿæóóëäàã õàìãèéí ñàéõàí áýëýã þì. ªíººäºð äàÿí äýëõèé òýð ÷èãýýðýý êîìïàíèàñ êîðïîðàöèéí ¿å ð¿¿ øèëæèæ ¿íäýñòýí äàìíàñàí áàéãóóëëàãà, õîëáîîäóóä óëàì á¿ð õ¿÷ýý àâàí äàÿàð÷ëàãäñààð áàéíà.

Ãàíöààðàà àìæèëòàíä õ¿ðýõ áîëîìæ óëàì á¿ð õààãäàæ áàéãàà ýíý öàã ¿åä õ¿íòýé òàíèëöàæ íºõºðëºíº ãýäýã ¿íýõýýð ÷óõàë. Ãýõäýý íºõºðëºëèéã ìýäýýëýë ñîëèëöîõîîñ èë¿¿ ºðãºí õ¿ðýýíä îéëãîõ õýðýãòýé. Òà õ¿ì¿¿ñèéã ÷èí ñýòãýëýýñýý õ¿íäýòãýí, òóõàéí õ¿íèé àëáàí òóøààë, õºðºíãº ìºíãº áóñ õ¿í ãýäýã óòãààð íü

129

ÀËÑ

ÛÍ

ÕÀ

ÐÀ


õàíäàæ, ñàéí áà ìóó ÿìàð ÷ öàã ¿åä íºõºðëºëºº õàäãàëàõ ñýòãýë ç¿ðõòýé áàéõ íü ÷óõàë. Íºõºðëºë ìºí ë òîäîðõîé øàòëàëààð äàìæäàã. Àæèë õýðãèéí íºõºðëºëººñ, íýã çîðèëãûí òºëººõ íºõºðëºë, áèå áèåíýý óëàì á¿ð òàíüæ ìýäñýíýýð äîòíû àíä íàéçóóäûí õ¿ðýý ¿¿ñ÷ ýõëýäýã. Õàìãèéí õ¿íä öàãò íü íºõºðòºº òóñëàæ ÷àäâàë, ãàíöààðäàë õýìýýõ àéäñûã õýçýý ÷ àìñàõã¿é ãýñýí íýãýí ñàéõàí ¿ã áàéäàã.

Èíòåðíýò òàíûã äýëõèé åðòºíöòýé õºë íèéë¿¿ëýí àëõàõàä òóñàëíà. Èíòåðíýòèéã íýýñýí õ¿ì¿¿ñò áè ÷èí ñýòãýëýýñýý òàëàðõäàã. Õ¿ì¿¿ñ ýíý ãàéõàìøèãòàé á¿òýýëèéí à÷ààð õèë õÿçãààð, îðîí çàéã ¿ë õàðãàëçàí ìàø õóðäàí õóãàöààíä ìýäýýëýë ñîëèëöîæ, ºäºð òóòìûí àìüäðàëäàà õýðýãëýæ áàéíà. Ñàéí ç¿éëä ñàäàà ìóíäàõã¿é ãýã÷ýýð èíòåðíýòèéã áóðóóãààð àøèãëàæ, áàòàëãààã¿é ìýäýýëýë äàìæóóëæ, ïðîãðàìì óñòãàõ îðîëäëîãî ãàðãàäàã õ¿í öººíã¿é áàéäãèéã áèä ìýäíý. Ãýâ÷ òà èíòåðíýòèéã àøèãëàí ºäºð òóòìûí ¿íýí çºâ ìýäýýëëèéã ¿íýã¿éãýýð õ¿ññýí öàãòàà ¿çýæ, äýëõèéí õàìãèéí òîì íîìûí ñàíä ñóóæ, ìºí ãýðýýñýý ãàðàëã¿é ºíäºð öàëèíòàé àæèë õèéõ ÷ áîëîìæòîé. ªíººäºð ìîíãîë îðîíä èíòåðíýòèéí õýðýãëýý ºäðººñ ºäºðò ºñºí íýìýãäñýýð áàéíà. Èíòåðíýòèéã ñàéí àøèãëàæ ñóðàõàä òîõèðñîí õàéëòûí ïðîãðàììûã ñîíãîõ, çºâ ¿ãèéã çºâ äýñ äàðààëàëòàé õýðýãëýõ, õàéæ áóé ìýäýýëëèéíõýý ôàéëûí ºðãºòãºëèéã çºâ ñîíãîõ, àíãëè õýëíèé áàãà çýðýã ìýäëýã ãýñýí õýäõýí ç¿éë õýðýãòýé. Çºâõºí Google õàéëòûí ïðîãðàììûí More öýñíèé íîìûí ñàíãààñ òà äýëõèéí áàðàã á¿õ íîìûã óíøèõ áîëîìæòîé. Ýíý ìýäýýëëèéí áóóõèà òýðãèéã æîëîîäîæ ñóðàõã¿é áîë òà ìºí ë ìýäýýëëýýñ õîöîðíî. Òèéìýýñ èíòåðíýòèéã çàéëøã¿é àøèãëàæ ñóðàõ õýðýãòýé.

