บทคดยอ ชวงระหวาง พ.ศ. 2548 ถง พ.ศ. 2553 ประเทศไทยตกอยในสถานการณความไมสงบทางการเมอง นบตงแตการประทวงบนทองถนน การรฐประหาร และความรนแรงตาง ๆ ในบรบททสงคมไทยมความแตกแยกทราวลกนอาคารรฐสภาใหม “สปปายะสภาสถาน” ไดสถาปนาตวเองขนเปนสถาปตยกรรมทเปนสญลกษณทางศลธรรม โดยถกสรางขนเปน “เขาพระสเมร” ซงตามหลกจกรวาลวทยาทางศาสนาฮนดและพทธคอ “ภเขาศนยกลางแหงจกรวาล” ความพยายามของโครงการซงชนะการประกวดการออกแบบรฐสภาแหงชาตนขดแยงกบความไมเปนเนอเดยวกนทเพมขนของสงคมไทย ดวยเหตนบทความนมเจตนาทจะศกษาไมเพยงเฉพาะการยดตดกบ “ความเปนไทย (Thainess)” ผานการยอนกลบมาของหลกประเพณทางสถาปตยกรรม แตรวมถงผลกระทบตอความสมพนธเชงโครงสรางระหวางรฐและพลเมอง(nation-citizen relationship) ในการวเคราะหประเดนเหลานบทความเชอมโยงแนวคด “สภาวะแหงการยกเวน (state of exception)” ของ นกปรชญาจออรจโอ อกมเบน (Giorgio Agamben) เขากบการสรางงานสถาปตยกรรมบนชวงวกฤตการของประเทศ ซงเปนสภาวะกากวมทดจะ

“เขาพระสเมร” กบ อาคารรฐสภาใหมไทย : “สภาวะแหงการยกเวน” ในฐานะกระบวนทศน การสรางงานสถาปตยกรรม1

‘Mount Sumeru’ and the New Thai Parliament House : The ‘State of Exception’ as a Paradigm of Architectural Practices

ดร.วญญ อาจรกษา อาจารย คณะสถาปตยกรรมศาสตรและการผงเมอง มหาวทยาลยธรรมศาสตร Winyu Ardrugsa, Ph.D. Lecturer, Faculty of Architecture and Planning, Thammasat University

คาสาคญ : สปปายะสภาสถาน; สภาวะแหงการยกเวน; รฐสภา; ไตรภม; เขาพระสเมร; ประชาธปไตย; พลเมอง; อตบคคล; ความเปนไทย; การเขยนประวตศาสตร Keywords : Sappaya Sapasathan; State of Exception; Parliament House; Tri-Bhumi; Mount Sumeru; Democracy; Citizen; Subjectivity; Thainess; Historiography

หนาจว ฉ. 10 2556 | 103

ตองการมาตรการพเศษบางอยางในการแกปญหา ในกรณนสปปายะสภา-สถานดเหมอนจะยนอยบนความชอบธรรม แตขณะเดยวกนกเปนความ ชอบธรรมทเปนปญหา ในรายละเอยด บทความวเคราะหรปแบบของการยกเวนทแฝงอยในกรอบความคดของโครงการในประเดนทางประวตศาสตร (history) การแสดงความหมาย (signification) และความเปนบคคลของผใชงาน(subjectivity) บทความเสนอขอสรปวาสปปายะสภาสถานเปน “สถาปตยกรรมแหงสภาวะการยกเวน (architecture of state of exception)” ซงไมเพยงแขวนบทบาทของตวเองในฐานะสถาปตยกรรมแหงประชาธปไตยเอาไว แตยงมนยยะการพกความสมพนธเชงประชาธปไตยระหวางรฐและพลเมองอยดวย ทสดแลวอาจกลาวไดวาสปปายะสภาสถานคอตวอยางของความรนแรงเชงสถาปตยกรรมทถกสรางขนภายใตเจตนาทจะกอบกประเทศของสถาปนกในประเดนของการเขยนประวตศาสตรทางสถาปตยกรรม บทความนาเสนอใหเหนถงความเปนไปไดและความสาคญ ในการเชอมโยงสถาปตยกรรมเขากบทฤษฎจากสาขาวชาอน ๆ ซงในทนประกอบดวยแนวคดทางปรชญาการเมอง การศกษายคหลงอาณานคม สญวทยา และเพศสภาพศกษา ทงน กเพอความเขาใจทลกซงตอวชาชพสถาปนก และโครงการสถาปตยกรรมทสมพนธอยางแยกไมออกจากบรบททางสงคมและการเมอง

สปปายะสภาสถาน อาคารรฐสภาใหมของประเทศไทย โดยกลมสถาปนกสงบ ทมา : สถาบนอาศรมศลป

104 | หนาจว ฉ. 10 2556 

Abstract Since 2005, Thailand has been entangled in a state of political unrest; from a military coup to street protests and violence, the nation is severely divided. Within this context, the new Thai parliament house is conceived as ‘Mount Sumeru’, a central ‘world-mountain’ according to the ancient Hindu-Buddhist cosmology–Tri-Bhumi. Aimed to be an architecture of symbolic morality for the nation in crisis, the competition’s winning proposal ‘Sappaya-Sapasathan’, however, neglects heterogeneous Thai society. Accordingly, this paper is intended not only as a discussion on the fixation with the notion of ‘Thainess’ through the return of a traditional architectural principle but also as a view towards the implications on the nation-citizen relationship. The paper binds the notion of the ‘state of exception’ of Giorgio Agamben with architectural practices. Due to the ambiguous necessity for an exceptional measure during a critical time for the nation, Sappaya-Sapasathan gains its legitimacy, yet remains problematic. By investigating forms of exclusions in the proposal’s conceptions of history, signification and subjectivity, the paper argues that Sappaya-Sapasathan is an architecture of a state of exception which does not only suspend its status as a democratic architecture but also it suspends the democratic relationship between the nation-state and its citizenry. Ultimately, this is an example of how the violence of architecture is materialised in the redemption of a nation. บทนา : “สปปายะสภาสถาน” สปปายะสภาสถาน แปลวา “สถานทสาหรบประกอบความด”2 หากพจารณาตามความหมายนแลว อาจกลาวไดวาผลงานซงชนะการประกวดการออกแบบอาคารรฐสภาใหมของไทยภายใตชอสปปายะสภาสถานน ตงใจทจะสถาปนาตวเองขนเปนสถาปตยกรรมแหงศลธรรม3 คณะสถาปนกผออกแบบมความเชอวาความขดแยงทางสงคมและการเมองทรนแรงตงแตป พ.ศ. 2548 นนมตนตอมาจากการเสอมถอยทางศลธรรมของคนในชาต4 ในสถานการณวกฤตของประเทศ นถอเปนการกาหนดภาระหนาทอนสาคญยงใหกบวชาชพ

หนาจว ฉ. 10 2556 | 105

สถาปนก เมอพจารณาจากมมมองทางสถาปตยกรรม รปทรงทางกายภาพทเปนสญญะของความดดจะเปนสงทจาเปนตอการทาหนาทเปนสญลกษณเพอการเปลยนแปลงทางสงคม จากจดนคณะสถาปนกไดยอนกลบไปใชแนวคดจกรวาลวทยาทางศาสนา (religious cosmology) มาเปนกลไกหลกในการขบเคลอนงานออกแบบ การผสมผสานกนระหวางแนวคดทางศาสนาและสถาปตยกรรมนดคอนขางจะสมบรณแบบ สปปายะสภาสถานถกออกแบบอยางมชนเชง ความสวยงามของผลงานไดรบความชนชมอยางแพรหลายตามสอสาธารณะ อยางไรกตาม ผเขยนมองวาผลงานสปปายะสภาสถานนนลมเหลวอยางสนเชงทจะนาเสนอสถาปตยกรรมรฐสภาในฐานะสถาปตยกรรมแหงระบอบการปกครองประชาธปไตย ซงเปนตวแทนของการมสวนรวมทางการเมองของประชาชนชาวไทยทกคนโดยไมคานงถงความแตกตางใด ๆ ในทน กลมผมความคดเชงชาตนยม (nationalists) มกไมไดตระหนกวาสงคมไทยนนมความไมเปนเนอเดยวกนสงขนเรอย ๆ และหากพจารณาตามรฐธรรมนญแลว ผเขยนมองวาการตดสนใจของคณะผออกแบบสปปายะสภา-สถานในการเลอกศาสนาใดศาสนาหนงเปนตวแทนใหกบทงประเทศนนขาดความเหมาะสม แตถงกระนนกดเหมอนวาขอเสนอของสปปายะสภาสถานนยนอยบนความชอบธรรมในฐานะมาตรการพเศษในชวงเวลาวกฤต แมวาจะเปนความชอบธรรมทคอนขางมความกากวมอยในตวเอง ดวยความสนใจตอความคลมเครออนน ผเขยนตองการทจะพจารณาการกอรางและนยยะของขอเสนอทางสถาปตยกรรมของสปปายะสภาสถาน โดยใชแนวคดทางปรชญาการเมอง “สภาวะแหงการยกเวน (state of exception)” ของนกปรชญา จออรจโอ อกมเบน (Giorgio Agamben)5 ผเขยนเสนอวาแนวคดอนนจะชวยทาใหเราเขาใจสปปายะสภาสถานในสองสถานะ ในดานหนงคอวาทกรรมซงเปลยนแปลงโครงสรางความสมพนธทางประชาธปไตยระหวางชาตและพลเมอง และในอกดานหนงคอกลยทธในการจดการทางสถาปตยกรรมเพอการควบคม (disciplinary control)6

กอนทเราจะเขาไปศกษารายละเอยดของสปปายะสภาสถาน ในเบองตนผเขยนเสนอวาเราจาเปนตองเขาใจสปปายะสภาสถานในความสมพนธกบพฒนาการของสถาปตยกรรมในประเทศไทยเสยกอน ทงนประวตศาสตรสถาปตยกรรมของไทยมกจะไดรบการนาเสนอเพยงในเรองของรปแบบ หรอแนวคดซงสมพนธกบรปแบบนน ๆ ในทน ชาตร ประกตนนทการ นกประวตศาสตรสถาปตยกรรม ไดเสนอมมมองทแตกตางโดยเนนถงความสมพนธระหวางสถาปตยกรรมและประวตศาสตรทางการเมอง ในกรอบการวเคราะหน ชาตรระบวาพฒนาการสาคญทางสถาปตยกรรมของไทยในภาพรวมคอการเปลยนผานจาก “สยามเกา” ไปส “ไทยสมยใหม”7 ซงหากจะกลาวอยางยอ มความสมพนธกบการเปลยนแปลงระบอบการปกครองจากสมบรณาญาสทธราชย ไปสการปกครองในระบอบประชาธปไตย ในอดต

106 | หนาจว ฉ. 10 2556 

สถาปตยกรรมของวงและวดไดรบอทธพลจากหลกไตรภมซงแสดงออกถงความสมพนธระหวางสถาบนกษตรยและสถาบนทางศาสนา ในชวงตอมาแมชนชนนาจะหลดพนจากหลกจกรวาลวทยาดงกลาว การอางองลกษณะทางประเพณหรอการนาเสนอ “ความเปนไทย (Thainess)” อยางใดอยางหนงกยงมกจะของเกยวกบชนชนนาฝายอนรกษนยมในกลมตาง ๆ ขณะทลกษณะสถาปตยกรรมยคสมยใหมนยมบางสวนไดปรากฏตวขนภายใตอานาจของ ชนชนนาหวกาวหนาทลกขนมาตอสกบกลมอานาจเดม ในบรบทซงมการ พลกเปลยนแปลงกลมผมอานาจไปมาน สถาปตยกรรมเปนเครองมอสาคญ ในการเกอหนนและสะทอนอดมคตทางการปกครอง

