NΙΚΟΣ ΒΑΣΙΛΑΚΟΣ

/ AEL - CA΄Ι΄ED /

“ Ο κύριος ”

ΜΟΤΙΒΟΝ ΗΡΩΪΚΟΝ ΈΝ ΒΑΣΙΛΕΙΩι ΔΙΓΕΝΗι ΑΚΡΙΤΑι ΚΑΙ ΣΙΔ

He who was born in happy hour, Roy Diaz, my lord Cid,

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Για την περάτωση του πονήµατος αυτού και από την

πλευρά του κειµένου του Βασιλείου Διγενούς Ακρίτου, επιλέγχθηκε η διασκευή της Κρυπτοφέρρης διότι είναι η παλαιοτέρα και εγκυροτέρα και περιλαµβάνει πολλά άλλα στοιχεία υπεροχής, όπως στρατιωτικούς και διοικητικούς όρους εκ των εν χρήσει κατά τον 9ον και 10ον αιώνα, παραλειποµένους σε άλλες διασκευές. Ακόµα και από άποψη γλώσσας και ύφους είναι, κατ' αντίθεση προς τα λοιπά κείµενα, χαρακτηριστικώς βυζαντινή χωρίς να λείπει η φυσικότητα και η χάρη στην έκφραση. Όλα τα παραπάνω καθιστούν την της Grotta-Ferrata διασκευή ολιγώτερον παρεφθαρµένη, αρτιωτέρα και πλησιεστέρα προς το πρωτότυπον. Εστάθη αδύνατον να βρεθεί λύση ανα-φορικά µε το

καταταλαιπωρηµένο πολυτονικό σύστηµα. Μπορεί οι πολιτικές ηγεσίες να το µάχονται, ουσιαστικά όµως η ηλεκτρονική τυπογραφία είναι ο πρώτος τη τάξει πολέµιός του. Δεν παρουσιάσθηκε κανένα πρόβληµα κατά την έρευνα

της σχετικής µε τον Διγενήν βιβλιογραφίας. Αντιθέτως δύσκολος έως αδύνατος υπήρξε ο εντοπισµός

του έργου µε τον τίτλο "The lay of the Cid". Το βιβλίο δεν υπήρχε σε κανένα από τα σπουδαστήρια

του Καποδιστριακού Πανεπι-στηµίου Αθηνών. Δεν βρέθηκε στη βιβλιοθήκη της Ελληνοαµερικανικής Ενώσεως ούτε στις βιβλιοθήκες του Βρεττανικού Συµβουλίου. Επιπλέον η βιβλιοθήκη του Επιµορφωτικού Ιδρύµατος της Ισπανικής πρεσβείας ήταν κλειστή για επισκευές. Δυστυχώς, δεν βρέθηκε ούτε στην ελευθέρα αγορά. Τελικά το βιβλίο εντοπίσθηκε στην Εθνική Βιβιοθήκη

της Ελλάδος. Η µελέτη του όµως κατέστη δυσχερεστάτη λόγω του πλήθους των αναγνωστών και του ιδιάζοντος συστήµατος της "προχείρου βιβλιοθήκης".

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η εποχή των Ακριτικών Αγώνων είναι προγενεστέρα του ι' αιώνα. Ο Ακριτικός

κύκλος έχει παρουσιάσει ποιήµατα σηµαντικής καλολογικής αξίας. Το Ακριτικό, όµως, έπος έχει ελαττώµατα και αδυναµίες. Παρ' όλα αυτά το έπος

του Διγενή αποτελεί απόσταγµα όλων των δηµο-τικών ασµάτων. Ο ποιητής του έπους διατηρεί τα αφηγη-µατικά στοιχεία, αλλά αφαιρεί ό,τι

ρητορικό και απίθανο. Παράλληλα προσθέτει ρητορικά στολίδια, ηθικά διδάγµατα και ψυχωφελείς παραινέσεις. Το ρητορικό και το διδακτικό είναι ολωσδιόλου ξένα στην δηµοτική ποίηση που

στα επικά τραγούδια έχει ως κύριο χαρα-κτηριστικό την επικρατηση του δραµατικού στοιχείου. Το Έπος στάθηκε αφορµή στο να δηµιουργηθούν δηµοτικά τραγούδια εκτενή κατά το µάλλον ή το ήττον. Κατά τους Μέσους Χρόνους εκ του µεγάλου πλήθους των ακριτικών ασµάτων

προήλθε µακρόν ηρωϊκόν έπος στο οποίο αποκαλύπτεται (όπως παρατηρεί και ο Diehl) πιστώς και ο βυζαντινός κόσµος. Ο αρχικός πυρήνας του έπους είναι ιστορικός. Δέχεται επιδράσεις από τον

Ανατολικό και τον Δυτικό κόσµο. Φαίνεται ότι ο συγγραφέας του έπους έχει σαφώς δεχτεί επιρροές από την Αγία Γραφή, τους Αρχαίους Συγγραφείς καθώς και από τα Σοφιστικά µυθιστορήµατα. Το έργο δεν στερείται ελαττωµάτων, υστερεί δε αισθητά ένατι των ασµάτων του

ακριτικού κύκλου. Παρατηρείται αφέλεια στην αφήγηση, ενώ ελλείπει ο δραµατικός χαρα-κτήρας που απαντά στα Οµηρικά Έπη και σε µεγάλα Έπη άλλων λαών. Η έκταση, η παρεµβολή δευτερεύουσας σηµασίας επεισοδίων, ορισµένες µακρές περιγραφές, ο τόνος κοµπορρηµοσύνης, που διακρίνει µερικούς διαλόγους αποτελούν αναµφίβολα αδυναµίες του έπους. Αν ληφθή υπ' όψιν η εποχή, το περιβάλλον και οι συνθήκες κάτω απ' τις οποίες

γράφθηκε, πρέπει να αναγνωρισθή ότι τούτο αποτελεί σπουδαίο σταθµό στην εξέλιξη της ελληνικής λογοτεχνικής παραγωγής και ότι δικαίως δύναται να θεωρηθεί ως απαρχή νέας φιλολογικής περιόδου.

ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ ΤΟΥ ΒΙΟΥ ΤΟΥ ΘΙΝΤ ΚΑΜΠΕΑΝΤΟΡ,

ΡΟΝΤΡΙΓΚΟ ΝΤΙΑΘ ΝΤΕ ΜΠΙΒΑΡ 1043. Γέννηση του Θίντ. Ανατράφηκε µε τον βασιλεά της Καστίλλης Σάντσου Β'

και αναδείχθηκε σε στρατάρχη. 1072. Ο Αλφόνσος στ' αναδεικνύεται βασιλέυς της Καστίλλης,

µετά τον θάνατο του Σάντσου Β' ο οποίος εφονεύθη κατά την πολιορκία του οχυρωθέντος εν Θαµυρά αδελφού του Αλφόνσου στ'. Ο Θίντ ώµοσε πίστη στο νέο βασιλέα αφού πρώτα

ορκίσθηκε ότι ήταν ξένος προς την δολοφονίαν του Σάντσου Β'.

1074. Ο Ροντρίγκο συνεζεύχθη µετά της δόνα Χιµένας ανηψιάς

του βασιλέως και θυγατρός του κόµητος του Οβιέδο. 1081. Εξορίζεται από την Καστίλλη. Συνοδευόµενος από 300

πιστούς σ' αυτόν ιππότες. Προσφέρει τις υπηρεσίες του στον Μαυριτανόν βασιλέα της Σαραγόσσης Αλ-Μουχταδίρ, για να πολεήσει κατά του Μαυριτανού βασιλέως της Βαλένθια, τον οποίον υπεστήριζαν οι Καταλανοί.

1094. Ο Θίντ καταλαµβάνει την Βαλένθια, όπου ηγεµόνευσε

µέχρι θανάτου. 1099. Θάνατος του Θίντ. 1102. Η δόνα Χιµένα, αφού αντιµετώπισε τους αλµοραβίδας

αποσύρθηκε στην Καστίλλη συναποκοµίζουσα το λείψανο του Θίντ ενταφιασθέν µετέπειτα στην µητρόπολη του Μπούργκος, όπου και σήµερα βρίσκεται.

ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΔΙΓΕΝΗΣ ΑΚΡΙΤΑΣ Κ

ΚΑΤΑ ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟΝ ΚΡΥΠΤΟΦΕΡΡΗΣ Ελληνορρύθµου Μονής Grotta - Ferrata.

Αριθ. χειρογρ. Ζ - α - XLIV Έκδοσις Legrand 1892

τρατιωτικά ανδραγαθήµατα, πολεµικά κατορθώµατα, ιπποτικοί έρωτες, αιµοβαφείς και τιτάνιοι αγώνες που διεξάγονται µε σκληρότητα και φανταστική υπερβολή.

Ο Διγενής δεν είναι συνήθης άνθρωπος. Υπερβάλλει στην ανθρώπινη δύναµη και προσεγγίζει το απίθανο και το υπερφυσικό. Δεν καταδέχεται να αγωνισθεί µε ένα ή έστω µε λίγους αντιπάλους, οι εχθροί πρέπει να ανέρχονται σε εκατοντάδες ή χιλιάδες. Ακόµα και τα κάστρα, ο τρόπος ζωής τους, οι ίπποι και τα όπλα τους δεν είναι των κοινών ανθρώπων. Γύρω του, ο Βυζαντινός κόσµος. Με τις απροσδόκητες αντιθέσεις πάθους και

τρυφερότητος, σκληρότητος και λεπτότητος, µε την φιλοπατρία του, το βαθύ θρησκευτικό αίσθηµα, τους έρωτες, την πολυτέλεια, την ανδρεία και τον πατριωτισµό. Ο θρυλικός πρωταγωνιστής αποτελεί την συνισταµένη και την προσωποποίηση του συνόλου των ακριτών, οπως τον συνέλαβε και τον οραµατίσθηκε η λαϊκή φαντασία. Η προέλευση του ονόµατος του Διγενή:

Βασίλειος: βασιλική καταγωγή και αποστολή. Διγενής: καταγωγή από δύο γένη. Εκ µητρός Χριστιανής και πατρός Σαρακηνού

εκχριστιανισθέντος. Ακρίτας: η ακριτική ιδιότητα.

Ο Διγενής Ακρίτας είναι ο κατ' εξοχήν εκπρόσωπος του µεσαιωνικού Ελληνισµού.

Είναι η εκδήλωση ενός υγιούς και άκρατου πατριωτισµού, όπως είχε διαµορφωθεί κατά τους τραχείς αγώνας, κατά τους οποίους ο Ελληνισµός ήταν υποχεωµένος να αγωνίζεται εναντίον πολυαρίθµων εχθρών, οι οποίοι πανταχόθεν επεβουλεύοντο και ηπείλουν αυτήν ταύτην την ύπαρξή του. Η περιφρούρηση των συνόρων, η υποταγή των απίστων, η προσπάθεια για µια

ειρηνική ζωή στην χώρα, η επιθυµία προς διάσωση του µεγαλείου της αυτοκρατορίας είναι οι µεγάλες υπηρεσίες τις οποίες προσφέρει στο Βυζάντιο ο Ακρίτας. Για τούτο το όνοµα του δοξάσθηκε και αγαπήθηκε παρά του λαού τόσο πολύ, ώστε

βραδύτερον όταν ο Πτωχοπρόδροµος ήθελε να εξυµνήσει τον αυτοκράτορα, δεν βρήκε καταλληλότερο τίτλο να του απονείµει από τον του νέου Ακρίτου. Παράλληλα προς τον πατριωτισµόν στενότατα µετ' αυτού συνυφασµένο είναι το

θρησκευτικό συναίσθηµα. Στους στίχους του Διγενή αντηχεί η ηχώ των κηρυγµάτων, µε τα οποία οι Βυζαντινοί ιεραπόστολοι προσπαθούσαν να οδηγήσουν τους εθνικούς στην Ορθοδοξία. Ο ήρωας είναι πολεµιστής που καταφέρνει να νικήσει άνευ δυσχερειών πάντες τους

προσωπικούς αντιπάλους ως και εχθρούς της χώρας του. Η ηρωϊκή µορφή του Διγενή συνεκίνησε βαθέως τους συγχρόνους. Νωρίς γίνεται

σύµβολο εθνικό. Η λαϊκή φαντασία τον οραµατίζεται ως νέον Ηρακλέα, άγρυπνον σωτήρα και υπερασπιστή της ελληνικής παραδόσεως,

Σ

και τον υµνεί µε την λαϊκή µούσα. Αλλά και οι νεώτεροι ποιητές δεν µένουν ασυγκίνητοι. Πολλοί εξ' αυτών εµπνέονται από τον µεσαιωνικό ήρωα: ο Σικελιανός, ο Παλαµάς και άλλοι.

