ΘΕΩΡΙΕΣ ΜΑΘΗΣΗΣ

ΓΓΕΕΝΝΙΙΚΚΑΑ ΧΧΑΑΡΡΑΑΚΚΤΤΗΗΡΡΙΙΣΣΤΤΙΙΚΚΑΑ ΘΘΕΕΩΩΡΡΙΙΩΩΝΝ ΜΜΑΑΘΘΗΗΣΣΗΗΣΣ ΗΗ ΘΘΕΕΩΩΡΡΙΙΑΑ ΚΚΟΟΙΙΝΝΩΩΝΝΙΙΚΚΗΗΣΣ ΜΜΑΑΘΘΗΗΣΣΗΗΣΣ

ΘΕΩΡΙΕΣ ΜΑΘΗΣΗΣ

Το φαινόμενο της μάθησης είναι δύσκολο να περιγραφεί με την βοήθεια ο-

ρισμού ή ως συγκεκριμένο φυσικό ή άλλο φαινόμενο ή προϊόν εργαστηριακού πει-ράματος. Μπορεί την μάθηση να την συγκρίνει κανείς με τον ηλεκτρισμό που γίνε-ται αντιληπτός από τα αποτελέσματά του. Οι κυριότερες θεωρίες της μάθησης είναι:

1. Συμπεριφοριστικές (Behaviouristic) με εκπρόσωπο τον Skinner 2. Γνωστικές (Cognitive) με εκπρόσωπους τον Piaget και Bruner 3. Ανθρωπιστικές (Humanistic) με εκπρόσωπους τον Maslow και Carl

Rogers 4. Κοινωνικής μάθησης (Social learning) με εκπρόσωπο τον Bandura

ΟΙ ΘΕΩΡΙΕΣ ΜΕ ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ 1. Συμπεριφοριστικές (Behaviouristic) Το περιβάλλον συγκροτεί την συμπεριφορά. Η μάθηση καθορίζεται από τις επι-δράσεις του περιβάλλοντος και όχι από τις ιδιότητες του ατόμου. Μάθηση είναι η αλλαγή της (εξωτερικής) συμπεριφοράς του ατόμου. (η εξωτερική συμπερι-φορά θεωρείται μετρήσιμο μέγεθος αντίδρασης στα περιβαλλοντικά ερεθίσμα-τα). Στηρίζεται στο δίπτυχο: ΕΡΕΘΙΣΜΑ-ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ 2. Γνωστικές (Cognitive) Ο διδάσκων σύμφωνα με τις Γνωστικές θεωρίες έχει σαν στρατηγική

a. ενημερώνει τους διδασκόμενους για το τι πρέπει να πετύχουν b. τους υπενθυμίζει όσα ήδη γνωρίζουν c. στην πορεία, αξιοποιεί τις υπάρχουσες γνώσεις και εμπειρίες d. ενεργοποιεί το νου των διδασκομένων ώστε να διερευνήσουν σταδι-

ακά όλες τις πλευρές και τα συστατικά του εκάστοτε αντικειμένου μάθησης

3. Ανθρωπιστικές (Humanistic) Η μάθηση είναι το αποτέλεσμα της συνειδητής και υπεύθυνης αξιοποίησης

a. των δυνατοτήτων των ατόμων b. των προσφερόμενων ευκαιριών c. της εμπειρίας

Ο διδάσκων σύμφωνα με τις Ανθρωπιστικές θεωρίες έχει σαν στρατηγική 1. Προσπαθεί να ενημερώσει τους εκπαιδευόμενους να αναγνωρίσουν

την ανάγκη για μάθηση 2. ενδιαφέρεται για τους προσωπικούς τους στόχους 3. υποκινεί την ενεργοποίηση του ενδιαφέροντός τους 4. υποκινεί την ενεργοποίηση των δυνατοτήτων τους

