Τί-είναι-αντισημιτισμός

βιβλιοπωλεϊον τής ΕΣΤΙΑΣ

ε σ τ ί α ι δ ε ώ ν

Πιέρ-Άντρέ Ταγκυέφ

Τί είναι αντισημιτισμός;Μετάφραση Α ναστασία Η λιαδελη

Α νδρεας Π α ντ α ζο πο υλ ο ς

Ό φιλόσοφος, πολιτειολόγος καί ιστορικός ιών ιδεών Πιέρ-Άντρέ Ταγκυέφ (ΡίθΓΓθ-ΑηάΓθ Τ ^ π ίθ Γ ί) γεννή0ηκε τό 1946 στό Παρίσι. Είναι διευθυντής έρευνών στό Ο Ν Κ δ^θνίροί (Παρίσι). Τά κύρια αντικείμενα τών έρευνών του είναι ό ρατσισμός, ό άντισημιτισμός, ό έθνικισμός, ό λαϊκισμός, ή άκρα δεξιά καί ή θεωρία τής συνωμοσίας.

Στά έλληνικά κυκλοφοροΰν τα βιβλία του:- Ό ρατσισμός (Τραυλός 1998)- Παγκοσμιοποίηση καί Δημοκρατία (Εκδό

σεις τοϋ Εικοστού Πρώτου 2002)- Ή νέα έβραιοφοβία (Πόλις 2005)- Ό μύθος τών «Σοφών τής Σιών». Άπό τή

“διεθνή έβραϊκή συνωμοσία ’ στήν “παγκόσμια σιωνιστική έπιβουλή” (Πόλις 2006)

- Θεωρίες συνωμοσίας. Εσωτερισμός, έξτρε- μισμός (Πόλις 2010)

Αρκετές μελέτες του έχουν δημοσιευτεί στή Νέα Εστία: τχιδθ9 (Σελίν), 1812 (πο- λυκοινοτισμός), ι8 ι6 (λαϊκισμός), 1827 (άκροδεξιά), 1841 (ταυτότητα), κ.ά.

Τελευταία βιβλία του στή γαλλική γλώσσα:- Ιμ ΙαάέορΙιοΜε άβ5 ΠΊοάεΓηβΞ (Οάϋθ ^ εοβ

2008)- Ια ΝοιινβΙΙβ ρωραβαηάε αηύ-]αινβ (ΡΙΙΡ

2010)- 1$ΓαβΙ βί Ια ηαβΞίίοη]αινβ (ίθδ ρΓονίπείαΙθδ

201ΐ)

Σχεδιασμός έξωφύλλου Φωκίων Κοπανάρης

Ή Εστία Ιδεών πιστεύει δτι οί Ιδέες έχουν

σημασία στή ζωή μας, τήν προσωπική καί τή

συλλογική, καί Αντιμάχεται τή μηδενιστική

απαξίωσή τους.

Ή σειρά φιλοδοξεί νά στεγάσει κείμενα δοκι-

μιακοΰ λόγου, χωρίς θεματικούς περιορισμούς

καί ιδεολογικές μονομέρειες* κείμενα πού ϋά

κεντρίζουν τή σκέψη καί ϋά προκαλοϋν τή

συζήτηση.

Αυτό πού ειθισται νά άποκαλείται «αντισημιτισμός» θά μπορούσε νά όρισθεί απλώς, υπό τήν οπτική τών θυμάτων, ώς τό σύνολο τών βιαιοτήτων πού ύπέστησαν οί ΈβραΤοι μέσα στήν Ιστορία. Ή ύπαρξη όμως έβραοίών θυμάτων προϋποθέτει τήν ύπαρξη τών θυτών τους ή τών «δημίων» τους, τά κίνητρα καί οΐ πράξεις τών οποίων μπορούν νά χαρακτηρισθοϋν «άντισημιτικά». Πρέπει έπίσης νά συμπεριλάβουμε στό πλάτος του όρου «αντισημιτισμός» τίς στάσεις καί τίς συμπεριφορές τών διαφόρων υπευθύνων τών βίαιων ενεργειών μέ στόχο ειδικά τόν έβραϊκό λαό: έκείνων πού παίρνουν αποφάσεις, τών οργανωτών, τών έκτελεστών. Αύτές οί βιαιότητες είναι πολύμορφες: άπό άπειλές καί ύβρεις μέχρι δολοφονικές επιθέσεις, περνώντας άπό διάφορους τρόπους κοινωνικού άποκλεισμοϋ. Επομένως, άναμει- γνύουν τή φυσική έπίθεση, τό διαχωρισμό, τή διακριτική μεταχείριση καί τόν στιγματισμό (δηλαδή τόν συμβολικό άποκλεισμό). Στίς πολλαπλές μορφές αποκλεισμού μιέ στόχο τούς Εβραίους, ή φυσική βία, ή κοινω-

ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΑΝΤΙΣΗΜΙΤΙΣΜΟΣ;

νική καταστολή καί ή συμβολική βία συντίθενται ύπό μεταβλητές αναλογίες. Έτσι, μπορούμε νά ταξινομήσουμε τούς διαφόρους τρόπους της βίας κατά τών Εβραίων άνάλογα μέ τήν αύξουσα ριζοσπαστικότητά τους: καταναγκαστικός προσηλυτισμός (ή αφομοίωση), διάκριση (άνισότητες μεταχείρισης), διαχωρισμός (περιθωριοποίηση, καταναγκαστικός χωρισμός), μαζική απέλαση, φυσική έπίθεση (πογκρόμ, τρομοκρατική ενέργεια), μαζική έξόντωση (ναζιστική έβραιοκτονία ή 81ιο3ΐι). Οί απειλές καί οί ύβρεις, θεμελιωμένες σέ στερεότυπα, θέματα κατηγορίας ή κακόβουλες φήμες, συνοδεύουν καθεμία άπό αυτές τίς στιγμές της άντιε- βρα&ίής βίας. Τό Τδιο ισχύει καί με τίς θεωρητικοποιήσεις αυτών τών βιαιοτήτων, τίς μεγάλες άντιεβραϊκές άφηγήσεις: αυτές οί τελευταίες, δομημένες γιά μεγάλο διάστημα άπό άναπαραστάσεις θεολογικής τάξης (οί «θεοκτόνοι» ΈβραΤοι, τελετουργικοί δολοφόνοι, βέβηλοι), ελαβαν κατά τή σύγχρονη περίοδο τή μορφή ιδεολογικών κατασκευών ή κοσμοαντιλήψεων, έπικεντρω- μένων σέ εναν ορισμένο άριθμό κατηγοριών (κοινωνικός παρασιτισμός, συνωμοσία γιά τήν κυριάρχηση τοΰ κόσμου).

Ή διπλή λειτουργία αυτών τών μεγάλων οδηγήσεων είναι νά νομιμοποιεί τίς άντιεβραϊκές βιαιότητες μέσα άπό διάφορες μορφές έκλογίκευσης (θεολογικής, πολιτικής, «επιστημονικής») κινητοποιώντας τίς μάζες κατά τών Εβραίων, άρα συντηρώντας ή διεγείροντας τό μιίσος τους ή τό φόβο τους έναντίον αύτοΰ τοΰ λαοΰ, ο οποίος θεωρεΤται έκ φύσεως «ξένος» (άμετάστροφος,

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

«άναφομοιώσιμος») καί έγγενώς έχθρικός καί διαφθορέας («τέκνο τοΰ Διαβόλου», «άρπακτικό κτήνος», «σπέρμα αποσύνθεσης»). Στήν ιστορία τών άντιεβραϊ- κών ιδεολογιών στήν Ευρώπη, οί θεολογικο-θρησκευτι- κές έκλογικεύσεις ήταν κυρίαρχες άπό τόν 4ο αιώνα μ.Χ. μέχρι τόν «αιώνα τοΰ Διαφωτισμοΰ», στιγμή όπου οΐ φυσιοκρατικές έκλογικεύσεις, επικαλούμενες τήν έπιστημονική γνώση, άρχισαν νά παίζουν σημαντικό ρόλο, ό οποίος, στή διάρκεια τοΰ θετικιστικοΰ καί έπιστη- μονιστικοΰ 19ου αιώνα, θά γίνει μείζων. Άλλά ό «αιώνας της Προόδου» ήταν έπίσης καί αιώνας της χειραφέτησης τών Εβραίων, σέ μιά συγκυρία όπου θριάμβευε ή έθνικιστική άρχή, αυτή πού εθεσε τούς Εβραίους ενώπιον ένός τραγικοΰ έναλλακτικοΰ διλήμματος: νά πάψουν νά είναι Εβραίοι συγχωνευόμενοι ανεπιφύλακτα στό έθνος υποδοχής (λογική της ολικής άφομοίω- σης) ή νά έγκαταλείψουν τό εθνικό έδαφος (αναγκαστική μετανάστευση). Επιπλέον, έκ τοΰ γεγονότος ότι κατίσχυε, παράλληλα μέ τήν έγκαθίδρυση τών έθνικι- στικών νορμών, ή ρατσιστική άρχή πού μετασχημάτιζε τόν εβραϊκό λαό σέ άναφομοίωτη καί επικίνδυνη «φυλή», οί Εβραίοι έγκλωβίστηκαν σέ μιά διπλή δέσμευση: δέν μποροΰσαν νά ίκανοποιοΰν ταυτόχρονα τήν έθνικιστική άπαίτηση άφομοίωσης καί τήν ρατσιστική άπαίτηση διαχωρισμοΰ/άπέλασης, νά άπαντοΰν στίς άντιφατικές έπιταγές άφομοίωσης καί μετανάστευσης.

«ΑΝΤΙΣΗΜΙΤΙΣΜΟΣ»:

ΕΝΑΣ ΑΜΦΙΛΕΓΟΜΕΝΟΣ ΟΡΟΣ

Μέ τή λέξη «αντισημιτισμός», χαρακτηρίζεται μέ τελετουργικό τρόπο --πράγμα πού στό έξης συνεργεί ώστε ή λέξη νά «κολλάει» στό πράγμα— αΰτό πού γιά μεγάλο διάστημα άποκαλεΤτο «άντιεβράίσμός», «μίσος τών Εβραίων» ΟικΙεηΙίΒδδ, Ιενν-Η&Ιτβίΐ) ή «διωγμός τών Εβραίων» 0ενν-&3ίΐίη§). Τό 1882 τό μεγάλο ΒΐΌοΙΛαιΐδ δίνει αύτόν τόν λεξικολογικό ορισμό της νέας λέξης πού είναι, στή γερμανική γλώσσα, ή λέξη « ΑηΐΐδβΐπίΐίδΓηυδ»: «Μίσος τών Εβραίων. Αντίπαλος τοΰ έβραϊσμοΰ. Μάχη κατά τών ιδιοτήτων, τής έμφά- νισης καί τών προθέσεων τοΰ Σημιτισμοΰ». Εκείνοι οΐ όποιοι, παρασυρμένοι άπό τίς λεξικολογικές συνήθειές τους, χρησιμοποιούν τή λέξη «άντισημιτισμός» χωρίς προηγούμενη κριτική έξέταση, θεωρούν αύθορ- μήτως ότι ό άντισημιτισμός ορίζεται ώς ό «ρατσισμός πού στρέφεται κατά τών Εβραίων», υποστηρίζοντας έτσι ότι υπάρχουν τόσοι «ρατσισμοί» ή «μορφές ρατσισμού» όσοι καί οΐ διακριτοί στόχοι τοΰ ρατσισμοΰ. Επιπλέον, τείνουν νά πιστέψουν ότι υπήρξε, γιά πα-

11


ράδειγμα, ενας «αρχαίος» ή «παγανιστικός αντισημιτισμός» (δβνεηδΙθΓ, 1975* ίαη§ΓηιιΪΓ, 19901», σ. 25-34, 275-305). Έδώ, εχουμιε νά κάνουμε μέ τήν άπο- ιστορικοποίηση τών έννοιολογικών δρων «ρατσισμός» καί «άντισημιτισμός». Γιατί, αν καί σαφώς υπήρξαν στάσεις, πίστεις καί πρακτικές προερχόμενες άπό τόν άντιεβραϊσμό ή τήν έβραιοφοβία μέ θρησκευτική βάση στόν άρχαίο κόσμο —Αίγυπτος, Ελλάδα, Ρώμη (ίενγ, 1979· δοΙιαίεΓ, 2003)—, αυτές δέν θά πρέπει νά ταυτίζονται μέ τίς σύγχρονες ιδεολογικές κατασκευές καί τίς άντιεβραϊκές πολιτικές, πού συνδέονται μέ τόν ρατσισμό καί τόν έθνικισμό, φαινόμενα πού έμφανίστη- καν μεταγενέστερα στή δυτική ιστορία — §ΐΌ88θ πκκΙο, μεταξύ 16ου καί 18ου αιώνα γιά τόν ρατσισμό, στόν 19ο αιώνα γιά τόν έθνικισμό. Όρισμένοι ιστορικοί της ελληνικής ή ρωμαϊκής αρχαιότητας, αν καί έμφανίζο- νται διστακτικοί νά χρησιμοποιήσουν τή λέξη «αντισημιτισμός» ώς γενικευτικό δρο, προσφεύγουν σέ αυτόν γιά νά άκολουθήσουν τή χρήση του, ένώ δείχνουν δτι ό θρησκευτικός παράγοντας ήταν καθοριστικός στίς προ- χριστιανικές μορφές της έβραωφοβίας. Στόν άρχαίο κόσμο, ή θρησκεία τών Εβραίων χαρακτηριζόταν συχνά «δεισιδαιμονία» καί οΐ θρησκευτικές πρακτικές τών Εβραίων στιγματίζονταν ώς άποκλειστικές.

Ή λέξη «άντισημιτισμός» σφυρηλατήθηκε μέσα σέ μιά ιδιαίτερη συγκυρία: στόν γερμανικό κόσμο τών δεκαετιών 1870 καί 1880, σφραγισμένο άπό τήν άνά- δυση τών πρώτων οργανωμένων άντιεβραϊκών κινημάτων, δλων μέ έθνικιστική κατεύθυνση. Τά συμφραζό-

12

«ΑΝΤΙΣΗΜΙΤΙΣΜΟΣ»: ΕΝΑΣ ΑΜΦΙΛΕΓΟΜΕΝΟΣ ΟΡΟΣ

μενα της συγκρότησης τοΰ όρου δείχνουν μέ σαφήνεια τόν ΐδεολογικο-πολιτικό στόχο έκείνων οΐ όποιοι χαρακτηρίζονται «άντισημίτες»: νά καταπολεμήσουν έναν έσωτερικό καί έξωτερικό έχθρό, οριζόμενο ώς υπεύθυνο τών συμφορών τοΰ έθνους ή τοΰ πολιτισμοΰ. Στήν πραγματικότητα, αΰτά τά κινήματα ή αυτά τά πολιτικά κόμματα κατέχονταν άπό δύο τύπους άντισημι- τισμοΰ: ό ένας, προκρινόμενος άπό τούς άντιεβραίους ιθύνοντες τών μαζικών κομμάτων, έπικαλεΐτο ρητά τόν χριστιανισμό, ένώ ό άλλος, θεωρητικοποιημένος άπό σοσιαλιστές συγγραφείς όπως ό Βίλχελμ Μάρ (\νί1- ΙιεΙχηΜβχτ, 1819-1904) ή ό Ευγένιος Ντύρινγκ (Ειι§εη ϋϋΗπη§, 1833-1921), ήθελε νά είναι άντι-χριστιανι- κός, άκόμα καί άντι-θρησκευτικός (Ταΐ, 2004, σ. 171- 190), καί, έγγεγραμμένος έτσι στή νεωτερικότητα ώς έποχή τής έκκοσμίκευσης (ή τής άρχής τοΰ κοσμικοΰ κράτους (Μ'οΐδ&Ιΐοη)), έπικαλεΐτο τήν «επιστήμη» (βιολογία, γλωσσολογία, άνθρωπολογία, «θεωρία» ή «δόγμα τών φυλών»). ’Αλλά καί στίς δύο περιπτώσεις ή φυλε- τιστική διάσταση ήταν παρούσα. Σφυρηλατώντας τό 1879 τόν όρο Αηή$βηιΐΙΐ$τηΗ8, ό γερμανόφωνος ρατσιστής ΐδεολόγος Μάρ ήθελε σαφώς νά διακρίνει τόν άγώνα του κατά τών Εβραίων άπό τόν παλιό χριστιανικό άντιεβραΐσμό καί, άκριβέστερα, άπό κάθε μορφή «μίσους τών Εβραίων» Οικίεηΐιαδδ) με θρησκευτική βάση. Ό όρος «άντισημιτισμός» όμως είναι διττά κακοφτιαγμένος. Καταρχάς, γιατί φαίνεται νά παραπέμπει τόσο στούς Εβραίους όσο καί στούς νΑραβες —υποτιθέμενες έκδοχές «Σημιτών»— ένώ δέν έφαρμό-

13


ζετοκ, στίς ίδεολογικο-πολιτικές χρήσεις του, παρά μόνο στούς Εβραίους (ίβννϊδ, 1987, σ. 14, 146). Στή συνέχεια, λόγω της φυλετολογικής χρήσης τοϋ δρου «Σημίτης, -ες» («σημίτης», «σημιτικός»), ώς όνο- ματοδοσία τοΰ πρός καταπολέμηση συλλογικοΰ έχθροΰ (πράγμα πού δείχνουν οί έκφράσεις «άντι-Σημίτης», «άντισημίτης», «άντισημιτικό»), σέ σχέση με φυλετικά δόγματα, πού υποτίθεται πώς είναι έπιστημονικά, θεμελιωμενα στήν αντίθεση «Άριοι/Σημίτες», πράγμα πού παραπέμπει σέ ενα σύστημα πίστεων πού συγκροτήθηκε κατά τά δύο πρώτα τρίτα τοΰ 19ου αιώνα.

Ή κατηγορία δμως πού σφραγίζεται άπό τόν δρο «σημίτης» («σημιτικό») δέν εχει καθορισμένο νόημια παρά γιά νά προσδιορίζει μιά γλωσσική οικογένεια (τίς λεγόμενες «σημιτικές» γλώσσες). "Οταν μεταβαίνουμε άπό μιά φιλολογική ή γλωσσολογική χρήση της λέξης «σημίτης» σέ μιά φυλετολογική χρήση της ίδιας λέξης, διαπράττουμε ενα σφάλμα κατηγοριο- ποίησης, τροφοδοτώντας μιά έπικίνδυνη σύγχυση άνά- μεσα στήν τάξη της «γλώσσας» (επιστημονικά προσ- διορίσιμη) καί στήν τάξη της «φυλής» (έπιστημονικά άπροσδιόριστη). Πολλοί συγγραφείς, έκ τών πλέον οξυδερκών, άπό τόν Μπερνάρ Λαζάρ (ΒοηιαιχΙ Ι^ ζογο) πού τό 1894 διακήρυσσε δτι ή λέξη «άντισημιτισμός» είναι «κακή έπιλογή» (1969, σ. 11) μέχρι τόν Λεόν Πολιακόφ (ίβοπ Ροΐΐβίων), περνώντας άπό τήν Χάν- να νΑρεντ, έξέφρασαν τή λύπη τους πού ενας τόσο κακοφτιαγμένος νεολογισμός όσο ό «άντισημιτισμός»


επιβλήθηκε ώς γενικευτικός όρος, εφαρμοζόμενος σέ διάφορες άντιεβραϊκές μορφολογίες πού παρατηρούνται στήν ιστορία. Ή Χάννα Άρεντ (2002, σ. 179), στόν πρόλογο τοΰ Ιουλίου 1967 στό πρώτο μέρος ('Ο αντισημιτισμός) της Καταγωγής τοΰ ολοκληρωτισμού, ξεκινάει μέ μία αυστηρή έννοιολογική καί ιστορική διευκρίνιση, παροτρύνοντας νά διακρίνουμε τό πρόσφατο φαινόμενο πού είναι ό δίχΐοίο δεηδίι αντισημιτισμός άπό τό παλιό μίσος τών Εβραίων (ΐικίεηΐι&δδ):

Κοσμική Ιδεολογία τοΰ 19ου αιώνα, ή όποία δέν έμφανίζε- ται μέ αΰτό τό όνομα παρά μετά τή δεκαετία του 1870, εστω καί άν ήταν νωρίτερα γνωστά τά έπιχειρήματά της, ό αντισημιτισμός δέν είναι προφανώς τό ίδιο πράγμα μέ τό Θρησκευτικής προέλευσης μίσος τών Εβραίων, έμπνεό- μενο άπό τήν αμοιβαία έχθρότητα μεταξύ δύο άνταγωνι- στικών πίστεων. θά μπορούσαμε μάλιστα νά άναρωτη- θοΰμε μέχρι ποιου σημείου ό αντισημιτισμός αντλεί τήν έπιχειρηματολογία καί τή σαγηνευτική δύναμή του άπό αύτό τό θρησκευτικής προέλευσης μίσος τών Εβραίων.

"Οσο γιά τόν Λεόν Πολιακόφ, αύτός δέν επαψε νά προειδοποιεί τούς ερευνητές κατά της έπίδρασης δύο ύπόρρητων καί συσχετιζόμενων αναπαραστάσεων, πού λειτουργοΰν άφελώς ώς έπαναλαμβανόμενες προφά- νειες: ή μία ένός «ρατσιστικού ορισμού τοΰ ρατσισμοί»» καί ή αλλη ένός άντισημιτικοΰ όρισμοΰ τοΰ άντισημιτισμοΰ. Δύο φαΰλοι κύκλοι, ό ένας κατ’ εικόνα τοΰ άλλου. “Ετσι, οί χρήστες τοΰ δρου «ρατσισμός» καί «άντισημιτισμός» γίνονται, χωρίς νά τό καταλαβαίνουν, «δμηροι της φυλετικής μυθολογίας»

15


(Ροϋαΐίον, 1981, σ. 250). Ανεπαίσθητη εκδίκηση της φυλετιστικής ιδεολογίας, παρούσας στίς ίδιες λέξεις πού χρησιμοποιούνται καί άπό τούς άντιρατσιστικούς κύκλους. Έτσι, ό Πολιακόφ (1981, σ. 225) επισημαίνει τό παράδοξο:

Οί ίδιοι οί όροι «άντισημιτισμός» καί «ρατσισμός» [...] συνεισφέρουν στό νά συνεχίζεται, μέ την άκαταλληλότητα τους καί τίς εσωτερικές τους αντιφάσεις, τό φαινόμενο πού θέλουν νά περιγράφουν καί τό όποιο, άπό τή ναζιστική έποχή, δέν παύει νά καταγγέλλεται ώς οικουμενικό κακό.