130

Ë.Î

ÞÓ

Í-Ý

ÐÄÝ

ÍÝ

3. Ãàäààä õýë ñóðàõÕýë áîë ºíººäðèéí öàã ¿åä õàìãèéí ÷óõàë ç¿éëñèéí

íýã ÿàõ àðãàã¿é ìºí. Òà àëü ÷ ñàëáàðò àæèëëàäàã áàéñàí ÿëãààã¿é äýëõèé åðòºíöòýé õºë íèéë¿¿ëýí àëõàõûã õ¿ñâýë îëîí óëñûí õýìæýýíä õýðýãëýãääýã õýëèéã ñóðàõ øààðäëàãàòàé.

Áè õýëèéã çàâüòàé òºñººëæ îéëãîäîã. Òîì ãîëûí öààíà õÿçãààðã¿é áàÿí öýöýðëýã áàéõ. Òýíä çºâõºí çàâüòàé õ¿ì¿¿ñ õ¿ð÷ î÷èí ººðòºº õýðýãöýýòýé ç¿éëñèéã àâ÷ðàí çàðèìûã íü òàíä àðèëæèæ ýñâýë ÿìàð áàéäàã òóõàé ÿðüæ ºãíº. Òà çàâüã¿é ó÷ðààñ çºâõºí òºñººëëººð äàìæóóëàí òýðõ¿¿ ãàéõàìøèãò öýöýðëýãèéã ìýäýðíý. Õàðàìñàëòàé íü öýöýðëýãò î÷èõ, öýöýðëýãèéã òºñººëºõ ãýäýã îéëãîëò òýíãýð ãàçàð ìýò çºðººòýé ó÷ðààñ çàéëøã¿é çàâüòàé áîëîõ ë õýðýãòýé. Îëîí óëñûí õýðýãëýý áîëñîí àíãëè õýëèéã õàìãèéí ò¿ð¿¿íä ñóðàõ øààðäëàãàòàé. Õýë ñóðàõ íóóö íü ººðèéãºº ÿëàõ, ººðòºº òîõèðñîí õàìãèéí çºâ àðãà áàðèëûã îëæ ýçýìøèõýä ë îðøäîã ãýæ áè áîääîã.

ªºðòºº òîõèðñîí çºâ àðãûã ýçýìøèõã¿é áîë òà ìîðèí óðàëäààíä èëæèã îðóóëàõààð óëàéðàí õè÷ýýæ áóé óÿà÷òàé àäèë á¿òýõã¿é ç¿éëèéã õèéæ áàéíà ãýñýí ¿ã. Íýã ¿ãýýð õýëáýë õè÷íýýí èõ öàã çàðöóóëæ, øàðãóó õè÷ýýñýí ÷ ýíý á¿õýí ¿ð ä¿íã¿é ºíãºðºõ áîëíî.

Áè òàíä íýã àðãûã íýìæ çºâëºõèéã õ¿ñ÷ áàéíà. Íýãä¿ãýýðò. Ìýäýýæ òà ä¿ðìèéí àíõàí øàòíû

îéëãîëòûã àâàõ õýðýãòýé. Òýãýýä ººðèéí õàìãèéí ñîíèðõäîã ñýäâýýð áè÷èãäñýí, õÿëáàðõàí õýëëýãòýé íýã èõ çóçààí áèø íîì îëîîä ë óíøààä äóóñãà÷èõ. Ýíý íîìûã óíøèæ äóóñãàõààñ íààø ººð íîì óíøèõã¿é ãýæ ººðòºº àìëà, õóãàöàà òîâëî. Ýõëýýä øóóä ë íýãýýñ õî¸ð óäàà óíøààðàé. Ä¿ðýì, ¿ã ìýäýõã¿é áàéõ íü òèéì ÷

