www.dhammahome.com

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation

จตปรมตถ

เลม ๕

บรรยายโดย

สจนต บรหารวนเขตต

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕

www.dhammahome.com

สารบญ

หนา

กามาวจรจต คอ อกศลจต ๑๒ - อเหตกจต ๑๘ – กามโสภณ ๒๔

เหตททรงแสดงอโสภณจต โดยอกศลจต ๑๒ ดวงกอน

ความหมายของ อกศล

โลภมลจตเปนศตรทคอยเอาใจทกอยาง

ลกษณะของอกศล ตรงขามกบ ลกษณะของกศล

ทชอวา สข เพราะทนไดงาย ทชอวา ทกข เพราะทนไดยาก

ลกษณะของกศลธรรมอกประการหนง

กศลจตเกดยาก มวธใหบญกศลเกดขนบอย ๆ หรอไม

เหตใหเกดกศล ดวยสามารถทกาหนดคอพจารณาได

เหตใหเกดกศล ดวยสามารถแหงการเปลยน

เหตใหเกดกศล ดวยสามารถแหงการประพฤตเสมอ

เหตใหเกดกศล ดวยสามารถแหงการผกใจไวคอพจารณาโดยแยบคาย

กศลมหลายขน-ลกษณะของเสยง-สงทปรากฏทางตา

กามาวจรจต ๕๔ ดวง เปนอโสภณจต ๓๐ ดวง เปนโสภณจต ๒๔ ดวง

อโสภณจตเปนจตทไมประกอบดวยโสภณเจตสก

เหตทจาแนกอกศลจต ๑๒ ดวง โดยแยกตามเหตทประกอบ

การททรงแสดงโลภมลจต ๘ กอนอกศลจตประเภทอน

ความหมายของคาวา “มล”

ปฐมมหารกขสตร

ขณะนกาลงอยใกลพระรตนตรยหรอไม

ฟงพระธรรมเพอใหเขาใจ

เหนโทษเนอง ๆ ในธรรมทงหลายอนเปนปจจยแหงอปาทาน

ละตณหาทเกดกบความเหนผดกอน

๑

๑

๒

๒

๓

๕

๕

๖

๖

๘

๘

๙

๑๐

๑๒

๑๒

๑๒

๑๓

๑๓

๑๕

๑๕

๑๖

๑๗

๑๗

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕

www.dhammahome.com

สารบญ

หนา

สตตสตรท ๑ – ละสกกายทฏฐกอนทจะละกามราคะ

อฏฐสาลณ นกเขปกณฑ – ลกษณะของโลภะ

ชอวา ความยนด ดวยอรรถวา พอใจ อธบายวา ทาใหอยาก

ชอวา ความเพลดเพลน

ทชอวา ความสยบ

ทชอวา ความหมกมน ดวยอานาจวากลนเอาไปเสยเสรจสน

ทชอวา ความใคร -ทชอวา ความของอย - ทชอวา ความจมอย

ทชอวา ธรรมชาตผครามา

ทชอวา ธรรมชาตอนรอยรด โดยความหมายวา สบตอไว

ชอวา วสตตกา

ทชอวา ธรรมชาตเปนเพอนสอง

ทชอวา ความเยอใยเนองดวยความเสนหา

ทชอวา ความผกพน

ทชอวา การหวง เพราะหวงอารมณทงหลาย

ทชอวา ธรรมชาตผกระซบ

คาวา ธรรมชาตเปนเหตซมซานไป

อาวรณ - ตณหา - เหตแหงทกข – แดนเกดแหงทกข

บวง - เบด - ตณหาเหมอนแมนา – ตณหาเหมอนขาย

ตณหา ชอวา เชอกผก - ชอวา ตณหาเหมอนสมทร

ลกขณาทจตกกะ ของ ตณหา

โลภะ มความยดอารมณ ดจลงตดตง จาก มกกฎสตร

โทษของกาม – เหนโทษของสกกายทฏฐกอน

โลภะ มการไมละไปเปนอาการปรากฏ จาก คงคมาลชาดก

๑๘

๒๐

๒๑

๒๒

๒๒

๒๒

๒๓

๒๓

๒๓

๒๔

๒๔

๒๕

๒๕

๒๖

๒๖

๒๖

๒๖

๒๗

๒๗

๒๘

๒๙

๓๑

๓๒

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕

www.dhammahome.com

สารบญ

หนา

เหน ไดยน ไดกลน ลมรส รสมผส แลวคลอยตามอารมณ

สงโยชน – ปฐมสงโยชนสตร

อปมาผ ทเหนโทษเนอง ๆ ในธรรมทงหลายอนเปนปจจยแหงสงโยชน

อารมณตาง ๆ กระทบไมวางเวน เปนปจจยใหโลภะเกด

โลภมลจต ๘ ดวง จดเปน ๔ ค -- โลภมลจตคท

โลภมลจตคท ๒

โลภมลจตคท ๓

โลภมลจตคท ๔

ทบทวนโลภมลจต ๘ ดวง ในภาษาบาล

ทรงแสดงโลภมลจต ๘ ดวงตามลาดบของโทษ

จตทกดวงตองเกดรวมกบเจตสก

ลกษณะของเวทนาเจตสก

เวทนาเปรยบเหมอนพระราชา

ลกษณะของโสมนสเวทนา ขอความในอฏฐสาลน

ลกษณะของโสมนสเวทนา ขอความในอภธมมตถวภาวนฎกา

จตจะปราศจากเวทนาไมได

ลกษณะของโสมนสเวทนา ขอความในวสทธมรรค

เหตใหเกดโสมนสเวทนา

เหน ไดยน แลวเปนโลภมลจต

อเบกขาเวทนา - โลภะ หรอ โมหะ

โมหเจตสก เกดกบโลภมลจต

ทฏฐทเกดรวมกบโลภมลจต

ทฏฐคอกนดาร

๓๔

๓๕

๓๕

๓๖

๓๗

๓๗

๓๗

๓๘

๓๘

๓๙

๓๙

๔๐

๔๑

๔๒

๔๒

๔๓

๔๔

๔๔

๔๕

๔๖

๔๘

๔๙

๕๑

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕

www.dhammahome.com

สารบญ

หนา

ขาศกตอสมมาทฏฐ

ความผนแปรแหงทฏฐ

สงโยชนคอทฏฐ

คาโห – ความยดถอ

ความตงมน

ทชอวา กมมคโค – ทางชว

ทชอวา มจฉาปโถ – ทางผด

การถวายทดนสรางสานก

ทฏฐในชวตประจาวน

อกศลบางครงรนแรง

ถาไมรความจรงในชวตประจาวน

สตปฏฐาน กบ การไปนงสมาธ

เสยงมลกษณะดง

จะละวาเราไดอยางไร

ตามสภาพธรรม เราไมม

จะเจรญสตขณะนนไดหรอไม

หนทางเดยว

อยายดถอขอปฏบตทผด

ลกษณะของมจฉาทฏฐ

มจฉาทฏฐ [๑]

มจฉาทฏฐ [๒]

มจฉาทฏฐ [๓]

มจฉาทฏฐ [๔]

๕๑

๕๒

๕๒

๕๓

๕๓

๕๓

๕๓

๕๔

๕๖

๕๖

๕๗

๕๘

๕๙

๖๐

๖๐

๖๑

๖๑

๖๒

๖๒

๖๒

๖๓

๖๓

๖๓

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕

www.dhammahome.com

สารบญ

หนา

เหตเกดแหงทฏฐ

กวาการฟงจะมการเขาใจ

เหตใหเกดทฏฐประการท ๑

เหตใหเกดทฏฐประการท ๒

อาทจจสตร ขอ ๕๑๖

โพชฌงค ๗

เกอกลผ ทปฏบตผด

ฉลาดในธรรมของพระอรยะ

การสงวร

ไมฉลาดในธรรมของพระอรยะ

สงวรวนย ๕

ปหานวนย ๕

ตทงคปหาน – วกขมภนปหาน

สมจเฉทปหาน – ปฏปสสทธปหาน

นสสรณปหาน

ปหานวนย

ในขณะวรตทจรต

เหตใหเกดทฏฐประการท ๔

เรองของมงคลตนขาว ...๑

เรองของมงคลตนขาว ...๒

เปนผ ทมนคงขนในเรองของกรรม

ทฏฐ – กาวลวงไดยาก

กนดารคอทฏฐ

๖๖

๖๙

๗๑

๗๒

๗๒

๗๓

๗๓

๗๔

๗๖

๗๖

๗๖

๗๙

๗๙

๘๐

๘๐

๘๑

๘๑

๘๒

๘๓

๘๔

๘๕

๘๖

๘๗

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕

www.dhammahome.com

สารบญ

หนา

ลกษณะของทฏฐ กบ ปญญา

พระโสดาบนขบรถ

ผอดทนสามารถบรรลผล

วจวญญตรป

การทจะเขาใจธรรมจรง ๆ

เหตผลของการศกษาพระวนย

แมคาวา อนตตา

สงทปรากฏไมใชสตว บคคล

นมตของสงทปรากฏทางตา

ทกาลงเหนเปนอนตตาอยางไร

เปนรป เปนนาม หรอ เปนนมต

ไมใชเรองงาย ๆ ทจะเขาถง...

อนตตา กบ วทยาศาสตร

อยากจะปฏบต จะปฏบตอยางไร

เหนขณะนเปนอนตตาหรอยง

เหนส สมความหมายอยางไร

ปรมตถธรรมเปนอนตตา

เหนนาฬกา เปนมจฉาทฏฐหรอไม

ขณะนเปนอะไร โลภะหรอเมตตา

ปถชนผมไดสดบ

ปถชนยงกเลสมากมายใหเกด

ยงพฆาตสกกายทฏฐไมได

ชอวา ปถชน ดวยอรรถวา จานวนมากคอยแตจะมองดหนาศาสดา

๘๗

๘๘

๘๙

๙๐

๙๐

๙๑

๙๒

๙๓

๙๔

๙๖

๙๖

๙๗

๙๘

๙๙

๙๙

๑๐๒

๑๐๓

๑๐๔

๑๐๕

๑๐๖

๑๐๖

๑๐๗

๑๐๗

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕

www.dhammahome.com

สารบญ

หนา

ชอวา ปถชน ดวยอรรถวา ออกไปไมไดจากคตทงปวงเปนสวนมาก

ชอวา ปถชน ดวยอรรถวา สรางอภสงขารตาง ๆ เปนสวนมาก

ชอวา ปถชน ดวยอรรถวา ถกโอฆะตาง ๆ พดไปเปนสวนมาก

ชอวา ปถชน ดวยอรรถวา ถกความเดอดรอนตาง ๆ ใหเดอดรอนอยเปน-

สวนมาก

ชอวา ปถชน ลวนแตเบอนหนาหนธรรมของพระอรยะ ยดมนอยใน-

ธรรมตา ๆ

ชอวา ปถชน ดวยอรรถวา ชนนเปนปถ ไมเกยวของกบพระอรยะ-

ทงหลาย

ปถชน ๒ พวก คอ อนธปถชน ๑ และ กลยาณปถชน ๑

การทรงเจา เปนมงคลตนขาวหรอไม

การสกตามตว การแขวนพระเครอง เปนมงคลตนขาวหรอไม

๑๐๗

๑๐๘

๑๐๘

๑๐๙

๑๑๐

๑๑๐

๑๑๑

๑๑๑

๑๑๓

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕ ๑

www.dhammahome.com

กามาวจรจต คอ อกศลจต ๑๒ - อเหตกจต ๑๘ - กามโสภณ

สาหรบกามาวจรจต มมากประเภท เพราะเหตวาเปนอกศลจต ๑๒ ดวง เปน

อเหตกจต คอ จตซงไมประกอบดวยเหต ๖ จานวน ๑๘ ดวง และเปนกามโสภณ ๒๔

ดวง

ขณะนใหทราบวา กามาวจรจตซงมมากถง ๕๔ ดวง หรอ ๕๔ ประเภทน ก

เพราะเหตวา เปนอกศลจต ๑๒ ดวง ซงอกศลจตจะเปนรปาวจรภม จะเปนรปธาต หรอ

จะเปนอรปธาต จะเปนโลกตตรธาตไมไดเลย

อกศลจตทงหมด คอ ทง ๑๒ ดวง เปนกามธาต เปนกามาวจรจต เปนไปในรป

ในเสยง ในกลน ในรส ในโผฏฐพพะ และในวตถกามทงหลาย เวนนพพาน

สาหรบกามาวจรจต ๕๔ เปนอกศลจต ๑๒ ดวง เพราะเหตวาประกอบดวย

อกศลธรรม คอ อกศลเจตสก เปนอเหตกจต คอ จตทไมประกอบดวยเจตสกซงเปนเหต

๖ คอ ไมประกอบดวย โลภเหต โทสเหต โมหเหต ซงเปนอกศลเหต ๓ และไม

ประกอบดวยโสภณเหต ๓ คอ ไมประกอบดวย อโลภเหต อโทสเหต และ อโมหเหต จง

เปนอเหตกจต ๑๘ ดวง รวมเปน ๓๐ ดวง ซงเปนอโสภณจต และเปนกามโสภณ อก

๒๔ ดวง จงรวมเปน ๕๔ ดวง

เหตททรงแสดงอโสภณจต โดยอกศลจต ๑๒ ดวงกอน

ทแสดงกามาวจรจต ๕๔ โดยแสดงอกศลจต ๑๒ และอเหตกจต ตามลาดบ ก

เพราะเหตวา ทงอกศลจต ๑๒ และ อเหตกจต เปนอโสภณจต แสดงจตประเภทซงไมด

งาม ไมประกอบดวยโสภณเจตสกเสยกอน เพราะเหตวามมากในชวตประจาวน

และสาหรบอโสภณจต ๓๐ ดวง กแสดงเรองของอกศลจต ๑๒ ดวงกอน เพราะ

เหตวาเปนจตทไมดงาม เปนโทษ และใหผลเปนทกข

เพราะฉะนนจงทรงแสดงโดยนยตาง ๆ และทง ๆ ทมมากและรยาก เมอรแลว ก

ยงละยาก เพราะฉะนนจงทรงแสดงโดยประการทงปวง ทจะใหเหนโทษของอกศลจต

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕ ๒

www.dhammahome.com

ทกทานไมมใคร ไมรจกอกศลจต เพราะเหตวาคนเคยกบคาวา โลภะ โทสะ โมหะ อย

เสมอ และทกทานพอจะรลาง ๆ วา มอกศลจตมาก คอ ไมพนไปจากโลภะ โทสะ โมหะ

แตการทจะละโลภะ โทสะ โมหะ เปนเรองยาก เพราะฉะนนจงควรทจะรเรองของอกศล

จตเสยกอน

ความหมายของ อกศล

สาหรบอกศล ๑๒ ดวง ควรทจะไดทราบความหมายของ “อกศล” ซงในอฏฐ

สาลน จตตปปาทกณฑ มขอความวา

ชอวา “อกศล” เพราะไมใช “กศล”