4. Κοινωνικής μάθησης (Social learning) Η μάθηση είναι η αλλαγή στη συμπεριφορά του ατόμου η οποία προκαλείται από (το εξωτερικό περιβάλλον) την συμπεριφορά των άλλων η οποία λειτουρ-γεί σαν πρότυπο. Το άτομο επιλέγει τις εξωτερικές επιδράσεις, τις ερμηνεύει με βάση τις υπάρχουσες εμπειρίες του, τις οργανώνει και στην συνέχεια δρα, βρί-

Αρχοντούλης Αντώνης Φυσικός ΠΕ0401 2008

σκεται επομένως σε αλληλεπίδραση με το περιβάλλον του. Άρα τα άτομα επη-ρεάζουν με την συμπεριφορά τους το περιβάλλον τους το οποίο με την σειρά του επηρεάζει τη διαμόρφωση της συμπεριφοράς τους.

ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ ΤΩΝ ΘΕΩΡΙΩΝ ΜΑΘΗΣΗΣ

Συμπεριφοριστικές Γνωστικές Ανθρωπιστικές Κοινωνικής μάθησης

Κύρια πηγή μάθησης

Ερεθίσματα του περι-βάλλοντος

Εσωτερική γνωστική δο-μή

Συναισθηματικές και γνωστικές ανάγκες

Αλληλεπίδραση ατόμου και πε-ριβάλλοντος

Ρόλος του Δα-σκάλου

Συστηματικός σχεδια-σμός της διδασκαλίας με βάση κατάλληλα ερεθίσματα, επιβρα-βεύσεις και ενθαρρύν-σεις

Αξιοποίηση της υπάρχου-σας γνώσης και εμπειρίας για την πρόσ-ληψη του νέ-ου υλικού

Προώθηση της ολικής ανάπτυ-ξης και έκφρα-σης του ατόμου

Άντληση δι-δαγμάτων από την αλληλεπί-δραση ατόμου και περιβάλλο-ντος, ενίσχυση της ομαδικής εργασίας και της ενεργητι-κής συμμετο-χής

Επίκεντρο Δάσκαλος θέμα Εκπαιδευόμενος

Η γνώση

=αλήθεια – ανεξάρτη-τη από δάσκαλο και μαθητή

Βρίσκεται έξω από τον μά-θητη και το δάσκαλο

Από τον κομ-φορμισμό στην απελευ-θέρωση

Ενίσχυση επιθυμητών αντιδράσεων Εξερεύνηση των δια-φόρων αντιδράσεων

Πειθαρχημένη μάθηση Μάθηση μέσω ανακάλυψης

Μίμηση προτύ-πων Ομαδική μάθηση

Η θεωρία Κοινωνικής μάθησης (Social learning) του Α. Bandura

Η μάθηση κατά τον Bandura είναι κυρίως διαδικασία επεξεργασίας πληρο-

φοριών σχετικών με το περιβάλλον και τη συμπεριφορά, οι οποίες μετατρέπονται σε συμβολικές αναπαραστάσεις που αποτελούν τον οδηγό για τις μετέπειτα ενέρ-γειες του ατόμου. Η μάθηση επιτυγχάνεται σε κάθε περίπτωση κατά κανόνα με δύο τρόπους. Είτε ενεργά, είτε επαγωγικά. Στις περισσότερες περιπτώσεις γίνεται συνδυασμός των δύο.

Η Ενεργός Μάθηση: το άτομο μαθαίνει με την ενεργό δράση, με το να κάνει δηλαδή το άτομο το ίδιο κάτι πραγματικά. Ο Bandura σχετικά με το ρόλο της ενίσχυσης, του αποτελέσματος δηλαδή της αντίδρασης, θεωρεί ότι ο ρόλος της είναι περισσότερο πληροφοριακός και πα-ρωθητικός, όπως οι γνωστικοί ψυχολόγοι. Οι γνωστικές λειτουργίες και η παρώθη-ση έχουν μεγαλύτερη αξία από την ενίσχυση.