131

ÀËÑ

ÛÍ

ÕÀ

ÐÀ


÷óõàë áèø ãàíöõàí îéëãîõûã ë õè÷ýýõ õýðýãòýé. Äàðàà íü õàìãèéí îëîí äàâòàãäàæ áóé ãîë ãîë ¿ã¿¿äèéã íü òîëü áè÷ãýýñ õàðæ öýýæëýýä íèéòëýã ä¿ðì¿¿äèéã äýýð íü õàäàæ áè÷ýýä òîãòîîõûã õè÷ýý. Á¿ð îéëãîãäîõã¿é áàéãàà ç¿éëýý òýìäýãëýýä óäààí ñààòàõã¿éãýýð óðàãøëàõ õýðýãòýé. Äàðàà íü îéëãîæ ÷àäàõã¿é áàéñàí õýñãýý äàõèí äàõèí õàð, äàðàà íü õ¿íýýñ àñóóæ õàðüöóóëàí òîãòîîãîîðîé. Ýíý ìýò÷èëýí ñîíèðõîëòîé ãóðâàí íîìûí àðä ãàð÷èõâàë öààøèä èë¿¿ ñàéí óíøèæ ñóðàõ ñóóðèà òàâèëàà ãýæ îéëãîæ áîëíî.

Åð íü õýë ñóðñíû äàðàà íîì óíøèíà ãýæ áîäâîë á¿òýøã¿é õýðýã. Òà íîì óíøèæ, ººðòºº õýðýãòýé ìýäýýëýë àâàíãàà ë õýëýý ñóðàõ àðãûã ñîíãîõ õýðýãòýé.

Õî¸ðäóãààðò. Íºãºº óíøèæ äóóñãàñàí íîìîî ÷àíãà äóóãààð óíøèæ òîãòîîõûã õè÷ýý. Óðüä íü ýíý íîìîí äýýð àæèëëàñàí ó÷ðààñ òàíä õÿëáàð áàéõ áîëíî. Òýãýýä õýí íýãýíä øóóä àíãëèàð íîìûíõîî òóõàé ÿðüæ ºãººä õýðõýí àëäñàí òóõàé çºâëºãºº àâ÷ õýä õîíîãèéí äàðàà ºìíºõ àëäààãàà äàâòàõã¿éã õè÷ýýí äàõèí ÿðüæ ºã.

Ãóðàâäóãààðò. Ñóðñàí ç¿éëýý è÷èæ íýðýëõýëã¿é øóóä õýðýãëýýíä îðóóëàõ õýðýãòýé. Ãàäààä õ¿íòýé ÿðèëöàæ îéëãîëöîõûã õè÷ýýãýýðýé. Çºâ áóðóó íü ÷óõàë áèø ãîë íü îéëãîëöîõ. Îäîî ë òà ýíý è÷ãýâòýð áàéäëûã äàâàõã¿é áîë õýçýý íýãýí öàãò çààâàë óóëçàíà ãýñýí ¿ã. Òèéìýýñ ýðòõýí òóñìàà ë ç¿ãýýð. Òýãýýä ÷ þì ñóðàõ ãýæ õè÷ýýí àëäàà ãàðãàæ áàéãàà õ¿íèéã õýí ÷ øîîëîõã¿é.

Äýýðõè ãóðâàí ç¿éëèéã òà ¿íýõýýð ÷èí ñýòãýëýýñýý, õ¿ñýë ñîíèðõîë, áàÿð õººð, òýñâýð òýâ÷ýýðòýé õèéñýí áîë äàðàà íü “English grammar” ãýäýã íîìûã áèå äààí íàðèéâ÷ëàí ñóäëààðàé. Èíãýæ ÷àäâàë òà öààøèä àõèõ ¿íäñýí ñóóðèéã òàâèëàà ãýæ îéëãîæ áîëíî.

132

Ë.Î

ÞÓ

Í-Ý

ÐÄÝ

ÍÝ

×èí ñýòãýëýýñýý õ¿ñýë ñîíèðõîëòîé õèéõ íü ìàø ÷óõàë. Òà çºâõºí äýýð äóðüäñàí ç¿éëèéã õèéæ äóóñãàõ çîðèëãî òàâüáàë áóðóó áîëíî. Õàðèí õýë ñóðàõ çîðèëãîäîî õ¿ðýõ äýýðõ àðãûã áàÿð õººðòýéãýýð àøèãëàõ õýðýãòýé.