Γιά νά είμαστε σαφείς, τό νά είναι κανείς «άντισημί- της» σημαίνει νά είναι «άντιεβραίος» ή «έβραιόφοβος» μέ ρατσιστικό τρόπο, άρα μέ καθαρά σύγχρονο τρόπο — ή, αν προτιμάμε, μέ τρόπο πού νά προσιδιάζει στήν έποχή της έκκοσμίκευσης—, υποστηρίζοντας δτι οΐ Εβραίοι είναι ή ενσάρκωση μιας έπιβλαβοΰς ή έπικίν- δυνης «φυλής», της «σημιτικής φυλής», μιας «φυλής» ωστόσο μυθικής, ή όποία θεωρείται φανταστική ακόμα καί άπό ορισμένους φυσικούς άνθρωπολόγους, συγκαιρινούς τής χρονικής στιγμής κατά τήν όποία διαπλάστηκε ό δρος «άντισημιτισμός» (Βεΐη, 1990· Ρο- Ηίύίον, 1977, σ. 28-30). Μέ τόν όρο «άντισημιτισμός», δϋΐςίο δεηδίι, δέν χαρακτηρίζουμε παρά τή ρατσιστική έκδοχή τοϋ σύγχρονου άντιεβραϊσμοΰ, ό οποίος λειτούργησε ώς «πολιτισμικός κώδικας» (νοϋων, 2006). Μέ εναν πενηντασέλιδο λίβελλο, πού έκδόθηκε στή Βέρνη τόν Μάρτιο τοΰ 1879, στόν όποιο καταγγέλλει καί έκφράζει τή λύπη του γιά τό (κατ’ αυτόν) «γεγονός» τής έβραικής «κυριαρχίας» στή Γερμανία, άκολουθού-

16

«ΑΝΤΙΣΗΜΙΤΙΣΜΟΣ»; ΕΝΑΣ ΑΜΦΙΛΕΓΟΜΕΝΟΣ ΟΡΟΣ

μένος μερικούς μήνες αργότερα άπό τή δημιουργία μιας «Λίγκας τών άντισημιτών» (ΑηΙΐδεηιΐΐ6ηΌ§&), ό έλευθερο-στοχαστής δημοσιογράφος Μάρ θά έπιβάλ- λει τό νέο όνομα: ϋβτ 8ΐβξ άβ$ ΜάεηΗιιτηζ ϋΙ>€Γ άα.3 Οβηηαηβηίΐηαηί. νοη ηΐοΗί οοηβ^ίοηβΙΙβη 8ίαηάρναύαωι& ΒβίταεΗΐβΐ. ναβ νιθΐ$\ ( Ή νίκη τοΰ εβραϊσμού [έβραϊ- κότητα, έβραΐλα] επί τοΰ γερμανισμοϋ [γερμανικοί"ήτα], θεωρούμενη υπό μη ομολογιακή όπτικη). Ό έπι- λεγμένος άπό τόν Μάρ υπότιτλος —«θεωρούμενος ΰπό μή ομολογιακή οπτική»— δείχνει τή μέριμνα τοΰ άντιε- βραίου ίδεολόγου νά μεταβεΐ άπό μία θεολογικο-θρη- σκευτική έπιχειρηματολογία κατά τών Εβραίων σέ μιά έπιστημονική άπόδειξη γιά τόν άναλλοίωτο χαρακτήρα τών συστατικών γνωρισμάτων της «εβραϊκής φυλής» (ή «τών Σημιτών»), κάτι πού τήν καθιστά γιά πάντα άναφομοιώσιμη. Έξοΰ καί ή έκ μέρους του αμφισβήτηση τής χειραφέτησης άπό τήν όποία έπω- φελοΰνται οΐ ΈβραΤοι στή γερμανική Αυτοκρατορία άπό τό 1871: δέν μποροΰμε νά άποδίδουμε τήν ισότητα τών δικαιωμάτων στούς έκπροσώπους μιας ξένης καί έχθρικής «φυλής», έκ τής φύσεώς της προορισμένης νά έκμεταλλεύεται, νά διαφθείρει καί νά κυριαρχεί στίς άλλες «φυλές», ιδιαίτερα στή «γερμανική φυλή».

Ό Μάρ, στό λίβελλό του, στρέφεται κατά τοΰ «έξεβραϊσμοΰ τοΰ γερμανικοΰ κόσμιου», έγγράφει τόν έν λόγω «έξεβραϊσμό» (νεηικ!ιιη§) —μετά τόν Ρίχαρντ Βάγκνερ (πού τόν όρθογραφοΰσε «νεηϋ(1ιιη§» στό άρθρο του τοΰ 1850)— στήν καρδιά τοΰ «έβραϊκοΰ ζητήματος» ώς ζητήματος ταυτόχρονα φυλετικοΰ καί

17


πολίτικου, και αναγγέλλει τήν αναπόφευκτη καί «σκληρή άντιεβραϊκή έκρηξη» στή Γερμανία:

Τό «έβραϊκό ζήτημα» είναι κοινωνικο-πολιτικό ζήτημα. Ό έξεβραισμός (Υβή'αάηηξ) του γερμανικού κόσμου συνέ- τεινε νά γεννηθούν ιδέες, θεωρίες, γιά μιά κοινωνικο-ατο- μική «έλευθερία» πού δέν μπορούμε νά τήν άποκαλουμε πλέον έλευθερία άλλά αυθάδεια, καί της όποίας οί συνέπειες κατέστησαν άνυπόφορες άκόμα καί γιά τόν έξεβραϊ- σμένο γερμανισμό [νβηικίβίβη Οειπιαηΐδηιιΐδ]. Ή δράση κατά της τοκογλυφίας είναι ή πρώτη λαϊκή άντίδραση πού άναγγέλλει τήν πελώρια σύγκρουση [...]. Ή βαθιά έξαγρίωση τών συναισθημάτων «κατά τών Εβραίων» έπιδεινώνεται ώρα μέ τήν ώρα [...] καί μιά έκρηξη είναι άναπόφευκτη. "Ισως δέν είναι μακριά ή στιγμή δπου ΕΜΕΙΣ, οι κατεξοχήν «Έβραιοφάγοι» [ΐιιάεηίϊοδδβΓ], θά πρέπει νά πασχίσουμε ώστε νά προστατεύσουμε τούς ξένους ση- μίτες πού μας νίκησαν άπό τή μανία τών ξεσηκωμένων λοώκων παθών. (Μάη*, 1879, σ. 41-43)

Ή θεμελιώδης πεποίθηση τοΰ Μάρ είναι δτι ό έβραϊ- σμός (ΐυάοηΛιιιη) -η , ακριβέστερα, ή έβραϊκότητα, ή έβραιότητα, και μάλιστα ή «έβραΐλα»— έκπροσωπεΤ «τόν κοινωνικο-πολιτικό δικτάτορα της Γερμανίας» καί δτι, συνεπακόλουθα, οί Γερμανοί εγιναν σκλάβοι υποταγμένοι στή «συντριπτική ισχύ ένός σκόπιμου καί τυπικου ρεαλισμού»: «Είμαστε οί χαμένοι καί είναι φυσικό οί νικητές νά κραυγάζουν να© νίοΐίδ!» (Μογγ, 1879, σ. 29). Ή άντισημιτική «άντίδραση» παίρνει τό ΰφος μιας άντίστασης στήν κυριαρχία, άκόμα καί μιας έπανάστασης έναντίον μιας άδικης τάξης

18

πού έπιβλήθηκε άπό τούς «νικητές» της παγκόσμιας ιστορίας, τούς Εβραίους. Έ τσι, ό Μάρ παρεμβαίνει στό «έβραϊκό ζήτημα» μετά άπό μιά μακρά σειρά θεωρητικών τοΰ επαναστατικού αντισημιτισμού: Μπροΰ- νο Μπάουερ, Προυντόν, Βάγκνερ, Μπακούνιν, καί πολλοί άλλοι (Κόβε, 1992· Τα§ιιΐβίϊ, 2008, σ. 96 κ.έ.). Μέ τόν τρόπο αύτό, ό Μάρ αντιδρά ώς βιολογικός υλιστής: κατ’ αύτόν, ή «νίκη» τών Εβραίων τοποθετείται πέραν τοΰ καλοΰ καί τοΰ κακοΰ. Οΐ Εβραίοι είναι οί νικητές μιας μάχης στήν όποία τούς προόριζε ή ιδιαίτερη έθνοτική τους ούσία, οί προσίδιες ίκανότητές τους, κληρονομικά μεταβιβαζόμενες άπό τίς άπαρχές. Γ ι’ αύτό τό λόγο, σύμφωνα μέ τόν Μάρ, άφοΰ τό «έβραϊκό ζήτημα» δέν είναι θρησκευτικής τάξεως, πρέπει νά άντιτιθέμεθα σέ κάθε θρησκευτικό διωγμό μέ στόχο τούς Εβραίους. Ή άπό τούς Εβραίους έκπροσωπούμενη άπειλή δέν προέρχεται άπό τίς έτε- ρόδοξες πίστεις τους ή τίς «δεισιδαιμονίες» τους, άλλά άπό τήν ϊδια τή βιολογικής τάξεως φύση τους, ή όποία δέν μπορεΤ νά μιεταβληθεί. Στόν δεύτερο άντι- σημιτικό του λίβελλο, νοη ]ΜΪ8θΗβη Κήβ^ίοΗααρΙαίζ ( Τό εβραϊκό θέατρο τών πολεμικών επιχειρήσεων), ο Μάρ κάνει αυτή τήν αυστηρή διευκρίνιση:

Δέν πρόκειται νά έκθέσουμε έδώ θρησκευτικές προκαταλήψεις ένώ τό ζήτημα είναι φυλετικό καί ό διαχωρισμός μεταξύ τών Εβραίων καί ήμών τών ιδίων εγχειται στό αϊμα. (άναφέρεται στόν ΡιιΙζβΓ, 1988. σ. 48)

Έ τσι, τό θέμα τοΰ «φυλετικοΰ ντετερμινισμού» έγ- γράφεται ρητά στήν καρδιά τής έβραιοφοβίας. Στήν


19


άντισημιτική ανθολογία τοϋ Τεοντόρ Φρίτς (ΤΗεοάοΓ ΡπίδοΙι) πού έκδόθηκε τό 1907, ΗαηάύιιοΗ άβτ 3ηάβη-

{Εγχειρίδιο τοϋ έβραϊκοΰ ζητήματος), ή όποία έπανεκδόθηκε πολλές φορές στό Τρίτο Ράιχ μέ διάφορες προσθήκες, υμνείται ό Μάρ πού άνοιξε τό δρόμο στήν «φυλετολογία τοΰ έβραϊκοΰ λαοΰ» (ΚαχχβηΙαιηάβ άβ5 ]Μί$αΗβ3 νο&βη;), πού άναπτύχθηκε άπό τόν Φ. Κ. Γκύντερ (Ηαηδ Ρ. Κ. ΟϋηίΙιεΓ, 1930), στή βάση αΰτοΰ τοΰ άξιώματος: «Τό έβραϊκό ζήτημα είναι φυλετικό ζήτημα», («ϋ ϊε Ιικίεηίτα^ε ΐδΐεΐηε Κ.αδδεηίτα§ε» — ΡπΙ$<Α, 1934, σ. 19).

Είσαχθείσα στή γαλλική γλώσσα άπό τό 1881- 1882, ή λέξη «άντισημιτισμός» δέν άποτελεΤ όρο τρέ- χουσας χρήσης παρά μόνο άπό τά τέλη της δεκαετίας τοΰ 1880. Πρέπει νά υπογραμμίσουμε τό γεγονός ότι πρόκειται γιά αύτοχαρακτηρισμό, ό όποιος δέν εχει τόν υποτιμητικό χαρακτήρα πού θά προσλάβει άργότερα: είναι οί ίδιοι οί. άντισημίτες πού παρουσιάζονται καί αΰτοπροσδιορίζονται τότε ώς «άντισημίτες», προκειμέ- νου νά σφραγίσουν τή σχετική καινοτομία της μάχης τους, μέσω τοΰ υποδεικνυόμενου έχθροΰ («οί Σημίτες» ή «ό Σημίτης», κατηγορία περισσότερο συμπεριληπτι- κή άπό ό,τι «οί Εβραίοι» ή «ό Εβραίος») καί τοΰ δογματικοΰ θεμελίου τοΰ στρατευμένου άγώνα (τό φυλετικό συνανήκειν καί δχι πλέον ή θρησκευτική ταυτότητα). Τό θέμα τών φυλετικών άγώνων («Σημίτες» νεΓδίΐδ « νΑριοι») άντικαθιστά ρητά τό μοντέλο τοΰ θρησκευτικοΰ πολέμου (Τα§ιπείϊ, 2008, σ. 179-212).

Στή Γαλλία, ό Έντουάρ Ντρυμόν (Εάοιι&τά ϋηι-

20

ιηοηΐ, 1844-1917) ήταν ό πρώτος χρονολογικά άπό τούς (αύτοανακυρηγμένους) έπαγγελματίες «άντιση- μίτες» πού δόμησε τό άντιεβραϊκό δόγμα του, στή βάση της μανιχαΐκής αντίθεσης μεταξύ Εβραίων καί ’Αρίων. Γνωρίζουμε ότι θά έπιβληθεί μιέ τήν έκδοση, τό 1886, τοΰ βιβλίου του, μπέστ σέλερ τοΰ (πληβεια- κοΰ καί καθολικο-παραδοσιοκρατικοΰ) εθνικιστικού άντι- σημιιτισμιοΰ, Ή Εβραϊκή Γαλλία (Ιμ Ρταποε Μ νβ), τό οποίο αρχίζει μιέ μιά μακρά ανάπτυξη γιά «τόν 'Εβραίο», πού μποροΰμε νά θεωρήσουμιε ώς συστημοατική εκθεση υπό ρατσιστική οπτική τοΰ «έβραΐκοΰ ζητήμιατος» ή, ακριβέστερα, τοΰ «έβραΐκοΰ κινδύνου» (Ε)ηιιηοηΙ;, 1886, τόμ. 1, σ. 1-137). Ό Ντρυμόν βεβαιώνει μιέ σαφήνεια τή φυλετιστική θέση του:

Τό θρησκευτικό ζήτημα δέν παίζει παρά δευτερεύοντα ρόλο πλάι στό φυλετικό ζήτημα πού εχει τήν πρωτοκαθεδρία σέ όλα τά άλλα. (δ.π., σ. 39-40)

Είναι ή Εβραϊκή Γαλλία πού θά λανσάρει καί θά άποτελέσει πάραυτα τό όχημια της άντιεβράϊκής βουλ- γκάτας πού συγκροτήθηκε στή Γαλλία άπό τήν άρχή της δεκαετίας τοΰ 1880, υπό τήν έπωνυμία «άντιση- μιτισμός». Ό Ντρυμόν είχε πλήρη συνείδηση αύτοΰ τοΰ γεγονότος καί τό κατέγραψε στήν έφημιερίδα του, Ιμ ΠΙ)Γβ ΡατοΙβ, στίς 11 Ίανουαρίου 1895:

Τό Εβραϊκό Ζήτημα δέν ύφίστατο τό 1886 [...] στή Γαλλία. Χάρις σέ έμένα οΐ Γάλλοι κοίταξαν καί εΤδαν.

Προσδίδοντάς του λαϊκιστική διάσταση, καί αύτονο- μώντας τον άπό τήν προπαγάνδα της Εκκλησίας ή


τίς σοσιαλιστικές κινητοποιήσεις, ό Ντρυμόν κατέστησε τόν αντισημιτισμό ένα πολιτικό καί πολιτισμικό ταυτόχρονα φαινόμενο, δπου ό γαλλικού τύπου έθνοτι- κο-φυλετικός εθνικισμός βρήκε τά πρώτα συμβολικά του εργαλεία καί τήν πρωταρχική του ώθηση (Καιιί- ίπι&ηη, 2008, σ. 137-234).

Τό 1882, τρία χρόνια μετά τήν έμφάνιση της λέξης «Αηΐΐδειηΐΐχδΐηιΐδ» στή γερμανική γλώσσα, ενας καλύτερα (ή μάλλον λιγότερο κακά) συγκροτημένος δρος άναδύεται: ό νεολογισμός «έβραιοφοβία». Όφείλεται στόν Λέο Πίνσκερ (ΐχο ΡΐηδΙίεΓ, 1821-1891), πού τόν εισάγει στό δοκίμιό του μέ τίτλο Αύτοχειραφέτηση {Αιιίοέηιαηοίραίίοη, 1882), δπου ό γιατρός, έχοντας τή μέριμνα γιά τό μέλλον τοϋ έβραϊκοΰ λαοΰ, στοχάζεται πάνω στό νόημα τών πογκρόμ τοΰ 1881 στή Ρωσία καί ορίζει τό σιωνιστικό πρόταγμα (νοΙΚον, 2006, σ. 14-17). Όρισμένες πρόσφατες έργασίες γιά τίς άντιεβραϊκές μορφολογίες δανείστηκαν αυτόν τό νεολογισμό άπό τόν Πίνσκερ, χωρίς ωστόσο νά τόν άκολουθοΰν στόν άφελοΰς έμπνεύσεως ψυχοπαθολογι- κό ορισμό πού τοΰ δίνει (ΤΕβίποίΐ, 20025, 2008).


ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΝΤΙΕΒΡΑΪΣΜΟ ΣΤΟΝ ΑΝΤΙΣΗΜΙΤΙΣΜΟ: ΜΙΑ ΑΝΤΙΛΗΨΗ ΣΓΝΕΧΕΙΑΣ

ΤΗΣ ΕΒΡΑΙΟΦΟΒΙΑΣ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ

Ό Ραούλ Χίλμπεργκ (Κειυΐ Ηίίβεη*), στήν άρχή τοϋ μεγάλου του βιβλίου Ή κατοιστροφη των Ευρωπαίων Εβραίων (ΤΗβ ΰβχΐηιαϊοηο/ΐΗβ Επτορβαη υπενθυμίζει τό προφανές, δτι «ουτε οί πολιτικές ουτε οΐ πράξεις οΐ άντιεβροάκές έμφανίστηκαν ξαφνικά τό 1933», καί δτι «άπό πολλούς αΐώνεο καί σέ πολλές ^ ωρειΐ_οΐ Ε β ραίοι ήταν θύματα καταστροφικών πράξεων» (Ηΐΐ- ΐ>6Γ§, 1988, σ. 13). Ό ιστορικός αναγνωρίζει τήν ακραία δυσκολία νά άπαντήσει στό έρώτημα «γιατί;», καί ακριβέστερα στό γιατί οΐ Εβραίοι άποτέλεσαν αντικείμενο ενός τόσο διαρκούς μίσους στήν Ιστορία, έρω- τήματα πού τίθενται έκτός των αυστηρών ορίων της ιστοριογραφικής έργασίας. Παραμένει όμως στό πεδίο της άρμοδιότητάς του, όταν χαρακτηρίζει τίς «τρεΤς διαδοχικές πολιτικές» οΐ όποιες, στήν ιστορία της* Δύσης, ύλοποιήθηκαν κατά των Εβραίων της δια- σποράς: τόν προσηλυτισμό, τήν απέλαση, τόν άφανι- σμό. Ό Χίλμπεργκ έντοπίζει τήν πρώτη άντιεβραϊκή πολιτική στόν 4ο μ.Χ. αιώνα, όταν, κατά τή βασιλεία

23

τοΰ Μεγάλου Κωνσταντίνου, ο χριστιανισμός θεσμο- θετήθηκε υπό τή μορφή κρατικής θρησκείας. Στό έξης, ή μεταστροφή των Εβραίων καθίσταται ταυτόχρονα θρησκευτική υποχρέωση καί κοινωνική νόρμα. Ή προσηλυτιστική πολιτική συνοδεύθηκε άπό διάφορους διωγμούς, πού ριζοσπαστικοποιοϋνται καί συστηματοποιούνται άπό τά τέλη τοΰ 11ου αιώνα, δπως τό υπενθυμίζει ο μεσαιωνολόγος ιστορικός Μάρκ Ρ. Κοέν (ΜβτΚ Κ.. ΟοΗοη, 2008, σ. 40):

Οΐ ευθέως στρεφόμενες κατά τών Εβραίων βιαιοπραγίες πολλαπλασιάζονται άπό τήν πρώτη σταυροφορία. Οί φήμες πού κατηγορούν τούς Εβραίους γιά τελετουργικά έγκλήματα κατά τών παιδιών αρχίζουν νά διαδίδονται. Ό ΈβραΓος πιστωτής υπήρξε αντικείμενο έπίμονου μίσους έκ μέρους τών χριστιανών. Οί μεταστραφέντες στόν χριστιανισμό Εβραίοι εγιναν ύποπτοι — στήν Ισπανία, κυρίως, αυτές οί υποψίες οδήγησαν στήν απεχθούς μνήμης 'Ιερά Εξέταση. Επιπλέον, ολόκληρες εβραϊκές κοινότητες άπε- λάθηκαν άπό ορισμένα κράτη κατά τό Μεσαίωνα.

' Ή αποτυχία της μαζικής μεταστροφής τών Εβραίων ' οδήγησε τήν Εκκλησία νά έπιβάλμ τήν απέλαση αΰτου τοΰ «τυφλοΰ» λαοΰ, πού άρνείτο έπιμόνως νά μετα- στραφεί στήν «αληθινή θρησκεία». Επιπλέον, έπειδή οΐ Εβραίοι θεωρείτο δτι θέλουν νά κυριαρχήσουν σέ δλο τόν κόσμο μέ κακές προθέσεις, έλήφθησαν μέτρα ένα-

| ντίον τους προκειμένου νά άποκλειστοϋν άπό δημόσιες ί λειτουργίες «ώστε νά μήν καταχρώνται δημοσίων εξουσιών γιά νά καταπιέζουν τούς Χριστιανούς», όπως διακήρυττε ό αΰτοκράτορας Φρειδερίκος τό 1237. Μετά


ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΝΤΙΕΒΡΑΪΣΜΟ ΣΤΟΝ ΑΝΤΙΣΗΜΙΤΙΣΜΟ

τήν περίοδο τής παποσύνης τοΰ Ίννοκέντιου Γ', πού διήρκεσε άπό τό 1198 μέχρι τό 1216, οί προστατευτικές προθέσεις της Εκκλησίας έναντι τών Εβραίων δέν επαψαν νά ύποχωροΰν. Τό_1239 ̂ ό πάπας Γρηγό- ριος Θ' άμφισβήτησε γιά πρώτη φορά τήν έλευθερία νά τηρεί κανείς τήν ιουδαϊκή θρησκεία, ηγούμενος έπιθέ- σεων κατά τοΰ Ταλμούδ, τοΰ οποίου διέταξε τήν καταστροφή. Τό 1242, είκοσιτέσσερα κάρα μέ άντίτυπα τοΰ Ταλμούδ παραδόθηκαν στήν πυρά μέ διαταγή τοΰ βασιλιά της Γαλλίας Λουδοβίκου Θ' (ΟΛοη, 2008, σ. 107). Τόν 13ο αιώνα, οΐ έβραιοχριστιανικές σχέσεις *) ήταν τόσο κακές, πού ή χριστιανική κοινωνία μπορεί ϊ αναδρομικά νά χαρακτηρισθεί ώς «διωκτική κοινω- ϋ νία» (ΟΛοη, 2008, σ. 403).

