ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ

«Το επίπεδο υγείας του ελληνικού πληθυσµού, οι

παράγοντες που το επηρεάζουν και ενδεικτικές

δράσεις για συνεχή βελτίωσή του»

Σοφία Παπαδοπούλου

Θεσσαλονίκη, Νοέµβριος 2010

2

Περίληψη

Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι να προσδιορίσει την έννοια του επιπέδου υγείας

µιας χώρας, τον τρόπο µε τον οποίο θα επιτευχθεί η συνεχής βελτίωσή του καθώς και

να παρουσιάσει µια γενική εικόνα της κατάσταση του επιπέδου υγείας στην Ελλάδα.

Ειδικότερα, αναλύεται η πολυσύνθετη έννοια της υγείας καθώς και της ποιότητας

ζωής που σχετίζεται µε την υγεία. Επιπλέον γίνεται αναφορά στους καθοριστικούς

παράγοντες που επηρεάζουν είτε θετικά είτε αρνητικά την υγεία καθώς και στους

δείκτες υγείας, οι οποίοι χρησιµοποιούνται ως εργαλεία για την µέτρηση του

επιπέδου υγείας αλλά και για την λήψη αποφάσεων όσο αφορά την υγειονοµική

πολιτική µιας χώρας.

Ακόµη, εξετάζεται το επίπεδο υγείας της Ελλάδας µελετώντας τους κυριότερους

δείκτες υγείας καθώς και το επίπεδο ποιότητας ζωής που σχετίζεται µε την υγεία και

των παραγόντων κινδύνου στην Ελλάδα.

Τέλος, παρουσιάζονται ενδεικτικά δύο από τις κυριότερες µεθόδους και στρατηγικές

που έχουν ως στόχο τη συνεχή βελτίωση του επιπέδου υγείας µιας χώρας.

Λέξεις Κλειδιά: Υγεία, Παράγοντες Υγείας, Παράγοντες Κινδύνου, Επίπεδο Υγείας,

∆είκτες Υγείας, Πρόληψη, Προαγωγή Υγείας

3

Περιεχόµενα

Περίληψη .......................................................................................................................2 1. Εισαγωγή ...............................................................................................................4 2. Το επίπεδο Υγείας µιας χώρας και οι παράγοντες που το επηρεάζουν .................5

2.1 Η έννοια της υγείας και της ποιότητας ζωής που σχετίζεται µε την υγεία ..........5 2.2 Παράγοντες υγείας και παράγοντες κινδύνου .....................................................6 2.3 ∆είκτες Υγείας .....................................................................................................7

3. Το επίπεδο υγείας του ελληνικού πληθυσµού .......................................................8

3.1 ∆είκτες Υγείας στην Ελλάδα ...............................................................................8 3.1.1 ∆είκτες Θνησιµότητας ..................................................................................8 3.1.2 ∆είκτες Προσδόκιµου Επιβίωσης .................................................................9 3.1.3 ∆είκτες Νοσηρότητας .................................................................................10

3.2 Ποιότητα ζωής σχετιζόµενη µε την υγεία στην Ελλάδα....................................12 3.3 Παράγοντες κινδύνου στην Ελλάδα ..................................................................12

4. ∆ράσεις για τη συνεχή βελτίωση του επιπέδου Υγείας ενός πληθυσµού............13

4.1 Πρόληψη ............................................................................................................14 4.2 Προαγωγή Υγείας και Αγωγή Υγείας................................................................14

5. Επίλογος...............................................................................................................15 6. Βιβλιογραφία .......................................................................................................17

4

1. Εισαγωγή

Το επίπεδο υγείας ενός πληθυσµού είναι µία έννοια που ακόµα δεν έχει οριστεί

επακριβώς. Παρ’ όλα αυτά είναι κοινά αποδεκτό ότι το επίπεδο υγείας ενός

πληθυσµού εκφράζει την κατάσταση της υγείας των ατόµων µιας οµάδας,

λαµβάνοντας υπόψη την άνιση κατανοµή των αποτελεσµάτων στο εσωτερικό της

οµάδας. Επιπλέον, ο πληθυσµός αναφέρεται είτε σε µία οµάδα που καθορίζεται από

γεωγραφικά σύνορα (παραδείγµατος χάριν στον πληθυσµό µιας χώρας), είτε σε άλλες

οµάδες, τα άτοµα των οποίων τα συνδέει ένα κοινό χαρακτηριστικό (παραδείγµατος

χάριν οι εργαζόµενοι, τα άτοµα µε ειδικές ανάγκες, οι κρατούµενοι των

σωφρονιστικών ιδρυµάτων κτλ.). Το επίπεδο υγείας ενός πληθυσµού επηρεάζεται

από τη σύνθετη αλληλεπίδραση διάφορων καθοριστικών παραγόντων, οι οποίοι είναι

προσωπικοί, κοινωνικοί, οικονοµικοί και περιβαλλοντικοί.

