Βιλχεμ Ράϊχ - Ανθρωποι σε μπελάδες

Τίτλος Πρωτότυπου: Wilhelm Reich, People in troubleΜετάφραση: Νίκος Σιδέρης

Έκδοση: Θ. Καστανιώτης, 1979Ψηφιοποίηση - Οπτική Αναγνώριση Χαρακτήρων (OCR): http://wilhelmreichingreece.wordpress.com

Wilhelm Reich Άνθρωποι σε μπελάδες

ΠεριεχόμεναΟ ΣΙΩΠΗΛΟΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΣ........................................................................................................2ΕΙΣΑΓΩΓΗ...........................................................................................................................................31) Λαθεμένες κατευθύνσεις..................................................................................................................82) Πρακτικό μάθημα μαρξιστικής κοινωνιολογίας (Βιέννη, 15 και 16 Ιούλη 1927).........................123) Η ζωντανή παραγωγική δύναμη, η «εργατική δύναμη» του Καρλ Μαρξ.....................................254) Να τι είναι η πολιτική!...................................................................................................................40

Η μαζική ψυχολογία ιδωμένη «από τα κάτω»...............................................................................465) Η εισβολή της καταναγκαστικής σεξουαλικής ηθικότητας ..........................................................605) Η εισβολή της καταναγκαστικής σεξουαλικής ηθικότητας στην απ' τη σύστασή της ελεύθερη πρωτόγονη κοινωνία...........................................................................................................................606) Όλοι είναι «καταγοητευμένοι» (1930-33)......................................................................................69

Η οργάνωση της ΣΕΞΠΟΛ στη Γερμανία.....................................................................................767) Ο ανορθολογισμός στην πολιτική και την κοινωνία......................................................................80

Η ανακολουθία του εθνικοσοσιαλισμού........................................................................................80Όλοι οι πολιτικοί ενωθείτε ενάντια στην κοινωνική ψυχιατρική..................................................87Σταματήστε τη διανομή.................................................................................................................88ΑΠΟΦΑΣΗ....................................................................................................................................89Διαγραφή από το Κομμουνιστικό Κόμμα Δανίας.......................................................................101Τ' αποτελέσματα των παζαριών...................................................................................................103

8) Το ψυχαναλυτικό συνέδριο στη Λουκέρνη, Αύγουστος 1934.....................................................1139) Προς τη βιογένεση – Η Νορβηγική εκστρατεία τύπου................................................................128

http://wilhelmreichingreece.wordpress.com/ σελ.1


Στα παιδιά του μέλλοντος

Έτσι λοιπόν, στην πορεία της εξέλιξης, κάθε προηγούμενη πραγματικότητα παύει να 'ναι πραγματική, χάνει την αναγκαιότητά της, το δικαίωμά της να υπάρχει, τη λογικότητά της. Στη θέση της πραγματικότητας που πεθαίνει

εμφανίζεται μια νέα, βιώσιμη πραγματικότητα - ειρηνικά, όταν το παλιό είναι αρκετά μυαλωμένο, ώστε να πεθάνει δίχως μάχη, βίαια, αν φράζει την πορεία αυτής της αναγκαιότητας.

Φρήντριχ Ένγκελς, στο Ludwig Feuerbach (1888)

Δεν ξέρω πως μπορεί να φανώ στον κόσμο. Αλλά εμένα μου φαίνεται ότι ήμουν σαν ένα παιδί που έπαιζε στ' ακρογιάλι, που έτρεχε εδώ κι εκεί βρίσκοντας πότε ένα πιο λείο βότσαλο, πότε ένα κοχύλι ομορφότερο από τα

συνηθισμένα, ενώ ο μεγάλος ωκεανός της αλήθειας βρισκόταν μπροστά μου και κανείς δεν τον είχε ανακαλύψει.Ισαάκ Νεύτων

Ο ΣΙΩΠΗΛΟΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΣ

Οι Άνθρωποι σε Μπελάδες είναι μετάφραση ενός κομματιού από ένα γερμανικό χειρόγραφο με τίτλο Menschen im Staat, 1937, στο όποιο προστέθηκαν κι άλλα υλικά, σημειώσεις και σχόλια, στα χρόνια 1944-45. Πριν την πρώτη του έκδοση, στα 1953, ο Reich, αποκαλώντας Σιωπηλό Παρατηρητή τον ίδιο τον εαυτό του, πρόσθεσε κι άλλα σχόλια σ' όλο το κείμενο. Αυτά τα σχόλια, μερικά υπογραμμένα «ΣΠ» κι άλλα ανυπόγραφα, βρίσκονται μέσα σε αγκύλες ή τα συνοδεύει η χρονολογία «1952». Ο ρόλος του Σιωπηλού Παρατηρητή εξηγείται απ' τον ίδιο τον Reich σ' αυτό το εισαγωγικό σημείωμα.

(Σημ. τ. Εκδ.)

Ο Σιωπηλός Παρατηρητής (ΣΠ) σ' αυτό το αυτοβιογραφικό κείμενο κοιτάζει αναδρομικά τα γεγονότα μέχρι το 1950-52 - δηλ. μέχρι τότε που διεξαγόταν το πείραμα oranur1. Αυτό το πείραμα, που απέδειξε αναμφισβήτητα την ύπαρξη της πρωταρχικής κοσμικής οργονικής ενέργειας, συνέτριψε κάθε κριτική, αμφιβολία και διαστρέβλωση που χρησιμοποίησαν οι εχθροί της οργονομίας κατά τη διάρκεια της Νορβηγικής εκστρατείας (1934-38) και μερικοί ψυχαναλυτικοί συκοφάντες (1934-47). Ο Σιωπηλός Παρατηρητής δεν περιορίζεται μόνο στην αντικειμενική επισκόπηση αυτών των εχθρών. Αλλά περιλαμβάνει και τον ίδιο τον άνθρωπο που ανακάλυψε την οργονική ενέργεια, τον Wilhelm Reich (WR), στην ανελέητη κριτική του. Τα λάθη κι οι βλακείες, καθώς και τα τεράστια βήματα κι οι εμπειρίες από το 1927 ως το 1937 αποτελούν σημαντικό μάθημα για τον καθένα, που στο μέλλον θα προσπαθήσει ν' ασχοληθεί με την ανθρώπινη φύση με τρόπο πολιτικό περισσότερο, παρά επιστημονικό. Τελικά, μόνο μια πορεία στηριγμένη στα γεγονότα, κι όχι στην πολιτική, είναι αυτή που θα μπορέσει να χειραγωγήσει τη σεξουαλική επανάσταση του καιρού μας και να δαμάσει τη συγκινησιακή πανούκλα (Σ.Π.).

Ο Σιωπηλός Παρατηρητής ξέρει πολύ καλά ότι η ανακάλυψη της πρωταρχικής κοσμικής ενέργειας αχρήστεψε κι έριξε στο παρελθόν όλες τις πολιτικάντικες σοφιστείες κι όλους τους τρόπους σκέψης που αναφέρονται σε τάξεις η στο ασυνείδητο. Είναι βέβαιο ότι θα 'ρθει καιρός που αυτή η ανακάλυψη θα προσφέρει νέα χρήσιμα εργαλεία σκέψης και δράσης στην ανθρωπότητα για τον αγώνα της ενάντια στη συγκινησιακή πανούκλα, που υπονομεύει τις ευφυέστερες και κοπιαστικότερες προσπάθειές της. Όμως φαίνεται τραγικά αληθινό ότι για πολλές δεκαετίες, ίσως και αιώνες, που πρόκειται να 'ρθουν, οι πολιτικοί κι οι απλοί ιδεολόγοι θα κυριαρχούν στη δημόσια σκηνή και θα προσπαθούν να μεταβάλουν την ανθρώπινη φύση χρησιμοποιώντας ιδέες, προγράμματα, πλατφόρμες, λόγους, υποσχέσεις, αυταπάτες, μανούβρες και κάθε λογής πολιτικαντισμούς, χωρίς να λαβαίνουν ούτε το μικρότερο πρακτικό μέτρο για ν' αλλάξουν τις συνθήκες και να επανεγκαθιδρύσουν τους φυσικούς νόμους της ζωής.

Αυτός ο απολογισμός της εμπειρίας του WR στο σοσιαλιστικό και ψυχαναλυτικό κίνημα παρουσιάζεται σε μια προσπάθεια συμβολής στην αποφυγή σφαλμάτων κι άσκοπων περιπετειών στο μέλλον. Έχουμε την ελπίδα ότι ακόμη κι ο επιδέξιος, κρυφός συκοφάντης, μέσα κι έξω από το Κομμουνιστικό Κόμμα, θα αισθανθεί αρκετό σεβασμό για τα βάσανα των ανθρώπων και θα κοιτάξει να βγει από την κρυψώνα του και ν' αποφύγει πράξεις κατάχρησης και διαστρέβλωσης της ειλικρίνειας, τη στιγμή που αυτό το ιστορικό υλικό εμφανίζεται στο ανοιχτό πεδίο.



ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Αυτό το βιβλίο περιλαμβάνει διάφορα κείμενα της περιόδου 1927-4522. δεν είναι μια επιτομή σεξουαλικο-οικονομικής κοινωνιολογίας - μήτε γράφεται σε σχέση μ' ένα ειδικό γεγονός. Σκιαγραφεί τη βαθμιαία ωρίμανση της αυτογνωσίας μέσα από μια εικοσάχρονη σχεδόν πορεία - μια αυτογνωσία, που τελικά οι συνιστώσες της διαμόρφωσαν μια σύνθετη άποψη. Ο καθένας που έχει δουλέψει σ' ανεξερεύνητες περιοχές θ' αντιληφθεί πως αυτό, που αντανακλάται στο τελικό αποτέλεσμα, δεν είναι ένας προκαθορισμένος σκοπός, αλλά μάλλον το ίδιο το μονοπάτι της έρευνας.

Ίσως ν' αναρωτιέται ο αναγνώστης γιατί τονίζω αυτό το πράγμα. Ο λόγος είναι απλός: η φυσικο-επιστημονική σκέψη δίνει αποδείξεις για την αμεροληψία της όταν περιγράφει κοινωνικά γεγονότα, που συνέβησαν σε διάφορες στιγμές και που αντανακλούν την πορεία τόσο του σφάλματος, όσο και της διόρθωσης. Δεν έγραψα αυτό το βιβλίο από συναισθηματική παρόρμηση η με βάση μια εκ των προτέρων διαμορφωμένη θεωρία. Μήτε, ακόμη, το 'γραψα σαν αποτέλεσμα μιας αυθαίρετης σκεπτικής διεργασίας η επειδή απέβλεπα σε μια κατάσταση βελτιωμένης κοινωνικής οργάνωσης. Περισυνέλεξα όλα τα στοιχεία αυτογνωσίας, που συνοψίζονται εδώ, με τον ίδιο τρόπο που κάποιος, που θέλει να εγκατασταθεί σε μια ακατοίκητη ερημιά, πρέπει να περισυλλέγει εντυπώσεις κι εμπειρίες, αν θέλει να επιζήσει.

Στην αρχή ήμουν ένας κλινικός γιατρός, που ενδιαφερόταν μόνο για τη φυσική επιστήμη και τη φιλοσοφία, κι όχι για την κοινωνιολογία η ακόμη και την πολιτική. Αυτό που μ' έσπρωξε, στην αρχή γύρω στα 1919. στην περιοχή της ατομικής και κοινωνικής σεξουαλοικονομίας, ήταν η επιστήμη της οργονομίας. η σεξουαλοικονομία, με τη σειρά της, ήταν ο πρόδρομος της ανακάλυψης της οργόνης, δηλ. της κοσμικής ζωτικής ενέργειας.

Βλέποντας αναδρομικά από το 1945, πρέπει να εξομολογηθώ ότι η ανακάλυψη της οργόνης δε θα 'χε γίνει χωρίς τις εμπειρίες που περιγράφονται εδώ μέσα. Την ύπαρξή της την οφείλει στα εμπόδια, που έβαλε στο δρόμο της η παράλογη3 κατασκευή της ανθρώπινης κοινωνίας και η δομή του χαρακτήρα του ανθρώπινου ζώου στον εικοστό αιώνα. η πιεστική ανάγκη ν' αναγνωρίσω αυτά τα εμπόδια σαν βιοπαθητικές εκδηλώσεις της ζωής κι όχι σαν τυχαία χτυπήματα της μοίρας, κι η έντονη πίεση να βρω τρόπους για το ξεπέρασμά τους, αυτά μ' εξόπλισαν με τις μέθοδες για την αναζήτηση της οργόνης. Υποπτευόμουν την ύπαρξη της οργόνης τόσο λίγο, όσο και κάθε ψυχαναλυτής ασχολούμενος με την ψυχολογία των κινήτρων η όσο κάθε φυσικός η βιολόγος ασχολούμενος με τον γήινο μαγνητισμό η τη διαίρεση του κυττάρου. Όπως συχνά τόνισα, αυτό που ήταν το αξιοσημείωτο δεν ήταν η ανακάλυψη της οργόνης, αλλά μάλλον η μη-ανακάλυψή της σ' ένα διάστημα περίπου 2.500 χρόνων, γεγονός που ήταν δημιούργημα της απώθησης, Μια εικοσαετία κλινικής εργασίας με την ανθρώπινη τάση γι' απώθηση ζωτικών διαδικασιών μ' έσπρωξε στην αναζήτηση της αιτίας του ανθρώπινου παραλογισμού. Γιατί, διερωτήθηκα, ο άνθρωπος αντιστέκεται, περισσότερο απ' ο,τι σε καθετί άλλο, στη συνειδητοποίηση της φύσης του, της βιολογικής του καταγωγής και συγκρότησης; Δεν ήξερα τίποτε για τον βιολογικό εκφυλισμό του ανθρώπινου ζώου, που για χιλιάδες χρόνια έβαλε σε κίνδυνο και την προσωπική και την κοινωνική ύπαρξή του, τόσο μέσα σ' όλο το κύλισμα του χρόνου, όσο και μέσα από περιοδικές καταστροφές.

Με βάση αυτό το ερώτημα, αμφιβολίες κυρίεψαν το νου μου σχετικά με τον ορθολογισμό των διαδικασιών της ανθρώπινης σκέψης - αμφιβολίες που δεν έμελλε να καταλαγιάσουν ποτέ πια. Όσον καιρό βασίλευε η ειρήνη, οι αμφιβολίες μου ελάχιστη είχαν τροφή. Οι νευρώσεις, που ο Φρόυντ είχε μάθει να τις αντιλαμβάνεται με φυσικο-επιστημονικό τρόπο, αν και μόνο ψυχολογικά, φαίνονταν και σε μένα και στον καθένα σαν ασθένειες σ' έναν κατά τα άλλα υγιή οργανισμό. Αν βρισκόταν κανείς, πριν το 1927, που να 'λεγε ότι τόσοι πολλοί ανθρώπινοι θεσμοί ήταν ουσιαστικά παράλογοι, δηλ. βιοπαθητικοί, για χιλιάδες χρόνια, θα 'μουν κι εγώ ένας απ' τους φανατικότερους αντιπάλους του. Στο μεταξύ, οι κοινωνικές εξελίξεις σ' όλο τον κόσμο, μ' επίκεντρο την Ευρώπη, έχουν κάνει πια κοινοτυπία το γεγονός ότι ο άνθρωπος κι η κοινωνία του είναι διανοητικά ασθενείς με την αυστηρότερη ψυχιατρική σημασία του όρου. Είχα την τύχη, η και την ατυχία θα 'λεγε κανείς, ν' ανακαλύψω αυτό το γεγονός όχι το 1942, όπως έκαναν οι περισσότεροι άνθρωποι, αλλά από το 1927 κιόλας, όταν άρχιζα την έρευνά μου. Η πρώτη συνάντηση με τον ανθρώπινο παραλογισμό ήταν ένα τεράστιο σοκ. Δεν μπορώ να φανταστώ πώς το άντεξα και δεν τρελάθηκα. Σκεφτείτε ότι, όταν δοκίμασα αυτή την εμπειρία, ήμουν βολικά προσαρμοσμένος στους συμβατικούς τρόπους σκέψης.



Ανίδεος για το τι ήταν αυτό που μαζί του ασχολιόμουν, μπήκα στη «μηχανή του κιμά», μια κατάσταση που κάθε σεξουαλοικονομιστής η φυτικο-θεραπευτής, που ανακατεύτηκε μ' αυτά στα περασμένα δέκα χρόνια, την ξέρει πολύ καλά. Η καλύτερη περιγραφή θα μπορούσε να 'ταν η ακόλουθη: σαν κεραυνόπληκτοςκάποιος αναγνωρίζει έξαφνα την επιστημονική μηδαμινότητα, τη βιολογική ασημαντότητα και τον κοινωνικά ολέθριο χαρακτήρα των απόψεων και των θεσμών, που μέχρι εκείνη τη στιγμή φαινόντουσαν σχεδόν φυσικοί κι αυταπόδεικτοι. Είναι ένα είδος εσχατολογικής εμπειρίας, που τόσο συχνά συναντιέται, με παθολογική μορφή, στους σχιζοφρενικούς. Θα μπορούσα μάλιστα να εκφράσω την πεποίθηση ότι η σχιζοφρενική μορφή της ψυχικής νόσου συνοδεύεται κανονικά από εκθαμβωτικές ενοράσεις σχετικά με τον παραλογισμό των κοινωνικών και πολιτικών ηθών, πρώτα και κύρια σε σχέση με το μεγάλωμα των μικρών παιδιών. Αυτό που ονομάζουμε γνήσια «πολιτιστική πρόοδο» δεν είναι άλλο τίποτε, παρά καρπός τέτοιων ενοράσεων. Ο Pestalozzi, ο Rousseau, ο Voltaire, ο Nietzsche και τόσοι άλλοι είναι οι αντιπρόσωποι τους. Η διαφορά ανάμεσα στην ενόραση ενός σχιζοφρενικού κι ενός δυνατού δημιουργικού νου βρίσκεται στο γεγονός ότι η επαναστατική ενόραση αναπτύσσεται μέσα από μεγάλα χρονικά διαστήματα, που συχνά είναι αιώνες. Τέτοιου είδους ορθολογικές ενοράσεις κυριεύουν τη γενική προοπτική των μαζών στις κοινωνικές επαναστάσεις, όπως η αμερικάνικη επανάσταση του 1776, η γαλλική του 1789 κι η ρώσικη του 1917. Με τον καιρό οι «ριζοσπαστικές αλήθειες» γίνονται τόσο αυταπόδεικτες, όσο ήταν προηγούμενα οι παράλογες απόψεις και θεσμοί. Το αν η ορθολογική ενόραση θα οδηγήσει σε ατομική διανοητική ασθένεια η σε ορθολογικό μετασχηματισμό της κοινωνικής κατάστασης, αυτό εξαρτάται από πολλούς παράγοντες. Για το άτομο, αυτό σημαίνει πάνω απ' όλα την ικανότητα για γενετήσια ικανοποίηση και για ορθολογική οργάνωση της σκέψης. Στην πλατιά κλίμακα των μαζών, εξαρτάται από την απαρτίωση της φυσικο-επιστημονικής γνώσης στην κοινωνική αναγκαιότητα. Ωστόσο, είναι πασίγνωστο γεγονός ότι η ορθή ενόραση κι αυτογνωσία μπορεί να εμφανισθεί πρώιμα σ' ένα άτομο, δηλ. πριν οι κοινωνικές διαδικασίες να 'χουν φτάσει στο ίδιο επίπεδο κατανόησης. Η ιστορία των φυσικών επιστημών και της πολιτιστικής ανάπτυξης είναι γεμάτη από παραδείγματα που αποδείχνουν αυτό τον ισχυρισμό.

Ο άξονας, που γύρω του στρέφεται αυτό το βιβλίο, είναι η παρεμπόδιση των λειτουργιών των απλών και φυσικών διαδικασιών της ζωής από τον κοινωνικό παραλογισμό, ο οποίος, από τη στιγμή που γεννιέται από βιοπαθητικά ανθρώπινα ζώα, γαντζώνεται βιοφυσικά στο χαρακτήρα των μαζών κι έτσι αποκτά κοινωνική σημασία. Το αξιοσημείωτο είναι ότι ο πολιτικός παραλογισμός διατηρήθηκε, αντί για μια ορθολογική οργάνωση της κοινωνικής ζωής. [Αυτό είναι πράγματι διαβολεμένο πρόβλημα.] Η βιολογική ενέργεια, που ξοδεύεται παράλογα στη διάρκεια μιας βιοπαθητικής ζωής, θα επαρκούσε για τη λύση των μυστηρίων της ανθρώπινης ύπαρξης, αν διοχετευόταν ορθολογικά. Κανείς στρατευμένος στη βιοψυχιατρική δεν μπορεί ν' αρνηθεί αυτή την άποψη. Το όνειρο μιας καλύτερης κοινωνικής ύπαρξης παραμένει όνειρο μόνο και μόνο γιατί οι σκέψεις και τα αισθήματα του ανθρώπινου ζώου ξεστρατίζουν από το απλό κι ολοφάνερο. Αυτό το γεγονός έγινε από μόνο του σαφές στην πορεία των γεγονότων.

Κι εγώ ο ίδιος συμμετείχα στον κοινωνικό παραλογισμό στην Κεντρική Ευρώπη για πολλά χρόνια. Αργότερα έγινα στόχος του με την ιδιότητα μου σαν γιατρός κι ερευνητής. Για χρόνια ήμουν ταυτόχρονα πολιτικός άνθρωπος [δηλ. άνθρωπος που ενδιαφερόταν ζωτικά για τις κοινωνικές υποθέσεις] κι εργαζόμενος άνθρωπος, χωρίς ποτέ να συνειδητοποιήσω την ασυμβατότητα εργασίας και πολιτικής. Ο πολιτικός μέσα μου έσβησε, αλλά ο εργαζόμενος γιατρός ερευνητής και κοινωνιολόγος όχι μόνο διατηρήθηκε, αλλά και, μέχρι τώρα, επέζησε από το κοινωνικό χάος. Είχα την ευκαιρία να παρακολουθήσω πλήθος πολιτικές καταστροφές από πολύ κοντά και πολλές τις δοκίμασα προσωπικά: την κατάρρευση της αυστριακής μοναρχίας, τη δικτατορία των συμβουλίων στην Ουγγαρία και στο Μόναχο, την πτώση της αυστριακής σοσιαλδημοκρατίας και της αυστριακής δημοκρατίας, τη γένεση και την πτώση της γερμανικής δημοκρατίας. Γνώρισα την ουγγρική, την αυστριακή και τη γερμανική εμιγκράτσια. Ύστερα ακολούθησαν διαδοχικά η πτώση της Τσεχοσλοβακίας, Πολωνίας, Ολλανδίας, Βελγίου, Δανίας, Νορβηγίας και Γαλλίας. Προσωπικά κι επαγγελματικά ενδιαφέροντα με συνέδεαν με όλες αυτές τις χώρες. Ένα γεγονός στάθηκε ξεχωριστό σ' όλη αυτή την πολιτική καταστροφή και τα ερείπια: μόλις ένας πολιτικός περνούσε τα σύνορα της δικής του χώρας, γινόταν άχρηστος κι ανίκανος να βρει στην κοινωνία μια θέση για τον εαυτό του. Αν, αντίθετα, ένας εργαζόμενος περνούσε τα σύνορα της πατρίδας του, κατόρθωνε αργά η γρήγορα να τακτοποιηθεί οικονομικά κι επαγγελματικά σε μια άλλη χώρα, στο μέτρο που δεν τον εμπόδιζαν οι πολιτικοί. Αυτό το γεγονός ενσαρκώνει από μόνο του μια τεράστια αλήθεια. Η πολιτική, εξ ορισμού, περιορίζεται από τα εθνικά σύνορα. Η εργασία είναι ουσιαστικά διεθνής και ελεύθερη από τους εξαναγκασμούς οποιωνδήποτε συνόρων. Θα μπορέσουμε να εκτιμήσουμε αυτό το γεγονός σε όλες τις



κοινωνικές του συνέπειες μόνο στο τέλος αυτού του βιβλίου.

Σήμερα υπάρχουν μερικές ομάδες στην Ευρώπη και αλλού, που βασίζουν τον νέο κοινωνικό τους προσανατολισμό στα κοινωνιολογικά μου γραφτά της περιόδου 1927-38. Είναι λοιπόν επιτακτικό τώρα να ξεκαθαρίσω τη θέση μου: Αποδέχομαι ακόμη ολόκληρη την ευθύνη για κάθε φυσικο-επιστημονική, ιατρική η κοινωνιοπαιδαγωγική διακήρυξη εκείνης της περιόδου, στο μέτρο που δεν αναθεωρήθηκε σε κατοπινά έργα η δε θ' αναθεωρηθεί στο μέλλον. Η θεωρητική δομή της σεξουαλοικονομίας παραμένει ουσιαστικά αμετάβλητη και σε στέρεο έδαφος - άντεξε στη δοκιμασία αποφασιστικών κοινωνικών γεγονότων. Από το 1934 περίπου η οργονική έρευνα έθεσε τα πειραματικά θεμέλια αυτής της δομής, αν και δεν είναι με κανένα τρόπο πλήρης. Σήμερα η σεξουαλοικονομία είναι ένας αναγνωρισμένος κλάδος φυσικο-επιστημονικής έρευνας. Όμως καμιά από τις παλιές πολιτικές έννοιες, που βρίσκονται στα πρώιμα κοινωνιολογικά μου γραφτά, δεν παραμένει σε ισχύ. Απορρίφθηκαν όλες μαζί με τις οργανώσεις, που κάτω απ' την επιρροή τους βρήκαν δρόμο να μπουν στα γραφτά μου. Μια εκτεταμένη αναθεώρηση των κοινωνικών εννοιών της πολιτικής μου ψυχολογίας βρίσκεται στον πρόλογο της Γ' έκδοσης του έργου μου: Η Μαζική Ψυχολογία του Φασισμού.

Ο αποκλεισμός της έννοιας των πολιτικών κομμάτων δεν αντιπροσωπεύει μια οπισθοδρόμηση στην ακαδημαϊκή, κοινωνικά αδιάφορη φυσική επιστήμη. Αντίθετα, είναι ένα τεράστιο βήμα μπροστά - βήμα που οδηγεί μακριά από τη σφαίρα του πολιτικού παραλογισμού, στο ορθολογικό σύστημα σκέψης της φυσικής εργασιακής δημοκρατίας. Δεν μπορώ να ξέρω ποιοι από τους παλιούς μου φίλους και συναδέλφους έχουν διατρέξει την ίδια πορεία και ποιοι απ' αυτούς κινούνται ακόμη με ξεπερασμένες πολιτικές έννοιες. Ο καθένας που έχει μια εξοικείωση με τα μικρότερα δοκίμια μου για την εργασιακή δημοκρατία - που το μεγαλύτερο μέρος τους δημοσιεύθηκε παράνομα ανάμεσα στα 1936 και 1940 - θα 'χει και μια γνώση για τη διαδικασία της απόσπασής μου από την πολιτική. Γι' αυτό επιθυμώ ν' απορρίψω κάθε προσπάθεια εκμετάλλευσης των κομματικών μου δεσμεύσεων, που υπήρχαν πριν από δεκατέσσερα χρόνια και πάνω, αποκαλώντας τες κομματική πολιτική. Αισθάνομαι αναγκασμένος να διαμαρτυρηθώ άμεσα και δημόσια για κάθε περίπτωση, που κάποιος επιχειρεί να εκμεταλλευθεί τ' όνομά μου η τα γραφτά μου για την υποστήριξη σοσιαλιστικών, κομμουνιστικών, κοινοβουλευτικών η όποιου άλλου τύπου πολιτικών δραστηριοτήτων. Ο κίνδυνος από μια τέτοια εκμετάλλευση είναι ωστόσο μικρός - θα μπορούσε να γίνει μόνο με διαστρέβλωση των ευρημάτων μου. Η πείρα δείχνει ότι η συνηθισμένη κομματική πολιτική κι η οργανική βιοφυσική, αντιδρούν μεταξύ τους όπως η φωτιά με το νερό.

Δεν είμαι οπαδός και ποτέ δεν ανακατεύτηκα με εξουσιαστικές πολιτικές. Προσχώρησα στις πολιτιστικές και ιατρικές οργανώσεις των σοσιαλιστών και κομμουνιστών, το 1927 με σκοπό να συμπληρώσω με τη μαζική ψυχολογία τις καθαρά οικονομιστικές απόψεις για την κοινωνία, που συνιστούσαν τη σοσιαλιστική θεωρία. Τεχνικά ήμουν σοσιαλιστής και κομμουνιστής ανάμεσα στα 1927 και 1932. Στην πραγματικότητα, λειτουργικά, δεν ήμουν ποτέ σοσιαλιστής η κομμουνιστής και ποτέ δεν έγινα δεκτός σαν τέτοιος από τους γραφειοκράτες των κομμάτων. Ποτέ δεν πίστεψα στην ικανότητα των σοσιαλιστών και των κομμουνιστών για πραγματική επίλυση των ανθρώπινων συγκινησιακών προβλημάτων. Έτσι λοιπόν ποτέ δεν κατείχα καμιά κομματική θέση. Γνώριζα πολύ καλά τον στεγνό, οικονομιστικό προσανατολισμό τους κι ήθελα να τους βοηθήσω, μια κι έπαιζαν το ρόλο των «προοδευτικών» στην Ευρώπη της δεκαετίας 1920-30. Ποτέ δεν απατήθηκα από την πολιτική, άργησα όμως να ξεχωρίσω τις «κοινωνικές» από τις «πολιτικές» διαδικασίες. Είχα μεγάλη εκτίμηση στον Καρλ Μαρξ, θεωρώντας τον σαν οικονομική διάνοια του 19ου αιώνα. Σήμερα κρίνω τη θεωρία του ξεπερασμένη κι αναχρονιστική μετά την ανακάλυψη της κοσμικής ζωτικής ενέργειας. Από τη διδασκαλία του Μαρξ πιστεύω ότι θα παραμείνει μόνο ο ζωντανός χαρακτήρας της ανθρώπινης παραγωγικότητας. Αυτή είναι μια πλευρά του έργου του, που έχει τελείως παραμερισθεί κι έχει ξεχαστεί εδώ και πολύ καιρό από το σοσιαλιστικό και το κομμουνιστικό κίνημα, που έπεσαν θύματα της μηχανιστικής οικονομίας και της μυστικιστικής μαζικής ψυχολογίας - ένα σφάλμα, που δεν το διαπράττει κανείς τόσο επίμονα, χωρίς να χάνει τη θέση του στο βιβλίο της ιστορίας.

Κι ακόμη, τέλος, δεν υπήρχε ίχνος διάκρισης ανάμεσα σε μια επιστημονική θεώρηση της κοινωνίας και στις κτηνώδεις, σκοταδιστικές, τιποτένιες ωμότητες που διαπράχτηκαν σε βάρος των εργαζόμενων ανθρώπων από βιοπαθείς, που ήξεραν τον τρόπο να κατακτήσουν την εξουσία με μέσο την ίντριγκα. Το να συγχέει κανείς έναν Κάουτσκυ η έναν Ένγκελς με τους εγκληματίες δολοφόνους των δικών της Μόσχας είναι το πιο σίγουρο σημείο ενός εκφυλισμένου, αντιεπιστημονικού και συγχισμένου νου. Αν κανείς σήμερα δηλώνει ότι



μάχεται τον κομμουνισμό, τότε πρέπει ν' αποδείξει ότι, εκτός από το να κόβει κεφάλια, ξέρει και περί τίνος πρόκειται.

[1952: Είναι αδύνατο να κυριαρχήσει κανείς στις λειτουργίες της ζωής αν δεν τις ζει ολοκληρωμένα. Κανείς ανθρακωρύχος δεν μπορεί να κάνει εξόρυξη κάρβουνου, αν αποφεύγει την εξόρυξη κάρβουνου. Κανείς μηχανικός δεν μπορεί να χτίσει μια γέφυρα πάνω από ένα γκρεμό χωρίς τον κίνδυνο να πέσει μέσα. Κανείς γιατρός δεν μπορεί να θεραπεύει λοιμώδεις νόσους χωρίς τον κίνδυνο να κολλήσει κι αυτός. Ένας που δεν παντρεύτηκε ποτέ δεν ξέρει τίποτε για το γάμο, κι ένας που δε γέννησε ποτέ του ένα παιδί, η τουλάχιστον δεν συμμετείχε ενεργά στη γέννηση ενός παιδιού, δεν έχει ιδέα περί τίνος πρόκειται. Αυτό είναι το νόημα της εργασιακής δημοκρατίας. Όταν ο Malinowski αποφάσισε να μελετήσει τους αρχαίους πολιτισμούς, πήγε στα Τροβριανά νησιά όπου έζησε μαζί με τους ιθαγενείς στις καλύβες τους και μοιράστηκε μαζί τους τη ζωή τους και τις αγάπες τους. Έτσι ανακάλυψε το λειτουργισμό στην εθνολογία. Για να σκέφτεσαι λειτουργικά, πρέπει να ζεις λειτουργικά.

Παρόμοια, όταν κι εγώ αποφάσισα να δουλέψω στην προληπτική διανοητική υγιεινή (που σήμερα ονομάζεται «κοινωνική ψυχιατρική») χρειάστηκε - όπως και με χαρά κι ενθουσιασμό το έκανα - να σμίξω με τους ανθρώπους στα τρίσβαθα της κοινωνίας, όπου κι όπως κι αν ζούσαν, αγαπούσαν, μισούσαν, υπέφεραν κι ονειρεύονταν ένα αβέβαιο μέλλον. Εκείνο τον καιρό στην Ευρώπη, οι αποκαλούμενες κατώτερες τάξεις ήταν οργανωμένες με σοσιαλιστική και κομμουνιστική ηγεσία. Υπήρχαν 4-5 εκατομμύρια κομμουνιστές και 7 εκατομμύρια σοσιαλιστές στη Γερμανία μόνο, κι αυτά τα 12 εκατομμύρια αριστεροί ψήφοι είχαν τεράστια σημασία μέσα στα 30 περίπου εκατομμύρια των γερμανών ψηφοφόρων. Πρέπει να 'χει ζήσει κανείς αυτά τα γεγονότα για να ξέρει τι είναι οι «αριστεροί» - μάλλον είναι αδύνατο να κρίνει κανείς την Ευρώπη από την Αμερική χωρίς να 'χει κάνει κάτι τέτοιο. Είναι ακόμα ουσιαστικό να γνωρίζει ότι στα τέλη της δεκαετίας 1920-30, ο προσανατολισμός του Κομμουνιστικού Κόμματος στην Αυστρία και τη Γερμανία ήταν ακόμη κυρίαρχα δημοκρατικός. Ακόμη δεν είχαν γίνει βορά των ερυθρών φασιστών, όπως έγινε στη δεκαετία 1930-40.

Έτσι λοιπόν, δουλεύοντας σ' αυτό το πεδίο στην κοινωνική ψυχιατρική, γρήγορα σκόνταψα μ' όλη την κακοποιό δύναμη της συγκινησιακής πανούκλας του ανθρώπου. Δεν ήταν πολύς καιρός πριν αρχίσω να συνειδητοποιώ ότι ήμουν ο πρώτος γιατρός και ψυχίατρος που ανακάλυπτε τη συγκινησιακή πανούκλα στην κοινωνική σκηνή και βρέθηκα μπλεγμένος σε μια θανάσιμη πάλη με τη χειρότερη επιδημική αρρώστια που χτύπησε ποτέ την ανθρωπότητα, μια πάλη που συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Αυτή η συνειδητοποίηση ήταν η κρίσιμη προϋπόθεση για την απόκτηση της ικανότητας και της θέλησης για μάθηση, που ήταν απαραίτητη για την επιβίωσή μου.]

Η έννοια μιας φυσικής εργασιοδημοκρατικής ζωτικής διαδικασίας στην κοινωνία αποκλείει την πολιτική δραστηριότητα με την παλιά έννοια. Είμαστε υπέρ των πραγματικών διαδικασιών, όχι υπέρ των ιδεολογιών. Ο σοβαρός εργαζόμενος επιμένει στο καθήκον του σ' όλες τις περιστάσεις και υπερασπίζει την υπόθεσή του όσο γίνεται πιο γενναία. Αυτό ισχύει για κάθε ζωτικά αναγκαία εργασιακή διαδικασία. Πληροφορούμε τον κόσμο για το πώς είναι οργανωμένη η εργασία μας. Όλοι όσοι συμμετέχουν σ' όλες τις άλλες εργασιακές διαδικασίες, είναι κι αυτοί όσο κι εμείς υπεύθυνοι για την πορεία της ανθρώπινης κοινωνίας. Δεν μπορούμε να διατάξουμε τις βιομηχανίες ορυκτών η τροφίμων πως θα οργανώσουν τις ειδικές τους δραστηριότητες με εργασιοδημοκρατικό τρόπο. Το καθήκον μας είναι να προλάβουμε τον καρκίνο και τις άλλες βιοπάθειες κι έτσι να προωθήσουμε την αρχή της σεξουαλικής οικονομίας στην ανατροφή των μικρών παιδιών και να φροντίσουμε για τη χρησιμοποίηση της κοσμικής ζωτικής (όργονο-) ενέργειας. Κάνουμε πρωτοποριακή δουλειά με τις ψυχιατρικές και βιοφυσικές μας γνώσεις κι αποκαλύπτουμε τις βασικές αρχές των διαδικασιών της ζωής.

Πολυάριθμες, πανάρχαιες εμπειρίες μας διδάσκουν ότι σε κάθε αποφασιστικό βήμα προς την κοινωνική υγιεινή κάποιος ισχυρός πολιτικός κυβερνήτης θα μας φράξει το δρόμο. Εδώ πρέπει να σημειώσω ότι, μέσα από πολλά χρόνια υπομονετικής προσπάθειας, και στηριγμένοι στην πρακτική επιτυχία των επιστημονικών μας πρωτοβουλιών, δοκιμάσαμε να συνεργαστούμε με υπεύθυνους πολιτικούς κάθε είδους. Μα συναντήσαμε μονάχα δυσκολίες και χρειάστηκε να ξεπεράσουμε τις κακοτυχίες και τις συκοφαντίες, για τις οποίες ήταν κατά κανόνα υπεύθυνοι οι ίδιοι. Κάθε καταστροφή, που έπρεπε να ξεπερνά η σεξουαλοικονομία στην ανάπτυξή της, προκλήθηκε από πολιτικούς: Κομμουνιστές και σοσιαλιστές πολιτικούς, πολιτικούς στις



ψυχαναλυτικές και ιατρικές οργανώσεις, πολιτικούς χριστιανικών κυβερνήσεων, πολιτικούς φασιστικών κρατών, πολιτικούς φασιστικών αστυνομιών, και πλήθος άλλους. Οι αντιπρόσωποι της σεξουαλοικονομίας απέδειξαν ότι είχαν τη θέληση να συνεργαστούν. Οι πολιτικοί απέδειξαν ότι είναι εχθροί, όχι τόσο από προσωπικά κίνητρα, αλλά μάλλον απ' τα θεμελιακά κίνητρα της ύπαρξής τους. Άρα το σφάλμα είναι δικό τους αν οι αντιπρόσωποι της σεξουαλοικονομίας, της πολιτικής ψυχολογίας και της οργονικής βιοφυσικής δεν τους αναγνωρίζουν πια. Επειδή δουλεύουμε για την εκπλήρωση της κοινωνικής μας αποστολής, δεν έχουμε άλλη επιλογή, παρά την αυτόματη εναντίωσή μας στην κάθε είδους πολιτική.

Η κοινωνική μας τοποθέτηση ξεκαθαρίζεται με σαφήνεια και δίχως σφάλματα σ' αυτό το βιβλίο, όπως καισε άλλα γραπτά. Θέλουμε η θέση μας να 'ναι γνωστή στον κόσμο της κομματικής πολιτικής, ώστε να μη βρεθεί μετά κανείς που να λέει ότι «δεν ήξερε». Οι εμπειρίες αυτών των τελευταίων φοβερών δώδεκα ετών μας δίδαξαν ότι οι πολιτικοί αρέσκονται να χρησιμοποιούν τους καρπούς της τίμιας δουλειάς των άλλων ανθρώπων για ψηφοθηρία. Μόλις εξασφαλίσουν έναν ορισμένο αριθμό ψήφων κι έτσι κερδίσουν κοινωνική δύναμη, τότε τα πετάνε όλα αυτά στα σκουπίδια, χωρίς αρχές η ενδοιασμούς. Αυτό που τους χαρακτηρίζει είναι ότι αντιμετωπίζουν τον εργαζόμενο με συκοφαντίες η μ' αποσπάσματα, μόλις ιδιοποιηθούν τους καρπούς της εργασίας του. Δε χρειάζεται πολλή σκέψη για να δει κανείς ότι ένας Λένιν η ένας Ένγκελς δε θα 'χε επιζήσει στη Ρωσία του 1930. Ένας αμερικάνος Φρόυντ θα 'χε το ίδιο ελάχιστες ελπίδες επιβίωσης, αν ανέβαινε στην εξουσία με τις ιδέες του ένας αμερικάνος Χίτλερ. Αυτά όλα σήμερα είναι κοινοτυπίες.

Δεν ξέρουμε ποιοι θα 'ναι οι πολιτικοί της Ευρώπης, της Αμερικής η της Ασίας στα 1960 η στα 1984. Η στάση μας έχει καθορισθεί απ' τις πολιτικές μηχανορραφίες που δοκιμάσαμε στα χρόνια 1914 με 1944. Είναι μέσα στη φύση της κάθε είδους πολιτικής να απειλεί τη φυσική επιστήμη, όταν βάζει στην πράξη τις υποσχέσεις του πολιτικού. Αυτοί που βρίσκονται στην εξουσία δεν ενδιαφέρονται τόσο για την εξόντωση του εργαζόμενου ατόμου, όσο για την εξάλειψη της καθοδηγητικής αρχής της εργασίας. Θέλουν να εκμεταλλεύονται την εργασία, αλλά δε θέλουν να της δώσουν το δικαίωμα να ελέγχει τη διεύθυνση της κοινωνίας.

Αυτές οι θέσεις δεν αφορούν άτομα, μια και δεν ξέρουμε τους πολιτικούς των μελλοντικών δεκαετιών. Όμως δε διστάζω να προειδοποιήσω ενάντια τους: Η ανοιχτή εχθρότητα είναι προτιμότερη από τη δόλια φιλία.

Σήμερα είμαστε πολύ καλύτερα εξοπλισμένοι ενάντια στις παράλογες επιθέσεις των πολιτικών παρά πριν κάμποσα χρόνια. Κι ο χρόνος είναι τώρα πια μάλλον μαζί μας παρά εναντίον μας. Κι οι επιθέσεις της συγκινησιακής πανούκλας ενάντια στη σεξουαλοικονομία συνήθως γίνονταν μπούμερανγκ, αν και ακόμα απαιτούσαν πολύ προσπάθεια και χρήμα κι επανειλημμένα έβαλαν σε κίνδυνο τη ζωή μας. Γι' αυτό είναι ουσιαστική η συνεχής αποκάλυψη της παράλογης φύσης της πολιτικής, για να γίνει σαφής σε όλους, όσο κι αν πάντοτε θα βρίσκεται κάποιο άτομο, που να υποφέρει από τη συγκινησιακή πανούκλα, το οποίο θ' αγανακτεί από την παρουσίαση των γεγονότων. Φυσικά, κανείς δεν μπορεί να προφυλαχτεί από μια μαχαιριά πισώπλατα. Ίσως όμως οι πολιτικοί ν' αρκεστούν στην αποφυγή της δολοφονίας, αν εμείς τους διαβεβαιώσουμε ότι δεν έχουμε καμιά πρόθεση ν' ανταγωνιστούμε μαζί τους για την εξουσία κι ότι τους αφήνουμε τελείως ελεύθερο το πεδίο της δημαγωγίας, γιατί εμάς μας αρκεί να δουλεύουμε με τ' άτυχα ανθρώπινα θύματα. Οπωσδήποτε, οι δολοφονίες δεν προσφέρουν τίποτε - το μόνο που θα 'καναν είναι πως θα δημιουργούσαν μάρτυρες. Η αναζήτηση, η βοήθεια, η πάλη για την αλήθεια και την ευτυχία θα ξαναεμφανίζονταν χιλιαπλάσιες. Πιστεύω ότι έγινα απόλυτα σαφής.



1) Λαθεμένες κατευθύνσεις

Μετά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο (1918-27) δεν έγινε καμιά νύξη για μια ψυχολογική ερμηνεία των κοινωνιολογικών διαδικασιών. Οι κοινωνιο-οικονομολόγοι είτε ακολουθούσαν αυστηρά τη μαρξιστική οικονομία, είτε βάσιζαν τις αντιρρήσεις τους, στη μάχη ενάντια στη μαρξιστική θεωρία της αξίας, σ' έναν τύπο οικονομικού ψυχολογισμού σαν αυτόν που πρόβαλε, π.χ., ο Max Weber η συναφείς σχολές. Στον 19 ο

αιώνα ο Μαρξ είχε συνδέσει τις κοινωνιολογικές και ιδεολογικές διαδικασίες της κοινωνίας με την ανάπτυξη των οικονομικο-τεχνικών παραγωγικών δυνάμεων. Οι διάδοχοι του, όπως και οι αντίπαλοί του, και σύγχρονοι και κατοπινοί, είχαν δίκιο που αναζητούσαν τους ψυχολογικούς παράγοντες, που στήριζαν αυτές τις δυνάμεις. Αλλά η φροϋδική φυσικο-επιστημονική αντίληψη για την ψυχολογία του βάθους ήταν ουσιαστικά ατομιστική. Είχε κάνει ελάχιστα κοινωνιολογικά βήματα, κι αυτά μάλιστα ήταν προς τη λαθεμένη κατεύθυνση (Βλ. την κοινωνιολογική μου κριτική των ψυχαναλυτικών προσπαθειών στην κοινωνιολογία στην Εισβολή της Σεξουαλικής Ηθικής, 1932.). Η μη-φροϋδικη ψυχολογία ασχολούνταν μ' επιφανειακές εκδηλώσεις κι ήταν μόνο και μόνο ένα παρακλάδι της φιλοσοφίας η των αποκαλούμενων ηθικών επιστημών. Δεν μπορούσε ακόμη να χαρακτηριστεί φυσική επιστήμη. Δε γνώριζε τίποτε για την ασυνείδητη ενστικτική ζωή του ανθρώπινου οργανισμού κι επικέντρωνε την προσοχή της σ' επιφανειακά φαινόμενα, όταν δεν εκφυλιζόταν σε ηθικολογία. Εξαιτίας αυτών των ιστορικών εξελίξεων, οι «ψυχολογικές» σχολές της οικονομολογίας και κοινωνιολογίας κινούνταν σε λαθεμένη κατεύθυνση. Ήταν ανίκανες να διεισδύσουν στον οικονομικό πυρήνα της κοινωνιολογίας η στον βιολογικό [βιοενεργητικό] πυρήνα της ανθρώπινης δομής. Προφανώς, τ' αποτέλεσμα ήταν να μη διαφαίνεται καμιά σχέση ανάμεσα στις βιολογικές σεξουαλικές διεργασίες και τις κοινωνικο-οικονομικές διαδικασίες. Οι ηθικές πεποιθήσεις, υποκατάστατο μιας φυσικο-επιστημονικής ερμηνείας της ανθρώπινης παρόρμησης και προσπάθειας για ελευθερία, κυκλοφορούσαν ακόμη και σε μαρξιστικούς κύκλους. Το κενό στην οικονομική θεωρία του Μαρξ είχε γίνει από τότε αισθητό, αλλά δεν ήταν δυνατό να καλυφθεί. Πολλά ερωτήματα ανέκυπταν για το ρόλο του ανθρώπου στην κοινωνική διαδικασία, για την «ουσία» η τη «φύση» του [τη δομή του ανθρώπινου χαρακτήρα]. Σ' αυτό το πλαίσιο πρέπει ν' αναφέρουμε το βέλγο σοσιαλιστή Hendrik de Man, που αντιπαράθετε στον «υλιστικό σοσιαλισμό» του Μαρξ τον δικό του «ηθικό σοσιαλισμό». Έτσι το ψυχολογικό κενό στη μαρξιστική κοινωνιολογία ήταν επώδυνα αισθητό, μα κανείς δεν ήταν σε θέση να προσδιορίσει τον παράγοντα που έλειπε για την κατανόηση των κοινωνικών διαδικασιών. Ήταν φανερό σε όλους ότι, πέρα από τις κοινωνικο-οικονομικές διαδικασίες, που ήταν ανεξάρτητες απ' τον άνθρωπο, υπήρχε με κάποιο τρόπο και η ιδιαίτερη αποφασιστική παρέμβαση του ανθρώπου μέσα από σκέψεις και συναισθήματα. Οι ηθικές απόψεις κι επιταγές παρεισέφρυαν μόνο εκεί όπου έλειπε η συγκεκριμένη γνώση για την ανθρώπινη φύση. Ακριβολογώντας, η έννοια των τάξεων ήταν καθαρά κοινωνιολογική, όχι ψυχολογική, αν και κάθε «τάξη» είχε τα δικά της ενδιαφέροντα, επιθυμίες, ανάγκες κλπ.

Όπως έγινε αργότερα φανερό, το [βιοψυχολογικό] κενό στην κοινωνική επιστήμη ήταν, στην ουσία, η απουσία μιας καλά θεμελιωμένης, φυσικο-επιστημονικής θεωρίας της σεξουαλικότητας. Μια κοινωνιολογία του σεξ θα μπορούσε μόνο βαθμιαία ν' αναδυθεί από μια τέτοια θεωρία. Όχι μόνο αυτή η συνειδητοποίηση ήταν διανοητικά απόμακρη, αλλά κι αν κανείς είχε προβάλει τη θεωρία, θα συναντούσε μόνο ένα πνιγηρό κενό. Δεν υπήρχαν μήτε κείμενα, μήτε οι εμπειρίες, που θα μπορούσαν να συγκροτήσουν μια θεωρία της σεξουαλικότητας τέτοια, που να κάλυπτε επακριβώς το κενό στην κατανόηση, που άφηνε ανοιχτό η κοινωνική οικονομία του Μαρξ. Υπήρχαν βέβαια πολυάριθμες λεπτομερείς έρευνες για την «ιστορία της οικογένειας», αλλά όλες τους θεωρούσαν την οικογένεια - που είναι μόνο η μορφή, μέσα στην όποια εκδηλώνεται η ανθρώπινη σεξουαλική ζωή - τελείως λαθεμένα, σαν βάση της ίδιας της βιολογικής σεξουαλικής διαδικασίας καθεαυτής. Το ζήτημα της οικογένειας είναι, από μόνο του, γεμάτο από παράλογα, συγκινησιακά στοιχεία, κι οδηγεί πίσω στην ηθική κι όχι στη φυσική επιστήμη. Έτσι λοιπόν, μήτε το «πρόβλημα της οικογένειας» μήτε το «ζήτημα της διαιώνισης» (είτε σαν «ευγονική» είτε σαν «πληθυσμιακή πολιτική») ενσωματώνονταν στην κοινωνική οικονομία. Σήμερα, μετά την εμπειρία του φασισμού, ξέρουμε πια ότι η πανάρχαια μυστικιστική και αντιεπιστημονική εκδοχή της ευγονικής και της πληθυσμιακής πολιτικής αποτελούσε τη βάση για την ανάπτυξη των χιτλερικών θεωριών του Lebensraum («ζωτικός χώρος», Σ.τ.Μ.) και της φυλής. Τώρα καταλαβαίνουμε ότι η φυλετική θεωρία του Χίτλερ αναπτύχθηκε ακριβώς μέσα στο κενό της κοινωνιολογίας, που δεν μπορούσε να καλυφθεί από την καθαρά οικονομικού προσανατολισμού κοινωνιολογία. Προσπάθησα να τεκμηριώσω πλατιά αυτό το γεγονός στα βιβλία μου: η Μαζική Ψυχολογία του Φασισμού και η Σεξουαλική Επανάσταση. Η ερμηνεία μου για το χάσμα είναι σήμερα γενικά αποδεκτή, στο μέτρο που είναι γνωστή: η ουσία του θέματος δεν ήταν η μορφή της



οικογένειας η το ζήτημα της αναπαραγωγής, αλλά μάλλον αυτό, που η οικογένεια κι η αναπαραγωγή το είχαν συσκοτίσει ευθύς εξαρχής - δηλ. η λειτουργία της βιολογικής ηδονής στο ανθρώπινο ζώο και οι κοινωνικοί θεσμοί, μέσα στους οποίους πρέπει να πραγματοποιείται αυτή η λειτουργία.

Όμως, εκείνο τον καιρό, γύρω στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο και για πολλά χρόνια κατόπιν, η βιοσεξουαλική διαδικασία βρισκόταν ολοκληρωτικά βυθισμένη στα σκοτάδια. Η σεξολογία, την οποία αντιπροσώπευαν μεγάλα ονόματα, όπως οι Bloch, Forel, Ellis, Krafft-Ebing, Hirsch-feld κ.ά., ασχολούνταν (και δεν μπορούσε ν' ασχολείται παρά μόνο) με τη βιοπαθητική σεξουαλικότητα της εποχής, δηλ. τις διαστροφές και την αναπαραγωγή και διαιώνιση του βιολογικά εκφυλισμένου ανθρώπινου ζώου. Η οργασμική ικανότητα, ο πυρήνας της κατοπινής σεξουαλοικονομικής κοινωνιολογίας, ανακαλύφτηκε και περιγράφτηκε μόνο ανάμεσα στα 1920 και 1927. Όπως όλοι, έτσι κι εγώ ελάχιστα είχα να συνεισφέρω για την πλήρωση του βιοψυχολογικού κενού στην κοινωνιολογία. Μόνο ένα πράγμα έγινε σαφές στα μάτια μου, όταν άρχισα να μελετώ τη μαρξιστική και μη μαρξιστική κοινωνιολογία: η έλλειψη συγκεκριμένης γνώσης για την ανθρώπινη δομή είχε αντικατασταθεί και συσκοτισθεί στο μεν συντηρητικό στρατόπεδο από ηθικές τοποθετήσεις, στη δε μαρξιστική κοινωνιολογία από μια «οικονομιστική», δηλ. στεγνά μηχανιστική θεώρηση των κοινωνικών διαδικασιών, η όποια, όπως έμαθα μόνο πολύ αργότερα, είχε βρει θανάσιμο πολέμιό της τον Λένιν κατά το χρόνο της προετοιμασίας για τη Ρώσικη Επανάσταση. Για τον οικονομισμό, οι νεκρές μηχανές κι η τεχνολογία είναι οι μόνοι αποφασιστικοί παράγοντες. Ο άνθρωπος, σαν αντιπροσωπευτικό στοιχείο κι αντικείμενο αυτής της μηχανιστικής κοινωνικής διαδικασίας, αποδιώχνεται απ' την εικόνα. Αυτό θα καταδειχθεί αργότερα με συγκεκριμένα παραδείγματα.

Με λίγα λόγια, όλες οι προσπάθειες για την κατανόηση κι αναδιοργάνωση της κοινωνίας πραγματοποιούνταν δίχως καμιά γνώση για το κεντρικό βιοσεξουαλικό πρόβλημα του ανθρώπινου ζώου. Ο φασιστικός παραλογισμός μας ανάγκασε όμως να δούμε το πρόβλημα της παράλογης ανθρώπινης δομής καταπρόσωπα. Εκείνον όμως τον καιρό βρισκόταν έξω απ' την περιοχή της κοινωνιολογίας. Βρέθηκα ν' ασχολούμαι μ' αυτά τα προβλήματα μέσα από μια αξιοσημείωτη σύμπλεξη των δραστηριοτήτων μου σαν σεξολόγου με σημαντικά κοινωνικά γεγονότα.

Όταν έγραψα το βιβλίο μου Die Funktion des Orga-snuis4, ανάμεσα στα 1925 και 1927, προσπαθούσα ήδη να χειριστώ το ζήτημα της γενετήσιας δραστηριότητας μ' έναν τρόπο κοινωνικοπολιτικό5. η προσπάθεια κατέληξε άσχημα. Όλο το κεφάλαιο για την «κοινωνική σημασία των γενετήσιων ορμών» αργότερα απαλείφθηκε6. Κάτω από την επίδραση της ψυχαναλυτικής θεωρίας για την κουλτούρα, προσπάθησα να χρησιμοποιήσω μη χρησιμοποιήσιμες θεωρίες.

Έγραψα ακόμη τις «Συμβολές στην Κατανόηση των...», ακίνδυνες ασημαντολογίες, που μόνο η συσσώρευση τους τις κάνει επικίνδυνες. Εκεί βρισκόταν το συνηθισμένο μείγμα από μισές αλήθειες κι ολόκληρες ψευτιές. Για παράδειγμα:

Ο πόλεμος σήμαινε μια συλλογική άρση των απωθήσεων, ιδιαίτερα των σκληρών ενορμήσεων, με την άδεια μιας εξιδανικευμένης πατρικής φιγούρας, του Κάιζερ...

Ακολουθούσα δηλ. τους στοχασμούς του Φρόυντ για τον πόλεμο και το θάνατο: ο πόλεμος σαν έκφραση του σαδισμού των μαζών! Στα 1805 ένας δεκανέας και στα 1933 πάλι ένας δεκανέας ήταν αυτός, που τα πλήθη τον έκαναν «Κάιζερ». Σήμερα ξέρουμε ότι δεν είναι ο «σαδισμός των μαζών», αλλά ο σαδισμός μικρών ομάδων, του οποίου θύματα πέφτουν οι μάζες, που έχουν γίνει βιολογικά άκαμπτες, ανίσχυρες και γεμάτες πόθο για αυθεντίες κι εξουσιασμό.

Τα οικονομικά συμφέροντα δημιουργούσαν εξωτερικούς περιορισμούς, οι οποίοι προστέθηκαν στις ατομικά συναρτημένες [!] γενετήσιες αναστολές. Το προλεταριάτο δεν είναι επιβαρυμένο με τέτοιου είδους οικονομικούς περιορισμούς της γενετήσιας δραστηριότητας [!], και, μια και η πίεση των πολιτιστικών απαιτήσεων είναι κι αυτή μικρότερη απ' όσο στις ιδιοκτήτριες τάξεις, οι νευρώσεις εμφανίζονται σ' αυτό σχετικά λιγότερο συχνά. η γενετήσια δραστηριότητα είναι τόσο πιο ελεύθερη, όσο χειρότερες είναι οι υλικές συνθήκες ζωής.

Ήμουν ένας αφελής κι ακίνδυνος ακαδημαϊκός: Υπάρχουν «ατομικά συναρτημένες» γενετήσιες αναστολές·



το προλεταριάτο δεν είναι επιβαρυμένο με οικονομικές τροχοπέδες της γενετήσιας δραστηριότητας· έχει λιγότερες πολιτιστικές ανάγκες· όσο φτωχότερες οι υλικές συνθήκες ζωής, τόσο πιο ελεύθερη είναι η γενετήσια δραστηριότητα.

Μήτε οι μαρξιστές, μήτε οι φροϋδιστές με κριτικάρησαν. Ήταν σύμφωνοι. Αργότερα, στην πάλη τους ενάντιά μου, οι μαρξιστές απέδιδαν την «ελεύθερη σεξουαλικότητα του προλεταριάτου» στις φτωχές βιοτικές συνθήκες. Οι ψυχαναλυτές ήταν ικανοποιημένοι γιατί δεν έθιγα τα σύνορα της ηθικότητας ανάμεσα στα ανθρώπινα όντα, εκείνα που είχαν κι εκείνα που δεν είχαν πολιτιστικές ανάγκες. Ένας κορυφαίος ούγγρος αναλυτής μου είπε μια φορά ότι το προλεταριάτο αντιστοιχούσε στο ασυνείδητο, μια και δεν είχε ενστικτικές αναστολές, ενώ η μπουρζουαζία αντιστοιχούσε στο εγώ και το υπερεγώ, γιατί έπρεπε να κρατάει το id («αυτό») υπό έλεγχο. Η διατύπωση αυτή ήταν σε πλήρη αρμονία με την ψυχαναλυτική θεωρία για την κουλτούρα, που υποστήριζε ότι η κοινωνία ήταν ψυχολογικά δομημένη ακριβώς όπως ένα άτομο. Όλα βρίσκονταν σε απόλυτη τάξη!

Υπήρχαν ακόμη σκοτεινές προτάσεις, που περιείχαν έναν πυρήνα αλήθειας διατυπωμένο με λάθος τρόπο:

Ο καθένας που έμαθε να θεωρεί την εσωτερική ετοιμότητα γι' αποδοχή και αύξηση της οικονομικής αναγκαιότητας, σαν διέξοδο από τις εσωτερικές συγκρούσεις, δεν μπορεί να πιστέψει σε μια ριζοσπαστικήλύση των κοινωνικών προβλημάτων με τις συνηθισμένες μέθοδες.

Η νεύρωση ήταν μια «ατομική» ψυχική σύγκρουση. Δεν είχε να κάνει τίποτε με την κοινωνική τάξη, πέρα από «μερικές δυσκολίες και αδικίες».

Η ψυχολογία του Φρόυντ άρχισε να διεισδύει στους σοσιαλιστικούς κύκλους μέσα από την επιρροή προσώπων, όπως ο βιεννέζος δικηγόρος και παιδίατρος Δρ. Karl Friedjung. Αυτός εξήγησε στους σοσιαλδημοκράτες γιατρούς, τους υπεύθυνους για την κοινωνική υγιεινή στη Βιέννη, ότι το παιδί έχει σεξουαλικότητα. Ο διάσημος Φρόυντ το 'χε ανακαλύψει αυτό - ήταν πολύ μεγάλη ανακάλυψη. Μ' αυτή τη γνώση, μπορούσε κανείς να προχωρήσει στην «εξιδανίκευση των ενστίκτων». Οι σοσιαλδημοκράτες υποστήριζαν τον Φρόυντ. Στην 70η επέτειο των γενεθλίων του, τον ανακήρυξαν «δημότη» (προσέχτε: όχι επίτιμο δημότη) της πόλης της Βιέννης. Πριν την ανακάλυψη του Φρόυντ, κανείς δεν ήξερε που είχε την κατοικία του ο διάβολος, η σεξουαλικότητα, κι έτσι δεν μπορούσε να τον πολεμήσει αποτελεσματικά. Τώρα όμως ήξερε ότι μπορούσε να καταπολεμηθεί καλύτερα, πιο επιστημονικά, και άρα πιο πετυχημένα. Συνθήματα. όπως «Σεξουαλική διαφώτιση σ' επιστημονική βάση» και «Υγιής σεξουαλική διαπαιδαγώγηση», εμφανίσθηκαν σαν αντιπροσωπευτικά της απαίτησης για ενστικτική εξιδανίκευση και επιστημονική πρόληψη της «άτακτης ζωής». Οι ψυχαναλυτές άρχισαν να γράφουν βιβλία για τη σεξουαλική υγιεινή. Μιλούσαν για «διαπαιδαγώγηση των ενστίκτων» - ένας όρος που καθένας μπορούσε να τον ερμηνεύσει όπως του άρεσε. Ο Federn κι ο Meng, κι οι δυο μέλη Σοσιαλιστικών Κομμάτων, έγραφαν: «Στις δικές μας οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες ζωής, η σεξουαλική αποχή μπορεί να 'ναι απαραίτητη για σημαντικούς γενικούς και προσωπικούς λόγους. Για την πλειοψηφία των ανθρώπινων όντων, η αποχή δεν είναι βλαπτική για την υγεία.» (Das Psychoanalytische Volksbuch7, 1927, σελ. 237). «Συνεπώς, η άκρα αποφυγή των εξωτερικών ερεθισμάτων [!] είναι αναγκαία για την τήρηση αληθινής αποχής... Η σεξουαλική διέγερση μπορεί να ελαττωθεί με ψυχρά λουτρά και κολύμπι... Οι αυθόρμητες στύσεις, που οδηγούν στον αυνανισμό και προκαλούν αϋπνία, σταματούν αν κανείς κρατήσει την αναπνοή του όσο μπορεί περισσότερο και επαναλάβει το ίδιο αρκετές φορές...» (στο ίδιο, σελ. 240). (Υπογραμμίσεις δικές μου, WR). Όταν στα 1929 έγραψα την κριτική μου για την αστική σεξουαλική μεταρρύθμιση8, απέφυγα να κριτικάρω αυτούς τους ηθικολόγους σοσιαλιστές. δεν είχα μήτε κι εγώ ο ίδιος απάντηση, και η κριτική, χωρίς δυνατότητα να κάνεις κάτι καλύτερο, είναι εύκολη. Έγραφα ακόμη στο όνομα της ψυχανάλυσης.

Γιατί άραγε «ο κόσμος», «ο πολιτισμός», «η κουλτούρα», «η κοινωνία» να μην επιτρέπουν στους νέους ανθρώπους τη φυσική ικανοποίηση της γενετήσιας ορμής; Γιατί να υπάρχουν τέτοια πλήθη ψυχικά ασθενών ανθρώπων; Γιατί ο Φρόυντ βρήκε τέτοια ανελέητη αντίθεση; Γιατί οι φοιτητές ιατρικής να μην ακούν λέξη για τις ασύλληπτα σημαντικές διαδικασίες της σεξουαλικότητας; Στην αναλυτική θεραπεία, ο κοινωνικός φραγμός ενάντια στη φυσική σεξουαλικότητα εμφανίζεται σαφής και ξεκάθαρος. Τί νόημα έχει αυτή η ανοησία; Δεν είχα απάντηση καμιά κι η βιβλιογραφία γι' αυτό το ζήτημα πρόσφερε μόνο στερεότυπες πληροφορίες: ο πολιτισμός απαιτεί ηθική - αγνότητα στα κορίτσια, σεξουαλικό ασκητισμό μέχρι το γάμο κι



αποχή κατά την εφηβεία. Αλλιώς δε θα υπήρχε συστηματική εργασία και συνεπώς θα βασίλευε το χάος.

Άρχισα να μελετώ εθνολογία και κοινωνιολογία: Από που πηγάζουν η σεξουαλική καταστολή κι απώθηση; Ποια είναι η λειτουργία τους;9



2) Πρακτικό μάθημα μαρξιστικής κοινωνιολογίας (Βιέννη, 15 και 16 Ιούλη 1927)

Μόλις είχα αρχίσει να κάνω τα πρώτα μου βήματα προς την κατεύθυνση της μελέτης της εθνολογικής και κοινωνιολογικής φιλολογίας (Cunow, Mehring, Kautsky, Ένγκελς κλπ.) όταν μερικά γεγονότα με συνέλαβαν «θεωρητικά απροετοίμαστο» και με δίδαξαν πρακτική κοινωνιολογία.

Στο Schattendorf, ένα μικρό χωριό στην αυστριακή επαρχία Burgenland, οι σοσιαλδημοκράτες είχαν πλειοψηφία δύο τρίτα. Στις 30 Γενάρη 1927, το Σοσιαλιστικό Κόμμα είχε συγκέντρωση στις 4 μ.μ. Πριν ακόμη ν' αρχίσει η συγκέντρωση, μερικά άτομα μοναρχικών φρονημάτων πυροβόλησαν το πλήθος χωρίς αφορμή, από μια ταβέρνα όπου σύχναζαν παλιοί πολεμιστές. Το κεφάλι ενός ανάπηρου πολέμου έγινε κομμάτια. Ένα οχτάχρονο παιδί σκοτώθηκε, ένα εξάχρονο παιδί τραυματίστηκε βαριά και τέσσερα μέλη της Schutzbund10 τραυματίστηκαν ελαφρότερα. οι δράστες διέφυγαν ανενόχλητοι.

Γιατί το απειλούμενο πλήθος δεν αντέδρασε με την τελείως δικαιολογημένη αυτοάμυνα; Πώς μπόρεσαν οι αντιδραστικοί δολοφόνοι να διαφύγουν σ' ένα χωριό με σοσιαλιστική πλειοψηφία δύο τρίτα; Ο πληθυσμός παρέπεμψε την υπόθεση στα δικαστήρια, με τρόπο τελείως πειθαρχημένο. Την επόμενη μέρα πολλά μεγάλα εργοστάσια έκλεισαν σ' ένδειξη διαμαρτυρίας. Την 1 Φλεβάρη 1927, ο πρόεδρος του Σοσιαλιστικού Κόμματος της Αυστρίας και τα αυστριακά συνδικάτα κάλεσαν σε δεκαπεντάλεπτη απεργία διαμαρτυρίας, η οποία πραγματοποιήθηκε ομόφωνα. Δεν έγιναν μαζικές διαδηλώσεις στους δρόμους, αν και η σοσιαλδημοκρατική αντιπολίτευση είχε τη δυνατότητα να διαδηλώσει εντυπωσιακά ενάντια στη δολοφονική δράση των μοναρχικών. «Δεν ήθελαν να προκαλέσουν τους πολίτες και να ερεθίσουν τους εργάτες». Το τελικό αποτέλεσμα ήταν η πτώση της σοσιαλδημοκρατίας στις 14 Φλεβάρη 1934, που την προκάλεσε η ίδια μοναρχική οργάνωση, που στα 1927 προσπάθησε να εξακριβώσει μέχρι που μπορούσε να το τραβήξει.

Στις 3 Φλεβάρη έγινε κοινοβουλευτική επερώτηση στη Βουλή. Οι σοσιαλδημοκράτες ευγενέστατα ρώτησαν τη χριστιανοκοινωνική και μ' αψβουργιανή νοοτροπία κυβέρνηση αν ήταν προετοιμασμένη:1. «να τιμωρήσει αυστηρά τους υπεύθυνους για τους φόνους στο Schattendorf»2. «να διαλύσει τις τοπικές οργανώσεις παλαιών πολεμιστών στην επαρχία Burgenland».

Η συζήτηση έληξε δίχως απόφαση. Η δίκη - μου φαίνεται ότι έγινε στις 14 Ιούλη 1927 στην πόλη Krems - έληξε μ' απαλλαγή των δολοφόνων, προφανώς από μοναρχικών φρονημάτων αντιδραστικούς δικαστές.

Στις 10 το πρωί της 15 Ιούλη 1927, ένας γιατρός ήρθε στο γραφείο μου για τη συνηθισμένη αναλυτική συνεδρία. Μου είπε ότι είχε ξεσπάσει απεργία της Βιεννέζικης Εργατικής Ένωσης. Αρκετά άτομα είχαν κιόλας σκοτωθεί. Η αστυνομία ήταν οπλισμένη κι οι εργάτες είχαν ήδη καταλάβει το κέντρο της πόλης. Διέκοψα τη συνεδρία και κατέβηκα προς το Schottenring, που βρισκόταν κοντά στο σπίτι μου. Το αρχηγείο της αστυνομίας βρισκόταν σ' έναν απ' τους δρόμους που διάβηκα. Αρκετοί αστυνομικοί βρίσκονταν εκεί και τους έδιναν όπλα από ένα φορτηγό. Στο Schottenring μεγάλες φάλαγγες εργατών βάδιζαν προς το Πανεπιστήμιο. Ήταν ντυμένοι με ρούχα της δουλείας και βάδιζαν σε ομάδες, όλοι άοπλοι. Πρόσεξα ιδιαίτερα τη γαλήνη στα πρόσωπά τους και τη σοβαρή αποφασιστικότητα των κινήσεών τους. Δεν τραγουδούσαν μήτε φώναζαν. Βάδιζαν σιωπηλά. Απ' το Πανεπιστήμιο, οι φάλαγγες της Schutzbund βάδιζαν αντίθετα, προς τις όχθες του Δούναβη. Οι περαστικοί τους ρωτούσαν που πήγαιναν. Η απάντηση ήταν: «στο αρχηγείο». Κανείς δεν καταλάβαινε. Εδώ γινόταν τέτοια σύγκρουση ανάμεσα σε βαριά οπλισμένους αστυνομικούς και βιομηχανικούς εργάτες, και τα στρατεύματα του συνδικάτου, που τόσα χρόνια οργανώνονταν για μια τέτοια ακριβώς περίπτωση, πήγαιναν πίσω στη βάση τους. Μια βδομάδα αργότερα, όλοι συμφωνούσαν ότι η σοσιαλδημοκρατική Scutzbund θα μπορούσε να 'χει προλάβει την αιματοχυσία που επακολούθησε, αν έβαζε φράγματα στο δρόμο της αστυνομίας. Προς το τέλος της θητείας του σοσιαλδημοκρατικού Δημοτικού Συμβουλίου, η Βιέννη είχε στη διάθεσή της μια Schutzbund με πενήντα χιλιάδες στρατιωτικά εκπαιδευμένα μέλη. Αν ήταν ν' αποφευχθεί η σύγκρουση, τότε οι εργάτες θα 'πρεπε να βρουν προστασία απ' την επίθεση της αστυνομίας. Κανείς δεν ήξερε τι συνέβαινε στην Εκτελεστική Επιτροπή του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος. Η πρώτη θέση για τα γεγονότα, από τη μεριά του Σοσιαλιστικού Κόμματος της Αυστρίας, εμφανίσθηκε 24 ώρες αργότερα, στις 16 Ιούλη.

Όσα αναφέρω λέγονται απ' τη σκοπιά του απλού παρατηρητή. Ήμουν κι εγώ ένας απ' τους δεκάδες χιλιάδες παρατηρητές που αποτελούσαν και στόχο της αστυνομίας. Η πραγματικότητα αυτών των ημερών και ωρών



κατά τη διάρκεια του «πολέμου των τάξεων» διαφέρει από τις περιγραφές των επίσημων εισηγήσεων για τους πολιτικούς και ταξικούς αγώνες. Σ' αυτές τις εισηγήσεις, οι συγκρούσεις, σύμφωνα με τη θεωρία, διεξάγονται ανάμεσα στους «καπιταλιστές» και στους «εργάτες». Στους δρόμους όμως η πραγματικότητα είναι ότι οι άνθρωποι τρέχουν, φωνάζουν, πυροβολούν και πεθαίνουν! Δεν είδα καπιταλιστές στο δρόμο, μόνο χιλιάδες χιλιάδων εργάτες με και χωρίς στολή, γυναίκες, παιδιά, γιατρούς και θεατές. Μου έμεινε ανεξίτηλη η εντύπωση ότι εδώ οι άνθρωποι πολεμούσαν με το ίδιο το είδος τους. Οι αστυνομικοί, που σκότωσαν εκατό ανθρώπους σ' αυτές τις δυο μέρες, ήταν σοσιαλδημοκράτες. Οι εργάτες ήταν σοσιαλδημοκράτες. Τα μέλη της Schutzbund ήταν σοσιαλδημοκράτες. Ήταν λοιπόν αυτή ταξική σύγκρουση; Μέσα στους κόλπους της ίδιας τάξης; Σε μια πόλη που διοικούνταν από σοσιαλιστές; Τότε ανέβηκαν για πρώτη φορά στα μάτια μου αυτές οι αλλόκοτες ενδείξεις του παραλογισμού της πολιτικής γενικά, που βρήκαν την απάντησή τους δώδεκα χρόνια αργότερα, με τη διατύπωση της φυσικής εργασιακής δημοκρατίας. Ήταν ένα πρακτικό παράδειγμα για το βιοψυχολογικό κενό του μαρξισμού!

Βάδισα μαζί με το πλήθος προς το Schottentor. Ένα ένοπλο αστυνομικό απόσπασμα κατευθυνόταν προς το Δικαστικό Μέγαρο, που καιγόταν. Οι αστυνομικοί, στο μεγαλύτερο μέρος τους σοσιαλδημοκράτες, κοίταζαν προς το έδαφος. οι βαθμοφόροι της αστυνομίας βάδιζαν με όψη σφιγμένη, σαν να 'θελαν κάτι να κρύψουν. Ομάδες από ανθρώπους κάθε επαγγέλματος και κάθε ηλικίας βρίσκονταν παντού - όχι μόνο νέοι, αλλά και ηλικιωμένες γυναίκες κι υπάλληλοι γραφείων - με λίγα λόγια, οι άνθρωποι που θα 'βλεπε κανείς στην πόλη σε μια κανονική μέρα. Πολλοί φώναζαν στους αστυνομικούς: «Μην πυροβολείτε! Μην είσαστε τρελοί! Ποιόν θέλετε να σκοτώσετε;» Μια ομάδα τραπεζιτικών φώναζε οργισμένα: «Δολοφόνοι των εργατών!» και «Κι εσείς εργάτες είσαστε!» Οι αστυνομικοί έσκυβαν το κεφάλι τους όλο και περισσότερο. Η όψη τους φανέρωνε κάτι περισσότερο από σύγχυση. Οι πρώτες απώλειες είχαν κιόλας συμβεί. Η ένταση που επικρατούσε ήταν ασύλληπτη. Όμως χιλιάδες ανθρώπων ήταν ακόμη απλά και μόνο μη συμμετέχοντες παρατηρητές.

Πήγα στο Πάρκο Rathaus. Έξαφνα πυροβολισμοί ακούστηκαν εκεί κοντά. Το πλήθος σκορπίστηκε και κρύφτηκε στους πλαϊνούς δρόμους. Μερικά λεπτά αργότερα ξαναφάνηκαν, σαν παιδιά περίεργα, που ο φόβος τους ξεπεράστηκε από την αψηφισιά και την τόλμη. Όταν το πλήθος τρέχει, τότε νιώθεις ακατανίκητη την επιθυμία να τρέξεις μαζί του. Μερικοί φώναζαν: «Σταθείτε! Αν τρέχουμε τότε η αστυνομία θα πυροβολεί περισσότερο.» Οι πυροβολισμοί συνεχίζονταν στο πάρκο. Οπλισμένοι αστυνομικοί όρμησαν μέσα στο πλήθος. Νοσοκομειακά με κόκκινες σημαίες έφταναν κι έπαιρναν τους νεκρούς και τους τραυματίες. Δεν ήταν ακριβώς εξέγερση, με δυο ανταγωνιστικά στρατόπεδα, άλλα μόνο δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι κι ομάδες αστυνομικών, που πυροβολούσαν το ανυπεράσπιστο πλήθος. Μόνο στο Δικαστικό Μέγαρο γινόταν κανονική μάχη. Γρήγορα είδαμε τις φλόγες να φουντώνουν. Κυκλοφορούσαν φήμες ότι πολλοί αστυνομικοί σταθμοί είχαν δεχτεί επίθεση. Τέσσερις αστυνομικοί είχαν σκοτωθεί στο Δικαστικό Μέγαρο, ενώ υπήρχαν κάπου εκατό νεκροί απ' το πλήθος. Η μάζα ήταν τόσο πυκνή, που δεν υπήρχε δρόμος για το χτίριο, μήτε ακόμη και για την αστυνομία.

Πολλούς αστυνομικούς τους έγδυσαν απ' τη στολή και τους ανάγκασαν να προσπαθούν να φύγουν ντροπιασμένοι με τα εσώρουχα. Οι στολές κρέμονταν συμβολικά από κοντάρια. Απορούσα με την καλοσύνη του πλήθους. Υπήρχαν τόσοι άνθρωποι, που μπορούσαν να κάνουν κομμάτια τους αστυνομικούς, κι όμως ήταν ακόμη ήσυχοι και συγκαταβατικοί. Η αστυνομία περνούσε ανενόχλητη ανάμεσά τους, αν και λίγο πιο πέρα άνθρωποι είχαν πυροβοληθεί σαν τα σπουργίτια. Δεν μπορούσα να το καταλάβω κάτι τέτοιο. Πώς μπορούσε το πλήθος να τα βλέπει αυτά και να μην κάνει τίποτε, απολύτως τίποτε για να προλάβει την αιματοχυσία; «Σαδισμός των μαζών»; Η είδηση ότι το Δικαστικό Μέγαρο ήταν στις φλόγες έγινε δεκτή απ' όλους μ' ενθουσιώδεις πανηγυρισμούς. «Τέτοιο άξιζε στο ρημάδι.» Η δικαιοσύνη υπήρχε βέβαια μόνο για τους πρίγκιπες και τους πλούσιους. Υπήρχε βέβαια γκρίνια και θρήνος για τους νεκρούς - μα δεν υπήρχαν πράξεις, που να μπορούσαν να χαρακτηρισθούν αποφασιστικές.

Το Δικαστικό Μέγαρο είχε καταληφθεί από νέους εργάτες. Είχαν διώξει από κει την αστυνομία και τώρα, με παθιασμένη οργή, έριχναν απ' τα παράθυρα τ' αρχεία κάτω στο δρόμο, όπου τους έβαζαν φωτιά. Η Schutzbund δε φαινόταν πουθενά. Ο σοσιαλδημοκράτης δήμαρχος της Βιέννης, Karl Seitz, οδηγούσε μια πυροσβεστική αντλία προς το Μέγαρο, αλλά στάθηκε αδύνατο να περάσει. Το πλήθος δεν παραμέριζε κι άφηνε το χτίριο να καίγεται. 'Εδώ κι εκεί γίνονταν σκοτωμοί. Όποτε ένας αστυνομικός η μια ομάδα αστυνομικών ένιωθε την ανάγκη, πυροβολούσε στα τυφλά το πλήθος. Ώρες ολόκληρες συνέχιζαν να



σκοτώνονται άνθρωποι. Έτρεξα σπίτι μου και τα είπα στη γυναίκα μου, η οποία δεν τα πίστευε κι έλεγε ότι ήταν απ' άκρη σ' άκρη αδύνατο, όπως είμαι βέβαιος ότι έκαναν και χιλιάδες άλλοι στη Βιέννη εκείνη τη μέρα. Της ζήτησα να 'ρθει να δει με τα ίδια της τα μάτια, και πήγαμε μαζί προς το πανεπιστήμιο. Σταθήκαμε ανάμεσα στο πανεπιστήμιο και στο Arcaden Cafe μαζί μ' ένα πλήθος από 300-400 άτομα που κοίταζαν τη φωτιά. Όλοι ένιωθαν ότι οι φλόγες ήταν μια δίκαιη απάντηση στην απαλλαγή δυο φασιστών, μελών της Heimwehr11, που είχαν σκοτώσει έναν εργάτη κι ένα νέο χωρίς καμιά αιτία κι είχαν αφεθεί ελεύθεροι. Αυτή δεν ήταν ανεξάρτητη δικαιοσύνη, αλλά σκέτα «συμμαχία με το έγκλημα». Σχεδόν διακόσια μέτρα πιο πέρα από το Δημαρχείο έστεκε μια φάλαγγα αστυνομικών με τα όπλα χαμηλωμένα. Τους είδαμε να ξεκινούν και να πλησιάζουν αργά, πολύ αργά! Όταν βρίσκονταν σ' απόσταση περίπου πενήντα βήματα από τους ανύποπτους θεατές, ο αξιωματικός τους παραμέρισε και διέταξε πυρ. Είδα πολλούς αστυνομικούς να ζώνουνε τις κάννες των όπλων τους και να πυροβολούν πάνω από τα κεφάλια των ανθρώπων. Πολλοί, ωστόσο, πυροβόλησαν κατευθείαν πάνω στο πλήθος, που διασκορπίστηκε. Δεκάδες άτομα βρίσκονταν κουλουριασμένα στο έδαφος. Ήταν δύσκολο να πει κανείς αν ήταν νεκροί, τραυματίες η απλά προσπαθούσαν να προστατευθούν. Πήδησα πίσω από ένα δέντρο και τράβηξα πίσω μου τη γυναίκα μου. Η αστυνομική φάλαγγα τώρα είχε πάρει θέση παράλληλα προς το Schottering. Δε χρησιμοποιούσαν πια τα όπλα τους, άλλα στέκονταν άπλα, διακόσια μέτρα παραπέρα, όπως και πριν. Και πάλι είχα το αίσθημα ότι έβλεπα «μια αναίσθητη μηχανή», τίποτε περισσότερο. Ένα ηλίθιο αυτόματο που δεν είχε λογική και κρίση, και που άλλοτε δρα κι άλλοτε όχι. Κι αυτό το πράγμα μας κυβερνούσε κι αποκαλούνταν «δημόσια τάξη». Αυτό κανόνιζε και καθόριζε ποιόν είχα δικαίωμα ν' αγαπώ και πότε. Μηχανικοί άνθρωποι! Αυτή η σκέψη ήταν ξεκάθαρη κι αναμφισβήτητη. Κι από τότε ποτέ δε μου έφυγε - έγινε ο πυρήνας όλων των κατοπινών μου ερευνών για τον άνθρωπο σαν πολιτικό ον. Ήμουν κι εγώ τμήμα ακριβώς μιας τέτοιας μηχανής στη διάρκεια του πολέμου, και πυροβολούσα κι εγώ το ίδιο τυφλά όταν με διέταζαν. Δίχως να σκέφτομαι. «Λακέδες της μπουρζουαζίας»; «Πληρωμένοι δολοφόνοι»; Λάθος! Απλά και μόνο μηχανές!

Μερικοί απ' αυτούς τους μηχανικούς ανθρώπους είχαν ακόμη αρκετά απομεινάρια ζωής, μέσα τους, ώστε να ντρέπονται. Αυτοί αποτραβούσαν τα μάτια τους η πυροβολούσαν πάνω από το κεφάλι του πλήθους. Ένα ζωντανό ον δεν πυροβολεί τυφλά, χωρίς να ξέρει που πυροβολεί και γιατί. Η ζωή έπρεπε να 'χει πεθάνει μέσα σ' όσους έκαναν έτσι. Κι αυτό δεν άλλαζε από το γεγονός ότι οι μηχανές κινούνταν αυτόματα, μηχανικά. Αν αυτοί οι μηχανικοί άνθρωποι δεν υπήρχαν, δε θα υπήρχε και πόλεμος. Πώς λειτουργούσαν όμως; Τι έλεγχε τις ενέργειές τους; Ποιος τους δημιούργησε και γιατί: Πώς μπορούσαν ζωντανά όντα να εκφυλίζονται έτσι; Αυτό το πρόβλημα δε λυνόταν μιλώντας για «διαφθορά» η για «μπουρζουαζία». Αυτό ήταν φανερό. Μήτε το ότι φορούσαν στολή δεν ήταν η αιτία, αν κι αναμφίβολα η «οργάνωση» είχε κάποια σχέση με τη μηχανοποίηση των ανθρώπων. Ο ψυχολόγος Le Bon είχε μελετήσει τους μαζικούς μηχανισμούς τέτοιου είδους, κι ο Φρόυντ βάσιζε τη δικιά του «Ομαδική Ψυχολογία κι Ανάλυση του Εγώ» στις θέσεις του Le Bon. Χρησιμοποιώντας σαν παραδείγματα την ιεραρχική οργάνωση του στρατού, της εκκλησίας και των πολιτικών ομάδων, προσπάθησε ν' αποδείξει ότι, με την οργάνωση σε πειθαρχημένα τμήματα, ο άνθρωπος απεκδύεται από την ατομικότητά του και ταυτίζεται με τον ηγέτη η την ιδέα. Παύει να είναι ο εαυτός του και παλινδρομεί σε παιδικές φάσεις για να πραγματοποιήσει την ταυτοποίηση. Παραπέρα, η κατάσταση της «αρχέγονης ορδής» επανεμφανίζεται: οι γιοί υποτάσσονται στον παντοδύναμο πατέρα και, εξαιτίας των αισθημάτων ενοχής που έχουν, ταυτίζονται μαζί του «για την κουλτούρα και τον πολιτισμό». Πρόσθεσα κι εγώ ήρεμα: «και για την ειρήνη και την ησυχία». [ΣΠ: Είδαμε τι «ησυχία και τάξη» έφερε, στα μέσα του εικοστού αιώνα, αυτή η κουλτούρα κι αυτός ο πολιτισμός!]

Οι θέσεις του Φρόυντ ήταν σωστές. η δουλική ταυτοποίηση με τον ηγέτη ήταν δυνατό να παρατηρηθεί άμεσα, όπως και η απώλειά του ατομικού εγώ, καθώς και η επίδραση μιας αφηρημένης ιδέας. Όμως ακόμη... δεν αισθανόμουν ικανοποιημένος. Αυτές οι εξηγήσεις έδιναν στα γεγονότα το χαρακτήρα της αιωνιότητας και τα συνέδεαν με βιολογικές νομοτέλειες. Τελικά, η οικογένεια ήταν ένας βιολογικός θεσμός και, άρα, όλα όσα γεννούσε ο αστερισμός της οικογένειας ήταν εξίσου βιολογικά! Συνεπώς δεν υπήρχε δυνατότητα αλλαγής. Συνεπώς οι αστυνομικοί θα πυροβολούν, με τον ίδιο ανεύθυνο τρόπο, τους ανθρώπους που κοιτάζουν μια πυρκαϊά, στους αιώνες των αιώνων. Συνεπώς, κι αυτοί οι άνθρωποι, στους αιώνες των αιώνων πάλι, θα 'βαζαν φωτιά στα δικαστικά μέγαρα και θ' αφήνονταν να τους σκοτώσουν σαν τα σπουργίτια χωρίς διαμαρτυρία. Κι αυτό υποτίθεται πως είναι πρόοδος στην ανάπτυξη της κουλτούρας! Αυτό είναι η κουλτούρα; Λέγεται ότι η κουλτούρα απαιτεί «απάρνηση των ενστίκτων». Συνεπώς, αυτό το πλήθος, παρά την αριθμητική του υπεροχή, παραιτούνταν απ' το λιντσάρισμα αυτών των λίγων αστυνομικών για λόγους «ενστικτικής απάρνησης», για να χαρακτηρίζεται πολιτισμένο, για να μην εκδραματίζει το καταστροφικό



ένστικτο του θανάτου, για να εξιδανικεύει τα κίνητρά του, για να διαφυλάγει τον πολιτισμό. Ναι... αλλά... οι αστυνομικοί, οι «αντιπρόσωποι του πολιτισμού», πυροβολούσαν αδιάκριτα τις ακίνδυνες μάζες των ανθρώπων. που ήταν η εξιδανίκευση των δικών τους ενστίκτων; Κι οι «αμερόληπτοι» δικαστές είχαν απαλλάξει ολοφάνερους εγκληματίες! Αυτό ήταν διαφύλαξη της κουλτούρας; Αδύνατο! Κάπου ήταν κρυμμένη κάποια πελώρια απάτη. ο Φρόυντ ήταν υποκριτής σ' αυτό. Όμως ο Φρόυντ ήταν ένας τίμιος, ακέραιος άνθρωπος! Γιατί να χρειαστεί να υποκρίνεται; Ήξερε μήπως; Σίγουρα όχι. Τότε όμως, γιατί οι στέρεες, γεμάτες αυτοπεποίθηση θέσεις του που αφορούσαν την πολιτιστική ηθικότητα και την αναγκαιότητα καταστολής των ενστίκτων; Ένιωθα μια ειλικρινή και πολύ πραγματική επιθυμία να επιτεθώ στους αστυνομικούς και να χτυπάω τυφλά σε κάθε κατεύθυνση, ακριβώς όπως κι αυτοί πυροβολούσαν τυφλά στο πλήθος. Μόνο η σκέψη ότι θα ήμουν μόνος μου με συγκρατούσε. Είχα το παράξενο συναίσθημα ότι η πράξη μου θα φαινόταν γελοία, ακόμη και σ' αυτούς που μόλις είχαν δεχτεί τους πυροβολισμούς. Η ισχυρότερη αντίδρασή μου ήταν: κι αυτές ακόμη οι ταλαιπωρημένες και κακοποιημένες μάζες, δε θα καταλάβαιναν! Αλλιώς κι οι ίδιες θα 'χαν αντιδράσει αυθόρμητα. Δε χρειαζόταν το δικό μου το παράδειγμα. Σκέφτηκα ότι ίσως με κυρίευε δειλία κι ότι ένας πραγματικός κομμουνιστής σίγουρα, σε τέτοιες περιστάσεις, θα πηδούσε και θ' άρπαζε τους αστυνομικούς από το λαιμό. Όμως οι κομμουνιστές κι οι σοσιαλδημοκράτες ηγέτες δεν φαίνονταν πουθενά. Οι τελευταίοι είχαν προσπαθήσει μάταια να πείσουν το πλήθος στο Δικαστικό Μέγαρο να επιτρέψει την κατάσβεση της πυρκαϊάς. Αισθανόμουν ότι οι μάζες είχαν αναμφισβήτητα το δίκιο, κι όχι οι ηγέτες τους. Οι δικαστές, που υποτίθεται ότι υπεράσπιζαν κι εφάρμοζαν τη δικαιοσύνη, είχαν κηρύξει αθώους τους δολοφόνους.

Στην οδό Alser, μπρος από την πανεπιστημιακή κλινική, συνάντησα μια εργάτρια που μόλις είχε επισκεφθεί το γιο της στο νοσοκομείο. Φώναζε απελπισμένη: «που είναι οι κομμουνιστές; Θα 'πρεπε να χτυπούν αυτούς τους αστυνομικούς σαν το χταπόδι! Μου σκότωσαν το γιο μου!» Όμως κομμουνιστής δεν υπήρχε κανείς εκεί γύρω. Ίσως να υπήρχε ο Α η ο Β σαν άτομα, όχι όμως σαν «ηγέτες του προλεταριάτου». Μόνο την επόμενη μέρα μοίρασαν προκηρύξεις οι κομμουνιστές. [ΣΠ: Ο «κομμουνιστής» ήδη φαίνεται εδώ σαν κάποιος που διορθώνει την αδικία μόνο με διακηρύξεις. Κάνοντάς το αυτό, αγκιστρώνεται στη λαχτάρα του λαού για δικαιοσύνη - του λαού που ύστερα γίνεται ευκολόπιστο θύμα των κόκκινων φασιστών.]

Σε πολυάριθμες παράνομες συγκεντρώσεις είχα μάθει ότι σε τέτοιες ώρες το κόμμα έπρεπε «να σταθεροποιεί, να καθοδηγεί τη μάχη σαν ηγέτης, και να διασφαλίζει την καλύτερη δυνατή έκβαση». Σε κλειστές συνεδριάσεις πίσω από κλειδωμένες πόρτες, οι κομμουνιστές ονειρεύονταν μαζικές εξεγέρσεις που θα οδηγούσαν στο θρίαμβο της επανάστασης. Τώρα η εξέγερση ενάντια στις κοινωνικές ατασθαλίες είχε ξεσπάσει αυθόρμητα. Η προκήρυξη κυκλοφόρησε μια μέρα μετά - πολύ αργά. Το ίδιο έγινε και με το κραχ των τραπεζών στη Γερμανία τον Ιούλη του 1931: όλοι περίμεναν τους κομμουνιστές, αλλά η αφίσα τους έφτασε στο Βερολίνο οκτώ μέρες αργότερα, όταν η «βράση» είχε ήδη περάσει. Με τον ίδιο τρόπο, η Ρωσία πήγε να βοηθήσει την Ισπανία με καθυστέρηση αρκετών μηνών, με τα γνωστά «δεν ξέραμε πώς να κινητοποιήσουμε τις μάζες», «Είμαστε ακόμη πολύ αδύναμοι» κλπ. κλπ. Όμως, όταν κάποιος είναι «ακόμη πολύ αδύναμος» η ακόμη «δεν ξέρει πώς να κινητοποιήσει τις μάζες», είναι έγκλημα να αυτοαποκαλείται «ο μόνος ηγέτης του προλεταριάτου», να στέκει ανήμπορος παράμερα σ' αυτές τις καταστροφές, να μην κάνει τίποτε για την προφύλαξη των μαζών, κι έπειτα να συνεχίζει να ερεθίζει τον κόσμο για εξέγερση μ' όλη τουτη δύναμη, ανάλογα με τις περιστάσεις - υπέρ η ενάντια σε μια απεργία, υπέρ η ενάντια στην αστική δημοκρατία, υπέρ η ενάντια σ' ένα σύμφωνο με τον Χίτλερ η σ' έναν πόλεμο με τη Γερμανία, υπέρ η ενάντια στον έλεγχο των γεννήσεων, υπέρ της εξάλειψης της οικονομίας της αγοράς, μα και υπέρ της πώλησης πετρέλαιου στην Ιταλία κατά τον πόλεμο της Αβησσυνίας - με λίγα λόγια, να μην έχει καμιά προνοητικότητα η πεποίθηση.

Όλα αυτά μου ήταν άγνωστα τότε. Κι εγώ επίσης περίμενα τους κομμουνιστές. Μήπως δεν είχαν πραγματοποιήσει τη ρώσικη επανάσταση; Θα φρόντιζαν για τα πάντα. Σίγουρα θα 'χαν ακόμη σύσκεψη. Την ίδια μέρα, ένας κομμουνιστής γιατρός θα μ' έγραφε στην ιατρική ομάδα της Arbeiterhilfe, μια οργάνωση που βρισκόταν κάτω από την επιρροή του Αυστριακού Κομμουνιστικού Κόμματος.

[1952: η Arbeiterhilfe (Εργατική Βοήθεια) αποτελούνταν κύρια από ανθρώπους που δεν ήταν μέλη του κόμματος, αλλά συμπαθούσαν ανοιχτά τη ρώσικη επανάσταση. Αυτή και η Rote Hilfe Κόκκινη Βοήθεια ήταν οργανώσεις παρόμοιες με τον Ερυθρό Σταυρό. Στις αρχές της δεκαετίας 1930-40, όμως, υπήρξαν πολλές περιπτώσεις που χρησιμοποιήθηκαν για πολιτικούς σκοπούς, χωρίς τη συγκατάθεση η έστω τη



γνώση των μελών τους, που δεν ήταν όλοι πολιτικοποιημένοι. Η κατοπινή μου σύγκρουση με την ηγεσία του Γερμανικού Κομμουνιστικού Κόμματος για την οργάνωση της Sexpol, που είχα οικοδομήσει, χαρακτηριζόταν από το ίδιο βασικά σχήμα. Εγώ πάντα υποστήριζα ότι οι κλινικές διανοητικής υγιεινής έπρεπε να 'ναι κοινωνικά προσανατολισμένες, αλλά υπερπολιτικές. Όμως, η ηγεσία του Κομμουνιστικού Κόμματος, που ήταν στην υπηρεσία της Μόσχας, ήταν ήδη βαθιά μπλεγμένη στην εξουσιαστική πολιτική και ήθελε να καπηλευθεί τους αρχικούς σκοπούς, για τους οποίους είχαν ιδρυθεί αυτές οι οργανώσεις. Το ίδιο και σήμερα συμβαίνει - παντού. Σ' αυτή τη σύγκρουση, που άρχισε γύρω στα 1930, αντιτάχθηκα σθεναρά στους κομμουνιστές πολιτικούς, που είχαν ήδη αρχίσει στα φανερά να αναπτύσσουν και να οργανώνουν όλα τα ρεύματα, που λίγα χρόνια αργότερα (1934-35) τους οδήγησαν στον ολόπλευρο φασισμό.

Η επίγνωση της οξείας αντίφασης ανάμεσα στη στηριγμένη στα γεγονότα (κοινωνική) και στην εξουσιαστική πολιτική προσέγγιση των ανθρωπίνων προβλημάτων δεν έλειψε πια ποτέ από το κοινωνιολογικό μου έργο. Η στηριγμένη στα γεγονότα προσέγγιση υποστηρίζει ότι οι κοινωνικές οργανώσεις, στις οποίες περιλαμβάνονται και οι οικονομικές, πρέπει να καθορίζονται από τις ανάγκες του πληθυσμού. Αυτός ήταν ο τρόπος που είχα ερμηνεύσει τη μαρξιστική οικονομική θεωρία. Όμως από τις πρώτες μας συγκρούσεις έγινε φανερό ότι οι ιδεολόγοι του κόμματος είχαν μια τελείως διαφορετική ερμηνεία της μαρξιστικής οικονομίας. Γι' αυτούς, κάθε πράξη και σκέψη έπρεπε να προσανατολίζεται στην «παραγωγική δύναμη», δηλ. σε τίποτε περισσότερο από τις μηχανές. Είναι φανερό ότι η βιομηχανική-μηχανιστική τους σκοπιά και η λειτουργική δικιά μου δεν μπορούσαν ποτέ να συμφωνήσουν, μια και οδηγούσαν σε αντίθετες κι αλληλοαποκλειόμενες κατευθύνσεις κοινωνικής ανάπτυξης. Σήμερα, αυτές οι δυο σκοπιές χαρακτηρίζουν δυο εχθρικά στρατόπεδα. Στα 1927 είχα μικρή γνώση για όλα αυτά. Γρήγορα θα μάθαινα τον δύσκολο τρόπο διαχωρισμού ανάμεσα σε μια κοινωνία καθοριζόμενη από τις ανάγκες των ανθρώπων και σ' αυτήν που βασίζεται στις εξουσιαστικές μηχανές. Η φτώχεια στη Ρωσία και η έκδηλη τάση προς τη φτώχεια στη σοσιαλιστική Αγγλία είναι ξεκάθαρες εκφράσεις πλήρους αγνόησης των ανθρώπινων αναγκών, που είναι η βάση της κοινωνικής διάρθρωσης.

Αν προσθέσουμε στην οικονομιστική ερμηνεία του μαρξισμού τη σύγχυση ανάμεσα στο κράτος και στην κοινωνία και μια διαστρεβλωμένη αντίληψη της σχέσης ανάμεσα στο άτομο και την κοινωνία (που σήμαινε το κράτος), τότε αρχίζουμε να κατανοούμε την αγωνία, στην οποία βυθίζονταν ασυναίσθητα κι άθελα τους οι άνθρωποι. Μπορούμε ακόμη ν' αξιολογήσουμε τη σημασία της ξεκάθαρης σκέψης και του σωστού χειρισμού των επιστημονικών ιδεών προς όφελος της ανθρώπινης κοινότητας. Θα ήθελα να επισημάνω στον αναγνώστη το ότι σκόπιμο θα 'ταν να βλέπει όλα όσα θα εκτεθούν στις ακόλουθες σελίδες από τη σκοπιά αυτής της οξείας αντίφασης στο ζήτημα της προσέγγισης της ανθρώπινης ύπαρξης.]

Δεν επιθυμούσα να κατακρίνω η να επικρίνω, παρά μόνο να βοηθούσα όσο μπορούσα. Όταν άκουσα από μέλη της Schutzbund ότι ο Όττο Μπάουερ12 είχε πει στους αντιπροσώπους των εργατών στο γκάζι και το ηλεκτρικό, «κάνετε ότι σάς αρέσει» κι έφυγε απότομα, τότε αισθάνθηκα έξαφνα τη δραματικότητα της κατάστασης. Παρ' όλα αυτά, δεν έφυγα από το Σοσιαλιστικό Κόμμα της Αυστρίας. Αποφάσισα να εργασθώ κοινωνικά σαν γιατρός οπουδήποτε το μπορούσα. Και θέλω να υπογραμμίσω το εξής: ήμουν απολίτικος, ένας εργάτης της επιστήμης, ένας γιατρός με εξαιρετική επιτυχία στην ιδιωτική εξάσκηση της ιατρικής και με πλούσιους αμερικάνους μαθητές. Ήμουν μέλος της αστικής τάξης.

Το Δικαστικό Μέγαρο κάηκε μέχρι τα θεμέλια. Κάθε σκεπτόμενος άνθρωπος κατανοούσε το κίνητρο για τη φωτιά. [ΣΠ: ήταν αυτό ένα πραγματικό μαζικό αίσθημα, μια γνήσια αναζήτηση για δικαιοσύνη. Είκοσι χρόνια αργότερα, προδότες και κατάσκοποι, καπηλευόμενοι τέτοια αισθήματα για να σκοτώσουν παντού τη δικαιοσύνη, θα έδιναν στους κόκκινους φασίστες τη δυνατότητα να προελάσουν. Μα γιατί;]

Το κέντρο της πόλης εκκαθαριζόταν σιγά-σιγά. Χίλιοι σχεδόν βαριά πληγωμένοι βρίσκονταν στα υπερπλήρη νοσοκομεία. Η σύγκρουση είχε προκαλέσει πάνω από εκατό θύματα, γιατί η Schutzbund είχε γυρίσει τις πλάτες. Κανείς δεν μπορούσε να φανταστεί και το αντίστροφο - ότι δηλ. στα 1934 η Schutzbund θα αιμορραγούσε θανάσιμα και οι μάζες, με προδομένη την εμπιστοσύνη τους στα 1927, θα 'στεκαν παράμερα.

Στα προάστια, ιδιαίτερα στα Ottakring και Hemals, έγιναν περισσότερες μάχες στις 15 Ιούλη. Το βραδάκι αυτής της μέρας περπατούσαμε με τη γυναίκα μου στους έρημους δρόμους. Η μάχη είχε καταλαγιάσει.



Συναντήσαμε πολλούς ανθρώπους αναστατωμένους, γυναίκες που έκλαιγαν κι άντρες που ρωτούσαν απεγνωσμένα τι μπορούσε να γίνει για να προληφθεί περισσότερη αιματοχυσία. Ακόμα πουθενά να φανεί ο «μόνος ηγέτης του προλεταριάτου». 'Αποφασίσαμε να επισκεφθούμε μια φίλη που έμενε εκεί κοντά. Ο πατέρας της ήταν σε μια σοσιαλδημοκρατική οργάνωση, κι ένα απ' τ' αδέρφια της μάλιστα ήταν στέλεχος της σοσιαλδημοκρατίας. Φτάσαμε και τα χάσαμε βλέποντας το τραπέζι στρωμένο και στολισμένο με λουλούδια. Περίμεναν καλεσμένους. Δε φορούσα σακάκι και γραβάτα. τα αιματηρά γεγονότα φαίνονταν πώς δεν είχαν εισδύσει σ' αυτό το δωμάτιο. Μέσα στην ταραχή μου έξαφνα ένιωσα αταίριαστος και γελοίος μέσα σ' αυτή την ψυχρή, κλειστή ατμόσφαιρα. Θέλησα να φύγω, αλλά μου ζήτησαν να μείνω. Τότε έφτασαν κι οι καλεσμένοι. Άρχισε μια υψηλού επιπέδου συζήτηση για τα γεγονότα της ημέρας, με γνήσια καλλιεργημένο βιεννέζικο τρόπο. Ήταν φανερό πώς κανείς δεν ήξερε τι είχε συμβεί πραγματικά. Μιλούσαν για την αιματοχυσία, όπως θα μιλούσαν σε άλλη περίπτωση για τον Γκαίτε. τους αποχαιρετήσαμε και φύγαμε. Κι οι δυο μας είχαμε κρατήσει ευγενική στάση. Πολύ θα μ' ευχαριστούσε - το λιγότερο - να τους είχα αναποδογυρίσει το τραπέζι, αλλά ήμουν αρκετά καλοαναθρεμμένος, ώστε να συγκρατηθώ. Ήμουν ψηλά στην ιεραρχία της Πολυκλινικής και προϊστάμενος αυτών των σοσιαλδημοκρατών συναδέλφων.

Η 16η Ιούλη πέρασε με μάχες στο βόρειο προάστιο Ottakring, αλλά σ' αυτές πήραν μέρος μόνο μεμονωμένες ομάδες, ενώ τα πλήθη έστεκαν στην άκρη. Αρκετά άτομα σκοτώθηκαν και μερικά τραυματίστηκαν. Η αστυνομία είτε περιπολούσε στους δρόμους με ειδικά οχήματα οπλισμένη με καραμπίνες, είτε περνούσε όλο αυτοπεποίθηση και κτηνωδία στους πλαϊνούς δρόμους. Ήταν κάτι φρικτό. Νωρίς το πρωί της τρίτης μέρας τα λεωφορεία άρχισαν πάλι να κυκλοφορούν κι οι εφημερίδες εκδόθηκαν ξανά. Η καθημερινή όψη της μεγαλούπολης αποκαταστάθηκε πάλι, σαν να μην είχε συμβεί τίποτε. Κι όμως, πολλά συνέβησαν από κείνη τη στιγμή και πέρα. Στις 15 Ιούλη, η αυστριακή σοσιαλδημοκρατία είχε πυροδοτήσει τις δυνάμεις που οδήγησαν στην πτώση της στα 1934. Κανείς δεν το 'χε συνειδητοποιήσει αυτό. Οι άνθρωποι κάθονταν μόνο και συζητούσαν κι αντιδικούσαν για τη στρατηγική και τη τακτική του «προλεταριακού ταξικού αγώνα». Αν και δεν ήταν αλήθεια, οι σοσιαλδημοκράτες κατηγορούσαν τους κομμουνιστές ότι υποκίνησαν το πλήθος για να βάλει τη φωτιά, που προσπάθησε να σβήσει ο Seitz. Αυτή η αντιδικία σταμάτησε μόνο με την κοινή τους πτώση στα 1933 και 1934. Το κόμμα που κυβερνούσε, με ηγέτες τον καθολικό παπά Ignaz Seipel και διαφόρους εκπρόσωπους της πλούσιας αστικής τάξης, καταδίκασε την «εξέγερση». Κανείς δεν είπε λέξη για να εξηγήσει η να καθησυχάσει τα πνεύματα έτσι που τέτοιες συγκρούσεις να μην ξαναγίνουν ποτέ. Τα πολιτικά κόμματα, χριστιανοσοσιαλιστές, φιλελεύθεροι, κομμουνιστές, αλληλοκατηγορούνταν, απειλούσαν, παζάρευαν κι έκαναν πολιτικές μανούβρες, αλλά κανείς δε βρέθηκε να θίξει τη ρίζα του ζητήματος. Γιατί ο εντοπισμός της ρίζας του ζητήματος θ' απαιτούσε ν' αποκαλυφθεί και να διακηρυχθεί το ότι η ίδια η πολιτική είναι τελείως παράλογη, μια κοινωνική αρρώστια. Κι αυτό θ' απαιτούσε τη διάλυση όλων των πολιτικών κομμάτων. Θα 'ταν ανόητο να παραπονιέται κανείς η ν' απευθύνεται στη συνείδηση των πολιτικών. Η στάση τους είναι μέρος της κοινωνικής τους αχρηστίας. Το μόνο που μπορεί κανείς να κάνει είναι είτε να τους αναγνωρίσει, είτε να τους σταματήσει από το έργο τους - αλλά τα παράπονα είναι τελείως άσκοπα.

Οι σοσιαλδημοκράτες απεκδύθηκαν από κάθε ευθύνη για την εξέγερση, αν κι η οργάνωση τους είχε πάρει μέρος στη σφαγή. Αν κοιτάξουμε αναδρομικά την οργανωτική και την, κατά ένα μέρος, προσωπική τους εξόντωση από τους μοναρχικούς, το Φλεβάρη του 1934, πολλά προβλήματα, που ανέκυψαν από την εξέγερση του Ιούλη, αποσαφηνίζονται. Τότε όμως δεν ήξερα κανέναν που να μπορούσε να συλλάβει η ν' αναλύσει αυτά τα προβλήματα. Είναι πολύ ευκολότερο να τ' αναγνωρίζει κανείς σήμερα, όταν πια η ιστορία μας δίδαξε τα σκληρά της μαθήματα. Η αναδρομική οξυδέρκεια είναι εύκολη. Όμως την ιστορία την αλλάζει κανείς όταν αναγνωρίζει έγκαιρα τις διεργασίες και τα προβλήματα, που αποκρύπτονται από το ευρύ κοινό. Οι κοινωνικές καταστροφές προκύπτουν από την ίδια τη συσκότιση και τους περιορισμούς που θέτουν αυτά, που θα 'θελε κάποιος να προλάβει. Μέχρι σήμερα, η ενεργητικότητα των μεταρρυθμιστών του κόσμου συνήθως εξαντλείται στην παρατήρηση ότι αυτό που έχει συμβεί έπρεπε να συμβεί. Όμως, για να θυμίσουμε μια φράση του Μαρξ, το ζήτημα δεν είναι μόνο να εξηγήσουμε τον κόσμο, αλλά και να τον αλλάξουμε! Οι πολιτικοί μας παρέμειναν εξηγητές κι αρχειοφύλακες του κόσμου, η κοινοί ληστοσυμμορίτες. Η ριζική αλλαγή του κόσμου απαιτεί τιμιότητα, θάρρος, επιστημονική θεώρηση και προνοητικότητα - χαρακτηρολογικά γνωρίσματα, που δεν τα διαθέτει κανείς πολιτικός.

Τα φλέγοντα προβλήματα της εξέγερσης του Ιούλη ήταν:



Γιατί οι μάζες του ταλαιπωρημένου λαού ήταν τόσο ανήμπορες13;

Γιατί οι «αντιδραστικοί» γιοι εργατών και αγροτών πυροβόλησαν και σκότωσαν εργάτες κι αγρότες;

Ήταν άραγε ζήτημα ξεσηκωμού των εργατών ενάντια στους καπιταλιστές αυτό που συνέβη στους δρόμους; Ή ήταν οι καταπιεσμένοι ενάντια στους καταπιεστές;

Η μεσαία τάξη πραγματικά μονάχα ταλαντεύτηκε ανάμεσα στις δυο άλλες τάξεις; Γιατί άραγε, με βάση τη δικιά της άθλια οικονομική κατάσταση, δεν πήρε αυθόρμητα και φυσικά θέση στο πλευρό των βιομηχανικών εργατών;

Εκείνο τον καιρό ήταν αδύνατο να τεθούν αυτά τα ερωτήματα. Αυτό θ' απαιτούσε την πλήρη αποκάλυψη του πολιτικού παραλογισμού, όπως έγινε στα κατοπινά 15 χρόνια. Αντίθετα, το εργατικό κίνημα είχε μόνο τ' ακόλουθα δεδομένα:

Η αυστριακή σοσιαλδημοκρατία ήταν αριθμητικά ισχυρή. Μετά την απόκτηση 3 εντολών στις εκλογές της 24ης Απρίλη 1927, διέθετε 71 έδρες, σ' αντιπαραβολή με τις 85 του συνασπισμού του χριστιανοσοσιαλιστικού κόμματος. Αξίζει να σημειωθεί ότι αυτοί οι 85 χριστιανοσοσιαλιστές και γερμανοί εθνικιστές δεν είχαν εκλεγεί από καπιταλιστές, αλλά από πολλές εκατοντάδες χιλιάδες εργαζόμενων. Και στη Βουλή επίσης δεν ήταν ζήτημα αντιπαράθεσης καπιταλιστών κι εργατικής τάξης, αλλά αντιπροσώπων εργαζόμενων με σοσιαλιστικά φρονήματα και αντιπροσώπων εργαζόμενων με χριστιανικά, μοναρχικά και γερμανο-εθνικιστικά φρονήματα. Καταλαβαίνω βέβαια ότι αυτό είναι ένα παράδειγμα της αναδρομικής οξυδέρκειας.

Ο αριθμός των σοσιαλδημοκρατικών ψήφων είχε αυξηθεί, αλλά η δύναμη και το θάρρος είχε μειωθεί. Στα 1926, όταν ο πληθυσμός της χώρας ήταν 6 εκατομμύρια, το Σοσιαλιστικό Κόμμα της Αυστρίας πήρε πάνω από 1.535.000 ψήφους, σε σύγκριση με 1.312.000 ψήφους στα 1923. και στη Βιέννη, με πληθυσμό 1,8 εκατομμύρια, πήρε 694.000 ψήφους το 1926, σε σύγκριση με 571.000 το 1923. Όταν η κομματική σύνοδος στο Linz διακήρυξε ότι τίποτε δεν μπορούσε ν' αποτρέψει την κατάληψη της εξουσίας, απ' τη στιγμή που θα συγκεντρωνόταν μια καθαρή πλειοψηφία, πλήθος ήταν τα μέλη του κόμματος, που ένιωθαν ότι η μέρα, που θα 'φταναν το 51%, θα 'ταν μέρα καταστροφής, γιατί θα 'ταν αναγκασμένοι ν' αναλάβουν την εξουσία. Τί να την έκαναν όμως την εξουσία τους;

[Δεν υπήρχε καμιά γέφυρα ανάμεσα στο τι υπόσχονταν οι σοσιαλιστές (ειρήνη, αδελφοσύνη, «ψωμί κι ελευθερία», σοσιαλιστική κυβέρνηση κλπ. κλπ.) και στην πραγματική, βαθιά ριζωμένη χαρακτηροδομή των ανθρώπων, που καθημερινά αναπαράγανε τις δικές τους μιζέριες, για τις οποίες τίποτε δεν ήξεραν και τίποτε δεν ήθελαν ν' ακούσουν.]

Η δικιά μου τοποθέτηση - αντίθετη στη θέση τόσων και τόσων πολιτικών - είναι ότι δεν ήταν η προσωπική δειλία η κακία αυτή που καθόριζε την επικίνδυνα αναποφάσιστη πολιτική του Otto Bauer. Πιστεύω ότι η βαθύτατη ανασφάλειά του για το τι θα κάνει με τις μάζες, μετά την κατάληψη της εξουσίας, ήταν αυτό που τον έκανε διαρκώς αναποφάσιστο. Η ανημπόρια τους ήταν πιο επίφοβη από την υποτακτικότητά τους. Κι όμως, μήτε η ανημπόρια, μήτε η υποτακτικότητα των ανθρώπινων μαζών δεν αναγνωριζόταν. Δεν ξέρω καν αν ο Otto Bauer τα 'χε ποτέ σκεφτεί αυτά. Κάτι τέτοιο θα 'ταν «αίρεση» σε σχέση με τις σοσιαλιστικές απόψεις, μέχρι που η νικηφόρα προέλαση του φασισμού έκανε τις απαντήσεις σ' αυτά τα ερωτήματα απόλυτα αναγκαίες. Οι πολυάριθμες υπεροπτικές πολιτικές λογοκοπίες υπέρ και κατά της δημοκρατίας συσκότιζαν το κεντρικό ζήτημα, δηλ. το αν οι εργαζόμενες μάζες είναι ικανές να οικοδομήσουν μια ελεύθερη κοινωνία. Είναι βέβαια ικανές να καταστρέψουν τους παλιούς αυταρχικούς κοινωνικούς θεσμούς, όπως αποδείχτηκε με τη ρώσικη επανασταση14. Η πολύ πετυχημένη προπαγάνδα των αντιδραστικών οργανώσεων βασιζόταν στο αντεπιχείρημα ότι δεν είναι δυνατό να καταστρέψει κάποιος το παλιό, αν δεν είναι σε θέση να το αντικαταστήσει με το καινούργιο. Σ' αυτό απάντηση δεν υπήρχε, όπως δεν υπήρχε και τεκμηριωμένη ιστορική εμπειρία - μήτε ακόμη και στη Σοβιετική Ρωσία.

Γενικά, υπήρχε ο φόβος για το που μπορεί να οδηγούσε η διακυβέρνηση των μαζών. Λίγοι άνθρωποι το παραδέχονταν αυτό ανοιχτά - οι περισσότεροι το συγκάλυπταν με πολιτικά συνθήματα. Κανείς δεν είχε



εξοικείωση με τ' αβυσσαλέα βάθη του προβλήματος της ανθρώπινης χαρακτηροδομής. Είμαστε απίθανα μακριά από θεωρητικά και πρακτικά οργανωτικά μέτρα επίλυσης του προβλήματος. Η ετοιμότητα και η προθυμία των μαζών για ελευθερία θεωρούνταν αυταπόδεικτη. Κανείς δεν μπορούσε ν' αμφιβάλει γι' αυτό, χωρίς να φάει τη ρετσινιά του αντιδραστικού. (Όπως αποδείχτηκε αργότερα, αυτό που υπήρχε ήταν ένας βαθύτατος φόβος της βασικά συντηρητικής φύσης των μαζών, που κανείς δεν τολμούσε ν' αντιμετωπίσει)15. Μια τέτοια στάση θα είχε υπονομεύσει όλη τη βάση της πολιτικής προπαγάνδας που, σύμφωνα με τη μέθοδο του Coue, χρησιμοποιούσε φαντασιώσεις για μια ιδανική μελλοντική κοινωνία και αυταπάτες γι' ανθρώπινη ελευθερία. Έζησα κι εγώ όλη αυτή τη φάση, όπως και πολλοί άλλοι. Μπορεί κάποιος να έκλεινε στο σοσιαλισμό, αλλά απέρριπτε, ιδιαίτερα σε ζωτικούς τομείς, τα θεμέλια μιας ελεύθερης ανάπτυξης. Θα φαινόταν τρέλα να μιλά κανείς για την ανικανότητα των μαζών για ελευθερία και για το φόβο τους για την ελευθερία, όπως έγινε αργότερα στα 1935.