Οΐ βίαιες άντιεβραίκές έπιθέσεις τοΰ Λούθηρου, στό \ λίβελλό του, πού έκδόθηκε τό 1543, Γιά τούς Εβραίους | καί τά φεύδη τους, προσφέρουν μία εκπληκτική σύνο- ( ψη τών μεγάλων θεμάτων τοΰ μεσαιωνικοΰ άντιεβραϊ- , σμοΰ: πρώτον, οί Εβραίοι κατηγοροΰνται ότι θέλουν | νά κυριαρχήσουν στον κόσμο· δεύτερον, καταγγέλλο- | νται ώς εγκληματίες, τόσο θεοκτόνοι όσο καί οπαδοί \ τοΰ τελετουργικοΰ φόνου τών χριστιανόπαιδων τρίτον, ) στιγματίζονται ώς «δυσοσμία». Ό Λούθηρος όμως, επιθυμώντας νά εξηγήσει τήν «τύφλωση» τών Έβροιίων, πρόσθετε σέ αυτές τίς κατηγορίες τή θέση σύμφωνα μέ τήν οποία, παρά τήν καλή θέληση τών χριστιανών 1 καί παρά τά βάσανα πού συνδέονται μέ τήν περιπλά- ! νησή τους, οί Εβραίοι, φορείς μιας κατάρας, δέν μποροΰν νά αλλάξουν:

25


"Ο,τι 6 ίδιος ό θεός δέν μπορεϊ νά διορθώσει μέ τόσα τρομερά χτυπήματα, δέν μπορούμε νά τό διορθώσουμε κι έμεΐς ουτε μέ λέξεις ούτε μέ πράξεις, (παρατίθεται άπό τόν Ηΐ11)βΓ§, 1998, σ. 27)

>Λόγψ της κακής καί αναλλοίωτης φύσης τους, οΐ ι Εβραίοι ήταν προορισμένοι νά παραμιείνουν τά «τέκνα του διαβόλου»: ετσι, ή δαιμονοποίηση των Εβραίων συνοδεύτηκε άπό τήν ούσιοποίησή τους, γιά νά δημιουρ- γηθεί ενας αρνητικός καί άπωθητικός τύπος: «ό Εβραίος». Ούσιακά διεφθαρμένοι καί έπικίνδυνα διαφθορείς, οί Έβραΐοι δέν μπορούσαν παρά νά ενσαρκώνουν μιά διαρκή απειλή. Οί άντκτημίτες τοΰ 19ου αιώνα, παρά τή θέλησή τους νά θέσουν τό «έβραϊκό ζήτημα» σέ μιά μή θρησκευτική προοπτική, κληρονόμησαν άπό τή διδασκαλία της Εκκλησίας καί της λουθηρια- νης Μεταρρύθμισης, τήν οποία διάβασαν έπιλεκτικά, τήν πίστη ότι οί Εβραίοι ήταν έκ φύσεως όντα σατανικά καί άμετάστροφα, δηλαδή, στήν προοπτική της έκκοσμίκευσης, μή ένσωματώσιμα ή άναφομοίωτα. Άπό έκείνη τή στιγμή έπινοήθηκε καί έτοιμάστηκε πρός κυκλοφορία ό σύγχρονος μύθος τοΰ «εβραϊκού κινδύνου». Στούς έχθρούς των Εβραίων δέν άπέμεινε πλέον παρά νά τόν επιβεβαιώνουν έν όνόματι τοΰ «επιστημονικού» δόγματος των ανθρώπινων φυλών, 'οί οποίες υποτίθεται ότι είναι σταθερές καί άνισες.

Σέ μιά ιδεολογική συγκυρία όπου συνδυάζονταν ή έθνικιστική άρχή της έθνοτικής ομοιογένειας καί ή ρατσιστική άρχή τοΰ καθορισμένου προσδιορισμοΰ τών φυλετικών τύπων, οί σύγχρονοι άντισημίτες ΐδεολόγοι

26


συμπέραναν δτι οί Εβραίοι ήταν άναφομοίωτοι, γιατί ή 1 «φυλή» τους ήταν αμετάβλητη. Στή γλώσσα της φυ- > λετολογίας, ή αντίσταση τών Εβραίων στήν αληθινή μεταστροφή ή στήν πραγματική αφομοίωση εξηγείτο άπό τή φυλετική τους έξωτερικότητα: οΐ Εβραίοι ήταν άνεπανόρθωτα ξένοι πρός τίς ευρωπαϊκές φυλές καί τή Δύση, ήταν «Άσιάτες» ή «Ανατολικοί», μέ ένστικτα παρασίτων καί άρπακτικών. Στό βιβλίο του γιά τό «έβράίκό ζήτημα» πού έκδόθηκε στίς άρχές τοΰ 1881, ό φιλόσοφος Ευγένιος Ντύρινγκ, σοσιαλιστής, θετικι- στής καί άντισημίτης, υπογράμμιζε εξαρχής τή συνέπεια φυλετικοΰ έπανορισμοΰ τοΰ έν λόγω ζητήματος:

Εβραϊκό ζήτημα θά υπάρχει ακόμα καί άν όλοι οΐ Εβραίοι έγκατέλειπαν τή θρησκεία τους γιά νά ένταχθοϋν στίς κυρίαρχες Εκκλησίες μας. (ϋίϋϊπηβ, 1881, σ. 3)

Καί συμπέραινε εξ αΰτοΰ δτι ήταν αναγκαίο νά προ- στατευθοΰν οΐ ευρωπαϊκοί λαοί άπό αυτά τά «άρπακτι- κά κτήνη» πού είναι έκ φύσεως οί Εβραίοι, άπομα- κρύνοντας τους μιέ διάφορους τρόπους. Τέτοια υπήρξε ή πρώτη προϋπόθεση της φυλετοποίησης τοΰ «έβραϊκοΰ ζητήματος»: τό πρόταγμα άποκλεισμοΰ τών Εβραίων άπό τήν έθνική ιδιότητα τοΰ πολίτη, ειτε «κλείνοντάς τους τήν πόρτα», ειτε άποπολιτογραφώντας τους στίς χώρες δπου είχαν γίνει πολίτες. Επιπλέον, πολυάριθμα φυλετικά χαρακτηριστικά πού είχαν άποδοθεί στούς Εβραίους, άρχίζοντας άπό τό «μίσος τους γιά τό άν- θρώπινο είδος» καί τά εκμεταλλευτικά, άρπακτικά ή ; «παρασιτικά» τους «ένστικτα», τούς έκαναν νά γίνο- ] νται άντιληπτοί ώς ή ενσάρκωση μιας πολύμορφης β

27

απειλής, βαπτισμένης «ό έβράϊκός κίνδυνος», στά τέλη τοΰ 19ου αιώνα. Αυτή ή απειλή κυριαρχίας καί διαφθοράς των ευρωπαϊκών λαών άπό τούς Εβραίους βαπτί- σθηκε «έβραιοποίηση» ή «έξεβραΐσμός» (νβηϋ<1ιιη§) άπό τόν Ρίχαρντ Βάγκνερ τό 1850, στό λιβελλογρά- φημά του Ή Έβραΐλα στη μουσική. Άφοΰ είχαν περιοριστεί στό στάτους ενός έχθρικοΰ καί «ξένου σώματος» στίς ευρωπαϊκές κοινωνίες, είχαν έκληφθεί ώς ούσιακά «έπιβλαβείς» λόγιρ τών φυλετικών ΐδιαι-

' τεροτήτων τους καί είχαν θεωρηθεί ώς έκ φύσεως έσωτερικός έχθρός, οΐ Εβραίοι δέν μποροΰσαν συνε-

ν πώς παρά νά έκδιωχθοΰν έκτός έθνικοΰ έδάφους, νά /εξωθηθούν στήν άποδημία καί, μέχρι αύτό νά έπιτευ- )χθεί, νά άποκλεισθοΰν άπό τήν πολιτική, οικονομική \καί πολιτιστική ζωή. Πρίν χαρακτηρίσει τήν «τρίτη ιστορική φάση της άντιεβραϊκής δράσης», ό Χίλμπεργκ υπογραμμίζει τό γεγονός ότι ή πολιτική άποκλεισμοϋ καί άπέλασης υΐοθετήθηκε άπό τούς ναζί καί δτι «συνέχισε νά έμπνέει δλες τίς άντιεβράόίές έπιχειρήσεις μέχρι τό 1941». Τότε ήταν πού, μέσα σέ μιά κατάσταση όλικοΰ πολέμου δπου ή μαζική άπέλαση τών Εβραίων καθίστατο άδύνατη, ή ιδέα της «τελικής λύσης τοΰ έβραϊκοΰ ζητήματος στήν Ευρώπη» επιβλήθηκε σέ εναν ορισμένο άριθμό άνώτατων ναζί ιθυνόντων (Ηΐ1β6Γ§, 1988, σ. 15-16). Λίγο μετά τήν εισβολή τοΰ γερμανικοΰ στρατοΰ στή σοβιετική Ρωσία άρχισε ή εφαρμογή αΰτοΰ τοΰ σχεδίου φυσικές έξό- ντωσης τών Εβραίων της Ευρώπης.

Θεωρώντας τήν άλληλουχία αύτών τών τριών διαδο


28


χικών άντιεβραϊκών πολιτικών (προσηλυτισμός, απέλαση, άφανισμός), ό Χίλμπεργκ υποστηρίζει δτι «ή δεύτερη φάση εμφανίστηκε αντικαθιστώντας τήν πρώτη» καί δτι «ή τρίτη φάση αναδύεται αντικαθιστώντας τή δεύτερη». Στό έξης, ή συνολική ιστορική διαδικασία μπορεί νά χαρακτηριστεί άπό τήν προοδευτική ριζο- σπαστικοποίηση, σέ διαδοχικά στάδια, τών μέτρων πού έλήφθησαν κατά τών Εβραίων. Αύτά τά μέτρα είχαν καταρχάς στόχο νά έξαλείψουν ή νά συρρικνώσουν τήν έβραϊκή παρουσία στό έσωτερικό τών κρατών, χριστιανικών ή έκκοσμικευμένων, πρίν άμφισβητήσουν τήν ίδια τήν ύπαρξη τοΰ έβράικοΰ λαοϋ, θέτοντας τή φυσική του έξόντωση ώς έσχατο στόχο της άντιεβραϊκής δράσης. Ό Χίλμπεργκ (1988 σ. 16) συμπυκνώνει ώς έξης αυτό πού θεωρεί σταδιακή έξέλιξη τής άντιεβραϊκής πολιτικής άπό τόν 4ο μ.Χ. αιώνα:

Οί ιεραπόστολοι τοΰ χριστιανισμού κατέληξαν νά λένε στήν ούσία τό έξης: «Δέν εχετε τό δικαίωμα νά ζεΤτε άνάμεσά μας άν παραμένετε Εβραίοι». Μετά άπό αυτούς, οί κοσμικοί άρχοντες διακήρυτταν: «Δέν εχετε τό δικαίωμα νά ζείτε άνάμεσά μας». Τέλος, οί Γερμανοί ναζί διατάσσουν: «Δέν εχετε τό δικαίωμα νά ζείτε». Ό καθορισμός όλο καί πιό δραστικών στόχων συνοδεύτηκε άπό άργή καί σταθερή άνάπτυξη τών άντιεβραϊκών πρακτικών καί τών αντίστοιχων θεωριών.

"Ολα συμβαίνουν ώς έάν ή μετάβαση στό στάδιο τής φυσικής έξόντωσης νά άποτελοϋσε ένα λογικό συμπέρασμά της μακρας διαδικασίας περιθωριοποίησης καί άποκλεισμοΰ τών Εβραίων, πού άντιμετωπίζονται ώς

ξένα πρός τό ανθρώπινο είδος δντα, υπάγονται στήν κατάσταση τών «υπανθρώπων» ή διαμονοποιοΰνται μέσω της έξομοίωσής τους μέ μιά «σατανική δύναμη». Στόν Χίλμπεργκ συναντάμε επίσης τήν υπόθεση της συνέχειας τοΰ στιγματισμοΰ τών Εβραίων, άπό τόν μεσαιωνικό χριστιανικό άντιεβραϊσμό στόν σύγχρονο αντισημιτισμό, περιλαμβανομένης καί της ναζιστικής του έκδοχής. Σχολιάζοντας σημαντικά άποσπάσματα ένός λόγου πού έκφωνήθηκε στίς 6 Μαρτίου 1895 στό Ράιχσταγκ άπό τόν άντισημίτη βουλευτή Χέρμαν Άλβαρντ (Ηεππίΐηη ΑΜ\νατ(11, 1846-1914), ό ιστορικός έμμένει στή σταθερότητα τοΰ ρεπερτορίου τών θεμάτων τών άντιεβράίκών κατηγοριών:

Ό Εβραίος παραμένει καταρχάς ο εσωτερικός εχθρός [...]· επειτα, ένας εγκληματίας, ένας δολοφόνος, ένα σαρκοβόρο κτήνος [...]· τέλος, τό σπέρμα της πανούκλας ή, ακριβέστερα έν προκειμένη, της χολέρας. Τό ναζιστικό καθεστώς έπανέλαβε καί ανάπτυξε αύτές τις αναπαραστάσεις τοΰ Εβραίου σέ σχεδόν αδιάκοπη λογόρροια, σέ άφίσες, σέ διοικητική αλληλογραφία καί έκθέσεις. Ό Χίτ- λερ προσωπικά εβλεπε κυρίως στόν Εβραίο μία αντίπαλη καί απειλητική δύναμη, έναν εξοπλισμένο μέ δόλο έχθρό. (Ηΐ11)βΓ8, 1988, σ. 26)


ΑΝΤΙΕΒΡΑΪΚΟΙ ΜΓΘΟΙ

Τό νά συνυπολογίζουμε τήν ποικιλία τών άντιεβροά- κών μορφολογιών, άρνούμενοι ταυτόχρονα τό άπλου- στευτικό αξίωμα τής συνέχειας ή τής γραμμικής έξέ- λιξης καί τό τελεολογικό σχήμα πού βρίσκουμε στόν Ραούλ Χίλμπεργκ ή στόν Λεόν Πολιακόφ (ή δΙιο&Η ώς τελικό αποτέλεσμα ή κατάληξη δλης της «ιστορίας τοΰ αντισημιτισμού»), αύτό σέ καμία περίπτωση δέν σημαίνει δτι αποκλείουμε τήν ερευνά ενδεχόμενων σταθερών, θεματικής ή ρητορικής τάξης. Έ τσι, μπορούμε νά άναγάγουμε τό πολύχρωμο σύνολο αρνητικών αναπαραστάσεων (προκαταλήψεις, στερεότυπα) καί κατηγοριών μέ στόχο τούς Εβραίους, συσσωρευ- μένων άπό τόν άρχαΐο κόσμο (Αίγυπτος, ’Ελλάδα, I Ρώμη), σέ ένα μικρό αριθμό αφηγήσεων, πού μποροΰ- ( με νά θεωρήσουμε ώς μύθους (Τ&§αΐ€ίί, 2008). Πρό- , κειται γιά απωθητικούς μύθους πού άφοροϋν τόν οΰ- σιοποιημένο καί, επομένως, άποιστορικοποιημένο έβροακό λαό (δπως τό έπιβεβαιώνει ή αναφορά στήν άφηρημέ- νη οντότητα πού άποκαλείται «ό Εβραίος»), γιά

31


αφηγήσεις κατηγορίας πού έπιτρέπουν νά άπανθρωπί- ζονται οΐ Εβραίοι μέ διάφορους τρόπους: ζωοποίηση, δαιμονοποίηση, παθολογικοποίηση καί έγκληματοποίηση.

Γιά τόν ιστορικό ή τόν άνθρωπολόγο τών έβραιόφο- βων μορφολογιών, τό θέμα είναι πάνω άπό όλα νά μελετά τίς άπαρχές, τούς τρόπους συγκρότησης καί δόμησης, τίς λειτουργίες καί τίς κοινωνικοπολιτικές χρήσεις ενός ορισμένου άριθμοϋ μεγάλων άφηγήσεων κατηγορίας, όπου οί Εβραίοι στιγματίζονται, παθολο- γικοποιοϋνται, ζωοποιούνται, έγκληματοποιοΰνται ή δαιμονοποιοΰνται. Αυτές οί λιγότερο ή περισσότερο έπεξεργασμένες άντιεβραϊκές άφηγήσεις είναι οί μιεγά- λοι άντιεβραϊκοί μύθοι, οί οποίοι άποτελοϋν τήν ιδεολογική διάσταση της έβραιοφοβίας. Οΐ μεγάλοι άντιε- βραίκοί μύθοι μπορούν νά άναχθοΰν σέ εξι, πού θά τούς άπαριθμήσουμε μέ τήν κατά προσέγγιση τών άντίστοιχων έμφανίσεών τους χρονολογική τάξη: ΐ) τό «μίσος τοΰ ανθρώπινου είδους» ή ή κατηγορία μισοξενίας ή γενικευμένης ξενοφοβίας ή, άκόμα, «άποσχισμοϋ» καί «άποκλεισμοΰ», πού παρατηρείται στήν άρχαία έβραιοφοβία (δοΜίβΓ, 2003)· 2) ό τελετουργικός φόνος-'* καί ό τελετουργικός κανιβαλισμός, κατηγορία ήδη παρούσα στήν άρχαιότητα, ή οποία προϋποθέτει ομαδική ωμότητα ή κλίση στό φόνο ώς σταθερό πολιτισμικό χαρακτηριστικό, πού θεωρείται νά εγχαράσσεται, γιά τούς χριστιανούς κατηγόρους άπό τόν 13ο αιώνα, μέσψ της μελέτης τοΰ Ταλμούδ (Τ&§νιΐβ£ί, 2008, σ. 262- 308)· 3) ή θεοκτονία, κεντρική κατηγορία του χριστιανικού άντιεβραισμοΰ, πού συνισταται στόν νά

32

ΑΝΤΙΕΒΡΑΪΚΟΙ ΜΤΘΟΙ

κατηγοροΰνται οί Εβραίοι δτι είναι ταυτόχρονα οΐ «δολοφόνοι τοΰ Χρίστου» καί τά «τέκνα τοΰ διαβόλου», πράγμα πού άνοίγει τό δρόμο γιά τή δαιμονο- ποίησή τους (ΤΓαο1ιΐ6ηΐ3€Γ§, 1983)· 4) ή δολιότητα, ή τοκογλυφία καί ή χρηματιστική κερδοσκοπία, πού προϋποθέτουν τήν απόδοση στούς Εβραίους μιας ένόρ- μησης πρός έκμετάλλευση καί κυριαρχία, καθώς καί τή χρήση τοΰ μείζονος άρνητικοΰ στερεότυπου τών συγχρόνων άντιεβραίων: τοΰ «παράσιτου» (Βεΐη, 1965· Τα§ιιίοίί, 2008, σ. 309-334)· 5) ή τάση νά συνωμο- τοΰν, νά υποθάλπουν συνωμοσίες κινούμενοι άπό τή θέληση νά κυριαρχοΰν, νά έκμεταλλεύονται καί νά καταστρέφουν, μέχρι νά οργανώνουν μεγάλες συνωμοσίες μέ στόχο τήν κυριαρχία στόν κόσμιο, θέμα πού μεταφέρεται άπό δύο διάσημα πλαστογραφήματα: τόν «Λόγο τοΰ Ραββίνου» πού άρχίζει νά κυκλοφορεί- τό 1872, καί τά Πρωτόκολλα τών Σοφών της Σιών, πού έκδίδονται γιά πρώτη φορά τό 1903 (ΟοΗη, 1967· Τ&§ϋΐ6ΐί, 2004£ΐ, σ. 617-817, καί 20041))· 6) ό ρατσισμός ή ή ιδέα μιας φυλετικής άνωτερότητας πού θεωρείται δτι άπορρέει άπό τή θεία έκλογή, καί προϋποθέτει άποικιοκρατία, «φυλετικό» έθνικισμό καί ιμπεριαλισμό, δπου μποροΰμε νά δοΰμε μιά έπανερμηνεία, πού εμφανίστηκε τόν 20ό αιώνα, τής άρχαίας κατηγορίας γιά ξενοφοβία καί άποκλεισμό (Τ&£ιηο£Γ, 2010, σ. 137 κ.έ.). Αυτές οί εξι μεγάλες άφηγήσεις κατηγορίας μποροΰν νά θεωροΰνται ώς ίδεότυποι ή βάσεις άναγωγής τής πολλαπλότητας τών κατηγοριών πού έκφέρο- νται κατά τών Εβραίων μέσα στήν Ιστορία.

33


Τό άφηρημένο υποκείμενο, ό έναντιότυπος πού δλες οί αφηγήσεις κατηγορίας συνεισφέρουν στήν κατασκευή του, είναι «ό Εβραίος», δηλαδή ό ούσιοποιημέ- νος έβραϊκός λαός ή, ακριβέστερα, ή αναπαράστασή του, ακολουθούμενη άπό ένα σύνολο άρνητικών χαρακτηριστικών. Έ τσι, «ό Εβραίος» κατασκευάζεται ώς ό σατανικός εχθρός τοΰ ανθρώπινου είδους καί τοΰ Θεοΰ, ό κατεξοχήν έγκληματίας, ό εκμεταλλευτής ή ό άπατεώνας άπό κλίση καί ό γεννημένος συνωμότης. Ή μυθική κατηγορία «ό Εβραίος», συμφυές υποκείμενο αΰτών τών έξι χαρακτηριστικών καί τών παραλλαγών τους πού άλληλοδιασταυρώνονται καί συχνά ταυτίζονται, άποτελεϊ τό αντικείμενο μέγιστης δαιμονοποίησης.

Η ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΤΟΓ ΤΕΛ ΕΤΟ ΓΡΓΙΚΟ Τ ΦΟΝΟΓ

Ένας άπό τούς μεγάλους άντιεβραϊκούς μύθους, ό μύθος της αιμοχαρούς ωμότητας καί της έγκληματι- κής φύσης τών Εβραίων, μεταφέρεται άπό τόν θρύλο του τελετουργικοί) εγκλήματος ή τοΰ τελετουργικού φόνου, ό οποίος, σκιαγραφημένος στόν άρχαίο κόσμο, διατυπώθηκε καί διαδόθηκε ευρύτατα στή χριστιανική Ευρώπη άπό τά μέσα τοΰ 12ου ώς τόν 15ο αιώνα, τήν Τδια στιγμή πού σχεδιαζόταν ένας νέος τρόπος νομιμοποίησης τών κατηγοριών πού εξαπολύονταν κατά τών Εβραίων: μιά προσανατολισμένη, έπιλεκτική, καί συστηματικά κακόβουλη άνάγνωση τοΰ Ταλμούδ, κα-̂ Ι ταγγελλόμενου ώς συλλογής ανήθικων καί άντιχρι- στιανικών διδαχών, πού θεωρείτο ότι υπαγορεύτηκαν άπό τόν διάβολο. Ή επινόηση τών άφηγήσεων τοΰ τελετουργικού φόνου, συναρθρώνοντας τίς κατηγορίες παιδοκτονίας καί κανιβαλισμού, είναι όχι μόνο συγκαιρινή της γέννησης της άντιταλμουδικής παράδοσης, άλλά διαδρα μέ αυτή τήν τελευταία πρός τήν κατεύθυνση άμοιβαίας ενίσχυσης τών άντίστοιχων συμβολικών τους

35


δυνάμεων. Αυτή ή διασύνδεση προκάλεσε καί νομιμοποίησε τρομακτικές σφαγές Εβραίων στό Μεσαίωνα.

Τό πρωταρχικό μοτίβο τής κατηγορίας τοΰ «τελεί τουργικοϋ φόνου», σφυρηλατημένο άπό τόν μεσαιωνι- ̂ κό χριστιανικό άντιεβραϊσμό τοΰ δεύτερου μισοΰ τοΰ » 12ου αιώνα, είναι πασίγνωστο: ό ισχυρισμός ότι υπάρ

χει ένα έβραϊκό έθιμο πού συνίσταται στό νά θυσιάζεται κάθε χρόνο, τήν παραμονή του εβραϊκού Πάσχα (Ρο$δίϋι), ένας χριστιανός, συχνότατα ένα παιδί, ειτε σταυρώνοντάς το ειτε σφαγιάζοντάς το, γιά νά συλλε- γεΐ τό αίμα του, προκειμένου νά χρησιμοποιηθεί γιά νά φτιάξουν τή τηαίΖΆ, τό άζυμο ψωμί πού τρώνε οί ' Εβραίοι κατά τήν εορτή τοΰ Πάσχα, εις άνάμνηση τής έξόδου άπό τήν Αίγυπτο. Τό κατεξοχήν «τελετουργικό έγκλημα» είναι ή τελετουργική παιδοκτονία.