Õýëèéã áóñàä ç¿éëñ øèã àðãàëàí ºíãºð÷ áîëäîãã¿é ó÷èð òà ººðòºº ¿íýí÷ áàéõ õýðýãòýéã ìàðòàæ áîëîõã¿é.

ÃÓÐÀÂ. Ýð¿¿ë ìýíäýý õºãæ¿¿ë

Òà ýíýõ¿¿ òàëáàðûã óíøààä áàãà çýðýã ãàéõàæ áàéæ áîëçîøã¿é. Ýð¿¿ë ìýíäèéã õàìãààëäàã áîëîõîîñ õýðõýí õºãæ¿¿ëýõ áèëýý ãýæ. Ãýâ÷ ñàíàà çîâíèëîîð ä¿¿ðýí íèéãýì, áàòàëãààã¿é õîîë õ¿íñ, àãààðûí áîõèðäîë áèäíèé ýð¿¿ë ìýíäèéã õàíãàëòòàé ìóóòãàõ øàëòàã áîëæ áàéõàä ýð¿¿ë ìýíäýý çºâõºí àíõààðàõ áóñ õàðèí õºãæ¿¿ëæ àìüäðàõ íü àìèí ÷óõàë øààðäëàãà áîëñîí ãýëòýé.

Ýä õºðºíãºº àëäâàë áàãûã àëäàíà. Íýð òºðºº àëäâàë èõèéã àëäàíà. Ýð¿¿ë ìýíäýý àëäâàë á¿õíèéã àëäàíà. ãýäýã ¿íýõýýð ¿íýí. Õàðàìñàëòàé íü áèä ãàð óòñàà

ñàéæðóóëæ, øèíý æèíñ õóäàëäàí àâàõäàà ãàð òàòäàãã¿é àòëàà á¿õýë àìüäðàëûí òóðøèä 32 õîí çàÿàãäàõ ø¿äýý æèëä õýäýí óäàà ýì÷èä ¿ç¿¿ëäýã áèëýý.

Õºãæèæ áóé îðíû óëñ òºðèéí íýãýí óäèðäàã÷ äºíãºæ 35 õàí íàñàíäàà áèå íü ýðñ ìóóäàæ, ýð¿¿ë ìýíäèéí øàëòãààíààð àæëûí îð÷èíîî ººð÷èëæ òóí óäàëã¿é àìü íàñàíä íü õ¿ð÷ýý. Òýðýýð íàñ áàðàõûíõàà ºìíº ýõíýðòýý õàíäàí:

“Íàäàä àâúÿàñ, óð ÷àäâàð õàíãàëòòàé áàéñàí ÷ ò¿¿íèéã õàäãàëàõ áèåý õàéðëàæ ÷àäñàíã¿é. Áè ºíººäðèéã õ¿ðòýë ¿åèéíõíýýñýý àìæèëòààðàà ò¿ð¿¿ëæ áàéñàí

133

ÀËÑ

ÛÍ

ÕÀ

ÐÀ


áîëîâ÷, îäîî òýä íàäààñ èë¿¿ õîë àÿëàõ íü òîäîðõîé áîëæýý” ãýæ õýëñýí ãýäýã. Ýð¿¿ë ìýíäýý àëäâàë ¿íýõýýð á¿õíèéã àëäàõ

áîëíî ãýäãèéã õýçýý ÷ ìàðòàæ áîëîõã¿é. Èðýõ æèë àìðàõ, ñóâèëëûí ãàçàð ýì÷ë¿¿ëýõ, øèíæèëãýý õèéëãýæ ºâ÷íººñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ, õàðààãàà øàëãóóëàõ, ø¿äýý áàéíãûí õÿíàëòàíä áàéëãàõ, àæëûí àëæààëàà òàéëàõ, áèåèéí òàìèðààð õè÷ýýëëýõ, õîîë õ¿íñ áîëîí õóâöàñëàëòàà òîõèð óóëàõ çýðýã ýð¿¿ë ìýíäýä íºëººëæ áîëîõ îëîí ç¿éëýý ÿã ë ºäºð òóòìûí àæèë øèãýý áîäîæ òºëºâëººðýé.