Παρατίθενται όλα τα του έπους -ή µυθιστορήµατος- χωρία, τα το ηρωϊκόν

στοιχείον εξυµνούντα:

ΛΟΓΟΣ ΠΡΩΤΟΣ ΈΠΑΙΝΟΙ ΚΑΙ ΤΡΟΠΑΙΑ ΕΓΚΩΜΙΟΝ ΤΕ

ΤΟΥ ΤΡΙΣΜΑΚΑΡΟΣ ΑΚΡΙΤΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ

1,15...πως πολεµιστάς δυνατούς και ανδρείους κατεπτόησε και πάντα τα θηρία, 1,40...καθ' εκάστην εσχόλαζεν εις θηρίων πολέµους, 1,44...Τω γαρ πλουτείν διεπαρθείς και όγκω της ανδρείας, στρατολογείν απήρξατο Τούρκους και Διλεβίτας, Αραβίτας τε ελεκτούς και πεζούς Τρωγλοδύτας, είχε και τους αγούρους του χιλίους Γουλαβίους, αδνουµιάτας άπαντας επαξίως ρογεύσας, εξέπνευσε πνέων θυµού κατά της Ρωµανίας, τα µέρη δέ καταλαβών χώρας του Ηρακλέος, πόλεις ηρήµωσε πολλάς ερήµους καταστήσας, και πλήθη ηχµαλώτευσε λαού αναριθµήτου, απροσφυλάκτων των µερών εκείνων τυγχανόντων, 1,59...πάντας γαρ εθανάτωσε τους εκεί ευρεθέντας, πλούτον αφείλετο πολύν, εσκύλευσεν τον οίκον, και κόρην ηχµαλώτευσε πάνυ ωραιοτάτην, θυγατέρα του στρατηγού, τυγχάνουσαν παρθένον. 1,292...πάσαν Συρίαν υπέταξα και επίασα το Κούφερ, και µικρόν τι καυχήσοµαι προς υµάς αληθεύων, την Ηράκλειαν ύστερον εξήλειψα ταχέως, το Αµόριν δε καταλαβών άχρι του Ικονίου, πλήθη ληστών υπέταξα και πάντα τα θηρία. Εµοί ουκ αντεστάθησαν στρατηγοί ου φουσσάτα, γυνή δέ µε ενίκησε πάνυ ωραιοτάτη, ταύτης τα κάλλη φλέγουν µέ, τα δάκρυα µαραίνουν,

Ο ποιητής αφηγείται πως ο Σαρακηνός αµιράς Μουσώρ άρπαξε την εκ βασιλικού

οίκου καταγοµένην χριστιανή Ειρήνην και πως, µετά από πολλές περιπέτειες, δέχθηκε να συζευχθή αυτήν, ασπαζόµενος τον Χριστιανισµό.

Φαίνεται ξεκάθαρα ότι και µόνο από τους στίχους που περιέχουν το ηρωϊκό µοτίβο διαγράφεται η όλη υπόθεσις του έργου.

ΛΟΓΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟΣ ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΓΕΝΝΗΣΕΩΣ ΤΟΥ ΑΚΡΙΤΟΥ

2,75... Ο αδελφός µου, ο θείος σου, ο Μουρσής ο Καρόης εις Σµύρνης εταξίδευσεν εις το παραθαλάσσιν, την Άγκυραν εκούρσευσε, την Άβυδον την πόλιν, την Αφρικής, την Τέρενταν, και την Εξακωµίαν, και ταύτα τροπωσάµενος εστράφη εις Συρίαν. Συ δε ο δυστυχέστατος εποίησας ταξίδιν. 2,231..Και πώς υµείς, φειδόµενοι κατάρας της µητρός µας, µόνοι κατετολµήσατε ελθείν εις χιλιάδας και πόλεµον συνάψασθαι δι' εµού εις κλεισούραν, µη φοβηθέντες θάνατον, αλλά µητρός κατάραν; Δέδοικε ταύτα και αυτός, βούλεται πορευθήναι."

Η γέννησις του Διγενή. Σ' αυτό το απόσπασµα διακρίνεται το γεγονός ότι ακόµα και για τον ήρωα, που δεν

υπάρχει τίποτα που να τον κάνει να σκιάζεται ή να κιοτεύει, φθάνει µια κατάρα. Ο λόγος της µητέρας που στρέφεται προς αυτούς που προσβάλουν νόµους αρχαίους και καµµιά φορά και προς τα ίδια της τα τέκνα. Σκοπός της η άσκηση της υστάτου πιέσεως προς ανθρώπος που τίποτε δεν µπορεί να τους κρατήσει. Μήτε η δύναµις των άλλων ανθρώπων, µήτε το πλήθος των εχθρών. Παρά µόνον ο λόγος, ο εν αρχή ην και εις αεί υπάρχων.

ΛΟΓΟΣ ΤΡΙΤΟΣ

Η ΑΠΟ ΣΥΡΙΑΣ ΥΠΟΣΤΡΕΨΙΣ ΜΕΤΑ ΚΑΙ ΤΗΣ ΜΗΤΡΟΣ ΑΥΤΟΥ

3,91...Εν µια ουν οδεύοντες εις πάνδεινον κλεισούραν, λέοντα εύρον φοβερόν κρατούντα ελαφίναν, ως δε τούτον εσκέψαντο οι άγουροι, ευθέως θροηθέντες ανέδραµον πάντες επί το όρος, και λυπηθείς ο αµηράς πρός τόν λέοντα έφη, "πώς τούτο κατετόλµησας, δεινότατον θηρίον, και παρεµπόδισας οδόν ερωτικής φιλίας; αλλ' εγώ την ανταµοιβήν αξίαν σοι παράσχω." Με το ραβδίν τον έδωκε πλήρης εις την µεσίαν, και ευθύς έµεινε στυγνός εις γήν εξαπλωµένος. 3,339...Το δε παιδίον ηύξανεν ο Διγενής Ακρίτης, χάρισµα έχων εκ Θεού παράδοξον ανδρείας, ώστε πάντας εκπλήττεσθαι τούς αυτόν καθορώντας,

και θαυµάζειν την σύνεσιν και την γενναίαν τόλµην, φήµη δε ην περί αυτού εις άπαντα τον κόσµον.

Ήρωας δεν ήταν µόνο ο Διγενής. Ηρωϊκή ήταν όλη η γενιά του. Πρώτος από όλους ο

πατέρας του. Ακολουθούν η µετάβαση του αµιρά στην χώρα του, ο εκχριστιανισµός των συγγενών και των φίλων και η επιστροφή του µετά της µητρός του.