โดยมากถามคาปฏเสธอยขางหนา คอ “อ” กมกแสดงโดยนยวา ตรงกนขาม

เสมอ แทนทจะอธบายวาเปนอยางไร กบอกแตเพยงวา เพราะไมใชกศล คาอธบาย

ตอไปมวา

คอ เปนปฏปกษตอกศล ดจศตร ผมใชมตร เปนปฏปกษตอมตร

คอ ตรงกนขามกบการกระทาของมตรทกอยาง กศลนเหมอนเพอนทจะอานวย

ความสะดวกสบาย ความสข เกอกลอปการะ ใหคณทกประการ

เพราะฉะนนอกศลเปนธรรมทเปนปฏปกษตอกศล คอ ตรงกนขาม กระทาทก

อยางทมตรไมกระทา เพราะฉะนนกเปรยบเหมอนศตร ซงไมใชมตร ยอมเปนปฏปกษ

ตอมตร

เพราะฉะนนศตรของทกทานไมใชอยขางนอก หรอวาไมใชอยภายนอกเลย แต

วาอยภายในและใกลชดทสด คอ ทกขณะทอกศลธรรมเกดขน เปนปฏปกษ เปนศตร

ไมใชมตร

โลภมลจตเปนศตรทคอยเอาใจทกอยาง

สาหรบโลภมลจต ทกทานกคงทราบ เปนศตรทคอยเอาใจทกอยาง ให

เพลดเพลน ใหยนด ใหสะดวกสบาย ไมใหเดอดรอนใจ เพราะฉะนนกยอมไมพราก

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕ ๓

www.dhammahome.com

จากไปเลย เพราะวาเปนผ ทคอยเอาใจ ใหสบายใจ พะเนาพะนอทกสงทกประการ ซง

ทกทานกคงชอบศตรคนน เปนศตรทใกลชด และคอยเอาอกเอาใจดวย คอยทาให

สบายใจ ใหเพลดเพลนทกอยาง เพราะฉะนนกไมเหนโทษ และกไมคดทจะจากศตรผ น

ไปเลย

ลกษณะของอกศล ตรงขามกบ ลกษณะของกศล

สาหรบลกษณะของอกศล ขอความในอฏฐสาลน จตตปปาทกณฑ มวา

“อกศล” มวบากเปนทกข มโทษเปนลกษณะ

ซงเปนลกษณะทตรงกนขามกบลกษณะของกศล

สาหรบลกษณะของกศลธรรมม ๒ นย คอ

มสขวบาก อนไมมโทษ เปนลกษณะ

มอนกาจดอกศล เปนรสะ คอ เปนกจ

มความผองแผว เปนปจจปฏฐาน คอ เปนอาการปรากฏ

มโยนโสมนสการ เปนปทฏฐาน โดยนยหนง

อกนยหนง หรออกอยางหนง

“กศล” ชอวา ความไมมโทษ เปนลกษณะ

มภาวะผองแผว เปนรสะ

มวบากทนาปรารถนา เปนปจจปฏฐาน คอ เปนอาการทปรากฏ

มโยนโสมนสการ หรอความไมมโทษ เปนปทฏฐาน

ซงทานผ ฟงกจะเหนไดวา แลวแตความสามารถ หรอแลวแตการสะสมของผ ทจะ

พจารณา เพอทจะรลกษณะของธรรมซงเปนกศลวา ทานระลกถงลกษณะใด เชน

ลกษณะของกศลนยทหนง ทวา มสขวบาก อนไมมโทษ เปนลกษณะ

เวลาทไดรบผลของกศล ขณะนนกเปนความสะดวก ความสบาย ความสข ไมม

ความเดอดรอนใจ พอทจะรวา กศลแลว กยอมมลกษณะทมสขวบาก คอ ใหผลเปนสข

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕ ๔

www.dhammahome.com

เคยพจารณาทจะรลกษณะของกศลไหม ขณะใดทสะดวกสบาย เปนสข ไม

เดอดรอน ขณะนนกทราบไดวา เปนผล คอ เปนลกษณะของกศล ซงเปนธรรมชาตท

ใหผลเปนสขวบาก คอ วบากทเปนสข นนเปนลกษณะของกศล

มอนกาจดอกศล เปนรสะ คอเปนกจ

ขณะใดทกศลจตเกด ขณะนนยอมกาจดอกศล เชน เวลาทเกดโกรธขนมา เปน

อกศล แตพอเปลยนจากโกรธเปนความเมตตา เพราะระลกไดวา ความโกรธเปนอกศล

ใหโทษ เปนศตร เปนผ ทารายจต เปนศตรทใกลชดทสด คอ ไมใชศตรภายนอก แตเปน

ศตรภายใน และเมอรอยางนกเกดเมตตา แทนทจะเกดโทสะ หรอปฏฆะขน ขณะนนก

กาจดอกศล เวลาทกศลเกดไมวาจะเปนทาน กกาจดอกศล คอ ความตระหน เวลาท

กศลจตเกดเปนศล ขณะนนกกาจดอกศล คอ การเบยดเบยนประทษราย เพราะฉะนน

ธรรมชาตของกศล มรสะ คอ มกจ ทกาจดอกศล

มความผองแผว เปนปจจปฏฐาน เปนอาการปรากฏ

ถาจะสงเกตลกษณะของจต ในขณะทเปนกศล จะทราบไดวา ขณะนนเปน

สภาพของจตทสะอาด หรอวาผองแผว ปราศจากเดอดรอนใจ หรอวาปราศจากความ

เศราหมอง ดวยโลภะ หรอดวยโทสะ หรอดวยโมหะ ในขณะนนกมความผองแผว เปน

อาการปรากฏ

แตตองเปนผ ทตรงและประกอบดวยสตสมปชญญะ จงสามารถพจารณาเหน

ความผองแผว ซงเปนอาการปรากฏของกศลจต เพราะวาบางทานพอเกดสบายใจ

กเขาใจวาผองแผว แตลกษณะทสบายใจ ไมใชกศล เปนอกศล เปนโลภะ เปนความ

พอใจ ไมใชความผองแผว แตถาเปนความผองแผวแลว เปนสภาพซงปราศจากโลภะ

ปราศจากโทสะ ปราศจากโมหะ ปราศจากอสสา ปราศจากมานะ ในขณะใด ขณะนน

จงเปนสภาพของจตซงผองแผว เพราะปราศจากอกศล

อยาถอความสบายใจ หรอความพอใจ เปนความผองแผว เพราะฉะนนจงตอง

เปนผ ทประกอบดวยสตสมปชญญะ จงสามารถทจะเหนอาการทปรากฏของกศลธรรม

ได

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕ ๕

www.dhammahome.com

มโยนโสมนสการ คอ การพจารณาโดยแยบคาย เปนปทฏฐาน คอ เหตใกลให

เกด

นคอ สภาพธรรมทเปนกศล เพราะฉะนนธรรมทเปนอกศลกตรงกนขาม คอ ม

วบากเปนทกข มโทษ เปนลกษณะ

ทชอวา สข เพราะทนไดงาย ทชอวา ทกข เพราะทนไดยาก

ซงขอความในอฏฐสาลน อธบายวา

ทชอวา “สข” เพราะทนไดงาย ทชอวา “ทกข” เพราะทนไดยาก

สขกตองทนใชไหม ถงจะสข ตองทนไหม จะรบประทานอาหารอรอย ไมใชวา

ไดมาลอย ๆ คอ อยด ๆ กลอยมา ไมใชอยางนน ตองทกขเพราะตองทาใหอรอย ตอง

แสวงหา ทจะใหอรอย ขาดนดขาดหนอย กจะไมอรอยเสยแลว เพราะฉะนนจงตอง

แสวงหา แตวาทนไดงายทจะแสวงหาสงซงจะทาใหเกดความสข

เพราะฉะนนขณะใดซงเปนสข ใหทราบวาขณะนนเพราะเปนสงททนไดงาย

แมวาจะตองทนกทนได ตางกบขณะทเปนทกข ซงเปนสภาพททนไดยาก

ลกษณะของกศลธรรมอกประการหนง

สาหรบลกษณะของกศลธรรมอกอยางหนง

คอ “กศล” ชอวา มความไมมโทษ เปนลกษณะ

คอ สภาพของกศลจต หรอกศลธรรมในขณะนนเองทเกดขน เปนสภาพธรรมท

ไมมโทษ เชน เมตตา เวลาเกดขนไมไดทาใหเกดความเดอดรอนเลย แตตรงกนขามทา

ใหเกดความสบายใจ เพราะเหตวาไมดหมน ไมรงเกยจคนอน มความเปนเพอน มความ

เปนมตร พรอมทจะอปการะ เกอกลอยางจรงใจ

เพราะฉะนนลกษณะของกศลเปนสภาพทมความไมมโทษ เปนลกษณะ

มภาวะผองแผว เปนรสะ คอ เปนกจ

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕ ๖

www.dhammahome.com

มวบากทนาปรารถนา เปนปจจปฏฐาน คอ เปนอาการทปรากฏ

มโยนโสมนสการ คอ ความไมมโทษ เปนปทฏฐาน คอ เปนเหตใกลใหเกด

อาการทปรากฏททกคนรกคอวา กศลมวบากทนาปรารถนา เปนอาการปรากฏ

ถาเหนใครทพรงพรอม สมบรณ เพยบพรอมทกอยาง ทกคนกมกจะเอยวา เปนผลของ

กศล เพราะฉะนนกเหนวบาก คอ เหนผลของกศล เพราะเหตวายอมมวบากทนา

ปรารถนา เปนอาการทปรากฏของกศล

กศลจตเกดยาก มวธใหบญกศลเกดขนบอย ๆ หรอไม

ผถาม ปกตกศลจตนเกดยาก มวธอะไรบางไหมครบ ทจะทาใหจตทเปนกศล

เกดขนบอย ๆ

ส. เปนความจรงทวา อกศลเกดงาย เกดเรว เกดมาก แตกศลนเกดยาก

และเกดนอย แสดงใหเหนวา สภาพธรรมทงหลายเปนอนตตา แมอกศลซงเกดงาย เกด

เรว เกดมาก กเปนเพราะเหตวา มปจจยทจะใหอกศลเกดมาก เกดงาย เกดเรว หรอกศล

ทจะเกดกเปนอนตตา ถาไมมเหต ไมมปจจยแลว กศลกเกดไมได

เหตใหเกดกศล ดวยสามารถทกาหนดคอพจารณาได

ขอความในอฏฐสาลน จตตปปาทกณฑ แสดงเหตใหเกดกศล ๔ ประการ คอ

ดวยสามารถทกาหนด คอ พจารณาได ๑ ดวยสามารถแหงการเปลยน ๑

ดวยสามารถแหงการประพฤตเสมอ ๑ ดวยสามารถแหงการผกใจไว ๑

กตองอธบายอกเหมอนกน มฉะนนแลวกคงจะไมเขาใจวา ดวยสามารถท

กาหนดได คอ อยางไร ดวยสามารถแหงการเปลยน คอ อยางไร ดวยสามารถแหงการ

ประพฤตเสมอ คอ อยางไร หรอวาดวยสามารถแหงการผกใจไว คอ อยางไร

ชวตประจาวนจรง ๆ น ทกทานอยากประสบกบอารมณทด ๆ ทงนน ทงทางตา

ทางห ทางจมก ทางลน ทางกาย ขณะนนทอยากประสบกบอารมณด ๆ ทางตา ทางห

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕ ๗

www.dhammahome.com

ทางจมก ทางลน ทางกาย ขณะทตองการ ขณะทปรารถนาอารมณทด ๆ เปนกศลหรอ

เปนอกศล เปนอกศล ตอนหนงแลว ขณะทปรารถนาหรอตองการ

แลวเวลาเหนสงทด ไดยนเสยงทด ไดกลนทด ไดลมรสทด ไดกระทบสมผสสงท

ด สวนใหญในชวตประจาวน เปนกศลหรออกศล เปนอกศลอก กอนทจะได กเปนอกศล

และทนททเหน สงทดทางตา ทางห ทางจมก ทางลน ทางกาย กเปนอกศลอก

เพราะฉะนนการทกศลจตจะเกดได แมวากระทบกบอารมณทด กตองมเหต นเปนเหตท

บางคนสะสมมาทจะเปนกศล แมวาจะกระทบกบอารมณทด กไมเปนอกศล และบาง

คนทง ๆ ทกระทบกบอารมณทไมดเทาไร เปนอารมณทดปานกลาง แตกมการตดใน

อารมณนนอยางมาก

ดวยเหตนผ ทมความตดในอารมณ รป เสยง กลน รส โผฏฐพพะ ไมสามารถท

จะใหกศลจตเกดได อปมาเหมอนกบนกเลก ๆ ซงถกผกไวดวยเชอกเลก ๆ กยงไม

สามารถทจะสลดสะบดออกไปใหหลดจากเชอกทผกได ทง ๆ ทเปนของทเลกนอย

เหลอเกน แตเมอสะสมมาทจะถกผกไว ทจะมความพอใจในรป ในเสยง ในกลน ใน

รส ในโผฏฐพพะ แมในอารมณทดปานกลาง คอ ไมดมาก กยงไมสามารถทกศลจต

จะเกดได

แตสาหรบผ ทสะสมมาทจะมกศลทมกาลง แมวาจะพรงพรอมไปดวย รป เสยง

กลน รส โผฏฐพพะทด กศลจตกสามารถทจะเกดได เพราะเหตวามเหตปจจยทจะ

เกดขน ซงเหตปจจยทจะทาใหเกดกศล เมอกระทบกบอารมณทนาพอใจตาง ๆ ม ๔

ประการ คอ

๑. ดวยสามารถทกาหนด คอ พจารณาได

หมายความวา เปนผ ทนยมยนดในกศล เพราะพจารณาเหนวาเปนสงทด ทควร

เจรญ เพราะวาบางทานไมไดเหนความด ไมไดเหนคณของกศลเลย อกศลดกวา ตอง

หามามาก ๆ เพอตวเอง เรองอะไรทจะสละใหบคคลอน นนคอผ ทไมไดพจารณา

หรอไมมความนยม ไมเหนคณของกศล เพราะฉะนนกคดวา อกศลเปนสงทควรจะม

มาก แทนทจะเปนผ ทนยมยนดในกศล เพราะเหนวากศลเปนสงทควรเจรญ

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕ ๘

www.dhammahome.com

เพราะฉะนนทกทานในชวตประจาวนกตองเรมจากการพจารณาจรง ๆ วา กศล

และอกศล สงใดเปนสงทควรเจรญใหมากขน แมวาอาจจะยงไมมมาก หรอวาอาจจะ

ยงกระทาไมไดทนท แตเพยงการนอมพจารณา ทจะใหเหตผลถกตองตามความเปนจรง

วา กศลเปนสงทควรเจรญ เปนสงทควรจะอบรมประพฤตใหมากขน

นกเปนปจจยหนงซงจะทาใหกศลจตเกดได คอ เปนผ ทนยม และเหนวากศลเปน

สงทควรเจรญ

เหตใหเกดกศล ดวยสามารถแหงการเปลยน

ดวยสามารถแหงการเปลยน ๑

คอ ในขณะทอกศลจตเกด แลวกเปลยนเปนกศลได ชอวา ดวยสามารถแหงการ

เปลยน

ในชวตประจาวนมไหม เวลาทอกศลจตเกด แลวเกดนกไดวา เปนสงซงไมด

แลวกศลจตเกดขนในขณะนน ดวยสามารถแหงการเปลยน บางทานกไมไดเลย ทง ๆ

ทรวา ความโกรธไมด ขณะททง ๆ ร กยงคงพอใจทจะโกรธตอไปอก ในขณะนนไมใช

ดวยสามารถแหงการเปลยน เพราะวายงไมมกาลงทกศลจตจะเกดขน เปลยนจาก

อกศลเปนกศล แตสาหรบบางทาน เรว อกศลจตเกดไมนานเทาไร กสามารถทจะ

ระลกได แลวกเปลยนเปนกศล นนคอ ดวยสามารถแหงการเปลยน

เหตใหเกดกศล ดวยสามารถแหงการประพฤตเสมอ

ดวยสามารถแหงการประพฤตเสมอ ๑

คอ ดวยการกระทาบอย ๆ จนกระทงเคยชน ซงกจะตองอาศยการอบรม บาง

ทานเปนผ ทตระหน แตเหนวาการตระหน ถาตระหนมาก ไมสามารถทจะละความเหน

ผด ทยดถอสภาพธรรมวาเปนเรา หรอเปนสตว เปนบคคลได เพราะฉะนนจงตองอาศย

การสละ ซงถาไดสละทละเลกทละนอยเรอย ๆ ตอนหลงกสามารถทจะมกาลงทจะสละ

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕ ๙

www.dhammahome.com

สงซงใหญกวานนได แตถาแมสงเลกนอย กยงไมสามารถทจะสละได และยงไม

สามารถทจะสละบอย ๆ สงซงใหญกวานน กยอมไมสามารถทจะสละได

เพราะฉะนนกจะตองเปนผ ทกระทา คอ ประพฤตบอย ๆ จนเคยชน จงเปนดวย

สามารถแหงการประพฤตเสมอ ๑

เหตใหเกดกศล ดวยสามารถแหงการผกใจไวคอพจารณาโดยแยบคาย

ประการท ๔ คอ ดวยสามารถแหงการผกใจไว คอ ดวยการพจารณาโดยแยบ

คาย

ซงทกทานจะเหนไดวา สภาพธรรมทงหลายเปนอนตตาจรง ๆ รทงรวา กศล

ดกวาอกศล แตขณะใดทอกศลจตเกด ขณะนนทราบวา เพราะไมพจารณาโดยแยบ

คาย อกศลจตจงเกด เมอรอยางนแลว กยงอยากทวา ทาอยางไรถงจะพจารณาโดย

แยบคาย ซงกยงจะฝนอธยาศยทสะสมมาไมได เพราะเหตวาสภาพธรรมทงหลายเปน

อนตตา

เวลาทอกศลจตเกด รวา อโยนโสมนสการ ขาดการพจารณาโดยแยบคาย แตทา

อยางไรจงจะพจารณาโดยแยบคายได เปนอนตตาอก เพราะวาสาหรบทานทพจารณา

ได มโยนโสมนสการแลว กยงหวงคนอนอกวา ทาไมคนนนถงไมสามารถทจะพจารณา

โดยแยบคายได เพราะวาแตละคนกตางกน ไมเหมอนกน

ซงการทบคคลใดสามารถทจะพจารณาโดยแยบคาย ยอมตองเปนไปไดดวยอป

นสสยปจจยทมกาลง ตองมปจจยแมแตการพจารณาทจะแยบคาย หรอไมแยบคาย

ไมใชวา เมออยากจะใหพจารณาโดยแยบคายขณะใด กเกดการพจารณาโดยแยบคาย

ถกตองในขณะนน แตตองอาศยปจจย คอ

“ปฏรปเทสวาสะ” อยในประเทศอนสมควร คอ มสปบรษ มผ ทมความเหนถก

มความเขาใจถก มการปฏบตถกในธรรม

“สปปรสปนสสยะ” ไดคบหาสมาคมกบสปบรษ

“สทธมมสสวนะ” ไดฟงธรรมของสปบรษ

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕ ๑๐

www.dhammahome.com

“ปพเพกตปญญตา” ไดสงสมบญมาแลว แตปางกอน เพราะเหตวาบางทานก

ฟง ทง ๆ ทฟงดวยกน ความเขาใจกตางกน และกศลจตทจะเกดหรอไมเกด กยอม

ตางกน ตามการสะสมในปางกอนทไดผานมาแลวในสงสารวฏ

นเปนเหตทจะใหเกดโยนโสมนสการ เพราะฉะนนสาหรบอโยนโสมนสการ

เวลาทอกศลจตจะเกด กตองเปนไปตามปจจย ซงตรงกนขาม คอ

“อปฏรปเทสวาสะ” ไมไดอยในประเทศทมสปบรษ ประการหนง

“อสปปรสปนสสยะ” ไมไดคบหาสมาคมกบสปบรษ ประการหนง

“อสทธมมสสวนะ” ไมไดฟงธรรมของสปบรษ ประการหนง

“ปพเพอกตปญญตา” ไมไดสะสมบญมาแลวแตปางกอน ประการหนง

เพราะฉะนนทกทานกพจารณาไดวา วนหนง ๆ ทอกศลจตเกดมาก เปนเพราะ

เหตใด ขณะนทานผ ฟงอยในประเทศทสมควร คอ มโอกาสทจะไดรบฟงพระธรรม

เพราะฉะนนเวลาทอกศลจตเกด กยอมหมายความวา การฟงธรรมนนยงไมพอ หรอวา

ยงไมไดสะสมบญในอดตมาพรอม และพอทจะใหกศลจตเกดบอย ๆ แตนนไมใชเรองท

จะทอถอย แตเปนเรองทเมอรเหตผลแลว กสะสมเหต ทจะใหเกดผล ทจะทาใหกศลจต

เกดได บอย ๆ

กศลมหลายขน-ลกษณะของเสยง-สงทปรากฏทางตา

ซงกศลจตกมหลายขน ซงทกทานกพจารณาไดวา ทานมกศลจตประเภทใดบาง

ในวนหนง ๆ มทาน มศล มความสงบของจต และสตปฏฐาน คอ การระลกรลกษณะ

ของสภาพธรรมทกาลงปรากฏ ซงตองอาศยการอบรม การเจรญบอย ๆ เนอง ๆ จนกวา

สตจะมกาลงพอ ทสามารถจะเกดระลกรลกษณะของสภาพธรรมทกาลงปรากฏ ทางตา

ทางห ทางจมก ทางลน ทางกาย ทางใจ ไมวาอารมณทปรากฏจะเปนอารมณทนา

พอใจ หรออารมณทไมนาพอใจกตาม สงทปรากฏทางตาไมตางกน เชนเดยวกบเสยงท

ปรากฏทางห กไมตางกน เพราะเหตวาถารลกษณะของสภาพธรรมแท ๆ จะเหนใน

ความไมใชสตว ไมใชบคคล ไมใชตวตน ของสภาพธรรมนน ๆ

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕ ๑๑

www.dhammahome.com

เชน ในคราวกอน กไดกลาวถงลกษณะของเสยง ถาทกทานเขาใจวารลกษณะ

ของเสยงแลว กคงจะอธบายไดวา เสยงมลกษณะอยางไร สงใดทดง สงนนเปนเสยง

ไมม เสยงปรากฏโดยไมดง ไม วาจะเปนเสยงอะไรทงนน ตองมลกษณะทดง

เพราะฉะนน ถาในขณะใดทกาลงรดง มสงทดงปรากฏ นนคอ “เสยง” ทพระผมพระ

ภาคทรงบญญตวา เปน “สททะ” หรอ “สททารมณ” เพราะเหตวาเปนสงทจตกาลงรใน

ขณะนน เพราะฉะนนการอบรมเจรญสตปฏฐาน เพอทจะรยงขน ในลกษณะของ

สภาพธรรมทกาลงปรากฏ

ทางตา มทานผ ฟงถามวา จะมคาอะไรบางซงสน ๆ แลวจะทาใหสามารถทจะ

ระลกรลกษณะของสงทปรากฏทางตาได เหมอนอยางกบทวา “เสยง” คอ ลกษณะทดง

สาหรบ “ทางตา” กคอ “สวาง” ขณะนกาลงสวาง จงมสงทปรากฏทางตา ซงคน

ทตาบอดไมมโอกาสเลย ซงจะรลกษณะของสงทสวางทปรากฏทางตา เพราะเหตวาเมอ

จกขปสาทไมเกดขน ยอมไมสามารถทจะกระทบกบสงซงสวาง หรอวาปรากฏทางตาได

คนทตาบอดเปนเวลานาน แลวกสามารถทจะมองเหน เพราะเหตวามการผาตด ทาให

มจกขปสาทเกดขน แลวกมองเหน ครงแรกทเหน ตกใจมาก ไมใชวาดใจอยางเดยวท

มองเหน แตตกใจจรง ๆ เพราะไมเคยเหนอะไรทสวางอยางน เปนอกโลกหนง จากโลก

มดเปนโลกสวาง

เพราะฉะนนเวลานทกาลงสวางปรากฏ แสนทจะธรรมดา สาหรบผ ทมจกข

ปสาท กควรทจะรวา เปนรปชนดหนงซงปรากฏทางตา

เพราะฉะนนแทนทจะระลกถงคา กใหระลกถงสภาพธรรมซงกาลงปรากฏจรง ๆ

สาหรบผ ทมจกขปสาท คอ เปนลกษณะของรปทสวาง เปนโลกทสวางทางตา

เชนเดยวกบโลกเสยง ซงเปนสงทดง เวลาทปรากฏทางห

เพราะฉะนนการทจะเปนผ ทมสต สามารถทจะระลกรลกษณะของสภาพธรรมท

ปรากฏทางตา ทางห ทางจมก ทางลน ทางกาย ทางใจ จนชานาญได กตองอยาลมวา

เปนผ ทสะสมบญในขณะน เพอในอนาคตจะไดเปนผ ทสะสมบญมาแลวในปางกอน ท

จะใหสตเกดบอย ๆ เนองได

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕ ๑๒

www.dhammahome.com

กามาวจรจต ๕๔ ดวง เปนอโสภณจต ๓๐ ดวง เปนโสภณจต ๒๔ ดวง

ในกามาวจรจต ๕๔ ดวง เปนอกศลจต ๑๒ ดวง เปนอเหตกจต คอ จตทไม

ประกอบดวยเหต ๖ ๑๘ ดวง เปนกามโสภณจต ๒๔ ดวง

สาหรบกามาวจรจต ๕๔ ดวง เปนอโสภณจต ๓๐ ดวง และเปนโสภณจต ๒๔

ดวง

อโสภณจตเปนจตทไมประกอบดวยโสภณเจตสก

อโสภณจต เปนจตทไมดงาม เปนจตทไมประกอบดวยโสภณเจตสก ซงม ๒

จาพวก คอ เปนอกศลจต ๑๒ ดวง และเปนอเหตกจต ๑๘ ดวง

สาหรบอเหตกจต ไมใชอกศลจต แตทงอกศลจตและอเหตกจต ไมประกอบดวย

โสภณเจตสก สาหรบอเหตกจตนนไมประกอบทงโสภณเจตสกและอกศลเจตสก

แตสาหรบอกศลจต ๑๒ ดวง ประกอบดวยอกศลเจตสก

เหตทจาแนกอกศลจต ๑๒ ดวง โดยแยกตามเหตทประกอบ

และเหตทจาแนกอกศลจต ๑๒ ดวง เปนโลภมลจต ๘ เปนโทสมลจต ๒ เปน

โมหมลจต ๒ ตามลาดบนน โดยแยกตามเหตทประกอบ คอ

สาหรบโลภมลจตประกอบดวยเหต ๒ คอ ประกอบดวยโลภเจตสก ๑ และโมห

เจตสก ๑

สาหรบโทสมลจต ๒ กประกอบดวยเหต ๒ คอ ประกอบดวยโทสเจตสก ๑ และ

โมหเจตสก ๑

แตสาหรบโมหมลจตประกอบดวยเหตเดยว คอ ประกอบดวยโมหเจตสก ซงเปน

อกศลเหต เหตเดยว

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕ ๑๓

www.dhammahome.com

การททรงแสดงโลภมลจต ๘ กอนอกศลจตประเภทอน

การทแสดงโลภมลจต ๘ กอนอกศลจตประเภทอน กเพราะเหตวาในทกภพทม

การเกดขน มปฏสนธจตเกดขน และดบไป และเปนภวงคจตสบตอ ชวนวถแรกทางมโน

ทวารเปนโลภมลจต มความยนดพอใจในภพ ทกาลงเปนอยในขณะนน จะรสกตว

หรอไมรสกกแลวแต แตวาทกทานซงเกด ไมวาจะในภมไหนทงสน ยอมมความยนด

พอใจในการทจะดารงภพชาตอยในภมนน

บางทานกอาจจะคดวา ถาเกดเปนมนษยกนาพอใจ หรอถาเกดในสวรรคกนา

เพลดเพลนยนดพอใจ แตตามทปรากฏในอรรถกถา อภธมมตถวภาวนฎกา แสดงวา

ถงแมในภมอน เมอมการเกดขนแลว วถจตแรกเปนโลภมลจตทางมโนทวาร

ทานผ ฟงคงไมทราบวา ถาไปเกดในนรก หรอวาเกดเปนเปรต หรอวาเกดเปน

สตวเดรจฉาน จะมความยนดพอใจในภพภมนน ๆ หรอเปลา แตใหทราบวาหนไมพน

เลย เรองความยนดพอใจในการมชวต ในการเกดขน ไมวาจะเปนอะไรในขณะนน

เพราะเหตวาถาเปนสตวเดรจฉาน กไมมความรความสามารถพอทจะรหรอเขาใจได วา

เปนภมทไมนาปรารถนาเลย แตเมอมการเกดขนแลว ยอมมความยนด พอใจในการ

เกดขน ในการเปนอยางนน มฉะนนแลวสตวทงหลายกคงจะไมรนเรง แตวาบางทกเหน

ความสนกสนาน การวงเลน กแสดงใหเหนวา มความยนด มความพอใจ แมวาจะเปน

สตวเดรจฉาน

ความหมายของคาวา “มล”

สาหรบความหมายของคาวา “มล” กควรทจะไดทราบดวยวา ธรรมดาโลภ

เจตสก เปนเหต โทสเจตสก เปนเหต โมหเจตสก เปนเหต ซงเปนอกศลเหต

และทางโสภณ ธรรมทเปนโสภณเหต กไดแก อโลภเจตสก อโทสเจตสก อโมห

เจตสก เปนเหต

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕ ๑๔

www.dhammahome.com

แตเหตใดสาหรบอกศลจต ๑๒ ดวง จงทรงแสดงวา เปนโลภมลจต ๘ โทสมล

จต ๒ และโมหมลจต ๒

ทาไมจงใชคาวา “มล” ทาไมจงไมใชคาวา “เหต” วาโลภเหตหรอวาโทสเหต หรอ

วาโมหเหต ถาใชคาวา “เหต” จะหมายความถงเจตสก เพราะเหตวาโลภเจตสกเปนตว

เหต โทสเจตสกเปนตวเหต โมหเจตสกเปนตวเหต แตเมอเจตสกซงเปนเหตเหลานเกด

กบจตซงเปนอกศลธรรม จะทาใหอกศลธรรมเหลานนเจรญยงขน งอกงามยงขน ดวย

เหตนจงใชคาวา “มล” สาหรบอกศลจต ๑๒ ดวง เปนโลภมลจต โทสมลจต และ

โมหมลจต

ขอความในอฏฐสาลน นกเขปกณฑ มวา

ชอวา “มล” โดยความหมายวา เปนเหต เปนปจจย เปนแดนเกด เปนตวใหเกด

เปนสมฏฐาน เปนทบงเกด

เพราะฉะนนเวลาทมความยนดพอใจเกดขน กรวา เจตสกใดเปนเหต เพราะเหต

วาจตทจะเกดขนไดจะตองเกดพรอมกบเจตสกหลายประเภท ไมใชมเจตสกเพยงโลภะ

อยางเดยว แตวาจตดวงหนง ๆ ทจะเกดขนได จะตองมเจตสกเกดรวมดวย ไมนอยกวา

๗ ดวง และสาหรบจตทเปนอกศลยอมมเจตสกมากกวา ๗

เพราะฉะนนเวลาทโลภมลจตเกดขน แมวาจะมเจตสกอน ๆ เกดรวมดวย แต

ใหทราบวา เจตสกซงเปนเหต ซงเปนมล ใหเกดสภาพของจตทยนดพอใจในขณะนน

เปนเพราะโลภเจตสกซงเปนเหตและเปนมลสาคญ อปมาเหมอนกบรากแกวของตนไม

ซงจะเปนสงทจะทาใหตนไมเตบโตเจรญขน จนกระทงลกและยากแกการทจะขดถอน

ขน ซงกควรจะพจารณาวา เปนความจรงไหม ในชวตประจาวนโลภมลจตเกดขนบอย ๆ

เกดแลว เกดอก แลวกเปนตวเหต เปนตวมล ทจะทาใหมความยนดพอใจ ไมวาจะเปน

ทางตา ทางห ทางจมก ทางลน ทางกาย ทางใจ จนกระทงเหมอนกบรากของตนไม ซง

ฝงลกและทาใหตนไมเจรญเตบโตขน เพราะเหตวาไดโอชะจากดนและนา

เพราะฉะนนความยนดพอใจซงเกดขนแตละขณะ ซมซาบทวไปทงราก ทงลาตน

ทงกง ทงใบ ทงดอก ในอารมณทง ๖ คอ ทงทางตา ทางห ทางจมก ทางลน ทางกาย

ทางใจ

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕ ๑๕

www.dhammahome.com

ปฐมมหารกขสตร

ขอความในสงยตตนกาย นทานวรรค ปฐมมหารกขสตร ขอ ๒๐๖ มขอความวา

พระผมพระภาคประทบอย ณ พระเชตวน อารามของทานอนาถบณฑกเศรษฐ

เขตพระนครสาวตถ ณ ทนนแล พระผมพระภาคไดตรสวา

ดกร ภกษทงหลาย เมอภกษเหนความพอใจเนอง ๆ ในธรรมทงหลายอนเปน

ปจจยแหงอปาทานอย ตณหายอมเจรญ เพราะตณหาเปนปจจย จงมอปาทาน เพราะ

อปาทานเปนปจจย จงมภพ เพราะภพเปนปจจย จงมชาต เพราะชาตเปนปจจย จงม

ชราและมรณะ โสกปรเทวทกขโทมนสและอปายาส ความเกดขนแหงกองทกขทงมวลน

ยอมมดวยประการอยางน ฯ

ดกร ภกษทงหลาย ตนไมใหญมรากหยงลงและแผไปขาง ๆ รากทงหมดนนยอม

ดดโอชารสไปเบองบน เมอเปนอยางน ตนไมใหญนน มอาหารอยางนน มเชออยางนน

พงเปนอยตลอดกาลนาน แมฉนใด ภกษทงหลาย เมอภกษเหนความพอใจเนอง ๆ ใน

ธรรมทงหลายอนเปนปจจยแหงอปาทานอย ตณหายอมเจรญ ฉนนนเหมอนกน เพราะ

ตณหาเปนปจจย จงมอปาทาน เพราะอปาทานเปนปจจย จงมภพ เพราะภพเปนปจจย

จงมชาต เพราะชาตเปนปจจย จงมชรา และมรณะ โสกปรเทวทกขโทมนสและอปายาส

ความเกดขนแหงกองทกขทงมวลน ยอมมดวยประการอยางน ฯ

ทานผ ฟงจะเหนไดวา พระผมพระภาคทรงแสดงเรองเหตของทกขเนอง ๆ บอย ๆ

เพอจะใหเขาใจชดวา ทกขทงหลายยอมมาจากมลรากสาคญ คอ “ตณหา” ซงเปนความ

ยนดพอใจในสงทปรากฏ

ขณะนกาลงอยใกลพระรตนตรยหรอไม

ขณะนทานผ ฟงกาลงอย ใกลพระรตนตรยหรอเปลา ทานผ ฟงซงเปน

พทธศาสนกชน ขณะนกาลงอยใกลพระรตนตรยหรอเปลา ธรรมนมเรองทจะคดได

หลาย ๆ อยาง แมแตในขณะทกาลงฟงธรรม อาจจะคดถงเรองอน ๆ ประกอบกได เชน

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕ ๑๖

www.dhammahome.com

ในขณะน อยใกล หรอไมใกล ทานผ ฟงเหนพระพทธรป อยใกลพระรตนตรยหรอยง

หรอวาอยใกลเพราะมพระพทธรปอยใกล ๆ แตถามพระพทธรปอยใกล เพอจะเตอน

วา อยไมไกลพระรตนตรย แตไมไดมโอกาสฟงพระธรรม จะชอวา อยใกลไหม มตงไว

เตอนอย ใหเหน แตไมไดฟงพระธรรมเลย ยอมไมชอวา อยใกล เพราะเหตวา

พระพทธรปเปนแตเพยงรป

เพราะฉะนน ในขณะทกาลงฟงน ถาจะยอนระลกถง ในสมยอดตทพระ

วหารเชตวน อารามของทานอนาถบณฑกเศรษฐ พระผมพระภาคตรสขอความนกบ

พระภกษทงหลาย แมเมอ ๒,๕๐๐ กวาป แตวาแมในยคนสมยน มพระพทธรปซงอยไม

ไกล แตจะไมมประโยชนเลย ถาไมไดฟงพระธรรมทพระผมพระภาคทรงแสดง

เพราะฉะนนการทอยใกลน คอ การไมลม และระลกถงพระธรรมทพระผมพระ

ภาคทรงแสดง แลวกพจารณา จนกระทงเกดความเขาใจทถกตองยงขน จนกระทง

พระสงฆรตนะอยทไหน นกเปนสงทควรจะตองคด พระพทธ พระธรรม และพระสงฆ สต

เกดระลกรลกษณะของสภาพธรรมทกาลงปรากฏขณะไหน จะเปนสงฆรตนะในขณะนน

ไดไหม

เพราะฉะนนสงฆรตนะไมจาเปนตองนกถงบคคลอนซงอยไกล แตวาขณะใดก

ตามทสตเกด ระลกรลกษณะของสภาพธรรมทกาลงปรากฏ นนเปนทางเดยวทจะทาให

บคคลทงหลายเปนสงฆรตนะ

ฟงพระธรรมเพอใหเขาใจ

เพราะฉะนนการทจะฟงพระธรรมกเพอทจะใหเขาใจ แลวกใหสตสามารถทจะ

เกด ระลกรลกษณะของสภาพธรรมทเกดกบแตละทานตามความเปนจรงได แมแตโลภ

มลจตซงเกดบอยเปนประจาตามเหตตามปจจย ทไดทรงแสดงไวโดยละเอยด ทจะให

เขาใจลกษณะของโลภะ ทจะใหเหนโทษของโลภะ ทจะใหเหนความเปนมลรากของ

อกศลทงหลาย กเพอทจะใหสตสามารถทจะระลกรลกษณะของธรรมทงหลายททรง

แสดง รวมทงลกษณะของโลภะซงมมากในชวตประจาวนดวย

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕ ๑๗

www.dhammahome.com

เพราะฉะนนขณะใดกตามทสตไมเกดขน เปนเพราะมเหตปจจยใหอกศลเกดขน

เปนโลภมลจตบาง หรอเปนโทสมลจตบาง เปนโมหมลจตบาง แมในขณะนน ๆ สตก

สามารถทจะเกด แลวกระลกรลกษณะของอกศลนน เพอปญญาจะไดรชดวา ไมใชสตว

ไมใชบคคล ไมใชตวตน

และการทพระผ มพระภาคทรงแสดงเรองของอกศลโดยประการตาง ๆ ก

เพอทจะใหเหนโทษ และกใหรลกษณะของอกศลนน ๆ

เหนโทษเนองๆ ในธรรมทงหลายอนเปนปจจยแหงอปาทาน

ซงขอความตอไป พระผมพระภาคตรสวา

ดกร ภกษทงหลาย เมอภกษเหนโทษเนอง ๆ ในธรรมทงหลาย อนเปนปจจย

แหงอปาทานอย ตณหายอมดบ เพราะตณหาดบ อปาทานจงดบ เพราะอปาทานดบ

ภพจงดบ เพราะภพดบ ชาตจงดบ ชรา มรณะ โสกปรเทวทกขโทมนสและอปายาส

และกองทกขทงมวลจงดบ

ทกทานฟงธรรมเพอทจะใหถงอยางน ขณะททกขทงหลายดบ แตเมอยงดบไมได

หรอวายงไมมเหตสมควรทจะใหดบ กจะตองพจารณาจนกระทงเหนโทษเนอง ๆ ใน

ธรรมทงหลาย อนเปนปจจยแหงอปาทานอย

ละตณหาทเกดกบความเหนผดกอน

ขอความตอไป พระผมพระภาคตรสวา

ดกร ภกษทงหลาย ตนไมใหญตงอยอยางนน ทนนบรษเอาจอบและภาชนะมา

ตดตนไมนนทโคนตนแลว ขดลงไป ครนขดลงไปแลว คยเอารากใหญเลก แมเทากาน

แฝกขน บรษนนพงทอนตนไมนนเปนทอนเลกทอนใหญแลว พงผา ครนผาแลว เจยกให

เปนชน ๆ ครนเจยกใหเปนชน ๆ แลว พงผงลม ตากแดด ครนผงลม ตากแดดแลว พง

เอาไฟเผา ครนเอาไฟเผาแลว พงทาใหเปนเขมา ครนทาใหเปนเขมาแลว พงโปรยทลม

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕ ๑๘

www.dhammahome.com

แรง หรอลอยในแมนามกระแสอนเชยว กเมอเปนอยางน ตนไมใหญนนถกตดเอาราก

ขนแลว ถกทาใหเปนดงตาลยอดดวน ถงความไมม ไมเกดอกตอไป แมฉนใด ภกษ

ทงหลาย เมอภกษเหนโทษเนอง ๆ ในธรรมทงหลาย อนเปนปจจยแหงอปาทานอย

ตณหายอมดบ ฉนนนเหมอนกน เพราะตณหาดบ อปาทานจงดบ เพราะอปาทานดบ

ภพจงดบ ฯลฯ ความดบแหงกองทกขทงมวลน ยอมมดวยประการอยางน ฯ

จบสตรท ๕

ฟงดเหมอนกบวา ใหดบตณหา ซงแสนทจะดบยาก ถาจะเอาตนไมมาขดราก

แลวทาใหทอน ๆ แลวผา ทาใหเปนชนเลก ๆ แลวเอาไฟเผา กไมยากทจะกระทาได แต

ตณหาซงฝงรากลกอยในจตใจ ซงเปนนามธาต การอบรมเจรญปญญาทจะรลกษณะ

ของสภาพธรรมตามความเปนจรงเทานนจงจะทาลายตณหาออกไดเปนประเภท คอ

ตองละตณหา ซงเกดพรอมกบความเหนผดเสยกอน

ไมใชวาทานผ ฟงยงไมเขาใจอะไรเลย แลวกเหนโทษของตณหา แลวกพยายามท

จะดบตณหา โดยทไมอบรมเจรญปญญาทจะรลกษณะของสภาพธรรมตามความเปน

จรงวา ไมใชสตว ไมใชบคคล ไมใชตวตน

เพราะฉะนนการฟงพระธรรม ตองพจารณาโดยละเอยดจรง ๆ เพอทจะไดผล

จรง ๆ คอ เพอทจะรไดวา ธรรมใดเปนสงทจะตองละ หรอดบกอน มฉะนนแลว

ถาเพยรทจะละตณหา ยอมไมสามารถทจะละตณหาได ถาตราบใดทยงไมไดละ

ความเหนผดทยดถอสภาพธรรมเปนสตว เปนบคคล เปนตวตน และยงไมประจกษใน

ความเกดขนและดบไปของสภาพธรรมทกาลงเกดดบอยในขณะน

สตตสตรท ๑ – ละสกกายทฏฐกอนทจะละกามราคะ

เพราะเหตวาแมแตผ ทเปนเทวดา กยงมความเหนผด ความเขาใจผดในขอ

ปฏบตได

มเทวดาทานหนง สรรเสรญการละกาม ในสงยตตนกาย สคาถวรรค เทวตาสง

ยต สตตวรรคท ๓ สตตสตรท ๑ ขอ ๕๖ ขอความในสารตถปกาสนอรรถกถา อธบายวา

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕ ๑๙

www.dhammahome.com

เทวดานน ครนยนอย ณ ทควรสวนขางหนงแลว ไดกลาวคาถานในสานกของ

พระผมพระภาควา

ภกษพงมสตเวนรอบ เพอละกามราคะ เหมอนบรษทถกประหารดวยหอก มง

ถอนเสย และเหมอนบรษทถกไฟไหมบนศรษะ มงดบไฟ ฉะนน

ฟงดถาไมพจารณาแลว กคงจะสรรเสรญตามวา เปนสงทควรกระทา ควรจะม

สตเวนรอบ เพอละกามราคะ เหมอนกบคนทถกประหารดวยหอก มงถอนหอกออก หรอ

เหมอนบรษทถกไฟไหมบนศรษะ มงดบไฟ ฉะนน

แตขอความในสารตถปกาสน อรรถกถา อธบายวา

ลาดบนน พระผมพระภาคทรงดารวา

คาถาทเทวดานนามาตงไว ทาอปมาใหมนคง ถอเอาประโยชนไดนดหนอย แม

เธอจะกลาวซา ๆ ซาก ๆ กเพราะคาถาน เทวดากลาวถงการละ โดยการขมกามราคะ

เทานน กกามราคะอนมรรคยงไมทาลายตราบใด ตราบนนกยงมการตามผกพนเรอยไป

เพราะเหตนนเราจะถอเอาความอปมานนนนแหละดงนแลว เมอจะทรงเปลยนเทศนา

แสดงดวยสามารถแหงปฐมมรรค (คอ โสตาปตตมรรค) จงตรสพระคาถาท ๒ (ลาดบท

๕๗) วา

ภกษพงมสตเวนรอบ เพออนละสกกายทฏฐ เหมอนบรษถกประหารดวยหอก

และเหมอนบรษทถกไฟไหมบนศรษะ ฉะนน

แสดงใหเหนวา ถามงทจะดบกามราคะ คอ โลภะ โดยทไมอบรมเจรญสตปฏ

ฐานทจะรลกษณะของสภาพธรรมตามความเปนจรง ไมมทางทจะเปนไปได เพราะพระ

ผมพระภาคตรสวา กกามราคะอนมรรคยงไมทาลายตราบใด ตราบนนกยงมการตาม

ผกพนเรอยไป

นเปนชวตประจาวนจรง ๆ ใหเหนความลกของโลภเหตซงเปนมล เปนตวทจะทา

ใหอกศลธรรมทงหลายเจรญ เพราะเหตวาเปนสภาพธรรมทยนด เพลดเพลน และเหน

ความนาพอใจในสงทปรากฏ

ทานผ ฟงควรทจะไดทราบวา ในชวตประจาวนจะรไดอยางไรวา ขณะไหนเปน

โลภะ เพราะเหตวาพดถงชอ โลภะ แลวกรลกษณะของโลภะ แตเวลาใดบางทโลภะ

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕ ๒๐

www.dhammahome.com

กาลงเกดขนเปนไป ถาไมทรงแสดงไวโดยละเอยด โลภะกจะอยในตารา แตถาพจารณา

แลวจะทราบไดวา โลภะมอย เกอบจะทกขณะในชวตประจาวน

อฏฐสาลณ นกเขปกณฑ – ลกษณะของโลภะ

ซงขอกลาวถงอฏฐสาลน นกเขปกณฑ เพอจะไดทราบวา ลกษณะของโลภะ

เปนอยางไรในชวตประจาวน

ชอวา “ความกาหนด” เนองดวยความยนด

นกพอทจะเขาใจได ขณะไหนทรสกยนด หรอวาดใจ ขณะนนกเปนลกษณะของ

โลภะ ซงปรากฏใหเหนวาเปนโลภะ

ชอวา “ความกาหนดนก” โดยความหมายวา ยนดรนแรง

อนนทกทานกยอมทราบได เวลาทเกดดใจอยางมาก ขณะนนกเปนลกษณะของ

ความกาหนดนก

ชอวา “ความคลอยตามอารมณ” เพราะยงสตวทงหลายใหคลอยตามไปใน

อารมณทงหลาย

นเปนสงทควรจะสงเกตและทราบไดวา ไมวาทานจะเหนอะไร ไมไดทงสงท

ปรากฏทางตาเลย ถาเหนตนไม กนกถงเรองตนไมนน ถาเหนดอกไม กนกถงเรอง

ดอกไมนน ถาเหนเสอผา กนกถงเรองเสอผานน ถาเหนอาหาร กนกถงเรองอาหารนน

ถาไดกลนอะไร กนกถงเรองของกลนนน ถาไดยนเสยงอะไร กนกถงเรองของเสยงนน ไม

วาอะไรจะกระทบตา ห จมก ลน กาย ใจ จตทคลอยตามไปในสงทปรากฏ ในขณะนน

เปนโลภมลจต

เพราะฉะนนในวนหนง ๆ ไมมทางทจะยบยงโลภมลจตได ถาสตปฏฐานไมเกด

ระลกรลกษณะของสภาพธรรมทกาลงปรากฏในขณะนน ขณะนกาลงคลอยตาม

อารมณทปรากฏหรอเปลา คลอยไปแลว ไมทนจะรตวเลย และถาสตปฏฐานจะเกด

ระลกรลกษณะของสภาพธรรมทปรากฏ ไมมอารมณหนงอารมณใดทเจาะจงจะร

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕ ๒๑

www.dhammahome.com

แมแตลกษณะของโลภะ ซงทราบวา ในขณะน ขณะใดซงสตปฏฐานไมเกด ขณะนน

คลอยตามอารมณทปรากฏทางตา ทางห ทางจมก ทางลน ทางกาย ทางใจ อยเรอย ๆ

เพราะฉะนนเมอลกษณะของโลภะขนนไมปรากฏ การทสตปฏฐานจะระลกร

ลกษณะของโลภะขนน จงเปนสงทเปนไปไมได เพราะฉะนนทง ๆ ทรวา โลภะเกดแลว

คลอยตามอารมณทปรากฏแลว ขณะทหลงลมสต เพราะฉะนนขณะทมสต ไมใช

พยายามจะไปจบโลภะทคลอยตามอารมณ เพราะเหตวาลกษณะของโลภะทคลอยตาม

อารมณนนไมปรากฏ แตลกษณะของอารมณกาลงปรากฏ ทางตามสงซงกาลงปรากฏ

ทางห ดง กาลงปรากฏ ทางจมก ถามกลน ปรากฏ ทางลน รสปรากฏ ทางกาย เยน รอน

หรอออน แขง หรอตง ไหว ปรากฏ

ไมตองหวงกงวลเรองโลภะซงคลอยตามไป แตวาขณะใดทสตเกด ระลกร

ลกษณะของสภาพธรรมทปรากฏ แลวศกษาทจะรในลกษณะทไมใชสตว ไมใชบคคล

ไมใชตวตนของสภาพธรรมทปรากฏ ขณะนนเปนการอบรมเจรญปญญา จนกวา

ลกษณะของสภาพธรรมอน ๆ จะปรากฏใหร

เมอลกษณะของสภาพธรรมอน ๆ ปรากฏใหร กจะตองศกษา รในสภาพทไมใช

สตว ไมใชบคคล ไมใชตวตน รในลกษณะสภาพทเปนนามธรรม หรอรปธรรมของสภาพ

ธรรมนน ๆ ยงขน เรอย ๆ จนกวาปญญาจะคมกลา

ชอวา ความยนด ดวยอรรถวา พอใจ อธบายวา ทาใหอยาก

สาหรบลกษณะตอไป

ชอวา “ความยนด” ดวยอรรถวา พอใจ อธบายวา ทาใหอยาก

สงหนงสงใดซงเปนทพอใจ และจะไมตองการสงนน ไมอยากไดสงนน ยอมเปน

สงทเปนไปไมได ถามสงทพอใจแลว ผลตอไปคออะไร อยากไดสงนน เพราะเหตวาเปน

สงทพอใจ

เพราะฉะนน ชอวา “ความยนด” ดวยอรรถวา พอใจ อธบายวา ทาใหอยาก

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕ ๒๒

www.dhammahome.com

ชอวา ความเพลดเพลน

ชอวา “ความเพลดเพลน” ดวยอรรถวา เปนเหตใหสตวเพลดเพลนอยในภพใด

ภพหนง หรอเพลดเพลนเอง

ไมมใครอยากจากโลกนไป เพราะเหตวาเพลดเพลนอยในโลกน แสดงใหเหนวา

ทไมอยากจากไป เพราะเหตวายงเพลดเพลนอย เพราะฉะนนไมวาจะเปนในภพไหน

ทงสน

ชอวา “ความเพลดเพลน” ดวยอรรถวา เปนเหตใหสตวเพลดเพลนอยในภพใด

ภพหนง

ทชอวา ความสยบ

ทชอวา “ความสยบ” ดวยอรรถวา เปนเหตใหสตวสยบ โดยทเปนกเลสมกาลง

มใครอยากจะตอสกบโลภะบาง มนกสไหม สกบใครไมส จะพยายามสกบโลภะ

ผลคอแพ เพราะเหตวาทชอวา “ความสยบ” ดวยอรรถวา เปนเหตใหสตวสยบ โดยท

เปนกเลสมกาลง

รบประทานอาหารไมอรอย จะทาอยางไร กเลสมกาลงทจะทาใหปรงใหอรอย

ลองนกซวา จะรบประทานอาหารทไมอรอยกไดไปเรอย ๆ จะเรอย ๆ ไดไหม จะชนะ

โลภะ หรอวาโลภะมกาลงทจะทาใหสยบ คอ แพ ไมวาจะเปนทางตา ทางห ทางจมก

ทางลน ทางกาย ทางใจ

ธรรมชาตใดเปนธรรมชาตซงมกาลง มแรง ยอมเปนฝายชนะ

เพราะฉะนนโลภะเปนธรรมชาตทชอวา “ความสยบ” ดวยอรรถวา เปนเหตให

สตวสยบ โดยทเปนกเลสมกาลง

ทชอวา ความหมกมน ดวยอานาจวากลนเอาไปเสยเสรจสน

ทชอวา “ความหมกมน” ดวยอานาจทกลนเอาไปเสยเสรจสน

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕ ๒๓

www.dhammahome.com

ในวนหนง ๆ ทกทานหมกมนดวยโลภะกลนเอาไปหมด ในวนหนง ๆ กลนเอาไป

เสยเสรจสน จรงไหม ทานทชอบการละเลนชนดหนงชนดใด เวลาของทานในวนนนไม

คอยทจะไดทาอะไรทเปนประโยชนเทาไร เพราะเหตวาชอวา ความหมกมนดวยอานาจ

ทกลนเอาไปเสยเสรจสน ในวนหนง ๆ เวลาสวนมากทใชไปกใชไปดวยโลภะ

ทชอวา ความใคร -ทชอวา ความของอย - ทชอวา ความจมอย

ทชอวา “ความใคร” ดวยอรรถวา เปนเหตใหสตวมงหวงอยางยง

ทชอวา “ความของอย” ดวยอรรถวา เปนเหตใหสตวตดอย

ไมไปไหนเลย นอกจากตดอย ทางตา ทางห ทางจมก ทางลน ทางกาย ไมไปถง

รปฌาน อรปฌาน หรอโลกตตระ เพราะเหตวายงตดอย

ทชอวา “ความจมอย” โดยความหมายวา จมลง

โลภะไมไดทาใหลอยขน แตวายงมมาก ยงจมลงทกท

ทชอวา ธรรมชาตผครามา

ทชอวา “ธรรมชาตผครามา” เกยวกบการชกมา ดงทตรสไววา ธรรมชาตผครา

มา ยอมดงบรษไปรอบ เพอความผดขนแหงภพนน ๆ นนเอง

ทชอวา “ธรรมชาตผหลอกลวง” โดยความหมายวา ลอสตวไว

ทชอวา “ธรรมชาตยงสตวใหเกด” โดยความหมายวา เปนเหตใหสตวเกดอยใน

วฏฏะ ดงทตรสไววา ตณหายอมยงบรษใหเกด จตของสตวนนยอมพลานไป

ทชอวา ธรรมชาตอนรอยรด โดยความหมายวา สบตอไว

ทชอวา “ธรรมชาตอนรอยรด” โดยความหมายวา สบตอไว จรงอยธรรมชาตน

ยอมรอยรด คอ สบตอสตวไวในวฏฏะ ดวยอานาจจตและปฏสนธ เหมอนดงชางชน

เอาทอนผาเกา ชนผาเกาไว ฉะนน

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕ ๒๔

www.dhammahome.com

ถาตราบใดทยงมโลภะอย ไมมวนทจะพนไปจากสงสารวฏได จะตองมการตาย

แลวกเกดอก แลวกตาย แลวกเกดอก อยางนอยเรอย ๆ

นเปนเพยงลกษณะบางประการของโลภะ ซงขอความในอรรถกถาและ

พระไตรปฎกแสดงไวมาก แตวาไดกลาวถงเพยงบางประการ

ชอวา วสตตกา

ชอวา “วสตตกา” ดวยอรรถวา มรากเปนพษ

ชอวา “วสตตกา” ดวยอรรถวา มผลเปนพษ

ชอวา “วสตตกา” ดวยอรรถวา มการบรโภคเปนพษ

กหรอวา ตณหานนแผไป ชอวา “วสตตกา” ดวยอรรถวา แผไปในรป เสยง กลน

รส โผฏฐพพะ ธรรม ตระกล คณะ

ทชอวา ธรรมชาตเปนเพอนสอง

ทชอวา “ธรรมชาตเปนเพอนสอง” โดยความหมายวา เปนสหาย โดยไมยอมให

เงยได จรงอย ตณหานยอมไมใหเหลาสตวเงยในวฏฏะ ยอมทาใหอภรมยอย ดจสหาย

รกในท ๆ ไปแลว ๆ ดวยเหตนนจงตรสไววา บรษมตณหาเปนเพอนสอง ทองเทยวไป

อย สความเปนอยางน และความเปนอยางอน สนกาลนาน ยอมไมผานพนสงสาระ

ไปได

อยาลมวา ไมเคยอยคนเดยว เพราะวามเพอนอกคนหนงทอยดวย ใกลชดทสด

ไมหางเลย คอ โลภะ อยทไหนกได ทเขาใจวาอยคนเดยว ลองคดดซวา ในขณะนนใจ

คดถงอะไรบาง นกถงใครบาง นกถงเรองอะไรบาง แลวจะกลาววาอยคนเดยวไดอยางไร

เพราะฉะนนโลภมลจตไมเคยจากไปไกลเลย อยใกลเคยงตลอดเวลาใน

สงสารวฏ

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕ ๒๕

www.dhammahome.com

ทชอวา ความเยอใยเนองดวยความเสนหา

ทชอวา “ความเยอใย” เนองดวยความเสนหา

ทชอวา “ความหวงใย” ดวยอรรถวา หวงใยดวยอานาจกระทาความอาลย

ในวนหนง ๆ หวงใยอะไรบาง บางครงนกขนมา หวงนน หวงน หายไปหรอเปลา

อยทไหน ในขณะนน ถาไมมความอาลย คอไมมความพอใจ ไมมความตดของในสงนน

ยอมไมหวง แตทกทานเวลาเกดความหวงขน ใหทราบวา ในขณะนนเปนลกษณะหนง

ของโลภะ

ถาจะรลกษณะของโลภะ กรในชวตประจาวน ซงปรากฏใหเหนโดยลกษณะ

ตาง ๆ กน บางครงกปรากฏเปนความเยอใย ดวยอานาจของความเสนหา มเยอใย ยงม

การคดถง หรอวายงมการผกพนอยในขณะใด ในขณะนนใหทราบวา เปนลกษณะของ

อกศลจต ซงเกดพรอมกบโลภเจตสก ซงเปนมล ทาใหมความตด มความพอใจ มความ

เพลดเพลน ผกพนเพมขน

ทชอวา ความผกพน

ทชอวา “ความผกพน” ดวยอรรถวา ผกพนไวในอารมณเฉพาะแตละอยาง ๆ อก

อยางหนง ชอวา “ความผกพน” หรอพวกพองเฉพาะ แมดวยอรรถวา เปนพวกพอง

เฉพาะแตละอยาง โดยความหมายวาเปนญาต

ผกหลายอยางใชไหม ผกกบเพอนกม ผกกบญาตกม เพราะฉะนนกเปนลกษณะ

อาการตาง ๆ ของโลภะ

เพราะขนชอวา “พวกพอง” ทจะเสมอดวยกบตณหายอมไมมแกสตวทงหลาย

โดยความหมายวา อาศยกนอยเปนประจา

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕ ๒๖

www.dhammahome.com

ทชอวา การหวง เพราะหวงอารมณทงหลาย

ทชอวา “การหวง” เพราะหวงอารมณทงหลาย ความวา เพราะทวมทบและ

เพราะบรโภค ไมเขาถงความอมเสยเลย

ทกทานมความหวงทกวน ขณะนนเปนลกษณะของโลภะ ซงไมหมดหวงใชไหม

ไดมาแลวกหวงอนตอไป หวงอนตอไป เพราะฉะนนกไมเขาถงความอมเสยเลย

ทชอวา ธรรมชาตผกระซบ

ทชอวา “ ธรรมชาตผกระซบ (ชปปา)” ดวยอรรถวา ยงสตวทงหลายใหกระซบ

อยางนวา “ นของฉน ๆ ”