Στα 1927 δεν υπήρχε καμιά βάση για μια βασισμένη στα γεγονότα εκτίμηση της συντηρητικής στάσης των δημοκρατικών ηγετών και των μαζών σε κάθε κόχη της ζωής. Αυτό έγινε μπορετό μόνο μετά την κατάρρευση των δημοκρατικών κινημάτων της Αυστρίας και της Γερμανίας, που έθεσε με τρόπο εκτυφλωτικό το ζήτημα της ικανότητας των μαζών για ελευθερία. Είναι ευκολότερο στην αρχή ν' ασχολούνται με τις μάζες οι αντιδραστικοί πολιτικοί, γιατί αυτοί δεν προσπαθούν να λύσουν βασικά κοινωνικά προβλήματα. Οι πράξεις τους καθορίζονται από εθνικιστικά αισθήματα και η επιτυχία τους βασίζεται στην πλήρη αγνόηση και άρνηση των ζωτικών αναγκών των εργαζόμενων μαζών. Από την άλλη, τα κινήματα για την ελευθερία - σοσιαλισμός, κομμουνισμός, φιλελευθερισμός η ο,τι άλλο - έχουν ένα καθήκον τεράστιας δυσκολίας. Ο αριθμός των ζητημάτων και προβλημάτων, που πρέπει να λυθούν είναι άπειρος. Οι σοσιαλιστές και οι κομμουνιστές γνώριζαν βέβαια τους νόμους της καπιταλιστικής οικονομίας και τη σκιαγραφία μιας «σοσιαλιστικής κοινωνίας», όπως την είχαν συλλάβει οι πρωτοπόροι του σοσιαλισμού. Οι δημοκράτες άλλων πεποιθήσεων πίστευαν στη δυνατότητα ειρηνικών και βαθμιαίων μεταρρυθμίσεων, χωρίς να λαβαίνουν υπ' όψη τους τη δραστηριότητα των πολιτικών αντιδραστικών. Κάθε κενό στο σώμα των γνώσεων των σοσιαλιστών αποτελούσε ένα πλεονέκτημα για τους αντιδραστικούς. Ο διστακτικός και με μισή καρδιά φιλελευθερισμός της δημοκρατικής αστικής μερίδας στα ζητήματα της επιθυμίας για ελευθερία, κι ο συχνά λιγότερο διστακτικός φιλελευθερισμός απέναντι στους αντιδραστικούς, έστρωσε το δρόμο για την επερχόμενη καταστροφη16. Για όλες τις δημοκρατικές οργανώσεις, η αναγνώριση του ανθρώπινου άγχους και της ανικανότητας σε σχέση με την ελευθερία θεωρούνταν δεύτερης σημασίας ζητήματα, σε σύγκριση με την αντιμετώπιση των καθημερινών καθηκόντων και με τον έλεγχο των διεθνών κοινωνικών διαδικασιών. Εφτά χρόνια (1927-34) αγωνίστηκα μέσα στο εργατικό κίνημα και σε φιλελεύθερες οργανώσεις για να εκτιμήσω το ρόλο των ανθρώπων στην κοινωνική διαδικασία και να προσδιορίσω τον τρόπο σωστού χειρισμού των υποκειμενικών τους απόψεων κι ενεργειών. Το ζήτημα ήταν η αποσαφήνιση του ρόλου που παίζουν τα βιοφυσικά φαινόμενα στην ανάπτυξη της κοινωνίας και η κατανόηση των θεμελιακών ζωτικών διαδικασιών πάνω και πέρα από την οικονομική τους βάση. Δεν υπήρχε διαθέσιμη καμία πληροφορία που να 'χε πρακτική χρησιμότητα. Γι' αυτό όλοι αισθάνονταν ένα κενό που κανείς δεν μπορούσε να το γεμίσει. Όλες οι μερίδες έπαιρναν θέση ενάντια στις τάσεις για ελευθερία, και καθεμιά ήταν σωστή από κάποια άποψη: οι συντηρητικοί ζητώντας συγκεκριμένα σχέδια για ανοικοδόμηση και φοβούμενοι το κοινωνικό χάος· οι σοσιαλιστές δημοκράτες στην πεποίθηση τους ότι η κοινωνική επανάσταση, που ζητούσαν οι κομμουνιστές, ήταν κάτι ανέφικτο· οι κομμουνιστές ισχυριζόμενοι ότι η σοσιαλδημοκρατική πολιτική ήταν μια «προδοσία» της υπόθεσης της ελευθερίας, ότι αποτελούσε ισχυροποίηση της αντιδραστικής πολιτικής τοποθέτησης κι ότι τελικά θα οδηγούσε στην καταστροφή. Από την άλλη πλευρά, οι χριστιανοσοσιαλιστές δεν μπορούσαν να τηρήσουν καμιά προεκλογική τους υπόσχεση, οι σοσιαλδημοκράτες οδηγούσαν τις μάζες στην καταστροφή, κι οι κομμουνιστές είχαν δίκιο στη θεωρία (πράγμα πολύ εύκολο) αλλά όχι στην πρακτική. Στα 1927 ενεργούσαν σαν ένα είδος συμβουλευτικής συνείδησης. Δέκα χρόνια αργότερα, στην Ισπανία και τη Γαλλία, υιοθέτησαν τις ίδιες πρακτικές, για τις οποίες κατηγορούσαν τους σοσιαλδημοκράτες ότι τις χρησιμοποίησαν το 1927 στη Γερμανία και την Αυστρία. Κι ανάμεσα στα 1936 και 1942 έφτασαν στο σύμφωνο με τον Χίτλερ και βούλιαξαν στην πλήρη σύγχυση και στην προδοσία των απόψεών τους. Διεξήγαγαν τον πόλεμο κατά του Χίτλερ στη Ρωσία σαν ένα έθνος αυταρχικό, δικτατορικό, κι όχι σαν κάτοχοι μιας λύσης για τις αντιφάσεις, οι οποίες προκαλούσαν το παγκόσμιο χάος.

Η βάση όλων των σφαλμάτων, που διέπραξαν όλα τα κόμματα, κι όλων των καταστροφών που προκάλεσαν - άσχετο από τις καλές προθέσεις η την τιμιότητα που μπορεί να είχαν - ήταν η ιδεολογική σύγχυση του



εργαζόμενου πληθυσμού, ο αποκλεισμός του από τον πρακτικό έλεγχο της διαδικασίας της εργασίας, και η ανικανότητά του για ελευθερία, που τότε δεν την αναγνώριζε κανείς εξαιτίας του φόβου που είχαν τα κόμματα για τις μάζες. Η αφετηρία τους δεν ήταν η ζωή και τα βάσανα των μαζών, Αλλά μια «ιδεολογία εφαρμοζόμενη προς το συμφέρον των μαζών» και χρησιμοποιούμενη για να γίνεται πλύση εγκεφάλου στις μάζες. Οι αλλόκοτες και συχνά γελοίες συζητήσεις στη Βουλή μετά την εξέγερση του Ιούλη στα 1927 μπορούν να κατανοηθούν και ν' αξιολογηθούν μόνο απ' αυτή την προοπτική. Δε θ' αναφέρω παρά λίγα παραδείγματα. Ένα συστηματικό χρονικό αυτών των γεγονότων δε βρίσκεται μέσα στις προθέσεις μας.

Η τακτική των αστικοδημοκρατικών κυβερνήσεων ήταν ίδια παντού - ήταν ανένδοτες και σταθερά αντίθετες στα σοσιαλιστικά κόμματα. Αξιοποιούσαν στο έπακρο τα σοβαρά κενά στη σοσιαλιστική κοσμοθεώρηση, που αποκάλυπτε την πολιτική αδυναμία και την έλλειψη αρχών των σοσιαλιστών, καθώς και τα αισθήματα ενοχής των ηγετών τους. Δεν άφηναν αναξιοποίητη καμιά ευκαιρία για να ενισχύσουν την ανασφάλεια των σοσιαλιστών η για ν' απευθυνθούν στην αστική πολιτική τους συνείδηση. Ο καθολικός επίσκοπος και χριστιανοσοσιαλιστής ομοσπονδιακός καγκελάριος, Ignaz Seipel, ένας άνθρωπος έξυπνος, ισχυρός και με γνώσεις ψυχολογίας, αναγνώριζε αμέσως τις αδυναμίες των σοσιαλιστών. Υποστήριξε την απαλλαγή των δολοφόνων στη δίκη του Schattendorf. Έλεγε ότι οι ένορκοι δεν είχαν καμιά άλλη εναλλακτική επιλογή, μετά την καμπάνια που έγινε από τον τύπο των σοσιαλιστών. Θα όφειλαν να δουν το φόνο σαν ένα «πολιτικό θέμα» κι όχι σαν πράξη ιδιωτική. Αυτή η στάση ήταν πολύ πανούργα - γιατί οι σοσιαλδημοκράτες είχαν παραστήσει το φόνο σαν ατομική πράξη των δολοφόνων κι είχαν κάνει έκκληση στη συνείδηση της κυβέρνησης. Όμως η κυβέρνηση δε νοιαζόταν για ζητήματα συνείδησης, αλλά μάλλον για τα οικονομικά συμφέροντα της μεγάλης βιομηχανίας, των γαιοκτημόνων και της εκκλησίας, κι αυτό βέβαια δεν ήταν κρυφό. Οι σοσιαλδημοκράτες ένιωθαν στενόχωρα που οι ξεσηκωμένοι είχαν σωστά αναγνωρίσει τον πολιτικό χαρακτήρα του ζητήματος. Γι' αυτό κι η πρώτη τους ενέργεια ήταν να τραβήξουν μια ξεκάθαρη διαχωριστική γραμμή ανάμεσα σ' αυτούς και την εξέγερση. Στην απαντητική του ομιλία στην Εθνοσυνέλευση, στις 26 Ιούλη 1927, ο Otto Bauer είπε ότι, σε σχέση με τα θύματα, το ηθικό καθήκον του καθενός ήταν πρώτα απ' όλα να εξετάσει τη δικιά του συνείδηση. «Γι' αυτό επιθυμώ να μην προχωρήσω σε καμιά κατηγορία, πριν να εξομολογηθώ ανοιχτά οποιοδήποτε σφάλμα από τη δικιά μας πλευρά, το οποίο θα μπορούσε ν' αποκαλύψει μια εξέταση των συνειδήσεών μας». Και συνέχισε έπειτα, εκθέτοντας με αφέλεια το φόβο των σοσιαλδημοκρατών για τη δικιά τους μαζική βάση, κι είπε ότι το ίδιο το κόμμα θα μπορούσε να 'χε συγκροτήσει μια διαδήλωση «με κάθε δυνατό μέτρο ασφάλειας, έτσι που η τάξη να μη διασαλευθεί». Αυτό θα 'χε δώσει στη διαδήλωση «πολιτική αιχμή» και θα τη δικαιολογούσε. Ο Bauer εξέφρασε τη λύπη του για τη διαγωγή των χριστιανοσοσιαλιστών. «Οι τουφεκισμοί είναι στη μόδα σήμερα, κι οι τουφεκισμοί πολιτών φαίνεται ότι προκαλούν αισθήματα ευγνωμοσύνης».

Ο Bauer προσπάθησε να συγκινήσει τα μέλη του κυβερνώντος κόμματος. Είπε ότι θα καταλάβαινε αν οι αστυνομικοί πυροβολούσαν για αυτοάμυνα, αλλά ότι τα περισσότερα θύματα προκλήθηκαν από την απάνθρωπη μέθοδο εκκαθάρισης των δρόμων. Και γιατί ο Bauer, ένας άνθρωπος ισχυρός, με χιλιάδες πίσω του, δεν έκλεισε αμέσως τους δρόμους; Ο στρατός κι η αστυνομία ήταν ακόμη κύρια σοσιαλδημοκράτες. Δε θα πυροβολούσαν αν η αδελφή οργάνωση, η Schutzbund, δεν είχε αποσυρθεί. Ο Bauer ακόμη δεν είχε βρεθεί αντιμέτωπος με το ζήτημα της κατάκτησης της εξουσίας, αλλά μόνο με το καθήκον της επίτευξης του ρεαλιστικού σκοπού της πρόληψης της σφαγής, στηριγμένος στη δικιά του γνήσια δύναμη. Δε θα ήταν υποχρεωμένος να πάει ικετεύοντας στη Βουλή, αν είχε χρησιμοποιήσει ορθολογικά τη δύναμή του στη Βιέννη για να διατηρήσει την ειρήνη. Εξαιτίας της ανασφάλειάς του απέναντι στις μάζες και στη χριστιανοσοσιαλιστική κυβέρνηση, προσπάθησε ν' αποφύγει τον εμφύλιο πόλεμο μ' οποιοδήποτε τίμημα. Όμως ο εμφύλιος πόλεμος έφτασε, κι ο Bauer στάθηκε ανίκανος να τον προλάβει, τόσο το 1927, όσο και το 1934 - απλά και μόνο, τον έχασε.

Οι μάζες πηγαίνουν εκεί όπου βλέπουν δύναμη, θάρρος κι αποφασιστικότητα. Εκεί αισθάνονται ασφαλείς. Κάθε ξεκάθαρη, αποφασιστική ενέργεια αυξάνει την εμπιστοσύνη των μαζών και τη δύναμη και το θάρρος της οργάνωσής τους. Είναι καλύτερο να διεξάγεις έναν εμφύλιο πόλεμο μαζί με τις μάζες, παρά να ρίχνεις ενάντιά τους την αστυνομία. [Βλέπε και τις αποφάσεις του Λίνκολν στον αμερικάνικο εμφύλιο πόλεμο.]

Ο Bauer ζητούσε μια δήλωση από την κυβέρνηση υπέρ των σοσιαλιστών που είχαν συλληφθεί και θυσίασε γι' αυτό μια γενική απεργία. Όμως «η κυβέρνηση δεν έδωσε καμιά εξήγηση, εμείς κάναμε τη θυσία. Δε θα επιμείνω στο τι κάναμε - εγώ συμβούλεψα τους φίλους μου ν' απεργήσουν κι είμαι περήφανος γι' αυτό. Το



ξεκίνημα αυτού του κινήματος ήταν τέτοιο, που σίγουρα προκαλεί επιφυλάξεις σε κάθε συνειδητό άτομο, αλλά η κατάληξη του ήταν ένας θρίαμβος της οργάνωσης και της πειθαρχίας». Αλλά μόνο μέχρι το 1934! Ο Bauer απευθύνθηκε στη λογική της χριστιανοσοσιαλιστικής κυβέρνησης και στη διορατικότητα των δημοσίων ανδρών της. «Κρατάτε με, γιατί αλλιώς θα πυροβολήσω παρά τη θέληση μου!» Αυτός ήταν ο τρόπος που λειτουργούσε ο Bauer. Τελικά, στα 1934, αναγκάστηκε να «πυροβολήσει», αφού όμως η μάχη είχε ήδη χαθεί από καιρό. Όμως δεν μπορούσε να κινηθεί αλλιώς. Στ' αλήθεια δεν ήξερε τι να κάνει. [ΣΠ: Ο κατευνασμός είναι πάντοτε έκφραση έλλειψης γνώσης για το τι να γίνει.] Είναι βέβαιο πώς ο Bauer θα τραβούσε θαρραλέα μέχρι το τέλος, αν είχε δει το ζήτημα στην ολοτητά του. Αργότερα απέδειξε ότι σαν άτομο δεν ήταν δειλός.

Ζητούσε πράγματα σωστά, αλλά δεν μπορούσαν πάντα να εκπληρωθούν. Στα 1927 κανείς δεν ήταν ικανός να πει πώς θα 'πρεπε να είχε χειριστεί ο Bauer την κατάσταση. Οι περισσότεροι ήξεραν η ένιωθαν ότι οι ενέργειες του ήταν λαθεμένες. Μερικοί μάλιστα σκέφτονταν ότι άνοιγε το δρόμο στην καταστροφή. Όμως όλοι αυτοί οι κήνσορες θα 'καναν κάτι καλύτερο αν ήταν στη θέση του; Εγώ λέω όχι! Κανείς δεν είχε την ικανότητα. Υπάρχουν φάσεις στην κοινωνική ανάπτυξη ενός κινήματος, οι οποίες αντιστοιχούν στις απαιτήσεις φλεγόντων ζωτικών δυνάμεων. Μα υπάρχουν και φάσεις, όπου μόνο κατά ένα μέρος αντιστοιχούν σ' αυτές τις απαιτήσεις και στις οποίες μπορεί κανείς ν' αντιληφθεί σφάλματα, χωρίς να μπορεί να τ' αποφύγει. Μπορεί κανείς να εξηγήσει ποια λάθη οδηγούν σ' αρνητικά αποτελέσματα, αλλά όμως δεν μπορεί να πει πώς η εξελικτική διαδικασία θα μπορούσε να στραφεί σε θετική κατεύθυνση. Σε τέτοιες φάσεις, ένας υπεύθυνος ηγέτης [Λέγεται ότι χίλια κεφάλια είναι καλύτερα από ένα - ατυχώς, συχνά βλέπουν και ξέρουν πολύ λιγότερα από ένα μόνο] θα 'πρεπε να μπορεί: 1) να βλέπει ποια σφάλματα γίνονται, 2) να κοιτάζει για τις πιθανές αρνητικές συνέπειες, 3) να κάνει το κίνημα να τα συνειδητοποιεί και τα δύο, και 4) να κινητοποιεί όλες τις δυνάμεις μέσα στο κίνημα, οι οποίες μπορούν να δουλέψουν μαζί για ν' αναστρέψουν το ρεύμα.

Αυτά βέβαια είναι μόνο αναγκαίες προϋποθέσεις για την αποφυγή μιας επικείμενης καταστροφής. Από μόνα τους δεν την αποφεύγουν, Αλλά μόνο προετοιμάζουν το έδαφος για παραπέρα δυνατότητες.Όταν τα εξελισσόμενα γεγονότα οδηγούν σ' επιτυχία η αποτυχία, η επίγνωση κι η κατανόηση οξύνονται. Μόνο στην πορεία της ίδιας της μάχης για το καινούργιο σφυρηλατούνται τα σπουδαιότερα όπλα της. Στην αρχή, τα μόνα διαθέσιμα είναι μια λαχτάρα για ελευθερία (ανίσχυρη από μόνη της) και μια θεωρία για το σκοπό (κι αυτή ανίσχυρη καθαυτή). Και δεν κατακτούν το λαό, και συνεπώς και την πραγματικότητα, παρά μόνο την ώρα που εναρμονίζονται με την ιστορική ανάπτυξη και μόνο στο μέτρο που επιλύουν τα πραγματικά προβλήματα της ανθρώπινης ύπαρξης, βήμα με βήμα, και διορθώνουν σταθερά τον εαυτό τους σε σχέση με την πραγματικότητα.

Κανένα άτομο και κανένα κίνημα δεν μπορεί να προβλέψει, να ελέγξει η να κυριαρχήσει πάνω σ' όλα τα προβλήματα που θα φέρει μαζί του το μέλλον. Επιπλέον, το πνεύμα της αντιπολίτευσης είναι πάντα στραμμένο στη μηχανορραφία και η πανουργία του αυξάνει σε ευθεία αναλογία με τον αριθμό αυτών που λαχταρούν ελευθερία. Μερικές φορές το κίνημα το χτυπούν καταστροφές. Αυτό έγινε με τους ρώσους σοσιαλιστές το 1905, όταν συντρίφτηκε η εξέγερση τους, Όμως μια ήττα τέτοιου είδους, όσο κι αν είναι τραγική, βρίσκεται πάντα πάνω στο δρόμο για την επιτυχία, στο μέτρο που δε διαπράχθηκαν εξώφθαλμα λάθη. Η αδυναμία κατανόησης κι επίλυσης των πάντων στη στιγμή δεν μπορεί να καταλογισθεί σαν λάθος. Είναι όμως λάθος ασυγχώρητο να μην το 'χει κανείς αυτό υπόψη του και να εμποδίζει, η ακόμη και να παίρνει μέτρα για να τιμωρήσει τις πρωτοβουλίες για την κάλυψη αυτού του κενού. Μακροπρόθεσμα, κανένα κίνημα δεν μπορεί να ξεφύγει απ' τις συνέπειες αυτού του κατώτερου τρόπου λειτουργίας. Αν κάποιος είναι προετοιμασμένος για τις συνέπειες της ατελούς γνώσης, δηλ., μ' άλλα λόγια, για την πιθανή επιτυχία του αντιπάλου, τότε ένα σκόνταμμα δε σημαίνει αναγκαστικά πλήρη αποτυχία. Το γερμανικό και το αυστριακό εργατικό κίνημα προκάλεσαν την πτώση τους, γιατί αρνούνταν ν' αναγνωρίσουν τα κενά στο σώμα των γνώσεών τους, γιατί έδειχναν υπεροψία για τις επιτυχίες τους, γιατί εγκατέλειπαν τους σκαπανείς του κινήματος στην τύχη τους, γιατί υποτιμούσαν την αντιπολίτευση και γιατί υπονόμευαν, φυσικά και πνευματικά, τις μάζες που το υποστήριζαν. Και πάλι όμως, ακόμη κι αυτά τα λάθη κι οι αυτοκαταστροφικές ενέργειες δεν ήταν έκφραση κακίας η δειλίας, Αλλά είχαν πολύ βαθιά τις ρίζες τους. το κενό που έπρεπε να καλυφθεί απαιτούσε γνώση και δράση αντίθετες με την όλη δομή του σοσιαλισμού, που υπήρχε μέχρι τα 1934, και με όλη την ιδεολογία που διατηρούνταν οργανωτικά μέχρι εκείνη τη στιγμή. Η όλη έννοια του σοσιαλισμού, στο μέτρο που αφορούσε το μετασχηματισμό του ανθρώπου, δεν ήταν σωστή, συχνά ήταν εκ



βάθρων λαθεμένη, και πολύ συχνά αντισοσιαλιστική. Για να εξηγηθεί και ν' αποδειχθεί αυτό, ακόμη και με τη μεγαλύτερη συντομία, θα χρειάζονταν εκατό σελίδες. Είναι πάρα πολλά αυτά που πρέπει ν' αποσαφηνιστούν.

Όταν ένα κίνημα μ έναν ορισμένο σκοπό, με μια σαφώς καθορισμένη ιδεολογία, αντιφάσκει σε ουσιαστικά σημεία με τον εαυτό του, τότε θα συντριβεί από τον αντίπαλό του. Αυτοσυντρίβεται, θα μπορούσαμε να πούμε, γιατί εγκαταλείπει το σκοπό του, τον οποίο τον υιοθετούν τότε άλλες κοινωνικές δυνάμεις. Όταν οι σκοποί ενός κινήματος έχουν ευρύτητα, αλλά δεν έχουν σαφήνεια, ενώ η συλλογική θέληση για έναν κοινό σκοπό είναι ακατανίκητη, τότε ολόκληρη η κοινωνία απειλείται με καταστροφή. Αυτή η κατάσταση υλοποιήθηκε με τη νίκη του γερμανικού φασισμού το 1933. Αν και 35 εκατομμύρια γερμανοί ήθελαν σοσιαλισμό τη χρονιά εκείνη, ο Χίτλερ νίκησε, όσο κι αν φαίνεται κυνικό αυτό, με βάση την αντιδραστική και στενόθωρη, αλλά θαρραλέα και ορμητική τακτική του: η σοσιαλιστική θέληση ενός πληθυσμού 70 εκατομμυρίων ζούσε κάτω απ' το φάσμα της βαρβαρότητας, της απατεωνιάς, και με τον πόλεμο σαν επίκεντρο της ζωής τους. Κανείς δεν μπορούσε να το συλλάβει αυτό, να το κατανοήσει έγκαιρα και να το προλάβει. Το εργατικό κίνημα κατέρρευσε γιατί δεν είχε καταλάβει το ηλικίας χίλιων χρόνων πρόβλημα, που έφερε σε φως το φασιστικό κίνημα. Ήταν ένα βασικό πρόβλημα της ανθρώπινης κοινωνίας, κι απ' αυτή - αλλά μόνο απ' αυτή - την άποψη ο γερμανικός φασισμός ήταν προοδευτικός. Πεποίθηση μου είναι ότι το πρόβλημα που ανέκυψε δε θα το λύσει ο φασισμός, αλλά το θαρραλέο προχώρημα της επιστήμης. ήταν το πρόβλημα του ρόλου των ανθρώπων στην τεχνική αναπτυξιακή διαδικασία της κοινωνίας - ένα θέμα παρεξηγημένο και μάλιστα κακοποιημένο. Χρειάστηκε το έργο ζωής τόσων διανοιών, η θυσία εκατομμυρίων ανθρώπων και όλα τα βάσανα χίλιων χρόνων ανθρώπινης ιστορίας, για να διατυπωθεί το πρόβλημα, να γίνει κατανοητό και ν' αρχίσουν οι πρώτες παιδιάστικες κινήσεις για τη λύση του.

Για να φτάσουμε στην έκθεση αυτού του προβλήματος, πρέπει να επιστρέψω στον Otto Bauer και στην κακομεταχείριση που του επιφύλαξαν οι αντίπαλοί του στα 1927.

Ο Bauer είχε ξεκαθαρίσει τη συνείδηση του μπρος στην αντιπολίτευση. Μετά απευθύνθηκε στη λογική, στην «κριτική σκέψη» της κυβέρνησης. Έπρεπε να προσπαθήσει, είπε, «να καθησυχάσει τις ερεθισμένες μάζες με μια χειρονομία, που να έδειχνε ότι αυτό δε θα συνεχιστεί και ότι η κυβέρνηση δεν επιθυμεί ν' αφεθείτε άλλο στο έλεος του τυφλού μίσους». Πόσος φόβος για την αγανάκτηση των μαζών! Σίγουρα ο Bauer αισθανόταν την πολυπλοκότητα της ανθρώπινης δομής. Απλά, δε γνώριζε ότι αυτή η δομή είχε δημιουργηθεί απ' τους καταπιεστές. Πίστευε στη βιολογική, δηλ. αμετάβλητη φύση της, μια και ακόμη κι ο Φρόυντ, ο μεγαλύτερος ψυχολόγος του αιώνα, είχε αποδείξει επιστημονικά ότι μέσα στον άνθρωπο υπάρχουν βιολογικά αμετάβλητα καταστροφικά κίνητρα. Η αποδέσμευση αυτών των κινήτρων θα οδηγούσε αναμφισβήτητα στο χάος. Οι χριστιανοσοσιαλιστές αντίπαλοι του Bauer, όμως, δε σκοτίζονταν για θεωρίες για καταστροφικά κίνητρα, εσωστρεφή η εξωστρεφή. Μήτε καν νοιάζονταν για το πρόβλημα «πώς να γίνουν καλοί οι κακοί άνθρωποι». Το έμβλημά τους ήταν: τα κτήνη πρέπει να 'ναι κλειδομανταλωμένα - εμπρός να ξεμπερδεύουμε μ' αυτά - αλυσοδέστε τα. Ο Χίτλερ δεν ήταν παρά το τελικό προϊόν αυτής της στάσης. [ΣΠ: οι σοσιαλιστές κι οι κομμουνιστές δεν έχουν απάντηση, μήτε τίποτε να προσφέρουν σ' αυτό το ζήτημα, εκτός και πάλι από την ωμή βία ενάντια στο λαό, όπως εξασκείται στην κόκκινη φασιστική Ρωσία.]

Μετά τον Bauer πήρε το λόγο ο Kunschak, ο ηγέτης του χριστιανοσοσιαλιστικού κόμματος που· κυβερνούσε. Απέρριψε κι απέκλεισε κάθε έρευνα. δεν τον ενδιέφερε το αν μερικοί αστυνομικοί είχαν υπερβεί τις αρμοδιότητές τους, Αλλά μόνο το ποιος ήταν υπεύθυνος για την τραγωδία. «οι χριστιανοσοσιαλιστές εκφράζουν την ευγνωμοσύνη τους στον καγκελάριο.»

Ο χριστιανοσοσιαλιστής αντικαγκελάριος, Hartleb, δήλωσε ότι αναλάμβανε όλη την ευθύνη για την αστυνομική επέμβαση. Ο χριστιανοσοσιαλιστής Giirtler απάντησε στον Bauer: «με χαρά θα σάς αποδίδαμε αυτή την ηθική επιτυχία (την καθησύχαση και την παραπλάνηση των μαζών), αλλά δεν μπορούμε να παραβλέψουμε το γεγονός ότι δεν είσαστε πια σε θέση να την πραγματοποιήσετε... μια επανάσταση είναι το ίδιο συμφορά τόσο για σάς, όσο και για μας.» [Πόσο αληθινό!] Κι ο Otto Bauer, ο εμπνευστής του επαναστατικού προγράμματος στο Linz, ήταν αναγκασμένος να τ' ακούει όλα αυτά χωρίς να μπορεί να δώσει καμιά απάντηση. ο Giirtler είχε δίκιο. Μια επανάσταση των μαζών θα 'ταν καταστροφή για τον Bauer και για το κόμμα του, που δε θα ήξεραν πώς να την κουμαντάρουν. Μήπως θα ήξεραν οι μάζες; Ή μήπως οι κομμουνιστές; Θα περιμένουμε μια απάντηση.



Ο χριστιανοσοσιαλιστής Aigner αναγνώρισε τη βαθιά συγκίνηση του Bauer σαν «τίμια και ειλικρινή.» «Όμως, είπε, ο λόγος του μου έδινε την εντύπωση ότι έχουμε μπρος μας τον υπεύθυνο αυτού του κόμματος, το οποίο για πολλά χρόνια οδηγούσε αυτά τ' άτυχα θύματα μπροστά στις κάννες της εκτελεστικής εξουσίας του κράτους, με την ασύνετη κι άμετρη υποκίνηση και διέγερση τους με τον τύπο και με τον προφορικό λόγο.» και παρατήρησε ο Grailer: «Στο μέλλον, όταν σηκώνετε το χέρι σας για να χτυπήσετε, πρέπει να περιμένετε ότι το χτύπημα θα πέσει βαρύ επάνω σας.»

Πόσο απαίσια σωστοί ήταν σε τελική ανάλυση αυτοί οι αντιδραστικοί! Και πώς μπορούσαν να 'ναι τόσο σίγουροι για τις θέσεις τους, όταν δεν είχαν απολύτως τίποτε να προσφέρουν στις ανθρώπινες μάζες, σ' οπαδούς τους η αντιπάλους τους;

Τι θα 'χε να πει για όλα τούτα το Κομμουνιστικό Κόμμα της Αυστρίας, που λόγω των πεποιθήσεών του θεωρούσε τον εαυτό του σαν τον πραγματικό «ηγέτη των εργαζόμενων»; [ΣΠ: τι θα 'χε να προσφέρει οποιοσδήποτε από τους πολιτικούς της «ελευθερίας»; Ο WR, εκείνο τον καιρό, ασχολούνταν βαθιά μ' αυτά τα προβλήματα, όμως πολύ απείχε απ' το να ξέρει ότι κανείς πολιτικός δεν είχε τίποτε να προσφέρει, κι ότι τα γεγονότα του 1927 ήταν ένας μικρός μόνο κρίκος στην αλυσίδα των μαζικών δολοφονιών, που θα επακολουθούσαν στις επόμενες δεκαετίες.]

Οι μάζες των χειρωνακτικά εργαζόμενων άνηκαν σε μη-κομμουνιστικές, χριστιανοσοσιαλιστικές και σοσιαλδημοκρατικές εργατικές οργανώσεις. Σε κάθε πιθανή ευκαιρία οι κομμουνιστές ζητούσαν τον εξοπλισμό των εργατών, τη διάλυση των ανταγωνιστικών οργανώσεων, γενική απεργία κλπ. κλπ. Όταν οι εργάτες έμπαιναν σε μάχη πραγματική, τότε οι κομμουνιστές έφταναν πάντα πάρα πολύ αργά (Ισπανία, Ιούλης 1936) η δεν είχαν καμιά επαφή με το μαζικό κίνημα και καμιά καθοδήγηση του (Αυστρία, Φλεβάρης 1934) η φρενάριζαν το μαζικό κίνημα (Γερμανία, Οκτώβρης 1933). Και πάλι όμως πάντοτε απαιτούσαν την καθοδήγηση με βάση τις «πεποιθήσεις» τους.

Αυτό μας οδηγεί στο ερώτημα: Γιατί, αν δεχτούμε ότι ισχύει το πρόγραμμά του, το κομμουνιστικό κίνημα δεν έχει καμιά επαφή με το μαζικό κίνημα; Η απάντηση σ' αυτό δε βρίσκεται σε κανένα απ' τα κείμενα πολεμικής, αλλά στα στοιχεία που δείχνουν ότι, μετά το 1918, οι μάζες είχαν μια διαφορετική αντίληψη για το σοσιαλισμό απ' ότι οι κομμουνιστές, ότι οι επιθυμίες τους ήταν γεμάτες αντιφάσεις, και τελικά ότι οι κομμουνιστές, αν και γνώριζαν θεωρητικά τις αρχές της σοσιαλιστικής οικονομίας [τις οποίες αργότερα εγκατέλειψαν], όμως ποτέ δεν είχαν την παραμικρή ιδέα για την πραγματική ζωή των μαζών.

Για πολλά χρόνια οι κομμουνιστές ευνοούσαν κι ενθάρρυναν αυτό, που τελικά συνέβη αυθόρμητα στις 15 Ιούλη. Το βράδυ της 14ης Ιούλη είχαν συγκέντρωση των εργοστασιακών αντιπροσώπων τους, περίπου 80 ατόμων, «που είπαν ότι έκαναν προσπάθεια να οδηγήσουν τους εργαζόμενους έξω από τους τόπους δουλειάς, αλλά δεν είχαν πεισθεί ότι οι προσπάθειές τους θα καρποφορούσαν. Αν επικρατούσε στους εργάτες αυτή η άποψη, θα πραγματοποιούνταν μια ειρηνική διαδήλωση». («Η Βιέννη είναι κόκκινη - από το αίμα των εργαζόμενων» - γράμμα στο Inprekkorr17 19 Ιούλη 1927.)

«Ανέλυαν» λοιπόν τις αίτιες του αυθόρμητου κινήματος με όλες τις τελευταίες λεπτές αποχρώσεις της «μαρξιστικής-λενινιστικής» τους μεθόδου, της μόνης κατάλληλης για την ηγεσία. σε μια ανώνυμη μπροσούρα, που κυκλοφόρησε από το Σύνδεσμο των Διεθνών Εκδοτικών Οίκων, στο Βερολίνο το 1927, έφταναν σ' ορισμένα συμπεράσματα. Κι απέδιδαν τις αίτιες της εξέγερσης του Ιούλη στα εξής:

1. Στη σοσιαλδημοκρατική τακτική της υπεκφυγής και της πειθούς απέναντι στην αστική τάξη. (Αυτό θα σήμαινε ότι οι σοσιαλδημοκράτες εργαζόμενοι ξεσηκώθηκαν στις 15 Ιούλη 1927 γιατί ήταν αγανακτισμένοι με τους διστακτικούς ηγέτες τους, τους οποίους στη συνέχεια τους ακολουθούσαν πιστά για εφτά ακόμη ολόκληρα χρόνια, μέχρι το 1934.)

2. Στην αυστρομαρξιστική συνήθεια «να συνοδεύεται κάθε συμβιβασμός με ριζοσπαστικούς λόγους και χειρονομίες...». Προσοχή παρακαλώ στο εξής: οι εργάτες βγήκαν στους δρόμους εξαιτίας της ριζοσπαστικής γλώσσας που χρησιμοποιούσαν οι σοσιαλδημοκράτες. Τα μέλη της χριστιανοκοινωνικής κυβέρνησης έκαναν παρόμοιες δηλώσεις.



3. Στην «κακή οικονομική κατάσταση των εργαζόμενων.» Στην Αυστρία η οικονομία άνθιζε στα 1927 - και δυο θύματα είχαν ξεσηκώσει τους εργαζόμενους. Στα 1932 υπήρχε φοβερή ένδεια και κρίση, παντού γίνονταν σκοτωμοί συνέχεια - κι όμως ούτ' ένας εργάτης δε βγήκε στους δρόμους. Το ζήτημα είναι πολύ πιο περίπλοκο απ όσο δείχνουν οι «μοναδικοί ηγέτες του προλεταριάτου» στις θέσεις τους.

4. «Ο κύριος λόγος γι' αυτό το ξαφνικό ξέσπασμα είναι η έλλειψη ενός επαναστατικού κόμματος του λαού με επαναστατική ηγεσία αναγνωρισμένη από τις μάζες.» Παρακαλώ διαβάστε προσεκτικά και πολλές φορές αυτή τη φράση: ο κύριος λόγος για την «εξέγερση» ήταν η έλλειψη ενός επαναστατικού κόμματος του λαού. Αν όμως υπήρχε ένα κόμμα τέτοιο, τότε καμιά επανάσταση δε θα 'χε συμβεί. Ανάμεσα στα 1930 και 1933, όταν ο Χίτλερ βάδιζε προς την εξουσία, υπήρχε ένα επαναστατικό κόμμα του λαού. Καμιά εξέγερση δεν έγινε τότε. η πρόταση φαίνεται λοιπόν σωστή, αλλά δεν είναι τιποτ' άλλο, παρά συγχυσιογόνα ανοησία, μια έκφραση της πλήρους πρακτικής και θεωρητικής απώλειας προσανατολισμού των διαδόχων του Λένιν. Πού ήταν οι στρατιές που είχαν εκπαιδεύσει οι Σοβιετικοί στη «στρατηγική και τακτική της ταξικής πάλης»; Και γιατί οι μάζες, που τόσο επιθυμούσαν την επανάσταση, δεν είχαν καμιά διάθεση ν' αναγνωρίσουν την ηγεσία τους; [ΣΠ: Γιατί άραγε οι κόκκινοι φασίστες χρειάστηκε να ληστεύουν και να σκοτώνουν στο δρόμο τους για την εξουσία, ακόμη και μετά τον Β' παγκόσμιο πόλεμο;] Γιατί λοιπόν γίνονταν όλες αυτές οι εκκλήσεις για γενική απεργία και οι διακηρύξεις των εργοστασιακών αντιπροσώπων, σαν αυτές που έγιναν για τη διαδήλωση της «Heimwehr» στο Pottendorf; Τί νόημα είχαν λοιπόν όλες οι αγκιτάτσιες και προπαγάνδες για γενική απεργία; Δεν έχω εδώ την πρόθεση ν' ανιστορήσω την πορεία του κομμουνιστικού κινήματος. Προσπάθησα μόνο να δείξω το επίπεδο, στο οποίο λειτουργούσε η πολιτική, και την ιδεολογία στα πλαίσια της οποίας εντασσόταν η πάλη για την αναγνώριση της μαζικής ψυχολογίας.

Κατά τα τέλη του Ιούλη 1927 είχα μια συζήτηση με τον Φρόυντ στο Semmcring. Μου φάνηκε ότι δεν κατανοούσε τίποτε από την εξέγερση και ότι την έβλεπε σαν καταστροφή παρόμοια μ' ένα παλιρροϊκό κύμα. Θα ήθελα να τονίσω ότι, εκτός από την οργισμένη έκρηξη των μαζών για την άδικη απόφαση στο Schattendorf, δεν υπήρξε καμιά αντίδραση, στους κύκλους της πολιτικής η της διανόησης, που να 'ρίχνε κάποιο φως στα γεγονότα. Μήτε πριν, μήτε μετά την 15η Ιούλη είχε δείξει ποτέ ο εργαζόμενος πληθυσμός καμιά διάθεση να εντάξει την εξέγερση σε κάποιο κατανοητό κοινωνικό πλαίσιο. Η αντίδρασή τους για την απόφαση στο Schattendorf ήταν το κάψιμο του Δικαστικού Μέγαρου στη Βιέννη, που το πλήρωσαν με χιλιάδες νεκρούς και τραυματίες. Και διόλου δεν αντιδρούσαν στην πολύ σοβαρότερη και πιο επικίνδυνη κακοποίηση των πολιτικών τους δικαιωμάτων από τις αντιδραστικές πολιτικές δυνάμεις στα κατοπινά χρόνια, μέχρι την κατάρρευση της οργάνωσης τους, το Φλεβάρη του 1934. [Αυτό είναι ένα καλό ιστορικό παράδειγμα για τον παραλογισμό της μαζικής ψυχολογίας.]

Θα άφηνα αχαλίνωτες τις σκέψεις μου, αν γνώριζα τις απαντήσεις στα τόσα ερωτήματα, που ορμούσαν ακατάπαυστα στο νου μου. Βέβαια, ο καθένας συζητούσε για το καθετί, με τη λογική «πες το κι ίσως πετύχει». Καθώς άκουγα τέτοιου είδους κουβέντες, ένιωσα για πρώτη φορά να με κυριεύει το αίσθημα του παραλογισμού της πολιτικής. Ποτέ δεν είχα δει καμιά σχέση της πολιτικής με την πραγματική ζωή των ανθρώπινων όντων, Αλλά η κλινική εργασία με είχε πείσει ότι πρέπει κανείς να 'χει ζήσει κάποιο πράγμα ολοκληρωτικά για να το κρίνει σωστά. Έτσι άρχισα πρακτική πολιτικη-κοινωνιολογική δουλειά.



3) Η ζωντανή παραγωγική δύναμη, η «εργατική δύναμη» του Καρλ Μαρξ

Μια μικρή παρατήρηση για ν' αποφύγουμε οποιεσδήποτε παρεξηγήσεις. Ζωγράφισα τα πορτραίτα των καπιταλιστών και των γαιοκτημόνων με χρώματα κάθε άλλο παρά φωτεινά. Σ' αυτό το πλαίσιο, ωστόσο, άτομα τέτοιου είδους αναφέρθηκαν μόνο στο μέτρο που προσωποποιούν οικονομικές κατηγορίες η εκπροσωπούν ταξικές καταστάσεις και συμφέροντα. Θεωρώ την ανάπτυξη μιας μορφής κοινωνίας με οικονομική βάση σαν μια φυσικο-ιστορική διαδικασία, κι η θεωρία μου υποστηρίζει ότι το άτομο είναι λιγότερο απ' οτιδήποτε άλλο υπεύθυνο για τις κυριαρχούσες συνθήκες. Ο άνθρωπος παραμένει το προϊόν του κοινωνικού του περιβάλλοντος, ανεξάρτητα από το πόσο μπορεί να το υπερβεί με μια υποκειμενική έννοια.

Καρλ Μαρξ, Το Κεφάλαιο, Πρόλογος στην πρώτη έκδοση (1867)

ΠΡΟΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ

Αυτό το άρθρο γράφτηκε στα 1936, καθώς οι κοινωνιολογικές αυταπάτες στη Σοβιετική Ένωση έπαιρναν το χαρακτήρα συνταγματικών ρυθμίσεων («Εισαγωγή της Σοβιετικής Δημοκρατίας»). Το άρθρο δε δημοσιεύθηκε τότε. Ο λόγος της δημοσίευσης του είναι διπλός.

1. Η επιστημονική, δηλ. η πιστή στην αλήθεια σκέψη, είναι σ' αυτή την τρισάθλια ανθρώπινη κοινωνία πιο αναγκαία παρά ποτέ. Η ένοπλη σύγκρουση δε θ' αλλάξει ούτε κατά κεραία την αθλιότητα. Αν και ο γερμανικός φασισμός νικήθηκε με στρατιωτική δύναμη, η φασιστική ανθρώπινη δομή συνεχίζει να ευδοκιμεί στη Γερμανία. τη Ρωσία. την Αμερική, παντού. Και θα δώσει παντού ύπουλες μεταστάσεις, αναζητώντας νέες μορφές πολιτικής οργάνωσης, και αναμφίβολα θα οδηγήσει σε νέα καταστροφή, εκτός κι αν υπεύθυνες ομάδες σ' όλο τον κόσμο αποφασίσουν γρήγορα κι ενεργητικά να προστατέψουν και να προωθήσουν την αλήθεια. Σήμερα προστατεύονται και προωθούνται μόνο τα πολιτικά ψεύδη. Αυτό μπορεί να ειπωθεί με σιγουριά.

Από την επιστημονική σκοπιά, που είναι η μόνη δυνατή προοπτική, η ακόλουθη εξήγηση είναι οπωσδήποτε θεμιτή: ο Καρλ Μαρξ ανακάλυψε ζωτικά γεγονότα με πολύ μακροπρόθεσμες κοινωνικές συνέπειες, αλλά η συνειδητοποίηση αυτών των συνεπειών είναι αδύνατη, γιατί δεν υπάρχουν ακόμη επαρκείς γνώσεις και τεχνικές, που να επιφέρουν μια αρκετά γρήγορη μεταβολή στην ανθρώπινη συγκινησιακή δομή. Δεν μπορεί να υπάρξει καμιά αντίρρηση σ' αυτή την άποψη, που κλείνει μέσα της ελπίδα για το μέλλον. Μπορεί βέβαια κανείς να ζητωκραυγάζει η να καταδικάζει τον Μαρξ. Είναι ζήτημα επιλογής. Μα δεν επιτρέπεται κανείς, κάτω απ' οποιεσδήποτε περιστάσεις, αν τηρεί τη στοιχειωδέστερη ευπρέπεια, ν' αναφέρεται στον Μαρξ και στη συνέχεια να διαστρεβλώνει τα επιστημονικά του ευρήματα για χάρη της πολιτικής μανούβρας. Δεν μπορούμε να διαστρεβλώνουμε μια εξακριβωμένη αλήθεια, χωρίς αργά η γρήγορα να γίνουμε συνένοχοι του φασισμού, αυτού του αρχιερέα της απάτης. Ακόμη κι αν η αλλαγή της ανθρώπινης κατάστασης, έτσι που να εναρμονίζεται με τις αληθινές απαιτήσεις της επιστήμης, είναι κάτι αδύνατο, η αθλιότητα της καθημερινής ζωής δεν πρέπει με κανένα τρόπο να μας σπρώξει να τσακίσουμε τη μόνη ελπίδα της ανθρωπότητας, την αλήθεια.

[Η συγκινησιακή πανούκλα επηρέασε τη θεωρία του Μαρξ για την αξία με τον ακόλουθο τρόπο: Στην προσπάθειά τους να διεγείρουν τα συναισθήματα των μαζών και να τις κατακτήσουν, οι κομματικοί πολιτικοί ξέχασαν τη δίχως συναισθήματα εξήγηση της άξιας της εργατικής δύναμης. Έτσι συνδέσαμε τη στηριγμένη στα γεγονότα έννοια της «υπεραξίας» με αισθήματα αποστροφής, μίσους, ζήλειας και παρόρμησης για να τσεπώσει ο καθένας υπεραξία. Έτσι η καρποφόρα και γεμάτη υποσχέσεις ανακάλυψη του Μαρξ χάθηκε πνιγμένη μέσα σε παράλογα συναισθήματα, που όχι μόνο δεν οδήγησαν σε καμιά πρακτική επίτευξη, αλλά κι έφεραν καταστροφές σ' όλο το εργατικό κίνημα.

Είναι αλήθεια πως η συγκινησιακή πανούκλα μπορεί να κερδίζει μάζες, να κατακτά έθνη, να καταστρέφει πληθυσμούς - είναι όμως ανίκανη να προσφέρει έστω και ένα εποικοδομητικό μέτρο για τη βελτίωση της οικονομικής αθλιότητας. Είναι αλήθεια ότι η συγκινησιακή πανούκλα μπορεί να κομματιάσει, να κάψει η όπως αλλιώς να καταστρέψει εκατομμύρια δέντρα. Μα δεν μπορεί να υπάρξει δικτατορία πάνω στην ανάπτυξη των δέντρων - κανείς δεν μπορεί να ορίσει σ' ένα δέντρο πόσο γρήγορα και πόσο θα ψηλώσει. Από την άλλη πλευρά, η επιστημονική έρευνα για τους νόμους της ανάπτυξης των δέντρων μπορεί να προσφέρει τα μέσα για την πρόληψη της βλάβης των δέντρων, για τη βελτίωση των συνθηκών που κάνουν



τα δέντρα να ψηλώνουν γρηγορότερα και να γίνονται καλύτερα. η επιστημονική ανεύρεση των γεγονότων αντιστοιχεί με την καθυπόταξη των εμποδίων, που βρίσκει στο δρόμο του το ξετύλιγμα της ζωής.

Αυτό το παράδειγμα δείχνει ξεκάθαρα τη βιολογική λειτουργία της φυσικής επιστήμης, σ' αντιπαραβολή με την καταστροφική λειτουργία κάθε εκδήλωσης της συγκινησιακής πανούκλας. Αυτό, που διάφορες πολιτικές ομάδες σ' Ευρώπη κι Αμερική το πολεμούν σαν «μαρξισμό», δεν έχει καμιά σχέση με τις οικονομικές διδασκαλίες του Μαρξ. Το ίδιο, τα διάφορα σημερινά «μαρξιστικά» κόμματα δεν έχουν τίποτε το κοινό με την επιστήμη του Μαρξ.]

Πριν δέκα και πάνω χρόνια άκουγε κανείς τα εξ αμάξης, αν προσπαθούσε ν' αλλάξει και μια έστω γραμμή απ' τα κείμενα του Καρλ Μαρξ, και σίγουρα θα εξοστρακιζόταν όποιος δήλωνε επιστημονικά ότι η μαρξιστική οικονομία χρειαζόταν να συμπληρωθεί με μια επιστημονική μαζική ψυχολογία. Κι όμως, τώρα πρόσφατα ο μαρξισμός «αναθεωρήθηκε» στη Σοβιετική Ένωση. οι επίσημοι κρατικοί οικονομολόγοι «ανακάλυψαν» ότι ο Μαρξ έσφαλε όταν δήλωνε ότι στο σοσιαλισμό δε θα υπήρχε καμιά παραγωγή και συσσώρευση υπεραξίας, ότι αυτό ήταν αποκλειστικότητα του καπιταλισμού.

Εδώ βρίσκεται η διαστρέβλωση: πουθενά στην οικονομική θεωρία του Μαρξ δεν υπάρχει καμιά νύξη ότι στο σοσιαλισμό η παραγωγή υπεραξίας θα έπαυε να υπάρχει. Αυτή η «αναθεώρηση» δεν έχει νόημα. Πρόκειται γι' ανοησία, γιατί αυτό που διορθώθηκε δεν είχε ακουστεί ποτέ.

Το βασικό πρόβλημα του Καρλ Μαρξ δεν ήταν το αν θα παράγεται η δε θα παράγεται υπεραξία στο σοσιαλισμό. Το πρόβλημα αφορούσε τη φύση και την προέλευση της υπεραξίας και το ερώτημα ποιος τη διαχειρίζεται. Η υπεραξία παράγεται εξαιτίας του ιδιαίτερου χαρακτήρα της ζωντανής παραγωγικής δύναμης. Η θεμελιακή διαφορά ανάμεσα στη ζωντανή και τη νεκρή παραγωγική δύναμη αποτελεί τον πυρήνα της οικονομικής θεωρίας του Μαρξ.

Ο προσδιορισμός της φύσης της ζωντανής εργατικής δύναμης και, μ' αυτό τον τρόπο, της προέλευσης της υπεραξίας, οδηγεί στη συνέχεια στο κοινωνιολογικό ερώτημα για το ποιος ιδιοποιείται την υπεραξία. Και την ιδιοποιούνται πάντοτε οι ιδιοκτήτες των κοινωνικών μέσων παραγωγής: στον ιδιωτικό καπιταλισμό, κάθε καπιταλιστής χωριστά· στον κρατικό καπιταλισμό, το κράτος· και στις ελεύθερες εργασιακές δημοκρατίες18 η κοινωνία των εργαζόμενων (όπως παρατηρείται ιστορικά στις πρωτόγονες κοινωνίες και όπως οραματιζόταν ο Καρλ Μαρξ τη γνήσια δημοκρατική κοινωνία του μέλλοντος).

Καθένας μπορεί να σχηματίσει τη γνώμη του γι' αυτή τη θέση, να την αποδεχθεί η να την απορρίψει, Αλλά δεν επιτρέπεται να τη διαστρεβλώνει. Η μετάθεση του προβλήματος της παραγωγής υπεραξίας από τη φύση, την προέλευση και την ιδιοποίηση της στο ζήτημα «αν υπάρχει» είναι αθέμιτη διαστρέβλωση των επιστημονικών ευρημάτων. Οι ακόλουθες διορθώσεις δεν έχουν καμιά σχέση με πολιτικά αισθήματα, αλλά μόνο με ένα ζωτικό ενδιαφέρον για την προστασία του σώματος της επιστημονικής γνώσης. Στις μέρες μας δεν είναι άχρηστο να υπογραμμίζεται το ότι τα επιστημονικά ζητήματα, σαν αυτά, δεν μπορούν ν' αντιμετωπισθούν με το εκτελεστικό απόσπασμα, αυτό το πιο σύγχρονο όργανο διευθέτησης των ανθρώπινων αντιδικιών.

2. Ο δεύτερος λόγος για τη δημοσίευση αυτού του άρθρου σήμερα είναι η συμβατότητα της ανάλυσης του Μαρξ για τη ζωντανή εργατική δύναμη στην υπεραξία με την οργονο-φυσική διερεύνηση της βιολογικής δραστηριότητας στο ανθρώπινο ζώο. Από το 1928 περίπου, η σεξουαλοικονομία είχε επίγνωση του γεγονότος ότι η ζωντανή παραγωγική δύναμη του Καρλ Μαρξ ταυτίζεται μ' αυτό, που η οργονο-βιοφυσική αποκαλεί «εργασιακή λειτουργία της βιολογικής ενέργειας». Θα ήθελα εδώ και τώρα να εκφράσω τη βαθύτατη ανθρώπινη κι επιστημονική μου ικανοποίηση για το γεγονός ότι ένας στοχαστής κι ερευνητής του αναστήματος του Καρλ Μαρξ εξύψωσε μια ειδική λειτουργία της ζωής στη θέση του πυρήνα της «ξερής» οικονομικής θεωρίας του. Η εργαζόμενη ανθρωπότητα του οφείλει ευγνωμοσύνη, γιατί ήταν ο πρώτος που κατόρθωσε κάτι τέτοιο. Αφήνοντάς τον πρακτικά να λιμοκτονεί, συνέχεια βεβηλώνοντας τ' όνομά του, αποδίδοντας ψεύτικα σ' αυτόν θέσεις, που ποτέ δεν ήταν δικές του, καθώς και με την ιδιοποίηση των πρακτικών επιστημονικών του επιτευγμάτων χωρίς να του το αναγνωρίζει - μ' όλους αυτούς τους τρόπους η ανθρωπότητα μεγαλώνει το ήδη βαρύ χρέος της απέναντι στον Μαρξ. Όχι - ο Μαρξ δεν έκανε λάθος. Ήταν καθήκον μου, σαν επιστήμονας, να ξεκαθαρίσω αυτό, που μια αδιανόητη κοινωνική νοοτροπία προσπαθεί



να θολώσει.Βίλχελμ Ράιχ, Orgonon, Ιούλης 1944

Το καλοκαίρι του 1927, όταν ζούσα με την οικογένειά μου στην πόλη Lans κοντά στο Innsbruck, μελέτησα το Κεφάλαιο του Καρλ Μαρξ. Αφού δούλεψα προσεκτικά πάνω στις πρώτες εκατό σελίδες τις σχετικές με την υπεραξία, συνειδητοποίησα ότι ο Μαρξ σήμαινε για την οικονομία ο,τι σήμαινε ο Φρόυντ για την ψυχιατρική. Οι βασικές του θέσεις ήταν απλές, αυταπόδεικτες και έρχονταν σ' αντίθεση με όλες τις παραδοσιακές αντιλήψεις. Οι προμαρξιστές και οι μη-μαρξιστές οικονομολόγοι, από την άλλη, προσπαθούσαν να εξαγάγουν τα κέρδη από τη «φυσική αξία» του άψυχου υλικού κι από το κυκλοφορούν διαθέσιμο και το επενδυμένο κεφάλαιο κλπ. Πριν τον Μαρξ, οι οικονομολόγοι έλεγαν ότι η άξια των εμπορευμάτων καθοριζόταν από τη σχέση προσφοράς και ζήτησης. Ο Μαρξ απέδειξε ότι αυτή η σχέση προκαλεί μόνο ελαφρές διακυμάνσεις τιμών και ότι η αξία των εμπορευμάτων καθορίζεται από την ανθρώπινη «εργατική δύναμη» που ξοδεύτηκε για την παραγωγή τους. Ο Μαρξ έλεγε ότι ένα δέντρο δεν έχει καθαυτό καμιά «άξια», όσο δεν «προστίθεται» σ' αυτό ανθρώπινος κόπος. Μόνο όταν το δέντρο έχει κοπεί, πριονιστεί, γίνει σανίδες ή δοκάρια, μόνο τότε κερδίζει «άξια» για την ανθρωπότητα. Αυτό ισχύει για οτιδήποτε έχει «άξια». Ο αέρας δεν έχει καμιά «άξια» - είναι τζάμπα γιατί μπορεί να καταναλωθεί χωρίς πρόσθετη ανθρώπινη προσπάθεια. Το δέρμα του βοδιού επίσης δεν έχει καμιά αξία, όσο τ' ανθρώπινα χέρια δεν το έχουν κατεργαστεί να το κάνουν παπούτσια.

Ο Μαρξ κάνει διάκριση ανάμεσα στο σταθερό και το μεταβλητό κεφάλαιο. Το σταθερό κεφάλαιο αποτελείται από τις άψυχες πρώτες ύλες και τις άψυχες μηχανές. Από μόνες τους δεν παράγουν κανένα κέρδος, όσο η ανθρώπινη εργασία, δηλ. το μεταβλητό κεφάλαιο, δεν τα μετατρέπει σ' εμπορεύματα, σε αξία χρήσης. Απ' τη στιγμή που το χρήμα μπορεί να δανειστεί με τόκο, η αξία του κεφαλαίου έγκειται στο ότι αποδίδει συνέχεια χρήμα, είτε μέσα από επενδύσεις σ' επιχειρήσεις (βιομηχανικό κεφάλαιο) είτε μέσα από δάνεια (τραπεζιτικό κεφάλαιο). Το χρήμα, σύμφωνα με τον Μαρξ, είναι μόνο χαρτί που εκδίδεται για να διευκολύνει συναλλαγές βασισμένο σε μια κοινωνική σύμβαση. Από μόνο του δεν έχει καμιά άξια, εκτός από τον κόπο που καταβλήθηκε για την παραγωγή των χαρτονομισμάτων και των κερμάτων. Την πραγματική του άξια την αποκτά μέσα απ' αυτό που αντιπροσωπεύει, απ' αυτό που μπορεί ν' ανταλλαχθεί μαζί του, όπως ένα εμπόρευμα. Όμως όχι μόνο τ' άψυχα, αλλά και τα ζωντανά εμπορεύματα αγοράζονται. Ο επιχειρηματίας πληρώνει τον εργάτη για τη χρήση του εμπορεύματος «εργατική δύναμη». Η εργατική δύναμη μπορεί ν' αγοραστεί και να πουληθεί, ακριβώς όπως και κάθε άλλο προϊόν. Αν είμαι τσαγκάρης και πουλήσω ένα ζευγάρι παπούτσια που έφτιαξα, τότε πια αυτά δε μου ανήκουν. Παρόμοια και η εργασία, που πουλάει ένας μηχανοτεχνίτης σ' έναν ιδιοκτήτη κεφαλαίου, δεν του ανήκει πια. Ακριβώς όπως ο αγοραστής των παπουτσιών μπορεί να χρησιμοποιήσει την άξια που έχουν τα παπούτσια όπως του αρέσει, το ίδιο κι ο επιχειρηματίας μπορεί να κάνει ο,τι του αρέσει με την εργατική δύναμη που έχει αγοράσει και να την εκμεταλλευτεί όπως του αρέσει. Αυτό δεν είναι ένα «λάθος», αλλά τελείως νόμιμο σύμφωνα με τους νόμους της οικονομίας της αγοράς.

Ο Μαρξ όρισε την έννοια «καπιταλιστής» επιστημονικά. Δεν είναι, όπως συχνά υπονοείται, ένα άτομο που έχει πολλά χρήματα, αλλά ένα πρόσωπο που μπορεί ν' αγοράσει και να χρησιμοποιήσει την εργατική δύναμη των άλλων με βάση τους νόμους της οικονομίας της αγοράς. Αν εγώ είμαι καλός σαν γιατρός στη δουλειά μου, γιατρεύω πολλούς ανθρώπους κι ανακαλύπτω νέες μεθόδους θεραπείας, τότε πολλοί άρρωστοι θα 'ρθουν να με βρουν. Με πληρώνουν για το χρόνο μου και, μαζί μ' αυτόν, και για την αξία της εργατικής μου δύναμης. Για να μπορώ να κάνω τη δουλεία μου πρέπει επανειλημμένα ν' ανανεώνω την εργατική μου δύναμη, δηλ. πρέπει να τρώω, να 'χω ένα σπίτι, ν' αγοράζω ρούχα κλπ. Αυτά αποτελούν ένα μέρος από την άξια της εργατικής μου δύναμης. Όμως μόνο μ' αυτά δε θα μπορούσα να κάνω την ιδιαίτερη δουλειά μου. Χρειάζομαι ακόμη μια ορισμένη εκπαίδευση, που απαιτεί κόπο και χρήμα, συνεχείς προσπάθειες για παραπέρα βελτίωση, εργαλεία κλπ., για τα οποία άλλοι ξόδεψαν την εργατική τους δύναμη. Όλα αυτά εγώ τα πληρώνω με μερίδια της εργατικής μου δύναμης. Άρα οι ασθενείς πρέπει να πληρώνουν όχι μόνο για την εργατική μου δύναμη, αλλά και για όλη την εργατική δύναμη που ξοδεύεται γι' αυτούς μέσα από την εργασία μου. Αυτό γίνεται με τη βοήθεια του συμβατικού υποκατάστατου της άξιας «χρήμα», που με τη σειρά μου κι εγώ μπορώ να το χρησιμοποιήσω για ν' αγοράσω τους καρπούς του κόπου άλλων ανθρώπων, όπως κατοικία, τροφή, ρούχα κλπ., δηλ. αξίες χρήσης. Όσον καιρό εργάζομαι ο ίδιος, δεν είμαι καπιταλιστής, ανεξάρτητα από τα πόσα χρήματα κερδίζω. Αν όμως είχα προσλάβει π.χ. τέσσερις γιατρούς,



τους πλήρωνα ένα σταθερό μισθό διακόσιες κορώνες το μήνα και χρησιμοποιούσα το οκτάωρο της εργατικής τους δύναμης για λογαριασμό μου, τότε θα ήμουν καπιταλιστής. Τότε θα «εκμεταλλευόμουν» την εργατική δύναμη άλλων και θα πραγματοποιούσα την ιδιοποίηση της αξίας της εργατικής τους δύναμης με τη μορφή χρήματος. Σε οκτώ ώρες εγώ μόνος μου θα μπορούσα να δω οκτώ ασθενείς και να κερδίσω οκτακόσιες κορώνες για κάθε μια απ' τις 25 εργάσιμες μέρες του μήνα. Όμως οι τέσσερις γιατροί θα κέρδιζαν τετραπλάσια, δηλ. 3.200 κορώνες. Κι εφόσον θα πλήρωνα τους τέσσερις γιατρούς με 800 κορώνες σύνολο, θα κρατούσα το υπόλοιπο από τις 3.200 κορώνες που θα είχαν κερδίσει, παίρνοντας έτσι 2.400 κορώνες από την εκμετάλλευση της εργατικής δύναμη άλλων ανθρώπων χωρίς να 'χω δουλέψει εγώ για λογαριασμό μου. Σύμφωνα με τους νόμους της οικονομίας της αγοράς, δε θα με θεωρούσαν απατεώνα ή καταχραστή, αλλά κάποιον που κινείται ολοκληρωτικά μέσα στα πλαίσια του νόμου. Κανείς δε θα μπορούσε να με μηνύσει ή να με κατηγορήσει για κακοποιό.

Το μεγάλο επίτευγμα του Καρλ Μαρξ έγκειται στην αποκάλυψη του μυστικού του ζωντανού εμπορεύματος, της εργατικής δύναμης, στην αποκάλυψη του διπλού χαρακτήρα του και της διαφοράς ανάμεσα στην αξία ανταλλαγής και στην αξία χρήσης. Αν κάποιος φτιάξει ένα ζευγάρι παπούτσια που δεν έχει σκοπό να τα χρησιμοποιήσει για λογαριασμό του, τότε γι' αυτόν τα παπούτσια δεν αντιπροσωπεύουν την αξία χρήσης τους, αλλά την ανταλλακτική τους αξία. Μπορεί να τ' ανταλλάξει με όσπρια, κρέας ή χρήμα. Σ' αντικατάσταση της αξίας λαβαίνει περίπου την αξία της εργατικής δύναμης που χρειάστηκε για την παραγωγή τους. Διαπιστώθηκε ότι η εργατική δύναμη μετριέται με ώρες εργασίας, με τον μέσο αριθμό ωρών εργασίας που ξοδεύτηκαν. Ο αγοραστής όμως δεν αγοράζει τα παπούτσια για την ανταλλακτική τους αξία, αλλά για την αξία χρήσης τους. Τα χρειάζεται για να ικανοποιήσει κάποια ανάγκη του, στην περίπτωση αυτή για να προστατεύει τις πατούσες του όταν περπατάει. Αποκτά λοιπόν το δικαίωμα να του επιστραφεί ολόκληρη η ανταλλακτική αξία των παπουτσιών, που την πλήρωσε με τη μορφή χρήματος ή κρέατος, με τη μορφή χρησιμότητας των παπουτσιών. Η αξία ανταλλαγής και η αξία χρήσης ενός νεκρού εμπορεύματος, στο όποιο αντικειμενοποιείται ανθρώπινη εργατική δύναμη, είναι ισότιμες. Αντίθετα, το μόνο ζωντανό εμπόρευμα, η εργατική δύναμη, λειτουργεί διαφορετικά, ακριβώς γιατί είναι ζωντανή δύναμη. Στην περίπτωσή του η αξία ανταλλαγής και η αξία χρήσης δεν είναι ισότιμες. Η άξια χρήσης είναι πολύ μεγαλύτερη από την άξια ανταλλαγής.

Κάθε τύπος εργάτη, δηλ. προσώπου που δημιουργεί άξιες χρήσης, πουλάει το εμπόρευμα του, την εργατική δύναμη, στον επιχειρηματία, με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που κι ο παπουτσής πουλάει ένα ζευγάρι παπούτσια, σύμφωνα με τους ίδιους ακριβώς νόμους της οικονομίας της αγοράς. Όμως ο εργάτης πρέπει ν' αναπαράγει το ίδιο το εμπόρευμά του τρώγοντας, αγοράζοντας ρούχα και βρίσκοντας στέγη. Γι' αυτό πρέπει να εργάζεται π.χ. τρεις ώρες τη μέρα, αν πάρουμε σαν μέτρο τις άξιες του φαγητού, της στέγης και των ρούχων τη μέση εργασία που είναι αναγκαία για την αναπαραγωγή της εργατικής δύναμης. Αυτές οι τρεις ώρες αποτελούν, σύμφωνα με τους νόμους της οικονομίας της αγοράς, την ανταλλακτική αξία της εργατικής του δύναμης. Ο καπιταλιστής λοιπόν δεν εξαπατά τον εργάτη πληρώνοντας τον για την ανταλλακτική αξία του εμπορεύματος του, της εργατικής δύναμης, με την αξία τριών ωρών εργασίας τη μέρα. Τουλάχιστον δεν τον εξαπατά σύμφωνα με τους νόμους της οικονομίας της αγοράς, στην οποία η ανθρώπινη εργατική δύναμη αγοράζεται και πουλιέται όπως και κάθε άλλο εμπόρευμα. Όμως ο αγοραστής αυτού του εμπορεύματος, π.χ. ένας εργοστασιάρχης, χρησιμοποιεί την εργατική δύναμη του εργαζόμενου όχι για τρεις ώρες τη μέρα, αλλά για οκτώ ή και δέκα ώρες. Αυτό σημαίνει ότι η άξια χρήσης της εργασίας που ξοδεύεται από τον εργάτη (οκτώ ώρες δουλειάς) είναι πολύ μεγαλύτερη από την ανταλλακτική αξία, για την οποία πληρώνεται (τρεις ώρες δουλείας). Τα κέρδη στην οικονομία της αγοράς πηγάζουν από τη διαφορά ανάμεσα στην κατώτερη αξία ανταλλαγής και την πολύ μεγαλύτερη άξια χρήσης της εργατικής δύναμης. Αν ένας πλούσιος αγοραστής αυτού του εμπορεύματος αγοράζει την εργατική δύναμη χιλίων ή δέκα χιλιάδων εργατών σαν άξια χρήσης, τότε τη χρησιμοποιεί σαν αντίστοιχο πολλαπλάσιο της ανταλλακτικής της αξίας. Κι αυτό γιατί τώρα οι χίλιοι ή δέκα χιλιάδες εργάτες μετατρέπουν τα άψυχα υλικά, το νεκρό κεφάλαιο, σε εμπορεύματα, προσθέτοντας χίλιες ή δέκα χιλιάδες φορές την εργατική τους δύναμη. Η εργασία τους είναι συλλογική, αλλά η ιδιοποίηση της άξιας του εμπορεύματος είναι ατομική («καπιταλιστική»). Αν ένας τσαγκάρης φτιάχνει δύο ζευγάρια παπούτσια τη μέρα, τότε λαβαίνει την ανταλλακτική αξία δύο ζευγαριών παπουτσιών. Αν, με βελτιωμένες μηχανές, παράγει δέκα ζευγάρια παπούτσια τη μέρα αντί για δύο, μπορεί να εισπράττει την ανταλλακτική αξία δέκα ζευγαριών. Αν όμως είναι εργάτης σε μια βιομηχανία παπουτσιών που διαρκώς βελτιώνει τις μηχανές της, αυτός δε θα παίρνει αύξηση σαν ανταλλακτική αξία για την εργασία του, παρά την αυξανόμενη παραγωγή αξίας χρήσης. Η χρησιμοποίηση της εργατικής του δύναμης από τον καπιταλιστή



έμεινε σχεδόν ίδια, αν και η εκμετάλλευση ανέβηκε, γιατί οι αξίες ανταλλαγής (= χρήσης), που παράγει τώρα, έχουν αυξηθεί κατά πολύ. Όμως το προϊόν δε βρίσκεται στην κατοχή του. Αυτός απλά συνεχίζει να πουλάει το εμπόρευμά του, την εργατική δύναμη, υπακούοντας στους νόμους της οικονομίας της αγοράς, στην τιμή της αγοράς, για τρεις ώρες εργασίας. Οποιοσδήποτε συντηρείται πουλώντας την εργατική του δύναμη είναι εργάτης. Οποιοσδήποτε αγοράζει την ανταλλακτική αξία αυτού του εμπορεύματος και εκμεταλλεύεται την αξία χρήσης του, αυτός - εξαιτίας της διαφοράς ανάμεσα στην αξία ανταλλαγής και την αξία χρήσης της ζωντανής εργατικής δύναμης - είναι ένας καπιταλιστής με τη μαρξιστική έννοια του όρου.

Σύμφωνα με τις αυστηρές μαρξιστικές επιστημονικές αρχές, είναι σφάλμα να θεωρούμε τον καπιταλιστή υπεύθυνο για την εκμετάλλευση των ατόμων που παράγουν αυτές τις άξιες. Σ' αντίθεση με τις απόψεις των στενόμυαλων σοσιαλιστών, μήτε ο ατομικός καπιταλιστής μήτε η καπιταλιστική τάξη «παρανομούν». Η ουσία της εκμετάλλευσης βρίσκεται στη φύση της οικονομικά διαρθρωμένης ταξικής κοινωνίας που βασίζεται στην οικονομία της αγοράς. Αυτό δίνει σ' ένα άτομο τη δυνατότητα – μ' οποιαδήποτε μέσα - ν' αποκτά κεφάλαιο αρκετό για ν' αγοράζει την εργατική δύναμη άλλων ανθρώπων και να επωφελείται από τη διαφορά ανάμεσα στην αξία ανταλλαγής και την αξία χρήσης της εργατικής δύναμης. Η οικονομική εξαπάτηση του εργάτη βασίζεται στις συνθήκες της καπιταλιστικής παραγωγής και όχι στις ανθρώπινες προθέσεις.

Η αποσαφήνιση του ακόλουθου παράδοξου στον τρόπο σκέψης και στην προπαγάνδα των μαρξιστικών κομμάτων είναι απαραίτητη για την κατανόηση της φυσικής εργασιακής δημοκρατίας. Από τη μια, αυτά τα κόμματα είχαν απόλυτα οικονομιστικό προσανατολισμό - η χαρακτηροδομή των ανθρώπινων όντων, έτσι όπως υπάρχουν στην πραγματικότητα, ήταν τελείως ξένη από τη σκέψη τους. Όπως φάνηκε αργότερα, κάθε απόπειρα να περιληφθεί κι η ανθρώπινη χαρακτηροδομή στην πάλη για γνήσια δημοκρατία έβρισκε σφοδρή αντίθεση. Από την άλλη, η μαρξιστική προπαγάνδα δε λειτουργούσε με τα «υλικά» γεγονότα της ανθρώπινης βιολογικής και κοινωνικής ύπαρξης, άλλα ουσιαστικά με δευτερεύοντα, νευρωτικά κίνητρα, όπως το μίσος, η ζήλεια, η εξουσιομανία κλπ. Το ξέρω ότι οι οπαδοί του Μαρξ θα θεωρήσουν αυτές τις θέσεις μου σαν βαριά προσβολή. Όμως δεν έχω πρόθεση να προσβάλω κανέναν - μόνο θέλω ν' αποκαλύψω τα γεγονότα, που συμβάλλανε στην επέλευση της καταστροφής. Χρησιμοποιώντας ένα απλό παράδειγμα από την ιατρική μου πρακτική, θα 'θελα να δείξω παραστατικά τη διαφορά ανάμεσα στους πολιτικούς των μαρξιστικών κομμάτων και σ' αυτούς που κάνουν εργασιο-δημοκρατικές προσπάθειες για την ελευθερία. Όταν κανείς έχει απέναντι του ένα νευρωτικό παιδί που υποφέρει από αϋπνία και δυσκολία μάθησης, ακόμη και μια επιπόλαιη συζήτηση θ' αποκαλύψει ότι η νεύρωση του παιδιού είναι αποτέλεσμα λαθεμένης ανατροφής από μια νευρωτική μητέρα. Σ' αυτό το σημείο όμως δε θα 'χε κανένα νόημα να καταδικάσουμε τη νευρωτική μητέρα ή να προκαλέσουμε μίσος του παιδιού ενάντιά της. Η εντόπιση της βλαπτικής επίδρασης της μητέρας στο μεγάλωμα του παιδιού της υπηρετεί ένα μόνο σκοπό, δηλ. τη θεραπεία της νεύρωσης του παιδιού. Η συνειδητοποίηση αυτού του γεγονότος μας δίνει τη δυνατότητα να παρέμβουμε και να βοηθήσουμε. Χωρίς γνώση αυτού του γεγονότος, η επαναστατική ηθική αγανάκτηση ή η υποδαύλιση του μίσους στο παιδί δε θα βοηθούσε μήτε το παιδί, μήτε τη μητέρα. Η άρρωστη μητέρα, που έσπρωξε το παιδί της στη νεύρωση, δεν είναι μήτε «κακιά» μήτε «σατανική» - δεν «καταπίεσε» το παιδί, μήτε «εκμεταλλεύτηκε την αδυναμία του παιδιού». Ήταν κι αυτή το όργανο και, μαζί με το παιδί της, το θύμα μιας αντίξοης σεξουαλικο-κοινωνικής κατάστασης.

Το ίδιο ακριβώς ισχύει και για τον «εκμεταλλευτή καπιταλιστή» και τον «εκμεταλλευόμενο εργάτη». Η υποδαύλιση του μίσους μέσα στον εργάτη ενάντια στον καπιταλιστή, η εμφάνιση της ζήλειας, η χρήση της συκοφαντίας, η παρακίνηση σε δολοφονίες κλπ. δεν πρόκειται να μεταβάλουν τους εμπορευματικούς νόμους των κοινωνιών που βασίζονται στην ατομική ιδιοκτησία ή στον κρατικό καπιταλισμό. Οι νόμοι λένε: «Εγώ, ο κάτοχος του κεφαλαίου, θα σε πληρώσω εργάτη, αγρότη, τεχνικέ, επιστήμονα κλπ., 30 η 50 δολάρια τη βδομάδα, ώστε να σου προμηθεύω τροφή, στέγη και ρουχισμό για τον εαυτό σου και την οικογένειά σου, δηλ. για ν' αναπαράγω την ανταλλακτική αξία του εμπορεύματός σου, της εργατικής σου δύναμης. Κι εσύ θα μου πουλήσεις την εργατική σου δύναμη για οκτώ ώρες τη μέρα, ανεξάρτητα από το πόση θα 'ναι η αξία ανταλλαγής (αξία χρήσης) του προϊόντος που θα παράγεις σ' αυτές τις οκτώ ώρες, ακόμη κι αν αυτή η αξία ανταλλαγής είναι τρεις ή πέντε φορές μεγαλύτερη από την αξία, που πρέπει να παράγεις και να χρησιμοποιείς σε μια μέρα για να εφοδιάζεις τον εαυτό σου και την οικογένειά σου». Ο κάτοχος του κεφαλαίου κι ο εργάτης δε δημιουργούν ανάμεσά τους μια σχέση σαν ανθρώπινα όντα, μια σχέση καθορισμένη από την ελεύθερη θέλησή τους, που να μπορούν να την αλλάξουν όποτε τους αρέσει. Είναι κι



οι δύο τους αντικείμενα μιας ορισμένης κοινωνικής σχέσης, που λειτουργεί στη βάση της ιστορικής ανάπτυξης και τους υποτάσσει και τους δυο, ανεξάρτητα από τη θέλησή τους.

Η κατανόηση της ανάπτυξης της σεξουαλοικονομικής κοινωνιολογίας και μαζικής ψυχολογίας, που οδήγησε στην ανακάλυψη της φυσικής εργασιακής δημοκρατίας το 1939, εξαρτάται ολοκληρωτικά από την ικανότητα του αναγνώστη να δει τη μαρξιστική ανάλυση των νόμων της οικονομίας της αγοράς με τρόπο στηριγμένο στα γεγονότα, φυσικο-επιστημονικό, χωρίς οργή ή αγάπη, χωρίς ηθικές κρίσεις και προκαταλήψεις. Το πρώτιστο ενδιαφέρον μας πρέπει να 'ναι γεγονότα και λειτουργικοί νόμοι, κι όχι ιδανικά και φιλοδοξίες. Οι πραγματικές φιλοδοξίες μπορούν να σταθούν μόνο στη βάση της πραγματικής διατύπωσης των γεγονότων.

Μια απ' τις κύριες αιτίες της χαοτικής μιζέριας, που μέσα της πέφτει αδιάκοπα η ανθρώπινη κοινωνία, είναι το γεγονός ότι οι πολιτικοί συνήθως βασίζουν τις εξιδανικεύσεις και τις προσπάθειες τους - άσχετα από καλές ή κακές προθέσεις - σε παράλογες, συναισθηματικές αξιολογικές κρίσεις κι όχι στα γεγονότα. Όποιος έχει μια εξοικείωση με τα κείμενα μου ξέρει ότι πάντοτε είχα επίγνωση της σπουδαιότητας των συγκινήσεων, αλλά μόνο αυτών των συγκινήσεων και σκοπών που βασίζονται στέρεα στην πραγματικότητα. Πάντοτε ήμουν αντίθετος στα αστήρικτα, απατηλά ή παράλογα ιδανικά και σκοπούς.

Η ανακάλυψη του παραπάνω νόμου της οικονομίας της αγοράς και του ιδιαίτερου παράδοξου του ζωντανού εμπορεύματος, της εργατικής δύναμης (αξία ανταλλαγής μικρότερη απ' την αξία χρήσης, αντίθετα με τα νεκρά εμπορεύματα, που η αξία ανταλλαγής τους ισούται με την αξία χρήσης τους) είναι ένα επιστημονικό εύρημα, μήτε καλό μήτε κακό, αλλά απλά και μόνο αληθινό. Δεν έχει καμιά σχέση με ηθική. Ο καπιταλιστής που πληρώνει για την ανταλλακτική αξία του εμπορεύματος του εργάτη, της εργατικής δύναμης, κι έπειτα χρησιμοποιεί την πολύ μεγαλύτερη αξία χρήσης της, δεν έχει σαν κίνητρο κάποια κακή πρόθεση. Προσωπικά μπορεί να 'ναι τόσο ένας παλιάνθρωπος, όσο κι ένας καλοπροαίρετος άνθρωπος. Συνήθως δεν έχει καν επίγνωση του μηχανισμού, στον οποίο χρωστάει τα πλούτη του. Είναι κι αυτός μπλεγμένος μες στη διαδικασία και υπόκειται σ' όλες τις συνέπειες των νόμων της οικονομίας της αγοράς, όπως ο ανταγωνισμός με άλλες φίρμες κι επιχειρήσεις, οι συνηθισμένες οικονομικές κρίσεις κλπ.

Λέγοντάς το αυτό, μήτε κατακρίνω μήτε υπερασπίζομαι τον καπιταλιστή. Δε Θέλω να κρύψω το γεγονός ότι εγώ προσωπικά διόλου δε νοιάζομαι για το χαρακτήρα του τυπικού καπιταλιστή, που αφιερώνει όλες τις σκέψεις, τις πράξεις και τα αισθήματά του αποκλειστικά στο κέρδισμα χρημάτων, που βάζει στη θέση της φυσικής αγάπης τη δύναμη του χρήματος, που είναι αριστοτέχνης στο να παίρνει, αλλά ερασιτέχνης στο να δίνει, δίχως καμιά κατανόηση για τη χαρά που μπορεί να φέρε κάτι τέτοιο. Αυτό όμως δεν επιτρέπεται να μ' εμποδίσει να κάνω διάκριση ανάμεσα στ' ανθρώπινα χαρακτηριστικά ενός ορισμένου καπιταλιστή και στους νόμους της οικονομίας της αγοράς, που έγινε υπάλληλός του είτε με μια κληρονομιά είτε με τεράστια προσπάθεια.

Δε θέλω επίσης να κρύψω το γεγονός ότι θεωρώ την ανακάλυψη αυτού του οικονομικού νόμου από τον Καρλ Μαρξ σαν ένα από τα μεγαλύτερα επιτεύγματα ολόκληρης της ανθρώπινης σκέψης. Αν κι ο νομός της αγοράς αποδείχθηκε από τον Μαρξ ότι υπάρχει στους τρεις τελευταίους αιώνες του καπιταλιστικού μηχανικού πολιτισμού, όμως εκτείνεται και πολύ πιο πέρα απ αυτή την περίοδο, μέχρι την αρχαία ιστορία της ανθρώπινης κοινωνίας, σε κάποιο ακαθόριστο χρονικό σημείο του παρελθόντος, όταν η κοινωνία βαθμιαία έπαψε να παράγει αξίες χρήσης και στράφηκε όλο και περισσότερο στην παραγωγή αξιών ανταλλαγής, δηλ. εμπορευμάτων. Αυτή η διαδικασία πήγαινε παράλληλα με το πέρασμα από τη φυσική οικονομία στη χρηματική οικονομία. Και παράλληλα και με τα δύο αυτά πήγαινε και το πισωδρόμισμα από τη σεξουαλική κατάφαση, που εξασφάλιζε τη φυσική αυτορύθμιση της σεξουαλικής ενέργειας, στη σεξουαλική άρνηση και τη συγκινησιακή πανούκλα19. Η ανακάλυψη του Καρλ Μαρξ άλλαξε ολόκληρη την όψη της κοινωνίας σ' αυτό τον πλανήτη. Σε χιλιάδες οικονομολόγους και κοινωνιολόγους αφύπνισε την αίσθηση αυτού, που σήμερα το θεωρούμε σύγχρονη κοινωνική οικονομία. Υπάρχουν αμέτρητοι οικονομολόγοι και κοινωνιολόγοι που δε διάβασαν ποτέ τον Μαρξ, ή και τον απέρριψαν ακόμη, μα που ωστόσο εμφανίζουν την επίδραση και τη σφραγίδα της οικονομικής και κοινωνικής θεωρίας του στην πρακτική τους δουλειά. Δεν ήταν ο Ρικάρντο ή ο Σμιθ, αλλά ο Μαρξ αυτός που έκανε κοινή συνείδηση τους νόμους που διέπουν τη σύγχρονη τεχνική ανάπτυξη. Οι πολυάριθμες φιλελεύθερες και σοσιαλιστικές οργανώσεις ποτέ δε θα μπορούσαν να συμβαδίζουν μ' αυτή την ανάπτυξη αν δε βρίσκονταν, συνειδητά ή



ασυνείδητα, κάτω από την αιγίδα της μαρξιστικής κοινωνιολογίας. Ξέρω από την πείρα μου ότι υπάρχουν πολλοί υπεύθυνοι καπιταλιστές που έχουν τον Καρλ Μαρξ σε μεγαλύτερη εκτίμηση και τον κατανοούν καλύτερα από πολλούς πολιτικούς σοσιαλιστικών κομμάτων.

Αυτά τα θετικά χαρακτηριστικά των επιτευγμάτων του Μαρξ δεν αναιρούν το γεγονός ότι η κοινωνιολογία του, πράγμα φυσικό, έχει σοβαρές ελλείψεις, πρώτα και κύρια την έλλειψη κατανόησης των βιολογικών ριζών του ανθρώπου και του γεγονότος ότι κυβερνιέται από τα ένστικτά του. Οι πολιτικοί των κομμάτων αντικατέστησαν αυτούς τους παράγοντες με αντιεπιστημονικές ήθικολογιες, αστήρικτα συνθήματα για ελευθερία και τυπικές, γραφειοκρατικές «οργανώσεις για την ελευθερία». Αλλά κανείς δεν μπορεί ν' αντικαταστήσει την επιστημονική γνώση με συνθήματα, ιδεολογίες, αυταπάτες και θέσεις, χωρίς να χάσει το δρόμο του και χωρίς να νοθεύσει τους σκοπούς του. Δεν ξέρω πόσοι οικονομολόγοι στη Σοβιετική Ένωση έχουν συνειδητοποιήσει το ότι, σύμφωνα με τ' αυστηρά κριτήρια της θεωρίας του Μαρξ για την άξια, υπάρχει εκεί ακόμη μια οικονομία της αγοράς μ' όλες τις παραξενιές της, όπου περιλαμβάνεται και το παράδοξο της άξιας ανταλλαγής και χρήσης της εργατικής δύναμης, και μαζί της και η εκμετάλλευση της ανθρώπινης εργασίας. Καμιά σημασία δεν έχει το ποιος ασκεί την εκμετάλλευση - το «κράτος» ή ο «ατομικός καπιταλιστής». Το ουσιαστικό ζήτημα είναι το αν η κοινωνία ελέγχεται από τα άτομα που δημιουργούν την υπεραξία, η οποία πηγάζει από τη διαφορά αξίας ανταλλαγής κι αξίας χρήσης, ή απ' αυτούς που απλά και μόνο χρησιμοποιούν την υπεραξία, είτε είναι το κράτος, είτε ο ατομικός καπιταλιστής 20. Εδώ και είκοσι ολόκληρα χρόνια δεν έχω ακούσει κανένα σοβιετικό κοινωνικό οικονομολόγο ν' αναφέρει αυτό το γεγονός. Σύμφωνα με τις μαρξιστικές αρχές, ο σοσιαλισμός, δηλ. η εξάλειψη της οικονομίας της αγοράς, δεν υπερισχύει στη Σοβιετική Ένωση - αντίθετα, κυριαρχεί ο καπιταλισμός, ή ακριβέστερα ο κρατικός καπιταλισμός δίχως ατομικούς καπιταλιστές.

Η λειτουργία της οικονομίας της αγοράς είναι υπεύθυνη για τον καπιταλισμό, κι όχι οι ατομικοί καπιταλιστές ή το κράτος. Μόνο όταν αυτή η σκοπιά έχει γίνει ξεκάθαρα και σωστά κτήμα της σκέψης μας, τότε μόνο μπορούμε να αξιολογήσουμε τις κοινωνικές συνέπειες της οικονομίας της αγοράς πάνω στην ανθρώπινη ζωή και να φτάσουμε στο ζήτημα του αν και πώς θα μπορούσε να εξαλειφθεί μια χιλιόχρονη οικονομία της αγοράς και ν' αντικατασταθεί από μια οικονομία βασισμένη στις αξίες χρήσης. Η σχεδιασμένη οικονομία, προς την οποία βαδίζουν παντού οι οικονομίες, αυτόματα πραγματοποιεί τη μετάβαση από την οικονομία της αγοράς στην οικονομία χρήσης. Τα αγαθά παράγονται για να ικανοποιούν ανάγκες, κι όχι μόνο για να πουληθούν για κέρδος. Στο μέτρο που η Σοβιετική Ένωση είχε μια σχεδιασμένη οικονομία, προχωρούσε προς μια οικονομία χρήσης, όταν όμως έμπλεκε μ' εξωτερικό εμπόριο, τότε αναγκαστικά προσχωρούσε στην οικονομία της αγοράς. Αυτά τα γεγονότα δεν είναι μήτε καλά μήτε κακά, παρά μόνο πραγματικές διαδικασίες. Άρα όχι η κομματική πολιτική, αλλά η μαρξιστική κοινωνικο-επιστημονική δουλειά είναι αυτή που θ' αποκαταστήσει την κοινωνιολογία και την οικονομία και θα τους δώσει τη δύναμη να προχωρήσουν μπροστά.

Πρέπει να υπογραμμίσω ακόμη μια φορά ότι το βασικό στοιχείο της ανακάλυψης της θεωρίας της άξιας από τον Μαρξ και, μαζί μ' αυτή, της ουσίας της ανθρώπινης εργασίας γενικά, έχει χαρακτήρα βιολογικό ή βιοκοινωνικό. Αυτό το κεντρικό γεγονός διέφυγε από τους πολιτικούς των κομμάτων. Μόνο η ζωντανή εργατική δύναμη (μεταβλητό κεφάλαιο) δημιουργεί αξίες, κι όχι το άψυχο (σταθερό) κεφάλαιο!

Ο αναγνώστης διερωτάται ίσως γιατί δέχομαι ότι είμαι ένας τόσος ένθερμος υποστηρικτής της μαρξιστικής θεωρίας της αξίας. Η αιτία δεν είναι πολιτικά αισθήματα ή η αναγνώριση της κοινωνικής αθλιότητας, αλλά το απλό γεγονός ότι δε γνωρίζω καμιά κοινωνιολογία, άλλη από του Μαρξ, που ν' αντιστοιχεί περισσότερο ή να ταιριάζει καλύτερα στη δικιά μου ανακάλυψη για τους νόμους της βιολογικής ενέργειας. Τόσο η φυσική οργάνωση της εργασίας σαν βιολογικό γεγονός (κι όχι σαν ηθικό ή πολιτικό αξίωμα), όσο και οι ανακαλύψεις της οργονικής βιοφυσικής απαιτούν την αναγνώριση του πραγματικού και ξεχωριστού χαρακτήρα του ζωντανού αγαθού «εργατική δύναμη». Γεγονότα σαν αυτά έχουν μοναδική βαρύτητα κι αποφασιστική επίδραση όταν υποστηρίζονται επιστημονικά από δύο ανεξάρτητες σκοπιές. άσχετο αν αυτές είναι η σκοπιά ενός μυστικιστή. ενός καπιταλιστή ή ενός μη-επιστήμονα σοσιαλιστή που θεωρεί τον εαυτό του απελευθερωτή.

Ανακεφαλαίωση: Η παραγωγή αγαθών για την κοινωνία είναι συλλογική - η ιδιοποίησή τους στον καπιταλισμό είναι ατομική, όχι κοινωνική. Ο παραγωγός των αγαθών, ο εργαζόμενος άνθρωπος, δεν έχει τον



έλεγχο του προϊόντος της εργασίας του. Είναι ένας μισθωτός εργάτης, δηλ. πληρώνεται για την ανταλλακτική αξία του εμπορεύματος του - της εργατικής δύναμης - σύμφωνα με το νόμο. Το κεφάλαιο σαν κοινωνική δύναμη συμβολίζεται από την ιδιωτική ή κρατική ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής της γης και των κτιρίων, κι αντιπαρατίθεται στη μισθωτή εργασία. Οι δύο αυτοί, οι ιδιοκτήτες του κεφαλαίου και οι μισθωτοί εργάτες, αντιπροσωπεύουν τις δύο οικονομικές τάξεις. Τα συμφέροντά τους είναι αντιθετικά. Βρίσκεται μέσα στη φύση του κεφαλαίου η επιθυμία πραγματοποίησης κέρδους. Κι είναι επικερδές μόνο αν αποφέρει τόκο, κι αυτό με τη σειρά του είναι δυνατό μόνο αν προσπορίζεται «υπεραξία» από τη διαφορά ανάμεσα στην αξία ανταλλαγής και την αξία χρήσης της εργατικής δύναμης. Ο εργάτης, από τη μια, φυσικά επιθυμεί ν' αυξήσει τις αποδοχές του - κι ο καπιταλιστής πάλι έχει την εξίσου φυσική επιθυμία να κρατά τους μισθούς χαμηλά ή και να τους μειώνει ακόμη. Κατά συνέπεια οι δύο τάξεις αντιπαρατίθενται εχθρικά. Οι κοινωνικο-οικονομικοί νόμοι της οικονομίας της αγοράς είναι η αιτία αυτής της κατάστασης, που στη συνέχεια συντηρείται με ειδικούς θεσμούς.

Η μαρξιστική οικονομία αναμφισβήτητα έχει για την οικονομική επιστήμη την ίδια σημασία που έχει για τηνψυχολογία η φροϋδική θεωρία της ασυνείδητης ψυχικής ζωής. Κι οι δύο προϋποθέτουν μια ορισμένη, στηριγμένη στα πράγματα θεώρηση των νόμων που διέπουν τη σύγχρονη ανθρώπινη ζωή. Η λειτουργική θεωρία της ζωής δεν μπορεί να γίνει κατανοητή αν δεν εξοικειωθεί κανείς μ' αυτές τις προϋποθέσεις.

Η θεωρία του Μαρξ έχει όλα τα στοιχεία μιας απεραντοσύνης, όπως και κάθε μεγάλη στιγμή της ανθρώπινης σκέψης. Το ότι αυτή η απεραντοσύνη κατάντησε στην πολιτική στενοκεφαλιά, όταν ο ίδιος ο Μαρξ δεν μπορούσε πια να δείξει τη φλογερή του ιδιοσυγκρασία, είναι από μόνο του ένα πρόβλημα της μαρξιστικής κοινωνιολογίας. Πάντως, και πριν απ' αυτό ο Μαρξ ο ίδιος είχε κρατήσει μια ορισμένη απόσταση από τους μαθητές του λέγοντας: «Εγώ δεν είμαι μαρξιστής!»

Μήτε κι εγώ είμαι μαρξιστής, όμως πιστεύω ότι καταλαβαίνω τη μεγαλοσύνη του Μαρξ, καθώς και τις αδυναμίες του. Ας επιστρέψουμε στις μεγάλες ιδέες κι ανακαλύψεις του. Ήταν απόλυτα συνεπής και χρειάστηκε να το πληρώσει αυτό μ' εθελοντική εξορία, σκληρή φτώχεια και πολλές διώξεις.

Προηγούμενα πίστευαν ότι ο άνθρωπος, ο ηγέτης, η μεγαλοφυΐα «δημιουργεί την ιστορία». Ο Μαρξ εξανέμισε αυτή την αυταπάτη. Φυσικά την ιστορία τη δημιουργεί ο άνθρωπος - ποιος άλλος; Οπωσδήποτε όχι οι μηχανές! Όμως ο άνθρωπος δημιουργεί την ιστορία του μέσα σ' ορισμένες συνθήκες που τον ελέγχουν. Η ανθρώπινη θέληση κι η προσπάθεια να πετύχει στόχους εξαρτώνται από το επίπεδο που έχει φτάσει η κοινωνία κι από την τρέχουσα κατάσταση της τεχνολογικής κυριαρχίας πάνω στη φύση. Ο Δαίδαλος κι ο Ίκαρος επιθυμούσαν να πετάξουν, αλλά δεν μπορούσαν. Απλούστατα, τους έλειπε η γνώση κι η τεχνολογία για την παραγωγή βενζίνης και την κατασκευή κινητήρων ικανών να μεταφέρουν ένα ορισμένο βάρος στον αέρα. Είναι αλήθεια πως η ανθρώπινη φαντασία και δραστηριότητα είναι οι πηγές κάθε κοινωνικής ενόρμησης, αλλά κι αυτές καθορίζονται και περιορίζονται από την εποχή τους. Ο Κοπέρνικος κι ο Γαλιλαίος δεν μπορούσαν να βγάλουν απ' τον άνθρωπο το αίσθημα ότι η γη είναι προνομιούχα και μοναδική. Και τιμωρήθηκαν αυστηρά γιατί η εποχή τους δεν ήξερε τι να τις κάνει τις ανακαλύψεις τους. Δεν υπήρχαν αστρονόμοι και πιλότοι της στρατόσφαιρας, στους όποιους να ήταν αναγκαία η γνώση της περιφοράς της γης γύρω από τον ήλιο. Όποιος αγαπάει τη ζωή του καλά θα κάνει να μην τρέχει υπερβολικά μπροστά από την εποχή του. Θα δούμε πιο κάτω ότι μόνο μέσα από τον Μαρξ μπορούμε να κατανοήσουμε τους λόγους της αδυναμίας του να πετύχει στη διάρκεια της ζωής του και της συντριπτικής ήττας του κινήματός του, εξαιτίας του απόλυτου παραλογισμού, πενήντα χρόνια μετά το θάνατό του. Δίχως τον Μαρξ δεν μπορούμε να κατανοήσουμε μήτε τον Μαρξ, μήτε το μαρξισμό, και, κατά συνέπεια, την ακραία αντίδραση της μεταφυσικής - το φασισμό.

Όλα τα ζωτικά, αποτελεσματικά ανθρώπινα όντα ενδιαφέρονται για τη βελτίωση της ζωής. Αν λοιπόν οι αλλεπάλληλοι ισχυρισμοί των μεταφυσικών είναι σωστοί, ότι δηλ. ο άνθρωπος δημιουργεί την ιστορία «με την ελεύθερη θέλησή του», θα 'πρεπε να ζούσαμε σ' έναν παράδεισο εδώ και πολύ καιρό. Το γεγονός ότι είμαστε μακριά από τον παράδεισο και, αντίθετα, πνιγόμαστε στην αντίθετη σφαίρα, επιβεβαιώνει την ορθότητα της επιστημονικής κοινωνιολογίας. Οι άνθρωποι δημιούργησαν ανάμεσά τους «ασυνείδητες» σχέσεις και καταστάσεις που πια τους ελέγχουν. Κατασκευάζουν μηχανές για να παράγουν μεγαλύτερες ποσότητες πιο εύκολα. Τώρα αποδεκατίζονται, σπρώχνονται στη λιμοκτονία και αφανίζονται απ' αυτές τις ίδιες τις μηχανές. Ο άνθρωπος ανακάλυψε την τεχνολογία του κινηματογράφου και πλήθη ηθοποιών έχασαν



τη δουλειά τους. Ο ήχος διαδέχθηκε τις βουβές ταινίες και χιλιάδες μουσικοί του κινηματογράφου βρέθηκαν άνεργοι. Όσο πιο γρήγορα και πιο εύκολα χτίζονται σπίτια, τόσο στενότερα στριμώχνονται οι άνθρωποι στα διαμερίσματά τους. Όσο πιο μεγάλη είναι η σοδειά σιτηρών ή καφέ, τόσο πιο γρήγορα αυτή πετιέται στον ωκεανό και τόσο λιγότερα εκατομμύρια άνθρωποι έχουν να φάνε. Αυτός είν' ένας παραλογισμός, που οπωσδήποτε απαιτεί εντατικότατη επιστημονική διερεύνηση. Η καπιταλιστική οικονομία είναι οικονομία του κέρδους. Παράγει εμπορεύματα, όχι όμως αγαθά πρωταρχικής ανάγκης. Η οικονομία δεν υπηρετεί την ικανοποίηση των αναγκών - μάλλον οι ανάγκες δημιουργούνται, καταστέλλονται ή μετατοπίζονται σύμφωνα με τους νόμους της οικονομίας του κέρδους. Η παγκόσμια οικονομία δεν αναρωτιέται πόσοι κινέζοι ή αφρικανοί γυρίζουν ξυπόλητοι, αλλά κάνει συχνότατες συσκέψεις για τη βελτίωση των παπουτσιών κυρίων και κυριών και μετά διαφημίζει «τη νέα μόδα στο παπούτσι» σαν απαραίτητη, ζωτική ανάγκη. Η βιομηχανία του φιλμ δεν ενδιαφέρεται για τα ποια εκπαιδευτικά, ιατρικά ή τεχνολογικά προβλήματα της ανθρωπότητας θα μπορούσαν να παρουσιαστούν, έτσι που «ν' ανέβουν τα πολιτιστικά πρότυπα». Αντίθετα διεγείρει διεστραμμένα, σαδιστικά αισθήματα μέσα στους ανθρώπους για να γίνει εμπορικότερη η ταινία. Δεν υπάρχει καμιά ταινία που να 'χει λύσει πραγματικά ένα ανθρώπινο πρόβλημα. Ελάχιστες είναι αυτές που θίγουν ζωτικά θέματα, ενώ οι περισσότερο, άπλα διεγείρουν παθολογικές επιθυμίες. Οι ταινίες δεν υπηρετούν τον άνθρωπο, αλλά το σκοπό της κερδοσκοπίας.

Η οικονομία του κέρδους ευδοκιμεί υπερτροφοδοτώντας τον ανταγωνισμό της. Ο ανταγωνισμός, η αποκαλούμενη ελεύθερη ιδιωτική επιχείρηση, καταστρέφει τα μικρά καταστήματα και ισχυροποιεί τα μεγαλύτερα με κοντσέρν και τραστ, που αυξάνουν αδιάκοπα τη δύναμή τους. Μ αυτό τον τρόπο «το κεφάλαιο συγκεντρώνεται στα χέρια των λίγων» και η φτώχεια των μαζών μεγαλώνει. Τα εργοστάσια παπουτσιών εξόντωσαν τους τσαγκάρηδες, όπως κι οι αγροτικές μηχανές τον αγρότη με το αλέτρι του. Ο ισχυρότερος καπιταλιστής καταστρέφει τον μικρότερο καπιταλιστή, ο οποίος ήδη έχει συντρίψει τον τεχνίτη. Η πρώην τάξη των ελεύθερων επαγγελματιών μετατρέπεται σε μια στρατιά από τεχνολογικά ειδικευμένους υπάλληλους και κύρια ανειδίκευτους χειρώνακτες εργάτες.

Η ορθολογικοποίηση της οικονομίας στη συνέχεια δημιουργεί ανεργία αντί για μείωση των ωρών εργασίας. Αν οι δουλειές πάνε καλά κι η ζήτηση είναι μεγάλη, όλο και πιο πολλά παράγονται δίχως περιορισμό. Κάθε καπιταλιστής στον κόσμο λειτουργεί μ' αυτό τον τρόπο για να κερδίσει περισσότερα χρήματα, για να μη χάσει το ρυθμό και μένει πίσω. Όταν η ζήτηση εξαντλείται, το ρεύμα αρχίζει να αντιστρέφεται και οι καπιταλιστές μένουν με τ' αποθέματα τους, που όλο και περισσότερο δυσκολεύονται να τα διαθέσουν. Αυτό με τη σειρά του προκαλεί οικονομική ύφεση και η όλη διαδικασία κινείται σ' ένα φαύλο κύκλο. Οι επιχειρηματίες απολύουν εργάτες, κάνοντας την αγοραστική δύναμη του εργαζόμενου πληθυσμού να πέφτει. Τράπεζες χρεωκοπούν επειδή το εμπόριο χρήματος και αγαθών καταρρέει. Αυτό καταστρέφει το μικρό κεφάλαιο και μειώνει ξανά την αγοραστική δύναμη. Η ήδη μειωμένη αγοραστική δύναμη του πληθυσμού αυξάνει τη στασιμότητα της διανομής, που προκαλεί κι άλλες απολύσεις, κ.ο.κ. Οι μισθοί περικόπτονται, οι ώρες εργασίας μπορεί ακόμα και να αυξάνονται χωρίς χρηματική αποζημίωση, ή να μειώνονται μ' αντίστοιχη μείωση των μισθών, και μήτε η εργασία μήτε η βιομηχανία κατανοεί στ' αλήθεια τη διαδικασία αυτή. Αυτό συνέβη με την οικονομική κρίση του 1930.

Η κοινωνία δεν είναι μόνο συνάθροιση ατόμων που ζούνε και δουλεύουνε πλάι - πλάι. Η ζωή στην κοινωνία καθορίζεται από τη συνισταμένη δράση όλων των δυνάμεων μέσα κι ανάμεσα στους ανθρώπους, κι η αμοιβαία αλληλεξάρτηση είναι ο καθοριστικός παράγοντας. Το «κράτος του νόμου και της τάξης» δεν είναι πραγματικότητα αλλά ονειροφαντασία, μια αυταπάτη σαν την «αρμονία της ολοκληρωμένης προσωπικότητας» στην απαρχαιωμένη ηθική ψυχολογία. Μια και ο άνθρωπος έχει συνείδηση για ένα μικρό μόνο μέρος των δικών του αλληλοσχέσεων, είναι ανίκανος να τις κυριαρχήσει ή να τις αλλάξει. Έτσι οι διαπροσωπικές σχέσεις παίρνουν το χαρακτήρα της αδήριτης μοίρας. Το μέσο πρόσωπο έτσι βλέπει την κοινωνική του θέση. Όσοι μπορούν και βλέπουν μέσα απ' το δίκτυο των κοινωνικών εξαρτήσεων και των μηχανισμών εκμετάλλευσης γίνονται «ταξικά συνειδητοί», οι αστοί με το κεφάλαιο τους, όπως κι οι εργάτες με την εργατική τους δύναμη. Έτσι οι πρώτοι μπορούν να εκμεταλλεύονται καλύτερα και πονηρότερα, ενώ οι δεύτεροι ν' αντιστέκονται πιο πετυχημένα στην εκμετάλλευση. Κάπως έτσι ήταν η θεωρία των μαρξιστικών κομμάτων. Αυτή η αντίφαση δεν μπορεί να λυθεί στα πλαίσια του καπιταλιστικού συστήματος. Είτε οι παραγωγοί ελέγχουν τα μέσα της παραγωγής, είτε οι κάτοχοι του κεφαλαίου. Ταυτόχρονος έλεγχος είναι αδύνατος. Η επιθυμία να εκμεταλλεύεσαι την εργατική δύναμη των άλλων ανθρώπων σε καμιά περίπτωση δεν μπορεί να συμβιβαστεί με την επιθυμία να μην υποβάλλεσαι σ' εκμετάλλευση. Κάθε



απόπειρα συνένωσης αυτών των αντιλήψεων θα καταλήγει στη συνειδητοποίηση της διαδικασίας της εκμετάλλευσης. Το κεφάλαιο και η εργασία μπορούν να συνυπάρχουν «ειρηνικά» μόνο όταν η εκμετάλλευση ξεφεύγει από τη συνειδητότητα του εκμεταλλευόμενου μέρους. Όποιος δεν αποδέχεται κάτι τέτοιο, αλλά παλεύει ενάντιά του, ταμπελώνεται «κομμουνιστής δημεγέρτης». Ο Μαρξ ήταν ο μεγαλύτερος μέχρι σήμερα κομμουνιστής δημεγέρτης, γιατί κανείς δεν έδειξε σαφέστερα απ' αυτόν τον τρόπο, με τον οποίο δημιουργείται η αξία του εμπορεύματος εργατική δύναμη.

Όμως ο Μαρξ δεν έθεσε το ερώτημα, πώς θ' αντιδρούσαν οι εκμεταλλευόμενοι και καταπιεζόμενοι στην αποκάλυψη της κατάστασής τους. Οι μαρξιστές ποτέ δεν είχαν αμφιβολία για το ότι τα καταπιεσμένα άτομα θα καλωσόριζαν τη συνειδητοποίηση και το μήνυμα της ελευθερίας - κι αυτός ο τρόπος σκέψης ήταν λογικός κι ολότελα σωστός. Δυστυχώς όμως, οι σκέψεις κι οι πράξεις του ανθρώπου δεν καθορίζονται πάντοτε ορθολογικά. Σκέψεις και πράξεις παράλογες, απραγματοποίητες και διαστρεβλωμένες έρχονται κι αυτές και μπαίνουν στο χορό. Ο Φρόυντ το είχε ήδη αποδείξει αυτό, όμως τότε κανείς δε φανταζόταν ότι θα 'φτανε μέρα, που το εργατικό κίνημα θα 'βρισκε μπρος του αυτό το ζήτημα σαν θέμα πιεστικό και κυριαρχικό. Δυο ανταγωνιστικά στρατόπεδα σχηματίσθηκαν γύρω από τον Μαρξ και τον Φρόυντ κι αντιπάλευαν μεταξύ τους για την αναγνώριση της δικιάς τους ερμηνείας για τη ζωή στην κοινωνία. Η δικιά μου προσπάθεια να συνδυάσω αυτές τις θεωρίες - που φυσικά αργότερα αποδείχτηκε μάταιη - άρχισε σ' αυτό το σημείο.

Η μαρξιστική κοινωνιολογία τόνιζε τις οικονομικές διαδικασίες που καθορίζουν τις διαπροσωπικές, δηλ. τις κοινωνικές σχέσεις. Η φροϋδική ψυχολογία, από την άλλη πλευρά, έδειξε ότι οι ασυνείδητες δυνάμεις που ελέγχουν την ανθρώπινη σκέψη και δράση είναι, σε τελευταία ανάλυση, ενστικτικές βιολογικές δυνάμεις. Το αποτέλεσμα ήταν η συνύπαρξη, ή ακριβέστερα η αντιπαράθεση των φυσικο-επιστημονικών κοινωνιολογικών και των φυσικο-επιστημονικών ψυχολογικών ερμηνειών της ανθρώπινης ύπαρξης.

Ο Καρλ Μαρξ δήλωνε: «Οι αντικειμενικές κοινωνικοοικονομικές συνθήκες και διαδικασίες, ανεξάρτητεςαπό τη συνειδητή ανθρώπινη θέληση, καθορίζουν τις σκέψεις και την ύπαρξή σας.»

Ο Σίγκμουντ Φρόυντ δήλωνε: «Οι ψυχικές ενστικτικές δυνάμεις, που σε τελευταία ανάλυση πηγάζουν από τις άγνωστες ακόμη βιολογικές πηγές ενέργειας και είναι ανεξάρτητες από τη συνειδητή ανθρώπινη θέληση, καθορίζουν τις σκέψεις και την ύπαρξή σας.»

Οι κοινωνικοοικονομικές συνθήκες, και συγκεκριμένα οι μαρξιστικές παραγωγικές δυνάμεις, ενεργούν έξω από τη βιοφυσική συσκευή του ανθρώπου, σε τέτοια πεδία όπως η τεχνολογική ανάπτυξη, οι συνθήκες εργασίας, οι οικογενειακές συνθήκες, οι ιδεολογίες, οι οργανώσεις. Από την άλλη, οι ψυχικές ενστικτικές δυνάμεις του Φρόυντ, ενεργούν μέσα στα βάθη της βιοφυσικής συσκευής και είναι έξω από τη σφαίρα της συνειδητής ανθρώπινης βούλησης, όπως και του Μαρξ οι κοινωνικοοικονομικές παραγωγικές δυνάμεις.

Οι δύο αυτές επιστημονικές ερμηνείες της ανθρώπινης ύπαρξης φαίνονται ν' αντιφάσκουν και ν' αποκλείονται αμοιβαία. Κατά συνέπεια οι κοινωνιολογικές και οι ψυχαναλυτικές σχολές σκέψης βρίσκονταν σε οξεία σύγκρουση. Οι μαρξιστές κοινωνιο-οικονομολόγοι, που είχαν εξασκήσει βαθιά επίδραση στη δημόσια ζωή της Γερμανίας και Αυστρίας, έβλεπαν την ψυχανάλυση - όπως κι οι ψυχαναλυτές έβλεπαν τον μαρξισμό - σαν ανεπιθύμητο και «επικίνδυνο» ανταγωνιστή στην ερμηνεία της κοινωνικής και ατομικής ύπαρξης.

Κι οι δύο σχολές, ωστόσο, είχαν κοινό τους στοιχείο την αναζήτηση και την περιγραφή μιας αντικειμενικής διαδικασίας, άγνωστης στον άνθρωπο, που ενεργούσε πίσω από τα επιφανειακά φαινόμενα της ιδεολογίας, των αξιολογικών κρίσεων, της ηθικής, των κοινωνικών απαιτήσεων κλπ. Σ' αυτό το σημείο κι οι δύο χρησιμοποιούσαν μια γνήσια φυσικο-επιστημονική μέθοδο, όμοια με της φυσικής, που αναζητά πίσω από το φαινόμενο της κίνησης τους νόμους της κίνησης, ή πίσω από το σπινθήρα της μπαταρίας τους λειτουργικούς νόμους της αόρατης ηλεκτρικής ενέργειας. Κι οι δύο απέκρουαν τους ψυχολογισμούς και τους ηθικισμούς. που μένουν μόνο στα επιφανειακά φαινόμενα, τόσο στην ψυχολογία όσο και στην οικονομική επιστήμη.

Ήταν τεράστιο επίτευγμα της ανθρώπινης νόησης το πέρασμα από τις κούφιες, αστήρικτες στα πράγματα, αν και καλοπροαίρετες, κοινωνικές κρίσεις και διεκδικήσεις, στην ουσία των πραγματικών διαδικασιών.



Μόνο από τέτοια γεγονότα, κι όχι από κούφιες διεκδικήσεις, ήταν δυνατό να ξεπηδήσει ένα πρακτικό πείραμα για τη βελτίωση της ατομικής και κοινωνικής ύπαρξης, προσαρμοσμένο στην πραγματικότητα και όχι ουτοπικό.

Οι οικονομολόγοι, οι φιλόσοφοι κι οι ψυχολόγοι της εποχής του Μαρξ ασπάζονταν τη μεταφυσική θεωρία ότι ο άνθρωπος καθόριζε τη μοίρα του με την «ελεύθερη θέλησή» του. Δεν μπορούσαν ν' απελευθερωθούν, γιατί αυτή η άποψη προσφέρει μια απατηλή άνεση μέσα στο χάος των φυσικών γεγονότων. Όπως ξέρουμε, οι αυταπάτες ήταν πάντοτε για την ανθρώπινη ευαισθησία ελκυστικότερες απ' ότι η χειροπιαστή πραγματικότητα. Η αυταπάτη του καθορισμού του ανθρώπου απ' την ελεύθερη θέλησή του ή από κάποια δύναμη υπερφυσική, όπως η μοίρα και η θεία πρόνοια, εξυπηρετεί δύο εξωλογικούς σκοπούς: Πρώτο, αυτές οι αυταπάτες ανυψώνουν τον άνθρωπο πάνω από την ανημπόρια του σε σχέση με τη φύση (όπου περιλαμβάνονται και οι δικές του ενορμήσεις). Και δεύτερο, συγκαλύπτουν τα αισθήματα αδυναμίας του και το άγχος του, κάνοντάς τον να νιώθει όμοιος με θεό. Αυτή η δεύτερη αυταπάτη βρήκε την ύψιστη έκφρασή της στη χιτλερική έκρηξη της συγκινησιακής πανούκλας. Όπως ξέρουμε σήμερα, αλλά δεν ξέραμε το 1928, αυτό ήταν δημιούργημα του παραλογισμού που βασίλευε μέσα στις μάζες, κι όχι ενός ατόμου που είχε ολοφάνερα αποτύχει σε κάθε προσπάθειά του να λειτουργήσει λογικά.

Η δεύτερη λειτουργία της θεωρίας της ελεύθερης θέλησης έχει ένα λογικό πυρήνα, αν και τελικά είναιαπατηλή. Αυτή είναι η λειτουργία του διαποτισμού του ανθρώπου, όταν νιώθει ανήμπορος, μικρός κι ανίσχυρος, με αρκετό θάρρος για να συνεχίσει την ύπαρξή του, ακόμη κι όταν του λείπει η γνώση των διεργασιών και των διαδικασιών. Ο άνθρωπος πρέπει να υπάρχει, με ή χωρίς γνώση - και γι' αυτό χρειάζεται τη συγκινησιακή δύναμη της αυταπάτης. Οι αυταπάτες δεν είναι μόνο παράλογες εντυπώσεις, αλλά και στάσεις που προσφέρουν δύναμη. Από δω πηγάζει κι η παροιμιώδης πίστη που μπορεί να μετακινήσει βουνά. Η επιτυχία του χιτλερικού μυστικισμού απέδειξε καθαρά ότι ο μυστικισμός που έχει τη βάση του στις ανθρώπινες συγκινήσεις, μπορεί να προκαλέσει κοινωνικό αποτέλεσμα μεγαλύτερο από την επιστημονική γνώση.

Γι' αυτό αναγνωρίζουμε την αυταπάτη σαν δικαιολογημένη και αναγκαία, αλλά μόνο στο μέτρο που ο άνθρωπος δεν έχει φτάσει στην αληθινή γνώση. Αν καταδικάζαμε απόλυτα και αυτόματα την αυταπάτη σαν τέτοια, εύκολα θα μπορούσαμε να πέσουμε σε μια μισαλλόδοξη και στείρα στάση απέναντι στα επιτεύγματα που βασίζονται στην αυταπάτη. Τα επιτεύγματα στη Σοβιετική Ένωση, π.χ., σε σχέση με την οικονομική ανοικοδόμηση και την καταπολέμηση των πιο κραυγαλέων κοινωνικών αδικιών, πήγασαν από την αυταπάτη της «οικοδόμησης του σοσιαλισμού». Η αυταπάτη της μηχανιστικής φυσικής επιστήμης, στην πάλη της ενάντια στη θρησκεία και το μυστικισμό, που προσπαθούσαν ν' ανακαλύψουν την «ουσία της ψυχής», οδήγησε σε μεγάλα επιτεύγματα στους τομείς της φυσιολογίας και της χημείας των κολλοειδών.

Όμως ο κίνδυνος κι η ζημιά από την αυταπάτη ξεπερνούν κατά πολύ τα πραγματικά οφέλη που προσφέρει. Τα επιτεύγματα που πηγάζουν από την αυταπάτη ποτέ δεν είναι ισάξια με τα επιτεύγματα που γεννιούνται από την αληθινή γνώση των διεργασιών και των διαδικασιών. Από πάντα, απατηλές κοσμοθεωρήσεις εμφανίζονταν αλλεπάλληλα σε αντιπαράθεση με τη λογική προσπάθεια του ανθρώπου να περιορίσει τη σφαίρα της άγνοιας και να διευρύνει τη σφαίρα της γνώσης. Οι αυταπάτες οδηγούν αναπόφευκτα σε αντιδραστικούς κι οπισθοδρομικούς κοινωνικούς θεσμούς. Αυτό αποδείχτηκε από τις εξελίξεις στη Σοβιετική Ένωση, καθώς κι από την ανασταλτική επίδραση, που είχε η μηχανιστική φυσική επιστήμη πάνω στις προσπάθειες για κατανόηση των λειτουργιών της ζωής. Γι' αυτό, αν κι έδειξα εδώ την ορθολογική λειτουργία της αυταπάτης, αυτό δε σημαίνει ότι η σκληρή πάλη για την επιστημονική επέκταση της σφαίρας της ανθρώπινης δύναμης δεν πρέπει να διεξάγεται αδιάκοπα. Αν δεν μπορώ να περπατήσω με τα πόδια μου, τότε θα χρησιμοποιήσω βέβαια δεκανίκια για να μετακινηθώ. Με την ίδια λογική όμως θα πετάξω πέρα τα δεκανίκια αμέσως μόλις ξαναποκτήσω τη φυσική λειτουργία των ποδιών μου.

Οι μεταφυσικοί και μυστικιστές κάθε είδους, λοιπόν, εξαιτίας της συναισθηματικής ικανοποίησης που παρείχαν στην αυτοεκτίμησή τους οι αυταπάτες, πολέμησαν με λύσσα το μαρξισμό και το φροϊδισμό. Οι κραυγές του είδους «Είμαι τόσο ελεύθερος κι ανώτερος, τόσο όμοιος με το Θεό. κύριος του εαυτού μου και της φύσης», δεν άλλαξαν ούτε κατά το ελάχιστο την εξάρτησή τους από τον ψυχικό παραλογισμό, απ' τη μια, και τις κοινωνικοοικονομικές διαδικασίες, από την άλλη. Αυτή η τραγική εξάρτηση εκδηλώθηκε ξεκάθαρα και αναμφίβολα με την παγκόσμια καταστροφή της περασμένης δεκαετίας. Ο Μαρξ κι ο Φρόυντ



ήταν απαραίτητοι πρόδρομοι της σοβαρής προόδου στο θέμα της κυριάρχησης και του ελέγχου αυτών των δύο τύπων ανθρώπινης εξάρτησης. Ακόμη μπορούν να παραλληλισθούν και κατά το ότι έχτισαν τα επιστημονικά τους οικοδομήματα πάνω σε ανεύρετες ακόμη βιολογικές ή βιοκοινωνικές αρχές.

Όλη η αντίληψη του Μαρξ για την κοινωνιο-οικονομική επιστήμη βασίστηκε στη ζωντανή φύση της ανθρώπινης εργατικής δύναμης, σε μια βασική βιολογική δραστηριότητα που βρίσκεται και στους πιο πρωτόγονους ζωντανούς οργανισμούς. Ο άνθρωπος, όσον άφορά την εργασιακή του λειτουργία, δε διαφέρει από τ' άλλα ζώα κατά το ότι εργάζεται - όλα τα ζωντανά πλάσματα το κάνουν αυτό, αλλιώς δε θα μπορούσαν να υπάρχουν. Διαφέρει από τ' άλλα ζώα γιατί προσπαθεί να βελτιώσει την εργασιακή του λειτουργία εφευρίσκοντας εργαλεία. Ήδη ξέρουμε, από τον Μαρξ, ότι η κακοδαιμονία του ανθρώπου έγκειται σ' αυτή την κοινωνική διαφοροποίηση από τ' άλλα ζώα, στο ότι έγινε σκλάβος των εργαλείων που ο ίδιος δημιούργησε. Οι περισσότεροι μαρξιστές, αν κρίνουμε από τα γραφτά τους, παρέβλεψαν το γεγονός ότι η ζωντανή εργατική δύναμη είναι αυτή που, μέσα από τη διαφορά ανάμεσα στις αξίες χρήσης κι ανταλλαγής της, καθόρισε τους κοινωνικούς μηχανισμούς του πατριαρχικού πολιτισμού. Στα φιλοσοφικά του κείμενα ο Μαρξ τόνισε επανειλημμένα ότι ο άνθρωπος με τη βιολογική του οργάνωση είναι η έσχατη «προϋπόθεση όλης της ιστορίας». Ο Μαρξ βέβαια δεν ήξερε τίποτε για τη συγκεκριμένη φύση αυτής της «βιολογικής οργάνωσης», μήτε και μπορούσε να ξέρει, εφόσον η ίδια η επιστήμη της βιολογίας δε γνώριζε τίποτε γι' αυτήν και για την ειδική βιολογική ενέργεια, την κοσμική οργόνη, που ανακαλύφθηκε μόλις ανάμεσα στα 1936 και 1939.