Πιο συγκεκριµένα η µελέτη του επιπέδου υγείας µιας χώρας έχει ιδιαίτερη σηµασία

λόγω του ότι αποτελεί βασικό παράγοντα της κοινωνικής και οικονοµικής

αναπτυξιακής κατάστασης και προοπτικής µιας χώρας, ένα αξιόπιστο εργαλείο για

την άσκηση υγειονοµικής πολιτικής, καθώς και έναν αδιαµφισβήτητο δείκτη

υγειονοµικών ανισοτήτων στο εσωτερικό της χώρας και µεταξύ των χωρών.

Όσο αφορά στον τρόπο που η υγεία των πολιτών µιας χώρας επηρεάζει άµεσα και

έµµεσα την οικονοµική ανάπτυξη µιας χώρας χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι «η

καλύτερη υγεία συµβάλει στην παραγωγικότητα µιας χώρας, στη συµµετοχή του

εργατικού δυναµικού και στη βιώσιµη ανάπτυξη. Η κακή υγεία αυξάνει τις δαπάνες

και επιβαρύνει την οικονοµία»1. Ακόµη, αναφέρεται ότι «η καλή υγεία είναι η βάση

πάνω στην οποία χτίζεται η κοινωνική πρόοδος. Ένα έθνος υγιών ανθρώπων µπορούν

να κάνουν αυτά τα πράγµατα που καθιστούν τη ζωή αξία και όσο αυξάνεται το

επίπεδο υγείας, τόσο αυξάνεται και η πιθανότητα της ευτυχίας»2.

Επιπλέον, τα αποτελέσµατα των ερευνών σχετικά µε το επίπεδο υγείας του

πληθυσµού µιας χώρας, αποτελούν χρήσιµο εργαλείο για τον προσδιορισµό και την

κατανόηση των προβληµάτων δηµόσιας υγείας, στη στρατηγική λήψη αποφάσεων

και στην χάραξη µιας αποδοτικής και αποτελεσµατικής υγειονοµικής πολιτικής.

1 Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, «Καλύτερη Υγεία, Μεγαλύτερη Ασφάλεια και Περισσότερη

Εµπιστοσύνη Για Τους Πολίτες: µ ία Στρατηγική Για Την Υγεία Και Την Προστασία Των Καταναλωτών», 2005 2 Marc Lalonde υπουργός Εθνικής Υγείας και Πρόνοιας του Καναδά, «A new perspective on the

Health of Canadians», 1974

5

Τέλος, τα διάφορα επίπεδα υγείας που παρατηρούνται είτε στο εσωτερικό µιας

χώρας, είτε µεταξύ των χωρών, φανερώνουν τις υγειονοµικές ανισότητες που

επικρατούν καθώς και το χάσµα αυτών.

2. Το επίπεδο Υγείας µιας χώρας και οι παράγοντες που το

επηρεάζουν

2.1 Η έννοια της υγείας και της ποιότητας ζωής που σχετίζεται µε την

υγεία

Η υγεία θεωρείται σαν ένα από τα σηµαντικότερα στοιχεία µιας πλήρους και

ευτυχισµένης ζωής. Κατά καιρούς έχει οριστεί µε πολλούς και διαφορετικούς

τρόπους και ο ορισµός της έχει επηρεαστεί από τις επικρατούσες συνθήκες της κάθε

εποχής. Στον προηγούµενο αιώνα η υγεία ήταν άµεσα συνδεδεµένη µε την έλλειψη

της ασθένειας, ενώ τον τελευταίο καιρό συνδέεται µε σωµατικούς, νοητικούς και

κοινωνικούς παράγοντες.

Πρώτη απόπειρα για επίτευξη οµοφωνίας σε έναν κοινό ορισµό έγινε από τον

Παγκόσµιο Οργανισµό Υγείας (Π.Ο.Υ.), ο οποίος το 1946 στην ιδρυτική του

διακήρυξη όρισε την υγεία ως «την κατάσταση πλήρους σωµατικής, ψυχικής και

κοινωνικής ευεξίας, όχι µόνον την απουσία νόσου ή αναπηρίας». Ο παραπάνω

ορισµός αποτελεί σήµερα την επικρατέστερη και πιο γνωστή προσέγγιση για τον

προσδιορισµό της υγείας. Έτσι λοιπόν, η έννοια της υγείας, δεν αποδίδεται µόνο από

την ιατρική, αλλά και από άλλους παράγοντες όπως είναι το περιβάλλον, η

οικονοµία, η εργασία κ.α.