Ή πρώτη τελετουργική παιδοκτονία πού άποδίδε- ται στούς Εβραίους άνέρχεται στό 1144 στήν Αγγλία: μετά τήν άνακάλυψη τοΰ φρικτά άκρωτηριασμέ- νου σώματος τοΰ δωδεκάχρονου Ούίλλιαμ στό δάσος τής Θόρπης πλάι στό Νόργουιτς, οΐ Εβραίοι κατηγο- ρήθηκαν άπό τή μητέρα καί τόν θείο τοΰ παιδιοΰ ότι τό σκότωσαν άφοΰ προηγουμένως τό βασάνισαν. Ό δικαστής πνίγει τήν υπόθεση. Ή κατηγορία όμως συνεχίζει νά κυκλοφορεί υπό μορφή φημών. Στή συνέχεια, μερικά χρόνια άργότερα, υπό τήν εξουσία ένός νέου δικαστή καί ένός νέου έπισκόπου, ό θρύλος τοΰ παιδιοΰ μάρτυρα, «πού σκοτώθηκε άπό τούς Εβραίους», μορφοποιήθηκε άπό τόν βενεδικτίνο μοναχό ΤΊιοιη&δ άε ΜοηπιουΛ: ο φόνος τοΰ Ούίλλιαμ τελέστηκε μέ τελε-

36

Η ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΤΟΤ ΤΕΛΕΤΟΥΡΓΙΚΟΥ ΦΟΝΟΥ

τουργικό τρόπο, μέ σκοπό νά άναπαραχθεΤ ή σταύρωση τοΰ Ίησοΰ (ί&η§ιηαΪΓ, 1990α, σ. 209-236, 282- 298). Θαύματα λαμβάνουν χώρα πάνω στόν τάφο τοΰ Ούίλλιαμ, πράγμα πού φαίνεται νά επιβεβαιώνει τήν [ κατηγορία. Ή λατρεία τοΰ μάρτυρα Ούίλλιαμ ελκύει πλήθη προσκυνητών. Τό 1189, οΐ Εβραίοι ύφίστανται; επιθέσεις στό Λονδίνο καί επειτα σέ όλο τό βασίλειο. Στίς 6 Φεβρουάριου 1190, όλοι οί Εβραίοι τοΰ Νόργουιτς \ σφαγιάζονται, έκτός έκείνων πού κατάφεραν νά κατα- ι φύγουν στό κάστρο. Τήν υπόθεση τοΰ Ούίλλιαμ τοΰ ι Νόργουιτς θά τήν ακολουθήσουν στό Μεσαίωνα ( πολυάριθμες άλλες υποθέσεις τελετουργικής παιδοκτονίας, συνοδευόμενες άπό βίαιες άντιεβραϊκές έκδηλώ- | σεις καί σφαγές Εβραίων, οί οποίες συχνά εγιναν τό 1 πρόσχημα γιά έπιβολή μέτρων άπέλασης. Οί Εβραίοι / θά έκδιωχθοΰν άπό τήν Αγγλία τό 1290, τή Γαλλία / τό 1306, τά γερμανικά πριγκιπάτα τό 1450, τήν Ισπανία / τό 1492 κλπ.

Οί άφηγήσεις τελετουργικοΰ φόνου πέρασαν άπό τή θέση τοΰ μεσαιωνικού θρύλου στή θέση τοΰ σύγχρονου μύθου κατά τή διάρκεια τοΰ 18ου καί 19ου αιώνα. Στή βάση αυτών τών άφηγήσεων φανταστικών φόνων σφυρηλατήθηκε ή ρατσιστική άναπαράσταση τοΰ Εβραίου ώς γεννημένου εγκληματία ή, στή γλώσσα τών ναζί, ώς «κληρονομικού εγκληματία» (ΐ^6Γ8, 1944).Οί έξηγήσεις πού δίνονται άπό τούς διακινητές τοΰ μύθου τοΰ έβραϊκοΰ τελετουργικοΰ φόνου ταλαντεύονται ανάμεσα σέ δύο μορφές ούσιοποίησης: άπό τή μιά πλευρά, μιά έξήγηση θεμελιωμένη στήν ούσιοποίηση

37

μιας θρησκευτικής κουλτούρας στηριγμένης πάνω στίς ανθρωποθυσίες («μολωχισμός»), πού ή σατανική διδασκαλία τοΰ Ταλμούδ δέν επαψε νά έπανενεργοποιεί καί νά νομιμοποιεί, καί, άπό τήν άλλη πλευρά, στή φυλετιστική ούσιοποίηση τών έγκληματικών συμπεριφορών πού άναμειγνύουν τή δολοφονία μέ τόν κανιβαλισμό, πράγμα πού ΐσοδυναμεί μέ τήν έγγραφή της προδιάθεσης στό φόνο, κυρίως παιδιών, στήν ιδια τή φύση τών Εβραίων, ώς είδικοΰ ενστίκτου. Τό 1889, ό άββάς 'Ανρί Ντεπόρτ (Ηεηπ ϋεδροηεδ), στό βιβλίο του Τό μυστήριο τοΰ αίματος στους Εβραίους όλων τών εποχών (ΐ£ Μγςίβτβ άιι 8αη§ οϊιβζ Ιβ5 Μ β άβ Ιοιΐ5 Ιβ5ίβηψ5, σ. 53), περιγράφει μέ τόν άκόλουθο τρόπο έναν συνηθισμένο τελετουργικό φόνο, κατεξοχήν άπει- κόνιση τών «ταλμουδικών αισχροτήτων»:

Ένα φτωχό χριστιανόπουλο παλεύει μέσα στήν αγωνία ένός φρικτοϋ θανάτου, περικυκλωμένο άπό σύνεργα τοΰ πάθους, έν μέσφ τοΰ χαχανητού τών δημίων!

Καί άγανακτεί ένώπιον

αΰτοΰ τοΰ τεράστιου κύματος φρίκης, πού προκαλεΐ τό έβραϊκό μίσος.

Αργότερα, τό 1914, στόν πρόλογό του γιά τό βιβλίο τοΰ παλιοΰ του συνεργάτη ’Αλμπέρ Μοννιό, Τό τελετουργικό έγκλημα στους Εβραίους (ΑΙ&βΓ ΜοηηϊοΙ, ΐ£ Οήηιβ τίΐηβΐ οΗβζ Ιβ5 Μ β , σ. IX), ό Ντρυμόν θά προβάλλει μιά φυλετιστική εξήγηση αυτής τής ειδικής μορφής έγκληματικότητας:


38

Ή ύπαρξη τοΰ λαοΰ τοΰ Ισραήλ δέν είναι παρά σταθερός αγώνας κατά τοΰ ένστικτου της φυλής, τοΰ σημιτικού ένστικτου πού έλκύει τούς Εβραίους [Ηέ&ιβιιχ] στόν Μο- λώχ, τόν παιδοφάγο θεό, στά τερατώδη φοινικικά είδωλα.

Έ τσι τό ζήτημα ρυθμίζεται: στούς Εβραίους, τό τελετουργικό έγκλημα είναι μέσα στή φυλή — μέσα στό «αίμα της φυλής». Ή τελετουργική παιδοκτονία στούς Εβραίους δέν είναι, γιά τόν Ντρυμόν, παρά ή περιοδική έκδήλωση ενός ανεξάλειπτου φυλετικοϋ ενστίκτου, τοΰ οποίου οΐ έκδηλώσεις κωδικοποιοΰνται άπό τό Ταλμούδ. Στή φυλετιστική του ερμηνεία γιά υποτιθέμενα γεγονότα τελετουργικοΰ φόνου, ό Ντρυμόν προσθέτει μιά σαφή πρόθεση δαιμονοποίησης τών Εβραίων ώς εγκληματικής φυλής.

Η ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΤΟΥ ΤΕΛΕΤΟΥΡΓΙΚΟΥ ΦΟΝΟΥ

Η ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΤΗ Σ ΣΓΝΩΜΟΣΙΑΣ

Ό μύθος της έβραϊκής συνωμοσίας ιστορικά παρουσιάζεται μέσα άπό τρεις μιορφές: αρχικά, στη~μεσαιω- νική έπογή' ως τοπική συνωμοσία, έν συνεχείς, στή διάρκεια τοΰ δεύτερου μισοΰ τοΰ 19ου αιώνα, ώς έθνική (ή ένδοεθνική) συνωμοσία καί, τέλος, στά τέλη τοΰ 19ου καί στόν 20ό αιώνα (πού έπεκτάθηκε μέχρι τίς αρχές τοΰ 21ου αιώνα) ώς διεθνής ή παγκόσμια συνωμοσία. Ή γενική της προϋπόθεση είναι ή πεποίθηση ότι οΐ Εβραίοι είναι αλληλέγγυοι μεταΙύ^τουίΓ' (θέμα πού εχει ήδη θιγεΐ στό εργο Ρτο ΡΙααοο, άγό- ρευση τοΰ Κικέρωνα πού έκφωνήθηκε τό 59 π.Χ), αΰτή δέ ή ιδιαίτερα έντονη έσωτερική αλληλεγγύη συμβάδιζε μέ μιά αποκλειστικότητα άνευ προηγουμένου. Ή κατηγορία τής συνωμοσίας άποτελεϊ μιέρος της παρακαταθήκης τών συκοφαντιών πού χρησιμο- ποιοΰνται κατά τών Εβραίων άπό τίς άπαρχές της χριστιανικής έποχής. Ωστόσο, ή έπεξεργασία της, ή μεταμόρφωσή της σέ θρυλική άφήγηση δέν θά έπιχει- ρηθεΐ παρά μόνον άπό τίς άρχές τοΰ 14ου αιώνα. Στόν

41


19ο αιώνα ή εβραϊκή συνωμοσία χάνει τόν τοπικό της χαρακτήρα καί γίνεται ειτε έθνική είτε διεθνής. Παρέχει ένα ερμηνευτικό πλαίσιο γιά τήν καταγγελία της «έβραϊκής κατάκτησης» καί τής «έβραϊκής κυριαρχίας», πού παρουσιάζονται ώς ή μοιραία συνέπεια τής χειραφέτησης τών Εβραίων ή ώς τό καταστροφικό αποτέλεσμα τοΰ δημοκρατικοΰ άτομικισμοΰ.

Τό μοτίβο τής έβραϊκής συνωμοσίας ένάντια στή χριστιανική κοινωνία δομείται ιστορικά γύρω άπό τήν κατηγορία τής δηλητηρίασης τών πηγών καί τών πηγαδιών, ή οποία εμφανίζεται τό 1321 στήν Άκουι- τανία μέ τή μορφή μυθεύματος γιά μιά έβραιολεπρώδη συνωμοσία (θϊηζβυΓ§, 1992, σ. 43-69). Κατά τή διάρκεια τοΰ χειμώνα τοΰ 1321, αυτή ή κατηγορία τής συνωμοσίας οδήγησε στή σφαγή τών λεπρών μέ τή συγκατάθεση πού έδωσε ό Φίλιππος Ε' ό Μακρύς, βασιλιάς της Γαλλίας. "Ομως, τό χρονικό τοΰ μοναστηριού της Αγίας Αικατερίνης άβ ιηοηΐε Κ.οΙοιηα§ΐ (Όρος Σαίντ-Αίνιάν/Μοηΐ 3&ϊηΙ-Αϊ§η&η) αναφέρει τά γεγονότα χαρακτηρίζοντας, βασιζόμενο στίς ομολογίες τών λεπρών, τίς δυό θεματικές τής κατηγορίας πού στόχευαν αυτούς τούς τελευταίους: έάν συνωμότησαν, χυτό έγινε ταυτόχρονα γιά νά σκοτώσουν τούς μή λεπρούς καί γιά νά κυριαρχήσουν στόν κόσμο. Ή πρακτική τοΰ τελετουργικοΰ φόνου καί τό ένστικτο τής κυριαρχίας: δύο καταγγελίες γιά τίς οποίες οΐ Εβραίοι δέν θά πάψουν ποτέ νά είναι οί προνομιακοί

/στόχοι. Ό μύθος τής έβραιολεπρώδους συνωμοσίας θά | έπανεμφανιστεί άπό τό 1348 καί μετά, κατά τή διάρ-

Η ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΤΗΣ ΣΥΝΩΜΟΣΙΑΣ

κεια της έπιδημίας πανούκλας. Τόν 14ο αιώνα πρόκειται βεβαίως γιά τοπικές συνωμοσίες γιά τίς όποιες / κατηγορήθηκαν συγκεκριμένες εβραϊκές κοινότητες, οί | οποίες εγιναν κατά συνέπεια θύματα λεηλασιών καί! σφαγών. Ωστόσο, ή διάδοση της φήμης τής δηλητη- [ ρίασης επιτρέπει νά έμφανιστεΤ ή πεποίθηση δτι οΐ! Εβραίοι, ώς τέτοιοι, έξύφαναν τή συνωμοσία νά 1 καταστρέψουν τή Χριστιανοσύνη. Έ τσι, οί Εβραίοι έκλαμβάνονται ώς ό μοναδικός λαός πού έγγενώς εΤ-̂ ναι συνωμότης.

Μπορούμε νά δοΰμε μέσα σέ αυτή τή φημολογία καί τή γενίκευση πού προϋποθέτει τήν πρώτη σκιαγράφηση της εβραϊκής μεγα-συνωμοσίας, τής «παγκόσμιας εβραϊκής συνωμοσίας», ή οποία θά συγκροτηθεί πέντε αιώνες άργότερα. Πράγματι, ή έβραϊκή συνωμοσία μεταμορφώνεται, κατά τή διάρκεια τοΰ 19ου αιώνα, σέ διεθνή συνωμοσία κατά τό παράδειγμα ανασύνταξης τής μασονικής συνωμοσίας πού καταγγέλθηκε άπό τούς άντεπαναστάτες θεωρητικούς (έξοϋ ή έπινόηση της «έβραιομασονικής συνωμοσίας») ή κατά τό παράδειγμα της πλουτοκρατικής ή τής καπιταλιστικής συνωμοσίας πού απεικονίστηκε άπό τό σχήμα τών Ρότσίλντ (πράγμα πού θά οδηγήσει στήν «έβραιο- καπιταλιστική συνωμοσία»). Μετά τήν άνακατασκευή της σέ «έβραιομπολσεβικική συνωμοσία» τό 1918- 1920, ό μοντέρνος μύθος τής «παγκόσμιας έβραϊκής συνωμοσίας» έπαναδιατυπώθηκε ώς «παγκόσμια σιω- νιστική συνωμοσία» ή, πιό πρόσφατα, ώς «έβραιο- σταυροφορία» ή ώς «άμερικανοσιωνιστική» (Τα§υΐοίϊ,

43


2006 καί 2008). Αυτή είναι ή τελευταία καταγεγραμ- μένη έκδοχή αύτοΰ τοΰ άντιεβραϊκοΰ μύθου, τόν οποίο χαρακτηρίζει μιά ασύγκριτη συμβολική άποτελεσματι- κότητα.

ΟΡΙΖΟΝΤΑΣ ΕΙΔΙΚΟ ΤΕΡΑ ΤΟΝ ΑΝΤΙΣΗΜΙΤΙΣΜΟ

Αύτό πού θά μπορούσαμε ειρωνικά νά άποκαλέσουμε «ή χρυσή έποχή» τοΰ «αντισημιτισμού» μέ τή στενή έννοια τοΰ δρου, δηλαδή τοΰ άντιεβραϊκοΰ ρατσισμοΰ, έκτείνεται άπό τό τελευταίο τρίτο τοΰ 19ου αιώνα μέχρι τά μέσα τοΰ 20οΰ αιώνα. Πρίν καί μετά τήν έποχή τοΰ «άντισημιτισμοΰ», οί λόγοι καί οΐ πρακτικές πού ήταν έπικεντρωμένοι στήν περισσότερο ή λι- γότερο βίαιη άπόρριψη τών Εβραίων είναι άναγνωρί- σιμοι καί χαρακτηρίσιμοι, δπως ή έργασία τών ιστορικών τό τεκμηρίωσε, πέρα άπό τίς διαφορές προσεγγίσεων καί τήν ποικιλία τών έρμηνευτικών μοντέλων. Μέ τόν δρο «έβραιοφοβία», μπορούμε νά ορίσουμε, μέ τήν ισχυρή έννοια, τό ιδεολογικά οργανωμένο μίσος γιά τούς Εβραίους ώς Εβραίους, τό όποΤο, στή βάση άρνητικών στερεοτύπων καί συλλογικών κατηγοριών πού παρουσιάζουν τούς Εβραίους ώς άπειλή (στιγμα- τισμός, συκοφαντία), μπορεϊ νά πάρει τή μορφή μιας άντιεβραϊκής κοσμοαντίληψης · πού λειτουργεί ώς μύθος, καί συνοδεύεται ένδεχομένως, σύμφωνα μέ διαφο-

45

ρετικές τροπικότητες, άπό θεσμικούς τρόπους διάκρισης ή διαχωρισμού, άπό μέτρα άπέλασης καί άπό βίαιες πράξεις πού ξεκινούν άπό τό πογκρόμ καί φτάνουν μέχρι τή μαζική εξόντωση (Τα^αΐείΓ, 2008). Ή Έλεν Φέϊν (ΗοΙεηΡεΐη, 1987, σ. 67) δίνει στόν άντιση- μιιτισμό εναν ορισμό πού μοιάζει μέ τόν προηγούμενο:

Προτείνω νά ορίσουμε τόν αντισημιτισμό ώς ένα δομημένο σύνολο, λανθάνον καί επίμονο, άπό δοξασίες πού άφοροϋν τούς Εβραίους ώς συλλογιχότητα, τό όποιο έκδηλώνεται στά άτομα μέσω τών στάσεων, καί στήν χουλτούρα μέσω τών εικόνων, τοΰ φολκλόρ, τών ιδεολογιών, τών μύθων, καθώς καί μέσω τών φάσεων —κοινωνική ή νομιμοποιημένη διάκριση, πολιτική κινητοποίηση κατά τών Εβραίων, συλλογική ή κρατική βία—, τών οποίων τό αποτέλεσμα είναι νά περιθωριοποιούνται, νά εκτοπίζονται ή νά αφανίζονται οΐ Εβραίοι ώς Εβραίοι.

'Αρμόζει νά έπιμείνουμε σέ δύο χαρακτηριστικά: κα- ταρχάς, στόν συστηματικό χαρακτήρα τής άπόρριψης ή τής άπέχθειας, στή συνέχεια στήν κυκλικότητα τών αιτίων πού προβάλλουν οί άντιεβραίοι, ετσι δπως αΰτή άποκαλύπτεται άπό τό έσχατο έπιχείρημά τους: αν οί Εβραίοι είναι μισητοί καί έπικίνδυνοι, αύτό συμβαίνει «επειδή είναι Εβραίοι». Κάτι πού έξισώνε- ται μέ ομολογία ότι άπορρίπτοντάι ή μισούνται δχι μόνο χωρίς έπαρκείς λόγους, άλλά χωρίς άπολύτως κανένα λόγο. Αύτό δέν σημαίνει δτι οί φορείς τούς οποίους αναγνωρίζουμε ώς άντιεβραίους δέν έχουν «ικανούς λόγους», μέ άλλα λόγια κακούς λόγους, νά άπορ- ρίπτουν ή νά μισοΰν τούς Εβραίους: μπορούν νά όδη-


46

ΟΡΙΖΟΝΤΑΣ ΕΙΔΙΚΟΤΕΡΑ ΤΟΝ ΑΝΤΙΣΗΜΙΤΙΣΜΟ

γηθοΰν έκεί τόσο άπό τά συμφέροντα τους (κομφορμισμός της ομάδας, δέλεαρ τοΰ κέρδους, σχέδια γιά καριέρα κ.λπ.), όσο καί άπό τά πάθη τους (φόβος, μίσος, φθόνος, μνησικακία). Επομένως, ενας ισχυρός ορισμός της έβραιοφοβίας, κατασκευασμένης γύρω άπό τό χαρακτηριστικό τοΰ «μίσους τών Έβροιίων», δέν έφοφμόζεται παρά σέ μιά ακραία μορφή τής έβραιοφοβίας ή στή μορφή τοΰ έξτρεμιστή άντιεβραίου, συν- δυάζοντοις τήν ιδεολογική πίστη κοιί τό πέροισμα στή δράση, τό φανατισμό καί τή βία. Αυτός ό ορισμός διατηρεί καί έπαναδιατυπώνει τό λαϊκό χοιρακτηριστι- κό τοΰ «άντισημίτη» ώς ενα άτομο τό οποίο άπεχθά- νεται τούς Έβροιίους. "Ομως τό θέμα περιπλέκεται άπό τή στιγμή πού μπορούμε νά ποφατηρήσουμε ότι οί ποιράγοντες της κατάστοισης, σέ ορισμένες περιπτώσεις, υπερέχουν τών παραγόντων πού άποτελου- νται άπό τίς διαθέσεις ή τίς προδιαθέσεις (προκαταλήψεις, αισθήματα έχθρότητοις κ.λπ.): τά άτομα μπορούν νά δρουν ώς άντιεβραίοι χωρίς νά νιώθουν μίσος άπένοιντι στά θύματά τους (Ταβοΐείϊ, 1997, σ. 85-88).