ΛΟΓΟΣ ΤΕΤΑΡΤΟΣ

4,37...Άµβρων υπήρχεν ο παππούς, θείος του ο Καρόης, διαλεκτούς τον έδωκαν τρισχιλίους κονταράτους, πάσαν Συρίαν υπέταξεν, επίασε το Κούφερ, είθ' ούτως εν τοις µέρεσιν ήλθε της Ρωµανίας, κάστρα πολλά εκούρσευσε, χώραν του Ηρακλέος, Χαρζιανής επραίδευσε και την Καππαδοκίαν, κόρην τεπνήν αφήρπαξεν ευγενή των Δουκάδων, δια κάλλος το θαυµαστόν και τερπνήν ηλικίαν, τα πάντα αρνησάµενος πίστιν οµού και δόξαν, και γέγονε χριστιανός ορθόδοξος διά ταύτην και ο ποτέ πολέµιος δούλος ώφθη Ρωµαίων. 4,60...θείους είχε τους θαυµαστούς αδελφούς της µητρός του, οι και εµονοµάχησαν διά την αδελφήν των τον αµηράν τον θαυµαστόν τον εαυτού πατέρα. 4,109...βάλλει φωνήν ο θείος του, "Βασίλειε, άρτι άς ίδω, πλήν το ραβδίν σου έπαρον, ξίφος µηδέν βαστάσης, άρκτους ουκ ένι επαινετόν πολεµείν µετά ξίφους." Και ήν θαύµα φρικτόν ιδείν και ξένον τοις ορώσι, και γάρ φωνής ως ήκουσε του θείου το παιδίον, παραυτίκα επέζευσε και λύει το ζωνάριν, εκδύεται το υπολούρικον, ήτον πολύς ο καύσων, και τας ποδέας οχυρώς πήξας εις το ζωνάριν, καµηλαυκίτζιν χαµηλόν βαλών εις το καφάλιν, ως αστραπή εξεπήδησεν από περιστηθίου, µηδέν επιφερόµενος ει µη λιτόν ραβδίτζιν, είχε δε δύναµιν πολλήν, ακολουθόν το τάχος, και πλησίον γενόµενοι ένθα ήσαν οι άρκτοι, προϋπαντά το θηλυκόν φθονούν διά τα παιδία, και σφόδρα µυκησάµενον προς εκείνον εξήλθεν. Εκείνος ων απείραστος εις θηριοµαχίαν, ουκ εγυρίσθη όπισθεν να του δώση ραβδέαν, αλλ' επεσέβη σύντοµα, εκ την µέσην το πιάνει,

και σφίξας τους βραχίονας ευθύς απέπνιξέ τον, και τα εντός εξήρχετο εκ του στόµατος τούτου, έφυγε δέ το αρσενικόν εις την έλην απέσω, Ο θείος του τον εφώνησε, "Βλέπε, τέκνον, µή φύγη." Κακείνος από της σπουδής αφήκε το ραβδίν του, και πετάσας ως αετός έφθασε το θηρίον, η άρκτος εστράφη προς αυτόν στόµα χανούσα µέγα, και ώρµησε την κεφαλήν του παιδός εκλαφύξαι. Το δε παιδίον σύντοµα το µάγουλόν του πιάνει και τινάξας απέκτεινε χαµαί βαλών το θηρίον, στρέψας τον τράχηλον αυτού απεσφονδύλισέ το, και παρευθύς απέψυξεν εις τας χείρας του νέου. Εκ δε των άρκτων τους βρυγµούς και των ποδών τους κτύπους, έλαφος εξεπήδησε µέσον της παγαναίας, ο Αµηράς ελάλησε, "Δέχου, τέκνον, εµπρός σου." Και του πατρός ως ήκουσεν, ώσπερ πάρδος εξέβη, και εις ολίγα πηδήµατα φθάνει την ελαφίναν, και των ποδών δραξάµενος αυτής των οπισθίων, αποτινάξας έσχισε ταυτήν εις δύο µέρη. Τις µη θαυµάση µέγεθος θεού των χαρισµάτων, και την αυτού ασύγκριτον δύναµιν µεγαλύνη; όντως έργον παράδοξον τας εννοίας εκπλήττον πως την έλαφον έφθασε παιδίον χωρίς ίππου, πως τους άρκτους εφόνευσε µηδέν εν χερσίν έχον, όντως θεού το δώρηµα και δεξιάς Υψίστου. Ώ πόδες ωραιότατοι, εφάµιλλοι πτερύγων, οι δορκάδος νικήσαντες το τάχος παραδόξως, και συντρίψαντες δύναµιν των φοβερών θηρίων! Άπερ ορώντες οι εκεί τότε παρατυχόντες, το θαύµα εκπληττόµενοι έλεγον προς αλλήλους, "Θεοτόκε, το θέαµα ο βλέποµεν εις τον νέον! ουκ έστιν τούτος άνθρωπος ώσπερ οι εκ του κόσµου, ο θεός τούτον απέστειλε δια τους ανδρειωµένους, να τον βλέπουν πως χαίρεται, πως πολεµεί, πως τρέχει". Ως δε ταύτα ελέγασιν ο πατήρ και οι θείοι, λέων εξέβη µέγιστος από του καλαµιώνος και ευθύς περιεστράφησαν ιδείν τον αγουρίτζην. Εις έλην τον εσκέψαντο, σύρνοντα τα θηρία, µε την δεξιάν έσυρνε γαρ ους εφόνευσεν άρκτους, και µετά την αριστεράν σύρει την ελαφίναν. Ο θείος του τον ελάλησεν, ελθέ, τέκνον, ενθάδε, και τα νεκρά κατάλειψον, έχοµεν άλλα ζώντα,