Ìºí àðõè òàìõè ãýõ ìýò îãò õýðýãã¿é ç¿éëñýýñ çîðèãòîé òàòãàëçàæ ñóðàõ õýðýãòýé. Àðõèã¿éãýýð ººðèéãºº áàÿðëóóëæ, òàìõèã¿éãýýð áóõèìäëàà òàéëæ ñóðâàë òàíû ýð¿¿ë ìýíäýä ìàø ÷óõàë. Òýãýýä ÷ ºíººäðèéí íèéãýì àðõè óóæ ¿ãýý îëøðóóëæ áàéãàà õ¿íèéã ýðýëõýã ãýõýýñýý èë¿¿ ýð¿¿ëäýý ¿ãýý õýë÷èõýæ ÷àäàõã¿é àðõèàð øàëòàã õèéäýã õóóðàì÷ õ¿í ãýæ ¿íýëäýã áîëæýý.

“Ýð¿¿ë ìýíäèéí òºëºº ãýæ õóíäàãà òóëãàí óóõäàà áèä ýð¿¿ë ìýíäýý ìóóòãàäàã” ãýæ õýëñýí ¿ãèéã áîäîæ ë àìüäðàõ õýðýãòýé.

Áè òàíûã ýð¿¿ë ìýíäýý öàã òóòàì õºãæ¿¿ëæ, ýíý ñàéõàí åðòºíöºä óäààí àìüäðààñàé ãýæ ÷èí ñýòãýëýýñýý õ¿ñýí åðººæ áàéíà.

ÄªÐªÂ. Ñàíõ¿¿ãýýð õºãæ

Ñàíõ¿¿ãèéí àñóóäëûã çºâõºí ìºíãººð õýìæèæ ýñâýë á¿õíèé ò¿ð¿¿íä òàâüñàíààñ îëîí õ¿í àëääàã. Õàðèí áè ýíý àñóóäëûã äýýð ÿðèëöñàí äîòîîä õ¿í, áîëîâñðîë áà óð ÷àäâàð, ýð¿¿ë ìýíäýý õºãæ¿¿ëýõ ãýñýí ãóðâàí ÷óõàë òàëáàðûã ñàéí õºãæ¿¿ëæ ÷àäñàí ¿ð ä¿íãèéí íýãýýõýí õýñýã ãýæ áîääîã.

134

Ë.Î

ÞÓ

Í-Ý

ÐÄÝ

ÍÝ

Àëñûí õàðàà, õ¿ñýë ìºðººäºëòýé, ãîî ç¿éí íóóöûã ìýäýðäýã, áîëîâñðîë, óð ÷àäâàðòàé, ýð¿¿ë õ¿í ìýäýýëëèéí ýíýõ¿¿ ýðèí çóóíä áàÿí òàíñàã àìüäàð÷ ÷àäàõã¿é ãýæ ¿¿.

ÀÍÓ-ûí àëäàðò áèçíåñìýí Æèì Ðîíû íýãýí íîìîíä: Ñàÿòàí õ¿í ñàÿ äîëëàðûã íýãýí òîñãîíä òàðààâàë þó áîëîõ âý? ãýñýí ñîíèí àñóóëòûã õ¿ì¿¿ñò òàâüñàí áàéäàã. Õàðèóëò íü: Õýðâýý òýð õ¿í ¿íýõýýð ñàÿòàí áîë õýñýã õóãàöààíû äàðàà òýð ìºíãº áóöàí ýçýíäýý èðíý. ßàãààä ãýâýë ñàÿ äîëëàðò àñóóäëûí íóóö îðøèæ áàéãàà áèø, õàðèí ñàÿòàí áîëîí õºãæèæ ÷àäñàí òýð õ¿íèé ÷àäàâõèä áàéäàã ãýæýý. Ìºí òýðýýð õýðýâ òà äóíäààñ äýýø òºâøèíä àìüäðàõûã õ¿ñâýë, äóíäààñ äýýø òºâøíèé õ¿í áîë ãýæ çºâëºñºí áàéäàã.

Àç æàðãàëòàé àìüäðàõûí òóëä àç æàðãàëûã îéëãîõ õýðýãòýéí àäèë ìºíãºòýé áîëîõûã õ¿ñäýã áîë ìºíãºíèé ìºí ÷àíàð, àãóóëãûã ñàéòàð ñóäëàõ õýðýãòýé. Áè õî¸ð æèëèéí ºìíº ãàëò òýðãýíä íýã àõòàé äîòíî òàíèëöàæ áèëýý. Òýðýýð çàëóó íàñàà ìºíãº îëîõûí òóëä á¿õýëä íü çîðèóëæ, 40 íàñàíäàà 50 ãàðóé ñàÿ òºãðºãèéã öóãëóóëæ ÷àäñàí áàéíà. Õýäèéãýýð ýíý íü ÷àìëàõààðã¿é àìæèëò áîëîâ÷ ººðèéãºº áîëîâñðóóëæ, ÷àäâàðæèõ òàëààð îãòõîí ÷ àíõààð÷ áàéñàíã¿é.