Οι δύο αντικειμενικές, βασικές, βιολογικές λειτουργίες της ζωντανής ύλης, η «εργασία» και η «σεξουαλικότητα» ή «διαδικασία της ηδονής», έγιναν στις αρχές του 20ού αιώνα αντικείμενα ξεχωριστών επιστημονικών συστημάτων, δηλ. της μαρξιστικής κοινωνιολογίας και της φροϋδικής ψυχολογίας. Η σεξουαλική διαδικασία είχε περιθωριακή θέση στο μαρξιστικό σύστημα, κάτω από τον παραπλανητικό τίτλο «οικογενειακή εξέλιξη». Η εργασιακή διαδικασία πάλι είχε μια το ίδιο περιθωριακή θέση στη φροϋδική ψυχολογία, κάτω από τον ίδιο παραπλανητικό τίτλο της «εξιδανίκευσης» και των «κινήτρων της πείνας» ή των «ενστίκτων του εγώ». Αντί ν' αντιφάσκουν οι αρχές των δύο συστημάτων, αντίθετα στην πραγματικότητα είχαν για κοινή τους βάση (τελείως άγνωστη στους θεμελιωτές τους) τη βιολογική βάση όλης της ζωντανής ύλης, τη βιολογική ενέργεια όλη των ζωντανών όντων, που η δραστηριότητά τους ξεχωρίζεται, σύμφωνα με τη δικιά μας ενεργητική-λειτουργική μέθοδο σκέψης, σε εργασία, από τη μια, και σε σεξουαλικότητα, από την άλλη.

Η επεξεργασία αυτού του λειτουργικού, ταυτόχρονα ταυτόσημου και αντιθετικού χαρακτήρα της βιολογικής ενέργειας, ήταν έργο της σεξουαλοικονομικής έρευνας. Φυσικά, δεν είχα ιδέα τότε γι' αυτό. Οι προσπάθειές μου, ανάμεσα στα 1928 και 1930, να συμφιλιώσω δύο επιστημονικά συστήματα, με οδήγησε, μέσα απ' τη λογική της έρευνας με βάση τα γεγονότα, στη μέθοδο που τελικά θριάμβευσε με την ανακάλυψη της οργόνης, της ειδικής βιοφυσικής ενέργειας, στα 1939. Αμφιβάλλω αν θα 'χα φτάσει ποτέ στην ανακάλυψη της οργόνης, αν δεν εφάρμοζα κοινωνιολογική κριτική στην ψυχολογία του Φρόυντ, για πολλά χρόνια σκληρής, καθημερινής δουλειάς, και αν δεν είχα ανακαλύψει το κενό στη μαρξιστική κοινωνιοοικονομία και δεν το κάλυπτα με την έννοια της «χαρακτηροδομής».

Οι νόμοι της βιολογικής ενέργειας, της οργόνης, κατευθύνουν τους βασικούς μηχανισμούς και της εργασίας και της σεξουαλικότητας, και μ' αυτό τον τρόπο τις συγκινησιακές δυνάμεις μέσα, έξω κι ανάμεσα στ' ανθρώπινα όντα. Αυτοί οι νόμοι βρίσκονται πίσω από κάθε λογική ή παραλογή προσπάθεια, τόσο πίσω από την παρόρμηση για επιστημονική έρευνα πάνω στο άγνωστο, όσο και πίσω από τη μυστικιστική πίστη στην



ύπαρξη ενός άγνωστου πανίσχυρου όντος.

Οι βασικοί βιολογικοί μηχανισμοί της ζωής δεν είναι ένα απλό μηχανικό άθροισμα σεξουαλικών κι εργασιακών λειτουργιών. Μάλλον αποτελούν έναν τρίτο παράγοντα, που είναι ταυτόχρονα ταυτόσημος κι αντιθετικός, καθώς και πιο θεμελιακός. Η σεξουαλοικονομία και η οργονική βιοφυσική δεν είναι λοιπόν το άθροισμα των μαρξιστικών και φροϋδικών εννοιών, άλλα νέοι επιστημονικοί κλάδοι, βασισμένοι σε γνώσεις κοινωνιολογίας και ψυχολογίας του βάθους, που οδήγησαν από την ασυμβατότητα αυτών των εννοιών στην ανακάλυψη μιας τρίτης έννοιας κοινής και στις δύο τους.

Αν κι αυτό σήμερα είναι σαφές, όμως στα 1928 κάθε άλλο παρά ήταν έτσι. Ας επιστρέψουμε όμως στις εμπειρίες, που αποτέλεσαν τους ακρογωνιαίους λίθους αυτής της εξέλιξης.

Μετά την 15η Ιούλη, που τόσο τραγικά κατέδειξε τους βασικούς μηχανισμούς της ταξικής κοινωνίας, άρχισα να μελετώ, μαζί με τον Μαρξ, και τον Ένγκελς. Είναι αυτονόητο ότι ένας ψυχαναλυτής θα 'βρισκε το βιβλίο του Η καταγωγή της οικογένειας εξαιρετικά ενδιαφέρον. Η αντίφαση ανάμεσα στη μαρξιστική και τη φροϋδική εξήγηση της οικογένειας ήταν οδυνηρά εμφανής. Αν και φαίνονταν να 'ναι σωστές σ' αποφασιστικά θέματα, όμως δεν μπορούσαν να ισχύουν και οι δύο. Ο Ένγκελς με οδήγησε στον Bachofen και τον Morgan. Σκέφτηκα πάρα πολύ πάνω στη Μητριαρχία και στην Πρωτόγονη Κοινωνία. Μια κι αυτά τα έργα έρχονταν σε οξεία αντίθεση με τις απόψεις του Φρόυντ, ένιωσα την υποχρέωση να ερευνήσω στα σημαντικότερα εθνολογικά κείμενα. Για τέσσερα χρόνια βρισκόμουν σ' ένα χάος. Μόνο τότε χύθηκε φως σ' ένα απ' τα κεντρικά αινίγματα της πρωτόγονης ανθρώπινης κοινωνίας. Αυτό το περιέγραψα στο πλαίσιο ενός άλλου βιβλίου μου, Der Einbruch der Sexual-moral (1η έκδ. 1932, 2η έκδ. 1936)21.

Τα πραγματικά μυστικά της κοινωνικής λειτουργίας της σεξουαλικής καταστολής αποκαλύφθηκαν μέσα από τις πρακτικές εμπειρίες, που μου πρόσφερε η σεξολογική μου δουλειά ανάμεσα σε βιεννέζους έφηβους. Τα χρόνια ανάμεσα στα 1927 και 1930, όταν μετακόμισα στο Βερολίνο, ήταν χρόνια μεγάλης αμφιβολίας. Σ' όλη αυτή την περίοδο μάζευα υλικό για το βιβλίο Der Einbruch der Sexualmoral. Στα 1929 δημοσιεύτηκε το δοκίμιο Sexua-lerregung und Sexualbefriedigung, και στα 1930 το Gesch-lechtsreife, Enthaltsamkeit, Ehemoral22. Σ' αυτά τα τρία χρόνια διατύπωσα επίσης και την κοινωνιολογική κριτική της ψυχανάλυσης. Μια ρωσική έκδοση της εργασίας μου «Dialektischer Materialismus und Psychoanalyse» δημοσιεύτηκε στα 1929 στο Δελτίο της Ακαδημίας Επιστημών στη Μόσχα. Στα γερμανικά δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Unter dem Banner des Marxismus, και στη συνέχεια ήρθε η αυστριακή έκδοση στο περιοδικό Imago, 1930.

Στα 1928 ίδρυσα, μαζί μ' αρκετούς βιεννέζους γιατρούς, τη Σοσιαλιστική Εταιρεία για Σεξουαλικές Συμβουλές και Σεξουαλική Έρευνα. Βασισμένη σε σεξουαλοικονομικές αρχές, δημιούργησε τα πρώτα κέντρα για σεξουαλικές συμβουλές σ' εργάτες και υπάλληλους της Βιέννης. Με το πέρασμα αυτών των χρόνων γνωρίστηκα στενά με την εσωτερική λειτουργία του επαναστατικού κινήματος εκείνης της εποχής. [Το «επαναστατικό» δε θεωρείται ταυτόσημο με το «κομμουνιστικό»]. Μήτε μια γραμμή απ' όσα έγραψα αργότερα δεν είναι κατανοητή δίχως αυτή την εμπειρία. Η βάση για τη διαφωνία και το χωρισμό μου με τον Φρόυντ βρίσκεται επίσης σ' αυτή την περίοδο, σε σύνδεση με τη διατύπωση των σημαντικότερων σεξουαλοικονομικών θέσεων, όπου περιλαμβάνεται και η «ανάλυση του χαρακτήρα» (με τη μορφή διαφόρων κλινικών άρθρων ) και η αποσαφήνιση του ζητήματος του μαζοχισμού, με την οποία μπόρεσα ν' αντικρούσω τη θεωρία για το ένστικτο του θανάτου. Μέχρι τότε ήμουν αντίθετος σ' αυτήν χωρίς μια αντι-θεωρία. Διάφορες επίσης αποφασιστικές κοινωνικές εμπειρίες συνέβησαν σ' αυτά τα χρόνια, που αργότερα αποτέλεσαν τη βάση για το βιβλίο μου Η μαζική ψυχολογία του φασισμού. Κι επειδή εξάσκησαν βαθύτατη επίδραση στην κοινωνιο-ψυχολογική μου δουλειά, θ' αρχίσω με την περιγραφή τους.

Αποφάσισα ν' αρχίσω κοινωνιολογική δουλεία μετά από μια συζήτηση με τον Φρόυντ. Του εξήγησα τα σχέδιά μου και του ζήτησα τη γνώμη του. Κέντρα για σεξουαλικές συμβουλές θ' ανοίγονταν και οι ψυχαναλυτικές απόψεις θα εφαρμόζονταν σε μαζική κλίμακα, με τη μορφή της κοινωνικής σεξουαλοικονομίας. Ο Φρόυντ συμφώνησε ολόκαρδα. Ήξερε κι αυτός όσα κι εγώ για το που θα οδηγούσε αυτό. Όταν του εξήγησα την αναγκαιότητα ν' αντιμετωπιστεί σοβαρά το πρόβλημα της οικογένειας, μου απάντησε: «Θέλεις να σκαλίσεις μια σφηκοφωλιά». («Hier greifen Sie in ein Wespennest»). Η στάση του απέναντι στο «Ρωσικό πείραμα» ήταν κριτική, αλλά γεμάτη συμπάθεια. Σωστές κοινωνιολογικές απόψεις είχαν ήδη αρχίσει να θέτουν σε αμφισβήτηση την ψυχαναλυτική ερμηνεία της πρωτόγονης ιστορίας. Ενώ ο



ψυχαναλυτής εθνολόγος Roheim εξηγούσε τα πάντα δίχως κριτικό μάτι και δίχως επιφυλάξεις, οι προειδοποιήσεις του Malinowski άρχισαν ν' ακούγονται στο Λονδίνο. Στα 1926 ο Malinowski δημοσίευσε την εργασία του για το οιδιπόδειο σύμπλεγμα στις μητριαρχικές κοινωνίες. Αυτός κι ο Jones μπλέχτηκαν σε μια διαμάχη πάνω στο ζήτημα αν η οικογένεια ήταν θεσμός βιολογικός ή κοινωνικο-ιστορικός. Ο Jones υποστήριζε ότι το βιολογικό οιδιπόδειο σύμπλεγμα ήταν «fons et origo», πηγή και απαρχή των πάντων - της κοινωνίας, του νόμου, της κουλτούρας κλπ. Ο Malinowski υποστήριζε ότι το οιδιπόδειο σύμπλεγμα έπαιρνε τελείως διαφορετική μορφή στις μητριαρχικές κοινωνίες εξαιτίας των παραλλαγών της κοινωνικής δομής. Ο Φρόυντ παρέμεινε ουδέτερος σ' αυτό το θέμα. Καθένας ένιωθε ότι αυτά τα ζητήματα δεν ήταν απλό ακαδημαϊκό κουβεντολόι. Σχετίζονταν με τη μεγάλη ρωσική επανάσταση μ' έναν τρόπο σαφή, αν και όχι ακόμη τόσο χειροπιαστό. Ο Φρόυντ σε μια συζήτηση ανάφερε πώς μπορούσε να σκεφτεί κανείς ότι «το φως θα ερχόταν απ' την ανατολή» - θέση ακαδημαϊκού καθηγητή! Ο Φρόυντ με ρώτησε αν θα μπορούσα να τα βγάλω πέρα με τον όγκο της δουλειάς στο τεχνικό σεμινάριο, στην Πολυκλινική, στο ιδιωτικό μου ιατρείο και στα κέντρα για σεξουαλικές συμβουλές, όλα μαζί ταυτόχρονα. Συμφωνήσαμε ότι θα μπορούσαμε μόνο να περιμένουμε και να δούμε αν κάτι τέτοιο ήταν δυνατό. Ματαίωσε μια προσπάθεια, που έκαναν κορυφαία στελέχη της ψυχαναλυτικής εταιρείας [ιδιαίτερα ο Paul Federn], για να εκμεταλλευτούν την ευκαιρία και να μ' εκτοπίσουν από τη θέση μου σαν διευθυντή του σεμιναρίου. Έγινε σαφές ότι δε θα μου το 'παίρνε κανείς απ' τα χέρια αν επιθυμούσα να συνεχίσω να το διευθύνω (γράμμα με ημερομηνία 22 Νοέμβρη 1928). Για πολύ καιρό δεν μπορούσα να δω τι κρυβόταν πίσω από το ενδιαφέρον αυτό για τον υπερβολικό φόρτο εργασίας μου. Η σύγκρουση με την ψυχανάλυση, σε σχέση με την κοινωνική της λειτουργία, ήταν τεράστια πολύ πριν οποιοσδήποτε, που έπαιρνε μέρος σ' αυτήν, ν αντιληφθεί οτιδήποτε.

Αν τη δούμε με το σημερινό φως, η πτώση της αυστριακής σοσιαλδημοκρατίας δε σήμαινε μόνο την πτώση ενός πολιτικού κόμματος. Η παρακμή της ήταν μάλλον σύμπτωμα μιας κοινωνικής διεργασίας, που είχε ήδη εκδηλωθεί με την άνοδο του Εθνικοσοσιαλιστικού Κόμματος του Χίτλερ και που, στην επομένη δεκαετία, θα οδηγούσε στη βαθιά συνειδητοποίηση ότι η πολιτική είναι απ' άκρη σ' άκρη ανερμάτιστη, αντιεπιστημονική, παράλογη και έκφραση της βιοπαθητικής ανθρώπινης δομής και σκέψης. Δεν υπάρχει καμιά καλή πολιτική από τη μια και κακιά από την άλλη. Στην ουσία, η πολιτική πάντοτε είναι απόδειξη ότι ορισμένες κοινωνικές καταστάσεις, εξαιτίας της έλλειψης συγκεκριμένης γνώσης, δεν είναι δυνατό ν' αντιμετωπιστούν επιστημονικά. Αν συγκεντρώσει κανείς την προσοχή του στη διάκριση ανάμεσα σε καλή και κακή πολιτική, τότε είναι ανίκανος να δει το ζήτημα της ίδιας της πολιτικής και το τί κρύβεται πίσω της. Τρεις δεκαετίες (1914-45) αιματοχυσίες χρειάστηκαν για ν' ανακαλυφθεί η σιωπηλή, ορθολογική εργασιακή διαδικασία και η φυσική εργασιακή δημοκρατία πίσω από τον κυκεώνα της πολιτικής.

Απ' τα 1927 μέχρι το 1934 ήμουν κι εγώ ο ίδιος στο κέντρο του κυκεώνα. Μια και οι επιστήμες δεν είχαν κοινωνικό προσανατολισμό και το κοινωνικό χάος διαπερνούσε ωστόσο κάθε γωνιά της καθημερινής ζωής, όλες οι ελπίδες είχαν στραφεί στην «καλή πολιτική» κι όχι στη φυσική επιστήμη. Όσα θα πούμε παρακάτω αρκούν για να δείξουν ότι κι εγώ - όπως κι εκατομμύρια άλλοι - κρεμούσα όλες μου τις ελπίδες στις πολιτικές δραστηριότητες, αντί να τις εναποθέτω στην εργασία μου πάνω στ' ανθρώπινα όντα.

Δεν είναι σωστό να κατηγορήσουμε τους αυστριακούς σοσιαλδημοκράτες ότι ακολουθούσαν «κακή πολιτική». Ήταν παγιδευμένοι στον παραλογισμό της πολιτικς, όπως ακριβώς ήταν κι οι άγγλοι συντηρητικοί, όταν ο Τσάμπερλαιν υπέγραφε σύμφωνο με τους γερμανούς φασίστες για να «σώσει την ειρήνη». Οι πολιτικοί αντιδραστικοί πάντοτε αναγνώριζαν ανοιχτά τη γενική φύση της πολιτικής, με ρεαλισμό και δίχως διφορούμενα - την ψευτιά, την άπατη, τον παραλογισμό και την ωμή βία. Η τακτική των υποχωρήσεων ή του κατευνασμού, αν ακριβολογήσουμε, δεν είναι μήτε «κακή» μήτε «καλή» πολιτική, αλλά παραδοχή της πραγματικής ανασφάλειας μπροστά σε μια ισχυρή πολιτική αντίδραση, που έβρισκε σταθερή υποστήριξη στην παράλογη χαρακτηροδομή των μαζών.

Η αλήθεια δεν μπορεί να επικρατήσει μέσα από την πολιτική. Η πολιτική και η αλήθεια αποκλείονται αμοιβαία. Αν οι υπέρμαχοι της αλήθειας προσπαθούν ν' αναμετρηθούν με την πολιτική, τότε είναι σίγουρα καταδικασμένοι να χαθούν. Αυτή ήταν η μοίρα των αυστριακών σοσιαλδημοκρατών ανάμεσα στα 1927 και 1934, όπως και των άγγλων επί Τσάμπερλαιν. Η γνήσια δημοκρατική πολιτική είναι και δεν μπορεί ουσιαστικά παρά να είναι πάντοτε ριζοσπαστική, ανελέητη καταγγελία κι εγκατάλειψη κάθε είδους πολιτικής.



Εδώ συναντάμε πελώριες δυσκολίες. Η καθημερινή ανθρώπινη ύπαρξη απαιτεί μυριάδες πρακτικές λύσεις. Όμως στη φύση της φυσικής επιστήμης είναι και το ότι μπορεί να κάνει μόνο αργές προόδους στην επεξεργασία πρακτικών απαντήσεων για τα προβλήματα της ύπαρξης. Η πολιτική και ο μυστικισμός γεμίζουν τα κενά με αυταπάτες και υποσχέσεις για ικανοποίηση. Αυτό σημαίνει ότι η φυσικοεπιστημονική ρύθμιση της κοινωνικής ζωής δεν μπορεί να ξεφορτωθεί σε μια νύχτα την πολιτική, παραπλανητική ηγεσία των μαζών. Προσωπικά δεν έχω καμιά λύση για το δίλημμα ανάμεσα στη ρεαλιστική και την παραπλανητική ηγεσία. Όμως η ευθύνη μου είναι ν' αποκαλύπτω αυτές τις δυσκολίες κι όχι να τις συγκαλύπτω. Αυτό βέβαια γεννά τη λαθεμένη πεποίθηση ότι μπορεί κανείς να γεμίσει γρήγορα τα κενά της κατανόησης. Όμως εγώ πιστεύω ότι είναι δυνατό ν' αντικατασταθεί η πολιτική από μια διαφορετική μορφή καθοδήγησης των μαζών. Ο δρόμος που οδήγησε σ' αυτά τ' αποφασιστικά συμπεράσματα ήταν γεμάτος στριφογυρίσματα και παγίδες.



4) Να τι είναι η πολιτική!

Μετά τη συντριπτική ηθική ήττα της 15ης Ιούλη, η αυστριακή σοσιαλδημοκρατία αργά μα σταθερά έχανε έδαφος. Ο σοσιαλδημοκράτης πρώην υπουργός Εξωτερικων, Renner, είπε τα ακόλουθα προφητικά λόγια: «Η αυστριακή εργατική τάξη είναι τόσο ισχυρή, που δεν μπορεί να νικηθεί. Μπορεί να πέσει μόνο από τα δικά της σφάλματα». Ο δήμαρχος της Βιέννης, Seitz, είπε στον τελικό του λόγο, στη σύνοδο του κόμματος μετά την 15η Ιούλη: «Είμαστε τόσο πεισμένοι ότι οι δημοκρατικές εξελίξεις θα οδηγήσουν στους σκοπούς μας, που δεν έχουμε ανάγκη να τις ενισχύσουμε με βία». Θ' αναφέρω σύντομα το χρονικό των γεγονότων που επακολούθησαν.

Την 1η Νοέμβρη 1927, η σύνοδος του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος υιοθετούσε ομόφωνα μια «απόφαση». Οι πολιτικοί αντιδραστικοί είχαν ένοπλες φασιστικές ομάδες, αλλά το Σοσιαλιστικό Κόμμα είχε σώσει την Αυστρία από τον εμφύλιο πόλεμο. Από το 1923 κι εδώ επανειλημμένα είχε τονίσει ότι ήταν «οποιαδήποτε στιγμή έτοιμο για σοβαρές διαπραγματεύσεις με σκοπό τον αφοπλισμό». Ειπώθηκε ότι το Πρόγραμμα του Linz είχε αναγνωρίσει την ταξική συνεργασία με τη μορφή κυβέρνησης συνασπισμού, αλλά κανείς συνασπισμός δεν μπορούσε να γίνει όσο η καθολική και η εθνικιστική αστική τάξη επιθυμούσε τη διάλυση του Σοσιαλιστικού Κόμματος. Οι σοσιαλδημοκράτες όμως ήθελαν να προλάβουν έναν εμφύλιο πόλεμο κι ήταν έτοιμοι να συνεργαστούν με τον καθένα που ήθελε να βοηθήσει. Θα χρησιμοποιούσαν τη δύναμη, είπαν, μόνο σε μια περίπτωση - συγκεκριμένα, αν οι πολιτικοί αντιδραστικοί προσπαθούσαν ν' ανατρέψουν τη δημοκρατία ή να υφαρπάξουν τα δικαιώματα της εργατικής τάξης, για τα οποία είχε εγγυηθεί η δημοκρατία. Ήταν αναγκαία η αυστηρότερη πειθαρχία: «Καμιά διαδήλωση χωρίς τη συμμετοχή όλων των ενδιαφερομένων. Καμιά απεργία σε ζωτικές βιομηχανίες χωρίς τη συγκατάθεση όλου του συνδικάτου!» Η δημοκρατία θα 'πρεπε να μετασχηματισθεί σε μια «αληθινή δημοκρατία των εργαζομένων στην πόλη και την ύπαιθρο».

Να λοιπόν τι συνέβη στη διαδικασία του κατευνασμού:

Τον Αύγουστο του 1927, η ελεγχόμενη από τους χριστιανοσοσιαλιστές Εθνοσυνέλευση ψήφισε μια σειρά αντιδραστικούς νόμους για την εκπαίδευση χωρίς προηγούμενη συζήτηση.

Το ίδιο μήνα, ο ηγέτης της Σοσιαλδημοκρατικής Schutzbund και των εργατικών αθλητικών σωματίων ακύρωσε τη συγκέντρωση της 7 Αυγούστου στο Graz, που προετοιμαζόταν μήνες ολόκληρους.

Στις αρχές του Αυγούστου, ο Seitz, διέταξε τη διάλυση της σοσιαλδημοκρατικής Δημοτικής Φρουράς, που οργανώθηκε μετά τη σφαγή της 15ης Ιούλη.

Στα τέλη του Αυγούστου, η εκλογή των ηγετικών αντιπροσώπων της αστυνομίας της Βιέννης κατέληξε σε πέντε χριστιανοσοσιαλιστές και έναν ανεξάρτητο συνδικαλιστή, ενώ πριν ήταν πέντε ανεξάρτητοι συνδικαλιστές και ένας χριστιανοσοσιαλιστής.

Τον Σεπτέμβρη του 1927, η Εθνοσυνέλευση αποφάσισε να μειώσει τα επιδόματα ανεργίας των ηλικιωμένων εργατών. Μια πρόταση αμνήστευσης των κατηγορουμένων της 15ης Ιούλη απορρίφθηκε από τη χριστιανοσοσιαλιστική κυβέρνηση.

Τον Οκτώβρη του 1927, ο Otto Bauer επιβεβαίωνε δημοσία την αποδυνάμωση της σοσιαλδημοκρατίας σε μια συνέλευση του συνδικάτου μεταλλουργών. Συμβούλεψε «ειρηνική δημοκρατική εξέλιξη». Ο ηγέτης του συνδικάτου, Domes, ζήτησε τεχνολογική ορθολογικοποίηση. Ο Pitzl, αντιπρόσωπος της Διεθνούς Ένωσης Συνδικάτων, αποκλείστηκε.

Τον ίδιο μήνα, ο Δρ. Renner ζήτησε κυβέρνηση συνασπισμού με τους χριστιανοσοσιαλιστές, που όμως αρνήθηκαν κάτι τέτοιο με το στόμα του Δρος Schmitz.

Στις 16 Οκτώβρη 1927, η εκλογή των εκπροσώπων των στρατιωτών έδωσε 9.000 ψήφους και 118 έδρες στους σοσιαλιστές, ενώ οι χριστιανοσοσιαλιστές και οι γερμανοί εθνικιστές πήραν 6.000 ψήφους και 220 (!) έδρες. Το Σοσιαλιστικό Κόμμα έχασε 2.000 ψήφους και οι συντηρητικοί κέρδισαν 3.000 με διάφορες



κομπίνες. Τώρα η επιτροπή του επιτελείου αποτελούνταν από δύο σοσιαλιστές αντιπροσώπους - ενώ πριν ήταν εννιά - κι από εφτά συντηρητικούς προηγούμενα κανένας.

Στις 21 Νοέμβρη 1927 η βουλή προχώρησε στην άρση της ασυλίας του βουλευτή Wallisch, ενός θαρραλέου και τίμιου ανθρώπου. Εκτελέστηκε στα 1934 από τη χριστιανοσοσιαλιστική κυβέρνηση Dollfuss.

Στις 11 Δεκέμβρη, οι σοσιαλδημοκράτες υπέστησαν βαριά ήττα στις εκλογές της ομοσπονδιακής αστυνομίας.

Στις 18 Γενάρη 1928, οι επίσημες εκλογές για τη νομοθετική συνέλευση του Τυρόλου έγιναν με αποκλεισμό των σοσιαλδημοκρατών.

Στις 20 Φλεβάρη, οι γαιοκτήμονες σημείωσαν μια κοινοβουλευτική νίκη, παρουσιάζοντας ένα ψήφισμα για τη μείωση του ελέγχου της γαιοπροσόδου, τον οποίο ευνοούσε πολύ ο πληθυσμός. Αργότερα πέτυχαν να ψηφιστεί και οι σοσιαλδημοκράτες το αποκάλεσαν «νίκη του Σοσιαλιστικού Κόμματος» - με την έννοια ότι το αποτέλεσμα δεν ήταν ακόμη χειρότερο!

Στις 3 Μάρτη, οι σοσιαλδημοκράτες νικήθηκαν ολοκληρωτικά σε μια εκλογή αντιπροσώπων της αστυνομίας.

Στις 16 Μάρτη, οι εκλογές για τους αντιπροσώπους εργοστασίων των χαλυβουργιών στο Donawitz είχαν σαν αποτέλεσμα να κερδίσουν ψήφους οι σοσιαλιστές (από 1.991 σε 2.404), να χάσουν οι κομμουνιστές (από 706 σε 227) και να κερδίσουν οι κυβερνητικοί (από 131 σε 951)! Το Donawitz μετατράπηκε αργότερα σε προπύργιο της μισοφασιστικής οργάνωσης Heimwehr.

Στις 18 Μάρτη, αντιπρόσωποι της συνδικαλιστικής ηγεσίας, μαζί με αντιπρόσωπους του εμπορικού και του αγροτικού επιμελητηρίου, ίδρυσαν μια «Επιτροπή Οικονομίας» με σκοπό την αμοιβαία ορθολογικοποίηση της βιομηχανικής ηγεσίας. Ένα χρόνο αργότερα, αυτή η ορθολογικοποίηση επιδείνωσε την οικονομική κρίση, που τόσο φρικτά αποτελέσματα είχε για την Αυστρία.

Ανάμεσα στις 5 και στις 10 Απρίλη, έγιναν μαζικές απολύσεις στα μεταλλεία της εταιρείας Alpine Montange-sellschaft στο Seegraben, που είχαν σκοπό την εκκαθάριση των σοσιαλιστών. Αν και οι υπάλληλοι ζήτησαν απεργία, το συμβούλιο των αντιπροσώπων τους απέρριψε το αίτημά τους, μετά από πιέσεις στελεχών του κόμματος. (Στις 14 Φλεβάρη 1934, σε καμιά μεγάλη βιομηχανική εταιρεία δεν έγινε απεργία, ενώ η σοσιαλδημοκρατική Schutzbund αιμορραγούσε θανάσιμα.)

Στις 11 Μάη, ο χριστιανός υπουργός Ενόπλων Δυνάμεων, Vougoin, ανακοίνωσε ότι όποιος στρατιώτης είχε συμμετάσχει στις εκδηλώσεις της Πρωτομαγιάς θα απολυόταν.

Στις 12 Μάη έγινε αυθόρμητη απεργία διαμαρτυρίας στα ορυχεία Huttenberg ενάντια στην πολιτική τρομοκρατία στην Alpine Montangesellschaft. Οι ηγέτες του συνδικάτου ήταν αντίθετοι στην απεργία.

Ανάμεσα στις 16 και 22 Μάη, πλήθος τοπικές απεργίες ξέσπασαν σε διάφορα ορυχεία και χαλυβουργεία. Το κίνημα ήταν τόσο ισχυρό, που οι ηγέτες των συνδικάτων ένιωσαν την υποχρέωση να το «υποκινήσουν». [Μιλούν οι κόκκινοι φασίστες.] Έγιναν ήπιες απειλές, διαπραγματεύσεις, αρκετές μέρες μετά, και κηρύχθηκε η λήξη της απεργίας, αλλά οι εργάτες απεργήσανε πάλι.

Στις 3 Ιούνη άρχισε απεργία εργατριών γιούτας σ' ένα μεγάλο εργοστάσιο κοντά στη Βιέννη. Δούλευαν δέκα ώρες την ημέρα για έναν άθλιο μισθό 60 σελίνια το μήνα. Χρειάζονταν τρεις ώρες τη μέρα για το πήγαινε-έλα στη δουλειά τους. Τα παιδιά πέθαιναν πραγματικά απ' την πείνα. Μαζί μ' αρκετούς φίλους μου φρόντισα για μερικά παιδιά. Η απεργία τελικά ξεφούσκωσε, γιατί δεν υπήρχε μήτε δύναμη μήτε θάρρος πίσω της.

Ο ιδρυτής της Heimwehr, Steidle, ανακοίνωσε ότι η πρώτη μεγάλη διαδήλωση της Heimwehr θα γινόταν στις 7 Οκτώβρη στο Wiener-Neustadt, μια πόλη μ' έναν πληθυσμό ουσιαστικά από βιομηχανικούς εργάτες και με σοσιαλδημοκρατική πλειοψηφία. Μετά τα γεγονότα της 15 Ιούλη 1927, άρχισε, σιωπηρά και με την



προστασία της χριστιανοσοσιαλιστικής διοίκησης, να οργανώνει την Heimwehr στο Τυρόλο. Τις μέρες εκείνες, αν κάποιο μέλος της Heimwehr τολμούσε να φανεί σ' εργατική γειτονιά θα ξυλοκοπούνταν για τα καλά. Το Σοσιαλιστικό Κόμμα είπε ότι δεν έπρεπε να τους εμποδίζουν, ότι δεν ήταν επικίνδυνοι αλλά μόνο φιγουρατζήδες, κι ότι ο καλύτερος τρόπος για να αποτραπεί η κατάληψη της εξουσίας απ' αυτούς ήταν να τους αγνοεί κανείς. (Στις 14 Φλεβάρη 1934, στις ίδιες εργατικές γειτονιές, η Heimwehr γκρέμιζε τα σπίτια των εργατών με κανόνια.)

Ένας χρόνος ήττες είχε τόσο πικράνει τα μέλη του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος, που οι ηγέτες του δεν μπορούσαν πια ν' ανεχθούν τις προβοκάτσιες των πολιτικών αντιδραστικών. Κάτι τέτοιο θα έκρινε την τύχη τους μέσα στις ίδιες τις γραμμές τους. Γι' αυτό κάλεσαν σε αντιδιαδήλωση ενάντια στον Steidle, την ίδια μέρα και στην ίδια πόλη, την Wiener-Neustadt. Προσπάθησαν στην αρχή ν' αποφύγουν τη σύγκρουση, αλλά αδυνάτιζαν συνέχεια τη θέση τους, σε σημείο που αναγκάστηκαν να προχωρήσουν σε μετωπική σύγκρουση, ήδη όμως αποκαμωμένοι - μέχρι τις 14 Φλεβάρη 1934, οπότε και νικήθηκαν.

Η χριστιανοσοσιαλιστική κυβέρνηση ήταν τόσο σίγουρη για τη νίκη της, αλλά και τόσο φοβισμένη από τον ανταγωνισμό της Heimwehr, που διέταξε το στρατό, την τοπική αστυνομία και την ομοσπονδιακή αστυνομία να βρίσκονται στο Wiener-Neustadt την ίδια μέρα, σαν προληπτικό μέτρο ασφαλείας.

Και οι κομμουνιστές επίσης δεν ήθελαν ν' ανεχθούν την κατάσταση. (Στις 21 Δεκέμβρη 1927, οι κομμουνιστές είχαν οργανώσει τη δικιά τους Rotfrontkampferbund23, με βάση το γερμανικό πρότυπο. Ο Thalmann, ο κατοπινός ηγέτης του Γερμανικού Κομμουνιστικού Κόμματος, είχε έλθει γι' αυτό στην Αυστρία24.) «Κινητοποίησαν» τη δικιά τους Arbeiterwehr για τις 7 Οκτώβρη, με δηλωμένο στόχο να δημιουργήσουν φασαρίες στις διαδηλώσεις και των τριών ανταγωνιστικών ομάδων στο Wiener-Neustadt. Έτσι μια οργάνωση 250 περίπου άοπλων ανθρώπων ξεκίνησε, μ' όλη τη θέρμη του επαναστατικού θάρρους (κι αυτό το λέω χωρίς σαρκασμό) να κάνει «φασαρίες» σε οργανωμένες στρατιές με 40.000 περίπου μέλη - ή, ακριβέστερα, να τις εμποδίσει να διαδηλώσουν. Κι αυτό με έκδηλη σοβαρότητα, βαθιά πίστη κι απόλυτη αποφασιστικότητα για τη νίκη. Μπορώ να το διαβεβαιώσω αυτό γιατί ήμουν ένας απ' αυτούς τους 250 ανθρώπους. Εκείνη τη μέρα συνειδητοποίησα τη δύναμη της ιδεολογίας ανεξάρτητα από την οικονομική της βάση κι έμαθα να την εκτιμώ σωστά. Εκείνη τη μέρα άρχισα να καταλαβαίνω την απρόσφορη χρήση αυτής της δύναμης: πως το ψυχολογικά ακατάλληλο και γι' αυτό παιδαριώδες μαζικό εργατικό κίνημα χρησιμοποιούσε στραβά τη σωστή θέρμη κι επιθυμία των εργατών για ελευθερία. Εκείνη τη μέρα είδα καθαρά ότι το κοινωνικά καταπιεζόμενο άτομο είναι ψυχολογικά τελείως διαφορετικό από το πως το περιγράφει η άκαμπτη κοινωνιολογία του ταξικού ανταγωνισμού ή από το πώς θα της άρεσε να 'ναι. Είδα ότι η κοινωνικοοικονομική διάρθρωση μιας ορισμένης κοινωνίας με κανένα τρόπο δεν ταυτίζεται με τη μαζική ψυχολογική δομή των διαφόρων κοινωνικών της στρωμάτων - ότι οι άνθρωποι, που ανήκουν στην ίδια κοινωνικοοικονομική κατάσταση, βρίσκονται μοιρασμένοι σ' αντίθετα στρατόπεδα, συσπειρωμένοι από παράλογες ιδεολογίες που δεν έχουν καμιά σχέση με τις πρακτικές απόψεις της ζωής τους. Τ' αποφασιστικά θέματα, που συνενώνουν όλα αυτά τα ανταγωνιστικά στρατόπεδα των κοινωνικοοικονομικά ίσων σε μια ευρεία κοινότητα, μήτε καν δεν εκφράζονται στην πολιτική - κι ούτε κουβέντα φυσικά να γίνεται για σωστή αντιμετώπισή τους. Είδα, με λίγα λόγια, ότι η πραγματική ζωή των εργαζομένων μαζών βιώνεται σ' ένα επίπεδο τελείως διαφορετικό απ' αυτό, στο οποίο λυσσομανά η οχλοβοή των πολιτικών και της κομματικής πολιτικής. Η σημερινή θέση της πολιτικής ψυχολογίας γεννήθηκε εκείνες τις μέρες: Κάτω κάθε πολιτική! Ας περάσουμε στις πρακτικές απαιτήσεις της ζωής! Όμως χρειάστηκαν δέκα χρόνια για να ωριμάσει συνειδητά αυτή η θέση και να φτάσει στην έννοια της εργασιακής δημοκρατίας.

Η διέγερση για τις διαδηλώσεις των ένοπλων οργανώσεων στο Wiener-Neustadt περιοριζόταν στους πολιτικούς κύκλους, που αποτελούσαν μια πολύ μικρή μερίδα του εργαζόμενου πληθυσμού. Το Κομμουνιστικό Κόμμα της Αυστρίας έβγαλε «διαταγή» ότι η Arbeiterwehr έπρεπε να προωθηθεί στο Wiener-Neustadt κατά μικρές ομάδες και «χωρίς να τραβήξει την προσοχή». Οι τρεις γιατροί της Arbeiterwehr έπρεπε να συναντήσουν την Kampftruppe25 με σακίδια γεμάτα εφόδια πρώτων βοηθειών. Έφτιαξα το σακίδιο μου, αποχαιρέτησα τη γυναίκα και τα παιδιά μου (ήταν αμφίβολο αν θα γυρνούσα ποτέ) κι έφυγα για να συναντήσω μια πολύ θαρραλέα γιατρίνα που γνώριζα.

Ήταν Σάββατο κι ήμουν σίγουρος ότι το σακίδιο κι η τουριστική εμφάνιση δε θα τραβούσαν την προσοχή. Όλα θα ήταν απόλυτα «παράνομα». Μας είχε κυριεύσει τέτοια οργή για τη «φασιστική πρόκληση» και για



την «επικείμενη προδοσία των σοσιαλδημοκρατών ηγετών της Schutzbund», που δε μας ήταν δύσκολο να καταπνίγουμε το ερώτημα για το τι πηγαίναμε πραγματικά να κάνουμε. Όλοι μας ξέραμε ότι «είναι καθήκον του κομμουνιστή να δίνει το καλό παράδειγμα στην ταξική πάλη» και να «είναι έτοιμος να καθοδηγήσει το προλεταριάτο σε περίπτωση εμφύλιου πολέμου». Και πραγματικά υπήρχαν εκείνη την Κυριακή στο Wiener-Neustadt περίπου 15.000 ένοπλα μέλη της Schutzbund. Διόλου δε σκεφτόμαστε πώς θα μπορούσαμε πραγματικά να τους «υποκινήσουμε». Θα 'πρεπε να υπάρχει κάποιος τρόπος, αρκεί να δείχναμε αρκετό κουράγιο. Πρέπει να τονίσω ότι δεν είμαστε τίποτε τρελοί, αλλά αξιοσέβαστοι γιατροί με επικερδέστατα ιατρεία και με πολυάριθμες ισχυρές διασυνδέσεις - δεν είμαστε ειδικευμένοι εργάτες. Ένας γιατρός που θεράπευα τότε επρόκειτο να καταλάβει το Wiener-Neustadt με κάποια άλλη μονάδα,

Άφησα τη συναδέλφισσά μου στη σάλα του Νότιου Σταθμού. Κι οι δύο μας φαινόμαστε «ακίνδυνοι» και τα σακίδιά μας «δεν τραβούσαν την προσοχή». Η μεγάλη αίθουσα έμοιαζε με στρατόπεδο. Εκατοντάδες μέλη της Schutzbund έστεκαν και περίμεναν να τους ερευνήσει η αστυνομία για όπλα. Πολυάριθμοι τύποι με πολιτικά, με τη γνωστή τους φάτσα, ανακατεύονταν με το πλήθος «ανύποπτα» και παρακολουθούσαν τα «στοιχεία που απειλούσαν την εθνική ασφάλεια». Τους αναγνωρίζαμε αμέσως και μας αναγνώριζαν κι αυτοί. Είμαστε όλοι τόσο «ανύποπτοι», που δεν ήταν δυνατό να μην προσέξουμε οι μεν τους δε. Καμιά πενηνταριά περίπου εξίσου «ανύποπτα» μέλη της Arbeiterwehr βρίσκονταν επίσης τριγύρω, αλλά αποφεύγαμε μ' επιμέλεια να κοιτάξουμε ο ένας τον άλλο. Έτσι ο κάθε ντέτεκτιβ ήξερε ότι είμαστε μαζί. Η αστυνομία κι η χωροφυλακή στοιβάζονταν κατά εκατοντάδες στα τρένα. Έφευγαν πρώτοι αυτοί κι ακολουθούσε η Schutzbund. Εμείς, οι επαναστάτες καθοδηγητές του προλεταριάτου, που είχαμε προορισμό να προκαλέσουμε τον ενθουσιασμό των 15.000 μελών της Schutzbund την άλλη μέρα κιόλας, αγοράσαμε «ανύποπτα» εισιτήρια τρίτης θέσης για το τοπικό τρένο προς το Rottendorf, ένα μικρό χωριό κοντά στο Wiener-Neustadt. Από κει ελπίζαμε να φτάσουμε στο Wiener-Neustadt χωρίς να τραβήξουμε την προσοχή. Είμαστε βέβαια αρκετά έξυπνοι ώστε να μην τραβήξουμε κατευθείαν για την πόλη, όταν μάθαμε ότι οι πολίτες δε θα μπορούσαν να περάσουν και να μπουν. Νιώθαμε καθησυχασμένοι καθώς καθόμαστε στο βαγόνι μ' αρκετές δεκάδες συντρόφους γύρω μας. Λέγαμε κοινοτοπίες - κανείς δεν έθιγε οποιοδήποτε ύποπτο θέμα. Ασφαλίτες ήταν ανάμεσα μας και τους αναγνωρίζαμε. Μερικούς τους κοιτάγαμε τόσο επίμονα, που στο τέλος έφευγαν με το πρόσχημα ότι ήθελαν ν' αναφέρουν κάτι στη χωροφυλακή. Οι φίλοι μας είπαν ότι κάποιος πολύ ανύποπτος θα μας περίμενε στο Rottendorf, κι όταν φτάσαμε υπήρχε πραγματικά κάποιος που περίμενε στην αποβάθρα, ένας εργάτης που μύριζε από ένα μίλι μακριά ότι ήταν επαγγελματικό στέλεχος. Περιττό να πούμε ότι αναγνωριστήκαμε αμέσως. Μας ψιθύρισε ήσυχα ότι έπρεπε να τον ακολουθήσουμε σε κάποιο πανδοχείο. Ο σοσιαλδημοκράτης δήμαρχος της πόλης ήταν τόσο εξοργισμένος, όσο κι οι κομμουνιστές, κι είχε προσφέρει το πανδοχείο του για βάση αυτής της νύχτας. Όταν φτάσαμε εκεί, εκατοντάδες μέλη της Schutzbund κάθονταν ολόγυρα. Ήπιαμε λίγη μπύρα και μετά ο ξενοδόχος μας οδήγησε σε μια μεγάλη αίθουσα χορού, όπου θα περνούσαμε τη νύχτα. Όσο περνούσε η ώρα. μικρές ομάδες μελών της Arbeiterwehr έφταναν απ' όλες τις κατευθύνσεις. Μερικοί δεν είχαν να πληρώσουν το τρένο κι είχαν φύγει απ' τη Βιέννη την προηγούμενη μέρα για να 'ρθουν με τα πόδια τα 40 χιλιόμετρα μέχρι το Rottendorf. Φάγαμε ελαφρά και φανταζόμαστε τα γεγονότα της επομένης. Ποιό θα 'ταν άραγε το αποτέλεσμα: Κανείς μας δεν ήξερε τι υποτίθεται ότι θα συνέβαινε, αλλά είχαμε μάθει ότι σε καιρούς εμφύλιου πολέμου κάθε κομμουνιστής φτάνει να γίνει ηγέτης χιλιάδων. Τ' αποτελέσματα θα μιλούσαν μόνα τους. Ξαπλώσαμε στο πάτωμα με τα σακίδια για μαξιλάρι. Ο ύπνος δεν ερχόταν σε κανέναν.

Τη νύχτα έφτασε μια μικρή ομάδα από τη Βιέννη. Ένας απ' αυτούς, ένας νεαρός άνεργος εργάτης, ξάπλωσε δίπλα μου κι αμέσως πιάσαμε κουβέντα. Ζούσε με τη γριά μάνα του κι ήθελε να πολεμήσει για χάρη της. Η κατάσταση, έλεγε, δεν μπορούσε να συνεχιστεί άλλο έτσι. Αυτός ο όχλος έπρεπε να χτυπηθεί σαν χταπόδι. Μαζί με τη Schutzbund θα το καταφέρναμε. Η μέρα του ξεκαθαρίσματος των λογαριασμών είχε φτάσει επιτέλους. Ήταν δυο χρόνια άνεργος και μόλις που ζούσε, αυτός κι η μητέρα του, με το επίδομα ανεργίας. Μόνο σπάνια έβρισκε κάποια ψευτοδουλειά κι αν τον ανακάλυπταν θα 'χανε το επίδομα ανεργίας. Και τώρα μάλιστα είχαν αρχίσει τις περικοπές στο επίδομα. Σε λίγο θα το 'κοβαν ολότελα, κι αυτό θα σήμαινε πείνα ασύλληπτη και συσσίτιο. Ακόμη και τα παπούτσια του ήταν κατεστραμμένα, αλλά αυτό δεν τον εμπόδιζε. Αύριο θα τα κανόνιζε όλα. Γίναμε καλοί φίλοι και μοιραστήκαμε ψωμί και μπέικον. Πέρασαν αρκετές ώρες. Περίπου εκατό άτομα κοιμόντουσαν η σιγοκουβέντιαζαν στην αίθουσα. Όλοι περίμεναν τη μεγάλη μέρα. Χάραζε.

Γύρω στις 7 το πρωί κάποιος κοίταξε απ το παράθυρο. Το κτίριο ήταν περικυκλωμένο από χωροφύλακες μ'



εφ' όπλου λόγχη. Σύγχυση ξέσπασε. Τώρα τί γίνεται; Κάποιος φώναζε: «Εμπρός να τους χτυπήσουμε!» Άλλοι έλεγαν: «Σταθείτε να δούμε τι θα γίνει». Τότε μπήκε στην αίθουσα ένας χωροφύλακας μαζί με δύο άλλους κι είπε με ευχάριστη βιεννέζικη διάλεκτο: «Παιδάκια, για μαζέψτε τα υπάρχοντά σας, το τρένο για τη Βιέννη σας περιμένει». Κραυγές διαμαρτυρίας ακούστηκαν, «θα πάμε όπου μας αρέσει» και τα τέτοια. Ο αξιωματικός είπε ότι ήξερε μόνο πως οι διαταγές είναι διαταγές και ότι είχε εντολή να μεταφέρει όλη αυτή την ομάδα στο σταθμό του τρένου. Όρισαν εμένα για να διαπραγματευτώ. Είπα στον αξιωματικό ότι πρώτα θα θέλαμε να το κουβεντιάσουμε μεταξύ μας. Έφυγε κι εμείς κάναμε μια μικρή σύσκεψη. Μερικοί έλεγαν να υποχωρήσουμε, άλλοι φώναζαν ότι θα 'ταν δειλία να υποκύψουμε έτσι εύκολα στη σύλληψη. Κι ότι σε τέτοια περίπτωση καλύτερο θα 'ταν να πολεμήσουμε. Κάποιος φώναξε «Με τί;» Αποφασίσαμε να «υποστηριχτεί» κάθε θέση από κάποιον κι έπειτα να γίνει ψηφοφορία. Έτσι κι έγινε. Ο «λογικός» ομιλητής είπε ότι δεν είχε νόημα καμιά προσπάθεια σε τέτοιες συνθήκες. Είχαμε πέσει σε παγίδα - παύση. Είπε ότι έπρεπε να υποκριθούμε ότι επιστρέφουμε κι έπειτα να προσπαθήσουμε να βρούμε δρόμο για πίσω. Ο άλλος ομιλητής είπε ότι οι επαναστάτες απλούστατα δε φέρονται μ' αυτό τον τρόπο. Αυτό θα 'ταν εξευτελισμός του επαναστατικού πνεύματος. Τί θα 'λεγε ο κόσμος; Θα 'βαζε τα γέλια. Και δεν είχε κι άδικο. Κανείς δεν ήξερε τι θα 'βγάζε η ψηφοφορία. Σκέφτηκα με τρόμο την επικρεμάμενη αιματοχυσία. Η μνήμη της 15 ης Ιούλη ήταν ακόμα νωπή, κι είμαστε άοπλοι. Θα χρειαζόταν άραγε να υπερασπίσουμε τον εαυτό μας με γυμνά χέρια, περικυκλωμένοι από πάνοπλους χωροφύλακες; Ταυτόχρονα ένιωθα οργή να με πλημμυρίζει για τον εξευτελισμό που μας επέβαλλαν. Δεν ψήφισα. Η κατάσταση ήταν απελπιστική. Η πλειοψηφία ψήφισε να παραδοθούμε. Ήταν στ' αλήθεια ταπεινωτικό.

Αργότερα ανακαλύψαμε ότι ο σοσιαλδημοκράτης ξενοδόχος είχε συζητήσει το ζήτημα με τους χωροφύλακες απ' το προηγούμενο βράδυ. Μας είχε παρασύρει σε παγίδα.

Κάποιος βγήκε και τους το ανακοίνωσε. Ετοιμάσαμε τα σακίδιά μας και κατεβήκαμε στην αυλή. Μπήκαμε στη σειρά, τετράδες με χωροφύλακες στα πλάγια, και ξεκινήσαμε. Ακούστηκε μια κραυγή - «Τουλάχιστον ας τραγουδήσουμε». Τραγουδήσαμε δυνατά τη «Διεθνή». Νυσταγμένες, Αδιάφορες φάτσες φαινόντουσαν στα παράθυρα αυτής της εργατικής γειτονιάς. Σχεδόν τους ακούγαμε που έλεγαν: «Μπα, παίρνουν μερικούς κομμουνιστές...» Οι κομμουνιστές δεν είχαν και μεγάλη υπόληψη μέσα στους εργάτες. Το μόνο που έκαναν ήταν να ταράζουν την ήσυχη εξέλιξη του σοσιαλισμού.

Στο σταθμό μπήκαμε στ' άδεια οχήματα που μας περίμεναν. Δυο ανέκφραστοι χωροφύλακες τοποθετήθηκαν στο καθένα με τα όπλα τους έτοιμα. Το τρένο ξεκίνησε. Σε λίγο σταμάτησε απότομα - κάποιος είχε τραβήξει το φρένο κινδύνου. Το 'λυσαν και ξαναπήραμε το δρόμο μας. Και πάλι το τρένο σταμάτησε, και πάλι ξεκίνησε. Όλοι μας είμαστε βυθισμένοι σε μαύρες σκέψεις. Κάποιος πρότεινε να χτυπήσουμε τους λίγους χωροφύλακες που ήταν στα βαγόνια, αλλά οι περισσότεροι ήταν αντίθετοι. Ξάφνου σκεφτήκαμε ότι η αστυνομία θα μας περίμενε στη Βιέννη. Κι αν σ' έγραφε στους καταλόγους της, αντίο δουλειά για πολλούς από μας. Αυτό δεν έπρεπε να τ' αφήσουμε να συμβεί. Πώς όμως; Κάποιος είχε μια θαυμάσια ιδέα: Λίγο έξω από τη Βιέννη θα κατεβαίναμε καθώς το τρένο θα σταματούσε. Θα πυροβολούσαν οι χωροφύλακες; Δεν ήταν σίγουρο! Όταν το τρένο σταμάτησε στον προκαθορισμένο σταθμό, ρίχτηκε το σύνθημα «Όλοι έξω». Πήραμε τα σακίδιά μας και κατεβήκαμε. Οι χωροφύλακες πιάστηκαν στον ύπνο. «Πού νομίζετε ότι πάτε;» ρώτησαν. «Στη Βιέννη», φωνάξαμε όλοι μας. Απομακρυνόμαστε κι αυτοί μας κοίταξαν σαν χαμένοι. Δεν ήξεραν τι να κάνουν. Κι ο μηχανοδηγός επίσης μας κοίταζε. Ένας εργάτης έβγαζε κάτι σαν λόγο κι είπε ότι μας είχαν συλλάβει «παράνομα», ότι θέλαμε να πάμε στο Wiener-Neustadt, κι ότι αυτός ήταν ο ζυγός της μπουρζουαζίας. Κι έτσι ήταν! Όμως ο σοσιαλδημοκράτης μηχανοδηγός μας έριξε μόνο ένα απλανές βλέμμα. Οι σιδηροδρομικοί, που ήταν το πιο επαναστατικό κομμάτι των αυστριακών εργατών στα 1918, δεν είχαν όρεξη να μας υποστηρίξουν. Συνεχίσαμε το δρόμο με τα πόδια. Ο τρίτος γιατρός με την ομάδα του πραγματικά βρήκε την αστυνομία να τον περιμένει στη Βιέννη, αλλά εμείς προσπεράσαμε την αστυνομία σαν μια ομάδα ακίνδυνοι τουρίστες, όπως και είμαστε στ' αλήθεια.

Μόνο πολύ λίγα μέλη της Arbeiterwehr έφτασαν στο Wiener-Neustadt. Όταν προσπάθησαν να μοιράσουν μπροσούρες στη σοσιαλδημοκρατική Schutzbund έφαγαν ξύλο αλύπητο. Τίποτε απολύτως δε συνέβη στο Wiener-Neustadt. Με πεδινό πυροβολικό και αυτόματα, 15.000 γιοί αγροτών κι εργατών με κρατικές στολές κρατούσαν έναν ίδιο αριθμό από γιους αγροτών κι εργατών με πράσινες στολές μακριά από έναν ίδιο αριθμό γιων αγροτών κι εργατών με γκρίζες στολές. Κι όλα αυτά κάτω απ' τον τίτλο της υψηλής πολιτικής και του ταξικού πολέμου, της υπεράσπισης της πατρίδας και της υπεράσπισης της εργατικής τάξης. Κανείς δεν το 'δε



τότε από μια τέτοια σκοπιά, όμως όλοι πρέπει κάπως να αισθάνθηκαν πόσο γελοία ήταν όλα αυτά - αλλιώς τα εκατομμύρια των γερμανόφωνων εργατών ίσως να μην έπεφταν θύματα των φαντασμάτων της χιτλερικής Volksgemeinschaft26 μερικά χρόνια αργότερα. Πόσα θύματα χρειάζονταν για ν' αποδειχτεί μόνο και μόνο το γεγονός ότι ο «πόλεμος των τάξεων» δε διεξαγόταν ανάμεσα σε καπιταλιστές κι εργάτες, αλλά ανάμεσα στους ίδιους τους καταπιεζόμενους; Η άρση της διανοητικής αναστολής, που εμποδίζει την άμεση αναγνώριση αυτής της αρρωστημένης κατάστασης, θα 'ταν από μόνη της δεκαπλάσια αμοιβή για τον αγώνα ενάντιά της! Από κείνη τη στιγμή, η κατανόηση αυτής της αρρώστιας έγινε για μένα ένας απ' τους ουσιαστικότερους παράγοντες στην προσπάθειά μου να βρω το νόημα της «ελευθερίας».

Ήταν κι άλλα επίσης τα μαθήματα που μάθαμε και που χρειάστηκαν πολλά χρόνια για να ωριμάσουν.

Διακόσιοι άοπλοι, γνήσια επαναστάτες άνθρωποι, ξεκίνησαν να χτυπήσουν 40.000 ένοπλους και στρατιωτικά οργανωμένους αντεπαναστάτες ανθρώπους της ίδιας κοινωνίας. Αυτό είναι παραλογισμός στην εικοστή δύναμη. Μα πώς ήταν δυνατόν ωστόσο; Ήδη ανάφερα ότι δεν είμαστε τρελοί. Φανταζόμαστε ότι ξέραμε περισσότερα από τις μάζες, όπως και ξέραμε, αλλά όχι όλα σχεδόν τα στοιχεία, που ήταν αναγκαία για να κερδίσουμε μια νίκη για την ανθρώπινη ελευθερία, αντί να γίνουμε απλούστατα ρεζίλι. Αυτά τα 200 άτομα (κι εγώ μέσα σ' αυτά) πίστευαν ειλικρινά ότι, αν αυτοί ήταν υποκειμενικά υπέρ της ελευθερίας και σκέφτονταν λογικά, τότε κι οι άλλοι «γρήγορα θα 'βλεπαν το φως». Κι ακόμη περισσότερο, σύμφωνα με την «κομματική» θεωρία οι «άλλοι» είχαν ήδη δει το φως. Μόνο η βία δεν τους άφηνε να μετατρέψουν τη γνώση τους σε δράση. Αυτοί οι 200 κομμουνιστές ήταν πεισμένοι ότι αν η οικονομία κατέρρεε αντικειμενικά, αν οι μισθοί μειώνονταν αντικειμενικά και αντικειμενικά καταπιέζονταν κι οι στοιχειωδέστεροι πόθοι για ελευθερία, τότε ο πληθυσμός αυθόρμητα κι αυτόματα θ' αγανακτούσε. Αυτή η γραμμή σκέψης ήταν η βάση ολόκληρης της επαναστατικής πολιτικής στη Γερμανία και την Αυστρία μέχρι το 1933. Όμως τα συμπεράσματα ήταν λαθεμένα και προκάλεσαν την κατάρρευση του εργατικού κινήματος, όποτε δεν υποχώρησε πίσω στο κατεστημένο, που προηγούμενα χτυπούσε. Έγιναν όλοι οι δυνατοί συμβιβασμοί και θυσιάστηκαν μια μια όλες οι σωστές αρχές του σοσιαλιστικού κινήματος. Κι όλα αυτά για ένα μόνο λόγο: την πλήρη ανικανότητα, μέσα στη σύγχυση της καθημερινής ζωής, να κρατήσει κανείς καθαρό το μυαλό του ώστε να συνειδητοποιεί τη ζωντανή πραγματικότητα. Αυτή η πραγματικότητα, αυτή η ζωή με τις άπειρες παραλλαγές της, που λαχταρούσε την ελευθερία, κυλίστηκε στο βούρκο και ποδοπατήθηκε μέχρι που έγινε συντρίμμια. Οι αντιπρόσωποι των αντιλήψεων της ελευθερίας δεν ήταν αυτοί οι ίδιοι ελεύθεροι - η κοινωνική καταπίεση, που ενάντιά της μάχονταν, υπήρχε μέσα τους. Φοβόντουσαν να σκεφτούν, φοβόντουσαν ν' αντιμετωπίσουν τις πραγματικότητες της ζωής. Έχω κάθε δικαίωμα να μιλάω έτσι. Ήμουν ένας από τους λίγους που κάθε χρόνο, με πλήρη αφοσίωση στην υπόθεση της ανθρώπινης ελευθερίας, τόνιζαν τις πρακτικές πραγματικότητες. Όμως κι εμείς δεν είμαστε ελεύθεροι, αν και γράφαμε γι' αυτά και προσπαθούσαμε να κάνουμε τους υπεύθυνους να καταλάβουν. Είμαστε κι εμείς δέσμιοι απαρχαιωμένων αντιλήψεων κι ανίκανοι να καταλάβουμε πολλά απ' όσα νιώθαμε. Με μόνα τα αισθήματα, ωστόσο, όσο κι αν είναι απαραίτητα για τον αγώνα, κανείς δεν μπορεί ν' αλλάξει τον κόσμο της απολιθωμένης συνήθειας. Η ζωή φαίνεται να 'χει μεγάλη δυσκολία για ν' αποκτήσει συνείδηση του εαυτού της. Συνειδητοποίηση σημαίνει στοχασμό πάνω στην προέλευση, τη διάρθρωση και την ερήμωσή σου. Η ανθρώπινη θέληση, που καταπιάστηκε με την τακτοποίηση της ζωής σύμφωνα μ' ορθολογικούς νόμους, ήταν η ίδια μια συσσωμάτωση από ανορθολογικά αισθήματα. Το ψυχαναλυτικό κίνημα, μ' εκατοντάδες ειδικούς σ' όλο τον κόσμο, απέρριψε τη θέση ότι η ψυχική υγεία είναι δυνατή, αρκεί να υπάρχει η αγάπη. Ο μαρξισμός απέρριψε τη θέση ότι η ψυχική λειτουργία αποτελεί την πραγματική κινητήρια δύναμη της ιστορίας, ακόμη και προκαθορισμένη από το ιστορικό και οικονομικό πλαίσιο. Κι οι δύο θεωρίες ήταν στοχασμός για τη ζωή, με σκοπό τη βελτίωση της ικανότητάς μας ν' αντιμετωπίζουμε τις απαιτήσεις της ζωής. Όμως κι οι δύο εμφανίστηκαν ταυτόχρονα κι ήταν δέσμιες της εποχής τους. Κι οι καιροί ήταν ενάντια στη ζωή. Αυτός ο κόσμος υπήρχε μόνο εξολοθρεύοντας τη ζωή. Όμως κανείς δεν ήξερε ακόμη τι ήταν η ζωή.

Ο ολοκληρωτικός θρίαμβος του οργανωμένου πολιτικού παραλογισμού, η κατάρρευση του οικονομίστικου ορθολογισμού και η απειλή ενάντια στην εθνική ύπαρξη των πλατιών ανθρώπινων μαζών από τη συγκινησιακή πανούκλα, όλα αυτά ήταν επιπρόσθετες καταστροφές, αναγκαίες πριν να φτάσει η σκέψη να θέσει το πρόβλημα της ελευθερίας. Μέχρι το 1934 ήταν πνιγμένη μέσα στις τυπολατρικές, γραφειοκρατικές, μηχανικές «συσκευές ελευθέριας». [ΣΠ: Αυτές οι μορφές «απελευθέρωσης» ποτέ δε θα φτάσουν την αληθινή ελευθέρια. Είκοσι χρόνια αργότερα, μια Ρωσία ιμπεριαλιστική, με ηγέτη ένα γιο της εργατικής



τάξης, θ' απειλεί να κατακτήσει τον κόσμο κάτω απ' τη μάσκα της απελευθέρωσης. Αντί για διακυβέρνηση από τους εργαζόμενους άντρες και γυναίκες σ' όλα τα επαγγέλματα, μια μειοψηφία από πολιτικούς απατεώνες και κατασκόπους και οπλισμένους γκάνγκστερς θα καταστρέφει και την τελευταία δυνατότητα ελευθερίας - την ελευθερία να μιλάς για την ελευθερία.]

Μια πλευρά της τραγικής μοίρας του ανθρώπινου ζώου είναι ότι δε μαθαίνει να σκέφτεται λογικά σε καιρούς ειρηνικούς και ότι πρέπει να προκληθεί και ν' απειληθεί με εξόντωση, πριν να συνειδητοποιήσει τα επικίνδυνα λάθη της σκέψης και της δράσης του και να πάψει να πνίγει τη λογική, ζωτική σκέψη μέσα του. Ο θρίαμβος της επιστημονικής σκέψης έγκειται στο ότι πάντα παραμένει σωστή για μια μεγάλη χρονική περίοδο, παρά το ότι δε διαθέτει κοινωνική δύναμη κι επιρροή μέσα στον κυκεώνα και τη σύγχυση της καθημερινής πολιτικής. Είναι μια γνήσια κατευθυντήρια γραμμή και η μόνη προοπτική, που εξασφαλίζει πρακτικά την κοινωνική πρόοδο.

Μπορώ να συνοψίσω τις δικές μου εμπειρίες έτσι; Μέσα στη σύγχυση των χρόνων 1927-1937, τα κείμενά μου για την κοινωνική ψυχολογία και την ψυχική υγιεινή ήταν ένα μείγμα από φυσικοεπιστημονικές πραγματικές ανακαλύψεις και από πολιτικές έννοιες, που τις είχα δανειστεί από τις οργανώσεις, στις οποίες δούλευα επαγγελματικά. Αν δεν ανακάτευα τα φυσικοεπιστημονικά γεγονότα, που είχα ανακαλύψει, με ιδεολογικά κομματικά συνθήματα, δε θα μπορούσα να τα παρουσιάσω σε καμιά πολιτική οργάνωση. Παρ' όλα αυτά όμως, τα πραγματικά γεγονότα και διαδικασίες αναπόφευκτα βγαίνουν στο φως, αργά ή γρήγορα.

1. Το ανακάτεμα φυσικοεπιστημονικών γεγονότων με πολιτική φρασεολογία δε διευκόλυνε τίποτε. Μόλις τα γεγονότα άρχιζαν να προκαλούν κοινωνικές αλλαγές, οι πολιτικοί του κόμματος επενέβαιναν αποφασιστικά.

2. Σήμερα δεν ισχύει πια κανένα πολιτικό σύνθημα. Χάθηκαν για πάντα μες στο κοινωνικό χάος.

3. Τα φυσικοεπιστημονικά μου ευρήματα του 1928 είναι ακόμη σωστά - κι επιπλέον απόχτησαν μεγάλη σημασία. Από την άλλη, όλες οι «κομματικές» εκφράσεις στα γραφτά μου εκείνου του καιρού αποδείχτηκαν λάθος κι άχρηστες κι έπρεπε να πεταχτούν απ' τα έργα μου για τη μαζική ψυχολογία. Όλα αυτά έγιναν όχι από επιλογή δικιά μου ή κάποιου άλλου, αλλά απλά και μόνο σαν αποτέλεσμα της μονιμότητας της φυσικής επιστήμης και της παροδικότητας των πολιτικών συνθημάτων.

Δυστυχώς, η φυσικοεπιστημονική σκέψη, είτε στο φυσικό είτε στον κοινωνικό χώρο, δεν έχει κατορθώσει να διαμορφώσει μια διεθνή οργάνωση ικανή να σώζει τις ανήμπορες, αφελείς εργαζόμενες μάζες από την αιματοχυσία της δοκιμής κι αποτυχίας στην καθημερινή δίνη της πολιτικής - μια οργάνωση ικανή όχι μόνο ν' αναγνωρίζει έγκαιρα την παράλογη δράση, αλλά και να την εξαλείφει. Ένα απ' τα μεγαλύτερα μυστήρια της παράλογης δομής του ανθρώπου είναι γιατί υπάρχει τέτοιος φόβος για τη ζωτική λειτουργία, όπου περιλαμβάνεται και η λογική σκέψη.

Η μαζική ψυχολογία ιδωμένη «από τα κάτω»

Διαβάζοντας τα νέα των εφημερίδων για τις κοινοβουλευτικές συζητήσεις ή τις κυβερνητικές εκθέσεις για τις κοινωνικές καταστάσεις, συχνά νιώθει κανείς το αίσθημα ότι η κοινωνική ύπαρξη του ανθρώπινου ζώου βρίσκεται και κανονίζεται αποκλειστικά στις διπλωματικές διαβουλεύσεις, στις συζητήσεις για τον προϋπολογισμό, στους προεκλογικούς λόγους και στη σύνταξη νομοθετημάτων. Όταν κοινωνικές καταστροφές συμβαίνουν περιοδικά, το επακόλουθο κοινωνικό χάος φέρνει στην επιφάνεια τα συγκεκριμένα προβλήματα της ζωής. Και τότε μένει κανείς κατάπληκτος βλέποντας ότι ούτε νύξη γι' αυτές τις διεργασίες δεν υπήρχε στις εφημερίδες, στις συζητήσεις, στα συνέδρια και στις αποφάσεις. Η «εθνική πολιτική» και η «κοινωνική ύπαρξη» ξάφνου εμφανίζονται να προέρχονται από δύο διαφορετικούς κόσμους, που δεν έχουν καμιά απολύτως σχέση αναμεταξύ τους.

Θα ήθελα ν' αντιπαραβάλω τις αυστριακές κοινοβουλευτικές συζητήσεις μετά τις 15 Ιούλη, που τις περιέγραψα παραπάνω, μ' ένα κομμάτι κοινωνικής πραγματικότητας. όπως την έζησα «από τα κάτω»27.

Μια απ τις βασικές αρχές της σεξουαλοικονομίας είναι ότι το χάος της ανθρώπινης κοινωνίας προκύπτει από παράλογους ψυχικούς μηχανισμούς, που πηγάζουν από τη βιοπαθητική δομή του ανθρώπινου ζώου. Αν κι



εγώ δεν είχα πάρει αφελέστατα μέρος σ' αυτούς τους κοινωνικούς παραλογισμούς, θα 'μενα φυλακισμένος στους οικονομικούς κοινωνιολογισμούς ή στις ακαδημαϊκές ερμηνείες του «κοινωνικού ασυνείδητου». Η οικονομική διαδικασία είναι η βάση, αλλά όχι και το ζωτικό περιεχόμενο της κοινωνικής ύπαρξης. Και παραπέρα, η κοινωνία δεν έχει μήτε ασυνείδητο, μήτε ένστικτο του θανάτου, μήτε υπερεγώ. Να ένα παράδειγμα απ' την πραγματικότητα:

Το Κομμουνιστικό Κόμμα οργάνωσε μερικές φορές διαδηλώσεις ανέργων στη Βιέννη. Μ' ακούραστες προσπάθειες, τα στελέχη του κόμματος ανάγγελλαν τις διαδηλώσεις στην εφημερίδα Rote Fahne και τις οργάνωνε όσο γινόταν καλύτερα, με διανομή προκηρύξεων στα γραφεία εύρεσης εργασίας και στις εργατικές περιοχές της πόλης. Μια κι εγώ ήμουν ένας φημισμένος γιατρός στη Βιέννη, η συνεργασία μου με τη μορφή ηθικής υποστήριξης ήταν - και σωστά - βασικό στοιχείο εμπιστοσύνης. Ήμουν γνωστός στις διάφορες επιτροπές ανέργων, μιλούσα για προβλήματα υγιεινής σε συγκεντρώσεις, και συμμετείχα σ' όλες σχεδόν τις διαδηλώσεις, αν και ποτέ δεν είχα κάποιο ιδιαίτερο πολιτικό αξίωμα. Μου προσφέρθηκε μια θέση στην Εκτελεστική Επιτροπή και με πρότειναν για τη θέση του βουλευτή, αλλά αρνήθηκα, γιατί δεν είχα μήτε χρόνο μήτε διάθεση. Οι διαδηλώσεις, ωστόσο, μ' εντυπωσίαζαν γιατί ήταν πολύ διδακτικές - ήταν, σαν να λέμε, κοινωνιολογική μαθητεία στην πρακτική ζωή. Δε συμμετείχα με σκοπό να τις «μελετήσω» από τη θέση του ανώτερου, αλλά γιατί, σαν γιατρός, είχα τη συνήθεια να μην κάνω δηλώσεις και να μη σχηματίζω γνώμες, αν δεν είχα κατορθώσει «να δω το θέμα από τη μεριά του κρεβατιού». Κι ήταν πραγματικά κλινική δουλειά στην κοινωνική παθολογία.

Η κοινωνία μας θα 'χε πολύ βελτιωθεί, αν οι κορυφαίοι κοινωνιοοικονομολόγοι σχημάτιζαν τις γνώμες τους όχι στα πανεπιστημιακά τους γραφεία, αλλά στο κρεβάτι της άρρωστης ανθρωπότητας, στους δρόμους, στις φτωχογειτονιές, μέσα στους άνεργους και τους φτωχούς. Οι εθνολόγοι έχουν μάθει, εδώ και πολύν καιρό, να εκτιμούν τα επιστημονικά αποτελέσματα της «επιτόπιας έρευνας» πιο πολύ από την ακαδημαϊκή εργασία. Όμως η επίσημη κοινωνιολογία συλλέγει ακόμη νεκρές στατιστικές. Θα ήθελα λοιπόν να προτείνω στους κοινωνιοοικονομολόγους να κερδίζουν τη γνώση του με μια εξάχρονη πρακτική εμπειρία σαν «κοινωνικοί λειτουργοί», όπως ακριβώς κι οι γιατροί, που κάνουν εξάχρονη σκληρή δουλειά στα εργαστήρια και τις κλινικές. Πολλοί «έξυπνοι», «ανώτεροι» άνθρωποι έβλεπαν την πρακτική μου μαθητεία στην κοινωνική οικονομία και τη μαζική ψυχολογία σαν «καθαρή τρέλα».

Έμπαινα κι εγώ στις φάλαγγες των άνεργων, όχι όμως δίχως μια τρομακτικά ένοχη συνείδηση γιατί ζούσα σ' ένα διαμέρισμα μ' έξι δωμάτια και με δύο υπηρέτες. Μέσα από τη δικιά μου ενοχή ήρθα σ' επαφή με την κακή κοινωνική συνείδηση των οικονομικά εξασφαλισμένων διανοουμένων, απ' την οποία πηγάζει κι η ενεργητική «κομματική στράτευσή» τους. Αντιστάθμιζα τα δικά μου αισθήματα ενοχής απέναντι σ' αυτά τα σκληρά κακοποιούμενα θύματα μιας σκληρής, αναρχούμενης κοινωνίας, με κανονικές και συχνά ογκώδεις χρηματικές εισφορές. Αυτοί οι άνθρωποι, απλούστατα, είχαν το δικαίωμα να ζητούν χρήματα. Θα 'πρεπε κάποιος να είχε μάθει τους άνεργους της τοτινής Βιέννης να το καταλαβαίνουν αυτό - θα 'πρεπε να 'χει προσωπική εμπειρία για τα θαυμαστά ανθρώπινα χαρακτηριστικά τους μέσα στην πιο απέραντη αθλιότητα, τις παιδιάστικες ελπίδες τους, την πρωτόγονη χοντροκοπιά τους, το χιούμορ που έδειχναν μέσα στα βάσανα, τη φυσική τους παραμέληση, την υπομονή και την ανυπομονησία τους, αλλά πάνω απ' όλα την κοσμιότητα στις μεταξύ τους σχέσεις. Αυτά βέβαια δεν άλλαζαν το γεγονός ότι έδειχναν όλα τα χαρακτηριστικά των ανθρώπων που βρίσκονται σε υλική ανέχεια. Κλεψιά, μεθύσι και σεξουαλική βαναυσότητα ήταν πράγματα πολύ συχνά. Σε σχέση όμως με την αθλιότητα, που μέσα της ζούσαν, ήταν πολύ πιο κόσμιοι, πιο ηθικοί, πιο έτοιμοι να βοηθήσουν, πιο τίμιοι και πιο συγκαταβατικοί από τους ξιπασμένους, υπερφίαλους, σνομπ κι ανίκανους για οτιδήποτε φαγάδες και μεγαλέμπορους, που δεν είχαν ούτε ίχνος ανθρωπιάς και ήταν σεξουαλικά πολύ πιο παθολογικοί, αλλά λιγότερο ειλικρινείς γι' αυτό. Ένα απ' αυτά τ' αντιδραστικά παράσιτα θα 'πρεπε να βάλει τον εαυτό του στη θέση ενός ατόμου, που ήταν άνεργο για χρόνια, και να προσπαθήσει να ζήσει μια ολόκληρη οικογένεια μ' εξήντα σελίνια (περίπου είκοσι δολάρια) το μήνα, δίχως να κλέβει ή να ληστεύει τακτικά· να μην μπορεί ποτέ, κυριολεκτικά ποτέ, να μείνει μόνος με τη γυναίκα του· ποτέ να μην έχει λεφτά να ξοδέψει για τα σεξουαλικά χρειαζούμενα· παρά τη σεξουαλική του ορμή, ν' αναγκάζεται να κάνει χρόνια αποχή ή ν' αυνανίζεται· να 'ναι αναγκασμένος να στέκει ώρες ολόκληρες στις γραφειοκρατικές υπηρεσίες ανεργίας, μέσα στο κρύο, χωρίς πανωφόρι, για να πάρει πέντε σελίνια· ν' αφήνεται να τον σπρώχνει εδώ κι εκεί ο καθένας που φορά στολή, και μάλιστα να 'ναι αναγκασμένος να λέει «ευχαριστώ». Τα ωραία αυτοκίνητα, με τις καλοντυμένες γυναίκες και τις παχιές φάτσες, περνούν αργά, κι οι άνεργοι πρέπει να το υπομένουν και να μη σπάνε τα παράθυρα, όποιες κι αν θα 'ταν οι συνέπειες. Είναι



δυνατόν να ζουν με πατάτες και ξεροκόμματα, κι έπειτα να βλέπουν τις φωτισμένες βιτρίνες των καταστημάτων τροφίμων χωρίς να κλέβουν ο,τι βλέπουν, κι ότι γίνει ας γίνει; [Παρατηρώντας την αυτοσυγκράτηση της φτωχολογιάς είχα μια από τις βαθύτερες εμπειρίες μου σαν γιατρός. Αργότερα συνειδητοποίησα ότι αυτό που κάνει δυνατό αυτόν τον αυτοέλεγχο είναι η θωράκιση του χαρακτήρα.] Έτσι κατάλαβα τι θα πουν οι «τζάμπα αγορές» στα φουλ γεμάτα μαγαζιά τροφίμων, όταν ο χειμώνας της πείνας, το 1929-30, χτύπησε μ' όλες τις συμφορές του αυτούς τους ανθρώπους. 100.000 ήταν οι άνεργοι, που κυριολεκτικά λιμοκτονούσαν στη Βιέννη. Σ' όλη την Αυστρία έφταναν τις 400.000 σχεδόν στα 1930 - σ' έναν συνολικό πληθυσμό έξι εκατομμύρια. Πολλοί φορούσαν τρύπια παπούτσια και δεν είχαν γάντια, μήτε μάλλινα ρούχα. Θα 'ταν γελοίο και προκλητικό να εμφανιστεί κανείς σε διαδήλωση με χειμωνιάτικο παλτό και γάντια, κι έτσι κι εγώ πήγαινα πάντα με σακάκι κι άγαρμπα παντελόνια.

Στην αρχή περίμενα ότι οι άνεργοι θα διατύπωναν τις διεκδικήσεις τους απαιτητικά κι ότι οι άνθρωποι στους δρόμους θα σταματούσαν και θα προχωρούσαν σε κάποιας μορφής αντίδραση. Στο κάτω-κάτω, αυτός ήταν ο σκοπός αυτών των διαδηλώσεων. Η πρώτη είχε θλιβερή κατάληξη. Δεν υπήρχε ελπίδα ότι η δεύτερη ή η τρίτη θα 'φερναν αποτέλεσμα. Μήτε κι έφεραν.

Είναι δύσκολο να πεις καθαρά με λόγια τη ματαιότητα αυτών των διαδηλώσεων απ' τους φτωχούς. Πεινασμένοι άνθρωποι με κουρέλια έβγαιναν στους δρόμους, κι όχι οι «οικονομικοί παράγοντες» των πολιτικών. Τρεις ή τέσσερις χιλιάδες άνεργοι σε μια πόλη δύο εκατομμυρίων κατοίκων διαδήλωναν, όχι οι «επαναστατημένες παραγωγικές δυνάμεις» των κοινωνιοοικονομολόγων. Η κατάκτηση της πόλης ήταν συνάρτηση της εντύπωσης που έκαναν οι διαδηλώσεις και αυτή, με τη σειρά της, ιδωμένη από τη μαρξιστική σκοπιά, καθόριζε την «αμετάβλητη πορεία της ιστορίας». Θα ήθελα να περιγράψω όσο μπορώ καλύτερα αυτές τις διαδηλώσεις, με τον τρόπο που τις ζούσαν οι ίδιοι οι άνεργοι.

Οι διαδηλώσεις είχαν πάντα την άδεια της αστυνομίας. Υπήρχαν προκαθορισμένα μέρη συγκέντρωσης. Έγιναν που και που και «παράνομες διαδηλώσεις», όπως π.χ. καλέσματα για «μεγάλο συλλαλητήριο ενάντια στους φασίστες και τους σοσιαλφασίστες στις 3 μ.μ. μπροστά στο Δημαρχείο». Αλλά η αστυνομία βρισκόταν ήδη εκεί από τις 2μιση κι έστελνε τους « παράνομους» διαδηλωτές έναν-έναν στο σπίτι τους. Ήταν όλα αυτά μια ηλιθιότητα; Όχι! Ήταν ένα ξεχείλισμα της πίστης στην «αναπόφευκτη κατάρρευση του καπιταλισμού» και στην «αμετάβλητη πορεία της ιστορίας», καθώς και του αισθήματος «καθοδήγησης του προλεταριάτου». [ΣΠ: Αυτό το αίσθημα ήταν απατηλό, αντιστάθμισμα για ένα κενό, που θα οδηγούσε σ' έναν αιματηρό ιμπεριαλισμό, που ξεπερνούσε κι αυτόν του Μεγάλου Πέτρου.] Οι «νόμιμες διαδηλώσεις» ακολουθούσαν πάντοτε το ίδιο σενάριο: πήγαιναν από τη Lastenstrasse στο Wollzeile και περίμεναν να συγκεντρωθούν όλες οι ομάδες. Έπειτα βάδιζαν μέχρι τη μητρόπολη, όπου η ομάδα διαλυόταν. Ακούγονταν που και που κραυγές «Κάτω ο καπιταλισμός!» και «Ψωμί κι ελευθερία!». Ο πληθυσμός τις συνήθισε και γρήγορα μήτε καν τις πρόσεχε καθώς περνούσαν. Καθένας είχε τα δικά του βάσανα και σκοτούρες. Όλοι φοβόντουσαν τις ανταρσίες, μαζί και οι διαδηλωτές. Κι οι θερμόαιμοι καθησυχάζονταν απ' αυτούς που ήταν τριγύρω τους.

Αυτοί οι άνθρωποι είχαν βασανιστεί κι αποκλεισθεί από την κοινωνία. Αν και ζητούσαν την ηγεσία της κοινωνίας, στις διαδηλώσεις τους «ενάντια στην πείνα και το σύστημα» αισθάνονταν όπως πραγματικά ήταν - απόβλητοι. Οι διαβατές που περνούσαν ήταν αδιάφοροι ή τους οικτίρανε. Μερικοί γύριζαν αλλού το κεφάλι από ενοχή. Άλλοι, σε μυστικές συναντήσεις, ενίσχυαν τις άμυνες ενάντια σε μια ενδεχόμενη κυριαρχία των φτωχών. Οι εργάτες που είχαν δουλειά δεν έπαιρναν μέρος σ' αυτές τις διαδηλώσεις. Φοβόντουσαν μήπως τους ταυτίσουν με τους ήδη άνεργους. Αυτό ήταν ολοφάνερο στις διαδηλώσεις της Πρωτομαγιάς. Εκατοντάδες χιλιάδες βιομηχανικοί εργάτες έκαναν πορεία στο Ring. Οι άνεργοι εργάτες επευφημούσαν τους «σοσιαλδημοκράτες συντρόφους» τους με «τρεις δυνατές ζητωκραυγές για το κόκκινο μέτωπο», αλλά οι σοσιαλδημοκράτες δεν τους έριχναν ούτε ματιά. Ήταν τραγωδία. Οι σοσιαλδημοκράτες βουλευτές στέκονταν στα παράθυρα κοιτάζοντας τη διαδήλωση. Οι άνεργοι κραύγαζαν «Κάτω οι σοσιαλφασίστες!» και «Κάτω ο Seitz!» ή «Κάτω ο Otto Bauer!» ή «Δώστε μας τα επιδόματα ανεργίας!» Κούναγαν τις γροθιές τους απειλητικά και τραγουδούσαν τη «Διεθνή» κι άλλα επαναστατικά τραγούδια. Ένιωθα την οργή τους και τους συμμεριζόμουν. Οι κοινοβουλευτικές τριχολογίες εκείνο τον καιρό ήταν τελείως εξοργιστικές. Οι αστυνομικοί έστηναν οδοφράγματα για να ξεχωρίσουν τους άνεργους από τους αντιπρόσωπους του δημοκρατικού σοσιαλισμού. Εκατοντάδες φασίστες φοιτητές μαζεύονταν στο Πανεπιστήμιο και τραγουδούσαν εθνικιστικά θούρια όποτε γινόταν διαδήλωση απ' τους φτωχούς.



Τραγουδούσαν καλύτερα, ήταν καλύτερα ντυμένοι και δεν ήταν μπλαβοί από το κρύο. Κι ακόμη είχαν καταλάβει το Πανεπιστήμιο, την πηγή της δύναμης της γνώσης. Οι εργάτες θεωρούσαν το πανεπιστήμιο προπύργιο των πολιτικών αντιδραστικών - κι οι φοιτητές κορόιδευαν τους εργάτες. Δεν απέμενε ίχνος από τους δημοκράτες ξεσηκωμένους φοιτητές του 1848. Σε μια τέτοια διαδήλωση, οι διαδηλωτές έσπασαν τα κορδόνια της αστυνομίας, όταν οι εθνικιστές άρχισαν να τους κράζουν, και τους επιτέθηκαν. Το αστυνομικό φραγμό έσπασε, πολλοί φοιτητές τις έφαγαν για τα καλά. Όμως το μεγαλύτερο μέρος της φάλαγγας συνέχισε να προχωρά αδιατάρακτα. Η αστυνομία άρχισε να ξυλοκοπά τους διαδηλωτές δεξιά κι αριστερά. Πολλοί το 'βαλαν στα πόδια κι αυτό έδωσε θάρρος στην αστυνομία.

Ένα συνηθισμένο επεισόδιο μου άνοιξε πιο πολύ τα μάτια. Έτυχε να βρεθώ καταμεσής σε μια ομάδα ανθρώπων που λογομαχούσαν. Ένας μεγαλόσωμος αστυνομικός άρχισε να χτυπά αυτόν που μιλούσε υπέρ των άνεργων. Αυτός έπεσε αναίσθητος και χρειάστηκε να τον πάρουν στα χέρια. Έπειτα ο αστυνομικός ήρθε καταπάνω μου. Στάθηκα ολότελα ακίνητος, σαν μην υπήρχε τίποτε άλλο να κάνω, και τον κοίταξα κατάματα. Το ανθρώπινο ζώο με στολή τα 'χασε και ούτε που μ' άγγιξε! Η εξουσία που πήγαζε από την ταύτιση με το κράτος, μέσω της στολής, ξάφνου κατέρρευσε. Έχω δει πολλούς ξυλοδαρμούς, αλλά εγώ ο ίδιος δε χτυπήθηκα ποτέ. Οι γορίλες νιώθουν δυνατοί και βάναυσοι μόνο απέναντι στον αδύναμο. Αν κάποιος δείξει έστω κι ελάχιστο θάρρος και δεν τους προκαλέσει, γίνονται ανθρώπινοι και δείχνουν συμπάθεια. Ο άνθρωπος κι ο τύραννος κατοικούν κι οι δύο μέσα τους, κι εμφανίζονται, ανάλογα με τις περιστάσεις.

Αυτό μ' έκανε να συνειδητοποιήσω ότι αν κάποιος παρακινεί τους ανθρώπους να μισούν την αστυνομία, τότε το μόνο που κάνει είναι να ενισχύει το κύρος της αστυνομίας και να την επενδύει με μια μυστική εξουσία στα μάτια του φτωχού και του ανήμπορου. Τον ισχυρό τον μισούν, αλλά και τον φοβούνται και τον φθονούν και τον ακολουθούν. Αυτός ο φόβος κι ο φθόνος που αισθάνονται οι «μη-έχοντες» είναι η αιτία για ένα μέρος της δύναμης των πολιτικών αντιδραστικών. Ένας από τους κύριους σκοπούς της ορθολογικής πάλης για την ελευθερία είναι ν' αφοπλίσει τους αντιδραστικούς, ξεσκεπάζοντας τον απατηλό χαρακτήρα της δύναμής τους. Αυτό προϋποθέτει ότι όποιος είναι μαχητής της ελευθερίας έχει καταπνίξει όλες τις τάσεις για βία και δίψα για εξουσία μέσα του κι ότι δεν έχει κανένα μίσος για άτομα ή κοινωνικές τάξεις - η εχθρότητά του στρέφεται μόνο ενάντια στις αντιδραστικές συνθήκες που γεννούν την κοινωνική αθλιότητα.

Σαν αποτέλεσμα αυτών των εμπειριών από τις διαδηλώσεις, προσπάθησα, στις συγκεντρώσεις κοινωνικής υγιεινής, να παρουσιάσω όσο γινόταν ζωηρότερα μια εικόνα των αστυνομικών σαν ανθρώπινα όντα, που είναι πατεράδες και σύζυγοι στο σπίτι τους, που δε διαφέρουν διόλου από μας στις απλούστατες σωματικές λειτουργίες τους. Μ αυτό τον τρόπο προσπάθησα να διασκεδάσω το φόβο και το άλογο μίσος των ανήμπορων μαζών προς την εξουσία, που οι λαθεμένες προπαγανδιστικές τεχνικές των κομμουνιστών δεν έκαναν άλλο τίποτε από το να τις ενισχύουν. Περιγράφοντας τον αρχηγό της αστυνομία ή ένα στέλεχος της κυβέρνησης σαν ένα βάναυσο, αυταρχικό, ποταπό τύραννο, άξιο μόνο για το μίσος τους, σκόρπιζαν ταυτόχρονα φρίκη κι αισθήματα κατωτερότητας και αδυναμίας μέσα στις μάζες.

Ένα απ' τα μυστικά της επιτυχίας των εθνικοσοσιαλιστών στη Γερμανία είναι το ότι το μίσος για τους πολιτικούς αντιπάλους πήγαζε όχι από την ανωτερότητά τους, αλλά από τις αδυναμίες και αδεξιότητές τους. Αυτό το μίσος στη συνέχεια εμφυτεύτηκε στα μυαλά των οπαδών των αντιπάλων. Το να κυβερνιέσαι από ηλίθια και διεφθαρμένα αδύναμα όντα είναι προσβολή στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια και τον φυσικό αυτοσεβασμό. Αυτό, μαζί μ' ένα αίσθημα «εθνικού μεγαλείου», ήταν προορισμένο να γίνει μια δύναμη ακατανίκητη. Αντίθετα, αν η προσοχή στρέφεται μόνο στη φτώχεια και την ανέχεια, τότε δεν μπορεί να διαμορφωθεί αυτοεκτίμηση και να γεννηθεί δύναμη. Ο άνθρωπος ντρέπεται για τη φτώχεια - νιώθει λιγότερο ασφαλής με παλιόρουχα, παρά όταν είναι ντυμένος μ' ευπρέπεια. Κι η στολή ξυπνά μέσα του την περηφάνια. Αυτή η κατάσταση έπρεπε να διορθωθεί, όμως κανείς δεν ήξερε πώς. Καθένας ένιωθε τη μηδαμινότητα της κατεστημένης εξουσίας σε σύγκριση με τους υψηλούς σκοπούς της κοινωνικής επανάστασης, κι όμως δεν μπορούσε να γίνει τίποτε. Γι' αυτό οι κομμουνιστές κι οι σοσιαλιστές αλληλοκατηγορούνταν, δημιουργώντας μια λαθεμένη αίσθηση δύναμης, ένα λαθεμένο ηρωισμό κι έναν εξοντωτικό ασκητισμό. Κι αυτό δεν ήταν ελκυστικό για κανέναν.

Η επίλυση πραγματικών προβλημάτων, μικρών ή μεγάλων, είναι πολύ πιο ριζοσπαστική και πειστική απ' τους «επαναστατικούς» δεκάρικους, που δημιουργούν αισθήματα κατωτερότητας στον κοινωνικά



αποθαρρυμένο και ξυπνούν μόνο περιφρόνηση, μίσος και βαναυσότητα μέσα στις τάξεις των πιο ευκατάστατων.

Στην πρακτική κοινωνική δουλειά δε χρειάζεται να παραμερίσεις ούτε μια επιστημονική αρχή. Αντίθετα, η ουσία κάθε πρακτικής δουλειάς είναι οι βασικές της αρχές. Μόνο οι ιδεολογίες και τα πολιτικά συνθήματα μπορούν να 'ναι κι αληθινά και ψεύτικα ταυτόχρονα. Στις συγκεντρώσεις κοινωνικής υγιεινής ο καθένας έβλεπε καθαρά ποιες κοινωνικές συνθήκες δημιουργούν την ανθρώπινη ευημερία και ποιες είναι κοινωνικά παθογόνες. Κι αυτόματα γινόταν ολοφάνερο - με λίγο ριζοσπαστικό διάλογο - ποιες συνθήκες έπρεπε να διορθωθούν.

Αρκετά χρόνια αργότερα, αυτός ο τύπος κοινωνικής προσπέλασης είχε τόσο αναπτυχθεί στη Γερμανία, που ακόμη κι αστυνομικοί, κυβερνητικοί αξιωματούχοι κι άλλοι κέρβεροι της τάξης έρχονταν στα συμβουλευτικά μας κέντρα κατά ομάδες και συμπαραστέκονταν στους άνεργους, που προηγούμενα τους θεωρούσαν άχρηστους αντάρτες. Ταυτόχρονα διόλου δεν κρυβόταν το γεγονός ότι υπήρχαν και προνομιούχες και μειονεκτούσες τάξεις, κι ότι η αδικία κι η κοινωνική δολοφονία κυκλοφορούσαν παντού. Όμως η έμφαση δίνονταν πάντα στην αναγκαιότητα να περιφρονούνται οι παθολογικές καταστάσεις περισσότερο, παρά οι εκπρόσωποι αυτών των καταστάσεων.

Η πορεία της δουλειάς μας, ανάγκασε τους συνεργάτες μου κι εμένα να αναδείξουμε τις ανθρώπινες ιδιότητες, που όλοι οι άνθρωποι είχαν κοινές, παρά τον διαιρετικό ρόλο των επίσημων στάσεων. Αυτή η βασική αρχή όχι μόνο έφερε κοντά μας πλήθος από ανθρώπους, στην οργάνωση που διεύθυνα δίχως προέδρους, αντιπροέδρους, γραμματείς, επίτιμους προέδρους κλπ. Αλλά και μας οδήγησε σε μια από τις ουσιαστικότερες θέσεις αυτού, που αργότερα ονομάστηκε «εργασιακή δημοκρατία»: «Βοήθα τον εαυτό σου και αγωνίσου για τα μέσα, που σου δίνουν τη δύναμη να βοηθάς τον εαυτό σου. Μην ικετεύεις για ελευθερία και ψωμί - μην τα δέχεσαι από οικονομικούς καταπιεστές ή πολιτικούς πειρατές. Απόκτησε τα μέσα από την αποφασιστική, ορθολογική δουλειά πάνω στον εαυτό σου, στο περιβάλλον σου και τους συνανθρώπους σου. Και πάνω απ' όλα, μη μεταθέτεις την ευθύνη σε άλλους, άλλα μάθε να την αποδέχεσαι μόνος σου».

Η συστηματική εκτροπή του μίσους των καταπιεσμένων από τους αντιπρόσωπους των θλιβερών συνθηκών προς τις ίδιες τις συνθήκες αποδείχτηκε ορθολογικά αποτελεσματικό μέτρο. Αυτό το μίσος των φτωχών και των νευρωτικών απ' όλες τις τάξεις έχασε τον άσκοπο, άλογο χαρακτήρα του και μετατράπηκε σε λογικές σκεπτικές διαδικασίες και ρεαλιστικές επιθυμίες. Αυτό, με τη σειρά του, αφύπνισε τη συμπάθεια πολλών ατόμων, που ήταν προηγούμενα αδιάφορα ή έδειχναν περιφρονητική εχθρότητα. Οι άσκοπες κραυγές κι η πλήρης ανευθυνότητα έδωσαν τη θέση τους σε σκόπιμη, υπεύθυνη και συνεργατική δουλειά. Οι νέοι, π.χ., δεν υπέβαλλαν ψηφίσματα σε κοινοβουλευτικές επιτροπές υγιεινής, αλλά βοηθούσαν ο ένας τον άλλον και οργάνωναν μόνοι τους τις ζωτικές τους ανάγκες με τρόπο ορθολογικό. Οι πρακτικές τους επιτυχίες ώθησαν πολλούς υγιεινολόγους ν' ακολουθήσουν τον ίδιο δρόμο. Μπορεί να φαίνεται απίστευτο, είναι όμως αληθινό ότι στη Γερμανία δεν ήταν ο κρατικός μηχανισμός, αλλά τα «κόμματα της ελευθερίας», στα οποία ανήκαν οι νέοι, αυτά που εναντιώθηκαν ενεργητικά σε τέτοιου είδους αυτοβοήθεια. Αυτό ήταν ένα εντυπωσιακό μάθημα: τα «κόμματα της ελευθερίας» ευδοκιμούσαν πάνω στο έδαφος της ανημπόριας των μελών τους.

Συχνά ακόμη κι αξιωματικοί της αστυνομίας - που προηγούμενα, δίκαια ή άδικα, είχαν δεχτεί φυσικές επιθέσεις και θεωρούνταν ανθρωποκτόνοι εκτελεστές - άρχιζαν να υπερασπίζουν την υπόθεση των απόκληρων της κοινωνίας. Σε πολυάριθμες συγκεντρώσεις κοινωνικής υγιεινής παρευρίσκονταν κι αστυνομικοί με διαταγή να διαλύσουν τη συγκέντρωση μόλις θα θιγόταν φραστικά η «κρατική εξουσία». Αυτό ήταν ρουτίνα στις πολιτικές συναθροίσεις. Όμως οι σκληρές, εχθρικές τους φάτσες μαλάκωναν κι έδειχναν ενεργητικό ενδιαφέρον όταν δεν έκανα καμιά αναφορά στο θέμα της καταπίεσης από το νόμο και την εκτελεστική εξουσία, αλλά σκιαγραφούσα τα προβλήματα που θα 'πρεπε να λύσουν από μόνοι τους οι άνεργοι, οι βιομήχανοι εργάτες, οι νέοι, οι γυναίκες κλπ. (Για παράδειγμα, ήταν τελείως ρεαλιστικό να οργανώσουν οι ίδιοι οι άνθρωποι παιδιατρικές κλινικές για τους φτωχούς ή να δημιουργήσουν γραφεία σεξουαλικών συμβουλών ή να πάρουν διάφορα πρακτικά μέτρα για τα προβλήματα στέγης.) Τότε ξυπνούσε το «ανθρώπινο ον» που κατοικούσε μέσα στους «πραιτοριανούς του νόμου και της τάξης». Κι όταν άρχιζα να μιλώ για τη μιζέρια της ζωής των παιδιών, των γάμων και των οικογενειών, καθε εντύπωση παρουσίας «προστατών ταξικών συμφερόντων» εξαφανιζόταν ολότελα. Έγινε ολοφάνερο σε όλους τους παρόντες ότι αυτοί οι αξιωματικοί και αστυφύλακες ήταν κι αυτοί υπάλληλοι, πάρα τις στολές τους. Είχαν παιδιά,



γυναίκες, οικογενειακά προβλήματα και δυσκολίες στέγασης κι ανατροφής των παιδιών. Αν ιδωθούν και μ' αυτό τον τρόπο, από μια πρακτική, ψυχολογική σκοπιά, τα ταξικά όρια εμφανίζονται τελείως διαφορετικά από το πως τα παρουσιάζουν τα καθαρά οικονομιστικά κομματικά προγράμματα. [ΣΠ: Μόνο πολύ αργότερα, στην Αμερική, συνειδητοποίησα ότι και η αστυνομία μπορεί να 'ναι δημοκρατική. Φυσικά, λέγοντας κάτι τέτοιο, δεν παραβλέπω το γεγονός ότι η συγκινησιακή πανούκλα κυριαρχεί και στην Αμερική.]

Μετά τη δημιουργία των κέντρων σεξουαλικών συμβουλών, πρόσεξα τον πανίσχυρο ρόλο που παίζουν οι άλογοι μηχανισμοί, που αντιτίθενται στους συνειδητούς σκοπούς των μαζών. Αυτά τα κέντρα αποτελούσαν την εστία μιας ομάδας εργατών που, για μια μικρή περίοδο, έπαιξαν σπουδαίο ρόλο στο κίνημα. Ήξερα ότι οι διαδηλώσεις κι οι κραυγές «Ζήτω αυτό» και «Κάτω το άλλο» δεν μπορούσαν από μόνες τους να πετύχουν τίποτε. Υπήρχε ανάγκη για εποικοδομητική δουλειά που θα δημιουργούσε ένα παράδειγμα. Το εργατικό κίνημα δεν μπορούσε να διεκδικεί την ηγεσία της κοινωνίας, αν δεν καταπιανόταν με τη λύση, απ' εξαρχής και βήμα-βήμα, όλων των προβλημάτων που δημιουργούσε η διάλυση της αστικής κοινωνίας.

Στην αρχή, μετά την εξέγερση του Ιούλη 1927, δεν ήμουν ικανοποιημένος από τις, δραστηριότητές μου. Διάφορες οργανώσεις - Εργατική Βοήθεια, Ελεύθεροι Στοχαστές, ομάδες σε γυμνάσια, πανεπιστήμια κι εργοστάσια - με προσκαλούσαν να μιλήσω. Μιλούσα εδώ κι εκεί για την ψυχανάλυση, το οιδιπόδειο σύμπλεγμα, το σύμπλεγμα ευνουχισμού κλπ. Γρήγορα όμως φάνηκε ότι οι ακροατές μου δεν μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν αυτές τις ιδέες στην καθημερινή ζωή ή για την κοινωνική αλλαγή, μήτε είχαν ανάγκη να μάθουν θεωρίες. Χρειάζονταν γνώσεις που να τους βοηθούν πρακτικά στο δύσκολο έργο τους. Είχα ήδη συνειδητοποιήσει μερικές θεωρητικές συγγένειες ανάμεσα στην ψυχανάλυση και το μαρξισμό, που όμως δεν είχαν πρακτική σημασία. Ήταν χρήσιμες μόνο στους φοιτητές, ιδιαίτερα τους φοιτητές ιατρικής. Έκανα την πρώτη μου διάλεξη σε μια ομάδα σοσιαλιστών φοιτητών με θέμα «η σεξουαλική αθλιότητα των μαζών στον καπιταλισμό». Είχε πολύ καλή υποδοχή. Μια και ήξερα ότι η ψυχαναλυτική θεωρία, έτσι όπως ήταν διατυπωμένη, δεν ταίριαζε για διαλέξεις σε δραστήριες σοσιαλιστικές ομάδες, μετέθεσα το θέμα μου στα προβλήματα της σεξουαλικής ζωής μέσα στις μάζες. Οι εμπειρίες μου από την Ψυχαναλυτική Πολυκλινική μου ήταν τώρα πολύ χρήσιμες. Αν και η ψυχολογία της απώθησης και του ασυνείδητου δεν είχε ενδιαφέρον, όμως οι σεξουαλικές διαταραχές, η ανατροφή των παιδιών και το ζήτημα της οικογένειας αποδείχτηκε ότι ήταν φλέγοντα θέματα. Γρήγορα συνειδητοποίησα ότι το οιδιπόδειο σύμπλεγμα είχε εφαρμογή στο πλαίσιο της «οικογένειας». Μετά την πρώτη μου διάλεξη, στη φάση των ερωτήσεων, βρέθηκα αντιμέτωπος με το καθήκον να εξηγήσω γιατί η οικογένεια καταστέλλει τόσο συστηματικά τη σεξουαλική δραστηριότητα των παιδιών. Ήταν το ίδιο πρόβλημα που είχα συναντήσει και στη δουλειά μου σαν γιατρός. Κανείς δεν ήξερε ακόμη την απάντηση. Οι επαναστάτες σοσιαλιστές απέρριπταν την οικογένεια, σαν όργανο καταπίεσης. Όμως η αντίληψή τους για την καταπίεση ήταν, σύμφωνα με τις σημερινές αντιλήψεις, μόνο οικονομική - δηλ. ο πατέρας, που είναι οικονομικά ισχυρότερος, υποδουλώνει τη γυναίκα και τα παιδιά του. Γι' αυτό και ζητούσαν την «κατάργηση της οικογένειας», χωρίς να μελετούν άλλο το θέμα. [Ίσως δεν μπορούσαν να λύσουν μήτε έστω κι ένα πρόβλημα της οικογενειακής ζωής.]

Η σοσιαλιστική θεωρία είχε επιβεβαιώσει την κοινωνιολογική καταγωγή της οικογένειας και περίμενε την κατάρρευση της ατομικής ιδιοκτησίας, για να λυθεί αυτόματα κι αυτό το πρόβλημα. Το δικό μου υπόβαθρο ήταν η ψυχανάλυση, όπου η οικογένεια καθαυτή δεν ήταν πρόβλημα, άλλα όμως οι συγκινησιακές σχέσεις μέσα σε μια ήδη υπάρχουσα οικογένεια αποτελούσαν το κεντρικό ζήτημα. Μια γέφυρα ανάμεσα στις δύο αντιλήψεις δεν είχε ακόμη κατασκευαστεί.

Μπροστά σε μια δεύτερη μεγάλη φοιτητική συνάθροιση (1928) μίλησα για τη «σχέση ψυχανάλυσης και μαρξισμού» και προσπάθησα ν' αποσαφηνίσω τον κοινωνιολογικό ρόλο του οιδιπόδειου συμπλέγματος. Οι φιλοκομμουνιστές φοιτητές είχαν προσκαλέσει έναν «κόκκινο καθηγητή» από τη Μόσχα για την περίπτωση. Στη συζήτηση αυτός δήλωσε καθαρά και ξάστερα (μ' ένα ύφος που θύμιζε κομματική απόφαση) ότι το οιδιπόδειο σύμπλεγμα δεν ήταν μαρξιστικό και ήταν ανοησία, που απλούστατα δεν υπήρχε. Το κύρος αυτού του βοδιού ήταν τεράστιο, εξαιτίας της κοινωνικής επανάστασης του 1917, κι εγώ δεν είχα ικανοποιητική απάντηση στο ερώτημα που και πώς διαμορφώνεται κοινωνιολογικά η λειτουργία της οικογένειας. [ΣΠ: Από τότε οι κομμουνιστές δεν έπαψαν να κτυπούν τις απόψεις μου, προφανώς φοβούμενοι τον ανταγωνισμό ανάμεσα στον οικονομισμό του Μαρξ και τη ψυχολογία.]



Οι ιατρικές κι επιστημονικές μου δραστηριότητες δε διακόπτονταν με κανένα τρόπο από τις πολιτικές μου δραστηριότητες, αν και γρήγορα ένιωσα την έντονη αντίφαση ανάμεσα στην επιστήμη και την πολιτική - μια αντίφαση που ήταν πανταχού παρούσα και αναπόφευκτη τότε, και που αργότερα προσπάθησα να τη λύσω με τις έννοιες της επιστημονικής πολιτικής και της πολιτικής επιστήμης. Πρέπει να περιγράψω την πορεία που με οδήγησε, στο δικό μου πεδίο ενδιαφέροντος, σε μια συμφιλίωση αυτών των αντιθέτων. Τότε, στα 1928, δεν είχα ιδέα για το ότι μια μέρα θ' αναγνώριζα τον κοινωνικό παραλογισμό στην κομματική πολιτική. Κι απείχα ακόμη πολύ απ' το σημείο που θα συνειδητοποιούσα την ξεκάθαρη διάκριση, που έκανα αργότερα, ανάμεσα στο τι είναι κοινωνικό και τι είναι πολιτικό.

[ΣΠ: Η Σεξπόλ των ετών 1927-1937 είναι νεκρή. Μαζί με όλες τις ανθρώπινες προσπάθειες που βασίζονται στην πολιτική σκέψη, δεν έχει κι αυτή κανένα μέλλον. Πέθανε μαζί με τους παλιούς τρόπους ζωής στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Ήταν καλοπροαίρετη, αλλά εφαρμόστηκε στραβά, όπως κι όλες οι ανθρώπινες ελπίδες στη δεκαετία 1920-30. Κανείς δεν το 'ξερε τότε αυτό. Τώρα, μέσα από τέτοια λάθη, μάθαμε ότι:

Καμιά πολιτική ρύθμιση των ανθρώπινων προβλημάτων δεν μπορεί ποτέ να πετύχει τίποτε.

Ο πολιτικός είναι, και πρέπει να είναι, ενάντιος σε κάθε θετική ανθρώπινη προσπάθεια, μια και η ύπαρξή του εξαρτάται από την ύπαρξη άλυτων προβλημάτων.

Ο πολιτικός θα προσπαθήσει να εκμεταλλευτεί τις ανικανοποίητες σεξουαλικές ανάγκες των ανθρώπων στο μέλλον, όπως εκμεταλλεύτηκε άλλες ανάγκες στο παρελθόν.

Η κοινωνία πρέπει ν' ανοικοδομηθεί σύμφωνα με τις ανθρώπινες ανάγκες, ξεκινώντας από τις ανάγκες των μικρών παιδιών.]

Θεωρούνταν αφύσικο για έναν αξιοσέβαστο γιατρό κι επιστήμονα να συμμετέχει σε διαδηλώσεις των ανέργων, να μοιράζει μπροσούρες για την κοινωνική υγιεινή σ' εργατικές περιοχές και να παίρνει μέρος σε συγκρούσεις με την αστυνομία. Οι διανοούμενοι δεν μπορούσαν να καταλάβουν γιατί διακινδύνευα την κοινωνική μου θέση κάνοντας τέτοια πράγματα. Σαν κοινωνιολόγοι, έγραφαν για τα προβλήματα της κοινωνίας, όμως η συμπεριφορά τους έμοιαζε με του γιατρού που γράφει ένα βαρύγδουπο βιβλίο για τον τυφοειδή, χωρίς να 'χει δει ποτέ του μήτε μια περίπτωση. Γι' αυτό το λόγο τα περισσότερα βιβλία κοινωνιολογίας, μέχρι σήμερα, δεν επηρέασαν την πορεία της κοινωνίας. Το ίδιο ισχύει και για τη σεξολογία και τις σεξουαλικές μεταρρυθμίσεις. Οι σεξολόγοι εκείνου του καιρού βάσιζαν τα κείμενά τους στην εμπειρία τους από την ατομική ιατρική. Τα σεξουαλικά προβλήματα κι οι νευρώσεις των μαζών, όμως, είναι τελείως διαφορετικά και θέτουν προβλήματα ουσιαστικά άσχετα απ' αυτά που συναντάμε στο ιδιωτικό ιατρείο, κι ιδιαίτερα στην ψυχαναλυτική θεραπεία. Τα χρόνια λίγο πριν και μετά τις 15 Ιούλη 1927 χαρακτηρίζονταν, για το ψυχαναλυτικό κίνημα, από την εισροή αμερικάνων, που έφταναν στη Βιέννη να σπουδάσουν. Ενώ ένας βιεννέζος ασθενής ή μαθητής μπορούσε να πληρώνει 5-10 σελίνια την ώρα (μόνο εξαιρέσεις ήταν αυτοί που πλήρωναν 20 σελίνια την ώρα), οι αμερικανοί είχαν κι έδιναν τουλάχιστον πέντε δολάρια (35 σελίνια) την ώρα. Πολλοί πλήρωναν και 10 ή 20 δολάρια η κι ακόμη περισσότερα. Όμως δεν είχαν ανάγκη απ' τον οίκτο κανενός. Είτε ήταν πολύ πλούσιοι, είτε μάθαιναν ψυχανάλυση και αργότερα θα κέρδιζαν χίλιες φορές τόσα τις υπηρεσίες τους. Όπως και να 'ναι όμως, το κυνήγι των αμερικανών προκάλεσε μια διαφθορά.

Στα 1928, ένας νεαρός γιατρός από τη Νέα Υόρκη ήρθε και με βρήκε για εκπαίδευση. Σήμερα είναι ένα αξιοσέβαστος ψυχίατρος και ψυχαναλυτής. Μια μέρα με είδε σε μια διαδήλωση ανέργων - αυτή που κατέληξε στα επεισόδια στο πανεπιστήμιο. Την επόμενη έφτασε στο γραφείο μου φορώντας κόκκινη γραβάτα. Το πρόσεξα αυτό, αν κι ο ίδιος φαινόταν να μην έχει ιδέα για τη σύνδεση αυτή. Όταν επέσυρα την προσοχή του στο γεγονός αυτό, όμως, θυμήθηκε ότι με είχε δει την προηγούμενη μέρα. Δεν ήταν σοσιαλιστής, όμως η συμμετοχή μου δεν τον σοκάρισε ιδιαίτερα - αντίθετα, μπόρεσα να του αποδείξω ότι δεν ήταν ακόμη τελείως ικανός να καταστείλει το θαυμασμό του για μένα.

Ζούσα σ' ένα μόνιμο φόβο για τη δουλειά μου, μια και κάθε κίνηση θα μπορούσε να μ' έχει καταστρέψει. Κατά παράδοξο όμως τρόπο, κι οι δύο δραστηριότητές μου ανθούσαν, τόσο η ιατρική όσο και η πολιτική. Δεν το καταλάβαινα αυτό, γιατί ο καθένας μπορούσε να δει πώς στον επαγγελματικό μου κύκλο ο φόβος της



απώλειας της δουλειάς κάποιου θα μπορούσε ν' αναστείλει κάθε ειλικρινή συμμετοχή στα κοινωνικά προβλήματα.

Ανάμεσα στους εργάτες μιας κομματικής οργάνωσης, στο εικοστό διαμέρισμα, όπου δούλευα, υπήρχε ένας νεαρός παντρεμένος τορναδόρος, με τον οποίο γίναμε φίλοι. Λεγόταν Zadniker κι ήταν εξαιρετικός άνθρωπος. Απ' αυτόν έμαθα να γνωρίζω και να εκτιμώ τον ιδιαίτερο τρόπο σκέψης των εργατών. Αυτό ακριβώς μου επέτρεψε να μην πέσω ποτέ θύμα της τυφλής θεοποίησης των εργατών, που τόσο χαρακτηριστική ήταν σ' αρκετούς υπερριζοσπάστες διανοούμενους, που έμπαιναν βιαστικά στο εργατικό κίνημα [σα λακέδες του κόκκινου ιμπεριαλισμού] κι έπειτα εξαφανίζονταν το ίδιο γρήγορα. Ο Zadniker ήταν απλός, ντόμπρος, χωρίς τρόπους, αλλά και χωρίς δόλο. Όταν έλεγε κάτι το εννοούσε. Όταν ήταν θυμωμένος το 'δείχνε ανοιχτά και μετά από λίγο είμαστε πάλι καλοί φίλοι. Είχε μεγάλη φυσική αξιοπρέπεια, που τίποτε δεν του την είχε θίξει. Η χειραψία του ήταν δυνατή. Μπορούσε να μιλά, με βάση γεγονότα, για τα γενικά ανθρώπινα σεξουαλικά προβλήματα - κι όχι μόνο αυτά των εργατών - χωρίς ίχνος κυνισμού ή λαγνείας. Αν και ποτέ δεν είχε διαβάσει Φρόυντ, όμως σ' αυτόν ήταν ξεκάθαρο ότι τα παιδιά έχουν σεξουαλικές επιθυμίες για τους γονείς τους και ότι απ' αυτό μπορεί να γεννηθεί μίσος. Δεν υπήρχε σημείο στη σεξουαλοικονομική μου άποψη, που να μην το καταλάβαινε αυτόματα, δηλ. από διαίσθηση, χωρίς γνώσεις από βιβλία. Είχε δυσκολίες με την υστερική του γυναίκα, μιλούσε γι' αυτό με λογική και σαφήνεια, καταλάβαινε τη σεξουαλική αιτιολογία μιας νεύρωσης και ήξερε ότι οι άνθρωποι δεν είναι νευρωτικοί όταν είναι σεξουαλικά ικανοποιημένοι. Με τη βοήθεια του ανακάλυψα εξαιρετικά σπουδαίες λεπτομέρειες για τη ζωή του προλεταριάτου: τη μικροπρέπεια και το μεγαλείο, τη βρωμιά αλλά και την ομορφιά στη συμπεριφορά αυτών των ανθρώπων. Όλο και περισσότερο μ' έφερνε σ' επαφή με μετρημένους ανθρώπους της δουλειάς, η οποία μ' έπειθε ότι η γνώση των σεξουαλοικονομικών διαδικασιών και νόμων υπάρχει γενικά κι αυθόρμητα μέσα στα σιωπηλά, βασανισμένα, κατώτατα στρώματα της κοινωνίας.

Κι αυτός πάλι έμενε έκπληκτος που ένας αστός διανοούμενος μπορούσε και καταλάβαινε τόσο βαθιά την κατάσταση. Τότε του μίλησα για τον Φρόυντ και για τις εμπειρίες μου στην Ψυχαναλυτική Πολυκλινική. Η κατανόησή του ήταν άμεση. Με αξιοθαύμαστη ανθρώπινη φυσικότητα καταλάβαινε πράγματα, που χιλιάδες συζητήσεις και άρθρα δεν μπορούσαν να τα διδάξουν σε ψυχιάτρους και σε culturati28.

Προσπάθησα τότε να φανώ χρήσιμος σε διάφορες εργατικές οργανώσεις. Έδωσα διαλέξεις για το οιδιπόδειο σύμπλεγμα και το σύμπλεγμα ευνουχισμού, κι απ' αυτή τη σκοπιά έφτανα αυτόματα στο ζήτημα της οικογένειας και της σεξουαλικής υγιεινής. Μια φορά ο Zadniker παρατήρησε: «Ξέρεις, αυτό το οιδιπόδειο σύμπλεγμα μου φαίνεται σωστό όταν μιλάς γι' αυτό, αλλά πώς μπορούμε να το χρησιμοποιήσουμε στον αγώνα μας για μια καλύτερη ζωή; Στο κάτω-κάτω, δεν μπορούμε ν' αναλύσουμε τους πάντες για να τους κάνουμε υγιείς. Πρώτα πρέπει ν' αλλάξουμε τις κοινωνικές συνθήκες. Πρέπει να 'χουμε κάτι να πούμε στους ανθρώπους που θα μας ακούσουν, και μπορούμε να βάλουμε τέλος σ' αυτή τη μιζέρια. Εμείς οι εργάτες θα 'μαστε πρόθυμοι να μάθουμε, αν και πολλοί από μας είναι τεμπέληδες και απογοητευμένοι. Όμως κι εσείς οι διανοούμενοι πρέπει να μάθετε να μιλάτε πιο άπλα και να παρουσιάζετε τα επιστημονικά θέματα με τρόπο που να καταλαβαίνουν όλοι. Σήμερα, μόνο τα θέματα, που μπορούν να τα καταλάβουν όλοι, έχουν σημασία». Μιλούσε απ' τα βάθη της καρδιάς του. Στις πρώτες μου προσεκτικές προσπάθειες με την ψυχολογία στο εργατικό κίνημα, είχα δει ότι ελάχιστα μπορούσαν να γίνουν με τις ψυχαναλυτικές έννοιες. Τα θέματα γίνονταν κατανοητά, αλλά δεν μπορούσαν να 'χουν πρακτική χρησιμότητα. Οι θεωρίες ότι η οικογένεια είναι ένας βιολογικός θεσμός, ότι ο πολιτισμός βασίζεται στη σεξουαλική απώθηση, ότι η διανοητική υγεία είναι εφικτή μόνο με την παραίτηση απ' τα ένστικτα και την εξιδανίκευση τους, όλα αυτά ηχούσαν γελοία σ' αυτούς τους κύκλους, κυριολεκτικά γελοία. Ένιωθα χαζός όποτε έλεγα σ' ένα γεροδεμένο μηχανικό ή οικοδόμο ότι έπρεπε να εξιδανικεύσει τη σεξουαλικότητά του για να γίνει «ικανός για κουλτούρα». Αν ήταν υγιής, τότε αγκάλιαζε ερωτικά το κορίτσι του, δίχως περίπλοκες. Αν ήταν άρρωστος, τότε συμπεριφερόταν όπως και κάθε άλλος μέσος άνθρωπος σε παρόμοιες περιστάσεις. Δε λέγεται άραγε ότι η εργασία βασίζεται στην εξιδανίκευση των προγενετήσιων ενορμήσεων; Έμαθα να παρατηρώ ένα χτίστη. Αυτός χρόνια ολόκληρα έσπαγε πέτρες και συνταίριαζε τα κομμάτια τους για να στρώνει τους δρόμους. Αυτό το πράγμα ήταν ενστικτική εξιδανίκευση; Αν ναι, τί τύπου εξιδανίκευση; Πρωκτική; Σαδιστική; Γελοίο! Σύντομα συνειδητοποίησα το μηχανικό χαρακτήρα αυτής της δουλειάς, που δεν είχε καμιά σχέση με «ναρκισσιστική εξύψωση του εγώ». Το πρόβλημα ήταν μάλλον πώς ένας χειρώνακτας ή ένας λογιστής άντεχε μια δουλειά χωρίς κανένα ψυχικό όφελος για τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα. Εγώ προσωπικά δε θα μπορούσα διόλου κάτι τέτοιο - εκτός ίσως κι αν εξόντωνα κάθε ίχνος ζωής μέσα μου και γινόμουν μια



μηχανή. Τότε, έτσι μονομιάς, εμφανίστηκε ο κρίκος που έλειπε: η θωράκιση του χαρακτήρα επιτρέπει στον εργάτη ν' αντέχει την πλήξη αυτού του είδους της δραστηριότητας. Γρήγορα κατάλαβα περισσότερα: Η θεωρία του Φρόυντ για την εξιδανίκευση ήταν σωστή για τους ερευνητές επιστήμονες ή τεχνικούς, λίγο ταίριαζε στο μέσο γιατρό ή τεχνικό, και δεν ταίριαζε διόλου για τη δουλειά που έκαναν οι μάζες.