εν οις και δοκιµάζονται των ευγενών οι παίδες". Ο παίς ανταπεκρίνατο λέγων αυτώ τοιάδε, "Ει θέληµα θεού εστί του ευδοκούντος πάντα, ει έχω του πατρός ευχήν και της καλής µητρός µου, νεκρόν θεάση και αυτόν ώσπερ τους δύο άρκτους". Και ώρµησε ξίφους χωρίς εις τον λέοντα υπάγειν. Και λέγει τον ο θείος του, "έπαρον το σπαθίν σου, ούτος ουκ έστιν έλαφος ίνα τον σχίσης µέσον". Ευθύς δε ο νεώτερος τοιόνδε λόγον έφη, "Ο Θεός ουκ αδυνατεί, θείε µου και αυθέντα, παραδούναι εις χείρα µου καθάπερ και εκείνον". Και, το σπαθίν δραξάµενος, κινά προς το θηρίον, όταν δε επλησίασεν, αποπηδά ο λέων, και χαρζανίσας την ουράν έδερε τας πλευράς του, µεγάλα βρυχησάµενος εις τον νέον εξήλθε. Το δε παιδίον το σπαθίν εις ύψος ανατείνας κρούει τον κατά κεφαλής πλήρης εις την µεσίαν, και διεσχίσθη η κεφαλή άχρι των ώµων κάτω. Και προς τον θείον του ο Διγενής τοιόνδε λόγον έφη, "Οράς, χρυσέ αυθέντα µου, Θεού τα µεγαλεία, ου κείται άφωνος, νεκρός ώσπερ οι δύο άρκτοι;" Και κατεφίλησαν αυτόν ο πατήρ και ο θείος, χείρας τε και βραχίονας, οµµάτια και στήθος, και αµφότεροι χαίροντες είπον αυτώ τοιάδε, "Πας ο βλέπων την έµνοστον ηλικίαν και κάλλος το σον, ώ περιπόθητε, όντως ου µη αµφιβάλη, αλλά βεβαίως δέξεται τας σας ανδραγαθίας". 4,637...Ξένον πράγµα εδείκνυτο τοις εκείσε παρούσι πως µόνος κατετόλµησε συµβαλείν χιλιάσιν, και εν βραχεί απέκτεινε στρατιώτας απείρους καθωπλισµένους, ιππικούς, πολέµου γυµνασµένους, οις συµβουλεύειν ήρξατο στραφήναι εις τα οπίσω, και µη πείραν της εαυτού καταλαβείν ανδρείας. Εκείνοι δε την του ενός αισχυνόµενοι ήτταν, το θανείν ηρετίσαντο ή θανείν υπ' εκείνου. 4,965...Πολλοί δε των απελατών τούτο αναµαθόντες συµβούλιον εποίησαν την κόρην αφαρπάσαι, και πάντας συναπέκτεινε καθυποτάσσων τούτους, όπως τε κατεπτόησε πάσαν την Βαβυλώνα, Ταρσόν οµού και τον Βαγδά, τους Μαυροχιονίτας, και άλλα µέρη ικανά των δεινών Αιθιόπων. 4,1054...Ταύτα ειπών ο βασιλεύς, ευθύς ο νέος προστάξας

ένα των ίππων των αυτού αγροικών, αδαµάστων, κοµίσαι έµπροσθεν αυτών σιδήροις δεδεµένον, ον λύσαι έφη τοις παισίν και "Αφετέ τον τρέχειν". Και τας ποδέας οχυρώς πήξας εις το ζωνάριν, ήρξατο τρέχειν όπισθεν του καταλαβείν τούτον, και εις ολίγον διάστηµα της χαίτης τε κρατήσας όπισθέν τον εγύρισε τον αγροικόν και µέγαν, λακτίζων, στροινιάζων τε, φυγείν όλως εικάζων, και έµπροσθεν του βασιλέως ελθόντος του γεννάδα κάτω τον εκατέρραξεν εις γην εφηπλωµένον, και πάντες εξεπλάγησαν τη παραδόξω θέα. Υποχωρείν βουλόµενος, λέων τις εκ του άλσους εξελθών διεπτόησε τους µετ' αυτού παρόντας, πολλοί γαρ λέοντες εισίν εν εκείνω τω τόπω, και προς φυγήν δε και αυτός ο βασιλεύς ετράπη. Ο δε παίς προς τον λέοντα υποδραµών ευθεώς, ποδός αυτού δραξάµενος ενός των οπισθίων. αποτινάξας ισχυρώς και τη γή καταρράξας, νεκρόν αυτόν απέδειξε πάντων οµού βλεπόντων. Τούτων κρατών εν τη χειρί, καθάπερ τις τον πτώκα, προς βασιλέα ήνεγκε, "Δέξαι, λέγων, κυνήγιν του σου οικέτου, δέσποτα, δια σου θηρευθέντα". Και πάντες εξεπλάγησαν έντροµοι γεγονότες, την υπεράνθρωπον αυτού ισχύν κατανοούντες. Και τας χείρας ο βασιλεύς προς ουρανόν εκτείνας, "Δόξα σοι, έφη, δέσποτα, ποιητά των απάντων ότι µε κατηξίωσας τοιούτον άνδρα βλέψαι εν τη παρούση γενεά ισχυρόν παρά πάντας".

Η αγωγή και οι πρώτες ανδραγαθίες του νεαρού ήρωα, ο οποίος βγαίνει στο κυνήγι

και εκπλήσσει του πάντες, διότι µόνος καταφέρνει να κατανικήσει άρκτους, έλαφους και άλλα θηρία. Η σκηνή του νεαρού Διγενή στο κυνήγι είναι σαφώς εµπνευσµένη από αυτήν του Πλουτάρχου για τον Μέγα Αλέξανδρο και του Ξενοφώντα για τον Κύρο της Περσίας. Ακολουθεί και η αρπαγή από τον Διγενή της ποθητής της καρδιάς του.

ΛΟΓΟΣ ΠΕΜΠΤΟΣ

5,177...Ταύτα η κόρη λέγουσα, δακρύουσα ασχέτως, και Άραβοι εξήεσαν άφνω από της έλης υπέρτεροι των εκατόν, πάντες δε κονταράτοι, ούτως δε µοι υπέπεσαν ως γύπες εις το βρώµα, και ο φάρας πολλά φθαρείς απέσπασε τον κλώνον,

εγώ δε τούτον κατασχών εχόµενον του δρόµου, µετά σπουδής επέβαινον κατέχων το κοντάριν, και προς αυτούς επίδραµων πολλούς τούτων ανείλον. Τινές δε µε γνωρίσαντες έλεγον προς αλλήλους, "Αύτη η τόλµη αληθώς και η πολλή ανδρεία τον Ακρίτην εµφαίνουσιν, απωλόµεθα πάντες". Οι δε τούτο ακούσαντες έφυγον εις την έλην, τα κονταρια ρίψαντες ένιοι και ασπίδας, µήτε µίαν προσµείναντες κάν στιγµήν το παράπαν.