เยอะไหม ของฉน ขณะนนนะโลภะทงนน ไมเคยปลอยไปเลย นของฉน ๆ ขณะ

ใด ขณะนน กเปนลกษณะของโลภมลจต

คาวา ธรรมชาตเปนเหตซมซานไป

คาวา “ธรรมชาตเปนเหตซมซานไป” อธบายวา สตวทงหลายเทยวระรกไป ดจ

พวกสนข ซอกแซก ถามไป ในทอนเปนทตงแหงลาภ ดวยตณหาใด นนเปนชอแหง

ตณหา ระรกไปนน

ขณะใดทถามถงอะไร มงหวงลาภในทไหน เพอแสวงหาใหไดมา ตลอดเวลา

ทงหมดนน เปนโลภมลจต ททาใหซมซานไป ซอกแซกถามไป ในทอนเปนทตงแหงลาภ

ทงหลาย

อาวรณ - ตณหา - เหตแหงทกข – แดนเกดแหงทกข

ชอวา “อาวรณ” ดวยอรรถวา กางกนอกศลธรรมทงหลาย

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕ ๒๗

www.dhammahome.com

ชอวา “ตณหาเหมอนเถาวลย” ดวยอรรถวา เปรยบดงเถาวลย โดยความหมาย

วา พนไวรอบ

ชอวา “เหตแหงทกข” ดวยอรรถวา เปนเหตแหงทกขนนแหละ

ชอวา “แดนเกดแหงทกข” ดวยอรรถวา ทกขนนเกดจากน

ถาทกทานจะพจารณาหาดใหทววา ความทกขทงหมดเกดมาจากอะไร กจะได

ทราบวา ทกขทงหมดนนเกดจาก “ตณหา”

บวง - เบด - ตณหาเหมอนแมนา – ตณหาเหมอนขาย

ทชอวา “บวง” ดวยอรรถวา เปรยบเหมอนบวง โดยความหมายวา ผกไวดจบวง

แหงมาร ชอวา บวงแหงมาร

ทชอวา “เบด” ดวยอรรถวา เปรยบเหมอนเบด โดยความหมายวา ขยอนออก

ยาก

สงทกลนเขาไปแลว ถาจะใหออกมา กยากทจะออก โดยเฉพาะเวลาเปนสงท

พอใจ ยอมไมอาจทจะทาใหขยอนออกมาไดเลย

ดจเบดแหงมาร ชอวา “เบดแหงมาร” สตวผถกตณหาครอบงาแลว ยอมไมกาว

ลวงวสยแหงมาร มารยอมวางอานาจเหนอสตวเหลานน

“แมนา” คอ ตณหา โดยความหมายวา ไหลไป ชอวา ตณหาเหมอนแมนา

“ขาย” คอ ตณหา โดยความหมายวา คลมไว ชอวา ตณหาเหมอนขาย

ตณหา ชอวา เชอกผก - ชอวา ตณหาเหมอนสมทร

สนขทงหลายเขาเอาเชอกผกลามไว ยอมนาไปสทตามประสงค ฉนใด แมสตว

ทงหลายทตณหาลามไว กเหมอนฉนนน

เหตนน ตณหาจงชอวา “เชอกผก” ดวยอรรถวา เปรยบเหมอนเชอกผก โดย

ความหมายวา มดไวแนน

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕ ๒๘

www.dhammahome.com

“สมทร” คอ ตณหา โดยความหมายวา ใหเตมไดโดยยาก ชอวา ตณหาเหมอน

“สมทร”

ลกขณาทจตกกะ ของ ตณหา

ถงแมวาตณหาจะมลกษณะอาการตาง ๆ ทปรากฏในชวตประจาวน แต

ประมวลลกษณะของโลภเจตสก ดงน

โลภเจตสกม อารมมณคคหณลกขโณ มการยดอารมณเปนลกษณะ ดจลงตด

ตง

อภสงครโส มความของอยางยง เปนรสะ คอ เปนกจ

เจตสกหรอสภาพธรรมทงหลายมลกษณะทปรากฏใหรได แลวมกจการงาน

เฉพาะของเจตสกแตละอยาง ซงเจตสกใดเกดขน กมลกษณะและมกจการงานของ

เจตสกนน ๆ ไมใชเกดขนเฉย ๆ โดยทไมมกจการงาน เพราะฉะนนแมโลภะกมลกษณะ

คอ มการยดอารมณเปนลกษณะ ดจลงตดตง แกะออกยากไหม เวลาทเหนลงตดตง

แลวกพยายามจะแกะ กเหมอนกบทกทานทกาลงตดในรป ในเสยง ในกลน ในรส ใน

โผฏฐพพะ แลวกพยายามจะแกะออก แตกออกยาก

สาหรบกจการงานของโลภเจตสก

มความของอยางยง เปนรสะ ดจชนเนอทซดไปบนกระเบองอนรอน

อปรจจาค ปจจปฏฐาโน มการไมละไป เปนปจจปฏฐาน คอ เปนอาการท

ปรากฏ ดจการตดสทหยอดนามน

สโยชนยธมเมส อสสาททสสนปทฏฐาโน มความเหนความสาราญในธรรม เปน

ทตงแหงสงโยชน ซงเปนกเลสประเภทหนง เปนปทฏฐาน

นคอลกษณะ ๔ ของโลภะ คอ มความยดอารมณ เปนลกษณะ มความของ

อยางยง เปนรสะ คอ เปนกจ มการไมละไป เปนปจจปฏฐาน เปนอาการปรากฏ และม

ความเหนความสาราญในธรรมเปนทตงแหงสงโยชน เปนปทฏฐาน

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕ ๒๙

www.dhammahome.com

โลภะ มความยดอารมณ ดจลงตดตง จาก มกกฎสตร

สาหรบลกษณะของโลภเจตสก ทเปน อารมมณคคหณลกขโณ มความยด

อารมณ เปนลกษณะ ดจลงตดตง

ขอกลาวถงขอความโดยตรงในพระไตรปฎก คอ ในสงยตตนกาย มหาวารวรรค

มกกฎสตร ขอ ๗๐๑ ซงพระผมพระภาคตรสกบภกษทงหลาย มขอความวา

ดกร ภกษทงหลาย ถนแหงขนเขาชอหมพานต อนไปไดยาก ขรขระ ไมเปนท

เทยวไปทงของฝงลง ทงของหมมนษย มอย

ทานผ ฟงกคงทราบวา ภเขาหมาลย ซงในพระไตรปฎกใชคาวา หมพานต เปน

เทอกเขาทยาว สลบซบซอน มมาในอดตกาลเนนนานทเดยว เพราะฉะนนพระผมพระ

ภาคจงทรงเปรยบเรองของธรรมทงหลายกบถนตาง ๆ ในภเขาหมาลย ซงพระผมพระ

ภาคตรสวา

ถนแหงขนเขาชอหมพานต อนไปไดยาก ขรขระ ไมเปนทเทยวไปทงของฝงลง

ทงของหมมนษย มอย ถนแหงขนเขาชอหมพานต อนไปไดยาก ขรขระ แตเปนทเทยว

ไปของฝงลงเทานน ไมใชของหมมนษย มอย

คอมภมภาคหลายแหง ทงทขรขระ และไมเปนทเทยวไปทงของฝงลงและของ

มนษย และในบางตอนบางสวนกเปนทเทยวไปของฝงลงเทานน ไมใชทเทยวไปของ

มนษย มอย

ภมภาคแหงขนเขา ชอหมพานต ราบเรยบ นารนรมย เปนทเทยวไปทงของฝงลง

ทงของหมมนษย มอย ณ ทนน พวกพรานวางตงไวในทางเดนของฝงลงเพอดกลง ใน

ลงเหลานน ลงเหลาใดไมโง ไมลอกแลก ลงเหลานน เหนตงนน ยอมหลกออกหาง

สวนลงใดโง ลอกแลก

อยาลมคดถงทานผ ฟงนะคะ แทนทจะคดถงลง

สวนลงใดโง ลอกแลก ลงตวนนเขาไปใกลตงนน เอามอจบ มอกตดตง มนจง

เอามอขางทสองจบ ดวยคดวา จกปลดมอออก มอขางทสองกตดตงอก มนจงเอาเทา

จบ ดวยคดวา จกปลดมอทงสองออก เทากตดตงอก มนจงเอาเทาขางทสองจบ ดวย

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕ ๓๐

www.dhammahome.com

คดวา จกปลดมอทงสองและเทาออก เทาทสองกตดตงอก มนจงเอาปากกด ดวยคดวา

จกปลดมอทงสองและเทาทงสองออก ปากกตดตงอก ลงตวนนถกตรง ๕ ประการอยาง

นแล นอนถอนใจ ถงความพนาศ ยบยบแลว อนพรานจะพงกระทาไดตามความ

ปรารถนา พรานแทงลงตวนน แลวจงยกขนไวในทนนเอง ไมละทง หลกไปตามความ

ปรารถนา

ดกร ภกษทงหลาย เรองลงเทยวไปในถนอน อนมใชทควรเทยวไป ยอมเปน

เชนนแหละ

ดกร ภกษทงหลาย เพราะเหตนนแหละ เธอทงหลายอยาเทยวไปในอารมณอน

อนมใชโคจร เมอเธอทงหลายเทยวไปในอารมณอน อนมใชโคจร มารจกไดชอง มารจก

ไดอารมณ กอารมณอนอนมใชโคจรของภกษ คออะไร

คอ กามคณ ๕ กามคณ ๕ เปนไฉน คอ รปทพงรดวยจกษ อนนาปรารถนา นา

ใคร นาพอใจ นารก ชกใหใคร ชวนใหกาหนด เสยงทพงรดวยห อนนาปรารถนา นาใคร

นาพอใจ นารก ชกใหใคร ชวนใหกาหนด กลนทพงรดวยจมก อนนาปรารถนา นาใคร

นาพอใจ นารก ชกใหใคร ชวนใหกาหนด รสทพงรดวยลน อนนาปรารถนา นาใคร นา

พอใจ นารก ชกใหใคร ชวนใหกาหนด โผฏฐพพะทพงรดวยกาย อนนาปรารถนา นา

ใคร นาพอใจ นารก ชกใหใคร ชวนใหกาหนด

ดกร ภกษทงหลาย น คออารมณอนอนมใชโคจรของภกษ

ดกร ภกษทงหลาย เธอทงหลายจงเทยวไปในอารมณซงเปนของบดาตน อนเปน

โคจร เมอเธอทงหลายเทยวไปในอารมณซงเปนของบดาตน อนเปนโคจร มารจกไมได

ชอง มารจกไมไดอารมณ กอารมณอนเปนของบดาตนอนเปนโคจรของภกษ คออะไร

คอ สตปฏฐาน ๔ สตปฏฐาน ๔ เปนไฉน

ภกษในธรรมวนยน

ยอมพจารณาเหนกายในกายอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต พงกาจด

อภชฌาและโทมนสในโลกเสย

ยอมพจารณาเหนเวทนาในเวทนาอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต พง

กาจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสย

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕ ๓๑

www.dhammahome.com

ยอมพจารณาเหนจตในจตอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต พงกาจด

อภชฌาและโทมนสในโลกเสย

ยอมพจารณาเหนธรรมในธรรมอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต พง

กาจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสย

ดกร ภกษทงหลาย นคออารมณซงเปนของบดาตน อนเปนโคจรของภกษ.

จบ สตรท ๗

ไมวาพระผมพระภาคจะทรงแสดงเรองอะไร กจะตองตรสถงการอบรมเจรญสต

ปฏฐาน ซงเปนหนทางเดยว ทจะทาใหดบกเลสได แมวาจะเปนสงซงดบยาก แตก

สามารถทจะอบรมเจรญขน ทละเลกทละนอย

โทษของกาม – เหนโทษของสกกายทฏฐกอน

ผถาม ผมสงสยเมอกน ทเทวดาไดไปทลพระผมพระภาควา การเหนโทษของ

กาม อปมาเหมอนถกแทงดวยหอก หรอไฟกาลงไหมบนศรษะ อนนกเหนโทษของ

โลภะ มนกนาจะถกนครบ แตทาไมพระผมพระภาคตรสวา ตองละทฏฐเสยกอน อนน

มนไขวเขวกนอยางไร

ส. โสตาปตตมรรคจตดบสกกายทฏฐและมจฉาทฏฐทงหมด ถาจะดบกาม

คอ ความยนด ความพอใจในรป ในเสยง ในกลน ในรส ในโผฏฐพพะแลว ตองเปนพระ

อนาคามบคคล และถาดบโลภะหมดแมในภพ ในความเปนอย กตองเปนพระอรหนต

คอ อรหตตมรรคจตเทานนทจะดบได และไมใชเปนพระอรหนตกอน ตองเปนพระ

โสดาบนบคคลกอน

ผถาม ใชครบ อนนกตองเปนไปตามลาดบขน แตวาจะตองละสกกายทฏฐ แต

กอนทจะละสกกายทฏฐ จะตองเหนโทษของกามเสยกอนหรอเปลา

ส. เหนคะ

ผถาม นนซ ในเมอจาเปนตองเหนโทษของกาม คาพดของเทวดากนาจะถก

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕ ๓๒

www.dhammahome.com

ส. ใครจะรวา เทวดานนคดอยางไร เพราะเหตวาถามบคคลหนงกลาววา

ภกษพงมสตเวนรอบ เพอละกามราคะ เหมอนบรษผถกประหารดวยหอกมงถอนเสย

และเหมอนบรษทถกไฟไหมบนศรษะมงดบไฟ

ฟงดกนาเชอ นาสรรเสรญอยางยง เพราะเปนผ ทเหนโทษของกามราคะ แลว

เตอนใหภกษมสตเวนรอบ เพอทจะละกามราคะ แตใครเปนผ รวา เทวดาทานนนคด

อยางไร

ลาดบนน พระผมพระภาคทรงดารวา คาถาทเทวดานนนามาตงไว ทาอปมาให

มนคง ถอเอาประโยชนไดนดหนอย แมเธอจะกลาวซา ๆ ซาก ๆ

เวลาน ถาใครจะบอกทานผ ฟงวา ใหละโลภะ โลภะมโทษมาก นามาซงความ

ทกขทงปวง เปนมลเหตของอกศลธรรมทงหลาย จะทาใหอกศลธรรมทงหลายเจรญขน

มวบากเปนทกข สารพดทจะแสดง สามารถทจะดบกามราคะไดจรง ๆ หรอเปลา หรอวา

ตองตามลาดบ เพราะเหตวาพระผมพระภาคตรสวา กเพราะคาถาน เทวดากลาวถงการ

ละโดยการขมกามราคะเทานน

ขอความตอไปแสดงใหเหนถงความลก ความเหนยวแนนของความยนดพอใจใน

รป ในเสยง ในกลน ในรส ในโผฏฐพพะทงหลาย ซงพระผมพระภาคตรสวา

กกามราคะอนมรรคยงไมทาลายตราบใด ตราบนนกยงมการตามผกพนเรอยไป

คดวาชาตนละได แตวาไมได ถาโสตาปตตมรรคจตไมเกด สกทาคามมรรคจต

ไมเกด อนาคามมรรคจตไมเกด อรหตตมรรคจตไมเกด ไมมหนทางอนทจะละกามราคะ

ได

โลภะ มการไมละไปเปนอาการปรากฏ จาก คงคมาลชาดก

ซงขอกลาวถงลกษณะของโลภะ ซงเปนอาการปรากฏ คอ อปรจจาคปจจปฏฐา-

โน มการไมละไป เปนอาการปรากฏ ดจการตดสทหยอดนามน

ขอกลาวถงชาดกเรองหนง ทจะแสดงใหเหนวา การไมบรจาคเปนอยางไร เวลาท

โลภะเกดขนแลว มการไมบรจาค เปนอาการปรากฏ

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕ ๓๓

www.dhammahome.com

ในครงนนทานพระอานนทเปนคนรบจางตกนา สมบตทมอยกเพยงเงนครง

มาสก ซงซอนไวใตแผนอฐทกาแพงประตเมองดานหนง เวลามงานมหรสพในเมอง

ภรรยาของทานกคะยนคะยอใหไปเทยว และถามวา มเงนพอทจะไปเทยวงานมหรสพ

นนหรอเปลา ซงทานกตอบวา มอยเพยงครงมาสก และกซอนไวไกลถง ๑๒ โยชน

ภรรยากบอกใหไปเอาและกบอกวาแมตวภรรยาเองกเกบเงนไว ไดครงมาสกเหมอนกน

เพราะฉะนนเมอรวมกน ๒ คน กไดมาสกหนง ซงกพอทจะซอมาลย ของหอม หรอสรา

เครองดมได

ทานพระอานนทในครงนน ซงเปนคนรบจางตกนา กไดเดนตากแดดไปเพอทจะ

ไปเอาเงนทซอนไวทแผนอฐใตกาแพง ในขณะนนกคดถงเรองทจะไปเทยวใหสนก กรอง

เพลงไปดวย เวลาทผานลานพระราชวง พระเจาอทย พระเจากรงพาราณสเหนคน

รบจางตกนาคนนรองเพลง เดนฝาแดด เดนตากแดดไป กสงสยวา อะไรททาใหเขาม

ความสข

เพราะฉะนนกตรสถามถงเหตททาใหเขารสกเปนสข ทง ๆ ทแดดกรอนออกอยาง

นน ซงเขากตอบวา เขาไมรสกถงความรอนของแดดเลย เพราะวาเขากาลงทาสงทเขา

ปรารถนาอยางเหลอเกน คอ ตองการทจะไปเอาเงน สาหรบจะไปเทยวงานมหรสพ

พระราชากตรสถามเขาวา เขามเงนอยเทาไร มประมาณถงแสนร ทจะไปเอา

ตอนนนยงไมทรงทราบวา มอยเพยงครงมาสก แตเมอทรงทราบวา เขามเงน

เพยงครงมาสกเทานน กตรสวา ไมตองเดนตากแดดไปเอาไกลถง ๑๒ โยชน พระองคจะ

ประทานเงนครงมาสกนนให ซงเขากตอบวา เขารสกดใจมากทจะไดเงน ๑ มาสก

เพราะเหตวาพระเจาแผนดนจะประทานใหครงมาสก รวมทงของเขาเองอกครงมาสก

เพราะฉะนนเขากดใจทเขาจะไดเงน ๑ มาสก

ซงพระเจาแผนดนกทรงเหนวา ทาอยางไรเขากไมละ คอ ไมบรจาค ไมสละเงน

ครงมาสกของตน เพราะฉะนนกเพมขนใหอกเปน ๒ มาสก ๓ มาสก ๔ มาสก ๕ มาสก

มากขนไป เขากไมยอม ถงไดจากพระเจาแผนดนแลว กจะตองไปเอาเงนครงมาสก ซง

ฝงไวใตแผนอฐทกาแพงเมอง จนกระทงพระเจาอทยจะประทานตาแหนงเศรษฐให เขา

กไมยอมทจะสละเงนครงมาสกซงฝงไว

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕ ๓๔

www.dhammahome.com

ในทสดพระเจาอทยกตรสวา จะพระราชทานพระราชสมบตใหครงหนง เขาจง

ยอมทจะสละเงนครงมาสกซงฝงไวทใตแผนอฐนน แลวพระราชากไดประทานพระราช

สมบตใหเขาครงหนง ดวยเหตนนเขาจงไดนามวา พระเจาอฑฒมาสก หมายความถง

พระเจาครงมาสก “อฑฒ” แปลวา ครง

ขอความนมาใน คงคมาลชาดก อฏฐกนบาต นคอ ทานพระอานนท

ลกษณะของโลภะ อปรจจาค ปจจปฏฐาโน มการไมสละ

ผถาม โลภะยงมากยงด เพราะวาโลภะนดเดยว กไดเพยงมาสก ๒ มาสก ก

พอแลว แตทน โลภะของทานพระอานนท สมยนนนะมมาก เพราะวาโลภะมากจงได

ตาแหนงพระราชา

ส. เพราะฉะนนทกทานจะเหนไดวา เวลาทโลภะเกดขนขณะใด ไมบรจาค

สละไมได ทานผ ฟงลองกลบไปบาน ดเสอผากได ของใชตาง ๆ กได บางอยางไมไดใช

ไมไดใส สละหรอเปลา ทง ๆ ทอาจจะเกบไวเปนเดอน เปนป เปนหลาย ๆ ป เวลาท

โลภะเกดขน อาการปรากฏ คอ ไมสละ เพราะฉะนนเพยงครงมาสกเทานนเอง ยงไม

ยอมทจะทงไป ถงแมวาจะมเงนถง ๔ – ๕ มาสก ๘ พน ๘ หมน เทาไรกตาม แตกยง

จะตองกลบไปเอาครงมาสกซงฝงไวทใตแผนอฐ

เหน ไดยน ไดกลน ลมรส รสมผส แลวคลอยตามอารมณ

ผถาม แลวอกเรองหนง ทผมสงสยทฟงมาเมอกน โลภะ คอ ความยนด พอใจ

นเปนลกษณะของโลภะ อนนชด ไมสงสย แตทอาจารยกลาววา ขณะทเหน ไดยน ได

กลน รรส ถกตองสมผส แลวกคลอยตามอารมณ คอ ขณะทคลอยตามอารมณ ขณะนน

กเปนโลภมลจต ทวาคลอยตามอารมณ ขอใหอาจารยขยายความอกหนอย

ส. ถาเดนไปตามถนน เหนอะไรบาง เหนอะไรกนกถงสงทเหน “คลอยตาม

อารมณ” ทปรากฏหรอเปลา

ผถาม กหมายความวา ขณะทเหนดอกไม แลวรวาเปนดอกไม

ส. คดถงดอกไม เหนคนไหนกคดถงคนนน เหนอะไร กนกถงเรองของสงนน

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕ ๓๕

www.dhammahome.com

สงโยชน – ปฐมสงโยชนสตร

สาหรบปทฏฐาน คอ เหตใกลใหเกดของโลภะ ซงมความเหนความสาราญ หรอ

ความนาพอใจในธรรมเปนทตงแหงสงโยชน เปนปทฏฐาน คอ เปนเหตใกลใหเกด

ขอความในสงยตตนกาย นทานวรรค ปฐมสงโยชนสตร ขอ ๒๐๐ มขอความวา

พระผมพระภาคประทบอย ณ พระเชตวน อารามของทานอนาถบณฑกเศรษฐ

เขตพระนครสาวตถ ณ ทนนแล พระผมพระภาคไดตรสวา

ดกร ภกษทงหลาย เมอภกษเหนความพอใจเนอง ๆ ในธรรมทงหลาย อนเปน

ปจจยแหงสงโยชนอย ตณหายอมเจรญ เพราะตณหาเปนปจจย จงมอปาทาน เพราะ

อปาทานเปนปจจย จงมภพ เพราะภพเปนปจจย จงมชาต เพราะชาตเปนปจจย จงม

ชราและมรณะ โสกปรเทวทกขโทมนสและอปายาส ความเกดขนแหงกองทกขทงมวลน

ยอมม ดวยประการอยางน ฯ

พระผมพระภาคทรงอปมาวา

ดกร ภกษทงหลาย ประทปนามนพงตด เพราะอาศยนามนและไส บรษพงเตม

นามนและใสไสในประทปนามนทก ๆ ระยะ กเมอเปนอยางนประทปนามนนน มอาหาร

อยางนน มเชออยางนน พงลกโพลงตลอดกาลนาน แมฉนใด ภกษทงหลาย เมอภกษ

เหนความพอใจเนอง ๆ ในธรรมทงหลาย อนเปนปจจยแหงสงโยชนอย ตณหายอม

เจรญ ฉนนนเหมอนกน เพราะตณหาเปนปจจย จงมอปาทาน เพราะอปาทานเปน

ปจจย จงมภพ เพราะภพเปนปจจย จงมชาต เพราะชาตเปนปจจย จงมชราและมรณะ

โสกปรเทวทกขโทมนสและอปายาส ความเกดขนแหงกองทกขทงมวลน ยอมมดวย

ประการอยางน ฯ

อปมาผทเหนโทษเนองๆ ในธรรมทงหลายอนเปนปจจยแหงสงโยชน

ขอความตอไป พระผมพระภาคทรงอปมาผ ทเหนโทษเนอง ๆ ในธรรมทงหลาย

มขอความวา

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕ ๓๖

www.dhammahome.com

ดกร ภกษทงหลาย เมอภกษเหนโทษเนอง ๆ ในธรรมทงหลาย อนเปนปจจย

แหงสงโยชนอย ตณหายอมดบ เพราะตณหาดบ อปาทานจงดบ เพราะอปาทานดบ

ภพจงดบ เพราะภพดบ ชาตจงดบ เพราะชาตดบ ชราและมรณะ โสกปรเทวทกข

โทมนสและอปายาสจงดบ ความดบแหงกองทกขทงมวลนยอมม ดวยประการอยางน ฯ

ดกร ภกษทงหลาย ประทปนามนพงตด เพราะอาศยนามนและไส บรษไมพง

เตมนามน ไมใสไสในประทปนามนนนทก ๆ ระยะ กเมอเปนอยางน ประทปนามนนน

ไมมอาหาร พงดบไป เพราะสนเชอเกา และเพราะไมเตมเชอใหม แมฉนใด ภกษ

ทงหลาย เมอภกษเหนโทษเนอง ๆ ในธรรมทงหลายอนเปนปจจยแหงสงโยชนอย

ตณหายอมดบ ฉนนนเหมอนกน เพราะตณหาดบ อปาทานจงดบ ฯลฯ ความดบแหง

กองทกขทงมวลน ยอมมดวยประการอยางน ฯ

จบสตรท ๓

ซงทานผ ฟงกจะเหนไดวา ขณะใดทโลภะเกด ขณะนนกเหมอนกบการเตมนามน

ลงในประทปนามนทก ๆ ระยะ

อารมณตางๆ กระทบไมวางเวน เปนปจจยใหโลภะเกด

อารมณตาง ๆ กระทบตา ห จมก ลน กาย ใจ ไมวางเวนเลย ถาขณะนนไมใช

ภวงคจต มการตนขน กจะตองมการเหน มการไดยน มการไดกลน มการลมรส มการร

สงทกระทบสมผส มการคดนก สงเกตไดไหมวา มการเหนความสาราญ หรอความนา

พอใจในสงทปรากฏ เปนปทฏฐาน คอ เปนเหตใกลใหเกดโลภะ ความยนด พอใจ ตด

ของในสงนน ถาเปนสงทไมชอบ กคงจะไมอยากได ไมอยากเหน ไมอยากไดยน แตสง

ใดกตาม ซงรสกนาด นาพอใจ ขณะใด ขณะนนเปนเหตใหเกดโลภมลจต ไมวาจะเหน

อะไร

เพราะฉะนนในวนหนง ๆ กจะทราบไดวา มการเหนความสาราญในธรรม

ทงหลายอยเนอง ๆ จงเปนปจจยใหโลภมลจตเกดขน

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕ ๓๗

www.dhammahome.com

โลภมลจต ๘ ดวง จดเปน ๔ ค -- โลภมลจตคท ๑

สาหรบโลภมลจต ๘ ดวง จดเปน ๔ ค คอ

คท ๑ โสมนสสสหคต ทฏฐคตสมปยตต อสงขารก เปนโลภมลจตทเกดพรอมกบ

โสมนสเวทนา โสมนสสสหคต เกดรวมกบความเหนผด ทฏฐคตสมปยตต อสงขารก

เกดเอง โดยไมอาศยการชกจง ๑ ดวง

และเปนสสงขารก คอ เกดขนโดยอาศยการชกจง ๑ ดวง เปนคท ๑ คอ เกด

รวมกบโสมนสเวทนา เปนโสมนสสสหคต เกดพรอมกบความเหนผด ทฏฐคตสมปยตต

ดวงท ๑ เปนอสงขารก เกดขนโดยไมอาศยการชกจง ดวงท ๒ เปนสสงขารก เกดขนโดย

อาศยการชกจง

โลภมลจตคท ๒

โลภมลจตคท ๒ เกดรวมกบโสมนสเวทนา โสมนสสสหคต แตไมเกดรวม

ความเหนผด ทฏฐคตวปปยตต อสงขารก เกดเองโดยไมอาศยการชกจง ๑ ดวง สสงขา

รก เกดขนโดยอาศยการชกจง ๑ ดวง

โลภมลจตคท ๓

โลภมลจตคท ๓ และคท ๔ เกดรวมกบอเบกขาเวทนา สาหรบโลภมลจตคท ๓

เกดรวมกบอเบกขาเวทนา อเปกขาสหคต เกดพรอมกบความเหนผด ทฏฐคตสมป

ยตต อสงขารก เกดขนเองโดยไมอาศยการชกจง ๑ ดวง และ สสงขารก เกดขนโดย

อาศยการชกจง ๑ ดวง เปนคท ๓

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕ ๓๘

www.dhammahome.com

โลภมลจตคท ๔

โลภมลจตคท ๔ เปนโลภมลจต ทเกดรวมกบอเบกขาเวทนา แตไมเกดรวมกบ

ความเหนผด สาหรบคท ๔ อเปกขาสหคต เกดรวมกบอเบกขาเวทนา ทฏฐคตวปปยตต

ไมเกดรวมกบความเหนผด อสงขารก เกดเองโดยไมอาศยการชกจง และดวงท ๘ คอ

อเปกขาสหคต ทฏฐคตวปปยตต สสงขารก โลภมลจตเกดรวมกบอเบกขาเวทนา ไม

เกดพรอมกบความเหนผด และเกดขนโดยอาศยการชกจง จงเปนสสงขารก

ทบทวนโลภมลจต ๘ ดวง ในภาษาบาล

ขอทบทวนโลภมลจต ๘ ดวง ในภาษาบาลอกครงหนง

โสมนสสสหคต ทฏฐคตสมปยตต อสงขารก ๑

โสมนสสสหคต ทฏฐคตสมปยตต สสงขารก ๑

โสมนสสสหคต ทฏฐคตวปปยตต อสงขารก ๑

โสมนสสสหคต ทฏฐคตวปปยตต สสงขารก ๑

อเปกขาสหคต ทฏฐคตสมปยตต อสงขารก ๑

อเปกขาสหคต ทฏฐคตสมปยตต สสงขารก ๑

อเปกขาสหคต ทฏฐคตวปปยตต อสงขารก ๑

อเปกขาสหคต ทฏฐคตวปปยตต สสงขารก ๑

รวมเปนโลภมลจต ๘ ดวง โดยจาแนกเปน

โลภมลจตทเกดรวมดวยโสมนสเวทนา ๔ ดวง เกดรวมดวยอเบกขาเวทนา ๔

ดวง

เปนโลภมลจตทเกดรวมกบความเหนผด ๔ ดวง ไมเกดรวมกบความเหนผด ๔

ดวง

และเปนโลภมลจตทเปนอสงขารก ๔ ดวง เปนสสงขารก ๔ ดวง

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕ ๓๙

www.dhammahome.com

ทรงแสดงโลภมลจต ๘ ดวงตามลาดบของโทษ

สาหรบโลภมลจต ๘ ดวง ทรงแสดงตามลาดบของโทษและความแรงกลาของ

โลภมลจต ซงจะเหนไดวา สาหรบโลภมลจตคท ๑ และดวงท ๑ คอ โสมนสสสหคต

เกดพรอมกบโสมนสเวทนา ทฏฐคตสมปยตต เกดรวมกบความเหนผด อสงขารก

เกดขนเอง โดยไมอาศยการชกจง ยอมเปนโลภมลจตซงมกาลงกวาโลภมลจตดวงอน

เพราะเหตวาเกดพรอมกบความยนด เปนความพอใจอยางแรง และกเกดรวมกบ

ความเหนผด และกเกดขนเองโดยไมอาศยการชกจง เพราะฉะนนกเปนโลภมลจตซงม

โทษและมกาลงแรง

จตทกดวงตองเกดรวมกบเจตสก

สาหรบจตทกดวง จะตองเกดรวมกบเจตสกอน ซงแยกเปนนามขนธ ๔

สาหรบเจตสก ไดแก นามขนธ ๓ คอ เวทนาขนธ สญญาขนธ สงขารขนธ และ

จตเปนวญญาณขนธ

เพราะไมวาจตจะเกดขนขณะใด กจะตองไมปราศจากขนธ ทเปนนามขนธอน ๆ

เพราะฉะนนนามขนธทง ๔ ไมแยกจากกนเลย

เวลาทแสดงประเภทความตางกนของจต จะแยกแสดงตางกนโดยเวทนา

ประการหนง และตางกนโดยเจตสกอนซงเกดรวมดวย อกประการหนง

เพราะฉะนนการทจะรวา ในขณะหนง ๆ เปนโลภมลจตประเภทใด ดวงใด ใน ๘

ดวง กจะรไดโดยความตางกนของเวทนาเจตสก ซงเกดรวมกบโลภมลจต และโดยความ

ตางกนของโลภมลจตทเกดพรอมกบความเหนผด หรอวาไมไดเกดพรอมกบความเหน

ผด ประการหนง

และโดยความตางกนทวา โลภมลจตนนเกดขนมกาลงดวยตนเอง หรอวาเกดขน

โดยอาศยการชกจงของบคคลอน หรอวาของตนเอง อกประการหนง

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕ ๔๐

www.dhammahome.com

ลกษณะของเวทนาเจตสก

ขอความในอฏฐสาลน จตตปปาทกณฑ อธบายลกษณะของเวทนาเจตสก ซง

เปนสภาพธรรมทมความสาคญ เพราะเหตวาทกทานแสวงหาสขเวทนา หรอโสมนส

เวทนา ตองการทจะมความรสกเปนสข หรอโสมนสยนด เพราะฉะนนในบรรดาเจตสก

ธรรมทงหลาย เวทนาเจตสกเปนเจตสกซงมความสาคญในการทจะทาใหสตววนเวยน

อยในสงสารวฏ ดวยอานาจความพอใจ ในสขเวทนาหรอในโสมนสเวทนา

ขอความในอฏฐสาลน จตตปปาทกณฑ อธบายเวทนา มขอความวา

ทชอวา “เวทนา” เพราะเสวยอารมณ

“เสวย” กคอเสพ หรอกน หรอบรโภค หรอรสกในอารมณทปรากฏ รสกเปนสข

หรอวารสกเปนทกข หรอวารสกยนด หรอวารสกเสยใจ แลวแตวาจะเปนความรสก

อยางหนงอยางใด

ทชอวา “เวทนา” เพราะเสวยอารมณ เวทนานนมการเปนไปโดยอาการเสวย

อารมณ เปนลกษณะ

อยาลมวา ปรมตถธรรมทกประเภท ตองมลกษณะ มกจการงาน มอาการ

ปรากฏ และมเหตใกลใหเกด

เพราะฉะนนสาหรบลกษณะของเวทนาเจตสกกคอ มการเปนไปโดยอาการเสวย

อารมณเปนลกษณะ เวลาทจตดวงหนง ๆ เกดขน อยาลมวา มเจตสกอน ๆ เกดรวมดวย

ไมใชมแตเฉพาะเวทนาเจตสกเทานน สาหรบนามธรรมซงเกดรวมกน คอ จตและ

เจตสกนน เปนสมปยตตธรรม เพราะเหตวาเปนนามธรรมดวยกน

สาหรบสมปยตตธรรมอน คอ เจตสกอน ๆ ทเกดพรอมกน ยอมรอารมณหรอวา

เสวยอารมณเพยงบางสวนเทานน ไมเหมอนกบเวทนาเจตสก ซงเปนใหญในการเสวย

คอ การรสกในอารมณทปรากฏ จตทกดวงจะขาดผสสเจตสก ซงเปนนามธรรมทกระทบ

อารมณไมได จะขาดสญญาเจตสก ซงเปนนามธรรมทหมายรลกษณะของอารมณท

ปรากฏไมได จะขาดเจตนาเจตสก ซงเปนธรรมชาตทจงใจ ตงใจ ไมได

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕ ๔๑

www.dhammahome.com

แตวาในบรรดาสมปยตตธรรมทงหลาย เวทนาเทานน ยอมเสวยรสแหงอารมณ

โดยตรง เพราะเหตวาเปนเจาของโดยทเปนใหญ มอานาจทจะทาใหจตและเจตสก

อน ๆ ฟขน เปนสข หรอวาหอเหยว ฟบ เปนทกข กเพราะเวทนาเจตสกซงเกดรวมดวย

อารมณเดยวกน แตวาถาโสมนสเวทนาเกดขน จตในขณะนนกเปนอยางหนง

แตถาโทมนสเวทนาเกดขน จตในขณะนนกตรงกนขามเปนอกอยางหนง คอ แทนทจะฟ

ดวยความสข กตรงกนขาม จะใชคาวา ฟบ หรอวาเหยวแหงไป เพราะโทมนสเวทนากได

เพราะฉะนนจะเหนไดวา เวทนาเปนสภาพธรรมทสาคญ เพราะเหตวาเปนสภาพ

ธรรมซงเปนใหญในความรสกในอารมณทปรากฏ

เวทนาเปรยบเหมอนพระราชา

ขอความในอฏฐสาลน อปมาวา

ความจรง “เวทนา” เปรยบเหมอนพระราชา ธรรมนอกจากน คอ เจตสกอนๆ

เปรยบเหมอนพอครว ตนเครอง ผทปรงโภชนะมรสดตาง ๆ และใสลงหรอโตกไว

ประทบตรา นาเขาไป วางไวใกลพระราชา แกะเอาตราออก เปดลงหรอโตก ตกเอา

สวนบน ๆ จากแกงและกบทงหมด ใสในภาชนะ แลวชม เพอลองดวา มโทษหรอไมม

โทษ ตอจากนนกนาโภชนะซงมรสตาง ๆ เขาไปถวายพระราชา พระองคทรงเปน

เจาของ เสวยไดตามพระราชประสงค เพราะทรงเปนใหญและทรงมอานาจ ธรรม

นอกจากนนเสวยอารมณเพยงบางสวน เหมอนตนเครอง ซงเพยงแตชมทดลองซงพระ

กระยาหารเพยงบางสวนเทานน

เพราะฉะนนผสสะกรอารมณ นดหนง สวนหนง โดยกระทบ สญญา กรอารมณ

ทปรากฏ โดยหมายรลกษณะของอารมณทปรากฏ แตเจตสกทเสวยอารมณโดยตรง

ไดแก เวทนาเจตสก เพราะฉะนนกเปนสภาพททาใหจตฟขน เปนสข หรอวาทาใหจตหอ

เหยว แหง เปนทกข แลวแตลกษณะของเวทนา

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕ ๔๒

www.dhammahome.com

ลกษณะของโสมนสเวทนา ขอความในอฏฐสาลน

สาหรบลกษณะของ “โสมนสเวทนา” ขอความในอฏฐสาลน มวา

“โสมนสสสหคต” คอ ถงภาวะมการเกดรวมกน ดบรวมกน มอารมณเดยวกน

เกดทเดยวกนกบโสมนสเวทนา คอ การเสวยอารมณทแชมชน อปมาเหมอนนาหวาน

นาเปลา ๆ กบ นาหวาน รสตางกน เวลาททกทานดมนาหวาน รสกอยางไร แชม

ชนอยางไร อยางนน คอ ลกษณะของโสมนสเวทนา

เพราะฉะนนโลภมลจตทเปนโสมนสสสหคต เพราะถงภาวะมการเกดรวมกนกบ

โสมนสเวทนา ดบรวมกน มอารมณเดยวกน เกดทเดยวกนกบโสมนสเวทนา คอ การ

เสวยอารมณทแชมชน อปมาเหมอนนาหวาน

วนหนง ๆ ดมนาหวานบอยไหม ขณะใดทจตใจรสกสบาย แชมชน ขณะนนให

ทราบวา เปนเพราะสภาพธรรมอยางหนง เกดขน เสวยรสของอารมณทปรากฏ แลวเปน

สข สภาพธรรมนน คอ “โสมนสเวทนา” ซงเกดขนเพราะเหตปจจย แลวกดบไป ไมได

ยงยนเลย เพราะเหตวาทง ๆ ทกาลงเปนสขโสมนส เพยงแตมขาวซงจะทาใหทกขเวทนา

เกด โสมนสเวทนากไมสามารถทจะเกดตอไปได

หรอแมทกขเวทนาในวนหนง ๆ ซงบางทานอาจจะกาลงเปนทกขอยางมาก แต

ถาบงเอญมขาวด ทาใหโสมนสเวทนาเกดขน ทกขเวทนานนกไมสามารถทจะเกดได

ตามเหตตามปจจย ซงแสดงใหเหนวา แมเวทนากเปนเพยงชวขณะเลกนอยจรง ๆ ซง

อาศยเหตปจจยของตนกเกดขน เปนโสมนสเวทนาหรอวาเปนโทมนสเวทนา

ลกษณะของโสมนสเวทนา ขอความในอภธมมตถวภาวนฎกา

สาหรบลกษณะของ “โสมนสเวทนา” ขอความในอภธมมตถวภาวนฎกา อธบาย

วา

เพราะสภาพความรสกทเกดกบจต ซงเปนเหตใหจตสบาย ไมเปนทกข เปน

“สมนะ”