Ο Zadniker μου είπε ότι η κατάσταση των άνεργων ήταν εξαιρετικά άσχημη. Ήταν πάντοτε ψυχικά ερείπια, αργά ή γρήγορα. Ο ίδιος δεν αποδεχόταν τη θεωρία της Κομιντέρν, ότι δηλ. η πείνα μόνο - κι όχι η σεξουαλική απώθηση - ήταν η αιτία της νεύρωσης. Έλεγε ότι οι άνεργοι έμεναν αδρανείς για μήνες ή και χρόνια, ότι αχρηστεύονταν. Όταν το σκέφτηκα αυτό, έβγαλα το συμπέρασμα ότι η αιτία είναι η εξής: η βιολογική ενέργεια, όταν δε βρίσκει ενεργητική διέξοδο, στην αρχή προκαλεί νευρικότητα και στη συνέχεια βαθμιαία απονεκρώνει τον οργανισμό. Ο Zadniker μου εξήγησε επίσης ότι ήταν πρακτικά αδύνατο για τον άνεργο να παραμείνει φυσικά υγιής κι ότι αυτό οδηγούσε στην καταστροφή της οικογένειας και της σχέσης ανάμεσα στον άντρα και τη γυναίκα. Καταντούσε λοιπόν ζητιάνος. Όταν η εργατική οικογένεια πέφτει στην πείνα για μεγάλη χρονική περίοδο, όλες οι ασυνείδητες πηγές μίσους αρχίζουν να ξεχειλίζουν. Συνήθως, κάτω από καλύτερες οικονομικές συνθήκες, επικαλύπτονται από συμβατικές στάσεις. Ο Zadniker μου αποκάλυψε ακόμη το βαθύτερο μυστικό της λειτουργίας του γάμου και της οικογένειας. Ο ίδιος ήταν πολιτικά συνειδητός κι ανοιχτόμυαλος εργάτης. Η γυναίκα του τον χρειαζόταν, όπως τη χρειαζόταν κι αυτός. Όμως, αφού αυτός ήταν υγιής κι αυτή σεξουαλικά διαταραγμένη, ο ίδιος υπέφερε. Κι έψαχνε να βρει άλλες, υγιείς γυναίκες. Αυτή ζήλευε, αν και δεν μπορούσε να του προσφέρει αυτά που χρειαζόταν, και προσπαθούσε να τον εμποδίσει να πηγαίνει σε πολιτικές συγκεντρώσεις, όπου εύκολα θα μπορούσε να γνωρίσει άλλες γυναίκες. Αναμφισβήτητα έτσι σκεφτόταν. Ο ίδιος το ήξερε αυτό και το έκφραζε με σαφείς όρους. Κι οι άντρες, παρατηρούσε, μαζί και οι κομμουνιστές, μηρυκάζουν συνθήματα του είδους «προλεταριακή ταξική συνείδηση» και «αμοιβαία συντροφικότητα ανάμεσα στον άντρα και τη γυναίκα», όμως στην πράξη αλυσοδένουν τις γυναίκες τους στην κουζίνα. Φοβούνται κι αυτοί ότι οι γυναίκες τους μπορεί να συναντήσουν άλλους άντρες. Μου είπε κι άλλα πολλά κι έμαθα να βλέπω πλήθος πράγματα, που δεν είναι γραμμένα σε κανένα πολιτικό ή επιστημονικό κείμενο. Άρχισα να αισθάνομαι οδυνηρά τη μηδαμινότητα της ακαδημαϊκής επιστήμης. Πολλά απ' όσα εκτιμούσα πιο πριν άρχισαν να καταρρέουν. Το να 'σαι τέτοιου είδους επιστήμονας σήμαινε ότι κατέφευγες σε υπεκφυγές. Πώς μπορούσα να μείνω επιστήμονας, δηλ. να εργάζομαι αξιοπρεπώς στην επιστήμη, κι όμως να παραβλέπω αυτές τις πραγματικότητες; Μου φάνηκε ότι μια απ' τις κύριες λειτουργίες πολλών επιστημόνων είναι ν' αρνούνται αυτές τις πραγματικότητες αγνοώντας τες.

Τα γεγονότα στην Αυστρία προκάλεσαν τότε τόση σύγχυση, που η ακαδημαϊκή επιστήμη φαινόταν ανυπόφορα ξεκομμένη από την ίδια τη ζωή. Οι προβλέψεις των κομμουνιστών φαίνονταν σωστές. Ο σοβιετικός οικονομολόγος Varga προειδοποιούσε για μια νέα, βαριά οικονομική κρίση του καπιταλισμού. Αυτό ήταν σίγουρο πώς θα προκαλούσε παγκόσμια επανάσταση, που με τη σειρά της θα 'κανε ορθολογική τη ζωή των ανθρώπων. Αν κι εγώ ο ίδιος βυθιζόμουν όλο και πιο βαθιά στην πολιτική [που για μένα σήμαινε κοινωνική δουλειά], κάποιο προαίσθημα μ' εμπόδιζε ν' ακολουθήσω τη συνηθισμένη πορεία για καριέρα σαν στέλεχος πολιτικού κόμματος. Θα 'πρεπε να εγκαταλείψω αυτό, που μερικοί το θεωρούσαν ίσως άσκοπο επάγγελμά μου, και ν' αφιερωθώ ολοκληρωτικά στην κομματική δραστηριότητα. Όμως εγώ ήμουν ολόψυχα δοσμένος στην επιστημονική μου δουλειά. Άρχιζα να νιώθω τις απαρχές μιας παραγωγικής κριτικής της αστικής ψυχολογίας, χωρίς όμως να μπορώ ακόμη να τη διατυπώσω. Βέβαια, η εγκατάλειψη μιας θέσης στην ανώτερη αστική τάξη θα ήταν για μένα σημαντικό βήμα, όμως ακόμη και η απειλή σοβαρών συνεπειών ποτέ μέχρι τότε δε μ' είχε εμποδίσει να διακινδυνεύω.

Σ' αυτή την περίοδο μπήκα σε μια φάση, απ' όπου περνά κάθε αφυπνιζόμενο άτομο: άρχισα να νιώθω τη βαριεστημάρα των κοινωνικών διασκεδάσεων και συζητήσεων. Είχα ήδη ξεπεράσει το στάδιο «χορός και συζήτηση για τον Γκαίτε». Ακόμη με καλούσαν συχνά στα σπίτια συναδέλφων μου για το βράδυ, αλλά δεχόμουν αυτές τις προσκλήσεις όλο και αραιότερα. Μου φαίνονταν όλα μια κωμωδία και είχα χάσει την ικανότητα να συμμετέχω σε ψιλοκουβέντα. Από την άλλη, ο φίλος μου Zadniker μου είχε εμπνεύσει μια ιδέα, απ' την οποία δεν μπορούσα ν' απελευθερωθώ. Ήμουν ψυχίατρος και σεξολόγος και μπορούσα ν' ασκώ πολύ λιγότερη επιρροή σαν πολιτικός απ' ότι σαν γιατρός. Γι' αυτό αφοσιώθηκα στην κάθε είδους ιατρική και εκπαιδευτική βοήθεια που μπορούσα να δίνω σε νέους και σ' εργάτριες. Το Γενάρη του 1929, οι αριστερές εφημερίδες ανάφεραν για πρώτη φορά τη Σοσιαλιστική Εταιρεία για Σεξουαλικές Συμβουλές και Σεξουαλική Έρευνα, που είχε ανοίξει αρκετά συμβουλευτικά κέντρα για εργάτες και υπάλληλους. Μετά



κάμποσους μήνες προετοιμασία και με πολύ προσωπική δουλειά και δαπάνη, είχα ιδρύσει αυτή την εταιρεία μαζί μ' αρκετούς νεώτερους ψυχαναλυτές συναδέλφους, που ήταν μαθητές μου, και με τρεις γυναικολόγους. Ο τίτλος ήταν μάλλον πομπώδης, αλλά ήταν συνήθεια τότε οι οργανώσεις να εξοπλίζονται γερά με σφραγίδες και κεφαλαία γράμματα.

Στείλαμε παντού αγγελίες ότι ειδικοί σεξολόγοι είχαν δημιουργήσει μια οργάνωση για την παροχή, σε διάφορες περιοχές της Βιέννης, δωρεάν συμβουλών για σεξουαλικά προβλήματα, για την ανατροφή των παιδιών και για τη γενική διανοητική υγιεινή, σε όλους όσους ήθελαν βοήθεια. Θα γίνονταν διαφωτιστικές διαλέξεις για τη σεξουαλική υγιεινή, για τις αίτιες και για το πιθανό ξεπέρασμα των συναισθηματικών δυσχερειών. Η θέση της εταιρείας ήταν ότι η σεξουαλική αθλιότητα πήγαζε ουσιαστικά από τις κοινωνικές συνθήκες, που είχαν τη ρίζα τους στο αστικό κοινωνικό καθεστώς, κι ότι δεν μπορούσε να εξαλειφθεί ολοκληρωτικά, αλλά θα μπορούσε ν' αλαφρώσει με τη βοήθεια σε κάθε άτομο. Επιπρόσθετα, θα γινόταν πλατιά πληροφόρηση των εργαζόμενων για τα σεξουαλικά ζητήματα. Οι γνώσεις, που απαιτούσε αυτή η πληροφόρηση, θα διευρύνονταν με την κοινωνική δουλειά και με την έρευνα σε άτομα. Τη θέση του επιστημονικού διευθυντή την κράτησα για τον εαυτό μου. Έξι συμβουλευτικά κέντρα άνοιξαν αμέσως, με διευθυντή στο καθένα ένα γιατρό. Τρεις μαιευτήρες ήταν στη διάθεσή μας για κάθε πρόβλημα εγκυμοσύνης. Επίσης συμμετείχε κι ένας δικηγόρος.

[Το νέο που έφερναν τα συμβουλευτικά μας κέντρα (κλινικές σεξουαλικής υγιεινής) ήταν ότι αντιμετώπιζαν ενιαία τα προβλήματα νευρώσεων, σεξουαλικών διαταραχών και καθημερινών συγκρούσεων. Νέο ήταν ακόμη κι η προληπτική, αντί για θεραπευτική, αντιμετώπιση των νευρώσεων. Αυτό βασικά εξαρτιόταν από το χειρισμό της σεξουαλικότητας στα παιδιά και τους νέους. Σ' αυτό το σημείο, επιθυμώ να διεκδικήσω την προτεραιότητα και την πλήρη ευθύνη για την εισαγωγή της σεξουαλοικονομικής άποψης στη σεξουαλικότητα των παιδιών και των εφήβων και για τη σεξουαλοικονομική άποψη για τη φυσική γενετήσια ζωή. Προηγούμενα δε δινόταν καμιά προσοχή σ' αυτή την κεντρική σφαίρα της διανοητικής υγιεινής, κι όλη η προσοχή που δόθηκε αργότερα στις νευρώσεις στη Γερμανία, τη Σκανδιναβία και τελικά στην Αμερική, προσπερνούσε το πρόβλημα της γενετήσιας ζωής των παιδιών και των εφήβων με ηθικολογίες. Εδώ δεν πρόκειται για ένα απλό ζήτημα δικιάς μου προτεραιότητας, αλλά για την ανακίνηση ενός κοινωνικού προβλήματος, που είναι τόσο απαγορευμένο, όσο είναι και βασικό, ενός ζητήματος που οδήγησε στην πηγή της συγκινησιακής πανούκλας.]

Τα κέντρα αμέσως πλημμύρισαν από τόσο κόσμο, που κάθε αμφιβολία σχετικά με τη σπουδαιότητα της δουλειάς μας διαλύθηκε. Μόνο στη δικιά μου μονόωρη βάρδια περίμεναν πάντα περίπου δέκα άτομα, έτσι που αναγκάστηκα να κάθομαι και δεύτερη ώρα. Σε ίδια θέση βρίσκονταν κι οι συνάδελφοί μου, και όταν άρχισαν οι διαλέξεις, η κατάσταση έγινε δυσκολότερη. Για να μελετηθεί προσεκτικά κάθε περίπτωση χρειαζόταν περίπου μισή ώρα. Στην αρχή, η πλειοψηφία αυτών που προσέρχονταν ήταν κορίτσια και γυναίκες που είχαν μείνει έγκυες από απροσεξία ή άγνοια. Τις στέλναμε στην κλινική ελέγχου των γεννήσεων, άλλα κι εμείς οι ίδιοι τις συμβουλεύαμε για τη χρήση αντισυλληπτικών μεθόδων και για τη φυσιολογική λειτουργία της γενετήσιας επαφής. Ανάμεσα τους δεν υπήρχε ούτε μια περίπτωση, όπου η συνέχιση της εγκυμοσύνης να μην ήταν απάνθρωπη, ανήθικη, ποταπότητα και δειλία. Κυριολεκτικά ούτε μια απ' αυτές τις γυναίκες δε θα έπρεπε να 'χει το δικαίωμα να φέρει στον κόσμο ένα παιδί. Σε σύγκριση μ' αυτή την πραγματικότητα, όλες οι κούφιες συζητήσεις για τις διάφορες ιατρικές κι ευγονικές ενδείξεις για την άμβλωση (οι κοινωνικές ενδείξεις ποτέ δεν αναφέρονταν) γρήγορα αποδείχτηκαν ανοησίες, που καμιά τιμή δεν περιποιούσαν στα άτομα, που δεκάδες χρόνια συζητούσαν αν και κατά πόσο μια ιατρική εκτίμηση θα μπορούσε να θεωρηθεί αξιόπιστη κι επιτρεπτή, σαν επιπρόσθετη σε θεωρήσεις ευγονικού χαρακτήρα. Κανείς αξιοπρεπής γιατρός - ή ό,τι άλλο - δε θα δεχόταν για τον εαυτό του ούτε το πιο ελάχιστο απ' όσα ζητούσε για «το λαό» προκειμένου να «διαφυλαχθούν τα χρηστά ήθη» και να «αυξηθεί ο πληθυσμός». Αυτά τα θέματα αναλύθηκαν τόσο πλατιά στο βιβλίο μου Η Σεξουαλική Επανάσταση, που εδώ λίγα λόγια αρκούν. Το πρόβλημα δεν ήταν πια οι ενδείξεις διακοπής της εγκυμοσύνης, αλλά ο τρόπος σκέψης που δημιούργησε τους σκληρούς νόμους ενάντια στην άμβλωση και τους επέβαλε ανελέητα. Το άμεσο πρόβλημα, ωστόσο, ήταν οι απόψεις κι ο τρόπος σκέψης των μεταρρυθμιστών, που δε διέκριναν αυτό που έβλεπα εγώ και συνέχιζα να περιγράφω, άλλα προτιμούσαν να παζαρεύουν για διάφορα θέματα με τους αντιπροσώπους του νόμου. [ΣΠ: Οι μανάδες δεν υπολογίζονταν. Η παιδική αθλιότητα δεν υπολογιζόταν. Αυτό που μέτραγε ήταν μια άρρωστη ιδεολογία, που έμελλε να καταρρεύσει μερικά χρόνια αργότερα, όταν ο «έλεγχος των γεννήσεων» έγινε κάτι τελείως φυσικά. Πόσες ζωές χάθηκαν μόνο γι' αυτό το πράγμα...] Δεν είχα ακόμη



συλλάβει τις πραγματικές τους πεποιθήσεις, σύντομα όμως θα αισθανόμουν τις συνέπειές τους. Αυτοί κάθονταν και συζητούσαν αν η φυματίωση, η διανοητική καθυστέρηση ή η πλατυποδία σε μια οικογένεια αποτελούσαν ενδείξεις για άμβλωση. Μόνο οι ακραίοι ριζοσπάστες επικαλούνταν το «δικαίωμα της γυναίκας πάνω στο σώμα της». Αυτοί υποστήριζαν τη θέση τους με καθησυχαστικά επιχειρήματα του είδους ότι μόνο έτσι θα μπορούσαν οι γυναίκες να γεννούν ευτυχισμένα τα παιδιά τους, ότι ο πληθυσμός και έτσι θ' αύξανε οπωσδήποτε, όπως στη Σοβιετική Ένωση, κι ότι η εισαγωγή του σοσιαλισμού θ' αποδείκνυε ότι οι γυναίκες θέλουν να κάνουν παιδιά, αλλά πρώτα χρειάζεται ν' απελευθερωθούν από την υλική ανάγκη. Αυτό ήταν αναμφίβολα αλήθεια, όμως ήταν ένα μικρό μόνο μέρος του προβλήματος. Τη δικιά μου θέση την καθόριζε κάτι πολύ πιο σημαντικό και συνολικό: το ότι ακόμη κι αν λύνονταν τα ολικά προβλήματα - κι αυτό ίσχυε για μερικές γυναίκες – και πάλι αυτές οι γυναίκες που έβλεπα δε θα 'πρεπε να κάνουν παιδιά. Πέρα απ' όλα τ' άλλα προβλήματα, κοινωνικοοικονομικά και ιατρικά, άρχιζα να βλέπω το πρόβλημα από μια νέα σκοπιά - τη συγκινησιακή κατάσταση των υποψήφιων μανάδων. Σύμφωνα με τα τρέχοντα ήθη, η ανεύρεση μιας αιτίας, στην όποια να βασίζεται μια ιατρική διάγνωση, ήταν κάτι πολύ σπάνιο. Όμως, το να θεωρείται αυτό σαν προηγούμενο και να χρησιμοποιείται σαν άλλοθι για να εθελοτυφλεί κανείς μπροστά στο κύριο θέμα, αυτό ήταν πραγματική ηλιθιότητα και έγκλημα ενάντια στις γυναίκες. Αυτές οι μανάδες, γυναίκες και κορίτσια, μπορούσαν να γεννήσουν ένα παιδί, ήταν όμως ανίκανες να το μεγαλώσουν, να το φροντίσουν ή να το κρατήσουν ζωντανό. Όλες τους, δίχως εξαίρεση, ήταν βαριά νευρωτικές και είχαν πολύ φτωχές σχέσεις με τους άντρες τους - αν είχαν κάποιες σχέσεις. Ήταν ψυχρές, τσακισμένες από τις έγνοιες, συγκαλυμμένα σαδίστριες ή ανοιχτά μαζοχίστριες. Ήταν λανθάνουσες σχιζοφρενείς ή νοσηρά καταθλιπτικές - ματαιόδοξες γυναικούλες ή κατεστραμμένα, αδιάφορα ζώα που δούλευαν. Αν παντρεύονταν, μισούσαν τους άντρες τους ή κοιμόντουσαν αδιάκριτα με τον καθένα, χωρίς κανένα συναίσθημα. Πολλές ζούσαν μαζί μ' άλλα πέντε μέχρι οκτώ άτομα στο ίδιο δωμάτιο και κουζίνα. Απ' την αυγή μέχρι το βράδυ δούλευαν σαν σκλάβοι με το κομμάτι στο σπίτι τους για να κερδίσουν 25 σελίνια τη βδομάδα, ή και λιγότερα. Είχαν τρία ως έξι παιδιά δικά τους και μερικές φορές μεγάλωναν και παιδιά άλλων. Μεθυσμένοι άντρες τις χτυπούσαν και τις ταπείνωναν. Επειδή τα παιδιά, που είχαν, το μόνο που τους έφερναν ήταν μπελάδες και υποχρεώσεις, έτρεφαν θανάσιμο μίσος ενάντιά τους και ενάντια στο αγέννητο παιδί. Οι ανώφελες συζητήσεις περί «ιερή μητρική αγάπη», μπροστά σ' αυτή την υπάνθρωπη αθλιότητα, σε παρακινούσε σχεδόν αυτόματα ν' αδειάσεις ένα πιστόλι πάνω στον ομιλητή. Ακόμη κι αν αφαιρούσαμε το χειρότερο μέρος της αθλιότητας, και πάλι θα 'πρεπε ν' ανοικοδομηθούν τουλάχιστον άλλα τόσα, αν πραγματικά υπήρχε γνήσια επιθυμία να κάνει κανείς το ένα χιλιοστό απ' όσα λεγόντουσαν ένα γύρω για τα παιδιά και την κουλτούρα. Όλες αυτές οι μητέρες ήταν υστερικές ή ψυχαναγκαστικές. Τα παιδιά τους ήταν ή μικρές χαριτωμένες κούκλες ή σπασμένα ανδρείκελα. Γυναίκες τέτοιου είδους δε θα 'πρεπε να 'χουν δικαίωμα να κάνουν παιδιά! - κι αυτό ανεξάρτητα από την απάνθρωπη υλική κατάσταση των περισσότερων απ' αυτές.

Για τους λόγους αυτούς υπερασπίστηκα, από την πρώτη στιγμή, το αναμφισβήτητο δικαίωμα κάθε γυναίκας, που ήταν έγκυος χωρίς να θέλει, να προχωρήσει σε άμβλωση, άσχετα από κάθε άλλη ένδειξη. 'Εκείνο τον καιρό μπορούσαμε ακόμη ν' αναφερόμαστε σε νόμους που ψηφίστηκαν στη Ρωσία, αν και ήδη ήξερα [από το 1929 κιόλας] ότι η ψήφισή τους δεν ήταν αυτόβουλη - και πραγματικά, πέντε χρόνια αργότερα καταργήθηκαν. Έστελνα κάθε γυναίκα, που από άγνοια ή χωρίς να θέλει είχε μείνει έγκυος, σε γιατρούς που έκαναν την έκτρωση. Ήξερα πολύ καλά τι έκανα και το θεωρούσα φυσικό ν' αποδέχομαι τον κίνδυνο. Πάντοτε είχα μπροστά στα μάτια μου το μίσος αυτών των γυναικών για τα παιδιά τους και ποτέ δε σκοτίστηκα για την πληθυσμιακή φλυαρία των πολιτικών. Από τότε κιόλας είχα μπει σε μια σιωπηρή αντιδικία με τους κομμουνιστές, που ήταν ενάντια στον μαλθουσιανισμό επειδή ο Μαρξ δεν είχε καταλάβει ολότελα τον Μάλθους, που υποστήριζε ότι η αθλιότητα θα εξαφανιζόταν αν μειωνόταν ο ρυθμός των γεννήσεων. Ο Μάλθους δεν έβλεπε τις πηγές του κοινωνικού διλήμματος. Ο Μαρξ πάλι είχε ανακαλύψει αυτές τις πηγές κι απέρριπτε τη θεωρία του Μάλθους, γιατί αυτή εύκολα θα μπορούσε να τραβήξει την προσοχή αλλού απ' τους πραγματικούς σκοπούς της ταξικής πάλης και να οδηγήσει σε αυταπάτες. Επειδή όμως ο Μαρξ δεν το 'χε ξεκαθαρίσει τελείως αυτό, η θεωρία για την αναγκαιότητα περιορισμού του ρυθμού των γεννήσεων είχε μια περιθωριακή θέση και γρήγορα εξαφανίστηκε ολότελα στη Σοβιετική Ένωση. Η λύση ήταν: κοινωνικός αγώνας για την εξάλειψη της αθλιότητας των μαζών συν εκλεκτικός έλεγχος των γεννήσεων!

Για δυο χρόνια ένιωθα πάνω μου τόσο συντριπτικό το βάρος της σεξουαλικής αθλιότητας του λαού, που η σύγκρουση ανάμεσα στον επιστήμονα και τον πολιτικό μέσα μου θέριευε αδιάκοπα. Και πήρε ιδιαίτερες διαστάσεις όταν ήρθα σ' επαφή, μέσα απ' την πρακτική της σεξουαλικής συμβουλευτικής, με τον μέσο



βιεννέζο εργαζόμενο έφηβο. Αν και ήδη είχα γνωρίσει τις εφηβικές ανάγκες πολύ πιο πριν, οι περιπτώσεις της Πολυκλινικής και του ιδιωτικού μου ιατρείου φαίνονταν σαν παθολογικές εξαιρέσεις του κανόνα στο φως της σύγχρονης ψυχαναλυτικής σκέψης - του κανόνα που βασιζόταν στον «κανονικά προσαρμοσμένο έφηβο που έχει ξεπεράσει το οιδιπόδειο σύμπλεγμα κι εναρμονιζόταν στις απαιτήσεις της πραγματικότητας». Κανείς δεν εξέταζε την έννοια του «κανονικού, υγιούς εφήβου», κι ακόμη πολύ περισσότερο τη συμμόρφωση «στις επιταγές της πραγματικότητας». Άπλα, το στάτους κβο θεωρούνταν δεδομένο και αμετάβλητο. Δεν έμπαινε σ' αμφισβήτηση με κανένα τρόπο. Όμως στα κέντρα σεξουαλικών συμβουλών, κι ιδιαίτερα αργότερα, στις σεξουαλ-πολιτικές συγκεντρώσεις των νέων, η εικόνα άλλαζε ολοκληρωτικά. Εδώ είχα μπροστά μου έφηβους που θεωρούνταν υγιείς. Οι περισσότεροι απ' αυτούς - κατά μέσο όρο 14-20 ετών - έρχονταν μόνο για συμβουλές σχετικά με αντισυλληπτικές μεθόδους. Αυτόματα γεννιόταν το ερώτημα αν θα έδινες τέτοια μέσα σε άτομα 14 ή 15 ετών. Αυτό το ζήτημα, με τη σειρά του, οδηγούσε αναπόφευκτα το όλο πρόβλημα της εφηβείας. Η συνηθισμένη πορεία ήταν να μην ασχολείται κανείς, διόλου με αυτή την ομάδα ήλικιών29, ή ν' αποπέμπει κανείς τους νεαρούς με τη βολική συμβουλή να περιμένουν μέχρι να μεγαλώσουν λίγο. Αυτό, φυσικά, ήταν αδύνατο, αν ήθελε κανείς να προλάβει τις νευρώσεις.

Πριν να διατυπώσω μια απάντηση σ' αυτό το ερώτημα, ανασκόπησα όλους τους ψυχικούς, φυσικούς και κοινωνικούς παράγοντες. Αυτοί οι έφηβοι στην ουσία ήταν ενήλικοι. Δούλευαν σαν μαθητευόμενοι σ' εργοστάσια, έκαναν θελήματα ή βοηθούσαν στο σπίτι. Πολλοί νεαροί ήταν μέλη της Εργατικής Νεολαιίστικης Φρουράς κι η μεγάλη τους πλειοψηφία ήταν μέλη του Σοσιαλδημοκρατικού Συνδέσμου Νεολαίας. Είτε είχαν ήδη φίλους ή φιλενάδες, ή έρχονταν σ' εμένα με το ερώτημα «πώς να βρουν διέξοδο από τη μοναξιά τους». Η πρώτη μου αφελής ερώτηση ήταν: «Δεν ανήκεις σε καμιά νεολαιίστικη ομάδα;» «Ναι, αλλά ξέρετε - δεν εννοώ αυτό», ήταν η απάντηση. Δε χρειάζονταν περισσότερες ερωτήσεις. Το ζήτημα ήταν τελείως σαφές. Βαθμιαία άρχισα να καταλαβαίνω, να επιβεβαιώνω και ν' απομακρύνω τη βαθιά ριζωμένη και τελείως δικαιολογημένη δυσπιστία που είχαν οι νέοι για κάθε τι που θύμιζε αυθεντία και ενήλικους. Απλούστατα, τους έλεγα ότι είχαν δίκιο. Δεν υπήρξε κανείς που να μην απόκτησε μεγαλύτερη εμπιστοσύνη αμέσως μετά απ' αυτό. Γνώριζαν τα πράγματα και ήθελαν «μια ευτυχισμένη ερωτική ζωή». Δεν πίστευαν ούτε λέξη απ' τις διάφορες διδαχές. Πολλοί απλούστατα είχαν φύγει απ' το σπίτι τους. Υπήρχε βαθύ μίσος για τους γονείς τους. επειδή καταπίεζαν την ερωτική τους ζωή. Όσοι είχαν ήδη μια σχέση, θεωρούσαν το να κάνουν έρωτα, συχνά σε γωνιές ή υπόστεγα, κάτι τελείως φυσικό. Δέχονταν επίσης σαν φυσικό το γεγονός ότι ήταν ντυμένοι, ότι έπρεπε να κάνουν γρήγορα κι ότι φοβόντουσαν καμιά ανεπιθύμητη έκπληξη ή εγκυμοσύνη. Δεν είχαν ιδέα για τη σχέση ανάμεσα στις νευρικές τους διαταραχές και σ' αυτόν το φθοροποιό τρόπο «τακτοποιημένης» εφηβικής σεξουαλικότητας. Ο σύνδεσμος ανάμεσα σε μια διαταραγμένη γενετήσια ζωή και σε μια κατεστραμμένη ψυχική υγεία ήταν άγνωστος στις πολιτικές οργανώσεις, ξορκισμένος με ψεύτικες αντιλήψεις και υπεκφυγές. Κανείς δεν έδινε προσοχή στην ωχρότητα, την κατάθλιψη, τη νευρικότητα, τις διαταραχές στην εργασία, την εριστικότητα, τις εγκληματικές τάσεις και τις διαστροφές αυτών των νεαρών ανθρώπων. Η ομοφυλοφιλία άνθιζε, συνήθως με τη μορφή του αμοιβαίου αυνανισμού. Η σωστή κατανόηση συνυπήρχε πλάι-πλάι με τις πιο ηλίθιες υπεκφυγές της αστικής πολιτιστικής ασυναρτησίας ή με κομματικά συνθήματα. Όμως, αυτό που χρειαζόταν για να δώσει στους έφηβους να καταλάβουν τι συνέβαινε ήταν όλη κι όλη μια σύντομη εξήγηση αυτών των διασυνδέσεων. Οι ψεύτικες ηθικολογίες κι οι υποκριτικές αντιλήψεις διαλύονταν σαν κομμάτι πάγος στον ήλιο. Στην αρχή δυσκολευόμουν να το πιστέψω κάτι τέτοιο, ειδικά αφού το «αυστηρό υπερεγώ είναι τόσο βαθιά ριζωμένο στο βιολογικό id (αυτό - Σ.τ.Μ)».

Η μετατροπή των βασικών σεξουαλικών στάσεων από αρνητικές σε θετικές δεν έχει, φυσικά, καμιά σημαντική επίπτωση πάνω στην ψυχική διάρθρωση. Αν ο φόβος του ευνουχισμού ή της διακόρευσης ήταν βαθιά ριζωμένος, η κατάσταση έμενε βασικά αμετάβλητη. Όμως όσο πιο νέοι ήταν οι έφηβοι, τόσο πιο γρήγορα και πιο ολοκληρωτικά αναστρεφόταν ο προσανατολισμός τους μετά από λίγες παρατηρήσεις. Ήταν σαν να πρόσμεναν καιρό γι' αυτές τις πληροφορίες, σαν να βάδιζαν υπνωτισμένοι κάτω από ένα ζυγό που δεν καταλάβαιναν τη σημασία του. Ήξεραν τα πάντα για τη σεξουαλικότητα - ήξεραν ότι χρειάζονταν έρωτα κι ότι μαράζωναν χωρίς αυτόν. Όμως δεν είχαν ιδέα για τα εμπόδια που τους έκλειναν το δρόμο γι' αυτό. Ζούσαν διπλή ζωή χωρίς καμιά επίγνωση για την αντίφαση ή για τις κοινωνικές προϋποθέσεις και συνθήκες για μια ικανοποιητική ερωτική ζωή. Όλα τα κορίτσια, ανεξάρτητα από το πόσο σταθερά διεκδικούσαν τα σεξουαλικά τους δικαιώματα, ήταν βυθισμένα σε συνειδητό ή ασυνείδητο σεξουαλικό άγχος. Τ' αγόρια υπέφεραν κύρια από αυνανιστικά αισθήματα ενοχής, υποχονδριακό άγχος ή πρόωρη εκσπερμάτιση.



Μέσα σε λίγους μήνες έμαθα για τη σεξολογία και την κοινωνιολογία πολύ περισσότερα απ' ότι σε δέκα χρόνια ψυχαναλυτικής δουλειάς. Ήταν για μένα μια μεταβατική περίοδος. Είχα διδαχθεί κι είχα κι ο ίδιος πείσει τον εαυτό μου ότι η πρώιμη εκσπερμάτιση οφείλεται σε ουρηθρική ερωτική καθήλωση και στο οιδιπόδειο σύμπλεγμα. Αυτό είναι σωστό, όμως τώρα καταλαβαίνω και το ότι αν η ερωτική επαφή προσπαθείται ή πραγματοποιείται με βιασύνη, με το ζευγάρι ντυμένο, τότε η εκσπερμάτιση είναι πάλι πρόωρη και γίνεται πριν φτάσουν σε αρκετή διέγερση. Αυτό οδηγεί σε νευρωτικά συμπτώματα, που οφείλονται σε σεξουαλική στάση. Αναζήτησα τη γένεση της διαταραχής και βρήκα ότι αυτοί οι νεαροί ήταν λίγο-πολύ νευρωτικοί στις αρχές της εφηβείας τους, αλλά η πραγματική νεύρωση αναπτύχθηκε μόνο μετά αρκετά χρόνια εφηβικών συγκρούσεων. Οι καθηλώσεις, που δημιουργούσαν τα σεξουαλικά ταμπού της παιδικής ηλικίας, ανευρίσκονταν πάντοτε σαν ανασταλτικοί παράγοντες - όμως αυτό, που προκαλούσε πλήρη οπισθοδρόμηση σε παιδικές συγκρούσεις, ήταν η έντονη παρεμπόδιση του τελικού βήματος προς μια υγιή ερωτική ζωή στα χρόνια της εφηβείας. Γι' αυτό αναγκάστηκα να κάνω μια σημαντική διόρθωση στην ψυχαναλυτική θεωρία. Από τη μια, είναι αλήθεια ότι η αναζωπύρωση του οιδιπόδειου συμπλέγματος στην εφηβεία προκαλεί συγκρούσεις - αλλά οι συγκρούσεις αύτης της περιόδου είναι πολύ περισσότερο αποτέλεσμα κοινωνικής άρνησης των σεξουαλικών αναγκών αυτής της ηλικίας. Όταν ο δρόμος προς τον κανονικό υγιή έρωτα φράζεται, τότε ο έφηβος οπισθοδρομεί σε μια παιδική νεύρωση, που ενισχύεται από την έντονη και ταυτόχρονα ανικανοποίητη γενετήσια επιθυμία. Η ψυχανάλυση το 'χε τελείως παραβλέψει αυτό, ή ακριβέστερα είχε επιλέξει να το παραβλέπει, όπως αποδείχτηκε αργότερα. Άλλες ψυχιατρικές σχολές δεν τολμούν καν ν' αναφέρουν το πρόβλημα.

Σαν σύμβουλος νέων δεν μπορούσα μήτε να κουβεντιάζω για «πολιτιστική εφηβεία», μήτε να τους βολεύω με μελλοντικές ανταμοιβές. Αυτό μου φαινόταν ιατρικό έγκλημα, που μόνο η άγνοια ή η στενοκεφαλιά ή ο φόβος για τη ζωή του θα επέτρεπαν σε κάποιον να το διαπράξει. Έπρεπε να διαλέξω ανάμεσα σε τρεις πιθανές απαντήσεις στα ερωτήματά τους: Μπορούσα να συμβουλέψω αποχή, να συστήσω αυνανισμό ή απλά να επιβεβαιώσω την εφηβική επιθυμία για σεξουαλική επαφή. Δεν έβλεπα τέταρτη δυνατότητα, αν κι ομολογώ ότι μες στην αμηχανία μου την αναζήτησα για ένα διάστημα. Ο φόβος της κοινής γνώμης, που ήταν ανυποχώρητα σκληρή σ' αυτό το θέμα, υπαγόρευε αυτή την έρευνα.

Θα 'θελα τώρα ν' αναφέρω πώς ξεπεράστηκε αυτός ο τεράστιος κίνδυνος για την όλη μου προσπάθεια. Αν ήμουν μόνος μου στην επιστημονική μου δουλειά, σχεδόν σίγουρα θα είχα νικηθεί. Την επιμονή και τη σταθερότητα στις πεποιθήσεις μου μου τη δίδαξαν οι νεαροί εργάτες, που αγωνίζονταν για την ελευθερία και τη σαφήνεια σχετικά με την ίδια την ύπαρξή τους. Νεαρά μέλη της Schutzbund και της Arbeiterjugendwehr30 έρχονταν στο συμβουλευτικό μου κέντρο, με διάφορες δυσκολίες σχετικά με τις φιλενάδες τους, με σεξουαλικές διαταραχές κλπ. Υπήρχε μια άμεση σχέση, που έκανε περιττή την αιτιολόγηση των συμβουλών μου. Τις κατανοούσαν σφαιρικά. Δεν ήθελα να υπεκφύγω απ' το θέμα της εξαιρετικά τεταμένης πολιτικής κατάστασης, μήτε και το μπορούσα. Αντίθετα, η σε πλατιά κλίμακα αλληλοδιαπλοκή της πολιτικής ζωής με την προσωπική ζωή ήταν αυτό που μ' ενδιέφερε. Πόσες φορές δεν είδα στελέχη του εργατικού κινήματος ν' αδρανοποιούνται πολιτικά εξαιτίας προσωπικών συγκρούσεων! Από τέτοιες περιπτώσεις, το πολιτικό κίνημα έβγαλε το λαθεμένο συμπέρασμα ότι οι πολιτικά δραστήριοι εργάτες δεν μπορούσαν να 'χουν προσωπικές συγκρούσεις. Αυτό το 'βλεπα σαν ευσεβείς πόθους, που έμοιαζε, από πολιτική άποψη, με στρουθοκαμηλισμό. Οι άνθρωποι που έβλεπα συμμερίζονταν τις απόψεις μου. Πολλοί απ' αυτούς έρχονταν να με βρουν με την έκδηλη επιθυμία για βοήθεια για την επίλυση των προσωπικών τους προβλημάτων, έτσι που να 'ναι καλύτερα εξοπλισμένοι για την πολιτική πάλη.

'Ανάμεσα σ' αυτά τα μέλη της Arbeiterjugendwehr ξεχώριζαν δύο. Ο ένας ήταν 17 κι ο άλλος 21 χρονών. Μου μίλησαν για την αναταραχή μέσα στην σοσιαλδημοκρατική νεολαία. Εκείνο τον καιρό οι έκτακτοι νόμοι είχαν αρχίσει να καταστρέφουν όλες τις κοινωνικές επιτεύξεις της Δημοκρατίας και κάτι έπρεπε να γίνει. Ο Schober, ο νεοεκλεγμένος Πρόεδρος, που ήταν ταυτόχρονα κι αρχηγός της αστυνομίας, είχε αρχίσει να παίρνει αυστηρά μέτρα. Η κρίση άρχιζε να φουντώνει σ' όλο και πλατύτερους κύκλους. Οι νεαροί αυτοί μου είπαν ότι η Schutzbund στο Ottakring ήταν έτοιμη για όλα και μου ζήτησαν να παρακολουθήσω μια συνάντησή τους. Πήγα και μίλησα με τον περιφερειακό ηγέτη της Schutzbund, έναν παλιό στρατιώτη και τώρα στέλεχος του εργατικού κινήματος. Κανείς λογικός εργάτης δε συμφωνούσε με την πλατφόρμα του κόμματος. Παρ' όλα αυτά, αυτό αντιπροσώπευε την ενότητα του αυστριακού, σ' αντίθεση με το γερμανικό, σοσιαλιστικού κινήματος, και κανείς δεν ήθελε για κανένα λόγο να το θυσιάσει αυτό. Στα περισσότερα



θέματα οι κομμουνιστές είχαν δίκιο, αλλά οι εργάτες δεν είχαν καμιά σχέση μαζί τους. Οι φωνές τους ήταν υπερβολικά δυνατές σε σχέση με την καθοδήγηση που παρείχαν και τ' αποτελέσματα που προκαλούσαν. [Δεν ήταν αρκετά πρακτικοί και κακολογούσαν ανενδοίαστα τους άλλους.]

Ένας νεαρός παντρεμένος μηχανικός είχε οργανώσει μια μυστική ένοπλη ομάδα. Όταν ήρθε το τελευταίο κύμα εκτάκτων μέτρων, αυτός κι οι άντρες του σχεδίαζαν να καταλάβουν το κέντρο της πόλης και να πυροβολούν τον οποιονδήποτε δεξιά κι αριστερά. Αυτοί οι άνθρωποι δεν είχαν να χάσουν τίποτε, ζούσαν μόνο για ένα καλύτερο αύριο, περιμένοντας τη μεγάλη τους ευκαιρία για να 'ρθουν πάλι σ' επαφή με το κίνημα της κοινωνικής ζωής. Η κοινωνία τους είχε απορρίψει και τώρα ήταν κι αυτοί έτοιμοι να την τιμωρήσουν. Καταλάβαινα τόσο καλά τις απόψεις τους, που καμιά αντίδραση δε μου ήρθε στο νου, μήτε και θέλησα να φέρω. Αν ήμουν κι εγώ βασανισμένος όσο κι αυτοί, οι σκέψεις μου κι η επιθυμία μου για δράση θα έμοιαζαν με τις δικές τους. Ήταν απλό κι απόλυτα λογικό. Οι ίδιοι οι εργάτες απηχούσαν τις σωστές επιφυλάξεις: Οι μάζες δε θα τους συμπαραστέκονταν, γιατί οι ηγέτες τους είχαν επιλέξει μια πορεία ειρηνικής διάβρωσης, που στην πραγματικότητα σήμαινε μοιραίους συμβιβασμούς. Κι όμως, ήθελαν να 'χουν μια τέτοια ηγεσία.

Με τις προσπάθειές μου η Schutzbund ήρθε σ' επαφή με τους κομμουνιστές. Η αίθουσα συνεδρίων του Stahlehner στο Hernals, που χώραγε περίπου 2.000 άτομα, ετοιμάστηκε για την περίπτωση. Βοήθησα χρηματικά και, με δικιά τους αίτηση, ήμουν ο κύριος ομιλητής σε μια ασφυκτικά γεμάτη αίθουσα. Το ακροατήριο ήταν στην πλειοψηφία του ενεργά μέλη της Schutzbund και εργάτες που είχαν δουλειά. Απαρίθμησα τα στραπάτσα του παρελθόντος και τόνισα μ' επιχειρήματα ότι η τωρινή πορεία θα οδηγούσε αναπόφευκτα στην καταστροφή. [Τα γεγονότα του 1934 επιβεβαίωσαν αυτή την άποψη. Η σοσιαλδημοκρατική οργάνωση δεν καταστράφηκε από τον Χίτλερ το 1938, αλλά από το χριστιανοσοσιαλιστικό κόμμα του Dollfuss στα 1934.] Ένα σωρό φωνές ακούστηκαν. Η ατμόσφαιρα ήταν εκρηκτική. Το ακροατήριο περίμενε μια θετική, παραγωγική απάντηση στο ερώτημα τι μπορεί να γίνει. Εγώ δεν είχα άλλη απάντηση, εκτός απ' αυτήν που πρόσφερε το κομμουνιστικό κόμμα: η εργατική τάξη πρέπει να παλέψει για την ηγεσία της κοινωνίας. Αυτό μπορούσα να προσφέρω όλο κι όλο, κι αυτό ήταν κάθε άλλο παρά ικανοποιητικό. Σήμερα, βλέποντας αναδρομικά, καταλαβαίνουμε γιατί οι άνθρωποι δεν ήταν πρόθυμοι να συμφωνήσουν μ' αυτή τη γενική φόρμουλα. Ο καθένας ήξερε ότι οι κομμουνιστές ήταν σωστοί κατ' αρχήν, σύμφωνα με μια μαρξιστική επιστημονική θεώρηση. Όμως στα καθημερινά πρακτικά θέματα, το δίκιο φαίνονταν να το 'χουν οι σοσιαλδημοκράτες. Κι ο καθένας φοβόταν τον εμφύλιο πόλεμο που υπέθαλπαν οι κομμουνιστές. Τώρα συνειδητοποιώ ότι φοβόντουσαν και την ευθύνη της κοινωνικής εξουσίας. Οι σοσιαλδημοκράτες ήταν πάντα σε θέση να υπερισχύουν με τις κοινοβουλευτικές τους θεωρίες. Απλούστατα, βασίζονταν στο φόβο των επαναστατών για την επανάσταση.

Σ' αυτή τη συζήτηση συνειδητοποίησα απότομα, για πρώτη φορά, και το συγκινησιακό περιεχόμενο της συμμετοχής σ' ένα κόμμα. Τα μέλη συμφωνούσαν μαζί μου, αλλά μόλις η κατάσταση άρχισε να φαίνεται απειλητική για το σοσιαλιστικό κόμμα, κάποιος, που προφανώς είχε οριστεί για το καθήκον αυτό, φώναξε: «Οι κομμουνιστές προσπαθούν να μας διασπάσουν και να σκορπίσουν διχόνοια. Όλοι οι σοσιαλδημοκράτες θ' αποχωρήσουν αμέσως». Και μ' αυτή τη φράση, οι αντιπολιτευόμενοι σοσιαλιστές αποχώρησαν σε πυκνή φάλαγγα. Περίπου τετρακόσιοι κομμουνιστές, που μόλις είχαν έρθει σε συμφωνία με τη Schutzbund, καθώς κι αρκετοί θαρραλέοι σοσιαλδημοκράτες και φιλελεύθεροι από διάφορες οργανώσεις παρέμειναν. Αν και η συγκέντρωση συνεχίστηκε, η υπόθεσή μας είχε χαθεί. Τότε πιστεύαμε ότι οι σοσιαλδημοκράτες είχαν ακόμη μια φορά «προδώσει την υπόθεση υπηρετώντας την μπουρζουαζία». Ήμουν ακόμη μακριά απ' το σημείο που θα 'βλεπα την κοινή αρχή όλων αυτών των μπερδεμένων υποθέσεων: την ανημπόρια του μέσου ανθρώπου μπροστά στην πολιτική πανούκλα. Όμως πρέπει να καταλήξουμε σ' αυτό με τρόπο κατανοητό.



5) Η εισβολή της καταναγκαστικής σεξουαλικής ηθικότητας στην απ' τη σύστασή της ελεύθερη πρωτόγονη κοινωνία

Στο Βερολίνο η δουλειά μου συνδυάστηκε αμέσως με το μεγάλο κίνημα για την ελευθερία. Όταν κάποιος κουβαλάει μόνος του το βαρύ φορτίο της επίλυσης ενός κρίσιμου κοινωνικού προβλήματος, μια ευκαιρία σύνδεσης μ' ένα τέτοιο κίνημα είναι πολύ σημαντική. Πάνω απ' όλα, προστατεύει το ψυχικό όργανο, το οποίο, χάρη σε μερικές ειδικές εμπειρίες στη ζωή, συνέλαβε, διατύπωσε και βρήκε λύση στο πρόβλημα. Όσο ευρύτερη είναι η προοπτική μιας αντίληψης, τόσο στενότερα αλληλοπλέκεται με την προσωπική ιστορία του υποστηρικτή της και τόσο μεγαλύτερη είναι η ευθύνη του να μην επιτρέψει στη δομή της να περιέχει πολλά ανορθολογικά λαθεμένα στοιχεία. Ο σπουδαιότερος δείκτης για την πραγματικότητα, που περιέχεται σε μια έννοια, είναι η αντίδραση που προκαλεί στο κοινωνικό της περιβάλλον - θετική ή αρνητική. Αν μια σωστή ιδέα δεν μπορεί να βρει μια κατάλληλη μορφή έκφρασης, τότε αυτό είναι ένδειξη ανεπάρκειας ή μπορεί να οδηγήσει σε κάτι τέτοιο. Σ' αυτό το πλαίσιο χρησιμοποιώ τον όρο «ανεπάρκεια» με τη σωστή έννοια, δηλ. τη σύλληψη ενός βασικού ζωτικού προβλήματος της ζωής, ενώ λείπει η ικανότητα να το αντιμετωπίσεις, να το λύσεις ή τουλάχιστον να το προσπελάσεις ορθολογικά. Είχα σαφή επίγνωση των δικών μου προσωπικών στοιχείων, που απειλούσαν από τα μέσα. Η υποψία της διανοητικής ασθένειας δε μ' ανησυχούσε, ήξερα όμως ότι αν δεν πετύχαινα ένα ορισμένο επίπεδο επιτυχίας, θα μπορούσα να πέσω θύμα της παλιάς ανασφάλειας της παιδικής ηλικίας, δηλ. των σεξουαλικών αισθημάτων ενοχής που καταστρέφουν τον κόσμο.

Απ' τη στιγμή που ένιωσα σταθερά πεισμένος για την ορθότητα των απόψεών μου και τη λογικότητα των σκέψεών μου, αν και δεν ήμουν «προσαρμοσμένος» στον συνηθισμένο τρόπο σκέψης, ένιωσα την ανάγκη να ζητήσω επιβεβαίωση της πρόσβασής μου στο άμεσο περιβάλλον μου. Στην αρχή η ψυχανάλυση φαινόταν να προσφέρει την επιβεβαίωση που ζητούσα. Έγινε φανερό ότι αυτό ίσχυε μερικά μόνο, αλλά και το ότι η ψυχανάλυση ήταν απρόθυμη ν' αναλάβει οποιαδήποτε ευθύνη για την άποψή μου. Δεν μπορούσα να κάνω άλλο τίποτε παρά να το δεχτώ κι αυτό. Μετά έλπισα ότι το Κομμουνιστικό Κόμμα θ' αποδεχόταν την άποψή μου. Η πλατφόρμα του περιείχε όλα τα προαπαιτούμενα κι επιπρόσθετα μερικά στοιχεία, που είχα βρει κι εγώ από διαφορετικό δρόμο. Αυτό εξηγεί το γιατί δεν πρόβαλα τις απόψεις μου ανεξάρτητα από την αρχή, έξω από κάθε οργανωτική δέσμευση, αλλά μάλλον συνήθιζα να υπερασπίζω τη θέση μου στ' όνομα της ψυχανάλυσης ή του μαρξισμού. Όταν η κατάσταση έγινε σοβαρή, οι μαρξιστές ενώθηκαν με τους αντιδραστικούς σ' αυτό το ζήτημα. Για το σκοπό της ζύμωσης, ο αντιδραστικός κόσμος αποδίδει και στο μαρξισμό και στην ψυχανάλυση ιδέες, που αυτοί μήτε αποδέχονται στην πράξη, μήτε επικαλούνται στο πολιτικο-οργανωτικό επίπεδο.

Η ενσωμάτωση της σεξουαλοικονομίας στο ψυχαναλυτικό και το μαρξιστικό κίνημα ήταν ένα πρώτο σημαντικό βήμα. Αργότερα, ανάμεσα στα 1934 και 1938, έγινε το δεύτερο πιο αποφασιστικό βήμα - δηλ. η πλήρης ρήξη των δεσμών και με τα δύο κινήματα. Αυτό κατέληξε σε μια νέα αντίληψη για τη σχέση ανάμεσα στους ανθρώπους και το κράτος. Αυτή περιλάμβανε τα καλύτερα στοιχεία και των δύο γονεϊκών κινημάτων, αλλά εισήγαγε και πρόσθετες θέσεις, που περιείχαν και τη λύση στο πρόβλημα του φασισμού.

Το πρόβλημα «οι άνθρωποι και το κράτος» μπορεί να υποδιαιρεθεί ανάλογα με την ανάπτυξή του:

1. Εθνολογική απόδειξη της ορθότητας της σεξουαλοικονομίας, που προσφέρεται από την τροβριανή κοινωνία, όπως την ερεύνησε ο Malinowski.

2. Η ανάπτυξη του σεξουαλ-πολιτικού (σ' αντιπαραβολή με το σεξουαλ-ρεφορμιστικό) κινήματος στη Γερμανία με την ανεξάρτητη Σεξπόλ.

3. Επιβεβαίωση των κοινωνιολογικών και σεξουαλ-πολιτικών μου απόψεων, μέσα από τα νέα προβλήματα που έθεσε ο γερμανικός φασισμός κι ο ρωσικός σταλινισμός, ενώ καμιά εξήγηση γι' αυτά τα φαινόμενα δεν μπορεί να βρεθεί στα παλιά κινήματα. Και, τέλος,

4. Η αναγνώριση της φυσικής οργάνωσης της εργασίας σαν βάσης για ένα πολιτιστικό κίνημα, εστιασμένο σε μια πρακτική και κοινωνικά ασφαλή κατάφαση στη σεξουαλική ευτυχία των μαζών.



Πέρα από τις σεξουαλοικονομικές ανακαλύψεις και θέσεις, που μπορούν να μιλούν κι από μόνες τους, ο τρόπος με τον οποίο εξελίχτηκαν είναι επίσης πολύ σημαντικός, γιατί αποδείχνει ότι τίποτε απ' όλα αυτά δεν θα μπορούσε να είναι «καρπός της σκέψης» ή να επινοηθεί, κι ότι δεν πρόκειται για ένα «νέο σύστημα πολιτικής ψυχολογίας» που βγήκε από το κεφάλι μου. Οι θεωρίες μου είδαν το φως, όταν ασαφείς ιδέες ή μπερδεμένες σκέψεις επιβεβαιώθηκαν έξαφνα από τα γεγονότα. Αυτό τις οδήγησε να ωριμάσουν, ν' αποκαλύψουν νέες πλευρές τους, που με τη σειρά τους κι αυτές επιβεβαιώθηκαν. Παράδειγμα: Ο εθνολόγος Malinowski, απροσδόκητα και χωρίς γνώση των απόψεών μου, πρόσφερε υλικό που μπορούσε κάλλιστα να ενσωματωθεί στο έργο μου. Στα 1929 αισθάνθηκα ότι η ρωσική σεξουαλική επανάσταση ήταν μόνο μια καταδικασμένη πρώτη απόπειρα - κι αυτό επιβεβαιώθηκε στα 1935, με την ολοκληρωτική νομοθετική και ιδεολογική οπισθοδρόμηση της Σοβιετικής Ένωσης. Μόλις πρωτοείδα τις πρώτες φάλαγγες των SA31 στη Γερμανία, ένιωσα ότι αντιπροσώπευαν την υφαρπαγή της γερμανικής επανάσταση μ' αντιδραστικούς όρους. Στα 1930 ήμουν πεισμένος ότι η μάχη για το γερμανικό και τ' αυστριακό κίνημα ήταν οριστικά χαμένη, γιατί δεν μπορούσε να συναγωνιστεί με τις μεθόδους μαζικής ψυχολογίας των αντιπάλων του. Η πολιτική αντίδραση κυριαρχεί στις εργαζόμενες μάζες και σ αυτά τα άτομα, που διδάχτηκαν να επιζούν με μέσο την άρνηση της ζωής. Το σοσιαλιστικό κίνημα δεν πρόβαλε στις μάζες μια καταφατική στάση απέναντι στη ζωή, αλλά μόνο διάφορες οικονομικές προϋποθέσεις. Δεν υπήρχε καμιά οργάνωση που να τολμήσει να διατυπώσει τον σεξουαλικό πυρήνα της κατάφασης στη ζωή, και μια και οι απλοϊκές ανθρώπινες μάζες ξέρουν μόνο τη δικιά τους λαχτάρα για την ευτυχία, αλλά δεν ενδιαφέρονται για τις προϋποθέσεις, οι πολιτικοί αντιδραστικοί ήταν μοιραίο να νικήσουν παντού.

Η επιτυχία τους βασίζεται σε μια ιδεολογία, που εξαρτούσε άμεσα τη σταθερότητα της κοινωνίας, τον πολιτισμό και την κουλτούρα από την άρνηση της σεξουαλικής ευτυχίας. Από πολύ καιρό είχα αποδείξει κλινικά το αντίθετο. Το εθνολογικό υλικό του Malinowski ισοδυναμούσε μ' ένα μεγάλο θρίαμβο για την επιστημονική μου θέση, γιατί οι πολιτικοί αντιδραστικοί βάσιζαν τον τρόπο σκέψης τους στην έννοια μιας χαοτικής, βαρβαρικής κατάστασης των πρωτόγονων λαών. Το αναμφισβήτητο συμπέρασμα, που βγαίνει απ την έρευνα του Malinowski, ήταν ότι η κουλτούρα, που ονειρεύονται οι φιλισταίοι, όχι μόνο συμφωνεί με τη σεξουαλική ελευθερία, αλλά κι εξαρτιέται κυριολεκτικά απ' αυτήν.

Το Νοέμβρη του 1930 έλαβα μια επισκόπηση για μια αγγλική έκδοση του βιβλίου του Malinowski Η Σεξουαλική Ζωή των Άγριων. Αυτό αποτελούσε τη λογική συνέχεια των προηγούμενων βιβλίων του, Έγκλημα και έθιμο στην Άγρια Κοινωνία και Σεξουαλικότητα και Καταπίεση στην Πρωτόγονη Κοινωνία. Ο Bachofen είχε ήδη ανακαλύψει την «ελεύθερη σεξουαλική ζωή» και τη μητριαρχία στους κλασικούς μύθους. Ο Morgan πάλι, με λογική απαγωγή, μελετώντας τις ταξικές σχέσεις στην «πρωταρχική κοινωνία» των Ιροκέζων (όπου έζησε δεκαετίες), είδε ότι η αδελφή κι ο αδελφός ήταν αρχικά φυσικό ζευγάρι. Έτσι η αιμομιξία, αντί να είναι αφύσικη, ήταν η ίδια η βάση της πρώτης ανθρώπινης κοινωνικής οργάνωσης. Ήταν αυταπόδεικτο ότι η μητριαρχία ήταν η φυσική κατάσταση της ανθρώπινης κοινωνίας μετά την πρώτη πρωτόγονη εποχή. Ο Ένγκελς βάσισε τις πολιτικές του θεωρίες γι' αυτό το ζήτημα στο γνωστό του έργο Η Καταγωγή της Οικογένειας. Αν κάποιος ενοποιούσε το θεωρητικό ρεύμα από τον Bachofen, μέσω του Morgan και του Ένγκελς, μέχρι τον Malinowski. τότε εμφανιζόταν μια ενιαία εικόνα της ανθρώπινης εξέλιξης. Ο Malinowski είχε πετύχει να διερευνήσει τις σχέσεις των κοινωνιών που ήταν αρχικά μητριαρχικές και, μέσα απ' αυτό, να επιβεβαιώσει τα συμπεράσματα των προδρόμων του. Το γεγονός ότι αυτός ο ίδιος αγνοούσε αυτή την επιβεβαίωση αύξανε την αξία των ντοκουμέντων του, που αναντίρρητα αποδείχνανε ότι η κοινοκτημοσύνη, η μητριαρχία, η έλλειψη άκαμπτης οικογενειακής οργάνωσης, η σεξουαλική ελευθερία παιδιών και εφήβων, η ανοιχτόκαρδη και γενναιόψυχη χαρακτηροδομή, όλα αυτά είναι αλληλένδετα, όπως ακριβώς και η ατομική ιδιοκτησία, η πατριαρχία, ο ασκητισμός παιδιών και εφήβων, η υποδούλωση των γυναικών, η ακαμψία της οικογένειας και του γάμου, η θωράκιση του χαρακτήρα, η σεξουαλική διαστροφή και η διανοητική ασθένεια, που είναι πανταχού παρόντα συμπτώματα σεξουαλικής καταπίεσης.

Όταν μελέτησα την αγγλική έκδοση, έλαβα το βιβλίο και στα γερμανικά και το διάβασα και για δεύτερη φορά προσεκτικά. Οι περισσότερες οριοθετήσεις του δεν ήταν νέες για μένα. Από την εμπειρία μου με πολυάριθμες ομάδες νέων, ήμουν καλά εξοικειωμένος με την ατμόσφαιρα που περίγραφε ο Malinowski. Παρά τις τόσες ηθικές καταδίκες που βρίσκονταν στις αναφορές των ιεραποστόλων και στα πολιτιστικά προσανατολισμένα εθνολογικά αποφθέγματα, είχα από καιρό αισθανθεί την απλή φυσικότητα της



σεξουαλικότητας, την έμφυτη ηθικότητά της και το βάθος της φυσικής σεξουαλικής εμπειρίας, που κάνει αδύνατη κάθε λάγνα σκέψη. Κι όμως, έβλεπα μια ασυνέπεια στη σκιαγραφία του Malinowski, που στην αρχή δεν μπορούσα να την εξηγήσω. Μέσα στην τροβριανή κοινωνία, με την υποταγή της στο φυσικό νόμο, βρισκόταν σφηνωμένο το αίτημα για ηθικό ασκητισμό. Στο μέτρο που αυτή η απαίτηση υλοποιούνταν, βασίλευε η σεξουαλική και ηθικιστική μιζέρια και καμιά δεν υπήρχε διαφορά από τις συνθήκες του δικού μας καπιταλιστικού συστήματος. Αυτός ο τομέας της τροβριανής κοινωνίας διεπόταν από διαφορετικούς νόμους και ιδεολογίες. Θα μπορούσαν να συγκεντρωθούν κάτω από τον τίτλο «ηθικιστική ρύθμιση» σ' αντίθεση με τη «σεξουαλοικονομική αυτορύθμιση». Θα 'πρεπε να υπάρχει κάποιος πάρα πολύ σπουδαίος λόγος γι' αυτές τις δύο αντίθετες αρχές, που υπήρχαν μέσα σε μια και την ίδια κοινωνική οργάνωση. Η προσεκτική εξέταση του υλικού αποκάλυψε βαθμιαία την ιστορική εξέλιξη του σύγχρονου ηθικιστικού καταναγκασμού από τη φυσική σεξουαλική οργάνωση. Είχα βρει ίχνη της βαθιά θαμμένα στη νευρωτική δομή των σύγχρονων ανθρώπων. Η δομή του «γενετήσιου χαρακτήρα», όπως αποκαλύπτεται με την πετυχημένη ανάλυση του χαρακτήρα, αποδείχτηκε ότι ταυτιζόταν με τη μέση δομή του τροβριανού νησιώτη στον τομέα της κοινωνίας που ήταν ακόμη ελεύθερος. Ο παραλληλισμός ήταν τόσο έντονος, που έμεινα επιφυλακτικός για πολύ, φοβούμενος ότι έπεσα θύμα μιας ψευδαίσθησης. Οι αμφιβολίες μου ξεπεράστηκαν τελικά όταν ο Roheim, φανατικός αντίπαλος του Malinowski και δικός μου, χωρίς να το ξέρει και χωρίς να το θέλει, και μέσα από μια διαφορετική εθνολογική προσέγγιση, επιβεβαίωσε την άποψή μου ότι η καταγωγή της σεξουαλικής καταστολής των νέων είναι κοινωνικοοικονομική. 'Εγκαθιδρύθηκε μέσα από την ιστορική εξέλιξη - δεν είναι βιολογικά δεδομένη. Έτσι είναι δυνατό να δημιουργηθεί μια κουλτούρα με ελεύθερη σεξουαλικότητα για τα παιδιά και τους έφηβους.

Τρία ξεχωριστά στοιχεία μ' εντυπωσίασαν στα ευρήματα του Malinowski: η απαίτηση της σεξουαλικής εγκράτειας σε μια ορισμένη ομάδα παιδιών και εφήβων, το περίπλοκο και φαινομενικά άσκοπο σύστημα γάμοι) ανάμεσα στα διάφορα κλαν των φυλών και η ιεροτελεστία της προικοδοσίας.

Στα παιδιά, που είχαν δεσμευθεί για μια ορισμένη συζυγική σχέση, επιβαλλόταν αυστηρή απαγόρευση κάθε συμμετοχής σε σεξουαλικές δραστηριότητες. Ο παιδικός ασκητισμός προοριζόταν να τα κάνει ικανά για γάμο. Τα σεξουαλικά απεριόριστα παιδιά δεν μπορούσαν ν' ανταποκριθούν στις αυστηρές προδιαγραφές της ισόβιας μονογαμίας με την πατριαρχική της μορφή. Το ίδιο αποκάλυψε και η στατιστική έρευνα του Barash στη Σοβιετική Ένωση: όσο νωρίτερα επιδίδονταν οι έφηβοι σε σεξουαλική επαφή, τόσο βραχύτερες ήταν οι γαμήλιες σχέσεις τους αργότερα.

Ο σύνδεσμος ανάμεσα στην απαίτηση του σεξουαλικού ασκητισμού και το θεσμό του μόνιμου, μονογαμικού γάμου, επιβεβαιώθηκε κλινικά, στατιστικά κι εθνολογικά. Αυτό που έμενε τώρα ήταν η παραπέρα διερεύνηση της οικονομικής λειτουργίας του όλου πράγματος. Από τις στάσεις της αστικής ιδεολογίας απέναντι στη φυσική σεξουαλικότητα εύκολα μπορεί κανείς να συμπεράνει ότι υπηρετούσε το σκοπό της διαφύλαξης οικονομικών συμφερόντων. Η παράλυση της θέλησης και της αποφασιστικότητας μέσα στις μεγάλες μάζες του πληθυσμού, μέσα από τη συνεχή καταστολή της φυσικής διέγερσης, μου ήταν ήδη γνωστή από πολύ καιρό. Όμως η σχέση ανάμεσα σ' αυτή την ψυχική παράλυση και τα οικονομικά συμφέροντα αυτών, που επωφελούνται απ' αυτήν, ήταν ακόμη σκοτεινή. Κανένας καπιταλιστής δεν έχει ιδέα γιατί επιζητά «ηθικότητα για τις μάζες», όπως δεν έχει και το τμήμα ηθών, ο κλήρος η ο εισαγγελέας. Η σεξουαλική ιδεολογία αποδέχεται την ίδια τη νομιμότητα της και γίνεται μια ανεξάρτητη υλική δύναμη, ξεχωριστή απ' την καταγωγή της. Επιπρόσθετα, τα ίδια τ' ανθρώπινα όντα προσκολλώνται σ' αυτήν και την ανοικοδομούν συνέχεια, εξαιτίας του άγχους για την οργανική ηδονή. Με λίγα λόγια, η οικονομική λειτουργία της απαίτησης του ασκητισμού δεν μπορεί να παραπεμφθεί άμεσα στους σύγχρονους κοινωνικούς μας μηχανισμούς. Έτσι ήταν κάτι πολύ σημαντικό το ότι οι αναπτυσσόμενες συνθήκες οικονομικής εκμετάλλευσης στους πρωτόγονους κομμουνιστές, τους τροβριανούς νησιώτες, απέδειξε άμεσα αυτόν το σύνδεσμο.

Οι τροβριανοί έκαναν διάκριση ανάμεσα σε «καλούς» και «κακούς» γάμους. Γάμος ανάμεσα στην κόρη της αδελφής και το γιο του αδελφού - ο λεγόμενος σταυρωτός εξαδελφικός γάμος - θεωρούνταν «καλός». Όλοι οι άλλοι γάμοι θεωρούνταν στον ένα ή τον άλλο βαθμό «κακοί». Από που όμως κατάγονταν αυτές οι άξιες; Βρίσκονταν σε τόσο κραυγαλέα δυσαρμονία με τη γενική ψυχική συμπεριφορά των τροβριανών, που σίγουρα αποτελούσαν τμήμα της ξένης σφήνας (που περιγράψαμε παραπάνω). Το ακόλουθο διάγραμμα απεικονίζει όσα είπαμε:



Σχήμα 1: Ο «νόμιμος» γάμος (I) και ο «παράνομος» γάμος (II) σύμφωνα με τον Malinowski. I = σταυρωτός εξαδελφικός γάμος

Από δω προέκυπταν τρεις βασικοί οικονομικοί μηχανισμοί. Το Σχ. 2 δείχνει την πορεία της υποχρεωτικής προίκας σ' έναν καλό γάμο. Ο αδελφός είχε υποχρέωση να προσφέρει προίκα στο σύζυγο της αδελφής του. Αν η κόρη της αργότερα παντρευόταν το γιο του αδελφού, η οικογένεια του κοριτσιού και ο αδελφός της ιδιαίτερα, συγκεκριμένα ο ανηψιός του αδελφού της μητέρας, έπρεπε πάλι να δώσει προίκα. Σ' αυτή την περίπτωση η προίκα (που χορηγήθηκε αρχικά) επιστρέψει στον Αδελφό της μητέρας, ο οποίος - αν είναι ταυτόχρονα και αρχηγός και απολαμβάνει το δικαίωμα της πολυγαμίας - μπορεί στη συνέχεια να μαζέψει πλούτο, γιατί όλοι οι αδελφοί όλων των γυναικών του πρέπει να του προσφέρουν προίκα. Ιδωμένος σ' αυτό το φως, ο λόγος που οι γάμοι θεωρούνταν «καλοί» φαίνεται ξεκάθαρα, εφόσον προσφέρουν υλικά πλεονεκτήματα στον άντρα. Τα παιδιά, που είχαν επιλεγεί για να διαφυλάγουν αυτά τα πλεονεκτήματα και στον κατοπινό τους γάμο, υποχρεώνονται να ζουν ασκητικά. Δεν τους επιτρέπεται να παίρνουν μέρος σε σεξουαλικά παιχνίδια, όπως τ' άλλα παιδιά. Για πρώτη φορά στην ιστορία, η αρνητική σεξουαλική ηθικότητα εισβάλλει σε μια ανθρώπινη κοινωνία. Για πρώτη φορά τα οικονομικά συμφέροντα αρχίζουν να διαμορφώνουν μια κοινωνική ιδεολογία και η ηθικότητα, που δημιουργείται σ' αυτή τη διαδικασία, αρχίζει να επηρεάζει τη δομή των παιδιών. Μέσα από το μπλοκάρισμα της σεξουαλικής τους ενέργειας υποδουλώνονται εσωτερικά κι εξωτερικά.

Σχήμα 2. Πως ο «σταυρωτός εξαδελφικός» γάμος ωφελεί τον αρχηγό, επιστρέφοντάς του τα γαμήλια δοσίματα, που προσφέρει στον κουνιάδο του, κάνοντας έτσι δυνατή τη συσσώρευση του πλούτου.

Τα δύο διαγράμματα που ακολουθούν δείχνουν τα μειονεκτήματα των άλλων τύπων γάμου.



Σχήμα 3. Οικονομικά μειονεκτήματα για τον αρχηγό, εάν η ανηψιά του παντρευτεί αυτόν που θέλει. (Τα βέλη δείχνουν τη ροή των γαμήλιων δώρων).

Σχήμα 4. Ο «κακός» γάμος (ανάμεσα στη κόρη του αρχηγού και στον ανηψιό του αρχηγού). Οι περιουσίες και των γιων του αρχηγού, φεύγουν απ' τη γενεαλογική γραμμή του αρχηγού.

Ένας «κακός» γάμος οδηγεί στα μεγαλύτερα οικονομικά μειονεκτήματα. Σ' αυτόν, ο αδελφός της μητέρας χάνει πλούτο σε τρεις περιπτώσεις: Πρώτο, πρέπει να εφοδιάσει το γιο του με προίκα, για να φροντίζει για την αδελφή του από ένα ξένο κλαν. Δεύτερο, πρέπει να δώσει προίκα για τη δικιά του αδελφή, που παντρεύεται έναν άντρα από διαφορετικό κλαν. Και τέλος, χάνει την κληρονομιά, που περνάει στο γιο της αδελφής του.

Μόνο ο «καλός» σταυρωτός εξαδελφικός γάμος αποφεύγει και τα τρία αυτά μειονεκτήματα. Η κληρονομιά επιστρέφει στον ανηψιό και ο πλούτος που χορηγείται στο άλλο κλαν γρήγορα επιστρέφεται στο ακέραιο.

Ο θεσμός του γαμήλιου δοσίματος, από το κλαν της συζύγου και την οικογένειά της στο σύζυγό της, γρήγορα αποδείχτηκε το κλειδί για την κατανόηση των σημαντικότερων ζητημάτων των αρχέγονων κοινωνιών. Αναφέρω μόνο αποτελέσματα. Για περισσότερες πληροφορίες παραπέμπουμε στο έργο μας Η Εισβολή της Καταναγκαστικής Σεξουαλικής Ηθικής.

Μια επισκόπηση της εθνολογικής βιβλιογραφίας έδειξε ότι η προίκα, όπως κι ο σταυρωτός εξαδελφικός γάμος, είναι γενικά αποδεκτά φαινόμενα στις πρωτόγονες κοινωνίες. Μετά από δύσκολους υπολογισμούς κατόρθωσα να κατασκευάσω ένα διάγραμμα βασισμένο στις έρευνες του Lewis Morgan. Σ' αυτό αναλύεται λογικά το περίπλοκο σύστημα γάμου των Ιροκέζων σαν ένα σύμπλεγμα «σταυρωτών εξαδελφικών γάμων». Μετά την επιστροφή του από την Αυστραλία, μίλησα στον Roheim για τη μικρή μου ανακάλυψη. Μου απάντησε ότι δεν ήταν «τίποτε το καινούργιο», γιατί αυτό το σύστημα γάμου υπήρχε και στην Αυστραλία επίσης. Όμως ο άμοιρος Roheim δεν συνειδητοποίησε ότι έκανε μια άστοχη δήλωση - δεν καταλάβαινε τη σημασία αυτών των γεγονότων. Αν πραγματικά η προίκα, που δίνονταν απ' τον αδελφό στο σύζυγο της



αδελφής, ήταν ένα γενικά αποδεκτό φαινόμενο, τότε ήταν σωστό να δεχτούμε ότι αυτός ήταν ο κοινωνικός μηχανισμός, που ήταν υπεύθυνος για τη μετατροπή της μητριαρχίας σε πατριαρχία. Αρκετά γεγονότα αποκαλύφτηκαν ταυτόχρονα:

1. Η προίκα που δίνονταν στην αδελφή ήταν έκφραση του καθήκοντος φροντίδας γι' αυτήν. Αυτό αντιστοιχεί στο γεγονός ότι στη φυσικά οργανωμένη αρχέγονη ορδή ο αδελφός και η αδελφή ήταν ζευγάρι και έκαναν παιδιά. Λογικά λοιπόν, ο γιος της αδελφής (δηλ. ο ανηψιός) ήταν ο νόμιμος κληρονόμος του αδελφού της. Δεν υπήρχε βέβαια κανείς ανταγωνιστής του.

2. Η υποδιαίρεση των μητριαρχικών φυλών σε κλαν. με επιτρεπτό γάμο ανάμεσα σε κλαν και απαγόρευση του γάμου μέσα στο ίδιο το κλαν, είναι καθολικό φαινόμενο στην πρωτόγονη κοινωνία. Σ' αυτές τις συνθήκες, η προίκα ρέει από το ένα κλαν στο άλλο μέσα στην ίδια φυλή. Η διαίρεση σε κλαν (καθένα με τη δικιά του ιστορία ιεροτελεστιών και κληρονομιών) θα μπορούσε να εξηγηθεί μόνο σαν εκδήλωση μιας προηγούμενης συγχώνευσης, μέσα σε μια φυλή, αρκετών φυσικά οργανωμένων ορδών μ' αιμομικτικό σύστημα (δεν μπορούσε να γίνει κι αλλιώς). Τα κατοπινά κλαν είναι οι αρχικές ορδές, που καθεμιά ανάγεται σε μια πρωταρχική μητέρα. Αυτό οδήγησε στην αναγκαστική υπόθεση ότι η απαγόρευση της σεξουαλικής επαφής ανάμεσα στον αδελφό και την αδελφή και ο θεσμός του γάμου ανάμεσα σε κλαν (δηλ. ανάμεσα στις αρχικές ορδές) ήρθε με την ενοποίηση διαφόρων ορδών, που αρχικά είχαν εχθρικές κι έπειτα δημιούργησαν φιλικές σχέσεις. Άρα η προέλευση του ταμπού της αιμομιξίας ήταν κοινωνική, κι ένα πρόβλημα της πρωτόγονης κοινωνίας έβρισκε λύση κοινωνιολογική, ενώ μέχρι τότε ερμηνευόταν βιολογικά ή ψυχολογικά. Είχαν γίνει απόπειρες να εξηγηθεί η προέλευση του ταμπού της αιμομιξίας από ένα ένστικτο «φυσικής επιλογής» (Ένγκελς) ή από την ενοχή μετά την πρωταρχική πατροκτονία (Φρόυντ). Μετά τη συγχώνευση των ορδών, ο αδελφός έπρεπε ακόμη να βοηθά την αδελφή του, αλλά δεν μπορούσε να 'χει σεξουαλική επαφή μαζί της.

3. Η προίκα δε δημιουργείται σαν κάτι αναγκαίο. αλλά έχει ήδη το χαρακτήρα εμπορεύματος. Ήταν το πλεόνασμα, που έπρεπε να παράγει ο αδελφός κι η οικογένεια του, πέρα από τις ζωτικές του ανάγκες. Μ' αυτό τον τρόπο, το γαμήλιο δόσιμο έκανε τον αδελφό και την οικογένειά του οικονομικά εξαρτημένους από το κλαν του συζύγου της αδελφής του. Μια και το πρώτο κλαν, που υπέταξε ένα άλλο, μπορούσε να διατηρεί το πλεονέκτημά του με τη μορφή της αρχηγίας, και μια κι αυτός ο αρχηγός είχε το δικαίωμα να «παντρεύεται» πολλές γυναίκες, δημιουργήθηκε ένα υλικό προβάδισμα, πρώτα στο κλαν και κατοπινά στην οικογένεια του αρχηγού, σ' αντίθετη με την υπόλοιπη φυλή. Αυτό ανάγκαζε τα κατώτερα κλαν. με το πέρασμα των αιώνων, να υποτάσσονται στα ανώτερα κλαν, και ιδιαίτερα στην οικογένεια του αρχηγού. Ο αρχηγός το μόνο που είχε να κάνει ήταν να ονομάσει διάδοχο του το γιο του, αντί για τον ανηψιό του, σε ένα ορισμένο επίπεδο της υλικής του κυριαρχίας, και ολόκληρη η οργάνωση αυτόματα μεταπηδούσε από το μητριαρχικό στο πατριαρχικό σύστημα. Από τότε έγινε λιγότερο ελκυστικό, και ακόμη και μπελάς, η φροντίδα για τον ανεψιό (το γιο της αδελφής) αν αυτός μεταβίβαζε τον πλούτο σε διαφορετικό κλαν. Ο σταυρωτός εξαδελφικός γάμος οδήγησε στη νόμιμη καθιέρωση μιας κατάστασης, που από καιρό υπήρχε στις προικοδοτικές πρακτικές των υποδιαιρούμενων σε κλαν φυλών. Ο γιος τώρα γίνεται ο κληρονόμος. Ο δρόμος απ' τον αρχηγό της μητριαρχικής φυλής - που δεν είχε ιδιαίτερες εξουσίες - στον πατριάρχη της πατριαρχικής φυλής - με αποκλειστική εξουσία πάνω σ' όλα τα μέλη της φυλής - κι από κει στον «πρίγκιπα» ή «βασιλιά» μιας φυλής ή «έθνους», είναι μόνο μια ακολουθία εξελικτικών βημάτων, που περιγράφονται με σαφήνεια από τον Ένγκελς στο βιβλίο του για την καταγωγή της οικογένειας.

Μια φυσικά οργανωμένη ή μητριαρχική κοινωνία είναι ακόμη ελεύθερη από τη σεξουαλική άρνηση. Κατά τη διάρκεια της μετάβασης στην πατριαρχία, εμφανίζεται στην κοινωνία ένας σεξουαλικά ηθικίστικος τομέας, που προχωρά κι αγκαλιάζει ολόκληρη την κοινωνία, όταν έχει πια εγκαθιδρυθεί ολοκληρωτικά η πατριαρχία. Ενώ η οικογένεια πρωτύτερα ήταν μια οικονομική μονάδα μέσα στο κλαν και υποτασσόταν σ' αυτό, τώρα αποκτά υπεροχή απέναντι στις σχέσεις αίματος μέσα στο κλαν, πράγμα που τελικά οδηγεί στην πλήρη εξαφάνιση του κλαν. Απ' τον πρόσκαιρο γάμο με σκοπό το ζευγάρωμα που χαρακτηρίζει τη μητριαρχία, αναπτύσσεται μετά ο μονογαμικός μόνιμος γάμος. Αυτός έχει στέρεη σύνδεση με τους οικονομικούς νόμους, τους κοινωνικούς μηχανισμούς και τις ηθικές επιταγές.

Η μετάβαση απ' την ελεύθερη κοινωνία του κλαν στη δουλειά της οικογενειακής κοινωνίας μεταβάλλει και τον ανθρώπινο χαρακτήρα. Μια κοινωνία λίγα μόλις χιλιόμετρα πιο πέρα από τα Τροβριανά Νησιά είχε ήδη



αυστηρή οικογενειακή οργάνωση. Σ' αντίθεση με τους ανοιχτόκαρδους και τίμιους τροβριανούς, αυτοί οι άνθρωποι ήταν φοβητσιάρηδες, κλειστοί και δαρμένοι από νευρώσεις και διαστροφές. Αυτά δεν υπήρχαν στους τροβριανούς, που περιφρονούσαν τον αυνανισμό και δεν μπορούσαν να συλλάβουν την ομοφυλοφιλία.

Έτσι οι δυτικοευρωπαίοι έμποροι και ιεραπόστολοι, που εισέβαλαν στις πρωτόγονες κοινωνίες, συνάντησαν φυσικές διαδικασίες που μπορούσαν να τις εκμεταλλεύονται. Ήταν πολύ απλό ν' ανταλλάσσουν φτηνές γυάλινες χάντρες με πολύτιμα φυσικά προϊόντα, γιατί οι πρωτόγονοι, με τη γενετήσια χαρακτηροδομή τους, ενεργούν καλόπιστα κι είναι ευγενικοί μέχρι αφέλειας. Δεν έχουν καν λέξη για την κλεψιά, ενώ η φιλοξενία σχεδόν κυριολεκτικά τρέχει στις φλέβες τους. Αυτός ο τύπος χαρακτηροδομής δεν μπορεί παρά ν' αποτελεί πρόκληση για τον εκφυλισμένο, διεφθαρμένο και ανίκανο λευκό έμπορο. Η εκμετάλλευση γρήγορα αρχίζει, ενώ οι ιεραπόστολοι αποτελειώνουν τη δουλειά, καταδιώκοντας τα παιδιά για τα αθώα σεξουαλικά τους παιχνίδια και σκορπίζοντας τα σπέρματα της ψυχικής οδύνης και του ψυχαναγκασμού, έτσι που να προετοιμαστεί το έδαφος για την αποικιοκρατία. Υπάρχει ισχυρή αιτία που οι ιεραπόστολοι αποτελούν πάντοτε την εμπροσθοφυλακή των αποικιοκρατικών στρατευμάτων. Πουθενά δεν είναι η λειτουργία της καταναγκαστικής σεξουαλικής ηθικής τόσο σαφής, όσο σ' αυτό το παράδειγμα. Οι πρωτόγονοι λαοί εξοντώνονται. Τον πρώτο καιρό εμπνέανε μεγάλα ρομαντικά αισθήματα στους λευκούς, αλλά σήμερα μιλάνε για την υπηρεσία που πρόσφεραν στην ανθρωπότητα, αποδείχνοντας τους νόμους της φυσικής ηθικότητας και αξιοπρέπειας. Δεν υπάρχει πια χώρος για φτηνούς ρομαντισμούς. Πρέπει ν' αντικατασταθεί από την πάλη για την ανθρώπινη οργάνωση σ' ένα ανώτερο τεχνολογικό επίπεδο, μια δομή που να μην επιτρέπει ποτέ στον εαυτό της να λησμονήσει τη διαδικασία του εξανθρωπισμού. Αυτή η νέα οργάνωση θα διορθώσει τις εξελικτικές ανισότητες τόσων χιλιάδων χρόνων και θα μας επιτρέψει να δούμε την εικόνα του ασελγούς, λιπαρού και βάναυσου αποικιοκράτη, που ήταν κι ο ίδιος θύμα της επονείδιστης κουλτούρας μας, σαν τον εφιάλτη.

Η εθνολογική απόδειξη της σεξουαλοικονομικής ρύθμισης της σεξουαλικής ζωής μου έδωσε μεγάλη εμπιστοσύνη για τα συμπεράσματα, που είχα βγάλει από την κλινική μου εμπειρία κι από την σεξουαλ-πολιτική δουλειά με τους νέους. Κλινικά, κοινωνιολογικά, άλλα κι εθνολογικά, μπορούσα πια να σχηματίσω, στις αδρές της γραμμές, μια εικόνα των σεξουαλικών μορφών ύπαρξης.

Πρώτα-πρώτα, ήταν αναγκαίο να γίνει σαφής διάκριση ανάμεσα στην ατομική και την κοινωνική σεξουαλοικονομία. Τώρα πια ξέρουμε ότι η ρύθμιση της σεξουαλικής ενέργειας στον οργανισμό ενός ατόμου εξαρτάται από το βαθμό της οργασμικής του ικανότητας. Αυτή πάλι καθορίζεται από την κοινωνική οργάνωση της σεξουαλικής ζωής. Αρχικά, η ατομική και κοινωνική σεξουαλική οργάνωση δεν έρχονται σε σύγκρουση. Αντίθετα, η κοινωνία των πρωτόγονων λαών φρόντισε πολύ για την εξασφάλιση της σεξουαλικής ευτυχίας. Η κατάφαση στη σεξουαλικότητα κυριαρχούσε, κι όχι η απλή ανοχή. Με την εισβολή της καταναγκαστικής σεξουαλικής ηθικής, όμως, αυτή η κατάφαση γρήγορα μετατράπηκε σε σεξουαλική άρνηση, κι έτσι η σεξουαλική κουλτούρα πήρε το δρόμο της παρακμής. Η παρεμπόδιση της φυσικής σεξουαλικής ευχαρίστησης δημιούργησε όλα τα φαινόμενα, που σήμερα ονομάζονται «σεξουαλικότητα» - νεύρωση, διαστροφή, υποδούλωση των γυναικών και των παιδιών κι αντικοινωνικές σεξουαλικές στάσεις - κι αυτά είναι άξια μόνο για καταδίκη. Η διαδικασία της σεξουαλικής καταστολής, που η βάση της ήταν κοινωνική κι όχι βιολογική, έβαλε σε κίνηση τη δεύτερη κοινωνική διαδικασία, που ήδη εξετάσαμε, δηλ. τη διαίρεση μιας ενιαίας, ομοιογενούς κοινωνίας σε δύο τάξεις, τους κατόχους των μέσων παραγωγής και τους κατόχους εργατικής δύναμης. Αυτό οδήγησε σε προοδευτική συγκέντρωση της κοινωνικής εξουσίας στα χέρια των λίγων, όπως βλέπουμε στους πρίγκιπες της αρχαιότητας και του μεσαίωνα. Η ταξική διαίρεση διαιώνιζε κι ενίσχυε ακόμη περισσότερο τη σεξουαλική καταπίεση. Με την εποχή του χριστιανισμού, η σεξουαλική καταπίεση οργανώθηκε με ιδιαίτερη μορφή.

Στην πρώτη κοινωνική επανάσταση του εικοστού αιώνα, που έγινε στη Ρωσία, για πρώτη φορά παρατηρήθηκε μετάβαση από τη σεξουαλική άρνηση στην κατάφαση. Αν και η διαδικασία διακόπηκε μετά μερικά χρόνια, αυτό δεν αλλάζει το γεγονός ότι άρχισε ένα κοινωνικό κίνημα, που αντιπροσώπευε το άκρο αντίθετο της πορείας προς την αντίθετη κατεύθυνση, που χαρακτήριζε την εγκαθίδρυση του πατριαρχικού συστήματος.

Οι αρχές της οικονομίας, και συγκεκριμένα το σύστημα ικανοποίησης των ζωτικών υλικών αναγκών,



ερευνήθηκαν από τον Μαρξ. Δεν υπήρχε όμως καμιά οικονομία της σεξουαλικής ενέργειας, γιατί κανένα κοινωνικό κίνημα δεν είχε ακόμη ανακινήσει αυτό το ζήτημα. Η ρώσικη επανάσταση ήταν η πρώτη κοινωνική εξέγερση, που αντιμετώπισε ανοιχτά το ζήτημα της κοινωνικής σεξουαλοικονομίας. Αρχικά αυτό πήρε τη μορφή νομοθεσίας, παρέμεναν όμως ακόμη πολλά θέματα σκοτεινά. Το πρόβλημα μου φάνηκε ότι διαιρούνταν σε τρία μέρη:

1. Ποιός είναι ο φυσικός μεταβολισμός της σεξουαλικής ενέργειας;

2. Ποιά είναι η ειδική δομή της κοινωνίας; Αντιστοιχεί αυτή η αντιφάσκει με ένα σεξουαλοικονομικο σύστημα σεξουαλικότητας;

3. Ποιά εμπόδια βάζουν οι συντηρητικές ιδεολογίες και οι οικονομικές δυσκολίες στην πορεία μετάβασης από τη σεξουαλική αναρχία στη σεξουαλική τάξη;

Το ζήτημα της σεξουαλικότητας ξεπέρασε πια την ιδιωτική σφαίρα, όπου φυτοζωούσε παρά τις προσπάθειες διάφορων σεξολόγων, και μπήκε στη σφαίρα των καθολικών θεμάτων της κοινωνικής πολιτικής, παίρνοντας μια θέση πρωταρχικής σημασίας δίπλα στα οικονομικά ζητήματα. Και δεν ανήκε μήτε στο «εποικοδόμημα», όπως ισχυρίζονταν οι μαρξιστές με τη συνεπή ακατανοησία τους, μήτε στις «συνθήκες παραγωγής», δηλ. στην «παραγωγή απογόνων», όπως το είχε διατυπώσει ο Ένγκελς από μια οικονομική σκοπιά. Όταν η σεξουαλική ενέργεια διαφοροποιήθηκε από τις μορφές, με τις οποίες λειτουργούσε, κι αυτές, με τη σειρά τους, διαχωρίστηκαν από την ανθρώπινη διάρθρωση και τις ιδεολογίες σχετικά με το σεξ, έγιναν ολοφάνερα τ' ακόλουθα γεγονότα: Η ανθρώπινη διάρθρωση καθορίζεται από τον τρόπο, με τον όποιο οι διάφορες εκδηλώσεις μιας κοινωνικής οργάνωσης σε μια δοσμένη χρονική περίοδο επηρεάζουν τη βιολογικά καθορισμένη σεξουαλική ενέργεια. Οι δομές, που σχηματίζονται έτσι, που παράγονται από την κοινωνική διαδικασία, αναπαράγουν κι αυτές ηθικίστικες απόψεις για τη σεξουαλικότητα, απ' όπου πηγάζουν όλες οι αντιλήψεις του «καλού» και του «κακού». Κάθε ηθική είναι βασικά αντισεξουαλική. Αυτή η θέση δεν έχει καμιά σχέση με τον αναρχισμό. Η σεξουαλοικονομικά οργανωμένη ανθρώπινη δομή αναγκαία θα αναπτύξει απόψεις για το σεξ ριζικά διαφορετικές απ' αυτές που εμφανίζει η αφανισμένη ανθρώπινη δομή, που δεν έχει καμιά επίγνωση για τη σεξουαλική της ενέργεια. Για να δικαιώσει την ύπαρξή της, η αναπαραγόμενη αντισεξουαλική ηθικότητα αναφέρεται σε παράγοντες, οι οποίοι ευθύνονται για τη γένεσή της, και συγκεκριμένα τις αφύσικες, παθολογικά διαστρεβλωμένες σεξουαλικές εκφράσεις των πατριαρχικά διαπαιδαγωγημένων ανθρώπων. Η σεξουαλική καταστολή προηγήθηκε από την καταναγκαστική σεξουαλική ηθικότητα και προκάλεσε τη γένεσή της. Παρόμοια κι η σεξουαλική ηθικότητα προηγήθηκε απ' αυτό, που προσπαθεί να εξαλείψει, τις δευτερογενείς ενορμήσεις, κι οδήγησε στις σεξουαλικές διαταραχές. Γι' αυτό το λόγο, η εξάλειψη της ηθικίστικης ρύθμισης της σεξουαλικότητας και η βαθμιαία αντικατάστασή της από τη φυσική ρύθμιση, είναι η πρώτη προϋπόθεση για την επίτευξη του σκοπού, που δίκαια προσπαθεί να πετύχει η σεξουαλική ηθική, δηλ. της εξάλειψης της αντικοινωνικής σεξουαλικότητας και της διαστροφής, της σεξουαλικής βίας και αποσύνθεσης.

Γρήγορα ανακάλυψα ότι, λέγοντας «σεξουαλικότητα», εγώ εννοούσα κάτι διαφορετικό απ' το παπαδαριό, που μαζί του έπρεπε να συζητήσω. Αυτοί εννοούσαν αυτό που είναι ορατό κι ενεργό σήμερα, δηλ. την άρρωστη σεξουαλικότητα, ενώ εγώ εννοούσα αυτό, που βρίσκεται σκοτεινιασμένο στα βάθη του ανθρώπινου οργανισμού. Συμφωνούσα με την παπαδίστικη καταδίκη των σημερινών σεξουαλικών εκδηλώσεων, όμως στιγμή δεν πίστεψα ότι αυτοί θα συμφωνούσαν μαζί μου στην κατάφαση στις φυσικές εκδηλώσεις της σεξουαλικότητας. [Αυτό άρχισε ν' αλλάζει στις Ηνωμένες Πολιτείες γύρω στα 1950.]

Σ' αυτό το σημείο μπόρεσα να ενσωματώσω τον πατριαρχικό - καπιταλιστικό τρόπο σεξουαλικής ρύθμισης στη συνολική κοινωνική διαδικασία. Ας μου επιτραπεί να συνοψίσω όσα είναι ήδη γνωστά:

Η σεξουαλική καταστολή ενισχύει τη δύναμη της εκκλησίας, που έχει απλώσει βαθιές ρίζες μέσα στις εκμεταλλευόμενες μάζες, με μέσο το σεξουαλικό άγχος και τη σεξουαλική ενοχή. Είναι ακόμη η πιο σημαντική προϋπόθεση της σύγχρονης δομής του γάμου και της οικογένειας, που απαιτούν για την παραπέρα ύπαρξή τους την ατροφία της σεξουαλικότητας. Ταυτόχρονα, όμως, δημιουργείται ένας πόθος για σεξουαλική ικανοποίηση, που αντανακλάται σ' αυτές τις σεξουαλικές διαταραχές και διαστροφές, οι οποίες με τη σειρά τους υπονομεύουν το γάμο και την οικογένεια.



Η σεξουαλική καταστολή γεννά το φόβο απέναντι στην εξουσία και προσδένει τα παιδιά στους γονείς τους. Αυτό καταλήγει στην υποταγή των ενηλίκων στην Κρατική εξουσία και την καπιταλιστική εκμετάλλευση. [Η Σοβιετική Ρωσία είναι ένα καπιταλιστικό, μονοπωλιακό κράτος.]

Παραλύει τις διανοητικές κριτικές δυνάμεις των καταπιεσμένων μαζών, γιατί κατατρώγει το μεγαλύτερο μέρος της βιολογικής ενέργειας.

Τέλος, παραλύει την αποφασιστική ανάπτυξη των δημιουργικών δυνάμεων και κάνει αδύνατη την πραγματοποίηση κάθε προσδοκίας κι επιθυμίας για την ανθρώπινη ελευθερία.

Μ' αυτό τον τρόπο, το κυρίαρχο οικονομικό σύστημα (μέσα στο όποιο απλά άτομα μπορούν να κυβερνούν ολόκληρες μάζες) ριζώνει στην ψυχική διάρθρωση των ίδιων των καταπιεσμένων. Όταν το συνειδητοποίησα αυτό δεν είχα ιδέα για το πόσο δραματικά θα επιβεβαίωνε τη θέση μου η δικτατορία του Χίτλερ [και οι εξελίξεις στη Ρωσία].

Όλες αυτές οι αλληλοσυσχετίσεις οδήγησαν φυσικά στη σεξουαλ-πολιτική μου δραστηριότητα στη Γερμανία. Αυτή έπρεπε να διαχωρίζεται αυστηρά από τα παλιότερα σεξουαλ-ρεφορμιστικά κινήματα, που ήταν απολίτικα. Ο στόχος ήταν η ενσωμάτωση της πάλης για τη σεξουαλική χειραφέτηση στη γενική πάλη για την ελευθερία. Παραπέρα, έπρεπε να συλλέγονται οι εμπειρίες από τη ζωτική πάλη σε διάφορες πρακτικές προσπάθειες εκείνου του καιρού και να αναπροσαρμόζονται αδιάκοπα στην κατάσταση. Έπρεπε τέλος να καταπολεμηθούν όλες οι μερίδες, της αριστεράς ή της δεξιάς, που ήταν αντίθετες στη συνειδητή καθοδήγηση της διαδικασίας της σεξουαλικής απελευθέρωσης. [Η εργασία μου προσανατολιζόταν πάντοτε προς τα μπρος.]

Όμως η επιστημονική θεμελίωση ήταν ακόμη ανεπαρκέστατη, παρά τις άφθονες γνώσεις που είχαν ήδη κερδηθεί. Δεν ήταν ακόμη σαφές πόσο βαθιά, και κύρια με ποιόν τρόπο είναι ριζωμένο το άγχος της ανθρώπινης ηδονής. Αυτό, αναγκαία, θα παρεμπόδιζε το έργο της επίλυσης, παρά τις έντονες θετικές προσδοκίες που συναντούσα παντού. Ο δρόμος απ' την προσδοκία ως την υλοποίηση είναι μακρύς και σκληρός. Ακόμη ένιωθα καθαρά ότι δεν είχα κατάλληλη απάντηση για τις θέσεις και τις απάτες αυτής της «σχολής» που ήθελε να είναι «η επιστήμη της γενετικής». Οι φυλετικές ανοησίες του Χίτλερ πλανιόντουσαν κιόλας στην ατμόσφαιρα και αν και τα επιχειρήματα των σοσιαλιστών ενάντιά του ήταν σωστά, όμως το όλο θέμα δεν είχε καμιά σχέση με τη λογική. Ωστόσο μπορούσα να καθησυχάσω την πολιτική μου συνείδηση: υπήρχε για την ώρα αρκετή και γερά θεμελιωμένη εμπειρία για να στηθεί ένα κίνημα σε μια στέρεη επιστημονική βάση. Θα 'ταν λάθος να ζητάς τα πάντα μονομιάς.

Η δουλειά στη Γερμανία δεν προχώρησε σύμφωνα με τα προσεκτικά υπολογισμένα σχέδια και στόχους. Το πεδίο ήταν πολύ ευρύ γι' αυτήν, και η συσσωρευμένη πρακτική πείρα πολύ λίγη. Μπορούσα να στηριχτώ στο γεγονός ότι η σεξουαλ-πολιτική θα γινόταν δεκτή όπως και πριν, σε κάθε βήμα της, και γι' αυτό δεν υπήρχε ανάγκη να γίνεται «ζύμωση» γι' αυτήν ή να καταφεύγουμε στην προπαγάνδα. Γρήγορα έγινε φανερό ότι οι κοινωνικές συνθήκες και τα σφάλματα της πολιτικής του Σοσιαλιστικού Κόμματος έδειχναν από μόνα τους τη σωστή απάντηση. Σκοπός των επόμενων κεφαλαίων είναι να φωτίσουν αυτό το ζήτημα.



6) Όλοι είναι «καταγοητευμένοι» (1930-33)

Στα 1933 με κατάγγειλε το Κομμουνιστικό Κόμμα και στα 1934 μ' έδιωξαν από τη Διεθνή Ψυχαναλυτική Εταιρεία. [Πρέπει να σημειωθεί ότι κι οι δύο οργανώσεις είχαν ήδη πάψει να υπάρχουν στη Γερμανία.] Αυτά ήταν καταστροφές που απειλούσαν την προσωπική, επαγγελματική και κοινωνική μου ύπαρξη, κι επιπρόσθετα έκαναν προβληματική την παραπέρα ανάπτυξη της σεξουαλοικονομίας. Ξάφνου βρέθηκα σ' ένα κενό, σαν να λέμε, απομακρυσμένος από τη ζωή των ανθρώπων. Η συκοφαντική στάση των σοσιαλιστών, των κομμουνιστών και των ψυχαναλυτών, που είχε ρητό της σκοπό την καταστροφή του έργου και της ύπαρξης μου, έρχονταν σε περίεργη αντίφαση με την προηγούμενη αναγνώριση των θεωριών και των επιτευγμάτων μου απ' αυτές τις οργανώσεις. Όταν πρωτοπήγα στο Βερολίνο, στα 1930, δεν είχα συνειδητοποιήσει ακόμη τι μου επιφυλασσόταν, παρά τις προηγούμενες κακές εμπειρίες μου στη Βιέννη. Μόνο μετά το σπάσιμο κάθε οργανωτικού δεσμού είχα ελεύθερο αρκετό χρόνο, για να μπορέσουν οι στάσεις των ανθρώπων να μ' επηρεάσουν. Έτσι έμαθα τα καλύτερά μου μαθήματα για την πολιτική. Πολλά πράγματα θα 'χαν άλλη πορεία, αν διέθετα τότε την αναγκαία διορατικότητα. Κάθε μεταβολή στην επιστημονική μου θέση σήμαινε αναπόφευκτα βαριές θυσίες. Αυτές αντιπροσώπευαν την απαραίτητη επίπονη εργασία για τη γέννηση της κρίσιμης γνώσης για τη μαζική ψυχολογία, και ταυτόχρονα λειτουργούσαν σφυρηλατώντας τη σιδερένια αποφασιστικότητα, που μου ήταν αναγκαία για να προχωρήσω: ποτέ να μην υποκύψω στην πίεση της σφαλερής κοινής γνώμης.

Στο Βερολίνο, ήρθα στην πρώτη στενή μου σύνδεση με τους γερμανούς ψυχαναλυτές. Ήταν πολύ πιο προοδευτικοί, στα κοινωνικά θέματα, από τους βιεννέζους. Οι νεαροί ψυχαναλυτές ανάπνεαν πιο ελεύθερα, κι η οργασμική μου θεωρία βρήκε καλή υποδοχή. Η μαρξιστική κοινωνιολογία ελάχιστα συζητιόταν συστηματικά. Ανάμεσα στους ψυχαναλυτές, μόνο ο Fromm θεωρούνταν μαρξιστής κοινωνιολόγος. Τότε δημοσίευε το βιβλίο του Ανάλυση του Δόγματος του Χρίστου, ένα εξαιρετικά αξιόλογο έργο, αν και δεν είχε σχέση μήτε με σεξουαλοικονομικά θέματα, μήτε με την τρέχουσα πολιτική. Σε μια πολύωρη συζήτηση που είχαμε λίγο μετά την άφιξη μου, ο Fromm άκουσε με προσοχή τις σεξουαλοικονομικές μου απόψεις και είπε ότι καταλάβαινε ότι μόνο η έννοια της σεξουαλικής ενέργειας θα μπορούσε να εξηγήσει τη δυναμική της μαζικής ψυχολογίας. Για παράδειγμα, είναι αλήθεια ότι η διανοητική έννοια του πατέρα και της μητέρας ήταν το κεντρικό περιεχόμενο κάθε θρησκείας. Και βέβαια ο κοινωνιολογικός χαρακτήρας κάθε θρησκείας μπορούσε να γίνει κατανοητός μόνο στο πλαίσιο της εποχής της. Όμως το γεγονός ότι οι άνθρωποι δημιουργούν και χρειάζονται το θρησκευτικό μυστικισμό γενικά, αυτό θα 'μενε άλυτο αίνιγμα χωρίς τη γνώση της σεξουαλικής οικονομίας. Πάνω απ' όλα, αυτό που χρειαζόταν ερμηνεία από τη σκοπιά της σεξουαλικής ενέργειας ήταν το συγκινησιακό περιεχόμενο της θρησκευτικής εμπειρίας, καθώς και τα δόγματα του προπατορικού αμαρτήματος και του ασκητισμού.

Στο διαμέρισμα μου στη Schwabische Strasse, εκεί έκανα τις βασικές μου συζητήσεις με τρεις νεαρούς αναλυτές, τον Erich Fromm, την Barbara Lantos και τον Otto Fenichel, τονίζοντας ιδιαίτερα τη μέθοδο για την ενσωμάτωση της ψυχαναλυτικής θεωρίας στη μαρξιστική κοινωνιολογία. Συχνά πέρναγα ώρες συζητώντας τις βασικές ψυχολογικές αρχές του κοινωνικού κινήματος με τον Fenichel. που τον είχα και πριν συναντήσει στη Βιέννη. Αυτός δεν ήταν μέλος κανενός κόμματος, είχε διαβάσει ελάχιστη κοινωνιολογία και ποτέ δεν είχε πάρει μέρος σε διαδηλώσεις στους δρόμους ή σ' επιτόπια κοινωνική εργασία. Καταλάβαινα την επιθυμία του να κρατηθεί μακριά απ' αυτά, κι ο ίδιος καταλάβαινε κι αποδεχόταν την υλιστικο-διαλεκτική μου κριτική της ψυχανάλυσης. Πρόθυμα συμφώνησε με την πρόταση να με βοηθήσει να οργανώσουμε τους νεαρούς ψυχαναλυτές για πρακτική κοινωνική δουλειά. Πήρε μέρος σ' αυτή την προσπάθεια για δύο χρόνια σχεδόν, κι επειδή εγώ γρήγορα είχα μεγάλο φόρτο εργασίας έξω από την επαγγελματική οργάνωση, με χαρά την άφησα στα χέρια του. Ακόμη δεν είχα ιδέα για την παγίδα, που είχα στήσει στον εαυτό μου μ' αυτή μου την κίνηση. Όλα φαίνονταν να 'ναι εντάξει. Μόνο δύο πράγματα με δυσαρεστούσαν λίγο: Πρώτο, η απροθυμία του να πάρει μέρος στην πρακτική κοινωνική δουλειά, που είναι απαραίτητη για μια πραγματική κατανόηση των ανθρώπων, και, δεύτερο, η πλήρης ακατανοησία του για την ασυμφιλίωτη αντίθεση ανάμεσα στην υλιστική διαλεκτική, [τον εμβρυακό μου λειτουργισμό32] και την αφηρημένη λογική. Ο Siegfried Bernfeld, που ήταν σοσιαλιστής και θεωρούσε τον εαυτό του θεωρητικό μαρξιστή, έπαιρνε ευκαιριακά μέρος στις συζητήσεις μου. Κι αυτός επίσης δεν καταλάβαινε την πραγματικότητα της διαλεκτικής διαδικασίας. Έβλεπε το διαλεκτικό υλισμό μόνο και μόνο σαν ένα τρόπο σκέψης, και την αφηρημένη λογική σαν έναν άλλο. Γρήγορα παραιτήθηκα από την προσπάθεια να τους μεταπείσω.



[ΣΠ: Στη Γερμανία τότε, ο μαρξισμός κατείχε μια ακαδημαϊκή θέση, παρόμοια με το «ντιουϊσμό» στις Ενωμένες Πολιτείες. Ο μαρξισμός δεν ήταν ακόμη τόσο κακόφημος από τη σύγχυσή του με το ωμό έγκλημα του τύπου Τζουγκασβίλι. Οι μαζικές δολοφονίες στη διαδικασία της ρωσικής κολλεκτιβοποίησης της γεωργίας βρίσκονταν ένα βήμα πιο πέρα. Το ίδιο κι οι αισχρές δίκες της Μόσχας, η ανάκληση της σεξουαλικής νομοθεσίας και οι ομοιόμορφοι επιμεταλλιωμένοι στρατάρχες της ΕΣΣΔ.

Ο αγώνας ενάντια στην κόκκινη φασιστική πολιτική πανούκλα στις ΕΠΑ, στη δεκαετία 1950-60, είχε σοβαρότατα κενά στην κατανόηση της ανάπτυξης του κόκκινου φασισμού, και του φασισμού γενικά, από τις οργανώσεις δημοκρατικών ελευθεριών των κατώτερων στρωμάτων του πληθυσμού. Μέχρι το 1932 περίπου, τουλάχιστον στις χώρες της Κεντρικής και Δυτικής Ευρώπης, κανένα μέλος Κομμουνιστικού Κόμματος, ακόμη και το πιο φανατισμένο, δε θα τολμούσε να σκεφτεί στα σοβαρά να καταλάβει τη διακυβέρνηση μιας χώρας με βία ενάντια στη θέληση της πλειοψηφίας των πολιτών της. Τέτοιες τάσεις ή ενέργειες καταδικάζονταν σ' όλους τους σοσιαλιστικούς και κομμουνιστικούς κύκλους σαν «πραξικοπηματισμός». Όταν γίνονταν τέτοιες απόπειρες από μικρές κι ασήμαντες πολιτικές ομάδες, οι σοσιαλιστές κι οι κομμουνιστές διαχώριζαν ολοκληρωτικά τη θέση τους απ' αυτές. Η πολιτική τους πάντοτε ήταν να κερδίσουν την εξουσία στην κοινωνία με την πλειοψηφία των ψήφων στο Κοινοβούλιο. Αυτή ήταν κι η πρωταρχική ιδέα του δημοκρατικού κομμουνιστικού κινήματος. Η διανομή της γης στους ρώσους χωρικούς απ' τον Λένιν, που τόσο έντονα διέφερε από την κατοπινή σταλινική κολλεκτιβοποίηση και εθνικοποίηση των αγροτικών επιχειρήσεων με τη βία, ήταν ένα σαφέστατο δείγμα αυτής της πολιτικής.

Σε πλήρη αντιδιαστολή μ' αυτόν το δημοκρατικό κομμουνισμό με τη διακυβέρνηση από τα κάτω, δηλ. Με την εκλογή αντί για το διορισμό των διαφόρων υπεύθυνων σε θέσεις κλπ., βρίσκεται ο κόκκινος φασισμός, που μετέτρεψε κάθε δημοκρατικό χαρακτηριστικό του κομμουνισμού στο αντίθετο του:

Φτάνοντας ύπουλα στην εξουσία με μέσο την τρομοκρατία από μια μειοψηφία.

Φτάνοντας ύπουλα στην εξουσία με συνωμοσίες και σκοτεινές μανούβρες, αντί με την ανοιχτή δημόσια επιλογή.

Χρησιμοποιώντας τη βία, τη δύναμη του Κομμουνιστικού Κόμματος και τη στήριξη στη στρατιωτική ισχύ της Ρωσίας, που στα 1936 ήταν ένα ξεκάθαρα ιμπεριαλιστικό κράτος, που μόνο ένα πράγμα είχε κοινό με το δημοκρατικό κομμουνισμό: τη στήριξη στην ελπίδα των ανθρώπων για μια καλύτερη ύπαρξη. Οι κόκκινοι φασίστες εκμεταλλεύτηκαν αυτή την ελπίδα στο νιοστό βαθμό και την κακοποίησαν όσο ποτέ προηγούμενα στην ιστορία.

Αυτές οι διακρίσεις είναι αιχμηρές, αλλά κι απαραίτητες για την κατανίκηση της κόκκινης φασιστικής πολιτικής πανούκλας με τα λιγότερα θύματα. Η εσωτερική δυναμική αυτής της μεταβολής απ' το δημοκρατικό κομμουνισμό στον κόκκινο φασισμό είναι η διστακτικότητα κι η ανικανότητα των ανθρώπων να κυβερνήσουν μόνοι τους τη ζωή τους.]

Η Εταιρεία Σοσιαλιστών Γιατρών με προσκάλεσε να κάνω μια διάλεξη στον τομέα της ειδικότητάς μου, την προφύλαξη από τις νευρώσεις. Μπροστά σε διακόσιους γιατρούς και φοιτητές μπόρεσα να εξηγήσω πετυχημένα τους κοινωνικούς σκοπούς της σοβαρής ψυχαναλυτικής δουλειάς. Ανταποκρίθηκαν με μεγάλη κατανόηση, ακόμη και μ' ενθουσιασμό.

Μερικές σοσιαλιστικές και κομμουνιστικές φοιτητικές ομάδες έκαναν μια μαζική συγκέντρωση με θέμα «Το φιάσκο της αστικής ηθικής». Συμμετείχε και η φασιστική φοιτητική οργάνωση, καθώς και μια ομάδα της Rotfrontkarnpferbund33. Μετά τη διάλεξη έπρεπε ν' απαντήσω σε πολυάριθμες ερωτήσεις εθνικιστών φοιτητών, είδικά σε θέματα όπως «αυτοέλεγχος», «αξιοπρέπεια», «νομιμοφροσύνη», «χαρακτήρας» κλπ. Η ατμόσφαιρα ήταν καλή κι η συζήτηση συνεχίστηκε μέχρι τις 5 το πρωί. Κομμουνιστές, σοσιαλιστές και φασίστες συζητούσαν τα θέματα με θέρμη, άλλα δίχως βία. Οι προλετάριοι που παρευρίσκονταν φαίνονταν ιδιαίτερα ικανοποιημένοι, γιατί, όταν έφευγα στη 1 μετά τα μεσάνυχτα, φώναξαν δυνατά τρεις φορές: «Kraftige Rotfront!»34 Αυτό ήταν κάτι ασυνήθιστο, ιδιαίτερα σε διαλέξεις με διανοουμενίστικο προσανατολισμό.



Το Μαρξιστικό Εργατικό Πανεπιστήμιο (MASCH35) έκανε μαθήματα με θέμα «Μαρξισμός και Ψυχολογία» και «Σεξολογία». Την άνοιξη του 1931 έκανα μια σειρά μαθήματα στην Gartnerstrasse, που επαναλήφθηκε και το φθινόπωρο. Το άκροατήριο μεγάλωνε μετά κάθε διάλεξη, φτάνοντας στις ώρες της σεξολογίας τον αριθμό των 250 ατόμων από όλα τα στρώματα της κοινωνίας. Την πρώτη σειρά, που ήταν πολύ πιο δύσκολη, την παρακολουθούσαν περίπου 80-100 άτομα - πολιτικά στελέχη, φοιτητές, δάσκαλοι κλπ. Τα κείμενά μου διανέμονταν σ' όλη τη χώρα από την οργάνωση του MASCH.

Μετά από λίγες βδομάδες είχα κατά μέσο όρο δύο διαλέξεις τη βδομάδα. Αυτές οι διαλέξεις ήταν πολύ διδακτικές για μένα, γιατί όχι μόνο ένιωθα υποχρεωμένος να παρουσιάζω το υλικό μου με απλούς όρους, αλλά και γιατί έπρεπε να μάθω ν' απαντώ σωστά στις πολυάριθμες και ποικίλες ερωτήσεις και αντιρρήσεις. Η γερμανική νεολαία απαιτούσε πολλά, και πάνω απ' όλα απόλυτη σαφήνεια και απλότητα. Σ' αυτές τις συγκεντρώσεις άρχισαν να κυριαρχούν όλο και περισσότερο οι πολιτιστικοπολιτικές απόψεις του θέματος. Η οικονομική πολιτική, με τη συνηθισμένη της μορφή στις συζητήσεις, υποχώρησε για να επιστρέψει με νέα, διαφορετική μορφή. Οι στατιστικές χρησιμοποιούνταν μόνο για παράδειγμα και τα ερωτήματα έμπαιναν με πιο προσωπικό τρόπο, π.χ.: «Είναι τα οικιστικά σχέδια αρκετά προχωρημένα, ώστε ν' ανταποκριθούν στις υγειονομικές ανάγκες των μαζών όσο γίνεται πιο γρήγορα και εύκολα;» Το γεγονός ότι το σύστημα της ατομικής ιδιοκτησίας δε θα επέτρεπε ποτέ υγιεινές συνθήκες ήταν τόσο αυταπόδεικτο, που δε χρειαζόταν ιδιαίτερη έμφαση. «Άραγε οι ήδη διαταραγμένες δομές της πλειοψηφίας των σημερινών δασκάλων και των υπεύθυνων για τα μικρά παιδιά δε θα σταθούν εμπόδιο στους σκοπούς της σεξουαλικά καταφατικής διαπαιδαγώγησης των παιδιών;» «Πώς θα μπορούσε να οργανωθεί η διανομή των αγαθών, ώστε να εξασφαλιστεί μια στέρεη βάση για μια σταθερή άνοδο του πολιτιστικού επίπεδου των εργαζόμενων μαζών;» Δε μιλούσαμε πια για τις «αρχές της κοινωνικοποίησης». Αυτές οι αρχές είχαν νόημα αν εκπλήρωναν κάποιο σκοπό, και χωρίς αυτόν ήταν άχρηστες. Αντιπροσώπευαν τα μέσα για την εξασφάλιση ευτυχίας για όλους όσους δημιουργούν κοινωνικές αξίες! Βλέπαμε τα οικονομικά θέματα από τη σκοπιά των ανθρώπινων αναγκών και όχι, όπως έκαναν οι μαρξιστές οικονομολόγοι, από τη σκοπιά της ιστορικής ή οικονομικής θεωρίας, που δεν ενδιέφερε τις μάζες. Αυτές οι συναντήσεις απαιτούσαν σχολαστική προσωπική τιμιότητα. Κάθε υπεκφυγή ή πομπώδης αυταρχισμός προκαλούσε άμεση και έντονη αντίδραση. Ένας νεαρός εργάτης με ρώτησε κάποτε γιατί αφιερωνόμουν κύρια στην κοινωνική δουλειά, ενώ είχα μια καλή κοινωνική θέση, κέρδιζα αρκετά χρήματα κι είχα πετυχημένη καριέρα! Κάτι δεν πήγαινε καλά σ' όλη αυτή την εικόνα. Με κατηγόρησε ότι προσπαθούσα να εξασφαλίσω τη θέση μου μετά την κοινωνική επανάσταση. Μπορούσα να του πω μόνο αυτό που ένιωθα: Προσωπικά είναι αλήθεια ότι δεν έχω ανάγκη να κάνω αυτή τη δουλειά, αλλά μαθαίνω πλήθος πολύτιμα πράγματα για την επιστημονική μου δουλειά. «Δηλαδή εμείς είμαστε τα πειραματόζωά σου!» είπε σαρκαστικά. Για να 'μαστε τελείως ειλικρινείς, συνέχισα, όταν τρώω ένα ωραίο σάντουιτς νιώθω όλη μου την ευχαρίστηση να σκορπίζεται, αν έχω γύρω μου να με κοιτάνε πεινασμένοι, κακομοιριασμένοι άνθρωποι που ζηλεύουν. Κι εφόσον η οικονομία έχει αρκετό πλούτο για όλους, ή θα μπορούσε να 'χει αν δεν εξυπηρετούσε σκοπούς που καταστρέφουν τη ζωή, όπως ο πόλεμος, γι' αυτό δουλεύω πρόθυμα, ώστε να 'χει ο καθένας το δικό του «ωραίο σάντουιτς». Κάποιος είπε: «Αυτή είναι πρωτόγονη αντίληψη για τον ταξικά συνειδητό σοσιαλισμό». Τότε κάποιος απ' το ακροατήριο έδωσε την απάντηση: «Ξέρεις που να τον βάλεις τον ιστορικό σου σοσιαλισμό! Ας φροντίσουμε πρώτα τους εαυτούς μας. Και τότε ο σοσιαλισμός σου θα 'χει περισσότερες ελπίδες να 'ρθει, παρά αν συνεχίσεις να φωνάζεις όλη την ώρα!» Αυτό ήταν το κλίμα, κι από δω ξεπήδησαν βαθμιαία οι βαθιές μου πεποιθήσεις για τη σωστή στάση απέναντι στα κοινωνικά ζητήματα. Μόνο μετά την κατάρρευση, στα 1933, μπόρεσα να τις εντάξω σ' ένα ευρύτερο πλαίσιο: Πρώτα τ' αναγκαία, και μετά οι οικονομικές θεωρίες. Ας αναπτύξουμε κοινωνικές απόψεις από την πρακτική κάλυψη των ανθρώπινων αναγκών, αντί να κακοποιούμε τις ανθρώπινες ανάγκες για τους σκοπούς της πολιτικής εξουσίας.

Στην πρακτική δουλειά μέσα στα αμόρφωτα, και συχνά πολιτικά αδιάφορα μέλη αυτών των οργανώσεων, μόνο ένας τύπος προσέγγισης μπορούσε ίσως να οδηγήσει σ' επιτυχία - συγκεκριμένα, το κέρδισμα της ανθρώπινης εμπιστοσύνης μέσα από την προσωπική ζεστασιά, αποφεύγοντας όλες τις θεωρητικολογίες και αφυπνίζοντας την επίγνωση των προσωπικών αναγκών, μικρών ή μεγάλων. Όταν αυτό είχε επιτευχθεί, τότε οι σοσιαλιστικοί σκοποί γίνονταν ήδη αποδεκτό συμπέρασμα. Απ' την αρχή έβλεπα πόσο άχρηστες ήταν οι μπροσούρες των κομματικών οργανώσεων. Καθησύχαζα τον εαυτό μου, όπως και πολλοί άλλοι, με την ελπίδα ότι, μέσα από την προσωπική επαφή, θα καταφέρναμε βαθμιαία ν' ανεβάσουμε τα κατώτερα κομματικά μέλη στα επίπεδα της υψηλής πολιτικής, όπου ενεργούσαν τα ίδια τα κόμματα. Η αυταπάτη αυτή



διαλύθηκε ολότελα από την καταστροφή, που ήρθε δύο χρόνια αργότερα. Αν τις δούμε στο σημερινό φως, οι κοινωνικές προσπάθειες αυτής της περιόδου φαίνονται ολότελα γελοίες. Τα κομματικά επαγγελματικά στελέχη στην ουσία προσπαθούσαν να «διαπαιδαγωγήσουν» τους ανθρώπους μέσα από λόγους υψηλής πολιτικής και οικονομικές εκθέσεις. Δεν μπορώ να θυμηθώ έστω και μια απλή συνάντηση πολιτικής ομάδας, που τα μέλη να μην αγωνίζονται να κατανικήσουν τη νύστα τους. Κι όλοι ήταν δοκιμασμένοι κομμουνιστές. Πόσο μακριά απ' αυτόν τον τρόπο ζωής και σκέψης πρέπει να βρίσκονται οι μάζες!