Η ερωτική περιπέτεια του ήρωα, η προστασία και µάχη για την κόρη και η

µεταµέλεια διότι αφήκε να παρασυρθή στην µοιχεία.

ΛΟΓΟΣ ΕΚΤΟΣ

6,73...Εγώ δε, τα ορώµενα αντ' ουδενός νοµίσας, εις ύψος όλω τω θυµώ το σπαθίν ανατείνας, εις κεφαλάς κατήγαγον θηρός του δεινοτάτου, και απάσας αιρώ οµού, ος και προς γην ηπλώθη, άνω και κάτω την ουράν κινών τα τελευταία. 6,95...Και ως είδον τον λέοντα συντόµως εισπηδήσας, φέρων ράβδον εν τη χειρί τούτον ευθύς εκπίπτω, πατάξας δε εις κεφαλήν, έθανε παραχρήµα. 6,144...Ευθύς την ράβδον είληφα και το χειροσκουτάριν, ως αετός προς πέρδικας αφ' ύψους εκπετάσας, όσους η ράβδος η εµή έφθασε του προσψαύσαι, ζωής εν τούτοις λείψανον ουδαµώς υπελείφθη. Πολλοί δε θέλοντες φυγείν, κατελάµβανον τούτους, ου γαρ ενίκησεν εµέ ίππος ποτέ εις δρόµον.

Η σφοδρή µάχη του Διγενή µε τους απελάτες, τα κατορθώµατα του Διγενή κατά των

απελατών, δράκων, λεόντων και άλλων ισχυρών εχθρών ώς και την νίκη κατά της αµαζόνος Μαξιµούς, προς την οποία φέρεται ιπποτικώς µεν στο πεδίο της µάχης, παρασύρεται όµως από το κάλλος της και αµαρτάνει.

7ος Λόγος: Η ανέγερση ωραιοτάτου πύργου παρά τον Ευφράτη, όπου ο Διγενής

εγκαθίσταται µετά της συζύγου του, ζών, µετά την κατανίκηση των εχθρών της πίστεως και της πατρίδας, εν γαλήνη και ευτυχία. Χαρακτηριστικές είναι οι παραστάσεις του παλατιού όπου περιγράφονται οι ηρωϊκές πράξεις όλων των εποχών και όλων των ηρώων.

8ος Λόγος: Περιγράφει τον θάνατο του ήρωα, τον οποίο συνοδεύει στον τάφο η πιστή σύντροφος της ζωής του. Ο θάνατος του Διγενή µοιάζει µε τον θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Ίσως υπ' όψιν του ποιητού είναι ο Αρριανός: λόγος για το λουτρό του Μ. Αλεξάνδρου στο ποτάµι, την σύντοµη δραµατική ασθένεια του βασιλόπουλου από την Μακεδονία και τον απροσδόκητο θάνατό του.

THE LAY OF THE CID Translated into English Verse

by R. Selden Rose and

Leonard Bacon

Θιντ Καµπεαντόρ. Ροντρίγκο Ντιάθ ντε Μπιβάρ, καλούµενος και Cid Campeador. Απέκτησε µε την κατάληψη της Βαλένθια µεγάλη φήµη µεταξύ των µουσουλµάνων

στρατιωτών, οι οποίοι απεκάλουν αυτόν Σίντι ο και µεθερµηνευόµενον σηµαίνει αυθέντης, εξ' ου και έλαβε το παρωνύµιό του. Ο Θίντ δεν αποτελεί µόνον σύµβολον της ανακτήσεως της χώρας και της

κατανικήσεως των Μαυριτανών, αλλά και της πίστεως του βασιλιά, στον οποίο δεν επιτρέπεται να στρέψει τα όπλα κατά του µονάρχου και στην περίπτωση ακόµα κατά την οποία ούτος αδικεί.

CANTAR I

THE BANISHMENT OF THE CID

VI...Since by favor I win nothing by might then must I gain. XXIII...My lord Cid don Rodrigo straight for the gateway made, And they that held it, when they saw that swift attack begin, Fled in great fear, and through the gateway Roy Diaz entered in With the sword naked in his hand; and fifteen Moors he slew Whom he ran down. In Castejon much gold, and silver too, He captured. Then unto him his knights the booty brought To my lord Cid they bore it. the spoil they valued naught. XXXV..."For the love of the Creator, smite them, my gallants all. I am Roy Diaz of Bivar, the Cid, the Campeador." XXXVIII...The Cid, Roy Diaz of Castile, saw how the matter stood. He hastened to a governor that rode a charger good. With his right hand he smote him such a great stroke with the sword That the waist he clave; the half of him he hurled unto the sward. [....] He who was born in happpy hour, Roy Diaz, my lord Cid, Thrice smote against King Fariz. Twice did the great strokes fail, But the third found the quarry. And down his shirt of mail Streamed the red blood.

Τα πράγµατα στο έπος του Ελ-Σίντ είναι διαφορετικά. Ο Σίδ δεν είναι µόνος του πολεµά µε παραστάτες µονίµως τους συντρόφους του. Το ποίηµα ξεκινά µε την εξορία του Σίντ από τον Βασιλέα Αλφόνσο στ'. Ο ήρωας φεύγει µε 300 πιστούς συντρόφους.

But he took knight three hundred, and all where chosen men

Από την αρχή ακόµα διακρίνεται ο ακριβοδίκαιος χαρακτήρας του αδικηµένου και εξορίστου αρχηγέτου. Καίτοι αδικείται δεν καταφέρεται εναντίον του βασιλέα που τον αδίκησε. Αποχωρεί µε τρόπο που αρµόζει σε έναν ήρωα.

CANTAR II

THE MARRIAGE OF THE CID'S DAUGHTERS XCV...With the lance the Cid did Battle, hand he set to sword as well. So many Moors he slaughtered that their numbers none might tell. Down from his elbow streaming the blood of battle came. Even against King Yussuf three buffets did he aim. He 'scaped from underneath the sword for his steed could run apace, And bore him to Cullera, an exceeding mighty place. Even so far he of Bivar pursued them as they fled, With a host of gallant vassals in his company that sped. He who in happy hour was born from that pursuit turned back; He was gladdened of the booty they had ta'en in the attack.

Βλέπουµε τον ήρωα να προσεύχεται στον Θεό και προ και µετά τη µάχη. Ότι κερδίζει µε τη γενναιότητά του και τους αγώνες του το δίδει στον βασιλέα ζητώντας συνεχώς τη χάρη του και την συγχώρεσή του. Άλογα και χρήµατα είναι τα συναλλακτικά µέσα και τα ενεργειακά νοµίσµατα που

µετέρχεται ο Σίντ για να εξιλεωθεί απέναντι στον τιµωρό του. When with them from Valencia my daughters twain they bore Three thousand marks of silver and gold I gave them o'er.

