محم��ود« اس��ت، »احم��د رم��ان ت��رین متف��اوت معاب��د«، انج��یر »درخت بود. ب��رای نخواهد اثر برجستگی معنای به وجه هیچ به تفاوت این هرچند

دیگ��ر ب��ر مروری که نیست بد سخن آغاز همچنین و مسئله این بهتر درکباشیم. داشته محمود های رمان

ب�ه و دهیم ق�رار مالک را کش�ور ت�اریخی وق�ایع ب�ا داستان زمانی هم اگر »همسایه سراغ به ابتدا باید شویم، نزدیک حال زمان به گذشته از ترتیب برت��رین را آن بسیاری که وی اثر ترین شده شناخته برویم؛ محمود ها«ی ملی مب��ارزات فض�ای در محم�ود دانن��د. ش��اهکار می کش�ور تاریخ رمان

کودت��ای فض��ای در ن��یز نه��ایت در و گ��یرد می ش��کل نفت ص��نعت ش��دن ن��وعی ب��ه ش��هر« ن��یز ی��ک یابد. »داس��تان می پایان32 سال مهرداد28

ت��یره فض��ای در را اول قهرم��ان سرنوشت که است داستان همان ادامه »م��دار پیوس��ته، تقریب��ا رم��ان دو این از گ��یرد. پس می پی کودت��ا از پس

در و پ��ردازد می پهل��وی حک��ومت پایانی های سال فضای درجه« به صفر در محم��ود ن��یز آخ��ر گیرد. دس��ت می پایان57 انقالب وقوع با نیز نهایت

حمل�ه آغ�ازین روزه�ای فض�ای و رود می جنگ سراغ سوخته« به »زمینکند. می ترسیم را ایران به عراق

محم�ود های رمان مشخصه به نوعی به که آثار این تمامی اشتراک نقطه ت��اریخی ه��ای بزنگاه در ایرانی، جامعه درون به نگاه است، شده بدل نیز

انج��یر درخت در را خود دیرینه سنت این محمود حال این است. با کشور زمان نیازمند نه که کند می روایت را داستانی و گذارد می پا زیر به معابد و وی��ژگی بزرگ��ترین این خ��ود محم��ود متاسفانه هرچند مکان؛ نه و است دس��ت از وج��ه ترین بیهوده به را آن و گیرد می نادیده را داستانش امتیاز

دهد. می

نف��وذ ب��ا و ش��ود می متالشی پدر مرگ با که اشرافی ای خانواده داستان توانس��ت می نش��یند، می سیاه خاک )مهران( به طلب فرصت عنصر یک مع��ذوریت ب��رخی ک��ه پ��ذیرفت بتوان دهد. شاید رخ مکانی و زمان هر در داش��ته وا را محم��ود اجتماعی، روابط کشیدن تصویر به برای ویژه به ها،

ح��ال این با دهد، انتقال انقالب از پیش به را داستان وقوع زمان که است هیچ ش��ود. در مش��خص روایت این دقی��ق تاریخ که ندارد وجود دلیلی هیچ

کش��ور ش��ده ش��ناخته تاریخی وقایع به ای اشاره گونه هیچ داستان کجای

نمی ب��رده ن��امی کش��ور ت��اریخی ه��ای شخص��یت از وج��ه هیچ به و نشده در محم��ود چ��را ک��ه نکت��ه این درک برای تالش هرگونه ترتیب شود. بدین

سال ها، شخصیت از یکی تولد تاریخ و سن به اشاره با داستان از بخشیماند. خواهد نتیجه بی برد می نام دقیقا را ماجرا وقوع

آم��د، نخواه��د شمار به منفی ای نکته ظاهر در تاریخ این به اشاره هرچند مثبت ک��امال نکته یک به توانست می آن داشتن نگاه پنهان تردید بدون اما

ب��ه محمود گذرای اشاره مورد در مسئله گردد. این بدل اثر این در بارز و دیرین��ه عادت است. بجز صادق کامال نیز کشور سیاسی های گیری جهت

نش�ان ک�ه یافت توان نمی دیگری توجیه هیچ محمود سیاسی گرایشات و ب��ه گ��ذرا ای اش��اره ناگ��اه ب��ه سیاسی غیر کامال داستانی در چرا وی دهد

مالحض��گی بی این دوی ه��ر کن��د؟ می چپ ه��ای گروه فعالیت محدودیت مرزه��ای از عبور استثنایی فرصت رمانش تا شود می سبب محمود های

ش��رایط بن��د در آث��ارش دیگ��ر مانند به و بدهد دست از را مکانی و زمانیبماند. باقی کشور سیاسی و تاریخی