Θυμάμαι μια τεράστια συγκέντρωση σ' ένα αθλητικό στάδιο, όπου ο Thalmann μίλησε σε είκοσι χιλιάδες χειρώνακτες και μη εργάτες. Λίγο πριν είχαν υπάρξει θύματα σε μια διαδήλωση. Η ατμόσφαιρα ήταν έντονα φορτισμένη. Πρώτα έγινε εντυπωσιακή είσοδος σημαιοφόρων. Όλοι περιμέναμε με ένταση την ομιλία. Ο Thalmann σκόρπισε το υψηλό μας ηθικό μέσα σε μισή ώρα - το εκμηδένισε περιγράφοντας τον περίπλοκο προϋπολογισμό της γερμανικής αστικής τάξης. Ήταν φρικτό. Το αποτέλεσμα αυτής της ψευτοεπιστημονικής «διαπαιδαγώγησης στην ταξική συνειδητότητα», με τη βοήθεια και της υψιπετούς πολιτικής, ήταν ιδιαίτερα καταστροφικό μέσα στις νεολαιίστικες οργανώσεις. [Πάντοτε απορούσα βλέποντας το σεβασμό που έδειχναν οι διανοούμενοι και οι αστοί σ' αυτές τις ανίσχυρες και κούφιες, απατηλές μαζικές φρεναπάτες.]

Έκανα κάθε προσπάθεια να επισκεφθώ τις πιο τυπικές νεολαιίστικες συγκεντρώσεις - μόνο και μόνο για ν' ακούσω και να πιάσω τον παλμό τους. Στους κομμουνιστικούς πυρήνες νεολαίας κυριαρχούσε αυστηρή οργανωτική τυπικότητα. Στις αθλητικές ομάδες Fichte τα πράγματα ήταν λίγο καλύτερα. Οι νέοι, συνηθισμένοι στην πειθαρχία, άντεχαν γενναία τη μακρόσυρτη εισήγηση για να δείξουν την καλή τους θέληση. Οι νεαροί ηγέτες είχαν κάποια επαφή ευρύτερης κλίμακας με την εργαζόμενη νεολαία, αλλά μόνο τις μέρες μεγάλων διαδηλώσεων. Αυτοί οι ηγέτες βασάνιζαν διαρκώς τον εαυτό τους με το ερώτημα, πώς να «πλησιάσουν» τις μάζες. Μοίραζαν μπροσούρες και προκηρύξεις από σπίτι σε σπίτι. Έγραφαν συνθήματα με κόκκινη μπογιά στους τοίχους και στα πεζοδρόμια τη νύχτα, κινδυνεύοντας να τους συλλάβουν. Όλα ήταν μάταια. Οι νέοι έμεναν μακριά και στις ίδιες τις νεολαιίστικες ομάδες επικρατούσε μια μόνιμη ανακύκλωση μελών και στελεχών. Συμμετείχα πολύ καιρό στις προσπάθειες στρατολογιών. Η έλλειψη επιτυχίας μ' αυτό τον τρόπο στρατολογίας, και μάλιστα οι ζημιογόνες του συνέπειες, μου έκανε ανεξίτηλη εντύπωση. Οι στρατολογίες γίνονταν κύρια την Κυριακή, ακόμη και όταν είχε τον πιο ωραίο καιρό. Αυτό αντανακλούσε την ιδεολογία της ηρωικής αυταπάρνησης. Ένα κομμουνιστικό στέλεχος δεν μπορούσε να 'χει ιδιωτική ζωή. Επίσημα, δεν υπήρχαν σεξουαλικά θέματα. Στις ιδιωτικές σχέσεις επικρατούσε μια στάση συντροφικότητας, χωρίς υπεροπτική στενοκεφαλιά. Όμως ήταν πολύ συχνές κι οι αυστηρά ασκητικές στάσεις, κι αφού δεν υπήρχε επίσημη σεξουαλ-πολιτική πλατφόρμα της κομμουνιστικής νεολαίας, ο αποστεωμένος ασκητισμός της «ταξικής πάλης» κυριαρχούσε. Στις συζητήσεις για τη σοσιαλιστική ηθικότητα γινόταν πολλή κουβέντα για νέες ηθικές στάσεις, αλλά λέξη δε λεγόταν για τις χιλιάδες συγκεκριμένες καταστάσεις, που συναντά κανείς στην καθημερινή ζωή. Δεν υπήρχαν φυλλάδια σεξουαλικής πολιτικής για μαζική προπαγάνδα, μόνο φανταχτερές μπροσούρες για πολιτική οικονομία και θεωρία, π.χ., «η θέση του εργάτη στον καπιταλισμό», «η κοινωνικοποίηση των επιχειρήσεων στη Σοβιετική Ένωση», «οι γυναίκες στη βιομηχανία» κλπ. Μ' ένα πάκο τέτοιες μπροσούρες πήγαιναν σπίτι-σπίτι, τις μοίραζαν και προσπαθούσαν, αν ήταν δυνατό, ν' ανοίξουν κουβέντα και να δώσουν πληροφορίες για τη δυστυχία των μαζών. Οι κομμουνιστές ψηφοφόροι, που ήταν γνωστοί στις ομάδες, αγόραζαν τις μπροσούρες. Οι σοσιαλδημοκράτες έκλειναν βιαστικά την πόρτα βλέποντας κομμουνιστική μπροσούρα, κι ο αδιάφορος αρνιόταν απότομα. Οι πωλήσεις ήταν ελάχιστες κι απογοητευτικές, κι οι γύρες στις αγροτικές περιοχές είχαν το ίδιο απογοητευτικά αποτελέσματα. Οι μπροσούρες γι' αυτές τις περιοχές ήταν γεμάτες εικόνες και υποδείξεις για κολλεκτιβοποίηση. βασισμένες στο ρώσικο μοντέλο. Μια φορά ορίστηκα να μιλήσω σε μια συγκέντρωση εργατών γης και αγροτών, λίγο έξω απ' το Βερολίνο. Γνώριζα καλά το ρώσικο κολλεκτιβισμό και το σοβιετικό αγροτικό σύστημα. Κατάφερα επίσης να παρουσιάσω καλά το θέμα. Όταν τέλειωσε η ομιλία, δεν έγινε ούτε μια ερώτηση σχετική με το θέμα, μήτε μια θετική συνεισφορά. Πολλοί αγρότες όμως ρωτούσαν τι θα γινόταν με την εκκλησία, αν γινόταν επανάσταση!

Την πρώτη μου βαθιά εντύπωση για το χάσμα ανάμεσα στην πολιτική και την πρακτική γνώση την κέρδισα μέσα απ' την επαφή μου με αγρότες. Ένα στέλεχος είχε περιγράψει τα πλεονεκτήματα της σοβιετικής αγροτικής κολλεκτιβοποίησης πολύ καλά, αλλά η ανταπόκριση ήταν απελπιστικά αρνητική. Ένας αγρότης, που άκουγε σιωπηλός, έβγαλε από την τσέπη του μια φούχτα σπόρο, την έβαλε κάτω από τη μύτη του κομματικού και τον ρώτησε: «Τί είν' αυτό;» Το στέλεχος δεν είχε ιδέα. Η στρατολογία εκείνης της ημέρας τέλειωσε.



Για τις αγροτικές στρατολογίες στέλνονταν και ομάδες της Rotfrontkarnpferbund, συχνά πολύ εντυπωσιακές με τα τραγούδια τους και τη στρατιωτική τους εμφάνιση. Προξενούσαν περιέργεια, αλλά η λίγη περιέργεια τσακίζονταν απ' το βάρος ενός βαθιά ριζωμένου φόβου για τους στρατιωτικούς. Οι εθνικοσοσιαλιστές είχαν μεγαλύτερη επιτυχία σ' αυτό, γιατί είχαν δικές τους τοπικές ομάδες στα χωριά - κι ακόμη ήταν πολύ πιο άξεστοι, ενώ ταυτόχρονα αντιπροσώπευαν σαφώς την αντιδραστική αγροτική ιδεολογία, ιδιαίτερα την εθνικοσοσιαλιστική ιδεολογία «Οικογένεια και Πατρίδα». Αυτό ήταν τόσο καταφανές, που απορώ με το πόσο λίγη προσοχή του έδωσαν οι άνθρωποι.

Στις αγροτικές πολιτικές συγκεντρώσεις έβλεπε κανείς ότι οι κομμουνιστές, οι σοσιαλδημοκράτες κι οι εθνικοσοσιαλιστές ομιλητές ανήκαν όλοι στην ίδια κοινωνική τάξη και συχνά και στο ίδιο επάγγελμα. Διερωτήθηκα πώς συνέβαινε αυτό. Γενικά δεν είχε προσεχτεί ότι οι αγρότες αποκαλούνταν «επαναστάτες» όταν ευνοούσαν τους κομμουνιστές, «ρεφορμιστές» όταν μιλούσαν υπέρ των σοσιαλδημοκρατών, και «αντιδραστικοί» όταν έκλειναν προς τον εθνικοσοσιαλισμό. Μια οποιαδήποτε γνώμη (κι οι περισσότεροι απ' αυτούς άλλαζαν γρήγορα γνώμη) ήταν αρκετή για να ταξινομηθεί το πρόσωπο που την είχε. Μα πώς ήταν δυνατό άτομα του ίδιου κοινωνικού επίπεδου να διασπώνται σε τόσο διαφορετικές πολιτικές μερίδες, που όλες τους υποστηρίζονταν με τον ίδιο φανατισμό;

Οι διαδηλώσεις στο Βερολίνο ήταν πολύ πιο σφιχτά οργανωμένες απ' ότι στη Βιέννη. Οι διαδηλωτές βάδιζαν σε στρατιωτικούς σχηματισμούς και τραγουδούσαν παθιασμένα επαναστατικά τραγούδια. Γίνονταν προσπάθειες να τραβηχτεί η προσοχή των ανθρώπων με συνθήματα «Rotfront!» και τα όμοια. Όμως ο πληθυσμός ήδη τα είχε συνηθίσει αυτά. Από τότε που πήρα μέρος σ' όλες τις μεγάλες διαδηλώσεις μπόρεσα να δω ότι ο σκοπός τους ήταν περισσότερο να ενθαρρύνουν τους διαδηλωτές, παρά να κερδίσουν την εύνοια του πληθυσμού. Ο καθένας έδειχνε το θάρρος του κι ακόμη και την ειλικρινή του απόφαση να πεθάνει για την υπόθεσή του, αλλά οι μάζες ήταν αδιάφορες. Μερικές χιλιάδες διαδηλωτές δεν έκαναν καμιά ιδιαίτερη εντύπωση σε μια πόλη σαν το Βερολίνο. Επίσης, η δυσφήμιση με την έκφραση «κομμουνιστές» έκανε τη δουλειά της.

Οι μεγάλες πρωτομαγιάτικες διαδηλώσεις ήταν καλύτερες. Το Κομμουνιστικό Κόμμα Γερμανίας μπορούσε να παρατάξει περίπου 80-100.000 άτομα στο Lustgarten, και το Σοσιαλιστικό Κόμμα λίγο περισσότερους. Οι δρόμοι απ' όπου επιτρέπονταν να περάσει η διαδήλωση ήταν αυστηρά καθορισμένοι. Η αστυνομική παρουσία ήταν έντονη. Την 1η Μάη 1931 μπήκα εθελοντικά στην περιφρούρηση. Φορούσαμε κόκκινα περιβραχιόνια και βρισκόμαστε στα πλάγια της πορείας για να την προστατεύουμε από αστυνομικές επιθέσεις. Η μονάδα μου κι εγώ συνορεύαμε μια φάλαγγα παιδιών. Τα παιδιά τραγουδούσαν δυνατά, όλο χαρά και κέφι, χωρίς να σκοτίζονται για το αν αυτό επιτρεπόταν ή όχι. Μερικά τραγούδια ήταν αυστηρά απαγορευμένα, όπως ο «Κόκκινος Γάμος» του Erich Weinert. Όταν ακούστηκε αυτό το τραγούδι, δεκάδες αστυνομικοί ξεχύθηκαν έξαφνα από τ' αυτοκίνητά τους κι άρχισαν να χτυπούν τυφλά την ομάδα των παιδιών. Την τελευταία στιγμή κατορθώσαμε να κάνουμε αλυσίδα τόσο σφιχτή, που όλη η αστυνομία δεν μπορούσε να τη διασπάσει. Προσπαθήσαμε να μιλήσουμε με τους αστυνομικούς. Τα 'χασα βλέποντας τη μηχανική συμπεριφορά αυτών των αστυνομικών εφόδων. Σε τέτοιες περιπτώσεις είχα επανειλημμένα την εντύπωση ότι λειτουργούσε κάποια αυτόματη αντίφαση, κι όχι ζωντανές σκέψεις κι αισθήματα! Απαγορευμένο τραγούδι - βούτα το ρόπαλο!

Το πιστόλι κάθε αστυφύλακα κρεμόταν χαλαρά στη θήκη του. Σπάνια γινόταν συγκέντρωση, όπου να μην πέφτουν πυροβολισμοί. Ποτέ δεν είδα διαδηλωτές να επιτίθενται στην αστυνομία, αν κι είναι αλήθεια ότι οι σοσιαλιστές νεολαίοι έβριζαν με βαριά επίθετα τους αστυνομικούς. Νόμιζα ότι είχα δει πώς η αστυνομία εκνευριζόταν, όταν τους αποκαλούσαν «λακέδες των καπιταλιστών». Κι όμως, γίνονταν συχνά συγκρούσεις, όταν ένας τυπικός πρώσος αστυνομικός δεκανέας άρχιζε να παρατάσσει ένα γύρω τους άνδρες του για να επιδείξει την εξουσία του. Οι έφιπποι αστυνομικοί έβρισκαν ιδιαίτερη ευχαρίστηση, όταν επιδείχνανε την επίσημη εξουσία τους, περνώντας μέσα από το πλήθος κι απαιτώντας από τους ανθρώπους να παραμερίζουν. Ξανά και ξανά, η ίδια έμφαση στην επίσημη εξουσία και η εκπαίδευση των κατωτέρων! Αυτές ήταν προκλητικές ενέργειες και οι συμμετέχοντες στις συγκεντρώσεις είχαν αρκετά έντονη συνείδηση γι' αυτό.

Οι αλαζόνες δεκανείς ήταν αντικείμενα μεγάλης περιφρόνησης, αλλά και το μίσος για τους άνδρες τους δεν



ήταν μικρότερο. Κανείς δεν πρόσεχε το γεγονός ότι κι αυτοί ήταν γιοι εργατών κι αγροτών. Πυροβολούσαν και χτυπούσαν με τα ρόπαλα, άρα μισητοί. Και πάλι δεν ήταν αντιπαράθεση καπιταλιστών μ' εργάτες, αλλά μάλλον εργατών με στολή κι εργατών δίχως στολή.

Ενώ η πρακτική κοινωνική δουλειά στη Βιέννη είχε ήδη προσφέρει τη βάση για μια εμπειρική μαζική ψυχολογία, το Βερολίνο δε μου πρόσφερε λαμπρές προοπτικές, όχι μόνο για σαφέστερη επεξεργασία των αντιλήψεών μου, αλλά μήτε και για την ολοκλήρωση της αναδιάρθρωσής τους στις προσωπικές μου σκέψεις κι αισθήματα. Η ατμόσφαιρα της στείρας ακαδημαϊκής βιβλιακής γνώσης τελικά έγινε ανυπόφορη. Κι ήταν ακόμη πιο οδυνηρή, όταν τη συναντούσα μέσα σ' οργανώσεις, που ο σκοπός τους ήταν να δημιουργήσουν μια νέα βάση για τη γερμανική κοινωνία. Μου ζήτησαν να μπω στην ομάδα που ήταν υπεύθυνη για την επιστημονική οργάνωση του κόμματος, που τότε ήταν επικεφαλής της ο Karl August Wittfogel, ένας έξυπνος και ακαδημαϊκά πολύ παραγωγικός άνθρωπος. Υπήρχαν αρκετοί οικονομολόγοι και πολλοί (πάρα πολλοί) φιλόσοφοι. Στις συζητήσεις ήταν φανερός ένας κάποιος φόβος για ειλικρινή έκφραση των απόψεων του καθενός. Υπήρχε ασυμφωνία, αλλά πάντοτε μέσα στο αυστηρό διανοητικό πλαίσιο που απαιτούσε το κόμμα. Ήταν επικίνδυνο να παρεκκλίνεις από την «κομματική γραμμή». Το κόμμα ήταν πραγματικά ικανό να υποδείχνει ένα γενικό ρεύμα σκέψης, αλλά δεν μπορούσε να κάνει τίποτε περισσότερο. Δεν μπορούσε να υπάρχει μια απάντηση του κόμματος σε ειδικά προβλήματα όλων των επιπέδων. Αυτό εξαρτιόταν απόλυτα από το στέλεχος που προέδρευε. Αν αυτός δεν ήταν αντίθετος στην ψυχολογία, τότε τα προβλήματα ψυχολογίας στο σοσιαλιστικό κίνημα μπορούσαν να συζητηθούν υπό την αιγίδα του. Κάποιος άλλος μπορεί να 'ταν ανίδεος σ' αυτό το πεδίο και γι' αυτό εχθρικός σ' αυτό, λες και η ψυχολογία δεν έπαιζε κανένα ρόλο στην πολιτική. Γρήγορα κατάλαβα ότι αυτή η στάση δεν ήταν απλή πεισματάρικη στενοκεφαλιά. Αν ένα κόμμα αντιμετωπίζει θέματα, σαν αυτά που ταλάνιζαν τη Γερμανία εκείνου του καιρού, και δεν έχει αρκετά ανεξάρτητα επιστημονικά μυαλά και τους απαραίτητους ελεύθερους στοχαστές στη διάθεσή του, κι αν μερικά διανοητικά εκπαιδευμένα άτομα σπαταλούν τις πνευματικές τους ικανότητες σε ασήμαντα ακαδημαϊκά θέματα, ενώ οι μάζες ζητούν απαντήσεις που κανείς δεν μπορεί να δώσει, τότε καταλαβαίνουμε γιατί μια μικρή ομάδα σκαπανέων, που αγωνίζονται για μια δύσκολη υπόθεση, θα κρεμιόταν από την «κομματική γραμμή» όπως από ένα σωσίβιο. Είναι ωστόσο φανερό ότι κανείς δεν μπορεί ποτέ να μάθει να κολυμπά μ' αυτό τον τρόπο. Γι' αυτό θα φαινόταν καλύτερο να λυθεί αρκετά λογικά ένας μικρός αριθμός προβλημάτων, παρά να επιτρέπεται στην καθαρή σκέψη να πέφτει θύμα διανοητικών ακροβατισμών. Συνειδητά χρησιμοποίησα τις λέξεις «θα φαινόταν», γιατί χωρίς σοβαρή και πλατιά οργανωμένη, ριζοσπαστικά προσανατολισμένη επιστημονική έρευνα, τα χιλιάδες προβλήματα που θέτει το κίνημα ενός λαού δεν είναι δυνατό ν' αντιμετωπισθούν. Αν κι αυτό πρέπει να το παραδεχτούμε, ο τρόπος, με τον οποίο προσπάθησε το κόμμα να ξεπεράσει τις δυσκολίες του, θα οδηγούσε μόνο στην καταστροφή. Δε βρισκόταν αναγκασμένο να κάνει επιλογή ανάμεσα σε μια «γραμμή» και στους διανοητικούς ακροβατισμούς, αλλά είχε καθήκον να επιτρέψει στις ίδιες τις μάζες να βάλουν τα προβλήματα και τα ερωτήματά τους. Τότε θα μπορούσαν να 'χουν βρεθεί κι οι σωστές απαντήσεις, γιατί τα τίμια και νέα επιστημονικά εκπαιδευμένα μυαλά θα 'χαν έρθει, θα έμπαιναν στο κίνημα και ίσως θα το έσωζαν απ' την καταστροφή. Το κόμμα δεν επέτρεπε στις μάζες να μιλήσουν, κι αυτός ήταν ο λόγος της αποσύνθεσής του. Έζησα την πτώση του και την αίτια της, βήμα το βήμα, για δυόμιση ολόκληρα χρόνια. Στη διάρκεια της πάλης ενάντια σ' αυτό το φόβο για τις μάζες, επεξεργάστηκα όχι μόνο την κατοπινή μου Μαζική Ψυχολογία του Φασισμού, αλλά και πολλές από τις όργανωτικές αρχές, που παρουσιάζω στον κόσμο μόνο σήμερα, μετά από πολλά χρόνια.

Στον ακαδημαϊκό τομέα του κόμματος συνάντησα πάλι όλα τα χειρότερα χαρακτηριστικά του ακαδημαϊσμού, μόνο που αυτή τη φορά δοξαζόταν σαν «επαναστατικός». Υπήρχε κάποιος φιλόσοφος, ο Kurt Sauerland, που αργότερα δημοσίευσε ένα βιβλίο για το «διαλεκτικό υλισμό». Σ' αυτό παρουσίαζε τον Στάλιν σαν τον μεγαλύτερο σύγχρονο φιλόσοφο. Αυτό το άτομο μόλυνε και κυβερνούσε όλη τη διανόηση του κόμματος με δόγματα, που τα ονόμαζε υλιστικο-διαλεκτική φιλοσοφία. Μέσα στην άγνοιά του, μπέρδευε τα συνθήματα της ημέρας με τ' αποτελέσματα της επιστημονικής έρευνας. Αρκετοί νεαροί οικονομολόγοι είχαν την ιδέα ν' αναπαραστήσουν οπτικά τη μαρξιστική θεωρία της αξίας, κάνοντάς την έτσι προσιτή στους αμόρφωτους. Ήμουν ένας απ' αυτούς που είδαν από πριν το φιλμ. Το βρήκαμε εξαιρετικό. Όμως οι κορυφαίοι φιλόσοφοι δε θα επέτρεπαν να το δείξουμε στο κοινό (αν και η βάση το επαινούσε) γιατί υποτίθεται ότι εδώ κι εκεί παρέβαινε κάποια λόγια του Μαρξ. Σε τέτοιες συζητήσεις «κορυφής» μπορούσε κανείς να παρατηρήσει στην πράξη όλους τους παραλογισμούς, που παραμορφώνουν τους ανθρώπους. Ξεριζωμένα άτομα άφηναν αχαλίνωτη την υπεροψία, αλλά πάντα μέσα στο πλαίσιο της «κομματικής γραμμής», που ποτέ δεν την παρέβαιναν. Συχνά αυτό συζητιόταν σοβαρά ανάμεσα σε φίλους μου. Με φρίκη



παρακολουθούσαμε την κατάπνιξη κάθε πρωτοβουλίας. Ο φίλος μου Neugebauer, κοινοβουλευτικός εκπρόσωπος της κομμουνιστικής παράταξης, ένας λαμπρός επιστήμονας κοινωνιολόγος και ντόμπρος άνθρωπος, είπε μια φορά: «Τί θα κάνουμε; Είν' αλήθεια ότι αυτοί πρέπει ν' αποδιωχθούν, αλλά αυτοί που θα τους αντικαταστήσουν θα 'ναι καλύτεροι; Αυτό που μας λείπει είναι η μορφωμένη διανόηση. Για την ώρα το μόνο που μας μένει είναι να σφίγγουμε τα δόντια και να το υποφέρουμε».

Μπορούσα ακόμη να δουλεύω ανεμπόδιστος πλάι στους φιλόσοφους. Μόνο όταν ήρθε για συζήτηση το βιβλίο μου για τη νεολαία36 ξέσπασε η σύγκρουση.

Κανένα απ' τ' αξιοσέβαστα μέλη του κόμματος δεν είχε διαβάσει το βιβλίο του Hitler Mein Kampf (Ο Αγώνας μου - Σ.τ.Μ.). Μόνο πολύ λίγοι, κι ανάμεσά τους ο Wittfogel κι ο Duncker, ασχολούνταν με την ανάλυση των έργων των αντιπάλων. Οι SA ήδη έκαναν παρελάσεις στους δρόμους σε απειλητικούς σχηματισμούς. Κανείς δεν είχε παρατηρήσει ότι ήταν οι ίδιοι τύποι, που αποτελούσαν και τις δικές μας μαχητικές ομάδες - εργάτες κι υπάλληλοι, που τώρα τους θεωρούσαμε αντιδραστικούς μισθοφόρους.

Τον Ιούλη του 1931 έγινε στη Γερμανία το γιγάντιο τραπεζιτικό κραχ. Όλοι περίμεναν απ' τους κομμουνιστές να πουν τον αποφασιστικό λόγο. Τα πρώτα σχόλια ήρθαν μετά οκτώ μέρες. Από κείνη τη στιγμή και πέρα, οι συνειδητοί εργάτες μέσα στο κόμμα ήξεραν ότι η υπόθεση ήταν χαμένη. Μόνο τώρα ενεργοποιήθηκαν οι εθνικοσοσιαλιστές, που ο αριθμός τους είχε αυξηθεί από 800.000 περίπου ψήφους το 1930 σε περίπου 8.000.000 τώρα. Οι πορείες στο Βερολίνο γίνονταν όλο και πιο συχνές. Στους πυρήνες συγκροτούνταν ομάδες αυτοάμυνας, μαζί με τα μέλη της Arbeiterwehr. Τοποθετήθηκα στο λεγόμενο Κόκκινο Τετράγωνο στην Wiimersdorferstrasse. Η οργή για τις απώλειες που είχαμε, κι η βαθιά πίστη στην ορθότητα της υπόθεσης που υπερασπίζαμε, μαζί με την ανικανότητα μας ν' αναχαιτίσουμε την ορμή των αντιδραστικών, οδηγούσαν συχνά σε κωμική, αλλά θαρραλέα συμπεριφορά. Οι SA είχαν προαναγγείλει άλλη μια δοκιμαστική πορεία τον Ιούλη του 1931. Επακολούθησε μια φήμη ότι θα καταλάμβαναν το Βερολίνο. Το κόμμα κινητοποιήθηκε. Η ομάδα μας, τριάντα περίπου άτομα, μαζί και γυναίκες και κορίτσια, έμενε στα γραφεία του πυρήνα. Έτσι υποτίθεται ότι θ' αποτρέπαμε πιθανή επίθεση στα γραφεία. Είχαμε τρία πιστόλια και μόνο τέσσερις είχαν πείρα από μάχη. Οι υπόλοιποι ήταν γενναίοι στη διανομή προκηρύξεων και στο κόλλημα της αφίσας, δηλ. γενναίοι στο πνεύμα. Τώρα όμως είχαμε ν' αντιμετωπίσουμε βία. Γεμίσαμε μπουκάλια με νερό και τα στήσαμε κατά εκατοντάδες δίπλα στο παράθυρο και την πόρτα, έτοιμοι να τα πετάξουμε στα κεφάλια των SA από κάτω. Αυτό δείχνει μόνο μια εικόνα για τις «περιστάσεις διεξαγωγής της ταξικής πάλης». Ευτυχώς η νύχτα πέρασε ήσυχα. Αν οι SA είχαν στ' αλήθεια επιτεθεί, το αποτέλεσμα θα 'ταν ένα ηλίθιο μακελειό ανάμεσα σε άτομα, που ζούσαν κάτω απ' τις ίδιες συνθήκες εργασίας, στην ίδια υλική κατάσταση, και που μάλιστα συμμερίζονταν την ίδια απόφαση να «ξεμπερδεύουν με τον καπιταλιστικό μηχανισμό».

Εφημερίδες και βιβλία ήταν γεμάτα με ιστορίες για αντίπαλες πολιτικές ομάδες, προγράμματα, καπιταλιστικά κι αντικαπιταλιστικά συμφέροντα. Στους πυρήνες, στους δρόμους, οι διαδηλώσεις κι οι αφισοκολλήσεις ήταν κάτι τελείως άλλο. Η ταξική πάλη διεξαγόταν ανάμεσα σε μέλη της ίδιας τάξης. Όταν το συζητούσα αυτό με φίλους στις νεολαιίστικες οργανώσεις, με καταλάβαιναν. «Πώς είναι δυνατό – ρωτούσα - εργάτες, υπάλληλοι, μικρομαγαζάτορες, νοικοκυρές, υπηρέτριες, να διασπώνται σε τόσες διαφορετικές ομάδες και ν' αναπτύσσουν τόσο αντίθετες πολιτικές συμπάθειες, πάρα το ότι συμμερίζονται την ίδια οικονομική θέση;» Η απάντηση ήταν: «Ακόμη δεν τους έχουμε πείσει για την ορθότητα της ταξικής προοπτικής. Ακόμη δεν τους έχουμε κερδίσει. Ακόμη τους κρατούν μέσα στην άγνοια οι καπιταλιστές». Στον πυρήνα μου ήταν κι ένας μηχανικός, που δούλευε και σαν οδηγός. Συμμετείχε έντονα στις συζητήσεις, ήταν ερευνητικός, κι ήθελε ν' αυξήσουμε τις δραστηριότητες μας, άλλα δεν ήταν ικανοποιημένος με τις δύσκολες θεωρητικές απαντήσεις που έπαιρνε, και γι' αυτό μετά προσχώρησε στους Ναζί. Κατά τις προεδρικές εκλογές του 1932, οι πρώην σύντροφοι του πυρήνα του τον έφτυσαν καταπρόσωπο. Ήταν «προδότης». Αλλά γιατί; Και πώς; Δε διέφερε και τόσο έντονα από τους άλλους.

Ήταν αδύνατο να παρουσιάσω στους κομματικούς κύκλους την απάντηση, που μου είχε προσφέρει η πείρα μου από την πρακτική δουλειά. Διάφορες διστακτικές προσπάθειες να το κάνω αυτό μ' είχαν πείσει ότι το μόνο που θα 'κανα θα 'ταν να δυσαρεστήσω τον εαυτό μου. (Δεν εννοώ ανάμεσα σε φίλους, σε ιδιωτικές συζητήσεις, αλλά στις επίσημες συγκεντρώσεις του πυρήνα.) Τελικά εγκατέλειψα την προσπάθεια να τους πείσω και συγκεντρώθηκα στη σεξουαλ-πολιτική δουλειά με τις μάζες. Αυτή είχε αναπτυχθεί γοργά από



τους πρώτους μήνες του 1931. Πείστηκα πια ότι η μαζική ψυχολογία κι η σεξουαλ-πολιτική περιείχαν την απάντηση στο ερώτημα, που έθετε ο φασισμός στη γερμανική κοινωνία.

Η οργάνωση της ΣΕΞΠΟΛ στη Γερμανία

Οι εξελίξεις στη σεξουαλ-πολιτική δουλειά, ανάμεσα στα 1931 και 1932, απαιτούσαν μια ανάλυση της φασιστικής ιδεολογίας. Δεν είχα υπόψη μου κανένα σύνδεσμο ανάμεσα σ' αυτά τα δυο, μήτε ξεκίνησα ένα κίνημα με άμεσο σκοπό την «καταστροφή» ή την «ιδεολογική καταπολέμηση» του φασισμού. Τα προβλήματα που συνάντησα στη Γερμανία, όπως και πρωτύτερα στην Αυστρία, ήταν τα ίδια, που αποτελούσαν τον άξονα της χειραγώγησης των μαζών από τους φασίστες, και συγκεκριμένα ο γάμος, η οικογένεια, η φυλή, η ηθική, η τιμή. Από την πρώτη στιγμή, πολυάριθμα μέλη της μεσαίας τάξης, μισοδιανοούμενοι και μαθητές γυμνασίου ήρθαν στις ομάδες μου, φέρνοντας μαζί τους το μεγάλο ενδιαφέρον των μεσαίων τάξεων γι' αυτά ακριβώς τα προβλήματα. Αυτό, με τη σειρά του, διεύρυνε τον ορίζοντα των προσπαθειών μου, που τότε αγκάλιαζαν τη νεολαία, τις υπάρχουσες σεξουαλ-ρεφορμιστικές οργανώσεις, τις οργανώσεις ελεύθερων στοχαστών και κουλτούρας, τις παιδικές οργανώσεις και τις γυναικείες ομάδες.

Για πολλούς μήνες επισκεπτόμουν νεολαιίστικες ομάδες σε διάφορες συνοικίες του Βερολίνου για να εξοικειωθώ με τη γενική ατμόσφαιρα. Αρνήθηκα τις διαλέξεις, λέγοντας ότι εγώ γνώριζα πολύ λίγο αυτούς τους νέους κι ότι αυτοί δεν ήξεραν τίποτε για τις θεωρίες μου.

Με βάση την πείρα που κερδήθηκε στη Βιέννη, επεξεργάστηκα μια «σεξουαλ-πολιτική πλατφόρμα», που ουσιαστικά περιείχε τα θέματα των διαλέξεών μου στη σύνοδο της Παγκόσμιας Ένωσης για την Σεξουαλική Μεταρρύθμιση, το 1930. Ο πολιτιστικός σύμβουλος της Κεντρικής Επιτροπής του Κομμουνιστικού Κόμματος την ενέκρινε, και μετά απ' αυτό την παρουσίασα για έγκριση στην επιτροπή της Παγκόσμιας Ένωσης στο Βερολίνο. Ο J. H. Leunbach, κατοπινός πρωτοπόρος της Σεξπολ, ήταν επίσης παρών στη συνάντηση, όπου θα παιρνόταν η απόφαση. Όλοι οι παρευρισκόμενοι - ο πρόεδρος της Εταιρείας για τον Έλεγχο των Γεννήσεων, ο γραμματέας της παγκόσμιας Ένωσης, και ο Leunbach - απέρριψαν με βέτο την πλατφόρμα. Την έβλεπαν σαν «κομμουνιστική», και πίστευαν ότι οι σεξουαλ-πολιτικές οργανώσεις δεν είχαν τίποτε να κάνουν με τις κομμουνιστικές απόψεις. Αν και παραδέχτηκαν ότι οι απόψεις μου ήταν σωστές, δεν επιθυμούσαν να «προκαλέσουν» κανένα. Οι οργανώσεις, έλεγαν, έπρεπε να παραμείνουν «απολίτικες» και δεν μπορούσαν να ενταχθούν σε κανένα κόμμα. Αργότερα αποδείχτηκε ότι αυτό ήταν τόσο λαθεμένο κατ' αρχήν, όσο ήταν σωστό στην πράξη. Κατοπινά αναγκάστηκα κι εγώ να υιοθετήσω μια ακομματική (αν και όχι απολίτικη) στάση, γιατί η ένταξη της υπόθεσης σε κομματικά συμφέροντα κατέληξε σε φιάσκο. [Δυστυχώς, τότε δεν είχαν κάνει ακόμη τη διάκριση ανάμεσα στο «κοινωνικό» και το «πολιτικό».]

Στα 1930, υπήρχαν περίπου ογδόντα σεξουαλ-πολιτικές οργανώσεις στη Γερμανία. Καθεμιά ήταν διαφορετικά διαρθρωμένη, με ανεξάρτητη ηγεσία, και συχνά υπήρχαν ανταγωνισμοί ανάμεσά τους. Συνολικά είχαν περίπου 350.000 μέλη, περισσότερα δηλ. από όλα τα μεγάλα κόμματα. Φυσικά, τα περισσότερα στελέχη τους ήταν ταυτόχρονα και μέλη του χριστιανοσοσιαλιστικού, σοσιαλδημοκρατικού ή κομμουνιστικού κόμματος. Όμως δεν υπήρχε καμιά σχέση ανάμεσα στο ρόλο τους σαν στελέχη σεξουαλ-πολιτικών ομάδων και στο ότι ήταν μέλη των πολιτικών τους κομμάτων. Πολλοί απ' αυτούς, που ήταν ενθουσιασμένοι με το κόμμα τους, ήταν αντίθετοι στην ενσωμάτωση αυτών των ομάδων σε κομματικές οργανώσεις. Και τα κόμματα πάλι δεν έδιναν καμιά προσοχή στις σεξουαλ-πολιτικές οργανώσεις, αν και δημοσίευαν αναγγελίες για τις συγκεντρώσεις τους στις εφημερίδες τους. Κάθε σεξουαλ-πολιτική οργάνωση είχε το δικό της δελτίο, και πολλά απ' αυτά ήταν εικονογραφημένα έτσι που να ελκύουν το κοινό, σύμφωνα με τον τότε συρμό. Δεν ήταν πορνογραφικά, αλλά πολλά δεν ξεχώριζαν καθαρά από την πορνογραφία. Δεν περιείχαν καμιά βασική άποψη για τη σεξουαλικότητα, μήτε βέβαια για κοινωνικοπολιτικούς προσανατολισμούς. Οπωσδήποτε όμως υποστήριζαν τον ελεύθερο έλεγχο των γεννήσεων και τη νόμιμη άμβλωση και μιλούσαν ενάντια στην αναγκαστική τεκνοποιία κι ενάντια στην ποινικοποίηση των σεξουαλικών παρεκκλίσεων, ειδικά της ομοφυλοφιλίας. Προσπαθούσαν να προστατεύουν το γάμο περισσότερο κι από τους ίδιους τους αστούς. Δε γινόταν καμιά νύξη για τα προβλήματα της νεολαίας - αυτά αποφεύγονταν ενστικτικά. Οι λαθεμένες απόψεις του Magnus Hirschfeld κυριαρχούσαν και στη θεωρία και



στην πρακτική. Γινόταν επεξεργασία πολλών πολύτιμων λεπτομερειών, αλλά κάθε μέτρο για την επίτευξη των σκοπών αποφευγόταν σχολαστικά.

Μέσα από μια πορεία δεκαετιών, χάρη στις όλο αυτοθυσία προσπάθειες ανθρώπων, σαν την Helene Stocker (που διεύθυνε τη Bund fur Mutterschutz37 και την εφημερίδα Neue Generation38), η Γερμανία είχε καλυφθεί από ένα δίκτυο κέντρων ελέγχου των γεννήσεων. Αν και δεν έφταναν πέρα από το 1/10 του πληθυσμού, ωστόσο αποτελούσαν μια ισχυρή φωνή υπέρ της κοινωνικής υγιεινής. Όσοι δικάζονταν για άμβλωση έβρισκαν νομική και ηθική υποστήριξη. Τακτικές διαλέξεις εξοικείωναν τα μέλη με τις κοινωνικές συνέπειες της σεξουαλικότητας, αν και οι πληροφορίες που δίνονταν δεν ήταν σωστές και ήταν ανακατεμένες με ζητήματα ευγονικής και πληθυσμιακής πολιτικής. Οι έμποροι, που διείσδυαν μέσα στις ομάδες και κερδοσκοπούσαν πάνω στη ζήτηση αντισυλληπτικών μέσων, αποτελούσαν μια από τις μεγαλύτερες πληγές. Ανάμεσά τους βρίσκονταν και πολλοί παλιοχαρακτήρες, αλλά αυτό δεν μπορούσε ν' αποτελεί μομφή για τις οργανώσεις. Εξαρτιώνταν απ' αυτούς, γιατί οι επίσημες κυβερνητικές υπηρεσίες δεν ενδιαφέρονταν διόλου γι' αυτή την πλευρά του προβλήματος και μόνο δυσκολίες δημιουργούσαν.

Το σχέδιο μου ήταν να σχηματισθεί ένας ενιαίος σύνδεσμος απ' αυτές τις ξεχωριστές οργανώσεις. Με την εισαγωγή της συνειδητά προσανατολισμένης προσπάθειας και της συνεργασίας με το Κομμουνιστικό Κόμμα, οι διάφορες σεξουαλ-ρεφορμιστικές μερίδες θα συνενώνονταν σχηματίζοντας μια ενιαία σεξουαλ-πολιτική οργάνωση. Μετά από συζητήσεις στην ομάδα των γιατρών, το πρόγραμμα επιστράφηκε στην IFA για την επεξεργασία της αρχικής στρατηγικής. Η IFA ήταν μια οργάνωση, που περιλάμβανε όλες τις πολιτιστικές υποομάδες μέσα στο κόμμα. Τρεις γιατροί (κι εγώ ένας απ' αυτούς), ένας βουλευτής και δύο ηγέτες της IFA εκλέχτηκαν για την καθοδήγηση του εθνικού σεξουαλ-πολιτικού προγράμματος. Οι δύο τελευταίοι ανέλαβαν την οργανωτική και την κομματική-πολιτική καθοδήγηση, κι εγώ πήρα το σεξουαλ-πολιτικό πρόγραμμα σε πανεθνική κλίμακα. Η γνώμη για τη χρησιμότητα της πλατφόρμας μου ήταν ομόφωνα ευνοϊκή κι όλοι περίμεναν θετικά αποτελέσματα. Μια σεξουαλ-μεταρρυθμιστική ομάδα στο Ντύσσελντορφ τύπωσε την πλατφόρμα κι αυτό τράβηξε αμέσως την προσοχή του κόσμου. Έτσι η δουλειά στη Δυτική Γερμανία άρχισε σχεδόν αυθόρμητα.

Στα 1931 έγινε το πρώτο Δυτικογερμανικό Συνέδριο στο Ντύσσελντορφ. Προς έκπληξή μας, κινητοποίησε περίπου 20.000 μέλη από οκτώ περίπου διαφορετικές ομάδες. Ήμουν ο κύριος εισηγητής, και το μόνο που έκανα ήταν η ανάλυση αυτών που έλεγε σύντομα η πλατφόρμα. Καμιά απ' τις μη πολιτικές ομάδες που παρευρίσκονταν δε διαφώνησε. Στο Βερολίνο και τα πέριξ, διάφορες τοπικές ομάδες ιδρύονταν, ενώ οι ήδη υπάρχουσες οργανώσεις ισχυροποιούνταν. Εδώ η ενοποίηση ήταν πιο δύσκολη. Μέχρι τότε, το Κομμουνιστικό Κόμμα δεν είχε οργανώσεις για σεξουαλική μεταρρύθμιση, μήτε και καμιά θέση για τη σεξουαλική πολιτική, εκτός απ' την αναφορά στη σοβιετική νομοθεσία. Γι' αυτό η ηγεσία του κόμματος μου είχε μεγάλη εκτίμηση. Μέσα σ' ένα χρόνο είχαν ιδρυθεί οργανώσεις και στη Λειψία, τη Δρέσδη, το Στεττίνο κλπ. Το κίνημα επεκτεινόταν γοργά. Μέσα σε λίγους μήνες διπλασιάστηκε αριθμητικά, φτάνοντας τις 40.000 περίπου μέλη.

Όσο το κίνημα αναπτυσσόταν, τόσο μεγάλωναν κι οι ανάγκες που έπρεπε να καλύψουμε. Εμφανίστηκαν τρία ξεκάθαρα και εξαιρετικά δύσκολα προβλήματα. Δεν μπορούσα να τ' αγνοήσω, γιατί είχαν προκύψει λογικά στη διάρκεια της δουλειάς μας. Από την άλλη, δεν μπορούσα να τους βρω λύση, γιατί κάθε πρακτική λύση θα στρεφόταν ενάντια στην κομματική ηγεσία, κι αυτό ήταν αδύνατο. Τα τρία αυτά προβλήματα ήταν:

1. Πρακτική διαμόρφωση των ηγετών του κινήματος. Στο κόμμα δεν υπήρχε καμιά θεωρία για τη σεξουαλικότητα, παρά μόνο λαθεμένες απόψεις. Οι ομάδες κι οι μάζες που συμμετείχαν τώρα δεν είχαν να προσφέρουν καθόλου εκπαιδευμένο προσωπικό. Όσο απλές κι αν ήταν οι σεξουαλοικονομικές αρχές, δεν υπήρχε ελπίδα ότι θα ήταν δυνατό να διαμορφωθούν, ακόμη και βιαστικά, αρκετά στελέχη. Σήμερα η κατάσταση έχει βελτιωθεί, αλλά τότε το πρόβλημα παρέμενε άλυτο.

2. Το κέρδισμα της νεολαίας. Οι σεξουαλ-μεταρρυθμιστικές ομάδες είχαν αποφύγει τόσο συστηματικά το πρόβλημα της εφηβικής σεξουαλικότητας, που δεν είχαν καμιά επαφή με τη νεολαία της μεσαίας και της εργατικής τάξης. Οι ομάδες αποτελούνταν κύρια από μεσήλικες. Στα 1931, η κομμουνιστική νεολαία είχε περίπου 40.000 μέλη, η σοσιαλδημοκρατική περίπου 50.000 και η εθνικοσοσιαλιστική 40-50.000 μέλη. Το Χριστιανικό Κόμμα του Κέντρου είχε περίπου 2.000.000 νέους στις οργανώσεις του. Αυτό το κόμμα, σ'



αντίθεση με τ' άλλα, είχε ακολουθήσει μια συστηματική σεξουαλική πολιτική, μ' αποτέλεσμα να 'ναι αριθμητικά ισχυρότερο, πράγμα που έδειχνε ότι μόνο η νεολαία θα μπορούσε να προωθήσει το σεξουαλ-πολιτικό κίνημα.

3. Η αναπόφευκτη μεταβολή όλων των απόψεων για την πολιτική, που πρόκυπτε από την ενσωμάτωση των ψυχολογικών και σεξουαλικών θεμάτων. Αν κι έβλεπα παντού την απαρχή αυτής της μεταβολής, συνειδητά απέφυγα να την προωθήσω. Πρώτα-πρώτα, θα μπορούσε κάποιος να δεχτεί τη θέση ότι η σεξουαλική πολιτική περιεχόταν στη συνολική πολιτική προσπάθεια του επαναστατικού σοσιαλισμού. Κανένα κομματικό στέλεχος δε θα μπορούσε ν' αντιτίθεται σ' αυτό, παρά το ότι οι επιπτώσεις της σεξουαλ-πολιτικής δουλειάς μέσα στον κόσμο ήταν τόσο ισχυρές, που η ηγεσία του κόμματος δεν μπορούσε παρά να τις παρακολουθεί ανήμπορη κι απορημένη. Οι προσεκτικές μου φόρμουλες ήταν άσκοπες. Ενστικτώδικα οι κομματικοί αισθάνονταν «κίνδυνο» για την κομματική πολιτική και επίμονα γκρίνιαζαν ότι προσπαθούσα «ν' αντικαταστήσω την οικονομική πολιτική με τη σεξουαλική πολιτική».

Θα προσπαθήσω τώρα να εικονογραφήσω τα τρία βασικά προβλήματα του σεξουαλ-πολιτικού κινήματος με διαφορετικά, τυπικά παραδείγματα, που ισχύουν ακόμη και σήμερα και θα ισχύουν και για πολύ καιρό ακόμη.

Η έλλειψη διαπαιδαγώγησης εκδηλωνόταν ως εξής: Όσο βρισκόμουν κι εγώ στην περιοχή του Ρουρ, οι συγκεντρώσεις διεξάγονταν ομαλά. Μερικούς μήνες μετά την αναχώρησή μου, όμως, τα στελέχη άρχισαν να παραπονιούνται ότι μόνο το σεξ συζητιόταν και ότι το ενδιαφέρον για τα ζητήματα της ταξικής πάλης μειωνόταν. Μερικές γυναίκες εκφράζονταν ενάντια σ' αυτή την τάση. Η πολιτική του ενιαίου μετώπου δεν μπορούσε να συνεχιστεί σε μερικές οργανώσεις. Τι είχε συμβεί; Η πλατφόρμα κι οι εισηγήσεις στο πρώτο συνέδριο είχαν ξεσηκώσει τους ανθρώπους και προκάλεσαν αμέσως χιλιάδες ερωτήματα που ζητούσαν απάντηση. Τα κομματικά στελέχη όμως, που μέχρι τότε δούλευαν μόνο με συνθήματα και ήταν τελείως ξεκομμένα από την πραγματική ταξική πάλη, σήκωναν τα χέρια. Επιπρόσθετα, γυναίκες απ' το εθνικοσοσιαλιστικό και το χριστιανικό κόμμα προσχωρούσαν ομαδικά στις οργανώσεις, και τα στελέχη ποτέ δεν είχαν μάθει πώς να τις αντιμετωπίζουν, πώς να κάνουν ανθρώπινη επαφή και πώς να συμπεριφέρονται απέναντι στις περίπλοκες συναισθηματικές τους αντιδράσεις. Η «πληθυσμιακή πολιτική» που αναμασούσαν μέχρι τότε γινόταν πια όλο και λιγότερο ενδιαφέρουσα. Οι άνθρωποι απλούστατα ζητούσαν πρακτική συμβουλή και βοήθεια για τα προβλήματα του γάμου τους και της ανατροφής των παιδιών τους, για τις σεξουαλικές τους διαταραχές και για τις ηθικές τύψεις της συνείδησής τους. Τότε εμφανίστηκε το παπαδαριό, άλλα τα παλιά του επιχειρήματα τώρα πια ήταν άχρηστα, γιατί αντιμετωπίζονταν καταπρόσωπα. Οι κομματικοί ερμήνευαν τις εκδηλώσεις σεξουαλικού άγχους σαν απόδειξη της βλαβερότητας της σεξουαλ-πολιτικής δουλειάς. Ήταν ανίκανοι να συλλάβουν το γεγονός ότι οι μάζες είχαν πετύχει τελικά ν' αναλάβουν δράση. Τις φοβόντουσαν!

Ήταν αδύνατο να το εξηγήσεις αυτό σε όλα τα ψυχολογικά ακατάρτιστα μέλη του κόμματος. Προσπάθησα όσο μπορούσα να μείνω συνεπής στην άποψή μου. Για παράδειγμα, έπαιρνα νεαρά στελέχη και δασκάλους μαζί μου στις βραδινές μου συγκεντρώσεις νεολαίας και τους έδειχνα, με τρόπο πρακτικό, πόσο τεράστιο ήταν το ενδιαφέρον των νέων και πόσο εύκολο ήταν να προσεγγίσεις τα μεγάλα κοινωνικά θέματα. Ο φόβος για το κίνημα και για τις απαιτήσεις των ανθρώπων εξαπλωνόταν στο Βερολίνο. Όταν οι ηγέτες της IFA. ο Bischoff κι ο Schneider, άρχισαν να σαμποτάρουν τις προσπάθειες μας, παραιτήθηκα σιωπηρά από την πανεθνική επιτροπή ελέγχου και οργάνωσα εκπαιδευτικά μαθήματα σε διάφορες συνοικίες της πόλης - και με μεγάλη επιτυχία! Στο Charlottenburg συγκέντρωσα όλες μου τις προσπάθειες στη δημιουργία μιας υποδειγματικής ομάδας κι ενημέρωσα την κομματική ηγεσία γι' αυτό. Όλες οι άλλες ομάδες θα επωφελούνταν απ' αυτήν, που βρισκόταν κάτω από τη διεύθυνσή μου. Ήμουν βέβαιος ότι, βαθμιαία, οι ξάστερες αρχές του κινήματος, μαζί με την πρακτική τους εφαρμογή, θα κέρδιζαν έδαφος. Όμως ο σωρός των προβλημάτων και των αναγκών ήταν συντριπτικός και δεν υπήρχε καθόλου καιρός για ήσυχη, τέλεια δουλειά. Στο μεταξύ, ο εκνευρισμός των ακατάρτιστων στελεχών μεγάλωνε, όσο μεγάλωνε κι η δύναμη του κινήματος. Αντί να διαπαιδαγωγούν τον εαυτό τους και να προετοιμάζονται σε μακροπρόθεσμη βάση, άρχισαν να συγκαλούν «ενοποιητικές συνδιασκέψεις» κι ήθελαν να ισχυροποιήσουν γρήγορα όλες τις σεξουαλ-μεταρρυθμιστικές ομάδες στη Γερμανία. Αυτό θεωρήθηκε πρόκληση απ' όλους τους αντιπάλους αυτών των ομάδων και κατέληξε σ' ολοκληρωτικό φιάσκο. Το κίνημα για μια ενοποιημένη οργάνωση μπλέχτηκε σ' αδιέξοδες συζητήσεις περί βασικής πολιτικής και οργάνωσης. Σαν να μην έφτανε αυτό, άρχισε



να επεμβαίνει κι η αστυνομία. Στις 23 Μάη 1932 διέλυσε το Εργατικό Πολιτιστικό Συνέδριο και στις 24 Μάη την ενοποιητική συνδιάσκεψη της οργάνωσής μας. Άφησα απλά τα πράγματα να τραβήξουν το δρόμο τους και δεν πήρα πια μέρος στις διαπραγματεύσεις. Αντί γι' αυτό, συνέχισα να δουλεύω στις οργανώσεις βάσης, κύρια σαν εκπαιδευτής. Διάλεξα τους καλύτερους μαθητές μου από το MASCH και τους μοίρασα στις διαφορές οργανώσεις. Αυτό μου επέτρεψε να διατηρήσω τη θέση μου όταν η κομματική γραφειοκρατία ξεσπάθωσε εναντίον μου. Πιστεύω ότι έζησα κι εγώ, σε μικρότερη κλίμακα, την κατοπινή γενική πορεία των γεγονότων στη Σοβιετική Ένωση: Η αντίφαση ανάμεσα στα όσα ζητά ο λαός και στην ανικανότητα των οργανώσεων να λύσουν τα προβλήματα οδηγεί έναν ιεραρχικά διαρθρωμένο μηχανισμό να προσφεύγει σε πράξεις τρομοκρατίας ενάντια στα άτομα αυτά, που ενθάρρυναν τις μάζες να ρωτάνε.

Στο μεταξύ, μέσα από τις ιατρικές μου δραστηριότητες, είχα συναντήσει πλήθος νεαρούς ανθρώπους από διάφορους κύκλους. Όλοι με παρακινούσαν να γράψω ένα βιβλίο για τη νεολαία. Ετοίμασα ένα χειρόγραφο σε μερικές βδομάδες και μοίρασα αντίτυπά του. Μου επιστράφηκαν όλα με πλήθος παρατηρήσεις και υποδείξεις, που τις ενσωμάτωσα στο τελικό κείμενο, που παρουσιάστηκε στην Κεντρική Επιτροπή Νεολαίας, εγκρίθηκε και στάλθηκε στην επιτροπή νεολαίας στη Μόσχα. Οι Νέοι Εκδότες ήταν έτοιμοι να το τυπώσουν. Από τη Μόσχα ήρθε η απάντηση ότι το βιβλίο ήταν πραγματικά καλό, αλλά ότι «θα ήταν καλύτερο να μην αναληφθεί η ευθύνη γι' αυτό». Δόθηκε για τύπωμα στον Εργατικό Πολιτιστικό Τύπο, που ήταν λιγότερο επίσημος. Όμως ο διευθυντής αυτού του εκδοτικού το σαμποτάρισε για έναν ολόκληρο χρόνο. Είχα παρουσιάσει το βιβλίο, Ο Σεξουαλικός Αγώνας των Νέων, το καλοκαίρι του 1931, και το Μάρτη του 1932 δεν είχε ακόμα τυπωθεί. Τότε ίδρυσα τον δικό μου «Εκδοτικό Οίκο για τη Σεξουαλ-πολιτική» (Verlag fur Sexualpolitik), που στη συνέχεια δημοσίευσε αυτό το βιβλίο και την Εισβολή της Καταναγκαστικής Σεξουαλικής Ηθικής. [Ήταν αποφασιστική η πλήρης ανεξαρτησία απ' αυτούς τους μικροπολιτικάντηδες.]

Υστέρα από υπόδειξή μου, μια σεξουαλ-πολιτική παιδαγωγική ομάδα ετοίμασε ένα παιδικό βιβλίο. Das Kreidedreieck39, καθώς και μια μπροσούρα για μητέρες με τίτλο Wenn dein Kind dich fragt40. Χρηματοδότησα την έκδοση και των δύο. Αυτά τα μικρά βιβλία είχαν από πριν μελετηθεί και συζητηθεί σε ομάδες παιδιών και γυναικών - το πρώτο κύρια σε μια παιδική ομάδα Fichte στο Charlottenburg. Το διάβασε η γυναίκα μου σ' ένα ακροατήριο 8-12 χρονών. Ενώ συνήθως οι συναντήσεις της ομάδας συγκέντρωναν περίπου τριάντα παιδιά, αυτή τη φορά σχεδόν 80 πιτσιρίκια ήταν μπροστά μας, με πρόσωπα που άστραφταν. Και τι ερωτήσεις που έγιναν! «Θα 'πρεπε να γράψετε πιο πολλά για τους γονείς!» «Να το πάρουν κι οι δάσκαλοι μας!» «Γιατί δε λέτε τίποτε για τις πόρνες που βλέπουμε στους δρόμους;» Ο επικεφαλής της ομάδας ήταν μαζί ευχαριστημένος και μπλεγμένος. Ποτέ πριν δεν είχε δει τα παιδιά έτσι, και παρατήρησε: «Θα το πάμε στο Χριστιανικό Κόμμα. Εκεί πάντα λένε ανοησίες γι' αυτά. Θα 'πρεπε στ' αλήθεια ν' ακούσουν και κάτι διαφορετικό». Η κόρη μου πήγαινε σ' ένα σχολείο στα βόρεια προάστια του Βερολίνου. Μετά από μερικές βδομάδες, το σχολείο ήταν ανάστατο. Παιδιά που πριν συζητούσαν το σεξ μεταξύ τους και το κράταγαν μυστικό απ' τους μεγάλους, γιατί φοβόντουσαν, τώρα ένιωθαν ένα μ' αυτούς. Δεν ήταν πια θέμα ταμπού και είχε πάρει νέες κατευθύνσεις. Είχαμε τεράστια επιτυχία με όλους όσους δούλευαν άμεσα με παιδιά. Τώρα μπορούσαν να μοιράζονται μ' εμπιστοσύνη τα πιο κρυφά μυστικά των παιδιών. Την ίδια επιτυχία είχε και το βιβλίο για εργαζόμενες μητέρες, με εξηγήσεις για τα παιδιά. Η καθαρίστριά μου μοίρασε δεκάδες αντίτυπα στις γυναίκες του κύκλου της. Χιλιάδες αντίτυπα κυριολεκτικά μου τ' άρπαξαν απ' τα χέρια. Το βιβλίο για τη νεολαία τυπώθηκε σε 10.000 αντίτυπα, και οι 4.000 πουλήθηκαν μέσα σ' έξι βδομάδες. Έτσι άνοιξε ο δρόμος για τη νεολαία μας, έτσι που να πλησιάσει τη νεολαία σ' όλους τους κύκλους - μαθητές γυμνασίων, καθώς και σοσιαλδημοκράτες, χριστιανούς κι εθνικοσοσιαλιστές νεολαίους. Απ' αυτή την εμπειρία άντλησα τη δύναμη να επιμείνω αργότερα και ν' αντισταθώ στην εντυπωσιακή ρητορεία των σοσιαλιστών του κόμματος.



7) Ο ανορθολογισμός στην πολιτική και την κοινωνία

Η ανακολουθία του εθνικοσοσιαλισμού

Πολλά που σήμερα – 1938 - φαίνονται κοινοτοπίες, στα 1930 ήταν ολότελα νέα και δυσνόητα - π.χ. ο υποκειμενικά σοσιαλιστικός χαρακτήρας των SA και το συνακόλουθο σχίσμα μέσα στον εθνικοσοσιαλισμό· η δύναμη που του έδινε η λανθάνουσα παρόρμηση των μαζών η καινοτομία αυτής της παρόρμησης και η δύναμη της μυστικιστικής αφοσίωσης στον ηγέτη. Ο μέσος πολιτικός αδυνατούσε να κατανοήσει την εξουσία του Φύρερ πάνω στην έκδηλη θέληση των οπαδών του. Το βαθύ χάσμα, που χώριζε τις ελπίδες του γερμανικού λαού από την πραγματικότητα του χιτλερικού βαρβαρισμού, έφερνε σύγχυση στη σκέψη των ανθρώπων. Η κατάρρευση της αστικής δημοκρατίας συνέτριψε τις φιλελεύθερες ιδέες. Τα μέτρα, που ο Χίτλερ αναμφίβολα είχε στο νου του, εξαγρίωναν «σοσιαλιστικά» τους αντιφασίστες. Δεν μπορούσαν να κατανοήσουν τη συμπόρευση αυτών των μέτρων με μια εξίσου προσχεδιασμένη, αρπακτική, ιμπεριαλιστική επέκταση - μήτε αντιλαμβάνονταν τις ομοιότητες ανάμεσα στη ρώσικη και την εθνικοσοσιαλιστική ιδεολογία και καθοδήγηση των μαζών. Το Δεκέμβρη του 1932, όταν οι γερμανοί εθνικοσοσιαλιστές, μαζί με τους κομμουνιστές και τους σοσιαλδημοκράτες, κάλεσαν τους εργάτες των μεταφορών του Βερολίνου σε απεργία, τους κατηγόρησαν για «μανούβρα». Στα 1930 έβλεπα τις φάλαγγες των βερολινέζων SA να παρελαύνουν στους δρόμους. Το φέρσιμό τους, η έκφραση του προσώπου τους και το τραγούδι τους δε διέφεραν διόλου από τις μονάδες των κομμουνιστών Rotfrontkampfer (Μαχητές του Κόκκινου Μετώπου - Σ.τ.Μ.). Οι ηγέτες του Κομμουνιστικού Κόμματος χαρακτήριζαν «αντεπαναστατική» την άποψη ότι οι SA αποτελούνταν από εργάτες και χαρτογιακάδες. Ο γερμανικός φασισμός θεωρούνταν «πολιτική αντίδραση», όπως ήταν η δικτατορία του Χόρτυ στην Ουγγαρία και του Dollfuss αργότερα στην Αυστρία. Ακόμη και πολύ μετά το 1933 ήταν αδύνατο να πείσεις ένα μέλος του Κομμουνιστικού ή του Σοσιαλιστικού Κόμματος ότι ο γερμανικός φασισμός διέφερε ριζικά από κάθε άλλη πολιτική αντίδραση, γιατί ανέβηκε στην εξουσία με την υποστήριξη των μαζών, Ο καθένας ήξερε ότι η κατάσταση στη Γερμανία ήταν ανυπόφορη. Ο καθένας ήθελε αλλαγή, αλλά κανείς δεν ήξερε τι χρειαζόταν αλλαγή. Μόνο οι εθνικοσοσιαλιστές είχαν ένα πρόγραμμα κατανοητό απ' τον καθένα, και συγκεκριμένα την αναθεώρηση της Συνθήκης των Βερσαλλιών με κάθε θυσία και με οποιοδήποτε μέσο. Οι αντιδραστικοί κι ιμπεριαλιστικοί σκοποί του Χίτλερ προβάλλονταν απερίφραστα στο Mein Kampf, κι όμως κάθε νέα εκλογή του έφερνε την πρόσθετη υποστήριξη εκατομμυρίων ανθρώπων. Όταν οι κομμουνιστές συνειδητοποίησαν ότι τα επαναστατικά τους συνθήματα έχαναν την απήχησή τους, άρχισαν να συναγωνίζονται τον Χίτλερ ζητώντας «εθνική και κοινωνική απελευθέρωση». [Αργότερα ξεπέρασαν και τον Χίτλερ.] Στα 1932, σε συνεργασία με τους εθνικοσοσιαλιστές, ανέλαβαν δράση ενάντια στην κυβέρνηση Braun στην Πρωσία. Όμως από τον Ιούλιο κιόλας του 1931, μετά το μεγάλο τραπεζιτικό κραχ, πολλά άτομα μέσα στο κόμμα ήξεραν ότι η υπόθεση είχε χαθεί. Οι πιο διορατικοί ένιωθαν ότι οι υποκειμενικά ξεσηκωμένες, επαναστατικές μάζες ακολουθούσαν στην πλειοψηφία τους τον Χίτλερ, γιατί ήθελαν μια εξέγερση, αλλά ταυτόχρονα φοβόντουσαν τη γνήσια επανάσταση. Ο Χίτλερ τους απάλλασσε από την ευθύνη για την ίδια τους τη μοίρα, που τους τη φόρτωνε το γερμανικό επαναστατικό κίνημα. «Ο Χίτλερ μπορεί και θέλει να κάνει τα πάντα για μας», έλεγαν. Μπορούσε να κάνει τα πάντα κι έκανε απίστευτα πράγματα, γιατί τον βοηθούσε ο φόβος των μαζών για την επανάσταση. Ταυτόχρονα πρόσφερε απατηλή ικανοποίηση στους επαναστατικούς, αντικαπιταλιστικούς και σοσιαλιστικούς πόθους των μαζών. Οι γερμανοί σοσιαλιστές αδυνατούσαν να δουν τέτοιου είδους αντιφάσεις. Αυτοί πίστευαν ότι, αφού οι οικονομικές ανάγκες και μόνο ήταν το κίνητρο των επιθυμιών και των πράξεων της εργατικής τάξης, τότε ο λαός δεν μπορούσε παρά να θέλει την κοινωνική επανάσταση και δεν μπορούσε ταυτόχρονα να τη φοβάται. Σ' αυτή την περίπτωση, η ελκτική δύναμη του Χίτλερ μπορούσε ν' αποδοθεί μόνο σ' «εξαπάτηση» και «δημαγωγία». Στα κατακλυσμιαία γεγονότα των ετών 1930 -33, ήταν ασύλληπτο το ότι οι άνθρωποι θα μπορούσαν να φανταστούν τους εαυτούς τους να 'ναι ηγέτες μιας καλύτερης Γερμανίας δίχως, έστω και για μια στιγμή, να μην αισθανθεί κανείς ανησυχία από το γεγονός ότι η «σκέτη εξαπάτηση και δημαγωγία» δεν μπορούσαν να 'χουν τέτοιο αποτέλεσμα. Αν και βρίσκονταν στο χείλος της αβύσσου, προτιμούσαν να μην το σκέφτονται, και θα καταλάβουμε σύντομα το γιατί. Ακόμη και στα 1938 συναντούσα «εκπροσώπους της εργατικής τάξης», που μιλούσαν ακόμη για εξαπάτηση και δημαγωγία, όπως στα 1930. Τούς βόλευε και τότε, όπως και πριν, το γεγονός ότι η τιμή του βούτυρου είχε ανέβει και το ότι εδώ κι εκεί «άρχιζαν ν' ακούγονται κριτικές στα εργοστάσια». Ανασκοπώντας αυτά τα οκτώ χρόνια από τη σκοπιά των σημερινών γεγονότων, θαυμάζει κανείς τη νοοτροπία, που την εμπιστεύτηκαν εκατομμύρια άτομα! Αυτή η άκρως αφελής κι εξαιρετικά εκτιμώμενη νοοτροπία προσπαθούσε ν' ανάγει τα τερατώδη προβλήματα της γερμανικής κοινωνίας στην άνοδο της τιμής του



βούτυρου και στα σχόλια μερικών δυσαρεστημένων ατόμων στα εργοστάσια. Κι όχι μόνο αυτό, αλλά και ήθελε ν' αποδίδει τα προβλήματα σ' αυτά τα φαινόμενα, κι ακόμη περισσότερο, αρνιόταν ν' ανεχθεί οποιαδήποτε άλλη εξήγηση.

Κανείς από τους «ηγέτες των εργατών» που γνώριζα δεν είχε μελετήσει σοβαρά το Mein Kampf του Χίτλερ κι άλλα κείμενα για τις μάζες. Κανείς δεν είχε αναρωτηθεί πώς αυτή η αρχιαντιδραστική φάρσα, που έπαιζε μια φούχτα ληστές, μπορούσε να κατακτήσει και να δηλητηριάσει τις τίμιες καρδιές εκατομμυρίων Γερμανών. Η φυλετική θεωρία, έλεγαν, ήταν «ανοησία», σκέτη «ιμπεριαλιστική παρλαπίπα» και «τίποτε το καινούργιο» στη βάση του. Η επίθεση ενάντια στους Εβραίους ήταν απλά και μόνο «μια παμπάλαια τεχνική για ν' αποσπά την προσοχή από την ταξική πάλη». Κάποτε ο σοσιαλισμός υπερηφανευόταν ότι ήταν το πρώτο κοινωνικό κίνημα που λειτουργούσε σε σοβαρή επιστημονική βάση. Όμως φαινόταν ότι κανείς δεν έθεσε στον εαυτό του το απλό ερώτημα, γιατί εκατομμύρια άτομα αφέθηκαν να επηρεαστούν τόσο από ανοησίες και παρλαπίπες - και μάλιστα εξοργίζονταν όταν κάποιος έθετε τέτοιου είδους ερωτήματα. Για να νικήσει έναν ισχυρό αντίπαλο, πρέπει κανείς να εξετάσει πολύ προσεκτικά τις μεθόδους και τα κίνητρά του. Η αναγνώριση της πραγματικότητας δε σημαίνει και συμφωνία μ' αυτήν. Όμως θεωρούνταν παράλογο να παίρνει κανείς τη μαζική ψυχολογική εμπειρία του Χίτλερ στα σοβαρά. Μέλη του Σοσιαλιστικού Κόμματος στη Γερμανία θεωρούσαν προσωπική προβολή το να τους πει κανείς ότι βασικές, άγνωστες διεργασίες έπρεπε να υπάρχουν μέσα στις μάζες, για να εξηγηθεί η τόση επιτυχία του Χίτλερ.

Πριν το 1933 κανείς δε σκεφτόταν ν' ασχοληθεί σοβαρά με το πρόβλημα του φασισμού. Ακόμη κι οι στοιχειωδέστερες απορίες απορρίπτονταν, μ' αποτέλεσμα να μην μπορεί να βρεθεί καμιά απάντηση στα ερωτήματα. Όπως αποδείχτηκε αργότερα, αυτές οι απαντήσεις ήταν τόσο φρικιαστικές, τόσο βαρυσήμαντες και, με μια έννοια, επαναστατικές, που στην αρχή το μόνο που έκαναν ήταν ν' αυξάνουν την ανημπόρια σου μπρος στα ραγδαία εξελισσόμενα γεγονότα. Ο φόβος αυτού του αισθήματος ανημπόριας εξηγεί κατά ένα μέρος τη προσκόλληση σε κούφιες φράσεις, που ακόμη και σήμερα συνεχίζουν να δίνουν στο εργατικό κίνημα την ψευδαίσθηση της ασφάλειας. Είναι πιο απλό να πιστέψει κανείς στις ιαματικές ιδιότητες ενός άχρηστου φάρμακου, παρά να παραδεχτεί ότι περιθάλπει έναν ετοιμοθάνατο ασθενή που δεν έχει ελπίδα, ακόμη κι αν αρχίζει ν αντιλαμβάνεται τις αιτίες του θανάτου του.

Οι κύριες θέσεις των αντιπάλων του φασισμού ήταν κατ' αρχήν σωστές. Ο φασισμός απειλούσε «τη δημοκρατική ελευθερία του λόγου», αλλά εκατομμύρια άνθρωποι επιδοκίμαζαν αυτή την απειλή στην ελεύθερη έκφραση της γνώμης τους. Ο φασισμός μιλούσε ανοιχτά για πόλεμο, ακόμη κι αν περιτύλιγε το έγκλημα με ωραίες λέξεις, όπως «καθήκον», «θυσία» και «υπακοή», κι όμως εκατομμύρια άνθρωποι θεωρούσαν το καθήκον, την υπακοή και τη θυσία σαν το νόημα της ζωής τους. Διαιρούσε τ' ανθρώπινα όντα σε «φυσικούς ηγέτες» και σ' αυτούς που «γεννήθηκαν για να τους οδηγούν», και πάλι εκατομμύρια άνθρωποι έβαλαν τον εαυτό τους στην κατηγορία των Untermenschen (υπανθρώπων - Σ.τ.Μ.). Ο φασισμός υποσχόταν στους καπιταλιστές ότι θα διασφάλιζε τον έλεγχό τους στη βιομηχανία, και ταυτόχρονα υποσχόταν στους εργάτες ότι θα συμμετείχαν σ' αυτό τον έλεγχο - και τον πίστευαν και οι δύο. Είχε αναγγελθεί η καθολική στρατιωτική κινητοποίηση του λαού, κι ο λαός την επιδοκίμαζε. Με λίγα λόγια, κάθε πολιτική στάση του φασισμού θα 'πρεπε να 'χε προκαλέσει εξέγερση, κι όμως είχε το αντίθετο αποτέλεσμα. Πολλοί σοσιαλιστές έβρισκαν μόνη διέξοδο απ' τον παραλογισμό της κατάστασης την παραίτηση από την πίστη στην αξία της θέλησης των μαζών και στην ικανότητα της ανθρωπότητας να σκέφτεται. Πολλοί ήταν έτοιμοι να χαρακτηρίσουν τις παλιές βασικές σκέψεις του κινήματος για την ελευθερία άχρηστες, αν δεν ήταν κομματικοί υπάλληλοι, που ήταν κυριολεκτικά αναγκασμένοι να πλέκουν φραστικά εγκώμια στην «ελευθερία». Η επίκληση της ελευθερίας απ' αυτούς, μπροστά στην ασυγκράτητη βαναυσότητα του φασισμού, που ταυτόχρονα υποσχόταν την πολυπόθητη εθνική ανεξαρτησία, ήταν εξαιρετικά θλιβερή, βλαβερή κι απογοητευτική. Ο εχθρός της ελευθερίας χτυπούσε όπου ήθελε, κι οι υπέρμαχοι της ελευθερίας παραπονιόντουσαν για τα χτυπήματά του στην αστυνομία. Όμως η δουλειά του εχθρού ήταν να χτυπάει, και κάθε παράπονο ήταν ανόητο. Γι' αυτό άρχισαν να μιμούνται τα συνθήματά του, ενώ ταυτόχρονα κήρυχναν κάποια λαϊκή δημοκρατία, που από καιρό δε συγκινούσε κανέναν εξαιτίας της κακοποίησής της. Η δύναμη του Χίτλερ οφειλόταν στην απογοήτευση του λαού από τον «επιστημονικό σοσιαλισμό» και στη μηδαμινότητα της κοινοβουλευτικής-δημοκρατικής και της ρεφορμιστικής-σοσιαλιστικής ιδεολογίας. Μήτε η ελευθερία που υπόσχονταν οι σοσιαλιστές, μήτε η ελευθερία που είχαν ζήσει στην αστική δημοκρατία δεν ήταν πια ελκυστική, και πρέπει να 'χουμε στο νου μας ότι αυτές οι εργαζόμενες μάζες περιλάμβαναν σχεδόν εφτά εκατομμύρια άνεργους. Όπως έδειξε το 1933, όχι μόνο ήταν απρόθυμοι οι άνθρωποι να υπερασπίσουν



την κατεστημένη ελευθερία τους, αλλά, αντίθετα, οι μάζες με προθυμία κι ενθουσιασμό υποτάσσονταν στον αυταρχικό ζυγό του φασισμού, που αρνιόταν κάθε ελευθερία. Θα μπορούσαμε να δεχτούμε ότι η έννοια της ελευθερίας, που πρόσφεραν οι αντίπαλοι του Χίτλερ, ήταν ανούσια - όμως αυτή η μαζική αντίδραση έθετε το ερώτημα αν οι άνθρωποι ήθελαν γενικά την ελευθερία, ή αν προτιμούσαν απλά ν' ανταλλάξουν την προσωπική ελευθερία με την ελευθερία απ' την υπευθυνότητα. Η εμπιστοσύνη του λαού στη δημοκρατική και σοσιαλιστική καθοδήγηση, κι αν ποτέ υπήρχε πραγματικά, είχε ήδη πέσει στο μηδέν. Οι κομμουνιστές οργάνωναν «αυθόρμητες μαζικές διαδηλώσεις», στις οποίες διατάζονταν να συμμετέχουν οι δικές τους κομματικές ομάδες. Στις αποφασιστικές εκλογές της 5ης Μάρτη 1933, 40.000 εργάτες, μερικοί απ' αυτούς οπλισμένοι, περίμεναν στις εργατικές συνοικίες του Βερολίνου την «αυθόρμητη μαζική διαδήλωση», ελπίζοντας ότι έτσι θα εμπόδιζαν τον Χίτλερ να καταλάβει την εξουσία. Κανείς δεν κινήθηκε. Κανείς δε φαινόταν διατεθειμένος να υπερασπίσει την ελευθερία του. Στη Γερμανία, αυτό ήταν ακατανόητο για την ορθολογιστική σκέψη της εποχής εκείνης: «Η οικονομική κρίση απαθλιώνει τον πληθυσμό. Γι' αυτό ο πληθυσμός επιθυμεί το σοσιαλισμό και την κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής. Ο Χίτλερ είναι εκπρόσωπος του μεγάλου κεφαλαίου. Γι' αυτό ο λαός θα είναι αντίθετος σ' αυτόν». Συνέβη ακριβώς το αντίθετο. Ολόκληρο το σώμα της σοσιαλιστικής θεωρίας, έργο πολλών γενεών λαμπρών διανοουμένων και πρωτοπόρων, φαινόταν σαν να κατέρρεε μ' ένα χτύπημα.

Με λίγα λόγια: Η μαρξιστική θεωρία, που κατεύθυνε το γερμανικό εργατικό κίνημα, απαιτούσε, σαν αποτέλεσμα μιας βαθιάς και μακρόχρονης οικονομικής κρίσης, μια επαναστατικοποίηση των αισθημάτων των ανθρώπων. Στην πραγματικότητα, η γερμανική κρίση προκάλεσε όχι μόνο μαζική παράλυση, αλλά και μια ξεκάθαρη λαϊκή μετατόπιση προς τα δεξιά. Έτσι εμφανιζόταν ένα χάσμα ανάμεσα στις οικονομικές και ιδεολογικές εξελίξεις, ή, ακριβέστερα, οι μεν βρίσκονταν σε άμεση αντίφαση με τις δε. Το γεγονός αυτό δε χρειαζόταν θρήνους, αλλά κατανόησή του. Μόνο τότε θα μπορούσε να βρεθεί κάποια πρακτική λύση. Ακόμη μια φορά, η επιστημονική, στερημένη από αισθήματα σκέψη απόδειχνε την συνοχή της. Ενώ οι κομματικοί εκπρόσωποι του μαρξισμού κρύβονται πίσω από πυκνά σύννεφα αυταπάτης, η πολιτική ψυχολογία συνδύαζε λογικά τα μπερδεμένα γεγονότα για να σχηματίσει μια σύνθετη άποψη. Ένιωθα περισσότερο σαν αγωγός μιας ορισμένης λογικής, παρά σαν σοφός στοχαστής που βγάζει επιστημονικά συμπεράσματα με «ανώτερο» τρόπο. Η συστηματοποίηση όλων των προβλημάτων σ' ένα βασικό ερώτημα έγινε, στην περίπτωσή μου, μέσα από την εμπειρία της αντιστραμμένης μαζικής αντίδρασης στην προπαγάνδα της «ελευθερίας», αν και είχα προετοιμαστεί γι' αυτό μέσα από πολλά χρόνια πρακτικής αντιμετώπισης των προβλημάτων της ελευθερίας και παρατήρησης των ανθρώπων, που είχαν εμπλακεί στους πολιτικούς μηχανισμούς, Ήμουν καλά εξοικειωμένος με τους μηχανισμούς των άλογων, ασυνείδητων συγκινήσεων που είχε ανακαλύψει ο Φρόυντ, Η δικιά μου εμπειρία από την ορθή ένταξη των ζητημάτων μαζικής ψυχολογίας στις κοινωνικές διαδικασίες μου επέτρεψε να μελετήσω προσεκτικά ένα αποφασιστικό, βασικό θέμα: Εφόσον μπόρεσαν να συμβούν στη Γερμανία τα γεγονότα των χρόνων αυτών, τότε μέσα στη συγκινησιακή ζωή των μαζών έπρεπε να λειτουργούν σημαντικές διαδικασίες, που οι συμμετέχοντες τις αγνοούσαν ή δεν τις ερμήνευαν σωστά. «Τί συμβαίνει μέσα στις μάζες; Πώς βιώνουν την κοινωνική διαδικασία, στην οποία υπάγονται και την οποία αυτές οι ίδιες καθορίζουν με τις αντιδράσεις τους;» Ζητήματα σαν αυτά απόκτησαν ξαφνικά τόσο καίρια σημασία, που έμενα όλο και πιο πολύ κατάπληκτος από το πόσο απρόσιτα ήταν στους ηγέτες των μαζών. Το Mein Kampf του Χίτλερ έδειχνε ότι το εθνικοσοσιαλιστικό κίνημα είχε φτάσει πλησιέστερα στην κατανόηση (ακόμη κι ασυνείδητα) των ψυχικών αντιδράσεων των ανθρώπων στα 1930. Οι μαρξιστές προϋπέθεταν μια πλήρως αναπτυγμένη «ταξική συνείδηση» μέσα στις εργαζόμενες μάζες, που το μόνο που χρειαζόταν ήταν να οργανωθεί. Στην καθημερινή πολιτική ζωή, είχα δει τους ανθρώπους σ' ένα διαφορετικό φως. Η δικιά τους αίσθηση για δικαιοσύνη, για τις καπιταλιστικές αντιφάσεις και για τη ζωή γενικά ήταν άπειρα πιο πολυποίκιλη, και κύρια τελείως διαφορετική από το περιεχόμενο των μαρξιστικών εννοιών. Γι' αυτό υπήρχαν δύο είδη «ταξικής συνείδησης», δηλ. η «συνείδηση» των κοινωνικών αναγκών και η «συνείδηση» του τι χρειάζεται ν' αλλάξει. Η μια «συνείδηση», αυτή των ηγετών, αποτελούνταν από διανοητική γνώση των μεγάλων ιστορικών προοπτικών και οικονομικών διαδικασιών. Η άλλη «συνείδηση», αυτή του λαού. δεν καταλάβαινε τίποτε απ' αυτά τα θέματα και μήτε ήθελε να καταλάβει, αλλά ήταν γεμάτη από τις λεπτομέρειες της καθημερινής ζωής, πρώτα και κύρια από τις σεξουαλικές και μορφωτικές έγνοιες - εκεί όπου η μαύρη πείνα δεν έπνιγε όλα τ' άλλα. Στη Γερμανία υπολογίζονταν σε 2 εκατομμύρια οι άνθρωποι που κυριολεκτικά λιμοκτονούσαν. Περίπου 60 εκατομμύρια ήταν αυτοί που υπέφεραν από τη γενική πίεση της κοινωνικής αναστάτωσης. Ένας ηγέτης νεολαιίστικης ομάδας απ' το Neukolln μου έδωσε να καταλάβω τι σήμαινε αυτό με λίγα λόγια βασισμένα στα γεγονότα: Μόλις ο μέσος έφηβος έχει έστω και μερικά ικανοποιήσει την πείνα του, αμέσως



αρχίζει να σκέφτεται τη φιλενάδα του, αν έχει βέβαια, και το πόσα χρήματα χρειάζονται για να βγουν να διασκεδάσουν. Αν δεν έχει φιλενάδα, ζητά προσωπική ανεξαρτησία και τα μέσα για να βρει ένα κορίτσι και να το κάνει ευτυχισμένο. Κινηματογράφος, θέατρο, βιβλία, καλός ρουχισμός κι ένα δικό του δωμάτιο είναι στοιχειώδεις επιθυμίες κάθε ανθρώπινου όντος, από την εφηβεία μέχρι τη μέση ηλικία. Η κινητήρια δύναμη είναι ο πόθος της σεξουαλικής ευτυχίας, τόσο με τη στενή, αισθησιακή έννοια, όσο και με την ευρύτερη πολιτιστική έννοια. Οι ιστορικοί του μέλλοντος μάταια θα χτενίζουν τη φιλολογία του Σοσιαλιστικού Κόμματος αυτών των χρόνων για να βρουν αναφορές σ' αυτό το ακατανίκητα φανερό γεγονός. Στο μέτρο που δεν ήταν εξαχρειωμένοι ή απογοητευμένοι, οι άνθρωποι επιθυμούσαν ένα κοινωνικό σύστημα, στο οποίο την οικονομική παραγωγή θα την καθορίζουν οι ανάγκες όλων. Σ' αντίθεση μ' αυτό, ένας ανώτερος αξιωματούχος του κόμματος μου είπε ότι τέτοιες απόψεις είναι «αντιδραστικές» και ότι η «ανάπτυξη των μέσων παραγωγής» ήταν η μόνη έγνοια!

Το μέσο άτομο υπέφερε από μια αντίφαση: ήθελε την αλλαγή του κόσμου, αλλά αυτή η αλλαγή να του επιβληθεί έξαφνα από τα πάνω, ακριβώς όπως του είχε επιβληθεί η εκμετάλλευση κι η καταπίεση. Μ εξαίρεση ελάχιστους πληροφορημένους εργάτες, οι μάζες δεν μπορούσαν να συλλάβουν μια αλλαγή στη ζωή τους διαφορετική απ' αυτή που είχαν δοκιμάσει πρωτύτερα, δηλ, με τη βία. Κανείς ηγέτης δεν έμπαινε στον κόπο να τους πει την αλήθεια, ότι δηλ. έπρεπε να σκέφτονται και να ενεργούν με τρόπο υπεύθυνο για την ελευθερία τους. Αντίθετα, οι κομμουνιστές, για παράδειγμα, έκαναν ότι περνούσε απ' το χέρι τους για να κάνουν υποτακτικές τις μάζες. Τα όσα συνέβησαν αργότερα στη Ρωσία και την Ισπανία επιβεβαιώνουν αυτή την άποψη. Άρα ο Χίτλερ δεν μπορούσε παρά να πετύχει. Αυτός έλυνε αυτή την αντίφαση. Αντικαθιστούσε τη θολή, άπιαστη ελευθερία να καθορίζεις την κοινωνική ζωή με την πανάρχαιη, ευκολοχώνευτη αυταπάτη της εθνικής ελευθερίας. Δε ζητούσε καμιά υπευθυνότητα - αντίθετα, υποσχόταν ότι τα πάντα θα έρχονταν από τα πάνω κι ότι ο ίδιος θ' άλλαζε από μονός του το σύστημα. Και ο ξεσηκωμός πραγματοποιήθηκε, με υποκινητή της σχεδόν μονάχο έναν άξεστο σαν τον Χίτλερ. Όσο ευρύτερη ήταν η έκταση του προβλήματος, τόσο πιο εύκολα ήταν εκμεταλλεύσιμη η παθητικότητα των μαζών.

Αυτό που κέρδισε τις μάζες δεν ήταν το οικονομικό πρόγραμμα του Χίτλερ. Στην καθημερινή του προπαγάνδα, αυτό που του έφερε τη νίκη ήταν η ενίσχυση της γερμανικής αυτοεκτίμησης με την έντονη ρατσιστική προπαγάνδα, ο πόλεμος που κήρυξε ενάντια στον «παγκόσμιο εβραϊσμό» και η ισχυρή επίκληση της αυταρχικής οικογένειας. Από πρώτη ματιά αυτό ήταν ακατανόητο, κι ακόμη και σήμερα οι μαρξιστές δεν το καταλαβαίνουν. Οι μάζες των εργατών δεν ήταν αντισημίτες, κι όμως το μίσος για τους εβραίους έκανε τη δουλειά του, Οι μάζες δεν ήταν ποτέ περήφανες για τη φυλή τους - αντίθετα, είναι τελεσίδικα κοσμοπολίτικες και κλίνουν προς το διεθνικό ανθρωπισμό. Κι όμως η ρατσιστική προπαγάνδα έκανε τη δουλειά της. Η προπαγάνδα υπέρ της αυστηρής οικογένειας και του σογιού δεν είχε τόση σημασία, γιατί οι άνθρωποι ήταν ήδη υπέρ της αυταρχικής οικογένειας, κι όμως έκανε εξαιρετικά τη δουλειά της. Καθένα απ' αυτά τα τρία θεμέλια της εθνικοσοσιαλιστικής μαζικής προπαγάνδας είχε το δικό της ιδιαίτερο μηχανισμό. Ξεκινώντας απ' το 1930, παρακολούθησα κάθε σημαντικό βήμα της εθνικοσοσιαλιστικής πορείας, και γύρω στα 1932 μπορούσα να πω ότι καταλάβαινα πλήρως τις μεθόδους της. Στο βιβλίο μου Η Μαζική Ψυχολογία του Φασισμού, που γράφτηκε ανάμεσα στα 1931 και 1933, κατέγραψα τα σημαντικότερα γεγονότα με τόσες λεπτομέρειες, που εδώ θα είμαι πολύ σύντομος.

Η έννοια της «φυλής» («ράτσας») επηρέαζε την ασυνείδητη συγκινησιακή ζωή των ανθρώπινων όντων - μέσα από την ομοιότητα της με τη λέξη rassig, δηλ. καθαρόαιμος, δυνατός, ισχυρός, μοναδικός. Αυτή η έννοια αντιστάθμιζε περίφημα την τρισάθλια σεξουαλική και γενική εικόνα του εαυτού τους, που είχαν οι άνθρωποι και που πήγαζε απ' την παγκόσμια κρίση. Μια και όλοι, δίχως εξαίρεση, υποφέρουν από το λιγότερο ή περισσότερο συνειδητό υποχονδριακό φόβο της σύφιλης, και μια και η σύφιλη σημαίνει δηλητηρίαση του αίματος, η υπόσχεση για προστασία της «καθαρότητας του αίματος» άγγιζε μια βαθιά χορδή. Η χιτλερική περιγραφή της σύφιλης στο Mein Kampf είναι τελείως αποκαλυπτική. Η έννοια του Untermensch (υπάνθρωπου - Σ.τ.Μ.) είναι αδιάρρηκτα δεμένη με τον «υπόκοσμο», κι αυτός πάλι με τον «προλετάριο», τον «κουρελή χωριάτη» και τον «εγκληματία». Το ασυνείδητο, όμως, εξισώνει κάθε «έγκλημα» με το σεξουαλικό έγκλημα. Κανείς δε θέλει να 'ναι Untermensch, προλετάριος, εγκληματίας, σεξουαλικός εγκληματίας ή Νέγρος, μ' αυτή την έννοια της λέξης, ή ακόμη και «Φραντσέζος», για τον ίδιο λόγο. Ο φόβος της «μαλαφράντζας» («γαλλικής αρρώστιας», δηλ. σύφιλης - Σ.τ.Μ.) είναι πολύ βαθιά ριζωμένος στη φαντασία του όχλου, ακόμη και μέσα στους προλετάριους. Γι' αυτό κι ο μέσος εργάτης καθόλου δεν του αρέσει να τον φωνάζουν προλετάριο. Παρ' όλες τις καλοπροαίρετες ερμηνείες κι



εξηγήσεις, αυτό συνεχίζει να υποσημαίνει «εξαχρειωμένος», δηλ. «συφιλιδικός». Αν συνυπολογίσουμε και το ανέβασμα της αυτοεκτίμησης, που μέσα από την ψευδαίσθηση επιτρέπει το ξεπέρασμα της πραγματικής αθλιότητας, ο κύκλος των αναγκαίων συγκινησιακών αντιδράσεων κλείνει. Ο Χίτλερ αποκάλυψε την κοινωνική επίδραση της φαντασίωσης.

Το φυλετικό πρόβλημα συνδέεται λογικά με το «εβραϊκό πρόβλημα». Οι Εβραίοι θεωρούνταν γενικά, και ιδιαίτερα κάτω από την πίεση της αδυσώπητης προπαγάνδας ενός διεστραμμένου όπως ο Streicher, σαν «χασάπηδες», δηλ. σαν άνθρωποι με μακριά μαχαίρια, που σφαγιάζουν παιδιά χριστιανών και Γερμανών στο Πασσοβερο. Εξαιτίας της εφαρμογής της περιτομής, ο φόβος των Εβραίων ενισχύεται από τον πανάρχαιο φόβο του ευνουχισμού, που είναι πανταχού παρών. Μόνο κάποιος που επιθυμεί να υφαρπάξει για λογαριασμό του κάθε ευχαρίστηση (και ιδιαίτερα τη σεξουαλική ευχαρίστηση) θα μπορούσε να κάνει τέτοια πράγματα. Έτσι οι Εβραίοι, αφού ευνούχισαν τους άντρες, προχωρούν τώρα να κλέψουν από τους Άρειους τις γυναίκες τους. Οι Εβραίοι πάντοτε παίρνουν κάτι. Μια και, επιπρόσθετα, είχαν την ατυχία να 'ναι έμποροι, εξαιτίας των προηγούμενων διώξεων, είναι κλέφτες του χρήματος. Ένα μόνο βήμα χρειάζεται και γίνονται το πρότυπο του «καπιταλιστή». Έτσι, μέσα από την πολύ επιδέξια χρησιμοποίηση του σεξουαλικού φόβου για τον «χασάπη», όλο το τεράστιο συγκινησιακό φορτίο μίσους για τους τοκογλύφους, δηλ. τους «καπιταλιστές», μεταφέρεται στους Εβραίους. Έτσι οι Εβραίοι γίνονται αντικείμενο και του σοσιαλιστικού μίσους για τους καπιταλιστές και του τρίσβαθου σεξουαλικού άγχους. Οι μαρξιστές, και ιδιαίτερα οι Εβραίοι μαρξιστές, συχνά αντιτίθενται σ' αυτόν το λογικό ειρμό ασυνείδητων συμπερασμάτων, αλλά μάταια. Αυτό εξηγεί όλα τ' ανορθολογικά φαινόμενα, που άφησαν τη σφραγίδα τους στη Γερμανία από την αρχή της ναζιστικής κυριαρχίας. Το γεγονός ότι αυτό ξεστρατίζει όλη την ενεργητικότητα από την πραγματική αντιμετώπιση των δύσκολων προβλημάτων της ζωής απλούστατα συμπληρώνει την εικόνα και την έκταση της συγκινησιακής πανούκλας στη Γερμανία. Μια χιλιόχρονη, εκφυλισμένη ανθρώπινη χαρακτηροδομή αποτελεί το υπόβαθρο της.

Το πρόβλημα της οικογένειας είναι κάπως διαφορετικό. Σ' αυτό, η αστική και η μαρξιστική μαζική διαπαιδαγώγηση όχι μόνο έχαναν ολότελα το στόχο, αλλά κι έστρωναν το δρόμο στο φασισμό. Σ' ένα άλλο πλαίσιο, στη Σεξουαλική Επανάσταση, έχω ήδη περιγράψει πολύ λεπτομερειακά το πρόβλημα οικογένεια, γι' αυτό εδώ θα περιοριστώ στην κατάδειξη της σχέσης του προβλήματος οικογένεια με το φασισμό.

Το πρόβλημα της φυλής και των Εβραίων δεν ήταν τίποτε άλλο, παρά μια εκρηκτική ανθρώπινη αντίδραση, ακατανόητη για τον μέσο άνθρωπο. Καθοριζόταν από τον ανορθολογισμό και το σεξουαλικό άγχος και πήγαζε από τη σεξουαλική εξαχρείωση της ανθρώπινης δομής. Η πρωτόγονη σεξουαλική οικονομία, η μετατροπή της σε πατριαρχική μορφή, και η παραπέρα εξέλιξή της στη μορφή της κρατικής οργάνωσης, εξηγούσε για πρώτη φορά την κοινωνική βάση, που πάνω της μπορούσαν να ευδοκιμούν οι κωμικοτραγικές εκδηλώσεις του ανθρώπινου ανορθολογισμού. Η οικογένεια, όπως ήδη γνωρίζουμε, αποτελεί το κεντρικό στοιχείο της κοινωνικής σεξουαλικής οικονομίας. Ακόμη και στην προ-φασιστική περίοδο δεν υπήρχαν αμφιβολίες για τη λειτουργία της, τις κοινωνικές της πηγές και τις διαρθρωτικές της συνέπειες. Η αυστηρή ιδεολογία του σογιού, που εισήγαγε η φασιστική οικογενειακή πολιτική, από μόνη της δεν ήταν καμιά καινοτομία, αλλά μόνο η αποκορύφωση πανάρχαιων παραγόντων, που ενισχύθηκαν στον υπέρτατο βαθμό. Το πατριαρχικό κράτος αναπαράγεται στην πατριαρχική οικογένεια. Γι' αυτό, ένα απολυταρχικό κράτος ή μια ολοκληρωτική δικτατορία πρέπει να επιβεβαιώνουν την οικογενειακή ιδεολογία και να την υποστηρίζουν άκαμπτα. Αυτός είναι ο πιο σημαντικός ιμάντας μεταβίβασης ανάμεσα στις απαιτήσεις της δικτατορίας και στις πηγές διαμόρφωσης της δομής. Αυτό ισχύει όποτε συναντάμε δικτατορία, που, πέρα απ' την τρομοκρατία που χρησιμοποιεί, υποστηρίζεται από ισχυρές συγκινησιακές δυνάμεις μέσα στους ανθρώπους. Η αστική σεξουαλοικονομία, και πριν απ' αυτήν η πατριαρχική σεξουαλοικονομία μεταμόρφωσε τις φυσικές σεξουαλικές ενορμήσεις σ' αλλόκοτα, παραμορφωμένα, κοινωνικά απαράδεκτα δευτερογενή κίνητρα. Η σεξουαλικότητα έγινε μια φρικιαστική παρουσία, το πραγματικό περιεχόμενο του κοινωνικού χάους. Η κοινωνική επανάσταση αποσκοπεί στην ανακατάκτηση της σεξουαλικής ελευθερίας μέσα στο πλαίσιο μιας γενικής αναδιοργάνωσης της ύπαρξης, αλλά μήτε οι υποστηρικτές της επανάστασης, μήτε οι ίδιοι οι άνθρωποι είναι ικανοί να φανταστούν την αληθινή φύση αυτής της ελευθερίας. Τη φοβούνται παράλογα και έντονα. Σαν αποτέλεσμα, η φασιστική «διαφύλαξη της οικογένειας και του κράτους» από το «μπολσεβίκικο πολιτιστικό χάος» χτυπάει μια ευαίσθητη χορδή μέσα στις μάζες, κι έτσι έχουμε μ' ένα σμπάρο δύο τρυγόνια: πρώτο, καταστρέφεται η επαναστατική σκέψη - και δεύτερο, η ίδια η φασιστική τυραννία αποκτά μαζική υποστήριξη. «Η μόλυνση της συγκινησιακής ζωής» είναι



πραγματικότητα και όχι φαντασίωση. Καμιά οργάνωση δεν αντιστάθηκε σ' αυτήν μέχρι σήμερα. Οι πόρτες ήταν ολάνοιχτες για την ασυγκράτητη πορνογραφία, τη διαστροφή, τη σεξουαλική εκπόρνευση. Κανείς δεν είχε προσπαθήσει ν' αποκαλύψει τη «σεξουαλική πανούκλα». Και κανείς δεν είχε συλλάβει τη διάκριση ανάμεσα στη φυσική και την παθολογική σεξουαλικότητα, σαν θετική λύση του προβλήματος. Η επιστήμη απέφευγε συστηματικά το θέμα και τα κόμματα δεν είχαν ιδέα για το τι συνέβαινε. Έξω από έναν περιορισμένο κοινωνικό κύκλο, τα προγράμματα ελέγχου των γεννήσεων απ' τους κομμουνιστές και τις σεξουαλ-μεταρρυθμιστικές ομάδες γίνονταν αντιληπτά μέσα στο πλαίσιο της γενικής πανούκλας και χρησίμευαν μόνο σαν δικαιολογία για «εξαγνισμό». Έτσι η φυγή από τη σεξουαλική «μπολσεβίκικη πανούκλα» συνδεόταν μ' ένα σεξουαλικά χρωματισμένο ενθουσιασμό για τον Χίτλερ, τις στολές, τις πορείες και την απελευθέρωση των κοριτσιών και γυναικών της Γερμανίας από το αισθησιακό εβραϊκό γουρούνι. Αυτή ήταν η πηγή της μεγαλύτερης δύναμης του εθνικοσοσιαλισμού. Αυτές τις γενικές αντιδράσεις τις προετοίμαζε η οικογένεια. Επιπρόσθετα, πολλές υγιείς εκδηλώσεις και σημάδια της δύναμης της φυσικής σεξουαλικότητας εμφανίστηκαν κατά τη διάρκεια της φυγής από τη σεξουαλική πανούκλα. Στους εθνικοσοσιαλιστικούς κύκλους της νεολαίας, εμφανίζονταν απόψεις, στις οποίες δεν μπορούσε να υπάρξει καμιά αντίρρηση, ακόμη και από την πιο αυστηρά σεξουαλοικονομική σκοπιά.

Αν και αυτές οι απόψεις πνίγονταν από ένα μυστικιστικό περικάλυμμα των υγιών σεξουαλικών στάσεων, προκαλούσαν το ενδιαφέρον των κυβερνητικών στελεχών και καμιά φορά οδηγούσαν σε συγκρούσεις και στην απαγόρευση των μικτών ομαδικών εξόδων των νέων. Η κατάσταση αντιστράφηκε όταν οι εθνικοσοσιαλιστές, που έβαλαν σκοπό την εξάλειψη της σεξουαλικής πανούκλας, κατασκεύασαν την έκφραση «Bubi driick rnich»41 γιά την BDM42. Σοσιαλδημοκράτες, κομμουνιστές και χριστιανοδημοκράτες ένωσαν τη φωνή τους κατηγορώντας τους εθνικοσοσιαλιστές για ανηθικότητα. Στα 1935, οι γάλλοι κομμουνιστές διακήρυχναν ότι αυτοί μπορούσαν να σώσουν την οικογένεια πολύ πιο αποτελεσματικά από τους εθνικοσοσιαλιστές. Με λίγα λόγια, υπήρχε ένα απερίγραπτο χάος γεγονότων και ιδεολογιών. Ο φασισμός κατασκεύασε ένα ισχυρό θεμέλιο μέσα απ' την αυστηρή οικογενειακή ιδεολογία, ενώ ταυτόχρονα υποδαύλιζε τους νέους στις διεκδικήσεις τους απέναντι στην παλιά γενιά, τραβώντας έτσι μάζες νεολαίων μακριά απ' το σπίτι τους και συλλογικοποιώντας τη ζωή τους και, κατά συνέπεια, και τη σεξουαλικότητά τους. Όλα αυτά γίνονταν χωρίς καμιά γνώση για τις διαδικασίες που έθεταν σε κίνηση και χωρίς καμιά αντίληψη για τα θετικά προληπτικά μέτρα, που ήταν αναγκαία για τον έλεγχο της ανάπτυξης ενός τέτοιου ταραχώδους κινήματος. Η θέση μου είναι ότι οι ίδιες δυνάμεις, που οδήγησαν το φασισμό στην εξουσίαση των ανθρώπων, αναγκαστικά θα οδηγούσαν και στην πτώση του. Ο φασισμός είναι αντισεξουαλικός, αν και ανθίζει πάνω στον συγκαλυμμένο σεξουαλικό πόθο του πληθυσμού. Η αυταρχική οικογενειακή ιδεολογία του είναι ασυμβίβαστη με την ενθάρρυνση που έδινε σε έντονες εκφράσεις της κατάφασης στη ζωή. Σ' αυτό το σημείο, ο φασισμός άθελά του έδωσε πολύτιμη συνεισφορά στις μελλοντικές εξελίξεις, συνεισφορά που θα γίνει αισθητή πολύ καιρό μετά την πτώση του. Κατέστρεψε δημοκρατικές αυταπάτες, αφύπνισε ζωτικά ορμέμφυτα για τη ζωή, χειραφέτησε τη νεολαία και ανέτρεψε τους εκμεταλλευτές της σεξουαλικής αθλιότητας. Όμως του λείπουν τα μέσα για να συλλέξει έστω και έναν καρπό από τους σπόρους που έσπειρε, γιατί κατατρώγεται από την ίδια την πολιτική, κοινωνική και ψυχική του δομή. Είναι αδύνατη η ενίσχυση της οργάνωσης της ανθρώπινης ζωής γύρω από την οικογένεια πέρα από το σημερινό φασιστικό επίπεδο, γιατί οι ζωτικές αντιφάσεις που περιέχονται μέσα στην οικογένεια έχουν ήδη φτάσει στο αποκορύφωμά τους. Η καταπίεση των αυθόρμητων εκδηλώσεων της ζωής έχει φτάσει σ' ένα σημείο, όπου δεν μπορεί παρά να γίνει μπούμερανγκ - με τη βοήθεια ακριβώς του ίδιου αντικαπιταλιστικού, σεξουαλικού, κοσμικού πόθου που έφερε το φασισμό στην εξουσία, και τον οποίο ο φασισμός ποτέ δεν μπόρεσε να καταλάβει ή να ικανοποιήσει.

Πολλοί άνθρωποι αντιλαμβάνονταν αυτές τις αλλόκοτες αντιφάσεις το 1938. Οι αντίπαλοι του Χίτλερ όμως τις παρέβλεπαν στην προπαγάνδα τους προς τις μάζες. Αυτοί θεωρούσαν αυτές τις αντιφάσεις απρόσφορες ανοησίες, αλλά υπεράσπιζαν τις ίδιες αρχές, αν και με ηπιότερη και λιγότερο ερεθιστική μορφή. Αν τα δούμε με βάση τα γεγονότα και χωρίς συναισθηματισμούς, αυτά τα άτομα δεν ήταν αντίπαλοι του Χίτλερ, αλλά οι πρόδρομοι που του έστρωσαν το δρόμο. Οι ρατσιστικές θεωρίες και η μυστικιστική γενετική ήταν ήδη κυρίαρχες σχολές σκέψης και πριν απ' τον Χίτλερ, ακόμη και μέσα στους κομμουνιστές, καθώς και στη Σοβιετική Ένωση. Οι γερμανοί γενετιστές αργότερα οργίστηκαν με τις ρατσιστικές πρακτικές του Χίτλερ, γιατί αυτές κατέστρεφαν τις δικές τους αντιλήψεις για τη φυλή και προκαλούσαν δικαιολογημένο μίσος για την έκφραση «κληρονομικότητα». Όλα αυτά λογικά ταίριαζαν απόλυτα με την πορεία των γεγονότων.



Ανάμεσα στα 1930 και 1933 δεν ήταν ακόμη ορατές όλες οι πλευρές αυτών των διαδικασιών. Δεν είχα κανένα προαίσθημα για την επιβεβαίωση των πολιτικοψυχολογικών μου απόψεων, πράγμα που έγινε στα κατοπινά χρόνια. Παρ' όλα αυτά, η σεξουαλ-πολιτική δουλειά σε διάφορες τάξεις του πληθυσμού επέτρεπε που και που τον εντοπισμό σχέσεων οι οποίες, παρ' όλη την αθλιότητα, πρόσφεραν μια αναλαμπή ελευθερίας. Μέχρι τον καιρό του Χίτλερ, ο σοσιαλισμός ασχολούνταν με ένα πρόβλημα ηλικίας 300 περίπου ετών, δηλαδή με την καπιταλιστική φάση του πατριαρχισμού, στην οικονομική της λειτουργία και μόνο. Ο Χίτλερ έκανε υποχρεωτική τη συνολική θεώρηση ενός προβλήματος ηλικίας χιλιάδων χρόνων - του προβλήματος της καταπίεσης της ανθρώπινης ζωής μέσα στην πατριαρχία. Κανείς δεν μπορούσε πια να το αποφύγει αυτό, και ο Χίτλερ αντιπροσώπευε μόνο τον γελοιότερο αναβαθμό αυτής της εξέλιξης. Έγινε υποχρεωτική η διερεύνηση της σχέσης ανάμεσα στις ψυχικές και κοινωνικοπολιτικές διαδικασίες. Ποτέ πια δε θα ήταν δυνατό να αγνοηθούν οι σκέψεις και τα συναισθήματα των μαζών, όπως γινόταν μέχρι τότε. Μέχρι τον Χίτλερ, οι άνθρωποι γενικά, απλά ανέχονταν την τυραννία. Στην εποχή του όμως προχώρησαν ένα βήμα πιο πέρα στον παραλογισμό, υποστηρίζοντας ενεργά την τυραννία, ενάντια στα ίδια τα ζωτικά τους συμφέροντα. Για πρώτη φορά στην ιστορία αποκαλύφθηκε η μέχρι τότε άγνωστη σημασία του ανορθολογισμού στην κοινωνική διαδικασία. Για να βρει στήριγμα στην αφανισμένη ανθρώπινη δομή, ο εθνικοσοσιαλισμός έπρεπε να εμποτίσει τις μάζες με τόση νέα ζωτικότητα και να αποδεσμεύσει τέτοια τεράστια ενεργητικότητα, που το αντιδραστικό περιεχόμενο του κινήματος μπλέχτηκε με το επαναστατικό του πνεύμα σε μια άλυτη σύγκρουση. Όλες οι κατοπινές εξελίξεις εξαρτιόντουσαν από το ποιες δυνάμεις θα εμφανίζονταν για να συμπεριλάβουν αυτή τη γιγάντια διαδικασία, να την κατευθύνουν, να της προσφέρουν τη σαφήνεια που ήταν απαραίτητη για να μπορέσει να ακολουθήσει την πορεία, την οποία αναγκαστικά είχε ήδη πάρει, αν και ήταν άγνωστη σε όλους. Ήδη από το 1932 ήταν φανερό ότι το κίνημα, που θα νικούσε τον Χίτλερ, μπορούσε να ξεπηδήσει μόνο μέσα από τις γραμμές του ίδιου του εθνικοσοσιαλισμού, μέσα από την πρακτική επίλυση όλων των κρίσιμων ζητημάτων, που άθελά του είχε ανακινήσει ο Χίτλερ. Αυτή η επίγνωση σε προστάτευε από την αυταπάτη ότι ο Τσάμπερλαιν ή ο Νταλαντιέ θα μπορούσαν «να σώσουν» τη Γερμανία,

Η επισκόπηση της φασιστικής μαζικής προπαγάνδας επιβεβαίωνε σε κάθε της βήμα τις θέσεις του νέου κλάδου της πολιτικής ψυχολογίας. Αυτές συνοπτικά ήταν:

1. Οι αντικειμενικές κοινωνικές διαδικασίες πρέπει να ξεχωρίζονται προσεκτικά από την υποκειμενική εμπειρική βίωση αυτών των διαδικασιών. Καθεμία ακολουθεί δικούς της νόμους και έχει διαφορετικές πηγές ενέργειας.

2. Οι ηγέτες είναι πάντοτε έκφραση της λαϊκής θέλησης, δηλαδή αντανάκλαση της μέσης ανθρώπινης δομής. Οι σκέψεις και οι πράξεις τους είναι αντιφατικές και αντιστοιχούν με ακρίβεια στις αντιφάσεις του μέσου ανθρώπινου όντος, του οποίου η δομή είναι ταυτόχρονα προοδευτική και αντιδραστική. Αυτή η δομή διαμορφώνεται μέσα στην οικογένεια και τα αποτελέσματα της επεκτείνονται στη διάρθρωση του κράτους. Γι' αυτό λοιπόν το πρόβλημα της οικογένειας, δηλ. των σεξουαλικών συνθηκών, είναι αρχαιότερο και σημαντικότερο από το πρόβλημα της τεχνολογίας. Αυτό ισχύει ακόμη, παρά το γεγονός ότι μια αλλαγή στην κοινωνική οργάνωση εξαρτάται απόλυτα από μια αλλαγή στην ανθρώπινη τεχνολογική κυριαρχία πάνω στον κόσμο.

3. Η οικονομία και η ιδεολογία δε βρίσκονται σε μια σχέση απλή και ευθεία. Γενικά, η πρώτη μπορεί να καθορίζει τη δεύτερη, ή και αντίστροφα. Παραπέρα, μπορούν και να 'ρθουν σ' αντίφαση κατά τη διάρκεια της ανάπτυξής τους (ασυμφωνία).

4. Από τεχνική σκοπιά, η κινητήρια δύναμη της ιστορίας είναι φυτική ενέργεια43, που εκφράζεται σαν σεξουαλικό αίσθημα και σαν επιθυμία για ευτυχία. Αυτές οι εκφράσεις υπόκεινται στους περιορισμούς των πολιτικών, κοινωνικών και οικονομικών συνθηκών.

5. Αν οι βιο-ενεργειακές εκφράσεις μιας κοινότητας υπερβαίνουν τα όρια που θέτουν αυτές οι συνθήκες, τότε η οπισθοδρόμηση είναι αναπόφευκτη - όπως βλέπουμε στη Ρωσία. Στο φασισμό, η ζωτική ενέργεια των μαζών ξεπέφτει στη χειρότερη πνευματική και υλική αθλιότητα, γιατί δεν έχει επίγνωση των ίδιων των προθέσεων και των σκοπών της. Έτσι επιβεβαιώνεται μια παλιά ρήση, που λέει ότι η κοινωνία μπορεί να εκπληρώσει μόνο αυτά τα καθήκοντα, τα οποία έχει θέσει συνειδητά στον εαυτό της και τα οποία μπορεί να



πραγματώσει μέσα στα πλαίσια των διαθέσιμων πόρων της κοινωνικής της οργάνωσης.

6. Παρά την έλλειψη επίγνωσης για τις προοδευτικές διαδικασίες μέσα στη γερμανική κοινωνία, τόσο ο συντηρητισμός, όσο και η πολιτική αντίδραση είχαν βαθιά συνειδητοποιήσει τον τρόπο καθυπόταξης της ενέργειας των μαζών και ποδηγέτησής της για τα δικά τους συμφέροντα. Αυτό και μόνο αυτό αποτελεί το «φασισμό». Άρα ο φασισμός μπορεί να υπερνικηθεί μόνο με τη συνειδητή καθοδήγηση των ίδιων διαδικασιών, που αυτός έθεσε σε κίνηση.

Όλοι οι πολιτικοί ενωθείτε ενάντια στην κοινωνική ψυχιατρική

Ελπίζω ότι κατόρθωσα ν' αποδείξω τη σπουδαιότητα της σεξουαλικής ζωής των μαζών. Είναι ένα πανανθρώπινο και συνεπώς και κοινωνικό θέμα. Η σεξουαλικοποίηση της πολιτικής ζωής στον καιρό μας θα 'πρεπε ν' αντικατασταθεί από την πολιτικοποίηση της σεξουαλικής ζωής, με βάση την επιστημονική αντιμετώπιση της επιδείνωσης της ιδιωτικής ζωής. Κομμουνιστές, σοσιαλιστές, εθνικοσοσιαλιστές, ψυχαναλυτές, και η αστυνομία, καθένας με τη σειρά του διακήρυξε ότι αυτός ήταν ικανός να δημιουργήσει μια νέα κοινωνική τάξη. Ας παρατηρήσουμε τις εμπειρίες μας από τη δουλειά μας, όταν αυτή δεν περιοριζόταν μόνο σ' ακαδημαϊκούς και ιδιωτικούς κύκλους, αλλά είχε μια χρήση με σκοπό και με νόημα - δηλ. γινόταν μέσα στους ίδιους τους ανθρώπους, που σε τελευταία ανάλυση καθορίζουν την παραπέρα εξέλιξη της κοινωνίας. Αυτές οι εμπειρίες με έκαναν να σκεφτώ ένα σκηνικό, στο οποίο ο φασισμός συνέχιζε τη νικηφόρα πορεία του. Αυτό το σκηνικό περιείχε όχι μόνο τις θαυμαστές συλλήψεις της ιδεολογικής δύναμης του φασισμού, αλλά και τη σύγχυση και τα κατακάθια που κρύβονταν πίσω από τη λαμπερή σκηνή. Και καταμεσής σ' αυτά τα σκουπίδια ήταν απλοί άνθρωποι με απλές, φυσικές επιθυμίες. Για παράδειγμα, υπήρχε ένα δεκατετράχρονο κορίτσι, που είχε έρθει από την Hitlerjugend 44 σε μια νεολαιίστικη ομάδα, που ήταν κάτω από την επίβλεψή μου. Είχε μείνει έγκυος και είχε ακούσει ότι «οι κόκκινοι» είχαν λογικούς γιατρούς, που καταλάβαιναν από τέτοια θέματα. Ήρθε ζητώντας βοήθεια, και της την πρόσφερα45. Εκείνο το βράδυ εξήγησα στην ομάδα τις κοινωνικές συνθήκες, που απειλούσαν να ρίξουν αυτό το κορίτσι στην πιο μαύρη αθλιότητα. Αν π.χ. τύχαινε να μην έρθει σε μένα, αλλά να πάει σε έναν από τους συνηθισμένους γιατρούς, θα την είχαν στείλει σε κανένα ίδρυμα που θα την κατέστρεφε. Ποτέ δε θα ξεχάσω τη φλογερή έκφραση των ματιών αυτής της κοπέλας. Οι σκέψεις και τα συναισθήματά της ήταν όμοια μ' αυτά ενός εκατομμυρίου νέων σαν αυτή.

Μετά τη συγκέντρωση με πλησίασε ένα κορίτσι περίπου δέκα χρονών. Για πολλή ώρα στεκόταν απλά σκεφτική. Έπειτα, με δάκρυα στα μάτια με ακούμπησε σιωπηλά στο μπράτσο. Αν και δεν ειπώθηκε λέξη, ξέραμε τι ζητούσαμε κι οι δύο. Καταλαβαίναμε πόσο κοντά, πόσο απελπισμένα και επικίνδυνα κοντά στις πιο ταπεινές, τις πιο βρώμικες περιοχές της σύγχρονης ανθρώπινης εμπειρίας βρίσκονταν τα συναισθήματα και η δουλειά μας. Όμως και οι δύο μας καταλαβαίναμε ότι δεν μπορεί κανείς να καθαρίσει τους στάβλους του Αυγείου, αν αποφεύγει φοβισμένα την επαφή με την κοπριά.

Στη διάρκεια αυτών των χρόνων, ανάμεσα σε νέους ανθρώπους και σε ενήλικες ποικίλων κομμάτων και πολιτικών πεποιθήσεων, έγινε σαφές ότι η δουλειά μου στις «κατώτερες περιοχές» της κοινωνίας βαθμιαία πρόσφερε μια απάντηση στην εθνικοσοσιαλιστική ιδεολογία, μια απάντηση στο πρόβλημα «ανθρωπότητα, κουλτούρα και φύση». Απέφυγα σχολαστικά να μπλέξω σε φιλοσοφικές σκέψεις πάνω σ' αυτό το ζήτημα. Χρειάστηκα δεκαπλάσια θεϊκή βοήθεια απ' ότι οι χιτλερικοί έστω και μόνο για να το ανακαλύψω. Τα όσα συνέβησαν σε μένα και στο έργο μου τα κατοπινά έξι χρόνια μπόρεσα να τα αντέξω μόνο έχοντας αδιάκοπα στο νου μου την εικόνα αυτών των ανθρώπων, όποτε εμφανιζόταν κατάσταση που μύριζε ήττα. Δεν είμαι από τη φύση μου φοβητσιάρης - μάλλον το αντίθετο. Αλλά η εικόνα αυτών των ανθρώπων με δίδαξε να 'μαι επιφυλακτικός. Θα μπορούσα να 'χω αποσυρθεί απ' την πολιτική, όπως και τόσοι άλλοι, αλλά τα τόσα εγκλήματα που γίνονταν παντού ενάντια σε παιδιά και εφήβους με εμπόδιζαν και έκαναν κάθε άλλο δρόμο αδύνατο.

Στα 1937, όταν ήμουν εξόριστος σε ξένη χώρα, μ' επισκέφθηκαν μερικά νεαρά μέλη της Χιτλερικής Νεολαίας, που είχαν έρθει να πάρουν κάμποσα λογοκριμένα αντίτυπα του βιβλίου μου για τη νεολαία, για να τα πάνε στους συντρόφους τους. Χρειάστηκε ν' αφαιρέσω μόνο αυτά τα κομμάτια του βιβλίου, που με είχαν σπρώξει να τα προσθέσω διάφοροι γραφειοκράτες του κόμματος. Όπως ήταν επόμενο, μετά από



διάστημα πέντε χρόνων, όλα όσα θεωρούσε σωστά η απανθρωποποιημένη κομματική γραμμή είχαν πια διαψευστεί και ήταν άχρηστα. Αντίθετα, όλα όσα μπορούσαν να προσφέρουν στους νέους μια απάντηση στα υπαρξιακά τους προβλήματα διατηρούσαν όλη τους την άξια.

Είναι ριψοκίνδυνο να δηλώνει κανείς ότι κατέχει την απάντηση για το όλο πρόβλημα της εθνικοσοσιαλιστικής ιδεολογίας. Γι' αυτό πρέπει να περιγράψω πως τα γεγονότα των ετών 1932-1938 επιβεβαίωσαν τις απόψεις μου και πως οι τότε αντιρρήσεις των αντιπάλων μου εκμηδενίστηκαν, ενώ οι απόψεις, τις οποίες καταπολεμούσαν, πέρασαν πετυχημένα τη δοκιμασία, ανεξάρτητα από μένα. Είναι απαραίτητο να γίνει αυτό, γιατί αυτή η επιβεβαίωση κατορθώθηκε μόνο κάτω από την πίεση του φασισμού, που εξαθλίωνε τον κόσμο, και που αυτοί οι αντίπαλοι δεν τον καταλάβαιναν, δεν ήθελαν να τον καταλάβουν, και τον έσερναν μέσα τους σαν θεμελιώδη στάση. Ο φασισμός είχε θέσει στον κόσμο τρία μεγάλα προβλήματα, στα οποία έδωσε τις άκολουθες απαντήσεις:

1. Πώς θα εξαλειφθεί η σεξουαλική αθλιότητα; Η απάντηση κατ' αρχήν ήταν: με την παλινόρθωση της φυσικής σεξουαλικής ζωής και με τη διάκριση ανάμεσα σ' αυτήν και στις διαστρεβλωμένες σεξουαλικές εκδηλώσεις του παρόντος, που έβρισκαν αντίθετο τον καθένα.

2. Πώς η δανεική, ψεύτικη κι απατηλή αυτοεκτίμηση του ανθρώπου θ' αντικατασταθεί από τη φυσική αυτοπεποίθηση, που πηγάζει από μία ικανοποιητική ζωή; Η απάντηση δόθηκε από την κλινική και τη μαζική ψυχολογική εμπειρία. Θα ήταν απαραίτητο να δημιουργηθεί μια αθωράκιστη, χωρίς περιορισμούς, παραγωγική, σεξουαλικά καταφατική χαρακτηροδομή.

3. Πώς θα αποφευχθεί η δικτατορία ενός ατόμου πάνω στις μάζες; Διαμορφώνοντας στον άνθρωπο την ικανότητα να καθορίζει και να κυβερνά τη ζωή του, δηλαδή με τη γνήσια κοινωνική δημοκρατία.