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕ ๔๓

www.dhammahome.com

จตซงสบาย ไมเปนทกขขณะใด เปน “สมนะ” เพราะฉะนนสภาพความรสกท

เกดกบจต ทเปนเหตใหจตสบาย ไมเปนทกข เปน “สมนะ” เพราะฉะนนสภาพความรสก

นน จงชอวา “โสมนส"

คาวา “โสมนส” น เปนชอแหงสขเวทนาทางใจ จตทเกดโสมนสเวทนานน หรอ

เกดขนพรอมกนกบโสมนสเวทนานน จงชอวา “โสมนสสสหคต”

จตจะปราศจากเวทนาไมได

เพราะฉะนนเวลาทเรยนเรองของจต ไมวาจะเปนจตใด ๆ กตาม จะปราศจาก

เวทนาไมได ไมวาจะเปนโลภมลจต กแสดงวา เวทนาอะไรเกดกบโลภมลจตประเภทนน

ชนดนน ดวงนน เวลาทเปนอเหตกจต คอ จตซงไมประกอบดวยเหต ๖ แตละดวง ๆ ก

จะทราบวา จตดวงนน ๆ เกดรวมกบเวทนาอะไร ถาเกดรวมกบโสมนส กเปน

โสมนสสสหคต คอ เกดขนพรอมกบโสมนสเวทนา ถาขณะนนเปนอเบกขาเวทนา เกด

รวมกบอเบกขาเวทนา จตนนกเปนอเปกขาสหคต เกดรวมกบอเบกขาเวทนา

จตทกดวงจะตองมลกษณะของเวทนาเจตสก เกดรวมดวย แสดงใหรวา เปนจต

ทตางกน โดยเวทนาตางกน เชน ทางกายเวลากระทบกบออน แขง เยน รอน ซงทาให

เกดทกขเวทนา ในขณะนนจะไมใชคาวา “โทมนสสสหคต” เพราะเหตวาไมใชความรสก

ทางใจ แตความรสกนนเปนทกขทางกาย สามารถทจะรอารมณทกระทบกายทเปนทกข

ทาใหเกดทกขเวทนาขน

เพราะฉะนนสาหรบกายวญญาณเปนจตทางกาย ซงเกดขนรอารมณทกระทบ

กาย ขณะนนตองเปนทกขสหคต

เพราะฉะนนจตทกดวงทจะศกษาตอไป จะตองทราบดวยวา จตดวงนน ๆ

ประเภทนน ๆ เกดกบเวทนาประเภทไหน

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕ ๔๔

www.dhammahome.com

ลกษณะของโสมนสเวทนา ขอความในวสทธมรรค

สาหรบลกษณะของ “โสมนสเวทนา” ขอความในวสทธมรรค ขนธนทเทส มวา

มการเสวยอารมณทนาปรารถนา เปนลกษณะ

มการประจวบกบอารมณทนาปรารถนาอยางใดอยางหนง เปนรสะ

มความแชมชนทางใจ เปนปจจปฏฐาน

มความสงบระงบ เปนปทฏฐาน เปนเหตใกลใหเกด

สาหรบลกษณะของโสมนสเวทนา จะเหนไดวา มการเสวยอารมณทนา

ปรารถนาเปนลกษณะ อารมณใดเปนทนาปรารถนาแลว ขณะนน ความรสกในอารมณ

นนกเปนโสมนสเวทนา

มการประจวบกบอารมณทนาปรารถนาอยางใดอยางหนง เปนรสะ

ไมตองมการเตรยมตวลวงหนาเลย ทจะจดใหเวทนาประเภทนนเกดขน แตทนท

ทประจวบกบอารมณทนาปรารถนา ขณะนนเปนปจจยใหโสมนสเวทนาเกดขน หรอเปน

ปจจยใหเวทนาทเกดรอารมณนนเปนโสมนสเวทนา ไมใชเวทนาอน

มใครเตรยมตวทจะใหเวทนาชนดไหนเกดขนไดไหม คดวาถาทาอยางนนอาจจะ

ด แตทาเสรจแลวไมด เวทนาจะเปนโสมนสไมได ทง ๆ ทหวงวา เมอเสรจแลวโสมนส

เวทนาจะเกด แตความจรงเมอเกดเพราะเหตปจจย ไมใชอารมณทนาปรารถนา โสมนส

เวทนากเกดไมได

เพราะฉะนนแมแตเวทนาเจตสกทจะเปนโสมนสเวทนา กตองแลวแตในขณะนน

จรง ๆ ซงประจวบกบอารมณหนงอารมณใด ทางตา ทางห ทางจมก ทางลน ทางกาย

ทางใจ

เหตใหเกดโสมนสเวทนา

สาหรบเหตทจะใหเกดโสมนสเวทนาม ๓ ประการ ตามขอความในอภธมมตถ

วภาวนฎกา ซงแสดงใหเหนวา ถงแมวาทกทานอยากจะใหมโสมนสเวทนาทงวน บอย ๆ

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕ ๔๕

www.dhammahome.com

มาก ๆ กเปนไปไมได เพราะเหตวาตองแลวแตวา จะมเหตทจะใหเกดโสมนสเวทนา

หรอไม

เหตใหเกดโสมนสเวทนา คอ

๑. อฏฐารมมณสมาโยโค ประจวบกบอารมณทด โดยสภาพบาง โดยปรกป

บาง

โดยสภาพหมายความถง ลกษณะของอารมณนนเปนอารมณทด เ ปน

อฏฐารมณ หรอเปนอตอฏฐารมณ คอ เปนอารมณทดยงอยางหนง หรอวาเปนอารมณ

ทนาปรารถนาโดยปรกป หมายความถงโดยเฉพาะสวนบคคล แตละบคคล ซงสะสม

ความพอใจมาไมเหมอนกน เพราะฉะนนเมอบคคลใดไดประสบกบอารมณทตนพอใจ

เพราะสะสมมาทพอใจในอารมณนนอยางนน ขณะนนโสมนสเวทนากเกด ในขณะทคน

อนไมไดสะสมมาทจะมความพอใจในลกษณะของอารมณนน เพราะฉะนนโสมนส

เวทนากไมเกด

๒. เพราะความทสตวมปฏสนธประกอบดวยโสมนส โสมนสสปฏสนธกตา

ปฏสนธจตของบางทานเกดพรอมกบโสมนสเวทนา เพราะฉะนนกเปนผ ทม

อปนสยรนเรงอยเสมอ บางคนอาจจะเปนทกขเดอดรอนมากมาย แตสาหรบผ ทปฏสนธ

ดวยโสมนสเวทนา กเปนผ ทยงสามารถทจะรนเรงสนกสนานได แมวามเหตการณทจะ

ทาใหบคคลอนเปนทกขเดอดรอน

๓. อคมภรปกตตา เพราะความทจตมสภาพไมลก ไมสขมคมภร คอ ปกตม

ความคดตน กเปนเหตใหโสมนสเวทนาเกดบอย

เหน ไดยน แลวเปนโลภมลจต

ผถาม ในคราวกอนทอาจารยกลาววา ขณะเหนครงหนง จตกคลอยตาม

อารมณไป เมอคลอยตามอารมณไป กเปนโลภะ หรอไดยน ไดเหน ลมรส ถกตองสมผส

กโดยนยเดยวกน ถาอยางนนแลว จตของคนแตละคนกเปนโลภะทงวนเลยซครบ

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕ ๔๖

www.dhammahome.com

ส. ถากศลจตไมเกด จะเปนจตอะไร ถาไมพดถงจตเหน จตไดยน จตไดกลน

จตลมรส จตทรสงกระทบสมผส และถาขณะนนความรสกเปนอเบกขา ไมใชความรสก

ซงโทมนส เสยใจ หรอไมแชมชน ขณะนนจะเปนจตอะไร นแสดงใหเหนวา แมวาสภาพ

ธรรมจะเกดอยเปนประจาทตวเอง ทจตของตวเอง กยงไมรตามความเปนจรงวา จต

นน ๆ เปนจตประเภทไหน จนกวาจะไดศกษาพระธรรมโดยละเอยด ขณะใดทไมเปน

กศล ขณะนนตองเปนอกศล ถากลาวถงจตเฉพาะ ๒ ชาต คอ กศลจตหรออกศลจต

เพราะฉะนนกจะตองทราบวา ขณะใดทจตไมเปนไปในทาน ไมเปนไปในศล ไม

เปนไปในความสงบ ไมใชสตทระลกรลกษณะของสภาพธรรมทกาลงปรากฏ ขณะนน

จะไมใชอกศลจตไดไหม ในเมอไมใชกศล กตองเปนอกศลประเภทหนงประเภทใด คอ

ถาไมเปนโลภมลจต กเปนโทสมลจต หรอเปนโมหมลจต

อเบกขาเวทนา - โลภะ หรอ โมหะ

ผถาม เพราะฉะนน การเหนในวนหนง ๆ นน ทกคนกมการเหน การไดยน การ

ไดกลน การลมรส การรสงทกระทบสมผส เวทนากเปนอเบกขาเปนสวนใหญ เหนแลวก

เฉย ๆ ไมรสกวามสข หรอมทกข เฉย ๆ ขณะทเฉย ๆ น เวทนาเกดกบโลภมลจตกได เกด

กบโมหมลจตกได เราจะรไดอยางไรวา ขณะนนเปนโลภมลจต หรอโมหมลจต ม

ลกษณะตางกนโดยการปฏบต สงเกตไดอยางไร

ส. โมหมลจตปราศจากโลภเจตสกและโทสเจตสก ไมมความชอบ ไมม

ความสนใจในสงทกาลงปรากฏ

ผถาม วนหนง ๆ ทเราเหนเกาอ ในบรเวณน เรากเหนกนทกวน ๆ เปนเกาอ

ธรรมดา ไมไดวเศษวโสอะไร เรากไมไดชอบ แลวกไมไดเกลยด ขณะทเหน แลวรวาเปน

เกาอ อยากถามอาจารยวา ขณะนนเปนโลภะหรอโมหะ

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕ ๔๗

www.dhammahome.com

ส. ควรจะเปนอะไร ในเมอสนใจ เหนเปนเกาอ เพราะเหตวาไมไ ด

หมายความวา ทกทาน เหนทกสงทกอยาง ธรรมเปนสงทพสจนได ในขณะนเอง ใน

หองน ทน เหนทกอยางหรอเปลา

ทกทานจะตอบวา เหนไมเหมอนกน ใชไหมคะ บางทานอาจจะเหนสงน บาง

ทานอาจจะเหนสงนน บางทานอาจจะเหนสงอน เพราะเหตวาในหองน ถานบดแลวก

มากมายหลายอยางเหลอเกน แตไมไดหมายความวา ทกทานเหนทวไปหมด ทกสงทก

อยาง แตวาสงตาง ๆ เหลานกปรากฏทางตา ในโลกสวาง ในขณะใดทไมรในสงท

ปรากฏ ในขณะนนเปนโมหมลจต

แตในขณะใดทร จะบอกไมไดเลยวา ขณะนนมความพอใจแลว เพราะเหตวา

เปนความพอใจทเลกนอยมาก ถาขณะนนไมใชความไมแชมชน สนใจในเกาอทปรากฏ

บางทานอาจจะเชด จะถ จะปดฝ นละออง ในขณะนนไมมโลภมลจตหรอ ถาเหน

วาสกปรก กอาจจะเกดความไมแชมชน เปนโทสมลจต แตในทนนไมไดมแตเฉพาะเกาอ

ตวเดยว สงอน ๆ กม ทพนกมลาย มอะไรหลาย ๆ อยาง มเศษกระดาษ มอะไรกได

เหนหรอเปลา ทง ๆ ทปรากฏ ถาปรากฏแลวไมร ขณะนนเปนโมหมลจต แตเมอรกจะไม

พนจากโลภมลจต หรอโทสมลจต

ในหองนอนมอะไรบาง เหนทกสงทกอยางหรอเปลา อาจจะมรปภาพเลก ๆ ซง

ตดอยเปนประจา แตเหนหว หรอวาเหนอยางอนกไดในขณะนน สงใดกตามทปรากฏ

ทางตา หรอทางห ทางจมก ทางลน ทางกาย แลวไมร ขณะนนเปนโมหมลจต แตถาเกด

รในขณะนน คอ มความสนใจ ขณะนนจะเปนโลภมลจตหรอโทสมลจต

ผถาม เมอพดอยางนแลว บางทกนาคด สวนใหญคนเรานกระทาไปแลว

บางครงกไมไดใสใจ เชน เราเดนขนมาบนศาลาน ใครจะไปรบางวา เวลาเราเดนขนมา

น กาวขนบนไดมากขน เชอเหลอเกน ไมมใครนบหรอกวา บนไดทเราเดนขนมามกขน

เพราะฉะนนอยากจะถามวา ขณะทเดนขนบนไดมา แลวไมรวากขน ขณะนนเปนโลภะ

หรอโมหะ

ส. รบนไดไหม เวลากาวขน

ผถาม รซครบ

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕ ๔๘

www.dhammahome.com

ส. ไมใชวาไมร แตไมตองนบ ไมจาเปนตองนบ เวลานมเกาอแลว กตว ตอง

นบไหม หรอวารแลววา เปนเกาอ

ผถาม ไมไดนบ แตรวาเปนเกาอ

ส. ไมจาเปนตองนบ แตหมายความวา มความสนใจ มความรในขณะนน

แตถาไมร และสงนนกปรากฏ ในขณะทกาลงเดนไป เวลาทไมรนนเปนโมหมลจต เคย

เผลอไหมคะ

ผถาม บอย

ส. ถาถามวา เคยเผลอไหม ตอบไดวา บอย เทากบรลกษณะทเผลอ

ขณะนนจะเปนจตดวงไหน ไมใชกศลจตแนทเผลอ เพราะเหตวาไมประกอบดวย

สตสมปชญญะ จงเผลอ เพราะฉะนนกเปนอกศลจต ขณะทเผลอนน ร หรอไมร ไมร

เพราะฉะนนกไมใชโลภมลจต ขณะทเปนโมหมลจต คอ เผลอ แลวกไมร ขณะนนกไมใช

โลภมลจต

โมหเจตสก เกดกบโลภมลจต

ผถาม บางครงเราอยในบรเวณทมทวทศนทสวยงาม ราบรน ลมเยน มนาเรยบ

ขณะนนสดชน รนเรง กไมเหนมอะไรทฟ งซานนครบ ไมปรากฏนครบ ขณะนนบางทกร

วาเปนโลภมลจต และขณะทโลภมลจตเกดกบโมหเจตสกชนดไหนครบ

ส. โมหเจตสกเกดกบอกศลจตทกดวง ในอกศลจตทกดวง จะตองมอกศล

เจตสก ๔ ดวง เกดรวมดวยคอ โมหเจตสก ๑ อหรกเจตสก ๑ อโนตตปปเจตสก ๑

อทธจจเจตสก ๑ ๔ ดวงน เรยก “โมจตกะ”

ผถาม ขณะทเปนโลภมลจตกมอทธจจเจตสกเกดรวมดวย แตอทธจจะขณะนน

ไมปรากฏ

ส. จตดวงหนง ๆ มเจตสกเกดรวมดวยอยางนอยทสด ๗ ดวง อยางโลภมล

จตกมเจตสกเกดรวมดวยมากกวา ๗ แตไมใชวาเจตสกทกดวงจะปรากฏสภาพของ

เจตสกทงหมดพรอมกน แลวแตวาเจตสกใดขณะนนเปนมล หรอเปนเหตสาคญ ทเปน

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕ ๔๙

www.dhammahome.com

โลภมลจต กเพราะเหตวาถงแมโมหเจตสกจะเกดรวมกบโลภมลจต เปนมลหนง แต

เพราะเหตวาในขณะนนไมไดมแตโมหเจตสก แตยงมโลภเจตสก ซงเปนสภาพทอยาก

ได มความตองการ มความตดของ มความเพลดเพลน มความพอใจในอารมณท

ปรากฏ เพราะฉะนนในขณะนนลกษณะของโลภเจตสกปรากฏ ไมใชลกษณะของอทธจ

จะ หรออหรกะ หรออโนตตปปะ หรอโมหเจตสกปรากฏ

ในขณะใดทมความยนด พอใจ เพลดเพลน ในขณะนนใหทราบวา ตองมโมห

เจตสกเกดรวมดวย จงยนด พอใจในอารมณซงเกดดบ และในขณะนนกตองมอหรกะ

อโนตตปปะ และอทธจจะ ซงเปนสภาพทไมสงบ ถาสงบแลวจะไมตองการ หรอยนด

หรอปรารถนา หรอเพลดเพลน หรอพอใจในสงซงกาลงปรากฏ

ลกษณะของความยนด ปรารถนา พอใจ เกดขนในขณะใด ขณะนนใหทราบวา

ไมสงบ เพราะฉะนนทานทไปสสถานททรนรมย จะเปนปาเขาลาเนาไพรทไหนกตาม

แลวกมความพอใจในสถานทเหลานน ควรจะทราบวา ในขณะนนจตไมสงบ ทกาลง

พอใจ เพราะวาประกอบดวยอทธจจเจตสก โมหเจตสก อหรกเจตสก อโนตตปปเจตสก

และโลภเจตสก ททาใหยนด พอใจในสถานททรนรมยนน ไมใชกศลจต จงไมสงบ

ทฏฐทเกดรวมกบโลภมลจต

ในคราวกอนเปนเพยงเรองของโลภมลจตดวงท ๑ ซงประกอบดวยโสมนสเวทนา

เปนโสมนสสสหคต ทฏฐคตสมปยตต เกดรวมกบความเหนผด เปนอสงขารก เพราะ

เหตวามกาลงกลา เกดขนเอง ไมตองอาศยการชกจง

สาหรบเรองของโลภมลจตดวงท ๑ ไดกลาวถงโสมนสเวทนา และเหตใหเกด

โสมนสเวทนาแลว ตอนนกจะกลาวถงลกษณะของทฏฐ ความเหนผดทเกดรวมกบโลภ

มลจต โดยเฉพาะในชวตประจาวน ซงเปนธรรมะทก ๆ ขณะน ทานผ ฟงกควรทจะได

ทราบวา ขณะไหนบางทจตเปนโลภมลจต เกดรวมกบความเหนผด

ขอความในอฏฐสาลน จตตปปาทกณฑ อธบายคาวา “ทฏฐคตสมปยตต” ม

ขอความวา

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕ ๕๐

www.dhammahome.com

อกศลจต ชอวา ทฏฐคตสมปยตต ดวยอรรถวา สมปยตตดวยทฏฐ

คอในขณะนนมความเหนผดเกดรวมดวย ซงขอความในอฏฐสาลน อธบายนท

เทสมจฉาทฏฐ มขอความบางประการวา

ชอวา “มจฉาทฏฐ” ดวยอรรถวา เปนความเหน ไมใชตามเปนจรง

ทจะรวา ความเหนชนดใดเปนความเหนถก และความเหนชนดใดเปนความเหน

ผด กจะตองทราบวา ความเหนผดเปนความเหนทไมใชตามเปนจรง ไมวาใครจะม

ความเหนอยางไรกตาม ถาขณะนนเปนความเหนทไมใชตามเปนจรงแลว กเปน

“มจฉาทฏฐ”