Õàðèí ºíººäºð òýðýýð çàëóó íàñíûõ íü íºð èõ õºäºëìºðèéí ¿ð ä¿í áîëñîí õýäýí òºãðºãºº ÿìàð íýãýí ç¿éëä çàðöóóëàõààñ ¿ðãýëæ ýìýýæ ÿâäàã òóõàéãàà ÿðüæ áèëýý.

Ñàíõ¿¿ãèéí òîãòâîðòîé áàéäàë òàíû ìºíãº îëîõ ÷àäàâõè, ìºíãèéã õýðõýí õàðæ áóé õàíäëàãààñ òàíü èõýýõýí øàëòãààëíà. Òèéìýýñ òà ººðèéãºº àëü ÷ çàõ çýýëä áîðëîãäîõ áðýíä áîëãîæ ÷àäâàë áàÿëàã ººðºº òàíûã äàãàõ áîëíî.

135

ÀËÑ

ÛÍ

ÕÀ

ÐÀ


Ñàíõ¿¿ãèéí òºëºâëºãºº çàéëøã¿é ãàðãàæ õýâøýýðýé. Òà ñàðä 100.000 òºãðºãèéí îðëîãîòîé, 90.000 òºãðºãèéí çàðëàãàòàé áîë ýäèéí çàñãèéí õóâüä ºñºõ õºðñ ñóóðü ñýòãýëãýýíèé õóâüä á¿ðäñýí áàéíà ãýñýí ¿ã. Õàðèí òà 200.000 òºãðºãèéí îðëîãîòîé ÷ ò¿¿íýýñ èë¿¿ã ñàð á¿ð çàðöóóëæ õýâø÷èõñýí áàéâàë òàíû ñýòãýëãýýíèé õºðñ òàíû àìüäðàëûã ýäèéí çàñãèéí óíàëòàíä îðóóëàõàä áýëýí áîëæýý.

Áè íýãýí óäàà õóâöàñíûõàà õàëààñàíä ìàðòñàí ìºíãºº îëîîä èõ áàÿðëàæ áèëýý. Òýð ìºíãèéã õýðýâ õàëààñàíäàà ìàðòààã¿é áîë ¿ð÷èõñýí áàéõ íü íýãýíò òîäîðõîé. Ãýõäýý õàìãèéí õà÷èðõàëòàé íü ìàðòàãäñàí ìºíãº ìèíèé õýðýãöýýíä äóòààã¿é íü èõ ñîíèí áàéâ. Ýíý áîë ìºíãº õàäãàëàõ áîëîìæòîé ãýñýí ¿ã. ßïîí÷óóä ìºíãº õàäãàëàõ ÷àäâàðààðàà íýëýýä àëäàðòàéã áèä ìýäíý. Òýä îðëîãî áàãàòàé áàéõ ¿åäýý ìºíãèéã õàäãàëæ ñóðñàí íü îðëîãî íýìýãäýõýä íü íºëººëñºí ãýæ ñóäëàà÷èä ¿çñýí áàéäàã. Îðëîãîî íýìýãäñýí õîéíî ìºíãº õàäãàëíà ãýæ áîäâîë õýçýý ÷ õàäãàëàìæòàé áîëæ ÷àäàõã¿é. Áàãà ç¿éëýýñ îäîî ýõëýõ íü ÷óõàë.