Οι σοσιαλιστές, οι σοσιαλδημοκράτες και οι κομμουνιστές, αντίθετα, έδιναν τις ακόλουθες απαντήσεις:

Στις 5 Δεκέμβρη 1932, δύο μήνες πριν το μεγάλο τραπεζιτικό κραχ, η εφημερίδα Rot Sport (Κόκκινος Αθλητισμός - Σ.τ.Μ.) που κυκλοφορούσε από την οργάνωση Fichte, δημοσίευσε ένα σημείωμα, που απαγόρευε αυστηρά την παραπέρα κυκλοφορία και το πούλημα των βιβλίων μου. Ανάμεσά τους ήταν Η Εισβολή της Καταναγκαστικής Σεξουαλικής Ηθικής, Ο Σεξουαλικός Αγώνας των Νέων, Όταν το Παιδί σας Ρωτά και Το Τρίγωνο με την Κιμωλία.

Σταματήστε τη διανομή

Όλες οι μπροσούρες του Reich, που διατέθηκαν από το τμήμα διανομής εντύπων στον Εκδοτικό Οίκο για τη Σεξουαλ-πολιτική, πρέπει ν' αποσυρθούν και η παραπέρα διανομή να πάψει. Η διανομή άρχισε εξαιτίας μιας παρεξήγησης. Οι μπροσούρες του Reich αντιμετωπίζουν τα θέματα με τρόπο αντίθετο προς την επαναστατική

διαπαιδαγώγηση των παιδιών και των νέων. (Θ' ακολουθήσει αναλυτικό σχόλιο στο επόμενο φύλλο). [Δε φάνηκε ποτέ!]

Σ' αυτό το μεταξύ, η σεξουαλ-πολιτική μου οργάνωση ζητούσε να γίνει συγκέντρωση των ενεργών μελών της περιοχής του Μείζονος Βερολίνου. Αυτή και όλες οι κατοπινές ενέργειες, που έγιναν κάτω από δύσκολες συνθήκες υπέρ του έργου μου, ήταν πάντοτε αυθόρμητες. Το είχα σαν αρχή μου ποτέ να μην «καθοδηγώ» ή να μην «ξεκινώ εκστρατείες». Αν το θέμα ήταν αξιόλογο, θα 'πρεπε πρώτα να τ' αποδείξει ανεξάρτητα, μέσα από την προφορική υποστήριξη και τις πράξεις των ενδιαφερομένων. Αυτός ήταν ο μόνος τρόπος να ζήσουν την πικρή εμπειρία να 'ναι τιμονιέρηδες στην πορεία τους, παρά την ελάχιστη ή ανύπαρκτη προπαιδεία τους. Ένα γράμμα από την ομάδα του Charlottenburg προς την ηγεσία του κόμματος (με ημερομηνία 10 Δεκέμβρη 1932) έγραφε: «Οι διευθυντές του πολιτιστικού τμήματος σαμποτάρισαν, με τις ταπεινότερες ίντριγκες, τη διανομή εντύπων απαραίτητων για το κίνημά μας, Και προσπαθούν μάλιστα να καταπνίξουν αυτού του είδους τα έντυπα, ενεργώντας αντίθετα προς τις αποφάσεις του τμήματος Μείζονος Βερολίνου της οργάνωσης». Η οργάνωση πρότεινε ένα ψήφισμα για την απομάκρυνση των ηγετών του πανεθνικού πολιτιστικού τμήματος του Κομμουνιστικού Κόμματος. Το Δεκέμβρη του 1932, λίγο μετά την απαγόρευση των έργων μου, ο Grube, διευθυντής της αθλητικής οργάνωσης Fichte της



περιοχής Βερολίνου - Βραδεμβούργου, συγκάλεσε μια συνδιάσκεψη στελεχών. Δικαιολόγησε κι υπεράσπισε την απαγόρευση με τις χειρότερες διαστρεβλώσεις και μ' απειλητικές βαριές εκφράσεις, λέγοντας ότι ήταν νέτα-σκέτα «αντεπαναστατικό» να φέρνει κανείς τη νεολαία σ' επαφή με τέτοια σκουπίδια, κι ότι αυτό αποδυνάμωνε το μαχητικό τους φρόνημα και ήταν ασυμβίβαστη με την «προλεταριακή ταξική ηθική». Δήλωσε ακόμη ότι οι έφηβοι είχαν πάει τελευταία στους ηγέτες της αθλητικής οργάνωσης Fichte και απαιτούσαν να τους εφοδιάσει η οργάνωση με καθαρά δωμάτια, ώστε να μπορούν να έχουν αδιατάρακτες σεξουαλικές σχέσεις. Υποτίθεται ότι είχαν πει πως τέτοιες ελλείψεις ζημίωναν την οργάνωση και «ανέφεραν τον Reich». Ο Reich, συνέχισε, είχε γράψει στους ηγέτες της Fichte, όταν άκουσε για το «σκάνδαλο», και έλεγε ότι οι νέοι είχαν απόλυτα δίκιο, αλλά απλά είχαν χτυπήσει λάθος πόρτα - η κοινωνία ήταν υπεύθυνη και όχι μια αθλητική οργάνωση. Ανήκουστο!

Αργότερα μ' επισκέφθηκε ένας φίλος του έργου μου και μου είπε ότι τα 80% των παρόντων στη συγκέντρωση - κατά τα άλλα πιστοί και πειθήνιοι οπαδοί του κόμματος - είχαν αντιταχθεί στο διευθυντή της οργάνωσης κι είχε γίνει μεγάλο νταβαντούρι. Την επομένη μ' επισκέφθηκαν μερικοί νεαροί εργάτες, που με πληροφόρησαν ότι τα βιβλία μου θα συνέχιζαν να κυκλοφορούν παρά την απαγόρευση. Έτσι κι έγινε!

Μια μέρα η κομμουνιστική κοινοβουλευτική ομάδα έγινε άνω-κάτω. Στη Δρέσδη είχε κυκλοφορήσει στους έφηβους κάθε πολιτικής τοποθέτησης μια απόφαση των σοσιαλιστικών οργανώσεων νεολαίας, με ημερομηνία 16 Οκτώβρη 1932. Αυτή η απόφαση, κατά τη γνώμη των βουλευτών, ήταν ένα πελώριο σκάνδαλο, που έθετε σε κίνδυνο τη «φυσιογνωμία του κόμματος» και κηλίδωνε τους μεγαλύτερους πολιτικούς οραματισμούς του κόμματος. Ήταν επαίσχυντη - οι αντίπαλοι θα μπορούσαν να την «εκμεταλλεύονται πολιτικά» οποτεδήποτε. Η εντύπωσή τους ήταν ότι το σύνθημα «Ένα δικό του δωμάτιο στον κάθε έφηβο» ήταν «απίστευτο», κι ότι έτσι έχαναν κάθε ευκαιρία να «κατανικήσουν τους Χριστιανοδημοκράτες». (Στα 1936 όμως συμμαχούσαν με τους Χριστιανοδημοκράτες!). Ο εμπνευστής της απόφασης έπρεπε να διωχτεί αμέσως από το κόμμα. Όταν ανακάλυψαν ότι η απόφαση είχε διαμορφωθεί μετά από μια συνδιάσκεψη νεολαίας, στην οποία ήμουν κι εγώ καλεσμένος, έπεσε μεγάλη αμηχανία. Δεν μπορούσαν να με διώξουν ακόμη. Οι κομμουνιστικές, σοσιαλδημοκρατικές και αστικές οργανώσεις νεολαίας είχαν ήδη μοιράσει χιλιάδες αντίτυπα των βιβλίων μου. Θα γινόταν ανοιχτή ανταρσία. Λίγο πριν απ' αυτό, η βερολινέζικη κομμουνιστική οργάνωση νεολαίας είχε κατορθώσει να οργανώσει μια συγκέντρωση μαζί με τη σοσιαλιστική νεολαία, για πρώτη φορά απ' το ξεκίνημα του κινήματος ενοποίησης. Ο στόχος της ήταν να γίνει συζήτηση για την προσωπική και, συνεπώς, για τη γενική κοινωνική κατάσταση της νεολαίας. Είχα μιλήσει σ' αυτή τη συγκέντρωση και είχα γίνει δεκτός μ' ενθουσιασμό. Είχαν επιτέλους ξεπεράσει τις διαφορές τους και είχαν βρει κοινό έδαφος για να δουλέψουν. Κι επιπρόσθετα, η οργάνωση μου είχε πρωτοζητήσει να γράψω το βιβλίο μου46 και το είχε εγκρίνει επίσημα. Η εικόνα δεν ήταν καθόλου ρόδινη! Ένας πρώην σκληρός αντίπαλος της δουλειάς μου είχε παρακολουθήσει μια συγκέντρωση στη Neukolln και είχε εξαιρετικά εντυπωσιασθεί από το ενδιαφέρον, που έδειχναν οι νέοι, από την ενεργητική συμμετοχή τους στη συζήτηση κι από το ότι συζητιόντουσαν ακόμη και «μεγάλα πολιτικά θέματα». Η δουλειά είχε μιλήσει από μόνη της. Ο πρώην αντίπαλος μετατράπηκε σε φίλο. Το κείμενο της απόφασης της Δρέσδης είναι το εξής:

ΑΠΟΦΑΣΗτης Συνδιάσκεψης της Αντιπροσώπων των Προλεταριακών Επαναστατικών Οργανώσεων Νεολαίας της

Δρέσδης, 16 Οκτώβρη 1932.

Οι συγκεντρωμένοι αντιπρόσωποι των προλεταριακών οργανώσεων νεολαίας (KJV, ΙΑΗ, SJV7) αποφάσισαν να εντάξουν όλες τις προσπάθειες στο πεδίο της σεξουαλικής πολιτικής στη γενική προσπάθεια για την κατανίκηση του καπιταλισμού, με σκοπό την ευρύτερη δυνατή κινητοποίηση της εργατικής νεολαίας.

Κατέληξαν στην ξεκάθαρη αναγνώριση κι είναι ομόφωνοι στη γνώμη ότι η μέχρι τα σήμερα αγνόηση των σεξουαλικών προβλημάτων της νεολαίας είχε εξαιρετικά αρνητικά αποτελέσματα για την επαναστατική

δουλειά των οργανώσεων νεολαίας. Η διάλυση ομάδων, η μεγάλη διακύμανση του αριθμού των μελών, η πολιτική παθητικότητα κλπ. έχουν στενή σχέση με τη διαταραγμένη κι αξεκαθάριστη σεξουαλική ζωή. Αυτή η σύγχυση και θολούρα πάνω στο ζήτημα της εφηβικής σεξουαλικής δραστηριότητας είναι κι αυτή αποτέλεσμα

του είδους της σεξουαλικότητας, που υπάρχει στο καπιταλιστικό σύστημα. Εξυπηρετεί τους σκοπούς της εκκλησίας και των κυρίαρχων τάξεων, με τη διανοητική υποδούλωση των νέων. Η σεξουαλ-πολιτική δουλειά,

σαν συστατικό στοιχείο κάθε επαναστατικής προσπάθειας, πρέπει κύρια να συγκεντρωθεί στα ακόλουθα



θέματα:

1. Ξεκαθάρισμα του ζητήματος μέσα στο ίδιο το κόμμα και τις οργανώσεις του. Σύνδεση, κι όχι διαχωρισμός, των προσωπικών και των πολιτικών ζητημάτων, δηλ. ολοκληρωτική πολιτικοποίηση κάθε σεξουαλικής

δραστηριότητας.

2. Κατάργηση της μονόπλευρης ανακωχής ανάμεσα στην αστική τάξη και το προλεταριάτο, που ακόμα κυριαρχεί σ' αυτό τον τομέα (μόνο η αστική τάξη μάχεται για τα συμφέροντά της σ' όλους τους τομείς της

σεξουαλικότητας). Αυτό σημαίνει κήρυξη πολέμου στην αστική τάξη, με μέσο την προλεταριακή στρατηγική και σ' αυτόν επίσης τον τομέα (π.χ. δράση ενάντια στους νόμους σχετικά με την ηθικότητα, όπως αυτός που

προτείνει ο Bracht κλπ.).

3. Κινητοποίηση των νέων όλων των πολιτικών πεποιθήσεων στη βάση μιας ξεκάθαρης, καταφατικής στάσης απέναντι στην εφηβική σεξουαλικότητα, αποδεικνύοντας ταυτόχρονα την αδυναμία δημιουργίας των

προϋποθέσεων της υγιούς σεξουαλικότητας μέσα στον καπιταλισμό. Διείσδυση στις χριστιανικές, σοσιαλδημοκρατικές κι εθνικοσοσιαλιστικές οργανώσεις, μέσα από το ολοκληρωτικό ξεσκέπασμα των

αντιθέσεων ανάμεσα στα μέλη αυτών των οργανώσεων και την ηγεσία τους.

4. Προϋπόθεση για τα παραπάνω είναι το ιδεολογικό ξεκαθάρισμα των δυσκολιών μέσα στις νεολαιίστικες οργανώσεις (αναλογία αγοριών-κοριτσιών, στρατολογία αδιάφορων εφήβων από αίθουσες χορού με τη

βοήθεια σεξουαλικών θεμάτων, κλπ.).

Η συνδιάσκεψη έχει επίγνωση των πελώριων δυσκολιών που πρέπει να ξεπεραστούν σ' αυτό το πεδίο, αλλά είναι εξίσου πεισμένη ότι το ζήτημα της εφηβικής σεξουαλικότητας είναι ένα από τα σπουδαιότερα θέματα της

ταξικής πάλης σε σχέση με την κινητοποίηση των νέων για την ανατροπή του καπιταλισμού. Η νεολαία όχι μόνο αφήνεται να λιμοκτονεί, αλλά και ποδοπατιέται με την αποστέρηση του δικαιώματος για σεξουαλική ζωή,

με μέσα τη νομοθεσία, τις διώξεις και την εκπαίδευση. Η αντιδραστική αστική σεξουαλική πολιτική κάθε είδους, με την οποία η εργαζόμενη νεολαία υποδουλώνεται στον καπιταλισμό (π.χ. το Κόμμα του Κέντρου με

τους 1.500.000 νέους του) πρέπει ν' αντιμετωπισθούν με μια ξεκάθαρη, σεξουαλικά καταφατική, επαναστατική σεξουαλική πολιτική, με σκοπό τη μεγάλη ενίσχυση της προλεταριακής ταξικής πάλης ενάντια στην αστική

τάξη. Η κατανίκησή της και η εγκαθίδρυση της κυβέρνησης των εργατικών συμβουλίων θα λύσει και το καυτό πρόβλημα της εφηβικής σεξουαλικότητας, μέσα στο γενικό πλαίσιο της κοινωνικής επανάστασης.

Ζήτω η προλεταριακή επανάσταση!

«Καλοπροαίρετοι φίλοι» πάντοτε με συμβούλευαν «να ενεργώ διακριτικά και λιγότερο επιθετικά». Στην περιοχή της Δρέσδης, οι επιχειρήσεις διευθύνονταν από ένα νέο 21 χρονών, φίλο της υπόθεσης, που με γνώριζε ελάχιστα. Παραθέτουμε εδώ κομμάτια από γράμματα του:

Θα ήθελα να συσχετίσω μερικές από τις εμπειρίες μου και να τονίσω τις δυσκολίες που μπορεί ν' αναφαίνονται κατά την αντιμετώπιση αυτών των ζητημάτων στις νεολαιίστικες ομάδες... Περισσότερο απ' οτιδήποτε άλλο, η γραμματεία της νεολαιίστικης ομάδας μου δημιουργεί προβλήματα κατά τη συζήτηση αυτών των ζητημάτων

και θέλει να μου απαγορεύσει να μιλώ. Μίλησα για τα ζητήματα αυτά καθαρά και συγκεκριμένα και τα παιδιά με κατάλαβαν, έκτος από πολύ λίγους, και συγκεκριμένα αυτούς που βρίσκονται στην πολιτική ηγεσία της

οργάνωσης, και που θα 'πρεπε ν' αντιλαμβάνονται τι συνέβαινε στην οργάνωση. Αυτοί ήταν εκείνοι που μου αντιτάχθηκαν. Το μόνο που μπορώ να πω είναι ότι ήταν μεγάλη χαρά για μένα να βλέπω τους νέους να

υπερασπίζονται τα δικαιώματά τους. Είχα την εντύπωση, για να μιλήσουμε παραστατικά, ότι αυτοί οι νέοι αγωνίζονταν ενάντια στην καταπίεση του ίδιου του σώματος τους. Τριάντα οκτώ από τους σαράντα παρόντες

συμφώνησαν μαζί μου... μόνο αυτοί οι δύο, ο πολιτικός καθοδηγητής της νεολαίας κι ένας άλλος καθοδηγητής είχαν διαφορετική στάση... Ήθελα ν' αποχωρήσω, αλλά οι νέοι αρνήθηκαν να συζητήσουν αυτά τα θέματα μ' οποιονδήποτε άλλο κι επέμειναν να γυρίσω. Τώρα πρέπει ν' αντιμετωπίσω το ζήτημα αν θα πολεμήσω μέχρι τέλους, για ζητήματα που αξίζουν, δυσφημίζοντας τους πολιτικούς ηγέτες, ή αν θα υποταχθώ. Πολύ δύσκολη

απόφαση...

Το δίδαγμα είναι: Είναι αδύνατο για τα σημερινά ανθρώπινα όντα, ακόμη και για έφηβους, να κρατήσουν



μια πολιτική θέση δίχως να γίνουν σεξουαλικά εκφοβισμένοι. Οι σύγχρονες οργανώσεις απαιτούν «αξιοπρέπεια» από τους ηγέτες τους, Η αυστηρή Αξιοπρέπεια και η σεξουαλική υγεία είναι πράγματα ασυμβίβαστα. Γι' αυτό τα υπαρξιακά προβλήματα του ανθρώπου δεν μπορούν να λυθούν με τέτοιους ηγέτες. Η γραφειοκρατία κι η ζωή είναι θανάσιμοι εχθροί. Θα συναντήσουμε επανειλημμένα τη βαθιά σημασία αυτού του θέματος, μια κι αποτελεί το ουσιαστικότερο πρόβλημα σ' όλες τις σοβαρές παρορμήσεις για καινοτομία. Συντηρείται από την ανάγκη των μαζών γι' αυταρχικότητα. Οι μάζες επιθυμούν μια απλή σεξουαλική ζωή για τον εαυτό τους, ενώ ταυτόχρονα απαιτούν απ' τους ηγέτες τους να 'ναι αυταρχικοί, δηλ. γραφειοκράτες, πράγμα που σημαίνει «αγνοί». Οι ηγέτες, που καταδικάζονται σε αγνότητα, εκδικούνται με τη σειρά τους τις μάζες απαιτώντας κι αυτοί αγνότητα, ηθικότητα και καλή διαγωγή απ' αυτές, αντί να βρουν μια θετική απάντηση στο πρόβλημα της σεξουαλικότητας. Αυτό είναι λάθος. Ένας ειλικρινής ηγέτης θα 'λεγε στο λαό: «Είμαι κι εγώ ένα απλό ανθρώπινο ον, και γι' αυτό πρέπει κι εγώ ν' αγαπώ και ν' αγκαλιάζω γυναίκες (ή άντρες αντίστοιχα), όπως ο καθένας. Όποιος δεν μπορεί να το καταλάβει αυτό είναι εξίσου ανίκανος να καταλάβει την επανάσταση στη ζωή μας. Πώς μπορώ να νιώσω τη ζωή, αν βρίσκομαι ακινητοποιημένος ή αναγκασμένος να ικανοποιώ την ανάγκη μου για έρωτα στις γωνιές;» Έτσι θα μιλούσαν οι γνήσιοι ηγέτες κοινωνικών ομάδων. Όλα τ' άλλα είναι χιτλερισμός, δηλ. θεία ανικανότητα! Έτσι ήταν ο χιτλερισμός φωλιασμένος στην ηγεσία του κόμματος, που προσπαθούσε να πετύχει ένα «νέο, καλύτερο και πιο ελεύθερο μέλλον για τη Γερμανία».

Στις 29 Γενάρη 1933, τέσσερις βδομάδες πριν την επερχόμενη καταστροφή, έγινε στο Βερολίνο συνδιάσκεψη της Πανγερμανικής Ένωσης. Εκεί αποδείχτηκε ότι ο Χίτλερ έσφαλλε όταν κατηγορούσε τους κομμουνιστές για «πολιτιστικό μπολσεβικισμό». Ένας γιατρός, ο Δρ. Friedlander, που είχε συστήσει θερμά το βιβλίο μου όταν όλοι το επαινούσαν, έκανε μια ηλίθια συζήτηση με θέμα «Η πολιτική κατάσταση και οι στόχοι μας». Παραθέτουμε εδώ αποσπάσματα από τα στενογραφημένα πρακτικά:

Η σεξουαλική ευχαρίστηση δεν είναι, όπως ισχυρίζεται ο Reich, μια κινητήρια δύναμη στην ιστορία...

Η θεωρία του Reich είναι μια υποχώρηση στο μικροαστισμό... [που εκείνη τη στιγμή αποθέωνε τον Χίτλερ με σημαίες και φλόγα στην καρδιά!]

Ο ηγέτης της κομμουνιστικής πολιτιστικής οργάνωσης της Γερμανίας:

Γιατί, λοιπόν, να θεωρούνται μόνο η πείνα και η σεξουαλικότητα κινητήριες δυνάμεις στην ιστορία; Θα μπορούσε κανείς να πει το ίδιο σωστά ότι κι η ανάγκη ν' αναπνέεις είναι ένας αποφασιστικός ιστορικός

παράγοντας. Όλες αυτές οι ανοησίες το μόνο που κάνουν είναι ν' αποπροσανατολίζουν τις μάζες από την πάλη ενάντια στην οικονομική βάση.

(Ο καημένος ο άνθρωπος, που δυστυχώς τον εμπόδισαν να γίνει ο μελλοντικός προστάτης της κουλτούρας, δεν μπορούσε να 'χει ιδέα για το τι έλεγε όταν ανέφερε την ανάγκη των μαζών ν' ανασαίνουν. Εγώ όμως κατόρθωσα να επιβεβαιώσω κλινικά αυτή την πρόταση τρία χρόνια αργότερα).

Ο ισχυρισμός του Reich ότι η σεξουαλική καταπίεση πλήττει όλες τις τάξεις είναι το ίδιο παράλογη. Αρνιέται την ύπαρξη του ταξικού ανταγωνισμού. Το χειρότερο όμως είναι η θέση του, στο Σεξουαλικό Αγώνα των

Νέων, ότι υπάρχει ανταγωνισμός των γενεών. Αυτό σημαίνει ότι η ταξική πάλη μετατίθεται στη σφαίρα της οικογένειας, αντί να συγκεντρώνονται όλες οι δυνάμεις στον πολιτικό αγώνα ενάντια στην εκμετάλλευση και

την αθλιότητα.

Ο Ε., διευθυντής της γερμανικής σεξουαλ-πολιτικής ένωσης:

Η μεγάλη πλειοψηφία των μελών μας δεν έρχεται κοντά μας με σεξουαλικά προβλήματα. Οι οργανωτικές μας στατιστικές αποδείχνουν ότι τα περισσότερα απ' αυτά είναι άνεργοι. [Θαυμάστε λογική!]

Ένα στέλεχος από το Έσσεν:

Παρατηρήσαμε ότι μπορεί κανείς να κερδίσει την προσοχή ατόμων, που είναι αλλιώς απλησίαστα, με σεξουαλικά θέματα - όχι μόνο τις γυναίκες του Χριστιανοδημοκρατικού ή του Χριστιανικού Κόμματος, αλλά



επίσης κι εθνικοσοσιαλιστές. Πετύχαμε μάλιστα να τους κάνουμε ακόμη και να πάρουν μέρος σε διαδηλώσεις.

Η Δ., διευθύντρια της δυτικογερμανικής οργάνωσης:

Κι εμείς επιβεβαιώσαμε το γεγονός ότι μπορεί κανείς να πλησιάσει στρώματα του πληθυσμού, που αλλιώς είναι απρόσιτα, με σεξουαλικά θέματα. Μια πρώτη συγκέντρωση [για σεξουαλ-πολιτική] σ' ένα εργοστάσιο

στρατηγικών όπλων, όπου δεν είχαμε εισδύσει ακόμη, την παρακολούθησαν εξήντα γυναίκες. Τώρα έχουμε σ' αυτό το εργοστάσιο ομάδες, που κινούνται για «ειδικές διεκδικήσεις κοινωνικής υγιεινής». [Τι σημασία όμως

είχε αυτό γι' αυτές τις οργανώσεις;]

Ένας κομμουνιστής γιατρός:

Ο Reich προσπαθεί να μετατρέψει τις οργανώσεις μας σε «λέσχες για πήδημα»! Αυτό είναι έγκλημα ενάντια στους νέους, που στα χέρια τους βρίσκεται το μέλλον! [Διαμαρτυρίες απ' την πλειοψηφία αυτών που

συμμετέχουν στη συνδιάσκεψη.] Εδώ και δέκα χρόνια δε συνάντησα ποτέ δυσκολίες με τη σεξουαλ-πολιτική δουλειά. [Πόσο ζηλεύω αυτόν τον τυχεράκια ταξικό πολεμιστή!]

Η κατάσταση ήταν αδύνατο να εξομαλυνθεί. Στην ψηφοφορία που έγινε για μια απόφαση ενάντια στο έργο μου, 39 ψήφισαν υπέρ των αντιπροσώπων του κόμματος και 32 υπέρ της δικιάς μου θέσης. (Θα πρέπει να προσθέσω ότι η κομματική ηγεσία προετοιμαζόταν βδομάδες, ενώ εγώ δεν είχα καν κουνήσει το δαχτυλάκι μου για να εξασφαλίσω ψήφους υπέρ μου, εξαιτίας της σταθερής μου πεποίθησης ότι η πειθώ και τα μέσα επηρεασμού δεν έχουν κανένα νόημα. Μόνο άτομα που υπεράσπιζαν την άποψή τους ήταν χρήσιμα σ' αυτόν τον αγώνα). Η συζήτηση συνεχίστηκε στις 18 και 19 Φλεβάρη 1933. Αυτή τη φορά το ίδιο «το κόμμα» μίλησε με το στόμα του πολιτιστικού του υπεύθυνου, του Β, με θέμα «Πολιτική Εισήγηση και οι στόχοι μας».

Τα έργα του Reich, με ή χωρίς να 'χει τέτοια πρόθεση - για τη ώρα θα δεχτώ το δεύτερο - είναι αντεπαναστατικά... Η Κεντρική Επιτροπή του Κομμουνιστικού Κόμματος επιβεβαίωσε πλήρως την άποψή μας. Μια λεπτομερειακή ανάλυση της παραχάραξης του μαρξισμού από τον Reich θα κυκλοφορήσει σύντομα. [Ποτέ δεν εμφανίσθηκε.] Η απόφαση του τομέα Βερολίνου να μοιράζει τα έργα του Reich έρχεται σ' αντίθεση με την

απόφαση της ηγεσίας... Τα κείμενα του Reich αποτελούν μια απόπειρα δυσφήμισης του μαρξισμού. Όποιος πιστεύει ότι μπορεί να κάνει σεξουαλ-πολιτική στις οργανώσεις μας [προσοχή: σεξουαλ-πολιτικές οργανώσεις]

κάνει λάθος. Κάνουμε πολιτική, όχι σεξουαλ-πολιτική!

Σ' αυτό σημείο, η ίδια γυναίκα, που προηγούμενα μιλούσε για τις δικές της θετικές εμπειρίες από τη σεξουαλ-πολιτική δουλειά, έξαφνα αντίστρεψε τη θέση της:

Δεν πρέπει κανείς ν' αναφέρει ανατομικές λεπτομέρειες και «αντιαισθητικές προστυχιές». Ήταν λάθος να δίνουμε προτεραιότητα στα σεξουαλικά θέματα κατά την εκπαίδευση των στελεχών. [Μα τότε τί χρειάζονται πια οι σεξουαλ-πολιτικές ομάδες;] Τα μέλη μας δείχνουν μεγαλύτερο ενδιαφέρον για τη στρατηγική και την

τακτική της ταξικής πάλης.

Ο κομματικός αντιπρόσωπος του μαρξισμού. Β.:

Ο ισχυρισμός του Reich, στην Εισβολή της Καταναγκαστικής Σεξουαλικής Ηθικής, ότι η παραγωγική δύναμη, η εργατική δύναμη, είναι εξιδανικευμένη σεξουαλική ενέργεια, είναι τερατώδης. Είναι μια ξεδιάντροπη δήλωση ότι ο διαλεκτικός υλισμός είναι λάθος. Σύμφωνα μ' αυτόν, το Κεφάλαιο του Μαρξ είναι κι αυτό

εξιδανικευμένη σεξουαλική ενέργεια. [Τί ντροπή για έναν «κομμουνιστή»!]

Η κομμουνίστρια γιατρίνα Marta Ruben-Wolff δήλωσε ότι στο προλεταριάτο δεν υπήρχε καμιά διαταραχή του οργανισμού. Τέτοια φαινόμενα συναντιώνται μόνο στη μπουρζουαζία. Και ήταν λάθος της φράξιας του Κομμουνιστικού Κόμματος το ότι ο Reich είχε αποκτήσει τόση επιρροή. Είχε κάνει σοβαρή δουλειά, ενώ η φράξια των κομμουνιστών γιατρών δεν είχε κάνει καμιά προσπάθεια προς αυτή την κατεύθυνση. Δήλωσε ότι ήταν απαραίτητες ουσιαστικές αλλαγές στην πρακτική δουλειά, αν και η θεωρητική βάση του Reich έπρεπε ν απορριφθεί.



Ήταν λοιπόν επιτρεπτό να κλέβεις τις καρδιές των ανθρώπων, άλλα ήταν ανεπίτρεπτο να εγγυάσαι την ανεξαρτησία τους από τους τέτοιους αντιπρόσωπους της διαλεκτικο-υλιστικής θεωρίας και της επαναστατικής ελευθερίας. Ένας νεαρός γιατρός, που ήταν χρόνια ενθουσιασμένος με το έργο μου, δήλωσε αφελέστατα ότι η θεωρία μου έπρεπε ν' απορριφθεί, γιατί τα ζητήματα έπρεπε να μπαίνουν σ' ένα «πολιτικό» πλαίσιο. Η ψυχολογία στη Ρωσία, είπε, ήταν «υλιστική», ενώ η δικιά μου όχι.

Μετά από μια εμφατική παρατήρηση του κομματικού εκπρόσωπου, ότι θ' ακολουθούσε διάσπαση αν η απόφαση δεν ψηφιζόταν ομόφωνα, δόθηκαν 15 ψήφοι υπέρ της κομματικής ηγεσίας, 7 υπέρ μου, και 3 αποχές. Αυτή ήταν τεράστια νίκη, γιατί εγώ δεν είχα καμιά οργανωτική δύναμη πίσω μου. [Το μόνο μου όπλο ήταν η αλήθεια για τη ζωή.]

Τον ίδιο καιρό άρχισαν να φτάνουν στην οργάνωση κριτικές για το βιβλίο μου για τη νεολαία:

Η Neuc Lehrerzeitung47 του Βερολίνου, στο φύλλο του Φλεβάρη 1933 έγραφε:

Αυτό το βιβλίο, από ένα συγγραφέα πασίγνωστο για τα διάφορα ψυχαναλυτικά και ψυχοπαθολογικά του έργα, είναι γραμμένο από μια ειδική σκοπιά, γιατί βλέπει τα ζητήματα της σεξουαλικότητας από την προοπτική του

ταξικού χαρακτήρα των επικρατούντων σήμερα πεποιθήσεων. Ο Hodann, π.χ., παρά τις ξεκάθαρες συγκεκριμένες εξηγήσεις του στα γραφτά του, δείχνει έντονη αδυναμία σε σχέση με την κατάδειξη τρόπων

επίλυσης των σεξουαλικών προβλημάτων. Ο Reich, αντίθετα, προσφέρει μια πλήρη ανάλυση της κοινωνικής προέλευσης της σεξουαλικής αθλιότητας και αποδείχνει ότι μπορούμε να περιμένουμε σεξουαλική χειραφέτηση μόνο μέσα από μια αλλαγή στα οικονομικά και κοινωνικά θεμέλια της κοινωνίας. Το βιβλίο είναι γραμμένο μ'

ένα εκλαϊκευτικό ύφος. έτσι που να λειτουργεί σαν κατευθυντήρια γραμμή, ιδιαιτέρα για την προλεταριακή νεολαία, στην όποια και απευθύνεται. Συνιστάται ακόμη σ' όλους τους δασκάλους κι εκπαιδευτικούς, που θα

τους ενδιέφερε μια εισαγωγή στο σεξουαλικό ζήτημα από μια μαρξιστική προοπτική.

Η γνώμη μιας στενογράφου:

Δεν μπορεί να ειπωθεί τίποτε ενάντιά του. Το βιβλίο είναι γραμμένο με σαφήνεια και είναι τελείως κατανοητό. Καθένας θα 'πρεπε να του ρίξει μια ματιά. Και η έκδοση επίσης είναι εξαιρετική.

Die Rote Fahne48, Βιέννη, 14 Δεκέμβρη 1932:

Το βιβλίο γράφτηκε το 1931. Όμως έχει ακόμη μεγάλο ενδιαφέρον, γιατί ο σύντροφος Reich δείχνει ξεκάθαρα και δίχως επιφυλάξεις την αδιάρρηκτη σχέση ανάμεσα στη σεξουαλική δυστυχία και το κυρίαρχο σύστημα.

Όμως ο συγγραφέας δίνει ακόμη στους έφηβους προλετάριους κάθε συμβουλή για τη σεξουαλική τους αθλιότητα, στο μέτρο του δυνατού μέσα σ' αυτό το σύστημα. Κι η καλύτερη συμβουλή του είναι: «Αγωνιστείτε ενάντια στο σύστημα αυτό - γιατί έτσι θ' αγωνιζόσαστε και για τη σεξουαλική σας ελευθερία κι αξιοπρέπεια.»!

Γι' αυτούς τους λόγους, αυτό το κατατοπιστικό βιβλίο πρέπει να συστηθεί στην αγωνιζόμενη προλεταριακή νεολαία. [Αυτό ήταν ενοχλητικό για την κομματική ηγεσία!]

Κριτική ενός νέου εργάτη απ' το Charlottenburg:

Διάβασα μαζί με τους φίλους μου το βιβλίο. Όλοι ενθουσιάστηκαν και είπαν ότι κάτι τέτοιο έλειπε πολύ μέχρι σήμερα. Το περιεχόμενο είναι πολύ πλούσιο. Φτάσατε σ' οτιδήποτε είχαμε στο μυαλό μας. Ήδη έχουμε

ξεκαθαρίσει ένα σωρό πράγματα για τον εαυτό μας από μόνη την ανάγνωσή του.

Από έναν ηγέτη νεολαιίστικης ομάδας στη Neukolln:

Διάβασα το βιβλίο σας Ο Σεξουαλικός Αγώνας των Νέων με μεγάλο ενδιαφέρον και είδα ότι ξεπερνά κατά πολύ την μπροσούρα Σεξουαλική Διέγερση και Ικανοποίηση, τόσο στο περιεχόμενο όσο και στο ύφος. Πρέπει

να τονιστεί ιδιαίτερα ότι κάθε κεφάλαιο σχεδόν συζητιέται σε μια βάση μαρξιστική [εννοεί «αληθινή»] και προσφέρει ένα πολύτιμο πεδίο συζήτησης για τις προλεταριακές οργανώσεις νεολαίας, ιδιαίτερα επειδή τα

πρακτικά παραδείγματα έχουν διαλεχτεί από τις ομάδες Fichte και την KJV. Αυτά τα παραδείγματα



αντανακλούν επίσης τις σεξουαλικές ανάγκες των νέων στις οργανώσεις νεολαίας.

Αν και δεν έχω καμιά συνολική αντίρρηση, θα ήθελα ωστόσο ν' ασκήσω το δικαίωμα σχολιασμού ή συμπλήρωσης διαφόρων ζητημάτων, που θίγονται στο βιβλίο. Ελπίζουμε ότι το βιβλίο θα κυκλοφορήσει γρήγορα στις οργανώσεις νεολαίας. Είναι το πρώτο κείμενο που απαντά στο ερώτημα «Πότε πραγματικά

ωριμάζουν οι έφηβοι τόσο, ώστε ν' αρχίζουν να 'χουν σεξουαλικές επαφές;»

Το σεξουαλικό πρόβλημα λύνεται τόσο ξεκάθαρα και κατανοητά, που θα βοηθούσε όχι μόνο τους προλετάριους, αλλά επίσης και πολλούς άλλους έφηβους. Κατά τη γνώμη μου, τα τελευταία μέρη μοιάζουν πάρα πολύ με κομμουνιστική προπαγάνδα. Αν μπορούσε κάποιος να διαλέξει μια γενικότερη προσέγγιση σ' αυτά τα κεφάλαια, σίγουρα τότε θα διαβαζόταν από ευρύτερους κύκλους, γιατί φυσικά δεν είναι όλοι οι νέοι κομμουνιστές. Παρ' όλα αυτά, πιστεύω ότι έχει τεράστια σημασία να φτάσει αυτό το βιβλίο σ' όσους γίνεται

περισσοτέρους έφηβους, έτσι ώστε να κερδηθεί η νεολαία στην υπόθεση της σεξουαλικής χειραφέτησης.(Υπογραφή) Zeltlager

Για να σταθούμε μια στιγμή ν' ανασκοπήσουμε τα ζητήματα που ανακίνησαν αυτές οι συνδιασκέψεις, αποφάσεις, προδοσίες κλπ. Δεν πρόκειται για περιορισμένα ζητήματα, που ανήκουν μόνο στο πεδίο της σεξουαλ-πολιτικής. Είναι τα βασικά ζητήματα σε κάθε ανθρώπινη οργάνωση, κι αν παραμείνουν αναπάντητα δεν μπορεί να υπάρξει πραγματική αλλαγή, αλλά μόνο η ψευδαίσθηση της ελευθερίας. Οι άπειρες δυσκολίες της ανθρώπινης ζωής έχουν μέχρι τα τώρα υποσκάψει κάθε προσπάθεια επίλυσης του βασικού προβλήματος της κοινωνίας μας, δηλ. της διαίρεσης των μελών της σε τάξεις. Το φιάσκο της ρώσικης επανάστασης δε μας αφήνει καμιά αμφιβολία γι' αυτό. Στις συνδιασκέψεις και τις αντιδικίες που ανέφερα, μπορεί κανείς να παρατηρήσει τ' ακόλουθα φαινόμενα:

Το φόβο των ανθρώπων να παρεκκλίνουν από τη γραμμή, να βγουν από τις σφιχτές γραμμές των μαζών, ανεξάρτητα από το πόσο επαναστατική είναι η συμπεριφορά τους. Αυτό ισχύει σ' όλες τις περιοχές και σφαίρες της ζωής.

Η ταπείνωση των ανθρώπων, που πηγάζει από μια ένοχη συνείδηση και υλοποιείται κυριολεκτικά ασυνείδητα, μια και η εικόνα του εαυτού τους δεν τους αφήνει εναλλακτική επιλογή. Οι δίκες για κατασκοπεία και σαμποτάζ, που έγιναν στη Σοβιετική Ένωση τα κατοπινά χρόνια, ήταν γεμάτες από τέτοιους μηχανισμούς, και γι' αυτό ακατανόητες.

Η έλξη των ανθρώπων από ιδέες για την ανθρώπινη ελευθερία, αλλά και η ταυτόχρονη ασυγκράτητη κατάρρευση με την εμφάνιση των πρώτων σοβαρών δυσκολιών. Και πάλι δηλ. βγαίνει στο φως η αντίφαση ανάμεσα στον πόθο για ελευθερία και στην ικανότητα να 'σαι ελεύθερος.

Η κυριάρχηση των επίσημων πολιτικών λειτουργιών από ιδιωτικές, πολύ προσωπικές διαθέσεις και στάσεις, και άρα η φανερή έλλειψη νοήματος σε κάθε πολιτική.

Η παιδικότητα των προσδοκιών των μαζών απέναντι στην αυταρχική επιρροή, ανεξάρτητα από τη φύση αυτής της επιρροής.

Η ανεύθυνη προθυμία των πρώην σοσιαλιστικών οργανώσεων να υποστηρίζουν σωστές ιδέες όσον καιρό δεν τις καταλαβαίνουν - και η εξίσου εύκολη ετοιμότητά τους να καταστρέφουν τις σωστές ιδέες, μόλις γίνει αντιληπτή η επίδρασή τους.

Το βαθύ, αγεφύρωτο χάσμα ανάμεσα στη ζωή των μαζών και στη ζωή των εκπροσώπων τους. που οι ίδιοι την οργάνωσαν και την επένδυσαν μ' εξουσία.

Η αναγκαστική «γραφειοκρατικοποίηση» κάθε ηγέτη των μαζών, μόλις αυτός ανέβει ψηλότερα από το επίπεδο των μαζών· ο σεξουαλικός πυρήνας κάθε γραφειοκρατίας· η ασυμφιλίωτη αντίθεση ανάμεσα στην γραφειοκρατία και τη φυσική σεξουαλική δραστηριότητα.

Η φαινομενική αχαριστία των μαζών, που πηγάζει από τ' αξεπέραστα πραγματικά προβλήματα· η



περιφρόνηση προς τις μάζες από τα άτομα, που ποτέ δεν έκαναν τον κόπο να δουν ένα κοινωνικό πρόβλημα μέχρι τη ρίζα του.

Συχνά βρέθηκα στο κατώφλι της εγκατάλειψης κάθε μαζικής ψυχολογικής προσπάθειας και της αφιέρωσής μου αποκλειστικά και μόνο στην ιατρική και κλινική δουλειά. Θα μπορούσα να 'χω ξεπεράσει τα κοινωνικά αισθήματα ενοχής, μια και τα επιτεύγματά μου, που βασίστηκαν στην κοινωνική συνείδηση, έχουν μια κάποια μικρή διάρκεια. Οι βαθιές μου πεποιθήσεις για την ορθότητα της μαρξιστικής κοινωνιολογίας, μήτε αυτές θα μπορούσαν να μ' εμποδίσουν - αντίθετα, οι αντιεπιστημονικές μέθοδοι του μαρξιστικού κόμματος μάλλον θα μ' έσπρωχναν στην πιο γρήγορη απομάκρυνση. Αυτό που με κρατούσε ήταν το θερμό μου ενδιαφέρον για τις παράξενες ανθρώπινες αντιδράσεις. Άμεσα προβλήματα έρευνας εξαρτιόντουσαν από τη δικιά μου κατανόησή τους, και γι' αυτό δεν παραιτήθηκα από καμιά οργάνωση ή ομάδα εργασίας, αλλά απλά άφηνα τα γεγονότα να τραβήξουν την αναγκαία πορεία τους. Αυτό μου πρόσφερε ανεκτίμητες γνώσεις. Καθώς και δύναμη θα μπορούσα να πω. Πρώτο, ξεπέρασμα την προσωπική μου ευαισθησία· δεύτερο, μάζεψα εμπειρίες για το μέλλον· τέλος, κέρδισα γνώσεις μαζικής ψυχολογίας. Αν κάποιος θέλει να καταπολεμήσει την πανούκλα, τότε πρέπει να εκτεθεί σ' αυτήν. Αναμφίβολα, η νεύρωση κι η πολιτική αποτελούν πανούκλα για την ανθρωπότητα, αυτό όμως φαινόταν «αντιπρολεταριακό» ή «αντιεπιστημονικός τυχοδιωκτισμός» στους βολεμένους πολιτικούς και στους συναδέλφους μου στο επάγγελμα.

Υπήρξαν μερικές πρόσκαιρες καταστάσεις. Σε διάφορε; συνοικίες, η σοσιαλιστική Reiehsbannerjugcnd49 είχε ενωθεί με την κομμουνιστική νεολαία. Οι ηγέτες των κομμάτων είχαν εμπλακεί σ' άχαρες διαμάχες. Π.χ., το Δεκέμβρη του 1932, το Κομμουνιστικό Κόμμα διέταξε τα μέλη του να μην κάνουν πορεία μαζί με τους σοσιαλδημοκράτες σε μια μεγάλη διαδήλωση, αλλά μόνο να παραταχθούν στο πεζοδρόμιο. Παρά τη θέληση του κόμματος, οι μάζες έσμιξαν. Άνθρωποι όλων των τάξεων κι επαγγελμάτων ήθελαν να πολεμήσουν το φασισμό. Είχα θέσει τον εαυτό μου και τ' αυτοκίνητό μου στη διάθεση μιας ένοπλης ομάδας, που αποτελούνταν από τη Reichsbanner και την Arbeiterwehr. Έγραψα μια προκήρυξη για τις μαχητικές ομάδες, όπου συμβούλευα διαχωρισμό τους από τα κόμματα και κοινή δράση ενάντια στη σχεδιαζόμενη φασιστική επίθεση στις εκλογές του Μάρτη στο Βερολίνο. Πολλές εκατοντάδες χιλιάδες αντίτυπα μοιράστηκαν.

Ογκώδεις συγκεντρώσεις έγιναν στη Λειψία, το Στεττίνο, τη Δρέσδη κλπ. Στις 24 Φλεβάρη 1933 πήγα στην Κοπενχάγη, καλεσμένος από τη δανική φοιτητική οργάνωση να μιλήσω για τα προβλήματα του φασισμού και της φυλής. Στο καράβι έδωσα συνέντευξη στην Politiken, τη μεγαλύτερη δανική κυβερνητική εφημερίδα. Κανονίστηκε ακόμη να μιλήσω σε μια συγκέντρωση που ήθελε να οργανώσει η Politiken. Μετά την πρώτη βραδιά με τους σπουδαστές επικρατούσε μεγάλος ενθουσιασμός, αλλά μετά τη δεύτερη, όπου μίλησα για το φασισμό και τη Γερμανία σε μια συγκέντρωση εργατών, η Politiken υπαναχώρησε. Αυτά που έλεγα πήγαιναν πολύ για μια κυβερνητική εφημερίδα. Νωρίς το πρωί της 28ης Φλεβάρη γύρισα στο Βερολίνο. Εκείνο το βράδυ κάηκε το Ράϊχσταγκ και το επόμενο πρωί συνελήφθησαν 15.000 κομματικά στελέχη και διανοούμενοι. Γλίτωσα τη σύλληψη μόνο και μόνο επειδή οι κατάλογοι των φασιστών είχαν συνταχθεί σύμφωνα με τα επίσημα αξιώματα που είχαν οι συλληφθέντες, κι εγώ δεν είχα ποτέ μου κανένα επίσημο αξίωμα.

Τις επόμενες έξι μέρες έγιναν φρικτές μαζικές συλλήψεις. Οι οργανώσεις είχαν παραλύσει. Όλοι είχαν γίνει άφαντοι. Την 1 Μάρτη 1933 συνάντησα τυχαία έναν κομμουνιστή βουλευτή στο σπίτι ενός συναδέλφου. Συζητήσαμε το τι μπορούσε να γίνει στις 5 Μάρτη, τη μέρα που είχε οριστεί απ' τον Χίτλερ για τις εκλογές. Ο κομμουνιστής βουλευτής μου είπε ότι οι εναπομένοντες ηγέτες του κόμματος είχαν δώσει διαταγή να προστατευθούν οι εργατικές γειτονιές και να συντριβούν οι φασιστικές φάλαγγες. Ένας εργάτης απ' τη μαχητική ομάδα με είχε πληροφορήσει ότι οι 40.000 ένοπλοι εργάτες στη διάθεσή μας με πολλή χαρά θα επενέβαιναν αν γίνονταν μαζικές διαδηλώσεις. Όμως μαζική διαδήλωση δεν έγινε καμιά. Η τελευταία έγινε στα μέσα του Φλεβάρη, όταν 100.000 άνθρωποι, μέσα στο αβάσταγο κρύο, σιωπηλοί και σοβαροί, πέρασαν μπρος απ' το σπίτι του Karl Liebknecht, όπου βρίσκονταν ο Thalmann κι η Κεντρική Επιτροπή. Ο κόσμος περίμενε απ' το κόμμα ν' αρχίσει τη μάχη. Το κόμμα ήξερε ότι οι μάζες ήταν παθητικές. Κι όμως έδωσε διαταγή στις ομάδες αυτοάμυνας να συντρίψουν τις φασιστικές φάλαγγες. Στο μεταξύ οι ομάδες αυτές περίμεναν τις μάζες, εξαρτώντας την επέμβαση τους απ' τις ενέργειες τους.

Τρεις καλοί μου φίλοι, εργάτες επικεφαλής ομάδων αυτοάμυνας, ήταν ανάμεσα στους συλληφθέντες. Δυο



απ' αυτούς δολοφονήθηκαν στα στρατόπεδα των SA στην Pape Strasse. Η κατοχή όπλων κι η διανομή προκηρύξεων (ή ακόμη και η βοήθεια γι' αυτό) τιμωρούνταν με θάνατο. Τέσσερις μέρες πριν τις εκλογές μ' επισκέφθηκαν μερικοί νεαροί, που χρειάζονταν το αμάξι μου για να μεταφέρουν όπλα και προκηρύξεις σ ένα προάστιο του Βερολίνου. Συμφωνήσαμε ότι, σε περίπτωση σύλληψης, ο οδηγός θα έλεγε ότι τ αυτοκίνητο ήταν κλεμμένο. Καθώς έφευγαν, ξάφνου σκέφτηκα ότι δεν είχαμε πει τη διεύθυνση, απ' όπου υποτίθεται ότι είχε κλαπεί τ' αμάξι. Αν τους έπιαναν όλα ήταν χαμένα. Είχαμε συμφωνήσει να φέρουν τ' αυτοκίνητο σ' ένα ορισμένο σημείο στο κέντρο της πόλης, το αργότερο μέχρι τη 1 μ.μ. Αν δεν ήταν εκεί τη συμφωνημένη ώρα, αυτό θα σήμαινε ότι τα πράγματα είχαν πάει ανάποδα κι έπρεπε να δηλώσω ότι μου έκλεψαν τ' αυτοκίνητο. Πέρασαν έξι ώρες μέσα σε τρόμο. Τα άτομα που είχαν φύγει ήταν πασίγνωστα, και θα 'χαναν τη ζωή τους αν τους έβρισκαν τις προκηρύξεις. Περίμενα στο συμφωνημένο σημείο. Η ώρα περνούσε. Ήταν μία και τ' αμάξι πουθενά. Σκέφτηκα ότι τους είχαν πιάσει. Τί να 'καναν; Δεν μπορούσα ν' αναφέρω την κλοπή του αυτοκινήτου, γιατί οι πρώτες ερωτήσεις σίγουρα θα 'ταν σχετικές με το που ήταν αραγμένο τ' αυτοκίνητο, κι αυτό θα ξεσκέπαζε όλο το κόλπο. Δεν υπήρχε διέξοδος. Θα μπορούσα να 'φευγα, αλλά δεν είχα μαζί μου μήτε λεφτά, μήτε ταυτότητα. Δεν μπορούσα να πάω σπίτι μου, γιατί το παρακολουθούσαν. Οι SA βρίσκονταν κιόλας εκεί. Τότε έμενα σε διάφορα ξενοδοχεία, όπου έδινα ψεύτικο όνομα. Δυο μέρες πιο πριν είχα στείλει τα παιδιά μου στη Βιέννη, στη γιαγιά τους. Η γυναίκα μου ζούσε σε σπίτια φίλων. Από την άλλη πάλι, αν δεν ανέφερα την κλοπή η καταστροφή ήταν σίγουρη. Μ' είχε κυριεύσει φόβος και γρήγορα μ' έπιασε παγερή ανατριχίλα. Αποφάσισα να περιμένω λίγο ακόμη. Πέρασε ακόμη μισή ώρα και τίποτε. Ένιωθα εξουθενωμένος κι ετοιμαζόμουν να φύγω, όταν έξαφνα είδα από μακριά τ' αυτοκίνητο. Όλα είχαν πάει εντάξει, μόνο που τους είχε πιάσει λάστιχο στο γυρισμό. Πήγαμε σ' ένα μπαρ κι ήπια κάτι. Κι αυτοί επίσης είχαν σκεφτεί την ηλίθια ξεχασμάρα μας.

Την επομένη ένα άρθρο για το βιβλίο μου για τη νεολαία εμφανίστηκε στον Volkischer Beobachter (Λαϊκός Παρατηρητής, ναζιστική εφημερίδα - Σ.τ.Μ.). Ήταν σαφές ότι δεν μπορούσα να μείνω πια στο Βερολίνο. Δυο φίλοι απ' τη σεξουαλ-πολιτική οργάνωση μ' έσπρωχναν να φύγω αμέσως. Πού να πήγαινα όμως; Λεφτά δεν είχα. Αποφασίσαμε ότι θα 'πρεπε πρώτα να πάω νότια με τη γυναίκα μου και να περάσω τα σύνορα σαν τουρίστας με ρούχα του σκι. Φύγαμε τη νύχτα. Στο τρένο ήταν κάμποσοι φίλοι μας, αλλά κανείς δε χαιρέτησε τον άλλο. Σ' ένα μικρό βαυαρικό χωριό, λίγο πριν απ' τα σύνορα, κατεβήκαμε, χωρίς να ξέρουμε αν τα σύνορα ήταν ανοιχτά ή όχι. Είχαμε αυστριακά διαβατήρια, όμως κανείς δεν ήξερε μήπως υπάρχουν κατάλογοι ατόμων που έπρεπε να συλληφθούν. Για να το μάθουμε περάσαμε δύο μέρες μ' ένα πιο ηλικιωμένο ζευγάρι, που έβλεπε μ' ενθουσιασμό τους ναζί. Αν και η Βαυαρία δεν είχε κυριευθεί ακόμη και κυβερνούσε ακόμη ο Held, όμως οι SA ήταν παντού. Οι εφημερίδες έγραφαν άρθρα, που έδειχναν ότι η επιστροφή στο Βερολίνο δεν ενδεικνυόταν. Με φόβο περάσαμε τα σύνορα. Όλα πήγαν εντάξει με τ' αυστριακά μας διαβατήρια και κατεβήκαμε απ' το τρένο στην άλλη πλευρά. Η γυναίκα μου έπρεπε τότε να επιστρέψει στο Βερολίνο και να με ειδοποιήσει αν ήταν ασφαλής και η δικιά μου επιστροφή. Γρήγορα έλαβα γράμμα που έγραφε να μην επιστρέψω σε καμιά περίπτωση. Παρ' όλα αυτά, πέρασα πάλι τα σύνορα και ξαναπήγα στο Βερολίνο. Δεν είχα ρούχα, εσώρουχα, μήτε καν τα στοιχειωδέστερα εφόδια για το ενδεχόμενο μόνιμης αυτοεξορίας. Στο Βερολίνο οι φίλοι μου σκέφτηκαν ότι δεν ήμουν καλά (δεν ήταν η πρώτη φορά!) Έμεινα σ' ένα ξενοδοχείο για περαστικούς, δίνοντας το πραγματικό μου όνομα. Μου φάνηκε ότι αυτό ήταν το ασφαλέστερο που μπορούσα να κάνω. Ένας αυστριακός, με το πραγματικό του όνομα σ' ένα τέτοιο ξενοδοχείο, με το διαβατήριό του αφημένο στο θυρωρείο, δεν μπορούσε να 'ναι τίποτε άλλο. παρά ένας ακίνδυνος ξένος. Έστειλα κάποιο ανύποπτο πρόσωπο στο διαμέρισμά μου να εξακριβώσει αν μπορούσα ακόμη να πάω να πάρω τα ρούχα μου. Είχα ακούσει ότι οι SA είχαν ξαναπάει κι είχαν πάρει ένα ρολόι και μερικά βιβλία, ανάμεσά τους και την Καμασούτρα και ένα με γιαπωνέζικες ξυλογραφίες. Αυτό ταίριαζε απόλυτα με τη διάγνωσή μου για τις ψυχικές ρίζες του ενθουσιασμού, που γεννούσε ο εθνικοσοσιαλισμός. Η υπηρέτρια είχε απονήρευτα αναφέρει την κλοπή στην αστυνομία και μερικά απ' τα κλοπιμαία επιστράφηκαν. Μια βραδιά, μέσα στο σκοτάδι, μπήκα κλεφτά στο διαμέρισμά μου κι ετοίμασα μερικά ρούχα. Τα έπιπλα, η βιβλιοθήκη και τ' αυτοκίνητο θα έμεναν πίσω. Ένας ανεκτίμητος κατάλογος σε κάρτες και αρχεία με πολυάριθμα χειρόγραφα είχαν ήδη μεταφερθεί σε ασφαλείς περιοχές της Γερμανίας από φίλους, πριν απ' την πρώτη μου φυγή. Μπόρεσα κι έβαλα μερικούς γνωστούς να μου στείλουν τη βιβλιοθήκη μου στην Κοπεγχάγη, αρκετούς μήνες αργότερα. Έμεινα ακόμη μερικές μέρες, αλλά δεν μπορούσα να βρω κανέναν. Οι απολιτικοί μου γνωστοί μου έδειχναν ξεκάθαρα - αν και με φιλικό τρόπο - ότι δεν είχαν όρεξη για μπελάδες. Έτσι γύρισα στη Βιέννη με μερικά μόνο μάρκα στην τσέπη μου. Εκεί μπόρεσα να ξαναρχίσω χωρίς δυσκολία την ιατρική μου δουλειά. Αν θέλουμε να κυριολεκτούμε, δεν ήμουν «εμιγκρές».



Στη Βιέννη η κατάσταση δεν ήταν ιδιαίτερα ενθαρρυντική. Μετά τρία χρόνια απουσίας δεν είχα πια επαφές και έπρεπε να τακτοποιηθώ απ' την αρχή. Ζούσα με φίλους που με βοήθησαν εξαιρετικά, αλλά που φανερά δεν είχαν καμιά επίγνωση για τα γεγονότα στη Γερμανία. «Κάτι τέτοιο θα μπορούσε να συμβεί και στην Αυστρία». «Θα 'ταν ντροπή να φύγεις δίχως ν' αγωνιστείς». «Στην Αυστρία τα πράγματα πάνε καλά». «Μια επαναστατική μονάδα της Schutzbund οργανώθηκε τώρα τελευταία στο Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα». «Κάτι μπορούμε να μάθουμε απ' τα γεγονότα στη Γερμανία». «Οι Αυστριακοί θα νικήσουν το φασισμό». Κανείς δεν πρόβλεπε το Φλεβάρη του 1934, και πολύ περισσότερο το Μάρτη του 1938. Μια και δεν ήθελα να τους αποθαρρύνω, έμενα σιωπηλός, αν και δεν διέβλεπα νίκη στο εγγύς μέλλον. Η σπουδαστική οργάνωση του Αυστριακού Σοσιαλιστικού Κόμματος με κάλεσε να δώσω μια διάλεξη για το φασισμό. Εξήγησα όλα όσα ήξερα γι' αυτόν όσο μπορούσα καλύτερα, όμως δεν έβγαλα συμπεράσματα για την πολιτική - δε θα εξυπηρετούσε κανένα σκοπό. Το ζήτημα ήταν πολύ βαθύ για να γίνει κατανοητό και ν' αντιμετωπιστεί πρακτικά σε σύντομο χρονικό διάστημα, αν κι όλοι καταλάβαιναν την αντίφαση μέσα στην κοινωνική εξέλιξη. Όταν διάφοροι φίλοι, που συνειδητοποιούσαν τις πολιτικές συνέπειες, μου ζήτησαν να μιλήσω ανοιχτά, αρνήθηκα - όχι γιατί ήταν μπροστά η αστυνομία, αλλά μάλλον γιατί δεν ήθελα να ξεστομίζω φράσεις, χωρίς την προοπτική να γίνει τίποτε γι' αυτό. Πολλές ψευδαισθήσεις σχετικά με την πολιτική, τη φύση ενός κόμματος και την «ταξική πάλη» θα 'πρεπε να διαλυθούν, προτού να γίνει δυνατό ν αντιμετωπισθούν σωστά η σεξουαλ-πολιτική και η μαζική ψυχολογία50.

Στις αρχές του καλοκαιριού του 1938, ο Φρόυντ, που οι SA τον είχαν γδύσει απ' τα υπάρχοντα του, αναγκάστηκε ν' αφήσει τη Βιέννη και να καταφύγει στο Λονδίνο. Και οι περισσότεροι επίσης από τους άλλους βιεννέζους ψυχαναλυτές έγιναν άστεγοι εμιγκρεδες. Ήταν πάντοτε «απολίτικοι επιστήμονες», που δεν ήθελαν ν' ανακατεύουν πολιτική κι επιστήμη.

Το Γενάρη του 1932, ο Φρόυντ, σαν εκδότης του ψυχαναλυτικού δελτίου, πρόσθεσε ένα προλογικό σημείωμα στο άρθρο μου για το μαζοχισμό, στον οποίο απέρριπτα κλινικά τη θεωρία για το ένστικτο του θανάτου. Χάρη στις προσπάθειες των γερμανών σοσιαλιστών ψυχαναλυτών, αυτό το σημείωμα δε δημοσιεύτηκε. Έγραφε μέσα: «Ειδικές περιστάσεις αναγκάζουν τον εκδότη, σ' αυτό το σημείο, να υπενθυμίσει στον αναγνώστη αυταπόδεικτα γεγονότα, και συγκεκριμένα το ότι αυτό το δελτίο επιτρέπει σε κάθε συγγραφέα, ο οποίος του εμπιστεύεται ένα χειρόγραφο για δημοσίευση, το πλήρες δικαίωμα της ελευθερίας έκφρασης των απόψεών του - μέσα στα πλαίσια της ψυχανάλυσης - και δεν έχει καμιά ευθύνη για το περιεχόμενο τους. Στην περίπτωση όμως του Δρος Reich, ο αναγνώστης πρέπει να πληροφορηθεί ότι ο αναφερόμενος συγγραφέας είναι μέλος του Μπολσεβίκικου Κόμματος. Είναι όμως πλέον γνωστό ότι ο μπολσεβικισμός θέτει περιορισμούς στην ελευθερία της επιστημονικής έρευνας, παρόμοιους μ' αυτούς της Εκκλησίας. Η υπακοή στο κόμμα απαιτεί ν' απορρίπτεται οτιδήποτε έρχεται σ' αντίθεση με τις προϋποθέσεις της δικιάς του διδαχής για τη σωτηρία. Αφήνεται στην κρίση των αναγνωστών η απαλλαγή του συγγραφέα αυτής της εργασίας από τις υποψίες τέτοιου είδους. Ο εκδότης θα πρόβαινε στο ίδιο σχόλιο και στην περίπτωση που θα εμφανιζόταν ένα χειρόγραφο γραμμένο από ένα μέλος της Εταιρείας του Ιησού».

Ήξερα ότι οι παρατηρήσεις του Φρόυντ για το Κομμουνιστικό Κόμμα ήταν σωστές - ήξερα όμως ακόμη ότι κι αυτός απέφευγε το ίδιο ζήτημα, όπως κι οι κομμουνιστές, κι ότι, επιπρόσθετα, δεν έκανε τίποτε ενάντια στη γραφειοκρατικοποίηση της IPV51. Για ν' αναλάβει κανείς τέτοια δράση, θα έπρεπε πρώτα να έχει υποφέρει από τη γραφειοκρατία, την οποία θέλει να ξεπεράσει. Δεν ήθελα επίσης να κρύψω το ότι έμαθα πολλά με τους κομμουνιστές, όπως και με όλες τις άλλες οργανώσεις, για την εκτίμηση της κοινωνικής ύπαρξης. Γύ αυτό αρνήθηκα ν' αποσύρω το άρθρο μου, ή έστω και να το αναθεωρήσω για ν' αποφύγω τους μπελάδες. Τελικά αποφασίστηκε να γράψει ένα αντι-άρθρο ο Bernfeld, το οποίο δημοσιεύθηκε στο δελτίο, μαζί με το δικό μου άρθο για το μαζοχισμό. Ο πρόλογος του Φρόυντ παραλείφθηκε. Ο Bernfeld ζημίωσε πολύ τον εαυτό του με την ανταπάντησή του, αλλά το δικό μου άρθρο είχε παντού καλή υποδοχή. Όμως οι πραγματικοί δεσμοί κι οι οργανωτικοί δεσμοί είναι πράγματα διαφορετικά. Είναι κι αυτό επίσης μέρος της κοινωνικής ψυχιατρικής: Οι οργανωτικοί δεσμοί ενός ατόμου βλάπτουν τις πραγματικές πεποιθήσεις του, όταν η οργάνωση αρχίζει να έρχεται σ' αντίθεση με τα πράγματα και τα γεγονότα. Στην απάντησή μου προς τους εκδότες του δελτίου υποστήριξα ότι:

1. Η κριτική μου στο ένστικτο του θανάτου δεν έχει καμιά σχέση με κανένα κόμμα, αλλά βασίζεται στην κλινική εμπειρία.



2. Ήμουν απόλυτα ελεύθερος να κάνω μαθήματα ψυχαναλυτικής ψυχολογίας μέσα στο κόμμα. Αντίθετα, ο πρόεδρος της Ψυχαναλυτικής Εταιρείας του Βερολίνου μου είχε απαγορέψει να εισάγω κοινωνιολογικά θέματα στην επαγγελματική οργάνωση.

3. Η κατεύθυνση της αναλυτικής μου έρευνας σίγουρα είχε κάποιες κοινωνικές συνέπειες. Η θεωρία για το ένστικτο του θανάτου είχε διατυπωθεί, για ν' αποφευχθούν αυτές οι ίδιες συνέπειες. Είχα ήδη κριτικάρει αυτή τη θεωρία σε μια εποχή, όπου δεν είχα ακόμη πολιτική δραστηριότητα.

4. Περιορισμοί τέτοιου είδους ποτέ δεν μπήκαν στα φιλοσοφικά οχληρά άρθρα του Αιδεσιμότατου Pfister ή του μεταφυσικού Kolnai. Γι' αυτό η απόφαση ενάντια στο άρθρο μου ήταν διαβλητή.

5. Οι θέσεις μου κατά της θεωρίας για το ένστικτο του θανάτου δεν είχαν ποτέ αντιμετωπισθεί με βάση την πραγματικότητα και τα γεγονότα. Το θέμα έμενε ακόμη ανοιχτό.

Ο Eitington, πρόεδρος της Εταιρείας, μου είχε ήδη ζητήσει, τον Οκτώβρη του 1932, να μη δεχτώ κανέναν υποψήφιο στο τεχνικό μου σεμινάριο, που το παρακολουθούσαν είκοσι περίπου ασκούμενοι βερολινέζοι ψυχαναλυτές. Απέρριψα αυτή την αστήρικτη απαίτηση, κι αυτός πρόβαλε βέτο για την εκλογή μου σε μέλος του Εκπαιδευτικού Ινστιτούτου του Βερολίνου. Παρ' όλα αυτά όμως, έδωσα διαλέξεις στο Ινστιτούτο, που είχαν πολύ καλή απήχηση.

Το Γενάρη του 1933 συμφώνησα με τον οίκο Psychoanalytischer Verlag (Ψυχαναλυτικές Εκδόσεις - Σ.τ.Μ.) να δημοσιεύσει το βιβλίο μου Ανάλυση του Χαρακτήρα. Όταν έφτασα στη Βιέννη, ο διευθυντής του οίκου μου είπε ότι ήταν ανάγκη ν' ακυρώσουμε το συμβόλαιο, εξαιτίας της πολιτικής κατάστασης. Παρά τις διαμαρτυρίες μου, η απόφαση έμεινε αμετάβλητη. Μια και τα τυπογραφικά δοκίμια είχαν ήδη τυπωθεί, το βιβλίο μπορούσε πια μόνο να «δημοσιευθεί από το συγγραφέα» και στη συνέχεια να παραπεμφθεί σ' επιτροπή του εκδοτικού οίκου της ΙPV. Είχα ήδη προπληρώσει τα έξοδα εκτύπωσης. Ο σκοπός αυτής της ενέργειας ήταν να μειωθεί η απήχηση του βιβλίου μου. Δεν ήθελαν να 'χουν μπελάδες από τη χρήση του ονόματος μου, κι η οργάνωση αυτή, στην οποία ήμουν ακόμη ένα από τα εξέχοντα μέλη, δεν έδειχνε καμιά εκτίμηση για το έργο μου, τα έξοδά μου ή την κατάστασή μου. Το μόνο που μπορούσα να κάνω ήταν να μείνω πιστός στις αρχές, που έκφρασα στο γράμμα μου της 17ης Μάρτη 1933:

1. Η πολιτική αντίδραση χαρακτηρίζει την ψυχανάλυση με τον όρο «πολιτιστικός μπολσεβικισμός», και δικαιολογημένα, γιατί η επιστήμη της ανάλυσης θέτει σε κίνδυνο τη φασιστική ιδεολογία. Ο κοινωνιολογικός και ο πολιτιστικο-πολιτικός χαρακτήρας της ψυχανάλυσης δεν μπορεί μήτε να κρυφτεί μήτε ν' αμφισβητηθεί. Κάτι τέτοιο μόνο θα έβλαπτε την επιστημονική δουλειά, αλλά ποτέ δε θα εμπόδιζε τις αντιδραστικές πολιτικές δυνάμεις ν' αναγνωρίζουν τον κίνδυνο, οπουδήποτε κι αν εμφανίζεται.

2. Ο πολιτιστικο-πολιτικος χαρακτήρας της ψυχανάλυσης, πέρα από την ιατρική της άξια, έχει γίνει παραδεκτός από κάθε επαγγελματική οργάνωση. Κάθε απόκρυψη αυτού του γεγονότος είναι άσκοπη αυτοθυσία. Υπάρχει μια ισχυρή ομάδα ψυχαναλυτών, που είναι πρόθυμη να συνεχίσει την πολιτιστικο-πολιτική πάλη. Η ύπαρξη αυτής της ομάδας θα συνεχίσει να είναι πολιτικά ενοχλητική, άσχετα από το αν δρα μέσα ή έξω από την IPV.

3. Σ' αυτή την πάλη, η ψυχανάλυση δεν μπορεί παρά να πάρει το μέρος του εργάτη 52. Δεν είναι η προσωπική ύπαρξη των αναλυτών αυτό που πρέπει να εξασφαλιστεί με κάθε τρόπο, αλλά η ίδια η ψυχανάλυση σαν ερευνητική μέθοδος. Αυτή δεν αναγνωρίζει παρά ένα μόνο κριτήριο, δηλ. το προοδευτικό κοινωνικό κίνημα, το οποίο σήμερα στη Γερμανία πληρώνει τα λάθη του με το αίμα του. «Η ιστορική διαδικασία με κανένα τρόπο δε θα τελειώσει με τον Χίτλερ. Αν ποτέ χρειαζόταν απόδειξη για την ιστορική δικαίωση της ύπαρξης της ψυχανάλυσης και της κοινωνιολογικής λειτουργίας, τότε η τρέχουσα φάση ανάπτυξης πρέπει να την προσφέρει».

Ήξερα ότι αυτό το γράμμα δε θ' άλλαζε τίποτε, αλλά όμως ήθελα με κάθε τρόπο να διαχωρίσω τον εαυτό μου από τη συμπεριφορά του επαγγέλματος. Κανείς δεν ήξερε τι θα 'φερνε η μοίρα. Κάνοντάς το αυτό έβλαπτα προσωπικά τον εαυτό μου. Το γράμμα μου δεν μπορούσε παρά να δημιουργήσει ένοχες



συνειδήσεις κι έτσι να προκαλέσει αναστάτωση. Αυτό όμως δεν μπορούσε ν' αποφευχθεί.

Το γράμμα δεν απέφυγε τη δημιουργία καταστάσεων. Μετά από μια διάλεξη που έδωσα σε σοσιαλιστές σπουδαστές, έλαβα ένα γράμμα από τον πρόεδρο της Ψυχαναλυτικής Εταιρείας της Βιέννης. Ευγενικά αλλά λακωνικά, μου ζητούσε να μη δώσω πια διαλέξεις σε σοσιαλιστικές και κομμουνιστικές οργανώσεις. Αυτός ο κύριος ήταν μέλος του Αυστριακού Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος. Πάντοτε έτσι γινόταν. Για πολύ καιρό οι σοσιαλδημοκράτες καθυστερούσαν την πρόοδο της δουλειάς που έπρεπε να γίνει, μέχρι που η επέλευση του φασισμού της έβαλε τέλος. Του απάντησα ότι μου ήταν αδύνατο να δεχτώ αυτή την απαίτηση χωρίς όρους, αλλά οπωσδήποτε θα συμβουλευόμουν το διοικητικό συμβούλιο. Στο σημείο αυτό με ειδοποίησαν τηλεφωνικά ότι η υπόσχεσή μου να συμβουλευτώ το διοικητικό συμβούλιο δεν επαρκούσε, κι ότι ήταν επιτακτικό να συμφωνήσω. Στο αίτημά μου για γραφτή επιβεβαίωση, ο πρόεδρος μου εξήγησε ότι μου το ζητούσε αυτό με υπόδειξη του Φρόυντ. Επανέλαβα ότι δεν μπορούσα να δεχτώ αυτό τον περιορισμό, στο μέτρο που μου απαγόρευε τη συμμετοχή μου στις συγκεντρώσεις της Εταιρείας. Αυτός είπε στη γυναίκα μου ότι, αν ήταν ο ίδιος στη θέση μου, θα είχε από καιρό αποχωρήσει από την Εταιρεία. Πρότεινα μια συζήτηση με τη βιεννέζικη εκτελεστική επιτροπή της IPV, που έγινε στις 21 Απρίλη 1933. Σ' αυτή τη συνάντηση πρότεινα ν' απέχω από κάθε δημοσίευση και διάλεξη, μέχρι που να πάρει επίσημη απόφαση η IPV, σχετικά με το αν οι απόψεις μου συμβιβάζονταν ή όχι με την ιδιότητα του μέλους. Μέχρι τότε δεν έπρεπε να παρθεί επίσημη θέση, που να προωθείται ενάντιά μου από τα παρασκήνια. Έτσι έλπιζα ν' αποσαφηνίσω τουλάχιστον τη στάση μου στους συναδέλφους μου. Αυτή η κίνηση ήταν αναπόφευκτη, και πέντε χρόνια αργότερα αποδείχτηκε ότι ήταν σωστή.

Για πολύ καιρό είχα επίγνωση του γεγονότος ότι οι απόψεις μου ήταν μόνο δικές μου, αν και οι ψυχαναλυτές τις ονόμαζαν αναλυτική θεωρία, ενώ ταυτόχρονα παρέλειπαν τις σημαντικότερες πλευρές τους. Αυτό έπρεπε ν' αποφευχθεί με κάθε τρόπο, γιατί η IPV δεν ήταν πρόθυμη να δεχτεί τις συνέπειες. Αν ήταν σωστή η γνώμη μου ότι η ψυχανάλυση, εξαιτίας της ίδιας της της φύσης, θα συναντούσε αναγκαστικά την αντίθεση της πολιτικής αντίδρασης, τότε θα 'πρεπε να μου δοθεί πλήρης ελευθερία έκφρασης. Όμως, αν η οργάνωση δεν ήθελε να ταυτιστεί με την άποψή μου, τότε ήθελα να έχω την πλήρη ευθύνη για το θέμα εντελώς μονάχος μου. Στη συνάντηση, η Άννα Φρόυντ παρατήρησε ότι το ρεύμα ήταν ενάντιά μου, αλλά κανείς δεν μπορούσε να ξέρει αν θ' αντιστραφεί κάποια μέρα. Για την ώρα δεν μπορούσε να γίνει τίποτε. Η γραμματεία θα με πληροφορούσε για τη θέση της οργάνωσης. Η πληροφορία δεν ήρθε ποτέ και η κατάσταση έμενε ίδια, μέχρι που έπαψα να 'χω την ιδιότητα του μέλους. Δε στάθηκε δυνατό να λάβω μήτε το παραμικρό επίσημο σχόλιο. Αυτοί δεν ήθελαν βέβαια να χάσουν την ευκαιρία να κερδίσουν δάφνες, σαν αποτέλεσμα αυτής της φιλοσοφικής σύγκρουσης - κι εγώ πάλι ήμουν αποφασισμένος να μην τις προσφέρω σε κανέναν, αν το βάρος της πρακτικής υπευθυνότητας και θυσίας έπεφτε στους ώμους μου.

Τα ενοχλητικά γεγονότα συσσωρεύονταν. Ένας νεαρός γιατρός από την Κοπεγχάγη είχε έρθει κοντά μου στη Βιέννη για εκπαίδευση. Όπως ήταν το έθιμο, επισκέφθηκε αρκετούς εξέχοντες συναδέλφους. Αυτοί τον συμβούλεψαν να μη δουλέψει μαζί μου - ήμουν μαρξιστής και οι μαθητές μου ίσως, σε ορισμένες συνθήκες, να μην αναγνωρίζονταν. Ο Bernfeld, ένας «μαρξιστής», το τόνισε αυτό ιδιαίτερα. Όμως ο γιατρός ήρθε κοντά μου, παρ' όλα αυτά, και σήμερα είναι ενεργός φυτικοθεραπευτής. Αυτός είχε την ιδέα να πάω στην Κοπεγχάγη. Μου είπε ότι εκεί βρίσκονταν αρκετοί υποψήφιοι γι' αναλυτική εκπαίδευση. Αυτό μου χτύπησε καλά, σαν πρόσφορη λύση, κι έτσι ζήτησα από την Κοπεγχάγη πληροφορίες για άδεια εργασίας, και ρώτησα τον Eitington, τον διευθυντή της εκπαιδευτικής επιτροπής, αν η διδασκαλία μου στην Κοπεγχάγη θ' αναγνωριζόταν. Η απάντησή του ήταν στριφτή, κι έλεγε ότι, λόγω της διαφοράς απόψεων, οι υποψήφιοι μου θα 'πρεπε να περνούν από αυστηρότερη εξέταση. Ο Leunbach έγραψε ότι δεν υπήρχε διάθεση να μου χορηγηθεί άδεια εργασίας εξαιτίας των διαλέξεών μου. Όμως θα μπορούσα να μείνω εκεί για έξι μήνες. Μια και η αναταραχή γύρω από μένα στη Βιέννη έκανε την κατάσταση όχι ευχάριστη, αποφάσισα να πάω, έτσι ή αλλιώς, στην Κοπεγχάγη. Έτσι λοιπόν αυτός που μ' ανάγκασε να φύγω από την Αυστρία δεν ήταν η αστυνομία ή η έλλειψη δουλειάς, αλλά οι συνάδελφοι μου στο επάγγελμα. Ήξερα ότι η Άννα Φρόυντ, γραμματέας της ΙΡV, με υποστήριζε μυστικά, γιατί εκτιμούσε τις προσπάθειες μου. Τής έγραψα αρκετές φορές, αλλά αυτή δεν ήθελε να μπλεχτεί - όπως και κανένας άλλος εκείνες τις μέρες. Έτσι βρισκόμουν, χωρίς πόρους, χωρίς στέγη, και μ' εξαιρετικά εύθραυστη την επαγγελματική μου κατάσταση. Επιπρόσθετα, χρειάστηκε να δανειστώ χρήματα για να καλύψω τα έξοδα έκδοσης της Ανάλυσης του Χαρακτήρα. Ήμουν σχεδόν έτοιμος να την σταματήσω, αλλά οι εκδότες μ' έπεισαν ότι έπρεπε οπωσδήποτε να βγει. Για χρόνια αυτό μου εξασφάλιζε τα έξοδα διαβίωσής μου.



Δανείστηκα χρήματα για το ταξίδι στην Κοπεγχάγη κι έφυγα από τη Βιέννη στις 30 Απρίλη. Τα χαρτιά μου ήταν εντάξει - δεν υπήρξε καμιά δυσκολία. Ταξίδεψα μέσω Πολωνίας μ' ένα φορτηγό πλοίο. Την πρωτομαγιά έφτασα στην Κοπεγχάγη, όπου έμεινα σ' ένα ξενοδοχείο. Το πράγμα είχε κιόλας μαθευτεί, και την άλλη μέρα αρκετά άτομα ζητούσαν ραντεβού για θεραπεία. Ήταν αδύνατο ν' αντιμετωπίσω την κατάσταση στο ξενοδοχείο, και μετά δύο μέρες μετακόμισα σ' ένα μικρό διαμέρισμα κι άρχισα τη δουλειά. Ήθελα ιδιαίτερα να δημοσιεύσω τη Μαζική Ψυχολογία του Φασισμού. Το χειρόγραφο χρειαζόταν μόνο να ετοιμαστεί για τον τυπογράφο, αλλά ήμουν αναγκασμένος να περιμένω, μέχρι που να μαζέψω τα χρήματα που χρειάζονταν για την εκτύπωση. Αρκετοί γερμανοί εμιγκρέδες με βοήθησαν να μεταφέρω τον Verlag fur Sexualpolitik (εκδοτικό οίκο του Reich - Σ.τ.Μ.) στην Κοπεγχάγη. Στο μεταξύ δημοσιεύτηκε στη Βιέννη η Ανάλυση του Χαρακτήρα. Το βιβλίο για το φασισμό κυκλοφόρησε τον Αύγουστο. Μου ήρθαν και δύο μαθητές απ' το Βερολίνο κι αρκετοί άλλοι που έμεναν στην Κοπεγχάγη. Μπόρεσα μάλιστα να φροντίσω και για έναν μαθητή, που αργότερα μου φέρθηκε με τον πιο φρικτό τρόπο.

Είχα έρθει σ' επαφή με το Δανικό Κομμουνιστικό Κόμμα, γιατί οι εμιγκρέδες με τις γυναίκες τους και τα παιδιά τους λιμοκτονούσαν στους δρόμους. Έκανα εράνους στους φίλους, αλλά απλούστατα αυτό δεν επαρκούσε. Η Κόκκινη Βοήθεια υποστήριζε μόνο εκείνους, που είχαν συστάσεις από το κόμμα στη Γερμανία, και δεν έδινε καμιά βοήθεια στους άλλους. Άρχισα να συναντώ όλο και περισσότερους απελπισμένους κουρελήδες. Μια μέρα, ενώ έκανα έναν περίπατο στο Lange Linie, είδα ένα νεαρό, ολότελα αποκαμωμένο, να κάθεται σ' ένα παγκάκι, μισοπεθαμένος από την πείνα, χωρίς λεφτά, χωρίς μια γωνιά να μείνει, χωρίς ελπίδα. Έβλεπε τον εαυτό του να πνίγεται. Τον πήρα σπίτι μου και τον συντήρησα για ένα διάστημα. Λίγο αργότερα έγραψε μια θαυμάσια νουβέλα για τους αλήτες, που τη δημοσίευσα.

Πήγα στο δανικό κόμμα και ζήτησα να δω το γερμανό αντιπρόσωπο, αλλά ο υπεύθυνος αρνήθηκε να με φέρει σ' επαφή μαζί του. Δήλωσα ότι δε θα 'φευγα από το χώρο σε καμιά περίπτωση, πριν ρυθμιστεί το θέμα. Θέλησε να με βγάλει έξω, αλλά διαμαρτυρήθηκα τόσο έντονα, που ένας δεύτερος αξιωματούχος του κόμματος αναγκάστηκε να 'ρθει για να καθησυχάσει τα πνεύματα. Μου είπαν ότι θα με πληροφορούσαν την επομένη, όπως και έγινε.

Συνάντησα τον εκπρόσωπο του γερμανικού κόμματος με τον ακόλουθο τρόπο: Μ απόλυτη μυστικότητα με οδήγησαν σ' ένα δωμάτιο. Εκεί καθόταν ένας βαρύς άντρας με βλοσυρό πρόσωπο, που μου είπε να καθίσω. Μου είπε αν είχα «κομματική άδεια» να φύγω από τη Γερμανία και γιατί έκανα μια τέτοια σκηνή με τους Δανούς. Αυτό ήταν παράβαση της πειθαρχίας, είπε, κι έπρεπε να κοπεί. Μιλούσε μ' αυστηρό, δεσποτικό τρόπο. Ξάφνου του φώναξα να πάψει να 'ναι ένας τέτοιος γραφειοκράτης και τότε θα μιλούσα μαζί του. Του είπα να φέρεται με ευπρέπεια. Αμέσως ο τόνος του άλλαξε - η δειλία χαρακτηρίζει τους γραφειοκράτες - κι έγινε εγκάρδιος. Δεν τον εμπιστεύτηκα κι αργότερα ανακάλυψα ότι ήταν ένας από τους χαμερπέστερους τύπους. Δεν είχαν τίποτε να πουν, είχαν οδηγήσει το κόμμα στη συντριβή, κι έπειτα έτσι απροσδόκητα δήλωναν ότι θα ήταν οι μελλοντικοί ηγέτες της Γερμανίας. Ο τύπος μου εξήγησε ότι οι πληροφορίες απ' τον δανό κομματικό ήταν σωστές, κι ότι το γερμανικό κόμμα είχε «παντού γραφεία για την έκδοση κομματικών διαβατηρίων». Αυτό ήταν γελοίο. Του δήλωσα ότι αυτό ήταν ψέμα και ότι οι εμιγκρέδες έπρεπε να 'βρουν αμέσως περίθαλψη, ανεξάρτητα από το αν ήταν ή δεν ήταν αναγνωρισμένοι από το κόμμα. Δεν μπορούσαν να τους αφήσουν να πεθάνουν από την πείνα. Πίστευα ότι αργότερα θα υπήρχε καιρός να δούμε τι έγινε. Αυτός δεν ήταν πρόθυμος να δεχτεί κάτι τέτοιο, γι' αυτό τον απείλησα με θεούς και δαίμονες αν δε γινόταν αυτό. Υποσχέθηκε να κάνει ο,τι μπορούσε, μια και τα σκάνδαλα έπρεπε ν' αποφευχθούν την ώρα εκείνη.

Ήξερα τη νοοτροπία τους. Τ' αποτελέσματα της διαμαρτυρίας μου δεν ήταν και τόσο βαθιά, αλλά κατάφερα να γίνει κάτι περισσότερο για τους πρόσφυγες. Όμως οι ενέργειές μου μου απέφεραν το βαθύ μίσος των δανών κομμουνιστών γραφειοκρατών. [Από τότε οι κόκκινοι φασίστες συκοφάντησαν το έργο μου οπουδήποτε μπορούσαν - στη Νορβηγία, την Αγγλία, τις ΗΠΑ, κλπ.]

Γρήγορα δοκίμασα τον παραλογισμό της πολιτικής. Ο γερμανός «αντιπρόσωπος των εμιγκρέδων» ζήτησε το χειρόγραφο από τη Μαζική Ψυχολογία του Φασισμού. Η πρώτη φράση του βιβλίου έλεγε: «Η γερμανική εργατική τάξη δοκίμασε μια βαριά ήττα». Με κάλεσαν να δώσω εξηγήσεις γι' αυτή τη μοναδική, εναρκτήρια πρόταση. Οι αποφάσεις της Κομιντέρν, όλους αυτούς τους μήνες, διαπίστωναν ότι η γερμανική εργατική τάξη δεν είχε υποστεί ήττα. Η καταστροφή στη Γερμανία ήταν «μόνο μια πρόσκαιρη ήττα στην πορεία της



επαναστατικής προόδου». Ένας δεκαοκτάχρονος βοηθός μηχανικού, που μόλις είχε έρθει από τη Γερμανία, μου είπε ότι οι κομμουνιστές, που έμεναν ακόμη πίσω, του είχαν πει ότι όλα αυτά ήταν μονάχα μια παρένθεση κι ότι η χιτλερική κατοχή δε θα κρατούσε ούτε έξι μήνες. Ολότελα πεισμένος περίμενε να γυρίσει πίσω σε λίγες βδομάδες.

Η εκδίωξή μου από την Κομιντέρν έγινε ως εξής: Πριν την άφιξή μου στην Κοπεγχάγη, η κομμουνιστική εφημερίδα των δανών διανοουμένων, Plan, είχε δημοσιεύσει το δοκίμιο μου «Wohin fuhrt die Nackterziehung?»53, που είχε αρχικά εμφανιστεί στην εφημερίδα Psychoanalytische Padagogische Zeitschrift, κι είχε μεταφραστεί και δημοσιευθεί με την έγκρισή μου. Ο δανός Υπουργός Δικαιοσύνης, κ. Zahle, ήταν ένας πολύ ασκητικός τζέντλεμαν, που οι κόρες του ήταν κάπως λιγότερο εγκρατείς. Γι' αυτό το λόγο έβλεπε με φοβερή καχυποψία οτιδήποτε μύριζε «σεξουαλική διαφώτιση», «ψυχανάλυση» κλπ. Είχε μεγάλες δυσκολίες με τα παιδιά του και γι' αυτό κατηγόρησε τον εκδότη της εφημερίδας για πορνογραφία. Όπως συνήθως, η μήνυση βασιζόταν σε λέξεις, που δε χρησιμοποιούνταν απόλυτα σωστά. Στην περίπτωσή μας ήταν η λέξη Wipfι54. Ο μεταφραστής δεν είχε πάρει υπόψη του ότι, για τον απλό άνθρωπο, η σεξολογία είναι επικίνδυνα κοντά στην πορνογραφία, και είχε μεταφράσει απρόσεκτα ένα-δύο κομμάτια. Απαντώντας σε μια ερώτηση της Extrabladet, δήλωσα ότι, αν και η μετάφραση δεν αντιστοιχεί ακριβώς στο αρχικό μου χειρόγραφο, ωστόσο δεν υπήρχε ζήτημα πορνογραφίας κι ότι η μήνυση ήταν σοβαρό λάθος. Το μεγάλο περιοδικό Kulturkampf (Πολιτιστική Πάλη - Σ.τ.Μ.) δημοσίευσε ένα λεπτομερειακό άρθρο μου με τίτλο «Τί είναι η πορνογραφία;» Σ' ένα δεύτερο άρθρο μου ανέλαβα πάνω μου όλη την υπόθεση του κατηγορούμενου εκδότη. Καταδικάστηκε σαράντα μέρες. Μετά απ' αυτό, το Δανικό Κομμουνιστικό Κόμμα δήλωσε ότι είχα προδώσει τον εκδότη και τον εγκατέλειψα. Μια μικρή δίκη τύπου Μόσχας μπήκε σε κίνηση. Κανείς δεν μπορούσε να μιλήσει για το ίδιο το θέμα, γιατί κανείς δεν είχε συνηθίσει ν' ανακινεί κανένα ζήτημα.

Στις 21 Νοέμβρη 1933, δημοσιεύτηκε το ακόλουθο άρθρο στην Arbeiterblad55, που είχε μεγάλη κυκλοφορία.

ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΙΚΟ ΚΟΜΜΑΓΡΑΜΜΑΤΡΙΑ ΤΗΣ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΕΠΙTPOΠΗΣΔιαγραφή από το Κομμουνιστικό Κόμμα Δανίας

Σε συμφωνία με την Κεντρική Επιτροπή του Κομμουνιστικού Κόμματος Γερμανίας [που είχε πάψει να υπάρχει από το Μάρτη], ανακοινώνουμε ότι ο Δρ. Wilhelm Reich διαγράφτηκε από το Δανικό Κομμουνιστικό Κόμμα

[του οποίου δεν υπήρξα ποτέ μέλος]. Στις αιτίες της διαγραφής περιλαμβάνονται: Η μη-κομμουνιστική κι αντικομματική του συμπεριφορά σε μια σειρά υποθέσεις· η δημοσίευση ενός αντεπαναστατικού του βιβλίου· η

ίδρυση απ' αυτόν εκδοτικού οίκου δίχως την έγκριση του κόμματος· και, ακόμη, η δήλωσή του, που δημοσιεύτηκε στο δανικό κυβερνητικό τύπο, με την οποία αποκηρύσσει το άρθρο του που δημοσιεύτηκε στην

εφημερίδα Plan, διευκολύνοντας έτσι τη δικαστική κι άστυνομική δίωξη του εκδότη αυτού του εντύπου.

Ο Δρ. Reich ζει στη Δανία και, όπως δείχνουν οι εφημερίδες, έχει λάβει βίζα για μετανάστευση. [Η βίζα είχε ακυρωθεί ακριβώς εκείνο τον καιρό.]

Η Γραμματεία του Κόμματος

Την 1η Δεκέμβρη 1933 δημοσιεύτηκε στην Arbeiterblad μια μακροσκελής κριτική για τη Μαζική Ψυχολογία του Φασισμού. Περιείχε τις ίδιες θέσεις, που είχα ακούσει στις συζητήσεις στο Βερολίνο, σχεδόν κατά λέξη. Μεταξύ άλλων είχαν προστεθεί και τα εξής:

Με τη δειλία, που φαίνεται να 'ναι το κυρίαρχο χαρακτηριστικό του συγγραφέα (θυμίζουμε τη συμπεριφορά του στην υπόθεση Plan), προσπαθεί να κρύψει τον προσανατολισμό αυτού του βιβλίου, που στην ουσία αποτελεί μια επίθεση ενάντια στην επαναστατική πολιτική. Μόνο ελάχιστα κομμάτια αποκαλύπτουν τα γεγονότα και

αναφέρονται ονομαστικά στα «Κομμουνιστικά Κόμματα» - αλλιώς ο Reich στρέφει τα χτυπήματά του ενάντια σε μια έννοια, που δημιούργησε ο ίδιος, δηλ. στους «χυδαίους μαρξιστές»...

Η σεξουαλικότητα είναι η κινητήρια δύναμη της ανθρώπινης ψυχής - στον καπιταλισμό δεν υπάρχει διόλου ομαλή σεξουαλική ζωή...



Ο Reich και οι οπαδοί του, φυσικά, θ' αρνηθούν αυτό που είναι το πιο σίγουρο, ότι δηλ. προσπαθούν να γκρεμίσουν την προηγούμενη βάση της μαρξιστικής προπαγάνδας. Όμως το βιβλίο αντιπροσωπεύει,

αντικειμενικά, τέτοια σοβαρή υπονόμευση των αντιλήψεων της κομμουνιστικής προπαγάνδας, που πρέπει να χαρακτηριστεί αντεπαναστατικό. Κι είναι δίπλα επικίνδυνο, γιατί δεν υπάρχει ούτε ίχνος απόδειξης ότι οι ιδέες του Reich θα ενίσχυαν πραγματικά την κομμουνιστική πάλη, έστω και σαν βοηθητικό στοιχείο. Όταν αναφέρει

σαν απόδειξη το ενδιαφέρον, με το οποίο υποδέχτηκαν τις αντιλήψεις του οι γυναίκες, τα παιδιά και η μπουρζουαζία, το μόνο που μπορεί να τον χαρακτηρίσει είναι η αφέλεια. Κάθε μορφή συζήτησης και

διαφώτισης για το σεξ αφυπνίζει το ενδιαφέρον των πολιτικά αδιαπαιδαγώγητων στοιχείων, ακριβώς εξαιτίας της καπιταλιστικής τους διαπαιδαγώγησης!

Δεν καταλάβαινα πώς θα μπορούσα ν' ανήκω σ' αυτό το κόμμα τόσον καιρό - καταλάβαινα όμως ότι η ανοιχτά αντιδραστική θέση απέναντι στη σεξουαλικότητα, που υποστήριζε τώρα, είχε προκύψει απ' την ανάγκη για μια ξεκάθαρη απάντηση, που απαιτούσαν οι καιροί, μια απάντηση που το κόμμα αδυνατούσε να τη δώσει. Αν διαβάσει κανείς προσεχτικά το προηγούμενο απόσπασμα, γεννιέται το ερώτημα τι λειτουργία είχε αναλάβει στον κόσμο αυτή η κομματική οργάνωση, αφού είχε τελείως ξεχάσει σε ποιόν όφειλε την ύπαρξή της.

[ΣΠ: Ο τρόπος, με τον οποίο ο WR έκανε σοβαρά λάθη κατά την επίσημη ρήξη με τους κόκκινους φασίστες στα 1933, πρέπει να προσεχτεί ιδιαίτερα.

1. Δεν είπε ότι ποτέ δεν ανήκε στο Δανικό Κομμουνιστικό Κόμμα και άρα δεν μπορούσε να διαγραφτεί απ' αυτό. (Το Γερμανικό Κομμουνιστικό Κόμμα είχε πάψει να υπάρχει από το Μάρτη του 1933.)

2. Δεν δήλωσε αμέσως δημόσια ότι:α. Οι κόκκινοι φασίστες δεν είχαν κανένα απολύτως δικαίωμα να ελέγχουν τον εκδοτικό οίκο του Ινστιτούτου του.β. Οι κόκκινοι φασίστες ψεύδονταν ανοιχτά, όταν ισχυρίζονταν ότι είχε αποκηρύξει το άρθρο του στο Plan.γ. Ψεύδονταν πάλι, όταν έγραφαν ότι του είχε δοθεί άδεια παραμονής στη Δανία, υπαινισσόμενοι έτσι ότι αυτή ήταν η αμοιβή του για την προδοσία του εκδότη του Plan. Η βίζα του είχε αποσυρθεί ακριβώς εκείνο τον καιρό.

Εδώ, όπως είχε κάνει και πριν και θα ξανακάνει και πάλι συχνά, ο WR έδειξε μια απ' τις σοβαρότερες αδυναμίες του, από αγωνιστική άποψη. Άφηνε την πανούκλα να μιλά και να ενεργεί δίχως να της αντιπαρατίθεται, παρά την ύπαρξη ξεκάθαρων αποδείξεων για το ότι ο πανουκλιασμένος χαρακτήρας ψευδόταν, εξαπατούσε το κοινό, παραχάραζε τα στοιχεία, έκανε το άσπρο μαύρο και διαστρέβλωνε δεξιά κι αριστερά αυτό, που στην πραγματικότητα ήταν η αλήθεια. Δεν αρνήθηκε αυτές τις δημόσιες δηλώσεις, απλά και μόνο γιατί ένοιωθε τον εαυτό του πάνω απ' αυτή τη βρωμιά. Δεν τις αρνήθηκε γιατί ήταν πεισμένος ότι η αλήθεια θα κέρδιζε, αργά ή γρήγορα, αυθόρμητα, ακριβώς όπως πιστεύουν πολλοί αμερικανοί φιλελεύθεροι σήμερα, αφήνοντας έτσι όλους τους πολιτικάντηδες παλιανθρώπους να συνεχίζουν ανενόχλητοι το κακοποιό τους έργο. Ο WR είχε ακόμη πολλή πρακτική δουλειά να κάνει, ενώ οι πολιτικάντηδες δεν είχαν τίποτε άλλο, παρά την πανουκλιασμένη πολιτική. Είναι οι ίδιοι παλιάνθρωποι που επιτέθηκαν στην Κορέα το 1950, κι έπειτα κατηγορούσαν τους εύπιστους αμερικάνους ότι αυτοί ήταν οι επιτιθέμενοι.]

Στις 13 Απρίλη 1935 δημοσιεύτηκαν οι άκολουθες αγγελίες στη Reichsgesetzblatt56:

No 213 - 13 Απρίλη 1935Σύμφωνα με τη VO57 της 4 Φλεβάρη 1933, οι δημοσιεύσεις Was ist Klassenbewusstsein58 του Ernst Parell59,

Dialektischer Materialismus und Psychoanalyse60 τού Wilhelm Reich, οι τόμοι 1 και 2 της πολιτικο-ψυχολογικής σειράς που δημοσιεύτηκαν από τον οίκο Verlag fur Sexualpolitik (Κοπεγχάγη, Πράγα, Ζυρίχη), καθώς και όλες οι επόμενες δημοσιεύσεις αυτής της σειράς, πρέπει να κατασχεθούν από την αστυνομία και ν' αποσυρθούν απ' την κυκλοφορία, γιατί τα έργα αυτά δυνατόν να θέσουν σε κίνδυνο τη δημόσια ασφάλεια και

τάξη.41230/35 ΙΙ 2Β 1. Βερολίνο.

9 Απρίλη 1935, Γκεστάπο



Νο 2146 - 7 Μάη 1935Σύμφωνα με τη VO του Προέδρου της Δημοκρατίας, της 28ης Φλεβάρη 1933, η διανομή όλων των ξένων

εκδόσεων της πολιτικο-ψυχολογικής σειράς της Σεξπόλ (Verlag fur Sexualpolitik, Κοπεγχάγη, Δανία - Πράγα, Τσεχοσλοβακία - Ζυρίχη, Ελβετία) έχει απαγορευθεί σ' όλη τη Γερμανία, μέχρι νεώτερη αγγελία.

ΙΙΙ Ρ 3952/Ρ 53. Βερολίνο,6 Μάη 1935, Υπουργείο Νεότητας.

Στις 7 Γενάρη 1934 εμφανίστηκε το ακόλουθο άρθρο στο όργανο της Κομιντέρν στην Πράγα, Der Gegenangriff:

Τ' αποτελέσματα των παζαριών...

Πέρα από τα πολυχρησιμοποιημένα φροϋδικά συνθήματα, που έχουν παράδειγμα τον εθνικοσοσιαλισμό, αλλά και που εξίσου καλά θα μπορούσαν να εφαρμοστούν και σ' όλες τις άλλες μορφές πολιτιστικής αντίδρασης, βρίσκουμε ακόμη μια επιβεβαίωση δύο γεγονότων, που ήδη μας είναι πασίγνωστα: Πρώτα, ότι η πρόσκαιρη επιτυχία του Χίτλερ καταβρόχθισε και πολυάριθμα μέλη της μικροαστικής τάξης, ανάμεσα στα οποία βρίσκονται και άτομα - όπως ο Reich - που θεωρούν τον εαυτό τους «κομμουνιστές». Δεύτερο, ότι υπάρχουν μερικές φυσικο-επιστημονικές μισές αλήθειες, που έχουν ήδη δογματοποιηθεί μέσα στην επιστήμη προς την κατεύθυνση του μυστικισμού. Όταν αυτές εφαρμόζονται στις κοινωνικές συνθήκες, τότε αποκτούν ένα σεχταριστικό χαρακτήρα, τυπικό γνώρισμα της διάδοσης εκφυλισμένων αστικών φαινομένων μέσα στο εργατικό κίνημα από τον καιρό του αείμνηστου Ευγένιου Ντύρινγκ. Απ' αυτή την άποψη, αυτές βρίσκονται όσο γίνεται πλησιέστερα στο φασισμό... [Σύμφωνα με τον Reich] το εργατικό κίνημα αμάρτησε γιατί τοποθέτησε τις υλικές ανάγκες των εκμεταλλευόμενων στο κέντρο της προπαγάνδας του, ενώ παρέλειψε «το κεντρικό θέμα του πολιτιστικού μετώπου, δηλ. το ζήτημα της σεξουαλικότητας». Και πάλι όμως, σύμφωνα με τον Reich, κερδίζει κανείς μόνο το ήδη αριστερό βιομηχανικό προλεταριάτο με τις οικονομικές και πολιτικές λύσεις. Οι αδιάφορες μάζες μπορούν να κερδηθούν μόνο μέσα από την ανάδειξη των σεξουαλικών τους αναγκών και την περιγραφή μιας κατάστασης «πολιτιστικού μπολσεβικισμού», δηλ. απεριόριστης ελευθερίας. Καταλαβαίνουμε πολύ καλά γιατί η αστική αποσύνθεση είναι η ψυχολογική πηγή αυτού του πράγματος, αλλά η προπαγάνδισή του από τον Reich, έναν «κομμουνιστή», παίζει τέλεια το παιχνίδι της χιτλερικής προπαγάνδας. Με κάθε σοβαρότητα μας λένε ότι οι χριστιανοί εργάτες κερδίζονται καλύτερα - όπως δείχνει παραστατικά ένα λεπτομερειακό παράδειγμα - αποδείχνοντας ότι η εκκλησία τους είναι μια οργάνωση, που ιδρύθηκε με σκοπό την παρεμπόδιση της σεξουαλικότητάς τους.

Λίγο πριν απ' αυτό, το περιοδικό Weltbiihne είχε δημοσιεύσει ένα πολύ ευνοϊκό άρθρο για το βιβλίο. Αυτό ήταν πολύ στενάχωρο! Αυτό το περιοδικό, που εκδιδόταν από διανοούμενος εξαρτημένους από την Κομιντέρν, αργότερα αντέστρεψε ολότελα τη θέση του. Στο μεταξύ, η πρώτη έκδοση του βιβλίου είχε εξαντληθεί κι έπρεπε να τυπωθεί μια δεύτερη. Άκουσα ότι κυκλοφορούσε πλατιά στη Γερμανία κι είχε μεγάλη απήχηση. Έχω γράμματα από εργάτες στην παρανομία, όπου εκφράζουν πλήρη κατανόηση κι εκτίμηση. Το βιβλίο πουλιέται ακόμη σήμερα, έξι χρόνια μετά την καταστροφή. Ποιός όμως διαβάζει τις αποφάσεις της Κομιντέρν εκείνης της εποχής; Ποιός μάλιστα να τις διάβασε ακόμη και τότε; Αυτό απευθύνεται στ' άτομα εκείνα, που αδυνατούν να δουν πέρα από το παρόν κι από το άμεσο περιβάλλον τους και που είναι μόνιμα δεμένοι με τα μηχανικά νήματα της οργάνωσής τους. Οι οργανώσεις έρχονται και παρέρχονται - οι σωστές αντιλήψεις όμως έχουν ανάπτυξη και μέλλον. Σήμερα η Μαζική Ψυχολογία του Φασισμού είναι ένα βιβλίο αναγνωρισμένο στην πάλη ενάντια στην κάθε μορφή δικτατορίας.

Παρά τα όσα έκρινα, κι εγώ ο ίδιος κρεμάστηκα γρήγορα από την οργάνωση, στην οποία ανήκα και για την όποια είχα πολεμήσει. Το κόμμα έγινε δεύτερο σπίτι μου, και γίνεται το δεύτερο σπίτι όλων όσων απαρνούνται την αστική ασφάλεια για χάρη της πάλης για ένα καλύτερο μέλλον. Για πολλούς γίνεται το μόνο σπίτι, γιατί χάνουν απ' τα μάτια τους τον απώτερο σκοπό. Αυτό καταστρέφει την οργάνωση και τη μετατρέπει σε μηχανισμό. Ξεκαθάρισα για τον εαυτό μου αυτά τα ζητήματα με τον ακόλουθο τρόπο:

Ούτε μια στιγμή δεν αμφέβαλλα για την ορθότητα των μεγάλων σκέψεων και πράξεων των θεμελιωτών του σοσιαλιστικού κινήματος. Κάθε φάση της δουλειάς μου, κάθε εμπειρία μου επιβεβαίωνε τις θεωρίες τους. Και όμως τα γεγονότα της τελευταίας δεκαετίας έδειξαν μια βαθιά αντίφαση. που δεν μπορούσα να τη λύσω, δηλ. την αντίφαση ανάμεσα στο σκοπό και στην πραγματικότητα του κινήματος, που οδηγούσε σ' αυτό το



σκοπό. Συνέχιζε ακόμη να ισχύει ο σκοπός; Κι αν είναι έτσι, γιατί το κίνημα βρισκόταν σε τέτοια αντίφαση μ' αυτόν; Κι αν δεν ήταν έτσι, τότε γιατί τον χρησιμοποιούσαν οι εκπρόσωποι του για να δικαιολογούν κάθε τους ενέργεια; Ο Brandler, ο πρώην ηγέτης του Γερμανικού Κομμουνιστικού Κόμματος, μου έκανε μια επίσκεψη στην Κοπεγχάγη. Συζητήσαμε ώρες για την καταστροφή. Όλα όσα έλεγε ήταν σωστά, κατ' αρχήν. Μα τότε γιατί ήταν ο Χίτλερ κυβερνήτης στη Γερμανία, κι όχι αυτός ο συμπαθητικά ανθρώπινος, έξυπνος άνθρωπος, που οι απόψεις του ταίριαζαν τόσο για τα προβλήματα της κοινωνίας; Κι ο Τρότσκι επίσης ήταν σωστός, κατ' αρχήν. Μα τότε γιατί ήταν ο Στάλιν στην εξουσία, κι όχι αυτός; Μήπως κι εγώ θα γινόμουν μανιασμένος αντίπαλος του Κομμουνιστικού Κόμματος; Κατ' αρχήν, κι εγώ ήμουν σωστός, κι όχι οι απάνθρωποι και προβληματικοί γραφειοκράτες! Γιατί λοιπόν αυτοί μπορούσαν να στηρίζονται στην ισχυρή οργανωτική υποστήριξη, κι όχι εγώ; Ποιά είναι η ουσία της Ανθρώπινης οργάνωσης; Καμιά δεν είχε μέχρι τα σήμερα κρατήσει τις υποσχέσεις της, μήτε η μεγάλη χριστιανική παγκόσμια κοινότητα, μήτε η πρώτη ή η δεύτερη Σοσιαλιστική Διεθνής, και τώρα μήτε και η τρίτη. Όλες τους είχαν προδώσει τους σκοπούς τους και είχαν γίνει εργαλεία καταπίεσης. Ήταν φανερό ότι δεν είχε νόημα να ιδρυθεί μια νεά οργάνωση για ν' απομακρύνει την αθλιότητα των παλιών. Η Τέταρτη Διεθνής του Τρότσκι μου φαινόταν θνησιγενής και ανόητη. Η ίδια η φύση της οργάνωσης έμοιαζε αινιγματική. Σύντομα άλλωστε θα 'μουν σε θέση να συμπεριλάβω και την οργάνωση των ψυχαναλυτών. Χρειάστηκε να περάσουν μερικά χρόνια πριν να αισθανθώ έτοιμος ν' απαντήσω σ' αυτό το αίνιγμα.

[1950: Βασικές Θέσεις πάνω στον Κόκκινο Φασισμό:

1. Ο κομμουνισμός, με την τωρινή του μορφή του κόκκινου φασισμού, δεν είναι ένα πολιτικό κόμμα σαν τ' άλλα πολιτικά κόμματα. Είναι οργανωμένη συγκινησιακή πανούκλα.

2. Αυτή η πολιτικά οργανωμένη και στρατιωτικά εξοπλισμένη συγκινησιακή πανούκλα χρησιμοποιεί τη συνωμοσία και την κατασκοπεία κάθε μορφής, με σκοπό να καταστρέψει την ανθρώπινη ευτυχία και ευημερία, όπως ακριβώς κάνει κάθε βιοπαθητικός. Δεν είναι, όπως συνήθως γίνεται δεκτό, μια πολιτική συνωμοσία για την επίτευξη ορισμένων ορθολογικών κοινωνικών σκοπών, όπως στα 1918.

3. Αν ρωτήσεις ένα φιλελεύθερο, ένα σοσιαλιστή ή έναν ρεπουμπλικάνο ποιες είναι οι κοινωνικές πεποιθήσεις του, θα σου τις πει με ειλικρίνεια. Ο κόκκινος φασίστας δε θα σου πει τι είναι, ποιος είναι, τι θέλει. Αυτό αποδείχνει ότι η απόκρυψη είναι το βασικό του χαρακτηριστικό. Μόνο άτομα, που κρύβονται με τη βοήθεια της χαρακτηροδομής τους, μπορούν να λειτουργήσουν μέσα στο και για το Κομμουνιστικό Κόμμα. Είναι συνωμοσία και απόκρυψη σαν αυτοσκοπός, κι όχι ένα εργαλείο για την επίτευξη ορθολογικών σκοπών. Κάθε άλλη πίστη θα οδηγήσει μόνο στην καταστροφή.

4. Σαν μια ιδιαίτερη μορφή της συγκινησιακής πανούκλας, ο κόκκινος φασισμός χρησιμοποιεί το βασικό χαρακτηρολογικό του εργαλείο, την απόκρυψη («σιδηρούν παραπέτασμα») για να εκμεταλλεύεται τις παρόμοιες παθολογικές στάσεις των συνηθισμένων ανθρώπων. Έτσι λοιπόν, η πολιτικά οργανωμένη Σ.Π. χρησιμοποιεί την ανοργάνωτη Σ.Π. για να ικανοποιήσει τις νοσηρές της ανάγκες. Οι πολιτικοί σκοποί είναι δευτερογενείς, και αποτελούν πρωταρχικά υπεκφυγές για βιοπαθητικές δραστηριότητες. Απόδειξη: οι πολιτικοί σκοποί μετατοπίζονταν ανάλογα με την «πολιτική»· δηλ. η συγκινησιακή πανούκλα είναι ανάγκη ν' αποκρύβεται και να στήνει πάντοτε ενέδρες.

5. Η απόκρυψη, η συνωμοσία, η συγκαλυμμένη ενοχή, όλα αυτά προϋπάρχουν, προτού να βρεθούν πολιτικοί σκοποί για να τα συγκαλύπτουν.

6. Ο μόνος αντικειμενικός στόχος της συνωμοσίας είναι η εξουσία, χωρίς τίποτε ιδιαίτερους κοινωνικούς σκοπούς. Η υποδούλωση της ζωής των ανθρώπων δε γίνεται από πρόθεση, αλλά είναι αναγκαίο και αυτόματο αποτέλεσμα της έλλειψης ορθολογισμού στην οργάνωση και της ύπαρξης της συγκινησιακής πανούκλας.

7. Η οργανωμένη συγκινησιακή πανούκλα στηρίζεται και χρησιμοποιεί ο,τι υπάρχει χειρότερο στην ανθρώπινη φύση, ενώ συκοφαντεί και προσπαθεί να καταστρέψει οτιδήποτε απειλεί την ύπαρξή της. Για τη Σ.Π., ένα γεγονός είναι μόνο θέμα σύμβασης - από μόνο του δεν έχει αξία. Γι' αυτό και δεν υπάρχει κανένας σεβασμός στα γεγονότα. Η αλήθεια χρησιμοποιείται για την εξυπηρέτηση μιας ορισμένης πορείας ή για τη



διατήρηση της συγκινησιακής βρωμιάς. Κι απορρίπτεται αμέσως μόλις απειλεί ή έστω αντιφάσκει μ' αυτούς τους σκοπούς. Αυτή η στάση απέναντι στα γεγονότα και την αλήθεια, την ιστορία και την ανθρώπινη ευημερία, δε χαρακτηρίζει αποκλειστικά και μόνο τον κόκκινο φασισμό. Είναι τυπικό γνώρισμα κάθε πολιτικής. Ο κόκκινος φασισμός διαφέρει απ' όλες τις άλλες μορφές πολιτικής κατά το ότι εξαλείφει κάθε έλεγχο πάνω στην κατάχρηση της εξουσίας, δίνοντας έτσι στο βλαβερό πολιτικό τη δυνατότητα ν' αποκτήσει ανεξέλεγκτη εξουσία. Η πίστη ότι οι «ειρηνικές διαπραγματεύσεις» εννοούνται σαν τέτοιες είναι καταστροφική. Μπορεί να 'ναι ή να μην είναι έτσι, ανάλογα με τις σκοπιμότητες της στιγμής. Ο κόκκινος φασισμός είναι ένας εξουσιαστικός μηχανισμός, που χρησιμοποιεί την αρχή της αλήθειας ή του ψεύδους, των γεγονότων ή της διαστρέβλωσης των γεγονότων, της ειλικρίνειας ή της ανειλικρίνειας, προς όφελος πάντα της συνωμοσίας και της κατάχρησης.

8. Κανείς δεν μπορεί ποτέ να ελπίζει ότι θα ξεπεράσει τον πανουκλιασμένο χαρακτήρα στο ψέμα και στις ύπουλες ταχτικές. Η κατασκοπεία κι η αντικατασκοπεία ίσως να 'χουν μια θέση στη σημερινή κοινωνική διοίκηση. Όμως ποτέ δε θα λύσουν το πρόβλημα της κοινωνικής παθολογίας. Μόνο η χρήση της αλήθειας στις ανθρώπινες υποθέσεις θα κάνει δυνατό το ξεπέρασμα του φαινομενικά αξεδιάλυτου μπλεξίματος, που δημιουργεί η κατασκοπεία κι η αντικατασκοπεία. Κι ακόμη θα συμβάλει στη διαμόρφωση μιας βάσης για θετικές απέναντι στη ζωή ανθρώπινες ενέργειες.]

Αν κι είχα δοκιμάσει αρκετά την εξουσία των κρατικών οργανώσεων, όμως στη Δανία είδα για πρώτη φορά μια από τις βασικές τους αρχές: Οι εκπρόσωποι των διαφόρων δημόσιων συμφερόντων, που υποτίθεται ότι εκλέγονται από τους κοινούς ανθρώπους, διαθέτουν υπέρμετρη εξουσία χάρη στην ιδιότητα τους σαν φορείς του κράτους - μια απατηλή, αλλά πολύ αποτελεσματική εξουσία. Τα ίδια άτομα, που εκλέγουν αξιωματούχους για να εκπροσωπούν την απόθεσή τους, πειθήνια επενδύουν αυτούς τους αξιωματούχους μ' εξουσία ενάντια στον εαυτό τους. Στην περίπτωσή μας αυτό αποδείχτηκε από έναν Υπουργό Δικαιοσύνης και δύο ψυχίατρους. Ένας Υπουργός Δικαιοσύνης είναι ένα άτομο, στο οποίο η κοινωνία (κι εδώ μια κοινωνία κυβερνημένη σοσιαλδημοκρατικά) έχει αναθέσει το καθήκον να προστατεύει τη δικαιοσύνη. Οι ψυχίατροι είναι άτομα, τα οποία η κοινωνία τα επιφορτίζει με την προστασία της διανοητικής υγείας του πληθυσμού. Να λοιπόν με ποιόν τρόπο απονέμεται η δικαιοσύνη και προστατεύεται η υγεία:

Μου είχαν ζητήσει να ασκώ την ψυχανάλυση στη Δανία. Ένα απ' τα πρόσωπα που πρωτοείδα ήταν και μια νεαρή κοπέλα, που υπέφερε από υστερία. Είχε ήδη κάνει πολυάριθμες απόπειρες αυτοκτονίας και τώρα ζητούσε θεραπεία από μένα, γιατί κανείς άλλος δεν είχε μπορέσει να τη βοηθήσει. Δεν τη δέχτηκα για θεραπεία. Όμως αυτή μ' επισκέφθηκε πάλι απειλώντας ότι θ' αυτοκτονήσει. Έτσι της υποσχέθηκα ότι θα την παρακολουθούσα για τέσσερις βδομάδες κι έπειτα θα της έλεγα τη γνώμη μου. Μετά το διάστημα αυτό, όπου πήγαινε καλά, έπαψα να τη βλέπω και τη συμβούλεψα να περιμένει, μέχρι που ένας απ' τους δανούς μαθητές μου να προχωρήσει αρκετά, ώστε να την αναλάβει. Φάνηκε να συμφωνεί μ' αυτό. Κάμποσες μέρες αργότερα άκουσα ότι είχε κλειστεί σε ψυχιατρείο γιατί είχε κάνει απόπειρα αυτοκτονίας. Αυτό το 'κανε γιατί ζητούσε θεραπεία και δεν μπορούσε να τη βρει. Όπως συνηθίζεται σ' αυτές τις περιπτώσεις, οι ψυχίατροι είπαν ότι αυτό ήταν «αποτέλεσμα της θεραπείας» κι ανέφεραν την υπόθεση στην αστυνομία, στην οποία έγραψα ένα λεπτομερειακό επεξηγηματικό γράμμα. Αυτοί οι ίδιοι ψυχίατροι θ' αποφάσιζαν και για τις παραπέρα δραστηριότητές μου. Το Υπουργείο Υγείας δήλωσε επίσημα ότι η αίτησή μου για επέκταση της άδειας παραμονής μου θ' απορρίπτονταν. Πολλά σημαντικά πρόσωπα αρνήθηκαν να δεχτούν αυτή την ανοησία, αλλά ο Υπουργός Δικαιοσύνης συνέδεσε το θέμα με την υπόθεση της πορνογραφίας. Έγινε μια συγκέντρωση γιατρών κι εκπαιδευτικών για την υπεράσπισή μου, γιατί όλοι ενδιαφέρονταν για το έργο μου. Όμως η γραφειοκρατική μηχανή κέρδισε τη μάχη. Κι αφού η βίζα μου δεν ανανεώθηκε, ήμουν αναγκασμένος να φύγω από τη Δανία. Ακόμη κι ο Αρχηγός της Αστυνομίας, που ενδιαφερόταν έντονα προσωπικά, δήλωσε ότι δεν μπορούσε να γίνει τίποτε. Να μηχανισμός!

Έγραψα το ακόλουθο γράμμα στους ψυχίατρους C1emensen και Schroder:

20 Οκτώβρη 1933Δρ. Wilhelm Reich Στοκχόλμη

Vanadisvagen 42

Καθηγητής Schroder και Δρ. Clemensen



ΚοπεγχάγηΨυχιατρική Κλινική Δημοτικού Νοσοκομείου

Από την κλινική σας έγινε μια αναφορά στην αστυνομία, που έλεγε ότι εγώ υποτίθεται ότι ασκούσα την ιατρική στην Κοπεγχάγη. Αποσαφήνισα την περίπτωση και την κακή σας αντίληψη για το θέμα, καθώς και την έλλειψη ψυχαναλυτικής γνώσης εκ μέρους σας, αποδείχνοντας ότι αδυνατούσα ν' αντιμετωπίσω με οποιονδήποτε άλλο

τρόπο μια υστερική γυναίκα που με πίεζε. Παρά το γεγονός αυτό, εσείς εμποδίσατε την επέκταση της παραμονής μου στη Δανία. Στο μεταξύ θα έχετε ήδη αντιληφθεί ότι οι ενέργειες σας αντιβαίνουν προς τις

ηθικές αρχές, οι οποίες συνενώνουν το ιατρικό σώμα σ' όλο τον κόσμο, και ότι οι ενέργειες αυτές πήγαζαν από ένα μισός προς την ψυχανάλυση, με την όποια δεν έχετε καμιά εξοικείωση, κι από άλλα εμφανή κίνητρα, τα οποία δεν μπορούν ν' αναφερθούν εδώ. Δε βλάψατε εμένα, μήτε την ψυχανάλυση. Όμως προωθήσατε τον

τσαρλατανισμό στη Δανία και αφαιρέσατε από μια σειρά άτομα, που ενδιαφέρονταν σοβαρά κι είχαν αφιερωθεί στην επιστήμη, την ευκαιρία ν' αποκτήσουν γνώσεις και μια επιστημονική τεχνική, η οποία θα

μπορούσε να ρίξει μια ακτίνα φωτός στα σκοτάδια που περιβάλλουν την ψυχιατρική, τον κλάδο της ειδικότητάς μου. Μπορείτε να υπερηφανεύεσθε ότι είσαστε οι πρώτοι, που προέβησαν σε τέτοιες ενέργειες κατά

της ψυχανάλυσης. Η ιστορία της επιστήμης θα το καταγράψει αυτό σαν ασήμαντη λεπτομέρεια ή και θα το προσπεράσει ολότελα. Δεν αξίζει να 'χάνουμε τον καιρό μας γι' αυτό το ζήτημα, αφού ακόμη και κλινικοί

ψυχίατροι, σαν τον Bleuler, τον Potzl και τον Schilder το βρίσκουν δύσκολο να συμφιλιωθούν με τις τακτικές σας.