Τό σφάλμα τό οποίο πρέπει νά άποφύγουμε νά κάνουμε είναι τό «θεμελιώδες σφάλμα στήν άπόδο- ση», ετσι όπως αΰτό ορίστηκε άπό εναν ορισμένο άριθμό κοινωνικών ψυχολόγων στίς δεκοιετίες 1970 καί 1980: εγκειται στήν τάση νά άποδίδουμε τή συμπεριφορά ένός δρώντος (άτομικοΰ ή συλλογικοΰ), μέ τρόπο σχεδόν άποκλειστικό, στίς διαθέσεις του (έπιθε- τικότητα, έθνοτικοκεντρισμός, ξενοφοβία, μίσος κ.λπ.) καί στό νά άγνοοΰμε κατά συνέπεια τήν κατάστοιση

47


ώς ισχυρό προσδιοριστικό παράγοντα της συμπεριφοράς. Στίς έργασίες σχετικά μέ τόν «άντισημιτισμό», συχνά συναντοϋμε τό έρμηνευτικό «προδιαθεσιακό» σφάλμα πού βασίζεται στήν υπερτίμηση τών «προδια- θεσιακών» αιτιών τής άντιεβραϊκής συμπεριφοράς, της όποίας ή διάσημη μελέτη πού δημοσιεύτηκε τό 1950 υπό τήν έπιμέλεια τοΰ Άντόρνο, Ή αυταρχική προσωπικότητα, άποτελεΐ τό πιό χαρακτηριστικό παράδειγμα (Αάοπιο, 2007). Εξάλλου, όπως πολυάριθμες μελέτες κατέδειξαν, ό κομφορμισμός της ομάδας ή ή στράτευση σέ μιά ομάδα έπικεντρωμένη γύρω άπό τήν πραγματοποίηση ένός στόχου μπορούν νά άρκοΰν γιά νά θέσουν σέ λειτουργία καί νά νομιμοποιήσουν έβραιό- φοβες συμπεριφορές (ΒΓθ\νηΐη§, 1994, σ. 209 κ.έ.). Γιά τό λόγο αυτόν άρμόζει νά δώσουμε έναν εύρύ ορισμό στήν έβραιοφοβία, λαμβάνοντας ύπόψη ταυτόχρονα τήν καταστασιακή διάσταση καί τήν προδιαθε- σιακή διάσταση. Σέ αυτήν τήν προοπτική, ή έβραιοφοβία μπορεΤ νά οριστεί ώς μιά ολική καί συστηματική άπόρριψη τών Εβραίων, ή όποία θεμελιώνεται πάνω σέ μιά ούσιοποίηση τοΰ «έβραϊκοΰ λαοϋ» ή τής κατηγορίας «οΐ Εβραίοι» (όλοι οί Εβραίοι θεωρείται ότι ένσαρκώσουν μία καί μοναδική ουσία), συνοδεύεται άπό άρνητικά πάθη καί κατανέμεται στή μία «τουλάχιστον άπό τίς τέσσερεις άκόλουθες διαστάσεις, άνά- μεσα στίς οποίες δέν υπάρχει άπαραιτήτως ένας θετικός συσχετισμός: τίς στάσεις ή τίς γνώμες (προκαταλήψεις καί στερεότυπα, τά όποία προϋποθέτουν άρνητικά συναισθήματα), τίς συμπεριφορές (άτομικές ή

48


ομαδικές, είτε πρόκειται γιά πολιτικές κινητοποιήσεις ειτε φυσικές βιαιότητες), τίς θεσμικές μορφές (διαχωρισμοί, νόμιμες ή άθόρυβες διακρίσεις) καί τούς ιδεολογικούς λόγους πού εκφράζουν τή μία ή τήν άλλη κοσμοαντίληψη έπικεντρωμένη στήν ταυτοποίηση τοΰ Εβραίου ώς οργάνου τοΰ κακοΰ καί παρέχοντας στούς πεπεισμένους έβραιόφοβους τρόπους νομιμοποίησης τών πίστεών τους. Αύτό συνεπάγεται, γιά παράδειγμα, δτι ή έβραιοφοβία γνώμης ή συναισθήματος δέν οδηγεί άπαραιτήτως σέ άντιεβραϊκές βιαιότητες, καί ότι άτομα στρατευμένα σέ πράξεις διωγμοΰ μπορεί νά κινητοποιούνται άπό συμφέροντα ξένα πρός τό άντιεβράϊκό μίσος. Τό παράδοξο αύτοΰ πού μποροΰμιε νά ονομάσουμε έβραιόφοβη διαδικασία συνίσταται στό γεγονός ότι συγκροτείται άπό «στάδια» ή «βαθμίδες» πού δέν διαδέχονται ή μία τήν άλλη άκολουθώντας μιά άμετά- βλητη τάξη. Καθεμιά άπό τίς «βαθμίδες» μπορεί νά συνιστά ένα σημείο έκκίνησης ή ένα σημείο άφιξης. Είσερχόμεθα στήν έβραιοφοβία άπό όποιαδήποτε πύλη: τά πάθη, τά συμφέροντα, τίς ιδεολογικές πεποιθήσεις, τήν κοινωνική πίεση, τή συγκεκριμένη στράτευση σέ μία ομάδα. Επομένως, μπορεί νά θεωρηθεί έβραιόφο- βο κάθε άτομο πού συμμετέχει στήν μία ή στήν άλλη «βαθμίδα» της έβραιόφοβης διαδικασίας (στιγματισμός, διάκριση, διαχωρισμός, φυσικές έπιθέσεις, άπέλαση, έξόντωση).

δίποίο δεηδίι, ή έκφραση «άντισημιτισμός» εχει ώς σημείο άναφοράς τήν άντιεβραϊκή ιδεολογία πού άνα- συγκροτήθηκε στή διάρκεια τοΰ τελευταίου τρίτου τοΰ

49


19ου αιώνα, μέ βάση τή θεωρία τών φυλών πού καθιερώθηκε ώς βουλγκάτα, ή οποία, άφοϋ ένσωμάτωσε τήν κοινωνικο-δαρβινιστική θεματική τοΰ αγώνα γιά τήν ύπαρξη ανάμεσα στίς ανθρώπινες ομάδες, σκηνοθέτησε τήν αιώνια μάχη ανάμεσα σέ "Αριους καί Σημίτες, αυτές τίς δύο μυθικές οντότητες (ΡυΙζβΓ, 1988· Τ& ι̂πείΓ, 2002α, σ. 135-197). Τό μεγαλύτερο μέρος τών ιστορικών πού ειδικεύονται στή μελέτη τοΰ άντισημιτισμοΰ μέ τή στενή έννοια τοΰ δρου, υπέβαλαν τήν υπόθεση δτι έκπροσωποΰσε μιά ιδεολογική μορφολογία έξαιρετικά καινούργια, ώς πρός τό δτι έξέφραζε μορφές εχθρότητας απέναντι στούς Εβραίους, σημειώνοντας ολοκληρωτική ρήξη μέ έκείνη τοΰ παρελθόντος. Έάν ό αντισημιτισμός προϋπέθετε τόν ορισμό μέ εναν καινούργιο τρόπο ενός παλιοΰ έχθροΰ, «τοΰ Εβραίου», τήν ϊδια στιγμή στόχευε στό νά ορίσει εναν νέο εχθρό, «τόν χειραφετημένο Εβραίο». Ωστόσο, σέ αύτό άκριβώς τό σημείο έπανερχόμαστε κατά γράμμα στήν αΰτοπαρουσίαση πού εγινε άπό τόν Μάρ έκείνου πού είχε βαφτίσει «αντισημιτισμό»: οΐ «άντισημΛτες» δέν είχαν ώς στόχο τούς θρησκευόμενους Εβραίους, τούς οπαδούς τοΰ Ιουδαϊσμοΰ, διαχώριζαν τή θέση τους άπό τούς παλιούς «διώκτες τών Εβραίων», διακρίνοντας αυστηρά τό «έβραϊκό ζήτημα» άπό τό θεολογικο-θρησκευτικό ζήτημα. Πρόσφατες ιστορικές έργασίες πού έχουν νά κάνουν μέ τή χριστιανική καταγωγή τοΰ φυλετικοΰ καί πολιτικοΰ άντισημιτισμοΰ κατέδειξαν δτι επρεπε νά διαφοροποιήσουμε αυτήν τήν άσυνεχή άντίληψη (Μίοοοίΐ, 2005).

50


νΑλλωστε, ή έκφραση «αντισημιτισμός» καταχρηστικά καθιερώθηκε ώς τρόπος γενικής κατηγοριοποίησης οποιοσδήποτε μορφής άντιεβραϊκής συμπεριφοράς ή στάσης, δλων τών τύπων λόγου ή έβραιόφοβων άνα- παραστάσεων — συμπεριλαμβανομένων τών θρησκευτικών καί θεολογικών. Αΰτή ή κακή χρήση τής λέξης «αντισημιτισμός» συνέβαλε στό νά άποϊστορικοποιή- σουμε τήν προσέγγιση τών μορφών έβραιοφοβίας καί στό νά άποτρέψουμε τούς ερευνητές άπό τό νά έχουν ώς άντικείμενο μελέτης τίς διαφορές τους. Διότι πρέπει νά υπογραμμίσουμε δτι οΐ άντιεβραϊκές ή έβραιόφο- βες απόψεις ποικίλλουν, δτι είναι δύσκολο νά τίς έπα- ναφέρουμε στήν ένότητα μιας άντιεβράϊκής μετα-αντί- ληψης (παρά τό γεγονός δτι συγγενεύουν), καί δτι τά άντιεβραίκά στερεότυπα είναι πολλαπλά, υποκείμενα σέ απεριόριστες παραλλαγές, ένίοτε ασύμβατες καί ωστόσο ιδεολογικά συγκλίνουσες: «μίσος τοΰ ανθρώπινου είδους», «θεοκτόνος λαός», «γιοί τοΰ Σατανά», «ρυπαρά κτήνη», ή «άγριοι», «έρπετά», οπαδοί τοΰ τελετουργικού φόνου, διοργανωτές συνωμοσιών, άνθρωποι χωρίς ρίζες, άλληλέγγυοι, νομάδες, παράσιτα, κοσμοπολίτες, οπαδοί τής αποκλειστικότητας, έκμε- ταλλευτές κ.λπ.

Ή ρήξη μέ τόν χριστιανικό άντιεβραϊσμό, άν καί διακηρύχθηκε έντονα άπό τούς ρατσιστές άντιεβραίους (τούς δίτΐοίο δεηβυ «άντισημίτες»), ώστόσο δέν ολοκληρώθηκε: τά περισσότερα άπό τά άρνητικά στερεότυπα πού χρησιμοποιήθηκαν άπό τούς άντισημίτες (φυλετική άλληλεγγύη, μίσος γιά τούς άλλους λαούς,

51


αλαζονεία, «μαμμωνισμός», κ.λπ.), σέ μιά πολιτικά έθνοαστική καί, σέ έπίπεδο δόγματος, ρατσιστική προοπτική, προέρχονταν άπό τόν χριστιανικό άντι-ιουδαϊ- σμό, ό όποϊος μέ αυτόν τόν τρόπο έπιβίωσε λαθραία κάτω άπό τή νέα του φυλετιστική ένδυμασία, ένώ ταυτόχρονα συνέχιζε νά άνθεΐ ώς τέτοιος, καθοδηγούμενος άπό τήν άντιεβραϊκή καί άντιμασονική προπαγάνδα τής Εκκλησίας, ή όποία έντάθηκε στό τελευταίο τρίτο τοΰ 19ου αιώνα.

ΑΝΤΙΣΗΜΙΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΕΒΡΑΙΟΚΤΟΝΙΑ:

Η ΝΑΖΙΣΤΙΚΗ ΒΙΑ

Στό άτυπο πρόγραμμά τους γιά τήν έξάλειψη κάθε εβραϊκής παρουσίας στή Γερμανία, οΐ πλέον ριζοσπάστες άπό τούς ναζί ίδεολόγους καί προπαγανδιστές, πρίν άπό τόν Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, ταλαντεύονταν άνάμεσα στήν ολοκληρωτική άπέλαση τών Εβραίων άπό τή Γερμανία καί τή φυσική έξόντωσή τους, πού τίς φαντάζονταν κατά τό άπροσδιόριστο υπόδειγμα ενός τεράστιου πογκρόμ ή μιας σειράς σφαγών πού θά διαπράττονταν μέ τήν ευκαιρία «αυθόρμητων» λαϊκών εξεγέρσεων. ’Εάν ό στόχος μιας άπέλασης τών Εβραίων παρέμενε έντός της τάξης τοΰ πολιτικοΰ ρεαλισμοΰ, ό στόχος της φυσικής τους έξόντωσης άνηκε στή σφαίρα της ουτοπίας καί δέν συνοδευόταν άπό κανένα σαφώς προσδιορισμένο πρόγραμμα δράσης. Ωστόσο, γιά αΰτά τά όνειρα μιας μαζικής δολοφονίας τών Εβραίων εχουμε τή μαρτυρία πολλών ομιλιών πού έκφώνησε ό Χίτλερ κατά τή διάρκεια της δεκαετίας τοΰ 1920, ορισμένα άποσπάσματα τοΰ Μβΐη Κατηρ/, καθώς καί πολυάριθμα άρθρα ή δημόσιες δηλώσεις τοΰ

53

Γιούλιους Στράιχερ (Μήΐδ δίτβιοΙιΟΓ, 1885-1946). Τόν Δεκέμβριο του 1927, ό Χίμμλερ διάβασε τόν δεύτερο τόμο του ΜβιηΚατηρ/, υπογραμμίζοντας, τσεκάροντας ή σημειώνοντας στό περιθώριο πολλά σημαντικά κατ’ αύτόν άποσπάσματα (ΒΓ©ίίπΐ3η, 2005, σ. 24-25). Ένα άπό τά άποσπάσματα πού υπογράμμισε ό Χίμμλερ στό άντίτυπό του του δεύτερου τόμου του ΜβίηΚαηιρ/ είναι έκεΤνο όπου ό Χίτλερ έκθέτει τή συνοπτική λύση ή όποία, κατ’ αύτόν, θά είχε κάνει τή Γερμανία νά άποφύγει τήν ήττα της στό τέλος του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, καί τήν όποία λύση συστήνει άναδρομικά:

Έάν στήν αρχή καί κατά τή διάρκεια του πολέμου είχαμε έκθέσει γιά μία καί μοναδική φορά δώδεκα ή δεκαπέντε χιλιάδες άπό αυτούς τούς Εβραίους διαφθορείς του λαου στά δηλητηριώδη αέρια, τά όποια έκατοντάδες χιλιάδες άπό τούς καλύτερους Γερμανούς έργαζόμενους κάθε καταγωγής καί κάθε έπαγγελματικής δραστηριότητας χρειάστηκε νά ύπομείνουν στό μέτωπο, ή θυσία έκατομ- μυρίων άνδρών δέν θά είχε υπάρξει μάταιη. Αντίθετα, έάν είχαμε ξεφορτωθεί έγκαίρως αυτές τίς κάπου δώδεκα χιλιάδες κατεργάρηδες, θά είχαμε ίσως σώσει τήν ύπαρξη ένός έκατομμυρίου καλών καί γενναίων Γερμανών μέ όλο τό μέλλον μπροστά τους. (ΗίίΙβΓ, σ. 677-678)

Βέβαια, γιά τόν Χίτλερ έκείνη τήν έποχή, «έπρόκειτο μάλλον γιά έκβιασμό παρά γιά γενοκτονία»:

Έπρεπε νά δολοφονήσουν μέ άέρια μερικές χιλιάδες ομήρους ώστε οι άλλοι νά παραμείνουν ήσυχοι. (Κοδεπιαη, 2002, σ. 23)


54

Πρέπει ωστόσο νά αναγνωρίσουμε ότι, όπως σημειώνει ό Μπράϊτμαν (ΒΓείίιη&η, 2005, σ. 25), τό 1927,

ή ιδέα νά χρησιμοποιήσουν ενα τοξικό αέριο έναντίον τών Εβραίων ήταν κιόλας ριζωμένη όχι μόνο στό μυαλό τοΰ Χίτλερ άλλά έπίσης καί στό μυαλό τοΰ Χίμμλερ.

Στό νοϋ έκείνων πού έξυμνοΰσαν τήν απέλαση τών Εβραίων, ή προσφυγή στή βία φαινόταν αναπόφευκτη: επρεπε νά τρομοκρατήσουν τόν εβραϊκό πληθυσμό γιά νά τόν εξωθήσουν νά μεταναστεύσει εξω άπό τή Γερμανία. Άλλά ό Χίτλερ, άφότου άνέλαβε τήν εξουσία, είχε ξεκάθαρα έπιλέξει υπέρ ενός σχεδιασμένου καί πλαισιωμένου άπό τό νόμο αντισημιτισμού, αποσαφηνίζοντας αυτόν τόν «αντισημιτισμό τοΰ όρθοΰ λόγου» (ΑηΙίδεπώΐδηιιΐδ <3εΓ νοΓηιιηίΐ), τόν όποιον άντιπαρέβαλε, στό περίφημο γράμμα του της 16ης Σεπτεμβρίου τοΰ 1919 στόν Άντολφ Γκέμλιχ (Αάοΐί"ΟεηιΗοΙι), πρός τίς λαϊκές εκδηλώσεις ενός άντισημιτισμοΰ θεμελιωμένου πάνω σέ κίνητρα «συγκινησιακά» ή «συναισθηματικά» (ΐαο^εΙκαίΚιώη, 1980, σ. 88-90), δηλαδή στά πογκρόμ, στίς σποραδικές βίαιες άντιεβράίκές έξεγέρσεις πού έμπεριεΤχαν λεηλασίες καί σφαγές: ανάμεσα στό 1933 καί τό 1945, περίπου 2.000 άντιεβραϊκές διατάξεις καί διατάγματα θεσμοθετήθηκαν άπό τό Γ' Ράιχ.

Αυτός ό άντισημιτισμός ό θεμελιωμένος πάνω στόν «ορθό λόγο» επρεπε νά οδηγήσει κατά τόν Χίτλερ στή συστηματική εξάλειψη τών δικαιωμάτων τών Εβραίων: άπό τόν Σεπτέμβριο τοΰ 1919 όριζε ξεκάθαρα στόν κατ’ αυτόν τόν τρόπο ορισμένο αντισημιτισμό έναν «τελικό στόχο», δηλαδή «τήν όλοκληρωτι-

ΑΝΤΙΣΗΜΙΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΕΒΡΑΙΟΚΤΟΝΙΑ

κή εξάλειψη τών Έβροιίων» Οαο1«1, 1973, σ. 63-64). Τό νά πραγματοποιηθεί ενοις τέτοιος στόχος προϋπέθετε νά τεθεί τέλος στήν «έβράίκή έπιρροή» σέ δλους τούς τομείς, ενώ ταυτόχρονα διοργανωνόταν σταδιακά ή ολοκληρωτική απέλαση τών Εβραίων. Ή θέση τών Εβραίων εκτός νόμου προκάλεσε προοδευτικά τό θάνατό τους «ώς πολιτών» (1933), τόν «πολιτικό τους θάνατο» (1935) καί τόν «οικονομικό τους θάνατο» (1938). Πρίν άναλάβει τήν εξουσία, ό Χίτλερ είχε σημαντικά μετριάσει τή σφοδρότητα τής άντιεβροκκής του προπαγάνδας, καί αυτή ή τοικτική έπιλογή εγινε σεβαστή σέ γενικές γραμμές κατά τή διάρκεια τών πρώτων χρόνων τοΰ καθεστώτος. Μέσω μιας προοδευτικής περιθωριοποίησης καί νόμιμα διοργανωμένων διώξεων, ό στόχος ήταν νά «αποδημήσουν οί Εβραίοι άπό τήν Γερμανία», σύμφωνα με τή διατύπωση τοΰ Χέρμαν Γκέρινγκ (Ηεπη&ηη Οοπη§, 24 Ίανουαρίου 1939). Άπό τό 1937 τό δϋ είχε έπικαλεσθεί τήν ιδέα τής μεταφο- ρας τών Εβραίων πρός μιά αφιλόξενη περιοχή τοΰ κόσμου, δπου έκεί θά βρίσκονται άπομονωμένοι καί θά προορίζοντοιν γιά προοδευτική έξοκράνιση. Τόν Νοέμβριο τοΰ 1938, 6 Χίτλερ είχε εγκρίνει τήν ιδέα μιας «έβραϊ- κής προστατευόμενης περιοχής» στή Μαδαγασκάρη. Τό καλοκαίρι τοΰ 1940, ό Ράινχαιρντ Χάυντριχ (Κ,είη- Ιΐ3Γ(1 Ηεγ(1ποΙι), χωρίς νά κρύβει τήν πρόθεσή του περί γενοκτονίοις, δεχόταν προσωρινά αυτή τήν έπιλογή:

Οΐ Εβραίοι είναι έχθροί μας δεδομένης της αντίληψής μας περί φυλής. Πρέπει νά τούς έξαλείψουμε. Μιά βιολογική έξόντωση ωστόσο θά ήταν ανάξια της Γερμανίας ώς έθνους


56

υψηλού πολιτισμού. Μετά τή νίκη, θά ζητήσουμε, συνεπώς, άπό τίς εχθρικές δυνάμεις νά θέσουν στήν υπηρεσία μας τό στόλο τους γιά τή μεταφορά τών Εβραίων καί τών υπαρχόντων τους στή Μαδαγασκάρη, (παρατίθεται άπό τόν Ηιΐδδοη, 2008, σ. 101)

Πριν άπό τήν εισβολή στήν ΕΣΣΔ (ή όποια ξεκίνησε στις 22 Ιουνίου 1941) καί τήν απόφαση, πού πηρε ο Χίτλερ καί οΐ υψηλά ΐστάμενοι ναζί μεταξύ Ιουλίου καί Νοεμβρίου 1941, γιά συστηματική έξόντωση τών Εβραίων της Ευρώπης —πράγμα γιά τό όποιο έχουμε τή μαρτυρία του Συνεδρίου στό λν^πηδεε της 20ης Ίανουαρίου 1942 (ΟεΓίαοΙι, 1999· Κοδεπίίΐη, 2002)—, ό πολλαπλασιασμός τών άντιεβραϊκών νόμων φαινόταν ετσι νά έγγράφεται σέ ενα πρόγραμμα «κάθαρσης» τοΰ γερμανικού πληθυσμοΰ, πού προϋπέθετε τήν ολοκληρωτική απέλαση τών Εβραίων άπό τά εδάφη τοΰ Ράιχ. Τό 1933, περίπου 500.000 Εβραίοι ζοΰσαν στή Γερμανία. Τό 1939, περίπου ό μισός εβραϊκός πληθυσμός της Γερμανίας είχε έξωθηθεΐ νά μεταναστεύσει.

Στήν άρχή του πρωτοποριακού βιβλίου του Εγκόλπιο τοΰ μίσους, ο Λεόν Πολιακόφ υπενθυμίζει δτι

δυό μήνες άφότου ό στρατάρχης Χίντεμπουργκ έμπιστεύ- θηκε στόν Άδόλφο Χίτλερ τόν σχηματισμό κυβέρνησης, τά πρώτα μέτρα έναντίον τών Γερμανών Εβραίων τίθε- ντο σέ ισχύ.

Πρέπει νά υπογραμμίσουμε δτι

ή άρχή υπήρξε ενα τεράστιο μποϋκοτάζ τών έβραϊκών


57

καταστημάτων πού οργανώθηκε τήν 1η Απριλίου 1933 άπό μιά έπίσημη έπιτροπή της οποίος προήδρευε ό Γιούλιους Στράιχερ. (Ροΐώΐίον, 1951, σ. 1)

Ή ιδέα τοΰ μποϋκοτάζ ώς μορφής έκβιασμοΰ άνήκε στόν Γκαίμπελς, ό οποίος άναζητουσε έναν τρόπο γιά νά κάνει τόν έβραϊκό Τύπο τοΰ έξωτερικου νά σωπάσει σχετικά μέ τίς διώξεις πού διαπράττονταν στή Γερμανία. Στίς 27 Μαρτίου 1933 γράφει στό Ημερολόγιό του (2007, σ. 114):

Συντάσσω μία έκκληση γιά μποϋκοτάζ έναντίον τών Γερμανών Εβραίων. Θά σταματήσουμε μέ αύτόν τόν τρόπο σύντομα τίς προκλήσεις τους στό έξωτερικό.

Διοργανωμένο άπό «έπιτροπές δράσης», πού δημιουρ- γήθηκαν κατά τά τέλη Μαρτίου τοΰ 1933, τό μποϋκοτάζ τών Εβραίων έμπορων, γιατρών καί δικηγόρων περιορίστηκε στήν ήμέρα της 1ης Απριλίου, άλλά είχε άνοίξει τό δρόμο στόν νόμιμο διωγμό. Ό Γκαίμπελς (2007, σ. 116) δείχνει ικανοποιημένος:

Σήμερα, τό μποϋκοτάζ μέ όλη του τή δριμύτητα [...]. Οί Εβραίοι τά χρειάστηκαν σάν φοβητσιάρηδες πού είναι.

