ΓΕΝΑΡΗΣ - ΜΑΡΤΗΣ 2010 σελίδες για το ΔΣΕΓ ιώ ρ γ η Τζα μα λονκα

«Ενάντια στο θάνατο στο Γράμμο και το Βίτσι»(Από αναμνήσεις τον αγώνα)

Τ ο βιβλίο του καθηγητή της Ιατρικής, Γιώργη Τζαμα/χιύκα. «μικρό πόνημα», όπως το αποκιύ.εί ο ίδιος, αποτελεί πο­

λύτιμη πηγή πληροφοριών σχετικά με την ορ­γάνωση των Ορεινών Χειρουργείων, τους ια­τρούς και τις νοσοκόμες τον Δημοκρατικού ' \ Στρατού Ελλάδας. Γίνεται πολυτιμότερο, αν τ.ά- || ρουμε υπόψη μας πως ελάχιστες πληροφορίες έχοιμε μέχρι σήμερα για τον τρόπο που δούλευ­αν οι γιατροί και οι νοσοκόμες, μέσα στις πολύ σκληρές συνθήκες του εμφυλίου, οι οποίοι, όντας μαχητές και οι ίδιοι τον ΔΣΕ. ακούραστοι. jj έστηναν με αξιοθαύμαστη ταχύτητα τα κινητά νοσοκομεία τους, μέσα σε σπηλιές και χαράδρες, αγωνιζόμενοι να σώσουν, όσο το δυνατόν, περισ- j σότερους αντάρτες μας. Τις περισσότερες φορές, χωρίς να έχουν τα στοιχειώδη χειρουργικά εργα- Γ λεία, νοσοκομειακά υλικά κι ό?Μ τα απαραίτητα για τη δουλειά τονς μέσα. έκαναν μ ' επιτυχία σοβα­ρές εγχειρήσεις θώρακα, εγκέφαλον, κοιλιάς και άκρων, σώζοντας τη ζωή εκατοντάδων τραυματιών, a/j.u και απλών φτωχών κατοίκων, οι οποίοι ζού- σαν στις "γύρω περιοχές και κατέφευγαν στα αντάρ­τικα νοσοκομεία για δωρεάν περίθαλψη.

Ένας από τους μαχητές τον ΔΣΕ. ο οποίος σώθηκε, κυριολεκτικά, από βέβαιο θάνατο, από τον Γιώργο Γζαμαλούκα, είναι κι ο συναγωνιστής Λύσανδρος Ταμουρίδης. ο οποίος βαριά τραυματισμένος στο κε­φάλι από βλήματα όλμον, σε μια από τις σκληρές μάχες στο Βίτσι, το χειμώνα του 1948. βρέθηκε στα έμπειρα χέρια τον γιατρού και υποβλήθηκε, άμεσα, σε πολύ λεπτή χειρουργική επέμβαση στο κεφάλι. Και όπφςλέει ο συν. Λύσανδρος: «Στα μαγικά χέρια του γιατρού Τζαμιάούκα χρωστάω το ότι ζω μέχρι σήμερα».

Το βιβλίο εξέδωσε οΓιώργης Τζαμαλούκας. στη Δρέσδη (όπου ζούσε και εργαζόταν), από τις εκδό­σεις «Νέα Βιβλία». το 1975. Είναι η μοναδική εργα­σία τοι» στην ελληνική γλώσσα, ανάμεσα σε πολλές εργασίες, πον δημοσιεύθηκαν στη γερμανική γλώσ­σα. Βρήκαμε το βιβλίο στη βιβλιοθήκη της Λέσχης της Ελληνικής Κοινότητας Πράγας. Ευχαριστούμε θερμά την σ. Γασία, υπεύθυνη της Λέσχης, η οποία

«UXtM ttQ ί̂ νν° STD ΓΡΑΜΜΟ ΚΑΙ ΤΟ ΗΊ'Γ-.'

mm

«Αφιερώνεται στους αγωνιστές τονΔημοκρατικού Στρατού που πολέμησαν' ηρωικά για τη λευτεριά της Ελλάδας και την ευτυχία τον

| ελληνικού , λαού

; I ΊώργηςΓζαμαλούκα ς».

ανταποκρίθηκε άμεσα στην παράκλησή μας να μας στείλει το μοναδικό αυτό υλικό.

Το τόσο πολύτιμο και ενδιαφέρον περιεχόμενο του πολυσέλιδου αυτού βιβλίου, θα το δημοσιεύσου­με σε συνέχειες.

Ο άνθρωπος Γ. ΤζαμαλούκαςΟ Γιώργος Τζαμαλούκας γε,ννήθηκε στη Ζαχάρω

Ολυμπίας. Έζησε στην Αθήνα. Ο πατέρας του, ο οποίος ξεκίνησε ως εργάτης γης. κατάφερε ν1 ανοί­ξει αργότερα ένα μικρά εστιατόριο στην Αθήνα. Το 1931. αφού ξεπέρασε πολλές δυσκολίες που του δη­μιουργούσε η «ταπεινή» καταγωγή του. δουλεύο­ντας σκληρά για να εξοικονομήσει τα έξοδα διατρο­φής και σπουδών τον, πήρε το δίπλωμά τον από την Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου της Αθηνών. Στη συνέχεια, η διδακτορική του διατριβή, με θέμα τις στενώσεις του ορθού εντέρου, με εισήγηση του κα­θηγητή Ιΐέφον Κόκκαλη. τον απέδωσε το 1939, τον τίτλο του διδάκτορα της Ιατρικής.

Λεν ξεκόβει, όμως. από τις ρίζες τον. Από τα πρώτα του βήματα, ως βοηθός χειρουργοί) στην πα­νεπιστημιακή κλινική του «Ιπποκρατεϊου» νοσοκο­μείου Αθήνας. ο Γ Τζαμα/.υύκας γνωρίζεται με το

σελίδες για το Δ Ζ iwZZ ΕΘΝΙΚΗ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ

εργατικό κίνημα. Γίνεται γιατρός της «Εργατικής Βοήθειας». Λυτό γίνεται αφορμή για να πιαστεί, με άλλους 7 συναδέλφους του. με την κατηγορία ότι προε­τοίμαζαν «κομμουνιστικήν επανάσταση’». Η έλλειψη κάθε στοιχείου ανάγκασε τις αρχές να τους αφήσουν ελεύθερους. Όμως ο Τζαμα- λούκας έχασε τη θέση του στο «Ιπποκράτειο».

Το 1935, με τη βοήθεια τον γνωστού καθηγητή Κοντιάδη, διορίστηκε στο «Τζάνειο» νοσοκομείο, ως επιμελητής. Με την ευσυ­νειδησία και τις ικανότη­τες τον ξεχωρίζει και το 1941 αναλαμβάνει διευθυ­ντής rot) Γενικού Κρατι­κού Νοσοκομείου τον Πειραιά. Δεν ταμπουρώνε- ται. όμως. στην «υψηλή» τον θέση. Οργανώνεται στο ΕΑΜ Επιστημόνων του Πειραιά και στην ορ­γάνωση τον ΕΑΜ Πετραλώνων.

λόγω των συχνών βομβαρδισμών του Πειραιά από τους Αγγλοαμφικανούς. οι κάτοικοι που ζονν γύρω από το νοσοκομείο φεύγουν, για ασφάλεια, σε άλλες περιοχές της Αθήνας και του Πειραιά. Όμως ο Τζαμαλούκας, μαζί με άλλους γιατρούς και το προ­σωπικό του νοσοκομείου. παραμένουν και συνεχί­ζουν να θεραπεύουν τους τραυματίες, συχνά κάτω από βροχή βομβαρδισμών. Οίδιος. εςαιτίας μιας φο­βερής έκρηξης, παθαίνει ρήξη του τυμπάνου του αρι­στερού του αφτιού, με αποτέλεσμα να πάθει στη συ­νέχεια ω τίτιδα και ελάττωση της ακοής τον.

Αρχικά, μεταφέρει τη δραστηριότητά τον στη Βιέννη, όπου βρίσκεται για λόγους υγείας. Ύστερα, στο Γκρατς, συνδέεται με το αυστριακό κίνημα εθνικής αντίστασης κι οργανώνει παράνομη ομάδα από'Ελληνες αντιφασίστες. Το 1944. η ομάδα αυτή. αποτελούμενη από 120 Έλληνες, μι; επικεφαλής τον Τζαμα/Μκα, πολεμά, με % όπλο στο χέρι. για την απελευθέρωση του Γκράτς από τους χιτλερικούς. Συμμετέχει σε πολλές οδομαχίες, που τέλειωσανμε το διώξιμο των καταχτητών από την πόλη.

Το αντιφασιστικό του καθήκον το είχε κάνει, στο ακέραιο, ο γιατρός Τζαμαλ.ούκας. θα μπορούσε.

τώρα. με ήσυχη τη συνείδη­ση. να αφοσιωΟεί στην επι­στήμη του και στην οικογέ­νεια. του. Μα. ο Τζαμαλού­κας έγι νε γιατιχκ όχι από κα- ριέρα. αλλά για να σώζει ζωές. IV αυτό όταν το 1946- 1947. οι φλόγες του εμφυλί­ου πολ.έμου τύλιξαν την Ελλάδα και οι αντάρτεςμας είχαν περισσότερο από οποι- ονδήποτε άλλο την ανάγκη τον, ο Τζαμαλ.ούκας. αψη­φώντας κόπους και κινδύ­νους. εκπληρώνει το κομμα­τικό τον καθήκον. Παρατάει θέσεις και οικογένεια, και τρέχει δίπλα στους ηρωικούς μαχητές τονΔΣΕ. οι οποίοι δίνουν στα ελληνικά βουνά ένα σκληρό και άνισο αγώνα. Λίνει κι ο Τζαμαλού­

κας. από το δικό τον μετερίζι, τη μάχη της ζωής με το θάνατο.

Κι αυτό. όπως και m v άλλων γιατρών. ασφαλώς κάποτε θα του το αναγνωρίσει η πατρίδα!

Το 1950. ο γιατρός Τζαμαλούκας βρίσκεται στη J ερμανική Λαοκρατική Δημοκρατία και εργάζεται στο νοσοκομείο τον Πότσδαμ και στη συνέχεια γί­νεται επιμελ.ητής στο κρατικό νοσοκομείο «Νόι- στερ Κράχ’κενχαους» της Δρέσδης. Το 1960 γίνεται υποδιευθυντής της χειρουργικής τον κλινικής.

Εδώ, ύστερα από πολλά τρικυμισμένα χρόνια, βρί­σκει τη γαλήνη, αν μπορεί να υπάρχει γαλήνη για έναν άνθρωπο που καθημερινά παλεύει ν" αποσπά- σει ζωές από το θάνατο και τον πόνο. Τα μέσα που του προσφέρονται τον βοηθούν ν" αξιοποιήσει. στο έπακρο, τις ικανότητες και τις γνώσεις rot·· και γρή­γορα αναδεικνυεται σε έναν από τους καλύτερους χειρουργούς της χώρας.

Οι επιστημονικές τον εργασίες, που αριΟμοννται σε μερικές δεκάδες, προκαλούν πάντα το ζωηρό εν­διαφέρον των επιστημόνων. Αναφέρουμε μερικά από τα θέματα των μελετών που δημοσίευσε σε γερ­μανικά περιοδικά μόνο τα τελευταία χρόνια:

• Συμβολή για τη θεραπεία rot; κυρσώδους έλκους των κάτω άκρων.

• Παθολογικές cαλλοιώσεις του ύπατος ως αποτέ­λεσμα των παθήσεων της χοληδόχου κύστης.

ΓΕΝΑΡΗΣ - ΜΑΡΤΗΣ 2010 σελίδες για το ΔΣΕ• Σπάνιες παθολογικές αλλοιώσεις του τυφλού

και λεπτού εντέρου και αιτία απόφραξής τον.• Αυτόματα κατάγματα σε δυστροφικές αλ/.οιώ-

σεις των οστών σε ηλικιωμένους και η θεραπεία τους.

• ΙΙαθολογικές αλλοιώσεις των νεφρών από νε­φρολιθίαση. κ.ά.

Ενδιαφέρον τφοκαλούσαν πάντα στους πιο διαφο­ρετικούς ακροατές, οι διαλέξεις τον Ί'ζαμαλούκα. I I φήμη του δεν περιοριζόταν στα σι Wopa της χώρας που τον φιλοξενούσε. Μια σειρά συνάδερφοί τον από δυτικές χώρες επιζητούν σύνδεση μαζί τον. για να ενημερώνονται πάνω στις μελέτες του.

Οι υπηρεσίες τον Τζαμαλούκα βρήκαν και ζτ/ν επί­σημη αναγνώριση. Το 1961. τον απονεμήθηκε το «Χρυσό Μετάλ/.ιο Χούφελαντ», για τις εξαιρετικές επιστημονικές επιδόσεις και για την ανεκτίμητη αν­θρωπιστική του δουλειά στους αρρώστους. I I γερμα­νική <<Ενωση θυμάτων τον Ναζισμού» πρότεινε την παρασημοφόρησή τον με το μετάλλιο του «Αγωνι­στή του αντιφασιστικού αγώνα 1933-1944».

Ο γιατρός Γιώργος Τζαμα/.ούκας υπήρξε ένα ακόμα πολύνμο κεφάλαιο στον αγώνα που έδινε ο λαόςμας ενάντια στους φασίστες κατακτητές, ξέ­νους και ντόπιους, αλλά και ενάντια στους Αγγλοα- μερικανούς ιμπεριαλιστές. Ένας πολύτιμος αγωνι­στής της Εθνικής Αντίστασης, τον Δημοκρατικού Στρατού Ε/ΰάδας και του ΚΚΕ. Ένας επιστήμονας, που έμεινε πιστός στην τάξη του εργάτη πατέρα του. την οποία υπηρέτησε με απόλυτη συνέπεια-αλλά και αυτή τον αγκάλιασε σαν παιδί της- και έγινε για πάντα το καμάρι της. Η.Γ.

Μέρος Ιο«Η πάλη του ΑΣΕ κρίΟηκε τελικά στη σύγκρουση

στα βουνά Γράμμος και Βίτσι.Τα ονόματα Γράμμος και Βίτσι ξεπέρασαν τα όρια

της Ελλάδας. Έγιναν ο τρόμος και η απελπισία για τους τυράννους της Ελλάδας. 0 μεγάλος ξεσηκωμός του ’21 ενάντια στον Τούρκο κατακτητή (για να πε­ριοριστούμε στη νεότερη εποχή) έκανε να μείνουν στην Ιστορία τα σουλιώτικα πετροβούνια, με το γνωστό έπος τους. τα βουνά του Μεσολογγίου με το αστραποβόλημα της “Εξόδου”, και να γίνουν θρύλος σ όλη την τότε Ευρώπη.

Ο εθνικοαπελευθερωτικός αγώνας του 1941-1945 ενάντια στην τριπλή ιταλο-γερμανο-βουλγαρική φα­σιστική κατοχή, ξαπλώθηκε σ’ όλη την ένδοξη αλυ­σίδα των αετοβουνοκορφών της χώρας: στον Όλυ­

μπο και το Βελούχι, στην Γκιώνα και το Σμόλικα. στο Βέρμιο και το Καϊμακτσαλάν, στα βουνά της Σάμου και της Κρήτης, Κέρκη και Ψηλορείτη, και τα ’καμε φλάμπουρα και άπαρτα κάστρα της Λευτε­ριάς.

Και η αντιιμπεριαλιστική δημοκρατική πάλη του ΔΣΕ. ενάντια στη ντόπια αντίδραση και την αγγλοα- μερικανική επέμβαση το 1946-1949. έκανε γνωστά σ’ ύλη τη χώρα και τον κόσμο δύο κυρίως βουνά: το Γράμμο και το Βίτσι.

Ο Γ ράμμος και το Βίτσι έμειναν θρύλος για τον ελ­ληνικό λαό k u i φόβητρο για τους ντόπιους και ξέ­νους εχθρούς του λαού μας. Όσοι πολέμησαν, υπερα­σπίζοντας την ανεξαρτησία του λαού μας και τη δη­μοκρατία, έχουν υποχρέωση να εξάρουν την ασύ­γκριτη αντοχή και την απαράμιλλη ανδρεία των μαχητών του ΔΣΕ, που μέσα σε πολλές στερήσεις, κακουχίες και αντιξοότητες αγωνίζονταν για μια καινούρια λάΐκοδημοκρατική Ελλάδα.

Υγειονομική Υττηρεοία του ΔΣΕΣτη μεγάλη αυτή μάχη, σοβαρός ήταν ο ρόλος που

έπαιξε η υγειονομική υπηρεσία του ΔΣΕ.Η υγειονομική υπηρεσία διεξήγαγε μια συνεχή

πάλη ενάντια στο θάνατο, για ν' αποσπάσει ακό αυτόν τα παλικάρια που προσπαθούσε ν' αρπάξει.

