ИСЛАМЫН БҮГД НАЙРАМДАХАФГАНИСТАН УЛС

• Байрлал: Пакистан, Иран, Туркминстан, Үзбекстан, Тажекстан, Хятад зэрэг улсуудтай хилэлдэг

• Хүн ам: 30 сая /дилэнхийг Паштунь ястан эзэлдэг

• Албан ёсны хэл: Дари Перс

• Онцлог: Олон дайны хөлд нэрвэгдсэн орон

Товчхон

Афганистаны олон нийтийн мэдээллийн хэрэгслэлийн хөгжил 20-р зууны эхэн үед буюу

1906 онд өдөр тутмын сонингоор эхэлсэн түүхтэй.Улмаар 1920-иод онд Радио Кабул

нэртэйгээр орон нутагтаа радио эфир цацаж эхэлсэн. Афганистаны Үндэсний Телевизийн хувьд

1964 онд эфир цацаж эхэлсэн боловч, Талибан хөдөлгөөнийхөн олон нийтийн мэдээллийн

хэргслэлийг хатуу хяналтанд авах үед буюу 1996 онд хаагдсан байна.

ТОГТМОЛ ХЭВЛЭЛ

Mahmud Tarzi Афганистан сэтгүүл зүйн үүсгэн

байгуулагч

Анхны сонин Siraj-аl-Akhbar (мэдээний гэгээ)

нь 1906 оны хоёрдугаар сарын 11 нд хэвлэгдсэн бөгөөд эрхлэчээр нь Abd al-Rauf ажиллаж байв. Хэвлэгдэж гарсан даруйдаа Перс хэлний цор ганц

асуудлаас болоод зогссон байна. Улмаар 1911 оны аравдугаар сард буюу зургаан жилийн дараа дахин хэвлэж эхэлсэн бөгөөд, эрхлэчээр нь сонины эзэн Mahmud Tarzi ажиллаж байсан. Энэ нь Афганистан, Их Британы таатай харилцаанд ихээхэн аюултай байжээ. Учир нь тэрээр : “Афганы Siraj Al Akhbar бол Их Британ, Орос, Франц, Италийн альных нь ч биш, энэ бол Мусульман сонин. Энд юугаа ч бичсэн, ямар ч дуу дуулсан тэр нь Афгани үндэстний сүр жавхлангын дуулал хийгээд түүний эх язгуур, харах хараа байх болно” гэх алдарт үгээ бичиж байсан аж..

Mahmud Tarzi бол Афганистан сэтгүүл зүйн үүсгэн байгуулагч

нэгэн билээ.1919 онд Amanullah Khan хаан Siraj al-Akhbar  сонинг , Aman-i-Afghan (Афганий Энхтайван) болгож өөрчлөөд, Засгийн газрын бүтцэд оруулсан байна. Төрийн энэ дэмжлэг, хөгжил дэвшилийг дагаад Афганистаны хэвлэл мэдээллийн шинэ үе

эхэлсэн гэж үздэг. 1964 оны Афганистаны Үндсэн хууль болон 1965 оны Хэвлэлийн хуулиар хэвлэл мэдээллийн салбарыг хуульчилж өгсөн.

Энэ үед буюу 1950-иад оноос 1970-аад оны хооронд тус орны хэвлэл мэдээллийн салбарт хөгжил дэвшил байсан ч тодорхой

хязгаарууд байсаар л байсан. Улмаар 1973 онд Zahir Shah хааны засгийн газар эргэлт хийж үеэл Daoud Khan-ыг унагах үедээ

ойролцоогоор 19 сонинг хаасан ба хэвлэл мэдээллийн салбар энэ

үеээс хүнд шахалтанд орсон. 1979-өөс 1992 оны хооронд

Афганистаны Ардын Ардчилсан Нам төр барих хугацаанд буюу 13 жил хавлэл мэдээллийн салбар Социалист хяналтад байв.

Афганистан улсын

иргэдийн 28,1% нь бичиг үсэгт тайлагсан байдгаас сонин, сэтгүүл уншгчин тоо тийм ч өндөр биш. Олон сонин хяналт шахалт болон санхүүгийн байдлаасаа болоод ихээхэн хүнд байдалд байна.

Албан ёсоор бүртгэлтэй 500 орчим тогтмол хэвлэл байдаг. Үүнд:• Tolo-e-Afghan (I Kandahar)• Taglara Information & News Agency (Kabul City)• Afghanistan Times Daily (Kabul City)• Bakhtar News Agency (Kabul City)• Daily Afghanistan  (Kabul City)• Daily Annis  (Kabul City)• Daily Cheragh (Kabul City)• Eqtedaare Melli Weekly  (Kabul City)• Kabul Weekly  (Kabul City)• Pajhwok Afghan News  (Kabul City)• The Outlook Afghanistan  (Kabul City)• Wakht News Agency (Kabul City)• Khaama Press (Khaama Press)