Η θεωρία του στηρίζεται στο ότι: α. Η συμπεριφορά είναι αποτέλεσμα εσωτερικών & εξωτερικών παραγόντων β. Σημαντικός είναι ο ρόλος των νοητικών/γνωστικών διαστάσεων της συ-

μπεριφοράς.


γ. Η συμπεριφορά μας δεν είναι μόνον αποτέλεσμα των εξωτερικών ενι-σχύσεων. Με βάση προηγούμενες εμπειρίες μας τείνουμε να δημιουργούμε ορισμέ-νες προσδοκίες όσον αφορά την έκβαση των ενεργειών μας.

Η Επαγωγική Μάθηση : Μάθηση με Μίμηση Προτύπου: το άτομο μαθαίνει με το να παρατηρεί δηλαδή ένα πρότυπο να ενεργεί, οπότε πρόκειται για επαγω-γική μάθηση. Μαθαίνεται πιο εύκολα η συμπεριφορά του μοντέλου που οδηγεί την επιτυχία παρά αυτή που οδηγεί στην αποτυχία. Η εξωτερική ενίσχυση δεν είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την εκδήλωση κάποιας συμπεριφοράς. Τις περισσότερες φορές απλώς παρατηρούμε τι κάνουν οι άλλοι, και τους μιμούμαστε.

Η μάθηση από παρακολούθηση προτύπων είναι περισσότερο αποτελεσματι-κή στη ζωή μας από κάθε άλλη μορφή μάθησης

Ιδιαίτερο ρόλο στη μάθηση μέσω παρατήρησης προτύπων έδωσε ο Bandura στη λειτουργία των γνωστικών αναπαραστάσεων. Είναι νοητικές αναπαραστάσεις που δημιουργεί το άτομο προκειμένου να δρομολογήσει την μιμητική εκδήλωση της συμπεριφοράς αλλά και να αποτελέσει το κριτήριο με βάση το οποίο θα κρίνει την ορθότητα της συμπεριφοράς.

Ιδιαίτερη έμφαση και στη μίμηση της επιθετικής συμπεριφοράς. Ιδιαίτερα μελέτησε το πρόβλημα της μίμησης της επιθετικότητας σε πρότυπα που προβάλλο-νται από την τηλεόραση. Αν και οι έρευνες δεν έδειξαν ακόμη σαφώς ότι όλοι οι άνθρωποι μιμούνται την προβαλλόμενη επιθετική συμπεριφορά, έχει γίνει καταφα-νές ότι τουλάχιστον μερικοί άνθρωποι επηρεάζονται οπωσδήποτε.

Η θεωρία του Bandura μας βοηθάει να ελέγχουμε την συμπεριφορά παιδιών υπερκινητικών και αυθόρμητων. Η βασική της φιλοσοφία λέει: "Ο άνθρωπος μα-θαίνει περισσότερα πράγματα παρατηρώντας συμπεριφορές προτύπων, παρά στην οικογένεια και το σχολείο".Τα πρότυπα της τηλεόρασης είναι φτιαγμένα και επι-λεγμένα έτσι ώστε να εξασφαλίζουν την μεγαλύτερη δυνατή πρόσκτηση των στοι-χείων που παρουσιάζονται.