Συνήθως ο μέσος συντηρητικός ψυχίατρος είναι απλά και μόνο ένας αστυνομικός, που πρέπει να περιορίζει τον διανοητικά ασθενή, κι ακόμη να εμποδίζει κάθε λογικό σεξολόγο ψυχίατρο να τον πλησιάσει. Οι ενέργειες αυτών των ατόμων επεκτάθηκαν πολύ πέρα απ' τα σύνορα της Δανίας και το αποτέλεσμά τους διατηρήθηκε από το νόμο της αδράνειας, σαν να λέμε. Έτσι γνώρισα ένα παράδειγμα από τη δική μου ζωή για το τι συμβαίνει, όταν κανείς πιαστεί στα δίχτυα της τυποκρατικής γραφειοκρατίας.

Άφησα προσωρινά τους μαθητές μου και κανόνισα να συνεχίσουμε την εκπαίδευση μετά την Πρωτοχρονιά (τέσσερις βδομάδες αργότερα) στο Μάλμε της Σουηδίας, στην άλλη πλευρά του πορθμού από την Κοπεγχάγη. Αυτοί ήθελαν να νοικιάσουν ένα σκάφος και να τ' αράξουν έξω από τη ζώνη των τριών μιλίων των χωρικών υδάτων, για να συνεχίσουν εκεί τις σπουδές τους. Κι αυτό παρά το γεγονός ότι ο Φρόυντ, απαντώντας σε σχετική ερώτηση, είχε δηλώσει ανοιχτά ότι δε με είχε στείλει στη Δανία σαν εκπαιδευτή, εξαιτίας των «κομμουνιστικών μου πεποιθήσεων». Έτσι τα «λογικά επιχειρήματα» συσσωρεύονταν. Στα μάτια του Φρόυντ ήμουν κομμουνιστής - ενώ για τους κομμουνιστές ήμουν φροϊδιστής. Μ' άλλα λόγια, ήμουν επικίνδυνος. Ταξίδεψα στο Λονδίνο, όχι χωρίς να προκαλέσω υποψίες στα σύνορα (Γερμανός βλέπεις!). Ήταν έτοιμοι να μου δημιουργήσουν δυσκολίες, αλλά μόλις τους εξήγησα ότι είχα σκοπό να παραλάβω το αυτοκίνητό μου για να κάνω την άνοιξη το γύρο της Ευρώπης, αμέσως έγιναν φιλικοί. Το αυτοκίνητό μου θ' αποδειχνόταν ανεκτίμητης άξιας και στο μέλλον.

Οι αναλυτές, που είχαν τον πιο μεγάλο φόβο για το έργο μου, ζούσαν στο Λονδίνο, όποτε μου ήταν αδύνατο να εγκατασταθώ εκεί. Ήθελα όμως να μιλήσω με τον Jones, τον πρόεδρο της IPV. Στην Κοπεγχάγη - απ' όπου είχα αναγκαστεί να φύγω - έμεναν πια, σαν αξιοσέβαστοι εκπρόσωποι της ψυχανάλυσης, ο φιλόσοφος Neesgard, ένας περιθωριακός κι επονομαζόμενος «άγριος αναλυτής», κι ένας ψυχολόγος του βάθους, με πολύ κύρος ανάμεσα στους γιατρούς, ένας τζέντλεμαν του είχε μείνει 14 μέρες μαζί με τον Groddeck. Στο Λονδίνο συνάντησα μαθητές μου από το Βερολίνο και γνωρίστηκα προσωπικά με τον Malinowski. Αμέσως δημιουργήθηκε ανάμεσά μας μια καλή σχέση. Είχε συστήσει το βιβλίο μου Η Εισβολή της Καταναγκαστικής Σεξουαλικής Ηθικής στην Αμερική και το εκτιμούσε πολύ, λέγοντας ότι ήμουν ο μονός, που είχα κατανοήσει δημιουργικά το βιβλίο του Η Σεξουαλική Ζωή των Αγρίων. Ένιωθα πολύ άνετα με τους μαθητές του, που μας συνέδεε μια απλή συναδελφικότητα. Ένιωθα όμως λιγότερο βολικά σε μια συγκέντρωση εθνολόγων, όπου γινόταν μια διάλεξη για κάτι σχετικό με το Μεσαίωνα. Εκεί, χωρίς προηγούμενη προειδοποίηση ο Malinowski, αφού μίλησε ο ίδιος, ανήγγειλε ότι ο φίλος του Reich είχε κάτι να πει. (Είχαμε γίνει πραγματικά φίλοι, αν και θα μπορούσα να τον καρπαζώσω γιατί με καλούσε απροειδοποίητα.) Μια και βρέθηκα παγιδευμένος, δεν είχα άλλη επιλογή από το να μιλήσω - και μάλιστα στ' αγγλικά. Δήλωσα ότι μόλις είχα αρχίσει να σκέφτομαι το θέμα και, προς έκπληξή μου, όλα πήγαν καλά. Δε θυμάμαι πια τι είπα. αλλά ο Malinowski ήταν ικανοποιημένος.



Η αγγλική ψυχαναλυτική ομάδα ήταν πολύ περίεργη. Παρακολούθησα μια συνάντησή της, που έγινε με την πιο αυστηρή τυπικότητα. Στο σπίτι του Jones έγινε μια συνάντηση με τα μέλη του διοικητικού συμβουλίου, όπου εξήγησα τις τρέχουσες απόψεις μου. Κατ' αρχήν υπήρξε γενική συμφωνία, ειδικά στο θέμα της κοινωνικής προέλευσης της νεύρωσης, αλλά στην πραγματικότητα δεν ήθελαν να κάνουν τίποτε γι' αυτό. Η πολιτική κι η επιστήμη, είπαν, δεν μπορούσαν να συνυπάρχουν. Όμως, παρ' όλες μου τις γνώσεις, δεν μπορούσα να καταλάβω γιατί η έρευνα για τις κοινωνικές καταβολές της νεύρωσης θα 'πρεπε να θεωρείται «πολιτική». Ο Jones ήταν εγκάρδιος όπως πάντα, αλλά και μόνιμα τζέντλεμαν - δηλαδή, με κάθε θυσία, κανένα μπλέξιμο. Δήλωσε όμως ότι θ' αντιτασσόταν αποφασιστικά στον αποκλεισμό μου από την IPV. Τότε δεν είχαν ιδέα για το ότι ο αποκλεισμός μου ήταν ζήτημα ξετελειωμένο, για το οποίο ο Jones πρέπει να 'χε γνώση. Γνώριζε ακόμη τη σχέση μου με τον Malinowski. που ήταν ο πρώτος που απέρριψε τη βιολογική φύση των συγκρούσεων παιδιού-γονέα και την αντικατέστησε με μια κοινωνιολογική εξήγηση, βασισμένη στις έρευνές του στις μητριαρχικές φυλές. Σ' αντίθεση μ' αυτό, ο Jones είχε δηλώσει πριν από χρόνια, στην καυστική του πολεμική εναντία στον Malinowski, ότι το οιδιπόδειο σύμπλεγμα δεν είχε καμιά σχέση με την κοινωνιολογία κι ήταν «forts et origo» των πάντων. Η ίδια αυτή εγγλέζικη ομάδα της IPV ισχυριζόταν ότι το νευρωτικό άγχος στα παιδιά είχε σαν βιολογική του βάση την αδυναμία του εγώ του παιδιού στην πάλη του ενάντια στα ένστικτα. Αυτός ο τρόπος σκέψης ταίριαζε απόλυτα σε μια κοινωνία, που κάνει τα παιδιά άρρωστα και «άξια για κουλτούρα» στην ηλικία των έξι μηνών, με την αυστηρή εκπαίδευση στην τουαλέτα.

Τότε μ' απασχολούσαν σχέδια για πειραματική δουλειά. Ήθελα ή να επιβεβαιώσω ή ν' απορρίψω την προηγούμενη ιδέα μου για την ηλεκτρική φύση του οργασμού. Στην Κοπενχάγη. με βάση γνωστά φυσιολογικά δεδομένα, είχα διατυπώσει γραφτά την υπόθεση ότι ο οργασμός ήταν μια ηλεκτρική εκφόρτιση. Ήθελα τώρα ν' ακούσω τη γνώμη ενός φυσιολόγου. Επισκέφτηκα τον Wright, διευθυντή κάποιου ινστιτούτου στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου. Όταν τον ρώτησα για τις διαθέσιμες τεχνικές δυνατότητες για την αγωγή ηλεκτρικών φορτίων μέσα από το δέρμα και τη μέτρησή της, μου απάντησε: «Είσαι τρελός! Είναι αδύνατο!» Αγνοούσα κι εγώ όσο κι αυτός το γεγονός ότι υπήρχαν σωροί από επιστημονικές δημοσιεύσεις για το φαινόμενο Tarchanoff στα επιστημονικά αρχεία. Πίστεψα ότι τα πειράματά του αναφέρονταν μόνο στη σύσπαση των μυών.

Μ' εξαίρεση τον Malinowski, όλοι όσους συναντούσα μου έδιναν την εντύπωση ότι ήταν ανήμποροι μπροστά στα γεγονότα. Λυτή η ατμόσφαιρα κυριάρχησε παντού μόνο μετά τη «Συμφωνία του Μονάχου» του 1938. Οι άνθρωποι ένιωθαν τη χυδαιότητα, την αδικία, το πολιτικό φιάσκο και την ανθρώπινη παραφροσύνη, στην οποία είχαν παγιδευτεί. Μια παραλυτική παθητικότητα ακινητοποιούσε ακόμη και τους νεαρούς κομμουνιστές που είχαν μεταναστεύσει στο Λονδίνο. Το μόνο που απόμενε απ' τις μεγάλες χειρονομίες και ρητορείες ήταν η πλήρης ακατανοησία για τα συμβαίνοντα.

Πήγα στο Παρίσι, όπου μ' επισκέφθηκαν στο ξενοδοχείο μου πολλά μεγάλα στελέχη. Ήταν μέλη του τροτσκιστικού κόμματος και του SAP (Σοσιαλιστικό Κόμμα Γερμανίας), που ήταν ακόμη συνεργαζόμενα. Όλοι τους είχαν διαβάσει τη Μαζική Ψυχολογία του Φασισμού και συμφωνούσαν με τις απόψεις μου - θεωρητικά! Μερικές ερωτήσεις μου άρκεσαν για να δω ότι ήταν πρόθυμοι ν' αναγνωρίσουν το ρόλο του ανορθολογισμού στην πολιτική, αλλά αρνούνταν να διατυπώσουν το ζήτημα με πρακτικούς όρους. Συμφωνούσαν ότι η κοινωνική σεξουαλική καταπίεση υποδουλώνει κι αποβλακώνει τους ανθρώπους κι έτσι δρα αντίθετα στην εξέγερση ενάντια στην καταπίεση γενικά, όμως η πρακτική απάντηση που πρόσφερε η σεξουαλ-πολιτική τους ήταν τελείως ξένη. Σαν ανθρώπινα όντα ήταν ενθουσιασμένοι, αλλά σαν «πολιτικοί» ήταν ολότελα επιφυλακτικοί. Για πρώτη φορά ένιωσα την οξεία αντίθεση ανάμεσα στο ανθρώπινο ον και στον πολιτικό μέσα στα άτομα τέτοιου είδους. Ήταν φανερό ότι ήθελαν να με στρατολογήσουν στην κομματική οργάνωση, όμως τότε ήμουν ακόμη αναποφάσιστος για την αξία μιας νέας κομματικής σύνδεσης, κι ένα ακαθόριστο συναίσθημα μ' εμπόδιζε να δεσμευθώ.

Παρακολούθησα αρκετές συγκεντρώσεις των γερμανών εμιγκρέδων. Τίποτε δε φαινόταν να 'χει αλλάξει. Οι συζητήσεις για τις «κατηγορίες της ταξικής συνείδησης» και το «ρόλο της πρωτοπορίας» συνεχίζονταν αμείωτες. Ανατρίχιασα όταν αναρωτήθηκα τι είδους ψυχική δομή θα μπορούσε να 'χει ζήσει τον Χίτλερ στα 1933 και να μην αισθάνεται ότι αυτές οι σχολαστικές συζητήσεις ήταν τελείως παράλογες. Σε μια απ' αυτές τις συζητήσεις έκανα μια αφελή παρέμβαση ρωτώντας: μπορούσε κάποιος να μου κατονομάσει πέντε συγκεκριμένα στοιχεία της «ταξικής συνείδησης»; Κάποιος ανέφερε την «πείνα», και αυτό εξάντλησε την απάντηση. Γυρνώντας στο ξενοδοχείο μου ετοίμασα ένα σκελετό για ένα άρθρο με τίτλο «Τί είναι ταξική



συνείδηση;» Δυο βδομάδες αργότερα, στο Τυρόλο, το ολοκλήρωσα κι έπειτα το δημοσίευσα με το ψευδώνυμο Ernst Parell. Αναφερόταν στη διαρθρωτική αντίφαση μέσα στο άτομο της μάζας, στην αναγκαιότητα να κατευθύνεται η μαζική πολιτική προς τις ανάγκες αντί για τις κατηγορίες, κι ανέφερε εμπειρίες από τη σεξουαλ-πολιτική δουλειά στη Γερμανία. Σ' αυτή την μπροσούρα έπαιρνα θέση υπέρ του κομμουνιστικού κινήματος, αλλά από τότε ήδη ήμουν εναντία στον κομμουνιστικό μηχανισμό. Ένιωθα ότι ανήκα στο κόμμα, αλλά η θέση μου ήταν θέση ενός κακοποιημένου και παρεξηγημένου μέλους στην αντιπολίτευση. Ακόμη δεν είχαν γίνει αισθητές οι συνέπειες της κριτικής του «κόμματος» και της «πολιτικής» γενικά. Έτσι απέβλεπα σε μια νέα κοινωνική επαναστατική οργάνωση, που θα ήταν πρόθυμη να διδαχθεί δημιουργικά από την καταστροφή. Πολλά απ' τα πολιτικο-ψυχολογικα μου δοκίμια εκείνης της εποχής βασίζονται σ' αυτό. Χρειάζονταν περισσότερες εμπειρίες για ν' απελευθερωθώ ολότελα απ αυτές τις αυταπάτες και να συνειδητοποιήσω ότι το πρόβλημα της ανθρώπινης οργάνωσης καθαυτής ήταν το θέμα, κι όχι μόνο το πρόβλημα μιας διαφορετικής οργάνωσης πάνω στο παλιό μοντέλο. Οι αντιδραστικές εξελίξεις στη Σοβιετική Ένωση έγιναν ξεκάθαρα ορατές μόνο το 1934. Σήμερα ξέρω ότι, πέρα απ' αυτά τα πραγματικά κίνητρα, με συγκρατούσε κι ένας βαθύς φόβος μήπως και δεν έχω καμιά οργάνωση, δηλ. κανένα σπίτι. Πάνω από δέκα χρόνια δραστηριότητας και προσπάθειας επενδυμένης σε μια πολιτική οργάνωση δεν μπορούν να σβηστούν σε μια νύχτα.

Η Σοβιετική Ένωση υπήρχε ακόμη και υπάρχει σαν ιδεολογικό στήριγμα, όμως αυτό είχε πάψει από καιρό να 'ναι πραγματικότητα. Χάρηκα για λίγες μέρες ακόμη την ατμόσφαιρα του Παρισιού κι έπειτα έφυγα για τη Βασιλεία. Ο Max Hodann είχε ήδη φτάσει εκεί, αφού είχε τη μεγάλη τύχη να διαφύγει μετά έξι μήνες παραμονή σε στρατόπεδο συγκέντρωσης. Κάναμε σχέδια για τη μελλοντική δουλειά, αλλά πρόσεξα ότι δεν επιθυμούσε να δεσμευθεί κι ότι είχε συνειδητοποιήσει πολύ λιγότερο από μένα την τότε καταστροφή. Του είπα ότι σχεδίαζα να κυκλοφορήσω ένα περιοδικό ασχολούμενο με την πολιτική ψυχολογία, κι η οργανωτική συνεργασία μαζί του φαινόταν εφικτή. Όμως αυτό δεν υλοποιήθηκε.

Στη Ζυρίχη επισκέφθηκα τον Fritz Brupbacher. Αυτός ο σεξολόγος, δαρμένος απ' όλες τις δοκιμασίες, πάντοτε με συνάρπαζε. Δεκάδες χρόνια είχε ζήσει τις χαρές και τις λύπες του εργατικού κινήματος, και το βιβλίο του Vierzig Jahre Ketzer61, που δημοσιεύτηκε δύο χρόνια αργότερα, είναι μια λαμπρή απογραφή της χυδαιότητας μέσα σ' αυτό το κίνημα. Το συμπέρασμά του όμως είναι η παραίτηση - ο Brupbacher είχε χάσει κάθε ελπίδα. Αντιπαρατέθηκα σ' αυτό εξηγώντας ότι η επιστήμη δεν είχε με κανένα τρόπο πει την τελευταία της λέξη κι ότι, ουσιαστικά, η εξέλιξη προς τα πίσω ήταν αδύνατη. Αν και συμφωνούσα με τις κριτικές του, παρέμενε το ερώτημα αν θα ζούσαμε τόσο ώστε να δούμε την κατάληξη.

Στο Τυρόλο επισκέφθηκα τα παιδιά μου και την πρώην γυναίκα μου, μετά από εφτάμηνο χωρισμό. Δεν υπήρχε κανένα σημάδι απ' τα θλιβερά γεγονότα και τις ανθρώπινες αντιδράσεις, που είχαν αναστατώσει τη ζωή μας πριν από ένα εξάμηνο. Στη Βιέννη, έξι βδομάδες πριν την καταστροφή του Φλεβάρη, όλα ακολουθούσαν τη συνηθισμένη τους πορεία. Οι κομμουνιστές προετοίμαζαν την επανάσταση, οι σοσιαλδημοκράτες έκαναν κι άλλες υποχωρήσεις προς το συμφέρον της δημοκρατίας, και η πολιτική αντίδραση προόδευε σιωπηρά, ενώ οι άνθρωποι αδιαφορούσαν πια για τις «ιστορικές δυνάμεις» και για τη «σύγκρουση των παραγωγικών δυνάμεων». Ήταν απλά και μόνο μελαγχολικοί και πεινασμένοι, είχαν τα οικογενειακά τους βάσανα, και που και που συζητούσαν πολιτικά. Θέλησα να πάω στη Σουηδία μέσω Πράγας, όπου έλπιζα να συναντήσω φίλους. Μ' ενδιέφεραν οι αντιδράσεις των γνωστών μου στα τότε γεγονότα. Πουθενά δεν είχα βρει ίχνος προθυμίας ή απόφασης για κατανόηση. Το μόνο που υπήρχε ήταν αυταπάτες για την αναμενόμενη βοήθεια από την εκκλησία, τις δυτικές δυνάμεις, το γερμανικό στρατό και, φυσικά, από την αυξανόμενη συνειδητοποίηση των βιομηχανικών εργατών. Καθυστερημένες προσπάθειες για κοινό μέτωπο κομμουνιστών και σοσιαλδημοκρατών απασχολούσαν τότε τα πνεύματα. Η αντίληψη ενός σοσιαλιστικού λαϊκού μετώπου, μαζί με την αστική τάξη, δεν είχε γεννηθεί ακόμη. Στις συζητήσεις προσπαθούσα προσεχτικά να κατευθύνω την προσοχή στις παράλογες αντιδράσεις των μαζών. Η Μαζική Ψυχολογία είχε καλή υποδοχή, αλλά πουθενά δε φαίνονταν σημεία κατανόησης. Η ίδια η συζήτηση για πολιτικά φαινόταν να 'ναι τμήμα του παραλογισμού της κοινωνίας. Αυτό το ζήτημα τώρα πρωτοήρθε στο νου μου. Δεν είχα καμία διάθεση να δεχτώ τη βολική απάντηση ότι οι επιστήμονες υποτίθεται ότι δεν ενδιαφέρονται για την πολιτική. Η πολιτική ήταν ένα γεγονός, από το οποίο εξαρτιώνταν τα πάντα - τί ήταν όμως στην πραγματικότητα; Πώς λειτουργούσε; Έτσι αναζητούσα τον ορθολογικό πυρήνα της αριστερής πολιτικής, χρησιμοποιώντας σαν κριτήριο την κατανόηση των αντίστροφων μαζικών αντιδράσεων στη Γερμανία. Δεν υπήρχε καμιά κατανόηση, κι ακόμη περισσότερο, το ίδιο το ζήτημα απορρίπτονταν.



Μεγάλη ήταν η έκπληξή μου όταν έμαθα ότι ένας πρώην ενθουσιώδης οπαδός της δουλειάς μου στη Γερμανία, που ήταν μόνιμος αντίπαλος της κομματικής ηγεσίας, είχε τελείως αντιστρέψει τις θέσεις του. Αργότερα κατάλαβα ότι η επιμονή σ' ένα πρόβλημα για καιρό δημιουργεί σοβαρή διανοητική καταπόνηση, κι η επιστροφή στο κόμμα ανακουφίζει πρόσκαιρα απ' αυτή την πίεση.

Για να γλιτώσω από τη μακριά διαδρομή μέσω Πολωνίας, θέλησα να ταξιδέψω μέσω Γερμανίας. Όλοι έλεγαν ότι αυτό ήταν τρέλα, εγώ όμως πίστευα ότι, αν δεν κρατούσαν λίστες στα σύνορα, θα μπορούσα να το διακινδυνέψω. Αυτό βέβαια δεν ήταν σωστό, γιατί ο κίνδυνος σύλληψης υπήρχε παντού. Όμως, όταν έμαθα ότι δεν κρατούσαν λίστες, αποφάσισα να το δοκιμάσω. Ήταν λίγο ζόρικα στα σύνορα, τίποτε δε συνέβη όμως. Στο Βερολίνο κάναμε στάση για τρεις ώρες. Η εικόνα στους δρόμους ήταν απογοητευτική. Παντού στρατιώτες, οι άνθρωποι φαίνονταν μελαγχολικοί, οι κινήσεις τους ήταν ληθαργικές, παντού άσκοπο νευρικό πήγαινε-έλα. Μια γνωστή μου είχε πάρει είδηση την άφιξή μου και μείναμε λίγο μαζί στο εστιατόριο της πρώτης θέσης στο σταθμό. Καθώς ανέβαινα στο τρένο για τη Δανία, πέρασε κάποιος που με κοίταζε σαν ξαφνιασμένος, Μου φάνηκε ότι τον γνώρισα, αλλά δεν ήξερα αν έπρεπε να τον χαιρετήσω. Πολλοί κομμουνιστές είχαν γίνει φασίστες. Ολόκληρες μονάδες της Arbeiterwehr είχαν προσχωρήσει στους SA. Κανείς σύντροφος δεν είχε απομείνει. Τί άξιζαν πια οι πεποιθήσεις; Πώς ήταν δυνατό να ριψοκινδυνεύει κανείς τη ζωή του για μια Ιδέα για χρόνια κι έπειτα, ξαφνικά, να τη ριψοκινδυνεύει το ίδιο ενθουσιώδικα για μια άλλη; Νύξεις για διαφθορά, αστάθεια πεποιθήσεων κλπ. δεν είχαν νόημα. Μήπως η φύση των κομμάτων γενικά δεν ήταν μια συστηματοποίηση ποικίλων αντιφατικών συναισθημάτων; Μήπως δεν ήταν μόνο μια περίπτωση κοσμοθεωρήσεων που πολεμούν ή μια την άλλη, φαινομενικά προς όφελος υλικών πραγμάτων; Όμως δεκάδες χιλιάδες άτομα είχαν μεταπηδήσει από την υπεράσπιση μιας ιδέας στην υπεράσπιση της αντίθετης. Όλα βρίσκονταν σε μια κατάσταση ρευστότητας, τίποτε δε φαινόταν σταθερό, και στο μεταξύ παλιοί φίλοι και γνώριμοι συνέχιζαν να δένονται με οργανώσεις καταμεσής στο χάος. Πώς να εξηγηθούν όλα αυτά; Αδύνατο! Ίσως μόνο τα φανταζόμουν. Η ύπαρξη των τάξεων και της ταξικής πάλης ήταν αναμφισβήτητη! Όμως τα άτομα, που η δικιά τους ευημερία διακυβεύονταν, μεταπηδούσαν απ' τη μια πλευρά στην άλλη, χωρίς κατεύθυνση, σαν ασυνείδητα. Ήξερα ότι και στις δύο πλευρές των γερμανικών συνόρων βρίσκονταν εργάτες σε διάφορα πεδία, που διατηρούσαν παράνομους δεσμούς με κομματικές ομάδες και διακινδύνευαν τη ζωή τους κάνοντας κάτι τέτοιο. Όμως, όταν διάβαζα τις αναφορές τους σ' επίσημα δημοσιεύματα, ήμουν πεισμένος ότι αυτό δεν ήταν πραγματικότητα, αλλά φαντασίωση, ή υπερτίμηση της πραγματικότητας από άτομα που πέθαιναν απ' την επιθυμία για κοινωνική ελευθερία. Υπήρχε βαθύτατο χάσμα ανάμεσα σ' αυτά τα άτομα και τις μεγάλες μάζες – τα δύο ήταν άσχετα. Από τη μια μεριά, η απάθεια κι η διαθεσιμότητα για επηρεασμό από βολικές έννοιες της μεσαιωνικής ιδεολογίας - κι από την άλλη, η αφοσίωση που αψηφούσε το θάνατο κι ο ενθουσιασμός. Πώς θα μπορούσε να κλείσει αυτό το χάσμα - και πότε; Εξαρτιόταν μόνο από τη γεμάτη αυτοθυσία πολιτική δραστηριότητα μιας ομάδας ενθουσιωδών επαναστατών; Μήπως είναι δικαιολογημένες οι αμφιβολίες των αυτοϊκανοποιημένων διανοούμενων σε σχέση μ' αυτή την πάλη που σπάει τα νεύρα; Φυσικά όχι! Δεν έχουν τίποτε να την αντικαταστήσουν. Πού βρίσκεται η απάντηση; Μόνο η πορεία των ίδιων των γεγονότων θα το δείξει - και μόνο όσοι είναι απαλλαγμένοι από αυταπάτες θα μπορέσουν να την αντιληφθούν. Για όσους αμφιβάλλουν από φόβο, θα παραμείνει ένα μυστήριο. Το τρένο περνούσε μέσα απ' τη γνώριμη γερμανική ύπαιθρο. Εξωτερικά τίποτε δε φαινόταν να 'χει αλλάξει, κι όμως μια ήπειρος σειόταν ολόκληρη.

Στο Tralleborg πάτησα το έδαφος της Σουηδίας συνοδευόμενος από την Elsa Lindenberg, που με είχε βρει στο Βερολίνο. Σχεδιάζαμε να εγκατασταθούμε στην αρχή στο Μάλμε κι έπειτα θα βλέπαμε. Το Μάλμε δεν ήταν ιδιαιτέρα ελκυστικό. Θα μπορούσα να 'χα μείνει στο Λονδίνο, αλλά ο γερμανός μαθητής μου Δρ. Kathe Misch μου είχε πει ότι ο Jones σφετεριζόταν τη δουλεία όλων των διασήμων συναδέλφων του. Ακόμη, το Λονδίνο ήταν πουριτανικό, κι εγώ ζούσα με τη συντρόφισσα μου δίχως άδεια γάμου. Κανείς απ' τους δύο δεν ήθελε να παντρευτεί. Είμαστε πολύ ευτυχισμένοι μαζί δίχως πιστοποιητικό γάμου, γιατί ξέραμε ότι αυτό ήταν κάτι πιο πολύ από τυπικότητα - έδινε το δικαίωμα υποδούλωσης κι εκμετάλλευσης ενός άλλου ανθρώπινου όντος. Κι αυτό δεν το θέλαμε. Υπήρχαν ακόμη δανοί μαθητές που με περίμεναν, και μ' αυτούς ένιωθα πολύ ευχάριστα. Είχαν αρχίσει βαθμιαία να καταλαβαίνουν το έργο μου και μου ήταν απόλυτα πιστοί. Γράμματα έφταναν από συναδέλφους και πρώην μαθητές στο Βερολίνο, που έλεγαν ότι το Μάλμε, που ήταν κοντύτερα, ήταν καλύτερο από τ' απόμακρο Λονδίνο. Με λίγα λόγια, προτιμούσα ένα ηλίθιο άσυλο, παρά μια νέα καριέρα σε μια κοσμοπολίτικη πόλη. Και δε μετάνιωσα για την απόφασή μου. αν κι αυτό φάνηκε πάλι στο συμβατικό νου σαν «τρελή» αντίδραση.



Ένας μαθητής από την Κοπεγχάγη με περίμενε στο Μάλμε. Είχε κρατήσει δύο χωριστά δωμάτια για την Elsa Lindenberg και για μένα, σ' ένα μικρό ξενοδοχείο στην πλατεία της αγοράς. Μπαίνοντας στην πόλη φοβήθηκα. Το Μάλμε είναι μια απ' αυτές τις μικρές πόλεις, όπου η πλήξη τροφοδοτεί το φασισμό. Θα έμενα εκεί για έξι μήνες - κι οπωσδήποτε ήταν καλύτερα από ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης. Το ξενοδοχείο ήταν φρικτό: ψυχρό, παγωμένο και γεμάτο γριές γεροντοκόρες που μας κοίταζαν με μάτι ερευνητικό. Αρκετοί ηλικιωμένοι, καλοντυμένοι κύριοι, μερικοί με μονόκλ και μπαστούνι, συζητούσαν πολιτισμένα με τις κυρίες που έπλεκαν. Φάγαμε γρήγορα το δείπνο, καθένας μας κρύβοντας το φόβο του για την πόλη και το ξενοδοχείο. Ήταν το ακριβώς αντίθετο από την ατμόσφαιρα, όπου βρισκόμαστε προηγούμενα, μόνοι κι ικανοί ν' αναπνέουμε ελεύθερα.

Κρεμόμαστε από τα γράμματα που λαβαίναμε κι από τις συνδέσεις μας με ανθρώπους σ' όλο τον πλανήτη. Τον Οκτώβρη του 1933 (δύο μήνες νωρίτερα) ο εκδότης του Weltbuhne είχε γράψει ένα γράμμα γεμάτο ατράνταχτη αυτοπεποίθηση και χωρίς την παραμικρή διορατικότητα για το μέλλον. Δυο χρόνια αργότερα είχε καταστραφεί διανοητικά και πολιτικά. Πολλοί γιατροί στην Κοπεγχάγη ενδιαφέρονταν για το έργο μου, όμως η νευρολογική εταιρία ακύρωσε μια πρόσκληση για να 'δινα μια διάλεξη, όταν έγινε γνωστό ότι ο υπουργός δικαιοσύνης μου είχε προσωπική εχθρότητα. Η Zeitschrift fur Sozialforschung62 της Φρανκφούρτης είχε αναγκαστεί να καταφύγει στο Παρίσι και ξαναπόκτησα επαφή μαζί της. Ο διευθυντής του Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου Ψυχολογίας στη Νορβηγία μου έγραψε γράμμα στέλνοντάς μου μια μαθήτρια για θεραπεία. Το βιβλίο μου Ανάλυση του Χαρακτήρα είχε αρχίσει να εξασκεί κάποια επίδραση. Τέσσερα χρόνια αργότερα, όταν η ανάλυση του χαρακτήρα είχε μετεξελιχθεί σε φυτικοθεραπεία, ο ίδιος διευθυντής έγινε εχθρός μου. Μια αναλύτρια στο Όσλο μου είχε συστήσει έναν πολύ γνωστό άνθρωπο για εκπαίδευση, και σύντομα θα μ' επισκέπτονταν κι οι δύο στο Μάλμε. Έλαβα ένα επαινετικό γράμμα από τον Friedrich Kraus. ένα διάσημο γιατρό του Βερολίνου.

Υπήρχαν πάρα πολλά να γίνουν. Διαρρύθμισα το δωμάτιο μου σαν γραφείο, κι επειδή η βιβλιοθήκη μου ήταν στην Κοπεγχάγη, οι φίλοι μου συμφώνησαν να μου φέρουν ο,τι χρειαζόμουν. Η συντρόφισσά μου, που της είμαι πολύ ευγνώμων για τη στάση της σ' αυτούς τους καιρούς, φοβόταν ότι θ' αδυνατούσε να συνεχίσει το έργο που είχε αρχίσει στην Κοπεγχάγη. Τότε ένας φίλος σκέφτηκε ότι οι μαθητές μου θα μπορούσαν να την περάσουν από τα σύνορα σαν Δανέζα. Το κόλπο πέτυχε για όλο το εξάμηνο, που δεν είχε άδεια παραμονής στο δανικό έδαφος. Πάντοτε ήμουν μόνος μου τέσσερις μέρες τη βδομάδα και είχα άφθονο ελεύθερο χρόνο για επιστημονική εργασία. Οι μαθητές μου είχαν κανονίσει να μ' επισκέπτονται μέρα παρά μέρα για μιάμιση ώρα. Το ταξίδι πήγαινε-έλα στον πορθμό χρειαζόταν τρεις ώρες περίπου. Το πλήρωμα του σκάφους, η αστυνομία και στις δυο πλευρές, καθηγητές κι υγιεινολόγοι, όλοι ήξεραν ακριβώς τι συνέβαινε. Τα νέα για τη δραστηριότητά μας είχαν εξαπλωθεί γοργά. Οι άνθρωποι απορούσαν, αλλά δεν καταλάβαιναν.

Ο Leunbach είχε φέρει τ' αυτοκίνητό μου από την Κοπεγχάγη. Στις ελεύθερες μέρες μας κάναμε μακρινές εκδρομές στην ύπαιθρο της νότιας Σουηδίας. Αργά κάποιο Σάββατο βράδυ, είδαμε στο δρόμο να περπατούν δύο εξαντλημένα κορίτσια. Σταματήσαμε και τις πήραμε. Γρήγορα άρχισε μια συζήτηση για την αξία του γάμου. Ήταν ανύπαντρες, αλλά έλπιζαν ν' ανοίξουν γρήγορα ένα δικό τους σπίτι. Η ζωή μαζί με τους γονείς τους ήταν δύσκολη, γιατί τους επέτρεπαν ελάχιστα. Από την άλλη, ήταν ευχάριστο να 'χουν τις μανάδες τους να φροντίζουν για όλο το νοικοκυριό. Τις ρώτησα αν θα μπορούσαμε να ξαναϊδωθούμε, κι αυτές απάντησαν ότι θα 'ταν μεγάλη ευχαρίστηση. Μια κι ήμουν πάντα μόνος, η συντρόφισσα - σύζυγός μου με συμβούλεψε να τους τηλεφωνήσω. Ίσως αυτό θα με βοηθούσε να ξεπεράσω τη μοναξιά μου. Μια μέρα τηλεφώνησα, κι αν και η μια είχε δουλειά, η άλλη είπε ότι θα της άρεσε να με συναντήσει στο σταθμό. Συναντηθήκαμε και περιπλανιόμαστε μαζί στους δρόμους, συζητώντας εγγλέζικα. Ξάφνου ένιωσε ανήσυχη. «Κάποιος μας παρακολουθεί», είπε. Κοίταξα ολόγυρα. Είχε δίκιο - ένας ψηλός κύριος με μπαστούνι μας ακολουθούσε σ' απόσταση δέκα περίπου βημάτων. Τον γνώρισε, ήταν ένας θείος της. Μετά από λίγο σταμάτησα και της ζήτησα να με συστήσει. Η συζήτησή μας τέλειωσε εκεί, αλλά ο θείος είχε για μένα μεγαλύτερο ενδιαφέρον. Όταν μας πρωτοείδε, ο κύριος αυτός τα 'χασε. Τον καλέσαμε να 'ρθει μαζί μας. Μετά από ένα δεκάλεπτο συμβατικές φιλοφρονήσεις, ζήτησε συγγνώμη κι έφυγε. Τότε αυτή άρχισε τα παράπονα: πάντα έτσι γινόταν δεν μπορούσε μήτε να κάνει έναν περίπατο μόνη της· σίγουρα η μητέρα της του είχε ζητήσει να την προστατεύει· ήταν μπροστά όταν τηλεφώνησα· όμως δεν ήταν πια παιδί, ήταν 23 χρονών και πήγαινε στο πανεπιστήμιο. Άρχισε να κλαίει και μου ζήτησε συγγνώμη. Προσπάθησα να βρω αν υπήρχε δυσαρέσκεια στο σπίτι. Θα μπορούσε να το υποφέρει, είπε, αν και η κατάσταση ήταν πια στ' αλήθεια ανυπόφορη. (Κι



αυτή δεν ήταν μπολσεβίκα, αλλά μια απολίτικη γυναίκα!) Θα της άρεσε να μιλά μαζί μου πιο πολύ, γιατί ποτέ δε συνάντησε ανθρώπους άλλους απ' αυτούς που ήδη τους ήξερε τόσο, ώστε να τους βαριέται. Μου ζήτησε να δώσω χαιρετισμούς στη γυναίκα μου και είπε ότι ίσως κάποτε να μου τηλεφωνούσε. Όλες οι μικρές πόλεις είναι σαν το Μάλμε, κι από τότε παράτησα κάθε προσπάθεια να κάνω φίλους. Αυτό ήταν πιο επικίνδυνο από την εγκληματική δραστηριότητα.

Οι δημοσιεύσεις μου ήταν γνωστές στη μικρή Πανεπιστημιούπολη Lund. Η φοιτητική οργάνωση Clarte είχε μάλιστα μεταφράσει μερικές. Συχνά γίνονταν ομάδες συζήτησης του έργου μου. Όταν η γυναίκα ενός καθηγητή της Ιστορίας άκουσε ότι ζούσα στο Μάλμε, εξόριστος, με προσκάλεσε σπίτι της για επίσκεψη. Γρήγορα δημιουργήσαμε μια καλή σχέση με τον άντρα της - οι καθηγητές πανεπιστημίου είναι πάντα αξιολάτρευτοι άνθρωποι στο σπίτι τους. Είχαν μια δεκαοκτάχρονη κόρη, με μοντέρνες ιδέες, αλλά η μητέρα την παρακολουθούσε στενά και οι ιδέες γρήγορα καταπνίχτηκαν. Είχαν διαβάσει την Εισβολή της Σεξουαλικής Ηθικής την Ανάλυση τον Χαρακτήρα κλπ, κι είχαν εξαιρετικά μεγάλο ενδιαφέρον. Κάναμε αρκετές εκδρομές στην ύπαιθρο, και τότε ξάφνου σκέφτηκα ότι παρατήρησα τις πρώτες ενδείξεις κάποιου προβλήματος στις σχέσεις μας. Έτσι άφησα τη σχέση να παγώσει, προφασιζόμενος ότι ήμουν πνιγμένος στη δουλειά. Δεν ενεργούσα πάντοτε με την ίδια διορατικότητα.

Η αστυνομία δεν μπορούσε ν' ανεχτεί την κατάσταση. Αυτοί οι δύο ξένοι που ζούσαν σ' ένα ξενοδοχείο για έξι βδομάδες ήταν ανύπαντροι - και όμως «παντρεμένοι». Κάθε μέρα είχαν επισκέπτες, που έρχονταν με φέρρυ-μπώτ απ' τη Δανία. Και βέβαια, η αστυνομία στο Μάλμε δεν είχε και πολλή δουλειά να κάνει. Ήταν μια ήσυχη, καθόλου απαιτητική πόλη, δίχως καν πορνεία. Μια πόλη όπου ο πολιτισμός μπορούσε να λαγοκοιμάται «εν ειρήνη». Δεν υπήρχε εγκληματικότητα. Στις δέκα το βράδυ οι νέοι περνούσαν τους δρόμους μοιρασμένοι σ' ομάδες του ίδιου φύλου και μόνο χαχάνιζαν μεταξύ τους, κι ένιωθαν να βαριούνται πολύ. Άντρες στα είκοσι τους στέκονταν στις γωνιές κι έκαναν σχόλια για τα κορίτσια. Έτσι η αστυνομία δεν είχε τίποτε να κάνει, και γι' αυτό αναγκαστικά τράβηξαν την προσοχή της δυο Γερμανόφωνοι που δέχονταν τακτικά επισκέπτες, που ζούσαν βδομάδες στο ξενοδοχείο, που είχαν κανονικά διαβατήρια κι όμως ζούσαν στο Μάλμε, που δεν ενοχλούσαν κανένα, και που τα χαρτιά τους είχαν φανεί εντάξει στην αστυνομία. Αυτό ήταν πολύ ύποπτο. Το ζευγάρι έπρεπε να τεθεί υπό παρακολούθηση. Γι' αυτό έβαλαν ένα ντετέκτιβ να τους παρακολουθεί πίσω από τις κουρτίνες ενός γραφείου στην άλλη πλευρά του δρόμου, πράγμα που το αντιλήφθηκα. Μετά ένας τύπος που έκανε μπαμ στήθηκε μπροστά στην είσοδο του ξενοδοχείου. Τον προσπερνούσα κάθε μέρα και τον κοίταζα αθώα στα μάτια. Ενεργούσε σαν να μην ήξερε ποιος ήταν και τι έκανε εκεί - μάλιστα ενεργούσε λες κι εγώ δεν είχα καταλάβει τι έκανε εκεί. Αυτό ήταν ακόμη πιο ύποπτο. Αυτός ο Γερμανός προσπερνούσε ήσυχα τον ντετέκτιβ μας και κινείται σαν να μη συμβαίνει τίποτε. Έπρεπε να ληφθούν αυστηρότερα μέτρα. Άρχισαν να τσιμπούν τους μαθητές μου στην είσοδο, να τους πηγαίνουν στον αρχηγό της αστυνομίας, και να τους ρωτούν τι έκαναν εκεί. («Δημοκρατία»!). Τι έκανε αυτός ο Γερμανός στο Μάλμε, ζώντας «μαζί με μια κυρία» χωρίς να 'ναι παντρεμένοι, και με τους επισκέπτες ξαπλωμένους σ' έναν καναπέ; Ψυχαναλυτική εκπαίδευση; Τι περίεργο πράγμα είναι τούτο πάλι; Πάλι καμιά μπολσεβίκικη παλιοδουλειά! Οι μαθητές μου τους απαντούσαν ήσυχα. Τελικά με κάλεσαν κι εμένα και με ρώτησαν τα ίδια. Αντέδρασα ρωτώντας τους κι εγώ: «Για τι κατηγορούμαι;» «Για τίποτε!» «Τότε ποιος ο λόγος της ανάκρισης;» Αμηχανία! Όντως, γιατί μ' ανέκριναν; Κι άλλες ερωτήσεις. Η απάντησή μου: «Θα ήθελα να δηλώσω απερίφραστα ότι είμαι πρόθυμος να σάς προσφέρω όποια πληροφορία θα θέλατε. Όμως πρώτα πρέπει να μάθω ποιες είναι οι κατηγορίες ή οι υποψίες σας!» «Ποιός ρωτά εδώ, εσύ ή εγώ;» απάντησε η στολή. «Εσείς βέβαια ρωτάτε! Για τί κατηγορούμαι;» Μεγάλη αμηχανία! Έπειτα έγιναν φιλικότεροι. «Να, δεν είναι τίποτε σοβαρό...» η κάτι παρόμοιο. Τούς είπα: « Κάντε ότι θέλετε. Μπορείτε να δείτε τα χαρτιά μου όποτε το επιθυμήσετε» κι έφυγα. Αυτό προκάλεσε ακόμη περισσότερες υποψίες - περίεργος άνθρωπος αυτός ο Γερμανός. Μια φορά που έκανα περίπατο στο λιμάνι με σταμάτησαν. «Το διαβατήριο σας, παρακαλώ!»

Το Μάη έληξε η άδεια παραμονής μου. Για να μείνω πια στη Σουηδία χρειαζόμουν ιδιαίτερη άδεια. Ζήτησα ανανέωση. Μια αίτηση για άδεια επιστροφής, τέσσερις βδομάδες πριν τη λήξη της υποχρεωτικής μου απουσίας, είχε ήδη υποβληθεί στο δανικό Υπουργείο Δικαιοσύνης και είχε απορριφθεί χωρίς εξήγηση. Στο μεταξύ, μήτε η αστυνομία μήτε οι ψυχίατροι είχαν μείνει αργοί. Δεν μπορούσα να καταλάβω για τι με κατηγορούσαν σύμφωνα με τους νόμους τους. Τον Απρίλη, η αστυνομία του Μάλμε προσπάθησε να κάνει έρευνα στο διαμέρισμά μου. Αυτό έγινε ως εξής: Ο συνάδελφός μου Philipson ήταν μαζί μου για μια αναλυτική συνεδρίαση. Ξάφνου ακούστηκε ένα απότομο χτύπημα στην πόρτα. «Αστυνομία, ανοίξτε!» Δυο



τυπικοί αστυνομικοί μπήκαν φουριόζοι στο δωμάτιο. «Πρέπει να ψάξουμε αυτό το δωμάτιο. Κι αυτός εδώ ποιος είναι;» Συγκράτησα την οργή μου μπροστά σ' αυτή την εκδήλωση ανώνυμης εξουσίας και κάλεσα τους κυρίους να ερευνήσουν το γραφείο μου. Στη γραφομηχανή ήταν το χειρόγραφο του Ueber den Urgegensatz des vegetativen Lebens63. Έσκυψαν πάνω του με μια απίστευτα αφελή κίνηση περιέργειας, διάβασαν μερικές γραμμές, έδειξαν απογοητευμένοι και ήταν έτοιμοι να συνεχίσουν την έρευνα. Σ' αυτό το σημείο τους σταμάτησα και ζήτησα το ένταλμα για έρευνα. Δεν είχαν, και γι' αυτό τα 'χασαν κι εξαφανίστηκαν μουρμουρίζοντας κάτι που υποτίθεται ήταν «συγγνώμη». Την επομένη έμαθα ότι και το διαμέρισμα του Philipson είχε ερευνηθεί με τον ίδιο τρόπο, φυσικά χωρίς αποτέλεσμα. Οι «εγκληματικές δραστηριότητές μας» ήταν απλά κάτι, που δεν τους ήταν ακόμη οικείο. Κι όλα αυτά για το μόνο λόγο ότι δεν καταλάβαιναν τη σημασία του όρου «ψυχανάλυση».

Η αίτησή μου γι' ανανέωση της βίζας μου απορρίφθηκε απ' την αστυνομία. Αυτό, αν και δεν ήταν επικίνδυνο, ήταν ενοχλητικό. Είναι δύσκολη η διακοπή της αναλυτικής δουλείας δίχως περίπλοκες. Διαμαρτυρήθηκα στο Υπουργείο Μετανάστευσης, αλλά κανείς δεν ήξερε για ποιο λόγο δεν είχε ανανεωθεί η βίζα μου. Οι γραφειοκρατικές αποφάσεις διέπονται απ' τους δικούς της νόμους. Απ' τη στιγμή που κάποιο γραφείο βγάζει κάποια απόφαση η πορεία που ακολουθεί η υπόθεση δεν έχει πια σχέση με το θέμα, αλλά αντιμετωπίζεται ανάλογα με το άρθρο, παράγραφο κι αλφαβητική σειρά. Τώρα έπρεπε να κινητοποιήσω μια νέα σειρά τυπικότητες για να την ανακόψω. Ο αρχηγός της αστυνομίας κάλεσε την Elsa Lindenberg κι εμένα να παρουσιαστούμε. Παρακολουθήσαμε μια ολόκληρη τελετουργία. Ο παντοδύναμος καθόταν σ' ένα βάθρο παρόμοιο με την έδρα ενός δικαστή, προφανώς έχοντας συνείδηση του εαυτού του, αλλά και μιμούμενος μια ναπολεόντεια πόζα. Δεξιά κι αριστερά του ήταν στενογράφοι και δύο αξιωματικοί σαν μάρτυρες. Εμείς έπρεπε να στεκόμαστε σε ορισμένα σημεία. Έπειτα μας διάβασε την απαγόρευση: έπρεπε να φύγω από τη Σουηδία μέχρι τις 24 Μάη. Δεν είπα τίποτε και φύγαμε.

Ο φίλος μας Sigurd Hoel, που ήταν στο Μάλμε, ήρθε αμέσως σ' επαφή μ' ένα δικηγόρο - όμως αυτός φοβόταν το νόμο και την αστυνομία περισσότερο κι από έναν εγκληματία και γι' αυτό τον εξαποστείλαμε. Ο Hoel τηλεγράφησε τότε αμέσως στον Strom, ένα σουηδό βουλευτή, καθώς και στον Φρόυντ και τον Malinowski και στους φίλους μας στο Όσλο. Δυο διάσημοι δημοσιογράφοι από την Κοπεγχάγη έφτασαν στο Μάλμε κι επισκέφτηκαν τον αρχηγό της αστυνομίας μαζί με τον Hoel. Το ήξερε, τον ρώτησαν, ότι είχε στα χέρια του ένα μελλοντικό κάτοχο του Νόμπελ; Ο αξιωματικός αναστατώθηκε απ' το ψέμα - όπως πίστευα ότι ήταν - οι φίλοι μου όμως πίστευαν πραγματικά ότι μπορεί να κέρδιζα το Νόμπελ. Είπε με τρόπο καθησυχαστικό ότι έπρεπε να κάνω άλλη μια αίτηση κι όλα θα τακτοποιούνταν. Στο μεταξύ άρχισε να κυλάει ένα ποτάμι τηλεγραφήματα από και προς τον Strom. Το ζήτημα έφτασε στον Υπουργό Δικαιοσύνης, ο οποίος ήθελε να κρατιέται ενήμερος. Σε περίπτωση απέλασης θα 'κανα προσφυγή στο υπουργείο του. Δεν καταλάβαινα γιατί δεν έδινε απλά διαταγή να μου ανανεώσουν τη βίζα, αλλά αυτά είναι κρατικά μυστικά κι ακατανόητα στους κοινούς θνητούς. Ο Strom πληροφόρησε τον Hoel γραφτά ότι η απόρριψη της αίτησής μου οφειλόταν σε «πληροφορίες» που έδωσε ένας «προσωπικός μου εχθρός». Κρατικές υποθέσεις! Αργότερα έμαθα ότι οι ψυχίατροι της Κοπεγχάγης είχαν έρθει σ' επαφή με το σουηδό Υπουργό Υγείας. Να λοιπόν πώς ένα αντισεξουαλικό σύμπλεγμα επηρεάζει τη λειτουργία της κυβέρνησης.

Ο Malinowski μου 'γραψε ένα εγκάρδιο γράμμα. Ο Φρόυντ, όμως, έγραψε μόνο: «Αδυνατώ να προσφέρω υποστήριξη στη διαμαρτυρία σας για την υπόθεση του Δρος Wilhelm Reich». Η όλη υπόθεση ήταν γελοία. M' έκανε να φαίνομαι επικίνδυνος, ενώ δεν ήμουν. Κατέστρεφε τη βιτρίνα αξιοσέβαστων θεσμών και ήταν απωθητική. Για να σώσει τα προσχήματα, ο αρχηγός της αστυνομίας «παραχώρησε» άδεια παραπέρα παραμονής, μέχρι να βγει επίσημη απόφαση για την προσφυγή που θα 'πρεπε να υποβάλω τώρα στο Υπουργείο Μετανάστευσης. Αρνήθηκα. Χωρίς καμιά παραπέρα διαπραγμάτευση, έμεινα ανενόχλητος στο ξενοδοχείο, μέχρι που τακτοποίησα τις υποθέσεις μου. Ο Hoel κι εγώ κανονίσαμε να ταξιδέψω παράνομα στην Κοπεγχάγη κατά τις θερινές διακοπές, και μετά να πάω σ' ένα σπίτι στην ύπαιθρο. Στις 4 Ιούνη 1934 πήγα με τ' αυτοκίνητο στο Helsingor, όπου δε με γνώριζαν. Ήταν Κυριακή, τ' αυτοκίνητό μου είχε δανέζικες πινακίδες, και μέσα ήταν μαζί μου ένας Δανός κι ένας Νορβηγός. Αρχίσαμε να συζητάμε δυνατά στα δανέζικα. Όλα πήγαν μια χαρά και σκάσαμε στα γέλια μόλις περάσαμε τα σύνορα. Στο Sletten έζησα με το ψευδώνυμο Peter Stein. Όλοι οι αξιωματικοί της αστυνομίας το ήξεραν αυτό, αλλά φαινόταν ότι κρυφά μου ευχόντουσαν καλή τύχη. Περίμενα επίσκεψη από τα παιδιά μου, που δεν τα 'χα δει πολλούς μήνες.



8) Το ψυχαναλυτικό συνέδριο στη Λουκέρνη, Αύγουστος 1934

[ΣΠ: Λίγα πράγματα είναι τραγικότερα από την αποτυχία του ανθρώπου, που οφείλεται στην άγνοια του ορθολογικού τρόπου δράσης, όταν η σωστή απάντηση βρίσκεται λίγο πιο πέρα και η άγνοια οφείλεται στο φόβο να δει έγκαιρα την αλήθεια.

Στο Συνέδριο των ψυχαναλυτών στη Λουκέρνη, η ανάπτυξη της σύγκρουσης μέσα στη Διεθνή Ψυχαναλυτική Εταιρεία έφτασε στο αποκορύφωμά της με την απομάκρυνση του WR από την οργάνωση για την ψυχολογία του βάθους, με τις συνθήκες μέσα στις οποίες πραγματοποιήθηκε, και με το γεγονός ότι με τον WR η θεωρία του Σίγκμουντ Φρόυντ (ΣΦ) για τη λίμπιντο έμεινε άστεγη.

Παρακολουθούμε με έκπληξη τον WR στην ταραχώδη πορεία του το 1934. Δε φαίνεται να ξέρει τι τον πλήττει, γιατί ή πώς. Είναι αφελής και εύπιστος σαν παιδί, σε βαθμό απίστευτο για έναν άνθρωπο που είναι ήδη ένας διάσημος ψυχίατρος. Αρνείται να φύγει από την οργάνωση του ΣΦ. Θέλει να τον διώξουν αυτοί. Για τον καιρό εκείνο κάτι τέτοιο φαίνεται βλακώδες, αυτοκαταστροφικό και αδιανόητο. Τα πράγματα συνήθως δε γίνονται έτσι. Για να ξεφορτωθείς κάποιον που δε σου αρέσει, πρέπει να τον πείσεις ότι είναι καλύτερο να παραιτηθεί «ελεύθερα κι αυτόβουλα», να πάρει «αναρρωτική άδεια», να δηλώσει τη νομιμοφροσύνη του και ν' αφήσει τα πάντα να τραβήξουν την πορεία τους χωρίς άχρηστες αναστατώσεις. Ο WR αντιλαμβάνεται κατά κάποιο τρόπο ότι το σκάνδαλο θα 'πρεπε να συνδεθεί για πάντα με το ψυχαναλυτικό κίνημα. Ξέρει ότι είναι ο μόνος εκπρόσωπος της φυσικο-επιστημονικής ψυχαναλυτικής θεωρίας. Δεν ξέρει ακόμη ότι αυτό θα τον οδηγήσει στην ανακάλυψη της ενέργειας της ζωής. Επίσης δεν μπορεί να ξέρει ότι, σαν συνέπεια της πάλης αυτής, η κατάσταση της ψυχιατρικής, 16 χρόνια αργότερα, στις Ενωμένες Πολιτείες, θ' αντανακλά τη θέση του:

Η θεωρία για το ένστικτο του θανάτου, που διαμορφώθηκε σαν υπεκφυγή των σοβαρών κοινωνικών συνεπειών της ψυχανάλυσης και καθιερώθηκε οριστικά το 1934, πέθανε τελεσίδικα το 1950, μ' εξαίρεση ελάχιστους ανήμπορους οπαδούς της.

Η «μαρξιστική αντιπολίτευση» πάει, ξεχάστηκε. Όλα τα επιζώντα μέλη της σιωπούν. Ο Otto Fenichel, που την καθοδήγησε με τρόπο περισσότερο πολιτικό, παρά επιστημονικό, στηριγμένο στα γεγονότα, εγκατέλειψε το ταραγμένο σκάφος του WR το 1934. Όμως οι κοινωνικές συνέπειες της ψυχαναλυτικής θεωρίας της λίμπιντο του 1920 είναι ζωντανές και ριζωμένες στην πραγματικότητα της αμερικάνικης κοινωνίας, στον τρόπο πρακτικής αντιμετώπισης της γενετήσιας ζωής των παιδιών στις αρχές της εφηβείας τους.

Το βιβλίο του WR για την ανάλυση του χαρακτήρα, που η Δ.Ψ.Ε. αρνήθηκε να το δημοσιεύσει από φόβο για τους Ναζί κι εξαιτίας των συνεχών μηχανορραφιών του Paul Federn, από το 1924 μέχρι το 1934, έχει γίνει το σημαντικότερο εγχειρίδιο για την ψυχαναλυτική ιατρική τεχνική, αναγνωρισμένο σ' όλο τον κόσμο σαν «κλασικό». Κάθε ψυχίατρος είναι έτοιμος να διαβεβαιώσει τους πάντες ότι «εφαρμόζει ανάλυση του χαρακτήρα». Όμως ο ψυχιατρικός κόσμος φοβάται ακόμη ν' αναφέρει τις λέξεις «οργασμός» και «Wilhelm Reich».

Η οργονομία του WR ανθεί στις ΕΠΑ. Η ανακάλυψη της ενέργειας της ζωής, που πραγματοποιήθηκε με τη συνεπή εφαρμογή της τόσο δυσάρεστης θεωρίας του ΣΦ για τη λίμπιντο, βρίσκεται στα πρόθυρα της δημόσιας αναγνώρισης. Έχει ήδη σώσει πολλές ζωές και θα σώσει αμέτρητες ακόμη.

Το βιβλίο του WR Η Μαζική Ψυχολογία του Φασισμού, που δεν επιτράπηκε η παρουσίασή του στη Λουκέρνη το 1934 και καταδικάστηκε σαν «αντεπαναστατικό» από τους κόκκινους φασίστες στη Μόσχα το 1933, κυκλοφόρησε σε τρεις εκδόσεις και πούλησε πολλές χιλιάδες αντίτυπα στην Ευρώπη και στις ΕΠΑ. Στα 1949 αναφέρθηκε από την νεοϋορκέζικη εφημερίδα PM σαν το πιο συχνά ζητούμενο βιβλίο στη Δημόσια Βιβλιοθήκη της Νέας Υόρκης. Αποτέλεσε σημαντική συμβολή στην καθιέρωση της χρήσης της ψυχολογίας στην κοινωνιολογία. Αυτό ήταν αδιανόητο στα 1927, όταν, μετά τις κρίσιμες εκείνες συνομιλίες με τον Φρόυντ, ο WR άρχισε το ταξίδι του στη σφαίρα της κοινωνιολογίας.

Η Ανάλυση του Χαρακτήρα και Η Μαζική Ψυχολογία του Φασισμού, και τα δύο στέρεα βασισμένα στη



θεωρία του ΣΦ για τη λίμπιντο, έκαναν μια μακριά πορεία, αποκλείοντας νίκες των ασκητικών και μοναστικών ρευμάτων της καθολικής εκκλησίας και του κόκκινου φασισμού στις ΕΠΑ. Πολλών λογιών εκκλησίες αναγκάστηκαν να συμμορφωθούν με το πνεύμα των καιρών και ν' αναγνωρίσουν την ύπαρξη της γενετήσιας λειτουργίας στην παιδική ηλικία. Η εφηβεία βρίσκει ακόμη πολύ ζόρι, θύμα αδαών αστυνομικών και δικαστών ψυχιάτρων προσανατολισμένων στην κληρονομικότητα κι ενάντια στη ζωή, σαν τον Scharffenberg στη Νορβηγία. Όμως οι πόρτες είναι διάπλατα ανοιχτές για τους μελλοντικούς παιδαγωγούς και γιατρούς, ώστε να εξασφαλίσουν την ευτυχία με την αγάπη για τις αγέννητες γενεές - τα «παιδιά του μέλλοντος» του WR.

Τέλος, η πραγματικά φυσικοεπιστημονική σκέψη του ΣΦ στην ψυχιατρική, που εκπροσωπείται από την εμμονή του στην έννοια της ψυχικής ενέργειας, έγινε μόνιμο κτήμα της επιστήμης του ανθρώπου. Η καταγραφή των σεξουαλικών ρευμάτων στον παλμογράφο του WR απέδειξε τη βιοηλεκτρική φύση των ανθρώπινων συγκινήσεων. (Κατοπινές μελέτες, που περιλάμβαναν και τη χρήση του μετρητή Γκάιγκερ-Μύλλερ, απέδειξαν ότι αυτή η ενέργεια δεν ήταν ηλεκτρομαγνητική, αλλά μια νέα μορφή φυσικής ενέργειας).

Αυτά είναι μεγάλα βήματα στον αγώνα για τη σαφήνεια σχετικά με και για την προστασία της ανθρώπινης ζωής. Σε σύγκριση μ' αυτά. τα γεγονότα της Λουκέρνης. όσο κι αν ήταν δραματικά και τραγικά στην εποχή τους, εμφανίζονται μ' ένα μάλλον παράδοξο φως.

Η έκπληξη για τον αποκλεισμό του WR ήταν γενική. Η Άννα Φρόυντ τον αποκάλεσε «μεγάλη αδικία». Ο Federn κι ο Jones θριάμβευσαν τελικά, μετά από τόσα χρόνια υπονομευτικής δουλειάς. Ποτέ δε θα πετύχαιναν σε κανονικές συνθήκες. Ο ΣΦ ξεστράτισε κι έκανε βαρύτατο σφάλμα, πηγαίνοντας ενάντια στις εμπνεύσεις και τις ελπίδες του της δεκαετίας 1920-30. Σαν μεγάλος επιστήμονας πρωτοπόρος που ήταν, ο ΣΦ είχε αντιληφθεί από νωρίς τις εξελίξεις, που θα 'κανε πραγματικότητα ο WR μετά το 1934: το σίγουρο ρίζωμα της ψυχολογίας του βάθους στη φυσική επιστήμη.]

Για να γίνει κατανοητός ο αποκλεισμός μου από την Δ.Ψ.Ε., πρέπει πρώτα να επιστρέψουμε στις προσπάθειες μου στο Μάλμε. Τρεις σημαντικές κατευθύνσεις εμφανίστηκαν στην εξέλιξη της δουλειάς μου: η ίδρυση της Zeitschrift fur Politische Psychologie und Sexualokonomie64, τα προανακρούσματα της σύγκρουσής μου με τη Δ.Ψ.Ε., της οποίας ήμουν ακόμη μέλος, και, τέλος, οι πρώτες συγκεκριμένες απαρχές της σεξουαλοικονομικής βιοφυσιολογίας.

Η κατάσταση δεν ήταν πια ανεκτή δίχως ένα περιοδικό για τη διάδοση των απόψεών μου. Πολυάριθμες εργασίες περίμεναν να δημοσιευθούν και τα προβλήματα της πολιτικής ψυχολογίας πίεζαν για συζήτηση. Ήξερα ότι κανένα περιοδικό δε θα δημοσίευε άρθρα μου - κι ακόμη, ήθελα να 'μαι ανεξάρτητος. Γι' αυτό ιδρύθηκε ένας εκδοτικός οίκος για τη σεξουαλοικονομία, στην Κοπεγχάγη. Διευθυνόταν από ένα γερμανό εμιγκρέ, ένα δάσκαλο που είχε συνεργαστεί μαζί μου στο Βερολίνο και είχε χάσει τη δουλειά του το 1933.

Εκείνο τον καιρό υπήρχε ακόμη μια ομάδα «διαλεκτικο-υλιστών ψυχαναλυτών». Στο Βερολίνο είχα αφήσει στον ψυχαναλυτή Otto Fenichel την ευθύνη για την ενοποίηση αυτής της ομάδας. Εγώ ο ίδιος τον είχα μυήσει στη μαρξιστική κοινωνιολογία και φαινόταν έτοιμος ν' αναλάβει το καθήκον αυτό. Στα 1933 πήγε στο Όσλο. Πρότεινα μια συνάντηση με τους σκανδιναβούς ψυχαναλυτές, για το Πάσχα του 1934. Η πρόταση έγινε δεκτή και ο Schjelderup, ψυχαναλυτής ο ίδιος και διευθυντής του Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου Ψυχολογίας του Όσλο, κανόνισε να γίνει η συνάντηση σ' αίθουσες του πανεπιστήμιου. Η φίλη μας Δρ. Edith Jakobson, ένα επιμελέστατο μέλος του κινήματος, ήρθε από το Βερολίνο. (Η κατοπινή της ατυχία να περάσει δύο χρόνια στις γερμανικές φυλακές βαραίνει τη συνείδησή μου.) Αυτή ήταν μια γυναίκα μ' εξαιρετική ευφυΐα και βαθιά ανθρωπιά. Οι οργανωτικές διαμάχες των κατοπινών χρόνων δεν μπόρεσαν να διαταράξουν την καλή μας σχέση. [ΣΠ 1951: Δυστυχώς, αργότερα αυτή υπέκυψε στις κακοήθεις ενέργειες μερικών ψυχαναλυτών του κύκλου της Βιέννης που συνέχιζαν, με ζήλο αντάξιο κάποιας καλύτερης υπόθεσης, να δυσφημίζουν το καλό όνομα του WR. Ήρθε στο Μάλμε και πήγαμε μαζί στη συνάντηση στο Όσλο, ταξιδεύοντας δυόμιση μέρες μέσα στην ύπαιθρο. Όλοι μας είμαστε γεμάτοι ερωτήματα κι έγνοιες, γιατί ξέραμε ότι η ψυχανάλυση, σαν κίνημα, δεν άντεχε στη δοκιμασία του χρόνου. Ακόμη νιώθαμε ιδιαίτερα υπεύθυνοι για την τύχη της, μια κι αποτελούσαμε τη ριζοσπαστική επιστημονική πτέρυγα - αν αυτή είναι πραγματικά η κατάλληλη έκφραση - σ' αντιπαράθεση με τους ηθικολόγους φιλόσοφους κι εστέτ



της Εταιρείας του Βερολίνου. Η ομάδα μας ήταν σφιχτά δεμένη με φιλίες και με μια κοινή υπόθεση. Καταλαβαίναμε ότι η ψυχανάλυση ήταν μια επιστήμη κι όχι μια Weltanschauung (κοσμοθεώρηση - Σ.τ.Μ.) - κι αυτό το υποστηρίζαμε σταθερά. Όμως δεχόταν επιθέσεις σαν μια Weltanschauung, ιδιαίτερα απ' τους εθνικοσοσιαλιστές, γιατί μπορούσε να 'χει ισχυρές κοινωνιολογικές συνέπειες. Το γεγονός ότι δεν τις είχε οφειλόταν στις αναστολές που εξασκούσε η θεωρία για το ένστικτο του θανάτου, που φαινόταν να 'ναι ο ιδανικός τρόπος για ν' αποφεύγονται τα κοινωνικά θέματα. Επιπρόσθετα, προκαλούσε απογοήτευση στην κλινική δουλειά, οδηγώντας έτσι τους καλύτερους νέους αναλυτές στο δικό μου στρατόπεδο. Είχα αποδείξει την ανυπαρξία του ενστίκτου του θανάτου, αλλά δεν το είχα ακόμη αντικαταστήσει με μια καλύτερη θεωρία.

Ο καθένας, που μπαίνει σ' ένα πλήρως εξοπλισμένο επιστημονικό εργαστήρι κι άκοπα μαζεύει τους καρπούς του, δύσκολα θα μπορούσε να καταλάβει τι σημαίνει η νομιμοφροσύνη της αντιπολίτευσης. Αυτή η αντιπολίτευση ενεργούσε με βάση την ακράδαντη πεποίθηση ότι δεν πρόβαλε μια νέα κατεύθυνση έρευνας και γνώσης, αλλά, αντίθετα, την προσκόλληση στην αυστηρή φυσικοεπιστημονική πορεία. Όλοι μας πιστεύαμε ότι η υπόθεση μπορούσε ακόμη να σωθεί μέσα στη Δ.ΨΈ. Προσεκτική, αξιόπιστη κλινική δουλειά είχε αποδείξει την υπεροχή της - οπότε τα υπόλοιπα πιστεύαμε ότι θα 'μπαιναν στη θέση τους. Όμως υπολογίζαμε δίχως να παίρνουμε υπόψη μας τις πολιτικές εξελίξεις της εποχής. Τα γεγονότα που επακολούθησαν επιβεβαίωσαν τη βασική μας θέση, ότι δηλ. η επιστήμη δεν είναι ποτέ τελείως αντικειμενική και, φυσικά, ποτέ δεν είναι ανεξάρτητη από τα πολιτικά ρεύματα. Όμως είχαμε ακόμη αυταπάτες και δεν είχαμε ακόμη καμιά επίγνωση για το ρόλο της «οργάνωσης». Η κωμωδία, που είχε παιχτεί απ' τον αρχηγό της αστυνομίας του Μάλμε, θα ξαναπαιζόταν, αν και κανείς δεν τολμούσε να προβλέψει τα γεγονότα του Αυγούστου 1934. Σήμερα καταλαβαίνω ότι μας είχε όλους πλήξει η ασθένεια, που ονομάζω «αίσθημα ότι ανήκεις» - με την έννοια ότι κανείς μας δεν ήθελε πραγματικά να φύγει από την οργάνωση. Αν κάποιος θα 'θελε να κάνει αντιπολίτευση χωρίς να πάρει αυτό το ρίσκο, αυτό σημαίνει ότι είναι σοσιαλδημοκράτης - ότι δηλ. «προσποιείται ότι...». Όλα όσα είχα προαισθανθεί για το ρόλο της λεγόμενης «τακτικής», κι όσα αργότερα τα δοκίμασα προσωπικά, τα οφείλω στην «καθοδήγηση» της ψυχαναλυτικής αντιπολίτευσης από τον Fenichel. Όμως κι εγώ δεν μπορώ ν' αποφύγω τον χαρακτηρισμό ότι ήμουν ηλίθιος κι άκριτα ευκολόπιστος.

Τον καιρό εκείνο με κυριαρχούσε μια σοβαρή χαρακτηρολογική αδυναμία. Προϋπόθετα ότι ήταν αυταπόδεικτο ότι όλοι όσοι μπαίνουν σ' ένα κίνημα θα 'δειχναν την ίδια προσωπική ανεξαρτησία και προθυμία να ριψοκινδυνεύουν, που είχα αποκτήσει κι εγώ μέσα από αμέτρητες οδυνηρές εμπειρίες. Το επάγγελμα μου κι η φύση μ' είχαν οπλίσει με την ικανότητα να διαισθάνομαι ζημιογόνες στάσεις σ' ένα συνεργάτη μου, πολύ πριν αυτές να γίνουν φανερές ακόμη και στον ίδιο. Σ' αυτό αντιδρούσα με δύο τρόπους: Αν ένιωθα προσωπικά κοντά στο άτομο αυτό, τότε έλεγα στον εαυτό μου ότι αυτό που αντιλαμβανόμουν δεν ήταν αλήθεια - δηλ. απωθούσα τη γνώση. Όμως, είτε η πορεία των γεγονότων θα επιβεβαίωνε τακτικά τα αισθήματά μου, είτε θα 'μουν ανίκανος να συγκρατηθώ και θα έβλαπτα τη σχέση, με τη σωστή πεποίθηση ότι το άτομο αυτό ήταν «προδότης της υπόθεσης». Το μόνο μου σφάλμα ήταν ότι πίστευα πώς ο συνεργάτης μου ήδη είχε αρχίσει να προδίνει την υπόθεση, κι έτσι δεν περίμενα μέχρι που η μεταβολή της στάσης του ν' αποκαλυφθεί ξεκάθαρα στον καθένα. Έτσι συχνά χαλούσα μια σχέση σε μια στιγμή που κανένας δεν καταλάβαινε τους λόγους της ενέργειάς μου. Στην περίπτωση του Otto Fenichel, είχα μια αμυδρή υπόνοια στην αρχή της πολιτικο-ψυχολογικής μας δουλειάς, ότι αυτός ήταν χαρακτηρολογικά και διαρθρωτικά ανίκανος ν' ανταποκριθεί σε μια υπόθεση που απαιτούσε ντομπροσύνη, προθυμία να ριψοκινδυνεύεις και υπερανεπτυγμένη ελευθερία από προσωπικές και οργανωτικές δεσμεύσεις. Αυτά είναι ζητήματα καθολικής σημασίας και διέπουν την αναπτυξιακή πορεία της κάθε οργάνωσης. Μια οργάνωση διαμορφώνεται γύρω από μια υπόθεση με σκοπό να την προστατέψει, να της δώσει την ευκαιρία να διαδοθεί, και, παραπέρα, να της εξασφαλίσει μια στέγη. Αυτό όμως δημιουργεί ταυτόχρονα μια αντίφαση. Μια νέα υπόθεση είναι ζωτική και συνεχίζει ν' αναπτύσσεται όσο μένει ανεξάρτητη - άνεξάρτητη και από τις προσωπικές δεσμεύσεις των υποστηρικτών της. Αν έχει μεγάλο αριθμό υποστηρικτών, τότε αυξάνει η παρεμβολή των προσωπικών αναστολών - κι αυτό, με τη σειρά του, αναστέλλει την ελεύθερη αναπτυξιακή της πορεία. Στην αρχή εμφανίζεται καθυστέρηση, μετά ευγενικός αποκλεισμός των ριζοσπαστικών, οργισμένων στοιχείων, και τέλος αντιστροφή των κατευθύνσεων της και προσαρμογή της σ' αυτά τα ίδια πράγματα, ενάντια στα οποία δημιουργήθηκε αρχικά. Αν η οργάνωση εμφανισθεί πολύ αργά, τότε χάνονται αξιόλογοι συνεργάτες, που το μόνο τους λάθος είναι ότι δεν μπορούν να δουλέψουν δίχως εξάρτηση από κάποια στέγη, δεν μπορούν να μείνουν ολομόναχοι. Αν η οργάνωση εμφανιστεί πολύ νωρίς, τότε και η καθυστέρηση και η αντιστροφή αρχίζουν πολύ νωρίς - δηλ. προτού να 'χει η υπόθεση αρκετό



καιρό στη διάθεσή της, ώστε να περάσει τη φάση των πειραματισμών. Στην αντιπολίτευση, όλες οι δυνάμεις που βλέπουν κριτικά την καθεστηκυία τάξη πρέπει πρώτα να δουλέψουν γερά τις θεωρίες τους, να διαμορφώσουν νέες παραγωγικές αντιλήψεις, προτού να 'ναι έτοιμη μια καινοτομία να ρισκάρει τη δοκιμασία της αντικατάστασης του παλιού. Πάντοτε του παλιού η άρνηση γίνεται στα σημεία, όπου είναι λάθος. Ταυτόχρονα όμως, μια τίμια αντιπολίτευση ξέρει ακριβώς τι επιθυμεί - ή είναι υποχρεωμένη - να κρατήσει από το παλιό, και φροντίζει αυτό να τ' αναπτύξει παραπέρα. Δεν υπάρχουν αξίες που να θεωρούνται μονοσήμαντα σωστές η λαθεμένες. Ο καιρός αλλάζει πολλά σχετικά με το «σωστό» και το «λάθος». Το «σωστό» σήμερα μπορεί αύριο να γίνει «λάθος», κι αντίστροφα. Από την άλλη, μια νέα αντίληψη, που λειτουργεί σαν κριτική δεν μπορεί να δώσει απάντηση στα πάντα κι αμέσως, εξαιτίας της δυσκολίας των ζητημάτων που αντιμετωπίζει. Δεν πρέπει μάλιστα μήτε καν ν' αποπειραθεί ν' απαντήσει τα πάντα, γιατί αυτό θα την παρέλυε απ' εξαρχής. Έτσι, π.χ., είναι αδύνατο για κάποιον, που θέλει να καταπολεμήσει το φασισμό, να 'χει έτοιμα στην τσέπη όλα τα πρακτικά μέτρα, με τα οποία θ' αντικατασταθεί ο φασισμός. Το κύριο σημείο είναι ότι η κριτική πρέπει ν' ανταποκρίνεται στα πράγματα κι ότι οι θετικές προτάσεις δεν πρέπει να 'ναι ουτοπικές. Όμως δεν αρκεί ν' ανταποκρίνεται η κριτική στις πραγματικές διαδικασίες του κόσμου - δεν πρέπει να στηρίζεται μόνο στο προχώρημα προς τα μπρος. Το αντιπολιτευτικό κίνημα μιας ομάδας, μέσα σε μια λιμνάζουσα ή ξεπερασμένη οργάνωση, πρέπει να κάνει κι άλλα ακόμη. Πρέπει ν' αναζητήσει, να βρει και να γνωρίσει επακριβώς ποιες άλλες δυνάμεις στον κόσμο αγωνίζονται ανεξάρτητα για τους ίδιους σκοπούς. Μόνο τότε υπάρχει ελπίδα ενσωμάτωσης του κινήματος της ομάδας μέσα στην όλη κοινωνική διαδικασία. Σ' αυτό το στάδιο, ο σημαντικότερος στόχος είναι να επεξεργαστεί κανείς τη δικιά του σκοπιά, σ' αντιπαράθεση προς τη σκοπιά της λιμνάζουσας οργάνωσης. Μια και κάθε καινοτομία δεν είναι μόνο άρνηση του παλιού, αλλά και συνέχιση του παλιού σ' ορισμένους τομείς, τα κοινά στοιχεία απαιτούν πάντοτε ιδιαίτερη προσοχή. Οποιοσδήποτε όμως αντιτίθεται σε μια υπόθεση, και ισχυρίζεται ότι το μόνο που επιθυμεί είναι να προωθήσει τα κοινά στοιχεία με τρόπο πιο αποτελεσματικό, αυτός είναι τρελός, γιατί δεν μπορεί να το κάνει αυτό καλύτερα απ' την προηγούμενη οργάνωση. Αν δε βλέπει παρά μόνο κοινά σημεία μέσα στο κίνημα που κριτικάρει, καλύτερο θα 'ταν να σώπαινε, γιατί αυτό είναι ισχυρότερο απ' αυτόν. Η τέχνη βρίσκεται στη διατύπωση και προώθηση της αντιπαράθεσης με τρόπο, που να εξασφαλίζει τη συμπάθεια των καλύτερων δυνάμεων μες στην οργάνωση. Αυτό δεν μπορεί να το αντικαταστήσει η τακτική, γιατί βασίζεται στην απόλυτη ειλικρίνεια και συνέπεια, παρά τον κίνδυνο προσωρινής αποτυχίας. Μ' άλλα λόγια, πρέπει να 'χει κανείς τη δύναμη να μείνει και μόνος, χωρίς να ξεχνά ποτέ ότι τα μέλη των ξεπερασμένων οργανώσεων ζουν μέσα σε μια σοβαρή σύγκρουση. Αγαπούν την οργάνωση, στην όποια ανήκουν, και ταυτίζονται μ' αυτήν. Η οργάνωση πάλι τους προσφέρει προστασία και ασφάλεια. Κι οι ίδιοι λίγο-πολύ αντιπολιτεύονται, με διάφορο βαθμό σαφήνειας. Έτσι λοιπόν αυτόματα συμπαθούν το άτομο, που γνωρίζει την οργάνωσή τους κι επισημαίνει που είναι Αναποτελεσματική και πώς θα μπορούσαν ν' αντιμετωπιστούν καλύτερα τα ζητήματα. Αν όμως αυτό το άτομο δείχνει και την παραμικρή αδυναμία, παίζονται αντιπολιτευτικά παιχνίδια, αλλά δε δημιουργείται κανένα σοβαρό κίνημα υπέρβασης της οργάνωσης. Τα μέλη μιας οργάνωσης τρέφουν ανοικτή η συγκαλυμμένη συμπάθεια μόνο για τον αντιπολιτευόμενο ηγέτη, που δείχνει ότι είναι έτοιμος και για την απόλυτη ρήξη κι εχθρότητα. Για παράδειγμα, πολλά εξέχοντα μέλη του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος συμπαθούσαν τους κομμουνιστές, όσο αυτοί μπορούσαν να θεωρηθούν σοβαρή αντιπολίτευση. Ένα απ' τα ισχυρά σημεία του φασιστικού κινήματος ήταν το ότι δεν είχε να ξεπεράσει τέτοιες δυσκολίες, γιατί δεν επιδιώκει την πρόοδο, αλλά μάλλον το βόλεμα της οπισθοδρόμησης. Δεν ανακίνησε νέα προβλήματα, απλά και μόνο αναζωογόνησε απαρχαιωμένους τρόπους ζωής. Το καινούργιο στο φασισμό ήταν η επαναστατική μορφή που έδωσε σε παλιά θέματα. Μ' αυτό τον τρόπο, είχε στα χέρια του όλα τα ατού - στην αρχή!

Στην περίπτωση της ψυχανάλυσης, η κατάσταση ήταν ιδιαίτερα περίπλοκη. Ο Fenichel δεν καταλάβαινε ότι το ζήτημα δεν ήταν μερικοί φίλοι, που δημιούργησαν από κοινού ένα αντιπολιτευτικό κίνημα, κι ότι ο στόχος δεν ήταν να κερδίσουν κύρος μερικά άτομα, αλλά να διατυπωθούν με σαφήνεια ορισμένες αποφασιστικές αρχές. Γι' αυτό καθοδηγούσε την αντιπολίτευση με τρόπο που - αν ήταν δυνατό - κανείς να μη γνωρίζει ούτε την ύπαρξή της. Η ομάδα έπρεπε να παραμείνει «μυστική» και τα μέλη της θ' αποκαλούνταν «μαρξιστές αναλυτές». Το όνομα όμως δεν είχε σημασία. Σημασία είχαν τα θέματα, οι κρίσιμες κρίσεις κι η ανάπτυξη της γνώσης. Πρέπει να περιγράψω λίγο λεπτομερέστερα καταστάσεις, που σήμερα είναι καθαυτές ασήμαντες. αλλά που είναι τυπικές και μπορεί να εμφανιστούν οποιαδήποτε στιγμή στο κίνημά μας. Ακόμη είναι ιστορικά σημαντικές για την αξιολόγηση ατόμων, που κάποτε έπαιζαν ένα ρόλο ή θα μπορούσαν να ενεργοποιηθούν και πάλι στο μέλλον. Αυτές οι περιγραφές θα 'ναι ακόμη χρήσιμες για την πρόληψη της επανεμφάνισης παρόμοιων διαδικασιών.



Για να γίνει κατανοητή η εκδίωξή μου από τη διεθνή οργάνωση των ψυχαναλυτών, πρέπει να παρουσιάσω την επιστημονική μου θέση το 1934. Μέχρι τώρα μπορεί να φάνηκε ότι ο ουσιαστικός παράγοντας ήταν πολιτικές συγκρούσεις. Πουθενά δεν είχε παρουσιαστεί μια θεμελιωμένη στα πράγματα αντιπαράθεση στο έργο μου. Οι απαρχές της θεωρίας μου για την πολιτική ψυχολογία ήταν διάσπαρτες, ανάμικτες με τις απόψεις άλλων ατόμων, και τους έλειπαν ακόμη οι γερές βάσεις, που διαμορφώθηκαν μόνο στα επόμενα χρόνια. Η περίοδος ανάμεσα στο 1930, τη χρόνια της πρώτης μου σύγκρουσης με τον Φρόυντ, και στο 1934, τη χρονιά του Συνέδριου της Λουκέρνης, είχε φέρει μεγάλες αλλαγές. Δεν ένιωθα πια καμιά δέσμευση απέναντι στην οργάνωση κι είχα αναγκαστεί να μείνω μονός μου. Η μοναξιά είναι χρήσιμη για την ωρίμανση σοβαρών σκέψεων, που δεν τις αναζητά κανείς, αλλά μάλλον αυτές του επιβάλλονται. Η διάλυση των δεσμών με την απατηλή στέγη, που πρόσφερε μια επαγγελματική οργάνωση, απαιτεί την αναζήτηση νέων δρόμων, όχι μόνο για την υλική σου ύπαρξη, αλλά και για την πνευματική σου ύπαρξη επίσης. Η περιγραφή μερικών σεξουαλοικονομικών προβλημάτων, που με συνάρπαζαν τότε, θα δείξει παραστατικά το λόγο, για τον οποίο το 1934 έχασα κυριολεκτικά όλους τους φίλους μου στους επαγγελματικούς κύκλους. Θα δείξει ακόμη ότι αυτό δεν ήταν έλλειψη καταδεκτικότητας, αλλά εσωτερικός καταναγκασμός, που πήγαζε κι από τη σαφήνεια κι από την ασάφεια της στάσης μου απέναντι στη δουλειά. Τα επόμενα πέντε χρόνια με δικαίωσαν ολοκληρωτικά.

Η κοινωνική δουλειά στη Γερμανία μου είχε δείξει ότι η σεξουαλ-πολιτική, που βασίζεται σε ξεκάθαρη επιστημονική βάση και παρουσιάζεται απλά, αποτελεί ένα ισχυρό όπλο ενάντια στο φασιστικό παραλογισμό. Οι φασιστικές μαζικές ψυχολογικές πρακτικές χρησιμοποιούν ασυνείδητες ενστικτικές δυνάμεις, ειδικά το σεξουαλικό πόθο. Ήξεραν τη μαζική ψυχολογική τεχνική της παροχής των μέσων που να δίνουν σ' αυτό τον πόθο πραγματική, αντί για μυστικιστική, έκφραση. Οι μηχανισμοί, που χρησιμοποιούσε ο φασισμός σαν διαβολικά μέσα για την υποδούλωση των ανθρώπων, ήταν οι ίδιοι αυτοί που έφερναν τους ανθρώπους στις συγκεντρώσεις μου. Αυτό, που ο φασισμός το ξεστράτιζε προς τη μυστικιστική άρνηση της ζωής, εγώ το κατεύθυνα προς το σκοπό της ευτυχίας στη ζωή, που είχε πυρήνα της τη σεξουαλική ευτυχία.

Όταν δουλεύεις με τις μάζες, είναι βλαβερό να περιπλέκεις τα προβλήματα και να υπερτονίζεις τις δυσκολίες, που συναντώνται στο δρόμο για τη λύση τους. Όμως, στα παρασκήνια της κοινωνικής δουλειάς, κάθε δυσκολία πρέπει να γίνεται αντιληπτή, να διατυπώνεται και να λύνεται σύμφωνα με το υπάρχον σώμα της γνώσης. Ο μαρξισμός, που ήταν οικονομική επιστήμη κι όχι σεξολογία ή ψυχολογία, δεν μπορούσε μήτε να συλλάβει το πρόβλημα, μήτε να το λύσει. Η ψυχανάλυση πρόσφερε όλα τα μέσα για την κατανόηση της ασυνείδητης διανοητικής δραστηριότητας. Όμως, πρώτα - πρώτα, είχε βαλτώσει μέσα σε λάθος θεωρίες· δεύτερο, είχε απορρίψει την οργανωτική κοινωνική δουλειά· και τρίτο, δεν κατανοούσε τα οικονομικά προβλήματα. Έτσι ο στόχος ήταν να διατηρηθεί η από παλιά καθιερωμένη ταξινόμηση της ψυχολογίας μέσα στην κοινωνιολογία, και ν' απελευθερωθεί η ψυχολογία του βάθους από λαθεμένες αντιλήψεις, ώστε να χρησιμοποιηθεί αποτελεσματικότερα. Η ομάδα των αποκαλούμενων μαρξιστών ψυχαναλυτών ζούσε μέσα στην αυταπάτη ότι η ψυχανάλυση κι ο μαρξισμός, η ψυχολογία κι η κοινωνιολογία έπρεπε να ενοποιηθούν. Δεν είμαι κι εγώ τελείως αθώος γι' αυτό. Είχα περιγράψει αυτές τις σχέσεις προηγούμενα, σε διάφορες εργασίες, αλλά δεν είχα θέσει το ζήτημα σε κανένα οργανωτικό πλαίσιο. Οι μαρξιστές αναλυτές ζούσαν και δούλευαν στους οργανωτικούς κόσμους και της ψυχανάλυσης και του μαρξιστικού εργατικού κινήματος. Δεν υπήρχε καμιά οργάνωση για τη δουλειά μου. Γι' αυτό η στάση των μαρξιστών αναλυτών αναγκαστικά παρέμενε μια μηχανιστική, εκλεκτική σύνθεση του Φρόυντ και του Μαρξ. Εγώ είχα ήδη απελευθερωθεί απ' αυτό, αλλά η εκτέλεση της υπόθεσης με σωστό τρόπο θα σήμαινε απώλεια πολλών αξιόλογων συνεργατών, που δεν ήταν έτοιμοι να υποστηρίξουν το ξεκίνημα ενός τρίτου κινήματος. Αντίθετα, η δουλειά μου αυτά τα χρόνια ήταν σημαδεμένη από τις δυσκολίες που δημιουργούσαν οι οργανωτικές δεσμεύσεις των συνεργατών μου. Ο όρος «Σεξπόλ» είχε εμφανιστεί από καιρό και σήμαινε την «οργάνωση της σεξουαλ-πολιτικής», αν και δεν είχε προέδρους, γραμματείς κ.τ.ο. Θα μπορούσα να προτείνω τέτοια αξιώματα, αλλά ένα ακαθόριστο συναίσθημα μ' εμπόδιζε να δημιουργήσω δεσμεύσεις. Η δομή των παλιών οργανώσεων φαινόταν ακατάλληλη για τη δουλειά μου, κι η εφεύρεση μιας διαφορετικής οργανωτικής μορφής φαινόταν αδύνατη και άκαρπη. Δε θα ήμουν συνεπής σ' αυτά τα θέματα, γιατί η Σεξπόλ απαιτούσε κάτι ολότελα νέο, αν και δεν ήξερα τι. Το πρόβλημα παραμένει και σήμερα άλυτο. Όμως, η εφαρμογή της αντίληψης της αυτοδιακυβέρνησης στη διαμόρφωση μιας οργάνωσης έφερε καρπούς και η συνολική θεώρηση του προβλήματος οδήγησε σε διατυπώσεις για το ανθρώπινο οργανωτικό πρόβλημα καθαυτό, που θα τις περιγράψω αργότερα.



Ένιωθα ότι οι τότε μορφές οργάνωσης, καθώς και οι αντιδράσεις των ανθρώπων μέσα σ' αυτές, ήταν ανορθολογικές, και άρα η σεξουαλοικονομία, που έμελλε να γίνει κάποτε σημαντικό εργαλείο στην πάλη ενάντια στον ανορθολογισμό, δεν έπρεπε ν' αφεθεί να καταπνιγεί πριν τη γένεσή της. Όλες οι οργανώσεις έχουν σκοπούς, αλλά οι δικοί μας σκοποί βασίζονται στην ίδια τη δουλεία μας. Η εξαγωγή κοινωνικών συνεπειών από την επιστημονική γνώση ήταν ο πρώτος σκοπός μας· ο δεύτερος ήταν η προώθηση αυτών των συνεπειών τρίτος, και σημαντικότερος, ήταν η ανάδειξη της επιστήμης και της επιστημονικής γνώσης σε μόνη αξιόπιστη αρχή καθοδήγησης της κοινωνίας. Μήτε η μαρξιστική, μήτε η ψυχαναλυτική οργάνωση δεν ήταν κατάλληλο πλαίσιο, μια κι απέρριπταν και οι δυο τις σεξουαλοικονομικές μου θεωρίες και δεν επιθυμούσαν να συνδεθούν με τους σκοπούς μου. Συμφωνούσαν θεωρητικά στο ότι «η πολιτική πρέπει να 'ναι επιστημονική», αλλά όχι και στο ότι η σεξουαλοικονομική γνώση είχε συνέπειες. Γι' αυτό το λόγο, το μοτίβο όλων των αντιρρήσεων στις θέσεις μου ήταν ότι έβγαλα πολιτικές, δηλ. κοινωνικές, συνέπειες από την επιστήμη μου. Ο αποκλεισμός μου κι από τις δύο ομάδες σ' αυτό βασιζόταν. Μ' απλά λόγια, απέρριπταν τη σεξουαλοικονομική τακτοποίηση της παιδικής κι εφηβικής ζωής65, κι έτσι διατηρούσαν όλα όσα είχαν την πηγή τους στις διαταραχές αυτής της ζωής - δηλ., ανάμεσα στ' άλλα, και το φασισμό.

Η αποδοχή της δουλειάς και των στόχων μου θα σήμαινε, για το μαρξισμό, αποδοχή της ψυχολογίας του ασυνείδητου και της σεξολογίας και συνεπώς μια αναδιαμόρφωση της μαρξιστικής φιλοσοφίας σύμφωνα με τις συνθήκες του εικοστού, κι όχι πια του 19ου αιώνα. Αποδοχή του έργου μου από την ψυχανάλυση θα σήμαινε τα εξής: συμβατότητα της κοινωνικής προοπτικής και της επιστήμης, απάρνηση της αντίληψης για τη βιολογική φύση των διαστροφών και των συγκρούσεων παιδιών - γονέων, αποδοχή ενός σχεδίου για ένα οικονομικό σύστημα, στο οποίο θα εφαρμόζονταν αντίστοιχες πολιτιστικές πολιτικές, δηλ. της εργασιακής δημοκρατίας, και τέλος απόρριψη της θεωρίας για το ένστικτο του θανάτου κι αντικατάστασή της από τη δικιά μου θεωρία για την κοινωνική προέλευση του άγχους και της οδύνης. Ακόμη, η αποδοχή της κλινικά θεμελιωμένης θεωρίας μου για τον οργασμό θ' απαιτούσε ριζικό μετασχηματισμό της ψυχαναλυτικής τεχνικής σε ανάλυση του χαρακτήρα, κι αργότερα σε φυσικοθεραπεία. Αυτό αναπόφευκτα θα οδηγούσε στη βιοφυσιολογική έρευνα. Οι αναλυτές δεν ήταν έτοιμοι γι' αυτό. Με λίγα λόγια, η σεξουαλοικονομία είχε γίνει ένας νέος επιστημονικός κλάδος κι είχε ξεκαθαρίσει τον εαυτό της από θεωρίες, οι οποίες, όταν ερευνιόντουσαν μέχρι τη ρίζα τους, δε συμφωνούσαν πια μ' αυτήν. Οι χαρακτηριστικές καινοτομίες της σεξουαλοικονομίας πρωτοφανερώθηκαν την περίοδο του Συνέδριου της Λουκέρνης. Θ' αναφέρω μόνο τις πιο ουσιαστικές: Η φόρμουλα του οργασμού, που μπορεί ακόμη να θεωρηθεί και η φόρμουλα της ίδιας της ζωής. Η βιοηλεκτρική (αργότερα οργονοτική) φύση της σεξουαλικότητας και του άγχους. Η κατανόηση οργανικών νόσων όπως οι ρευματισμοί («μυϊκή θωράκιση») και ο καρκίνος. Τότε δε γνώριζα ακόμη τα βιόντα. Είναι σαφές ότι η εσωτερική μου παρόρμηση για διανοητική ανεξαρτησία ήταν ισχυρότατη. Οι φίλοι κι οι συνεργάτες μου ουσιαστικά δεν καταλάβαιναν τίποτε από τις εξελίξεις της έρευνάς μου. Ότι δεν το ήξεραν και δεν το καταλάβαιναν, το ταξινομούσαν άκριτα σαν μαρξιστικό ή ψυχαναλυτικό. Δεν μπορούσαν - και δεν επιθυμούσαν - να δουν ότι αυτές οι οργανώσεις δεν ενδιαφέρονταν πια για τη δουλειά μου, και στην πραγματικότητα ήταν αντίθετες σ' αυτή. Συσχετίζοντας τη δουλειά μου μ' αυτές τις οργανώσεις, φαίνονταν σαν να προσπαθούσαν να δημιουργήσουν το πειστήριο για το ότι η πρόθεσή τους ήταν μόνο η «βελτίωση», κι όχι βέβαια η ανταρσία. Η πορεία των γεγονότων, όμως, ακολουθούσε τους νόμους κάθε εξέλιξης. Το νέο, που ξεπηδά μέσα από το παλιό, στην αρχή αντιπαρατίθεται στο παλιό εχθρικά. Μετά την επίλυση της σύγκρουσης, το νέο γίνεται ανεξάρτητο και αρχίζει να καθορίζει την κατεύθυνσή του. Αν είναι έξυπνο και συνετό, τότε διατηρεί τα ζωντανά στοιχεία του παλιού. Αν νιώθει ανασφάλεια, τότε αρνείται την καταγωγή του και την πνευματική του πατρίδα. Προσπάθησα να λύσω σωστά αυτό το πρόβλημα στην εργασία μου «Ueberblick liber das Forschungsgebiet der Sexulokonomie»66.

Αυτή ήταν η βαθύτερη θέση μου. Εξωτερικά, ήμουν ακόμη δεμένος με τις οργανώσεις μέσα από πολυάριθμους φίλους, κι εξαρτιόμουν απ' αυτές. Ο πλήρης διαχωρισμός της σεξουαλοικονομικής θεωρίας δεν έγινε παρά τέσσερα χρόνια αργότερα, μετά την τερατώδη καμπάνια των αντιπάλων μου στο Όσλο.

Θα 'θελα ν' αναφέρω ένα ακόμη κομμάτι της ιστορίας του αντιπολιτευτικού κινήματος μέσα στη Δ.Ψ.Ε. Αν κι από μόνο του ενδιαφέρει μόνο τους ιστοριογράφους της ψυχανάλυσης, όμως αποκτά βασική σημασία για μας, γιατί περικλείει τα καθολικά χαρακτηριστικά κάθε αντιπολιτευτικού κινήματος. Μπορούμε να προσδοκούμε ότι κάποτε, όταν θα 'χει τελειώσει η πειραματική φάση της σεξουαλοικονομίας και της πολιτικής ψυχολογίας, θα εμφανιστεί αντιπολίτευση και διάφορες μερίδες. Κι αξίζει να τις εφοδιάσουμε με



μια προκαταβολική κατανόηση των πράξεών τους και να δείξουμε τις καλοπροαίρετες επιθυμίες τους και τις πρακτικές τους αδυναμίες. Αν αυτή η αντιπολίτευση είναι αντικειμενικά σωστή, τότε θα πρέπει να κερδίσει μια νίκη ευκολότερα από μας. Αν, από την άλλη, οι υποστηρικτές της και τα πραγματικά της στηρίγματα είναι αδύναμα και ανήμπορα να επεκτείνουν τις γραμμές της αυστηρής επιστημονικής έρευνας καλύτερα από μας, τότε μέλλει ν' αποτύχουν. Σ' αυτή την περίπτωση θα 'χει γίνει λιγότερη ζημιά. Θα προσπαθήσουμε να το δείξουμε αυτό παραστατικά με την εικόνα, που παρουσίαζαν οι ψυχαναλυτές της αντιπολίτευσης ανάμεσα στα 1932 και 1934, και με τις συνέπειες που θα μπορούσαν να 'χουν προκύψει αν αυτοί τα κατάφερναν.

Το βασικό πρόβλημα κάθε σοβαρού αντιπολιτευτικού κινήματος είναι η διατήρηση μιας ισορροπίας ανάμεσα στην πρακτική και στις αρχές του. Η πρώτη καθορίζεται από το πλήθος των καθημερινών γεγονότων και ανθρώπινων δεσμεύσεων, κι οι δεύτερες από τη φυσική πορεία της εξέλιξης της υπόθεσης. Συχνά υπάρχει αντίφαση ανάμεσα στα δύο. Σαν θεμελιωτής της αντιπολίτευσης, δεν κατόρθωσα να λύσω αυτή τη σύγκρουση. Τελικά ταυτίστηκα με τις αρχές της ίδιας της υπόθεσης. Οι αναλυτές της αντιπολίτευσης έμεναν στάσιμοι στα πρακτικά και προσωπικά τους θέματα. Αργότερα αντικαταστάθηκαν από άλλους εργάτες της επιστήμης. Η κατάσταση δημιούργησε μεγάλη έξαψη, κυριολεκτικά δάκρυα, και συχνά ήταν οδυνηρή.

Ας επιστρέψουμε στη συνάντηση του Όσλο, του Πάσχα του 1934. Μόνο δύο εισηγήσεις έγιναν, η μια απ' τον Fenichel και η άλλη από μένα. Ο Fenichel μίλησε πρώτος και περιορίστηκε να κριτικάρει τις επιστημονικές και τις οργανωτικές συνθήκες μέσα στη Δ.Ψ.Έ. Αργότερα συνόψισε τις κριτικές του σε μια εγκύκλιο που έστειλε, σαν ηγέτης της αντιπολίτευσης, στα μέλη της. Έχω διαλέξει αρκετά τυπικά παραδείγματα απ' αυτό το κείμενο. Κάνοντάς το αυτό αθετώ μια συμφωνία, γιατί ο Fenichel ήθελε να μη γίνει γνωστό το αντιπολιτευτικό του έργο σε κανέναν, εκτός από τους παραλήπτες της επιστολής. Αυτοί έπρεπε μάλιστα να την κάψουν μετά την ανάγνωσή της. Μια φορά τον ρώτησα: «Πιστεύεις πραγματικά ότι μπορείς να κρατήσεις μυστική την ύπαρξη της φράξιας μας;» Η απάντησή του (στην εγκύκλιο του Απρίλη 1934) ήταν:

«Νιώθω ότι είναι αδύνατο να κρατήσουμε μυστική την αλληλογραφία μας και την ανταλλαγή των γνωμών μας, αλλά είναι - και πρέπει να 'ναι - δυνατό να κρατήσουμε μυστική την ταυτότητα των συμμετεχόντων και τις απόψεις που εκφράζονται, καθώς και τον τρόπο ανταλλαγής απόψεων, που είναι ανορθόδοξος για την αστική επιστήμη.»

Αυτό σήμαινε παρανομία κομμουνιστικού τύπου. Όμως εμείς δεν είμαστε πολιτικοί που παλεύαμε με την αστυνομία, αλλά εργάτες της επιστήμης, που υποστήριζαν σαφείς απόψεις, οι οποίες πίστευα πάντα ότι ήταν πασίγνωστες. Κανένα μέλος της Δ.Ψ.Έ. δεν αγνοούσε τις απόψεις μου. Αφελέστατα πίστεψα ότι ο Fenichel θα τηρούσε τις υποσχέσεις, που έδωσε όταν ανέλαβε την ηγεσία. Όχι μόνο είχε διακηρύξει την αλληλεγγύη του με τις απόψεις μου, αλλά και είχε γράψει ευνοϊκές κριτικές για το έργο μου στο δελτίο. Στη Δ.Ψ.Έ. δεν υπήρχε άλλη αντιπολιτευτική πλατφόρμα, εκτός απ' τη δικιά μου. Θα μπορούσε μήπως να ενδιαφέρεται μόνο για την «ηγεσία της αντιπολίτευσης» κι όχι για τις απόψεις μου; Σιγά-σιγά αυτή η σκέψη έπαιρνε σχήμα, μέχρι που τελικά δεν μπορούσα να την αποδιώξω. Ο Fenichel λοιπόν προσπαθούσε, ποντάροντας στη συμπάθεια των συναδέλφων μου για την κλινική και κοινωνιολογική μου έρευνα, την οποία ενστερνιζόταν κι η όποια τους έδειχνε το μέλλον... μ' αυτή τη βοήθεια λοιπόν ήθελε... τί; Να 'ναι «ηγέτης της αντιπολίτευσης»;... Ανοησία! Αντιπολίτευση δίχως πραγματική βάση είναι αυτοκτονία! Όμως υπήρχε, κι όχι μόνο στο ψυχαναλυτικό κίνημα. Ξάφνου ανακάλυψα ότι τα περισσότερα αντιπολιτευτικά κινήματα, μέσα στα κόμματα και τις κοινωνίες, δε στηρίζονται στα γεγονότα. Δεν έχουν τίποτε να προσφέρουν και τίποτε καλύτερο για ν' αντικαταστήσουν τ' αντικείμενα της κριτικής τους. Απλά θέλουν να 'ναι «ηγέτες», ανεξάρτητα από μέσα και μεθόδους. Ποιά δομή ήταν ικανή για τέτοιου είδους κατεργαριές; Γρήγορα θα το ανακάλυπτα.

Η κριτική, που έκανε στα 1934 ο Fenichel στην ψυχανάλυση, ήταν σωστή. Κι εγώ είχα τονίσει τα ίδια σημεία ανάμεσα στα 1924 και 1934, ότι δηλ. οι κοινωνικές συνθήκες αντανακλώνται στις συγκρούσεις της ψυχανάλυσης. Μια υπαρξιακή ανασφάλεια κι ο φόβος για τους κινδύνους, που δημιουργούσαν οι επαναστατικές συνέπειες της θεωρίας, αναζωπύρωσαν παλιές αντιστάσεις μέσα στους αναλυτές, οι οποίες τους έκαναν να λησμονούν τις αναλυτικές τους γνώσεις. Ο Goring, ηγέτης των γερμανών ψυχοθεραπευτών,



ευχόταν τα μέλη του «να μελετήσουν το βασικό έργο του Χίτλερ, Mein Kampf, με όλη την επιστημονική σοβαρότητα». Ο Kiinkel (ατομικός ψυχολόγος, χαρακτηρολόγος), ο Schultz-Hencke (ψυχαναλυτής, ηθικός φιλόσοφος) κι ο Weizsacker είχαν γίνει μέλη της γερμανικής επαγγελματικής οργάνωσης, και όλοι οι εβραίοι αναλυτές είχαν απομακρυνθεί από τις ηγετικές θέσεις. Σε μια συγκέντρωση, ένας γερμανός ψυχαναλυτής πρότεινε όλα τα εβραϊκής καταγωγής μέλη να υποβάλουν τις παραιτήσεις τους. Ο Schultz-Hencke είχε γίνει επίτροπος. (Πάντοτε ήταν ένθερμος υποστηριχτής της «αξιακής ηθικής») Ο Bohm, γερμανός αναλυτής, πήγε στην Αγγλία να δει τον Jones, πρόεδρο της Δ.Ψ.Ε., και εξήγησε ότι μόνο με πολύ επιδέξιους ελιγμούς είχε κατορθώσει να προλάβει την εξολόθρευση ολόκληρης της οργάνωσης και το κλείσιμο των ψυχαναλυτών σε στρατόπεδα συγκέντρωσης. Σύμφωνα με τον Fenichel, ο Bohm θα ήταν εξαιρετικά «περήφανος» αν γινόταν «ηγέτης» της γερμανικής ψυχανάλυσης. Ανάμεσα στ' άλλα, είχε δηλώσει ότι η ψυχανάλυση «αποσκοπεί στη διαπαιδαγώγηση του ηρωικού ατόμου». Μέσα σ' αυτές τις συνθήκες, τα εξόριστα μέλη της Γερμανικής Εταιρείας ήταν υπέρ της διάλυσής της. Οι περισσότεροι παραιτήθηκαν, κι ο εθνικοσοσιαλισμός ανέλαβε να φροντίσει για την παραπέρα εξέλιξη της ψυχανάλυσης.

Τα ακόλουθα είναι περιγραφή μιας επιστημονικής οργάνωσης, η οποία κάποτε ήταν κέντρο της αναζήτησης της αλήθειας κι είχε παραμείνει απολίτικη: Στην Αυστρία, που δεν ήταν ακόμη φασιστική, μερικά κείμενα του φασίστα Weizsacker έπαιρναν, από τους εβραίους εκδότες του δελτίου, προτεραιότητα απέναντι σ' εργασίες που προέρχονταν από τη ριζοσπαστική ομάδα. Στα 1938 πολλοί απ' αυτούς τους εκδότες αναγκάστηκαν να διαφύγουν, όμως κανείς Weizsacker δε βρέθηκε να τους σώσει, αν και είχαν ήδη θεωρήσει σωστό, με τρόπο απόλυτα ακαδημαϊκό, να «χτίζουν γέφυρες προς τους πρώην αντίπαλους». Σύμφωνα με την αναφορά του Fenichel, ο Weizsacker είχε δηλώσει, σ' ένα κείμενο εκατό σελίδων, ότι το οιδιπόδειο σύμπλεγμα όντως υπάρχει, αλλά ταυτόχρονα τόνιζε ότι σ' αυτό τον κόσμο υπήρχαν πολύ περισσότερα πράγματα από τη φυσική επιστήμη και μόνο. Η φυσική επιστήμη, έλεγε, έπρεπε να δείχνει σεμνότητα, γιατί δεν ήταν προσιτά τα πάντα στις φυσικοεπιστημονικές μεθόδους. Μπορούμε να προσθέσουμε, σαν παράδειγμα, τον εθνικοσοσιαλιστικό μυστικισμό. Ο Fenichel ήθελε να κριτικάρει έντονα τον Federn για τη σύστασή του να παίρνουν τα παιδιά βαθιά αναπνοή, ώστε ν' αποφεύγουν τις στύσεις. Η κριτική του δεν επιτράπηκε να δημοσιευθεί. Οι εκδότες του Imago απέρριψαν την έκθεση του Roheirn για την εθνολογική μου έρευνα, γιατί ήταν γεμάτη προσωπικές συκοφαντίες. Όμως, τα μεγάλα γεγονότα του κόσμου καθόρισαν ότι η έκθεση αυτή θα δημοσιευόταν αργότερα. Και περιείχε τη διάσημη φράση, όπου δήλωνε πώς δεν ήταν αλήθεια (όπως έλεγα εγώ) ότι η ιδιωτική επιχείρηση δημιουργούσε τη νεύρωση. Αντίθετα, έλεγε, η νεύρωση δημιούργησε τον καπιταλισμό. Εργασίες των μελών της αντιπολίτευσης δε γίνονταν δεκτές.

Αυτά τα παραδείγματα αρκούν - μέσα σε τόσα άλλα. Έχουν ληφθεί από δημοσιευμένα γράμματα κι αποτελούν τεκμήριο του λεγόμενου ψυχαναλυτικού κουτσομπολιού. Περιμέναμε το επερχόμενο συνέδριο για ν' ακούσουμε προτάσεις για συγκεκριμένα μέτρα. Διάφορα μέλη της αντιπολίτευσης επέκριναν τον Fenichel, γιατί τόνιζε τα προσωπικά θέματα κι αγνοούσε τα γεγονότα. Δεν υπήρχε λέξη για τη δικιά μου εποικοδομητική κριτική της ψυχανάλυσης, για τη θεωρία του οργασμού, για την εθνολογική κριτική, για την ανακάλυψη της κοινωνικής προέλευσης της νεύρωσης η για τη μαζική ψυχολογία του φασισμού. Κάποτε μάλιστα έγραψε: «Τίποτε νέο δε δημοσιεύτηκε στο πεδίο της σεξολογίας μετά τον Φρόυντ». Σ' αυτό το σημείο, έξαφνα κατάλαβα: ο Fenichel είχε σκοπό να υφαρπάξει όλες μου τις διεκδικήσεις, αλλά και να πνίξει τη θεωρία μου μέσα στη σιωπή. Γι' αυτό προσδιόρισα ξεκάθαρα, μπροστά σ' όλους τους συναδέλφους μου, τις παραλείψεις που βάρυναν τον Fenichel, και παρουσίασα μια σύνοψη της εποικοδομητικής μου κριτικής: κύρια προφύλαξη από τη νεύρωση, κι όχι θεραπεία της νεύρωσης· η δυναμική της νεύρωσης απαιτεί μια ενεργειακή θεώρηση, δηλ. τη θεωρία του οργασμού· η καθιερωμένη τεχνική είναι ανεπαρκής, γιατί δεν παίρνει υπόψη της τη σεξουαλική στάση κλπ.

Στη φάση της συζήτησης, ο Fenichel ένιωσε πολύ άσχημα και απολογήθηκε λέγοντας ότι είχε «ξεχάσει» ν' αναφέρει τη θεωρία του οργασμού. Απ' αυτή τη στιγμή συνειδητοποίησα μια διαδικασία, που πιο πριν μου διέφευγε. Αργότερα εντόπισα σε πολλά άτομα αυτή τη διαδικασία - δηλ. την επαναστατικοποίηση, που οφειλόταν σ' ανικανοποίητες φιλοδοξίες και στην έλλειψη πρωτοτυπίας, που εύκολα οδηγεί τους ανθρώπους να ενταχθούν σε μια αντιπολίτευση. Ο φθόνος τους σπρώχνει να σφετερίζονται τις ιδέες των άλλων, κι η δειλία τους παρωθεί να δίνουν υποσχέσεις περισσότερες απ' όσες μπορούν να τηρήσουν. Η αναπόφευκτη κατάληξη είναι η προδοσία: ασυνείδητη προδοσία, που συγκαλύπτεται με τακτικές θεωρίες, που έχουν σκοπό να σκεπάσουν τα προσωπικά κίνητρα.



Προαισθανόμενος φασαρίες και μπλεξίματα, έγραψα ένα γράμμα στην ομάδα, το οποίο ο Fenichel το δημοσίευσε στη στήλη της αλληλογραφίας. Σ' αυτό δήλωνα ότι η πάλη ανάμεσα στην επιστημονική και τη μυστικιστική μερίδα μέσα στην ψυχανάλυση ήταν παλιό ζήτημα, που είχε αρχίσει στα 1925, όταν διατυπώθηκε η θεωρία του οργασμού. Έβλεπα ότι η σύγκρουση θα κατέληγε σε κρίση στο επερχόμενο συνέδριο, εξαιτίας της πίεσης των πολιτικών γεγονότων. Η γλώσσα της αντικειμενικής επιστήμης συχνά εμποδίζει την ανοιχτή συζήτηση των φιλοσοφικών συγκρούσεων στους επιστημονικούς κύκλους. Χρειάζεται μεγάλη πείρα για να ξεχωρίσει κανείς τις επιστημονικές διαφορές, που πηγάζουν από έλλειψη γνώσης για τα πράγματα, απ' αυτές που βασίζονται σε φιλοσοφικές τοποθετήσεις. Μέσα σε μια επιστημονική οργάνωση, μια πάλη δεν μπορεί να διεξαχθεί με τα συνηθισμένα πολιτικά όπλα. Η απόδειξη του ότι η μια μερίδα ήταν «αντιδραστική-χιτλερική» και η άλλη «επαναστατική-μαρξιστική» δεν είχε και τόση σημασία. Το σημαντικότερο ήταν ν' αποδειχτεί ότι η ασυνείδητη προσήλωση σε φιλοσοφικές τοποθετήσεις ανέστειλε την επιστημονική γνώση. Κι εδώ πάλι, το ουσιώδες δεν ήταν η φιλοσοφία, αλλά η στάση απέναντι στην ανεύρεση της αλήθειας. Μόνο τότε ξεχωρίζουν δύο δρόμοι προς τα «δεξιά» και τ' «αριστερά». Σ' αυτό το πλαίσιο, δε θα 'χε σημασία αν η γαλλική ομάδα κακομεταχειριζόταν τους μετανάστες, αλλά θα 'χε εξαιρετική σπουδαιότητα το ότι οι λαθεμένες διαβεβαιώσεις τους προτιμούνταν για δημοσίευση απέναντι στις σωστές. Έπρεπε να 'ναι κανείς ντόμπρος. Η δικιά μου κριτική στάση ήταν κλινικά και θεωρητικά σταθερή από το 1924. Όλα τ' άλλα μέλη της αντιπολίτευσης θα 'πρεπε να υιοθετήσουν μια στάση το ίδιο στηριγμένη στα γεγονότα. Ήταν αδύνατο να 'ναι κανείς «αντιπολιτευόμενος» χωρίς να ξέρει σε τι ήταν αντίθετος ή όντας αντίθετος σε καθαρά τυπικά οργανωτικά συμβάντα. (Μόνο τέσσερα χρόνια αργότερα κατόρθωσα να το διατυπώσω αυτό με σαφήνεια: Δεν έχει σημασία το συναίσθημα και η οργάνωση, αλλά μόνο η υπεράσπιση της υπόθεσης.)

Ακόμη, δήλωνα, οι ενέργειες του Fenichel ήταν ανησυχητικές. Προσπαθούσε διαρκώς να κρατήσει τον Φρόυντ προσωπικά έξω από τη σύγκρουση. Ήταν όμως αυταπόδεικτο ότι δεν τιμούσαμε λιγότερο τον Φρόυντ, επειδή τώρα τελευταία υπεράσπιζε απαράδεκτες απόψεις. Όλα τα επιστημονικά σφάλματα του Roheirn, του Laforgue κλπ. ανάγονταν στον Φρόυντ. Αν θέλαμε να διασωθεί το έργο του από τη δοκιμασία του χρόνου, τότε η ειλικρίνεια απέναντι στον ίδιο τον Φρόυντ ήταν απαραίτητη. Μόνο όταν θα 'χε αποδειχτεί που και πώς ο επιστήμονας Φρόυντ κι ο συντηρητικός φιλόσοφος Φρόυντ έρχονταν σ αντίφαση, μόνο τότε θα 'ταν καρποφόρες οι προσπάθειες μας. Η προσωπική μου εμπειρία απ' τον Φρόυντ με είχε πείσει ότι κι αυτός θα προτιμούσε μια τέτοια στάση.

Ανέφερα ακόμη ότι δεχόμουν όλη την ευθύνη για τη σύγκρουση. Οι διαφορές ήταν ήδη ξεκάθαρες, όταν ακόμη όλοι πίστευαν ότι η κατάσταση ελεγχόταν κι ότι η «επίθεσή» μου θα αποτύχαινε. Ήταν καθήκον μου να προστατέψω το έργο μου κάτω απ οποιεσδήποτε συνθήκες. Πολλά στοιχεία της θεωρίας του οργασμού είχαν γίνει δεκτά χωρίς κατανόηση, με σκοπό να την καταστρέψουν. Η δουλειά μου είχε μετεξελιχθεί σε σεξουαλοικονομία και σε πολιτική ψυχολογία, οι όποιες περιείχαν τα καλύτερα επιστημονικά χαρακτηριστικά και παραδόσεις της ψυχανάλυσης, αλλά και τα είχαν ξεπεράσει.

Έτσι η πορεία μου φάνηκε καθαρά. Μια και ελάχιστοι αναλυτές της αντιπολίτευσης συμμερίζονταν την επιστημονική μου τοποθέτηση, γι' αυτό η θέση μου, σε περίπτωση σύγκρουσης στο Συνέδριο, θα διέφερε κάπως από των άλλων. Οι υποδείξεις μου για τη συμπεριφορά μας στο συνέδριο ήταν: όχι μικροοργανωτικοπολιτικές κριτικές· υπεράσπιση των αυστηρότερων απαιτήσεων της έρευνας, μαζί με απρόσωπη, στηριγμένη στα γεγονότα, αλλά κι αδιάλλακτη κριτική των αντιπάλων οργανωτική ενοποίηση όλων των αντιπολιτευόμενων αναλυτών, σχηματισμός μιας σφιχτοδεμένης οργάνωσης μέσα στη Δ.Ψ.Ε. Πρόσθετες απαιτήσεις για τους εκπαιδευόμενους αναλυτές ήταν: τακτοποιημένη σεξουαλική οικονομία (εξαιτίας της καταστροφικής επίδρασης των μη υγιών σεξουαλικά αναλυτών)· εκπαίδευση για τη σωστή εφαρμογή της ψυχανάλυσης στην κοινωνιολογία, κι αντίστροφα· εκτεταμένη σεξολογική μόρφωση (που ελάχιστοι αναλυτές την είχαν). Οι παπάδες κι οι γιατροί και παιδαγωγοί μ' αντιδραστικές σεξουαλικές στάσεις, δεν έπρεπε να τους επιτρέπεται ν' ασκούν ψυχανάλυση, γιατί κάτι τέτοιο ήταν ασυμβίβαστο με τη δουλειά αυτή.

Μετά από μακριά συζήτηση έγιναν δεκτά όλα τα βασικά σημεία που πρότεινα. (Εγκύκλιος Απρίλη 1934, σελ. 6). Ας εξετάσουμε τώρα τα γεγονότα του Συνεδρίου. Τελείως απροειδοποίητα, ο ηγέτης της αντιπολίτευσης έκανε μια πρόβλεψη σε μια δήλωσή του: «Σε σχέση με το γράμμα του Reich, θα επιτευχθεί



επίσης η συμφωνία, η οποία είναι τελείως απαραίτητη για την επεξεργασία μιας πλατφόρμας, με την οποία θα μπορούσαμε να επιδιώξουμε τους στόχους μας. Εμείς (δηλ. ο Otto Fenichel67) όμως πιστεύουμε ότι αυτό μπορεί ν' αναβληθεί για να μην επιβαρύνει, σ' αυτή τη στιγμή (τακτική!) την αναγκαία πλατιά συζήτηση πρακτικών Θεμάτων (;). Μια τέτοια πλατφόρμα δεν πρέπει να περιέχει θεωρίες, π.χ. τη θέση του Reich για το ένστικτο του θανάτου και το άγχος, τις οποίες θ' αναγκαζόταν κανείς να πιστεύει δογματικά (!!), αλλά κύρια... τις απόψεις μας για την ιστορική-επιστημονική σημασία της ψυχανάλυσης, τις ερευνητικές της μεθόδους και τις φυσικοεπιστημονικές της θέσεις»(!!) Όμως δεν ανέφερε για ποιες θέσεις μιλούσε - μόνο «απόψεις για την ιστορική-επιστημονική σημασία... ερευνητικές μεθόδους... φυσικοεπιστημονικές θέσεις».