Πέραν όµως, όλων αυτών ο Ισπανός ήρωας έχει ευαισθησίες τροµερές. Αγαπά και οι συνθήκες τον αναγκάζουν να αποχωριστεί την αγαπηµένη της ψυχής του.

They parted then, as when the nail out of the flesh is torn. Αποχωρίζεται για να σµίξει ξανά µε την επιστροφή του από την εξορία και την χάρη

του βασιλέα που έρχεται ως µάννα εξ ουρανού.

CANTAR III THE AFFRONT OF CORPES

CXII...The Cid lay in Valencia with all his men beside; With him the Heirs of Carrion his sons-in-law abide. Upon his couch to slumber lay the good Campeador. There fell a hard occasion, a thing they looked not for. From his cage came forth the lion, from his bonds he broke away. All men throughout the palace in mighty dread were they.

'Neath the arm the Campeador his men their mantles up have ta'en, About his couch they gathered, and beside their lird remain. As for Ferrand Gonzalvez the Heir of Carrion, He saw no place to hide in; chamber or tower was none. Beneath the seat he crouched him so mighty was his dread. And Didago Gonzalvez out through the doorway fled, Crying aloud: "Wo! Carrion no more shall I behold." Beneath a wine-press timber he hid in fear untold. Thence he brought cloak and tunic all filthy and forlorn. With that he woke from slumber, who in happy hour was born, And saw his good men round his couch in a close ring that stood. "Now what is this my henchmen? What is it that ye would?" "Ha, worthy lord! The lion gave us a fearful fright." The Cid leaned on his elbow, on his feet he leaped upright. He flung his cloak on shoulder. Straight for the beast he made. The lion when he saw him, so sorely was afraid That before the Cid, low cowering, to earth his head he bent. My lord Cid don Rodrigo him by the neck has hent. He drew him and he dragged him and within his cage shut fast. As many as beheld it thought it a marbel vast. CXVII...When in twain his lance was broken, he set hand upon the blade. Well was he tried. And Name of God ! what a fair fight he made! Two with the lance, and with the sword five of the foe he slew. The Moors are very many. Around him close they drew, They did not pierce his armour, though they laid on strokes of power. His eyes beheld the Bishop, who was born in happy hour, He caught his shield, the battle-spear he laid it low along, He spurred Bavieca the well-paced steed and strong, He went to smite against them with all his soul and heart. The foremost rands of battle did the lord Cid dispart: Of the Moors he struck down seven, and five of them hath slain. God was well pleased, the battle it was granter him to gain CXIX...Minaya Alvar Fanez came now unto his side. Hacked with the swords was all the shield that at his neck he wore. The strokes of many lances had scarred it furthermore. They that those strokes had stricken, had deaped therefrom no gain. Down the blood streamed from his elbows. More than twenty had he slain.

Ο ήρωας για να κάνει το οτιδήποτε παίρνει την έγκριση του βασιλέα. Δεν διανοείται να πράξει τι χωρίς τις ευλογίες του. Ακόµα και την στιγµή που διακυβεύεται η τιµή των θυγατέρων του, την στιγµή που αδικείται µε τον χειρότερο τρόπο, ο Ροντρίγκο Ντιάζ ντε Μπιβάρ αντιδρά µε ψυχραιµία µοναδική. Πρέπει πρώτα ο ελέω Θεού µονάρχης να

δώσει την έγκρισή του. Αυτά όλα, η κυριαρχία, η αυτοσυγκράτηση και ο έλεγχος των παθών αναδεικνύουν τον Σίντ ήρωα ουσιαστικό. Μπροστά του ο Διγενής είναι αντάρτης. Τα κατορθώµατα του έπους του Ελ-Σίντ δεν µοιάζουν στα κοινά κατορθώµατα των

άλλων ηρώων. Οι µάχες του µε τους εχθρούς θυµίζουν σταυροφορίες, είναι κινηµατογραφικές και µυρίζουν έντονα αίµα. Παντοτινοί και πιστοί σύντροφοί του τα σπαθιά που έχουν µείνει ιστορικά και παροιµιώδη στους Ισπανούς και σε ολόκληρο τον κόσµο, Colάda and Tizόn.

ΤΟ ΗΡΩΪΚΌ ΣΤΟΙΧΕΊΟ ΣΤΟΝ ΔΙΓΕΝΉ ΚΑΙ ΤΟΝ ΣΊΝΤ

Το πρωτότυπο κείµενο του Ακρίτα συνετάγη υπό αγνώστου ποιητού στην περιοχή της Καππαδοκίας, της κατ' εξοχήν Ακριτικής εκείνης χώρας που υπήρξε και η πρώτη κοιτίδα αυτών των ασµάτων. Απαύγασµα ιστορικής καταστάσεως και των εθνικών επιδιώξεων της εποχής.

Περιέχει πολύτιµες ιστορικές πληροφορίες, αναγόµενες σε µία από τις πλέον πολυτάραχες περιόδους της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Αλλά παρ' όλη την υλική ευδαιµονία ο βίος ουδέποτε είναι εντελώς άνευ θλίψεως.

Έτσι και ο Διγενής έχει και αυτός την δική του δοκιµασίαν, διότι στερείται τέκνου και τούτο είναι γι' αυτόν ένα νέφος σκοτεινό µέσα στον αίθριο κατά τα άλλα ουρανό του βίου του και πικρία "δεινότατη". "Γιγνώσκουσι γαρ άπαντες οι ούτω πειρασθέντες" λέγει αποφθεγµατικώς ο ποιητής του Έπους, ότι η ατεκνία και κατά συνέπεια το συναίσθηµα της στερήσεως απογόνων είναι µια αλγεινή προειδοποίηση, η οποία γεννά τις πρώτες ανησυχίες, που δοκιµάζει ο άνθρωπος για την αύριο και για την ζωή είναι το πρώτο µήνυµα του θανάτου. Ο Διγενής δεν βραδύνει να λάβει και το δεύτερο µήνυµα του πικρού καταλύτου της