داس��تان ش��یوه بنگ��ریم، محم��ود ه��ای رمان به نیز دیگری جنبه از اگر اما زن��دگی از برگرفت��ه گرایان��ه« )ریالیس��م( و »واقع همواره را وی سرایی ابت��دای در کم دست که است ای شیوه یافت. این خواهیم مردم روزمره روایت درص��د ن��ود طی در و ش��ده گرفت��ه پیش در نیز معابد انجیر درخت

کن��ار ناگه��ان ن��امعلومی دالی��ل ب��ه ام��ا اس��ت؛ ک��رده پی��دا ت��داوم داستان گ��ذارد می نم��ایش ب��ه محمود از را سبکی بار اولین برای و شده گذاشته

ج��ادویی« م��ارکز »ریالیس��م از گرفته تاثیر نوعی به را آن بتوان شاید کهدانست.

این گ�یری ک�ار ب�ه از محم�ود انگ�یزه پرس�ید توان نمی دیگر مورد این در ماند می باقی شدت به پرسش این جای حال این با است؛ بوده چه سبک

درخت داس��تان کن��د؟ نمی پ��یروی واح��د س��بک یک از داستان کل چرا که کامال ای شیوه به را آن بتواند خالقش که دارد را ظرفیت این معابد انجیر

ج�ادویی ریالیس�م ق��الب در را داستان همان اینکه یا و بنویسد، ریالیستی هم باز باید شاید و هستند دارا را خود قوت نقاط سبک دو کند. هر روایت مس��ئله این دارند. اما را داستان این روایت ظرفیت دو هر که شود تاکید

نزدی��ک گذش��ت از پس و ش��ود آغاز ریالیستی شیوه با ابتدا از داستان که

غ��یر عجیب، کمی ده��د لحن تغی��یر ناگ��اه ب��ه آن، م��اجرای درص��د ن��ود ب��هرسد. می نظر به دهنده آزار حتی و ملموس

داس��تان ع��ادت خ��رق اولین ک��نیم اشاره که نباشد بد شاید یادآوری برای ک��ه ج��ایی هم��ان ده��د. یع��نی می رخ922 صفحه در ،*ای صفحه1038

ش��به ی��ک رش��د با مدرسه درهای شود می متوجه زود صبح مدرسه مدیر آن از اس��ت. پس شده مسدود معابد انجیر درخت های ساقه و ها ریشه م��دارس، تم��امی ب��رای زم��ان هم اتف��اق این ش��ود می مش��خص ن��یز

بهداش��تی و فرهنگی علمی، نهادهای دیگر و ها خانه کتاب ها، بیمارستان چن��د در پراکن��ده ص��ورت ب��ه تنه��ا موض��وع این از پیش است. ت��ا داده رخ

ح��د از ک��ه اس��ت شده اشاره درخت برگ و ساق غیرعادی رشد به مورد این ک��ه گ��ذارد می ب��اقی را گم��ان این جای حتی و شود نمی خارج عادتاست. بوده بیننده تصور در اشتباهی تنها مسئله

ب��ودن دروغین ف��رض کن��د، منتفی را ای��راد این تواند می که احتمالی تنها ک���ه معن���ا این ب���ه اس���ت؛ داس���تان در داده رخ عجیب وق���ایع تم���امی

را اتفاقات این زمینه مردم دادن فریب قصد به ترفندی »فرامرزخان« با نظ��ر م��ورد اگ��ر ح��تی و رسد می نظر به بعید بسیار که باشد کرده ایجاد

است. نشده تصویر درستی به وجه هیچ به باشد نویسنده

ت��ر دقی��ق کمی آن متن در و گذش��ته داستان ساختاری ایرادات از اگر اما نقط��ه بزرگترین و اولین خوریم. شاید می بر رمان قوت نقاط به شویم، عن��وان »فرامرزخ��ان« ب��ه مناس��ب پ��ردازی شخص��یت رم��ان، ق��وت

مخ��اطب ب��رای کام��ل و زیب��ا آنچن��ان است. وی داستان اصلی شخصیت اعم��ال تم��امی علت توان��د می مدتی از پس خواننده که شود می تشریح

براب��ر در را او احتم��الی ه��ای العم��ل عکس ح��تی و کن��د درک ک��امال را اوکند. بینی پیش درستی به و زده حدس گوناگون رویدادهای

مت��وازنی ص��ورت ب��ه داس��تان تم��ام در پردازی شخصیت قدرت این البته در تص��ویر ب��ه دق��تی چ��نین ب��ا روابط و ها چهره دیگر و است نشده توزیع

ب�رای ک��ه مش�خص، نمونه یک عنوان به توان می میان این اند. در نیامده و ناخرس��ندی نوعی علت به بود، خواهد برانگیز سوال هم بسیار خواننده