Сэтгүүлүүд

– Aftaab– Afghan Scene– Zeba Magazine

Афганистаны долоо хоног тутмын

сэтгүүлүүдийн нэг Lemar-Aftaab нь соёл улс төрийн чиглэлээр бичдэг бөгөөд орон нутгийнхаа бусад сэтгүүлүүдтэйгээ харьцуулхад нийгэмд байгаа асуудлуудыг хурцаар шүүмжилдэг байснаас 2003 оны зургаадугаар сард засгийн газраас хаасан ба эрхлэгч Hussein Mehdavi –ийг Исламын шашины доромжилсон хэргээр баривчилж хорьсон бөгөөд хожим сулалсан ч ял эдлүүлсэн байна

ТЕЛЕВИЗ

• Анх 1964 онд төрийн мэдлийн “Афганистаны Радио Телевиз“ нэрээр байгуулагдаж байсан нь хоёр сувагтайгаар. Тэр нь  RTA ба Afghanistan National Television

• 1978 оны найман сараас Японы засгийн газрын тусламжаар дамжуулах станцын болон студийн барилга тоног төхөөрөмж ашиглалтад орж, анхны өнгөт телевизийг үзсэн байна.

• Талибануудын дэглэмийн үе буюу 1996-2001 оны хооронд таван жилийн хугацаанд бүх телевиз хаагдсан бөгөөд энэ үед ямар ч дэлгүүр телевизор болон бүх төрлийн хальс тоглуулагч худалддаггүй байсны дээр телевиз үзсэн болон эзэмшсэн хэнийг ч болов баривчилж, шийтгэдэг байж.

• 2001 оны 12 сард Талибуудын дэглэм нурхад 2002 оноос  RTA and Afghanistan National Television гэх мэт сувгууд дахин цацагдаж эхэлжээ.

• 2005 оноос гадаад улсуудад мэдээ нэвтрүүлгүүдээ цацаж эхэлсэн

• 2011 оны мэдээгээр Афганистанд телевизийн 76 сувагтай ба эдгээрээс 36 нь нийслэл Кабулд үйл ажиллагаагаа явуулж байна.

Үүнд:

Watan TV

Zhwandoon TV

TOLOnews

1TV Yak

Afghan Entertainment Television AET

Afghan News

Afghan Television Voice of Christ

Afghan TV

ARIA TV

Ariana Afghanistan AATV

Ariana TV ATN

ARZU TV

Asia TV Network

Ayna TV гэх мэт

РАДИО

• Анхны радио станц Радио

Кабул 1925 оноос эфирээ цацсан. Хэт богино болон

өргөн долгионы нийт 60 орчим радио байна Пашто болон Перс хэлээр мөн Англи хэлээр цөөн тооны радио эфирээ хөтөож байна. Гадаадын BBC, VOA гэх мэт

радиог сонсох боломж 1990 оноос гарсан.

• Албан ёсоор бүртгэлтэй радио станцууд

• Arman Fm 98.1• Radio Afghanistan• Radio Azadi FM 100.5 in Kabul• Kabul Rock FM 108.0 in Kabul• BBC World Service FM 89.0 in

Persian and Pashto• Radio Free Afghanistan (RFA) in

Pashto and Dari language• Voice of America (VOA) in Pashto

and Dari language• Radio Aryana FM 93.5 in Kabul• Radio Spoghmay FM 102.2 in Kabul• Radio kILID FM 87.5 in Kabul• Radio FM 89.4 in Kabul• Radio Shaher FM 95.5 in Kabul• Radio Nakhter FM 90.7 in

Assadabad, Kunar Province• Radio Zala FM 89.2 in Kunar

Province

ЦАХИМ СЭТГҮҮЛЗҮЙ

• Бусад улс орнуудын адилаар тус улсад интернет хэрэглэгчдийн тоо өсч байгаа бөгөөд 2009 оны байдлаар нэг сая орчим хэрэглэгч байна гэсэн судалгаа байдаг. Интернет хандалтын олонх нь нийслэл Кабул хот дахь интернет кафегаас байдаг аж. Интернет кафег “Теле-киоска” гэж нэрлэж заншсан байдаг байна.

• Тодорхой тооны онлайн сонин байдаг ба үүнд :

–  Pajhwok Afghan News /2004 онд байгуулагдсан/

– Khaama Press гэх мэт

  Интернет үйлчилгээг хүргэдэг компаниуд ISP– Afghan Wireless–  Etisalat– Roshan– MTN Group– Afghan Telecom

• 2004 онд Афганистан улс Үндсэн хуулиараа болон бусад хяналт шалгалтын журмаараа Исламын шашны зарчимд үл нийцэх хийгээд бусдыг гутаан доромжилсон өнгөтэй ямарваа нэг мэдээ нэвтрүүлэг, нийтлэлийг хориглосон байна. "Reporters Without Borders" байгууллагаас гаргадаг хэвлэлийн

эрх чөлөөний индексийн жагсаалтад тус улс 2008 оны

байдлаар 173 орноос 156 орсон байна.

МЭДЭЭЛЛИЙН АГЕНТЛАГ

BakhtarKabul PressPajhwokRoz Afghan NewsWakhtAfghan Islamic PressFergana

Photo

Баримтат кино

Анхаарал тавьсанд баяраллаа!