ชอวา “ทฏฐคต” ดวยอรรถวา ความเหนนไปในพวกทฏฐ

ความเหนทไมใชตามเปนจรงนมมาก ไมใชนอยเลย แลวกแตกแขนงแยกไป

มากมาย ไมวาทงนอกพระพทธศาสนา หรอในบรรดาพทธศาสนกชน ถาไมพจารณา

ความคดเหนในชวตประจาวนตามความเปนจรง อาจจะไมรตววา ขณะนนเปนไปแลว

กบความเหนผด คอ ความเหนทไมใชตามเปนจรง

“ทฏฐ” นนแหละ ชอวา ทฏฐคหณ ดวยอรรถวา กาวลวงไดยาก เหมอนดงชฏ

หญา ชฏปา และชฏภเขา

ใครจะมความรสกอยางนบางวา ความเหนผดนากลวและเปนอนตรายอยางยง

และกกาวลวงไดยาก ถาเกดยดถอในความเหนผดนนแลว ทจะปลอยจากความเหนผด

นนยาก เพราะวาความเหนผดเกดขนขณะใด ในขณะนนจะเหนถกไมได แตขณะใดท

ความเหนถกเกดขน ขณะนนจะรวา ความเหนอยางไรผด และความเหนอยางไรถก แต

ขณะใดกตามซงความเหนผดกาลงเกดขน ขณะนนไมสามารถทจะรไดวา เปนความเหน

ผด เพราะฉะนนการทจะกาวลวงความเหนผด เปนการกาวลวงไดยาก เหมอนดงชฏ

หญา ชฏปาและชฏภเขา

มใครเคยหลงปาบาง ไมทราบวาจะออกไปไดอยางไร หาทางออกไมไดเลย ยาก

มากทเดยว ฉนใด การทใครกตามเกดความเหนผด ยดถอความเหนผด วนเวยนอยใน

ความเหนผด ยงไมสามารถทจะรวา ความเหนอะไร ความเหนอยางไรเปนความเหน

ถก ขณะนนกไมมทางทจะออกจากความเหนผดได เพราะเหตวาการทจะออกจาก

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕ ๕๑

www.dhammahome.com

ความเหนผดได กตอเมอมความเหนถกเกดขนเทานน จงจะรวา ความเหนกอน ๆ เปน

ความเหนผด หรอวาความเหนอยางไรเปนความเหนผด

ทฏฐคอกนดาร

ขอความตอไป มวา

ทฏฐ นนแหละ ชอวา ทฏฐกนตาโร

กนตาโร ในภาษาบาล ภาษาไทย คอ กนดาร

กนดาร คอ ทฏฐ ดวยอรรถกวา มความนาระแวงและมภยเฉพาะหนา เหมอน

กนดารโจร กนดารสตวราย กนดารทราย กนดารขาดนา และกนดารทพภกขภย

นแสดงถงความนากลวของทฏฐ ซงทาใหเกดอนตราย เหมอนกนดารโจร

กนดารสตวราย กนดารทราย กนดารขาดนา และกนดารทพภกขภย

ขาศกตอสมมาทฏฐ

ทชอวา ทฏฐวสกายก ความเหนเปนขาศกตอสมมาทฏฐ ดวยอรรถวา แยง และ

ดวยอรรถวา ยอน ตอสมมาทฏฐ

จรงอย ความเหนผดเมอเกดขนยอมแยง และยอมยอนความเหนชอบ

ความเหนชอบเปนอยางน แตความเหนผดแยงหรอยอน คอ ตรงกนขามกบ

ความเหนถก

ความเหนถกยอมเหนวา เหตยอมตรงกบผล การทาชวกยอมเปนเหตใหเกดผล

ชว อกศลกรรมเปนเหตใหเกดอกศลวบาก กศลกรรมเปนเหตใหเกดกศลวบาก

แตถาไมเหนอยางน ยอมชอวา ยอนหรอแยงตอความเหนชอบ คอ ถาเหนวา

อกศลกรรมไมไดใหผลเปนอกศลวบาก หรอวากศลกรรมไมไดใหผลเปนกศลวบาก

ในขณะนนกเปนความเหนผด หรอถาคดวา ตายแลวสญ หรอวาตายแลวเทยง ขณะนน

กยอนหรอแยงกบความเหนถก เพราะเหตวาสภาพธรรมกาลงเกดดบ ตามเหตตาม

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕ ๕๒

www.dhammahome.com

ปจจย เมอมปจจยกเกดขน จะสญไดอยางไร เพราะเหตวาปจจยทจะใหเกด ม หรอวา

จะเทยงไดอยางไร ในเมอปจจยททาใหเกดขนหมดไป สงทเกดกตองหมดไปดวย

ความผนแปรแหงทฏฐ

ทชอวา ทฏฐวปผนทต ความผนแปรแหงทฏฐ ดวยอรรถวา เปนความผนแปร

ผดรปไปแหงทฏฐ เพราะบางคราวกยดถอความเทยง บางคราวกยดถอความขาดสญ

จรงอย คนมทฏฐ ยอมไมอาจจะตงอยในขอเดยวได บางคราวกคลอยตามความ

เทยง บางคราวกคลอยตามความขาดสญ

นเปนลกษณะความผนแปรของทฏฐ เวลาทเปนความเหนผด ยอมคลอนแคลน

และแปรผนไป แลวแตเหตปจจย ทจะทาใหเกดเหนผดอยางนนบาง หรอวาเหนผดอยาง

นบาง แตถาเปนความเหนถกแลว ไมเปลยน โดยเฉพาะการรแจงอรยสจธรรม

ผ ทรความเกดดบของสภาพธรรมโดยการประจกษแจง เพราะเหตวาอบรมเจรญ

สตพรอมปญญา ทจะรลกษณะของสภาพธรรมทปรากฏ ซงไมใชสตว ไมใชบคคล ไมใช

ตวตน จนกระทงมปจจยทจะทาใหปญญาทแทงตลอดเกดขน สามารถทจะประจกษ

ความเกดขนและดบไปของสภาพธรรมทกาลงเกดดบ เมอไดประจกษความเกดดบของ

สภาพธรรมแลว จะเปลยนไปเหนวา สภาพธรรมเทยง ยอมเปนไปไมไดเลย

แตถาเปนความเหนผด ยอมมปจจยทจะใหความเหนนนผนแปรไปได เชน บาง

คราวกเหนวาเทยง หรอวาบางคราวกเหนวาขาดสญ

สงโยชนคอทฏฐ

ทชอวา ทฏฐสโยชน สงโยชน คอ ทฏฐ ดวยอรรถวา ทฏฐนนแหละ เปนตว

สงโยชน ดวยอรรถวา (สงโยชน) ผกสตวไว ทาใหไมไปสความเหนถก

ความเหนผดกผกไวแนน

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕ ๕๓

www.dhammahome.com

คาโห – ความยดถอ

ทชอวา คาโห ความยดถอ ดวยอรรถวา ยดไวมนซงอารมณ ดจสตวราย ม

จระเขเปนตน จบคนไวฉะนน

ความตงมน

ทชอวา ปตฏฐาโห ความตงมน เพราะตงใจไวโดยเฉพาะ จรงอย คนมทฏฐน

ยอมตงมนโดยภาวะทเปนไปอยางแรง ยดถอ

จะบอกเทาไรกไมเชอ จะอธบายเทาไรกไมพจารณา นนกแสดงใหเหนถง

ลกษณะของทฏฐ ซงยดถอไวแนน ไมสามารถทจะรบฟงเหตผลหรอพจารณาเหตผล

อนได ถงแมวาจะไดยนแลว ไดฟงแลว ความเหนผดนนกยดไว ไมใหไปสความเหน

ถกได

ทชอวา กมมคโค – ทางชว

ทชอวา กมมคโค ทางชว ดวยอรรถวา เปนทางทบณฑตเกลยด เพราะนามาซง

ความพนาศ หรอดวยอรรถวา เปนทางแหงอบายทบณฑตเกลยด

คนฉลาดหรอผ ทเปนบณฑตยอมเหนภย เหนโทษของความเหนผด เพราะเหตวา

ความเหนผดเปนอนตรายอยางใหญ ซงไมทาใหบคคลนนพนจากความเหนผดนนได ไม

สามารถทจะทาใหรแจงอรยสจธรรมได ตราบใดทยงมความเหนผดอย

ทชอวา มจฉาปโถ - ทางผด

ทชอวา มจฉาปโถ ทางผด เพราะไมใชเปนทางตามทเปนจรง เหมอนอยางวา

ทางอนคนหลงทศ แมยดถอวา นเปนทางแหงบานชอโนน ดงน กยอมไมทาใหเขาถง

บานนนได ฉนใด ทฏฐ อนคนเจาทฏฐ แมถอวา เปนทางสคต กไมทาใหเขาถงสคตได

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕ ๕๔

www.dhammahome.com

เหมอนฉนนน เพราะฉะนน จงชอวา “มจฉาปโถ” แปลวา ทางผด เพราะไมใชเปนทาง

ตามทเปนจรง

เรองของการอบรมเจรญปญญาน จะเหนไดชดวา ทางไหนเปนทางทถก และ

ทางไหนเปนทางทผด

การถวายทดนสรางสานก

ผถาม เรองของทฏฐ ในพทธศาสนาถอวาเปนเรองใหญ สวนใหญผ ทมทฏฐ

อยางแรงกลา ชาวโลกเขาถอวามปญญา สวนใหญอาจารยใหญ ๆ ทกวนน ม

ความเหนผด มขอปฏบตผด เสรจแลวกทาใหทานดงได มเยอะ โดยเฉพาะอกอยาง

หนง บคคลสวนใหญนเชอตามอาจารยแลวเหนความเลอมใส กเลยถวายทดนใหสราง

สานกปฏบต กการถวายทดนใหสรางสานกปฏบต เปนกศลใหไปสวรรคได ใชไหมครบ

ส. ผลของอะไรคะ

ผถาม ผลของทาน

ส. ผลของทาน แตไมใชผลของความเหนผด

ผถาม อนนผลของทานทจะเกดขนได กเกดมาจากความเหนผดเปนปจจย ก

บอกวา ผ ทจะพนทกขได ตองเขาสานกปฏบต ถาไมเขาสานกปฏบตแลวพนทกขไมได

เพราะฉะนนเขาจงใหทดนสรางสานกปฏบต เพราะฉะนนการใหทดนสรางสานกปฏบต

กเกดจากปจจย คอ ความเหนอนนน

ส. ถาจดประสงค คอ การใหเพอตงสานกปฏบตทไมถก ขณะนนไมใชกศล

คะ ไมจดวาเปนทาน ทานหมายความถงการชวยเหลอสงเคราะหผ ทควรสงเคราะห ผ ท

กาลงทกขยากเดอดรอน หรอผ ทกาลงตองการสงหนงสงใด และผ ใดมจตเมตตา

อนเคราะหสงเคราะหใหบคคลนนไดรบสงทเปนประโยชน

ผถาม จะเปนประโยชนหรอไมเปนประโยชนกแลวแต แตวตถเขากสละใหน

ครบ ทดน บางทเปนแสน เปนลาน เขากใหกบบคคลอนทว ๆ ไป เปนสาธารณะ

เพราะฉะนนกตองเปนการใหนครบ

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕ ๕๕

www.dhammahome.com

ส. แลวแตเจตนาของผให วาใหเพออะไร

ผถาม กใหเพอสรางสานกปฏบตไงครบ

ส. ถาใหเพอสรางสานกปฏบต เพอใหการปฏบตผดเจรญงอกงามยงขน

ขณะนนไมใชกศลแน

ผถาม แตขณะทให ขณะนนเปนกศล ไดไหมครบ

ส. อนนเปนเรองทละเอยดและกเปนเรองทยาก เพราะเหตวาบางทาน

อยากจะถวายบางอยางแกสงฆ เพราะเหตวาทานเปนผ ทมทรพยสน มทกสงทกประการ

ซงทานกไมอยากจะเกบไวเปนสมบตสวนตวของทาน เพราะเหตวากมากมายเหลอใช

ถาไดเปนประโยชนแกผอนกจะเปนการด กมจตคดทจะสละ ถาในขณะนนไมมเจตนา

มงทจะใหบคคลอนประพฤตปฏบตผด แตมงทจะใหเปนสถานทสาหรบการศกษา หรอ

การปฏบตธรรม และหวงวาจะเปนท ๆ มการปฏบตถก ขณะนนกเปนกศลนะคะ แต

ไมใชเพราะเหตวากาลงมความเหนผด มงทจะสงเสรมขอปฏบตทผด ถาในขณะนนแลว

ละกไมใชกศล

เรองของความเหนผด เปนเรองซงถาไดมการฟงและพจารณาเหตผลทถก กยง

สามารถทจะคลาย หรอละความเหนผดนนได เพราะฉะนนในบรรดาทานทเคยปฏบต

ผด หรอเหนผดมาแลว เวลาทไดฟงพระธรรมจากพระผมพระภาค ทานเปนผ ทเกดการ

พจารณาถกตองขนขณะใด มความเหนถกเกดขนขณะใด ทานกสามารถทจะรแจง

อรยสจธรรมได ถาทานไดมการอบรมเหตทจะใหรแจงอรยสจธรรม

เพราะฉะนนอยาหมดหวง หรออยาประมาทบคคลอนซงกาลงมความเหนผด แต

ตองเปนผ ทมความอดทนทจะเกอกลดวยความเหนทถก ทจะใหบคคลนนพจารณา ถา

เขายงไมพจารณา กไมมใครสามารถทจะไปเปลยนแปลง หรอกลบความคดเหนของเขา

ได แตใครจะรวา วนไหนอาจจะเกดสนใจ แลวกฟงดวยด แลวพจารณา จนความเหนถก

เกดขนได แตถามงทจะสงเสรมความเหนผด ขณะนนกไมใชกศล

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕ ๕๖

www.dhammahome.com

ทฏฐในชวตประจาวน

ผถาม พระผมพระภาคทรงแสดงทฏฐไว จาแนกออกเปน ๖๒ ประการ สวน

ใหญในพระไตรปฎกกกลาววา เหนวาเทยง กเปนทฏฐ เหนวาสญ กเปนทฏฐ เหนวา

กายกอนนน สรระกอนนน ชพกอนนน พยญชนะตาง ๆ มากมายเหลอเกน อานแลวไม

คอยเขาใจ แลวกบอกวา บางอยางเทยง บางอยางไมเทยง บางทกตรงกน สงขารขนธ

ทงหลายไมเทยง นพพานเทยง อยางนกยงเปนทฏฐอก ขอใหอาจารยอธบายขยาย

ความทฏฐทง ๖๒ ประการใหหนอย

ส. ถาทานผ ฟงคดวา เปนเรองทเขาใจยาก กพกไวกอน คงจะเขาใจตลอด

หมดทกสงทกประการในพระไตรปฎกไมได แตสามารถทจะเขาใจทฏฐ คอ ความเหน

ผด ซงเกดในชวตประจาวนของทานเอง หรอผ ทใกลชด หรอของมตรสหายได ประโยชน

คออะไรคะ เพอเกอกลอนเคราะห ถาสามารถจะกระทาได ทจะใหเขาเกดความเหนถก

ขน อยางทานผ ฟงทเปนผ ทมปกตเจรญสตปฏฐานตอนกลางวน ทานกบอกวา พอ

ตอนกลางคน ทานอยากทาสมาธ ในขณะนนสตไมไดระลกรลกษณะของสภาพธรรมท

ไมใชตวตน ไมใชสตว ไมใชบคคล อาจจะเปนการตรกนกคดวนวายเรองอน ๆ เพราะ

เหตวายามวางจากธรกจการงาน ทานกอาจจะมปจจยทจะใหนกถงอดตบาง อนาคต

บาง เรองนนบาง เรองบคคลนบาง ทาใหมความรสกวา อยากจะทาสมาธ

เพราะฉะนนในขณะนนทราบไดวา ไมใชการอบรมเจรญสตปฏฐาน อะไรทาให

ตองการทจะทาสมาธ โลภมลจต เกดขน จงมความพอใจ มความตองการสงอน ทไมใช

การระลกรลกษณะของสภาพธรรมทกาลงปรากฏตามเหตตามปจจย ตามความเปนจรง

ในขณะนน

อกศลบางครงรนแรง

ทก ทานมอกศล และอกศลบางคร งก รนแรง จนกระทง ท าใ ห รสก ว า

กระสบกระสาย เดอดรอนใจ แตเปนความจรง เปนสภาพธรรมชนดหนง ซงเกดขน

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕ ๕๗

www.dhammahome.com

เพราะเหตปจจย ไมใชสตว ไมใชบคคล ไมใชตวตน

ถาสตระลกรลกษณะของสภาพธรรมในขณะนน ดวยความเขมแขง ทมนคง

ตอการทจะศกษาลกษณะของสภาพธรรมทเกดแลวเพราะเหตปจจยวา ไมใชเรา

ในขณะนน เปนแตเพยงสภาพธรรมชนดหนง ซงเกดขน มอาการ มลกษณะปรากฏ

อยางนน เพอทปญญาจะรวา ไมใชสตว ไมใชบคคล ไมใชตวตน ไมใชเรา ในขณะนน

ขณะนนจงจะเปนหนทางทจะทาให รทวในลกษณะของสภาพธรรมแตละ

ประเภท ซงไมใชตวตนจรง ๆ เกดขนเพราะเหตปจจย ลกษณะตาง ๆ ในสงสารวฏ

จนกวาจะถงขณะทโสตาปตตมรรคจตจะเกดขน รแจงอรยสจธรรม

แตถาคดจะหลบหลกทนท คอ จะทาสมาธ ในขณะนนกทราบไดวา ไมใชกศล

จต เพราะเหตวาไมใชสตปฏฐาน แตเปนความตองการชนดหนง ซงตองการทจะให

สมาธเกดขน ไมใชการรลกษณะของสภาพธรรมทปรากฏ

ถาไมรความจรงในชวตประจาวน

เพราะฉะนนกวาจะถงการอบรมเจรญปญญาทจะรจรง ๆ วา ทางตาเดยวนเปน

สภาพธรรมชนดหนง เพอทจะรวาไมใชตวตน ไมใชเรา เปนแตเพยงธาตร อาการร กาลง

เหนสงทปรากฏทางตา เปนโลกสวาง สาหรบคนทมจกขปสาท เกดขน แลวกดบไป

ไมใชในขณะทไดยนเสยง ซงเปนลกษณะทดง เปนลกษณะสภาพธรรมอกชนดหนง

ถาไมรความจรงในชวตประจาวนตามปกตในขณะนเอง ทางตา ทางห ทางจมก

ทางลน ทางกาย ทางใจ กยงไมมทางทจะถงความเปนพระอรยบคคลทจะรแจงอรยสจ

ธรรม เพราะเหตวาโลภะยงชกชวนทจะใหทาสงอน ซงไมใชการระลกทนท มความอาจ

หาญ ราเรง ทจะรวา แมลกษณะของโลภะซงรนแรง หรอโทสะซงรนแรงในขณะนน ก

เปนแตเพยงสภาพธรรมทเกดขนเพราะเหตปจจย

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕ ๕๘

www.dhammahome.com

สตปฏฐาน กบ การไปนงสมาธ

เพราะฉะนนกจะเหนทฏฐ ความเหนผดของตนเองไดในชวตประจาวนวา ขณะ

ใดเปนความเหนผด ขณะใดเปนความเหนถก เพราะเหตวาบางทานกลาววา ชวตของ

ทานม ๒ อยาง คอ การอบรมเจรญสตปฏฐานเปนปกตอยางหนง และการนงสมาธอก

อยางหนง

ทาไมตองสองอยาง ทาไมไมใชอยางเดยว อะไรทาใหตองเปนสอง แทนทจะเปน

การอบรมเจรญสตปฏฐาน ทจะรลกษณะของสภาพธรรมตามความเปนจรง

เพราะฉะนนกยงมทางทจะตดอย

และถาไมรวา ขณะนนไมเปนประโยชนเลย เพราะเหตวาถงแมวาจะไปนงสมาธ

กไมอาจทจะรลกษณะของสภาพธรรมตามปกตตามความเปนจรงได แตจะมความ

พอใจ เพราะเหตวามความรสกวา มนามธรรมและรปธรรมปรากฏใหรชด ไมวาจะเยน

ในขณะนน กร หรอไมวาจะคดนก หรอไมวาจะมกลนปรากฏ มเสยงปรากฏ กดเสมอน

วา เปนความรชด แตถาไมใชการรลกษณะของสภาพธรรมทไมใชทาขนดวยความ

ตองการ แตเปนสภาพธรรมทเกดแลวในขณะน กาลงปรากฏตามปกตตามความเปน

จรง ถาไมรอยางน กไมมทางทจะละการยดถอสภาพธรรมวาเปนสตว เปนบคคล เปน

ตวตนได

และกยงมความพอใจทจะทาสมาธ เพราะคดวาในขณะนนสามารถทจะร

ลกษณะของสภาพธรรมชด แตอยาลมวา ไมใชอารมณชด แตตองเปนปญญาทรชดใน

ลกษณะของอารมณทกาลงปรากฏในขณะน จงจะชอวา รชด ไมใชคอยไปเงยบ ๆ แลว

สงใดเกดปรากฏกวาชด แตในขณะนเอง ทชด คอ ปญญาสามารถรสงทกาลงปรากฏ

เพราะเกดขนแลว ตามเหต ตามปจจย ตามความเปนจรง

เพราะฉะนนกจะทราบไดวา หนทางไหนเปนหนทางถก และหนทางไหนเปนทาง

ทจะตองอาจหาญราเรง เขมแขง ทจะไมตด เพราะเหตวาการอบรมเจรญสตปฏฐาน

อยาลม เพอละ เพราะฉะนนขณะใดทรสกวาตด ขณะนนไมใชการละ เมอไมใชการละ

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕ ๕๙

www.dhammahome.com

จงไมใชหนทาง และการละตองเปนการละดวยปญญา ทเกดขนพจารณารลกษณะของ

สภาพธรรมทกาลงปรากฏ จงจะละได

เสยงมลกษณะดง

ส. ทกทานจะตองเปนผ ทตรง คอ พจารณาเหตผลและลกษณะของสภาพ

ธรรมเพอทจะไดรวา ความเหนอยางไรเปนความเหนผด และความเหนอยางไรเปน

ความเหนถก ซงเปนประโยชนของการศกษาและการพจารณาธรรม

ผฟง ทวาสภาพดงเปนเสยง ถาเรามสตเกดขน เสยงตาง ๆ ทมากระทบหก

เปนสภาพดงทงหมด ไมวาจะเปนเสยงอะไรกตาม เสยงทอาจารยบรรยายธรรม มนก

เปนเสยงดง แลวเราจะเอาอะไรมาเขาใจธรรมททานอาจารยบรรยายละครบ ถารวาเปน

แตเพยงเสยง ๆ เทานน

ส. สภาพธรรม คอ เสยง เพราะเหตวามลกษณะดง จงเปนชอ หรอวาเปน

นาม คอ เปนคา ถาไมมเสยง คอ สภาพธรรมทดง จะไมมคาใด ๆ และไมมชอใด ๆ เลย

ไมสามารถทจะเขาใจอะไรไดเลย ถาปราศจากเสยง ถามการเหนสงทปรากฏทางตา ม

การจาหมายลกษณะของสงทปรากฏทางตา มการรวาสงทปรากฏทางตานน ใชสาหรบ

ทาอะไร สาหรบรบประทาน หรอใชสาหรบรบประทานไมได บรโภคไมได นนเปนการจา

หมายทางตา แตไมมเสยง ไมมคา ทจะใชสาหรบเรยก หรออธบายใหเขาใจ แมลกษณะ

ของสภาพธรรมทมจรง คอ จต หรอเจตสก หรอรป ถาไมมเสยง ไมมคา ไมมชอ ไมมการ

สามารถทจะอธบายอรรถ คอ ลกษณะของสภาพธรรมแตละอยางได

เพราะฉะนนสภาพธรรมทมจรง คอ ดง ซงกเปนเสยงนนเอง เปนสงซงสามารถท

จะใชอธบายใหเกดความเขาใจในสงทปรากฏซงเปนสภาพธรรมทมจรง เสยงนนเอง คอ

ชอ หรอคาทจะทาใหเขาใจในอรรถของสภาพธรรม นงกนอยเฉย ๆ ไมพดอะไรสกคา ทา

อยางไรจงจะเขาใจเรองของสต หรอวาเรองของสมมาทฏฐ หรอวาเรองของมจฉาทฏฐ

หรอวาเรองของจต เรองของเจตสก เรองของรป เรองของสภาพธรรมได ไมมทางใชไหม

เพราะฉะนนลกษณะท “ดง” นเปนชอได เปนคาได สาหรบใหเขาใจความหมาย

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕ ๖๐

www.dhammahome.com

จะละวาเราไดอยางไร

ไดยนม เราไมม ไมไดหมายความวา ไดยนไมม ไดยนม แตเราไมม เหนม แตเรา

ไมม เขาใจม แตเราไมม เขาใจกเปนสภาพธรรมชนดหนง ไดยนกเปนสภาพธรรมชนด

หนง เหนกเปนสภาพธรรมชนดหนง นคอสมมาทฏฐ ถาความเหนใดยอนหรอแยงกบ

สภาพธรรมตามความเปนจรง นนคอ มจฉาทฏฐ ความเหนผด

ถาคดวาเราม ผดหรอถก ผด

นแหละ คอ ประโยชนของการทจะพจารณาสภาพธรรมตามทพระผมพระภาค

ทรงตรสรและทรงแสดง เพอใหเกดสมมาทฏฐ ความเขาใจถก เพราะเหตวาถาไมฟงพระ

ธรรมทพระผมพระภาคทรงตรสรและทรงแสดง จะไมมใครสามารถทจะเขาใจสภาพ

ธรรมทเกดขนตามความเปนจรงวา เปนอนตตา ไมใชสตว ไมใชบคคล ไมใชตวตน

ตามสภาพธรรม เราไมม

ผถาม คาวา “เรา” ม ตามสภาพธรรมตาง ๆ เรากไมม กรอย ในอภธรรม แตใน

พระสตร บางครงพระผมพระภาคกไดตรสวา อตตาห อตตาโน นาโถ กหมายความวา

เรามซครบ คอ ตนเปนทพงของตน ตนกคอเรา เรากคอตน อนนมนกนาคดอย

ส. ถาพระผมพระภาคตรสวา “ตถาคต” เปนอยางไรคะ

ผถาม กหมายถงพระองค

ส. กหมายถงพระองค แตเปนอนตตา ใชไหมคะ

ผถาม ใชครบ

ส. เชนเดยวกน แตละบคคล กคอ ขนธ ๕ มจต เจตสก รป เกดดบ แต

แทนทจะบอกวา ขนธ ๕ ทอยทางซาย หรอขนธ ๕ ทอยขางหลง ขนธ ๕ ทอยทางโนน ก

เปนการยงยาก

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕ ๖๑

www.dhammahome.com

จะเจรญสตขณะนนไดหรอไม

ผถาม กระผมขอถามเขาไปอก เมอกทานผ ฟงถามวา ขณะทเราจะรเสยง ก

หมายความวา เสยงมสภาพดง ในเมอสภาพดงนนกแฝงความหมายอย เชนอาจารย

กลาววา โลภมลจต ๘ ขณะทเสยงดงแฝงมาพรอมทงความหมาย เราฟงแลวกรเรองวา

หมายถงอกศลจต ในเมอขณะนนเสยงกม รเรองกม สงทกระทบกม ในเมอเราจะเจรญ

สต พจารณาในขณะนนไดหรอเปลา

ส. ถาไมได กไมมพระอรยบคคล

ผถาม กรอยครบวาไดแน แตวาขณะทสตเกดแลว เมอรสภาพธรรมตามความ

เปนจรง เมอเสยงกระทบ ขณะใดทมความรสกตวและมสมปชญญะ ขณะนนกรเรอง

เมอรเรอง กรเสยงบาง รสภาพทไดยนบาง รสภาพทรเรองบาง เสรจแลวกจบไปเทานน

แตวาอาจารยมกจะพดบอย ๆ วา ใหพจารณา ๆ ขณะนนพจารณาแลวหรอยงครบ

ส. พจารณาแลวกดบไป ยงไมพอ กตองพจารณาอก

ผถาม คอ ขณะทอาจารยกลาววา โลภมลจต ๘ เรากรวาความหมายของคาวา

โลภมลจตคออะไร ขณะนนกรวาเปนเพยงนามธรรมชนดหนง เสรจแลวกดบไป ขณะนน

ชอวา พจารณาแลวหรอยงครบ

ส. ใครจะตอบได นอกจากสตปฏฐานของผ นนเอง ไมอยางนนคนอนก

สามารถทจะมอภญญาจต รวาจตของบคคลนนกาลงพจารณาแคไหน อยางไร แต

ตามความเปนจรง บคคลทสตเกด เปนผ ทจะรวา พจารณาหรอนอมไปทจะรลกษณะ

ของนามธรรมบางหรอยง และกเรมรขนบางหรอยง ขณะไหนพอทจะร ขณะไหนกไมรไป

เสยอกแลว ตามปกต ตามความเปนจรงคะ

หนทางเดยว

ทานผ ฟงคอยเมอไรจะเปนพระอรยบคคล เมอไรสภาพธรรมจะปรากฏชด แตวา

มหนทางเดยว คอ สตระลกรลกษณะของสภาพธรรมดวยความอดทน ทจะพจารณา

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕ ๖๒

www.dhammahome.com

จนกวาสภาพธรรมนนจะปรากฏทางมโนทวาร

กไมตองไปคดเปนหวง ระลกไปเรอย ๆ พจารณาไปเรอย ๆ ความรคอย ๆ เกดท

ละเลกทละนอย แลวกตองมความอดทน

อยายดถอขอปฏบตทผด

ขอสาคญคออยาเหนผด อยายดถอขอปฏบตทผด ตองเปนผ ทตรงตอพระธรรม

ทพระผมพระภาคทรงแสดง ดวยการพจารณาวา ธรรมใดเปนธรรมทพระผมพระภาค

ทรงตรสรและทรงแสดง ไมใชเลอมใสโดยงาย หรอวาเชอทกคนทพดถงเรองของการ

ปฏบตธรรม แตจะตองพจารณาในเหตผล เพอทจะไดไมเหนผดและไมปฏบตผด

ลกษณะของมจฉาทฏฐ

ถงแมวาทฏฐทมปรากฏในชวตประจาวน จะมลกษณะตาง ๆ ลกษณะของ

มจฉาทฏฐซงเปนอกศลเจตสก คอ

อโยนโส อภนเวส ลกขณา มความยดมนโดยอบายอนไมแยบคาย เปนลกษณะ

ปรามาส รสา มความยดถอไปดานอน ลวงเลยธรรมโดยสภาวะ เปนรสะ

มจฉาภนเวส ปจจปฏฐานา มความยดมนอยางผด ๆ เปนปจจปฏฐาน

อรยาน อทสสนกามตาท ปทฏฐานา มการไมอยากเหนพระอรยะทงหลาย เปน

ตน เปนปทฏฐาน

พงเหนวาเปนโทษอยางยง

มจฉาทฏฐ [1]

ทานผ ฟงควรทจะพจารณาลกษณะของมจฉาทฏฐทวา

อโยนโส อภนเวส ลกขณา มความยดมนโดยอบายอนไมแยบคาย เปนลกษณะ

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕ ๖๓

www.dhammahome.com

ถาไมฟงแลวกไมพจารณาจรง ๆ หรอวาไมพจารณาใหถกขณะใด ขณะนนกเปน

ลกษณะของความเหนผด

มจฉาทฏฐ [2]

ปรามาส รสา มความยดถอไปดานอน ลวงเลยธรรมโดยสภาวะ เปนรสะ คอ

เปนกจ

ถาใครประพฤตปฏบตหนทางทไมใชการระลกรลกษณะของสภาพธรรมทกาลง

ปรากฏในขณะนตามปกต ตามความเปนจรง ใหทราบวา นนเปนกจของมจฉาทฏฐ ทม

ความยดถอไปดานอน ลวงเลยธรรมโดยสภาวะ เปนรสะ ทาใหลบคลาขอประพฤต

ปฏบตทผด

มจฉาทฏฐ [3]

มจฉาภนเวส ปจจปฏฐานา มความยดมนอยางผด ๆ เปนปจจปฏฐาน คอเปน

อาการทปรากฏ ทจะเหนไดวา ใครยงมความเหนผดอย ใครยงประพฤตปฏบตผดอย

และใครยงยดมนในขอประพฤตปฏบตทยงผดอย นนกเปนอาการทปรากฏของ

มจฉาทฏฐ

มจฉาทฏฐ [4]

อรยาน อทสสนกามตาท ปทฏฐานา มการไมอยากเหนพระอรยะทงหลาย เปน

ตน เปนปทฏฐาน คอเปนเหตใกลใหเกด

ผถาม อนนมนกนาคด ถาพทธบรษททงหลายทจะไมอยากเหนพระอรยบคคล

ผมเชอเหลอเกนวา ไมม

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕ ๖๔

www.dhammahome.com

ส. หมายความวา ไมมใครไมอยากเหน แลวจะรไดอยางไรวา ทเหนนนนะ

เปนพระอรยะหรอเปลา คนทเหนนนนะ เปนพระอรยะหรอเปลา

ผถาม เปนหรอไมเปน เราไมรครบ แตอยากเหนนะตองอยากเหนแน ถาจะ

บอกวา ไมอยากเหนพระอรยเจานน ไมมแน

ส. ถาเปนความเหนผด เชน พวกเดยรถยปรพาชก เหนพระอรหนต

สมมาสมพทธเจา อยากเหน หรอไมอยากเหน

ผถาม พวกนนอาจจะไมอยากเหนกม เพราะเกยวกบลาภ

ส. พวกนนคอพวกไหน

ผถาม พวกอญญเดยรถยในครงพทธกาล

ส. กคอพวกเหนผดในครงนนอยางไร ในครงนกอยางน เพราะฉะนนการท

จะเหนพระอรยบคคล ควรทจะไดทราบวา จะเหนไดไหม จะเหนไดอยางไร และคนท

กาลงถกเหนอยนนนะ เปนพระอรยะหรอเปลา จะรไดอยางไร

ทวาอยากเหน กตองมเหตผลทวา จะเหนไดอยางไร ไมใชเมอเหนแลวกเชอวา น

เปนพระอรยะ โดยไมมเหตผล ถามคนบอกวา พระอรหนตกาลงเดนมา กเชอวานนเปน

พระอรหนตกาลงเดนมา นนไมใชเหตผล เหมอนอยางพวกเดยรถย ถงแมวาพระผมพระ

ภาคจะเสดจมา พวกนนกไมไดเชอวาพระผมพระภาคเปนพระอรหนตสมมาสมพทธเจา

เพราะฉะนนวธทจะเหนพระอรยบคคลแท ๆ กตองม ดวยปญญา ไมใชเพยงดวย

การฟงแลวกเชอทนทวา พระอรหนตกาลงมา หรอวาบคคลนนบคคลนเปนพระ

อรยบคคล

เพราะฉะนนนเปนการพสจนใจจรงวา ตองการเหนพระอรยบคคลหรอเปลา ถา

ยงยดถอขอประพฤตปฏบตทผด จะยงชอวา ตองการเหนพระอรยะไหม แตถาพจารณา

เหตผลในขอปฏบตอยางรอบคอบ อยางละเอยด อยางถถวน ไมใชผ ทเชองาย หรอวา

เพยงฟงกเชอ แตวามเหตผลทจะพจารณาวา การทจะบรรลคณธรรมเปนพระอรยบคคล

ไดนน อบรมเจรญปญญาอยางไร ถารเหตจรงๆ ทจะทาใหบคคลสามารถทจะเปนพระ

อรยบคคลได มความเขาใจในเหตทจะทาใหเปนพระอรยบคคลถกตอง ผนนกมโอกาสท

จะเหนพระอรยบคคลดวยปญญา

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕ ๖๕

www.dhammahome.com

แตถาไมพจารณาเหตทจะใหเปนพระอรยบคคลวา อบรมเจรญอยางไรจงจะเปน

พระอรยบคคล กจะไมมโอกาสเหนพระอรยบคคล ซงกแสดงวา บคคลนนไมไดมความ

ปรารถนาจรง ๆ ทจะพบพระอรยบคคล เพราะเหตวา เปนผ ทเชองาย เชอเสยแลว โดย

ทไมพจารณาเหตทจะทาใหเปนพระอรยบคคล

ผถาม กมครบ สวนใหญทกวนน พระอรยบคคลมเยอะแยะเลย สวนใหญเอา

บคคลเปนทอาง ประชาชนไปกนวนหนงเปนหมนเปนแสน เอาพวกนเปนขออางวา

บคคลนนเปนพระอรยบคคล

ส. ทานผ ฟงจะเหนไดวา แตละทานนมอธยาศยอปนสยสะสมมาตาง ๆ กน

แตกจะมผ ทมเหตผลและเปนผ ทตรงตอเหตผล มฉะนนแลว พระธรรมของพระผมพระ

ภาคกคงจะสญสนหมดไปนานแลว ถาไมมผ ทฟงพระธรรม แลวกพจารณาเหตผลจรง ๆ

เพราะฉะนนบคคลอนแตละบคคลรวมทงทานเอง กเปนผ ทสะสมอปนสยตาง ๆ กนมา

เพราะฉะนนไมตองคานงถงบคคลอน เพราะวาการทจะละความเหนผดของบคคลอน

เปนเรองยาก แตควรทจะพจารณาถงความเหนผดของตนเองวา มไหม ถามกจะไดละ

เพราะฉะนนการทตวทานเอง เปนผ ทตองการทจะเหนพระอรยบคคล กจะตอง

เปนผ ทรหนทางทจะทาใหผนนเปนพระอรยบคคลเสยกอน และกไมตองหวงถงบคคล

อน เพราะวาการทจะใหทกคนมความเหนถก เปนสงทเปนไปไมไดเลย

ผถาม การเหนพระอรยบคคล เดยวนผมไมตนเตนเสยแลว กรเสยแลววา ใน

เมอพบเหนแลว คาสอนและคาสนทนาของทาน กคออยางน ไมพนไปจากพระไตรปฎก

แลวปญญาของเราจะเกดพรวดพราดกไมได เพราะฉะนนเหนกอยางนน ไมเหนกอยาง

นน ไมคอยตนเตนเทาไร

ส. ขอสาคญทราบไมไดใชไหมวา ใครเปนพระอรยบคคล ถาบคคลนน

ไมไดบรรลคณธรรมเปนพระอรยบคคลเชนกน

ผถาม ทราบไดแตวาบคคลนนไมเปนพระอรยบคคล แตวาบคคลนนเปนพระ

อรยบคคล ทราบไมได

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕ ๖๖

www.dhammahome.com

ส. เพราะฉะนนถามใครบอกวา คนโนนเปนพระอรหนต คนนเปนพระ

อรหนต กทราบไดใชไหมวา แมผ ทกลาวอยางนน กยงไมไดรจรง เพราะเหตวาผนนเองก

ไมใชพระอรหนต

ผถาม แนนอนครบ ถาบคคลใดไมไดเจรญสตปฏฐานแลว บคคลนนเปนพระ

อรหนตไมไดแนนอน เพราะฉะนนกเยอะแยะครบทคนเราเขาลอกนทกวนน คนนนเปน

พระอรหนต คนนเปนพระอรหนต แตขอปฏบตของทานมนไมใชเปนการเจรญสตปฏ

ฐาน แลวเขาจะเปนพระอรหนตไดอยางไร

เพราะวาเรารจากแคนละครบ ถาใครไมไดเจรญสตปฏฐาน คนนนกไมเปนพระ

อรหนตแน เพราะเปนไมได

ส. กขออนโมทนาในความเหนถกนะคะ

เหตเกดแหงทฏฐ

ซงในวนนกจะขอกลาวถง เหตเกดแหงทฏฐ แตกอนทจะกลาวถงเหตเกด

แหงทฏฐ กขอทวนลกษณะของทฏฐทวา มจฉาทฏฐนน

อโยนโส อภนเวส ลกขณา มความยดมนโดยอบายอนไมแยบคาย เปนลกษณะ

ขณะใดกตามมความเหน มการเชอมนในความเหน แตความเหนนนขาดการ

พจารณาโดยแยบคาย โดยถกตอง ในขณะนนตองพจารณาใหทราบวา เปนความเหน

ผดอยางหนงอยางใดหรอเปลา เวลาทเกดความยดถอในความเหนชนดหนงชนดใดขน

ปรามาส รสา มความยดถอไปดานอน ลวงเลยธรรมโดยสภาวะ เปนรสะ คอ

เปนกจ

แทนทจะเหนสภาพธรรมตามความเปนจรง กกลบมความยดถอไปดานอน

ลวงเลยธรรมโดยสภาวะ เปนกจ

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕ ๖๗

www.dhammahome.com

มจฉาภนเวส ปจจปฏฐานา มความยดมนอยางผด ๆ เปนปจจปฏฐาน คอ เปน

อาการทปรากฏ

อรยาน อทสสนกามตาท ปทฏฐานา มการไมอยากเหนพระอรยะทงหลายเปน

ตน เปนปทฏฐาน พงเหนวาเปนโทษอยางยง

ซงบางทานกอาจจะแยงวา คงจะไมมใครไมอยากเหนพระอรยบคคล เพราะชอ

วาพระอรยบคคลแลว โดยเฉพาะพระอรหนต กมผอยากเหนจรง ๆ แตการทจะเหนพระ

อรหนต หรอไมเหน ไมใชดวยจกข คอ ดวยตา เพราะเหตวาตาสามารถทจะเหนเพยง

วณณะ คอสสนตาง ๆ ตาไมสามารถจะเหนความเปนพระอรหนต ไมสามารถทจะเหน

คณธรรมของผ ทดบกเลสหมดดวยการอบรมเจรญปญญา จนกระทงรแจงอรยสจธรรม

ได

เพราะฉะนนถงแมวาจะมพระอรหนต แตวาผนนไมรเหตทจะใหบคคลนนเปน

พระอรหนต ผนนกไมสามารถทจะรไดวา บคคลนนเปนพระอรหนต ฉนใด ในยคน ใน

สมยน ถาผใดเพยงอยากจะเหนพระอรหนตดวยจกขปสาท คอ เพยงอยากจะเหนวา

ใครทไหน รปรางหนาตาอยางไร เปนพระอรหนต ยอมไมสามารถทจะเหนได เพราะเหต

วาไมรคณธรรมและเหตทจะใหบรรลเปนพระอรหนต

เพราะฉะนนการทจะไมมความเหนผด กตองเปนผ ทอยากเหนพระอรยะ

ทงหลายดวยปญญา คอ ดวยการรจรง ๆ วา เหตของขอประพฤตปฏบตอยางไร จะทา

ใหบรรลคณธรรมเปนพระอรยบคคล เปนพระโสดาบน พระสกทาคาม พระอนาคาม

และพระอรหนตได ไมใชเพยงแตบอกวาคนหนงคนใดเปนพระอรหนต แตไมเขาใจ

หนทางขอปฏบตทจะทาใหเปนพระอรหนตเลย และจะเชอไดอยางไรวา บคคลนนเปน

พระอรหนต หรอแมแตตวทานเอง ซงเหนเพยงวณณะ คอ เหนสงทปรากฏทางตา จะร

ไดอยางไรวา บคคลนนเปนพระอรหนตจรงหรอไม

เพราะฉะนนการทเปนบคคลทอยากเหนพระอรยะจรง ๆ กคอ เปนผ ทจะตอง

ศกษา จนกระทงเขาใจในขอประพฤตปฏบต ทจะทาใหบคคลนนสามารถทจะรแจง

อรยสจธรรมเปนพระอรยเจา เปนโสดาบนบคคล เปนพระสกทาคามบคคล เปนพระ

อนาคามบคคล และเปนพระอรหนต

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕ ๖๘

www.dhammahome.com

เพราะฉะนนถายงไมเขาใจขอประพฤตปฏบต ทจะทาใหบคคลใดเปนพระ

อรยบคคล กอยาเพงอยากจะเหนพระอรยเจา เพราะวาไมมโอกาสจะเหน และไมม

โอกาสจะเขาใจไดดวยวา การเปนพระอรยบคคลนนเปนไดอยางไร

ซงขอความในอฏฐสาลน มวา

อรยาน อทสสนกามตาท ปทฏฐานา มการไมอยากเหนพระอรยะทงหลาย เปน

ตน เปนปทฏฐาน

พงเหนวา เปนโทษอยางยง

คอ การทจะไมศกษา ใหรในขอปฏบตทจะทาใหเปนพระอรยบคคลได เปนการ

ไมอยากเหนพระอรยะ ซงเปนโทษอยางยง เพราะอาจจะเขาใจผด และคดวาบคคล

นน ๆ เปนพระอรหนต โดยทบคคลนน ๆ ไมใชพระอรหนต

ซงสงเลก ๆ นอย ๆ ในชวตประจาวน ถาไมพจารณาจรง ๆ ใหแยบคายให

ละเอยด กยากทจะรไดวา ทานเกยวของเนองอยในความเหนผด ประการหนงประการ

ใดหรอไม ซงความเหนผดนเปนโทษ เปนอนตรายมาก เพราะเหตวาไมสามารถทจะทา

ใหดบกเลสถงความเปนพระอรยบคคล

สาหรบธรรมทงหลายทจะเกดขนตองมเหต มปจจย ดวยเหตนแมทฏฐ

ความเหนผด กตองมเหต ทจะใหเกดขน

ซงขอความในอฏฐสาลน ไดแสดงเหตใหเกดทฏฐ คอ ความเหนผด มขอความ

วา

พงทราบการเกดขนแหงความเหนผด กลาวคอ ทฏฐคตะ น ดวยเหตมอาทอยาง

น

อาท คอ เปนตน คอ ยกเหตประการสาคญ คอ

อสทธมมสวน การฟงแตอสทธรรม

บางทานกอยากทจะฟงธรรม แตธรรมทฟงเปนอสทธรรม ไมใชเปนธรรมทพระผ

มพระภาคตรสร และทรงแสดงไวโดยละเอยด โดยลกซง ทจะตองอาศยการพจารณา

โดยแยบคาย โดยรอบคอบจรง ๆ บางทานกลาววา ขอฟงธรรมสก ๕ นาท ๑๐ นาท แต

พระอรหนตสมมาสมพทธเจาทรงบาเพญพระบารม ๔ อสงไขยแสนกป ไมใชเพอจะทรง

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕ ๖๙

www.dhammahome.com

แสดงธรรมเพยง ๕ นาท หรอ ๑๐ นาท แตทรงแสดงตลอด ๔๕ พรรษา จนกระทงถง

กาลใกลทจะปรนพพาน เพราะเหนวาธรรมจะเปนทพง เปนสรณะ หลงจากทพระผม

พระภาคปรนพพานแลว

เพราะฉะนนกจะตองพจารณาจรง ๆ วา ธรรมใดกตามทฟงเพยง ๕ นาท ๑๐

นาท จะมประโยชนมากนอยแคไหน จะทาใหสามารถรทวถงในธรรมทพระผมพระภาค

ทรงพระมหากรณาแสดงแกสตวโลกไดหรอไม ถาเพยงแตจะฟง ๕ นาท หรอ ๑๐ นาท

เทานน แตวาผ ทไดฟงพระธรรมแลว จะทราบไดวา ตองฟงตลอดชวต และกไมใชชาตน

ชาตเดยว

กวาการฟงจะมการเขาใจ

ผ ทเปนพระอรยสาวกในสมยของพระผ มพระภาคอรหนตสมมาสมพทธเจา

พระองคน ไดฟงพระธรรมจากพระอรหนตสมมาสมพทธเจาพระองคกอน ๆ หลาย

พระองค กอนการทจะรแจงอรยสจธรรม เปนพระอรยบคคล

เพราะฉะนนบางทานกคดถงเรองการเจรญสตปฏฐาน แลวกบอกวา เวลาทสต

เกดระลกขนมา ไมไดรลกษณะของสภาพธรรมทกาลงปรากฏ เพยงแตคดเรองสภาพ

ธรรมทกาลงปรากฏ เชน ทางตาในขณะน กาลงเหน ระลกได แตไมตรงลกษณะของ

สภาพร ซงไมใชสตว ไมใชบคคล ไมใชตวตน ซงกาลงรสงทปรากฏทางตา แตเปนการ

นกเรองจกขวญญาณ ซงเปนสภาพร ธาตร สงทกาลงปรากฏ

แตกยงเปนการด ทเมอไดฟงแลว กไมไดหลงลมสตเสยทเดยว แตวามปจจยท

จะใหเกดนกถงเรองของการเหน เพยงแตวาสตยงไมไดระลกตรงลกษณะของสภาพร

ธาตร ซงไมใชสงซงกาลงปรากฏ

เพราะฉะนนกแสดงใหเหนวา กวาการฟง จะฟง ๆ และกมการเขาใจ ๆ ไป

เรอย ๆ เปนสงขารขนธทจะปรงแตงใหสตนระลกได ไมใชเพยงขนคด แตวายงระลกได

ตรงลกษณะซงเปนสภาพร หรอธาตร ทกาลงเหนสงทปรากฏทางตา กตองอาศย

กาลเวลาไมใชนอยเลย

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕ ๗๐

www.dhammahome.com

เพราะฉะนนสาหรบผ ทเพยงฟง แลวกระลกไดตรงลกษณะของสภาพธรรมซง

ไมใชสตว ไมใชบคคล ไมใชตวตน กจะตองเปนหลงจากทฟงแลวหลายหมนกป พรอม

ทงอบรมเจรญสตหลายหมนกป เพราะฉะนนมปจจยพรอมทเมอเพยงไดฟงเรอง

ลกษณะของสต กเปนปจจยใหสตปฏฐานเขาใจแจมแจง แลวกระลกตรงลกษณะของ

สภาพธรรมทกาลงปรากฏทนทได และเมอไดอบรมในเวลาไมนานนก กสามารถทจะร

แจงอรยสจธรรมได

แตตองรจกตวเองตามความเปนจรง ถาขณะใดทสตเกด แตยงไมไดระลก

ลกษณะของสภาพธรรม เพราะวาทานผนนเองบอกวา ไมมลกษณะของธรรมปรากฏ

เชน ทางตาระลกได กเปนเรองของการเหน แตไมใชเปนเพราะรวา เปนธาตร ซงไมใช

สงทปรากฏทางตา

เพราะฉะนนสภาพธรรมจงยงไมปรากฏวา เปนธรรม ไมใชตวตน ไมใชสตว

ไมใชบคคล แตวาผ ทอบรมเจรญสตปฏฐานจนคลอง สามารถทสตจะเกด ระลกร

ลกษณะของสภาพธรรมทางตา หรอทางห หรอทางจมก หรอทางลน หรอทางกาย หรอ

ทางใจ ไมวาจะเปนขณะไหนทสตปฏฐานเกด สตปฏฐานจะระลกไดตรงลกษณะของ

ธาตร หรอสภาพทเปนรปธรรมทปรากฏทางหนงทางใด ในขณะนนกจะทราบไดวา เปน

ผ ทรลกษณะของสตปฏฐาน และรลกษณะของธรรมทงหลาย จนรวา สงทงหลายเปน

ธรรมทงสน ตรงกบพระพทธวจนะ ทวา “สพเพ ธมมา อนตตา” ธรรมทงหลายไมใชสตว

ไมใชบคคล ไมใชตวตน

เพราะเมอสตระลกกระลกตรงลกษณะของธรรม รในอาการทเปนธรรม ซงเปน

นามธรรมหรอเปนรปธรรม นนคอผ ทชานาญ และรวา นอกจากธรรม ไมมอะไร ไมวา

จะเปนทางตา หรอทางห หรอทางจมก หรอทางลน หรอทางกาย หรอทางใจ ลกษณะ

ของธรรมเทานนทกาลงปรากฏ แลวกเปนธรรมจรง ๆ คอ ไมใชสตว ไมใชบคคล ไมใช

ตวตน นนคอผ ทเขาใจวา ธรรมทงหลายเปนอนตตาถกตอง เพราะเหตวาตองเปนธรรม

ทงหลายจรง ๆ

ถาตราบใดทยงไมใชธรรมทงหลาย บางกาลกเปนธรรม บางกาลกไมใชธรรม

และเวลาทสตระลก บางครงกไมไดระลกตรงลกษณะทจะรวา เปนธรรม ขณะนนกยง

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕ ๗๑

www.dhammahome.com

ไมใชการอบรมเจรญปญญาจนรวา ธรรมเทานนทกาลงปรากฏในขณะน ทางตาทกาลง

เหน ทางหทกาลงไดยน ทางจมกทกาลงไดกลน ทางลนทกาลงลมรส ทางกายทกาลง

กระทบสมผส ทางใจทกาลงคดนก และยงจะเปนลกษณะของสภาพธรรมอน ๆ ทงหมด

ไมวาจะเปนความรสกดใจ เสยใจ เปนสข เปนทกข เฉย ๆ หรอไมวาจะเปนโลภะ หรอ

โทสะ หรอมจฉรยะ หรออสสา หรอสภาพธรรมใด ๆ กตามทงหมด ผ ทรวา ธรรม

ทงหลายเปนอนตตา เพราะสตระลกตรงลกษณะของธรรม จะรวาเปนธรรมจรง ๆ แลวก

เปนธรรมเทานน

เพราะฉะนนกจะตองฟงตอไปอก และกอบรมเจรญปญญาไปอก เพอทจะรวา

ขอประพฤตปฏบตอยางไรจะทาใหรไดจรง ๆ วา ธรรมทงหลายเปนอนตตา ตามทพระ

อรยสาวกทงหลายทานไดตรสรแลว เพอทจะไดไมเหนผด

เพราะฉะนนกจะตองทราบดวยวา แมการฟงธรรมกควรทจะฟงธรรมทเปน

สทธรรม มฉะนนแลวจะเปนไปกบความเหนผด ทจะทาใหเกดความเขาใจผด และ

การปฏบตผดได

เหตใหเกดทฏฐประการท ๑

สาหรบขอความในอฏฐสาลน ซงอธบายเหตใหเกดทฏฐ

ประการท ๑ คอ อสทธมมสวน การฟงแตอสทธรรม มขอความวา

จรงอย ความเหนผดน พงทราบวา ยอมเกดขนดวยการฟง อนเวนจากการเขา

ไปพจารณาเหนอยางรอบคอบ กาวลวงความเปนกลางเสยแลว มงทจะนบถอเปนอยาง

มากซงอสทธรรมทงหลายอนประกอบดวยวาทะ คอ ทฏฐเหลาน

แมแตการทจะฟงธรรม กควรทจะไดทราบวา ทานเปนผ ทมงจะนบถอเปนอยาง

มากซงอสทธรรมทงหลาย อนประกอบดวยวาทะ กาวลวงความเปนกลางเสยแลว

เพราะเหตวาเวลาฟงธรรม ตองฟงจรง ๆ คอ ฟงพระธรรม ฟงธรรม ไมใชฟง

บคคล วาบคคลผกลาวธรรมนนเปนใคร เพราะเหตวาถาฟงบคคล ในขณะนนเปนผ ทมง

จะนบถอเปนอยางมาก ทาใหในขณะนนกาวลวงความเปนกลาง หมายความวาขาด

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕ ๗๒

www.dhammahome.com

การพจารณาโดยเทยงตรงจรง ๆ วา ธรรมทไดยนไดฟงนนประกอบดวยเหตผลสมบรณ

ถกตอง หรอวายงคลาดเคลอนอย เพราะฉะนนเรองของการฟงธรรมดวยความ

รอบคอบ ดวยความเปนกลาง ไมใชมงทจะนบถออสทธรรมทงหลาย กเปนสงทสาคญ

เรองของการฟงธรรม พจารณาไดจากการฟงของตวทานเองวา จดประสงคของ

การฟงนนเปนอยางไร อยาลมวา อยามงทจะนบถอเปนอยางมาก แตจะตองไมกาวลวง

ความเปนกลาง คอ การพจารณาโดยรอบคอบ

เหตใหเกดทฏฐประการท ๒

สาหรบเหตประการท ๒ คอ อกลยาณมตตตา ความเปนผมมตรชว

สาหรบเหตประการท ๒ กเปนสงทสาคญมาก มฉะนนแลว พระผมพระภาคคง

ไมทรงแสดงไวในมงคลสตร ซงเปนมงคลขอท ๑ คอ การไมคบคนพาล เปนมงคลอน

สงสด

นแสดงใหเหนถงความสาคญของมตรวา ถามคนชวหรอวาคนทเหนผดเปนมตร

ยอมคลอยตามความเหนนน ๆ ได เพราะเหตวาถามเพอนทเหนผด กจะชกชวนใหฟงใน

เรองทผด แลวกชกจงไปสสถานทซงมการเหนผด การปฏบตผด บางทานแลวแตเพอน

ฝงจะไป แมแตในท ๆ มความเหนผด เหมอนกบวาเปนผ ทตดในหมคณะและในสานก

อยาลมวา ถาเกดเพลยงพลา ไมพจารณาธรรมโดยความรอบคอบ อาจจะ

คอย ๆ คลอยตามความเหนนนไปทละเลกทละนอย โดยทไมรสกตว

เพราะฉะนนตองเปนผ ทตรงตอสภาพธรรมตามความเปนจรง แลวตองเหนโทษ

ของการเปนผ ทมมตรชว คอ เปนผ ทมความเหนผด

อาทจจสตร ขอ ๕๑๖

ขอความในสงยตตนกาย มหาวารวรรค อาทจจสตร ขอ ๕๑๖ มขอความวา

[๕๑๖] สาวตถนทาน.