Λαµβάνοντας υπόψη τα παραπάνω, ιδιαίτερη σηµασία αποκτά η έννοια της

σχετιζόµενης µε την υγεία ποιότητα ζωής, η οποία ορίζεται ως «η αξία που

αποδίδεται στο χρόνο επιβίωσης, όπως αυτή τροποποιείται από τις βλάβες, τις

διάφορες καταστάσεις λειτουργικότητας, τις προσδοκίες και τις κοινωνικές

ευκαιρίες»3. Αποτελεί, λοιπόν, µια δυναµική έννοια που µεταβάλλεται µαζί µε το

επίπεδο υγείας, τις σχέσεις, τις εµπειρίες και τους ρόλους του ατόµου.

3 Patrick, Erickson, in: Oxford University Press, Health Status and Health Policy. Quality of life in

health care evaluation and resource allocation , Oxford, 1993

6

2.2 Παράγοντες υγείας και παράγοντες κινδύνου

Μεγάλος αριθµός βιβλιογραφικών αναφορών τεκµηριώνει τη συσχέτιση ενός

συνόλου παραγόντων µε τους δείκτες υγείας ή µε άλλους αντίστοιχους, οι οποίοι

επηρεάζουν άµεσα ή έµµεσα το επίπεδο υγείας µιας χώρας. Πιο συγκεκριµένα οι

καθοριστικοί αυτοί παράγοντες για την υγεία είναι οι παρακάτω:

• Οι κοινωνικοί θεσµοί οι οποίοι αναφέρονται στην οικογένεια, στο σχολείο κ.α.

• Οι κοινωνικοοικονοµικοί παράγοντες οι οποίοι αναφέρονται στην κοινωνική θέση

του ατόµου, στο ύψος του εισοδήµατός του, στην ανεργία, στο µορφωτικό του

επίπεδο κ.α.

• Οι υπηρεσίες υγείας οι οποίες αναφέρονται στην πρόσβαση στη φροντίδα υγείας,

στην ποιότητα της ιατροφαρµακευτικής και νοσοκοµειακής περίθαλψης κ.α.

• Οι πολιτιστικοί παράγοντες οι οποίοι αναφέρονται στα ήθη και έθιµα, στον τρόπο

ζωής, στις επικρατούσες αξίες και τα πιστεύω, στη φυσική και σωµατική υγεία των

ατόµων

• Οι πολιτικοί παράγοντες οι οποίοι αναφέρονται στις πολιτικές, νοµικές και

διοικητικές υπηρεσίες και θεσµούς

• Οι περιβαλλοντικοί παράγοντες οι οποίοι αναφέρονται στις κλιµατολογικές

συνθήκες, στις πρώτες ύλες, στο βαθµό προστασίας των οικοσυστηµάτων κ.α.

• Οι συµπεριφορικοί παράγοντες οι οποίοι αναφέρονται στο κάπνισµα, στις

διατροφικές συνήθειες, στη κατανάλωση οινοπνευµατωδών ποτών, στη φυσική

άσκηση, στο σωστό ύπνο κ.α.

Εικόνα 1: Dahlgren και Whitehead, Παράγοντες που επηρεάζουν την υγεία, 1991

7

Αξίζει να σηµειωθεί ότι παρόλο που συχνά τα τελευταία χρόνια επιδηµιολογικές

έρευνες έχουν εστιάσει την προσοχή τους σε ατοµικούς παράγοντες κινδύνου για την

υγεία, αποτελεί κοινή παραδοχή από πολλούς επιστήµονες ότι οι κοινωνικοί

παράγοντες και κυρίως η κοινωνικοοικονοµική κατάσταση και η κοινωνική

υποστήριξη είναι θεµελιώδεις για την διατήρηση της υγείας ή αντίστροφα για την

πρόκληση της ασθένειας4.

Τέλος, σε αντίθεση µε τους παράγοντες υγείας, οι παράγοντες κινδύνου είναι

ουσιαστικά διαστάσεις του περιβάλλοντος ή της προσωπικότητας του ατόµου που το

καθιστούν περισσότερο ευάλωτο στο να αντιµετωπίσει ένα πρόβληµα υγείας.

Παράγοντες κινδύνου αποτελούν η διατροφή, το κάπνισµα, η κατανάλωση αλκοόλ, η

παχυσαρκία, η σωµατική άσκηση και τα ναρκωτικά.