Κούφιες φράσεις! Λόγια αντί για επιστημονικές πεποιθήσεις! Υψιπετής ρητορική αντί για απλή διατύπωση θέσης! Ο Fenichel δε διέθετε πεποιθήσεις στηριγμένες στα πράγματα, κι έτσι οδήγησε πολλούς έξυπνους και προσεκτικούς αντιπολιτευόμενους αναλυτές σε μια κατάσταση που δεν τους έλεγε τίποτε. Όταν διάβασα αυτές τις γραμμές, ήξερα πια τι μας περίμενε. Μετά απ' αυτό, τίποτε απ' όσα έκανε η αντιπολίτευση στο Συνέδριο δε με ξάφνιασε Αν κι η αντιπολίτευση είχε ξεπηδήσει γύρω από την επιστημονική μου έρευνα, όμως ήμουν ο μόνος που την υπερασπίστηκα στο Συνέδριο. Η λιποταξία έγινε με τα πιο αφελή συναισθήματα.

Είχε αποφασιστεί να γραφτούν όσο γινόταν πιο πολλοί ομιλητές απ' την αντιπολίτευση, με σκοπό να τονίσουμε τις απόψεις «μας» και την παρέκκλισή τους από την καθιερωμένη θεωρία. Σε περίπτωση σαμποταρίσματος της ομιλίας μου, όλη η ομάδα θα διαμαρτυρόταν. Στη συνάντηση εργασίας θα παρουσιαζόταν στο διοικητικό συμβούλιο μια απόφαση, που θα έκφραζε τις αντιλήψεις της αντιπολίτευσης για το μέλλον της ψυχανάλυσης. Ακόμη θα ζητούσαμε μια εξήγηση για τη στάση της Δ.Ψ.Έ. στην υπόθεση πορνογραφίας της Κοπεγχάγης.

Τον Ιούνη, ο Fenichel, μιλώντας στην ομάδα μας της Κοπεγχάγης, αποκάλυψε σ' όλους την πλήρη ακατανοησία του για το πρόβλημα του οργασμού. Του έγιναν αυστηρές διορθώσεις. Αργότερα κέρδισε υποστήριξη στην Πράγα, όπου δεν υπήρχε κανείς να τον αντικρούσει. Στα τέλη του Ιούνη έγραψα άλλο ένα γράμμα για να προειδοποιήσω την ομάδα, αλλά δεν το ταχυδρόμησα. Ήταν ανώφελο. Ήξερα ότι όλοι εύχονταν το καλύτερο, αλλά δεν ήταν πραγματικά πρόθυμοι να κάνουν κάτι γι' αυτό. Ακόμη ήμουν ανυποψίαστος.

Την 1η Αυγούστου, λίγο πριν το Συνέδριο, έλαβα ένα γράμμα από τον Miiller-Braunschweig, γραμματέα της Γερμανικής Εταιρείας. Ο εκδοτικός οίκος ήθελε να τυπώσει έναν κατάλογο για το Συνέδριο, και δεν έπρεπε να εκπλαγώ αν δεν έβρισκα τ' όνομά μου στον κατάλογο μελών της Γερμανίας. «Θα ήταν πολύ ευγενικό από μέρους σας αν δείχνατε κατανόηση για την κατάσταση, παραμερίζοντας κάθε προσωπική ευαισθησία προς το συμφέρον της ψυχαναλυτικής υπόθεσης στη Γερμανία και δίνατε τη συγκατάθεσή σας γι' αυτό το μέτρο. Η φήμη σας σαν ικανού επιστήμονα και συγγραφέα είναι τόσο γνωστή στον κόσμο της διεθνούς ψυχαναλυτικής ακαδημίας, ώστε αυτή η ενέργεια δε θα μπορούσε να σάς βλάψει διόλου». Ακόμη, συνέχιζε, η αναγνώριση της σκανδιναβικής ομάδας στο Συνέδριο και η μελλοντική εμφάνιση του ονόματος μου στον κατάλογο των μελών της θα έκανε το ζήτημα τελείως δίχως σημασία. Όλα αυτά μου έδωσαν την εντύπωση έκτακτων μέτρων, που ήταν κατανοητά. Η εγγραφή μου στη σκανδιναβική ομάδα φαινόταν σίγουρη. Αργότερα θαύμαζα την αφέλειά μου και την απειρία μου στην πολιτική ψυχολογία, που δε μ' άφησαν να εξηγήσω σωστά τη μανούβρα.

Όταν έφτασα στη Λουκέρνη, στις 25 Αυγούστου, και παρακολούθησα την υποδοχή, στις 26 Αυγούστου, όλα φαίνονταν μια χαρά. Οι χαιρετισμοί των συναδέλφων, από κοντά κι από μακριά, ήταν εγκάρδιοι, όπως πάντα. Κανείς δεν αντιλαμβανόταν διαφορές απόψεων. Το βράδυ πριν το Συνέδριο, ο γερμανός γραμματέας με πήρε παράμερα και με πληροφόρησε, με ύφος στενάχωρο, ότι η γερμανική εκτελεστική επιτροπή είχε αποφασίσει να με διαγράψει από την εταιρεία. Αυτό αυτόματα ακύρωνε τη συμμετοχή μου στη διεθνή οργάνωση και σήμαινε ότι δεν μπορούσα πια να πάρω μέρος στη συνάντηση εργασίας. Ρώτησα γιατί δε με είχαν πληροφορήσει και τους λόγους της διαγραφής μου. Ο γραμματέας απλά σήκωσε τους ώμους του αμήχανος. Αμέσως κατάλαβα τι συνέβαινε. Το ίδιο βράδυ στο δείπνο το είπα σ' αρκετούς συνάδελφους. Δεν μπορούσαν να το πιστέψουν. Κάποιο λάθος θα είχε γίνει. Το διευθυντήριο της διεθνούς οργάνωσης σίγουρα δε θα το επικύρωνε. Κι όμως το επικύρωσε. Όλο και περισσότεροι συνάδελφοι μάθαιναν για την κατάσταση. Ο Miiller-Braunschweig πλημμυρίστηκε από ερωτήσεις, μια κι έστελνα όσους δεν το πίστευαν να ρωτήσουν



τον ίδιο.

Η «αντιπολίτευση» έκανε μια διαβούλευση. Τί θα γινόταν μπροστά στην νέα κατάσταση;

Αναμφίβολα, ο πιο γόνιμος και πρακτικός τρόπος δράσης θα 'ταν να υποστηρίξουμε την υπόθεση στις ομιλίες. Μια συναδέλφισσα μίλησε για τις «Βιολογικές βάσεις της θεωρίας του Φρόυντ για το άγχος». Με είχε συναντήσει και το 1931 στο Βερολίνο και, τότε, πίστευε ότι η δικιά μου κατανόηση του άγχους της στάσης ήταν η σωστή επέκταση της φροϋδικής θεωρίας για το άγχος στη σφαίρα της βιολογίας. Ενδιαφερόταν για το φυσιολογικό πειραματισμό και είχε ήδη μερικά αποτελέσματα. Αυτά επιβεβαίωναν τελείως την άποψη μου ότι το άγχος αντιστοιχεί σε μια κατάσταση διέγερσης στο νευροφυτικό σύστημα και είναι το άμεσο αντίθετο της σεξουαλικότητας. Υπενθυμίζουμε ότι ο Φρόυντ είχε απορρίψει αυτή τη θεωρία. Στο Συνέδριο, η ίδια συναδέλφισσα, που είχε συσχετίσει αυτό το πρόβλημα με την έρευνά μου, έκανε μια ξεκάθαρη και ακριβή περιγραφή του, αλλά δεν ανέφερε μήτε τ' όνομα μου, μήτε τους τίτλους των έργων μου. Μετά την ομιλία ήρθε στενοχωρημένη και μου ζήτησε συγγνώμη, γιατί είχε σχεδιάσει να με αναφέρει, αλλά της είχε «διαφύγει». Την καθησύχασα με μερικές φράσεις «δεν πειράζει» κ.τ.ο.

Μια άλλη αναλύτρια απ' την αντιπολίτευση, που ήταν και καλή μου φίλη, μίλησε για «Το πρόβλημα της θεραπείας στην ανάλυση των παιδιών». Μια και τα παιδιά στερούνται τα κοινωνικά μέσα για την ικανοποίηση των ενστίκτων τους, δεν μπορούν να πετύχουν το στόχο της θεραπείας των ενηλίκων, δηλ. την ετοιμότητα και την ικανότητα να δοκιμάσουν γενετήσια ηδονή. Πολύ σωστά! Όμως αυτή η θεωρία ήταν ο βασικός πυρήνας των διαφορών ανάμεσα σε μένα και τη Δ.Ψ.Ε. - αλλά μήτε τ όνομά μου αναφέρθηκε, μήτε το έργο μου. Όταν τη ρώτησα γιατί δεν είχε αναφέρει τ' όνομά μου, με ρώτησε έκπληκτη που θα μπορούσε να το 'χε κάνει. Δεν είπα τίποτε άλλο. Στο κάτω-κάτω, η υπόθεση είχε υποστηριχτεί πετυχημένα. Όμως αυτό το βόλεμα ήταν αυταπάτη.

Ο Fenichel μίλησε για τα προβλήματα του άγχους. Ξέρουμε πόσο αποφασιστικό ρόλο έπαιζε το ζήτημα του νευρωτικού άγχους στη σκέψη των μελών της αντιπολίτευσης. Ο Fenichel δεν ανέφερε λέξη για τις θεωρίες μου.

Κάποιος αναλυτής, ο Gero, που με είχε ακολουθήσει στην εξορία για να σπουδάσει χαρακτηρανάλυση και να τη δοκιμάσει στον εαυτό του, μίλησε για τη «Θεωρία και τεχνική της ανάλυσης του χαρακτήρα». Το ακόλουθο απόσπασμα από τη δημοσιευμένη θέση του περιέχει το μόνο σημείο, όπου αναφέρεται η προτεραιότητά μου στο όλο ζήτημα: «Αυτά τα μορφικά στοιχεία έχουν υπογραμμιστεί από τους Ferenczi, Fenichel και Reich». Αργότερα έγινε εχθρός. Όταν εμφανίστηκε η εργασία μου για το αντανακλαστικό του οργασμού, στην όποια το περιεχόμενο της θέσης του (αρχικά δανεισμένη από μένα) γινόταν αντικείμενο λεπτομερειακής επεξεργασίας, δήλωσε ότι είχα ξεφύγει «κατά την εφαπτομένη».

Ίσως φαίνεται ταπεινή η υπόμνηση τέτοιων περιστατικών. Σ' αυτό το πλαίσιο χρησιμεύουν μόνο σαν παραδείγματα της παραξενιάς της ανθρώπινης δομής, η οποία παίρνει οπουδήποτε μπορεί και δίνει μόνο όταν πρέπει. Αυτή είναι μια ασυνείδητη διαδικασία, και στη συνηθισμένη συζήτηση η αναφορά της θα θεωρούνταν βρισιά. Πάνω απ' όλα, η ανθρώπινη δομή αρνείται να δεχτεί την ευθύνη για όσα δέχεται.

Στο μεταξύ ανακάλυψα ότι είχα διαγραφεί ένα χρόνο νωρίτερα, σε μια μυστική συνεδρίαση της γερμανικήςεκτελεστικής επιτροπής. Το διευθυντήριο της διεθνούς οργάνωσης, μ' επικεφαλής τον Jones, άδραξε μ' ενθουσιασμό την ευκαιρία.

Νιώθω αναγκασμένος να μπαίνω σ' αυτές τις λεπτομέρειες, γιατί οι υπεύθυνοι προσπάθησαν αργότερα να ρίξουν την ενοχή στους ώμους μου. Έσπειραν τη φήμη ότι εγώ μόνος μου είχα ζητήσει διαγραφή. Ίσως αυτό να φωτίζει την παρασκηνιακή δραστηριότητα σε μια «δημοκρατική-κοινοβουλευτική» οργάνωση! Οι δικτάτορες άπλα εκδιώκουν ή εκτελούν τους ανθρώπους, αλλά οι δημοκρατικοί δικτάτορες δολοφονούν στα κρυφά, με πολύ λιγότερο θάρρος και προθυμία ν' αποδεχτούν την ευθύνη. Υπενθυμίζουμε ότι ο Jones μου είχε πει ρητά, στο Λονδίνο, ότι θα ήταν κατηγορηματικά αντίθετος σε ενδεχόμενο αποκλεισμό μου.

Έβαλα κάποιον να ρωτήσει τον Jones αν θα μπορούσα ακόμη να μιλήσω και να πάρω μέρος στη συνάντηση εργασίας. Αυτός απάντησε ότι θα μπορούσα να μιλήσω σαν προσκαλεσμένος, αλλά δε θα μπορούσα να



πάρω μέρος στη συνάντηση εργασίας. Ο ίδιος ο Jones φαινόταν να ενδιαφέρεται πολύ. Μου είπαν ότι ζητούσε επίμονα συμβουλή για το τι θα 'πρεπε να κάνει, αν με κάποιο τρόπο πήγαινα κι έδιωχνα τον πρόεδρο. Το πίστευαν πραγματικά ότι ήμουν ικανός για κάτι τέτοιο. Πρέπει να ομολογήσω ότι αργότερα μετάνιωσα που δεν το 'κανα. Μίλησα με τους Bibrine, Hartmann και Kris γι' αυτό. «Τί θα συνέβαινε αν το 'κανα πραγματικά;» τους ρώτησα, δίχως ν' αναφέρω λέξη για την παρατήρηση του Jones. Τρόμαξαν και μου εξηγούσαν υπομονετικά ότι έπρεπε να κρατήσω την αξιοπρέπειά μου. Έτσι κατάλαβα ότι ο σκοπός όλων αυτών των επιταγών για αξιοπρέπεια, σεμνότητα και ευγένεια, ήταν το πιο πετυχημένο καμουφλάρισμα της αυθάδειας των καλλιεργημένων ανθρώπων. Τελικά τους καθησύχασα λέγοντας ότι δεν άξιζε τον κόπο.

Η κατάσταση στην εκτελεστική επιτροπή ήταν χαοτική. Όλοι είχαν ένοχη συνείδηση αλλά πιο ένοχος απ' όλους ένιωθε ο Federn. Αυτός, ο Jones κι ο Eitington68 μίλησαν καυστικά και δυσφημιστικά για μένα, λέγοντας ότι αποπλανούσα όλες τις ασθενείς μου, ότι ήμουν ψυχοπαθής, κλπ. Οι νορβηγοί ήταν εξοργισμένοι. Το μόνο μου πρόβλημα ήταν: Γιατί τότε αυτοί οι ίδιοι άνθρωποι μ' είχαν να ζω και να δουλεύω δώδεκα χρόνια σαν εξέχον μέλος της Δ.Ψ.Ε.; Ήταν απαίσιο και θλιβερό.

Μόνο οι νορβηγοί αναλυτές, Raknes, Nic Hoel και Schjelderup, φέρθηκαν όπως έπρεπε. Είπαν ότι μπορούσα να γίνω μέλος της Νορβηγικής Εταιρείας οποτεδήποτε επιθυμούσα. Τούς προειδοποίησα ότι δεν είχαν άμεση γνώση της σημασίας του θέματος και των εκρηκτικών του ιδιοτήτων. Αυτό που ζούσαν τώρα ήταν μόνο ένα μικρό μέρος του όλου. Όμως αυτοί έμειναν ανυποχώρητοι. Ο Schjelderup είχε σπουδάσει χαρακτηραναλυτική τεχνική κοντά μου το καλοκαίρι πριν το Συνέδριο, κι ήθελε να συνεχίσω το έργο μου στη Νορβηγία. Τότε είχα ήδη έτοιμα σχέδια για τη διεξαγωγή των βιοηλεκτρικών μου πειραμάτων, και είπα ότι, αν μπορούσε να μου προσφέρει τη δυνατότητα να τα διεξάγω στο ινστιτούτο του, τότε θα πήγαινα. Πάντως τον προειδοποίησα και πάλι. Κανείς μας δεν μπορούσε να φανταστεί ότι, τρία χρόνια αργότερα, μια χυδαία εκστρατεία θ' άρχιζε στη Νορβηγία εξαιτίας αυτών των πειραμάτων, κι ότι ο Schjelderup θα εμφανιζόταν σαν ανταγωνιστής. Ο αναγνώστης αναρωτιέται ίσως μήπως το λάθος ήταν δικό μου, μια και τόσοι εξαίρετοι άνθρωποι έρχονταν κοντά μου, αλλά μόνο για να μ' εγκαταλείψουν αργότερα. Ας μιλήσουν τα γεγονότα από μόνα τους. Αυτά αποκαλύπτουν το πραγματικό πρόβλημα της κοινωνικής ψυχιατρικής.

Όταν η διαγραφή μου ήταν πια αναμφισβήτητη, σχηματίστηκε γύρω μου ένα βαθύ χάσμα, γεμάτο μ' έναν ιδιόμορφο σεβασμό και νευρικότητα. Ήταν σχεδόν χειροπιαστό. Όλοι βρίσκονταν στην άλλη πλευρά. Οι φίλοι μου έχυσαν δάκρυα, σύντομα όμως ξαλάφρωσαν. Μόνο ελάχιστοι ήρθαν ξανά κοντά μου, π.χ. η Ellen Siersted, ένας άνθρωπος ειλικρινής κι ακούραστος. Η Nic Hoel μ' επισκέφθηκε επίσης στο δωμάτιό μου και μου 'φερε λουλούδια. Τής ήμουν πολύ ευγνώμων.

Η τυπική διαδικασία του αποκλεισμού μου ήταν η εξής: Για να προλάβει τη συμμετοχή μου στη συνάντηση εργασίας, η εκτελεστική επιτροπή αποφάσισε να ορίσει μια διεθνή επιτροπή για να συναντηθεί ιδιωτικά μαζί μου. Αυτό έγινε την παραμονή της συνάντησης εργασίας. Όπως είχε γίνει και παλιότερα στη Βιέννη, ο στόχος της επιτροπής ήταν να με πείσει να παραιτηθώ εθελοντικά από την εταιρεία - αυτό θα τους βόλευε καλύτερα. Εξήγησα τη θέση μου: Απ' τη σκοπιά των θεωρητικών του ένστικτου του θανάτου, καταλάβαινα τέλεια τη διαγραφή μου από τη Δ.Ψ.Ε., η οποία ήταν ήδη γεγονός. Οι απόψεις μου διέφεραν τόσο από τις απόψεις της ψυχανάλυσης το 1934, που ήταν πολύ δύσκολη κάθε παραπέρα επικοινωνία. Όμως ταυτόχρονα υπογράμμισα ότι θεωρούσα τον εαυτό μου νόμιμο εκπρόσωπο της φυσικοεπιστημονικής ψυχαναλυτικής σκέψης, κι απ' αυτή τη σκοπιά δε δεχόμουν τη διαγραφή μου. Μια και δεν απέμεναν πια επίσημες ενέργειες να γίνουν, ζήτησα να δημοσιευθούν οι λόγοι της διαγραφής μου στο δελτίο. (Ο πρόεδρος της επιτροπής το υποσχέθηκε, αλλά η υπόσχεση δεν τηρήθηκε ποτέ). Η θεωρία μου για τον οργασμό και οι απόψεις, που προέκυπταν απ' αυτήν, δεν ήταν με κανένα τρόπο αντίθετες στην κλινική ψυχανάλυση (σήμερα συνειδητοποιώ ότι ήταν αντίθετες σε ουσιώδη σημεία), αλλά ήταν ασυμβίβαστες με τη θεωρία για το ένστικτο του θανάτου. Η καταναγκαστική απώθηση της σεξουαλικότητας μπορούσε να 'χει την πηγή της είτε σ' ένα βιολογικό ένστικτο, είτε στις κοινωνικές διαδικασίες. Ήταν αδιανόητο να 'ταν ταυτόχρονα και τα δύο υπεύθυνα, εκτός κι αν δεχόταν κανείς μια εξαιρετικά απίθανη κληρονομική μεταβίβαση των πολύ πρωίμων κοινωνικών επιδράσεων.

Μια και το διευθυντήριο της Δ.Ψ.Ε δεν ήθελε να υποστηρίξει τις απόψεις μου αλλά, αντίθετα, είχε ήδη προχωρήσει στη μυστική διαγραφή μου, δήλωσα ότι προτιμούσα να προχωρήσω μόνος μου και να ονομάσω τη θεωρία μου σεξουαλοικονομία.



Σιωπηρή νευρικότητα διαπότιζε τη συνάντηση. Ειπώθηκε ότι, μετά απ' αυτήν, η ´Αννα Φρόυντ είπε: «Εδώ έγινε μια μεγάλη αδικία». Όμως δεν έκανε τίποτε, σαν γραμματέας της Δ.Ψ.Ε., σύμφωνα μ' αυτή τη δήλωση.

Στη συνάντηση εργασίας, την επόμενη μέρα, τίποτε δε συνέβη. Η κατάστασή μου διόλου δεν αναφέρθηκε. Η αχαμνή απόφαση του Fenichel έπεσε στο κενό. Η μόνη σύγκρουση που έγινε ήταν ανάμεσα στη Nic Hoel και τον Jones.

Από κεί και πέρα αποφάσισα να κρατήσω την ακόλουθη στάση:

1. Να υπογραμμίζω πάντοτε τα ιστορικά και πραγματικά στοιχεία, που ήταν κοινά στην ψυχανάλυση και τη σεξουαλοικονομία.

2. Να οξύνω επίμονα τις υπάρχουσες διαφορές στη σεξουαλική θεωρία και την έννοια του άγχους.

3. Να διεκδικώ οτιδήποτε θα μπορούσε να φανεί στο μέλλον σαν δικό μου με την ίδια επιμονή, με την όποια θ' αναγνώριζα ότι είχαμε κοινό.

Την τέταρτη μέρα του Συνεδρίου παρουσίασα το θέμα μου, που αργότερα δημοσιεύτηκε από τη Sexpol Verlag με τίτλο « Psychischer Kontakt und vegetative Stromung»69. Άρχισα λέγοντας: «Μετά 14 χρόνια συμμετοχής μου στην Εταιρεία, απευθύνομαι τώρα στο Συνέδριο σαν προσκαλεσμένος ομιλητής, για πρώτη φορά...» Συγκέντρωσα περισσότερη προσοχή παρά ποτέ. Η ατμόσφαιρα που πλημμύριζε το αμφιθέατρο ήταν ίδια με τη συνεδρίαση της επιτροπής. Κάποιος απ' τους συμμετέχοντες παρατήρησε ότι αυτό το Συνέδριο έγινε «κάτω απ' το άστρο μου». Είχε δίκιο. Μια οργάνωση γεμάτη προβλήματα, που είχε ξεκινήσει για να επηρεάσει το μέλλον, δεν επικυρώνει μια φάρσα, σαν τη διαγραφή μου, δίχως βαριές συνέπειες. Κι αυτές φάνηκαν η μια μετά την άλλη. Είχα το αίσθημα ότι η Δ.Ψ.Ε. είχε διαγράψει τη σεξουαλική θεωρία, το ζωτικό νεύρο της ψυχανάλυσης. Και τώρα η φυσικοεπιστημονική σεξουαλική θεωρία παρουσιαζόταν, με την ομιλία ενός προσκαλεσμένου, στην ίδια την πατρίδα της, σ' ένα ακροατήριο που δεν καταλάβαινε. Η διάλεξη μου ασχολήθηκε με τα προβλήματα, που είχαν προκύψει στην ιατρική μου πράξη, κατά τη μετάβαση από την έρευνα για το χαρακτήρα στη νεύρωση προς τους βασικούς σωματικούς μηχανισμούς τηςψυχικής ασθένειας. Το θέμα της διάλεξης αποτέλεσε την αφετηρία για την πειραματική κατάδειξη της βιοηλεκτρικής φύσης της σεξουαλικότητας. Σ' αυτό το Συνέδριο και μ' αυτή την ομιλία έγιναν τα πρώτα βήματα προς την εκπλήρωση των ελπίδων του Φρόυντ, ότι κάποτε η αναλυτική ψυχολογία θα έβρισκε μια οργανική θεμελίωση. Πρέπει να προσθέσω ότι ήταν η πρώτη φορά, που ένα ευρύ επιστημονικό ακροατήριο είχε ακούσει στοχασμούς και γεγονότα, που αργότερα συνέδεσαν τις ψυχικές και σωματικές λειτουργίες σε μια φυσικοεπιστημονική ενότητα. Μήτε κι εγώ το είχα συνειδητοποιήσει αυτό τότε, μήτε γνώριζα ότι τα προβλήματα της έλλειψης επαφής, καθώς και του νευροφυτικού ρεύματος, θα έθιγαν και τον πυρήνα της σχιζοφρένειας και του καρκίνου μ' ένα νέο [βιοενεργητικό] τρόπο.

Στο τέλος του προκαθορισμένου χρόνου ομιλίας, δεν είχα τελειώσει ακόμη και ζήτησα άδεια να συνεχίσω. Η απάντηση ήταν ενθουσιώδη χειροκροτήματα. Δεν έγινε καμιά αρνητική κριτική κατά τη διάρκεια της διάλεξής μου. Αργότερα πληροφορήθηκα ότι το μισό τουλάχιστον ακροατήριο δεν είχε καταλάβει λέξη, αλλά το άλλο μισό είχε αντιληφθεί την πορεία που ακολουθούσα.

Ένας από τους παλιούς βιεννέζους μαθητές μου, ο Δρ. Bergler, μίλησε για το «Θάνατο» στα όνειρα. Μετά την ομιλία του έθεσα το ερώτημα αν είχε δει ποτέ κανένα αποδεικτικό στοιχείο για το ένστικτο του θανάτου. «Όχι, σίγουρα όχι!» απάντησε. «Είναι μόνο μια θεωρία». «Μα τότε γιατί συζητάτε γι' αυτό;» ξαναρώτησα.

Η οργάνωση δεν είχε βασίσει την αποπομπή μου μήτε στις επιστημονικές μου απόψεις, μήτε στις πολιτικές μου συμπάθειες. Υπήρχαν πολλοί στη Δ.Ψ.Ε. με διαφορετικές επιστημονικές απόψεις, καθώς και πολλοί κομμουνιστές. Αυτό, που ήταν ασυμβίβαστο με τη συμμετοχή μου στη Δ.Ψ.Ε., ήταν το ότι είχα βγάλει κοινωνικές συνέπειες από τα επιστημονικά ευρήματα, δηλ. η εξαγωγή της σεξουαλ-πολιτικής από τη σεξουαλοικονομία. [Δώδεκα χρόνια αργότερα, οι κοινωνικοσεξουαλικές μου θεωρίες γνώριζαν γενική αναγνώριση και μερική εφαρμογή στην Αμερική.] Δεν καταλάβαινα γιατί οι σεξουαλ-πολιτικές μου απόψεις ήταν πιο επικίνδυνες ή βλαβερές από τον κομμουνισμό ή από τις λαθεμένες επιστημονικές θεωρίες.



Πραγματικά δεν μπορούσα να το συλλάβω. Ποτέ δεν ανακατεύτηκα σε πολιτικές δραστηριότητες με τη συνηθισμένη σημασία της λέξης. Το μόνο που έκανα ήταν δουλειά κοινωνικής υγιεινής σαν γιατρός, και κάθε άλλο παρά ζητούσα πολιτική ηγεσία ή ν' αποκτήσω εξουσία. Ο σεβασμός για την πολιτική ήταν ακόμη βαθιά ριζωμένος μέσα μου. Ο οργανισμός μου δεν είχε αντιληφθεί ακόμη ότι η επιστήμη είναι πιο αποφασιστική από την πολιτική, ότι η επιστήμη, κι όχι η πολιτική, είναι αυτή που αποτελεί πραγματική απειλή για την αθλιότητα που συναντούμε, ότι η επιστήμη απειλεί ακόμη και την πολιτική, ότι αυτοί οι αξιοσέβαστοι «απολίτικοι επιστήμονες» είχαν εκτελέσει γνήσιες πολιτικές-τακτικές μανούβρες εκδιώκοντας μια σοβαρή, ανυπόκριτη αναζήτηση της αλήθειας, ότι στην πραγματικότητα υποστήριζαν την πνευματική αχρειότητα, που είχε αρχίσει να υποσκάπτει την Ευρώπη. Μήτε κατάλαβα ότι αποτελούσαν τμήμα της μεγάλης, πολιτικά δραστήριας, αλλά και τόσο ασυνείδητης μάζας, η οποία, ενώ βουλιάζει στον ωκεανό της δίχως νόημα φρασεολογίας, σχημάτιζε τις φαρδιές πλάτες, που πάνω τους η πολιτική κι η διπλωματία καβαλλούσαν, οδηγώντας τον κόσμο στην καταστροφή. Μόνο τα επόμενα χρόνια μπόρεσα να διακηρύξω ανοιχτά τον επαναστατικό χαρακτήρα της επιστήμης, και μόνο σιγά-σιγά άρχισα να συλλαμβάνω τη σημασία της σύνδεσης ανάμεσα στις νευροφυτικές αισθήσεις των ανθρώπινων όντων, την έλλειψη επαφής τους και τη λαχτάρα τους για ένα σωτήρα, και στην πολιτική απήχηση συνθημάτων όπως «το μεγάλο κύμα του καθαρού άρειου αίματος» ή «το κάλεσμα της πατρίδας και του πατρώου εδάφους». Κι αυτό, παρά το γεγονός ότι είχα γράψει ένα βιβλίο 300 σελίδων για τη μαζική ψυχολογία του φασισμού. Σιγά-σιγά όμως. γεμάτος από τις εμπειρίες των τρελών περιστατικών του Συνεδρίου της Λουκέρνης, το κατάλαβα. Ο φόβος ανάληψης της ευθύνης για μια τόσο μεγάλη συνειδητοποίηση μ' είχε εμποδίσει ν' αποδεχτώ αμέσως το φορτίο.

Άφησα κάπου τα παιδιά μου και ταξίδεψα με τη συντρόφισσά μου στη Δανία μέσω Γαλλίας. Κι αυτή είχε υποφέρει πολλά από την κατάσταση και μ' είχε υποστηρίξει μ' έναν απλό ανθρώπινο τρόπο, δίχως πολλά σχόλια, που μ' έκανε να νιώθω ευγνωμοσύνη.

Φτάσαμε στην Κοπεγχάγη αργά το βράδυ. Έβρεχε και δεν είχαμε δικό μας σπίτι. Για κάμποσες μέρες μέναμε σε φίλους, στους όποιους αναφέραμε τα γεγονότα. Σιγά-σιγά όμως νιώσαμε ότι άρχιζαν να ψυχραίνουν. Η σύμπτωση κι όχι η αναγκαιότητα των πραγμάτων τους είχε φέρει στο δρόμο μου, όπως και θα τους απομάκρυνε πάλι. Έτσι κι έγινε αργότερα. Μαζέψαμε τα ρούχα και τα βιβλία μας και φύγαμε για τη Νορβηγία. Υποτίθεται ότι είχα απελαθεί από τη Σουηδία και γι' αυτό δεν μπορούσα να ταξιδέψω μέσα από το έδαφός της. Τηλεγράφησα αμέσως στο Όσλο και τη Στοκχόλμη. Ο φρουρός στα σύνορα είχε παραμερίσει, γιατί ανέφερα τ' όνομα ενός καθηγητή πανεπιστημίου κι ενός βουλευτή. Τί είναι ένας εξόριστος μηχανουργός, ένας μισθωτός μέσα σ εκατομμύρια άλλους σ' ένα γερμανικό εργοστάσιο, και τί να κάνει σε τέτοιες περιστάσεις; Τελικά δόθηκε άδεια διέλευσης δίχως άλλες περιπλοκές. Στο Όσλο μείναμε πάλι σ' ένα απ' αυτά τα μικρά ξενοδοχεία, που φαίνονται ειδικά εξοπλισμένα για να τσακίζουν και το ισχυρότερο πνεύμα. Ήταν τέλη Οκτώβρη του 1934.

Η Νορβηγική Ψυχαναλυτική Εταιρεία με προσκάλεσε στις συναντήσεις της, αλλά πήγαινα μόνο σπάνια, γιατί ήμουν πολύ απασχολημένος με την προετοιμασία των βιοφυσικών μου πειραμάτων. Μετά από δύο μήνες περίπου ο Schjelderup με κάλεσε να διδάξω στη σχολή του Τμήματος Ψυχολογίας. Μετά από αρκετά μαθήματα, ένα απίστευτα ταπεινό, ενοχλητικό άρθρο δημοσιεύτηκε στη νορβηγική φασιστική εφημερίδα ABC. (Δημοσίευσαν μάλιστα και μια διαλεγμένη φωτογραφία μου, που μ' έδειχνε πραγματικά σαν ηλίθιο.) Αν και ήταν μια μικρή τοπική εφημερίδα, το άρθρο ξαναπαρουσιάστηκε τέσσερα χρόνια αργότερα, στο φάκελο που μου είχε φτιάξει η αστυνομία. Όμως οι νορβηγοί αναλυτές ήταν νομιμόφρονες. Σε μια συζήτηση τότε ο Schjelderup ανακίνησε το ζήτημα της υποβολής υποψηφιότητας από μένα για την εταιρεία τους. Οι νορβηγοί πολύ ήθελαν την ένταξή μου, είπε, αν και είχαν συναντήσει μεγάλες δυσκολίες στο Συνέδριο, και τους είχαν πει ότι θ' αναγνωρίζονταν σαν μέλη της διεθνούς οργάνωσης μόνο με τον όρο ότι δεν θα με δέχονταν. Οι νορβηγοί είχαν απορρίψει χωρίς συζήτηση κάτι τέτοιο κι απάντησαν ότι δε δέχονταν όρους. Ή θα γίνονταν δεκτοί ανεπιφύλακτα ή θ' αποχωρούσαν. Τότε, για πρώτη φορά, γνώρισα τη γενική νορβηγική νοοτροπία, αν και τα τελευταία χρόνια άρχισε κι αυτή να κάνει παραχωρήσεις στον ευρωπαϊκό φασισμό. Ετοίμασα μια τυπική επιστολή για τη νορβηγική ομάδα, με την υπόδειξη ότι θα 'πρεπε πρώτα να συζητήσουν μαζί μου το ζήτημα, ώστε να έχουν πλήρη επίγνωση των πιθανών συνεπειών. Υπήρχε όμως κάποιος τύπος, που γύριζε απ' το ένα μέλος στο άλλο και τους υποκινούσε ενάντια στην αποδοχή μου. Στο ένα απ' τα μέλη έλεγε ότι είχα έρθει στη Νορβηγία για να του φάω όλη την πελατεία - σ' ένα άλλο έλεγε ότι είχα τρελαθεί. Τον ψίθυρο τον ξεκινούσε - ποιός άλλος; - ο «ηγέτης των μαρξιστών ψυχαναλυτών», ο ίδιος ο



Otto Fenichel. Η συμπεριφορά του του στοίχισε ακριβά και προκαλούσε αηδία όπου κι αν πήγαινε. Τελικά, το καλοκαίρι του 1935 αναγκάστηκε να φύγει από το Όσλο, γιατί δεν μπορούσε πια να βγάλει το ψωμί του εκεί. Πρέπει να τονίσω ότι δεν έκανα τίποτε για ν' αντικρούσω τη συμπεριφορά του.

Όταν παρατήρησα ότι τα μέλη της Νορβηγικής Ψυχαναλυτικής Εταιρείας άρχιζαν να διστάζουν, πρότεινα ν' αποσύρω την αίτησή μου. Θα μπορούσα να ζήσω και δίχως να 'μαι μέλος, και ίσως να 'ταν καλύτερο να μην προκαλώ συγκρούσεις. Ποτέ δε μετάνιωσα γι' αυτή την απόφαση. Παρακολουθούσαν τα βραδινά μαθήματα που έκανα για την κλινική δουλειά και μείναμε πάντοτε καλοί φίλοι. Σχεδόν όλοι τους μελέτησαν την προχωρημένη τεχνική της ανάλυσης του χαρακτήρα και τότε ασχολούνταν με το πρόβλημα της αντιμετώπισης της φυσικής ακαμψίας. Η πειραματική βιοφυσιολογική έρευνα, τόσο σημαντική για την ανάπτυξη της κοινωνικής ψυχιατρικής, άρχισε τότε. Έκοψα κάθε δεσμό με την ψυχανάλυση, ενώ ταυτόχρονα πρόσφερα στέρεες βάσεις για τις σωστές κλινικές της ανακαλύψεις.

Η αφέλειά μου σχετικά με τους ανθρώπους, όμως, δεν είχε τελειώσει ακόμη. Και συνέβαλε στα ενοχλητικά κι επικίνδυνα γεγονότα, που άρχισαν στην Ψυχιατρική Εταιρεία του Όσλο, το φθινόπωρο του 1937, και κράτησαν σε διέγερση τη νορβηγική κοινή γνώμη για ένα χρόνο σχεδόν. Το αποτέλεσμα ήταν ότι έγινε πολύ δύσκολο για μένα να εμφανίζομαι σε συγκεντρώσεις της εταιρείας ή ακόμη και σε δημόσιους χώρους - αλλά η δουλειά μου, αν και σχεδόν μόνο νυχτερινή, προχωρούσε. Για να εξασφαλίσουμε μια ξεκάθαρη εκτίμηση των πολιτικο-ψυχολογικών μηχανισμών της εκστρατείας του Όσλο ενάντια στην έρευνά μου, πρέπει πρώτα να παρουσιάσουμε μια περιγραφή της βιολογικής μου δουλειάς.



9) Προς τη βιογένεση – Η Νορβηγική εκστρατεία τύπου

Μετά τη μετακίνησή μου από το Μάλμε της Σουηδίας στο Όσλο της Νορβηγίας, τέλη φθινόπωρου του 1934, η έρευνά μου αιωρούνταν, σαν να λέμε, ανάμεσα στον παράδεισο και την κόλαση. Από τη μια μεριά, φίλοι και θαυμαστές της δουλειάς μου μιλούσαν για δύο τουλάχιστον βραβεία Νόμπελ, ενώ, απ' την άλλη, οι εχθροί μου μιλούσαν με το ίδιο πάθος γι' απέλαση, αστυνομική ανάκριση κι επιτήρηση. Κι υπήρχαν εχθροί παντού: Νευρολόγοι που πίστευαν στην κληρονομική φύση της «εγκληματικής συνουσίας στην εφηβεία», φασίστες αξιωματικοί της αστυνομίας που μισούσαν τους «ξένους», κλπ. Αν τον δούμε αναδρομικά, ο παραλογισμός στην κοινωνική ζωή, σ' αυτό τον εικοστό αιώνα «της κουλτούρας και του πολιτισμού», πήρε γιγάντιες διαστάσεις στην πάλη της θωρακισμένης ζωής ενάντια στην ανακάλυψη της βιολογικής ενέργειας (και μαζί της και της βιογένεσης). Φίλοι και τρίτοι παρατηρητές υμνούσαν την ανακάλυψη των βιόντων σαν το μεγαλύτερο επιστημονικό επίτευγμα όλων των αιώνων. Ο νορβηγός αρχηγός της αστυνομίας Konstad [ένας φασίστας, που αργότερα εκτελέστηκε για συνεργασία με τους ναζί] με θεωρούσε τον πιο επικίνδυνο εχθρό του νόμου και της τάξης. Η ανακάλυψη των βιόντων και της καρκινικής διεργασίας πραγματοποιήθηκε «καθ' οδόν», σαν να λέμε, στα σύντομα διαλείμματα ανάμεσα στις μεταναστεύσεις. Οι δικές μου ζωτικές ενορμήσεις πρέπει ν' ανέπτυξαν τεράστιες δυνάμεις, για να μου δώσουν την ικανότητα να επιζήσω στην περίοδο 1934- 1944. Για πολλούς λόγους είναι αναγκαίο να περιγράψω αυτή την περίοδο.

Η πάλη γύρω απ' το θέμα της βιογένεσης αποκαλύπτει το αίνιγμα, γιατί η επιστήμη μέχρι τότε είχε αποτύχει ν' ανακαλύψει την ίδια τη διαδικασία της ζωής. Δείχνει ακόμη τις φρικτές επιπτώσεις της συγκινησιακής πανούκλας πάνω στην ανθρώπινη ύπαρξη, και θα χρησιμέψει στην αδρανοποίηση πλήθους ψεύτικων φημών γύρω από το άτομο μου, που κυκλοφόρησαν την περίοδο εκείνη και χρησιμοποιούνταν από τους εχθρούς της αθωράκιστης ζωής. Τέλος, δείχνει παραστατικά τη θέση της αθωράκιστης ζωής στο κοινωνικό καθεστώς μας.

Για πολλά χρόνια ανέβαλα τη συλλογή των λεπτομερειών και την περιγραφή της κακόφημης «νορβηγικής εκστρατείας τύπου» ενάντια στην έρευνά μου. Οπότε δούλευα μ' ένα παρασκεύασμα βιόντων, παρατηρούσα την οργονική ενέργεια, μελετούσα και συστηματοποιούσα τις αλληλοσυσχετίσεις των λειτουργιών της ζωής ή τη θέση της ζωντανής ύλης μέσα στη μη-ζωντανή φύση, η θορυβώδης «εκστρατεία» φαινόταν κυριολεκτικά γελοία. Την τελεσίδικη απάντηση την είχε πάρει με τα γεγονότα που ακολούθησαν, δηλ. την ανακάλυψη του μυστικού του καρκινικού κυττάρου (1938-39), την ανακάλυψη της ατμοσφαιρικής οργόνης, τη διαφορά θερμοκρασίας στο συσσωρευτή οργόνης (1940), τα θεραπευτικά αποτελέσματα του συσσωρευτή οργόνης στο αίμα και στους ιστούς, κλπ. Τα άτομα, που παράλογα αντιτάχθηκαν στην έρευνά μου στη διάρκεια αυτής της εκστρατείας, σήμερα πια δε φαίνονται καθόλου ηρωικές φιγούρες. Να 'μπλεκες σε συζήτηση μαζί τους το 1937 θα 'ταν το ίδιο με την προσπάθεια να σκοτώσεις σπουργίτια μ' ένα κανόνι. Δεν ήθελα ακόμη να παραφορτώσω την ιστορία της επιστήμης με τα ονόματα ασήμαντων προσώπων. Η μανιασμένη πάλη ενάντιά μου ήταν πραγματικά οδυνηρή. Κάθε είδους βρισιά, υποψία και συκοφαντία χρησιμοποιήθηκε, ήταν όμως ανώφελο ν' απαντάς στη βρισιά με βρισιά. Αν και το 1937 δεν μπορούσα να προβλέψω τα θυελλώδη γεγονότα, που θα συνέβαιναν στη μελλοντική μου έρευνα, είχα ήδη συνειδητοποιήσει μια τεράστια ευθύνη. Δεν είμαι απ' αυτούς, που υποκριτικά κηρύχνουν τις αρετές της πραότητας και της υποταγής. Μπορώ κι εγώ να βρίζω τόσο καλά, όσο κι ο καθένας, και πρέπει να παραδεχτώ ότι συχνά αισθάνθηκα την επιθυμία να τιμωρήσω μερικούς απ' τους κήρυκες της ψευτο-επιστήμης, όταν παρατραβούσαν το σκοινί. Δεν είμαι με κανένα τρόπο ένας άγιος με ήρεμους τρόπους, αλλά ένα ανεξήγητο αίσθημα μ' εμπόδιζε να μπλεχτώ σ' αυτού του είδους την «επιστημονική συζήτηση», ένα αίσθημα που τ' αναγνώρισα μ' έκπληξή μου, πολλά χρόνια αργότερα, ότι ήταν η βασική στάση της αθωράκιστης ζωής - μετά από εκατοντάδες παρατηρήσεις και πειράματα, που είχαν επιβεβαιώσει τις πρώτες ασαφείς μου έννοιες.

Η στάση της αθωράκιστης ζωής απέναντι στις τρέλες της ζωής, απέναντι στις κακόβουλες ενέργειες των θωρακισμένων ανθρωπίνων ζώων. είναι στάση αδιαφορίας ή ακατανοησίας, αποστασιοποίησης, και καμιά φορά οίκτου. Έχω παρατηρήσει αυτή τη βασική στάση σε μικρά υγιή παιδιά, όταν αντιμετωπίζουν τις διαστρεβλώσεις και τις τερατωδίες της ζωής. Π.χ., ένα τετράχρονο αγοράκι έπαιζε χαρούμενα στο δρόμο, όταν μερικά επιθετικά, καβγατζίδικα παιδιά το πλησίαζαν και του ζήτησαν να τους φέρει ένα ποτήρι νερό. Αυτό το 'φερε πρόθυμα, τ' άλλα όμως, μόλις τους έδωσε το νερό, έβαλαν τις φωνές και του το έριξαν στο πρόσωπο, δίχως καμιά αφορμή. Μερικά από τα παιδιά γελούσαν μοχθηρά, ενώ άλλα έστεκαν αμήχανα χωρίς



να λένε τίποτε. Κανείς, μήτε από τα παιδιά, μήτε από τους μεγάλους που έβλεπαν τη σκηνή, δεν ανακατεύτηκε. Το αγοράκι έμεινε στην αρχή ακίνητο και μετά έφυγε, με δάκρυα στα μάτια, δίχως να καταλαβαίνει. Μια άλλη μέρα είδα το ίδιο παιδάκι, που το ενοχλούσε χωρίς αιτία ένα ολοφάνερα νευρικό και σαδιστικό αγόρι. Αυτή τη φορά όμως το παιδί στράφηκε ενάντια στο βασανιστή του, τον έριξε καταγής, του 'δωσε ένα γερό χέρι ξύλο, και μετά έφυγε ήσυχα. [Η ευγενικιά ζωή είχε τελικά παρατήσει την απρόσφορη ανοχή και την καλόβολη διάθεσή της - είχε αρχίσει να πολεμά. Μια μέρα, αργά ή γρήγορα, όλα τα ευγενικά και καλόβολα αγόρια παντού θ' αρχίσουν να χτυπούν τα μοχθηρά, δειλά «μεγάλα αγόρια», και θα τα κάνουν να φύγουν κλαίγοντας.]

Κατά τη διάρκεια της εκστρατείας, εγώ ήμουν φιλοξενούμενος σε ξένη χώρα. Είναι αλήθεια πώς είχα κληθεί να διδάξω σ' ένα πανεπιστήμιο εκεί, αλλά η ψεύτικη συμπάθεια, ανάμικτη με φθόνο και φόβο για τον ανταγωνισμό, πάντοτε υπόβοσκε πίσω από τη λέξη «πρόσφυγας» - και το στίγμα κάθε ξένου. Η εκστρατεία επιδείνωσε αυτή την οδυνηρή κατάσταση. Ναι, είχα διαφύγει από τους γερμανούς φασίστες και κατέφυγα στη Σκανδιναβία, όμως προσπάθησα να επιβαρύνω τη χώρα, που με φιλοξενούσε, όσο γινόταν λιγότερο. Κατά την πεντάχρονη διαμονή μου στη Νορβηγία, δίδαξα σε φοιτητές δύο φορές μονάχα. Δεν έγραφα σ' εφημερίδες, αν και μου το ζητούσαν. Δεν ίδρυσα περιοδικό στη νορβηγική γλώσσα, αλλά εκούσια περιορίστηκα σε μια γερμανική έκδοση, που δύσκολα διαβαζόταν στη Σκανδιναβία, γιατί οι περισσότεροι δεν ήξεραν γερμανικά. Δούλευα ήσυχα στο εργαστήριό μου, αλλά δε θα επέτρεπα στον εαυτό μου να του αρνηθούν το δικαίωμα να καλεί φοιτητές σε σεμινάρια και μικρές διαλέξεις ιδιωτικού χαρακτήρα. Στο κάτω-κάτω, ζούσα σε μια δημοκρατική χώρα με κυβέρνηση του Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος.

Την εποχή της εκστρατείας τύπου συζητούσα την αναχώρησή μου με τους φίλους μου. Ένας τους, ο ποιητής Arnulf Overland, παρατήρησε: «Ποτέ μου δεν άκουσα τόσο θορυβώδη σιωπή». Αυτό το σχόλιο χτυπούσε στην καρδιά της υπόθεσης. Αν ανακατευόμουν στα κοινά, αντιμετωπίζοντας τις αθώες υποθέσεις της καθημερινής ζωής, τότε τίποτε, δε θα συνέβαινε. Αυτό που προκαλούσε τους αντιπάλους μου να κάνουν τόσο θόρυβο ήταν η ίδια η ησυχία μου.

Όποτε η θωρακισμένη ζωή κυριαρχεί στο κοινωνικό προσκήνιο, κάθε δραστηριότητα ανάγεται ουσιαστικά στα εξής:

1. Μια πληθώρα λόγων κι αντιλήψεων, που χρησιμεύουν μόνο για το ξεστράτισμα από τις απλές βασικές αρχές της ζωής.

2. Έντονος ενθουσιασμός όποτε θωρακισμένα όντα βρίσκουν μπροστά τους τους διόλου περίπλοκους νόμους της αθωράκιστης ζωής.

3. Τέλεια ανικανότητα των θωρακισμένων όντων να χρησιμοποιήσουν αυτούς τους απλούς νόμους με πρακτικό τρόπο, που καταλήγει στην απογοήτευση και τη γεμάτη μίσος καταδίωξη οποιουδήποτε στοιχείου, που θυμίζει αμυδρά την αθωράκιστη ζωή.

Αυτοί οι τρεις τυπικοί τρόποι συμπεριφοράς αποτελούν το υπόδειγμα όλων των συμπτωμάτων της συγκινησιακής πανούκλας. Θ' αποδειχτεί ότι οι φυσικοί, αληθινά διόλου περίπλοκοι νόμοι ύπαρξης δε βρίσκουν κοινωνική αναγνώριση και προστασία, ότι η αλήθεια μπορεί να πέσει θύμα της κάθε λογής βιοπαθητικής ιδεολογίας, κι ότι η νομοθεσία του εικοστού αιώνα μήτε ενδιαφέρεται, μήτε κατανοεί την αθωράκιστη λειτουργία. Δεν τους επινόησα εγώ αυτούς τους παθολογικούς μηχανισμούς της ανθρώπινης ζωής, αλλά πρώτα τους δοκίμασα πάνω μου, ένα από τα πολλά έκπληκτα θύματά τους κι εγώ. Μόνο η ευθύνη για τη μεγάλη μου ανακάλυψη μου έδωσε τη δύναμη να βρω τ' ανεμόδαρτα, κρυφά μονοπάτια όπου σεργιανάει το βιοπαθητικό ανθρώπινο ζώο. προσπαθώντας να καταστρέψει την ίδια του την ύπαρξη κι ευημερία, συκοφαντώντας αυτόν που προσφέρει τη ζωή.

Έχω ήδη περιγράψει τις συνέπειες της πάλης ενάντια στην εργασία μου για τις διαδικασίες της ζωής, στη Γερμανία, Δανία και Σουηδία. Οι αντίπαλοι της αθωράκιστης ζωής διεξήγαγαν την πάλη τους κάτω από το μανδύα πολιτικών συνθημάτων γιατί, δυστυχώς, το έργο μου εμφανίσθηκε σε μια εποχή, όπου ο «πολιτικός πρόσφυγας» ήταν το κόκκινο πανί κάθε αστυνομίας σ' όλο τον κόσμο. Θα 'ταν υπερβολικό να ζητάμε από έναν κυβερνητικό αξιωματούχο να ξεχωρίζει το ζήτημα της πολιτικής προσφυγιάς από το ζήτημα της



βιογένεσης, όταν ένας ολόκληρος καθηγητής της καρκινικής παθολογίας ήταν ανίκανος να κάνει αυτή τη διάκριση.

Ανάμεσα στο φθινόπωρο του 1934 και τις αρχές του 1937, για τρία χρόνια περίπου, η έρευνα μου είχε την αναγκαία γαλήνη για να προχωρήσει. Η μεγάλη εκστρατεία ενάντια στη βιοντική θεωρία άρχισε το Μάη του 1937. Είχαν προηγηθεί μερικά ασήμαντα επεισόδια, απ' όπου θα μπορούσα να προβλέψω τον επερχόμενο κίνδυνο, αν δεν ήμουν τόσο αφελής στην πίστη μου για την αντικειμενικότητα των επιστημονικών κύκλων. Θεωρητικά δεν αγνοούσα το γεγονός ότι η μηχανιστική επιστήμη είναι κι αυτή καρπός του μηχανιστικού πολιτισμού στη μεθοδολογία της, αλλά ακόμη δε γνώριζα τόσο τις πρακτικές της.

Τα υγιή παιδιά, στα οποία η ζωή λειτουργεί ελεύθερα, ανακαλύπτουν και χρησιμοποιούν τις ζωτικές διαδικασίες σαν να 'ταν παιχνίδι. Το παιδί παίζοντας βάζει τα όργανα του λόγου του σε κίνηση, κι έτσι μαθαίνει να σχηματίζει λέξεις - λέξεις που στην αρχή δεν έχουν νόημα, λαθεμένες λέξεις, όχι λέξεις με την αυστηρή έννοια της ακαδημαϊκής γλωσσολογίας, αλλά οπωσδήποτε ήχους, απ' όπου πηγάζουν οι «σωστές» λέξεις κάτω από την επίδραση του περιβάλλοντος. Μέχρι την ηλικία των τριών χρόνων, τα παιδιά είναι ασυναγώνιστα στις επιστημονικές ανακαλύψεις. Το μόνο τους εργαλείο είναι η ζωντανή βιοενέργεια. Η χρησιμοποίηση του κουταλιού η της καρέκλας, το άνοιγμα και το κλείσιμο της πόρτας, η εκλογή του φαγητού, το χάδι, το αγκάλιασμα και το παιχνίδι δεν οφείλονται στην κληρονομικότητα. Τα ίδια παιδιά, αν μεγαλώσουν σ' ένα διαφορετικό πολιτιστικό περιβάλλον, θα 'βγαζαν άλλες σημασίες από τις δραστηριότητες τους. Τα παιδιά είναι οι μεγαλύτεροι φυσικοί ερευνητές - κι οι μεγαλύτεροι φυσικοί ερευνητές είναι, πάνω απ' όλα, παιδιά που παίζοντας κατακτούν νέα πεδία της γνώσης, όπως τα παιδιά που κατακτούν το περιβάλλον τους. Ας σκεφτούμε τον Leeuwenhoek, τον Faraday, τον Edison και τόσους άλλους.

Η βιοντική φύση κάθε ύλης, που αφήνεται ελεύθερη να ζυμωθεί, κι αυτή ανακαλύφθηκε παίζοντας. Όποιος θα μ' έβλεπε, τα μοναχικά βράδια όπου ανακάλυψα τα βιόντα, θα κούναγε απλά το κεφάλι του. Κανείς «σοβαρός επιστήμονας» δε θα μου έδινε την παραμικρή προσοχή. Οι πρακτικές συνέπειες της κοσμικής οργονικής ενέργειας πάνω στους ιστούς, στην ανάπτυξη των φυτών και των ζώων, στη βιοπαθητική αποσύνθεση στον καρκίνο, κλπ., όλα τους είναι καρπός αυτής της βιολογικής «παιχνιδιάρικης διάθεσης» του 1935. Να με ποιόν τρόπο έπαιζα:

Στη διάρκεια του 1935 επιβεβαίωσα, με τη βοήθεια ενός παλμογράφου, την υπόθεση που είχα διατυπώσει με βάση τη σεξουαλοικονομική μου έρευνα, ότι δηλ. η διαδικασία της ζωής καθορίζεται από έναν τετράχρονο ρυθμό, με την εξής σειρά: μηχανική τάση - φόρτιση - εκφόρτιση - μηχανική ανάπαυλα. Αυτό το σύστημα μηχανικών και βιοενεργητικών λειτουργιών δεν υπήρχε στη σφαίρα του μη-ζωντανού κόσμου. Η προσέγγιση στο πρόβλημα της βιογένεσης ήταν να ιδωθεί σε σύνδεση με αυτή τη φόρμουλα της ζωής - με την παραδοχή ότι η φόρμουλα είναι σωστή. Μια τέτοια πρόσβαση στη βιογένεση, με τη σειρά της, θα επιβεβαίωνε την αξιοπιστία της φόρμουλάς μου για τη σεξουαλικότητα και τη διαδικασία της ζωής. Σε περίπτωση που δε θα βρισκόταν μια τέτοια προσέγγιση, τότε η φόρμουλα θα μπορούσε και πάλι να 'ναι σωστή, αλλά θα 'μενε άγονη, τουλάχιστον προς το παρόν.

Στα 1935 απέκτησα τον δικό μου παλμογράφο, που τον τοποθέτησα στο κέντρο του μικρού μου - δεκαπέντε τετραγωνικά πόδια - σπουδαστηρίου, ανάμεσα σε βουνά από βιβλία και χειρόγραφα. Δεν αναφέρω αυτές τις λεπτομέρειες για να δημιουργήσω αίσθηση, αλλά μόνο για να γίνει χτυπητή η αντίθεση ανάμεσα στις απαρχές μιας τόσο μεγάλης επιστημονικής εξέλιξης και στη λαμπρότητα των ανακτόρων και των μνημείων των πολιτικών. Δεν ήμουν ο πρώτος, που αναγκάστηκε να δουλέψει σε τέτοιες συνθήκες για να κάνει τις ανακαλύψεις του, ενώ οι κηφήνες της κοινωνικής ζωής είχαν εκατομμύρια στη διάθεσή τους. Είμαι αφοσιωμένος στις ζωτικές διαδικασίες και την τίμια δουλειά, αλλά μετά 30 χρόνια σκληρής, επικίνδυνης έρευνας πάνω στον ανθρώπινο οργανισμό, δε νιώθω καμιά υποχρέωση να υποκλίνομαι μπροστά στις κοινωνικές γελοιότητες.

Το χειμώνα του 1934-35, ξόδεψα τρεις χιλιάδες σχεδόν νορβηγικές κορώνες, απ' το μισθό μου σαν δάσκαλος βιοφυσικής, για την κατασκευή του παλμογράφου. Αυτό όμως δε μ' ενοχλούσε, γιατί αγαπούσα τη δουλειά μου και χρειαζόμουν ελάχιστα για την προσωπική μου ζωή. Κέρδιζα αρκετά ώστε να συντηρώ τα παιδιά μου και τον εαυτό μου και, επιπρόσθετα, να μπορώ να 'χω την πολυτέλεια ενός παλμογράφου. Μα τώρα χρειαζόμουν ένα μικροσκόπιο. Ένας μαθητής μου, ο Δρ. Lotte Liebeck, που είχε έρθει στο Όσλο για



να σπουδάσει κοντά μου κι είχε συμμετάσχει σαν εθελοντής στα βιοηλεκτρικά πειράματα, ενδιαφερόταν έντονα για τη δουλειά μου και προσφέρθηκε να μου δώσει ένα μικροσκόπιο. Έτσι, στα τέλη του 1935, απέκτησα ένα θαυμάσιο διοπτρικό ερευνητικό μικροσκόπιο Leitz μ' όλο τον εξοπλισμό για μικροφωτογραφία. Προτού το χρησιμοποιήσω, έπρεπε πρώτα να φρεσκάρω τις γνώσεις μικροσκόπησης, που είχα αποκτήσει πριν 16 χρόνια, σαν φοιτητής ιατρικής στη Βιέννη, και τις είχα από καιρό ξεχάσει. Η συσκευή ανταποκρινόταν στις συνηθισμένες απαιτήσεις της μεγέθυνσης 1500Χ. Τη μέρα που έφτασε άρχισα να ελέγχω την υπόθεσή μου. Ακόμη θυμάμαι το βράδυ, που καθόμουν μόνος μου στο διαμέρισμά μου, βυθισμένος σε σκέψεις για το πώς να οργανώσω το πείραμα. Εκεί που έπαιζα με το μικροσκόπιο, χωρίς να 'χω ιδέα για το τι να κάνω, και τοποθετούσα ο,τι βρισκόταν μπροστά μου κάτω από τον αντικειμενικό φακό, ξάφνου μου ήρθε η σκέψη ότι οι ζωντανοί οργανισμοί συντηρούνται με οργανικές ουσίες, δηλ. ουσίες που κάποτε ήταν κι αυτές ζωντανές. Αν οι ζωντανοί οργανισμοί συνεχίζουν ν' αντλούν ζωτική ενέργεια από τροφές, που κάποτε ήταν κι αυτές ζωντανή ύλη, τότε, άρχισα να νιώθω μ' αυξανόμενη βεβαιότητα, κάποια σύνδεση πρέπει να υπάρχει. Οι τροφές περιέχουν «χημικές ουσίες», τις οποίες ο οργανισμός αφομοιώνει κι ενσωματώνει στα υγρά του σώματος του. Αυτή είναι μια υλική, χημική διεργασία, που είχε ήδη πολύπλευρα ερευνηθεί από την επιστήμη. Ήξερα ότι η χημεία των τροφών δεν ήταν ορατή στο μικροσκόπιο, αλλά αναρωτιόμουν πώς ήταν δυνατόν να περνούν οι τροφές απ' τα τοιχώματα του εντέρου στα υγρά που κυκλοφορούν σ' ένα ζωντανό οργανισμό. Πώς γίνεται αυτό; Ακόμη δεν είχα σκεφτεί το αίνιγμα της ώσμωσης του περιεχόμενου του εντέρου μέσα από το κυτταρικό τοίχωμα70, το οποίο δεν είχε λύσει ακόμη η φυσιολογία. Αν ο ανθρώπινος νους μπορούσε πάντοτε ν' αντιλαμβάνεται όλα τα προβλήματα της φυσικής επιστήμης, την ώρα που πειραματίζεται παίζοντας, τότε πολλά προβλήματα θ' απαντιόντουσαν ευκολότερα.

Η απλούστερη διαδικασία, σκέφτηκα, θα 'ταν να παρατηρήσω διάφορες τροφές στο μικροσκόπιο. Ευτυχώς δε διέθετα κανένα βιοχημικό εξοπλισμό, που θα μου έδινε τη δυνατότητα να μελετήσω τις τροφές διασπασμένες σε λίπη, υδατάνθρακες και πρωτεΐνες. Και λέω «ευτυχώς» γιατί αν είχα προχωρήσει με «αυστηρά επιστημονικό» τρόπο, αντί έτσι αθώα και παίζοντας, δε θ' ανακάλυπτα ποτέ τη βιοντική φύση κάθε ύλης, που της επιτρέπεται να ζυμωθεί. Τα λίπη δε θα 'δειχναν τίποτε, γιατί αποτελούνται αποκλειστικά από λιποσφαίρια. Η ζάχαρη θα 'χε διαλυθεί σε μόρια. Και μήτε ο μυϊκός ιστός, μήτε τ' ασπράδι του αυγού θ' αποκάλυπταν τα βιόντα. Τις ενέργειες μου δεν τις είχα καλοσκεφτεί, αλλά ήμουν ανάστατος από το βασικό ζήτημα της σχέσης ανάμεσα στις τροφές και τον οργανισμό. Ήταν «τρελό»! Έριξα κρέας, πατάτες, κάθε λογής λαχανικά, γάλα κι αυγά σε μια κατσαρόλα, τη γέμισα νερό, την έβαλα να βράσει μισή ώρα, πήρα ένα δείγμα και το έβαλα βιαστικά στο μικροσκόπιο. Αυτό που είδα έμοιαζε τόσο τρελό, όσο και όλη η επιχείρηση. Περίμενα ότι θα μπορούσα να ξεχωρίσω με σαφήνεια τις διάφορες ουσίες. Όμως η καθαρή τύχη - που συνήθως τη λένε μοίρα - έδωσε στην προσπάθειά μου τη δυνατότητα να κάνει ένα τεράστιο βήμα προς τα μπρος. Το δείγμα δεν περιείχε τίποτε άλλο, παρά μόνο φυσαλίδες. Όλες ήταν του ίδιου τύπου, αν και διαφορετικές σε μέγεθος. Υπήρχαν ακόμη και μεγάλες φουσκάλες και μορφώματα, που τ' αναγνώρισα ότι ήταν άμυλο. Το μείγμα, που είχα μαγειρέψει, είχε γίνει λοιπόν μια ομοιογενής μάζα. Κάθε φυσαλίδα έλαμπε με μια γαλάζια προς γαλαζοπράσινη απόχρωση. Στην αρχή το απέκλεισα αυτό, με την «εξήγηση» ότι οφειλόταν σε διάθλαση του φωτός, όπως ακριβώς κι οι αυστηροί φυσικοί επιστήμονες «εξηγούν» ακόμη τη γαλάζια ή γαλαζοπράσινη ανταύγεια των βιολογικών κολλοειδών. Το πρώτο οργονοφυσικό μου συμπέρασμα ήταν σωστό, ότι δηλ. οι οργανικές ουσίες, όταν βράζονται, αποσυντίθενται, δηλ. υφίστανται ζύμωση, και γίνονται φυσαλίδες. Ήμουν πια στην τροχιά των «βιόντων».

Προσάρμοσα το μικροσκόπιο σε μια μεγέθυνση 1.500Χ. Η κίνηση μέσα στο περιεχόμενο των φυσαλίδων φαινόταν τώρα καθαρά, όχι όμως σε σημείο, που να μου επιτρέπει να βγάλω συμπεράσματα. Ρώτησα την εταιρεία Leitz για τη μεγέθυνση του ισχυρότερου αντικειμενικού τους φακού κι έμαθα ότι ήταν 150 Χ, όποτε τον παράγγειλα αμέσως. Μαζί μ' έναν προσοφθάλμιο 16 Χ ή ίσως και 25 Χ, θα πετύχαινα μεγέθυνση της τάξης του 5000 Χ. Αν και γνώριζα ότι κανένα διαρθρωτικό στοιχείο δε διακρίνεται καθαρά πάνω από μεγέθυνση 2.000 Χ, αυτό που μ' ενδιέφερε δεν ήταν οι λεπτές δομές καθαυτές, αλλά να δω την κίνηση μέσα στα βιόντα. Αν και συχνά τόνισα τη διαφορά αυτή ανάμεσα στη δομή και την κίνηση κατά την εκτίμηση των μικροσκοπικών αντικειμένων, ακούγεται ακόμη η αντίρρηση ότι δεν ήξερα να χρησιμοποιώ το μικροσκόπιο, γιατί αγνοούσα ότι υπάρχει ένα όριο στην παρατήρηση με μικροσκόπιο που χρησιμοποιεί φως. Οι προκαταλήψεις είναι τόσο βαθιά ριζωμένες, όσο κι οι ψείρες στο τρίχωμα ενός ζώου, κι όσο μεγαλύτερη είναι η άγνοια, τόσο μεγαλύτερη κι η υπεροψία. Οι μηχανιστικοί ερευνητές εστιάζονται αποκλειστικά και μόνο στις νεκρές δομές των χρωματισμένων ιστών, και γι' αυτό δεν καταλαβαίνουν ότι υπάρχει και κίνηση, κι ότι η λεπτή κίνηση ενός σωματίου, που δεν είναι ακόμη αισθητή σε μεγέθυνση 2.000 Χ, είναι ωστόσο



ορατή σε μεγέθυνση 3.000 X.

Οφείλω την ανακάλυψη της βιολογικής ενέργειας και, μαζί μ' αυτήν, της κοσμικής οργονικής ενέργειας, σ' αυτή τη διάκριση ανάμεσα στη δομή και την κίνηση, μια διάκριση που φαίνεται ξένη και «αντιεπιστημονική» στους μηχανιστικούς στοχαστές. Η εσωτερική κίνηση, που ανακάλυψα στα βιόντα μου, έλυσε επίσης και το αίνιγμα της «κίνησης Brown». Το 19ο αιώνα, ο Brown παρατήρησε ότι πολύ μικρά σωμάτια σινικής μελάνης κινούνται από σημείο σε σημείο. Είχε απόλυτα δίκιο, όταν θεωρούσε αυτή την κίνηση σαν ένδειξη ζωτικών δυνάμεων. Γρήγορα, όμως, οι μηχανιστές φυσικοί πήραν στα χέρια τους το θέμα, κατέστρεψαν τη γόνιμη θεωρία του Brown και μετέτρεψαν το ζωντανό της χαρακτήρα σε νεκρή μηχανική. Υποστήριξαν ότι η κίνηση των λεπτών σωματίων οφείλεται σε «βομβαρδισμό από τα μόρια του υγρού». Έτσι μια συγκλονιστική ανακάλυψη πνίγηκε για δεκάδες χρόνια - κι οι ευαίσθητοι υπολογισμοί τους για τις αποστάσεις, που διανύουν τα σωμάτια Brown, δεν άλλαζε αυτό το γεγονός. Μόνο στα 1940 και πέρα κατάλαβα ότι οι καταστροφικοί μηχανισμοί της θωρακισμένης ζωής είχαν συμμετάσχει στις διεργασίες των φυσικών, κι ότι η στάση τους οφειλόταν στη γενική αποφυγή όλων όσων έστω και θυμίζουν την οργονοενέργεια.

Στα βιόντα μου, αυτό που είχε σημασία δεν ήταν τόσο η εξωτερική, όσο η εσωτερική κίνηση. Ο «βομβαρδισμός από τα μόρια» δε θ' αρκούσε για την εξήγηση της εσωτερικής κινητικότητας, όπως η παλμική κίνηση, η επέκταση, η συστολή, η σύσπαση κλπ. Όπως ακριβώς η ενασχόληση με την ύλη είχε περιορίσει τους μηχανιστές σε μικροσκοπικές παρατηρήσεις κάτω από 1.500 Χ, το ίδιο και η μηχανιστική θεωρία του βομβαρδισμού έφραζε το δρόμο προς την προέλευση της εσωτερικής κινητικότητας της ζυμωμένης ύλης, άρα και προς τη βιοενέργεια.

Σε μια άλλη εργασία μου έχω περιγράψει με μεγάλη λεπτομέρεια την εξέλιξη των πρωτοζώων από τα βιόντα, καθώς και την εξέλιξη των βιόντων από την ύλη και τη δίχως μάζα οργονική ενέργεια, και γι' αυτό εδώ περιορίζομαι σε μια σύντομη περίληψη. Ήταν λογικό να συνεχίσω να προσθέτω όλο και περισσότερες και πιο διαφορετικές ουσίες στο μείγμα μου και μετά να τις βράζω. Στο τέλος δεν υπήρχε τίποτε άλλο, παρά γαλανές, λαμπερές φυσαλίδες μ' εσωτερική κίνηση. Μετά άρχισα να βάζω διάφορες ουσίες στο νερό, για να ζημιωθούν σε θερμοκρασία δωματίου. Η εμφάνιση των βιόντων τώρα γινόταν πολύ αργότερα, σε μέρες η και βδομάδες, ανάλογα με τη σκληρότητα του υλικού. Όμως, η αποσύνθεση προς βιόντα γινόταν πάντοτε, άσχετα από τη φύση του υλικού. Σιγά-σιγά έγινε φανερό ότι η εσωτερική κινητικότητα έπρεπε ν' αποδοθεί σε μια ενέργεια, που ελευθερωνόταν από τη διαμορφωμένη ύλη, όταν θερμαινόταν ή ζυμωνόταν. Γι' αυτό το λόγο χαρακτήρισα τα βιόντα «φυσαλίδες ενέργειας». [Ο όρος «οργόνη» δεν υπήρχε ακόμη.] Η εσωτερική κινητικότητα ήταν αποτέλεσμα κάποιου έργου, και το έργο είναι αδιανόητο δίχως ενέργεια. Απέφυγα θεληματικά να προσδιορίσω τι τύπου ενέργεια είχα συναντήσει. Υπήρχε καιρός γι' αυτό. Και μόνη η λεπτομερειακή παρατήρηση θα μπορούσε να οδηγήσει σε παραπέρα αποσαφήνιση.

Η ζύμωση βρύων και φύλλων χλόης αποκάλυψε την ανάπτυξη πρωτοζώων από βιόντα, δηλ. τη βιογένεση της φυσικής οργάνωσης. Οι παρατηρήσεις μου κι η μικροφωτογράφηση δεν άφηναν καμιά αμφιβολία γι' αυτό. Για να 'μαι όμως απόλυτα σίγουρος, ζήτησα καλλιέργειες αμοιβάδων από το Βοτανικό Ινστιτούτο του Όσλο. Ένας βοηθός εκεί ήταν πολύ φιλικός και μου είπε ότι η απλούστερη μέθοδος για ν' αποκτήσεις αμοιβάδες ήταν να πάρεις εκχύλισμα βλάστησης. Τον ρώτησα τότε, για μια στιγμή γεμάτος αφέλεια και δίχως επίγνωση - δηλ. δίχως υστερόβουλα κίνητρα - πώς έρχονταν τα πρωτόζωα στο εκχύλισμα. «Απ' τον αέρα, φυσικά», απάντησε έκπληκτος. «Και στον αέρα πώς φτάνουν;» ρώτησα. «Δεν ξέρουμε», ήταν η απάντηση. Δεν μου είπε ότι μέχρι τότε κανείς δεν είχε κατορθώσει να καλλιεργήσει πρωτόζωα από τον αέρα. Γι' αυτό βρέθηκα μπρος στο καθήκον να παρασκευάσω πολλές καλλιέργειες μολυσμένες μ' αέρα, για να πεισθώ ότι δεν υπήρχαν σπέρματα πρωτοζώων στον αέρα.

[Τα επόμενα χρόνια προσπάθησα χιλιάδες φορές να πάρω πρωτόζωα από τον αέρα, αλλά δίχως επιτυχία. Αυτό το γεγονός επιβαρύνει τους θεωρητικούς της «μετάδοσης απ' τον αέρα» με το καθήκον ν' αποδείξουν την ιδέα τους ότι τα πρωτόζωα αναπτύσσονται από «σπέρματα του αέρα».

Σήμερα, κάθε σπουδαστής της οργονικής βιοφυσικής και της βιογένεσης, πριν γίνει δεκτός στην προχωρημένη βιογενετική δουλειά στο Ινστιτούτο Οργόνης, πρέπει να προσπαθήσει ν' αποδείξει ότι μπορούμε να πάρουμε πρωτόζωα, καρκινικά κύτταρα, βιόντα, Τ-βάκιλλους, «κύστεις» κλπ., με «μόλυνση



από τον αέρα». Μόνο όταν έχει πεισθεί από πλήθος πειράματα καλλιέργειας αέρα ότι δεν υπάρχουν πρωτόζωα κ.τ.ο. στον αέρα, μόνο τότε θα μπορεί ν' αντισταθεί στις τόσες επιδράσεις, που ασκεί επάνω του το κοινωνικό του περιβάλλον, ν' απαλλαγεί από τα άγχη του για τις «ακαθαρσίες» και να μελετήσει τη φύση καθώς λειτουργεί. Μόνο τότε θα μπορέσει να κρίνει βάσιμα που ισχύει πραγματικά η μόλυνση από τον αέρα. Σε τέτοιες περιπτώσεις θα προσφύγει στην αυστηρή αποστείρωση. Όμως, θα πάψει να παρερμηνεύει κάθε παρατήρηση στο μικροσκόπιο, που δείχνει καθαρά τη βιογένεση, σαν «απλή μόλυνση από τον αέρα». Η έκταση κι η πολυπλοκότητα των παρεκκλίσεων, που μπορεί να προκύψουν από την παράλειψη της απόδειξης των δυνατοτήτων μόλυνσης από τον αέρα, είναι απίστευτες. Αυτό πρέπει ν' αποκλεισθεί τελείως, τόσο στους φοιτητές, όσο και στους καθηγητές βιολογίας, αν θέλει κανείς να ξεφύγει από το βούρκο της πίστης στη «μόλυνση από τον αέρα».

Το πρόβλημα είναι πιο περίπλοκο (στην περίπτωση των βακτηρίων της σήψης (fusiformis, subtilis κλπ.). Είναι δυνατό να πάρεις τέτοια βακτήρια από τον αέρα. Όμως δεν είναι εύκολο. Αλλά κι αν ακόμη αυτό γίνει, τότε η επόμενη λογική ερώτηση είναι: «Και πώς έφτασαν τα βακτήρια στον αέρα;» Αυτή η αναπόφευκτη ερώτηση προκαλεί άλογες αντιδράσεις, αντί γι' απάντηση στηριγμένη στα πράγματα. Κανείς δεν προσπάθησε καν να την απαντήσει. Η οργονομία προσφέρει την ακόλουθη εξήγηση: Τα «σωμάτια» σκόνης στον αέρα προέρχονται από κάθε είδους αποσυντεθειμένη οργανική ύλη. Παίρνουμε τα βακτήρια από τον αέρα με την ενυδάτωση κι αποσύνθεση των βιόντων σκόνης, όπως ακριβώς γίνεται και με κάθε παρασκεύασμα αποσυντιθέμενου βιόντος.

Οι θεωρητικοί των εναέριων σπερμάτων απλά αρνούνται ν' ακούσουν αυτό το επιχείρημα, και μερικές φορές αντί ν' απαντήσουν συκοφαντούν. Όμως από δω και πέρα αυτό το ερώτημα θα προβληματίσει κάθε σοβαρό βιολόγο. Δεν είναι πια δυνατό να παρακαμφθεί.

Όλα αυτά δεν έχουν τίποτε το κοινό με την «αυθόρμητη γένεση». Μήτε κι έχει αμφισβητηθεί ποτέ η θεωρία για την προέλευση της ζωής από τη μη-ζωντανή φύση. Μήτε ο Παστέρ, μήτε κανείς άλλος το ισχυρίστηκε ποτέ αυτό. Αυτό που έκανε ο Παστέρ, στη διαμάχη του με τον Bastian, ήταν ότι φέρθηκε σαν ένας άνθρωπος, που υποστηρίζει ότι ένα σίγουρα ζωντανό άλογο που τρέχει δεν είναι ζωντανό, παρά τα φαινόμενα. Όταν ο ιδιοκτήτης του αλόγου επιμένει ότι είναι ζωντανό, τότε αυτός ο άνθρωπος παίρνει ένα τσεκούρι, το κατεβάζει στο κεφάλι του άλογου κι έπειτα λέει θριαμβευτικά: «Τώρα είναι ολοφάνερο ότι το άλογο είναι νεκρό». Αυτή η ιστορία μοιάζει με τη λειτουργία της αποστείρωσης της ζωντανής ύλης στη βιογενετική έρευνα. Ευτυχώς, η οργονομική βιολογία έσπασε τα μάγια. Τα βιόντα εμφανίζονται από ολότελα αποστειρωμένο υλικό με τη ζύμωση. όπως στο Πείραμα ΧΧ, μετά την κατάψυξη του κίτρινου βιοντικού νερού. Ίσως να χρειαστούν μήνες ή χρόνια πριν εμφανιστούν τα πρωτόζωα σ' αποστειρωμένα παρασκευάσματα, αλλά σίγουρα εμφανίζονται. Η αυθόρμητη αποσύνθεση των ζωντανών ιστών προς ιόντα και στη συνέχεια προς βακτήρια της σήψης μπορεί να παρατηρηθεί στο μικροσκόπιο και ν' αναπαραχθεί πειραματικά. Αυτή η διαδικασία συνεχίζεται αδιάκοπα σ' όλη τη φύση, και σε πολλές ασθένειες. Η αδυναμία της λαθεμένης βακτηριολογικής θεωρίας μπροστά σε αρρώστιες, όπως ο καρκίνος, αργά ή γρήγορα θα προκαλέσει την ήττα των οπαδών της θεωρίας της μόλυνσης από τον αέρα. T' αόρατα εναέρια σπέρματα δεν είναι δυνατό να κατανικήσουν τις ξεκάθαρα ορατές βιοντικές διαδικασίες. Διερωτάται κανείς πόσες ακόμη ανθρώπινες ζωές θα χαθούν, πριν μπει ένα τέλος σ' αυτή την απίστευτη κακοποίηση των επιστημονικών ζητημάτων.]

Την εποχή εκείνη σεβόμουν τη μηχανιστική φυσική επιστήμη και τους εκπροσώπους της. Ήταν ευθείς, έξυπνοι άνθρωποι, που έκαναν προσεχτικά την πειραματική τους δουλειά. Μόνο τα κατοπινά χρόνια ελευθερώθηκα από ένα επικίνδυνο σφάλμα, στο οποίο ήμουν προσκολλημένος, όχι δίχως καμιά ανορθολογική αίτια. Ήξερα ότι είχα βρεθεί μπροστά στο πρόβλημα της βιογένεσης, κι ότι αυτό το πρόβλημα ήταν το κεντρικό θέμα όχι μόνο όλων των βιολογικών επιστημών, αλλά της ίδιας της φυσικής επιστήμης. Ήταν φανερό ότι δεν ήμουν ακόμη αρκετά εξοπλισμένος γι' αυτό το πρόβλημα, αν και είχα πάνω από δεκαπεντάχρονη φυσικοεπιστημονική και φιλοσοφική εκπαίδευση. Η δουλειά ήταν πάρα πολλή, υπερβολικά πολλή για έναν άνθρωπο, ακόμη και με τις δικές μου ικανότητες για εργασία και με την πείρα μου. Δεν είχα συνειδητοποιήσει ακόμη ότι φοβόμουν το πρόβλημα. Ένιωθα ότι έπρεπε να κερδίσω τη συνεργασία καθιερωμένων ινστιτούτων, αν ήθελα να επιτύχω. Φαινόμενα, που δεν μπορούσα να κατανοήσω, εμφανίζονταν μ' αυξανόμενη συχνότητα, αλλά δεν ήξερα ότι κι οι μηχανιστές ερευνητές δεν έχουν καμιά εξήγηση γι' αυτά τα φαινόμενα, και μήτε καν συνειδητοποιούν την ύπαρξή τους. Αυτό έμελλε να το



αντιληφθώ μ' έναν επικίνδυνο τρόπο.

Από το πλήθος αυτών των συνταρακτικών νέων γεγονότων θα διαλέξω μόνο ένα, για να δώσω μια κατεύθυνση στον αναγνώστη. Το φαινόμενο, που έχω διαλέξει, οδήγησε αργότερα στην ανακάλυψη της προέλευσης του καρκίνου. Σαν μελετητές της οργονικής βιοφυσικής ξέρουμε ότι οι καρκινικοί όγκοι ανάγονται στη γενική καρκινική συσταλτική βιοπάθεια, που με τη σειρά της ανάγεται σε μια τάση αποσύνθεσης του αίματος και των ιστών. Επίπονη κλινική εξέταση έδειξε ότι αυτή η τάση αποσύνθεσης είχε τις ρίζες της σε μια απότομη κάμψη της σφυγμικής λειτουργίας και, μαζί μ' αυτήν, του ενεργειακού μεταβολισμού του οργανισμού. Έτσι το κλειδί του προβλήματος του καρκίνου ήταν το πρόβλημα της αποσύνθεσης, ή, για να το πούμε πιο «επιστημονικά», η φύση της σωματικής εκφύλισης και της σήψης των ζωντανών ιστών. Όταν βρέθηκα μπρος στα βιόντα μου δεν είχα ιδέα για το ότι η αποσύνθεση είναι «κοινοτοπία», και γι' αυτό είναι «αντιεπιστημονικό» να την ερευνά η ιατρική, η βακτηριολογία, η βιολογία κι η βιοφυσική.

Η αποσύνθεση είναι μια καθολική, φυσική διεργασία. Κάθε ζωντανή ουσία ανεβαίνει μέχρι ένα ορισμένο ύψος και μετά βαθμιαία παρακμάζει, φτάνοντας τελικά στο θάνατο και τη διάλυση των ιστών μέσα από την αποσύνθεση. Δεν υπάρχει στη φύση αποστείρωση, μήτε «μόλυνση από τον αέρα». Όμως οι μηχανιστές βιολόγοι και βακτηριολόγοι δε θεωρούν τον εαυτό τους επιστήμονα πριν ν' αποστειρώσουν το καθετί. 'Εξαιτίας του ότι αυτοί οι φυσικοί επιστήμονες αποκλείουν επιτήδεια, μαστορικά και σχολαστικά κάθε δυνατότητα αποσύνθεσης ή «μόλυνσης απ' τον αέρα» στα παρασκευάσματα τους, με όλη την ακρίβεια της μηχανιστικής εποχής, γι' αυτό η μεγαλύτερη ανακάλυψη της βιολογίας ξέφευγε μέσα από τα δάχτυλά τους - δηλ. η απλή εξήγηση ότι η καρκινική διεργασία έχει τις ρίζες της στην πρόωρη αποσύνθεση του αίματος και των ιστών ότι δηλαδή, μ' άλλα λόγια, ο καρκινικός οργανισμός «πεθαίνει ζωντανός». Αυτό που έκανε την έρευνα για τον καρκίνο και κάθε άλλη βιογενετική έρευνα να είναι άγονη, με την κυριολεξία του όρου, ήταν η άκαμπτη και μηχανιστική εφαρμογή της θεωρίας των «εναέριων σπερμάτων» και το θεώρημα «οmnis cellula ex cellula» («πάν κύτταρον εκ κυττάρου» - Σ.τ.Μ.). Θα δούμε σύντομα τον τεράστιο ρόλο που έπαιξαν τα «συνηθισμένα βακτήρια της σήψης» όχι μόνο στην έρευνα του καρκίνου, αλλά και στην εκστρατεία της θωρακισμένης ζωής ενάντια στις διαδικασίες της αθωράκιστης ζωής, της μηχανιστικής επιστήμης ενάντια στον οργονομικό λειτουργισμό.

Στην αρχή δούλευα κάτω από ολότελα μη-άσηπτες συνθήκες. Παρατηρούσα ιστούς στη φυσική τους κατάσταση, βρασμένους και άβραστους, δίχως καμιά αποστείρωση. Σήμερα καταλαβαίνω ότι ποτέ δε θα 'χα αντιμετωπίσει το πρόβλημα του καρκίνου, αν είχα περιοριστεί αποκλειστικά στην παρατήρηση στείρων παρασκευασμάτων, όπως απαιτούν οι νόμοι της αυστηρής βιολογίας. Παρατηρούσα την εμφάνιση βακτηρίων της σήψης στα παρασκευάσματά μου. Σε μεγάλη μεγέθυνση μπορούσε κανείς να δει τη διαδοχική αποσύνθεση των ιστών προς φυσαλίδες κι έπειτα κατευθείαν προς μακριά ραβδόμορφα σχήματα. [Αυτή η διαδικασία έχει κινηματογραφηθεί. Αν οι αντίπαλοί μου έκαναν τον κόπο να κοιτάξουν στο μικροσκόπιο, τότε θα 'βλεπαν καθαρά κι αναμφισβήτητα το σχηματισμό βακτηρίων της σήψης.] Η παρατήρηση σκόρπισε κάθε αμφιβολία. Μ' ένα χτύπημα γκρέμισε βουνά από λαθεμένες, μηχανιστικές βιολογικές αντιλήψεις. Για να πεισθώ ο ίδιος πειραματικά ότι είχα δίκιο, αποστείρωσα ένα παρασκεύασμα από ασπράδι αυγού, το διατήρησα αποστειρωμένο, κι ανακάλυψα ότι και τ' αυστηρότερα προφυλακτικά μέτρα δεν μπορούσαν ν' αποτρέψουν την αυτοδιάλυση της πρωτεΐνης, εξαιτίας ορισμένων εσωτερικών συνθηκών και της εμφάνισης των βακτηρίων της σήψης. Έβαψα φρέσκα αυγά με βερνίκι και κατράμι, αλλά αργά ή γρήγορα αποσυντέθηκαν. Όλες οι ουσίες που αποστείρωνα αργά ή γρήγορα εκφυλίζονταν, από εσωτερικές, όχι εξωτερικές αίτιες. Ετοίμασα ένα αποστειρωμένο μείγμα από ουσίες, που από τότε έγινε γνωστό σαν το περίφημο παρασκεύασμα 6c71. Τα βακτήρια της σήψης εμφανίστηκαν μέσα σε λίγα λεπτά. Θέρμανα κάρβουνα μέχρι που ερυθροπυρώθηκαν και τα πρόσθεσα στο ζυμωμένο διάλυμα. Πέντε λεπτά αργότερα μπορούσα να παρατηρήσω και να χρωματίσω κατά Gram μικρούς κινητούς οργανισμούς, που αργότερα ονομάστηκαν Τ-βάκιλλοι. Δεν υπήρχε λοιπόν καμιά αμφιβολία για την εσωτερική προέλευση της αποσύνθεσης, αν και ήταν ακόμη ασαφές σε ποιες ενεργειακές δυνάμεις έπρεπε ν' αποδοθεί.

Τότε έκανα το πρώτο «τακτικό» μου λάθος, υποχωρώντας στην επίμονη υπόδειξη του Δρος Odd Havrevold να ζητήσω από το Βακτηριολογικό Ινστιτούτο του Όσλο την αναγνώριση των μικροοργανισμών. Επικαλούμαι την κατανόηση του αναγνώστη σχετικά με το γιατί το θεωρώ αυτό σοβαρό σφάλμα. Παρά τις βασικές μου γνώσεις μικροβιολογίας, δεν ήμουν ειδικός. Η εμφάνιση βιολογικά χρώσιμων



μικροοργανισμών, λίγο μετά την ετοιμασία ενός παρασκευάσματος βιόντων, φυσικά απέκλειε τη δυνατότητα της επονομαζόμενης μόλυνσης από τον αέρα, γιατί κάτι τέτοιο θ' απαιτούσε τουλάχιστον 24 ώρες για την εμφάνιση βακτηρίων. Το ήξερα αυτό, αλλά δεν μπορούσα να πάρω μόνος μου την απόφαση σχετικά με το αν οι μικροοργανισμοί, που προέκυπταν απ' τα πειράματά μου, ταυτίζονταν με γνωστές μορφές ή αντιπροσώπευαν τελείως νέες. Αν διέθετα ένα καλοεξοπλισμένο εργαστήριο και, πάνω απ' όλα, αρκετά χρήματα, θα 'χα προσλάβει ένα βακτηριολόγο για να κάνει τ' αναγκαία τεστ. Όμως χρήματα δεν είχα, και είχα προτιμήσει να περιμένω και ν' αποφύγω την επαφή με την «επίσημη» επιστήμη, εξαιτίας πολλών άτυχων εμπειριών, που θα ήθελα να περιγράψω σύντομα.

Όταν πέτυχα να παράγω βιόντα από το παρασκεύασμα 6c, τους τελευταίους μήνες του 1936, ζήτησα από φίλους στην Κοπεγχάγη να ζητήσουν από το Βιολογικό Ινστιτούτο, που διεύθυνε ο Δρ. Albert Fischer, να μου επιτρέψει να χρησιμοποιήσω το μικροφωτογραφικό του εξοπλισμό. για να μελετήσω με ταχυκίνητο φιλμ την ανάπτυξη των βιόντων από ύλη που είχε αφεθεί να υποστεί ζύμωση. Η απάντηση του Fischer ήταν φιλική και πήγα στην Κοπεγχάγη να επιδείξω το πείραμα 6c. Λίγο πριν αρχίσω, ο Fischer μου έκανε την κυνική ερώτηση τι είδους σάλτσα ετοιμαζόμουν να μαγειρέψω. Αυτό ήταν τυπικό γνώρισμα της βασικής στάσης της κλασικής βιολογίας. Πήγα να φύγω, αλλά τότε άκουσα την καθησυχαστική του «συγγνώμη» και συνέχισα. Οι ουσίες αναμίχθηκαν και το παρασκεύασμα βράστηκε. Τότε ανέκυψαν δυσκολίες, γιατί το μικροσκόπιο του Fischer μεγέθυνε μόνο 1.500 Χ., κι έτσι έδειχνε μεν τα σχήματα, αλλά όχι και την εσωτερική τους κινητικότητα. Αυτό απαιτούσε μεγέθυνση τουλάχιστον 2.000 Χ. Ο Fischer εκνευρίστηκε κι ανακίνησε το ζήτημα των ορίων της ωφέλιμης μεγέθυνσης. Απάντησα ότι ο στόχος μου ήταν να παρατηρήσω την κινητικότητα, κι όχι να εντοπίσω τη δομή. [Αυτή η έλλειψη διάκρισης ανάμεσα στο λειτουργικό (κίνηση) και το μηχανικό-στατικό (δομή) καθυστέρησε για χρόνια τις συζητήσεις για την ισχυρή μικροσκόπηση.] Ένας απ' τους βοηθούς του Fischer πρότεινε χρώση Giemsa, που έγινε αμέσως, αποκαλύπτοντας μορφές που αντιδρούσαν θετικά. Αυτή η επίδειξη ήταν φανερό ότι έκανε βαθιά εντύπωση, αλλά τα κατοπινά γεγονότα απόδειξαν ότι η προκατάληψη υπέρ της θεωρίας των «εναέριων σπερμάτων» ήταν συντριπτική.

Γύρισα στο Όσλο και ζήτησα από τον Δρα Leunbach [δανό γιατρό και από τους πρώτους φίλους της οργονομίας] να κρατήσει ανοιχτές τις γέφυρες προς τον Fischer. Γρήγορα έφτασε ένα γράμμα από τον Leunbach, που με πληροφορούσε ότι η αντίδραση του Fischer ήταν πολύ περίεργη. Με είχε κατηγορήσει για «έλλειψη κριτικής σκέψης» και για «φαντασιώσεις», γιατί, έλεγε, ζητούσα εξωφρενικά μεγάλη μεγέθυνση. Υποτίθεται ότι είχα περιγράψει παρατηρήσεις ατρακτοειδών σχημάτων και κυτταρικών διαιρέσεων. Όλη η κινητικότητα, έλεγε, ήταν η κίνηση του υγρού, κι οι ισχυρισμοί μου ήταν «παραμύθια με νεράιδες» από την εποχή πριν τον Παστέρ - αστήριχτα μίγματα ψυχολογίας και βιολογίας.

Για να προλάβω ψευδείς ψιθύρους, αναίρεσα όλους τους ισχυρισμούς του Fischer σ' ένα γράμμα στον Leunbach (9 Γενάρη 1937) αν και συνέχιζα (ασυγχώρητα) να πιστεύω στην αντικειμενικότητα των φυσικών επιστημόνων. Θα 'ταν καλύτερο ν' αντιδρούσα αμυντικά και ψυχρά. Ο Fischer απλά είχε ν' απορρίψει ολοφάνερα γεγονότα. Αρνήθηκε τη χρωστική Giemsa, δεν έδωσε καμιά προσοχή στην εμφάνιση βακτηριδίων και κόκκων λίγα λεπτά μετά την ετοιμασία του παρασκευάσματος, και καταδέχτηκε να διηγείται το πείραμα με γελοίους χρωματισμούς. Δυστυχώς, δεν μπορούσα να ονειρευτώ πόσο νέο, επαναστατικό κι αποκαλυπτικό ήταν το πείραμά μου.

Συνάντησα ακόμη το φόβο των μηχανιστών φυσικών επιστημόνων για την κίνηση της ζωής, Κατά τη διάρκεια ενός πειράματος με βιόντα άνθρακος, με την παρουσία του νορβηγού παθολόγου του καρκίνου Leif Kreyberg. Αυτή η επίδειξη ήταν η άμεση αίτια, που μετάστρεψε τη συνεργασία του σε όλο μίσος αντίθεση. Μου είχε φέρει ένα παρασκεύασμα καρκίνου (όπως έκανε συχνά) και τον ρώτησα αν θα ήθελε να δει τα καρκινικά κύτταρα με μεγάλη μεγέθυνση, που δεν την είχε προηγούμενα στη διάθεσή του. Είχα εστιάσει σ' έναν ατρακτοειδή σχηματισμό, που κινούνταν μέσα στο πεδίο αργά και με ζικ-ζακ. Κοίταξε στο μικροσκόπιο, σε μεγέθυνση 4.000 Χ, και δεν αναγνώρισε αυτές τις μορφές σαν καρκινικά κύτταρα.

Του ζήτησα να δει τα βιόντα άνθρακος. Θέρμανα ένα φρέσκο παρασκεύασμα σκόνης άνθρακος μέχρι που ερυθροπυρώθηκε και το έριξα σ' ένα ζυμωτικό διάλυμα. Λίγα λεπτά αργότερα πήρα ένα μικρό δείγμα και ρύθμισα το μικροσκόπιο στα 3.000 X. Τα βιόντα ήταν εξαιρετικά ευκίνητα, συστέλλονταν κι εμφάνιζαν μια γαλανή ανταύγεια. [Αυτά τα χαρακτηριστικά είναι πασίγνωστα σήμερα σ' όσους έχουν παρατηρήσει βιόντα



άνθρακος.] Ο Kreyberg κοίταξε στο μικροσκόπιο κι αποτραβήχτηκε. «Θα ήθελα να δω το “ζωμό” σας», είπε, υπονοώντας ότι πίστευε πώς ήταν μολυσμένο διάλυμα. Αυτό με εξέπληξε, γιατί είχε δει μόνος του το καθαρό διάλυμα. Ακόμη, είναι αδύνατο να γίνει σύγχυση των βιόντων άνθρακος με οποιοδήποτε γνωστό υλικό που υπάρχει στον αέρα. Όμως υπέκυψα στην απαίτησή του κι έβαλα μια σταγόνα από το διάλυμα στο μικροσκόπιο, στην ίδια μεγέθυνση. Φυσικά, τίποτε δε φαινόταν. Ο Kreyberg έφυγε φανερά ταραγμένος. Προηγούμενα μου ζήτησε μια καλλιέργεια βιόντων άνθρακος για να την εξετάσει στο σπίτι του. Δίστασα λίγο, γιατί ήξερα ότι δεν θα 'χε ιδέα τι να την κάνει. Όμως τελικά του έδωσα ένα δείγμα της καλλιέργειας σε άγαρ. Η εκτίμησή του γι' αυτή την καλλιέργεια έδειξε καθαρά το φραστικό ιδίωμα της βακτηριολογίας. Στην κατοπινή εκστρατεία του εναντίον μου, ισχυρίστηκε ότι η καλλιέργεια βιόντων περιείχε «μόνο σταφυλόκοκκους». Μόνο σταφυλόκοκκους! Μ' αυτό τον τρόπο ο Kreyberg απέρριπτε την καινοτομία των κινητών καρκινικών κυττάρων στο 4.000 Χ, καθώς και το συμβάν με τα βιόντα άνθρακος. Δεν είπε λέξη γι' αυτά - απαράδεκτο έγκλημα για ένα άτομο, που χαρακτήριζε τον εαυτό του «αντικειμενικό» και «επιστήμονα». Ακόμη παρέλειψε ν' αναφέρει ότι οι «σταφυλόκοκκοι» αποτελούσαν «καθαρή καλλιέργεια», ενώ η μόλυνση από τον αέρα συνήθως δημιουργεί μικτές καλλιέργειες. Αγνοούσε ακόμη το γεγονός ότι στη διαδικασία θανάτωσης, αποξήρανσης και χρώσης των βιόντων όλες οι διαφορές εξαφανίζονται, και το μόνο που μένει είναι στρογγυλές, γαλάζιες μορφές, που πραγματικά μοιάζουν με σταφυλόκοκκους. Ο Kreyberg απόδειξε την άγνοιά του - που, κατά τρόπο τυπικό, την απέδιδε σε μένα - πιστεύοντας ότι είχε κατανοήσει ένα φαινόμενο επειδή έμαθε τ' όνομά του και μόνο. [Δεν καταλάβαινε ότι η λέξη «σταφυλόκοκκοι» δε λέει τίποτε για την προέλευσή τους.] Έκανε το ίδιο βασικό λάθος, όπως όλοι οι μηχανιστές ερευνητές. Απέκρυβε απ' το κοινό το ότι είναι δυνατό να παρατηρηθούν φυσαλίδες, που σχηματίζονται από την ύλη κάτω από το μικροσκόπιο, αν και είχα δημοσιεύσει αυτά τα ευρήματα. Με λίγα λόγια, αυτός ο άνθρωπος αποκάλυψε ότι ήταν ένας θρασύς νευρωτικός, που έκρυβε την άγνοιά του και την κλίση του στις μηχανορραφίες κατηγορώντας με για τσαρλατανισμό. Φοβόταν απελπισμένα ότι είχα πραγματικά δίκιο. [Αργότερα, στην προσπάθειά του να με δυσφημήσει, κατέφυγε και σε χοντρά ψέματα.] Αυτό, που μου είναι αίνιγμα, δεν είναι η δικιά του συμπεριφορά, άλλα η συμπεριφορά του κοινού, μαζί και αρκετών απ' τους στενούς μου φίλους, που έδωσαν σ' αυτόν τον άνθρωπο κύρος, επειδή τύχαινε να 'χει μια θέση σ' ένα δημόσιο καρκινολογικό νοσοκομείο. [Σε τέτοια χέρια βρίσκεται η τύχη χιλιάδων ανθρώπων, που υποφέρουν από καρκίνο.]

Παρά τις δύο αυτές εμπειρίες, στα τέλη του 1936, συμφώνησα με την υπόδειξη του Havrevold να στείλω παρασκευάσματα βιόντων στον βακτηριολόγο Thjotta για ν' αναγνωρίσει τις μορφές72. Του έστειλα ένα άβραστο βιοντικό παρασκεύασμα 6α, στο οποίο είχαν εμφανιστεί βακτηρίδια λίγα λεπτά μετά την παρασκευή του μίγματος. Η προφορική του αναφορά στον Havrevold έλεγε ότι περιείχε απλά βακτηρίδια, δηλ. subtilis και proteus, όπως αυτά που βρίσκονται σε υλικά που αποσυντίθενται. Τότε, όπως προανέφερα, δεν είχα ιδέα για την τεράστια σημασία αυτών των «απλών βακτηριδίων» για το όλο πρόβλημα του καρκίνου. Απλά παρακολουθούσα την εξέλιξη των φαινομένων και ζητούσα τη βοήθεια ενός ειδικού, μ' έναν τρόπο ασυγχώρητα αθώο. Μέχρι τότε, τίποτε δεν ήταν γνωστό για την οργονοενέργεια, και γι' αυτό κι εγώ αγνοούσα το θανάσιμο φόβο της θωρακισμένης ζωής απέναντι στην οργόνη, την ίδια την ενέργεια της ζωής.

Η επονομαζόμενη μόλυνση από τον αέρα του μη-στείρου βιοντικού παρασκευάσματος 6 αποδείχτηκε ότι ήταν το κλειδί του προβλήματος του καρκίνου. Ας συνοψίσουμε λοιπόν τα επιχειρήματα, που κάνουν αστήρικτη τη θεωρητική τοποθέτηση των αντιπάλων μου. Βρίσκονται όλα στο δεύτερο τόμο του βιβλίου μου Η Ανακάλυψη της Οργόνης - Η Βιοπάθεια του Καρκίνου.

1. Η καρκινική διεργασία είναι μια πολύ παρατεταμένη διαδικασία αποσύνθεσης μέσα στον οργανισμό, που οφείλεται στη βιοενεργητική συρρίκνωση του συστήματος της ζωής. Στην πορεία αυτής της εκφύλισης και ανοικοδόμησης των ζωντανών πρωτεϊνών, εμφανίζονται βακτήρια της σήψης, που εκφυλίζονται αργά προς Τ-βακίλλους. οι όποιοι μπορούν να παρατηρηθούν και να καλλιεργηθούν από τους ιστούς, καθώς και από το αίμα του κάθε καρκινοπαθούς. Το ίδιο το καρκινικό κύτταρο είναι ένα πρωτόζωο, που σχηματίζεται στους ζωικούς ιστούς, ακριβώς όπως τα πρωτόζωα ξεπηδούν από τους αποσυντιθέμενους φυτικούς ιστούς.

2. Μήτε καρκινικά κύτταρα, μήτε κανενός είδους πρωτόζωα δεν είναι δυνατό ν' ανακαλυφθούν, μήτε και θ' ανακαλυφθούν ποτέ «στον αέρα». Κάθε προσπάθεια να ληφθούν πρωτόζωα από τον αέρα απέτυχε στο εργαστήριό μου, και δεν υπάρχει καμιά απόδειξη, στη βιβλιογραφία της κλασικής βιολογίας, για το ότι έχουν πραγματικά βρεθεί πρωτόζωα στον αέρα. Αυτός ο ισχυρισμός είναι καθαρή επινόηση



προκατειλημμένων επιστημόνων. Σκοπό έχει να συντηρήσει μια ήδη πεθαμένη θεώρηση της ζωής, η οποία διαχωρίζει αγεφύρωτα το οργανικό από το ανόργανο, τόσο σε σχέση με την προέλευση, όσο και σε σχέση με τη λειτουργία. Η οργονομία απόδειξε, με τη μικροσκοπική παρατήρηση και με πειράματα σε στείρο περιβάλλον, ότι η αρχέγονη ζωή αναπτύσσεται, μέσα από πολλές φάσεις, από τα βιόντα, δηλ. τις φυσαλίδες ενεργείας. Καμιά απόδειξη για το αντίθετο δεν παρουσιάστηκε ποτέ. Πουθενά δε βρέθηκαν ποτέ αερομεταφερόμενα πρωτόζωα ή καρκινικά κύτταρα. Το βάρος της απόδειξης του αντίθετου πέφτει πια αποκλειστικά στις πλάτες των θεωρητικών της μόλυνσης από τον αέρα. Αν θέλουν να υπερασπίσουν τη θέση τους, πρέπει ν' αποδείξουν ότι πρωτόζωα και καρκινικά κύτταρα υπάρχουν στον αέρα. Αν δεν μπορούν να τ' αποδείξουν αυτό, τότε είναι λογικό να δεχτούμε ότι τα καρκινικά κύτταρα εμφανίζονται κάπου μέσα στον οργανισμό. Σ' αυτό ακριβώς το σημείο είναι που εμφανίζεται στη σκηνή των συζητήσεων για τις οργονομικές παρατηρήσεις ο κακοήθης ανορθολογισμός. Όσον καιρό όμως οι αντίπαλοι της οργονομίας, αρνούνται να κοιτάξουν στο μικροσκόπιο, οι αντιρρήσεις τους δεν μπορούν να παρθούν στα σοβαρά.

Αυτοί οι αντίπαλοι πρέπει να θυμηθούν ότι δε ζούμε πια στις αρχές της εποχής της βακτηριολογίας. Ζούμε στη φάση της παρακμής της. Η θεωρία της μόλυνσης από τον αέρα εξάντλησε τη χρησιμότητά της. Έχει γίνει φραγμός που εμποδίζει την κατανόηση και τη θεραπεία των ασθενειών όπως ο καρκίνος, η αρτηριακή υπέρταση, ο ρευματικός πυρετός, κλπ. Τώρα έχουμε εμπρός μας ένα τελείως νέο σύνολο προβλημάτων, που συγκεντρώνονται γύρω στη φυσική λειτουργία της ενδογενούς μόλυνσης και αποσύνθεσης. Αυτές οι καταστάσεις δεν έχουν πια παρασιτική προέλευση - είναι βιοενεργητικές και συγκινησιακές, δηλ. λειτουργικές. Έτσι μπαίνουμε σε μια νέα εποχή της ιατρικής και της βιολογίας. Η κατευθυντήρια γραμμή αυτών των εξελίξεων θα είναι, από αναγκαιότητα, οι λειτουργίες (που μένει να αναλυθούν) της συγκεκριμένης, μετρήσιμης, χειροπιαστής, ορατής ενέργειας της ζωής της οργονικής ενέργειας.

Η ανακάλυψη, το 1940, μιας ενέργειας στην ατμόσφαιρα, που είχε τις χαρακτηριστικές ιδιότητες της ζωής (σφύξεις, οργονομικό δυναμικό, σταθερά ανώτερο θερμικό δυναμικό, κλπ.) όχι μόνο επιβεβαίωσε τα μικροσκοπικά φαινόμενα των βιόντων, άλλα κι έβαλε τέλος στη στενόμυαλη, κοντόθωρη φλυαρία σχετικά με τ' αόρατα και αναπόδεικτα «εναέρια σπέρματα», που ήταν τάχα η πηγή της αρχέγονης ζωής, όπως οι αμοιβάδες, οι τριχομονάδες, τα κολποβακτηριδια κλπ. Εξάλειψε το κούφιο σύνθημα, που είχε συσκοτίσει ξεκάθαρα γεγονότα για ολόκληρες δεκαετίες και μπλοκάριζε κάθε προχώρημα προς την κατανόηση της βιογένεσης. Στα 1945, όταν το Πείραμα ΧΧ αποκάλυψε το σχηματισμό πλασματικής ύλης από αποστειρωμένο, περασμένο απ' το αυτόκαυστο κι έπειτα κατεψυγμένο νερό, έγινε σαφές ότι όλη η οργανική ζωή πηγάζει από την οργονική ενέργεια, η όποια έχει απορροφήσει νερό, συμπυκνώθηκε σε βιόντα και συνεχίζει να σφύζει μέσα σ' εύκαμπτες μεμβράνες. Η ζωή προέρχεται «από τον αέρα κι από το χώμα», όχι σαν αόρατα εναέρια σπέρματα, αλλά σαν κοσμική ζωτική ενέργεια.


Σημειώσεις

1 Βλ. Σημ. 652 1952: το «1945» εδώ αναφέρεται σ' ένα σχέδιο αυτής της χρονιάς για την έκδοση όλου του μέχρι τα τότε ιστορικού υλικού. Άλλες υποχρεώσεις μας ανάγκασαν να περιγράψουμε μόνο την περίοδο 1927-39 με τρόπο εκτεταμένο και συνεκτικό. Άλλες περίοδοι έχουν καλυφθεί με ιδιαίτερες εργασίες.3 Μεταφράζουμε το αγγλικό επίθετο irrational με τους όρους παράλογος, άλογος, ανορθολογικός, ανάλογα με τις κάθε φορά ανάγκες της οικονομίας του ύφους και της απόδοσης του νοήματος - Σ.τ.Μ.4 «Η λειτουργία του οργασμού»: Αυτό το βιβλίο δεν πρέπει να συγχέεται με το ομότιτλο κατοπινό έργο του Reich, που αποτελούσε τον Α τόμο του έργου η Ανακάλυψη της Οργόνης - Σ.τ.Μ.5 1952: οι όροι «κοινωνικός» και «πολιτικός», που σήμερα τους θεωρώ ασυμβίβαστα αντίθετους, ήταν ακόμη τότε ενωμένοι στη σκέψη μου.6 Την ίδια στιγμή δημοσιευόταν πανηγυρικά από τους σουηδούς σοσιαλιστές.7 «Το Ψυχαναλυτικό Εκλαϊκευτικό Εγχειρίδιο» - Σ.τ.Μ.8 Η Σεξουαλική Επανάσταση, Μέρος Ι.9 Βλ. την εξέταση αυτού του ζητήματος στα βιβλία η Σεξουαλική Επανάσταση και η Εισβολή της Καταναγκαστικής Σεξουαλικής Ηθικής.10 Προστατευτική φρουρά — Σ.τ.Μ.11 Πολιτική οργάνωση - κατά λέξη Φρουρά της Πατρίδας - Σ.τ.Μ.12 Ηγέτης του Αυστριακού Σοσιαλιστικού Κόμματος - Σ.τ.Μ.13 ΣΠ: Γιατί, μέσα σε σαράντα χρόνια κοινωνικής αθλιότητας, δεν αναδύθηκε από τα εκατομμύρια των εργατών μια απλή λέξη, μια βαθιά σκέψη; Γιατί δεν έγινε καμία ενέργεια, κανένα βήμα προς την ειρηνική ζωή;14 ΣΠ: Μέχρι σήμερα, οι σοσιαλιστές κι οι κομμουνιστές απέτυχαν ν' αποδείξουν ότι μπορούν να οικοδομήσουν μια νέα, ελεύθερη κοινωνία. Απέτυχαν μάλιστα ακόμη και ν' αποδείξουν ότι μπορούν να κάνουν ένα πρώτο βήμα προς μια καλύτερη ζωή.15 Το ίδιο γίνεται σε μεγάλο βαθμό μέχρι σήμερα, 1952.16 Το ίδιο φαινόμενο παρουσιάστηκε στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, 1939-44, στη στάση της αγγλικής και αμερικάνικης δημοκρατίας.17 «Διεθνής Ανταπόκριση Τύπου», δελτίο της Γ' Διεθνούς - Σ.τ.Μ18 Η εργασιακή δημοκρατία βασίζεται ουσιαστικά σε δυο γεγονότα: α. Εργαζόμενος είναι ο καθένας που κάνει κοινωνικά αναγκαία εργασία, δηλ. όχι μόνο ο χειρωνακτικός εργάτης, β. η κοινωνική υπευθυνότητα ανήκει στην κοινωνία των εργαζόμενων και όχι σε ιδιώτες η σε κρατικούς υπάλληλους.19 Βλ. Η Σεξουαλική Επανάσταση και Η Εισβολή της Καταναγκαστικής Σεξουαλικής Ηθικής.20 ΣΠ: το «κράτος» και η «κοινωνία» αντιπροσωπεύουν δύο θεμελιακά διαφορετικά κοινωνικά γεγονότα. Υπάρχει ένα κράτος που στέκεται πάνω από κι ενάντια στην κοινωνία, με καλύτερο παράδειγμά του το φασιστικό ολοκληρωτικό κράτος. Υπάρχει μια κοινωνία δίχως κράτος, όπως στις πρωτόγονες δημοκρατικές κοινωνίες. Υπάρχουν κρατικές οργανώσεις που βασικά εργάζονται για κοινωνικά συμφέροντα και άλλες που δεν το κάνουν. Αυτό που πάντα πρέπει να 'χουμε στο νου είναι ότι «κράτος» δε σημαίνει «κοινωνία».21 Η Εισβολή της Καταναγκαστικής Σεξουαλικής Ηθικής.22 Το A' μέρος της Σεξουαλικής Επανάστασης.23 Ένωση Παλαιών Πολεμιστών του Κόκκινου Μετώπου - Σ.τ.Μ.24 Αυτή η ομάδα κηρύχτηκε εκτός νόμου στις 27 Απρίλη 1928, αλλά συνέχισε να υπάρχει με τον τίτλο Arbeitwehr. Περιλάμβανε συνολικά 250 μέλη, περίπου 150 απ τα όποια ζούσαν στη Βιέννη. Σ' όλη τη χώρα το Κομμουνιστικό Κόμμα είχε περίπου 3.000 μέλη. που τα περισσότερα ήταν άνεργοι.25 Μονάδα Μάχης - Σ.τ.Μ26 Λαϊκή Κοινότητα - Σ.τ.Μ.27 Στα 1943, όταν διάβασα το βιβλίο του Wendell Willkie, Ένας κόσμος, η αντίφαση ξαναφάνηκε. Αναμφισβήτητα, ο W. Willkie είναι ένας από τους τιμιότερους και με δημοκρατική νοοτροπία υπερασπιστές της ανθρώπινης ελευθερίας, και με τις απόψεις και τις προθέσεις του δεν μπορούμε παρά να συμφωνούμε. Όμως, η αδυναμία του βιβλίου του βρίσκεται στο ότι σκιαγραφεί τα προβλήματα της δημοκρατίας «από τα πάνω», από συζητήσεις με πολιτικούς και στρατιωτικούς ηγέτες, από συνέδρια και κοινωνικές ενέργειες πάνω από το επίπεδο του λαού. Ο W. Willkie δεν τονίζει τις ανεπίσημες, τις ιδιωτικές, τις μικρές καθημερινές πλευρές των ανθρώπων που συνάντησε, πέρα από τις επίσημες πλευρές τους. Στην πραγματικότητα, η κοινωνική ζωή δεν υπάρχει «επάνω», αλλά «κάτω».28 Ιταλικά στα κείμενο: καλλιεργημένοι άνθρωποι, με κουλτούρα - Σ.τ.Μ.29 Στις οργανώσεις νεολαίας το ζήτημα αυτό δεν επιτρεπόταν μήτε καν να θιγεί - είχαν βλέπεις τόση έγνοια για την «υψηλή πολιτική».30 Εργατική Νεολαιίστικη Φρουρά - Σ.τ.Μ.31 Sturm Ableitung, Μονάδες Εφόδου - Σ.τ.Μ.32 ΣΠ: Τότε απέδιδα το λειτουργισμό μου στον Ένγκελς, όπως και τη σεξουαλική μου οικονομία στη φροϋδική


Σημειώσεις

ψυχανάλυση. Οι ιδέες και οι σκέψεις μου έρρεαν ελεύθερα σ' ένα παράξενο περιβάλλον, που δεν μπορούσε να τις απορροφήσει - όπως και δεν τις απορρόφησε.33 Ένωση Παλιών Πολεμιστών του Κόκκινου Μετώπου - Σ.τ.Μ34 «Εξουσία στο Κόκκινο Μέτωπο» - Σ.τ.Μ.35 Συντομογραφία του Marxistische Arbeiter Hochschule - Σ.τ.Μ.36 Ο Σεξουαλικός Αγώνας των Νέων.37 Σύνδεσμος για την Προστασία της Μητρότητας – Σ.τ.Μ.38 Νέα Γενιά – Σ.τ.Μ.39 Το Τρίγωνο με την Κιμωλία - Σ.τ.Μ.40 Όταν το παιδί σας ρωτά - Σ.τ.Μ.41 «Αγκάλιασέ με αγάπη μου» - Σ.τ.Μ.42 Bund deutscher Madchen, η εθνικοσοσιαλιστική οργάνωση κοριτσιών - Σ.τ.Μ.43 Με την ανακάλυψη της ειδικής ζωτικής ενέργειας στα βιόντα και την ατμόσφαιρα (1939-40), ο όρος «φυτική ενέργεια» αντικαταστάθηκε από τους όρους «βιοενέργεια» και «οργονοενέργεια».44 Η Χιτλερική Νεολαία - Σ.τ.Μ.45 Αργότερα τη βοήθησα να γεννήσει κάτω από καλές συνθήκες και χωρίς κανένα φόβο.46 Ο Σεξουαλικός Αγώνας των Νέων47 «Νέα Εφημερίδα των Δασκάλων» - Σ.τ.Μ.48 Η Κόκκινη Σημαία – Σ.τ.Μ.49 Νεολαία της Εθνικής Σημαίας – Σ.τ.Μ.50 1952: Αυτές οι ψευδαισθήσεις είναι ακόμη ευρύτατα διαδεδομένες στην Αμερική.51 Internationale Psychoanalytische Vereinigung - Διεθνής Ψυχαναλυτική Εταιρεία - Σ.τ.Μ.52 Στα πλαίσια της εργατικής δημοκρατίας, «εργάτης» σημαίνει οποιοσδήποτε κάνει δουλειά σημαντική για τη ζωή, και «φασιστική» σημαίνει οποιαδήποτε εξουσία βασισμένη σε μυστικιστικές κι ανήμπορες στάσεις των ανθρώπων. Έτσι περιλαμβάνει και τον κόκκινο φασισμό.53 «Που οδηγεί το ρεύμα του γυμνισμού;» (Περιλαμβάνεται στη Σεξουαλική Επανάσταση) - Σ.τ.Μ.54 Γερμανικό υποκοριστικό για το πέος. που αναφέρεται στα παιδιά - Σ.τ.Μ.55 Εφημερίδα των Εργατών - Σ.τ.Μ.56 Επίσημο Κρατικό Δελτίο Πληροφοριών - Σ.τ.Μ.57 Διαταγή του Λαού (Volksordnung) - Σ.τ.Μ.58 Τί είναι Ταξική Συνείδηση – Σ.τ.Μ.59 Ψευδώνυμο του Wilhelm Reich – Σ. Εκδ.60 Διαλεκτικός Υλισμός και Ψυχανάλυση - Σ.τ.Μ61 Σαράντα Χρόνια Αίρεση - Σ.τ.Μ.62 Επιθεώρηση Κοινωνικής Έρευνας – Σ.τ.Μ.63 Για τη βασική αντίφαση της φυτικής ζωής - Σ.τ.Μ.64 Επιθεώρηση Πολιτικής Ψυχολογίας και Σεξουαλοικονομίας - Σ.τ.Μ.65 1952: το τραγικό σκεπτικό αυτής της απόρριψης το αναλύω στη Δολοφονία του Χριστού, κατά ένα μέρος τουλάχιστον. το πείραμα oranur αποκάλυψε τον πυρήνα της διαταραχής, που είναι η ανθρώπινη βιοενεργητική δομή που φοβάται κι αντιστέκεται στην επέκταση.66 «Επισκόπηση του πεδίου έρευνας της σεξουαλοικονομίας» - Σ.τ.Μ.67 Κι αυτό και τα επόμενα σχόλια σε παρενθέσεις είναι του W. Reich - Σ. Εκδ.68 1952: ο Eitington μ' ένα γράμμα του αργότερα (29 Δεκέμβρη 1935) αρνήθηκε κάθε συμμετοχή στην εναντίον μου διαδικασία.69 «Ψυχική Επαφή και Νευροφυτικό Ρεύμα». Αυτή η εργασία περιλαμβάνεται στην 3η διευρυμένη έκδοση της Ανάλυσης του Χαρακτήρα - Σ.τ.Μ.70 Βλ. Η Βιοπάθεια τον Καρκίνου.71 Ανακοινώθηκε στη Γαλλική Ακαδημία Επιστημών, το 1937.72 Αυτός, αντί να περιοριστεί στην αναγνώριση των οργανισμών στο παρασκεύασμα, εκμεταλλεύτηκε την ευκαιρία υπέρ της θεωρίας των εναέριων σπερμάτων. Χωρίς να ρωτήσει και να πάρει έγκριση, έκανε μια δημόσια δήλωση ότι «είχε ελέγξει τα πειράματα του Reich και δε βρήκε τίποτε άλλο από απλούς βάκιλλους». Οι δηλώσεις του δεν είχαν καμιά σχέση μ' αυτό που του είχαμε ζητήσει, δηλ. ν' αναγνωρίσει τους οργανισμούς.


Documents

Βιλχεμ Ράϊχ - Ανθρωποι σε μπελάδες