Για ό,τι λοιπόν, αφορά τον υγειονομικό τομέα στο Γράμμο - Βίτσι, η προσωπική μου εμπειρία μου υπα­γόρευε σαν πολιτικό και επιστημονικό χρέος να γράψω αυτό το “ ειδικό” χρονικό. Αλλά πριν μπω στην εξιστόρηση αυτών που θα ακολουθήσουν, θέλω να υπογραμμίσω εδώ. σύντομα, μερικές από τις παρατηρήσεις και τα διδάγματα που έβγαλα σαν υπεύθυνος χειρούργος γιατρός του κεντρικού χει­ρουργείου του Γράμμου - Βίτσι, από τις μάχες που διεξήχθηκαν στις περιοχές των δύο αυτών βουνών:

Α) Η οργάνωση της υγειονομικής υπηρεσίας στο Γράμμο και το Βίτσι, μέσα σε απίθανες συνθήκες ανυπαρξίας των πάντων, εξασφάλιζε, σε θαυμαστό βαθμό, την περίθαλψη των τραυματιών και αρρώ­στων και πετύχαινε τη θεραπεία και το γρήγορο γυ­ρισμό τους στις μονάδες τους.

Β) Η θνησιμότητα τραυματιών από κατάγματα κρανίου, που χειρουργήθηκαν στο Γράμμο - Βίτσι και Καϊμακτσαλάν, έφτασε μόνο στα 10%, σε σύ­γκριση με κείνη της περιόδου του Δεύτερου Παγκο­σμίου πολέμου (1939-1944), που ήταν 25-45%, και του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου (1914-1918). που ήταν 80%. f

σελίδες για τχ\ ΔΣΕ ΕΘΝΙΚΗ ΑΝΤΙΣΤΑΤΗ

Γ) Ί α 22% των τραυματιών μας γύρισαν στα τμή­ματά τους σε 15 μέρες, τα 55% σε ένα μήνα και ξανα- πολέμησαν τον εχθρό και μόνο ένα 2% έμειναν μόνι­μα ανάπηροι.

Δ) Αλλά το πιο εκπληκτικό, το, πάνω απ’ όλα, στοιχείο ηθικής ανωτερότητας και δίδαγμα ηρωι­σμού και θαυμασμού στον υγειονομικό τομέα του Γράμμου - Βίτσι, ήταν το ασύγκριτο, το απαράμιλλο, το απίθανο, κυριολεκτικά, φαινόμενο αντοχής στο σωματικό πόνο και έξαρσης στην ηθική σφαίρα, ο αγωνιστικός ενθουσιασμός των τραυματιών και ασθενών, που, μέσα στους κρότους της μάχης και τους πάγους και τα χιόνια του χειμώνα, έφταναν στα χειρουργεία του Γράμμου και του Βίτσι τραγουδώ­ντας επαναστατικά τραγούδια, με σπασμένα χέρια, πόδια και καταματωμένα και παραμορφωμένα πρό­σωπα απ’ τα εχθρικά βόλια, και ανυπομονούσαν πότε να πετάξουν τους χειρουργικούς επιδέσμους και τις πατερίτσες τους για να ςαναγυρίσουν στη μάχη.

Οι ρίζες μιας τέτοιας αγωνιστικής έξαρσης βρι­σκόταν σε πολλούς απ’ τους κρίκους της ένδοξης αλυσίδας των νεότερων αγώνων του λαού μας για τη λευτεριά και την ανεξαρτησία-από το 1821 μέχρι το 1944. Ο Γράμμος και το Βίτσι, σαν τέτοιοι, περιέ­χουν αληθινά κάτι απ’ την'Εξοδο του Μεσολογγίου και το Σουλιώτικο'Επος, από την Αλαμάνα και το Χάνι της Γραβιάς του μεγάλου ’21. Και, ταυτόχρονα, κάτι απ’ το Φαρδύκαμπο και το Γοργοπόταμο, το Κούρνοβο και το Χαίδάρι και τις άλλες μάχες του ΕΑΜ - ΕΛΑΣ στα χρόνια της ένδοξης Εθνικής Αντί­στασης του 1941-1944. Κι αυτό το κάτι είναι ο θαυ­μαστός ηρωισμός τους. Και η θαυμαστή έξαρση των “ελεύθερων πολιορκημένων” τους, ήταν η νικητή­ρια κραυγή: “Λέραααα!...” ενάντια στη χτηνώδη υλική υπεροχή.

Και αυτή η ελληνική κραυγή έβγαινε όχι μόνο από τα πυρακτωμένα στήθη των υγιών μαχητών του Γράμμοί; και Βίτσι, μα και απ’ τα πυρέσσοντα χείλη των τραυματιών και αρρώστων μαχητών και μαχη- τριών του εφεδρικού - υγειονομικού Γράμμου και Βίτσι, των νοσοκομείων τους, απ’ όπου, αντίβόγγων κα οιμωγών, αναπεμπόταν η ελληνική κραυγή: “Λευτεριά ή θάνατος! Ζήτω ο ΔΣ Ελλάδας!” .

Όπως και στο κίνημα της Εθνικής Αντίστασης (1941-1944), έτσι και στο σκληρό αγώνα του ΔΣΕ (1946-1949). ενάντια στους ξένους ιμπεριαλιστές και τη ντόπια αντίδραση, μεγάλες υπηρεσίες προσέ- φεραν και πολλοί αριστεροί και προοδευτικοί για­

τροί της χώρας. Και είναι ιστορικό πολιτικό χρέος να ιστορηθεί και μνημονευθεί αυτή η δράση των για­τρών - αγωνιστών του δεύτερου αντάρτικου αγώνα, οι πολύτιμες υπηρεσίες και το υψηλό επιστημονικό - πολιτικό έργο που προσέφεραν κάτω από φοβερές συνθήκες, πολλές φορές λίγα μέτρα από την πρώτη γραμμή του πυράς, όπου έστηναν τα πρόχειρα και χωρίς τα στοιχειώδη ιατροφαρμακευτικά μέσα χει­ρουργεία τους. για να σώσουν απ’ το θάνατο δεκάδες τραυματίες μαχητές και μαχήτριες του ΔΣΕ. Ήταν αληθινά ένα μικρό'Επος το έργο τους. κοντά στο με- γάλοΈπος που έγραψε με το όπλο στο χέρι ο ΔΣΕ στα πεδία των μαχών ενάντια στον εχθρό, για τη δη­μοκρατία και την ανεξαρτησί α της πατρίδας.

II αναφορά σ’ αυτό το πολύτιμο έργο των γιατρών του ΔΣΕ, που υπήρξα κι εγώ ένας απ’ τους εργάτες του·, θεωρώ πως είναι μια χρήσιμη προσφορά στον αγώνα του λαού μας, και μια “πρώτη ύλη” για τον ιστορικό, που σήμερα ή αύριο, θα ασχοληθεί με τη συγγραφή της ιστορίας αυτής της φάσης του λαϊκού αγώνα στη χώρα μας. Το σύντομο τούτο χρονικό, που δεν αποτελεί παρά μόνο μια μικρή πτυχή του έργου και του αγώνα των γιατρών του ΔΣΕ, και που δεν έχει. φυσικά τις αξιώσεις ενός λογοτεχνικού κει­μένου, θέλω να ελπίζω ότι θα σταθεί ένα μικρό βοή­θημα ενημέρωσης του αναγνώστη πάνω στις σκλη­ρές συνθήκες και το κλίμα έξαρσης του αγώνα του ΔΣΕ, ένα κίνητρο και για άλλους συναδέλφους και συναγωνιστές του ΔΣΕ να γράψουν τις δικές τους αναμνήσεις και, ταυτόχρονα, ένα αφήγημα που θα διδάξα και θα φρονηματίσει τη σημερινή και την αυ­ριανή νέα γενιά.

Αφιερώνω το μικρό τούτο πόνημα σαν μια ελάχι­στη έκφραση τιμής σ’ όλους τους γιατρούς - αγωνι­στές του ΔΣΕ, και όλου του λαϊκού αγώνα στην πα­τρίδα μας. Παρακαλώ τον'Ελληνα αναγνώστη, να δείξει κατανόηση και επιείκεια για όλες τις nr/όν ελλείψεις του.

Με την ευκαιρία αυτή εκφράζω το θερμό μου ευ­χαριστώ σ’ όλους όσοι με βοήθησαν στην προσπά- θειά μου αυτή.

Δρέσδη, Ιούλης 1974, Γϊώργης Τζαμαλούκας

Στις γραμμές του ΔΣΕ Πορεία για το Γράμμο

Το φθινόπωρο του 1947, έφυγα από το Μπούλκες, μαζί με μια ομάδα από 15Έλληνες κομμουνιστές. Μπήκαμε ένα βράδυ σ’ ένα μικρό αυτοκίνητο και κα-

'ΞΝΑΡΗΣ - ΜΑΡΤΗΣ 2010 σελίδες για το ΔΣΕ•-ίινϋήκαμε προς

* · Λλ6ανία. Το α«-* ·:.νητο ήταν κλεΐ- *· . για να μη φαινό-

Καθόμασταν . " απανωτοί, και - είχαν συστήσει . μιλούμε.Καθώς ήμασταν

οιμωγμένοι σαν ■ ; σαρδέλες και

".νε πολλή ζέστη., σα να αναπνέω

σκολα. Παρακα- ·.·;■■. σα τους συντρόφους ν" ανοίξουν λίγο το μου- σι:..ά. που σκέπαζε το αυτοκίνητο, να πάρουμε

" αέρα. αφού ήταν νύχτα και κανείς δεν μας •ν.επε. Στάθηκε αδύνατο. Αλλά κι εγώ δεν μπο-

:: σα άλλο να υποφέρω. Κινδύνευα να πεΟάνω ■ ασφυξία. I Ιετάχτηκα όρθιος, άνοιξα λίγο το

- σαμά κι άρχισα να αναπνέω βαθιά. Οι άλλοι. _ως. με τραβούσαν να καθίσω κάτω. Επέμενα

* : μου ήταν αδύνατο να υποφέρω αυτή την ατμό- ' · αρα. και τους είπα ότι. αν ήθελαν να φτάσω ζω-: νός και να βοηθήσω το ΔΣΕ. έπρεπε να μ' αφή-

- ν να βγάζω έξω κάθε λίγο το κεφάλι μου. Τελι- : συμφώνησαν.-'αύμασα την πειθαρχία και την αντοχή των συ-

:ρόφων μου.Ήμειναν όλοι ακίνητοι στις θέσεις ' :. παρά το γεγονός ότι η ζέστη ήταν ανυπόφορη <αι δεν υπήρχε καθόλου καθαρός αέρας.

Κάποτε φτάσαμε στα ελληνο-αλβανικά σύνορα, περάσαμε οδοιπορούντες κρυοά και μπήκαμε

■:: Γράμμο. Ηίναι αδύνατον να περιγράψω τη συ- ·;ίνηση που ένιωσα, όταν πάτησα το χώμα της πα-

*: .;ας, ύστερα από τόσα χρόνια αναγκαστικής ξενα-

Η πορεία στο Γράμμο ήταν δύσκολη. Βαδίζαμε -: ό τη νύχτα μέσα από μονοπάτια και δάση. Περ-

σαμε από ποτάμια. Ανηοορίζαμε και. κατηφορι-- .:αε αδιάκοπα, κι εγώ. όπως ήμουν ασυνήθιστος

τέτοια, δεν μπορούσα να ακολουθήσω τους άλ- " ς συντρόφους μου και σε κάποια στιγμή τους ί '.σα.Εκείνοι, τότε, σταμάτησαν και άρχισαν να με ψά-

χνοι ν. δεξιά και.αριστερά. Ιδιαίτερα έψαχνε και• ησυχούσε ο οδηγός, που είχε ειδική αποστολή να

. ε συνοδεύσει ως το Αρχηγείο του Δημοκρατικού- ::ατού.Ύστερα από πολλή ώρα. ξαναβρεθήκαμε

και αρχίσαμε να βαδί­ζουμε πιο σιγά, ώστε να μη χαθούμε.

Tu χαράματα, φτά­σαμε σ’ ένα μικρό χωριό, με λίγα σπίτια, χωμένα μέσα στα δάση του Γράμμου. Εκεί μείναμε όλη την ημέρα, για να μη γί­νουμε αντιληπτοί από τον εχθρό.

Ήταν Νοέμβρης 1947. Κι από εκείνη

την ημέρα ήμουν πια κι εγώ μαχητής του Δημοκρατι­κού Στρατού και άρχισα να συμμερίζομαι την τύχη όλων των ανταρτών που ζούσαν και αγωνίζονταν στα βουνά και τους κάμπους της πατρίδας μας. ενά­ντια στους ιμπεριαλιστές και την ελληνική αντίδρα­ση.

Ξεκινήσαμε και πάλι με το σούρουπο και από δρό­μους ανώμαλους, γεμάτους λάσπες και νερά, με αδιάκοπη ψιλή βροχή, και με συντροφιά μόνον έναν σύνδεσμο, φτάσαμε στο Αρχηγείο του ΔΣΕ. που βρι­σκόταν στην Πέτρα Μούκα του Γράμμου και στην πλευρά της Αετομηλίτσας (Ντέντσκο). μέσα σε δα­σώδη περιοχή.

Αφού ξεκουράστηκα μια μέρα, μου έδωσαν έναν σύνδεσμο για vu με οδηγήσει στο Γ ενικό Νοσοκο­μείο του ΔΣΚ. όπου θα αναλάμβανα υπηρεσία. Καβά­λα σ' ένα μουλάρι, έφτασα το βράδι της 25 Νοέμβρη 1947 στο χωριό Λυκόρραχη. Είναι ένα μικρό χωριό, με απότομους μικρούς δρόμους, και μοιάζει σαν ρα- χοκοκαλιά λύκου.

Εκεί, με μεγάλη μου έκπληξη, βρήκα το συνάδελ­φό μου χειρούργο Παναγιώτη Πετρόπουλο. που ρί­χτηκε στην αγκαλιά, μου, άρχισε να με φιλάει και να κλαίει από χαρά. Οι πρώτες του λέξεις ήταν να τον πάρω μαζί μου. να δουλέψει κι αυτός στο νοσοκο­μείο. Με τον Πετρόπουλο γνωριζόμαστε από την Αθήνα, όταν στις αρχές της κατοχής είχε έρθει να δουλέψει μαζί μου στο ίδιο νοσοκομείο, σαν επιμε­λητής. Ί ον Πετρόπουλο τον είχαν πιάσει οι μαχητές του ΑΣΕ στο στρατιωτικό νοσοκομείο τηςΈδεσσας. όπου υπηρετούσε σαν έφεδρος ανθυπίατρος, και τον είχαν φέρει στο Γράμμο. Το βράδι εκείνο, μείναμε μαζί στη Λυκόρραχη και μου διηγήθηκε πώς τον έπιασαν οι αντάρτες και όλες τις περιπέτειες του, ώσπου να φτάσει στο 1 ράμμο. }

Στο Βίτσι, 1948.0 γιατρός Τζαμαλούκας με τις νοσοκόμες Χριστίνα

Ππρούπη, Μορίκα Μττλιόνα και Σίμα Ζιώιη, μετά από χειρουργική επέμβαση

σελίδες για το. ΑΣΕ ΕΘΝΙΚΗ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ

Έφυγα την άλλη μέρα. αφού υποσχέθηκα στον Πε- τρόπαυλα ότι σίγουρα θα βρίσκεται κοντά μου. μόλις αναλάβω τη διεύθυνση του νοσοκομείου. Πίστευα ότι σύντομα (5α βρίσκομαι στο νοσοκομείο. Δυστυ­χώς, οι δρόμοι ήταν πολύ άσχημοι και το μουλάρι βά­διζε πολύ σιγά. ανάμεσα από μονοπάτια λασπερά, πέτρες, ανήφορους και κατήφορους, ανάμεσα από άγριες κορφές και απότομους γκρεμούς, που μόνον οι αντάρτες τα γυρνούσαν.

Καθώς πήγαινα καβάλα, βλέπω αριστερά μου μια απότομη χαράδρα. Και καθώς σκεφτόμουν ότι μπο- ρεί να πέσω, ένιωσα ξαφνικά το ζώο να γλιστράει τον κατήφορο. Ευτυχώς, πρόλαβα και πήδησα έγκαι- pu από την άλλη πλευρά του δρόμου.'Επεσα. όμως. μέσα σε λάσπες και νερά.

Ύστερα από αυτή τη λαχτάρα, δεν ήθελα πια να ανέβω καβάλα και συνέχισα το δρόμο πεζός. Δυσκο­λευόμουν πολύ, γιατί και ο δρόμος ήταν άσχημος, αλλά και τα παπούτσια που φορούσα ήταν για την πόλη και όχι για τα βουνά. Πολλές φορές, εκεί που βάδιζα κολλούσαν στη λάσπη και έμεναν μέσα. Πε- ράσαμε από τα χωριά Χρυσή, Πευκόφυτο, με κατεύ­θυνση το Μυροβλήτη. τη Γρούσια, τον Αγιο Ζαχα­ρία και, τελικά, το Πάλιοχώρι. όπου, μέσα σε δάσος, βρισκόταν και το νοσοκομείο.