Ή συνέχεια είναι γνωστή:

Στίς 7 Απριλίου, δύο πρώτοι ̂νόμοι είχαν έκδοθεΓ οί όποιοι απέκλειαν τούς Εβραίους άπό δημόσια λειτουργήματα καί άπό τόν δικηγορικό σύλλογο [...]. Ένας νόμος τής 22ας Απριλίου απέκλειε τούς Εβραίους γιατρούς άπό τά ταμεία της κοινωνικής ασφάλισης: μέ γρήγορο ρυθμό, μιά σειρά άπό άλλες νομοθετικές ή διοικητικές διατάξεις άπέκλειαν τούς Εβραίους άπό όλους τούς τομείς της


58

ζωής της χώρας. Στίς 15 Σεπτεμβρίου 1935, οί φυλετικοί νόμοι της Νυρεμβέργης έρχονταν νά προσδώσουν στόν γερμανικό αντισημιτισμό μιά πολύ χαρακτηριστική καί νέα νότα. (ΡοΙίίΛον, 1951, σ. ΐ)

Στή διάρκεια τών πρώτων χρόνων τοΰ ναζιστικοϋ καθεστώτος, ανάμεσα στούς «μεγάλους έθνικοσοσιαλιστές ήγέτες», «μόνον ο Γιούλιους Στράιχερ καί ό Γκαίμπελς είχαν τήν ευκαιρία νά έκφράσουν δημόσια τούς αιματηρούς σκοπούς τους» (Ροΐϊαΐίον, 1951, σ. 2). Τόν Ιούλιο τοΰ 1933, σέ ένα άρθρο τοΰ περ. 8ίϋηηβΓ γιά τά Πρωτόκολλα τών Σοφών της Σιών, όπου οί Εβραίοι κατηγοροϋνται ότι είναι ένας λαός φονιάδων καί εγκληματιών, διαβάζουμε: «Ή έβράίκή φυλή πρέπει λοιπόν νά έξοντωθεί [αιΐδ§€Γ0ίΐ6ΐ]» . Ό Γκαίμπελς εκτοξεύει σέ μιά συνέντευξη πού δημοσιεύτηκε στίς 30 Ιουλίου 1933:

θάνατος στούς Εβραίους! αΰτή υπήρξε ή πολεμική μας ιαχή γιά δεκατέσσερα χρόνια. "Ας ψοφήσουν έπιτέλους.

Στήν ομιλία του στό συνέδριο τοΰ ναζιστικοϋ κόμματος στή Νυρεμβέργη, τόν Σεπτέμβριο τοΰ 1936, ό άντιε- βραίος λιβελλογράφος Γιούλιους Στράιχερ δηλώνει:

Είναι λάθος νά νομίζουμε δτι τό έβροώκό ζήτημα μπορεί νά λυθεί χωρίς νά χυθεί αίμα: αΰτή ή απόφαση δέν μπορεί νά πραγματοποιηθεί παρά μόνον μέ αιματηρό τρόπο.

Στό εβδομαδιαίο του έντυπο, Ώβτ Ξίϋττηβτ, τόν Μάιο τοΰ 1939, ό Στράιχερ καλεί σέ φυσική έξόντωση τών Ρώσων Εβραίων:


59

Πρέπει νά επιχειρήσουμε μιά τιμωρητική εκστρατεία εναντίον τών Εβραίων της Ρωσίας. Μιά έκστρατεία ή όποία θά θέσει τέλος στήν ύπαρξή τους, κάτι πού περιμένει κάθε εγκληματία καί κάθε δολοφόνο, θανατική καταδίκη, εκτέλεση! Πρέπει νά σκοτώσουμε όλους τούς Εβραίους τής Ρωσίας. Πρέπει νά αφανιστούν άπό τή ρίζα!

Αλλά, πέρα άπό τούς Εβραίους της Ρωσίας, είναι ή «παγκόσμια έβραΐλα» ή όποία μπαίνει στό στόχαστρο: τό πεδίο τών «έβραϊκών παράσιτων» δέν εχει σύνορα. Στά τέλη Ίανουαρίου τοΰ 1939, σέ μιά ομιλία πού έκφώνησε στό Αθλητικό Κέντρο τοΰ Βερολίνου, ό Στράιχερ είχε διευκρινίσει ότι «τό έβραϊκό ζήτημα» άφοροΰσε «όλη τήν ύφήλιο». Κάτι πού στίς αρχές τοΰ Μαΐου τοΰ 1939 ό Ρόμπερτ Λάυ (Κόβει! Ι^εγ) επιβεβαιώνει, σέ εναν λόγο πού έκφωνεΐ στό "Ίννσμπρουκ καί ό όποιος άναμεταδόθηκε άπό τό ραδιόφωνο:

Ό Εβραίος δέν θά επρεπε νά έξαλειφθεί μόνον μέσα στό λαό μας καί δέν θά επρεπε νά σταματήσουμε όσο ό Εβραίος δέν θά εχει έκμηδενιστεί μέσα σέ ολόκληρο τόν κόσμο.

Καί άλλες προτροπές γιά μαζική δολοφονία έκτοξεύθη- καν μέσα άπό τίς έκδόσεις τών Έ ς Έ ς (Κθ8βπΐ3η, 2002). Στό κύριο άρθρο τοΰ έπίσημου οργάνου τών Έ ς Έ ς πού έκδιδόταν άπό τόν Γκοΰντερ ντ’ νΑλκεν (Οιιη- 16Γ οΓΑΙςιιεη, μέλος τοΰ 8ϋ τοΰ Ράινχαρντ Χάυντριχ), ϋα5 8οΗ\νατζβ Κοψ8, στίς 24 Νοεμβρίου 1938 (παρατίθεται άπό τόν ΒΓεΐΰηαη, 2004, σ. 58), βρίσκουμε μία συγκλονιστική εκθεση γιά τή σταδιακή μεταχείριση


60

πού έπεφύλασσαν στούς Εβραίους —από τήν περιθωριοποίηση μέχρι τή φυσική έξόντωση—, ευρέως έμπνευ- σμένη άπό τήν ομιλία πού έκφώνησε ό Χάυντριχ στίς 12 Νοεμβρίου, μερικές μέρες μετά τήν Κπδίαΐΐηαοΐιΐ: (Νύχτα τών Κρυστάλλων), στίς 9-10 Νοεμβρίου:

Οι Εβραίοι πρέπει νά έκδιωχθοΰν άπό τίς γειτονιές μας καί νά συγκεντρωθούν έκεΓ δπου θά βρίσκονται μόνο μεταξύ τους, όσο τό δυνατόν περισσότερο άπομακρυσμένοι άπό κάθε έπαφή μέ τούς Γερμανούς [...]. Παραδομένα στούς ίδιους τους τούς έαυτούς, αυτά τά παράσιτα θά [...] πέσουν στή φτώχεια [...]. "Ομως, κανείς νά μήν διανοηθεί ότι θά περιοριστούμε στό νά τά βλέπουμε όλα αυτά μέ σταυρωμένα χέρια. Ό γερμανικός λαός δέν προ- τίθεται ουτε στό ελάχιστο νά άνεχθεί τήν ύπαρξη μέσα στή χώρα του έκατοντάδων χιλιάδων έγκληματιών, οί όποιοι όχι μόνο ζουν άπό τό έγκλημα, άλλά έπιπλέον ζητουν καί έκδίκηση [...]. Αυτές οι έκατοντάδες χιλιάδες άποδυναμωμένων Εβραίων θά άποτελουσαν εναν άληθινό πυρήνα μπολσεβικισμου, μιά σύναξη όλων τών πολιτικά εγκληματικών υπάνθρωπων στοιχείων [...]. Απέναντι σέ μιά τέτοια κατάσταση θά άντιμετωπίσουμε τή σκληρή υποχρέωση νά έξοντώσουμε αύτά τά έβραϊκά κατακάθια μέ τόν ίδιο τρόπο πού, γιά τή νόμιμη ύπεράσπιση της δημόσιας τάξης, συνηθίζουμε νά έξοντώνουμε όλους τούς άλλους έγκληματίες: διά πυρός καί σιδήρου. Τό άποτέλε- σμα θά ήταν τό οριστικό τέλος της έβραΐλας στή Γερμανία, ή άπόλυτη έκμηδένισή της.

"Ομως, μέ τήν παρότρυνση τοΰ Φύρερ, ή άντιεβραϊκή πολιτική τοΰ Γ ' Ράιχ ευνόησε τήν έφαρμογή μιας στρατηγικής άπομόνωσης, έπισφάλειας, ιδιοποίησης τών


υπαρχόντων τους καί αποκλεισμού τών Εβραίων της Γερμανίας διαμέσου νομοθετικών μέτρων. ΓΓ αύτόν τό λόγο τό πογκρόμ της «Νύχτας τών Κρυστάλλων» στίς 9 καί 10 Νοεμβρίου 1938, έπιχείρηση ένορχη- στρωμένη άπό τόν Γκαίμπελς, μέ τή συναίνεση τοΰ Φύρερ, δέν υπήρξε παρά μιά έξαίρεση πρίν άπό τήν είσοδο στόν πόλεμο. Στίς 10 Νοεμβρίου, ό Γκαίμπελς (2007, σ. 648) άναγαλλιάζει: «Μπράβο, μπράβο! Σέ δλες τίς μεγάλες πόλεις οΐ συναγωγές φλέγονται». Αυτή ή σειρά βιαιοτήτων πού άσκήθηκαν έναντίον τών Εβραίων στή Γερμανία καί τήν Αυστρία (319 κατεστραμμένες συναγωγές, 7.500 έβραϊκά καταστήματα κατεστραμμένα καί λεηλατημένα, 118 Εβραίοι δολοφονημένοι στό δρόμο, εκατοντάδες κακοποιημένοι, 30.000 Εβραίοι άνδρες συλληφθέντες καί σταλμένοι σέ στρατόπεδα συγκέντρωσης) προκάλεσε πανικό στόν έβραϊκό πληθυσμό καί, κατά συνέπεια, έπιτάχυνση της μετανάστευσης. "Ομως, οί υψηλά ίστάμενοι ναζί, έχοντας συνείδηση τών άντιδράσεων δυσαρέσκειας ή αγανάκτησης πολλών Γερμανών μπροστά σέ αύτές τίς «ταραχές» καί έπιθυμώντας νά προστατεύσουν τήν εικόνα της Γερμανίας στό έξωτερικό, πήραν μέτρα ώστε νά άποφευχθεϊ ό πολλαπλασιασμός τών άνεξέλεγκτων άντιεβραϊκών βιαιοτήτων στούς δρόμους τών γερμανικών πόλεων (Βοηδοαββαη κ.ά., 2009, σ. 44-45, 369-371). Κατά συνέπεια, ό Γκαίμπελς τέθηκε στό περιθώριο τών αποφάσεων πού άφοροΰσαν τήν άντιεβραική πολιτική καί δέν έπέστρεψε στήν ενεργό δράση παρά τόν Σεπτέμβριο τοΰ 1941, δταν διοργάνω-


62


σε τόν έξορισμό τών Εβραίων τοΰ Βερολίνου πρός τήν Ανατολή (ο.τγ., σ. 256).

Αυτοί οί όποιοι, δπως ό Στράιχερ, ό Γκαίμπελς ή ό ναζί προπαγανδιστής Γιόχαν φόν Λέερς ΟοΗαηη νοη Ι̂ 6€Γ8, 1902-1965), υποστήριζαν, κατά τή δεκαετία τοΰ 1930, δτι ή φυσική έξάλειψη τών Εβραίων μπορούσε νά αντιμετωπίζεται ώς πιθανή λύση τοΰ «έβραακοΰ ζητήματος» —πάντοτε ωστόσο ώς μιά λύση «αιματηρή», ισοσταθμίζοντας εκείνη, τή νόμιμη, της αναγκαστικής άπέλασης ή ώς συμπληρωματική αυτής της τελευταίας—, πίστευαν ταυτόχρονα στό θρύλο τοΰ έβραϊ- κοΰ τελετουργικοΰ φόνου καί στό μύθο της διεθνοΰς έβράϊκής συνωμοσίας, πού διέδιδαν τά Πρωτόκολλα τών Σοφών της Σιών, άντιεβραϊκό πλαστογράφημα πού κυκλοφόρησε μαζικά άπό τή ναζιστική προπαγάνδα πρίν καί μετά τήν άνάληψη της έξουσίας. Κι- νητοποιοΰνταν άπό τόν παρανοϊκό φόβο μιας διεθνοΰς εβραϊκής συνωμοσίας πού είχε ώς στόχο νά υποδουλώσει ή νά έξοντώσει τούς μή Εβραίους, ειδικότερα τούς λαούς της « νΑριας φυλής» ή της «βόρειας φυλής», οί όποΤες γίνονταν άντικείμενο φαντασίωσης ώς έχθροί τής «διεθνοΰς έβραΐλας» (ΡοΙΐαΚον, 2006). Σέ αύτό τό σημείο άποδεικνύονταν πιστοί μαθητές τοΰ Χίτλερ. Έάν οΐ Εβραίοι ένσάρκωναν γι’ αυτούς μιά θανάσιμη άπειλή, αύτό συνέβαινε έξαιτίας της εγκληματικής τους φύσης ή τής «καταστρεπτικής δύναμης πού άντιπροσώπευαν» (ΗίΙΙβΓ, 1952, σ. 138) καί τής πανάρχαιας τάσης τους νά θέλουν νά κυριαρχήσουν στόν κόσμο μέσα άπό πρακτικές συνωμοτών, οί όποιες

63

δέν θά μπορούσαν νά έξαφανιστοΰν παρά μόνο μαζί τους, άφοΰ οί «φυλετικοί» τους χαρακτήρες θεωρούνταν πάγιοι καί αμετάβλητοι.

Ό Χίτλερ, στή διάσημη ομιλία πού έκφωνεί στίς 30 Ίανουαρίου 1939 μπροστά στό Ράιχσταγκ (ϋοπιαηΐδ, 1965, σ. 1058), απειλεί ξεκάθαρα τούς Εβραίους μέ έξόντωση, διατυπώνοντας τήν ακόλουθη «προφητεία»:

Υπάρχει κάτι πού θά ήθελα νά πώ τή σημερινή μέρα ή όποία θά άποδειχθεί ίσως αξιομνημόνευτη δχι δμως γιά έμας, τούς Γερμανούς, αλλά καί γιά άλλους: στή διάρκεια της ζωής μου, συχνά υπήρξα προφήτης καί, κάθε φορά, μέ περιγελούσαν. Στή διάρκεια τών χρόνων του αγώνα γιά τήν εξουσία, πρώτη ή εβραϊκή φυλή υποδέχτηκε τίς προφητείες μου χασκογελώντας [...]. Αυτοί [οί Εβραίοι] γελούσαν μέχρι δακρύων, αλλά νομίζω δτι έδώ καί λίγο καφό τό γέλιο τους τούς βγήκε ξυνό. Σήμερα, θά γίνω προφήτης έκ νέου. Έάν συμβεί οί διεθνείς έβραικοί οικονομικοί κύκλοι [ίηίεπιαύοηαΐεη Ρίηαηζ]ικ1εη1ιιπι] νά κατορθώσουν γιά μία φορά άκόμη νά σπρώξουν τούς λαούς σέ έναν παγκόσμιο πόλεμο, αυτό δέν θά έχει ώς αποτέλεσμα νά φέρει τήν μπολσεβικοποίηση της ύφηλίου καί τό θρίαμβο της έβραΐ- λας [ΐικΙβηΛαπι], αλλά, έντελώς αντίθετα, τόν άφανισμό [νεΓηίοΙιΙαη§] της έβραϊκής φυλής στήν Ευρώπη!

Στό βιβλίο Οί απαρχές τοΰ ολοκληρωτισμού, ή Χάννα νΑρεντ (2002, σ. 667) σχολιάζει άκριβώς αυτή τήν άπειλητική «προφητεία»:

Μεταφρασμένο σέ μή ολοκληρωτική γλώσσα, ήθελε νά πεί τούτο: σκοπεύω νά κηρύξω τόν πόλεμο καί σκοπεύω νά σκοτώσω τούς Εβραίους της Ευρώπης.


64

Άλλά, τήν προπολεμική περίοδο, λίγο μετά τό Μόναχο, ελάχιστοι ήταν έκεϊνοι, στήν Ευρώπη, πού έπαιρναν στά σοβαρά τήν απειλή φυσικοΰ άφανισμοϋ τοΰ έβραϊκοΰ λαοΰ.

Στό ΐδιάζον πλαίσιο τοΰ Β' Παγκοσμίου Πολέμου, ή μορφή τοΰ «μπολσεβίκου Εβραίου» είναι έκείνη ακριβώς πού ένσάρκωσε τόν τύπο τοΰ άπόλυτου έχθροΰ. Τό κατηγόρημα «μπολσεβικισμός» εφτασε στό σημείο νά ταυτίζεται με τή φυλετική υπόσταση τοΰ «Εβραίου». Έξοΰ ή έξομοίωση τοΰ «Εβραίου» καί τοΰ «αντάρτη» (μπολσεβίκου). Ό Χίμμλερ, άφοΰ συνάντησε τόν Χίτλερ κατ’ ιδίαν στίς 18 Δεκεμβρίου 1941, καί ενώ ή «Τελική Λύση» ήταν κάθοδόν, γιά νά αντιμετωπίσει κυρίως τό «έβραϊκό ζήτημα», καί πιό συγκεκριμένα τόν τρόπο μέ τόν οποίο άρμοζε νά παρουσιάσει τήν έξόντωση τών Εβραίων στούς Γερμανούς αστυνομικούς, τών οποίων ή συνεργασία ήταν απαραίτητη γιά νά διασφαλιστοΰν οΐ σφαγές, συνόψισε τίς παρατηρήσεις τοΰ Φύρερ σέ μία πρόταση πού έγραψε στό σημειωματάριό του: «Ινκίοηΐταββ. Α1$ Ρ&τ- ίΐδ3η6η αιΐδζυτοΚεη» («Εβραϊκό ζήτημα. Νά έξοντω- θοΰν οί Εβραίοι ώς αντάρτες»). Σέ αυτήν τήν προοπτική, ό κάθε Εβραίος θεωρούταν αυτομάτως ύποπτος δτι ήταν αντάρτης, καί έπρεπε, άρα, νά αντιμετωπιστεί ώς απόλυτος εχθρός, νά έξαλειφθεί. Έδώ βρίσκεται μιά ψευδο-πολιτική αιτιολόγηση της έβραιο- κτονίας, πού προϋπέθετε μία τακτικοΰ τύπου παρουσίαση της έξόντωσης — πού είχε ώς στόχο τούς Γερμανούς δημόσιους υπαλλήλους, άλλά έπίσης καί


65


τούς ξένους παρατηρητές. Μπορούμε νά δοϋμε σέ αυτό τό ντοκουμέντο, ερμηνευόμενο ώς «οδηγία», τήν άπόδειξη δτι έκείνην ακριβώς τή στιγμή ό Χίτλερ πηρε τήν άπόφαση νά δολοφονήσει δλους τούς Εβραίους της Ευρώπης (Οειί&οΐι, 1999). Μπορούμε έπίσης νά δοΰμε έδώ τό ϊχνος της έπιδοκιμασίας έκ μέρους τοΰ Χίτλερ «μιας πολιτικής τήν όποία είχε ώστόσο έγκρί- νει έδώ καί καιρό» (ΒΓοίίαιοη, 2005, σ. 102). Πράγματι, στό Ημερολόγιό του ό Γκαίμπελς σημείωνε άπό τίς 19 Αΰγούστου 1941:

Ό Φύρερ είναι πεπεισμένος δτι ή προφητεία του στό Ράιχσταγκ πραγματοποιείται. Έάν οί Εβραίοι κατορθώσουν, γιά μιά ακόμη φορά, νά προκαλέσουν εναν παγκόσμιο πόλεμο, αΰτό θά τελειώσει μέ τήν έξολόθρευσή τους. Αυτές τίς έβδομάδες καί αυτούς τούς μήνες, τοϋτο έπα- ληθεύεται μέ μία σχεδόν τρομακτική βεβαιότητα. Στήν Ανατολή, οί Εβραίοι είναι έτοιμοι νά πληρώσουν τό τίμημα. Στή Γερμανία, έχουν κιόλας πληρώσει έν μέρει, καί θά πρέπει νά πληρώσουν ακόμη περισσότερο στό μέλλον. (παρατίθεται άπό τόν ΒΐΌ\νηίη£, 2002, σ. 55)

Ό άπανθρωπισμός καί ή δαιμονοποίηση τών Εβραίων κατέστησαν άποδεκτή τήν έξόντωσή τους. Στήν εισαγωγή ένός άπό τά βιβλία του, Ωΐβ νβτΙ>Γ€εΗβηια.Ιιιτ άβτ Ιηάβη ( Ή εγκληματική φύση τών Εβραίων), πού έκδόθηκε τό 1944, καί του όποιου ή κεντρική θέση είναι δτι οί έβραίοι είναι «ό έν δράσει σατανι- σμός», ό Λέερς (1944, σ. 8) κάνει τόν έξης συλλογισμό προκειμενου νά δικαιολογήσει τήν γενοκτονία τών Εβραίων:

66

Έάν ή κληρονομικά έγκληματική φύση τοΰ έβραϊσμοΰ μπορεί νά άποδειχθεί, τότε όχι μόνο κάθε λαός δικαιολογείται νά έξοντώσει τούς κληρονομικούς έγκληματίες, άλλά κάθε λαός ό όποιος εξακολουθεί νά συντηρεί καί νά προστατεύει τούς Εβραίους απειλεί τή δημόσια ασφάλεια μέ τόν ίδιο τρόπο πού τήν απειλεί αύτός ό όποιος καλλιεργεί τά μικρόβια της χολέρας, χωρίς νά παίρνει τίς απαραίτητες προφυλάξεις.

Γιά τόν άναπληρωτή τοΰ Γκαίμπελς δέν έπρόκειτο έν προκειμένω γιά τίποτε άλλο παρά γιά τήν έπανεπιβε- βαίωση της έπίσημης ναζιστικής θέσης περί της κληρονομικής έγκληματικότητας τοΰ έβραϊκοΰ λαοΰ, δπως αύτή είχε έκτεθεί τόν Απρίλιο τοΰ 1944 στίς οδηγίες πού δόθηκαν στόν γερμανικό Τύπο (Ηί11>©Γ§, 1988, σ. 880-881), οι οποίες άρνοΰνταν νά άναγνωρίσουν τούς Εβραίους ώς «λαό», κατά τόν Γδιο τρόπο πού ό Ρόζενμπεργκ (Κθδ©ηΙ)6Γ§) άρνεΤτο νά άναγνωρίσει τούς Εβραίους ώς «φυλή», κατηγοριοποιώντας τους ώς «άντι-φυλή» (ΟβΓοηταδδο):

Νά έπιμείνουμε στό ακόλουθο σημείο: στήν περίπτωση τών Εβραίων δέν πρόκειται μόνο γιά μερικούς έγκληματίες (όπως σέ όλους τούς άλλους λαούς), άλλά είναι ολόκληρος ό έβραισμός ό όποιος βυθίζει τίς ρίζες του μέσα στήν έγκληματικότητα καί είναι, έξαιτίας της ίδιας του της φύσης, εγκληματικός. Οί Εβραίοι δέν είναι ενας λαός πού μοιάζει μέ τούς άλλους λαούς, άλλά ενας ψευδολαός συγκολλημένος μέσω μιας κληρονομικής έγκληματικότητας [ΕΛΙαίιηίηαΙίΐΗΐ:]. Ό άφανισμός του έβραϊκοΰ κόσμου [ϋίβ νβηιίοΙιίιιη§ Ιικ&ηΙαπίδ] δέν άποτελεί άπώ-


67


λεια γιά τήν ανθρωπότητα, αλλά είναι έξίσου χρήσιμος μέ τήν έσχάτη τών ποινών ή τήν προληπτική φυλάκιση έναντίον άλλων κακοποιών.