Το μοντέλο των προτύπων, του Bandura. Σε αντίθεση με τη συμπερι-φοριστική μάθηση, η μάθηση μέσω προτύπων καλύπτει πιο σύνθετες μορφές συ-μπεριφοράς. Περισσότερα μαθαίνει κανείς αλληλεπιδρώντας με τους γύρω του και παρακολουθώντας παρά σε χώρους όπως η οικογένεια ή το σχολείο όπου τα πρό-τυπα είναι περιορισμένα. Σήμερα ο κοινωνικοποιητικός ρόλος της τηλεόρασης και των άλλων ΜΜΕ καθίσταται κυρίαρχος. Τα βίντεο γκέημ προβάλλουν πρότυπα που προβληματίζουν σε μεγάλο βαθμό τους επιστήμονες, αλλά παρ' όλα αυτά εξακο-λουθούν να παραμένουν ανεξέλεγκτα. Ήδη από το 1960 ο Bandura υιοθετεί την τριαδική αμοιβαιότητα των παραγόντων της μάθησης (άτομο- περιβάλλον- συμπε-ριφορά) που είδαμε παραπάνω. Πειράματα σε ποντίκια μέσα σε λαβύρινθο έδειξαν ότι τα πειραματόζωα που παρακολουθούσαν τις προσπάθειες άλλων ποντικιών να βρουν την διέξοδο, παρουσίασαν πολύ καλύτερα αποτελέσματα όταν ήρθε η σειρά τους. Σύμφωνα με τον Ε.Κολιάδη αυτή είναι η σχηματοποιημένη παράσταση της μάθησης με παρατήρηση και μίμηση προτύπων: Η μίμηση περνάει από ένα εσωτε-ρικό πλαίσιο διαδικασιών που κρίνει τον τρόπο με τον οποίο θα πραγματοποιηθεί. Γι' αυτό η λέξη μίμηση, επειδή δηλαδή δεν είναι άκριτη και ενστικτική, αντικατα-στάθηκε από την λέξη modeling που σημαίνει ένα πιο ευρύ πλαίσιο ψυχολογικών διαδικασιών. Η Ενίσχυση του προτύπου όταν εκδηλώσει μια συμπεριφορά δεν έχει να κάνει -για τον παρατηρητή- με την ενίσχυση του Skinner. Αυτή λέγεται συμβο-λική ενίσχυση.

Χρήση των προτύπων: Τα πρότυπα χρησιμοποιούνται στις εξής περιπτώσεις:

1. Αντιμετώπιση φοβιών 2. Απόκτηση νέας συμπεριφοράς 3. Αναστολή - αποδέσμευση υπάρχουσας συμπεριφοράς 4. Ενεργοποίηση λανθάνουσας συμπεριφοράς 5. Επικέντρωση της προσοχής σε στοιχεία του περιβάλλοντος 6. Συναισθηματική διέγερση


Εξωτερικές προϋποθέσεις που επιδρούν: Κατά την μάθηση με βάση τα πρό-τυπα υπάρχουν ορισμένες εξωτερικές προϋποθέσεις που επιδρούν στο είδος και στην διάρκειά της. Αυτές είναι:

1. Τα χαρακτηριστικά του παρατηρητή 2. Τα χαρακτηριστικά του προτύπου 3. Τα κοινά σημεία προτύπου και παρατηρητή

Η κοινωνική μάθηση του Bandura δίνει έμφαση στη παρατήρηση και μοντε-λοποίηση των συμπεριφορών, των στάσεων, και των συναισθηματικών αντιδράσε-ων των άλλων. Ο Bandura (1971 Social Learning Theory New York: General Learning Press) ισχυρίζεται: «Η μάθηση θα ήταν υπερβολικά επίμοχθη, για να μην αναφέρουμε επικίνδυνη, εάν οι άνθρωποι έπρεπε να στηριχθούν απλώς στα αποτε-λέσματα των ενεργειών τους για να ενημερωθούν τι να κάνουν. Ευτυχώς, η αν-θρώπινη συμπεριφορά μαθαίνεται περισσότερο παρατηρητικά μέσω της μοντελο-ποίησης: από την παρατήρηση άλλων, κάποιος διαμορφώνει μία ιδέα για το πώς οι νέες συμπεριφορές εκτελούνται, και στις πιο πρόσφατες περιπτώσεις αυτές οι κω-δικοποιημένες πληροφορίες χρησιμεύουν ως ένας οδηγός για δράση.».

Η κοινωνική μάθηση εξηγεί την ανθρώπινη συμπεριφορά από την άποψη της συνεχούς αμοιβαίας αλληλεπίδρασης μεταξύ γνωστικών, συμπεριφοριστικών, και περιβαλλοντικών επιρροών.