Περιπλανηθήκαμε όλη την ημέρα, χωρίς να μπο­ρούμε να βρούμε πού ακριβώς ήταν το νοσοκομείο. Η θέση του ήταν μυστική και ο σύνδεσμος δεν ρώτη­σε, όταν ξεκινήσαμε, πού ακριβώς βρίσκεται. Ο δύ­σκολος δρόμος εξακολουθούσε με βραδύ ρυθμό. Στο μεταξύ άρχισε να χιονίζει και να νυχτώνει. Περιπλα­νιόμασταν σε σκοτεινό δάσος και πολλές φορές στα- ματήσαμε για να προσανατολιστούμε. Ευτυχώς, μετά από 3 ώρες, συναντήσαμε έναν αντάρτη, που ανήκε στη φρουρά του νοσοκομείου και είχε βγει πε­ριπολία στην περιοχή. Εξηγήσαμε το σκοπό μας. και αυτός μας έδειξε την κατεύθυνση.Έτσι. στις 26 Νο­έμβρη 1947, στις 11 η oopu το β()άδυ. ύστερα από τό­σους κόπους και περιπλανήσεις, φτάσαμε στο νοσο­κομείο, που βρισκόταν σε περιοχή δασώδη, με πεύκα μεγάλα, κάτω από ένα βράχο.

Ο σύνδεσμος ζήτησε τον υπεύθυνο του νοσοκο­μείου. Παρουσιάστηκε μία γυναίκα, που συστήθηκε με το όνομα Μαίρη Γρηγοριάδου και σαν υγειονομι­κός υπεύθυνος, κάτω από την επίβλεψη του αρχία­τρου Ν. Σακελλαρίου. Στο νοσοκομείο γνώρισα τον φοιτητή της Φαρμακευτικής, Γιώργη Ρωσικόπουλ.ο, που είχε το φαρμακευτικό τμήμα, τον Στύλο Σαραφί- όη, που ήταν υπεύθυνος για την κατασκήναιση και

τη μεταφορά των τραυματιών, μερικές νοσοκόμες (Ολγα Καραμάνου. Γιαννούλα Γιαννάκη.Όλγα Κα- ραλή. Νικίτσα και Κούλω). τον επίτροπο Μηνά, καθώς και τους συντρόφους Ηλία Κουφονδάκη. Γιωργίτσα Μπαρμπακίτσου και άλλους.

Οι άντρες έμεναν όλοι μέσα σ' ένα μεγάλο αντί­σκηνο. Η Μαίρη και οι νοσοκόμες έμεναν σε μια μικρή ξύλινη καλύβα. Τέτοιες καλύβες χρησιμοποι­ούνταν για τους αρρώστους και τους τραυματίες.

Εκείνη η στιγμή θα μείνει για μένα αξέχαστη. Βρι­σκόμουνα ανάμεσα σε συντρόφους. μαχητές του Δη­μοκρατικού Στρατού. Λλλά και εκείνοι δεν μπορού­σαν να κρύψουν τη χαρά τους που έβλεπαν έναν για­τρό ανάμεσα τους. Δεν ήξεραν το όνομά μου, γιατί πε- ρίμεναν έναν γιατρό αιχμάλωτο (τον ΙΊετρόπουλο).

Όταν τους μίλησα και έμαθαν το όνομά μου και όταν τους είπα ότι ερχόμουν από το εξωτερικό για να υπηρετήσω στο ΑΣΕ. η χαρά τους ήταν απερίγραπτη.

Άρχισαν να με ρωτούν διάφορα πράγματα και η φι­λική κουβέντα μας τράβηξε πολύ. Ρωτούσα κι εγώ να μάθω για τη ζωή τους. που από δω και μπρος θα ήταν και δική μου ζωή. Και πρέπει να πω ότι η πρώτη αυτή βραδιά δεν ήταν και τόσο ευχάριστη, από την άπουη της ανάπαυσης. Ίο νοσοκομείο, με τιςδιάφο- ρες ξύλινες καλύβες του, βρισκόταν σε ύψος 1.800 μέτρων. Είχε ρίξει κιόλας αρκετό χιόνι και στην κα­λύβα που με πήγαν να κοιμηθώ έκανε αρκετό κρύο.

Οι αντάρτες, για να ζεσταίνονται, άναβαν φωτιά, με χλωρά πεύκα, που έβγαζαν πολύ καπνό και έκα­ναν λίγη ζέστη. Επίσης, για φωτισμό χρησιμοποιού­σαν κομμάτια ξερά. από πεύκο, αυτά που τα λένε δαδί. που έβγαζαν κι αυτά αρκετό καπνό και έδιναν λίγο φωτισμό. Χρησιμοποίησα κι εγώ την ίδια θέρ­μανση και τον ίδιο φωτισμό. Λλλά το πρωί είδιι ότι ήμουν κατάμαυρος από τον καπνό και το σάλιο που έφτυνα ήταν κι αυτό μαύρο. Όλη τη νύχτα είχα ανα- πνεύσει αυτή την καπνιά. Από το άλλο βράδυ κατάρ­γησα το φωτισμό με το δαδί. αλλά το πρωί πάλι ξη­μέρωσα μαύρος από την καπνιά των χλωρών πεύκων που έκαιγα για να ζεσταθώ στην καλύβα μου.

Στις 27 Νοέμβρη 1947. ήρθε στο νοσοκομείο αυτό του ΔΣΕ ο συνάδελφος αρχίατρος Νώντας Σακελλα- ρίου. Συνοδευόμενοι από τη Μαίρη Γρηγοριάδου, επισκεφθήκαμε τους τραυματίες k u i τους άρρω­στους αντάρτες στους “ θαλάμους’’. Οι θάλαμοι αυτοί ήταν χαμηλές και σκοτεινές καλύβες, και οι άρρωστοι ήταν ξαπλωμένοι στο έδαφος, χωρίς κρεβάτια».

Συνεχίζεται...

ΑΠΡΙΛΗΣ - ΙΟΥΝΗΙ 2010 σελίδες για το ΔΣΕΓΙΩΡΓΗ ΤΖΑΜΑΛΟΥΚΑ:

«Ενάντια σιο θάνατο στο Γράμμο και το Βίτσι

Μέρος 2ο

«Ψυχολογική»θεραπεία

«Αφού παρέλαβα ίο νοσοκο­μείο, ρώτησα το c l , άδελφο Σα- κελλαρίου για τγ Βεααπεία των τραυματιών και των αρρώστων. Δηλαδή, τι μέσα και φάρμακα χρησιμοποιούν. Μου απάντησε, με φανερή λύπη, ότι για την ώρα τα φάρμακα που είχαμε στη διά­θεσή μας ήταν ελάχιστα. Με πολλές δυσκολίες βγάζαμε πότε πότε από τις πόλεις. Κύριος εφο- διαστής μας, και στα φάρμακα, όπως και στα όπλα και τα πυρο- μαχικά, ήταν ο αντίπαλος, που στις διάφορες συγκρούσεις και μάχες μαζί του τα άφηνε όλα και το έβαζε στα πόδια.

Την ημέρα αυτή άρχισα να σχη­ματίζω μια καθαρή και συγκεκρι­μένη εικόνα για τις δυσκολίες του αντάρτικου. Αφησα για την ώρα στην άκρη τη χειρουργική κι άρχισα να ασκώ γενική ιατρική. Έκανα καθημερινή “ψυχολογική” θεραπεία στους τραυματίες και αρρώστους αντάρτες. Άνοιγα μαζί τους συζήτηση πάνω σε πο­λιτικά θέματα. Τους έκανα διά­φορες ομιλίες για ιατρικά ζητή­ματα. Τους μιλούσα για την αρ­ρώστια τους, και για τα τραύματά τους και, με τα ελάχιστα φάρμα­κα, και τη βοήθεια του οργανι­σμού, σιγά σιγά οι άρρωστοι και οι τραυματίες θεραπεύονταν.

Άρχισα να προσαρμόζω και την ιατρική μου στον παρτιζάνικο τρόπο ζωής. θυμάμαι ότι σαν θε­ραπευτικό μέσο για διάφορους

(Απόα VQU . "σ εις του αγώνα)»

πό.: _; :.:πς:μοποιούσα μια π έ ::: Ζ^-'" την έβαζα στη φωτιά Γ-” - ' ,ονταναρκετά,την τα' ; : ε. ; τανί και την τοπο­θε:: . : · : αεοος που πονού- σε - Ζε:*η ανακούφιζε τον πόνο - ίεοαπεία” αυτή έγινε πασί',-. και οι αντάρτες συ> : : ~ε δύονταν για τη “σύγ- χρον cnpuci.

Ε .: Ζ— . α ~ου πρόβαλε από τγ . : : ' £~ τακτικά ήταν το ζή- τ?ν: ::ων υγιεινής και κα- θορ«ττπ)ς

τ : διάστημα, αν και άλ­λα Ζ: ζζ.ιζ ταχτικά και πλενό- μο.·. -τορούσα καλύτερα, έ. _ r ; ζ·ζ, ούρα στο σώμα μου.Έ . c -: _. ανακάλυψα στο χιτώ- ν.: ■: ιαντελόνι μου ψεί­ρες : - :<ρατήθηκα. θυμήθη-

εξανθηματικό τύφο, που .. _ : : : γ ό Κρατικό Νοσοκο- _ε : "ε ; ; ά, και φώναξα αμέ- C-: : τους υπεύθυνους του .Όσο ·:.. ε ' j να τους μιλήσω για : : Ζ— ε"; ωείρας.

"ε .έτους φόβους μου.Ξ ~ - ε .αι συνηθισμένοι με * : - · :ε : αυτές συναγωνί- :~ :ε : ' ~ : j έχουν συνήθως οι ο.-—--.·: -ο. δεν πρέπει ναανη- OU]i 1-

Ξ_ :_: ■; ομως, πολύ. Εξήγη- : : : : ·■·..,οναμολυνθούμε ε~: :·: ?-^ατικότύφο καιβά- •-~_ε. -: :·—ζ το κλιβάνισμα των

Ο αντάρτες που έρχο- *; : * : . c-σοκομείο καθαρίζο-

■; εουχα τους έμπαιναν γ* : · re. ο και έπαιρναν άλλα

Το ίδιο έγινε και με το τ ο :γ _ _ · : του νοσοκομείου.

Βρήκαμε και μια μεγάλη σκάφη, όπου κάναμε το μπάνιο μας. Στο μεταξύ προμηθευτήκαμε και σκόνη Ντι-Ντι-Ντι. Αλλά, παρ’ όλα αυτά, βρίσκαμε πότε πότε και πάλι ψείρες. Τελικά γλιτώσα­με οριστικά από τα παράσιτα αυτά στο τέλος του 1948, όταν οργανώθηκε καλύτερα η υγειο­νομική υπηρεσία του ΔΣΕ και εί­χαμε σχετικά περισσότερα μέσα.

Αναδιοργάνωσητου νοσοκομείου

Με τον ερχομό μου, προσπά­θησα να πείσω το προσωπικό του νοσοκομείου για την ανάγκη της καλύτερης οργάνωσης των συν­θηκών ζωής και κατοικίας των αρρώστων και τραυματιών και την εξασφάλιση όσο γίνεται κα­λύτερων όρων υγιεινής. Ανεξάρ­τητα από το χρόνο θα μέναμε στο ίδιο μέρος, το νοσοκομείο έπρεπε να το οργανώνουμε σαν να μέναμε για πάντα εκεί.

Έτσι, καταπιαστήκαμε και φκιάσαμε αποχωρητήρια εκ­στρατείας, με σανίδες από πεύκα, ώστε να διατηρηθεί η κα­θαριότητα του χώρου. Διασκεύα- σαμε τις καλύβες - θαλάμους, που έγιναν πιο ευρύχωροι και άνετοι, αν και ο καιρός δεν μας ευνοούσε γΓ αυτό. Ο χειμώνας ήταν βαρύς και η θερμοκρασία έπεφτε πολύ κάτω από το μηδέν.

Κατασκευάσαμε ένα χωριστό ιατρείο με ξύλα κατάλληλα, καθώς και ένα μικρό χειρουργείο για τις πρώτες βοήθειες και τις μικρές επεμβάσεις.

Χάρη στην επίμονη αυτή προ- I

σελίδες για το ΑΣΕ ΕΘΝΙΚΗ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ

οπάθεια, οι αντάρτες και οι αντάρτισσες που αποτελούοαν το προσωπικό του νοσοκομείου άρχισαν να καταλαβαίνουν καλύ­τερα τους σκοπούς και την απο­στολή της υγειονομικής υπηρε­σίας και να καλυτερεύουν αδιά­κοπα τις συνθήκες ζωής και θε­ραπείας. Κάναμε μια επίμονη και συστηματική προσπάθεια για την εκπαίδευση των νοσοκομείων, ώστε να ανταποκρίνονται καλύ­τερα στη δουλειά τους για τη θεραπεία των τραυματιών και των αρρώστων.

Φυσικά, οι συν­θήκες επισιτισμού μας, την εποχή αυτή, ήταν άθλιες. Μονα­δικό φαγητό όλων μας ήταν το καθη­μερινό “κουρκού­τι”. Δηλαδή, αλεύρι βρασμένο με νερό, χωρίς αλάτι και λάδι.Και αυτή η διατρο­φή κράτησε ως την άνοιξη του 1949.

Ραδιοφωνικήέκκληση

Στις 20 Δεκέμβρη 1947, έστει­λα από το Γράμμο στο ραδιοφω­νικό σταθμό του ΔΣΕ '‘Ελεύθερη Ελλάδα” την ακόλουθη έκκλησή μου προς τους συναδέλφους μου Έλληνες γιατρούς στην Ελλάδα και στο εξωτερικό:

''Διαμένοντας επί χρόνια στο εξωτερικό και μακράν της πατρί- δος μου, έβλεπα πως η ελευθε­ρία και η ανεξαρτησία εξαφανίζο­νταν και με τη βοήθεια κατ’ αρχός των Άγγλων και μετά των Αμερικανών ιμπεριαλιστών εγκα­θίστατο ένα δικτατορικό καθε­στώς, υπό ανθρώπων οίτινες έδρασαν κατά την διάρκεια της

γερμανικής κατοχής. Οι δωον :- γοι αυτοί, αντί να ευρίοκοντ: στις φυλακές, τουναντίον έα~: - ναν εις εξορίαν και ξερονήσια ·3 εξετέλουν τους α^ωνίστάς τ-: Εθνικής Αντιστάσεως, οίτ.. £ : είχαν ως μοναδικόν ακοπό ~~ ■ απελευθέρωση της πατρίδα: από τους κατακτητές και τηδη~- ουργία ελεύθερου, ανεξάρτη::. δημοκρατικού κράτους. C Αγ'/λοαμερικάνοι ιμπεριαλισ τ·:

δεν είδαν με καλό μάτι τη συμφι­λίωση του λαού μας και για τους ιδιοτελείς σκοπούς τους βοη­θούσαν μια αντιδραστική μειο­ψηφία να μετατρέψει την Ελλά­δα σε αποικιακό κρότος υποταγ­μένο οικονομικώς και πολιτικώς σ'αυτούς.

Το δράμα της πατρίδας μου συνεχίζεται με μεγαλυτέραν σκληρότητα γεγονός που ανά­γκασε πολλούς Ελληνες πατριώ­τες να πάρουν το δρόμο του βου­νού και να μάχονται για την απε­λευθέρωση της πατρίδας. Τους ολίγους κατ’ αρχάς αντάρτες σιγά σιγά ακολούθησαν άλλοι συ­μπατριώτες και σήμερα ο ΔΣΕ αριθμεί αρκετές χιλιάδες μαχη­τές και έχει γίνει σοβαρή και επι­κίνδυνη δύναμη για τον εχθρό.

5ten; τας τον εμφύλιο πόλεμο : " ΐ πιο σκληρός, αποφάσι-

ζ: ■ <ατεβώ στην ελεύθερη £ ; : : για να καταταχθώ στο

:ατικό Στρατό ως εθελο- —ς <α να βοηθήσω ως ιατρός

■... οωικώς μαχόμενους μαχη- -:: Και να συμβάλω στην

.-Όθεσητηςαπελευθέρω- : ~ατρίδας και στο διώξιμο -? οιαλιστών κατακτητών . επαναφορά της δημο­

κρατίας στην πατρί­δα μας.