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕ ๗๓

www.dhammahome.com

ดกร ภกษทงหลาย เมอพระอาทตยจะขน สงทขนกอน สงทเปนนมตมากอน คอ

แสงเงนแสงทอง ฉนใด สงทเปนเบองตน เปนนมตมากอน เพอความบงเกดแหง

โพชฌงค ๗ แกภกษ คอ ความเปนผมมตรด ฉนนนเหมอนกน

ดกร ภกษทงหลาย อนภกษผมมตรด พงหวงขอนไดวา จกเจรญโพชฌงค ๗ จก

กระทาใหมากซงโพชฌงค ๗

โพชฌงค ๗

ผถาม คาวา “โพชฌงค ๗” หมายถงอะไร

ส. “โพชฌงค” หมายความถงธรรม ซงเปนองคธรรมใหตรสร สต แนนอน

และองคธรรมอน ๆ กศลเจตสกซงเปนองคของการตรสร

เพราะฉะนนทานผ ฟงกจะตองเลอก ทจะเปนผ ทมกลยาณมตร คอ ผ ทเปนมตรด

คอ พระอรหนตสมมาสมพทธเจาและพระธรรม ซงจะใหความร ความเขาใจยงขนใน

ลกษณะของสภาพธรรม

เกอกลผทปฏบตผด

ผถาม ขอนเกยวกบบารมในอดตทสงสมมา ในเวลาน ในกรงเทพน มขอปฏบต

ทผดจากมรรคมองค ๘ แลวกเขาใจวาเปนมรรคมองค ๘ มากมายหลายสานก และเปน

ทนบถอของคนทงหลายดวย ซงคนทงหลายเชอวา ขอปฏบตนนเปนขอปฏบตทถก

เพราะฉะนนผ ทไปปฏบตตามขอปฏบตตาง ๆ ในกรงเทพน เขากพจารณาแลวเหนวา

ขอปฏบตนนถก ถาเขาไมไดพจารณา เขากคงไมเขาไปปฏบต เพราะวาเมอเขาไป

ปฏบตแลว บางคนเขากไดผลตาง ๆ นานา เหนโนนเหนน เพราะฉะนนถาไมไดสงสมมา

อยางถกตอง การทจะคบกลยาณมตรอยางถกตองกเปนการยากอกเหมอนกน

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕ ๗๔

www.dhammahome.com

ส. แตเมอมโอกาสจะไดฟง หรอมโอกาสทจะเกอกลกนดวยการสนทนา ก

ไมทราบอกเหมอนกนวา ลกลงไปของการสะสมของบคคลนน จะมเชอไฟของปญญา

พอทจะเปนแสงไฟขนมาไดอกหรอเปลา

ผถาม อนนยากมากครบ สวนใหญน เขาปฏบตไปแลว บางคน เหนโนน เหน

น เขาเกดไดผล จะเอาขอปฏบตทถกไปใหเขา เราจะเสนอขอปฏบตไปใหเขา เขามกจะ

แยงวา ขอปฏบตของเขาดกวา ถกตองกวา อยางนเปนตน

ส. เพราะฉะนน กตรงกบเหตทใหเกดทฏฐ ประการท ๓ คอ

อรยาน อทสสนกามตาทน ความเปนผไมตองการจะเหนพระอรยะทงหลาย เปน

ตน

นนกแสดงอยแลววา เปนผ ไมตองการจะเหนพระอรยะจรง ๆ เพราะเหตวา

ไมพจารณาหนทางทจะทาใหเปนพระอรยบคคล ไมรวาพระอรยบคคลนนเจรญปญญา

อยางไร

ซงขอความในอฏฐสาลน อธบายวา

ดวยความเปนผไมตองการเหนพระอรยะทงหลายและสตบรษทงหลาย ม

พระพทธเจา เปนตน ดวยความเปนผไมฉลาดในธรรมของพระอรยะ อนแบงเปนสตปฏ

ฐาน ๔ เปนตน ดวยความขาดวนย กลาวคอ ความแตกแหงสงวรในธรรมของพระอรยะ

อนเปนประเภทเปนปาตโมกขสงวร อนทรยสงวร สตสงวร ญาณสงวร และปหานสงวร

และในธรรมของสตบรษ

ฉลาดในธรรมของพระอรยะ

เพยง ๕ นาท เขาใจไมไดแน ในการทจะรสภาพธรรมตามความเปนจรง ตอง

เปนผ ทละเอยด ตองเปนผ ทฉลาดในธรรมของพระอรยะ คอจะตองรวา ธรรมใดเปน

ธรรมของพระอรยะ อนแบงเปนสตปฏฐาน ๔ เปนตน กจะตองเขาใจเรองของสตปฏ

ฐาน คอ การระลกรลกษณะของสภาพธรรมทปรากฏ ทเคยยดถอวา เปนกายของเรา

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕ ๗๕

www.dhammahome.com

หรอวาเปนตวเรา เปนเวทนา ความรสกของเรา เปนจตของเรา เปนธรรมทงหลายซงเปน

ตวตน เปนสตว เปนบคคล

เพราะฉะนนถาไมฟงมาก ๆ ไมพจารณาจรง ๆ แมในเรองของสตปฏฐาน ๔

การประพฤตปฏบตกยอมผด เพราะเหตวาอาจจะเขาใจวา ไมตองรลกษณะของสภาพ

ธรรมทปรากฏในขณะน กสามารถทจะรแจงอรยสจธรรมได ซงถาพจารณาแลวจะเหน

ไดวา นนไมใชลกษณะของปญญา การทจะไมรลกษณะของสภาพธรรมทกาลงปรากฏ

ไมใชทางทจะทาใหเปนพระอรยบคคล ไมใชทางทจะทาใหประจกษความเกดขนและดบ

ไปของสภาพธรรมทกาลงเกดดบในขณะน ตามปกตตามความเปนจรง

เพราะฉะนนถาใครบอกวา ไมตองเจรญปญญาทจะรลกษณะของสภาพธรรมท

กาลงปรากฏ ทางตา ทางห ทางจมก ทางลน ทางกาย ทางใจ ทานผ ฟงกพจารณาทราบ

ไดใชไหมวา ถาเปนอยางนนแลว ปญญา ความรจรง ความรชด จะเกดขนไดอยางไร

เพราะเหตวากาลงเหนทางตา กาลงไดยนทางห เปนธรรมทงหมด ไมใชสตว ไมใชบคคล

ไมใชตวตน และสภาพธรรมใดซงเกดขนในขณะนน ปรากฏในขณะนน กดบในขณะนน

ถาไมประจกษการเกดดบของสภาพธรรมทไมใชตวตน ซงปรากฏทางตา ทางห ทาง

จมก ทางลน ทางกาย ทางใจ ตามปกต จะรแจงอรยสจธรรมไดอยางไร กไมมทางทเปน

ปญญาซงสามารถแทงตลอดลกษณะของสภาพธรรมซงกาลงเกดดบในขณะน

เพราะฉะนน เหตใหเกดความเหนผด คอ

อรยาน อทสสนกามตาทน ความเปนผไมตองการจะเหนพระอรยะทงหลาย เปน

ตน ดวยความเปนผไมฉลาดในธรรมของพระอรยะ อนแบงเปนสตปฏฐาน ๔ เปนตน

ดวยความขาดวนย กลาวคอ ความแตกแหงสงวรในธรรมของพระอรยะ อนมประเภท

เปนปาตโมกขสงวร อนทรยสงวร สตสงวร ญาณสงวร และปหานสงวร ในธรรมของ

สตบรษ

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕ ๗๖

www.dhammahome.com

การสงวร

การสงวรตองม แตไมใชเปนการทตวตนจะทาสงวร แตรวา “สงวร” หมายความ

ถง การทสตเกดขน เปนกศลธรรม แลวกอบรมเจรญโดยประเภทของปาตโมกขสงวร คอ

ตามขอบญญตทพระผมพระภาคไดทรงแสดงไว

ไมฉลาดในธรรมของพระอรยะ

สาหรบในเรองของคาวา “ไมฉลาดในธรรมของพระอรยะ” คอ ไมเฉยบแหลมใน

ธรรมของพระอรยะ

ขอความในอรรถกถาอฏฐสาลน นกเขปกณฑ อธบายคาวา

“ไมไดฝกฝนในธรรมของพระอรยะ” ซงมวนจฉยดงตอไปน

นกเปนเรองทละเอยด สาหรบผ ทจะเจรญสตปฏฐาน ทจะตองเขาใจดวย

ชอวา “วนย” ซงไดยนไดฟงกนบอยเหลอเกน ระเบยบวนย แตวนยจรง ๆ คอ

อยางไร

ชอวา “วนย” ม ๒ อยาง ในวนย ๒ อยางน แตละอยาง ๆ ม ๕ อยาง ปถชน

เรยกวา ไมไดฝกฝน เพราะไมมวนยนน

นคอ วนย การฝกฝน ทจะทาใหปถชนเปนพระอรยบคคล ซงม ๒ อยาง คอ

สงวรวนย ๑ และ ปหานวนย ๑

“สงวรวนย” คอ การฝกฝน การสงวร การสารวมดวยสต ไมใชเปนเราทจะทา

สารวม และ “ปหานวนย” อก ๑

สงวรวนย ๕

สาหรบ “สงวรวนย” กม ๕ อยาง คอ

“ศลสงวร” ความสารวม คอ ศล ซงถาเปนภกขกตองตามพระปาตโมกข ในขณะ

ใดทสตระลกทจะประพฤตปฏบตตามพระปาตโมกข ขณะนนกเปนปาตโมกขสงวร

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕ ๗๗

www.dhammahome.com

เพราะฉะนนกจะเหนไดวา ผ ทเปนภกษนเพยบพรอมดวยปาตโมกขสงวรหรอ

เปลา เพราะเหตวาสงททาใหเพศบรรพชตตางกบเพศคฤหสถ กคอพระปาตโมกข ซง

เปนขอประพฤตปฏบตของพระภกษ

เพราะฉะนนพระภกษกจะตองมสต ระลกได ทจะประพฤตปฏบตตามพระ

ปาตโมกข แตสาหรบฆราวาสกเปน ศลสงวร คอ การมระเบยบวนยในการทจะรกษา

ศล ไมลวงศล ๑

สตสงวร ความสารวม คอ สต ๑

ญาณสงวร ความสารวม คอ ญาณ ๑

ขนตสงวร ความสารวม คอ ขนต ๑

วรยสงวร ความสารวม คอ ความเพยร ๑

ฟงดเปนตารา เปนวชาการ แตแททจรงแลวกเปนชวตปกตประจาวน เปนขอ

ประพฤตปฏบตสาหรบผ ทจะอบรมเจรญปญญาทจะรแจงอรยสจธรรม เพราะเหตวา

ตองเปนทผ เขาใจในศลสงวร ทจะไมลวงศล แลวกจะตองเขาใจในสตสงวร คอ ความ

สารวมในจกขนทรย เปนตน ซงหมายความถงในขณะทเหนตองมสต ทจะระลกได รวา

สภาพธรรมท “เหน” ไมใชตวตน เปนสภาพร เปนธาตร เปนนามธรรม

นคอชวตประจาวน แตถาตามตารา กคอ “สตสงวร” หรอ สตสงวระ

และสงวร หรอสงวระ ทมาดงนวา

พระผมพระภาคตรสวา

ดกร อชตะ กระแสเหลาใดในโลก สตเปนเครองกนกระแสเหลานน เรายอม

กลาวการกนกระแสทงหลาย กระแสเหลานอนบณฑตยอมปดไดดวยปญญา ดงน ชอ

วา “ญาณสงวร” ดงน

พดกนบอย ๆ สตเปนเครองกนกระแสของอกศลธรรม เวลาทสตเกดอกศลธรรม

เกดไมไดในขณะนน ทรอยางนน กเปน “ญาณสงวร”

สวน “ขนตสงวร” คอ สงวรทมาดงนวา “เปนผอดทนตอความหนาว ตอความ

รอน” ดงน ชอวา “ขนตสงวร”

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕ ๗๘

www.dhammahome.com

ทานผ ฟงมหรอเปลา อากาศกกาลงจะรอนขน ๆ ทกวน แลวชวตประจาวนของผ

ทจะอบรมเจรญปญญา ซงการทจะรแจงอรยสจธรรม ตองอาศยความอดทนอยางยง

อดทนทจะระลกรลกษณะของสภาพธรรมในขณะนน ไมวาจะรอนหรอจะหนาว กรวา

เปนลกษณะของสภาพธรรมทเกดขนปรากฏเพราะเหตปจจย ชวยใหอดทนไดไหม ถาร

อยางน

เมอมกาย กตองมความทกข ซงเกดเพราะกระทบสงหนงสงใดดวยกาย เยน

บาง รอนบาง เปนของธรรมดา เมอมกายแลว จะไมกระทบกบเยนรอนทจะทาใหเกด

ความทกข เปนไปไดไหม ยอมเปนไปไมได แตถาหลงลม ไมรวา ขณะนนไมใชตวตน

เปนวบากจต เปนผลของกรรมซงเกดขนรอารมณทกระทบกายแลวกดบไป ถาไมรอยาง

นจรง ๆ ยอมเดอดรอน ยอมคราครวญ ยอมราพน ในขณะนนกหลงลมสตไปมาก ไมไดร

วา ขณะนนลกษณะทรอน หรอวาลกษณะทเยน ลกษณะของความรสกซงเปนทกข ท

กายในขณะนน กไมใชสตว ไมใชบคคล ไมใชตวตน แลวถาอดทนไมได เปนอยางไร จะ

ยงเดอดรอนดวยประการทงปวง พยายามทจะหาสงซงจะผอนคลายความทกขกายนน

ถาหาไดกด แตถาหาไมไดกยงเดอดรอน ราคาญใจ เพราะฉะนนกยงเปนทกขเพมขน

เพราะฉะนนการทจะรแจงอรยสจธรรม เวลาทมการสงวรทางตา ทางห ทางจมก

ทางลน ทางกาย ยอมเปนผ ทอดทนตอความหนาว ตอความรอนได เวลาทปญญา

เกดขน ชอวา “ขนตสงวร”

ดหรอไมด อยาลม เวลาทกระทบกบอารมณทไมนาพอใจทงหลาย ทางตา ทางห

ทางจมก ทางลน ทางกาย ทางใจ

นอกจากนนกม

ประการท ๕ คอ “วรยสงวร” สงวร คอ ความเพยร

สงวร ทกลาวมานวา “ยอมไมยงกามวตกอนเกดขนแลว ใหอยทบ” ดงน ชอวา

“วรยสงวร”

นคอขอความในอรรถกถา ซงมาจากพระไตรปฎก ซงทานผ ฟงจะเหนความ

สมบรณของพยญชนะได ซงถาทานผ ฟงจะพดเอง อาจจะไมไดความหมายทกาชบ

อยางน แตวาขอความในอรรถกถามวา “ยอมไมยงกามวตกอนเกดขนแลว ใหอยทบ”

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕ ๗๙

www.dhammahome.com

ทกคนมความยนดพอใจในรป ในเสยง ในกลน ในรส ในโผฏฐพพะ ไมใชนอย แตมาก

และกไมมวนอม ไมมวนเตม ไมมวนพอ

เพราะฉะนนผ ทไมอบรมเจรญปญญา “กยอมยงกามวตกอนเกดขนแลว ใหอย

ทบ” ไมมวนทจะพนไปไดเลย แตวาผ ทอบรมเจรญสต ระลกรลกษณะของสภาพธรรมท

ไมใชสตว ไมใชบคคล ไมใชตวตน ทละเลกทละนอย ในทสดวนหนง “ยอมไมยง

กามวตกอนเกดขนแลว ใหอยทบ” หมายความวา กามวตกนนไมสามารถทจะครอบงา

ไดตอไป ดวย “วรยสงวร”

กสงวรทงหมดน เรยกวา “สงวร” เพราะระวงกายทจรตเปนตน อนควรระวงตาม

ควรแกตน และเรยกวา “วนย” เพราะกาจดกายทจรตเปนตน อนควรกาจด ตามควรแก

ตน

สงวรวนยพงทราบวา แจกได ๕ อยาง ดวยประการฉะนกอน

สาหรบปกตประจาวน

ปหานวนย ๕

สาหรบ “ปหานวนย” ๕ อยาง คอ

ตทงคปหาน การละกเลสไดดวยองคนน ๆ ๑ (วปสสนาญาณ)

วกขมภนปหาน การละกเลสไดดวยการขมไว ๑ (ฌานจต)

สมจเฉทปหาน การละกเลสไดเดดขาด ๑ (มรรคจต)

ปฏปสสทธปหาน การละกเลสไดอยางระงบ ๑ (ผลจต)

นสสรณปหาน การละกเลสดวยการสลดออก ๑ (นพพาน)

ตทงคปหาน – วกขมภนปหาน

สาหรบปหานวนยประการท ๑ คอ “ตทงคปหาน” ไดแก วปสสนาญาณ

ทงหลาย มนามรปปรจเฉทญาณ เปนตน

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕ ๘๐

www.dhammahome.com

ปหานวนยประการท ๒ คอ “วกขมภนปหาน” ไดแก การละธรรม มนวรณธรรม

เปนตนนน เพราะหามความเปนไปดวยสมาธ อนเจรญถงขนอปจาระและขนอปปนา

ดจการละสาหรายบนหลงนาได ดวยการทาลายความสบตอกนอนใด นชอวา

“วกขมภนปหาน”

นแสดงใหเหนวา การทจะละอกศลมหลายขน สาหรบขนทเปน ตทงคปหาน

ไดแก วปสสนาญาณ สาหรบขนทเปนวกขมภนปหาน ไดแก การเจรญสมถะ จนกระทง

ถงอปจารสมาธ และอปปนาสมาธ ซงอปมาเหมอนกบการละสาหรายทอยบนหลงนาได

ดวยการทาลายความสบตอกน

ธรรมดาสาหรายทอยในนากตดกนแนน แตถาทานผ ฟงจะเอาไมฉก หรอเขย

ออก กไดชวคร และหลงจากนนกเขามาตอกนอก ฉนใด กเลสทงหลายกยอมระงบไป

ชวคราว ในขณะทความสงบมนคงขน จนถงขนอปจารสมาธและอปปนาสมาธ ซงเมอ

ถงขนอปปนาสมาธแลว คอ ขนฌานจต กเปน วกขมภนปหาน

สมจเฉทปหาน – ปฏปสสทธปหาน

สาหรบปหานวนย ประการท ๓ คอ “สมจเฉทปหาน” ไดแก ขณะทมรรคจต

เกดขน ดบกเลส

ปหานวนย ประการท ๔ คอ “ปฏปสสทธปหาน” คอ ภาวะทกเลสถกปราบ

เสรจแลวในขณะแหงผลจต ชอวา ปฏปสสทธปหาน

สาหรบปหานในขณะของมรรคจต เปนสมจเฉทปหาน ปหานในขณะของผลจต

เปนปฏปสสทธปหาน

นสสรณปหาน

และสาหรบธรรมซงปหานกเลส ไดแก “นพพาน” นน เปน “นสสรณปหาน” คอ

นพพาน อนมสงขตธรรมทงปวงละไดแลว เพราะสลดสงขตธรรมออกไปไดหมดอนใด น

ชอวา “นสสรณปหาน”

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕ ๘๑

www.dhammahome.com

เวลาทสภาพของนพพานปรากฏ กเลสจะเกดในขณะนนไมไดเลย เพราะฉะนน

นพพานอนมสงขตธรรมทงปวง ละไดแลว เพราะสละสงขตธรรมออกไปไดหมด นชอ วา

นสสรณปหาน

ปหานวนย

ก “ปหาน” คอ การละนทงหมด เรยกวา “ปหานวนย” เพราะชอวา “ปหาน”

ดวยอรรถวา “ละ” ชอวา “วนย” ดวยอรรถวา “กาจด”

