Монгол хатадХатан

Мандухай сэцэн хатанХулан хатан Сорхогтон Бэхи

Хатан гэдэг үг нь цэцэн хэрсүү-хатан ухаан, үзэсгэлэн гоо,нинжин сэтгэл, эрхэмсэг, дайчин зориг, урвашгүй үнэнч сэтгэл дээд язгуур гэсэн олон утга санаагилэрхийлдэг ажээ .

.

Түүхэнд Чингис Хааны байгуулсанМонголын Их Эзэнт Гүрнийгтөвхнүүлэн авч явахын төлөөалдар нэрээ дуурсагасан,Чингисхааны эх, хатад, охид, тэдний ачзээ охид, садан төрөл, урагбарилдсан олон эр зоригтойхатад байдаг.

Үүнд : Өэлүн Үжин, Бөртэ ҮжинЕсүгэн Хатан , Есүй Хатан, Хулан Хатан, Алага Бэхи, Чэчэйхэн Бэхи, Алалтун Бэхи, Дөргөнэ Их Хатан, Огул Хаймиш Их Хатан, СорхогтаниБэхи, Хотол Цагаан, Самар Гүнж Мандухай Сэцэн Хатангэх мэт олон Монголэмэгтэйчүүд байдаг.

,,

Чингэс Хааны бүсгүй өв

залгамжлагч нар үедамжин, бие даан, улсорноо удирдаж, зарим үедах нар болон эрэгтэйүеэлүүдийнхээ засаглалын эсрэг тэмцэх ч хэрэг гардаг байв.

Чингис Хаан эмэгтэйчүүдийг худалдах, наймалцахыг хуулиар хориглосон ньгэрлэлтэй холбоотой овгийн заншлыг халах анхны чухал алхам болсон ба аажмаар хэд хэдэн ийм өөрчлөлт хийснээр өөрийн охидын,

цаашлаад мандан бадарч буй улс гүрнийхээ хэмжээнд нийт эмэгтэйчүүдийн нийгэмд

эзлэх байр суурийг өөрчилсөн юм.

Мандухай сэцэн хатан

Мандухай сэцэн

хатан нь Түмэд аймгийн Энхүд овогтон Цоросбай Төмөр хэмээх хүний охин болж 1448 оны шар луу жил төржээ

Мандуул хаан удам залгах үргүй тул 40 нас

гарсан хойноо 17 настайМандухайг 1465 онд багахатнаа болгон авсан аж.

Мандухай дургүй байсан боловч ёсыг даган хатан ньболжээ.

Мандухай гоо үзэсгэлэн төгс, төрөлхийн сэцэн сэргэлэн байсан тул Мандухай сэцэн хатан гэж хүмүүс түүнийг хүндэтгэн дууддаг байжээ.

Мандухай 19 наснаасааэхлэн гурван жилийн турш их Монголын хаант улсын төрийг

барьж байв.

1482 оны хар бар жил 34 настай Мандухай сэцэн хатан ба 19 настай Батмөнх даян хаан хоёрын дундаас хоёр ихэр хүүтөрсөн нь Төрболд, Улсболд болой. 1484 оны хөх луу жил Төрөлт гүнж, Барсболд жонон хоёр ихэр төрөв.

100 гаруй жил үргэлжилсэнфеодалын дайн Монголын ард түмэнд их хэмжээнийхохирол, гай зовлонг авчирсан дотоодын хямрал, дайн тулалдааныг зогсоож,энх тайвныг цогцлоохын тулд Мандухай хатан хамаг бүхнээ зориулж ихийг бүтээсэн юм

Мандухайн сэцэн хатан зүүн,

баруун түмэн, Ойрадын нэлээд хэсгийг улс төрийн арга, эв зүйгээр нэгтгэж чадсан бөгөөд гагцхүүзарим ноёдыг зэр зэвсэг хөдөлгөн эзэлж авахаас өөр аргагүй байсантул тулалдан байлдаж эзлэн авч тэднийг цаашид баримтлан захирч байх талаар хатуу цааз гаргажээ.

.

МөнМин (Хятад) улсыг цэрэглэн довтолж, цагаан хэрмийг давуулан хөөж байж даран авч энхийн гэрээ байгуулсан байна.

Хулан хатан

Дайр-Үсэний охин Хулан хэдий арван наймтай ч эцгийн гэрт эрх танхи өссөн дураар омголон зантай хол ойрыг ухан бодох чадвартай сэргэлэн бүсгүй байв.

Тиймдээ ч мэргэд аймгийгнөмрөн ирэх аюулыг мэдэрч, басхүү эцэгөвгөдийн муйхар эсэргүүцлийн уршгаар алагдан үгүй болохыгхүсэхгүй байлаа .

Арван найман настай Хуланы хэлсэн үг дэндүү осолтой,хатуу шаардлага байв. Эцгийгээ боржигон аймагт буун өгч, өөрийгөө Тэмүжинд

бэлэглэхийг Хулан хатуу шаарджээ.

XIII зууны үеийн монголынтүүхийн сурвалжид гооүзэсгэлэн, эмэгтэй хүний эрхэм нандин чанарын бэлгэ тэмдэг болгон олонтоотэмдэглэгдсэн нэгэн бүсгүй бол Чингис хааны бага хатан Хулан билээ.

.

Хулан хатан энэ үеэс их хатан Бөртийн удаах байрыг эзлэн суух болжээ. Хулан хатан төрөлхийн цэцэн сэргэлэн, үнэхээр үзэсгэлэн гоо, ариун нандин байсан тул төрийн их хатан Бөртэ ч түүнийг хүндэтгэн таалжээ.

Тэмүжин Хулан хатандаа маш их хайр халамжтай

байжээ.

Сорхагтани Бэхи ньЧингис хааны бага хүүТулуйн хатан байсан бөгөөд Мөнх, Аригбөх, Хубилай, Хүлэгү хаадын төрсөн эх юм.

Тэрээр Тоорил ван хааны дүү Жаха Хамбугийн бага охин бөгөөд Чингис хааны Жорчидайд эхнэр болгосонИбага бэхи хатны дүү юм

Сорхагтани 4 хүүхэдтэй байсан.Мөнх хаан: Их монгол улсын Их хаан

(1251- 1259).Хубилай хаан: Их монгол болон

Юан гүрний Их хаан(1260–1294)Хүлэгү хаан: Перс Туркийн илхаант улсын хаан(1256–1264) .Аригбөх Түүний 4 дэх хүү бөгөөд Их хаанд өргөмжлөгдсөн боловч маш бага хугацаанд

буюу 1260 он хүртэл төрийн эрхийг барьжээ.

Соргагтани Бэхи загалмайн шашинтай байсан нь гарцаагүй ба түүнийг насбарсанаас 20-хон жилийн дараа ирсэн Марко Поло үүнийг давхар баталжээ.

Гэвч тэрээр бүх шашинд тэнцүүханддаг ухаалаг хүн байсан учир

хүүхдүүд нь загалмайн шашинд элэгтэй л байсан болохоос хэн нь ч албан ёсоор эрхүүд болоогүй юм.

Тэр байтугай Монголд Төвдийн шарын шашин дэлгэрсэн хойно ч 20-р зуун хүртэл Өвөр Монголынбуддын сүм хийдэд Соргагтани Бэхийн зураг нандин шүтээн болон хадгалагдаж байв.