Δι’ αυτό, απευθύ­νομαι στους συνα­δέλφους μου και στους άλλους πα­τριώτες του εξωτε­ρικού και της Ελλά­δας, όπως έλθουν και αυτοί για να βοη­θήσουν το Δημο­κρατικό Στρατό για την απελευθέρωση της πατρίδας. Ήλθεν η ώρα όπου κανείς δεν μπορεί να ταλα-

. . : ·:αι να τηρεί παθητική —; — Γ οι πρέπει να δράσουν : . ; ~τις τάξεις του Δημο-

Ιζοατού. Δ ί αυτό όλοι : _ ; ελευθερίας και της : . : : ας ας ακολουθήσουν ν . -. ϊτικήπρόσκληση του : : του Δημοκρατικού ,π -,τ _ ί. ~ . -

Μεταφερόμαστε οε χωριό

I ; "οοχωρούσε ο χειμώνας, : : : : :<■ Όοτερος γινόταν, και t£ Ξυσκολίες καταφέρ-

£Ξααφαλίσουμε λίγη tc : jc νοσηλευόμενουςκαι, ' : - ■ οσωπικό του νοσο- KCv γ :. ■" : χε ακόμα κίνδυνος V ζ~~. · : t o l j e εντελώς, γιατί 6pic*:.. r Γτε αττανω στα βουνά,

Γιατροί και νοσοκόμες \w &ΙΕ δήαικ αίμα για to σώα ο.».α - . -

ΑΠΡΙΛΗΣ - ΙΟΥΝΗΣ 2010 σελίδες για το, A l t

σε ύψος 1.80C μετοω.. όπου τα χιόνια ήταν πολλά ο :α μονοπά- τια είχαν γίνει σχεδό, αδ .άβατα,.

Έτσι, στις αρχές .Ιεκέμβρη, επικοινώνησα τηλεφωνικά με το γιατρό Βασίλη Δαδαλιάρη, που προκάλεσε διαταγή του Γενικού Αρχηγείου να μετακινηθεί το νο­σοκομείο στο χωρίο Χρυσή, ένα από τα μικρά ακατοίκητα χωριά του Γράμμου.

Γ ία να προετοιμάσουμε καλά τη μετακίνηση, πήγαν στη Χρυσή ο μπαρμπα-Λιας Κουφουδάκης, ο Στύλος Σαραφίδης και μερικοί άλλοι συναγωνιστές, που κατα­πιάστηκαν να επισκευάσουν με­ρικά σπίτια, γιατί τα περισσότερα ήταν μισοκατεστραμμένα.

Τελικά, στις 22 Δεκέμβρη1947, άρχισε η μεταφορά του χειρουργείου, των τραυματιών και των αρρώστων, με πολύ με- γάλη δυσκολία. Το χιόνι ήταν ένα μέτρο και σε ορισμένα σημεία έφτανε ως τα δύο μέτρα. Πιο δύ­σκολα απ’ όλους βάδιζα εγώ, που ήμουν ασυνήθιστος από χιόνια και τέτοιους κατσικόδρομους. Έπεφτα συνεχώς και υπήρχε κίν­δυνος να κατρακυλήσω σε κανέ­να γκρεμό, καθώς το χιόνι ήταν παγωμένο και γλιστρούσε φοβε­ρά.

Κατάκοποι, ύστερα από πολ­λές ώρες δύσκολη πορεία, φτά- σαμε, επιτέλους, στο χωριό Χρυσή. Εκεί μας περίμεναν πέντε σπίτια, συγυρισμένα και περιποιημένα από το χέρι του αξέχαστου μπαρμπα-Λια Κου- φουδάκη, που ήταν, κοντά σ’ όλα τ’ άλλα, και άξιος νοικοκύρης.

Παλιός aywwcmfc ο μπαρμπα- Λιας Κουφουδάκης, ήταν έμπει­ρος σε πολλά ζητήματα. Είχε αρ­κετές γνώσεις φαρμακευτικής, γΓ αυτό και διηύθυ.νε το φτωχό μας φαρμακείο, με βοηθούς τον

Ρωσ.·:~'. ·: <α. τον Στύλο Σα- pacp.: I : αγαπούσαμε και σ εβο_::- :: : ..'ταρμπα-Λια, γι! αυτό - γ. · : "~εφτε στα χέρια μας a " ,ο λάδι, φυλάγαμε ιδια.τε: ~ -: δ.. αμε στο «γέρο» μας.

Με : ■ ε:γαλεία μπορέσαμε να ε Ξ: -: a αουμε, οργανώσα­με ε·: .~ :'- _^δες χειρουργείο, μ ε .- : .- , cue τους Ρωσικό- ποι : ·: Στύλο Σαραφίδη. Επί­σης. : ανεξαμε ορισμένες αν: αΐ'.ααες. που εξαιτίας των τρα-_:*_. τους δεν θα μπορού­σα. : Ια α^άρουν μέρος στη μσχ~ ·: α: = ίσαμε να τις ειδικεύ­ομε .εαακομες. Να τις μαθαί- vot-ε τα χειρουργικά εργαλεία, την :~:α:ε.ρωσή τους και τον τρ:_ : μπορούσαν να μας δοττ' ; στις εγχειρήσεις.

, :τε:α. αυτή η ειδίκευση vcc: J πήρε too συστημαν- κή μχ<;-. Αρχίσαμε να τις διδά­σκαμε ατοιχεία υγιεινής και ια- τρ : . : —λείας και θεραπείας τL' - τ: :.„άτων και των διαφό- pc·. ασθενειών και, ταυτόχρονα, :.ς βαζαμε να εφαρμόζουν πρα- :.τ · α α-τα που μάθαιναν μέσα στ: .οσοκομείο.Έτσι, σιγά σιγά, δ-αίΟοργήθηκε “Σχολή Νοσοκό-

. :~ου η μάθηση κρατούσε _ε : . τους δύο μήνες κάθε φορά. Γα · α διδάξουμε ανατομίαχρησι­μοποιήσαμε έναν ανθρώπινο σ<ελετό. ~ου πήραμε κρυφά από :ο “<:.„"τήοιο” του χωριού. Αυτό ΒοΓθησε ~ολύ. γιατί οι μαθητεύ­ομε, ες έβλεπαν τη συγκρότηση του ανθρώπινου σκελετού.

Το ορεινό χειρουργείο στη μάχη της ΚόνιτσαςΣτις 23 Δεκέμβρη 1947, ύστε­

ρα απο διαταγή του Γενικού Αρχηγείου, πήρα μαζί μου 20 νο­σοκόμες και ξεκίνησα για τη

μάχη της Κόνιτσας, που θ! άρχιζε την παραμονή των Χριστουγέν­νων. Ήταν η πρώτη μεγάλη επι­θετική ενέργεια του ΔΣΕ σε οχυ­ρωμένη πόλη.

Η Κόνιτσα, από τη φύση της, είναι πολύ οχυρή θέση. Έχει σε ημικύκλιο δουνά και δεσπόζει από πάνω της ο ορεινός όγκος του Προφήτη Ηλία. Ο αντίπαλος ήταν εκεί γερά οχυρωμένος και διέθετε ισχυρά μέσα πυρός (πυ­ροβολικό, ό^ους και βαριά πο­λυβόλα). Επίσης, είχε οχυρώσει με πολυβολεία την περιοχή της Πλάκας στα Β/Δ της πόλης. Μέσα στην πόλη της Κόνιτσας υπήρχαν ισχυρές δυνάμεις. Φα­νερό πως η μάχη θα ήταν σκληρή και, συνεπώς, θα είχαμε πολλούς τραυματίες, αφού εμείς θα κάνα­με επίθεση.

Περπατώντας δύο μερόνυχτα, με φοβερό κρύο και χιόνια, φτά- σαμε το βράδυ της 24 Δεκέμβρη1947 στο χωριό Αμάραντος, που βρίσκεται χτισμένο σε μια πλα­γιά, απ’ όπου φαινόταν το ύψωμα της Πλάκας, όπου θ’ άρχιζε τα χαράματα η επίθεσή μας.

Οι κάτοικοι του χωριού με δέ­χτηκαν με πολλή προθυμία. Είχε ανακοινωθεί, στο μεταξύ, ο σχη­ματισμός της Προσωρινής Δημο­κρατικής Κυβέρνησης, πράγμα που προκάλεσε γενικό ενθου­σιασμό. Αν παίρναμε και την Κό­νιτσα θα δημιουργούνταν, έτσι, μια σταθερή ελεύθερη περιοχή, απ’ όπου θα μπορούσαμε να κα­ταφέρουμε πιο σοβαρά και απο­φασιστικά χτυπήματα στον αντί­παλο.

Εγκαταστήσαμε σ’ ένα σπίτι το ορεινό χειρουργείο και προετοι­μάσαμε μερικά άλλα σπίτια για την υποδοχή των τραυματιών. Από την άλλη μέρα, 25/12/1947, άρχισαν να καταφθάνουν οι

σελίδες για το. ΔΣΕ ΕΘΝΙΚΗ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ

τραυματίες. Οι περισσότεροι είχαν ελαφρά τραύματα. Τους επιδέναμε και τους προωθούσα­με προς το νοσοκομείο στη Χρυσή, για παραπέρα θεραπεία. Υπήρχαν, όμως, και πολλές περι­πτώσεις με βαριά τραύματα που αναγκαστήκαμε να κάνουμε χει­ρουργικές επεμβάσεις επιτόπου.

Το ορεινό χειρουργείο λειτούρ­γησε, έτσι, στην πρώτη γραμμή του πυρός. μέχρι τις 9 Γενάρη1948 που έληξε η μάχη της Κόνι­τσας και γυρίσαμε πίσω στο νο­σοκομείο, στο χωριό Χρυσή του Γ ράμμου.

Ύστερα από μερικές μέρες, δεχτήκαμε ξαφνικά, πρωί πρωί, αεροπορική επίθεση του εχθρού. Τα αεροπλάνα έριξαν μέσα στο χωριό πολλές βόμβες και ρουκέ­τες και μυδραλιοβόλησαν από πολύ χαμηλό ύψος τα σπίτια. Την ώρα αυτή είχαμε συνέλευση του προσωπικού του νοσοκομείου. Ήμασταν όλοι συγκεντρωμένοι σ’ ένα σπίτι και δεν προλάβαμε να κρυφτούμε στα πρόχειρα κατα­φύγια που είχαμε. Ευτυχώς, δεν είχαμε κανένα θύμα. Μόνο μια βόμβα, που έπεσε έξω από το σπίτι που συνεδριάζαμε, γκρέμι­σε ένα μέρος της γωνιάς και με­ρικοί χτυπήθηκαν ελαφρά από τις πέτρες και τους σοβάδες που έπεσαν. Ένας που τραυματίστη­κε σοβαρότερα στο θώρακα υποβλήθηκε, αμέσως, σε χει­ρουργική επέμβαση και σώθηκε.

Φθάνουν ενισχύσειςΣτο νοσοκομείο δουλεύαμε

εντατικά. Οι μάχες και οι συ­γκρούσεις με τον εχθρό γίνο­νταν, σχεδόν, καθημερινές, και στο νοσοκομείο κατέφθαναν, συνέχεια, τραυματίες. Ήταν φα­νερή η ανάγκη να ενισχυθούμε με ιατρικό προσωπικό.

Στις 20 Γενάρη 1948. :c βράδυ, ήρθε στο νοσοκομε.: : χειρούργος Πετρόπουλος, nc w: αντάρτες είχαν αιχμαλωτίσε.. _ - ρίτερα στο Στρατιωτικό Νσσοκ: - μείο τηςΈδεσσας. Ο Πετρό~: λος έμεινε μαζί μου και έκο. · χειρουργικές επεμβάσεις. Ac. - λευε με συνείδηση και έκανε: - μπορούσε για να θεραπεύω τους τραυματίες αντάρτες.

Σε λίγες μέρες, ήρθε στο . σοκομείο και ο παθολόγος Ιζι - φανίδης.Ήταν πολύ πεινασμ:- νος και ζήτησε αμέσως να φάε, Παράγγειλα να του φέρουν έ . : μπούτι ψητό. Ο άνθρωπος δεν: : πολυπίστεψε, με κοίταξε ερωτ- ματικά, ετοιμάστηκε, όμως, για το μεγάλο φαί. Και τι απογοήτευ­ση ήταν εκείνη όταν είδε το μι- κροσκοπικό μπουτάκι από σπουργίτι (ήμουν μεγάλος κυνη­γός σπουργιτιών και υπήρχαν ακόμα κάμποσα κομμάτια από το πρωινό κυνήγι). Η απογοήτευση του γιατρού, μαζί και η πείνα του. διαλύθηκαν με ολόκληρη τηγανιά σπουργίτια με αυγά... Μετά, ο γιατρός Στεφανίδης ανέλαβε την παρακολούθηση των αρρώστων ανταρτών και πολύ συχνά πήγαι­νε και στα χωριά να προσφέρει ιατρική βοήθεια στους άρρω­στους κατοίκους.

Το Φλεβάρη του 1948, με προ­οπτική των επιχειρήσεων που θα διεξάγονταν στο Γράμμο την άνοιξη και το καλοκαίρι, αποφα- σίστηκε η μεταφορά του νοσο­κομείου στο χωριό Γιαννοχώρι, που βρίσκεται στο κύριο όγκο του Γράμμου, προς την κατεύ­θυνση του Βίτσι. Εκεί, οργανώ­σαμε ακόμα καλύτερα την ιατρι­κή περίθαλψη των τραυματιών και των αρρώστων, που είχαν φτάσει περίπου στους 1.000. Οι χειρουργικές επεμβάσεις γίνο-

•ττ. -.α όχι μόνον την ημέρα, 1·.·: <αι τη νύχτα, με φωτισμό : -: ~ ,πες ασετυλίνης. Συχνά, ι ζ : : .ταν και κάτοικοι από τα

:ωριά, με διάφορες παθή- χ ; *·3ΐ τους εγχειρίζαμε. Πολ-• στα, έρχονταν και από _ . : ~ου ελέγχονταν από τον

: . τ : : Ετσι, σιγά σιγά, έγινε γνω- γ : · ; . το όνομά μου, και μια j . ; : ; συνάδελφος Σακελλαρί- χ . χ εφερε την εφημερίδα της r : : : ;λονίκης “Μακεδονία” , -:. :. ;αφε ότι ο γιατρός Τζαμα- :. ■:; ηρθε από τη Βιέννη και

: τους αντάρτες.Ξ_ ε 5ή το νοσοκομείο στο

; χώρι έγινε γνωστό και ~άντα ο κίνδυνος να μας

5α. :.;3:σουν τα αεροπλάνα του : ; τ : :.. αποφασίσαμε να μετα-

: : . _ε όλους τούς βαριά τραυ- : στο γειτονικό χωριό Μο-

και στο Γ ιαννοχώρι να— . : . , :υτοί που μπορούν να κι- 'τ : σε ώρα κινδύνου. Η με-

3ΤΟ Μονόπυλο γινόταν • . . . : :Λστε να μην αντιληφθεί ■: : ,γίνεται.

I ’ : -:>;ές Μάρτη, ο φοιτητής ' ' : : .κής Γιάννης Κότσιρας : -. ζ~ό το προσωπικό του νο- : : · : _ Ξ.ου και τοποθετήθηκε : : .. ι ,ονομικός στη 14η τα- ξ :: : - .".ΔΣΕ.

Ξ~ε5η το νοσοκομείο είχε μοι- :■' γ-: σε δύο χωριά, Γ ιαννοχώρι κα Μ: , οπυλο, ήμουν υποχρεω-

: πηγαινοέρχομαι από το ε1 : ::ο αλλο, καθημερινά. Σ ’ αιτ:: - : ..ετακινήσεις μου είχα, γ :. -; -χωριστό σύντροφο τον Pc :χ:πουλο, με τον οποίο είχα­με·, . c -ολύ καλοί φίλοι.

Σ-: ,,εταξύ, έφτασε στο νοσο­κομε.ο ο . ιατρός Κολοβός, που πα; ε Κζίε τους αρρώστους από παθ: ·.;. χα νοσήματα. Σε συνέ­χεια -; 9ε και ο γιατρός Αουκίδης

σελίδες για το, ΔΣΕΑΠΡΙΛΗΣ - ΙΟΥΝΗΣ 2010

(Λουκάς), που πάρε'· ζδε τραυμα­τίες που μετα::ε:: .ταν πια στο Μονόπυλο. Εγ _ε διαταγή του Γ ενικού Αρχηγ ί ; υ του ΔΣΕ, είχα τοποθετ-Έ-ε διευθυντής του νοσοκομείου I -\α στην ει­δική δουλειά το. . .ατρού θα έπρεπε τώρα να ε . 5,αφέρομαι για όλη την οργα. υ or και λει­τουργία του νοσοκομείου, για τη βελτίωση των συ. θηκών ζωής και θεραπείας τ χ . τραυματιών και άρρωστων ανταρτών.