Ìºíãº õàäãàëíà ãýäýã íü õàðàì÷ áàéíà ãýñýí ¿ã áèø ãýäãèéã òà îéëãîæ áàéãàà áàéõ. Ìºíãº ãàðñàí ÷èíýýãýýðýý ýðãýæ îðäîã ãýæ Ìîíãîë÷óóä ÿðüäàã íü ¿íýíèé ìàãàäëàëòàé. Ãýõäýý îðëîãî èõòýé õ¿ì¿¿ñèéã íàðèéí àæèãëàâàë ¿ðæ áàéãàà íýã òºãðºãèéí àðä ÷ óäààí õóãàöààíû äàðàà ãàð÷ áîëîõ ¿ð ä¿íãèéí òºëººõ çîðèëãî áàéäàã. Íýã ¿ãýýð õýëáýë öàöàæ áàéãàà ìýò õàðàãääàã ìºíãº ò¿¿íèé ç¿ðõ ñýòãýëèéã òàéâøðóóëàõ, ñýòãýë õàíàìæ àâàõ, áîëîâñðîë íýð õ¿íäýý ºñãºõ, õ¿íòýé òàíèëöàõ, øèíý ñàíàà àâàõ ãýõ ìýò õýðýãöýýíä íü çîðèóëàãäàæ áàéäàã. ªºðòºº áàéãàà íººöºº ººðèéíõºº õàìãèéí ÷àäàõ ñàëáàðò çºâººð çàðöóóëàõ ÷àäâàðûã ýçýìøèõ õýðýãòýé.

136

Ë.Î

ÞÓ

Í-Ý

ÐÄÝ

ÍÝ

Áè òàíûã ñàíõ¿¿ãýýð ºäºð á¿õýí õºãæèæ, ñýòãýë áîëîí ýä áàÿëãààð áàÿí òàíñàã àìüäðààñàé ãýæ ÷èí ñýòãýëýýñýý õ¿ñíýì.

137

ÀËÑ

ÛÍ

ÕÀ

ÐÀ


ÀìæèËò Õ¯Ñüå

Íîìûã äóóñòàë íü óíøèæ, äºðâºí á¿ëãèéí òóðøèä íàäòàé ÷èí ñýòãýëýýñýý öàã ãàðãàí ÿðèëöñàíä áàÿðëàëàà. Ýíýõ¿¿ áÿöõàí íîìîíä áè÷èãäñýí ç¿éëñ òàíû àìüäðàëä º÷¿¿õýí ÷ àòóãàé õóâü íýìýð áîëñîí ãýäýãò áè èòãýæ áàéíà. Ýíý íîì çîõèîã÷èéí ç¿ãýýñ ºã÷ áóé óðìûí Î× áºãººä áºõººõ, î÷ õýâýýð íü õàäãàëàõ, ãàë áîëãîí àñààõ, ò¿éìýð áîëãîí ä¿ðýëç¿¿ëýõ íü çºâõºí òàíû ë ñîíãîëò áèëýý.

Îäîî òà àìüäðàëûí óòãà ó÷èð, àç æàðãàë, àìæèëò á¿òýýë, èòãýë íàéäâàð, õ¿ñýë òýì¿¿ëýë, çîðèëãî çîðèëò, áóñäûí òºëººõ õàéð, áàéãóóëëàãà áîëîí óëñ îðíû õºãæèë äýâøëèéí äààìàí õààëãûã íýýæ ÷àäàõ ò¿ëõ¿¿ðèéí òóõàé îëæ ìýäëýý. Ìàãàäã¿é òà àëñûí õàðààíû òºëºº àìüäðàëàà çîðèóëàõ øèéäâýðèéã ýíý íîìûã óíøèõ ÿâöäàà ãàðãàñàí áàéæ áîëîõ þì.

Õýäèéãýýð ýíý íîì èéíõ¿¿ òºãñºæ áàéãàà áîëîâ÷ òàíû ç¿ðõ ñýòãýëä îëîí ç¿éë øèíýýð ýõëýæ áàéãàà áèç ýý. Òèéìýýñ ýíýõ¿¿ íîìûí æèíõýíý òºãñãºë óíøèã÷ òàíû äîòîîä åðòºíöºä áè÷èãäýíý ãýäýãò áè íàéäàæ áàéíà.

ªíäºðò íèññýí øóâóó èë¿¿ àëñûã õàðäàã ãýäýã. Òèéìýýñ èë¿¿ ºíäºð, èë¿¿ õîë ä¿¿ëýí íèñýýðýé...Àãóó ç¿éëñèéí òºëººõ àìüäðàë õýçýý ÷ õÿëáàð áàéäàãã¿é òóë îëîí ñààä áýðõøýýë òîõèîëäîæ áîëíî. Ãýâ÷ þóíä ÷ áóóæ ºãºõã¿éãýýð çîãñîëòã¿é óðàãøëààðàé. Ò¿íýð õàðàíõóéã ç¿õýæ ñóóõààð íýã ÷ ãýñýí ëàà àñàà.