ک��رد. مس��ئله )پروانه( اش��اره فرامرز مادر پنهان غم نویسنده تعبیر به یا

موض��وع این به بارها و بارها داستان طول در که کند می پیدا اهمیت آنجا در است قرار که آورد می پدید خواننده در را توهم این و شود می اشاره ف��اش خ��انواده اس��رار از نه��انی راز و شود پرداخته موضوع این به ادامه

بی موض��وع و ب��ود خواه��د بیه��وده ک��امال انتظ��ار این ح��ال این ش��ود. ب��اشود. می رها مشخص سرانجامی

یابی عرض مورد و کرده مرور یکباره به را داستان کلیت بخواهیم اگر اما خراف��ات مس��ئله ب��ا برخ��ورد در را آن وجه��ه ت��رین ش��اخص دهیم، ق��رار

ک��ل ب��ر ناگ��اه ب��ه پای��انی ه��ای بخش در که ای وجهه یافت. همان خواهیم دیگ��ری جریان هیچ از اثری دیگر داستان پایان تا و شود می غالب روایت دس��ت تم��امی ب��رای اس��ت نم��ادی معاب��د انجیر گذارد. درخت نمی باقی اس��تفاده س��وء م��ورد معم��ول مانن��د ب��ه ک��ه پ��روران خراف��ه ه��ای مای��ه

زب��ان ی��ک آوردن پدی��د در محمود جالب گیرد. ابتکار می قرار سودجویان ه��ای عب��ادت به است زیبایی طعنه درخت این عبادت برای جدید نیایشی

می ک��ار ب��ه ک��ه جمالتی معن��ای درک از ح��تی که گرایان خرافه کوکورانه رس�د می نظ�ر ب�ه م�ورد ی�ک در کم دس�ت هستند. هرچند عاجز نیز برند

ب��رای و گذارد نمی احترام داستان از خود مخاطب درک سطح به محمود زب��ان این معن��ای از کس هیچ ک��ه کن��د می عن��وان ص��راحتا نه��ایی تفهیم

از آزردگی ام��ا آورد، نمی در س��ر غ��ریب و عجیب ه��ای عبارت و ابتکاری ب��ه ابتک��ارش ش��یرینی پس در ت��وان می را نویس��نده ج��ای بی تاکی��د این

سپرد. فراموشی دست

و ف��رهنگی علمی، نهاده�ای ب�ا معاب�د انج�یر درخت ه�ای ریش�ه مخالفت آن ک��ردن پ��ر و عادی کتب از شهر کتابخانه پاکسازی همچنین و بهداشتی

دیگ��ر از نیز نامفهوم زبان همین بسط و شرح در نامربوطی های کتاب با ک��ه اس��ت گ��رایی خراف��ه عاقبت کشیدن تصویر به برای محمود تاکیدات

رسند. نمی نظر به دهنده آزار وجه هیچ به موارد این در البته

ذهن ب��ه رم��ان این مش��اهده ب��رای ک��ه دی��دگاهی آخ��رین از و س��رانجام دس��ت ی��ک چن��دان ن��ه قلم ب��ه ت��وان می رس��د، می مطلب این نگارن��ده ب��ه بازگش��ت ب��ا آنچن��ان داس��تان کرد. آغ��از اشاره اثر نگارش در محمود را خوانن��ده زود خیلی که است همراه ای بک( ماهرانه )فالش های عقب

در متن دارد. ش�یرینی ک�ار و س�ر ادبی ش�اهکار یک با که کند می متقاعد

ب��ه را آن رم��ان اولی ص��فحه100 در داس��تان آم��یز ابه��ام های هاله کنار ق��وت نق��اط این تم��امی متاس��فانه است. اما ساخته گیرا و جذاب شدت یکنواخ��تی و س��ردی دس��تخوش رم��ان متن و بازن��د می رن��گ زود بس��یار

در و هماهن��گ ک��امال داس��تان یکن��واخت تم ب�ا ک��ه ش��ود می باری کسالتاست. آن کردن بار کسالت راستای

انج��یر درخت در محم��ود قلم بگیریم، نادیده را رمان استثنایی شروع اگر اوج روزه��ای از شدت به که زند، نمی ابتکاری هیچ به دست تنها نه معابد همس��ایه جای جای در اش نمونه که اوجی گیرد. روزهای می فاصله خود

شود. نمی پیدا کم نیز درجه صفر مدار در و است رویت قابل ها

اث��ری مختل��ف، جه��ات از توان می را معابد انجیر درخت هرچند نهایت در تنها باید را بودن متفاوت این اما کرد، قلمداد محمود آثار دیگر از متفاوت

روی بر توان می آن از کردن نظر صرف با که دانست آن توجه قابل نکتهپوشید. توجه چشم رمان کلیت