Εκεί στο Μονόπυλο συστημα­τοποιήσαμε, ακόμα καλύτερα, το χειρουργείο. Φτιάσαμε και χωρι­στό ιατρείο, με πέντε τραπέζια για αλλαγές και για μικροεπεμβάσεις. Στο χειρουργείο ττο . νοσοκόμες οι αγωνίστριες: Χριστίνα Πετρού­λη, Μαρίκα Μηλιόνα. Σίμα Ζιώτη, και Κούλα (δυστυχώς δεν θυμού­μαι το επώνυμό της). Στον κλίβα­νο δούλευε ο Κρόκος Ζούπας. Με τα ζώα ασχολούνταν ο Πάνος. Ο Μήτσος και η Όλγα δούλευαν στο μαγειρείο. Και ο Γιώργος Ρω- σικόπουλος φρόντιζε για όλη την προετοιμασία των εγχειρήσεων. Πολιτικός επίτροπος του νοσοκο­μείου ήταν, στην αρχή, ο σ. Φωτά- κης, μετά ο σ. Μιχάλης Παπαδό- πουλος.

Οι αποστειρώσεις των εργαλεί­ων, καθώς και των στολών μας, γίνονταν με βρασμό. Φυσικά, το μέτρο ήταν πρωτόγονο, αλλά δεν είχαμε άλλες τεχνικές δυνατότη­τες. Σιγά σιγά ο εφοδιασμός σε φάρμακα γινόταν καλύτερος. Αρχίσαμε πια να διαθέτουμε, εκτός από σουλφαμίδες. και φια- λίδια με πενικιλίνες.

Την εποχή αυτή έπαθα, από υγρά αποστειρωμένα ρούχα, πε­ριφερειακή παράλυση του αρι­στερού προσώπου μου και για ένα διάστημα δεν μπορούσα να μιλήσω. Ευτυχώς, μέ μια θερα­

πεία με θερμά επιθέματα πέρα- σε.

Στο μεταξύ, ήρθε στο νοσοκο­μείο να δοηθήσει στη γενικότερη δουλειά μας η Φούλα Χατζηδάκη -Γορφυρογέννη, που ανέλαβε τη φροντίδα της εξασφάλισης της διατροφής των τραυματιών. Σκέα)θπκα άτι θα. ά,ιαν πολύ γρ\- σιμη σαν βοηθός μου, στο χει­ρουργείο. στη διάρκεια των εγ­χειρήσεων, και άρχισα να την παίρνω μαζί μου. Στην αρχή δεν άντεχε. Μόλις έβλεπε τα αίματα λιποθυμούσε. Σιγά σιγά, όμως, προσαρμόστηκε και με βοηθού­σε πολύ στις εγχειρήσεις. Απο­ρούσε και η ίδια πώς συνήθισε τόσο γρήγορα.

θυμούμαι μια πρωτοβουλία της Φούλας: Οργάνωσε την πα­ρασκευή γιαουρτιού σε ξύλινα δοχεία, από το γάλα των προβά­των που ήταν στη διάθεση του νοσοκομείου. Και, ομολογώ, ήταν το μοναδικό φαγητό που έτρωγα με πολλή όρεξη. Το για­ούρτι αυτό το έκοβε κανείς με το μαχαίρι, ήταν τόσο καλό και νό­στιμο. Επίσης, εξασφαλίσαμε καλή τροφή στους τραυματίες: κρέας, αυγά, κοτόπουλα,γάλα, γιαούρτι. Ταυτόχρονα, συνεχίσα­με τη νοσοκομειακή εκπαίδευση

ανταρτών και ανταρτισσών και αποχτούσςίμε, έτσι, ειδικευμένο προσωπικά που είχαμε μεγάλη ανάγκη. Ειδικεύσαμε, μάλιστα, και ορισμένες νοσοκόμες να κά­νουν νάρκωση τραυματιών για τις εγχειρήσεις·

Στο μεταξύ είχαμε κάνει κατα- Μεςκαγό me, δουλειάς κατά ειδι­κότητες τόσο των γιατρών όσο και των νοσοκόμων. Και, σχεδόν, κάθε βράδυ συνεδριάζαμε για να οργανώσουμε καλύτερα τη δου­λειά του νοσοκομείου.

Την ίδια εποχή, ο γιατρός Κο­λοβός τοΓΤοθετήθηκε γιατρός ταξιαρχίας και στη θέση του ήρθε ο γιατρός Νιτσόπουλος.

Ακριβώς τότε ήρθαν στο νοσο­κομείο αρκετοί αντάρτες και αντάρτισσίς, που είχαν ξεκινήσει από τη Ρούμελη και τη Θεσσα­λία, οι αντάρτες της ηρωικής πο­ρείας, όπως την είπαν, γιατί τρά­βηξαν πολλά ώσπου να φτάσουν στον προορισμό. Ήταν εξαντλη­μένοι από την πορεία και τις στε­ρήσεις. Πολλοί είχαν πάθει κρυο­παγήματα και μερικοί νεκρώσεις των δακτύλων των ποδιών τους. Σ’ όλους αυτούς, προσφέραμε ιατρική βοήθεια, και μερικούς χειρουργήσαμε».

Συνεχίζεται...

ΓΙΩΡΓΗ ΤΖΑΜΑΛΟΥΚΑ:

«Ενάντια στο θάνατο στο Γράμμο και το Βίτσι(Από αναμνήσεις του αγώνα)»

Μέρος 3ο

«Νέα Μετακίνηση

Στις αρχές του Μάη του 1948. καθώς πήγαινα από το Γιαννοχώρι στο Μονόπυλο, συνάντησα στο δρόμο τον Πολιτικό Επίτροπο του Αρχηγείου Δυτι­κής Μακεδονίας. Ερχόταν να με συναντήσει για να συζητήσουμε το ζήτημα της βελτίωσης της εγκατά­στασης του νοσοκομείου και της εξασφάλισης των τραυματιών και αρρώστων από τους αεροπορικούς βομβαρδισμούς.

Επειδή η εχθρική αεροπορία βομβάρδιζε συχνά όλα τα χωριά του Γράμμου, χωρίς να βρίσκει την ανάλογη αντίσταση από μέρους του ΔΣΕ. που δε διέθετε αεροπλάνα και αντιαεροπορικό πυροβολι­κό, αποφασίσαμε να μεταφέρουμε το νοσοκομείο σ’ ένα δασωμένο μέρος του Γράμμου, όπου θα είχε άφθονο τρεχούμενο νερό, που ήταν τόσο απαραί­

τητο για τις ανάγκες μας.Αφού κάναμε αναγνώριση του χώρου, καταλήξα­

με να εγκαταστήσουμε το νοσοκομείο κοντά στην παλιά θέση, κοντά στο Παλιοχώρι, μέσα σ’ ένα δάσος από πεύκα, έλατα και οξυές.

Ιτη Σχολή Νοσοκόμων, στο Βίτσι

ΙΟΥΛΗΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΗΣ 2010 σελίδες για το

Στην αρχή, το τεχνικό ουνερνείο του Αρχηγείου Δυτικής Μακεδονίας κατασκεύασε 6 ξύλινα οική­ματα. Σε συνέχεια, έφτιαξε άλλα 10 με πέτρα, μα­κριά το ένα από το άλλο. Έτσι, εξασφαλίσαμε, συνο­λικά, 16 ευρύχωρους και καλά φωτισμένους θαλά­μους, με κρεβάτια. Σ’ αυτά, τοποθετήσαμε χωριστά τους τραυματίες και χωριστά τους αρρώστους από διάφορα νοσήματα παθολογικής φύσης. Το συνερ­γείο κατασκεύασε ένα θαυμάσιο οίκημα για χει­ρουργείο, με 5 χειρουργικά τραπέζια, ένα φαρμα­κείο, ένα εργαστήριο για την παρασκευή φυσιολο­γικών ορών, στο οποίο τοποθετήθηκε σαν υπεύθυ­νος ο Γιώργος Ρωσικόπουλος, μερικά γραφεία για τις τεχνικές υπηρεσίες. Το μαγειρείο έγινε κάτω στο ποτάμι, σε αρκετή απόσταση από το νοσοκο­μείο, ώστε να μην είναι δυνατό να επισημανθεί από τους καπνούς του. Μετά, αξιοποιήσαμε ένα μικρό καταρράχτη, όπου τοποθετήσαμε μια μικρή ηλε­κτρογεννήτρια και το νοσοκομείο απόχτησε ηλε­κτρικό φως. Σε συνέχεια, εφοδιαστήκαμε με χει­ρουργικά εργαλεία, με αποστειρωτικό κλίβανο και οι εγχειρήσεις γίνονταν πια όχι μόνο πιο άνετα, αλλά και με περισσότερη ασφάλεια και επιτυχία.

Αφού ετοιμάστηκαν όλα αυτά, άρχισε ένα πρωί η μετακίνησή μας στο νέο νοσοκομείο. Πρώτος ξεκί­νησε ο γιατρός Στεφανίδης, με έναν σύνδεσμο, για οδηγό, και ένα μουλαράκι με τα ατομικά του πράγ­ματα, γιατί ήταν πολύ χοντρός και δυσκίνητος. Αλλά η απόσταση ήταν μεγάλη, ο ανήφορος απότομος, έτσι που ούτε το μουλαράκι δεν μπόρεσε να τον με­ταφέρει. Κατά το απόγευμα, φτάσαμε τον γιατρό Στεφανίδη στα μέσα του δρόμου. Ήταν πολύ κου­ρασμένος και καθόταν πάνω σε μια πέτρα, παρακα- λώντας να πάει το βουνό σ’ αυτόν και όχι αυτός στο βουνό. Τον φορτώσαμε, λοιπόν, σ’ ένα μεγάλο και δυνατό μουλάρι και, έτσι φτάσαμε όλοι μαζί στο νέο νοσοκομείο.

Στο νοσοκομείο, έγινε καταμερισμός της δουλει­

άς. Το χειρουργικό τμήμα το ανέλαβα εγώ, με βοηθό τον γιατρό Πετρόπουλο, και το παθολογικό τμήμα ο γιατρός Νιτσόπουλος, με βοηθό τον γιατρό Στεφανίδη.

Πολιτικός Επίτροπος του νοσοκομείου τοποθε­τήθηκε, από το Αρχηγείο, ο Μιχάλης Παπαδόπου- λος, που φρόντιζε για την καλύτερη περιποίηση των τραυματιών και είχε την ευθύνη της πολιτικής ενη­μέρωσής τους. Άρχισε και η μεταφορά των τραυμα­τιών και αρρώστων στο νέο νοσοκομείο.

Κατά το διάστημα αυτό χειρουργήθηκαν διάφορα τραύματα της κεφαλής, της κοιλιάς, του θώρακα, των άκρων κ.λπ. Στα κατάγματα των άκρων εφαρ­μόζαμε γύψο, η νάρκωση γινόταν, τις περισσότερες φορές, με τοπική αναισθησία ή, σε περιπτώσεις γε­νικής νάρκωσης, με αιθέρα ή ενδοφλέβιες ενέσεις πεντοτάλης.

Επειδή πλησίαζαν οι μεγάλες μάχες του Γράμ- μου, που κράτησαν 75 μερόνυχτα, οργανώσαμε ένα Κινητό Ορεινό Χειρουργείο (ΚΟΧ), ώστε να μπορεί να προσφέρει ιατρική βοήθεια στην πρώτη γραμμή της μάχης. Το πρώτο αυτό ΚΟΧ, εκτός από μένα, είχε ως τεχνικό προσωπικό τους Γ. Ρωσικοπουλο, βοηθό μου, τις νοσοκόμες Ξάνθου, Βασιλικούλα, Χριστίνα Πετρούπη, Σίμα Ζιώτα και Μαρίκα Μπλιό- να, τον Στύλο Χαραφίδη, ως υπεύθυνο στρατοπε- διάς, τον Κυριάκο Ζούκο, ως υπεύθυνο για τις μετα­φορές, και τον Μήτσο, ως μάγειρα.

Στις 24 Ιούνη 1948, πήρα διαταγή να μετακινη­θεί το ΚΟΧ από το Γράμμο στο Σμόλικα, γιατί άρ­χισαν επιχειρήσεις στην περιοχή του Κλέφτη. Πήρα μαζί μου, συνολικά 14 άτομα, τα απαραίτη­τα υλικά και έφυγα στις 26 Ιούνη 1948, με κατεύ­θυνση το Πευκόφυτο. Εκεί συναντήθηκα με τον γιατρό Δάμκα και συνεχίσαμε μαζί την πορεία. Το βράδυ φτάσαμε στη Σαμαρίνα, όπου βρήκαμε κιόλας να μας περιμένουν τραυματίες. Βρισκό­ταν εκεί κι ο γιατρός Κολοβός, που είχε διαρρυθ­

μίσει κιόλας ένα δωμάτιο σε χειρουργείο.Έτσι, αρχίσαμε αμέσως τη δουλειά.

Ύστερα από δύο μέρες μετακινηθήκαμε σ’ ένα δάσος, στους πρόποδες του Σμόλικα, όπου είχε τρεχούμενο νερό, πολύ χωνευτικό. Κατασκευά­σαμε, από σανίδια, ένα χειρουργείο, ένα θάλαμο με 20 κρεβάτια και αναρρωτήριο για τους αρρώ­στους.

Στο προσωπικό του ΚΟΧ προστέθηκε και η οδοντίατρος Αυγή Κτενά, που άρχισε να βοηθάει στις διάφορες χειρουργικές επεμβάσεις.

Οι τραυματίες, μερικές μέρες μετά την |Το νοσοκομείο ίου ΑΙΕσ το Καϊμακτσαλάν, Ι948

σελίδες για το Δ2± ΕΘΝΙΚΗ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ

Η αντάρτισσα Αθηνά Θωίδη μεταφέρει τραυματία στρατιώτη του μοναρχοφασιστικού στρατού. Αργότερα,τραυματίστηκε

και η ίδια, στα δυο πόδια.

επέμβαση, μεταφέρονταν στο νοσοκομείο για αποθεραπεία.

Στις 18 Ιούλη 1948, τη νύχτα, το ΚΟΧ, με διαταγή του Αρχηγείου, μετακινήθηκε στην τοποθεσία Κα- μπίτσιο. στην Κάτω Αρένα του Γ ράμμου. Εγκατα- στήσαμε το χειρουργείο μέσα σ’ ένα δάσος από πε­λώριες οξυές. που δεν τις διαπερνούσε ο ήλιος. Το βράδι, αν και καλοκαίρι, έκανε τόσο κρύο, ώστε ανάβαμε μεγάλες φωτιές. Η εγκατάσταση του χει­ρουργείου και των θαλάμων έγιναν με σανίδια και κλαδιά οξυάς.

Σε λίγες μέρες, επισκέφθηκαν το ΚΟΧ ο αρχία­τρος, Νώντας Σακελλαρίου, και από την οργάνωση γυναικών οι Ρούλα Κουκούλου, Αύρα Παρτσαλίδη και Δέσποινα Βαφειάδη. Μίλησαν με τους τραυμα­τίες και το προσωπικό και εξέφρασαν το θαυμασμό τους για το ηθικό των μαχητών και των μαχητριών του Δημοκρατικού Στρατού.

Πραγματικά, αυτό το ηθικό των τραυματιών, μαχητών του ΔΣΕ, θα μου μείνει αξέχαστο. Χει- ρουργούσαμε διάφορα τραύματα στο κεφάλι, στην κοιλιά, στο θώρακα, στα χέρια και στα πόδια, κατά κανόνα με τοπική αναισθησία. Οι αντάρτες άντεχαν ηρωικά τους πόνους.Ύπήρξαν περιπτώσεις που δε δέχονταν καμιά νάρκωση. Και στη διάρκεια της εγχείρησης, οι αντάρτες τραγουδούσαν επαναστατικά τραγούδια. Στα πυ­

ρακτωμένα χείλη τους έρχονταν συχνά οι στίχοι: “Βροντάει ο Όλυμπος, ί αοτράφ’ η Γκιώνα, / μουγ-

γρίζουν f Άγραφα, / σειέτ η Στεριά. Στ’άρματα, στ'άρματα, / εμπρός στον αγώνα, / για την χιλιά­κριβη τη λευτεριά!”Οι περισσότεροι, μετά την εγχείρηση, ζητούσαν

να ξαναγυρίσουν στη μονάδα τους, που μαχόταν.Είχα την ευκαιρία να δω εγκεφαλικά τραύματα να

θεραπεύονται σε μικρό χρονικό διάστημα και οι τραυματίες να περπατούν, να τραγουδούν και να χορεύουν! Τέτοιος ήταν ο ηρωισμός και η πίστη των μαχητών του ΔΣΕ στο δίκιο αγώνα που έκαναν για να λευτερώσουν την πατρίδα από την ιμπεριαλιστι­κή εξάρτηση.