Ό ολικός άπανθρωπισμός τών Εβραίων είναι ή ιδεολογική οδός πού οδηγεί κατευθείαν στήν έξόντωση όλων τών έκπροσώπων της Οβηεητ&δδε. Τό φανταστικό στερεότυπο τοΰ Εβραίου ώς «κληρονομικού τελετουργικού έγκληματία», άρα ώς έν δυνάμει δράστη ώμοτήτων, γιά τόν Λέερς, όπως καί γιά τόν έπικεφα- λής τών Έ ς Έ ς Χίμμλερ καί τούς πιό φανατικούς αρχηγούς τών ΕϊηδαΙζ§πιρρεη, θά άποτελέσει ισχυρή αιτιολόγηση τοΰ προγράμματος τους γιά ολοκληρωτική φυσική έξόντωση τών Εβραίων (ΒΐΌ\νηΐη§, 2007, σ. 299 κ.έ.). Πράγματι, μία άπό τίς πλέον σημαντικές πλευρές της «Τελικής Λύσης» πού τέθηκε σέ έφαρ- μογή άπό τούς ναζί στόν «πόλεμό τους γιά έκμηδενι- σμό» στό Ανατολικό Μέτωπο, υπήρξε ή φυσική έξόντωση τών Εβραίων γυναικών καί παιδιών μέ εκθεση σέ άέρια ή μέ τυφεκισμό (Βι*οννηΐπ§, 2007, σ. 233- 395· Ρπεάίαικίει·, 2008, σ. 261-495). Αυτήν άκριβώς τή μαζική σφαγή επρεπε ενας ύψηλά ΐστάμενος ναζί, όπως ήταν ό Χίμμλερ, νά τή δικαιολογήσει στούς υφισταμένους του. Απόδειξη γιά αυτό άποτελοϋν τά τρομερά λόγια, τά άκρως άποκαλυπτικά, πού ειπώθηκαν άπό τόν Χίμμλερ, ένώπιον τών ΚεϊοΗδΙοϊΐβΓ καί Οαυΐ6Χΐ6Γ, στό Πόζεν, στίς 6 Όκτωβρίου 1943 (Ηΐπι- πιΙεΓ, 1978, σ. 167-168). ’Αφοϋ τούς έκμυστηρεύθηκε ότι τό «έβραϊκό ζήτημα» είχε υπάρξει «τό πιό δύσκο

λο ζήτημια πού είχε νά λύσει σέ δλη [του] τή ζωή», ό Χίμμλερ προσεγγίζει μιά ιδιαιτέρως «λεπτή» πλευρά του ζητήματος:

Τέθηκε ένώπιόν μας τό ακόλουθο έρώτημα: «Τί νά κάνουμε μέ τίς γυναίκες καί τά παιδιά;» —Αποφασιστικά βρήκα καί έδώ έπίσης μιά ξεκάθαρη λύση. Δέν ένιωθα στήν πραγματικότητα δτι είχα τό δικαίωμα νά έξοντώσω τούς άνδρες --πείτε, αν θέλετε, νά τούς σκοτώσω ή νά βάλω νά τούς σκοτώσουν— καί νά άφήσω νά μεγαλώσουν τά παιδιά τους, τά όποια θά έπαιρναν έκδίκηση άπό τούς γιούς καί τούς έγγονούς μας. Χρειάστηκε νά πάρω τή βαριά άπόφα- ση νά έξαφανίσω αύτό τό λαό άπό προσώπου γης.


ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΕΙΣ

ΤΗΣ ΕΒΡΑΙΟΦΟΒΙΑΣ:

Ο ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΙΚΟΣ ΑΝΤΙΣΙΩΝΙΣΜΟΣ

Ένας ορισμένος αριθμός ψυχοκοινωνιολογιών έρευνών κατέστησαν φανερές, μέσα στίς συγκαιρινές κοινωνικές αναπαραστάσεις, τίς δυο συνιστώσες τοΰ σκληρού πυρήνα της άντιεβραϊκής εικόνας τοΰ Εβραίου. Άπό τή μιά πλευρά, ή θρησκευτικά τσιμενταρισμένη κοινοτική αλληλεγγύη (πρώτος άξονας τοΰ στιγματισμοΰ): Εβραίος-παράδοση-θρησκεία-κοινότητα-άλληλεγγύη- διαχωρισμός-άναφομοιωσιμότητα. Άπό τήν άλλη πλευρά, 6 νομαδισμός ή ό διεθνισμός, ο έλιτίστικος κοσμοπολιτισμός, κυριαρχικός καί παρασιτικός, πού έμπεριείχε τό ξερίζωμα καί μία έντονη γεωγραφική κινητικότητα καθόλου υποδεέστερη της κοινωνικής (δεύτερος άξονας τοΰ στιγμ/χτισμιοΰ): Έβραίος-έλίτ-χρήμια-διείσδυση- έξουσία-έπιρροή-κυριαρχία-χειραγώγηση. Στήν πρώτη περίπτωση, καταγγέλλεται ή «εβραϊκή ροπή πρός τήν αποκλειστικότητα» (αρχαία διατύπωση) ή ό «έβραϊκός κοινοτισμός» (νέα διατύπωση). Στή δεύτερη περίπτωση, καταγγέλλονται οΐ «κυρίαρχοι τοΰ κόσμου», ή σκοτεινή εξουσία τών «Σοφών της Σιών», ή «παγκόσμια έβραϊκή

71


συνωμοσία» (ή όποία προϋποθέτει τό στερεότυπο της «αλληλεγγύης» τών συνωμοτών, δηλαδή τόν έβραϊκό λαό στό σύνολό του). Μπορούμε έπίσης νά υποθέσουμε ότι ό σύγχρονος ριζοσπαστικός καί δαιμονολογικός άντισιωνισμός, ό όποιος δαιμονοποιεΐ τό Ισραήλ καί τόν «σιωνισμό», ένοποιεΤ τά αρνητικά γνωρίσματα καί τών δύο ομάδων: ή καταγγελία τοΰ «παγκόσμιου σιωνισμοΰ» (ή τοΰ «διεθνοΰς»), παράδοξη διατύπωση, άναμιειγνύει στήν πραγματικότητα τό στιγματισμό μιας μορφής έθνικισμοΰ (τοΰ σιωνισμοΰ), πού ένίοτε καταγγέλλεται ώς «ρατσισμός», μέ τήν καταγγελία τοΰ κοσμοπολιτισμοΰ καί τοΰ παγκοσμισμοΰ (ΤΗ§ιιΐείΓ, 2004α).

Ή «παγκόσμια έβραϊκή συνωμοσία» έπαναδιατυ- πώθηκε στίς δεκαετίες τοΰ 1960 καί τοΰ 1970 ώς «παγκόσμια σιωνιστική συνωμοσία», επειτα, πιό πρόσφατα, ώς «παγκόσμια άμερικανοσιωνιστική συνωμοσία» (Τα§ιπο1ϊ, 2008). Αυτή ή νέα θεώρηση τοΰ Εβραίου ώς ένσάρκωσης μιας θανάσιμης απειλής μεταφράζεται μέσφ τοΰ ριζοσπαστικού ή άπόλυτου άντι- σιωνισμοΰ, τόν όποΤο μποροΰμε νά αναγνωρίσουμε άπό δύο χαρακτηριστικά: πρώτον, τήν άρνηση τοΰ δικαιώματος ύπαρξης τοΰ κράτους τοΰ Ισραήλ καί τή ρητή θέληση νά καταστραφεΤ τό έβραϊκό κράτος· δεύτερον, τήν κατηγορία τοΰ «ρατσισμοΰ» πού στοχεύει τούς Εβραίους ώς «σιωνιστές» — κάθε Εβραίος εκλαμβάνεται ώς «σιωνιστής» μέχρις άποδείξεως τοΰ ένα- ντίου, δηλαδή ρητή στράτευση στήν πλευρά τών δηλωμένων έχθρών τών «σιωνιστών» ή, ευρύτερα καί

72

ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΒΡΑΙΟΦΟΒΙΑΣ

χωρίς ευφημισμό, τών Εβραίων. Ή τριτοκοσμική καί φιλοπαλαιστινιακή προπαγάνδα κατέστησε τό αμάλγαμα «σιωνισμός=ρατσισμός», άπό τά τέλη της δεκαετίας τοΰ 1960, ενα άπό τά πρώτα στήν προτίμησή της θέματα — έντονα καί παγκόσμια νομιμοποιημένο άπό τήν Απόφαση 3370 πού υΐοθετήθηκε στίς 10 Νοεμβρίου 1975 άπό τή Γενική Συνέλευση τών Ηνωμένων Εθνών, πού καταδίκαζε τόν σιωνισμό ώς «μιά μορφή ρατσισμού καί φυλετικής διάκρισης» (ίβννΐδ, 1985, σ. 219-233). Αυτή ή άπόφαση δέν θά καταργη- θεϊ παρά στίς 16 Δεκεμβρίου 1991. Καί άλλοι τρόποι δαιμονοποίησης είχαν συνδεθεί μιέ τό ρατσιστικοποιη- τικό αμάλγαμα: ό «σιωνισμός» έξομοιώνεται μέ τόν «ιμπεριαλισμό», τήν «άποικιοκρατία», τόν «φασισμό», καί, κάτι περισσότερο, άνάγεται σέ μία νέα μορφή ή έπανεμφάνιση του «ναζισμού». Μία άπό τίς πιό χτυπητές διεθνείς εκδηλώσεις αύτοϋ τοΰ ψευδο-αντιρα- τσισμοΰ πού στόχευε τόν σιωνισμό καί τό Ισραήλ υπήρξε ή «Παγκόσμια Σύνοδος έναντίον τοΰ ρατσισμού, της φυλετικής διάκρισης, της ξενοφοβίας καί της μισαλλοδοξίας πού συνδέεται μιέ αυτήν», πού έγινε στό Ντέρμπαν (στή Νότιο Αφρική) άπό τίς 31 Αύ- γούστου μέχρι τίς 8 Σεπτεμβρίου 2001, ή όποία υπήρξε ή ευκαιρία γιά μιά άποχαλίνωση της «άντισιωνιστι- κής» προπαγάνδας (Τα§αΐε£Γ, 2004α, σ. 336 κ.έ.). Αυτός είναι ό ιδεολογικός πυρήνας έκείνου πού άπο- κλήθηκε ή «νέα έβραιοφοβία» (Τα^ιπείΐ, 20025).

Ή δαιμονοποιητική ρατσιστικοποίηση τοΰ σιωνισμού, πού έκφράστηκε μέ γελοιογραφικό τρόπο κατά

73

τή διάρκεια της δήθεν «άντιρατσιστικής» συνόδου στό Ντέρμπαν, κορυφώθηκε μέ τή ναζιστικοποίηση τοΰ έβραϊκοΰ έθνικισμοΰ πού εγινε συνήθης στούς λόγους της άκρας αριστερός τών έτών 2000-2005, μέσω τοΰ πολεμικοΰ αμαλγάματος «Σαρόν=Χίτλερ». Άλλά μέ τό όνομα «Σαρόν» επρεπε νά έννοοΰμε «Ισραήλ» ή «σιωνισμός», καί, μέσω της μορφής τοΰ Χίτλερ, θά επρεπε νά βλέπουμε τόν ναζισμό ώς γενοκτονικό καί ρατσιστικό σύστημα. Οί Εβραίοι κατηγορήθηκαν έτσι ότι είναι λαός έξολοθρευτής καί, ώς τέτοιος, μία απειλή γιά ολόκληρη τήν ανθρωπότητα. Αυτή ή έπανα- διατύπωση τοΰ άντιεβραϊκοΰ πολιτικοΰ μύθου, ή όποία παγκοσμιοποιήθηκε άπό τά τέλη τοΰ 20οΰ αιώνα, είχε άπροκάλυπτα ώς όχημα τόν ριζοσπαστικό ισλαμισμό (έκδοχή Άλ Κάιντα ή ιρανική έκδοχή), ό οποίος χαρακτηρίζει τούς Εβραίους ώς τούς πρωταρχικούς έχθρούς τούς οποίους στοχεύει ή παγκόσμια τζιχάντ (Τα§νιΐ€ίϊ, 2010). Τό 1980, ό άγιατολάχ Χομεϊνί προ- σέδωσε νομιμοποίηση στή συνωμοσιολογική θέση σύμφωνα με τήν όποία οί Ηνωμένες Πολιτείες κυριαρ- χοΰνταν άπό τούς «κακόβουλους Εβραίους» καί ότι Εβραίοι καί Αμερικανοί ήταν, σονεπώς, οί άπόλυτοι έχθροί τοΰ Ίσλάμ:

Οί Εβραίοι καί τά ξένα όργανά τους θέλουν νά υποσκάψουν τά θεμέλια τοΰ Ίσλάμ καί νά έγκαθιδρύσουν μιά διεθνή έβραϊκή κυβέρνηση. Καθώς πρόκειται γιά άκάμα- τους καί πανούργους άνθρώπους, πολύ φοβάμαι, ό Αλλάχ νά μάς φυλάει, μήπως μιά μέρα τά καταφέρουν.


74

ΣΓΓΧΡΟΝΕΣ ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΒΡΑΙΟΦΟΒΙΑΣ

Στήν ιστορία τών μορφών έβραιοφοβίας τοΰ 20οΰ αιώνα, τό μεΐζον φαινόμενο μετά τό έπεισόδιο τών ναζί, υπήρξε ό έξισλαμισμός τοΰ άντιεβραϊκοΰ λόγου (>ΥΐδΙ- γϊοΙι, 2002, καί 2010· Κ,ιΛεηδΙβΐη, 2010). Αυτός ό έξισλαμισμός δέν περιορίζεται στήν έπίκληση στίχων τοΰ Κορανίου ή ορισμένων χαντίθ. Συνίσταται στό νά υψώνει, ρητά ή άρρητα, τήν τζιχάντ έναντίον τών Εβραίων σέ έκτη θρησκευτική υποχρέωση πού πρέπει νά σέβεται κάθε μουσουλμάνος. Αυτή ήταν ή κατάληξη της δογματικής έπανερμηνείας τοΰ Ίσλάμ πού ξεκίνησε τή δεκαετία τοΰ 1930 άπό τούς ΐδεολό- γους τών Αδελφών Μουσουλμάνων καθώς καί άπό τόν «Μεγάλο Μουφτή» της Ιερουσαλήμ Χάτζ ’Αμίν άλ-Χουσεϊνί (Ηα] Αγπϊπ Ηΐ-Ηιΐδδείηΐ, 1895-1974), ’Αρα- βομουσουλμάνο ηγέτη πού είχε κηρύξει τόν πόλεμο στούς Εβραίους άπό τή δεκαετία τοΰ 1920 (ΟΐρρβΓδ καί ΜαΙΙηΐΗηη, 2009, σ. 13-47· Κϋηΐζεί, 2009, σ. 42 κ.έ., 69 κ.έ.). Άπό τόν ιδρυτή τών Αδελφών Μουσουλμάνων, τόν Χασάν άλ-Μπάνα (Η&δδαη &1-Β&ηη3, 1906-1949), μέχρι τόν Σαγίντ Κούτμπ (δ&γγϊ<1 ζ)ιι&, 1906-1966), ή πολιτικοποίηση τοΰ Ίσλάμ έπιχειρήθη- κε σύμφωνα μέ δύο συσχετιζόμενους δρόμους: άπό τή μιά πλευρά, τήν τζιχαντοποίηση τοΰ συστήματος τών θρησκευτικών καθηκόντων, πού προϋπέθετε νά άποδο- θεϊ στόν «μαρτυρικό θάνατο» ή υπόσταση τοΰ ύψι- στου υπαρξιακού ΐδανικοΰ, καί, άπό τήν άλλη πλευρά, τό χαρακτηρισμό τών Εβραίων ώς ένσάρκωση τοΰ άπόλυτου έχθροΰ, τοΰ οποίου ό «σιωνισμός» καί τό Ισραήλ έγιναν τά δαιμιονοποιημένα πρόσωπα. Οί κλη

75


ρονόμοι τών «ιδρυτών πατέρων» αύτοϋ τοΰ έξισλαμι- σμιοΰ της άντιεβραϊκής υπόθεσης, πού γιά καιρό παρέ- μεινε στό στάδιο τοΰ ιδεολογικού προτάγματος, πέρα- σαν στή δράση κατά τή διάρκεια τών τριών τελευταίων δεκαετιών τοΰ 20οϋ αιώνα καί, αργότερα, στήν άρχή του 21ου. Αυτοί οΐ κληρονόμοι είναι οΐ ριζοσπαστικές ΐσλαμιστικές ομάδες πού άσκοϋν τρομοκρατία, άρα δολοφονούν άμάχους, γιά νά άγωνιστοϋν έναντίον τών έχθρών τους, στήν πρώτη σειρά τών οποίων τοποθετούν τούς Εβραίους. ’Από τούς ιθύνοντες της ’Αλ Κάιντα μέχρι εκείνους της Χαμάς, της Ίσλαμιι- κής Τζιχάντ ή της λιβανοϊρανικής Χεζμπολάχ, όλοι είναι στρατευμένοι σέ έναν ολοκληρωτικό πόλεμο έναντίον τών Εβραίων, πού προϋποθέτει τήν προσφυγή στίς έπιθέσεις αυτοκτονίας πού διαπράττονται άπό τίς «άνθρωποβόμβες», δολοφόνους τούς οποίους οί ΐσλαμι- στές ηγέτες δοξάζουν ώς «μάρτυρες».

Δημοσιεύοντας στίς άρχές της δεκαετίας τοΰ 1950 τό φυλλάδιό του μέ τίτλο Ό αγώνας μας έναντίον τών Εβραίων —κείμενο άναφοράς γιά τό μεγαλύτερο μέρος τών ίσλαμιστικών κινημάτων—, ό Αιγύπτιος φονταμε- νταλιστής ίδεολόγος Σαγίντ Κοότμπ υποδείκνυε με σαφήνεια τόν έχθρό, χωρίς νά τόν ντύνει με άντισιω- νιστικό ή άντιιμπεριαλιστικό λεξιλόγιο (ΝβΟΐβΓ, 1989· ΒοδΙοιη, 2008, σ. 355-363). Ό Κούτμπ (στό ΝείίΙεΓ, 1989, σ. 81-82) υποδεικνύει τούς Εβραίους ώς τούς άρχαιότερους καί τούς τρομακτικότερους έχθρούς τοΰ Ίσλάμ:

76

Οί ΈβραΤοι εγιναν οί έχθροί τοΰ Ίσλάμ. άπό τότε πού ενα μουσουλμανικό κράτος έγκαθιδρύθηκε στή Μεδίνα. Συνωμότησαν έναντίον τής μουσουλμανικής κοινότητας άπό τότε πού έκείνη δημιουργήθηκε [...]. Αυτός ό σκληρός πόλεμος πού οί Εβραίοι μας κήρυξαν [...] διαρκεί άδιάκο- πα έδώ καί δεκατέσσερεις αιώνες, καί βάζει φωτιά, άκόμη καί σήμερα, μέχρι τά πέρατα τής γης.

Στόν πρώτο τόμο τών σχολίων του στό Κοράνι, ό Κούτμπ (2003, σ. 76) δικαιολογεί τήν κλήση σέ τζιχάντ έναντίον τών Εβραίων ώς μία αντίδραση νόμιμης άμυνας:

Ό πόλεμος πού, άπό τίς πρώτες μέρες, οΐ ΈβραΤοι διεξή- γαγαν έναντίον τοΰ Ίσλάμ καί τών μουσουλμάνων δέν επαψε νά μαίνεται μέχρι σήμερα. Ή μορφή καί ή εμφάνισή του μπορεΤ νά άλλάζουν, άλλά ή φύση καί τά μέσα του παρέμειναν άμετάβλητα.

Στόν άντιεβραϊκό λίβελλό του ό οποίος, έμπνεόμενος άπό τά Πρωτόκολλα τών Σοφών της Σιών, υποθέτει τήν ύπαρξη μιας «έβραιοχριστιανικής συνωμοσίας έναντίον τοΰ Ίσλάμ», ο Κούτμπ δηλώνει, γιά «έκείνους πού σφετερίστηκαν τήν κυριοιρχία τοΰ ’Αλλάχ πάνω στή γη», δτι τό Ίσλάμ πρέπει νά προχωρήσει «στήν καταστροφή τους προκειμένου νά άπελευθερώσει τούς ανθρώπους άπό τήν έξουσία τους», καί προσθέτει δτι «ό άπελευθερωτικός άγώνας της τζιχάντ δέν θά λάβει τέλος δσο ή θρησκεία τοΰ Αλλάχ δέν θά είναι ή μοναδική». Αυτή ή ιμπεριαλιστική άντίληψη ένός Ίσλάμ προορισμένου «νά έγκαθιδρύσει τήν κυριαρχία τοΰ ’Αλλάχ πάνω στή γη μου», είναι ή βάση τοΰ πανισ-


77

λαμισμοΰ, ό όποιος διαδόθηκε στή διάρκεια τών δύο τελευταίων δεκαετιών τοΰ 20οΰ αιώνα. Στή ριζοσπαστική ΐσλαμική αντίληψη, Έβραΐοι καί Χριστιανοί άποτελοΰν τό αντικείμενο ένός καί τοΰ αύτοΰ μίσους πού στοχεύει τούς Δυτικούς, τούς όποιους καταγγέλλει ώς διεφθαρμένους καί διαφθορείς. ’Αλλά ό χειρότερους άπό τούς Δυτικούς είναι πλέον «ό Έβραΐος» ή «ό σιωνιστής». Στόν άντιεβραϊκό του λίβελλο, ό Κούτμπ (στό ΝεΙίΙεΓ, 1989, σ. 78) κατήγγελλε τούς Εβραίους ώς δντα έγγενώς διεστραμιμένα, μισητά καί έγκλημα- τικά:

Τό Κοράνι μίλησε πολύ γιά Εβραίους καί εφερε στήν έπιφάνεια τήν κακία τους. Παντοϋ, δπου οΐ Εβραίοι διέ- μειναν, διέπραξαν φρικαλεότητες χωρίς προηγούμενο. Άπό τήν πλευρά τέτοιων πλασμάτων, τά όποΤα σκοτώνουν, σφαγιάζουν καί συκοφαντοϋν τούς προφήτες, δέν μπορεί κανείς νά περιμένει τίποτε άλλο παρά λουτρά αίματος καί δλες τίς άπεχθεΤς μεθόδους μέσω τών οποίων έκπληρώ- νουν τίς μηχανορραφίες τους.

Γιά τόν ίσλαμιστή ΐδεολόγο, τό μίσος γιά τό Ίσλάμ πού έχουν οΐ Εβραίοι δέν διακρίνεται άπό τό μίσος γιά τό άνθρώπινο είδος, αν είναι άλήθεια δτι ή άληθινή ανθρωπότητα έκπροσωπεΐται άπό τούς μουσουλμάνους ή ένσαρκώνεται άπό τή μουσουλμανική Κοινότητα (οΰμμα).

Στόν έβραιοχριστιανικό κόσμο πού δαιμονοποιήθηκε άπό τούς ίσλαμιστές καί τούς συμμάχους τους ώς στρατόπεδο τών «έβραιοσταυροφόρων» ή τών «άμερι- κανοσιωνιστών», οΐ Εβραίοι άντιπροσωπεύουν ταυτό-


78

χρονα τήν όρατή έμπροσθοφυλακή (Ισραήλ) καί τή σκοτεινή χειραγωγική δύναμη, τούς «κυρίαρχους τοΰ κόσμου», οί όποιοι, λένε, «διευθύνουν τήν Αμερική», καί, ακόμη περισσότερο, τήν «παγκόσμια πολιτική». Ό ριζοσπαστικός άντισιωνισμός συμβαδίζει μέ τόν άντια- μιερικανισμό, καί αύτός έδώ δέν είναι παρά μιά συνεκδοχή ένός λυσσαλέου άντιδυτικισμοϋ. Αύτός είναι ό μεγάλος μετασχηματισμός πού συντελέστηκε στήν αναπαράσταση τοΰ Εβραίου, κατά τή διάρκεια τοΰ τελευταίου μισοΰ αιώνα: ό έβροακός λαός άποανατολικοποιήθηκε ή άποσημιτοποιήθηκε γιά νά έκδυτικισθεΐ ριζικά (Τ&§ϋΐε€Γ, 2008).