วนย ๒ อยางโดยยอ และ ๑๐ อยางโดยแจก ดงวามาฉะน ยอมไมมแกปถชนผ

ไมไดสดบ เพราะความเปนผมสงวรอนทาลายแลว และเพราะยงละไมไดซงธรรมอนจะ

พงละ เหตนนปถชนน จงชอวา “ผมไดฝกฝน” เพราะไมมวนยนน ฉะนแล

กเปนเรองทจะตองฟง และพจารณา และตรวจสอบตวทานเอง เพอการเจรญ

ปญญาของทานวา ไดอบรมเจรญวนยถงขนใดแลว

ในขณะวรตทจรต

ผถาม ผมมความสงสยทอาจารยไดกลาวเมอกน ตามธรรมดาทวไป เรองการ

สงวร มปาตโมกขสงวร เปนตน อาจารยทงหลายกสอนวา อยาไปยนดในรป เสยง กลน

รส สมผส คดนก ถาอาจารยสงอยางน พอจะเขาใจ แตอาจารยบอกวา การสงวรนนก

ไมใชตวตน ในเมอไมใชตวตน เวลาจะสงวร จะตองสงวรอยางไร ขออาจารยชวยอธบาย

ใหละเอยดกวานหนอย

ผมสงสยอยางนครบ กคอศล ๕ ประการ เรากสมาทานอย แตวาเมอบางครง

เหตปจจยม ทาใหลวงทจรตไป เชน ไปทาใหยงหรอมดตาย ขณะทลวงทจรตกรรมไปน

ขณะนนกเผลอสตไป อาจารยตาง ๆ บอกวา ไมใหฆาสตว ไมใหลกทรพย ไมให

ประพฤตผดในกาม กคลาย ๆ กบวา มตวตนทจะวรตทจรต แตทผมสงสยกเพราะวา

อาจารยบอกวา ไมมตวตนทจะวรตทจรต การสงวรนไมมตวตน ทผมสงสยกสงสย

อยางนละครบ

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕ ๘๒

www.dhammahome.com

ส. การฟงพระธรรมตองฟงโดยตลอด ไมวาจะเปนเรองของพระวนย หรอ

พระสตร หรอพระอภธรรม กจะตองสอดคลองกน เพราะมฉะนนแลวทานผ ฟงกจะ

ประพฤตธรรมไดเพยงขนศล ไมสามารถทจะประพฤตปฏบตไดสงกวานน

แตเพราะเหตวามการฟงและเขาใจเรองของสภาพธรรมซงเปนอนตตา ในพระ

สตร และในพระอภธรรมประกอบกบพระวนย จงเขาใจไดวา แมในขณะทวรตทจรตนน

กไมใชสตว ไมใชบคคล ไมใชตวตน แตเปนกศลจตทเกดขนจงกระทากจวรตทจรต ซง

การทจะรจรง ๆ วา ไมใชสตว ไมใชบคคล ไมใชตวตน ไมใชทองตาม ไมใชพดตาม หรอ

วาไมใชเพยงคดตาม แตจะตองเปนการอบรมเจรญปญญาทสามารถจะถงปหานวนย

คอ วปสสนาญาณเกดขนทจะละการยดถอสภาพธรรมวาเปนสตว เปนบคคล เปน

ตวตนได ตามลาดบขน จนกระทงสามารถทจะรแจงอรยสจธรรมได

กเปนเรองของชวตประจาวน ทจะตองศกษาไป พจารณาไป ฟงไป ประพฤต

ปฏบตไป จนกวาปญญาจะคอย ๆ สมบรณขน

เหตใหเกดทฏฐประการท ๔

สาหรบเหตประการท ๔ ททาใหเกดทฏฐ คอ “อโยนโสมนสกาโร” กระทาไว

ในใจโดยอบายอนไมแยบคาย มคาอธบายวา

ดวยการกระทาไวในใจโดยอบายอนไมแยบคาย ซงเหตเหลานแหละอบรมแลว

และดวยความเปนผขวนขวายในการถอมงคลตนขาว เปนตน เปนเหตใหเกดทฏฐ

นาพจารณาไหมในชวตประจาวน ดวยความเปนผขวนขวายในการถอมงคลตน

ขาว เปนตน เปนเหตใหเกดทฏฐ

วธทจะทราบวา ทานผ ฟงยงมความเหนผด นด ๆ หนอย ๆ เลก ๆ นอย ๆ หรอ

วายงมความโนมเอยงทจะไปสความเหนผดไดอยางมากในวนหนงขางหนา กอยทการ

พจารณาวา ทานเปนผ ทยงถอมงคลตนขาวอยหรอเปลา ซงนาพจารณาไหมใน

ชวตประจาวน

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕ ๘๓

www.dhammahome.com

เรองของมงคลตนขาว ...๑

ผถาม ผมอยากใหอาจารยอธบายเรองมงคลตนขาว เพราะผมเพงจะเรมฟง

และจะรบไปปฏบต จงยงไมทราบขอเทจจรง เพราะฉะนนจงขอใหอาจารยอธบายเรอง

มงคลตนขาว มนเปนอยางไร ตนสายปลายเหต ผมยงไมทราบ

ส. ขอฟงความเหนของทานผ ฟงทานอนดวยในเรองของมงคลตนขาว ซงม

ไมนอยเลย แทบจะเรยกไดวา ในชวตประจาวนมมาก และคงจะเพมขนอก

ผฟง มงคลตนขาว เทาทผมคดเอา เมอหลายปมาแลว มสระนาวเศษ คนตน

กน จางรถไปวนละ ๓,๐๐๐ บาท ๕,๐๐๐ บาท เปนหมนขนไปเรอย ๆ จนสดทายมนา

ทพยมาขายทตลาดคลองเตย เปนถงพลาสตก ถงละ ๕ บาท ๑๐ บาท อยางน เปนตน

นเปนลกษณะของมงคลตนขาวประเภทหนง แลวกมอกเยอะ เวลานพระอรหนตใน

ประเทศไทยมมากมายเหลอเกน พากนไปหาพระอรหนต พากนไปถวายภตตาหารแก

พระอรหนตเยอะแยะ แบบนกเปนมงคลตนขาว เทาทผมคดเอานะครบ จะผดหรอจะถก

กไมร

ส. เพราะเหตวาทกทานมความรกตนเปนพนฐาน เพราะฉะนนสงใดกตาม

ซงจะทาใหตนเองไดด มสข แตไมประกอบดวยเหตผล ตามทพระผมพระภาคทรงตรสร

และทรงแสดง ขณะนนเปนมงคลตนขาว เพราะเหตวาไมใชการประจกษแจงจรง ๆ

เชอมนในกรรมและผลของกรรมเทานน แตเมอไมมความเขาใจอยางน กยอมยดถอใน

สงอน ซงไมใชเหตผลตามความเปนจรงขณะใด ขณะนนกเปนมงคลตนขาวทงหมด

เพราะฉะนนถาทานผ ฟงอยากจะทราบวา มงคลตนขาวมอะไร หรอวาสงสยวา

จะเปนมงคลตนขาวหรอเปลา กอาจจะพจารณาในชวตประจาวนได

ไมทราบวา วนนทานผ ฟงชมรายการโทรทศนตอนเทยงหรอเปลา มรายการหนง

ซงมนกศกษากาลงจะสอบเขามหาวทยาลย กมคนหนงทองหนงสอเปนการใหญ แตอก

คนหนงไมทอง มอะไรไมทราบ ดฉนกลม เรยกวา งอะไรกไมทราบ เปนกอน ๆ แลวกถ

ตามหนา มหลายส ถาถดวยสเลอดหมกจะสอบเขาวศวะได ถาถกดวยสอะไร กจะเขา

คณะตาง ๆ ได จรงไหม มงคลตนขาวหรอเปลา

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕ ๘๔

www.dhammahome.com

เพราะฉะนนการทจะเขาใจวา อะไรเปนมงคลตนขาวน ไมยาก แตตองอาศยการ

พจารณาจรง ๆ วา ในขณะนนตวทานมความโนมเอยงทจะเชอในสงอน ซงไมใชในเรอง

กรรมของตนเองหรอเปลา เพราะเหตวาถายงอาศยบคคลอน อาศยวตถอนภายนอก คด

วาจะเปนสงทสามารถจะดลบนดาล หรอวามผลทจะใหความสาเรจ ความสขกบตว

ทาน โดยทไมไดคดถงเลยวา ตองเปนกศลกรรมของทานเองเทานน ทจะนามาซง

ประโยชนสขทกประการใหแกทาน ไมใชวตถภายนอกสงอนเลย

แตถาขณะใดลม และโนมเอยงทจะยดถอในสงหนงสงใดภายนอก ในขณะนน

หมายความวา เปนผยดถอในมงคลตนขาว ซงมมากใชไหม ในชวตประจาวน

เรองของมงคลตนขาว ...๒

ส. เรองมงคลตนขาวอน ๆ ยงมอกไหมคะ

ผฟง คอมผ ทนบถอศาสนาพทธเปนจานวนมาก ไปบนบานหลวงพอพระแกว

มรกตดวยไขตม เพอใหสาเรจผล หรอบางครงกตดสนบนพระพทธรปทถอวาศกดสทธ

ดวยการใชธปเทยน หรอปดทอง ขอเรยนถามอาจารยวา ความเชออยางนเปนมงคลตน

ขาวหรอไม

ส. ใครตองการไขคะ กอนทจะเอาไขไปใหใคร กจะตองพจารณาวา ใคร

ตองการไข เพอเหตผลตามความเปนจรง ซงจะไมเปนผ ทถอมงคลตนขาว

เพราะฉะนนไมวาใครจะทาอะไรตาม ๆ กนไป อาจจะเปน ๑๐๐ ป ๒๐๐ ป

๓๐๐ ป จนถง ๒๕๐๐ กวาป ทานผ ฟงกตองเปนผ ทพจารณาวา พระผมพระภาคทรง

ตรสรและทรงแสดงธรรมเพอตองการไข หรอวาเพออะไร ใครเปนผ ตองการไข รได

อยางไรวาตองการ จงไดเอาไปให ตองแสดงวา มผ ตองการ เมอผนนตองการสงใด ก

ใหสงนน ทาไมไมใชสงอน ทาไมเปนไข ตองมเหตผลทกอยางคะ แตถายงไมไดเหตผล

กไมจาเปนททานผ ฟงจะตองเชอ หรอวาจะตองทาตาม ทานผ ฟงอาจจะเคยทาตาม

มาแลวมากในอดต แตวาปจจบนนเปนผ ทตรงตอธรรม ตองเปนผ ทพจารณาธรรมจรง ๆ

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕ ๘๕

www.dhammahome.com

วา พระผมพระภาคทรงแสดงธรรมเพอจดประสงคอะไร เพอใหผ ฟงถวายไข หรอใหผ ฟง

เขาใจเหตผลของสภาพธรรมตรงตามความเปนจรง เพอทจะดบกเลสเปนสมจเฉท

ทานผ ฟงทกทานพจารณาเอง คดเองได กรรมอยทไหน พระผมพระภาคทรง

ตรสรและทรงแสดงเรองกรรม กรรมของใคร กศลกรรมใหผลเปนกศลวบาก อกศลกรรม

ใหผลเปนอกศลวบาก พระผ มพระภาคตรสเรองไขไวในพระสตรไหน มไหม เมอไมม

ทาไมไมพงพระธรรม มพระธรรมเปนสรณะ ทจะพจารณาและประพฤตปฏบตตามโดย

ถกตอง ซงจะทาใหเปนผ ทไมเกดมจฉาทฏฐ แตวาถาไมพจารณา กยอมจะเปนผ ทม

ความรกตนเปนพนฐาน แลวกไมพจารณาเหตผลใหตรงตามความเปนจรงวา กศล

วบากทงหลายเปนผลของกศลกรรมของตน

พระผมพระภาคอรหนตสมมาสมพทธเจาไมไดทรงแสดงธรรมทจะใหบคคลใด

ถวายไข แตทรงแสดงเรองของจต เรองของเจตสก เรองของรป เรองของกศลจต อกศล

จต และกศลกรรม อกศลกรรม กศลวบาก อกศลวบาก

ยงมการยดถอมงคลตนขาวอะไรอกไหม ทานผ ฟงจะเอาไขไปถวายไหม คนอน

ไมสาคญ ตวทานเอง เพราะฉะนนพระอรยบคคลเปนผ ทเชอมนในกรรมและในผลของ

กรรม เปนผ ทมกมมสสกตาญาณจรง ๆ ทานเปนผ ทไมยดถอมงคลตนขาว

เปนผทมนคงขนในเรองของกรรม

ส. ถาตราบใดทยงไมมนคงในการทจะอบรมเจรญปญญาทจะละ ตราบนน

กยงคงมเหตการณตาง ๆ ทจะทาใหเกดความเหนผดหรอการโนมเอยงไปสความคด

ความเชอเรองอน ซงไมใชความเชอมนในเรองกศลกรรมและอกศลกรรม

เพราะฉะนนหนทางไหนจะเปนหนทางทตรง แลวกจะทาใหไมโนมเอยงไปสการ

ยดถอทเปนมงคลตนขาว แตวาจะเปนผ ทมนคงขนในเรองของกรรม

เพราะฉะนนไมวาอะไรจะเกดขน ทกอยาง มเหตปจจยจงไดเกดขน แตควรจะ

เขาใจถงสภาพธรรมทไมใชสตว ไมใชบคคล ไมใชตวตน ซงเปนเหตอนแทจรง เพราะ

เหตวานามธรรม คอ จต เปนเหต จตทดเปนกศล ยอมเปนเหตใหไดรบกศลวบาก จตท

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕ ๘๖

www.dhammahome.com

ไมดเปนอกศล ยอมเปนเหตใหรบอกศลวบาก และกเปนผ ทมนคงในเรองกรรม แลวกตด

เรองอนออกไป จะทาใหเปนผ ทไมสนใจ ไมมการโนมเอยงทจะยดถอมงคลตนขาว

ทฏฐ - กาวลวงไดยาก

เพราะเหตวาเรองของความเหนผดน ในคราวกอนกไดกลาวถงลกษณะของ

ความเหนผด ในอฏฐสาลน อรรถกถา ซงมขอความวา

“ทฏฐ” นนแหละ ชอวา ทฏฐคหณ ดวยอรรถวา กาวลวงไดยาก

มงคลตนขาวนกแสนทจะกาวลวงไดยาก

เหมอนดงชฏหญา ชฏปา และชฏภเขา

ถามแตทงหญา กยากทจะหาทศทางไดเจอ สาหรบในเมองเรากมทงกลารองไห

ซงใครเขาไปแลวกหาทางออกไมได แมแตพวกกลาซงไดชอวา เปนเผาซงมความอดทน

กยงถงกบรองไห เพราะเหตวาไมสามารถจะหาทางออกได

เพราะฉะนนความเหนผดกทาใหวนเวยนอยในความเหนผด หลงอยใน

ความเหนผด ไมสามารถทจะพบเหตและผลจรง ๆ ทจะทาใหออกจากความเหนผดได

เหมอนคนทหลงอยในชฏหญา หรอชฏปา หรอชฏภเขา

ภเขาวงกตกคงเคยไดยน เปนภเขาทสลบซบซอน คดเคยว ถาเปนผ ทไมชานาญ

กไมสามารถทจะหาทางออกได ฉนใด มงคลตนขาวทงหลาย ถาไมพจารณาในเรองของ

กรรมจรง ๆ ไมเปนผ ทมนคงในเรองของกรรมจรง ๆ กยงจะวนเวยนอยในเรองของมงคล

ตนขาวทงหลาย เพราะเหตวาไมสามารถทจะพบทางแท ๆ ทจะทาใหเปนเหตและผลได

กยงคงเปนเรองของความสงสย ความไมแนใจอยเรอย ๆ

เพราะเหตวาทกคนตองอยดวยกรรมของตน อยาลม จะปวยไขไดเจบ ถาไมม

กรรมซงเปนอกศลกรรม กคงจะไมเกดขน ฉนใด กศลวบากกฉนนน ถาไมมกศลทได

กระทาแลว กศลวบากกยอมเกดขนไมได ฉนนน

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕ ๘๗

www.dhammahome.com

กนดารคอทฏฐ

นอกจากนนแลว

“ความเหนผด” นนแหละ ชอวา “ทฏฐกนตาโร” กนดาร คอ ทฏฐ ดวยอรรถวา

มความนาระแวง และมภยเฉพาะหนา เหมอนกนดารโจร กนดารสตวราย กนดารทราย

กนดารขาดนา และกนดารทพภกขภย

เวลาทมภยเกดขน ทานผ ฟงกลว ตกใจ ถาอยกลางทะเลทราย กไมทราบวาจะ

ไปทางไหนอกเหมอนกน ถาอยในททรนรมย จะหลงอยสกเทาไร กคงจะไมมใคร

เดอดรอน ใชไหม สบายด กวน กเดอน กป กไมเดอดรอน แตวาทฏฐน เปนทฏฐกนตาโร

กนดาร คอ ทฏฐ ดวยอรรถวา มความนาระแวงและมภยเฉพาะหนา เหมอนกนดารโจร

ทกทานกลวผ ราย กลวอนตราย ซงจะเกดจากคนราย และถาทานอยในเมองซง

เตมไปดวยโจรผ ราย กยอมมความกลวภย ฉนใด ทฏฐ ความเหนผด หรอมงคลตนขาว

ทงหลายกฉนนน ซงเปนสงทเปนภยเฉพาะหนา เพราะเหตวาไมไดทาใหเกดปญญา ร

เหตและผลถกตองตามความเปนจรง หลง และยงหลงอยในทกนดาร ซงเตมไปดวย

อนตราย เชน กนดารโจร หรอกนดารสตวราย กนดารทราย เชน ในทะเลทราย เปนตน

หรอวากนดารขาดนา กนดารทพภกขภย

เพราะเหตวาถาเปนความเหนผดแลว เปนอกศลจต ซงจะทาใหเกดอกศลกรรม

ไดตามประเภทของความเหนผดนน ๆ ซงจะทาใหไดรบอกศลวบาก ไมใชเปนกศลจต

ซงจะทาใหไดรบแตสขวบาก แลวกไมใชเปนปญญาทเปนความเหนถก ทจะทาให

สามารถดบก เลสได แตความเหนผดนนไมใชหนทางทจะทาให รสภาพธรรม

เพราะฉะนนกไมใชหนทางทจะดบกเลส

ลกษณะของทฏฐ กบ ปญญา

ขอความในอภธมมตถสงคหวภาวนฎกา อรรถกถา อภธมมตถสงคหะ ปรจเฉทท

๒ แสดงลกษณะทตางกนของทฏฐกบปญญา ซงมขอความวา

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕ ๘๘

www.dhammahome.com

“ปญญา” คอ ญาณนน รอารมณไดตามสภาพทเปนจรง แต “ทฏฐ” คอ

ความเหนผดนน ละสภาพตามทเปนจรง ถอเอาโดยสภาพทไมจรง

เพราะฉะนน “ทฏฐ” จงมลกษณะทเชอมนอยางผด ๆ วา “สงนเทานนจรง สง

อนเปลา”

นเปนความตางกนของมจฉาทฏฐและสมมาทฏฐ ถาพดถงทฏฐเฉย ๆ อาจจะ

เปนอกศลกได หรอวาอาจจะเปนกศลกได เพราะฉะนนเวลาทจะกลาวถงเรองของอกศล

ธรรม และใชคาวา ทฏฐ ยอมหมายถงมจฉาทฏฐ แตเวลาทกลาวถงกศลธรรม และใช

คาวา ทฏฐ ยอมหมายถงสมมาทฏฐ หรอปญญา

พระโสดาบนขบรถ

ส. มทานผ ฟงสงสยอะไรบางไหมคะ

ผถาม เรองของทฏฐ เวลานผมกเชอแลววา บญม บาปม ผลของบญกทาให

เปนสข ผลของบาปกจะเปนปจจยใหเกดทกข ทนชวตของแมลงตาง ๆ กยงไมสาคญกบ

เวลาของเรา เวลาของเราสาคญกวาชวตของแมลง คอ เรองมนมอยางนละครบ

บางครงผมขบรถกลางคน โดยเฉพาะสายบางนา – ตราด ถาขบรถกลางคนแลว พวก

แมลงตาง ๆ บนมาเลนไฟ แลวรถของเรากตองชนแมลงตาง ๆ ถาขบเรวหนอยละก หนา

กระจกตดแมลงไวหลายตวทเดยว เพราะฉะนนอยากจะถามวา พระโสดาบนยงจะขบ

รถกลางคนหรอเปลา

ส. กคงจะสงสยตลอดไปอกหลายอยาง ทานจะเดนทางกลางคนไหม เดยว

ทานจะไปเหยยบมดเขา หรออะไร ๆ แตวาผ ทเปนพระอรยเจาน ไมมเจตนาฆาเปนหลก

ผถาม เจตนาฆาไมมแนนอน แตรแนนอนวา ถาเราขบรถสายบางนา - ตราด

มาน แมลงจะตองตายแนนอน รครบ แตเจตนาทจะฆานนไมมหรอก

ส. แมลงมกรรมไหมคะ กรรมของแมลงมไหม เพราะฉะนนทกทานอยา

คดถงบคคลอนภายนอกเปนปจจย ถงเวลาจรง ๆ ทกรรมจะใหผล แมไมมบคคลอนจะ

ทาราย หรอจะทาอนตราย กรรมยอมทาใหผลของกรรมเกดขน ทานผ ฟงเคยตกกระได

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕ ๘๙

www.dhammahome.com

ไหมคะ ใครทาให ไมตองคดถงคนอนเลยคะ และอาจจะมการเจบปวดยงกวาการตก

กระได ซงทานทาเอง หรอวาเกดขนดวยตวของทานเอง ไมใชบคคลอนทาให แตถา

บคคลอนทาให ทานกพจารณาวา เปนเพราะคนอน ลมวาเปนเพราะกรรมของตน แตวา

เวลาทบคคลอนไมไดทา แตกยงมอกศลวบากเกดขนได กแสดงใหเหนชดเจนวา ยอม

เปนเพราะผลของกรรมของตนเอง

เพราะฉะนนแมลงมกรรมไหม กตองเหมอนกน

ผอดทนสามารถบรรลผล

ผถาม ขณะทเจรญสต ขณะนนจตตองมลกษณะของนามธรรมหรอรปธรรมท

กาลงปรากฏ ทวาจตดวงนนจะมอารมณอยางนน คอ มลกษณะอยางนนทเปนอารมณ

ไดไหม โดยการ…

ส. โดยการรลกษณะของสตปฏฐานคะวา สตปฏฐานไมใชเปนขนคด

ผถาม ตอนแรกฟงใหม ๆ อะไรเกดขนกคดวา อนนเปนนามธรรม อนนนเปน

รปธรรม พอนาน ๆ หนอย กชกชน กไมใชสตปฏฐานอกละ พอรสกปวย ตอนนกเลย

เฉย ๆ ไมอยากคด ไมอยากอะไร

ส. ไมใชวาจะบงคบความรสกนะคะวา จะคดหรอจะไมคด แตใหทราบวา

สตปฏฐาน คอ ขณะทระลกรลกษณะ อยาลมนะคะ รลกษณะของสงทปรากฏ ในขณะ

ทกาลงรลกษณะ จะคดพรอมกนไมได เพราะฉะนนสตปฏฐาน คอ เมอลกษณะปรากฏ

แลว ศกษาในขณะนน คอ สงเกต นอมไปทจะรลกษณะของสงทปรากฏวา เปนสภาพร

หรอไมใชสภาพร คอ ตองชน หรอนอมไปทจะรในลกษณะของสภาพร หรอธาตร ซงเกด

ดบสบตออยตลอดเวลา เวลาทสตปฏฐานไมเกด กเปนเรารทงหมด คอ เราเหน เราได

ยน เราไดกลน เราคดนก เราสข เราทกข แตใหทราบวา ผ ทตรสรแลว รวา ขณะนนไมใช

เรา เปนลกษณะของธาตร สภาพร อาการรแตละลกษณะ

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕ ๙๐

www.dhammahome.com

เพราะฉะนนการทปญญาจะละการยดถอสภาพธรรมวาเปนสตว เปนบคคล

เปนตวตน เปนเรา กตอเมอรในลกษณะทเปนสภาพร หรอธาตร คอย ๆ เขาใจเพมขน

และจะคอย ๆ ระลกไดบอยขน จนกวาวนหนงกจะรชดในลกษณะของสภาพรจรง ๆ

ผถาม ตองนอมไป พจารณาไป

ส. เรอย ๆ คะ อกนานแสนนาน คดเสยวาอยางนน อยาคดวาจะเรว แตไม

ตองทอถอยคะ เพราะผ ทอดทน ยอมเปนผ ทสามารถจะบรรลผลได

วจวญญตรป

ผถาม ผมขอถามเรอง “วจวญญตรป” อยางกายวญญตรปน พอเขาใจ วจ

วญญตรป ผมอานแลวไมคอยเขาใจ

ส. กาลงพดนไงคะ เปนรปททาใหเกดเสยง ซงมความหมาย

ผถาม ถาอยางนน เสยงกไมใชซครบ

ส. ถาตบมอ ไมใชวจวญญตรป เพราะวาเสยงนนเกดจากการกระทบกน

ของมอ ๒ ขาง ซงเปนวตถทแขงกระทบกน เพราะฉะนนไมใชวจวญญตรป แตวจ

วญญตรปตองหมายความวา รปในขณะนนเกดขนเพราะจตทาใหรปมการเคลอนไหว

กระทบฐานททาใหเกดเสยง ซงทาใหเขาใจความหมาย

การทจะเขาใจธรรมจรงๆ

การทจะเขาใจธรรมจรง ๆ ตองเปนผ ทตรง และกเปนผ ทพจารณาในเหตผล

มฉะนนแลว จะไมพนจากความเหนผด เพราะเหตวาแมเพยงดวยความเปนผขวนขวาย

ในการถอมงคลตนขาว กจะตองพจารณาแลวใชไหมวา มงคลตนขาวคออะไร ถายงไม

ทราบวา มงคลตนขาวคออะไร กอาจจะไมทราบวา ตวทานกาลงเปนผขวนขวายในการ

ถอมงคลตนขาว พระพทธศาสนาเปนศาสนาซงมเหตผล แตวาตองเปนผ ทพจารณา

เหตผลโดยละเอยดรอบคอบจรง ๆ

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕ ๙๑

www.dhammahome.com

ยงมขอสงสยในเรองของมงคลตนขาวอะไรอกบางไหม เพราะถามฉะนนแลวจะ

ไมทราบเลยวา เพยงสนใจและขวนขวายในการทจะถอมงคลตนขาว แมเพยงเลกนอย

กจะทาใหไกลจากการทจะยดมนในกรรมของตน เพยงแตสนใจขวนขวายนดหนอย กจะ

เปนทางทจะทาใหเกดความเลอมใส หรอวาเกดความสนใจ หรอเกดการทจะเหนผด

ขาดการทจะพจารณาในเหตผล ในทสดกจะทาใหคอย ๆ เคลอนจากการเปนผ ทตรงตอ

ธรรม แลวเมอเคลอนจากการเปนผ ทตรงตอธรรม กจะหางไกลจากธรรมไปทกท

เพราะฉะนนไมวาจะเปนขณะใดกตาม เหตการณใดกตาม แมเพยงเลก ๆ

นอย ๆ รอบ ๆ ตวในชวตประจาวน กจะตองพจารณาโดยละเอยดจรง ๆ วา เปนเหตให

ใกลหรอใหไกลจากพระธรรมทพระผมพระภาคไดทรงแสดงแลว

เพราะฉะนนการทจะเปนพทธศาสนกชนจรง ๆ กจะตองพจารณาใหรวา ธรรมใด

เปนคาสอนทแทจรงของพระอรหนตสมมาสมพทธเจา ถาไมพจารณาจรง ๆ กจะไมพน

ไปจากความเหนผด หรอมงคลตนขาว ซงถามความสนใจนดหนง กจะพาไปสความ

สนใจและความขวนขวายยงขนทละเลกทละนอย จนในทสดกจะไมแสวงหาพระธรรมท

แทจรง และกจะไมพจารณาเหตผลโดยละเอยด

เหตผลของการศกษาพระวนย

ทองกฤษไดสนทนากบชาวตางประเทศทานหนง คอ คณมลคม เปนผ ทกาลงทา

ปรญญาเอกทางพระวนย ซงกไดสนทนากนวา ถาไมเขาใจจดประสงคของการบวช

จรง ๆ แลว ยอมไมสามารถทจะเขาใจพระธรรมได เพราะเหตวาจะไมทราบวา พระวนย

แตละขอทพระผ มพระภาคทรงบญญตนน เพอปองกนการกาเรบของอกศลธรรม

ประเภทไหน ทางใด

เพราะฉะนนจะศกษาแตเพยงพระวนยอยางเดยว โดยไมเขาใจแมเหตผลท

ละเอยดของจดประสงคของการทจะบวช หรอวาจดทแตกตางกนจรง ๆ ระหวางคฤหสถ

กบบรรพชต เพราะเหตวาจะไมเขาใจเลยวา การบวชนนเพออะไร เพราะเหตวาผ ทเปน

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕ ๙๒

www.dhammahome.com

คฤหสถกสามารถทจะรแจงอรยสจธรรมเปนพระอรยเจาได เพราะฉะนนอะไรททาให

ตางกนระหวางชวตของบรรพชตและคฤหสถ

แมคาวา อนตตา

ไดสนทนากนถงคาวา “อนตตา” ทวา คาวา “อนตตา” เพยงคาเดยว แตถา

พจารณาและศกษาจรง ๆ จะทาใหสามารถทจะเขาใจพระธรรมทพระผมพระภาคทรง

แสดงได แตถาเปนผ ทผวเผน ไมมทางทจะเขาใจพระธรรมทพระผมพระภาคทรงแสดง

คาวา “อนตตา” คาเดยว ทกคนทอานออกกอานได ใชไหม พอเหนคาวา

“อนตตา” กอานไดวา “อนตตา” หรอถาจะเขยนเปนภาษาองกฤษ คนทศกษาธรรม

ภาษาองกฤษ กจะอานคาวา อนตตา ได แตวาใครจะเขาใจแมความหมายของคาวา

“อนตตา” หรออรรถของอนตตา ถาเปนผ ทสนใจกจะดพจนานกรมวา ”อนตตา”

หมายความวาอะไร กจะมคาแปลวา “อนตตา” หมายถงสภาพธรรมทไมใชสตว ไมใช

บคคล ไมใชตวตน ไมใชอตตา

กจะพดตามกนตอไปอกใชไหมวา อนตตา คอสภาพธรรมทไมใชสตว ไมใช

บคคล ไมใชตวตน ไมใชอตตา

พดตามนงายจรง ๆ แตทจะเขาใจตาม หรอวาเขาใจจรง ๆ จนกระทงซาบซงใน

ความหมายของคาวา “อนตตา” ตองเปนการพจารณาโดยละเอยด เชน เมอไมใช

อนตตาแลว สภาพธรรมนนเปนอะไร เพราะเหตวาสภาพธรรมมจรง ๆ กาลงปรากฏ

หรอสงทเคยยดถอวาเปนอตตานน ถาเปนอนตตาแลว เปนอนตตาอยางไร เพราะเหต

ใดจงเปนอนตตา

เชนทางตาทกาลงเหนน กเหนอย ธรรมทงหลายเปนอนตตา ธรรมทงหลายตอง

หมายความถงธรรมทงหลายจรง ๆ ไมเวนเลย ธรรมทงหมดเปนอนตตา เพราะฉะนน

ในขณะทเหนตองเปนอนตตาดวย เพราะฉะนนคนทละเอยดจรง ๆ แมเพยงคาวา

“อนตตา" ทจะเขาใจจรง ๆ กจะไมผานเลยไป เพราะเหตวาไมใชเพยงแตอานคาแปลวา

“อนตตา” หมายความถงสภาพธรรมทไมใชสตว ไมใชบคคล ไมใชตวตน ไมใชอตตา

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕ ๙๓

www.dhammahome.com

แตเมอไมใชอตตา ธรรมทงหลาย แมการเหนกเปนธรรมอยางหนง ซงเปน “อนตตา”

เพราะฉะนนในขณะทกาลงเหนอยางน เปนอนตตาอยางไร

นคอผ ทจะพจารณาและจะอบรมเจรญปญญา จนกระทงสามารถทจะประจกษ

แจงในลกษณะของอนตตา โดยไมใชเพยงแตพดตามไดวา “อนตตา” หมายความถง

สภาพธรรมทไมใชสตว ไมใชบคคล ไมใชตวตน ไมใชอตตา

เพราะฉะนนผ ทศกษาธรรมกจะตองพจารณาในขณะทกาลงเหน ทจะใหรวา

เปนอนตตาอยางไร

สงทปรากฏไมใชสตว บคคล

ผ ทตรสรแลวเหนวา สงทปรากฏ ไมใชสตว ไมใชบคคล ไมใชตวตน แตผ ทยงไม

ตรสรอรยสจธรรม จะปฏเสธไมไดวา กาลงเหนคน กาลงเหนวตถ กาลงเหนสงตาง ๆ

เพราะฉะนนจงไมใชอนตตา ตองรวายงไมเขาใจในลกษณะทเปนอนตตาของสงทกาลง

ปรากฏทางตา

เพราะฉะนนจะอบรมเจรญอยางไร จงจะประจกษความเปนอนตตาของสภาพ

ธรรมทปรากฏทางตา ทางห ทางจมก ทางลน ทางกาย ทางใจ และจงจะเขาใจใน

ความหมายของอนตตาแท ๆ วาเปนอนตตาจรง ๆ ทเคยเหนเปนคน เปนสตว เปนวตถ

สงตาง ๆ ยงเปนอตตาอย

เพราะฉะนนกจะตองเรมเขาใจวา เหนอะไร ทกาลงเหน เปนโลกสวางซงคนตา

บอดไมมโอกาสจะเหน นคอสภาพธรรมทปรากฏทางตา ถาลองคดถงคนทตาบอด ไมม

โอกาสทจะรลกษณะของโลกสวาง ของสภาพสวางทกาลงปรากฏทางตาเลย กจะ

คอย ๆ ระลกไดวา นเปนโลกหนง เปนสภาพหนง เปนของจรงอนหนง ซงคนตาบอดไมม

โอกาสจะเหนเลย

เพราะฉะนนคนตาดชนกบการเหน เลยเหนวา การเหนเปนปกต เปนธรรมดา ซง

ความจรงตางกบความมดสนทจรง ๆ ถาลองหลบตาอยนาน ๆ ใหมดสนทจรง ๆ นาน ๆ

กจะเหนวา โลกทลมตาขนมาน เปนอกโลกหนง เปนโลกของความจรง เปนโลกทสวาง

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕ ๙๔

www.dhammahome.com

นมตของสงทปรากฏทางตา

แตถาพจารณาจรง ๆ ไมผานไปอก ทจะเขาใจวา “นมต” นน หมายความถง

อะไร ทใชคาวา “นมตและอนพยญชนะ” ทางตา

โดยศพท “นมต” หมายความถงความฝน หรอสงทไมจรง

เพราะฉะนนถาจะพจารณากจะตองทราบวา สงทปรากฏทางตา เหนเปนรปราง

สณฐาน เปนนมตของธาตดน นา ไฟ ลม เพราะเหตวาธาตดน นา ไฟ ลม มลกษณะท

ออนหรอแขง เวลาทกระทบสมผสทางกาย แตวาทใดกตามทมธาตดน ธาตนา ธาตไฟ

ธาตลม แลวละก จะตองมส มกลน มรส มโอชะ คอ อาหารดวย

เพราะฉะนนในทใดกตามทมส ทนนเปนนมต คอ เครองหมายวา ในทนนมธาต

ดน ธาตนา ธาตไฟ ธาตลม

ทจะเขาใจไดถงสภาพธรรมทไมใชสตว ไมใชบคคล ไมใชตวตนทางตา กจะตอง

มการพจารณาในขณะทกาลงเหน ซงกาลงเปนของจรง เวลานมสสนกาลงปรากฏทาง

ตา ทาใหรวา ทใดทมสสนปรากฏ ทนนมเยน รอน ออน แขง ตง ไหว มธาตดน ธาตนา

ธาตไฟ ธาตลม

ทาไมไมพยายามทจะจบอากาศ เพราะเหตวาไมมนมต หรอรปรางสณฐานวา

ในทนนมธาตดน ธาตนา ธาตไฟ ธาตลม แตทกทานสามารถทจะนงบนเกาอ หรอวา

หยบอาหารรบประทาน หรอวาทาทกสงทกอยางได ถากระทบสมผส กคอวา กระทบ

สมผสธาตดนทออนแขงเทานน หรอวาธาตไฟทเยนหรอรอน หรอวาธาตลมซงตงหรอ

ไหว

แตวาทางตาไมสามารถทจะกระทบสมผสธาตดน นา ไฟ ลมได แตสามารถทจะ

รไดวา ทใดมธาตดน นา ไฟ ลม เพราะเหตวาเหนนมตของสงทปรากฏทางตา ซงเปน

สสนวณณะตาง ๆ

เพราะฉะนนถาพจารณาอยางนกจะทาใหรความจรงวา สงทกาลงปรากฏทาง

ตาทเปนโลกสวางน มธาตดน นา ไฟ ลม ซงทาใหเกดนมตปรากฏทางตา เปนสสน

วณณะตาง ๆ

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕ ๙๕

www.dhammahome.com

เพราะฉะนนผ ทเขาใจผด กยดถอธาตดน นา ไฟ ลม วาเปนคนกาลงนงทเกาอ

นนคอความเหนผด ความเขาใจผดทยดถอธาตดน นา ไฟ ลม วาเปนคน วาเปนเกาอ

แตถาเปนการพจารณาทถกตอง และเรมถก กจะรวา สงทปรากฏทางตาน รปราง

สณฐาน สสนวณณะทงหลาย เปนแตเพยงนมต หรอเครองหมายของธาตดน นา ไฟ ลม

เทานนเอง

เพราะฉะนนถาเขาใจถกอยางน กไมมคนกาลงนงเกาอ เพราะเหตวาสงท

ปรากฏเปนแตเพยงนมต คอ เครองหมายของธาตดน นา ไฟ ลม เวลาทกระทบสมผส

เทานน

การทจะประจกษแจงจรง ๆ วา ไมใชเรา ไมใชตวตน ไมใชสตว ไมใชบคคล ไมใช

วตถสงตาง ๆ จะตองรลกษณะของสภาพธรรมทปรากฏแตละทางตามความเปนจรง รป

รางกายของคนซงยดถอวาเปนเรา ลกษณะของรปกคอ ออนหรอแขง รปวตถซงเคย

ยดถอวาเปนเกาอ กคอออนหรอแขง เปนธาตชนดหนง ธาตออนหรอธาตแขง คอ ปฐว

ธาต

เมอไรทประจกษความจรงอยางน เมอนนจงไมใชเรา แลวกไมใชโตะ ไมใชเกาอ

ไมใชวตถใด ๆ ทงสน แมแตในขณะทลมตาเหน กรวาเหนเพยงนมต คอ เครองหมาย

ของธาตดน นา ไฟ ลม เทานนเอง เพราะเหตวารปสามารถทจะปรากฏทางตาเปนสสน

วณณะตาง ๆ สามารถทจะปรากฏเวลาทกระทบกาย เปนเยนหรอรอน ออนหรอแขง ตง

หรอไหว เพราะฉะนนจงเปนอนตตา ไมใชเรา ไมใชสตว ไมใชบคคล ไมใชตวตน

แตถาไมพจารณาอยางน กผานไป ทางตาทจะเปนอนตตา จะเปนไดอยางไร ใน

เมอไมเคยพจารณาเลยวา สงทปรากฏทางตาเปนนมต เปนเพยงสณฐาน เปนเพยง

เครองหมายของธาตดน นา ไฟ ลม วา ในทนนมธาตดน ธาตนา ธาตไฟ ธาตลม เทา

นนเอง

นคอเหตผลทจะตองพจารณาจนกระทงสตสามารถทจะระลกถกตองตรงตาม

ความเปนจรง และสามารถทจะเขาใจในอรรถของคาวา “อนตตา” โดยไมเพยงแตผาน

ไป แลวกคดวา เขาใจแลววา “ธรรมทงหลายเปนอนตตา”

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕ ๙๖

www.dhammahome.com

ทกาลงเหนเปนอนตตาอยางไร

ถาใครคดวา เขาใจแลววา “ธรรมทงหลายเปนอนตตา” ขอใหทราบวา ยงผวเผน

มาก เพราะเหตวาถาเขาใจจรง ๆ แลว ทางตาเปนอนตตาอยางไรทกาลงเหน ทางห

เปนอนตตาอยางไรทกาลงไดยน ทางจมกเปนอนตตาอยางไรทกาลงไดกลน ทางลนเปน

อนตตาอยางไรทกาลงลมรส ทางกายเปนอนตตาอยางไรทกาลงกระทบสมผส ทางใจ

เปนอนตตาอยางไรทกาลงคดนก

เพราะฉะนนกจะไมพนจากการอบรมเจรญปญญา พรอมสตทระลกรลกษณะ

ของสภาพธรรมทปรากฏทางตา ทางห ทางจมก ทางลน ทางกาย ทางใจจรง ๆ จงจะ

เขาใจอรรถของพระธรรมทพระผมพระภาคทรงแสดงไว

อยาลม เหนนมต ซงหมายถงเครองหมายของธาตดน นา ไฟ ลม ทปรากฏทาง

ตา เปนรปรางสณฐานตาง ๆ

เปนรป เปนนาม หรอ เปนนมต

ผถาม อาจารยพดถงคาวา นมต ทาใหรสกสบสน ทอาจารยเคยพดอยเสมอ

นน ใหพจารณาวาเปนรป เปนนาม ไมไดพดถงวา ใหพจารณาเปนนมต

ส. รป คอ สภาพธรรมทปรากฏทางตา ทางห ทางจมก ทางลน ทางกาย ถก

ไหมคะ

ผถาม ใชครบ

ส. ทางตา รปอะไรปรากฏ

ผถาม สครบ

ส. ตอบไดนะคะ เปนคนหรอเปลา เปนโตะเกาอหรอเปลา

ผถาม ไมเปนครบ

ส. ไมเปนแนหรอคะ ไมเปนกประจกษในความเปนอนตตา

ผถาม กไมใชเปนจรงอยางทวา

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕ ๙๗

www.dhammahome.com

ส. ไมใชจรง จงเปนนมต คอ การทจะเขาใจสภาพธรรมจรง ๆ ทวา ไมเปน

เมอไมใชของจรง กใชคาวา “นมตตะ” เพราะเหตวาไมใชของจรง ไมใชคน ไมใชวตถสง

ตาง ๆ เปนเพยงนมตตะ เปนเครองหมายใหรวา มธาตดน ธาตนา ธาตไฟ ธาตลม อยท

นน

ทานผ ฟงหยบนาฬกาได เพราะเหนนมต ใชไหม เครองหมายวา ในทนมธาตดน

ธาตนา ธาตไฟ ธาตลม จงหยบ กระทบสมผสสงทแขง นาฬกาไมม วตถสงตาง ๆ กไมม

แตเปนรปทปรากฏทางตา ของจรงเปนแตเพยงรปทปรากฏทางตา แตวา ทใดมธาตดน

นา ไฟ ลม ทนนมส มกลน มรส มโอชะ

เพราะฉะนนเมอมสปรากฏ จงทาใหเกดการตรก นกถงรปรางสณฐานของสงท

ปรากฏ ยดถอในนมต คอ รปรางสณฐานนวา เปนวตถสงหนง คอ นาฬกา ซงจะตอง

เหนเปนอนตตาจรง ๆ ทจะละการยดถอสภาพธรรมทงหลายวา เปนตวตน เปนสตว

เปนบคคล

ไมใชเรองงายๆ ทจะเขาถง...