2.3 ∆είκτες Υγείας

Όπως έχει γίνει ήδη κατανοητό το επίπεδο υγείας είναι µία πολυσύνθετη έννοια η

οποία εξαρτάται από πολλούς και διαφορετικούς παράγοντες. Η µέτρηση του

επιπέδου υγείας του πληθυσµού µιας χώρας εποµένως, σε συνδυασµό µε την έλλειψη

παγκόσµιου δείκτη υγείας, καθίσταται µια δύσκολη διαδικασία.. Για τον λόγο αυτό

χρησιµοποιούνται στατιστικές πληροφορίες που προέρχονται από δηµογραφικά

δεδοµένα, δεδοµένα ιατρο-υγιεινής υφής, περιβαλλοντικά καθώς και

κοινωνικοοικονοµικά.

Έτσι λοιπόν, διαµορφώθηκαν οι δείκτες υγείας, οι οποίοι έχουν ως στόχο την

παρακολούθηση και εξέλιξη του επιπέδου υγείας ενός πληθυσµού καθώς και την

κατανόηση των µεταβολών του ανά τα χρόνια. Οι δείκτες υγείας χωρίζονται σε

αρνητικούς δείκτες υγείας και σε θετικούς. Αρνητικοί ονοµάζονται οι δείκτες που

βασίζονται στην καταγραφή των κυριότερων αιτιών θανάτου (νοσηρότητα) και τον

αριθµό των θανάτων σε έναν πληθυσµό (θνησιµότητα), ενώ θετικοί είναι οι δείκτες

που βασίζονται στην καταγραφή των γεννήσεων (γεννητικότητα), στο προσδόκιµο

επιβίωσης (δηλαδή ο αριθµό των ετών τα οποία υπολογίζεται να ζήσουν κατά µέσο

όρο τα άτοµα κατά τη γέννησή τους), καθώς και στην υποκειµενική αντίληψη των

ατόµων για την υγεία και στηρίζονται στη µέτρηση της ποιότητας ζωής.

Σύµφωνα µε τη διεθνή πρακτική, οι δείκτες θνησιµότητας και οι δείκτες νοσηρότητας

χρησιµοποιούνται συχνότερα για να υπολογιστεί η κατάσταση υγείας µιας χώρας.

4 Link B, Phelan J, Social conditions as fundamental causes of disease, Journal of Health Social

Behavior, 1995

8

3. Το επίπεδο υγείας του ελληνικού πληθυσµού

3.1 ∆είκτες Υγείας στην Ελλάδα

Τα στοιχεία για τους δείκτες υγείας του ελληνικού πληθυσµού παρέχονται από την

Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος και από τον Π.Ο.Υ. Όσο αφορά τους

δείκτες νοσηρότητας λόγω του ότι είναι δύσκολο να υπολογιστούν µε ακρίβεια για

την Ελλάδα, γιατί τα διαθέσιµα στατιστικά στοιχεία δεν είναι επαρκή,

χρησιµοποιούνται κυρίως τα στοιχεία από την καταγραφή των νοσηλευόµενων

ασθενών και, συγκεκριµένα, τα στοιχεία των εξελθόντων ασθενών.

3.1.1 ∆είκτες Θνησιµότητας

Η γενική θνησιµότητα, από όλες τις αιτίες, στην Ελλάδα το 2004, ήταν 662,82 ανά

100.000 πληθυσµού, ενώ τα τελευταία χρόνια παρουσιάζει σταθερή πτωτική πορεία.

Σε σχέση µε τον γενικό δείκτη θνησιµότητας της Ευρώπης, η Ελλάδα είχε µικρότερο

µέσο όρο το 2004, εάν όµως συνεχιστούν οι ίδιοι ρυθµοί µείωσης του µέσου όρου της

Ε.Ε., αναµένεται να βρεθεί πάνω από το µέσο όρο αυτής.

Η µείωση της θνησιµότητας οφείλεται κυρίως στην κοινωνικοοικονοµική ανάπτυξη

µιας χώρας, στην άνοδο του βιοτικού επιπέδου, στην εφαρµογή µέτρων για τη

βελτίωση της ύδρευσης, της αποχέτευσης, για την εξυγίανση του περιβάλλοντος,

αλλά και την προληπτική και θεραπευτική ιατρική.

Εικόνα 2: Εξέλιξη της γενικής θνησιµότητας στην Ελλάδα και την Ε.Ε. (1996-2004) , ΠΟΥ 2007

9

Ο δείκτης βρεφικής θνησιµότητας υπολογίζεται ως ο αριθµός των θανάτων κατά το

πρώτο έτος της ζωής ανά 1.000 γεννήσεις ζωντανών.

Η βρεφική θνησιµότητα ελαττώνεται ραγδαία και σταθερά στην Ελλάδα, κατά τις

τελευταίες δεκαετίες. Από το 29,6‰ το 1970, έφτασε στο 4,06‰ το 2004. Η Ελλάδα

έχει κατορθώσει να έχει χαµηλότερο δείκτη από πολλές χώρες της Ευρωπαϊκής

Ένωσης και βρίσκεται κάτω από τον µέσο όρο της Ε.Ε.