ในความเกยวของกบความสมพนธระหวางสถาปตยกรรมและการเมองน ผเขยนเสนอวาเราสามารถวางสปปายะสภาสถานไวในกรอบความเขาใจอยางกวาง ๆ ตามทกลาวมาได อยางไรกด ในรายละเอยด ผเขยนเหนดวยกบมมมองของชาตรตอแบบอาคารรฐสภาหลงใหมนวามการเปลยนแปลงขององคประกอบภายในความสมพนธทวานอยางมนยยะสาคญ โดยสงทถอเปนการเปลยนแปลงสาคญคอกลมสงคมซงมแนวคดทางการเมองเกอหนน และเหตผลใหมของความจาเปนในการเนนความเปนไทย ในประเดนแรก เมอพจารณาถงชวงระยะเวลาแหงความสบสนวนวายทางการเมองของประเทศแลว สปปายะสภาสถานไดกลายเปนวาทกรรมซงสอดคลองกบแนวคดของกลมอนรกษนยม การกอรางทางความคดนไดพฒนาขนมาทามกลางกลมชนชนนา ซงตองการทจะรกษาสถาบนทางประเพณตาง ๆ ของชาตเอาไว และขณะเดยวกนกเกดขนทามกลางกลมชนชนกลางซงยดตดกบความมนคงของสถาบนเหลาน แมไมอาจกลาวไดเตมทวาคณะกรรมการตดสนการประกวดการออกแบบรฐสภาและกลมผออกแบบเปนสวนหนงของผซงเหนดวยกบแนวคดทางการเมองในแนวทางน แตกไมสามารถทจะปฏเสธความเชอมโยงไดทงหมดเชนกน ในเรองของความเปนไทยนน ประเดนสาคญในทนคอ กระบวนการแสวงหาคณสมบตดงกลาวไดถกขบเคลอนดวยแนวคดทางศาสนา ซงถอเปนการสะทอนความมงหมายทมรวมกนของกลมคนชนกลางอยางหนง8

ดวยจดประสงคทตองการงานสถาปตยกรรมซงเปนตวแทนของศลธรรม สปปายะสภาสถานไดยอนกลบไปสหลกไตรภม ซงเปนแนวคดจกรวาลวทยาโบราณซงเกยวของกบทงศาสนาฮนดและพทธ9 ตามหลกไตรภม เขาพระสเมรถอเปนศนยกลางแหงจกรวาล ในโครงสรางทางแกนนอน ภเขานถกลอมรอบดวยชนของมหาสมทรและภเขาเจดแนว นอกจากนยงรวมถง สทวปแผนดนซงหนงในนนเปนทซงมนษยอาศยอย ในโครงสรางทางแกนตง เขาพระสเมรเปนทซงเหลาเทพยดาสถตอย ซงกมการแบงชนตามอานาจและความศกดสทธ รปแบบของความเปนศนยกลางซงอาจจะเรยกวา “ความสมพนธของอานาจการปกครองเชงดาราจกร (galactic polity)” น มอทธพลอยางมากในรปแบบความสมพนธทางการเมองของอาณาจกรสยาม

หนาจว ฉ. 10 2556 | 107

โบราณ10 พระมหากษตรยถกยกยองเปนสมมตเทพ ซงเปนศนยรวมของอานาจเดดขาดและการเคารพสกการะทงปวง นอกจากนสถาปตยกรรม พทธศาสนายงถกจดวางและตกแตงตามหลกไตรภม

ในทนคณะสถาปนกของสปปายะสภาสถานไดมองวาหลกไตรภมนนคอรากของสถาปตยกรรมไทยประเพณ และเชอวาเปนความเหมาะสมอยางยงทจะยอนไปสจดกาเนดน ในฐานะทหลกไตรภมไดถกนามาใชทงใน การออกแบบทวาง และรปรางหนาตาของอาคารรฐสภาใหม ผเขยนมองวานเปนสถานการณอนไมปรกตทสถาปตยกรรมทางศาสนาและสถาปตยกรรม ทางประชาธปไตยถกสรางขนมาเปนชนเดยวกน และในฐานะทแนวทางการออกแบบนดจะมผลกระทบในเชงวาทกรรมตอความสมพนธพนฐานระหวางพลเมองและรฐประเทศ ดวยเหตนผเขยนจงนาแนวคดของอกมเบน ในเรองสภาวะแหงการยกเวนมาเปนกรอบในการวเคราะหซงในสวนตอไปของบทความนผเขยนจะเรมกลาวถงความสมพนธระหวางสภาวะดงกลาวกบ การสรางงานสถาปตยกรรม

ในเบองตนน ผเขยนจาตองอธบายวาการอางองถงชาวมสลม ซงถอเปนชนกลมนอยของประเทศไทย ในหลาย ๆ สวนของบทความนน ม ความเกยวของกบวฒนธรรมแวดลอมและประสบการณของผเขยนในฐานะมสลมไทยคนหนง ซงนไมใชความตองการทจะเนนวาประชาชนกลมใดมความสาคญกวากลมอน แตเปนการใชสงคมยอยกลมหนงเพอจะชใหเหนประเดนซงมกถกมองขามไปวาสงคมไทยนนมความหลากหลายทางวฒนธรรมเปนพนฐาน (cultural diversity) และหลายภาคสวนกาลงเดนไปตามกระบวนการสรางความแตกตาง (differentiation) ทงในแงความเชอทางศาสนาและแนวคดทางการเมอง สภาวะแหงการยกเวนและการสรางงานสถาปตยกรรม สปปายะสภาสถานนนถอวาเปนสถาปตยกรรมทถกสรางขนบนแนวคดเชงอนรกษนยม แตในขณะเดยวกนกถอเปนสถาปตยกรรมทมความรนแรงแฝงเอาไวดวย ตามทผเขยนไดเกรนนาถงความสมพนธระหวางสปปายะสภา-สถาน และบรบททางสงคมและการเมองนน ในขนนผเขยนจะขยายความ การถกเถยงเรองของความสมพนธระหวางการออกแบบและการเมอง ไปสเรองของสทธและสถานะของพลเมองของรฐผานแนวคดของอกมเบน ดวยสถานะความเปนทฤษฎทางกฎหมายและการปกครอง ผเขยนมองวา ทฤษฎสภาวะแหงการยกเวน นนเปนกรอบความคดทมศกยภาพสาหรบการวเคราะหแนวคดหรอโครงการทางสถาปตยกรรมในความสมพนธกบรฐธรรมนญของประเทศ11 สาหรบอกมเบนแลว สภาวะแหงการยกเวนนนคอสถานการณแหงความกากวม เขากลาววา “ทฤษฎสภาวะแหงการยกเวนคอสภาพการณของ

108 | หนาจว ฉ. 10 2556 

กรอบความเขาใจใด ๆ ซงเชอมโยงมนษยเขากบหลกกฎหมาย แตในขณะเดยวกนกละทงซงการยดโยงนน”12 หากจะกลาวใหกระชบ สภาวะแหงการยกเวนคอสภาวะซงพลเมองมสถานะทางกฎหมายทกากวม ซงนกเนองมาจากอานาจหรอหลกการบางสวนของกฎหมายทมอยถกแขวนเอาไว ดวยเพราะมหลกปฏบตชดใหม ๆ ถกนามาใชภายใตสภาวะแหงการยกเวนซงถกประกาศออกมา อกมเบนแนะวาเราสามารถทาความเขาใจสภาวะแหงการยกเวนในมตทางทวางได ในทางหนงสภาวะดงกลาว “เปนสงทอยภายนอก (being-outside)” แตในขณะเดยวกนกมความ “เปนสวนหนงของสงเดม (belonging)”13 คณลกษณะของการเปนสงทอยภายนอกนน เกดจากการแขวนมาตรการปกตของกฎระเบยบทมอย ดวยมาตรการการยกเวนชดใหมทถกสรางขนมา ในอกดานหนงคณลกษณะของการเปนสวนหนงของสงเดมนนเกดจากความจาเปนทมาตรการชดใหมตองการใหมาตรการชดเกามตวตนอยเพอทจะไดถกพกเอาไว อาจกลาวไดวานคอความเปนธรรมชาตทถกสรางขนเพอใหความชอบธรรมแกสภาวะแหงการยกเวน

ถงแมวาสภาวะแหงการยกเวนมกจะถกโยงเขากบสถาปตยกรรมซงมลกษณะเปนสถานทแหงการกดขตาง ๆ เชน คายกกกนเอาชวทซ ในประเทศเยอรมน หรอคายกกกนแหงอาวกวนตานาโม ในประเทศควบา ผเขยนเสนอวาเราสามารถเชอมโยงสภาวะแหงการยกเวนเขากบขอเสนอหรอโครงการทางสถาปตยกรรมใด ๆ ซงเขาไปเกยวของกบความสมพนธระหวางรปแบบตาง ๆ ของหลกกฎหมาย และสถานะตาง ๆ ของพลเมองได ในทน สปปายะสภาสถานถอเปนโครงการหนงซงกาวเขามานยามความสมพนธระหวางรฐชาต และสถานะพลเมองเสยใหม โดยดาเนนการเปลยนแปลงสถานะของสถาบนทางประชาธปไตย ดวยการหลอมรวมความเชอทาง ศาสนาใดศาสนาหนงเขากบตวสถาบนแลวทาใหปรากฏขนมาเปนงานสถาปตยกรรม ดวยเหตนอาคารรฐสภาใหมของไทยจงไมไดเปนเพยงแคพนทพเศษในเนอเมองของกรงเทพมหานครทมการเปลยนแปลงของความสมพนธนเกดขน แตรวมถงอาณาเขตพนทของรฐไทยทงหมด อาจกลาวไดวานคอจดสาคญทเราเดนยอนกลบไปสความสมพนธเชงการเมองและพนทของศนยกลางของประเทศและพนทชายขอบแบบลาหลง ทงนกดวยกระบวนการทาใหเปนเนอเดยวกนและกระบวนการดงเขาสศนยกลาง จากความเขาใจอนน ผเขยนขอชใหเหนความเกยวของพนฐานระหวางตวทฤษฎสภาวะแหงการยกเวนกบรฐสภาใหมของไทยในสองประเดน

หนาจว ฉ. 10 2556 | 109

สภาวะแหงการยกเวนในฐานะบรบท (The State of Exception as Context) โดยหลกการแลว สภาวะแหงการยกเวนทถกประกาศออกไปเปนสงทบงบอกถงสถานการณวกฤตซงถกอางเปนความจาเปนททาใหเกดการประกาศนน ในทนมความเกยวของกบสถานการณทางการเมองหรอสงคม ซงแตกตางกนไปในแตละสถานท ทงเหตการณและนยาม อาท สงครามกลางเมอง การประทวงของมวลชน การโจมตของผกอการรายภยพบตทางธรรมชาต ในบรบทปจจบนของประเทศไทยตลอดหลายปทผานมา ผคนไดมชวตอยบนชวงเวลาแหงความขดแยงและวนวายทางการเมอง โดยตงแต พ.ศ. 2548 ไดเกดลาดบของเหตการณตาง ๆ มากมาย ทงการประทวงบนทองถนน การยดอานาจโดยคณะรฐประหาร การผลดกนขนครองอานาจของรฐบาลตางขว การเปลยนแปลงรฐธรรมนญ และการปะทะกนระหวางกลมการเมองตาง ๆ (ในทสด สงผลใหมผสญเสยชวตจากทกฝายเกอบหนงรอยคนเมอ พ.ศ. 2553) สงทเหลออยในสงคมไทยคอรอยราวทฝงลกซงแบงแยกผคนออกจากกน ในบรบทนเมอโครงการจดสรางอาคารรฐสภาแหงใหมไดเดนทางมาถงขนตอนการสรรหาแบบทางสถาปตยกรรมดวยการประกวดใน พ.ศ. 2552 รอยแยกเหลานคอชองวางทกลมสถาปนกของสปปายะสภาสถานตองการจะผสาน สปปายะสภาสถานไดยนอยบนหลกจกรวาลวทยาทางศาสนา ซงถกนาเขามาใชเปนเครองมอสาคญในการสถาปนาระเบยบทางสถาปตยกรรม (architectural order) ซงเปนสญลกษณของศลธรรม

อกมเบนมองวาสภาวะแหงการยกเวนนนไมไดเปนแคเพยงมาตรการทถกนามาใชชวคราวและสมพนธกบบรบทใดบรบทหนงเปนพเศษ ในทางตรงกนขามสภาวะแหงการยกเวนนนไดกลายเปนประเพณปฏบตของรฐบาลของประเทศตะวนตกหลายแหง ซงถกนามาใชหลายครงหลายคราตลอดศตวรรษยสบทผานมา14 ในทนเราสามารถสงเกตถงลกษณะซงเปนกระบวนทศนของสภาวะแหงการยกเวนแบบนไดตลอดการเปลยนแปลงทางการเมองของไทย หากจะกลาวถงการทารฐประหารโดยกองทพซงเปนตวอยางทเหนไดชด ตงแตระบอบประชาธปไตยไดถกสถาปนาขนเมอ พ.ศ. 2475 ไดเกดเหตการณดงกลาวรวมแลวถง 12 ครง ในการเปลยนแปลงเหลานรฐธรรมนญซงดารงอยในแตละชวงขณะมกจะถกยกเลก และแทนทดวยรฐธรรมนญฉบบชวคราวเพอใหอานาจกบกลมผกอการ ซงรฐธรรมนญชวคราวเหลานกจะถกแทนทดวยฉบบทางการทจะตามมาในไมชา ในทนการรฐประหารเปนเพยงตวอยางหนงของสงคมไทยทขาดความมนคงแนนอน ดวยสภาวะแหงการยกเวนไดกอรางเปนกระบวนทศนสาหรบแกปญหาของประเทศในยามวกฤต รปแบบของการใชวธการจากอานาจทเหนอกวาและไมปรกตนไมเพยงจะเกยวของกบกองทพ และนกการเมองเทานน แตรวมถง