Õèë õÿçãààðàà òýëæ, ÃÝÐÝË áîëæ àìüäàð!!! äîòíûí àíä ìèíü.

138

Ë.Î

ÞÓ

Í-Ý

ÐÄÝ

ÍÝ

ÍÎì ç¯é

1. Ö.Äàìäèíñ¿ðýí, “Ìîíãîëûí íóóö òîâ÷îî”.

2. Ã.Àþóðçàíà, “Öýöýí ìýðãýíèé íýâòýðõèé òîëü”, “2*2=6

áóþó Ñóóò æàðàí ñýòãýã÷”

3. À.Àìàð, “Ìîíãîëûí ò¿¿õ”

4. Á.Áààáàð, “Ìîíãîë÷óóä í¿¿äýë ñóóäàë”

5. Í.Ýíõáàÿð, “Áóðõàí áàãøèéí ñóðãààë”

6. Áèáëèéí îð÷óóëãûí õîðîî, “Àðèóí áèáëè”

7. Ìichael H.Hart, “The a Ranking of the Most influence Persons

in History”.

8. Jim Rohn, “Seven Strategies for Wealth and Happiness”

9. Stephen R Covey, “The 7 Habits of Highly Effective”.

10. Dale Carnegie “How to develop Self Confidence and Influ-

ence people by Public Speaking”

139

ÀËÑ

ÛÍ

ÕÀ

ÐÀ


Ýíýõ¿¿ íîìûã áè ººðèéí 25 íàñíû òºðñºí ºäºðòºº çîðèóëæ, ºäðèéí òýìäýãëýë õóâèéí çîõèîìæèíä òóëãóóðëàí áè÷ñýí þì. Ò¿¿íýýñ õîéø òàâ äàõü óäààãàà õýâëýãäýí óíøèã÷ òàíû ãàðò î÷èæ áàéíà. Çàëóó íàñíû õ¿ñýë ìºðººäºë, ¿çýë áîäîë øèíãýñýí òóë, àëäàà îíîî áàéõûã ¿ã¿éñãýõã¿é ÷ äàõèí çàñâàðëàõã¿é áàéõààð øèéäëýý.

Ýíý íîìíû òóõàé ñàíàë õ¿ñýëòýý [email protected] õàÿãààð çàõèäàë áè÷èí

èëýðõèéëâýë ã¿íýý òàëàðõàõ áîëíî.

Çîõèîã÷

140

Ë.Î

ÞÓ

Í-Ý

ÐÄÝ

ÍÝ

ÒÝÐÃ¯¯Í ÁªËªÃ: ÀÌÜÄÐÀË 7

Àìüäðàë ¿íý öýíýòýé 9

Öàã õóãàöààíû õÿçãààð ... 18

ÄÝÄ ÁªËªÃ: ÀËÑÛÍ ÕÀÐÀÀ 23

VISION-íèé òóõàé 25

Àëñûí õàðàà áà çîðèëãî 30

Ç¿ðõýíä îðøèõ çºí áèëýã 34

Èòãýë íàéäâàðààð èðýýä¿éã õàðàõ òºñººëºë 39

Áýðõøýýëèéã õ¿ëýýæ àâàõ õàíäëàãà 44

Áóñäûí òºëººõ çîâíèë 48

Õàéð 52

Õýçýý ÷ ¿ë äóóñàõ òýì¿¿ëýë ... 55

Øèíæëýõ óõààíû ºíöãººñ 58

ÃÓÒÃÀÀÐ ÁªËªÃ: ØÈÉÄÂÝÐ 85

Îäîî ýñâýë õýçýý ÷ ¿ã¿é ... 87

Øèéäâýðòýý ¿íýí÷ áàé 94

Òºëºâëºëò áà àðãà áàðèë 99

ÕÀÂÑÐÀËÒ ÁªËªÃ: ÇªÂËªÌÆ 101

Öàã òóòàì àíõààð÷ ÿâàõ ãóðâàí ñýäýâ 103

Öàã òóòàì ººðèéãºº õºãæ¿¿ëýõ äºðâºí òàëáàð 112

Àìæèëò õ¿ñüå 136

Íîì ç¿é 137

ãÀÐ×èã

141

ÀËÑ

ÛÍ

ÕÀ

ÐÀ


142

Ë.Î

ÞÓ

Í-Ý

ÐÄÝ

ÍÝ

143

ÀËÑ

ÛÍ

ÕÀ

ÐÀ


Documents

Алсын Хараа