Εικόνα 3: Εξέλιξη της βρεφικής θνησιµότητας στην Ελλάδα και την Ε.Ε., ΠΟΥ 2007

Η µείωση της βρεφικής θνησιµότητας οφείλεται κυρίως στην αύξηση του βιοτικού

επιπέδου αλλά και στη βελτίωση της υγειονοµικής στάθµης κάθε χώρας. Για αυτό τον

λόγο ο δείκτης της βρεφικής θνησιµότητας αποτελεί ταυτόχρονα δείκτη του επιπέδου

ανάπτυξης του υγειονοµικού συστήµατος µιας χώρας.

3.1.2 ∆είκτες Προσδόκιµου Επιβίωσης

Το προσδόκιµο επιβίωσης κατά τη γέννηση αποτελεί θεµελιώδη δείκτη τόσο του

επιπέδου της υγείας του πληθυσµού όσο και του συνολικού επιπέδου της ευηµερίας

του και του φυσικού και κοινωνικού περιβάλλοντος.

Σύµφωνα µε τα στοιχεία, η Ελλάδα, µε προσδόκιµο ζωής κατά τη γέννηση τα 79,05

έτη, κατατασσόταν 11η στην Ευρωπαϊκή Ένωση το 2004 , ενώ το 1996 βρισκόταν

στην 5η θέση, µε προσδόκιµο ζωής 77,79 έτη και το 1991 στη 2η θέση µε 77,32 έτη.

Το γεγονός αυτό υποδηλώνει ότι η αύξηση γίνεται µε βραδύτερο ρυθµό στην Ελλάδα,

σε σχέση µε την Ευρωπαϊκή Ένωση, και χάνεται βαθµιαία η προνοµιακή θέση της

χώρας στην παγκόσµια κατάταξη του προσδόκιµου ζωής.

10

Αξίζει να σηµειωθεί ότι η αύξηση του προσδόκιµου επιβίωσης και η παράλληλη

µείωση του αριθµού των γεννήσεων έχουν συµβάλλει στο φαινόµενο της γήρανσης

του πληθυσµού. Με τη σειρά τους αυτές οι δηµογραφικές αλλαγές θα οδηγήσουν σε

ανακατατάξεις στις κοινωνικοοικονοµικές δοµές της χώρας, προκειµένου να

αντιµετωπιστούν οι επερχόµενες αλλαγές στη σύνθεση του πληθυσµού.

3.1.3 ∆είκτες Νοσηρότητας

Ένας τρόπος προσέγγισης της νοσηρότητας είναι µε τον υπολογισµό του

Προσδόκιµου Υγιούς Ζωής και δεικτών όπως τα Χρόνια Ζωής Απαλλαγµένα από

Ανικανότητα (DALYs). Το Προσδόκιµο Υγιούς Ζωής είναι πολύπλοκο στον

υπολογισµό του, αλλά δίνει µία εικόνα της συνολικής νοσηρότητας ενός πληθυσµού

και του βαθµού στον οποίο η αύξηση του προσδόκιµου ζωής συνοδεύεται και από

βελτίωση της υγείας του πληθυσµού. Τα DALYs υπολογίζονται µε βάση τα

απολεσθέντα χρόνια ζωής εξαιτίας πρόωρου θανάτου και τα χρόνια υγιούς ζωής

ανάλογα µε τη διάρκεια διαφόρων προβληµάτων υγείας.

Σύµφωνα µε τους υπολογισµούς του Π.Ο.Υ. για το έτος 2002, η Ελλάδα έχει µέσο

Προσδόκιµο Υγιούς Ζωής κατά τη γέννηση 71 έτη (69,1 για τους άνδρες και 72,9 για

τις γυναίκες). Αυτή η επίδοση την κατατάσσει 21η παγκοσµίως και 11η στην

Ευρωπαϊκή Ένωση. Σύµφωνα µε τα ανωτέρω, είναι φανερό ότι, τουλάχιστον για την

Ελλάδα, η διάρκεια της υγιούς ζωής είναι ανάλογη µε το προσδόκιµο ζωής.

Εικόνα 4: Προσδόκιµο Επιβίωσης κατά τη γέννηση στην Ελλάδα και την Ε.Ε., ΠΟΥ 2007

11

Επιπλέον, οι κυριότερες αιτίες απώλειας Χρόνων Ζωής Απαλλαγµένων από

Ανικανότητα στην Ελλάδα παρουσιάζονται στον Πίνακα 1, µε πρώτη τα αγγειακά

εγκεφαλικά επεισόδια, µε δεύτερη την ισχαιµική καρδιοπάθεια. Χαρακτηριστική

είναι η παρουσία, στις δέκα σηµαντικότερες αιτίες απώλειας DALYs, πολλών

χρόνιων, µη θανατηφόρων νοσηµάτων και καταστάσεων, που επιβαρύνουν

σηµαντικά την υγεία, χωρίς να εµφανίζονται στις στατιστικές θνησιµότητας. Τέτοιες

περιπτώσεις είναι η απώλεια ακοής, οι άνοιες και η κατάθλιψη.