110 | หนาจว ฉ. 10 2556 

สถาปนกดวย ผเขยนมองวาไมเคยมงานสถาปตยกรรมของสถาบนประชาธปไตยในประเทศไทยชนไหน ทไดวางตวเองไวในบรบทของสภาวะแหงการยกเวน และในขณะเดยวกนกเอาแนวคดของกระบวนทศนของสภาวะดงกลาวมาใชอยางเตมทเชนนมากอน สภาวะแหงการยกเวนในเชงปฏบตการ (The State of Exception as Practice) สาหรบอกมเบนแลว สงทสาคญสงสดในการพดถงสภาวะแหงการยกเวนคอ สภาพการณในทางปฏบตทสถานะทางกฎหมายตามรฐธรรมนญของพลเมองถกแขวนเอาไว และสภาพการณทกระบวนการไตสวนทางกฎหมายถก ยกเลก15 ในความเกยวของกบสปปายะสภาสถาน สงทผเขยนคานงถงกคอสถานะของสทธและความเสมอภาคของพลเมองไทยตามระบอบประชาธปไตย ซงในดานหนงเกยวของกบความเทาเทยมทางศาสนาดวย ในประเดนนประเทศไทยถอวามรปแบบของอดมการณทางประชาธปไตยทคอนขางพเศษ ในดานหนงดจะทนสมย ในอกดานหนงกคอนขางเนนประเพณ ตามรฐธรรมนญ ระบอบการปกครองของไทยนนถกระบวา “ระบอบประชาธปไตยอนมพระมหากษตรยเปนประมข” ในทนศาสนาพทธไมไดถกระบวาเปนศาสนาประจาชาตอยางทคนสวนมากเขาใจ แตกระนนกมขอความซงกาหนดวาพระมหากษตรยจะตองเปนพทธมามกะ16 อาจกลาวไดวาขอความเหลานทาใหรฐไทยมสถานะเปนทงรฐโลกวสย (secular state) และรฐทางศาสนา (religious state)17 อยางไรกตาม ในความกากวมอนน เสรภาพและความเทาเทยมทางประชาธปไตยและทางการนบถอศาสนาไดรบการปกปองไวในรฐธรรมนญ18 ในทนเมอมองกลบมาทอาคารรฐสภาในฐานะถาวรวตถซงเปนตวแทนหรอรากฐานในการปกครองในระบอบประชาธปไตยของประเทศแลว อาจกลาวไดวาการออกแบบอาคารรฐสภาดวยหลกการพเศษทางศาสนา พทธนไมไดเปนการเดนตามรฐธรรมนญ แตเปนการสะทอนทางวฒนธรรม อยางไรกตาม ถอเปนการปฏบตการทางวฒนธรรมทถกอนมตโดยรฐ และดจะมผลกระทบทสนคลอนตอหลกการของรฐธรรมนญอยไมนอย

บางทความเขาใจทลกซงทสดของอกมเบนกคอ สภาวะแหงการยกเวนนนเปนเรองปรงแตง อานาจในทางปฏบตของสภาวะแหงการยกเวนนนไมใชสงทมอยอยางเปนธรรมชาต หากจะขยายความประเดนน สภาวะแหงการยกเวนนนไมไดถกสถาปนาขนบนสภาวการณของความจาเปนทเกดขนตามธรรมชาตตามทมความพยายามจะกลาวอางไวในขนแรก แตเปนการสถาปนาขนบนชดของความสมพนธทถกประดษฐขน19 ในประเดนนอกมเบนเขยนไววา “ทสดแลว มนไมใชเพยงวาความจาเปน [ของสภาวะแหงการยกเวน] จะยนอยบนการตดสนใจ แตสงทจะถกตดสนนน ในความเปนจรงแลว

หนาจว ฉ. 10 2556 | 111

เปนสงไมสามารถตดสนไดทงในทางขอเทจจรงและทางกฎหมาย”20 กลาวคอ ความจาเปนซงสภาวะแหงการยกเวนยนพนอยนนจรง ๆ แลวเปนสงทถกสรางจากภายในของการสถาปนาสภาวะนนเอง การซงสปปายะสภาสถานเลอกทจะวางตวเองไวบนความขดแยงทางสงคมชดหนง ในความเปนจรงคอการละเลยถงความขดแยงอน ๆ ซงเปนเรองของความแตกแยกสาคญในสงคมเชนกน (ในทนตวอยางสาคญคอประเดนความไมสงบในจงหวดชายแดนภาคใตของไทย21) อาจกลาวไดวาสปปายะสภาสถานเปนขอเสนอพเศษทวางอยบนกรอบความจาเปนทถกสรางขนแบบจากด

ตามความเขาใจอนน สปปายะสภาสถาน ในฐานะผลงานซงชนะเลศการประกวดออกแบบอาคารรฐสภาถอเปน การแถลงการณของสภาวะแหงการยกเวน โดยเราสามารถพจารณาการออกแบบสปปายะสภา-สถานวาเปนการสรางมาตรการพเศษเชงทวาง (special and spatial) ซงยนอยบนกรอบความจาเปนทถกกาหนดขนดวยตวของมนเอง ในแงน เราจาเปนตองวเคราะหวาสภาวะแหงการยกเวนของสปปายะสภาสถาน เกดขนและกาลงดาเนนอยในสถานะการปฏบตการอยางไร ทงน สามารถพจารณาผลกระทบของตวโครงการสปปายะสภาสถานไดทงในดานซงเกยวกบรฐธรรมนญ และในดานซงเกยวกบกระบวนการสรางงานสถาปตยกรรม ในประเดนแรก สปปายะสภาสถานเปนการกอรางทางวาทกรรมซงมนยยะถงการเปลยนแปลงโครงสรางทางประชาธปไตยระหวางรฐและพลเมอง ในประเดน ทสอง สปปายะสภาสถานเปนงานสถาปตยกรรมทมการจดการทวางและรปทรงอนแฝงไวซงการควบคม ในเนอหาของบทความทตามมาน ผเขยนมงศกษาความสมพนธระหวางสองประเดนดงกลาว โดยเจาะไปทแนวความคดทางประวตศาสตร (history) การแสดงความหมาย (signification) และความเปนบคคลของผใชงาน (subjectivity) ทงน ผเขยนจากดการศกษาสปปายะสภาสถานไวเฉพาะในขนตอนของการประกวดแบบเทานน ประวตศาสตร (History) ผเขยนมองวาการพยายามทาความเขาใจตาแหนงแหงทของสปปายะสภา-สถานในประวตศาสตรเปนเรองสาคญ ทงน จะขอมองเฉพาะในหวขอความสมพนธระหวางตวโครงการและประวตศาสตรแบบทางการของประเทศไทย ซงจะสะทอนใหเหนถงรปแบบความเปนพลเมองทสปปายะสภาสถานตกรอบไวดวย ในความเกยวของกบการเขยนประวตศาสตร (historiography) สภาวะแหงการยกเวนไมไดเปนแคเพยงการไมกลาวถงประวตศาสตรบางชวงบางตอนของประเทศซงทาใหภาพรวมขาดความสมบรณทเปนลาดบขน แตคอการกดกนความเปนไปไดของรปแบบการเขยนประวตศาสตรแบบอน ๆ ทงนดวยสปปายะสภาสถานถกวางใหเปนสถาปตยกรรมซงเปนสญลกษณแหงการ

112 | หนาจว ฉ. 10 2556 

ฟนฟประเทศ ขอเสนอนมความเสยงทจะยนอยบนชดประวตศาสตรกระแสหลกความเปนไทยเทานน (Thai hegemonic history) ทงน รวมถงการจะเปนตวชวยดารงประวตศาสตรแบบนตอไป อาจกลาวไดวานเปนการปฏเสธถงชดความเขาใจทางประวตศาสตรทแตกตางออกไป ซงแฝงไวดวยองคประกอบ เรองราว และความขดแยงระหวางผคนตางกลม ในทนภาพทศนยภาพตาง ๆ ของโครงการทถกนาเสนอในแบบประกวดจะถกวเคราะหเปนอยางแรก ซงในการออกแบบสถาปตยกรรมคอการฉายภาพทเปน “อดมคต” ของอาคารซงจะไดรบการกอสรางขน ทงน กเพอทจะทาความเขาใจสปปายะสภาสถานในฐานะวาทกรรมของสภาวะแหงการยกเวนในขนแรกสด ความเปนสถานทแบบไทยซงถกแชแขง (The Frozen Thai Sense of Place) ถงแมวาสปปายะสภาสถานจะถกออกแบบในปจจบน แตเมอวเคราะหจากรปลกษณแลวเปนการออกแบบซงยดตดกบอดตคอนขางมาก ในทนสปปายะสภาสถานตองการทจะฟนฟภมทศนแบบอดมคตของประเทศซงไดสญหายไปแลวดวยการสถาปนาเขาพระสเมรขนาดมหมาขน อาจกลาวไดวานคอเจตนาทจะรกษาภมทศนและความเปนสถานทแบบไทยเอาไว สาหรบชาวไทยจานวนมาก ภาพแหงความหลงของราชธานในอดตกคอภาพเจดยของวดตาง ๆ ซง ผดขนมารมฝงแมนาเจาพระยา และสาหรบหลาย ๆ คนอาจกลาวไดวานถอเปนภาพของสงคมในอดตซงยงเปยมไปดวยศลและธรรม ในทางตรงกนขาม กรงเทพมหานครในปจจบนนนมลกษณะทดจะเขาใจไดยาก เนอเมองแผขยายออกไปทกทศทางและกมความซบซอนมากขน โดยการประมาณอาคาร สปปายะสภาสถานจะมความสงถง 80 เมตร การพยายามจะตงโครงสรางคลายเจดยขนาดใหญนขนมาจงเปนความตองการทจะทาความฝนถงอดตนใหกลายเปนจรง22 การยดตดกบอดตและนามนมาเปนภาพตวแทนใหกบประเทศนน สามารถเหนไดชดมากขนอกจากการวางใหสปปายะสภาสถานเปนฉากหลกใหกบพธกรรมทางศาสนาและพธกรรมของสถาบนพระมหากษตรย ในทนรปทศนยภาพ 2 รปจากแบบประกวดเปนหลกฐานทชดเจน23 ภาพแรกนาเสนอประเพณลอยกระทง ซงเปนพธกรรมทางความเชอและศาสนาซงไดรบอทธพลจากศาสนาฮนด โดยจะมการจดขนในทก ๆ ปเพอแสดงความเคารพและขอขมาตอพระแมคงคา หรอเทพแหงสายนา ดวยการลอยกระทงดอกไมไปบนผนนา ภาพทสองนาเสนอกระบวนพยหยาตราทางชลมารค ซงคอกระบวนเสดจพระราชดาเนนทางนาของพระมหากษตรยโดยเปนราชประเพณใหญประกอบดวยเรอพธกวา 50 ลา

การสรางภาพตวแทนของประเทศจากเรองราวในอดตเชนน มลกษณะตามทนกทฤษฎการศกษายคหลงอาณานคม (Post-colonial