ζωής. Προσπίπτει σε δεινοτάτη ασθένεια και εντός ολίγου, αυτός που ήταν η προσωποποίηση της αλκής και της πλήρους δράσεως ζωής, ευρίσκεται κάτω από την πλάκα του τάφου µαζί µε την εκλεκτή του, που ήταν επι του κόσµου η "Ηλιογέννητος". "Αράχνη είναι η ζωή και κονιορκτός η δόξα....." Η κοινή πηγή των κειµένων τούτων είναι, κατά τις έρευνες του Grégoire, κάποιο

έπος της Μελιτηνής, το οποίο είχε συνταχθεί στην Αραβική και δεν διασώθηκε, πραγµατευόµενο δε περί του Εµίρου της Μελιτηνής Οµάρ Αλ-Ακτά, του αναφεροµένου Αµβρών στο έπος του Διγενή Ακρίτα, προπάππου του Διγενούς Ακρίτου και παππού του Αµηρά. Άλλες σχέσεις του Ακριτικού έπους κατά το µάλλον ή το ήττον αποµακρυσµέναι

παρατηρήθηκαν επίσης µετά του έργου του περιφήµου Πέρσου ποιητού Φιρδούσση, της Σαχναµέ, ή βίβλου των βασιλέων, καθώς επίσης και µετά των εποποιϊών της Δύσεως, ήτοι του γαλλικού µεσαιωνικού έπους του Ρολάνδου, του γερµανικού Νιµπελούγκεν, των ισπανικών ποιηµάτων του Σίδ, των ελβετικών θρύλων του Γουλιέλµου Τέλλου και τέλος µετά σλαυϊκών και άλλων κειµένων. Εκ των µυθιστορηµάτων όλων η Αχηλληΐς παρουσιάζει ως προς τον Ακρίτα

µέγιστες αναλογίες, όχι µόνο στις λεπτοµέρειες, αλλ' ακόµη και ως προς το γενικό πρίγραµµα, τον σκελετό και την πλοκή του έργου.

Ο Διγενής ήταν ένας θρύλος. Ο Ελ-Σίντ, ή Ροντρίγκο Ντιάζ ντε Μπιβάρ, ή Campeador, ή Σίντι υπήρξε. Το γεγονός αυτό επηρέασε τον ποιητή του έπους και των ποιηµάτων του Ελ Σίντ ουσιαστικά. Για έναν θρύλο µπορεί κανείς να ιστορεί καταστάσεις απίθανες και υπερβολικές,

γνωρίζοντας καλώς ότι δεν πρόκειται να ελεγχθεί ποτέ και από κακνέναν. Εξυπηρετεί την ανάγκη του λαού να πιστεύει σε ήρωες που δεν µπορεί να φθάσει. Για έναν άνθρωπο που υπήρξε ο συγγραφέας ελέγχεται. Δεν µπορεί να συγγράψει

ανακρίβειες και να τονώσει µε ψεύδη µίαν κατάσταση. Το ποίηµα του Σίντ έχει έντονο το χρώµα του σκοτεινού µεσαίωνα. Μέσα από τις

διηγήσεις βλέπουµε ολοκάθαρα τα κάστρα, τις ευγενικές µάχες, τους ιππότες και τις µυθικές δέσποινες τους. Αγνά ιδανικά, πίστη στον βασιλιά και την πατρίδα που τότε σήµαινε µονάρχης.

Αγάπη προς την αποκατάσταση της δικαιοσύνης και πίστη προς τον Θεό. Η ατµόσφαιρα του Δυτικού µεσαίωνα φαίνεται µε ακρίβεια στον Σίντ. Καθώς και η

πίστη των Δυτικών προς τον Θεό. Πίστη των Δυτικών διότι οι δύο λαοί δεν αντιλαµβάνονται το ίδιο τον Θεό. Ο Έλληνας Διγενής πιστεύει µε τρόπο που µόνο ένας Έλληνας θα µπορούσε. Το

όλο µυθιστόρηµα του Διγενή "µυρίζει" λιβάνι. Η πίστη του δεν σχετίζεται µε το αίµα και δεν µπλέκει πάντα τον Θεό του, τον Θεό

όλων µας, τόσο σφιχτά µε την αιµατοχυσία όπως ο Σίντ. Ο Διγενής πολεµά µόνος του και µοναχός του. Δεν έχει συντρόφους, παρά µόνον

τον Θεό. Ο Διγενής δεν αφήνει πίσω απογόνους. Πώς θα µπορούσε να έχει απογόνους ένας

ηµίθεος. Το µυθιστόρηµα του Διγενή αρχίζει από την αρχή, διότι η οικογένειά του και το

όνοµά του ξεκινά και τελειώνει µε τον ίδιο. Αντίθετα ο Σίντ ξεκινά ως έργο in medias res. Για τον Βασίλειο Ακρίτα δεν υπάρχουν χρήµατα. Δεν υπάρχουν άλογα. Δεν υπάρχει

συναλλαγή. Για τον Βασίλειο Διγενή Ακρίτα υπάρχει η πίστη, η αγάπη και η ελπίδα. "Νυνί δε

µένει πίστις, ελπίς, αγάπη, τα τρία ταύτα. Μείζων δε τούτων η αγάπη.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Εισαγωγή στην Νέα Ελληνική λογοτεχνία Κ. Μητσάκη

Έκδοσις: Καρδαµίτσα, 1989

Βασίλειος Διγενής Ακρίτας Πέτρου Π. Καλονάρου

Έκδοσις: Δ. Δηµητράκου, 1941

Διγενής Ακρίτας Ι. Μαυρογορδάτου

Ταξινοµικός Αριθµός: Ν.Φ. 782Κ, Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος

The Lay of the Cid Έκδοσις: University of California, 1919 Ταξινοµικός Αριθµός: Ν.Φ. 56194, Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος

ΠΑΠΥΡΟΣ ΛΑΡΟΥΣ Έκδοσις: 1963 Τόµοι: 2 και 7

PETIT LAROUSSE ILLUSTRÉ Έκδοσις: 1914

ΠΙΝΑΞ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ

Πρόλογος........................................................................................................................................................σελ. 3 Εισαγωγή.......................................................................................................................................................σελ. 4 Το ηρωϊκό στοιχείο στον Βασίλειο Διγενή Ακρίτα....................................................................σελ. 8 Το ηρωϊκό στοιχείο στον Ελ-Σίντ......................................................................σελ. 17 Το ηρωικό στοιχείο στον Διγενή και τον Σίντ......................................................................σελ. 21 Βιβλιογραφία................................................................................................................................................σελ. 25 Περιεχόµενα.................................................................................................................................................σελ. 26