Ανάλογα με την πορεία των επιχειρήσεων, το ΚΟΧ μετακινούνταν, για ασφάλεια, σε διάφορες το­ποθεσίες (Αετομηλίτσα, Σταυρό, κ.λπ.), όπου κάθε φορά ετοιμάζαμε γρήγορα νέο χειρουργείο και θα­λάμους από ξύλα και κλαδιά και προσφέραμε ιατρι­κή βοήθεια και θεραπεία στους τραυματίες που κα- τέφθαναν από την πρώτη γραμμή.

Στις 17 Αυγούστου 1948, επιστρέψαμε στο νοσο­κομείο του ΔΣΕ. Το βρήκαμε αδειανά. Τρεις ώρες νωρίτερα, ο γιατρός Πετρόπουλος είχε μετακινηθεί σε ασφαλέστερο μέρος με τους τραυματίες και το προσωπικό. Μείναμε εκεί μόνον τρεις μέρες και χειρουργήσαμε τους τραυματίες που ήρθαν στο διάστημα αυτό.

Στις 20 Αυγούστου κάναμε νέα μετακίνηση. Εγκατασταθήκαμε κοντά στον Αλιάκμονα. Σε μια σπηλιά, τοποθετούσαμε τους νέους τραυματίες και ένα ξύλινο αμπρί χρησίμευε για “χειρουργικός θά­λαμος”

Στο μεταξύ, στις 21 προς 22 Αυγούστου 1948, παρά τις θριαμβολογίες των αντιπάλων ότι ο ΔΣΕ ή θα αιχμαλωτιστεί ή θα αναγκαστεί να μπει στην Αλβανία, έγινε ο θαυμάσιος ελιγμός ολόκληρης της δύναμης των ανταρτών του Γράμμου στο Βίτσι. Αφού έσπασαν την αντίσταση του εχθρού στην Αλεβίτσα, οι αντάρτες άνοιξαν δρόμο μέσα από τις γραμμές του, μεταφέροντας τους τραυματίες, όλα τα υλικά, ακόμα και τους αιχμαλώτους, που είχαν συλλάβει στις μάχες αυτές του Γ ράμμου. Στη διάρ­κεια του ελιγμού αυτού, αναγκαστήκαμε να κάνου­με εγχειρήσεις σε πρόχειρο χειρουργείο, με κου­βέρτες.

Στη διάρκεια των μαχών στο Γράμμο, το καλοκαί­ρι του 1948, χειρουργήσαμε εκατοντάδες βαριά τραύματα (κοιλιακά, εγκεφαλικά, θωρακικά, κατάγ­ματα, τραυματικούς ακρωτηριασμούς} και, παρά τις

ΙΟΥΛΗΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΗΣ 2010 σελίδες για το Δ 2 . Γ

αντικειμενικές δυσκολίες που αντιμετωπίσαμε και την έλλειψη ειδικευμένου προσωπικού, τα αποτε­λέσματα ήταν καλά.

Το Αρχηγείο του ΔΣΕ, εκτιμώντας τη δράση αυτή του χειρουργείου μας, απένειμε έπαινο σ’ όλο το προ­σωπικό του. (Ο έπαινος δημοσιεύτηκε στην εφημερί­δα του Γ ενικού Αρχηγείου “Εξόρμηση” στο φύλλο της 1/8/1948). Αργότερα, η Προσωρινή Δημοκρατική Κυ­βέρνηση μας παρασημοφόρησε με το διάσημο του Γράμμου.

Η οργάνωση του χειρουργείου στο ΒίτσιΗ πείρα από τη δράση του ΚΟΧ στο Γράμμο μάς

βοήθησε πολύ, ώστε αμέσως μετά τον ελιγμό μας στο Βίτσι, να οργανώσουμε καλύτερα τη δουλειά μας.

Στις αρχές του Σεπτέμβρη tou 1948, οργανώσα­με ένα καλό και άρτιο χειρουργείο - νοσοκομείο απάνω από το χωριό Καριές, κοντά στη Μικρολίμνη της Πρέσπας, μέσα σ’ ένα δάσος από βελανιδιές. Στην αρχή, φτιάξαμε χειρουργείο με σανίδες και θαλάμους με καλάμι βρίζας. Σε συνέχεια, όμως, κά­ναμε θαλάμους, - αμπριά, υπόγεια, σκεπασμένα με χοντρούς κορμούς δένδρων, ώστε ν’ αντέχουν στους αεροπορικούς βομβαρδισμούς.

Ο μπάρμπα-Λιας Κουφουδάκης ανακάλυψε απέ­ναντι από τη χαράδρα μια πηγή με κρύο και καθαρό νερό και έφτιασε μια πολύ ωραία βρύση και είχαμε αρκετό πόσιμο νερό. Όσο για το πλύσιμο, χρησιμο­ποιούσαμε το νερό από ένα μικρό χείμαρρο, καθώς και το νερό του μύλου, που ήταν αρκετά μακριά από την κατασκήνωσή μας.

Στο προσωπικό του χειρουργείου, εκτός από τους συντρόφους που ανέφερα προηγούμενα, προστέθηκαν και άλλοι. Στο ιατρικό προσωπικό προστέθηκαν οι γιατροί Άγγελος και Μήτσος, ο αιχ­μάλωτος γιατρός Δρόσος Σκιλάς και ο φοιτητής

Φλώρος. Τοποθετήθηκε Επίτροπος ο σ. Αποστόλης, που κρατούσε και το μητρώο των τραυματιών, διαφωτιστής ο σ. Γρηγό- ρης Ζέγγος, αρχινοσοκόμα η σ. Λεμονιά Κουτμάνη, από τη Νάουσα, και μάγειροι ο Μήτσος και η Αφροδίτη. Επίσης, ήρθαν και ειδικεύτηκαν σαν χειρουργοί οι γιατροί Στέ­φανος Κολοβός και Στέφανος Χουζούρης.

Την εποχή αυτή, άρχισε η μεγάλη μάχη στο Μάλι - Μάδι, όπου ο ΔΣΕ. ύστερα από αγώνες 15 ημερών, ανέτρεψε τον εχθρό που έφυγε πανικόβλητος, εγκαταλείποντας τεράστιες ποσότητες οπλισμού, ιματισμού,

τροφίμων και φαρμάκων.Στο χειρουργείο αυτό περιθάλψαμε τους τραυ­

ματίες από τις μάχες στο Μάλι - Μάδι και ύστερα, με μια μικρή ανάπαυλα nou σημειώθηκε στις συ­γκρούσεις με τον εχθρό, είχαμε την ευκαιρία να κά­νουμε και “ειρηνικές” εγχειρήσεις, όπως σκωληκο­ειδίτιδες, κήλες, κ.λπ. Από τη σκληράδα του αγώνα, τις στερήσεις και τις κακουχίες, ορισμένοι έπαθαν κλονισμό του νευρικού τους συστήματος - μια αρ­ρώστια που ονομάστηκε "πολεμίτιδα". Οι πάσχο- ντες ήταν άλλοι κωφάλαλοι, άλλοι πάθαιναν τακτι­κά σπασμούς, έπεφταν κατά γης ή φώναζαν. Οι πά- σχοντες από «πολεμίτιδα» υποβάλλονταν σε ψυχο­θεραπεία, όπως και σε εντατική χειρωνακτική εργασία.

Στο χώρο αυτό φτιάξαμε και δεύτερο χειρουρ­γείο, για σηπτικές εγχειρήσεις, και εφαρμόζαμε γύ­ψους με ειδικά εργαλεία (που φτιάχτηκαν στο ερ­γαστήρι της Μικρολίμνης), στις περιπτώσεις των καταγμάτων. Έτσι γινόταν πιο εύκολη η μεταφορά των τραυματιών στα διάφορα μακρινά νοσοκομεία του ΔΣΕ. Τότε αποχτήσαμε και ειδικό Άμβυκα, όπου ο Γ. Ρωσικόπουλος απόσταζε το νερό για την κατασκευή φυσιολογικού ορού.

Στα τέλη του Οχτώβρη ήρθε στο χειρουργείο και η γυναίκα μου, που έμαθε γρήγορα την τεχνική του και με βοηθούσε στις εγχειρήσεις. Μέναμε σ’ ένα. αμπρί, με σανιδένιο κρεβάτι στρωμένο με άχυρα. Επειδή, όμως, το αμπρί δεν είχε πόρτα, έμπαινε το κρύο, ακόμα και χιόνι, όταν φύσαγε ο αέρας.

Επειδή βρισκόμασταν κοντά στη λίμνη της Πρέ­σπας, είχαμε ταχτική τροφή από πολύ νόστιμα ψάρια, τόσο οι τραυματίες, όσο και το προσωπικό.

Στο μεταξύ, με τη βοήθεια του λόχου τραυματιο­φορέων, του σ. Φωκά (Σπύρου Μπεσεξίδη), άρχισε η κατασκευή ενός καλύτερου και περισσότερο άνετου χειρουργείου, δίπλα στο δημόσιο δρόμο

σελίδες για το ΔΣΕ ΕΘΝΙΚΗ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ

Φλώρινας - Καστοριάς, σε μια δασώδη χαράδρα, απέναντι ακριβώς από το χωριό Κότα. Εκεί, χτίστη­καν κάμποσα αμπριά - θάλαμοι για τους τραυματίες και δύο “χειρουργεία”. Κατασκευάστηκαν μια μικρή ξύλινη γέφυρα πάνω από το ποτάμι και ένας ελικο- ειδής δρομάκος, που οδηγούσε στην απέναντι πλευρά, όπου έτρεχε καλό πόσιμο νερό. Εκεί, ο μπαρμπα-Λιας είχε φτιάσει μια μικρή βρυσούλα. Λίγο πιο πέρα από την κατασκήνωση, και δίπλα στο ποταμάκι, στήθηκαν το μαγειρείο και το πλυντήριο του νοσοκομείου μας.

Στα μέσα του Νοέμβρη 1948, άρχισε μια σοβαρή επιθετική ενέργεια του ΔΣΕ ενάντια στο ύψωμα Μπίκοβικ, έναν ορεινό όγκο, που βρίσκεται απάνω από την Καστοριά. Για την περίθαλψη των τραυμα­

τιών πήρα ένα μέρος του προσωπικού του χειρουρ­γείου και μαζί με τη γυναίκα μου κατευθυνθήκαμε στο χωριό Κάτω Μελά, όπου εγκαταστήσαμε ένα προσωρινό χειρουργείο. Εκεί ήρθε να με βοηθήσει και ο γιατρός Στ. Κολοβός, που κάτω από την επί­βλεψή μου έκανε χειρουργικές επεμβάσεις, κυ­ρίως σε ελαφρές περιπτώσεις. Τα βαριά τραύματα, τα χειρουργούσα εγώ προσωπικά.

Το σπίτι που ήταν το χειρουργείο ήταν πολύ προ­ωθημένο και συχνά έφταναν ως εκεί οβίδες του εχθρικού πυροβολικού. Η μάχη κράτησε 4 μέρες και στο τέλος μαζί με τους τραυματίες μεταφερθή­καμε όλοι στο χειρουργείο της Πρέσπας».

Συνεχίζεται...

-3— S— 3— ί5— 2— 8- -I ϊ- -ϊ- -ίί— ϊ- -ϊ— I γ- -t- -2-

σελίδες για το. ΔΣΕ ΕΘΝΙΚΗ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ

ΓΙΩΡΓΗ ΤΖΑΜΑΛΟΥΚΑ:

«Ενάντια στο θάνατο στο Γράμμο και το ΒίτσιΜΕΡΟΣ4ο(τελευταίο) (Από αναμνήσεις του αγώνα)»

«Οι επιχειρήσεις Νάουσας -Έδεσσας Μετακίνηση του ΚΟΧ

στο ΚαϊμακτσαλάνΣτις 15 Δεκέμβρη 1948,

πήρα διαταγή να μετακινη­θεί το Κινητό Ορεινό Χει­ρουργείο οτην περιοχή του Καϊμακτσαλάν, όπου επρό- κεντο να διεξαχθούν επιχει­ρήσεις, με πρώτο στόχο την πόλη τηςΈδεσσας. Πήρα μαζί μου τις νοσοκόμες Χρι­στίνα Πετροΰπη, Σίμα Ζιώτα, Μαρίκα Μπλιόνα, τη γυναίκα μου, τον Γιώργο Ρωσικόπου- λο, τον Στύλο Σαραφίδη και τον Μήτσο. για μάγειρα, και ξεκινήσαμε.

Στο Βίτσι, έμεινε το υπό­λοιπο προσωπικό του χει­ρουργείου, μ’ επικεφαλής την οδοντογιατρό Αυγή Κτενά, που έκανε και χρέη Πολιτικού Επιτρόπου του χειρουργείου.

Η πορεία μας, που κράτη­σε τέσσερα μερόνυχτα, ήταν πολύ δύσκολη. Έκανε τρομερό κρύο και στο δρόμο έπιασε χιονοθύελλα. Φτάνο- ντας στο Καϊμακτσαλάν, αντικρίσαμε ένα βουνό άγριο, χωρίς δένδρα, σκεπα­σμένο παντού με χιόνι, που είχε παγώσει και γλιστρούσε πολύ. Βαδίζαμε μέσα από δύσκολα και ανηφορικά μο­νοπάτια, πέφταμε και σηκω­νόμαστε αδιάκοπα, και υπήρχε κίνδυνος να σκοτω­θούμε σε κανένα γκρεμό.

Κάποτε φτάσαμε σ’ έναν αυχένα, όπου φυσούσε τρο­μερά. Δεν μπορούσαμε ν ’ αναπνεύσουμε. Εκείνη τη στιγμή, ο οδηγός φώναξε να προχωρήσουμε όσο μπο­ρούμε πιο γρήγορα, γιατί υπήρχε κίνδυνος να παγώ­σουμε απάνω στον αυχένα. Θυμήθηκα, τότε, τη Νιάλα των Αγράφων, όπου τον Απρίλη του 1947, πάγωσαν μαχητές του ΔΣΕ και στρα­τιώτες του κυβερνητικού στρατού και τους βρήκαν αγκαλιασμένους μέσα στα αντίσκηνα και ένιωσα φρίκη. Συγκέντρωσα όλες μου τις δυνάμεις και παρά την κού­ραση, τον ανήφορο, το πα­γωμένο χιόνι, περάσαμε γρήγορα τον αυχένα και βρεθήκαμε στην άλλη μεριά. Εκεί ήταν λιγότερος ο αγέ­ρας και μπορέσαμε να βαδί­ζουμε καλύτερα. Στο μετα­ξύ νύχτωσε και αποφασίσα­με, παρά τις αντιρρήσεις του οδηγού, να περάσουμε εκεί τη νύχτα μας, γιατί ήταν αδύ­νατο να προχωρήσουμε μέσα στο σκοτάδι. Βρήκαμε κάπου μια καλύβα, που μόνον η στέγη ήταν ανέπα­φη. ενώ τα πλάγια ήταν εντελώς ανοιχτά. Ανάψαμε φωτιά, αλλά το κρύο ήταν τόσο τρομερό, ώστε δεν μπορούσαμε να κλείσουμε μάτι. Μερικοί κοιμήθηκαν, γιατί η κούραση ήταν μεγα­λύτερη από το κρύο.

Όταν ξημέρωσε, είδα ότι

το ένα άρβυλο της γυναίκας μου είχε καεί, και ήταν πια αδύνατο να περπατήσει ξυ­πόλυτη απάνω στο χιόνι. Παρά το κρύο, αναγκάστηκε να ανέβει σ’ ένα μουλάρι, για να συνεχίσουμε την πορεία.

Φτάσαμε στην κατασκή­νωση του Αρχηγείου του ΔΣΕ, στο Καϊμακτσαλάν. Το Αρχηγείο και η φρουρά του είχαν μετακινηθεί προς την Έδεσσα, όπου θα έπαιρναν μέρος στην επιχείρηση. Μας περίμενε ένας σύνδεσμος, μ’ εντολή να εγκαταστήσου- με εκεί το χειρουργείο.Ήταν ένα δάσος από καστανιές, γεμάτες κάστανα.Έτσι, χορ­τάσαμε, τρώγοντας βρασμέ­να κάστανα, γιατί η τροφή που είχαμε πάρει για την πο­ρεία μας είχε φαγωθεί.

Εκεί κοντά, στα λουτρά t o u Καϊμακτσαλάν, βρισκό­ταν και το νοσοκομείο του ΔΣΕ. Μας έδωσαν ένα ζευ­γάρι άρβυλα για τη γυναίκα μου και μας βοήθησαν πολύ. Στο διάστημα αυτό, η γυναί­κα μου, από το κρύο και τις ταλαιπωρίες, είχε πάθει εντερική διαταραχή και μόνο με αυστηρή δίαιτα (τσάι) και φάρμακα βελτιώθηκε η κα­τάστασή της.

Πριν ακόμα εγκαταστή- σουμε το χειρουργείο, πή­ραμε εντολή να μετακινη­θούμε προς το χωριό Κερα­σιές, που ήταν ακατοίκητο. Φτάσαμε εκεί στις 19 Δ ε ­κέμβρη.

ΟΚΤΩΒΡΗΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΗΣ 2010 Ο εΛ ίΟ ε ς γ ΐΟ ΙΟ

Ο διοικητής της 10ης Με­ραρχίας, που θα έκανε τις επιχειρήσεις, υποστράτηγος Σκοτίδας (Νίκος θεοχαρό- πουλος) και ο Πολιτικός Επί­τροπος, αντισυνταγματάρ- χης Νίκος Μπελογιάννης, v,ou άμεσο, Λ\ςεπιχειρήσεις διακρίνονταν για την ανθρωπιά τους, το ενδιαφέρον για τους μαχη­τές και την προσωπική τους παλικαριά.

Εγκαταστήσαμε το χει­ρουργείο σ’ ένα σπίτι και από την επομένη, 20 Δεκέμβρη1948, που άρχισε η επίθεση ενάντια στην Έδεσσα και τα γύρω υψώματα, αρχίσαμε να χειρουργούμε τους τραυμα­τίες, που μεταφέρονταν στο χωριό Κερασιές. Είχαμε ν! αντιμετωπίσουμε πολλές δυσκολίες. Τα σπίτια του χω­ριού ήταν μισοκατεστραμμέ- να, χωρίς πόρτες και τζάμια στα παράθυρα. Νερό δεν υπήρχε κι αναγκαζόμαστε να μαζεύουμε και να βράζουμε χιόνι. Χειρουργούσαμε όλη την ημέρα και τη νύχτα. Την άλλη μέρα το πρωί, εχθρικά αεροπλάνα έριξαν πολλές βόμβες στο χωριό. Μία από αυτές έπεσε στο σπίτι που χρησιμοποιούσαμε για χει­ρουργείο. Ευτυχώς, δεν εί­χαμε θύματα.

Ύστερα από αυτό, πήραμε διαταγή να κατευθυνθούμε προς το τοπικό νοσοκομείο του ΔΣΕ, που ήταν στα Λου­τρά του χωριού Λουτράκι της Καρατζόβας. Φθάσαμε αργά το βράδι.

Εκεί, υγειονομικός υπεύ­θυνος ήταν η Μαίρη (Σοφία Γρηγοριάδου) και πολιτικός

επίτροπος η Λευκή Μελίδου (από τη Νάουσα).

Αμέσως, καταπιαστήκαμε να ετοιμάσουμε ένα χώρο γιο χειρουργείο. Δεν υπήρχε άλλος, εκτός από ένα παλιό στάβλο. Τον ασβεστώσαμε ν,οΚΚές 'φορές, w i και τον καθαρίσαμε και αρχί­σαμε να χειρουργούμε μέρα καί νύχτα.

£το μεταξύ, έγινε και άλλη επιθετική ενέργεια του ΔΣΕ, ενάντια στην Αρδαία (Καρα- τζόβα) και τα οχυρωμένα χωριά του κάμπου της. Οι τραυματίες ξεπερνούσαν τους εκατό και μερικοί ήταν βαριά, με εγκεφαλικά, θω- ρακικά και κοιλιακά τραύμα­τα. Μετά τις πρώτες βοήθει­ες. για να συνέλθουν, κάνα­με μεταγγίσεις αίματος και έπειτα προχωρούσαμε στην εγχείρηση. Πολύτιμος βοη­θός στο δύσκολο αυτό έργο, στάθηκε ο γιατρός της 10ης Μεραρχίας, αρχίατρος Βασί- λης Δαδαλιάρης. Απάνω στη φούρια των εγχειρήσεων, προσβλήθηκα από οξεία αμυγδαλίτιδα, με υψηλό πυ­ρετό (39), χωρίς ωστόσο να σταματήσω τη δουλειά μου. Η αμυγδαλίτιδα υποχώρησε σε λίγες μέρες.

£τις 9 Γενάρη 1949, το με­γαλύτερο μέρος της Μεραρ­χίας έφυγε για τις επιχειρή­σεις στη Νάουσα, την οποία κατέλαβε και κράτησε επί τρία 24ωρα. Χειρουργήσαμε και τους τραυματίες που ήρθαν από τη μάχη της Νά­ουσας και μια και η γενική κατάσταση όλων ήταν καλή, πήραμε διαταγή να ξαναγυ- ρίίίουμε στο Βίτσι. Την απο­

θεραπεία των τραυματιών την ανέλαβε το προσωπικό του νοσοκομείου του Καϊμα- κτσαλάν.

Στο Βίτσι μάς περίμενε ένα άρτια συγκροτημένο χει­ρουργείο, με 3 θαλάμους για ΈΟ'νίς ‘ipcAiVM Jrtte;, δ ύ ο χ ε ι­ρουργικές εγκαταστάσεις, λουτρό, κλπ.Η δουλειά συ­νεχίστηκε και με τη βοήθεια του προσωπικού μπήκαν πα­ντού κρεβάτια, έγινε μαγει­ρείο, τραπεζαρία, πλυντήριο, δωμάτια για το υγειονομικό προσωπικό. Ολα αυτά ήταν μέσα στη γη, σαν αμπριά, συ­γκροτημένα και θωρακισμέ­να, γερά, ώστε ν’ αντέχουν στους αεροπορικούς βομ­βαρδισμούς. που ήταν, σχε­δόν, καθημερινοί την περιο­χή του Βίτσι. Όταν γύρισα κάναμε γενική συνέλευση για να συζητήσουμε τη δράση μας στις επιχειρήσεις τηςΈδεσσας - Νάουσας και να δούμε πώς θα οργανώ­σουμε καλύτερα την παρα­πέρα δουλειά μας.

Βελτιώνεται η υγειονομική

περίθαλψη των τραυματιών

Από τις αρχές του 1949, η οργάνωση της υγειονομικής περίθαλψης των τραυματιών του ΔΣΕ στην περιοχή Βίτσι - Γράμμος, βελτιώθηκε ακόμα περισσότερο.

Πρώτα πρώτα, δημιουργή- θηκαν και άλλα κινητά ορει­νά χειρουργεία. Έτσι, σε κάθε σοβαρή επιχείρηση του ΔΣΕ, υπήρχε πάντα κοντά και ένα ΚΟΧ, πράγμα που συνέβαλε στη σωτηρία πολ- |

σελίδες για το ΔΣΕ ΕΘΝΙΚΗ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ

λών βαριά τραυματισμένων, με την έγκαιρη χειρουργική επέμβαση. Επίσης, οργανώ­θηκαν καλύτερα οι σχηματι­σμοί των τραυματιοφορέων, που με πραγματικό ηρωισμό και αυταπάρνηση, μέσα από τη φωτιά της μάχης, άρπαζαν και μετέφεραν πίσω τούς τραυματίες.

Ταυτόχρονα, στο χωριό Τύρνοβο, άρχισε να λειτουρ­γεί σχολή μεσαίων υγειονο­μικών στελεχών, με διευθυ­ντή τον γιατρό σ. Νίκο Μα- γκάκη. Ο γιατρός Ν. Μαγκά- κης πρόσφερε πολύτιμες υπηρεσίες τόσο στην περί­θαλψη των τραυματιών, στις μάχες του Γράμμου - Βίτσι, όσο και στην ειδίκευση υγει­ονομικού προσωπικού του ΔΣΕ. Στη σχολή αυτή πηγαί­ναμε όλοι οι γιατροί και διδά­σκαμε, ο καθένας ανάλογα με την ειδικότητά του.Έπει- τα, όσες νοσοκόμες προορί­ζονταν για το χειρουργείο, έρχονταν και ασκούνταν

πραχτικά στο δικό μας χει­ρουργείο, που ήταν εκεί κοντά.

Επίσης, τόσο στο Γράμμο όσο και στο Βίτσι, αρχίσαμε να διατηρούμε γουρούνια, γίδες και κότες, για τις ανά­γκες του νοσοκομείου σε φρέσκο κρέας και αυγά. Με­γάλο ρόλο στη διατροφή μας έπαιζαν όχι μόνο τα τρεχά­ματα του επιμελητή, αλλά και η εφευρετικότητα του μάγειρά μας, Μήτσου, ο οποίος και με το λίγο, πολλές φορές, και με το τίποτα, είχε πάντα κάτι να προσφέρει για φαί στους αρρώστους και το προσωπικό του νοσοκομεί­ου. Δεν ήταν λίγες οι φορές που στη θέση του τσαγιού πίναμε καμένη ζάχαρη, που μπορεί να μην είχε τη γεύση του πραγματικού τσαγιού, είχε, όμως το χρώμα του, που ξεγελούσε, και τη συνεί­δηση και την κοιλιά μας! Μι­λώντας για τη μικρή μας “ κτηνοτροφία1’, θυμήθηκα

ένα διασκεδαστικό περιστα­τικό. Στο Βίτσι, είχαμε ένα μικρό γουρουνάκι που πάντα έφευγε για το χωριό, απ’ όπου το είχαμε πάρει και υποχρέωνε, κάθε τόσο, τους χωρικούς να μας το ξανα­φέρνουν. Το κλείσαμε από δω, το περιορίσαμε από κει, μα πάντα έβρισκε τον τρόπο να φεύγει. Κανένα αποτέλε­σμα δεν έφερε και... ο ευ­νουχισμός που του έκανα. Τελικά, γλιτώσαμε -και εμείς και οι χωρικοί- από τα “βάσα­να” , όταν, εν απουσία μου (κατά τη μάχη της Έδεσσας), το “συμβούλιο1’ γιατρών και μαγείρων αποφάσισε να σφαγεί, να μαγειρευτεί και μοιραστεί στους τραυματίες και αρρώστους του νοσοκο­μείου.

Μια αδικαιολόγητη ανοργανωσιά

Στις 12 Φλεβάρη 1949, έγινε η επιθετική ενέργεια των τμημάτων του Βίτσι ενά­

Το νοσοκομείο στο Γράμμο

ΟΚΤΩΒΡΗΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΗΣ 2010 σελίδες για το

Μεταφορά τραυματία στο ΔΣΕ

ντια στην πόλη της Φλώ­ρινας. Ήταν φοβερή πα­γωνιά και κακοκαιρία. Μαζί με τη γυναίκα μου και ένα μέρος του προ­σωπικού του χειρουργεί­ου, πήγαμε στο χωριό Πι- σοδέρι, όχι πολύ μακριά από τη Φλώρινα, κι εγκα- ταστήσαμε το χειρουρ­γείο.

Βρήκαμε εκεί τον για­τρό Μήτσο Μπαρτζιώτα, που είχε εντολή να κάνει διαλογή των τραυματιών και να τους προωθεί στα διάφορα χειρουργεία και νοσοκομεία. Δυστυχώς, ο Μπαρτζιώτας, δεν είχε οργανώσει καλά τη δου­λειά της διαλογής. Στο μεταξύ άρχισαν να κατα­φθάνουν οι τραυματίες. Κι ενώ ήμασταν εκεί 5 χει­ρουργοί, η δουλειά πήγαινε δύσκολα.

Η υγειονομική διεύθυνση του ΓΑ, αντί να προωθήσει όλους τους χειρουργούς στην πρώτη γραμμή, θα έπρεπε να τους κλιμακώσει στα διάφορα μόνιμα χειρουργεία. Να στεί­λει στο Πισοδέρι μόνον ένα ΚΟΧ για τις άμεσες ανάγκες και να προωθεί τους τραυμα­τίες στα διάφορα μόνιμα χει­ρουργεία, όπου οι εγχειρή­σεις θα γίνονταν άνετα και όχι όπως στο Πισοδέρι, κάτω από συνεχή βομβαρδισμό των αε­ροπλάνων. Άλλωστε, αφού υπήρχε δημόσιος δρόμος και είχαμε στη διάθεσή μας τόσα αυτοκίνητα, οι τραυματίες θα μπορούσαν να μεταφερθούν, το αργότερο μέσα σε 20 λεπτά, από το Πισοδέρι στα μόνιμα χειρουργεία. ·

Στο Πισοδέρι μείναμε όλη

τη νύχτα της 12 προς 13 Φλεβάρη, κάνοντας εγχειρή­σεις, ενώ γύρω μας έπεφταν βλήματα του εχθρικού πυρο­βολικού. Την άλλη μέρα, πή­ραμε διαταγή να επιστρέ­φουμε στη βάση μας, παίρ­νοντας μαζί και τους τραυ­ματίες. Μετά την αναχώρησή μας, το Πισοδέρι βομβαρδίστηκε άγρια.

Δύο συσκέψεις υγειονομικών

Στα μέσα του Φλεβάρη του 1949, έγιναν δύο συσκέψεις υγειονομικών με θέμα την καλύτερη οργάνωση της με­ταφοράς και περίθαλψης των τραυματιών. Στην πρώτη πήραν μέρος και οι Μ. Πορ- φυρογέννης, υπουργός Δι­καιοσύνης, και Π. Κόκκαλης, υπουργός Παιδείας και Υγι­εινής της Προσωρινής Δημο­κρατικής Κυβέρνησης. Στη

δεύτερη σύσκεψη, πήραν μέρος όλοι οι για­τροί του ΔΣΕ, στην πε­ριοχή του Γράμμου - Βίτσι. Από μέρους της ΠΔΚ παρακολούθησε τις συζητήσεις ο καθηγητής Π. Κόκκαλης. Οι συσκέ­ψεις αυτές βοήθησαν πολύ στη λήψη πραχτι- κών μέτρων για την πα­ροχή άμεσης και αποτε­λεσματικής ιατρικής βοήθειας στους μαχητές του ΔΣΕ, στη διάρκεια των επιχειρήσεων, για τον εφοδιασμό των νο­σοκομείων με τεχνικά μέσα και φάρμακα,

4 καθώς και την περίθαλ­ψη των κατοίκων των ελεύθερων περιοχών.

Ξαναγυρίζουμε στο Γράμμο

Λίγες μέρες μετά τον ελιγ­μό των τμημάτων του ΔΣΕ από το Γράμμο στο Βίτσι, που έγινε στις 20 με 21 Αυ- γούστου 1948. στο Γράμμο ξαναγύρισε ένα τμήμα δύνα­μης 150 ανδρών, με διοικητή τον αντισυνταγματάρχη Κώστα Παλαιολόγο, που ανακατέλαβε την περιοχή του κυρίως Γράμμου και εγκαταστάθηκε μόνιμα εκεί.

Σε συνέχεια, το Σεπτέμ­βρη του 1948. η 8η Μεραρ­χία του ΔΣΕ, με διοικητή τον υποστράτηγο Γιώργη Καλια- νέση και Πολιτικό Επίτροπο τον υποστράτηγο Κώστα Κο- λιγιάννη, έκανε ένα τολμηρό ελιγμό, από τη Μουργκάνα στα Ζαγόρια, κι από εκεί στο Σμόλικα - Γ ράμμο.

Οι δυνάμεις αυτές ενώθη­καν και κράτησαν όλο το χει-

σελίδες για ίο Δ 2 _ Ε ΕΘΝΙΚΗ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ

μώνα ελεύθερο το Γράμμο, παρά τις προσπάθειες των δυνάμεων του κυβερνητικού στρατού.

Το Γ ενικό Αρχηγείο απο­φάσισε να διευρύνει την πε­ριοχή αυτή και να εκτοπίσει τον αντίπαλο από την περιο­χή του Ανατολικού Γράμμου- Γκόλιου και να επεκτείνει την ελεύθερη περιοχή όσο το δυνατόν περισοότερο. Τμήματα από το Βίτσι έπρε- πε να επιτεθούν στην Αλεβί- τσα, να ενο^θούν με τα τμή­ματα του Γράμμου και να χτυπήσουν την Πυρσόγιαν- νη, όπου ήταν η έδρα της δι­οίκησης των δυνάμεων του αντίπαλου. Ενώ άλλα τμήμα­τα θα χτυπούσαν προς Κά- ντσικο - Καστάνιανη - Κερά- σοβο - Σμόλικα.

Έτσι, στις 27 Μάρτη 1949, ύοτερα από σχετική διατα­γή, πήρα ένα μέρος από το προσωπικό του χειρουργεί­ου μας και ξεκινήσαμε για το Γράμμο. Η πορεία μας, που κράτησε δύο μερόνυχτα, ήταν πολύ δύσκολη. Αν και είχε έρθει η άνοιξη, ο καιρός ήταν ακόμα κρύος και χιόνι- ζε αδιάκοπα. Σε μερικά μέρη, το χιόνι ξεπερνούσε το μέτρο. Τέλος, αργά το βράδι της 29 Μάρτη, φτάσα­με στο μέρος που είχαμε το παλιό νοσοκομείο του Γ ράμ­μου. Τώρα ήταν νοσοκομείο των τμημάτων που βρισκό­ταν εκεί, και είχαν γιατρούς τους συναδέλφους Γ. Νε- δέλκο και Καραϊωσηφίδη. Μείναμε μαζί τους δύο μέρες μόνον, γιατί στο μετα­ξύ άρχισαν οι επιθέσεις του ΔΣΕ κι έπρεπε να προωθη­θούμε για να είμαστε κοντά

στα μαχόμενα τμήματα.Η πορεία ήταν εξαιρετικά

δύσκολη. Το χιόνι είχε παγώ­σει και γλιστρούσε φοβερά. Στο δρόμο προς τον Καμπί- τσιο. έπεσαν μερικά μεταγω­γικά ζώα μας και ψόφησαν. Αναγκαστήκαμε να πάρουμε το φορτίο τους στην πλάτη μας και να προχωρήσουμε προς τον Καμπίτσιο. Εκεί βρήκαμε ένα τμήμα του ΔΣΕ, που είχε εγκατεστημένο τη­λέφωνο.