หนาจว ฉ. 10 2556 | 113

Studies) โฮม บาบา (HomiBhabha) เรยกวา “กระบวนการสอนแบบ นกชาตนยม (nationalist pedagogy)” โดยบาบาไดอธบายความแตกตางระหวางการเขยนประวตศาสตรทองอยกบ “ลกษณะทเปนกรอบการสอน (pedagogical)” และการเขยนทองอยกบ “ลกษณะทเปนการปฏบตการตอเนอง (performative)”โดยทงสองคอมตเวลาของการเขยนประวตศาสตรทคอนขางจะขดแยงกน24 มตของ “การปฏบตการตอเนอง” นนคอสภาวะความเปนปจจบนสมยของวถชวตของผคนในสงคม ซงเตมไปดวยความแตกตาง การตอรอง และการตอตานอตลกษณของชาตทถกสรางขนดวย นกสารตถนยม (essentialist)25 ในทางตรงกนขาม มตของ “กรอบการสอนอบรม” นนจะองอยกบเรองเลาทางประวตศาสตรของชาต ซงใหความสาคญกบลาดบเหตการณแบบเสนตรง และความเปนเนอเดยวกนของผคนในชาต ในทน “ผคนเปนเพยงวตถ (objects) ทางประวตศาสตรของกระบวนการสอนแบบชาตนยม ซงเปนวาทกรรมทสรางอานาจจากประวตศาสตรทเชอวามอยดงเดมแตอดต”26 อาจกลาวไดวาในการพยายามจะสรางแผนดนจนตนาการของสงคมไทยขนมาใหมดวยการสถาปนา “เขาพระสเมร” ขนมานน สงทถกปฏเสธ ยกเวน หรอแขวนเอาไวไมไดมเพยงเรองราวทางประวตศาสตรอน ๆ ของความเปนชาตซงแตกตางออกไป แตรวมถงความเปนพลเมองของผคนในปจจบน ซงตองหลกทางใหกบอตลกษณแบบสารตถนยมของผคนจากอดตอนไกลโพน ความงามบนเวลาทวางเปลา (The Beauty in Empty Time) นอกเหนอจากการยดตดกบอดตของประเทศในมตเดยวแลว สปปายะสภา-สถานยงถกฉายภาพออกไปในอนาคตในลกษณะทคอนขางตายตว ในทนโครงการรฐสภาใหมของไทยพยายามจะเปนตวแทนในการนาเสนออตลกษณของประเทศในระดบนานาชาต หนงในวธการนาเสนอบนแบบประกวดคอ การจดวางภาพของสปปายะสภาสถานไวรวมกบภาพของอาคารรฐสภาจากประเทศตาง ๆ ทวโลก อาท องกฤษ สหรฐอเมรกา เยอรมน อนเดย และจน27 โดยเปนภาพของอาคารรฐสภาเหลานทงในเวลากลางวนและกลางคน สงทเขามาเสรมการจดวางนคอการรวบรวมภาพของเจดยจากทตาง ๆ ในประเทศพรอมกบคาบรรยายวา “ภมทศนแหงสยามประเทศ”28 การทางานรวมกนของการนาเสนอสองดานนดจะไมไดเปนเพยงการคานงถงความงามทางสนทรยภาพของตวรฐสภาเทานน แตยงแสดงออกถงความเชอในแกน อตลกษณของความเปนชาตทถาวรทเทยบเคยงไดกบอตลกษณของชาตอน ๆ บนเวทโลก ในทน “เขาพระสเมร” ถกดงขนมาเปนตวแทนของประเทศราวกบจะแถลงการณวา จากนเปนตนไป อารยธรรมไทยมความเทาเทยมกบ อารยธรรมอนยงใหญอน ๆ ในความเปนจรงสปปายะสภาสถานไดยนอยบน

114 | หนาจว ฉ. 10 2556 

ฐานคดทางประวตศาสตรทละเวนการนาเสนอความเฉพาะเจาะจงของบรบททางประวตศาสตรของอาคารรฐสภาจากประเทศตาง ๆ เหลานน

อาจกลาวไดวาแนวคดลกษณะกรอบการสอนอบรมของ นกชาตนยมในทน มความเกยวของไมเพยงแตกบอดต แตรวมถงสงทบาบาเรยกวา “ความวางเปลาและเปนเนอเดยวกนของมตเวลา (homogeneous empty time)” ในกรอบความเปนสมยใหม (modernity)29 ซงหมายถง อตลกษณความเปนชาตไมไดถกสรางขนวาเปนแกนสาคญเทานน แตรวมถงการสรางใหเปนความจรงทจะคงอยไปตลอดกาล ในทนแนวคดทเชอวารฐชาตมแกนอตลกษณไดถกสรางขนเปนอาคารรฐสภาสปปายะสภาสถาน เพอแขงขนกบชาตมหาอานาจตาง ๆ และเพอจะยาวาประเทศไทยไดกาวเขาสสภาวะสมยใหมแลว ซงนถอเปนความคดทคอนขางลาหลงและไมเออใหเกดกระบวนการสรางความแตกตางในปจจบน สาหรบบาบา การดงประเทศชาตยอนสสภาวะแหงความวางเปลาของความเปนสมยใหมนนเปนแนวคดทคอนขางผดพลาดเพราะ “ความเปนชาตไมไดเปนตวแทนใหกบสภาวะ ยคสมยใหม หาก [ในกรอบของความทนสมยน] ความแตกตางทางวฒนธรรม (cultural differences) ถกทาใหเปนเนอเดยวกนโดยมมมองทมองสงคมในลกษณะแนวราบ”30 ในทนมนดจะเปนเรองทขดแยงในตวเองเพราะความภาคภมใจใน “ความแตกตางของทวางไดยอนกลบมาเปนความไมแตกตางของมตเวลา กรอบพนทไดถกเปลยนแปลงใหเปนกรอบประเพณ ผคนทหลากหลายไดถกเปลยนใหเปนหนงเดยว”31 สงเหลานแสดงใหเหนวาภมทศนแหงสยามประเทศซงสปปายะสภาสถานนาเสนอไมไดสะทอนถงความเปลยนแปลงทางภมทศนตาง ๆ ทกาลงเกดขนในประเทศ32 และในฐานะทอาคารรฐสภาใหมนจะยนอยอกเปนเวลาหลายรอยป มนไดจารกวาสถานะของพลเมองไทยนนมความเกยวของกบศาสนาใดศาสนาหนงตงแตแรกเรมและมความเปนธรรมชาตทจะเปนเชนนนไปตลอด (ontological)

ตามทไดกลาวถงแนวความคดเชงประวตศาสตรของสปปายะ สภาสถานมาน ผเขยนไดชใหเหนวาจดยนของวาทกรรมของโครงการสถาปตยกรรมนไดถกกอรางบนการยกเวนความสมพนธเชงรฐธรรมนญในปจจบนระหวางรฐและพลเมอง ถงแมวาจะไมเปนความจรงทจะกลาววา สปปายะสภาสถานปฏเสธความเปนปจจบนอยางสนเชงเพราะตววาทกรรมถกสรางขนบนบรบทของความขดแยงทางสงคมและการเมองของประเทศ อยางไรกตาม ในความสมพนธกบทฤษฎสภาวะแหงการยกเวน สงทถกพกเอาไวในขอเสนอของวาทกรรมกคอการคานงถงโครงสรางระหวางรฐและพลเมองในสภาวะความเปนรวมสมย (contemporaneity) หรอคอพลวตซง “ลกษณะการสอนอบรม” มปฏสมพนธกบ “ลกษณะการปฏบตการตอเนอง” ในทางตรงกนขาม ความพยายามทจะฟนฟภมทศนทางกายภาพ (และทางศาสนา) จากอดต และการฉายภาพอดตนนไปในอนาคตแบบถาวร ทาใหเหน

หนาจว ฉ. 10 2556 | 115

วามตทางประวตศาสตรแบบแรกไดกลายเปนตวเลอกเหนอมตทสอง และทสาคญ เหนอความขดแยงทงมวลระหวางสองแนวคด สาหรบบาบาแลว นดจะเปนตวอยางซงผคนถกตกรอบไวดวย “วาทกรรมแหงชาตทเนนซงความกาวหนาเปนเปาหมาย (national discourse of the teleology of progress)” ในแนวคดของสงคมแหงความกาวหนาทเปนแนวราบและเปนภาพลวงน พลเมองไดกลายเปนสงมชวตทเหมอน ๆ กนและไรซงตวตน33 การแสดงความหมาย (Signification) หากการวเคราะหจดยนทางประวตศาสตรของสปปายะสภาสถานตามหวขอขางบนน คอการพยายามทาความเขาใจความสมพนธระหวางแบบอาคารรฐสภาใหมของไทยและสภาวะแหงการยกเวนในขนของการกอรางทางความคด ประเดนการวเคราะหทจะกลาวถงตอไปนกเปรยบไดกบการศกษาตวโครงการสถาปตยกรรมในขนของการแถลงการณ ในทนผเขยนพจารณา สปปายะสภาสถานในฐานะรปแบบการสรางและสอความหมายอยางหนง โดยเจาะไปทประเดนของความเปนผประพนธ (authorship) และความหมายแฝง (embedded meaning) ดวยคณะสถาปนกเลอกทจะวางแนวทางการออกแบบของหมอาคารรฐสภาไวบนหลกจกรวาลวทยาซงมทมาจากความเชอทางศาสนา บทบาทของความเปนผแตงจงถอเปนเรองสาคญสาหรบการวเคราะห และเนองจากการจดการทางทวางและประโยชนใชสอยของตวโครงการไดกลายเปนภาพตวแทนของโครงสรางอานาจการเมองไทย ความหมายทถกจารกไวในรปทรงอาคารกเปนเรองสาคญเชนกน สงทสาคญทสดในการศกษาทางเลอกเหลานของคณะผออกแบบ คอการศกษาวาสถานะของอาคารรฐสภาซงเปนสถาปตยกรรมแหงการปกครองในระบอบประชาธปไตย และสถานะของพลเมองไทยตามระบอบการปกครองดงกลาวไดรบผลกระทบเชงวาทกรรมอยางไร สถาปตยกรรมซงไรผประพนธ (The Authorless Architecture) อาคารรฐสภาใหมของไทยถกออกแบบโดยกลมสถาปนกซงใชชอคณะวา “สงบ” ซงมความหมายถงสภาวะของความเงยบ การปราศจากสงรบกวน และมสนต34 เปนเรองทดจะขดแยงในตวเองไมนอยวาความพยายามในการออกแบบสรางสรรคของคณะสถาปนกนนกลบสะทอนความหมายของชอกลมแบบตรงไปตรงมา บทบาทของวชาชพสถาปนกนนวางอยระหวางความเปนอสระในตวเอง (autonomy) และความสมพนธกบสงตาง ๆ (relativity) ดงนน คาถามหลกในการออกแบบโครงการสถาปตยกรรมซงมความสาคญระดบชาตคอ สถาปนกจะวางสมดลระหวางสองสงนอยางไร อยางไรกตาม

116 | หนาจว ฉ. 10 2556 

การหาจดทลงตวของความสมพนธไมไดหมายถงการปลอยใหสถาปตยกรรมกลายเปนผลงานออกแบบซงดแลวไรผออกแบบ ซงในทนผเขยนขอใชคาวา ไรผประพนธ สถาปนกของกลมสงบดจะลากเสนกาหนดขอบเขตความเปนผประพนธของสถาปนกไวตงแตแรก โดยเปลยนอาคารรฐสภาใหกลายเปนสถานทศกดสทธดวยการใชหลก “ไตรภม” และ “เขาพระสเมร” ในการออกแบบ35 กระทงตราสญลกษณของคณะผออกแบบยงเปนภาพรางอาคารรปทรงเจดยซงเปนยอดของสปปายะสภาสถาน36 แมการใชหลกไตรภมในการจดการทวางอาจไมใชสงทชดเจนหรอรบรไดโดยสาธารณะชนทวไป ตวโครงรางของเขาพระสเมรนนกลบเปนสงทโดดเดนคลายคลงกบเจดยซงมอยนบไมถวนในพนทตาง ๆ ของประเทศ ในทนลกษณะเฉพาะของสปปายะสภาสถานนนงายแกการรบรวาเปนสถานทศกดสทธทางพทธศาสนา