Πίνακας 1: Συχνότερες αιτίες απώλειας Χρόνων Ζωής Απαλλαγµένων από Ανικανότητα στην

Ελλάδα, ΠΟΥ 2002

Εικόνα 5: Προσδόκιµο Υγιούς Ζωής κατά τη γέννηση στα κράτη της Ε.Ε., ΠΟΥ 2002

12

3.2 Ποιότητα ζωής σχετιζόµενη µε την υγεία στην Ελλάδα

Σχετικά µε την Ποιότητα Ζωής σχετιζόµενη µε την υγεία, συγκριτικά µε χώρες, όπως

η Γερµανία, η Ιταλία και το Ηνωµένο Βασίλειο, ο ελληνικός πληθυσµός εµφανίζει

χαµηλότερο επίπεδο γενικής υγείας (Πίνακας 2). Ο τοµέας, όµως, στον οποίο

µειονεκτεί περισσότερο σε σχέση µε τις ανωτέρω χώρες είναι η ψυχική υγεία. Ένας

δείκτης, στον οποίο η Ελλάδα φαίνεται να βρίσκεται σε καλύτερη θέση, είναι ο

σωµατικός πόνος. Στις υπόλοιπες διαστάσεις της Ποιότητας Ζωής που σχετίζεται µε

την Υγεία, παρατηρούνται µικρές διαφορές ανάµεσα στον ελληνικό πληθυσµό και

τους κατοίκους άλλων ευρωπαϊκών κρατών, για τα οποία είναι διαθέσιµα συγκρίσιµα

στοιχεία.

Εικόνα 6: Ποιότητα Ζωής Σχετιζόµενη µε την Υγεία σε 5 χώρες, 2007

3.3 Παράγοντες κινδύνου στην Ελλάδα

Τα σηµαντικότερα προβλήµατα υγείας των ανεπτυγµένων χωρών, στις οποίες ανήκει

και η Ελλάδα, συσχετίζονται άµεσα µε τον τρόπο ζωής και το φυσικό και κοινωνικό

περιβάλλον.

Στον Πίνακα 3 καταγράφονται, σύµφωνα µε τον Παγκόσµιο Οργανισµό Υγείας, οι

υπεύθυνοι για τους θανάτους παράγοντες κινδύνου που συνέβησαν στην Ελλάδα το

2002, µε πρώτο την αρτηριακή πίεση.

13

Πίνακας 2: Οι κύριοι παράγοντες κινδύνου στην Ελλάδα και το ποσοστό θανάτων που

αποδίδεται σε αυτούς, ΠΟΥ 2002

Εάν, αντί της θνησιµότητας, µελετηθούν τα Χρόνια Ζωής Απαλλαγµένα από

Ανικανότητα (DALYs), τόσο η κατάταξη, όσο και τα ποσοστά των υπεύθυνων

παραγόντων κινδύνου µεταβάλλονται. Έτσι, λαµβάνοντας υπ’ όψη και την

προκαλούµενη νοσηρότητα, ο πιο επιβλαβής παράγοντας κινδύνου είναι το κάπνισµα.

Πίνακας 3: Ποσοστό απώλειας Χρόνων Ζωής Απαλλαγµένων από Ανικανότητα που αποδίδεται

στους κύριους παράγοντες κινδύνου, στην Ελλάδα, ΠΟΥ 2002

4. ∆ράσεις για τη συνεχή βελτίωση του επιπέδου Υγείας ενός

πληθυσµού

Έχει διαπιστωθεί ότι τα σηµαντικότερα προβλήµατα υγείας σε κάθε πληθυσµό είναι

δυνατόν να µειωθούν µέσω της πρόληψης, της προαγωγής και αγωγής υγείας,

14

αφενός περιορίζοντας τους παράγοντες κινδύνου που αυξάνουν την πιθανότητα να

νοσήσει κάποιος και αφετέρου διενεργώντας πρώιµη διάγνωση της ασθένειας

προκειµένου να θεραπευτεί πλήρως σε αρχικά στάδια. Επίσης, είναι σαφώς πιο

οικονοµικές µέθοδοι, γιατί χρησιµοποιούν απλά µέσα όπως ιατρικές συµβουλές και

παρεµβάσεις, και αντέχουν περισσότερο στο χρόνο. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι

προωθούν τη µόνιµη αλλαγή του τρόπου διαβίωσης και έτσι καθίσταται περιττή ή

µειωµένη η ανάγκη χορήγησης φαρµάκων ή χρήσης ακριβής ιατρικής τεχνολογίας,

ενώ ταυτόχρονα αυξάνεται η αυτοπεποίθηση του ατόµου και βελτιώνεται η ποιότητα

ζωής του.