Μόλις φτάσαμε, με σύνδε­σαν τηλεφωνικά με τον αντι­πρόσωπο του Γ ενικού Αρχη­γείου, που μου έδωσε εντο­λή να συνεχίσουμε την πο­ρεία μας προς το χωριό Πληκάτι της Κόνιτσας. Αφή­σαμε τα περισσότερα πράγ­ματά μας να μας τα φέρουν την άλλη μέρα. Πήραμε μερι­κά ζώα και κατευθυνθήκαμε προς το Πληκάτι. Φτάσαμε εκεί τις πρωινές ώρες και εγκαταστήσαμε το χειρουρ­γείο, κάτω από αντίσκηνα, που μας έδωσε η Επιμελη­τεία της 8ης Μεραρχίας.

Ετοιμάσαμε τα εργαλεία και αρχίσαμε να προσφέρου­με βοήθεια στους τραυμα­τίες, που άρχισαν κιόλας να καταφθάνουν. Αν και ήμα­σταν όλοι κατάκοποι και άυ- πνοι από την πολυήμερη και δύσκολη πορεία, συνεχίσαμε μέρα και νύχτα τις χειρουργι­κές επεμβάσεις. Ο ενθου­σιασμός μας και η πίστη στο δίκιο του αγώνα μάς έδιναν δύναμη, και υπερνικούσαμε την κούραση και όλες τις τα­λαιπωρίες.

Στις 5 Απρίλη 1949. μετα­κινηθήκαμε προς το χωριό Ασημοχώρι, γιατί τα τμήματα

του ΔΣΕ, ανατρέποντας τον εχθρό προχωρούσαν προς την Πυρσόγιαννη, έδρα της διοίκησης του αντίπαλου. Με την κατάληψη της Πυρ- σόγιαννης. μας έφεραν πολλά φάρμακα, ιατρικά ερ­γαλεία, δύο γιατρούς αιχμα­λώτους, τους Σακκά και Αγα- πητίδη. καθώς και 3 φοιτη­τές της Ιατρικής. Συζητήσα­με μαζί τους πολύ φιλικά, τους εξηγήσαμε τους σκο­πούς του ανώνα μας και τους καλέσαμε να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους στον αγώνα αυτό.

Δέχτηκαν πρόθυμα και μας διαβεβαίωσαν ότι θα κάνουν ό,τι τους ζητήσουμε. Πραγ­ματικά, άρχισαν να προσφέ­ρουν ιατρική βοήθεια τους τραυματίες και να κάνουν ό,τι μπορούσαν για τη θερα­πεία τους.

Στα χωριά, όπου πήγαινε το χειρουργείο μας, προσφέ- ραμε δωρεάν βοήθεια στους χωρικούς, που με συγκίνηση έβλεπαν αυτό το ενδιαφέ­ρον των γιατρών του ΔΣΕ.

θυμάμαι πως ένα βράδυ που καθόμουνα στο παρα- γώνι ενός σπιτιού της Πυρ- σόγιαννης, και είχαν συγκε­ντρωθεί όχι μόνον οι γυναί­κες του σπιτιού, αλλά και άλλες από τα γειτονικά, μου είπαν:

- Γ ιατρέ, άμα τελειώσει ο πόλεμος, θα ’ρθεις το χωριό μας να κάνεις το γιατρό;

Το προσοοπικό του νοσοκο­μείου μας πράσφερε τις αν­θρωπιστικές του υπηρεσίες και σε πολλούς τραυματίες του αντίπαλου, που περισυ- νέλεξαν οι μονάδες του ΔΣΕ από τα πεδία των μαχών και

52

ΟΚΤΩΒΡΗΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΗΣ 2010 σελίδες για ίο. Δ ζ _ l

μετέφεραν στο νοσοκομείο μας για θεραπεία. Αρκετοί από αυτούς εκδήλωσαν με ποικίλους τρόπους την ευ­γνωμοσύνη τους για την πε­ρίθαλψη που τους προσφέ- ραμε, - την οποία δεν περί- μεναν.

Για τη δράση του χειρουρ­γείου μας στις μάχες αυτές του Γράμμου, το Γενικό Αρχηγείο, στις 19 Μάη 1949, μας απένειμε και άλλον έπαινο. Στις 29 Μάη 1949, έγινε γενική συνέλευση του προσωπικού του χειρουργεί­ου, που πήρε την εξής από­φαση: “Το προσωπικό της Α' Χειρουργικής Ομάδας (Τζα- μαλούκα), που συνήλθε σε ταχτική μηνιάτικη δημοκρα­τική συνέλευση και με την ευκαιρία της απονομής σ’ αυτό επαίνου, με το έγγραφό σας 68/9.5.1949. εκφράζει ομόφωνα τις ευχαριστίες του και υπόσχεται πως όχι μόνον θα συνεχίσει με πίστη και αυ­τοθυσία τη δουλειά του, αλλά και θα την ανεβάσει σ’ όλους τους τομείς του χει­ρουργείου μας, αποδίδοντας περισσότερα στις δίκαιες απαιτήσεις του αγώνα μας, ώστε το 1949, να γίνει απο­φασιστικός χρόνος για τη νίκη...” . Η απόφαση αυτή δημοσιεύθηκε στην εφημε­ρίδα “ Καθημερινά Νέα” , της 8.6.1949, αριθ. φύλλου 486.

Το τελευταίο χειρουργείο

Στα μέσα Ιούνη 1949, με διαταγή του Αρχηνείου, με­τακινηθήκαμε προς το χωριό Χιονιάδες της Κόνιτσας, ένα γραφικό χωριό, σκαλωμένο στην πλαγιά του βουνού

Μπάντρα, που χωρίζει την [Ελλάδα με την Αλβανία.

Σε μια πλαγιά, κάτω απ’ το χωριό και μέσα σε κερασιές, στήσαμε το χειρουργείο μας, που έμελλε να είναι το τε­λευταίο χειρουργείο στα 3 χρόνια αγώνα του ΔΣΕ. Επί­τροπος του υπήρξε ο Νίκος Ταξίδης. Νοσοκόμες οι: Χρι­στίνα Πετρούπη, Χρυσούλα Πούλιου, Αλεξάνδρα, Αθηνά Γκουρζανοπούλου, Μαρία, Ελένη Τεμερίδου, Βασιλική και Ξανθή. Στο μαγειρείο δούλευαν οι συντρόφισσες Σοφία και Όλγα, και με τα ζώα ασχολούνταν ο Πάνος. Υπεύθυνος για τον εφοδια­σμό του χειρουργείου μας και τη μεταφορά των τραυ­ματιών τοποθετήθηκε ο Στύ­λος Σαραφίδης. Γ ια την κα­λύτερη εγκατάσταση, οργά­νωση και λειτουργία του χει­ρουργείου, στάλθηκε, από ίο ΓΑ, ο σ. Γ ιώργης Ζωίδης, ο οποίος παρέμεινε μαζί μας Πάνω από ένα μήνα, περί­που, και μας βοήθησε πολύ με τις συμβουλές του και με ιην πρακτική δουλειά.

Με τη βοήθεια του προσω­πικού και των τραυματιοφο­ρέων του λόχου του Μάνθου, κατασκευάσαμε ένα υπόγειο -αμπρί- χειρουργείο, δύο θα­λάμους για τραυματίες, δύο δωμάτια για τους γιατρούς και ένα για προχειρουργική θεραπεία ενάντια στο σοκ, με προοπτική να κάνουμε και δεύτερο. Κέντρο διαλογής των τραυματιών εγκαταστή- σαμε πιο κάτω, 200 μέτρα μακριά, από το ποτάμι, μέσα σ’ ένα μύλο. Τους ελαφρά τραυματίες τούς τοποθετού­σαμε σε μεγάλες κωνικές

σκηνές, καλυμμένες κατάλ­ληλα, ώστε να μη φαίνονται από τ’ αεροπλάνα του εχθρού. Εκεί στο ποτάμι, εγκαταστήσαμε και το μαγει­ρείο του χειρουργείου.

Η μικρή μου καλύβα βρι­σκόταν ανάμεσα σε κερα­σιές, οι οποίες εκείνη την εποχή, ήταν ανθισμένες. Το περιβάλλον μοσχοβολούσε. Κάθε πρωί σε ξυπνούσαν, με το κελάηδημά τους τα αηδό­νια. Ο Δάμκας. όταν με επι- σκέφτηκε, άρχισε να με πει­ράζει, λέγοντάς μου πως κυ­νηγώ τα ωραία μέρη.

Στα λάφυρα που πήρε ο ΔΣΕ στην Πυρσόγιαννη ήταν και ένας μεγάλος αποστει­ρωτικός κλίβανος. Έτσι, κά­ναμε ξηρή αποστείρωση των υλικών επίδεσης, κλπ., πράγμα που μας διευκόλυνε στη δουλειά μας και εξυπη­ρετούσε και τους τραυμα­τίες, γιατί δεν ήταν πια υγρά τα ρούχα τους.

Στο νέο χειρουργείο χρησι­μοποιούσαμε αποσταγμένο νερό, που ετοίμαζε ο Γ. Ρω- σικόπουλος με άμβυκα, που πήραμε από το χωριό. Επί­σης, ο ίδιος με οδηγίες μας, κατασκεύαζε φυσιολογικούς ορούς υπερτονικούς, αλα­τούχους και ζαχαρούχους και έβγαζε με τον Ίδιο άμδυκα οινόπνευμα, από διάφορα φρούτα. Κατά το τελευταίο αυτό χρονικό διάστημα, μπό­ρεσαν να φθάσουν ως το χει­ρουργείο πολύ βαριά τραυ­ματίες, ακόμα και σε κατά­σταση ασφυγμίας. Επίσης, ακρωτηριασμένοι από νάρ­κες και με συνθλαστικά τραύματα ποδιών. Στις περι­πτώσεις αυτές, όταν πια η

σελίδες για to A 2 _ t ΕΘΝΙΚΗ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ

ζωή του τραυματία ήταν αμ­φίβολη, χρησιμοποιούσαμε ορούς ενδοφλεβίως και σε μεγάλες δόσεις (5-10 λίτρες) κατά σταγόνες, σε συνδυα­σμό με καρδιοτονωτικά φάρ­μακα. Τα αποτελέσματα που σημειώσαμε ήταν πολύ καλά.

Σε πολλές περιπτώσεις εφαρμόσαμε και μετάγγιση αίματος, μετά την εγχείρηση. Το αίμα το παίρναμε από το προσωπικό του χειρουργείου και τους τραυματίες, αφού προηγούμενα είχαμε κάνει αναλύσεις και ξέραμε ο κα­θένας σε ποια ομάδα ανήκει. Έτσι εξασφαλίσαμε αιμοδό­τες και σώθηκαν πολλοί τραυματίες μαχητές του ΔΣΕ. Εδώ, στο χειρουργείο αυτό, εφαρμόσαμε καλύτε­ρα την πείρα που είχαμε αποχτήσει σ’ όλο αυτό το διάστημα.Έκανα προσωπικά ο ίδιος διαλογή των τραυμα­τιών και κάναμε εγχειρήσεις σε κάθε λογής τραύματα. Για την καλύτερη εκπλήρωση της αποστολής, μας βοήθη­σαν πολύ οι γιατροί Σακκάς και Αγαπητίδης, οι φοιτητές της Ιατρικής Νίκος Ταβλάς, Στέφανος Κυριαζής, Μάκης Σπανίδης και Πάτρα Σπέγ- γου, καθώς και το άλλο προ­σωπικό, που είχε ειδικευθεΐ πια, και μπορούσε να προ­σφέρει περισσότερα.

Οι βομβαρδισμοί των εχθρικών αεροπλάνων ενα­ντίον καταυλισμών και άλλων αντάρτικων σημείων εντάθη- καν κατά τις επιχειρήσεις του καλοκαιριού του 1949. Το προσωπικό του χειρουρ­γείου είχε εκπαιδευτεί και εξασκηθεί στην αντιαεροπο­ρική άμυνα, και έτσι δεν εί­

χαμε καμιά απώλεια από τις επιδρομές των εχθρικών αε­ροπλάνων. Σε κάθε περίπτω­ση, οι τραυματίες βρίσκο­νταν ασφαλισμένοι σε ειδικά αμπριά. Το αναρρωτήριο του χειρουργείου, το παρακο­λουθούσε υπεύθυνα ο για­τρός Ξενοφών Λαβασίδης.

Στο χειρουργείο μας είχα­με και δύο γιατρούς αιχμα­λώτους, καθώς και ορισμέ­νους φοιτητές της Ιατρικής. Στα μέσα του Ιούνη επιχείρη­σαν να δραπετεύσουν από τον καταυλισμό μας τέσσερα άτομα. Μαζί τους σκόπευαν να πάρουν και τους δύο αιχ­μαλώτους γιατρούς, μα δεν τα κατάφεραν.Έγιναν, αμέ­σως, αντιληπτοί από τους φρουρούς μας. Πιάστηκαν όλοι και πέρασαν από ανταρ- τοδικείο και καταδικάστηκαν σε θάνατο. Στη δίκη παρα­βρέθηκα και εγώ ως μάρτυ­ρας. Ύστερα από την επέμ­βασή μου, κατά την οποία εξήρα τη συνειδητή δουλειά των δύο γιατρών και ύστερα από υπόσχεση που δώσαν οι ίδιοι ότι θα δουλέψουν και στο εξής, με όλες τους τις δυνάμεις για το καλό του αγώνα, οι δύο αιχμάλωτοι γιατροί αθωώθηκαν και συ­νέχισαν να εργάζονται στο χειρουργείο μας.

Το χειρουργείο δούλεψε εντατικά ως τις 29 Αύγου­στου 1949. Στην περιοχή αυτή έγιναν, τότε, σφοδρές μάχες. Ο αντίπαλος χρησιμο­ποιούσε πολύ πυροβολικό και αεροπορία. Αναγκαστή­καμε να μετακινηθούμε, παίρνοντας μαζί μας τους τραυματίες και τα διάφορα υλικά. Τότε, στη μεταφορά

των τραυματιών, σκοτώθηκε η φοιτήτρια της Ιατρικής, Πάτρα Σπέγγου.

Τελικά, στις 31 Αυγούστου1949, ύστερα από διαταγή του Γενικού Αρχηγείου, υπο­χωρήσαμε, όπως έκανε και όλος ο ΔΣΕ, και συνεχίσαμε να προσφέρουμε τις ιατρικές υπηρεσίες μας, στις νέες συνθήκες που δημιουργήθη- καν για μας.

Είκοσι, λοιπόν, και πλέον χρόνια μακριά από την πατρί­δα! Μα με το νου και την καρ- διά μου βρίσκομαι πάντα κοντά της. Και τώρα, γράφο­ντας τις αναμνήσεις μου αυτές, ύστερα από τόσα χρό­νια. νιώθω βαθιά συγκίνηση, καθώς αναπολώ το δύσκολο και σκληρό αγώνα του Δημο­κρατικού Στρατού, τον ηρωι­σμό και τις θυσίες των μαχη­τών του, για τη λευτεριά της πατρίδας και την ευτυχία του λαού μας. θυμούμαι μ! ευ­γνωμοσύνη τους συνεργάτες μου, τους γιατρούς, τους νο­σοκόμους, και το άλλο προ­σωπικό, που τόσο με βοήθη­σαν να εκπληρώσω το καθή­κον μου ως επιστήμονας και ως αγωνιστής. Και θυμούμαι με βαθύ σεβασμό και με ανυ­πόκριτο θαυμασμό τους ηρωι­κούς μαχητές και μαχήτριες του ένδοξου ΔΣΕ, που έτυχε να συναντήσω καιν’ αγωνιστώ μαζί τους στα ηρωικά και αξέ­χαστα εκείνα χρόνια.

Σ ’ όλους αυτούς, αφιερώ­νω τούτο το βιβλίο μου, ως μια ένδειξη της απεριόρι­στης αγάπης μου προς αυ­τούς.

Γ ιώργης Τζαμαλούκας, Δρέσδη,1973»