Οι επεξεργασίες του συστατικού που βρίσκονται στην παρατηρητική μάθηση είναι:

1. Προσοχή, συμπεριλαμβανομένων των διαμορφωμένων γεγονότων (διακριτικότητα, συναισθηματικό σθένος, πολυπλοκότητα, επικράτη-ση, λειτουργική αξία) και των χαρακτηριστικών του παρατηρητή (αι-σθητήριες ικανότητες, επίπεδο διέγερσης, αντιληπτικό σύνολο, προ-ηγούμενη ενίσχυση),

2. διατήρηση, συμπεριλαμβανομένης της συμβολικής κωδικοποίησης, της γνωστικής οργάνωσης, της συμβολικής πρόβας, της πρόβας μη-χανών),

3. αναπαραγωγή μηχανών, συμπεριλαμβανομένων των φυσικών ι-κανοτήτων, αυτοπαρατήρησης της αναπαραγωγής, ακρίβεια της α-νατροφοδότησης, και

4. κίνητρο, συμπεριλαμβανομένης της εξωτερικής ενίσχυσης, και αυτοενίσχυσης.

Επειδή καλύπτει την προσοχή, τη μνήμη και το κίνητρο, η κοινωνική μάθηση εκτείνεται και προς τα γνωστικά και προς τα συμπεριφοριστικά πλαίσια. Η θεωρία του Bandura βελτιώνει την αυστηρά συμπεριφοριστική ερμηνεία της διαμόρφωσης παρεχόμενη από τους Miller & Dollard.

Η κοινωνική θεωρία μάθησης έχει εφαρμοστεί εκτενώς : 1. στην κατανόηση της επιθετικότητας και 2. των ψυχολογικών διαταραχών, ιδιαίτερα στα πλαίσια της τροποποί-

ησης συμπεριφοράς 3. Είναι επίσης το θεωρητικό έδαφος για την τεχνική διαμόρφωσης συ-

μπεριφοράς που χρησιμοποιείται ευρέως στα επιμορφωτικά προ-γράμματα.

Τα τελευταία χρόνια ο Bandura έχει στρέψει την εργασία του στην έννοια της αυτορύθμισης .

Παραδείγματα κοινωνικών καταστάσεων:

Τα πιό κοινά (και κυρίαρχα) παραδείγματα μάθησης των κοινωνικών κατα-

στάσεων είναι οι τηλεοπτικές διαφημίσεις, οι οποίες προτείνουν ότι η κατανάλωση ενός συγκεκριμένου ποτού ή η χρησιμοποίηση ενός ιδιαίτερου σαμπουάν θα μας καταστήσει δημοφιλείς και θα κερδίσει το θαυμασμό των ελκυστικών ανθρώπων. Ανάλογα με τις σχετικές συστατικές διαδικασίες (όπως η προσοχή ή το κίνητρο),



μπορούμε να διαμορφώσουμε τη συμπεριφορά που παρουσιάζεται στη διαφήμιση και να αγοράσουμε το προϊόν που διαφημίζεται. Αρχές:

1. Το πιό υψηλό επίπεδο παρατηρητικής μάθησης επιτυγχάνεται αφού πρώτα οργανωθεί και προετοιμαστεί η διαμορφωμένη συμπεριφορά συμβολικά και κατόπιν θεσπιστεί ανοικτά. Η κωδικοποίηση διαμορφώνει τη συμπεριφορά στις λέξεις, τις ετικέτες ή τα αποτελέσματα εικόνων στη καλύτερη διατήρη-ση από την απλή παρατήρηση.

2. Τα άτομα είναι πιθανότερο να υιοθετήσουν μία διαμορφωμένη συμπεριφορά εάν οδηγεί στις εκβάσεις που εκτιμούν.

3. Τα άτομα είναι πιθανότερο να υιοθετήσουν μία διαμορφωμένη συμπεριφορά εάν το πρότυπο είναι παρόμοιο με τον παρατηρητή και έχει θαυμαστή θέση και η συμπεριφορά έχει λειτουργική αξία.

Documents

ΘΕΩΡΙΕΣ ΜΑΘΗΣΗΣ