4.1 Πρόληψη

Πρόληψη είναι η λήψη µέτρων για να αποτραπούν γεγονότα που προκαλούν

αρνητικές συνέπειες ή η δηµιουργία ατοµικών και κοινωνικών δεξιοτήτων για την

αντιµετώπιση διαφόρων δυσκολιών. Επιπλέον, περιλαµβάνει µέτρα και πρακτικές για

το περιβάλλον, την κοινωνία και το άτοµο. Αξιοσηµείωτο είναι ότι όσο βελτιώνεται

το κοινωνικοοικονοµικό επίπεδο µιας χώρας τόσο πιο γόνιµο γίνεται το έδαφος για

την ανάπτυξη της πρόληψης, σε συνδυασµό µε τα µέσα που προσφέρει η υψηλή

τεχνολογική υποδοµή. Συνοψίζοντας, σκοπός της πρόληψης είναι: οι

κοινωνικοοικονοµικές βελτιώσεις, η τροποποίηση των ατοµικών συνηθειών, η

πρόληψη των ατυχηµάτων, ο έλεγχος των λοιµώξεων, ο έλεγχος της ατµοσφαιρικής

ρύπανσης, η δοκιµασία προσυµπτωµατικού ελέγχου και η προληπτική χορήγηση

φαρµάκων.

4.2 Προαγωγή Υγείας και Αγωγή Υγείας

Η Προαγωγή Υγείας σύµφωνα µε τη διακήρυξη του Π.Ο.Υ.5 είναι η διαδικασία µέσα

στην οποία τα άτοµα γίνονται ικανά να αναπτύξουν τον έλεγχο πάνω στην υγεία τους

και να τη βελτιώσουν και αποσκοπεί στην αναβάθµιση του φυσικού και κοινωνικού

περιβάλλοντος, στην ενίσχυση των ευρύτερων παραγόντων που επιδρούν θετικά στην

ανθρώπινη υγεία και στη διαµόρφωση υγιεινών στάσεων και συµπεριφορών. Τα

µέτρα που αναλαµβάνει η προαγωγή υγείας είναι η βελτίωση των παραγόντων που

ασκούν επίδραση στη διαµόρφωση της υγείας και η αναβάθµιση των υπηρεσιών

υγείας.

5 Παγκόσµιος Οργανισµός Υγείας, Ottawa Charter for Health Promotion, 1986

15

Η αγωγή υγείας ορίζεται ως η διαδικασία εκείνη που βοηθάει τα άτοµα να παίρνουν

αποφάσεις, να υιοθετούν συµπεριφορές και να δρουν σύµφωνα µε τις ανάγκες που

επιβάλλει η προάσπιση και η προαγωγή της υγείας τους. Σύµφωνα µε την ευρύτερη

ερµηνεία, η Αγωγή Υγείας αφορά όλες εκείνες τις εµπειρίες ενός ατόµου, µιας

οµάδας ή µιας κοινότητας, που επιδρούν και επηρεάζουν τις αξίες, τις στάσεις, τις

συµπεριφορές που σχετίζονται µε την υγεία. Αυτή η ευρύτερη, ερµηνεία αναγνωρίζει

ότι πολλές εµπειρίες, θετικές και αρνητικές, επιδρούν στη σκέψη, στα αισθήµατα και

στην πράξη των ανθρώπων. Γι ' αυτό και δεν περιορίζει το εύρος της δράσης της

Αγωγής Υγείας µόνο σε σχεδιασµένες και οργανωµένες δραστηριότητες. Σύµφωνα

µε την αυστηρότερη ερµηνεία, ο όρος Αγωγή Υγείας κατά κανόνα σηµαίνει τις

προγραµµατισµένες προσπάθειες που αποσκοπούν στην προώθηση των βασικών

στόχων της Αγωγής Υγείας στα πλαίσια της Προαγωγής Υγείας. Με βάση το

συγκεκριµένο αυτό περιεχόµενο, η Αγωγή Υγείας αποτελεί αναπόσπαστο και

σηµαντικό κοµµάτι της Προαγωγής Υγείας, αλλά και ουσιαστική συνιστώσα της

θεραπευτικής διαδικασίας και της σωστής χρήσης και αξιοποίησης των υπηρεσιών

υγείας.