เมออานาจสาคญในการออกแบบไดถกถายไปใหหลกจกรวาลวทยาของศาสนา บทบาทของสถาปนกในฐานะผสรรคสรางไดถกลดลงเปนเพยงผสงสาร หากจะอางองถงบทความ “ความตายของผประพนธ (The Death of the Author)” ของนกสญวทยา โรลองดบารตส (Roland Barthes)37 มนกดจะเปนทชดแจงวาผประพนธสปปายะสภาสถานนนไดตายไปแลวจรง ๆ ในทนอาจนบตงแตจดเรมแรกของการอางองกบความเชอทางศาสนา อยางไรกตาม นไมใชการปลดปลอยหรอใหอสระกบผอาน (reader) ทพยายามจะทาความเขาใจสปปายะสภาสถาน อาจกลาวไดวาการพยายามตงคาถามตอความหมายของเขาพระสเมรนนเปนเรองยาก ทงน ดวยเพราะสถานะอนศกดสทธของรปทรงทมมาแตแรก (the given) และดวยเพราะมนไดถกทาใหกลายเปนทางออกเพยงทางเดยวของสถานการณวกฤตของชาต ผลลพธคอสถาปตยกรรมรฐสภาซงควรจะมลกษณะไมเกยวของกบฝายใด (impartiality) ไดกลายเปนสถาปตยกรรมของศาสนาหนง และลกษณะของการไรซงผประพนธกเปนสงทเกอหนนลกษณะทางสถาปตยกรรมแบบนน ในบรบทของ “หนาทผประพนธ (author-function)”38 ซงถกอธบายโดย นกปรชญามเชล ฟโกต (Michel Foucault) วาเปนสวนหนงของการกาหนดหรอสบทอดกรอบวาทกรรมตาง ๆ ของสงคม หนาทของผประพนธในกระบวนการกอรางวาทกรรมชาตนยมนคอการยาซา ๆ ถงอตลกษณของชาต (ทถกประดษฐขน) โดยบทบาทของผประพนธไมไดมความสาคญ นอาจมองไดวาสปปายะสภาสถานในฐานะวาทกรรมทถกสรางโดยสถาปนกไดซอนตวเองจากการเปนวาทกรรมรปแบบหนง และเมอโยงความเขาใจนไปยงเรองสภาวะแหงการยกเวนกบสทธในการแสดงออกทางความคดของพลเมอง ผเขยนมองวาการทสถาปนกซงถอเปนพลเมองกลมซงมสทธทางวชาชพทจะแสดงออกถงความคดสรางสรรคตามกฎหมายไดเลอกทจะ “สงบ” ดวยการเชญรปทรง อนศกดสทธมาเปนสถาปตยกรรมแหงประชาธปไตย ผลกระทบอนตกแกพลเมองกลมอน ๆ อาจเปนความจาเปนซงพวกเขาจะตอง “เงยบ” ไปดวย

หนาจว ฉ. 10 2556 | 117

โครงสรางอานาจการเมองไทยทตายตว (The Fixed Structure of the Thai Polity) ระบบการจดวางทวางของสปปายะสภาสถานนนแสดงออกถงอดมคตแบบอนรกษนยมของโครงสรางอานาจการเมองไทย ตามทไดอธบายในเบองตนวาการออกแบบอาคารสปปายะสภาสถานนนยนอยบนความเปนศนยกลางของหลกไตรภม รปภาพแนวตดของตวโครงการซงแสดงไวในแบบประกวดจง ไมสามารถจะนาเสนออะไรไดนอกจากความพยายามทจะนาสถาบนตาง ๆ ของการเมองไทยมาจดองคประกอบไวอยางมลาดบชน39 ในรายละเอยดภาพตดขวาง (และรปดานอาคาร) ไดนาเสนอแนวแกนดงสามแนว โดยแนวทเดนและสงทสดคอแกนกลางซงไมไดเปนหองประชมรฐสภาอยางทมกจะ พบเหนกนในอาคารรฐสภาทวโลก แตเปนอาคารรปทรงเขาพระสเมร ในฐานของตวภเขานถกกาหนดใหเปนพพธภณฑประชาธปไตย อาจกลาวไดวานเปนสถานทซงเปนสญลกษณแทนประชาชน สงทถกวางไวบนชนสงสดของตวภเขาคออาคารรปทรงเจดยซงเปนตวแทนของสถาบนพระมหากษตรย และถกกาหนดใหเปนโถงสาหรบใชในงานราชพธและรฐพธ ตามหลกของเขาพระสเมร จดสงสดของภเขาคอสถานทซงเทพผมอานาจสงสดสถตอย และเพอใหเปนไปตามหลกความเชอนรปปนจาลองของพระสยามเทวาธราช หรอเทพ ผปกปองแผนดนสยาม จะถกอญเชญมาประดษฐานไวเหนออาคารโถงพธ40 ระดบของโถงบนชนสงสดนถกเชอมกบระดบพนชนลางดวยบนไดขนาดใหญ ซงเปนการสอถงความสมพนธอนแนนแฟนระหวางสถาบนกษตรยและประชาชน เมอมองไปทางซายและขวาของแกนกลางของสปปายะสภาสถานจะพบแกนดงสองแกนซงเปนแกนรองทหองประชมรฐสภาของสมาชกสภา ผแทนราษฎรและสมาชกวฒสภาถกวางเอาไว หองประชมทงสองถกออกแบบใหเปนรปทรงครงวงกลมควาขนาดใหญ เพอเปนตวแทนของพระสรยนตและพระจนทรา ซงคอเทพแหงพระอาทตยและพระจนทร ตามหลกไตรภมนน เทพทงสององคเปนผกอใหเกดกลางวนและกลางคนในการเดนทางวนรอบ เขาพระสเมร

เมอโครงสรางทางการเมองไทยถกจดวางไวอยางตายตวและดารงอยในลกษณะของอนสรณสถานเชนน การตความทแตกตางออกไปจงเหลอพนทเพยงนอยนด บารตสเสนอวา ในขณะทตวแสดงความหมาย (signifier) ยงคงอย ตวความหมาย (signified) ควรถกพจารณาวามลกษณะชวคราวไมถาวร41 อยางไรกด นดจะไมใชกรณของสปปายะสภาสถาน สงทเปนปญหาในขนแรก คอ การยดตดกบไตรภมในภาพรวม ระบบระเบยบการออกแบบเขาพระสเมรอาจเปนเหตผลเดยวทสถาปตยกรรมรปทรงเจดยจาเปนตองถกวางไวในเหนออาคารกลาง ซงในความเปนจรงแลวเปนสงทไมจาเปนอยางทสด

118 | หนาจว ฉ. 10 2556 

เพราะหากวาตวโถงนจะเปนตวแทนของสถาบนพระมหากษตรยแลว รฐธรรมนญไทยไดระบวาตวสถาบนเปนสงทอยเหนอการเมองซงไมเกยวของโดยตรงกบอาคารรฐสภา นอกจากน การอญเชญพระสยามเทวาธราชมาประดษฐานไวในจดสงสดของกลมอาคารดจะเปนปญหามากทสดในมมมองของผเขยน เพราะนเปนการดงศาสนาเขามาของเกยวกบประชาธปไตย ในทนการสรางภาพตวแทนของความสมพนธระหวางสถาบนนตบญญต สถาบนศาสนา สถาบนพระมหากษตรย และประชาชน ใหมลกษณะทตายตว และกลายเปนอนสรณสถานทถาวร คอการทาใหความหลากหลายของความสมพนธระหวางสงเหลานสญหายไป ซงความเปนไปไดของความหลากหลายตรงนนนเองทเปนโอกาสทางประชาธปไตยของประชาชนทจะตอสเพอสงทเขาเชอและยดถอ

ทายทสด เมอไดวเคราะหความสมพนธระหวางสปปายะสภา-สถานและการแสดงความหมายแลว สถาปตยกรรมของสถาบนประชาธปไตยแหงนกดจะไมคอยเปนประชาธปไตยนก แมวากลมสถาปนกผออกแบบไดพยายามอยางเตมททจะถอยออกมาจากสภาวะอตวสยในฐานะความเปนผประพนธ แตกกลบดงเอาอานาจของหลกการทางความเชอทสงสง และโครงสรางอานาจการเมองไทยมาใชแทน ในทนการยกเวนบทบาทของผประพนธของสถาปนกไมไดทาใหตวสถาปตยกรรมมความเปนกลางแตอยางใด ในกรณอน ๆ อาคารของสถาบนสาคญของชาตในประเทศไทยลวนแลวแตสรางศาลพระภมไวมมใดมมหนงในบรเวณทตง โดยเชอวาจะคอยปกปกษดแลรกษาสถานทนน ๆ ไว ในประเพณน สปปายะสภาสถานไดเลอกเดนไปในทางทสดโตง ดวยการสถาปนาพนทโครงการทงหมดเปนสถานทศกดสทธ แมวารฐธรรมนญของไทยจะมสวนขององคประกอบทกากวมวาจะเปนเรองของ ทางโลกหรอทางศาสนา แตนเปนแนวทางการออกแบบทไมใชเรองจาเปน หากจะสรปประเดนการแสดงความหมายเขากบสภาวะแหงการยกเวน สงทถกแขวนไวในทนไมใชเพยงบทบาทปกตของสถาปนกในฐานะผประพนธ และความสมพนธทหลากหลายระหวางสถาบนสาคญตาง ๆ ของชาต แตรวมถงความเทาเทยมกนระหวางผนบถอศาสนาตาง ๆ ซงเปนความเทาเทยมทถกใหหลกประกนไวตงแตรฐธรรมนญฉบบแรกของไทย พ.ศ. 247542 ความเปนบคคลผใชงาน (Subjectivity) ในเนอหาสองสวนทผานมา ผเขยนไดวเคราะหถงความสมพนธระหวาง สปปายะสภาสถานและสภาวะแหงการยกเวนในประเดนของแนวความคดทางประวตศาสตรและการแสดงความหมาย ในสวนนผเขยนมงทจะศกษาความสมพนธดงกลาวตอในประเดนของรปแบบบคคลผใชงาน โดยเปนการศกษาทวเคราะหถงความเกยวเนองระหวางสถานท (place) และรางกาย

หนาจว ฉ. 10 2556 | 119

(body) ทงน กเนองมาจากความพยายามในการสถาปนาสถาปตยกรรม เชงอานาจผานโครงสรางเขาพระสเมร และการปรากฏของแนวคดแบบ สารตถนยมในการกลาวถงความเปน “คนไทย” ในแบบประกวดของโครงการ ผเขยนมองวาแนวคดทงสองนไดนามาซงลกษณะอนตายตวของ “รางกายแบบไทย (Thai body)” ซงหมายถงทงภาพลกษณและการปฏบต และไดกอให เกดระบบการควบคมของสถานททมตอรางกายของผใชงาน ดวยเหตนความสมพนธระหวางสถานทและรางกายไดถกจากดในไวในกรอบการสอนอบรม (pedagogical) มากกวาทจะปลอยใหเกดการมสวนรวมจากประชาชนในแบบทเปนการปฏบตการ (performative) ในการสนทนาประเดนเหลานดานลาง ผเขยนไดนาเสนอความเกยวเนองทเฉพาะเจาะจงสองประการ โดยในประการแรกผเขยนพดถงความศกดสทธของสถานทกบกลมประชาชนทถกมองวาม “ความเปนอนทางการเมอง” ในประการทสองผเขยนพดถงหลกการออกแบบเพอคนทงมวล (Universal Design) และกลมคนทถกมองวาม “ความเปนอนทางศาสนา” ในทนผเขยนมองวากลมแรกคอ ผซงมจดยนตอตานระบอบการปกครองทเปนอยในขณะนน ๆ หรอรฐบาลทมอานาจอยในชวงใดชวงหนง สาหรบกลมทสองคอ ผซงไมไดนบถอศาสนาพทธ และผไมไดนบถอศาสนา ความสมพนธระหวางรางกาย-สถานทอนศกดสทธ (The Sacred Body-Place Relationships) ดวยสปปายะสภาสถานถกกาหนดใหเปนพนทศกดสทธทางศาสนา อาคารรฐสภาใหมของไทยดจะไมใชททางสาหรบกลมประชาชนผมความคดเหนทางการเมองอนแตกตาง การยางกาวเขาไปในทตงของสปปายะสภาสถานดจะไมแตกตางจากการกาวเขาไปในศาสนาสถาน ทกคน (หรอทกรางกาย/ every-body) ตองสารวม เมอเรายนอยททางเขาหลกบนแกนกลางของกลมอาคารทงหมด ภาพทปรากฏคออาคารขนาดใหญในรปทรงคลายกบภเขาซงมเจดยสทองวางอยดานบนสด ภาพทเหนนจรง ๆ แลวคอฉากซงคลายคลงกบสถานทศกดสทธทางพทธศาสนาทอยบนยอดเขาทวประเทศ จากถนนหนาโครงการแนวแกนนนไดวงตดสนามหญาเปนทางเดนกวางนาไปสตวเขา พระสเมร และตอขนไปเปนบนไดขนาดใหญทนาขนไปสอาคารทรงเจดย ทางดานบน ในทนการเดนแตละกาวไปสสปปายะสภาสถานมแนวโนมทจะใหประสบการณแบบเดยวกบผจารกแสวงบญ เมอขนไปถงยอดของอาคารแลวทกคนจะยนอยตอหนางานสถาปตยกรรมไทยประเพณทมลกษณะเปนอาคารทรงเจดยสทอง ซงมพระสยามเทวาธราชอนเปนทเคารพสกการะประดษฐานอยสงสด ในสถานการณนสงทคนไทย (พทธ) สวนมากมกจะกระทา คอการแสดงความเคารพดวยการไหวหรอกราบ หลายคนจะนงลงสวดมนต แนวคดท