ไมใชเรองงาย ๆ ทจะเขาถงลกษณะสภาพธรรมทเปนอนตตา ตองเปนการ

ประจกษแจง ดวยความเขาใจทถกตอง ตามลาดบ และจะตองเปนการทรสภาพธรรมท

ปรากฏตามความเปนจรง ทงทางตา ทางห ทางจมก ทางลน ทางกาย ทางใจ จงจะดบ

ความเหนผด ทยดถอสภาพธรรมวา เปนสตว เปนบคคล เปนตวตนได

เพราะฉะนนเวลาอานคาวา “อนตตา” และหาความหมายของคาวา “อนตตา” ร

วา อนตตา หมายถงสภาพธรรมทไมใชสตว ไมใชบคคล ไมใชตวตน ไมใชวตถสงหนง

สงใด อยาคดวา เขาใจแลว นนเปนเพยงพดตาม แตวายงไมไดเขาใจจรง ๆ ตราบใดท

ยงเหนนาฬกา ไมใชเหนนมต เปนแตเพยงนมต เปนแตเพยงเครองหมายใหรวา มธาต

ดน นา ไฟ ลม อยทน

ผถาม ระลกไดทง ๒ อยาง ระลกเปนนมตกได ระลกเปนรปกได

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕ ๙๘

www.dhammahome.com

ส. จนกวาจะไมปรากฏวาเปนสตว เปนบคคล เปนตวตน เปนวตถสงใด สง

ทปรากฏทางตาเปนแตเพยงสภาพธรรมชนดหนง แลวยงรดวยวา สภาพธรรมชนดนน

เปนเครองหมายของธาตดน นา ไฟ ลม ไมใชเปนเครองหมายของคนหรอสตว

เพราะเหตวาในขณะทสตยงไมไดระลกรอยางถกตอง เหนคน เหนสตว เหนวตถ

สงตาง ๆ ไมใชรวา เหนนมต คอ เครองหมายของธาตดน นา ไฟ ลม เทานน ยงเปนเหน

คน ใชไหม เพราะฉะนนเหนนมต

การทจะรสภาพธรรมตามความเปนจรง คอ เหนนมตเปนเครองหมายของธาต

ดน นา ไฟ ลมดวย ไมใชเหนเปนเครองหมายของคนนและคนนน หรอวตถสงนนสงน

ผถาม ผมจาไดวา ยงมความหมายอกอยางหนง คาวา “อนตตา” น อก

ความหมายหนง คอ บงคบบญชาไมได ใชไหมครบ

ส. ถกตองคะ ไมมใครจะเปลยนแปลงสภาพธรรมทปรากฏทางตา ใหเปน

อยางอนได นอกจากเปนเพยงนมต เครองหมายของธาตดน นา ไฟ ลม เทานน

อนตตา กบ วทยาศาสตร

ผถาม ทจรง คาวา “อนตตา” นน ตามความคดนกของผมวาเปนวทยาศาสตร

สงใดเปนของจรง พสจนออกมาแลว เปนเหตเปนผล และสามารถผลตหรอทาใหวตถ

นนเกดปรากฏใหคนพสจนกนได เชนเดยวกบคาวา “อนตตา” พสจนและปรากฏใหคน

ทงหลายรได

มเพอนคนหนงเคยถามผมวา คณศกษาธรรมมานานพอสมควรแลว ศาสนา

พทธนนสอนอะไร ผมกพดเรองอนตตาใหฟง เขาเถยงวา ไมใชวทยาศาสตร ของจรง

ตองเอามาตงไวตอหนาใหเหนเหมอนของวทยาศาสตร เหมอนเครองคดเลข อะไรอยาง

น

ผมกไดสาธยายเรองอนตตาใหฟง เขากวาไมเหนมอะไร นกเปนเครองคดเลข

เถยงกนอยตรงนน

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕ ๙๙

www.dhammahome.com

ผมมาคดอกททพระพทธศาสนาไมแพรหลายมาก เพราะความยากลาบากของ

ธรรมชาตหรอตวโมหะทปดบง เขาใจวาทาใหพระพทธศาสนาแพรหลายไปไดยากมาก

ส. พระพทธศาสนาเปนพระธรรมทพระผมพระภาคทรงตรสรและทรงแสดง

โดยละเอยด สขม ลกซง ซงถาไมพจารณาโดยละเอยดรอบคอบแลว กจะทาใหเขาใจ

คลาดเคลอนได

ถาผใดไมพจารณาโดยละเอยดถกตองจรง ๆ กจะไมพบพระธรรมทแทจรง และ

ไมสามารถทจะอบรมเจรญปญญา ทจะรวาพระผมพระภาคและพระอรยสาวกทงหลาย

ทานไดรแจงอรยสจธรรมอยางไร ถาเพยงแตมความสนใจในพระพทธศาสนา แตไม

ศกษา กไมมทางทจะเขาใจธรรมโดยถกตอง

อยากจะปฏบต จะปฏบตอยางไร

ส. และบางทานกอยากจะปฏบต ทวดไทยทวมเบลดน กไดไปสนทนาธรรม

กบอบาสกอบาสกาทนน และทานกบอกวา ทานตองการปฏบต จะปฏบตอยางไร

ดเหมอนวาทกทานอยากจะปฏบต แลวกขอคาอธบาย หาหนทางทจะปฏบต

กไดเรยนใหทราบวา

พจารณาธรรมใหเขาใจขน แลวธรรมจะปฏบต ไมใชเราจะปฏบต สต

เปนสภาพธรรมทเกดขนปฏบตกจของสต ปญญาเปนสภาพธรรมทเกดขน

ปฏบตกจของปญญา

เหนขณะนเปนอนตตาหรอยง

ผถาม อนตตา เหนไมไดใชไหมครบ

ส. ธรรมทงหลายเปนอนตตา สภาพธรรมทเปนอนตตาทเหนไดมอยาง

เดยว คอ สสนวณณะ หรอสงทปรากฏทางตา ในขณะทกาลงเหนน สงทปรากฏเปน

อนตตา เปนสภาพธรรมชนดหนง

ผถาม ไมใชรปหรอครบ

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕ ๑๐๐

www.dhammahome.com

ส. รปซคะ จะเอาอนตตาออกจากรป หรอรปไมใชอนตตา หรออนตตา

ไมใชรป หรอรปกเปนอนตตา

ผถาม คอ อนตตากบรปตวเดยวกนหรอครบ

ส. ธรรมทงหลายเปนอนตตา ไมเวนเลย เพราะฉะนนสภาพธรรมทกอยางท

มจรง ไมวาจะปรากฏทางตา หรอทางห ทางจมก ทางลน ทางกาย ทางใจ ทงหมดเปน

อนตตา คอ ไมใชสตว ไมใชบคคล ไมใชตวตน

ผถาม อยางนนสภาพทเราเหนกเปนอนตตา

ส. สภาพจรง ๆ เปนอนตตา แตผ ทเหน เหนอนตตา หรอวาเหนอตตา

เพราะฉะนนตองพจารณาแมในขณะทกาลงเหนจรง ๆ ในชวตประจาวน เพอทจะใหร

จรง ๆ วา เขาใจความหมายของคาวา “อนตตา” จรง ๆ ไมใชเพยงแตพดตาม กาลงเหน

นเปนอนตตาอยางไร เหนเปนอนตตา ถกตองนะคะ แตเวลานทเหนนะ เปนอนตตาหรอ

ยง

เพราะฉะนนตองเปนผ ทละเอยด ตองเปนผ ทตรง ตองเปนผ ทพจารณา จงจะ

สามารถทจะเขาใจพระธรรมทพระผมพระภาคทรงแสดงไดจรง ๆ มฉะนนแลว ถาเปนผ

ทผวเผน แลวกอยากจะปฏบต กไมมทางทจะอบรมเจรญปญญาได เพราะเหตวาม

ความรสกวา เปนตวตนทจะปฏบต ไมเขาใจลกษณะของสภาพธรรมทเปนอนตตา ท

กาลงปรากฏทางตา ทางห ทางจมก ทางลน ทางกาย ทางใจ

เมอไมเขาใจแลว จะปฏบตไดอยางไร เพราะเหตวาตองเปนสต สมมาสตท

ปฏบตกจของสมมาสต ตองเปนปญญา คอ สมมาทฏฐ ทปฏบตกจของปญญา คอ

พจารณารลกษณะของสภาพธรรมทกาลงปรากฏตามความเปนจรง คอ เปนอนตตา

ผถาม ผ เหนกตองเปนอนตตา

ส. ธรรมทงหลายไมเวนเลยคะ จตเปนอนตตา

ผถาม จตกบอนตตา ตวเดยวกนหรอครบ

ส. จตเปนอนตตา อนตตาหมายถงสภาพธรรมแตละอยาง แตละชนด

สภาพธรรมทมจรงทงหมด ทกชนด ไมใชสตว ไมใชบคคล ไมใชตวตน

ผถาม ในขณะทเราเหนเปนรป รปของอนตตา

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕ ๑๐๑

www.dhammahome.com

ส. สงทปรากฏทางตา ไมใชรปของอนตตา เดยวจะมอนตตาอกสวนหนง

และมรปของอนตตา ไมใชอยางนน

ตองเขาใจความหมายวา อนตตา หมายความถง สภาพธรรมทไมใชสตว ไมใช

บคคล ไมใชตวตน ไมใชวตถสงหนงสงใด เปนแตเพยงสภาพทมลกษณะอยางนน ๆ แต

ละอยาง อยางสงทปรากฏทางตา เปนของจรง ไมปรากฏทางห ไมใชเสยง ไมใชกลน

เปนแตเพยงสงทสามารถจะปรากฏทางตา เพราะฉะนนจงไมใชสตว ไมใชบคคล ไมใช

ตวตน

แตเพราะไมเขาใจความหมายของ “อนตตา” วา ไมใชสตว ไมใชบคคล ไมใช

ตวตน ไมใชวตถสงหนงสงใด เวลาทตาเหนน เคยเหนเปนวตถตาง ๆ เคยเหนเปนคน

เคยเหนเปนสตว ตองรวาในขณะนนไมไดรความเปนอนตตาของสงทปรากฏ

เพราะฉะนนจงจะตองศกษาใหเขาใจวา เมอเปนอนตตาแลว ปรากฏอยางไรจง

เปนอนตตา ถารวา เปนเพยงเครองหมายใหรวา มธาตดน ธาตนา ธาตไฟ ธาต

ลมเทานน นนถก แตถาเปนเครองหมายวา เปนคนชอน ตางกบคนชอนน นนผด

ผถาม และถาไมมดน นา ลม ไฟ

ส. ไมมไดอยางไรละคะ

ผถาม กเปนอนตตา

ส. วางไปหรอคะ จรงไหมละคะ ลองกระทบสมผสซคะ ทกอยางออน แขง

มไหม ถามแลวจะบอกวา วางไปไดอยางไร นนกหมายความวา เขาใจความหมายของ

คาวา “อนตตา” ผดเสยแลว

ผถาม อนตตากบ…

ส. สญญตาหรอเปลาคะ ความหมายเดยวกน คอ สญจากความเปนสตว

เปนบคคล เปนตวตน

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕ ๑๐๒

www.dhammahome.com

เหนส สมความหมายอยางไร

ผถาม ทวาเหนสนน สมความหมายอยางไร เหนส เหนอยางไรครบ

ส. สงทกาลงปรากฏทางตามรปรางสณฐาน เปนนมตใหรวา มธาตดน นา

ไฟ ลม อยทไหน ใชไหมคะ ทาใหเราหยบจบทกสงทกอยางไดถก ถาไมเหน กจะไมรวา

มดน นา ไฟ ลมอยทไหน ตองอาศยกายสมผส แตเวลาทตาเหนแลว สามารถทจะรได ก

เพราะเหตวาทใดกตามทมธาตดน นา ไฟ ลม ทนน มส มกลน มรส มโอชะ อก ๔ รป

รวมอยดวย

เพราะฉะนนสทปรากฏทางตากเปนนมต คอ เปนเครองหมายใหรวา มธาตดน

ธาตนา ธาตไฟ ธาตลม อยทนน

แตปกตแลวทกคนเหน แลวกเหนนมตดวย ตามปกตธรรมดา ไมเปลยน แตวา

นมตนนเปนนมตของคนชอนนชอน หรอวาวตถสงของนนสงของน เพราะฉะนนจงไมใช

การเหน “อนตตา” หรอไมใชการรวา สภาพธรรมทงหลายเปนอนตตา เพราะเหนคนชอ

ตาง ๆ

แตถาเปนปญญาจรง ๆ กรวาเปนเพยงเครองหมายใหรวา มธาตดน นา ไฟ ลม

เมอเปนธาตดน นา ไฟ ลม จงไมใชคน ไมใชสตว ไมใชวตถสงตาง ๆ

ผถาม เพราะฉะนนสในทน กไมใชสทเหน

ส. เหมอนกนคะ กาลงปรากฏเปนนมต เปนรปรางสณฐานตาง ๆ สงท

ปรากฏทางตา มรปรางสณฐาน ปรากฏไหมคะ

ผถาม มครบ

ส. ถาไมมธาตดน นา ไฟ ลม จะมรปรางสณฐานปรากฏเปนเครองหมาย

ของดน นา ไฟ ลม ไดไหม

ไมวาจะเปนโตะตวเลก ตวใหญ สงหรอตา กเพราะเหตวาเปนเครองหมายใหรวา

ธาตดน นา ไฟ ลม ทนนเปนอยางไร มากหรอนอย

ผถาม อยางเหนเกาอสแดง อนนนสนาตาล พอเหนกแยกไดทนทวา อนนสแดง

อนนนสนาตาล

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕ ๑๐๓

www.dhammahome.com

ส. จาได

ผถาม ทน ถาจะเหนอยางผมสต ทวาใหเหนส สทวาน คออะไรกนแน

ส. เหมอนอยางปกตธรรมดา ไมเปลยน แตวาความร รวานเปนแตเพยง

เครองหมายของธาตดน นา ไฟ ลม ทมจรง ๆ คอ ธาตดน นา ไฟ ลม

และธาตดน นา ไฟ ลมนน กไมใชสตว ไมใชบคคล ไมใชตวตน ไมใชวตถสง

ใด ๆ ทงสน เปนแตเพยงธาตออนหรอแขง เยนหรอรอน ตงหรอไหว ทกระทบสมผสทาง

กาย แตเพราะเหตวาทางตา มารวมสสนวณณะ กบรปรางสณฐาน เลยทาใหยดถอวา

เปนวตถตาง ๆ เปนสตว เปนบคคล ชอตาง ๆ

เพราะฉะนนชอกเขาไปตด ไปปดบงอก ดวยเหตนการทจะรลกษณะของสภาพ

ปรมตถธรรม ซงไมใชสตว ไมใชบคคล ไมใชตวตนจรง ๆ จงตองเปนผ ทละเอยด เปนผ ท

อบรมเจรญปญญา จนสามารถทจะรลกษณะทแทจรงของสงทปรากฏทางตา เปนแต

เพยงเครองหมายของธาตดน นา ไฟ ลม ทางกายกระทบสมผส เปนแตเพยงเยนหรอ

รอน ออนหรอแขง ตงหรอไหว จงไมใชสตว ไมใชบคคล ไมใชตวตนทงสน

แตเพราะทางตา ทางห ทางจมก ทางลน ทางกาย ทางใจ เกดดบสบตอกนอยาง

เรวมาก จงมการยดถอสงทปรากฏ ซงเปนนมตเครองหมายของธาตดน นา ไฟ ลม แต

เขาใจวา เปนนมตเครองหมายของคนชอตาง ๆ ของสตว ของวตถตาง ๆ นนคอ

ความเหนผดวา เปนอตตา จนกวาจะเหนจรง ๆ วา เปนอนตตา

ปรมตถธรรมเปนอนตตา

ส. ปรมตถธรรม ธรรมทงหลายเปนอนตตา ถาธรรมทงหลายแลว กไมเวน

เลยสกอยางเดยว

เพราะฉะนนทางตาทกาลงเหนเปนอนตตาอยางไร ทางหทกาลงไดยนเปน

อนตตาอยางไร ทางจมกทกาลงไดกลนเปนอนตตาอยางไร ทางลนทกาลงลมรส เปน

อนตตาอยางไร ทางกายทกาลงกระทบสมผสเปนอนตตาอยางไร ทางใจทกาลงคดนก

เปนอนตตาอยางไร

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕ ๑๐๔

www.dhammahome.com

เวลาทกระทบสมผส แลวรสกวา จบนาฬกา เปนอนตตาไหม ไมเปน

แตถาสตระลกลกษณะทออนหรอแขงเทานน ทกาลงปรากฏกบสภาพร ไมใช

เราร สภาพรนนกาลงรออนหรอแขง เปนเพยงสภาพรเทานนเอง อยาลมวาเทานนเอง

ถาเปนเทานนเองจรง ๆ กไมใชเรา ทกาลงยดถอออนหรอแขงวาเปนนาฬกา แตในขณะ

นนเปนออนหรอแขงซงกาลงปรากฏกบสภาพรชนดหนง ขณะหนง เปนเพยงสภาพร

หรอธาตรเทานน

ทางห เสยงปรากฏกบธาตร หรอสภาพรเทานน

ทางใจ เรองราวปรากฏกบจตทคดนกเทานน ถาจตไมคดนก เรองนนไมปรากฏ

ไมมในโลกใด ๆ ทงสน เพราะเหตวาทางตา เพยงเหนแลวดบ ถาไมคดถงสงทปรากฏ

ทางตา เรองของบคคลตาง ๆ กไมม แตถาคดถงคนหนงคนใด วตถหนงวตถใด

เหตการณหนงเหตการณใด ในขณะนน กเปนเพยงสงทปรากฏกบจตทกาลงคดเรองนน

เทานนเองจรง ๆ เวลาทสตเกด กจะรวาเปนเพยงสภาพรหรอธาตร ซงกาลงรเทานนเอง

จรง ๆ และกตองมสงทกาลงปรากฏใหรดวย เชนขณะทออนหรอแขงกาลงปรากฏ สต

ระลก รวาออนหรอแขงเทานน กาลงปรากฏกบสภาพทรเทานนเหมอนกน และสภาพร

เกดขน รเทานน ๆ ทละขณะ ๆ ทละอยาง ๆ จงจะไมใชสตว ไมใชบคคล ไมใชตวตน

จรง ๆ

เพราะฉะนนกจะเวนไมได ทางหนงทางใด ธรรมทงหลาย อยาลม

เหนนาฬกา เปนมจฉาทฏฐหรอไม

ผถาม อยางเหนนาฬกา พอเหนวาเปนนาฬกา ขณะนนเปนมจฉาทฏฐหรอ

เปลาครบ

ส. การไมรสภาพธรรมทกาลงปรากฏ และในขณะนนถาไมอบรมเจรญสต

ปฏฐาน จะไมรจรง ๆ วา ขณะนนเปนโมหมลจต หรอวาเปนโลภมลจตเกดรวมกบ

มจฉาทฏฐ หรอวาเปนทฏฐคตวปปยตต คอ ไมเกดรวมกบมจฉาทฏฐ

ผถาม เหนเปนอตตา คนละอยางกนหรอครบ

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕ ๑๐๕

www.dhammahome.com

ส. สกกายทฏฐ กเปนมจฉาทฏฐประเภทหนง

ผถาม เหนนาฬกา

ส. หลายทานเหนแลว ไมไดสนใจเลย เกอบจะไมรดวยซาวา มอะไรอยทน

ขณะนนจตตางกบทกาลงพอใจในรปรางสณฐาน และขณะนนกตางกบจตทยดถอวา

ตองมนาฬกา จะกลาววาเปนอนตตาไม ไ ด จะกลาว วาไม ใชนาฬกาไม ไ ด

ยดถอวาตองเปน ไมใชอยางอน ไมไดยดถอกได เพยงแตนกถงเรอง นกถงรปราง

ยบยงความคดไมได เวลาเหนแลวคด แตความคดในขณะนน ไมไดประกอบดวยความ

ยดถอได เพยงแตคดเรอง

เพราะฉะนน กเปนเรองละเอยดจรง ๆ ทจะรลกษณะของสภาพธรรมทเคยยดถอ

วา เปนเรา เปนตวตน ตงแตเกดจนตาย

ขณะนเปนอะไร โลภะหรอเมตตา

ส. ไดถามคนไทยซงพบทวดไทยวา โลภะกบเมตตา อะไรเปนกศล อะไรเปน

อกศล ทกคนตอบไดเรวพรอมกนดวยวา โลภะเปนอกศล เมตตาเปนกศล แตถาถามวา

ขณะนเปนโลภะหรอวาเปนเมตตา ตอบไมได แตถาถามเรองราวแลวตอบได โลภะตอง

เปนอกศล และเมตตากตองเปนกศล แตถาไมอบรมเจรญสตปฏฐานแลว ไมสามารถจะ

รชดตามความเปนจรงไดวา ขณะนเปนโลภมลจต หรอวาขณะนเปนมหากศลจตท

ประกอบดวยเมตตา แตเรองของชอตอบได

เพราะฉะนนเรองของ “อนตตา” กแปลได พดตามได แตทจะเหนวาเปนอนตตา

นนตองเปนผ ทละเอยด เปนผ ทพจารณา เปนผ ทอบรมเจรญปญญาจรง ๆ

เพราะฉะนนผ ทจะเขาใจพระพทธศาสนา และรวาคาสอนใดเปนคาสอนทแทจรง

ของพระผมพระภาคอรหนตสมมาสมพทธเจา จงตองเปนผ ทละเอยด และไมผวเผน

ตองพจารณาจรง ๆ จนกวาจะเขาใจขน และสามารถทจะประจกษแจงลกษณะของ

สภาพธรรมตามความเปนจรง

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕ ๑๐๖

www.dhammahome.com

เพราะฉะนนจะปราศจากการศกษาไมได จะขาดการพจารณาไมได จะขาดการ

หาเหตผลไมได เพราะเหตวาถาเปนพระพทธศาสนาแลวตองประกอบดวยเหตผล แตถา

ไมใช จะไมมเหตผลทนท ไมสามารถทจะหาเหตผลได

ปถชนผ มไดสดบ

ขอใหเขาใจความหมายของผ ทยงไมรแจงอรยสจธรรม ซงยงเปนปถชน ขอความ

ในอฏฐสาลน อรรถกถาพระธมมสงคณปกรณ ตกนกเขปกถา มขอความอธบายคาวา

“ปถชน ผ มไดสดบ” มขอความวา

สวนในคาวา “ปถชน ผ มไดสดบ” น มวนจฉยวา

ชนทจะพงรไดวา ชอวา ผมไดสดบ เพราะไมมการเลาเรยนศกษาและมรรคผล

จรงอย ชนใดไมมการเลาเรยนศกษา เพราะขาดการเรยน การสอบถาม และ

การวนจฉยในขอธรรม มขนธ ธาต อายตนะ ปจจยาการ และสตปฏฐาน เปนตน ไมม

มรรคผล เพราะไมไดบรรลมรรคผลทตนจะพงบรรลดวยการปฏบต ชนนนพงรไดวา ชอ

วา “ผ มไดสดบ” เพราะไมมการเลาเรยนศกษาและมรรคผล ชนผนนน ชอวา “ปถชน”

ดวยเหตทงหลาย มการยงกเลสมากมายใหเกด เปนตน

อยาลม เมอไมไดศกษา ไมไดมรรคผล กยอมจะมกเลสมากมายเกดขน

ปถชนยงกเลสมากมายใหเกด

ขอความตอไปมวา

อกอยางหนง ชนนเปน “ปถ” คอ เปนพวกหนง เพราะเปนผหยงลงภายในแหง

ปถชน

กชนนน กชอวา “ปถชน” ดวยเหตทงหลาย มการยงกเลสเปนตนมากมาย คอ

มประการตาง ๆ ใหเกด เปนตน ดงพระบาลททานพระธรรมเสนาบดสารบตร กลาวไว

วา

ชอวา “ปถชน” ดวยอรรถวา ยงกเลสมากมายใหเกด

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕ ๑๐๗

www.dhammahome.com

ยอมรบตามความเปนจรงวา มกเลสมาก สาหรบผ ทเปนปถชน ตราบใดทยงไมร

ลกษณะของสภาพธรรมทไมใชสตว ไมใชบคคล ไมใชตวตน แลวจะใหกเลสนอยเปนสง

ทเปนไปไมไดเลย เพยงแตวาจะไมทราบ หรอจะไมรเทานนเองวา เปนผ ทมกเลสมาก

ยงพฆาตสกกายทฏฐไมได

ความหมายตอไปของปถชน คอ

ชอวา “ปถชน” ดวยอรรถวา เปนพวกทยงพฆาต (คอ ยงละหรอปหาน)

สกกายทฏฐไมไดเปนจานวนมาก

อยาลมสงเกตพยญชนะทวา ชอวา “ปถชน” ดวยอรรถวา เปนพวกทยงพฆาต

สกกายทฏฐไมไดเปนจานวนมาก

สกกายทฏฐ ไมนอย ทางตาทกาลงเหนเปนวตถ เปนสตว เปนบคคล ทางหท

กาลงไดยน เปนเรองเปนราว เปนเหตการณตาง ๆ ทางจมก ทางลน ทางกาย ทางใจ

ทงหมดทคดนก เปนเรองสมมตสจจะ แสดงใหเหนวา สกกายทฏฐมากแคไหน ทงทาง

ตา ทางห ทางจมก ทางลน ทางกาย ทางใจ

ชอวา ปถชน ดวยอรรถวา จานวนมากคอยแตจะมองดหนาศาสดา

ชอวา ปถชน ดวยอรรถวา จานวนมาก คอยแตจะมองดหนาศาสดา

ไมไดพจารณาเหตผล เพยงแตดวา ใครเปนศาสดา และศาสดาสอนวาอยางไร

กคอยทจะเชอตามศาสดา คอยมองดหนาศาสดา แตไมใชเปนผ ทพจารณาเหตผล

ชอวา ปถชน ดวยอรรถวา ออกไปไมไดจากคตทงปวงเปนสวนมาก

ชอวา ปถชน ดวยอรรถวา ออกไปไมไดจากคตทงปวงเปนสวนมาก

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕ ๑๐๘

www.dhammahome.com

ทกคนเกดมาแลวกไปอยเรอย ๆ จตเกดขนไป เกดขนไป เกดแลวกดบ เกดแลวก

ดบ แตเวลาทจตเกด ทจะไมไปสอารมณหนงอารมณใดไมม นเปนขณะจตหนง ๆ ซงทา

ใหเกดเหตการณตาง ๆ ทจะทาใหไปสเหตการณตาง ๆ ในชวตประจาวน ในแตละชาต

ในชาตนจตเกดขนไปสอารมณ ทางตา ทาใหเกดเรองราวเหตการณตาง ๆ ทางห

ทาใหเกดคดนกเปนเรองเปนราวดวยโลภะ โทสะตาง ๆ ทางจมก มการแสวงหากลน

ตาง ๆ ประดษฐกลนตาง ๆ ทางลน ทางกาย ทางใจ จตเกดขนไปสอารมณตาง ๆ และ

ไปสเหตการณตาง ๆ ซงไมจบ

ถงแมวาจะจตจากโลกนแลว กไปสคต แลวแตกรรมจะทาใหปฏสนธในสคตภม

หรอทคตภม ซงสาหรบผ ทเปนปถชน ไมมทางทจะพนไปจากคตทงหลาย คอ ทงสคต

และทคต แตสาหรบผ ทเปนพระอรยบคคล ทานกดบคต คอ ทคตได แลวไปสสคต

ตามลาดบขน จนกวาจะไมมการปฏสนธอก

ชอวา ปถชน ดวยอรรถวา สรางอภสงขารตางๆ เปนสวนมาก

ชอวา ปถชน ดวยอรรถวา สรางอภสงขารตาง ๆ เปนสวนมาก

อภสงขารม ๓ คอ ปญญาภสงขาร อปญญาภสงขาร อเนญชาภสงขาร

ปญญาภสงขาร คอ กศลทงหลายทยงเกยวเนองเปนไปในรป อกศลกรรม

ทงหลายกเปนอปญญาภสงขาร อเนญชาภสงขาร หมายถงอรปฌานกศลจต

เพราะฉะนนในวนหนง ๆ สาหรบผ ทเปนปถชน ชอวา ปถชน ดวยอรรถวา สราง

อภสงขารตาง ๆ เปนสวนมาก ทางกายบาง ทางวาจาบาง ทางใจบาง กศลกรรมบาง

อกศลกรรมบาง ซงทกทานทราบดวา ในวนหนง ๆ ทานกระทากศลกรรมหรอ

อกศลกรรมมาก

ชอวา ปถชน ดวยอรรถวา ถกโอฆะตางๆ พดไปเปนสวนมาก

ชอวา ปถชน ดวยอรรถวา ถกโอฆะตาง ๆ พดไปเปนสวนมาก

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕ ๑๐๙

www.dhammahome.com

โอฆะกเปนอกศลธรรมประเภทหนง ไดแก กาโมฆะ ภโวฆะ ทฏโฐฆะ และ

อวชโชฆะ ความยนดพอใจในรป ในเสยง ในกลน ในรส ในโผฏฐพพะ เปนกาโมฆะ

วนหนง ๆ ถกพดไปมากไหม ความพอใจในรปทปรากฏทางตา ในเสยง ในกลน ในรส

ในโผฏฐพพะ

นอกจากนนยงมภโวฆะ ความยนดพอใจในขนธ ในภพทกาลงเปนอย ไม

อยากจะจากโลกนไป นนกเปนภโวฆะ

แลวกยงมทฏโฐฆะ คอ ความเหนผด เปนความเหน เปนอกศลธรรมประเภท

หนง ซงพดไปทาใหไมกลบมาสความเหนถก เพราะฉะนนเปนอนตรายมาก ถาม

ความเหนผดเพยงเลกนอย แลวกจะทาใหความเหนผดนนพาไปสความเหนผดทมากขน

และลกขน กยากแกการทจะละ

นอกจากนนกมอวชโชฆะ คอ โอฆะ หวงนา คอ อวชชา ความไมรลกษณะของ

สภาพธรรมทปรากฏตามความเปนจรง

แลวจะเปนปถชนจรง ๆ ไหม เพราะวาพรอมไปดวยโอฆะทง ๔ คอ ทงกาโมฆะ

ภโวฆะ ทฏโฐฆะ และอวชโชฆะ

ถาไมศกษาพระธรรมและไมอบรมเจรญปญญายงขน กจะตองถกพดไป และ

เปนผหนาดวยอกศลเพมขนเรอย ๆ

ชอวา ปถชน ดวยอรรถวา ถกความเดอดรอนตางๆ ใหเดอดรอนอยเปน

สวนมาก

ชอวา ปถชน ดวยอรรถวา ถกความเดอดรอนตาง ๆ ใหเดอดรอนอยเปน

สวนมาก

จรงไหม คนทกาลงเดอดรอนเปนปถชน ถาเปนพระอรยบคคลแลว ความ

เดอดรอนกนอยลง นอยลง นอยลง แตวาสาหรบปถชนเดอดรอนมากจรง ๆ เพราะ

อกศล โลภะบาง โทสะบาง โมหะบาง

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕ ๑๑๐

www.dhammahome.com

ในวนหนง ๆ ขณะใดซงรสกเดอดรอนใจ ขณะนนใหทราบวา เปนอกศลธรรม

แลวกเพมความเปนปถชน ผ ทหนาดวยกเลสมากขน เพราะเหตวาถาเปนความเหนถก

เปนปญญาแลว ขณะนนจะไมเดอดรอน

ชอวาปถชน ลวนแตเบอนหนาหนธรรมของพระอรยะ ยดมนอยในธรรมตาๆ

ชอวา ปถชน ดวยอรรถวา ถกความเรารอนตาง ๆ ใหเรารอนอยเปนสวนมาก

ชอวา ปถชน ดวยอรรถวา กาหนด ยนด รกใคร สยบ หมกมน ตด ขด พวพนอย

ในเบญจกามคณเปนสวนมาก

ชอวา ปถชน ดวยอรรถวา ถกนวรณธรรมทง ๕ กางกน ปดบง ซอนไวเปน

สวนมาก

อกอยางหนง ชอวา ปถชน เพราะหยงลงภายในของชนสวนมาก คอ พนคณนา

ซงลวนแตเบอนหนาหนธรรมของพระอรยะ มแตยดมนอยในธรรมตา ๆ กม

ผถาม …

ส. ทาไมจะไมพน ผ ททานพน มนคะ ถาทานทพนได ม ผ ทอบรมเจรญ

หนทางเชนเดยวกน กยอมจะพนได อยาคดวาจะตองอยอยางนไปเรอย ๆ ซคะ

เพราะฉะนนถาคดอยางน กเปนผ ทลวนแตเบอนหนาหนธรรมของพระอรยะ ถา

คดวา ไมสามารถทจะพน และยงคงไมประพฤตปฏบตทจะใหพน กยงคงมแตยดมนอย

ในธรรมตา ๆ

ชอวา ปถชน ดวยอรรถวา ชนนเปนปถ ไมเกยวของกบพระอรยะทงหลาย

อกอยางหนง ชอวา ปถชน ดวยอรรถวา ชนนเปนปถ คอ ถงการนบวาเปนพวก

หนงทเดยว ไมเกยวของกบพระอรยะทงหลายผประกอบดวยคณ มศล และสตะ เปนตน

แสดงวาแยกจากกนโดยเดดขาด สาหรบผ ทเปนปถชนกบผ ทเปนพระอรยบคคล

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕ ๑๑๑

www.dhammahome.com

ปถชน ๒ พวก คอ อนธปถชน ๑ และ กลยาณปถชน ๑

ดวย ๒ บท ทวา ปถชนผมไดสดบ ดงทกลาวมาน พระพทธเจาผ เปนเผาพนธ

พระอาทตยไดตรสปถชนนนใดไว ๒ พวก คอ อนธปถชนพวกหนง กลยาณปถชนพวก

หนง

การทรงเจา เปนมงคลตนขาวหรอไม

ผถาม เรองมงคลตนขาว พระผมพระภาคกทรงหามพทธบรษทไมใหถอมงคล

ตนขาว ทนมงคลตนขาว สวนใหญกรแควา ไปบชากอนหนใหญ ๆ ตนไมใหญ ๆ หรอ

ผ วเศษเกดขน ทางโนนบาง ทางนบาง เทานกถอวามงคลตนขาว

เรองมงคลตนขาว เวลานผมกสงสยอยหลายอยาง เชน พวกทรงเจา จะถอวา

เปนมงคลตนขาวหรอเปลา

ส. ทกอยางทจะกระทา ควรจะพจารณาถงเหตผล เพออะไร

ผถาม ทรงเจากเพอรกษาโรคบาง เพอหวงความรารวยบาง เผอวาเจาจะไดชวย

เวลานมเยอะครบ มเจามาเขาทรงบคคลนนบคคลน ผ ทปวยไขกไปใหเจารกษาใหหาย

โรค หายภย เปนตน อยางนเรยกวา มงคลตนขาวหรอเปลา

ส. รสกวาทกทานจะเคยไป เรองทรงเจา คงจะไมมทานผใดซงไมเคย คงจะ

ไดยนไดฟงและเกดความสนใจ อยางนอยทสดกใครทจะเหนดวยตาของตวเองวา จรง

หรอเทจประการใด หรอวาจะมประโยชนมากนอยเพยงไร แตไมไดพจารณาถงโทษวา

จะมบางหรอเปลา

สาหรบทานทปวยไขไดเจบ เปนของธรรมดาทคงอยากจะหายจากโรค วธการ

สมยใหมอาจจะไมทนใจ เพราะเหตวาผ ทปวยยอมอยากจะหายเรว เพราะฉะนนถาจะ

มหนทางอนใดประกอบดวยเพอจะหายเรวขน ทกทานกปรารถนา โดยทอาจจะขาด

การพจารณาวา จะเปนไปไดหรอไม เพราะเหตวาสวนใหญจะไดยนถงความศกดสทธ

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕ ๑๑๒

www.dhammahome.com

ของเจาทรกษาโรค ททาใหโรคภยรายแรงหายไดในเวลาอนรวดเรว แตกไมเสมอไป

เพราะฉะนนกนาจะพจารณาวา สวนทไมหาย เพราะอะไร

ทนถาคดเสยวา ในเมอตากไมเหนชดวา เปนเจาจรง ๆ หรอเปลา ทง ๆ ทเหน ก

ยงเคลอบแคลงสงสยอยไมวายทเดยววา เจาหรอเปลา หรอวาไมใชเจา ทง ๆ ทไปด ไม

สามารถทจะตดสนได เพราะฉะนนถามใครทหายโรค จะเปนไปไดไหมทวา บคคลนนก

กาลงจะหาย เพราะฉะนนเมอมศรทธา มความเลอมใส มความเชอมน กอาจจะเปนเหต

ใหโรคซงกาลงจะหาย หายได

เพราะวามโรคหลายโรค ซงแมวาไมรกษา กหาย หรอวามหลายโรคทแมรกษา ก

ไมหาย และกมหลายโรคทตองรกษา จงหาย ไมรกษา ไมหาย

เพราะฉะนนกควรจะพจารณาจรง ๆ วา ทหายนน หายเพราะอะไร และทไมหาย

ไมหายเพราะอะไร นนเปนเรองของโรคภยไขเจบ สาหรบเรองของลาภ ของยศ ของ

ตาแหนงหนาทการงาน ของการพนจากคด หรอเรองรายตาง ๆ กควรทจะไดพจารณาวา

ผอนสามารถทจะบนดาล หรอวาทสาคญทสดนน คอ กรรมของตนเอง

และสาหรบสงทอาจจะเปนโทษซงมองไมเหน กคอ การนอมไปในการยดถอ

มงคลตนขาว ทละเลก ทละนอย ทละเลก ทละนอย โดยปราศจากเหตผล และจะทาให

เสยเวลาในการทจะพจารณาธรรมทปรากฏ ทควรพจารณา ทควรศกษา อยางเรองของ

ปรมตถธรรมทไดศกษาไปแลว เรองของจตประเภทตาง ๆ ลกษณะตาง ๆ

แทนทจะนกถงเรองมงคลตนขาว กลบพจารณาสงทไดยนไดฟงใหเพมขน

จนกระทงมความเขาใจลกษณะของสงทกาลงปรากฏ และกมปจจยทจะใหสมมาสต

ระลกลกษณะของสงทปรากฏ จะมประโยชนกวาการทจะขวนขวาย นกถง หรอวา

เพยรทจะยดถอมงคลตนขาว ซงไมใชมแตเพยงอยางเดยว มอก มอก มอก หลาย ๆ

อยาง หลาย ๆ สานก ซงกไมสามารถจะใหเหตผล หรอใหเกดปญญารลกษณะของ

สภาพธรรมตามความเปนจรง และกไมทาใหยดมนในเรองกรรมของตนดวย เพราะเหต

วาเขาใจวา บคคลอนสามารถทจะดลบนดาลได

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕ ๑๑๓

www.dhammahome.com

เพราะฉะนนกมโทษภยทมองไมเหน ซงจะตองพจารณาจนกวาจะเหนวา

ประโยชนทสดในชวต คอ การเขาใจลกษณะของธรรม การศกษาพจารณาสภาพธรรมท

ปรากฏ ยอมมประโยชนกวา

มเรองอนอกไหม นอกจากเรองเขาทรง และประโยชนจรง ๆ ไมทราบวาคออะไร

นอกจากตองการ และถาได กคดวาเปนเพราะการดลบนดาลของบคคลอน ซงนนกไม

ชวยใหเกดความเหนทถกตองในเรองกรรมของตน

การสกตามตว การแขวนพระเครอง เปนมงคลตนขาวหรอไม

ส. มเรองอนอกไหมคะสาหรบมงคลตนขาว ซงตองหมดจรง ๆ ถามฉะนน

แลวกจะปดกนไมใหธรรมเจรญขน

ผถาม ทกวนนสวนใหญคนนบถอพระเครอง บางคนแขวนคอเตมหนาอกเลย

หรอบางคนสกตามตว สกหนมานบาง สกลงบาง สกอะไรตออะไรตาง ๆ โดยเชอวา ฟน

ไมเขา ยงไมออก หรอแขวนพระเครองกเหมอนกน เพอปองกนอนตรายตาง ๆ ไมไดม

จดประสงคเพอจะระลกถงพระพทธคณ การสกกด การแขวนพระเครองกด จะถอวาเปน

มงคลตนขาวหรอเปลา

ส. ถาไมปรากฏวา พระผมพระภาคตรสสอนใหกระทาเชนนน กยอมเปน

มงคลตนขาว ในพระวนยปฎกมไหมทพระผมพระภาคจะตรสสอนใหกระทาเชนนน ใน

พระสตร ในพระสตตนตปฎก มไหม ในสตรไหน ในพระอภธรรมปฎกมไหม เมอไมม ก

ไมใชคาสอนของพระผมพระภาคอรหนตสมมาสมพทธเจา

ผ ทแขวนพระเครองแขวนเพออะไร ตองเปนผ ทตรงและมเหตผลจรง ๆ แตละ

บคคลเหมอนกนไหม และสวนใหญเปนอยางไร มใครแขวนบางไหมคะทน มไหมคะ

เชญคะ มเหตผลอยางไร นไมใชเปนการลบหลพระพทธคณ แตเปนเรองทใหเขาใจ

เหตผล ตรงตามทพระผมพระภาคทรงแสดง

ผฟง คอ พระเครองทแขวนอยน กระผมกไมไดขวนขวายหามาแขวนเอง

เนองจากมเพอนสนทรกชอบกนมาก เขาใหมาเปนของขวญ ในเมอเขาใหมาแลว

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๕ ๑๑๔

www.dhammahome.com

ประการท ๑ แขวนเพอฉลองศรทธาเขา และประการท ๒ เมอลบคลาองคพระ บางครง

กทาใหเกดสต เตอนสตไดเหมอนกน เปนบางโอกาส แตไมไดหมายความวา จะทาให

เกดเสมอไป แตในขณะทเพลดเพลน เชน การดโทรทศน มบางครงเผลอมาลบคลาถก

เขา กเกดสตขนมา อยางนกมครบ และก สวนเหตผลอน ๆ ..

ส. ขอประทานโทษ “เกดสต” หมายความวาอยางไรคะ

ผฟง เมอกระผมลบถก อาการแขงกปรากฏ ใชไหมครบ นนกถอวาเปน

ประโยชนครงหนงแลว นพดในกรณทสมมต จรง ๆ แลวอาจจะยงไมเกดกได สวน

ประโยชนอน ๆ นน กไมไดหวงวาจะเกดเปนทนยมนบถออะไรอยางน กไมม หรอจะถอ

วาขลง จนกระทงฟนแทงไมเขา กไมเคยนกถง

ส. นกเปนทศนะของทานผหนงซงแขวนพระเครอง เพราะฉะนนทานผ ฟง

ตองพจารณาแตละราย ซงถาไมเรยนถามผ ทแขวนพระเครองจรง ๆ กจะไมทราบวา

ผ ทแขวน แขวนดวยเหตอะไร และมความคดความหวงอยางไรหรอเปลา จะคดวา

เหมอนกนทงหมด คอ เพอหวงความศกดสทธหรออะไรกไมได เพราะเหตวาทานผแขวน

กมเหตผลของทานแตละบคคล

เชน ทานผ นแขวนเพราะไดรบเปนของขวญจากเพอน และเวลาทกระทบ กรสก

วาสตเกด เพราะฉะนนกจะแขวนตอไป นนกเปนเรองของทาน ซงไมใชมงคลตนขาว

แตถาเปนมงคลตนขาว กคดวา พระเครองสามารถทจะคมครองปองกนอนตรายตาง ๆ

หรอวาถาบชาดวยการปฏบตบชาเฉพาะพระเครองแตละองค กอาจจะทาใหเกด

ความสาเรจหรอความศกดสทธแตละทางได ตามประเภทของพระเครองแตละองคนน

นนกเปนอกลกษณะหนง

เพราะฉะนนทานผ ฟงกตองพจารณาวา มงคลตนขาวนน คอ อยางไร