5. Επίλογος

Η υγεία είναι, αν όχι το πολυτιµότερο, ένα από τα πολυτιµότερα αγαθά για τον

άνθρωπο, ενώ παράλληλα αποτελεί και ένα από τα κυριότερα δικαιώµατά του.

Επιπλέον, από τα παραπάνω έγινε εύκολα κατανοητό ότι η κοινωνικοοικονοµική

ανάπτυξη και εξέλιξη κάθε κράτους συµβαδίζει µε το επίπεδο υγείας των πολιτών

του. Για τον λόγο αυτό, κάθε «υγειές» κράτος οφείλει να ασκεί την ανάλογη

υγειονοµική πολιτική (στην οποία µεγάλη βαρύτητα πρέπει να δίνεται στην πρόληψη

και την προαγωγή της υγείας) µε σκοπό την συνεχή βελτίωση του επιπέδου υγείας

των πολιτών του. Σηµαντικό ρόλο σε αυτό έχει η µέτρηση του επιπέδου υγείας µιας

χώρας ανά διαστήµατα, έτσι ώστε να αντληθούν τα απαραίτητα συµπεράσµατα και

να ληφθούν οι απαραίτητες στρατηγικές αποφάσεις. Παρ’ όλα αυτά, ακόµα και

σήµερα, σε ορισµένες χώρες όπως στην Ελλάδα παρουσιάζονται δυσκολίες στον

υπολογισµό ορισµένων δεικτών υγείας. Αυτό συµβαίνει κυρίως λόγω της µη

οργανωµένης, µεθοδικής και ουσιαστικής προσπάθειας για την συλλογή των

απαραίτητων στατιστικών στοιχείων.

Τέλος, όσο αφορά την Ελλάδα και το επίπεδο υγείας των πολιτών της είναι

αξιοσηµείωτο το ότι παρατηρείται συνεχής βελτίωση σε αυτό και το ότι βρίσκεται σε

16

σχετικά καλή θέση σε σχέση µε τις υπόλοιπες χώρες της Ε.Ε., όµως εάν οι ρυθµοί

βελτίωσής του δεν αυξηθούν η κατάσταση αυτή θα αντιστραφεί.

17

6. Βιβλιογραφία

Ελληνόγλωσση

Αγοραστάκης Μ, Η εξέλιξη της θνησιµότητας στην Ελλάδα (1991-2006), ∆ηµογραφικά Νέα, Ε∆ΚΑ, 2009 ∆ηµητρόπουλος Χ, Ντάγανου Μ, Αλεξιάς Γ, Σχετιζόµενη µε την Υγεία Ποιότητα Ζωής. Από τη Θεωρία στην Πράξη, Info Respiratory & internal Medicine Εθνικό Σχέδιο ∆ράσεις για τη ∆ηµόσια Υγεία, Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης, 2008 Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, Καλύτερη Υγεία, Μεγαλύτερη Ασφάλεια και Περισσότερη Εµπιστοσύνη Για Τους Πολίτες: µία Στρατηγική Για Την Υγεία Και Την Προστασία Των Καταναλωτών, 2005 Ιωαννίδη Ε, Λοπατατζίδης Α, Μάντη Π, Υγεία: Οριοθετήσεις και Προοπτικές, ΕΑΠ, 1999 Κάδδα Α, Ο ρόλος των παραγόντων του ευρύτερου κοινωνικού περιβάλλοντος στην υγεία-ασθένεια, Ιατρικό Βήµα, 2009 Ξανθής Α, Χατζητότλιος Α, Συµβολή της πρόληψης, προαγωγής και αγωγής υγείας στη βελτίωση του επιπέδου υγείας στον ελληνικό πληθυσµό, Ιατρικό Βήµα, 2006 Σχέδιο Προγράµµατος Ανάπτυξης τοµέα Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης 2007-2013, Θεσσαλονίκη 2006 Τούντας Γ, Η Υγεία του Ελληνικού πληθυσµού, Κέντρο Μελετών Υπηρεσιών Υγείας Εργαστηρίου Υγιεινής και Επιδηµιολογίας Ιατρικής Σχολής Πανεπιστηµίου Αθηνών, 2007 Τούντας Γ, Προαγωγή υγείας

Ξενόγλωσση

Kindig D, Stoddart G., What is population Health, American Journal of Public Health, 2003 Link B, Phelan J, Social conditions as fundamental causes of disease, Journal of Health Social Behavior, 1995 Marc Lalonde υπουργός Εθνικής Υγείας και Πρόνοιας του Καναδά, A new perspective on the Health of Canadians, 1974 Patrick D, Erickson P., Health Status and Health Policy. Quality of life in health care evaluation and resource allocation, Oxford, 1993 World Health Organization, Ottawa Charter for Health Promotion, First International Conference on Health Promotion, 1986