120 | หนาจว ฉ. 10 2556 

ตองการจะสรางใหเกดประสบการณและการปฏบตทางศาสนาแบบนปรากฏชดเจนในการนาเสนอภาพศาสนสถานโบราณตาง ๆ ทางพทธศาสนา โดยเปนภาพซงเนนแนวแกน บนได และตวสถป43

เมอหลกไตรภมไดถกนามาใชเปนโครงสรางของการออกแบบ มนไดกาหนดความสมพนธระหวางสถานทและรางกายในเชงศาสนาขนมา ซงมลกษณะทขมความเปนไปไดของความสมพนธระหวางสถานทและรางกายแบบอน ๆ การรวมตวเรยกรองและประทวงทางการเมองใด ๆ ในสปปายะสภา-สถานดจะเปนกจกรรมทผดทและผดเวลาอยเสมอ44 ทงนเพราะการแสดงออกและปฏบตทางรางกายในกจกรรมเหลานนไมสอดคลองกบความนาเคารพบชาของสถานท ในการวเคราะหประเดนน ผเขยนขอกลาวถงแนวคดของ แอน-มารยฟอรเทยร (Anne-Marie Fortier) ผซงไดประยกตทฤษฎความเปนการแสดงตอเนองของการปฏบตทางรางกาย (performativity of bodily practices) ของนกปรชญาจดทบตเลอร (Judith Butler) เขากบความผกพนกบสถานท (belonging) โดยฟอรเทยรมองวาความสมพนธระหวางปฏบตการทางรางกายและการสรางอตลกษณใหกบสถานทนนเปนสงประกอบสรางทมความสมพนธตอกน ซงเรยกวา การแสดงของการเปนสวนหนง (the performance of belonging)45 ในทนการแสดงออกหรอกจกรรมตาง ๆ ของรางกายของเราจะสอดคลองกบสถานทกตอเมอเราไดปฏบตตามกรอบท ผควบคม (หรอผออกแบบ) สถานทนน ๆ ไดวางไว ในกรณของสปปายะสภา-สถาน การมองกลมผใชงานวาเปน “คนไทย” ทมลกษณะเหมอน ๆ กน และการทาสถานทใหศกดสทธมารองรบ เปนสงทควบคมและกาหนดวารางกายแบบไทยและแบบพทธ (Buddhist body) ควรจะแสดงออกอยางไร หรอทาอะไรไดบาง ในทนผเขยนมองวาการออกแบบตามหลกไตรภม และการสรางเขาพระสเมรไดทาใหรปแบบของกจกรรมแบบอน ๆ เกอบเปนไปไมได ความศกดสทธของสถานทสามารถเปลยนใหบคคลทมพลงทางการเมองไดกลายเปนบคคลทวานอนสอนงาย การออกแบบสาหรบมวลชนซงถกจากด (The Limited Universal Design) แมสปปายะสภาสถานจะไดรบการกลาวอางวาผานการออกแบบใหรองรบความหลากหลายของ “คนทวไปและคนพการ” แตในการวางกรอบผใชงานนนกลมผซงไมมความเกยวของกบพทธศาสนาไดถกกนออกไป ในทนอาคารรฐสภาใหมของไทยไดเปดรบแนวคดการออกแบบเพอคนทงมวล ซงเปนหลกการทผลตภณฑหรอแมแตตวสถาปตยกรรมไดรบการออกแบบไมเพยงแตเพอคนพการแตรวมถงคนกลมอน ๆ ดวย ในแบบการประกวด สปปายะสภา-สถานไดอธบายหลกการออกแบบนเปนสประเดน46 ในหวขอแรก “การ

หนาจว ฉ. 10 2556 | 121

ออกแบบสาหรบทกคน (Design for All) คานงถงการเขาถงและการจดหาสงตาง ๆ สาหรบผใชงาน ซงหมายถงการจดเตรยมพนทและองคประกอบตาง ๆ สาหรบเดก คนชรา หญงตงครรภ และคนพการ ใหมความพรอม ในประเดนทสอง “มาตรฐานสากล (International Standard)” คอการปฏบตตามมาตรฐานนานาชาตซงมรายละเอยดทมากกวากฎหมายการกอสรางของไทย “การออกแบบในวถแหงความเปนไทย (Universal Design in Thai Architectural Spirit)” คอหวขอทสามซงหมายถงความพยายามทจะสอดแทรกลกษณะไทยเขาไปในการออกแบบ ตวอยางเชน การเลอกใชวสดทองถน สาหรบเรองสดทาย “การแสดงออกโดยสญลกษณ (Universal Design as a Symbol)” นาจะถอเปนประเดนสาคญทสดเพราะวาไมไดหมายถงการจดเตรยมสงตาง ๆ ไวใหพรอมสรรพเทานน แตหมายถง การนาเสนอโอกาสทเทาเทยมกนสาหรบผพการและผไมพการ ดวยประเดนตาง ๆ เหลาน สปปายะสภาสถานไดถกนาเสนอในฐานะสถาปตยกรรมแหง ความเสมอภาค

อยางไรกตาม การรวมหมวดหมของผพการและผไมพการทางรางกายมาไวในขอคานงการออกแบบ ไดเปดเผยใหเหนถงการกนหมวดหมของประเดนทางรางกายอน ๆ ออกไป ในทนพธกรรมทางศาสนาอน ๆ ทอาจดไมเปน “ไทย” เปนหนงในประเดนเหลานน สาหรบบตเลอร อตลกษณ ของรางกายเปนสงทถกประกอบสรางอยางตอเนองภายใตกรอบทางสงคม ชด ตาง ๆ ทงน ดวยกระบวนการตกรอบรางกายเปนรปแบบตาง ๆ (the stylisation of the body)47 แมวาบตเลอรจะกลาวถงอตลกษณทางเพศสภาพโดยเฉพาะ แตความเขาใจนกใชไดกบกฎเกณฑของการแสดงออกทางรางกายอน ๆ ดวย ในทนการคานงถงความแตกตางทางรางกายของเดก คนชรา หญงตงครรภ และคนพการ เกดจากความเปนจรงทวาความแตกตางเหลานไมไดมอะไรขดแยงกบกรอบทางรางกายแบบไทย ๆ ซงมกจะระบและควบคมวาเราจะใชรางกายในการแสดงออกและทากจกรรมตาง ๆ ไดอยางไรบาง ดวยเหตน ประเดนความพการหรอสมบรณของรางกาย จงเขามาเปน ขอเปรยบเทยบไดกบการใชรางกายในพธกรรมทางศาสนา ซงในทนผเขยน ขอกลาวถงการสวดมนตประจาวนหาเวลาของชาวไทยมสลม (การละหมาด) ดวยถอเปนกจกรรมหรอการแสดงออกทางรางกายทกาลงเคลอนออกจากพนทสวนตว และมการแสดงออกบนพนทสาธารณะมากขนเรอย ๆ48 ทงน เมอไดสารวจผงของอาคารสปปายะสภาสถานในแบบการประกวดแลว สงทพบคอการปรากฏอยของหองแอโรบค หองฟตเนส หองโยคะ หองกฬา และหองรองเพลง แตไมมหองสวดมนตสาหรบสมาชกรฐสภาและเจาหนาทผนบถอศาสนาอสลาม49 แมวาหองสาหรบการละหมาดนจะถกสรางขนบนผงไตรภมในภายหลง มนกอาจเปนไปไดวาตวหองอาจจะไมสามารถใชการไดอยางถกตองตามหลกอสลาม หรออาจเปนไปไดวากลมมสลมผใชงานจะรสกอย

122 | หนาจว ฉ. 10 2556 

ผดทผดทางทหองละหมาดอยภายใตการประดษฐานของพระสยามเทวาธราช จรง ๆ แลวการกลาวถงประเดนทงหมดเหลาน ผเขยนไมไดมเจตนาทจะชใหเหนถงขอบกพรองในการจดเตรยมพนทใชสอย แตคอการชใหเหนถงความแตกตางและความครอบคลมของกรอบความคดเรองหมวดหมของบคคลผใชงานทจะทาใหเกดการออกแบบทแตกตางออกไป ในทนอาจกลาวไดวารางกายของผนบถอศาสนาอสลามไดถกทาใหกลายเปนสงแปลกแยกภายใตกรอบความเขาใจทจากดถงผใชงานชาวไทย

ในประเดนของความเปนบคคลผใชงานน ผเขยนขอยาวาสปปายะสภาสถานไดกาหนดความสมพนธระหวางสถานทและรางกายไวอยางจากด เมออาคารรฐสภาไดถกจนตนาการไวใหเปนสถานทศกดสทธสงสดแหงหนงของประเทศ กรอบของความเปนศาสนาสถานไดเขามาบงคบรปแบบการแสดงออกตาง ๆ ไว ในทนเปนการควบคมทเสรมประเดนของการแสดงความหมายทผเขยนไดกลาวถงไวกอนหนา โดยเฉพาะการเปนภาพตวแทนของโครงสรางอานาจการเมองไทย ขอจากดทงหมดนไดเหลอพนทเพยงเลกนอยใหกบแนวคดและกจกรรมของกลมผมความคดทางการเมองทตางออกไป ในทนความเปน “คนไทย” ถกมองอยางกวาง ๆ วามความเปน เนอเดยวกน ประเดนตาง ๆ เหลานเปนสงทกระทบกบคนกลมนอยซงไมได นบถอศาสนาพทธ หรอไมไดนบถอศาสนาดวย ในทางตรงขามกบสงทระบไวในรฐธรรมนญของไทย เสรภาพของพลเมองในการปฏบตศาสนกจไดถกกาหนดไวอยางจากดทอาคารรฐสภาของชาตนนเอง ในภาพรวมปญหาเหลานมความตอเนองจากแนวคดเรองการแสดงออกทางรางกายทดเปน “ไทย” ตงแตยคสมยชาตนยม อยางไรกตาม นเหมอนจะเปนครงแรกทแนวคดอนรกษนยมอนเกยวกบรางกายของเราไดถกถายทอดผานทวางและรปทรงของสถาปตยกรรมอาคารรฐสภาของชาต ในทนสปปายะสภาสถานไดกลายเปนวาทกรรมทางกายภาพของสภาวะแหงการยกเวน ซงไดกนผมความแตกตางทางการเมองและศาสนาออกไป ทง ๆ ทเขาเหลานนกมความเปนพลเมองตามรฐธรรมนญทสปปายะสภาสถานพยายามอยางยงยวดจะเปนตวแทน บทสรป : สปปายะสภาสถานในฐานะวาทกรรมสภาวะแหงการยกเวน แบบอาคารรฐสภาใหมของไทยไมไดเปนเพยงสถาปตยกรรมทเปนสญลกษณของศลธรรม แตยงเปนสถาปตยกรรมแหงสภาวะของการยกเวนดวย โดยวกฤตการณทางการเมองของประเทศไดถกกลาวอางวาเปนสภาวการณทจาเปนตองไดรบการจดการ การเปดใหมการประกวดการออกแบบอาคารรฐสภาใหมของไทยไดกลายเปนโอกาสทชวยใหคณะสถาปนกสงบไดสรางจดยนในการมสวนรวมกบแนวเคลอนไหวของกลมชนชนนาอน ๆ ในการชและ

หนาจว ฉ. 10 2556 | 123

แกไขปญหาทเกดขน เมอมองจากกรอบแนวคดของสภาวะแหงการยกเวนทเปนการประดษฐสรางในตวเอง ตวสถานการณดจะตองการมาตรการพเศษอะไรบางอยาง และสาหรบกลมสถาปนกของสปปายะสภาสถาน มาตรการพเศษนนคอการสอดแทรกความเปนศาสนาเขาไปในความเปนประชาธปไตย ทงน เพราะสถาปนกมองการเสอมถอยของศลธรรมเปนตนตอของปญหาทางสงคมอน ๆ ดวยจดยนอนน กลยทธพเศษทถกนามาใชคอหลกไตรภม และ สงทตามมาอยางหลกเลยงไมไดคอเขาพระสเมร แตดวยเพราะมาตรการพเศษของสภาวะแหงการยกเวนคอการพกสถานการณปรกตเอาไว ผเขยนไดพยายามวเคราะหถงลกษณะการยกเวนในกระบวนการสรางงานสถาปตยกรรมผานการกอรางความคดทางประวตศาสตร การแสดงความหมายทางทวางและรปทรง และการวางกรอบหมวดหมของบคคลผใชงาน สงทถกเปดเผยในการศกษานคอรปแบบตาง ๆ ของการตกรอบและควบคมทางวนยในรปแบบของสถาปตยกรรม ในประเดนของการเขยนประวตศาสตร สปปายะสภาสถานถกวางไวบนกรอบลกษณะการสอนอบรม ซงไดผลตซาประวตศาสตรกระแสหลกไปในอนาคตอยางยากทจะเปลยนแปลง สาหรบการสรางและสอความหมาย การสญเสยความเปนผประพนธไดกลายเปนการสงเสรมความแขงแกรงใหโครงสรางอานาจการเมองไทยแบบอนรกษนยม รวมทงยงทาใหมนมลกษณะเปนอนสรณสถาน ในเรองของการประกอบสรางของกลมบคคลผใชงาน ความสมพนธระหวางสถานทและรางกายเชงศาสนาไดจากดและควบคมความเปนไปไดในการแสดงออกในลกษณะอน ๆ ประเดนการปฏเสธ การละเวน การกดกนตาง ๆ เหลาน เปนสงทจากดความเปดกวาง และมสวนในการจากดสทธและความเทาเทยม สปปายะสภาสถานจงไมไดเพยงแตแขวนบทบาทของตวเองในฐานะสถาปตยกรรมแหงประชาธปไตยเทานน แตไดแขวนความสมพนธตามระบอบประชาธปไตยระหวางรฐและพลเมองดวย ความเขาใจสาคญของบทความชนนทผเขยนตองการจะนาเสนอกคอ สปปายะสภาสถานเปนวาทกรรมทางสถาปตยกรรมซงวางอยบนกระบวนทศนสภาวะแหงการยกเวน

124 | หนาจว ฉ. 10 2556 

เชงอรรถ 1 บทความนปรบปรงจากบทความภาษาองกฤษชอ ‘Mount Sumeru’ and the NewThai Parliament House : The ‘State of Exception’ as a Paradigm of Architectural Practices ซงผเขยนนาเสนอทงานประชมวชาการ Theoretical Currents : Architecture, Design and the Nation, Nottingham Trent University, United Kingdom ระหวางวนท 14-15 กนยายน 2553 2 Bangkok Post, Panel Selects New Parliament Model [ออนไลน], เขาถงเมอ 3 ธนวาคม 2552. เขาถงไดจาก http://www.bangkokpost.com/news/ local/28288/panel-selects-new-parliament-model 3 การประกวดออกแบบอาคารรฐสภาใหมนถกจดขนใน ป 2552 และผลการประกวดไดถกประกาศอยางเปนทางการเมอวนท 2 ธนวาคม 2552 โดยมผสงผลงาน เขารวมทงหมด 131 ผลงาน ในรอบสดทายมกลมผผานเขารอบ 5 ผลงาน โดยทสปปายะสภาสถานโดยคณะสงบ เปนผลงานเดยวทใชแนวความคดทางศาสนาในการออกแบบ คณะกรรมการผตดสนมจานวน 14 ทาน ทงนรวมถง ประธานสภาผแทนราษฎร ประธานวฒสภา และนายกสมาคมสถาปนกสยามฯ สปปายะสภาสถานมเวบไซตแสดงขอมลการประกวดท http://newthai parliament.multiply.com และแบบการประกวดของผเขารอบสดทายไดถกแสดงไวท http://www.asa.or.th/ ?q=node/99415. 4 หวหนาคณะสถาปนกอธบายวา : "สถานการณทางการเมองทผานมาไดทาลายความเปนอนหนงอนเดยวและความสนตสขของประเทศ เขาพระสเมรอาจชวยปองปรามไมใหบรรดานกการเมองทาสงทเลวราย ประเทศตองทนทกขตอการคอรรปชนมามากเพยงพอแลว (The recent political situation has ruined the country's unity and peace. [Mount] Sumeru could discourage the politicians from doing bad things as the country had already suffered enough from corruption) Bangkok Post, Panel Selects New Parliament Model [ออนไลน]. ทงนสามารถอานคาอธบายถงหลกศลธรรมและแนวคดอน ๆ ในการออกแบบของกลมผออกแบบไดท วรยา ศนสนะเกยรต, “บทสมภาษณผชนะการประกวดแบบรฐสภาไทย,” อาษา (เมษายน-พฤษภาคม 2553) : 65-83. และ Budsarakham Sinlapalavan and Kornchanok

Raksaseri, New Parliament : Modern, Functional, Spiritual, The Nation [ออนไลน], เขาถงเมอ 3 ธนวาคม 2552. เขาถงไดจาก http://www.nation multimedia.com/2009/12/03/politics/politics_30117847.php 5 Giorgio Agamben, State of Exception, trans. Kevin Attell (Chicago and London : The University of Chicago Press, 2005). 6 อาจกลาวไดวาการเชอมโยงระหวางประชาธปไตยและศาสนาของสปปายะสภาสถานเปนกรณหนงในกระบวนการครอบงาเชงประชาธปไตย (democrasubjection) ซงถกกลาวถงโดยไมเคล เคลล คอนเนอส (Michael Kelly Connors) โปรดด Michael Kelly Connors, Democracy and National Identity in Thailand (Copenhagen : NiAS Press, 2007), 21-27. 7 ชาตร ประกตนนทการ, การเมองและสงคมในศลป-สถาปตยกรรม (กรงเทพ : สานกพมพมตชน, 2547). 8 สาหรบกลมคนชนกลางนน ครสเบเกอร (Chris Baker) และผาสก พงษไพจตร ระบวา ไดมการขยายตวอยางมากตงแตทศวรรษท 1970 เปนตนมา (พ.ศ. 2513) อยางไร กตาม ไมเปนทแนชดวากลมคนชนกลางไดเขามาของเกยวกบแนวคดเชงอนรกษนยมตาง ๆ อยางไร ในทน ชาตร แสดงความเหนวา สปปายะสภาสถานเปนสงทสะทอนถงแรงปรารถนาของกลมคนชนกลางตอสงคมทมศลธรรมและเปนธรรม นธ เอยวศรวงศ ไดเสนอบทวเคราะหวา ชวตของกลมคนชนกลางในปจจบนนนได ตกอยในความไมแนนอนเปนอยางมาก จงมแนวโนมท จะยดตดกบแนวคดเชงอนรกษ ประเพณ และอดตตาง ๆ ทงนเปนการแสวงหาความมนคงอยางหนง ถงแมวาการวเคราะหนจะเชอมโยงโดยเฉพาะกบกลมคนชนกลางทเกยวของกบกลมการเมองพนธมตรประชาชนเพอประชาธปไตย (กลมเสอเหลอง) ผเขยนมองวานเปนบทสรปทคอนขางนาสนใจในการอธบายแรงปรารถนาทเปนพนฐานของกลมคนชนกลาง ซงแนนอนวาสอดคลองกบชนชนสงจานวนมากในสงคมไทย โปรดด Chris Baker and Pasuk Phongpaichit, A History of Thailand (Cambridge : Cambridge University, 2005), 199-208. สาหรบแนวคดของชาตรและนกวชาการคนอน ๆ ตอการประกวดแบบรฐสภาใหม โปรดด “Politically Thai,” Art4d (กมภาพนธ 2553) : 41-56; นธ เอยวศรวงศ, เสอเหลองเปนใครและออกมาทาไม, มตชน [ออนไลน], เขาถงเมอ 12 กรกฎาคม 2553. เขาถงไดจาก http://www. matichon.co.th/news_detail.php?newsid=1278919534&grpid=&catid=02

หนาจว ฉ. 10 2556 | 125

9 สาหรบคาอธบายความสมพนธระหวางหลกไตรภมและงานสถาปตยกรรมไทย โปรดด ชาตร ประกตนนทการ, การเมองและสงคมในศลปสถาปตยกรรม (กรงเทพ : สานกพมพมตชน, 2547), 39-56. 10 คานถกสรางขนโดย สแตนลย แทมไบยาห (Stanley J. Tambiah) ในการศกษาทมชอเสยงของเขาเกยวกบโครงสรางแบบประเพณของราชอาณาจกรในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใตโปรดด Stanley J. Tambiah, World Conqueror and World Renouncer : A Study of Buddhism and Polity in Thailand against a Historical Background (Cambridge : Cambridge University Press, 1976). 11 สาหรบตวอยางของการวเคราะหเชอมโยงสถาปตยกรรมเขากบการละเมดกฎหมายนานาชาต โปรดด Eyal Weizman, “The Evil Architects Do,” in Content, ed. Brendan McGetrick Rem Koolhaas (Köln : Taschen, 2004), 60-63. 12 Giorgio Agamben, State of Exception, trans. Kevin Attell (Chicago and London : The University of Chicago Press, 2005), 23-35. 13 มตทางทวางนในภาษาองกฤษ อกมเบน ใชคาวา Topological ซงหมายถงลกษณะทางพนผวทตอเนอง เรองเดยวกน, 23, 35. 14 เรองเดยวกน, 2-3, 11-22. 15 เรองเดยวกน, 3. 16 ในรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย ฉบบปจจบน (พ.ศ. 2550) ประเดนเหลานถกระบไวในมาตรา 2 และ 9 โดยมรายละเอยดดงน มาตรา 2 ประเทศไทยมการปกครองระบอบประชาธปไตยอนมพระมหากษตรย ทรงเปนประมข มาตรา 9 พระมหากษตรยทรงเปน พทธมามกะ และทรงเปนอครศาสนปถมภก 17 ในประเดนทเกยวของกนน ดนแคน แมคคารโก (Duncan McCargo) เขยนวา “ในประเทศไทย ระบอบทางสงฆ [สงฆะ] มกจะถกรฐนามาใชในการขบเคลอน พทธศาสนา ใหเปนพลงทชอบธรรมในการสรางชาต” (“In Thailand…the sangha [Buddhist order] has regular been enlisted by the state to mobilize Buddhism as a legitimating force for the task of nation building.”) โปรดด Duncan McCargo, “Buddhism, Democracy and Identity in Thailand,” in Religion, Democracy and Democratization, ed. John Anderson (London and New York : Routledge, 2006), 156.

18 ในรฐธรรมนญ (พ.ศ. 2550) ศกดศร สทธ เสรภาพ และความเทาเทยม ถกระบไวในมาตรา 4 และ 5 ในขณะทประเดนเหลานถกขยายความในมตทางศาสนาในมาตรา 37 โดยมรายละเอยดดงน มาตรา 4 ศกดศรความเปนมนษย สทธ เสรภาพ และความเสมอภาคของบคคลยอมไดรบความคมครอง มาตรา 5 ประชาชนชาวไทยไมวาเหลากาเนด เพศ หรอศาสนาใด ยอมอยในความคมครองแหงรฐธรรมนญนเสมอกน มาตรา 37 บคคลยอมมเสรภาพบรบรณในการถอศาสนา นกายของศาสนา หรอลทธนยมในทางศาสนา และยอมมเสรภาพในการปฏบตตามศาสนธรรม ศาสนาบญญต หรอปฏบตพธกรรมตามความเชอถอของตน เมอไมเปนปฏปกษตอหนาทของพลเมองและไมเปนการขดตอความสงบเรยบรอย หรอศลธรรมอนดของประชาชน ในการใชเสรภาพตามวรรคหนง บคคลยอมไดรบความคมครองมใหรฐกระทาการใด ๆ อนเปนการรอนสทธหรอเสยประโยชนอนควรมควรได เพราะเหตทถอศาสนา นกายของศาสนา ลทธนยมในทางศาสนาหรอปฏบตตามศาสนธรรม ศาสนบญญต หรอปฏบตพธกรรมตามความเชอถอ แตกตางจากบคคลอน 19 Giorgio Agamben, State of Exception, 30-31, 86-88. 20 เรองเดยวกน, 30. 21 หนงในประเดนปญหาสาคญของความไมสงบในพนท 3 จงหวดชายแดนภาคใตน คอการลกขนตอสเรยกรองการแบงแยกดนแดนหรอการปกครองตนเองโดยนกเคลอนไหวชาวมสลมเชอสายมลายกลมตาง ๆ โดยบางสวนถงกบเรยกรฐไทยวา นกลาอาณานคมสยาม ประเดนปญหาเหลานสะทอนใหเหนความละเอยดออนของการพดถง เขตแดน การแสดงออกถงเขตแดน หรอสญลกษณเหนอดนแดน 22 ทตงของอาคารรฐสภาใหมนอยรมฝงแมนาเจาพระยา โดยตงอยเหนอศนยกลางประวตศาสตรของกรงเทพฯ หรอเกาะรตนโกสนทรประมาณ 6 กโลเมตร พนทนถกเลอกโดยการศกษาโดยจฬาลงกรณมหาวทยาลย 23 รปทศนยภาพในสวนนถกแสดงไวบนแผนนาเสนอผลงานหมายเลข 4 และ 8 24 Homi K. Bhabha, The Location of Culture (London and New York : Routledge, 1994), 145, 151 ; Felipe Hernández, Bhabha for Architects, ed. Adam Sharr, Thinkers for Architects (London and New York : Routledge, 2010), 112-113. 25 Homi K. Bhabha, The Location of Culture, 148-149.

126 | หนาจว ฉ. 10 2556 

26 เรองเดยวกน, 145. 27 ภาพประกอบในสวนนถกแสดงไวบนแผนนาเสนอผลงานหมายเลข 8 28 แนวคดเรองภมทศนแหงสยามประเทศไดถกแสดงไวบนแผนนาเสนอผลงานหมายเลข 4 และ 8 29 บาบาไดกลาวถงลกษณะทางมตเวลาดงกลาว ในฐานะปญหาของแนวคดการสรางประวตศาสตรของรฐชาตในการกาวเขาสยคสมยใหม โปรดด Homi K. Bhabha, The Location of Culture, 157-161. 30 เรองเดยวกน, 149. 31 เรองเดยวกน. 32 หากจะพดในบรบททางศาสนา ประเทศไทยประกอบดวยมสยดของชาวมสลมประมาณ 3,400 แหง มสยดเหลานเกดขนทามกลางวดของชาวพทธ ซงมจานวนประมาณ 33,900 แหง ในสถานการณชวตประจาวนและในบรบทกระแสการฟนอสลาม (Islamic resurgence) มนเปนเรองปกตมากขนทเราจะเหนสตรมสลมสวมใสผาคลมผม (hijab) ในขณะทชายมสลมสวมหมวก ไวหนวดเครา และแตงกายแบบอาหรบหรออสลามไปในสถานทตาง ๆ บางสวนไดใชพนทสาธารณะในการประกอบพธละหมาด โปรดด Michael Gilquin, The Muslims of Thailand, trans. Michael Smithies (Chiang Mai : IRASEC and Silkworm Books, 2005), 41; Chaiwat Satha-Anand, The Life of This World : Negotiated Muslim Lives in Thai Society, ed. Omar Farouk Bajunid, Islam in Asia Series (Singapore : Marshall Cavendish Academic, 2004), 95-100, 32 ; Winyu Ardrugsa, “‘Stranger’/‘Home-Land’: Muslim Practice and Spatial Negotiation in Contemporary Bangkok” (Ph.D. Dissertation, Architectural Association, 2012). 33 Homi K. Bhabha, The Location of Culture, 151. 34 กลมสถาปนก “สงบ” เกดจากการรวมตวกนของกลมสานกงานสถาปนกชนนาจานวนหนงกบสถาบนการศกษาหนงแหง ในทนประกอบดวย บรษทแปลน สตดโอ จากด บรษทแปลน แอสโซซเอทส จากด บรษทตนศลป สตดโอ จากด บรษทบลแพลนเนตดไซน อนเตอรเนชนแนล จากด และสถาบนอาศรมศลป

35 กลมผมความสนใจในพทธศาสนาในฐานะเครองมอการเปลยนแปลงสงคมน ในดานหนงมความเชอมโยงกบกลมซงมแนวคดรนแรงเชงอนรกษ (Conservative Radicalism) ซงถกอธบายโดยแมคคารโกวา เปนกลมซงเรยกรองตอความเปนไทยทแตกตางออกไป โดยประกอบขนจากหลกการแทตาง ๆ ของวฒนธรรมไทย-พทธ ซงเปนสงทถกบดเบอนและนาเสนออยางไมถกตองจากกลมประเพณดงเดมและภาครฐ (“they argue for a different definition of ‘Thainess’...[which] for them consists of indigenous principles of Thai Buddhist culture, which have been distorted and misrepresented by the orthodoxies and the state.”) โปรดด Duncan McCargo, “Buddhism, Democracy and Identity in Thailand,” in Religion, Democracy and Democratization, ed. John Anderson (London and New York : Routledge, 2006), 161. 36 ภาพตราสญลกษณนถกแสดงไวทมมดานลางของแผนนาเสนอผลงานทกแผน 37 Roland Barthes, “The Death of the Author,” in Image, Music, Text (London : Fontana, 1977), 142-148. 38 Michel Foucault, “What Is an Author?,” in The Foucault Reader, ed. Paul Rabinow (Harmondsworth : Penguin, 1986), 101-120. 39 ภาพแนวตดของอาคารนถกแสดงไวบนแผนนาเสนอผลงานหมายเลข 3 อยางไรกด ภาพรปดานอาคารซงแสดงไวในตอนตนของบทความไดสะทอนการจดการทางทวางและรปทรงน (spatial and formal organisation) ออกมาสภายนอกแบบตรงไปตรงมา 40 แทจรงแลวพระสยามเทวาธราชมใชเทพซงไดรบ การเคารพสกการะมาแตครงอดต พระสยามเทวาธราช ทงในฐานะความเชอและรปเคารพถกสรางขนโดยพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว (รชกาลท 4) 41 โปรดด Roland Barthes, “Semiology and the Urban,” in Rethinking Architecture, ed. Neil Leach (London and New York : Routledge, 1997), 166-172. 42 ในรฐธรรมนญถาวรฉบบแรกของไทย (พ.ศ. 2475) ประเดนนถกระบไวในมาตราท 12 และ 13 43 ภาพเหลานถกแสดงไวบนแผนนาเสนอผลงาน หมายเลข 6

หนาจว ฉ. 10 2556 | 127

44 ถงแมวาจะมการจดเตรยม “ลานประชาชน” เอาไว (จากวดทศนการนาเสนอสปปายะสภาสถาน ลานนถกจดวางบนพนทซงเหลออยบรเวณดานขาง โดยอยนอกแกนอาคารหลก และมระดบตากวาระดบพนดนปกต) และแมวาพนทนอาจเออสาหรบการรวมตวของประชาชน แตนดเหมอนเปนความพยายามทจะจากดการแสดงออกทางรางกายตาง ๆ (bodily practices) ไวในพนทหนงซงเปนสถานทภายใตการควบคมเทานน (controlled place) 45 โปรดด Anne-Marie Fortier, “Re-Membering Places and the Performance of Belonging(S),” in Performative and Belonging, ed. Vikki Bell (London, Thousand Oaks and New Delhi : SAGE, 1999), 41-64. 46 หวขอนถกแสดงไวบนแผนนาเสนอผลงานหมายเลข 9 47 Judith Butler, Gender Trouble, Feminism and the Subversion of Identity (New York and London : Routledge, 2006), 191. 48 ในปจจบนมสมาชกสภาผแทนราษฎร และสมาชกวฒสภาซงนบถอศาสนาอสลามอยางนอย 20 คน (จากจานวนสมาชกทงหมด 650 คน) โดยผเขยนไมมขอมลสมาชกซงนบถอศาสนาอน ๆ ทงน รวมถงเจาหนาทของรฐสภาดวย สาหรบจานวนประชากรมสลม มเชล กลควน(Michel Gilquin) ระบวามประมาณ 8% ของประชากรไทยทงหมด โปรดดรายละเอยดเพมเตมท Michael Gilquin, The Muslims of Thailand, trans. Michael Smithies (Chiang Mai : IRASEC and Silkworm Books, 2005), 38-42. 49 ขอมลนไดรบจากการศกษาผงอาคารชนตาง ๆ บนแผนนาเสนอผลงานหมายเลข 5 ทงนควรตองบนทกไวดวยวากลมอาคารรฐสภาในปจจบนมหองละหมาดสาหรบมสลม โดยชวยรองรบการประกอบพธละหมาด 3 ถง 4 เวลา (จากทงหมด 5 ครง) ซงอาจจะซอนทบกบชวงเวลาการทางานของรฐสภา

128 | หนาจว ฉ. 10 2556 

บรรณานกรม ภาษาไทย ชาตร ประกตนนทการ. การเมองและสงคมในศลป-

สถาปตยกรรม. กรงเทพ : สานกพมพมตชน, 2547.

รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550. กรงเทพฯ : สานกงานศาลรฐธรรมนญ, 2550.

รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรสยาม พ.ศ. 2475. พระนคร : โรงพมพพระจนทร, 2475.

วรยา ศนสนะเกยรต. “บทสมภาษณผชนะการประกวดแบบรฐสภาไทย.” อาษา (เมษายน-พฤษภาคม 2553) : 65-83.

สถาบนอาศรมศลป. สปปายะสภาสถาน อาคารรฐสภาใหมของประเทศไทย โดยกลมสถาปนกสงบ.

ภาษาตางประเทศ Agamben, Giorgio. State of Exception. Translated

by Kevin Attell. Chicago and London : The University of Chicago Press, 2005.

Ardrugsa, Winyu. “‘Stranger’/‘Home-Land’: Muslim Practice and Spatial Negotiation in Contemporary Bangkok.” Ph.D. Dissertation, Architectural Association, 2012.

Baker, Chris, and Pasuk Phongpaichit. A History of Thailand. Cambridge : Cambridge University, 2005.

Barthes, Roland. “Semiology and the Urban.” in Rethinking Architecture, 166-172. Edited by Neil Leach. London and New York : Routledge, 1997.

Barthes, Roland. “The Death of the Author.” in Image, Music, Text, 142-148. London : Fontana, 1977.

Bhabha, Homi K. The Location of Culture. London and New York : Routledge, 1994.

Butler, Judith. Gender Trouble, Feminism and the Subversion of Identity. New York and London : Routledge, 2006.

Fortier, Anne-Marie. “Re-Membering Places and the Performance of Belonging (S).” in Performative and Belonging, 41-46. Edited by Vikki Bell. London, Thousand Oaks and New Delhi : SAGE, 1999.

Foucault, Michel. “What Is an Author?.” In The Foucault Reader, 101-120. Edited by Paul Rabinow. Harmondsworth : Penguin, 1986.

Gilquin, Michael. The Muslims of Thailand. Translated by Michael Smithies. Chiang Mai : IRASEC and Silkworm Books, 2005.

Hernández, Felipe. Bhabha for Architects. Edited by Adam Sharr, Thinkers for Architects. London and New York : Routledge, 2010.

Kelly Connors, Michael. Democracy and National Identity in Thailand. Copenhagen : NiAS Press, 2007.

McCargo, Duncan. “Buddhism, Democracy and Identity in Thailand.” in Religion, Democracy and Democratization. 156. Edited by John Anderson. London and New York : Routledge, 2006.

“Politically Thai.” Art4d (กมภาพนธ 2553) : 41-56. Satha-Anand, Chaiwat. The Life of This World :

Negotiated Muslim Lives in Thai Society. Edited by Omar Farouk Bajunid, Islam in Asia Series. Singapore : Marshall Cavendish Academic, 2004.

Tambiah, Stanley J. World Conqueror and World Renouncer : A Study of Buddhism and Polity in Thailand against a Historical Background. Cambridge : Cambridge University Press, 1976.

Weizman, Eyal. “The Evil Architects Do.” in Content, 60-63. Edited by Brendan McGetrick Rem Koolhaas. Köln : Taschen, 2004.

หนาจว ฉ. 10 2556 | 129

สออเลกทรอนกส นธ เอยวศรวงศ. เสอเหลองเปนใครและออกมาทาไม,

มตชน [ออนไลน]. เขาถงเมอ 12 กรกฎาคม 2553. เขาถงไดจาก http://www. matichon.co.th/news_detail.php? newsid=1278919534&grpid=&catid=02

Bangkok Post. Panel Selects New Parliament Model [online]. Accessed 3 December 2552. Available from http://www. bangkokpost.com/news/local/28288/panel-selects-new-parliament-model

Sinlapalavan, Budsarakham and Kornchanok Raksaseri. New Parliament : Modern, Functional, Spiritual, The Nation [online]. Accessed 3 December 2552. Available from http://www.nation multimedia.com/2009/12/03/politics/politics_30117847.php