Στήν έπιστολή της ’Αλ Κάιντα μιέ τίτλο «Ποιός είναι ό έχθρός καί άπό ποιόν πρέπει νά ξεκινήσουμε;» (Ουΐάέιβ καί Μογ§ςοι, 2007, σ. 66), ή πρώτη διακριτή κατηγορία έχθρών πού συγκεντρώνει «τούς πιό έπι- κίνδυνους» έχθρούς, άρα αυτούς πού πρωτίστως πρέπει νά καταπολεμηθούν, περιγράφεται κατ’ αύτόν τόν τρόπο:

— Οί ΈβραΤοι (καί δέν πρέπει νά γίνει διάκριση ανάμεσα στους Εβραίους καί τούς σιωνιστές ουτε άνάμεσά στούς Εβραίους της Παλαιστίνης καί τούς Εβραίους τοΰ έξωτερικοϋ).

— Οί χριστιανοί της Δύσης οί όποΤοι διευθύνουν τή νέα σταυροφορία, δηλαδή ή Αμερική καί ή δυτική Ευρώπη (οί προτεστάντες καί οί καθολικοί).

— Οί χριστιανοί τής Ανατολής είτε πρόκειται γιά Άραβες ή Ρώσους (ορθόδοξοι), καθώς καί οί Ινδοί, οί πολυθεϊστές καί οί σιίτες.


79


Επομένως, ό απόλυτος έχθρός της ΐσλαμιστικής διεθνοΰς είναι οΐ «έβραιοσταυροφόροι», οΐ όποιοι τίθενται μπροστά στό έξης δίλημμα: προσηλυτισμός ή θάνατος. Όρισμένοι προτείνουν εναν τρίτο δρόμο: τήν υποδούλωση ώς άΗΐηνηΐί. Οί «εχθροί τοΰ Ίσλάμ» μπορεΤ νά είναι ανεκτοί έάν δεχτοΰν τήν υποταγή στήν ΐσλα- μική τάξη, τήν όποία φαντάζονται ουτοπικά κατά τό υπόδειγμα ενός άποκατεστημιένου χαλιφάτου (ΒαΙ Υε’οΓ, 2010). Μποροΰμε νά δοΰμιε σέ αυτήν τήν κατηγοριο- ποίηση τοΰ άπόλυτου έχθροΰ, ό όποιος αναγνωρίζεται μέσω τών θρησκευτικών του πεποιθήσεων καί ό όποιος κατηγοριοποιείται ώς κατώτερος πνευματικά, μία μορφή άνισωτικοΰ πολιτισμικοΰ ρατσισμοΰ μιέ έντονη συνω- μοσιολογική συνιστώσα, δπου ανακυκλώνονται παλαιοί άντιεβραϊκοί μύθοι. Αυτός ό μετασχηματισμός στήν ιδεολογία έχει πρακτικές συνέπειες: τροφοδοτεί" τήν άντιεβράϊκή τρομοκρατία μιέ εναν ισχυρό τρόπο νομιμοποίησης. ’Αλλά καθιστά έπίσης πιθανή καί άποδε- κτή, καί μάλιστα έπιθυμητή, τήν καταστροφή τοΰ έβραϊκοΰ κράτους πού καταγγέλλεται ώς περιττό κράτος. Γιατί άπέναντι στήν υποτιθέμενη νέα μορφή τοΰ άπόλυτου Κακοΰ, τό Ισραήλ, ή μοναδική λογική πού έπιβάλλεται είναι εκείνη της ολοκληρωτικής έξάλει- ψης (Τ&§υϊείϊ, 2010). Στή νέα παγκοσμιοποιημένη έβραιοφοβία, τό σύνθημα «Θάνατος στό Ισραήλ!» άντι- κατέστησε τό σύνθημα «Θάνατος στούς Εβραίους!».

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

I. Πρωτογενείς πηγές

ϋΕδΡΟΚΤΕδ Η .,ίβ ΜγΞίβτβ άιι 8αη§ οΗβζ Ιβ8 Μ β άβ ϊοηξ Ιβ8 ίβηψ8, πρόλ. I. ϋηιιηοηΐ;, Α ίβειΐ δανΐπε, Παρίσι 1889 .

ϋΟΜΑκυδ Μ. (έπιμ.), ΗιίΙβκ Κβάβη ηηά ΡτοΗοπιαύοηβη 1932- 1945. ΚοηιηιβηΙιβτϊ νοη βίηβπι άβηΚεΗβη Ζβίΐ- 8βηο85βη, δυάάειιΙδοΙιεΓ νέΓΐα£, τόμ. Π, 1, Μόναχο 1965.

ϋκυΜΟΝΤ I., Ιμ Ρταπεβ Μ ν β . Ε88αί ά ’ΗίζίοίΓβ εοηίβηιροναίηβ, (ϋ.Ματροη καί Ε. Ρίαιηιηαποη, Παρίσι 1886, 2 τόμ.

ϋϋΗΚΙΝΟ Κ. Ε., Οίβ Ιηάβτφ’α^β αΙ$ Καοβη-, Ξιίίβη- ηηά ΟηΙίιΐΓ- /τα£β. Μ ίί βιηβτ ΜϊβΙίξβΞεΗιοΗΐΗεΗβη Αηί\νοτί (1881), 2η εκδ. αναθεωρημένη, Η. ΚβυίΙιβΓ, Καρλσρούη καί Λειψία 1881.

ΡΚΓΓδΟΗ Τ., ΗαηάΒηοΗ άβτ Ιηάβτφτα^β (1907), Η α ι π ι η ε Γ - , Λειψία 1461934.

ΟΟΕΒΒΕΙ&ΐ.,1θΜττηαΙ 1933-1939, γαλλ. μτφρ., Ό.-Α. (Γοηοΐ, Ταΐ- ΐΒίκϋβι*, Παρίσι 2007.

ΟϋΝΤΗΕΚ Η. Ε Κ., Κα88βη1αιηάβ άβ8ίΜίΞεΗβη νόΐΐίβζ, I. Ρ. Εβίιτηοηηδ

ν6Γΐα§, Μόναχο 1929 (2193θ).ΗΙΜΜΙ.ΕΚ Η., Όι8€οηγξ 860Γ6ΪΞ, έκδοθέντα άπό Β.Ρ. διηίΐΐι καί Α.

81


Ρ. ΡβΙβΓδοη (1974), γαλλ. μτφρ. Μ.-Μ. Ηιΐδδοη, Οα11ίΐϊΐ3Γ<1, Παρίσι 1978.

ΗΓΠ.ΕΚ Α., Μοη Οοηώαί (Μβϊη Καηιρβ (ΐ, 1925 καί Π, 1927), γαλλ. μτφρ. I. Οαυ(1βίίΌγ-Ε)βπιοιηΙ)γη68καί Α,ΟβΙ- ιηβ«0δ, ΝοανβΠοδ ΕίϋΙίοηδ 1&ήηβδ, Παρίσι 1934.

__________ ΙΛ\)Γβ8 ρΓορο3 8ηγ Ια £ΜβΓτβ βί Ια ραίχ, τβαιβίΙΗδ 8ιιγI ’οΓάτβ άβ ΜαΠιη Βοηηαηη, γαλλική έκδοχή του Ρ. Οοηουά, ΡΙαιηιηΗΠοη, Παρίσι 1952.

ΚΗΟΜΕΥΝΙΚ., ΚαχΗ/αΙ-Α$Γατ (Τό Κλειδί τών μυστικών), Τεχεράνη 1980.

Ι.ΕΕΚ3 I. νοη, Ωίβ νβΓ^ΓβεΗβηίαίΐίΓ άβτ Ιιιάβη, Ραυΐ ΗοοΗιηιιΙΙι, Βερολίνο 1944.

ΜΑΚΚ \ν., Όβν 8ΐ6§ άβ8 ΙιιάβηίΗηηΐΞ ίίύβΓ άα$ ΟβηηαηβηΐΗιιηι. νοηι ηιοΗί αοη/βζχίοηβΙΙβη Ξίαηάριιηΐίί α\ΐ8 ΒβίΓαοΚίβΐ. Υαβ νιαίζ!, ΚυάοΙρΗ (ϋοδίοηοβίο, Βέρνη 1879.

ΜΟΝΝΙΟΤ Α., ϋήτηβ ήΐηβΐ εΗβζ Ιβ8 Μ ίβ, πρόλ. του I. ΟιυιηοηΙ, ΡίβΓΓβ Τέςαί, Παρίσι 1914.

^\ΠΒ§.^ηίΗβ8Ηαάβο^ίΗβ^ιι̂ ’αη [1999], άναθεωρ. εκδ., τόμ. I, μτφρ. καί εκδ. άπό Αάίΐ δαΜιί καί ΑδϊιιΐΓ δΐιαηιίδ, ΤΗ© Ιδίαιηίο ΡοιιηάαΙίοη καί Ιδίαιηοηίηβ.ηβΐ, Λάιτσεστερ (ΗΒ) καί Ντόχα (Κατάρ), 2003.

\¥ΑΟΝΕΚ Κ., Ώαί ΙηάβηίΗηηί ϊη άβΓ ΜαήΙί (1850, 1.1. λΥεβοΓ), Λειψία 21869.

II. Κριτικές μελέτες

ΑΟΟΚΝΟ Τ. \ν., Εΐιιάβχ 5ΐΐΓ Ια ρβΓΞοηηαΙΐΐέ ααίοήΙαίΓβ (1950), γαλλ.μτφρ. Η. ΡΓαρραΙ, έάίϋοηδ ΑΙΙία, Παρίσι 2007.

ΑΙ,ΜΟΟ 8., ΝαήοηαΙΐ8ηι αηάΑηύ8βηάύ$ηι ίη Μοάετη Εητορβ 1815- 1945, Ρβι^αιηοηΡΓ^δδ, Όξφόρδη καί Νέα Ύόρκη 1990.

ΑΚΕΝϋΤ Η., 1^8 Οήξίηβ8 άη ΙοϊαΙίΐαήζτηβ (1951, 1973), γαλλ.μτφρ. Μ. ΡοιιΙ©αιι κ.ά., ΟαΠίπι&ιχΙΛ ι̂ιαιΙΧ), Παρίσι 2002, σ. 177-838.

ΒΑΤ ΥΕΌΚ, υΕατορβ βΐ Ιβ 8ρβοίΓβ άιι οαΐί/αί, Ι^δ ρΓονίηοίαΙβδ, Σαίν Βικτόρ ντέ Μόρ 2010.

82

β ε ιν , Α., « “ Οογ ]ϋοϋδο1ΐ6 Ραταδίΐ” . ΒοιηβΓίαιη^βη ζιιγ δβιηαηΐίΐζ: άβΓ Ιικΐ6ΐιίΓα§ο>, περ. νΐβηβΙίαΗ ηΗ βββ β γ Ζ βίΐ- % β$άύάύβ, 13 (2 ), Α πρίλιος 1965, σ. 121-149

____________ ΤΗβ Ιβ\νΐ8Η Ο μβδύοη: ΒίοξΓαρΗγ ο /α Ψ οήά ΡτοΜ βιη(1 9 8 0 ), ά γγλ. μτφρ. Η. Ζοΐιη , Η ογζΙ Ρτοδδ/Αδδο- οία&άυηίν6ΓδίΙγΡΓ6δδβδ, Ν έα Ύ όρκη κα ί Λονδίνο 1990.

ΒΕΝδΟυδδΑΝ Ο. κ .ά ., Ο ίεΐίο ηη α π β άβ Ια 8ΗοαΗ, Ι^τοιίδδ©, Παρίσι 2009 .

ΒΟδΤΟΜ Α. Ο. (έπ ιμ ..), ΤΤιβ Ι^βξαβγ ο^Μ ανηίε Α η ίί8 βη ιίίΐ8 ΐη : Ρ γοιτι Ξαοτβά ΤβχίΞ ίο ΞοΙβτηη Η ιείο τγ , ΑιηΙιβΓδί/ΡΐΌΐηβ- Λοιίδ ΒοοΚδ, Ν έα Ύ όρκη 2008 .

ΒΚΕΓΓΜΑΝ Κ., ΤΗβ ΑΓεΗΗβϋί ο / Ο βηοοίάβ: Η ίτηηιΙβΓ αηά ίΗβ Ρ ιηα Ι 8οΙηΗ οη( 1991), ΡίπιΙίοο/ΚΗΐκίοιηΗοιίδο, Λονδίνο 2004* Ξβοτβΐς οβτείβ ΐ8 . € β ^ηβ Ιβ8 ηαζίζ ρ ΐα η ίβ - α ιβη ί, οβ ς ιιβ Ιβ8 Β ή ία η η ιφ ιβ 8 β ί Ιβ8 Α πιέηοαίηζ δαναΐβηί (1 9 9 8 ), γα λλ. μτφρ. Ρ. ΒΙοΙ καί Α. δΐοη, Οα1πΐ8ηη-ί6νγ/Μ6πιοπα1 άβ Ια δΐιοαίι, Παρίσι 2005 .

ΒΚθ\¥ΝΐΝθ Ο. Κ., Ώβ8 Ηοπιτηβ8 οΓάίηαίΓβ8. Ι χ 1 0 1β ΒαίαιΙΙοη άβ Γβ8βτνβ άβ Ια ροΚ εβ αΙΙβτηαηάβ β ί Ια Ξ οΙκ ίιοηβηα - Ιβ βη ΡοΙο$ηβ (\9 § 2 ) , γα λλ. μτφρ. Ε . Βατη^νΐ, ίβ δ Βοΐΐβδ Ι^Ιίτβδ, Παρίσι 1994.

____________ Ρ ο ϋ ύ φ ιβ ηαζΐβ, τηαίη-ά’οεΗ ντββινβ, ύοΗΓΓβαπχ αΐ-Ιβτηαηά8 (2 0 0 0 ), γα λλ. μτφρ. I . Οατη&ικί, 1©δ Βοΐΐβδ ίβ ίΐτ β δ , Π αρίσι 2002 .

____________ Ιβ 8 Ο ή§ίηβ8 άβ Ια ΞοΙηήοη β η α ΐβ (2 0 0 4 ), γαλλ.μτφρ. I. Οατηαικί κα ί Β . Ρπιιϊιογ, ίβ δ Ββΐΐβδ 1^- Οτβδ, Π αρίσι 2007 .

ΟΟΗΝ ν ., Η Ϊ8ίοΐΓβ ά 'υη τηγίΗβ. Ιμ «Ο ο η8ρ π α ίιο η» ]η ίν β β ί Ιβ8 ΡΐΌ ίοεοΙβ8 άβ8 5α%β8 άβ 5 ίοη [1966], γαλλ. μτφρ. ί , . ΡοΙίαΚον, 0&11ϊιη8π1, Π αρίσι 1967.

ΟΟΗΕΝ Μ. Κ., $0148 Ιβ € τθ 188α η ί β ί 80118 Ια &ΟΪΧ. ίβ 8 Μ ίβ αη Μ ο-

γβηΑ ξβ (1 9 9 4 ), γα λλ. μτφ ρ. Ι.-Ρ. Κίοατά, δβιπ ΐ, Παρίσι 2008 .


83


ΟϋΡΡΕΚδ Μ., ΜΑΙΧΜΑΝΝ κ.-Μ., €τοί88αηί/βτίίΐβ βί ΟΓΟίχ ζαηνηέβ.Εβ ΤΓοίύβπιβ ΚβίεΗ, Ιβ8 Ατα1οβ8 βί Ια ΡαΙβ8ίιηβ (2006), γαλλ. μτφρ. Β. ΡοπΙοίη©, νβκϋβτ, Λα- γκράς 2009.

ΡΕίΝ Η., «ϋίιηβηδίοηδ ο ί ΑηΙΐδεηιίΙίδπι: ΑΐΙίΙυάβδ, (ϋοΐΐβοϋνβδ Αοοιίδ&Ιίοηδ, αηά Αούοηδ», στό Η.Ρβίη (έπιμ.), ΤΗβ Ρβτ8Ϊ8ίίηξ ΟαβΞίίοη: ΞοείοΙο^ίεαΙ Ρβκρβού- νβΞ αηά 8οβίαΙ ϋοηίβχί8 ο/Μοάβητ ΑηΧΐ8βηύύ8ηι, λναΙίβΓ ά& Οτηγί&τ, Βερολίνο καί Νέα Ύόρκη 1987, σ. 67-85.

ΡΜΕϋΕΑΝϋΕΚ δ., Εβ8Αηηέβ8 ά’βχίβηηιηαήοη. Ε'ΑΙΙβηιαξηβ ηαζίβ βίΙβ8Μ β 1939-1945 (2007), γαλλ. μτφρ. Ρ.- Ε. ΌαυζαΙ, δβυίΐ, Παρίσι 2008.

ΟΕΚΕΑΟΗ Ο., 8ηγ Ια οοη/βΓβηοβ άβ Ψαηη8ββ. Όβ Ια ά β ^ ίο η ά ’βχίβηηίηβΓ Ιβ8 Ιη ίβ ά’ΕπΓορβ, γαλλ. μτφρ. ]. δοΐιπιίάΐ:, ΙΑοηζ Ιχ ν ί, Παρίσι 1999.

ΟίΝΖΒυκαΟ., Εβ ΞαύΒαΙάβ8 8θΓθίβΓβ8, γαλλ. μτφρ. Μ. ΑγΓηοτά, ΟαΠίπιαπΙ, Παρίσι 1992.

ουίϋΕΚΕ Μ. καί μοκοα ν ν., Εβ ΜαηηβΙ άβ τβεηιίβιηβηί ά’ΑΙ- ζ)αϊάα, δειιίΐ, Παρίσι 2007.

ΗΙΕΒΕΚΟ Κ., Εα Οβ8ίηιαίοη άβ8 Ι ιιίβ άΈητορβ (1985), γαλλ.μτφρ. Μ.-Ρ. όε ΡβΙοιώ&β καί Α. ΟΐΒίρβπύβΓ, Έαγοτά, Παρίσι 1988.

ΗυδδΟΝ I., ΗβγάήβΗ βί Ια 8οΙαίίοηβηαΐβ, Ρεπίη, Παρίσι 2008.ΙΑΟΚΕΕ Ε., ΗίίΙβν ίάέοΙο^Ηβ (1969), γαλλ. μτφρ. 1. Οιανγ, Οαΐ-

ιηαηη-Ιχνγ, Παρίσι 1973.ΙΑΟΚΕΕΕ.καί ΚϋΗΝ Α. (έπιμ.), ΗίίΙβκ 8άτηίΗ€Ηβ ΑηββίβΗηηηξβη

1905-1924, Ε)6ΐιΙδθ1ιβνβΓΐα£δ-Αηδΐ3ΐΙ, Στουτγάρδη 1980.

ΚΑυΡΡΜΑΝΝ Ο., Εάοηατά Ότητηοπί, Ρβπίη, Παρίσι 2008.ΚϋΝΤΖΕΕ Μ., ΜΗαά βί Ηαιηβ άβ8 Ιηίβ. Εβ Ηβη ίτοηΜαηί βηίτβ ί8ΐα-

πιΐ8τηβ βί ηαζίΒτηβ ά Ια ταοίηβ άιι ίβΓΓθή8ΐηβ ίηίβ-

84


πιαήοηαΐ (2007), γαλλ. μτφρ. Ο. ΒγβΙιυ, Εάΐίΐοηδ άβΓ(ΕιινΓ6, Παρίσι 2009.

ΙΑΝΟΜΙΠΚ. Ο. I., Το\ναηά α Όββ,ηίήοη ο/Αηύ8βηύύ8ηι, υηίνοΓδίΐΥ οίΟΟίίοΓηίαΡτεδδ, Μπέρκλεϋ καί Λός νΑντζελες 1990α.

__________ Ηίχίοτγ, ΚβΗξίοη, αηά Αηύ8βηύύ8Υη, ΙΜνβΓδίίγ ο ίΟαΐίίόηιία Ρτβδδ, Μπέρκλεϋ καί Λός Άντζελες 19901).

Ι.ΑΖΑΚΈ Β., £ Άηή8έηιίή8ηΐ6, 8οη ΗΪ8ίοίτβ βί 868 ϋαπ8β8 (1894), ΌοουιηβηΙδ 61 Τοιηοί^ηα^βδ, Παρίσι 1969.

ίέ ν Υ <:., «υαηί^ιιάαϊδπιο ραϊβη: βδδαί άβ δγηί1ΐ6δθ>, στό V. Νίΐά- ρΓθ\νβΙζ1ίγ (έπιμ.), Οβ Γαηύ]ηάαΧ8ηιβ απύ^ηβ ά I ’αηΙΐ8έηιίΐί8Ίη6 εοηίβτηροΓαιη, Ρτβδδβδ ϋηΐνβΓ- δίΐαίτβδ ά& Ιϋ ΐβ , Λίλλη 1979, σ. 51-86.

υΕλνΐδ Β.,ΕβΚβίοΗΓάβ IΊεΙαηι, γαλλ. μτφρ. Τ. Μαδ ε ί Ό. Ραυίιηε, ΟαΙΗπιατά, Παρίσι, 1985*

___________8έηιίί68 βίαηίί8έιηίΙβ8 (1986), γαλλ. μτφρ. I. (ϋατ-ηαιιά καί I. Ι,αίιαηα, Ραχατά, Παρίσι 1987.

Ι,ονδΚΥ Ε, Αηή8έηύύ8τηβ βίιηγ8ίβτβ ά’ΐ8ΓαβΙ, ΑΜη Μίοΐιβΐ, Παρίσι 1955.

μ ι<χο π , Ο., «Καοίηβδ οΐιτβΐίβηηβδ βί οοηίήβιιΐΐοη οαΐΐιοΐΐςυβ α Ι’βδδΟΓ ά& ΓαηΙίδέιηίΙίδπιβ ρο ΐίΐίφ ΐβ», στό Μ.-Α. Μαΐατά-Βοπαοοί (έπιμ.), Αηίΐ8βιηγίΗβ8. υίηια^β άβ8 ]αίβ βηίτβ βαΙίΗΓβ βί ροΐίίί^ιιβ (1848-1939), Νοιινβαα Μοηάβ ΕάίΙίοηδ, Παρίσι 2005, σ. 43- 52.

ΝΕΤΠ.ΕΚ. Κ. ί . , Ρα8ί Τήαΐ8 αηά Ρτβεβηί ΤήΙ>ηΙαύοη8: Α Μη8ΐίιη Ριιηάα?ηβηία1ΐ8ίΪ9 νιβ\ν ο/ίΗβ 1β\ν8 (1987), 2η έκδ. διορθωμένη, ΡβΓ^αιηοηΡΓβδδ, Όξφόρδη καί Νέα Τόρκη 1989.

ΡΟΟΑΚΟν ί . , ΒτένίαίΓβ άβ Ια Ηαίηβ. Εβ ΠΙβ ΚβίεΗ βί Ιβ8 Μ β , (Μ - ΐϊΐαηη-Εβνγ, Παρίσι 1951.

___________ΗΐΒίοιτβ άβ Ι’αηίί8έηιιίΐ8ηιβ, τόμ. IV: υΕπΓορβ 8ηι-

85


οίάαϊτβ 1870-1933, Ο&ΐΐϊΐαηη-Εβνγ, Παρίσι 1977.

___________ 1,'Αιώβτξβ άβ5 ηινδίοίβηΞ. Μέηιοίτβ8, Μαζατίηβ,Παρίσι 1981.

___________Ια ϋαα^αΐίίέ άίαΙ?οΙίςΗβ (1980, 1985), Μέιηοπ&Ιάβ Ια 81ιοΛ/Οα1ιη&ηη-Ι^νγ, Παρίσι 2006.

ρυΕΖΕΚ ρ. ο. I., ΤΗβ Κΐ8β ο/ΡοΙίήβαΙ Αηή-Ξβηιιίΐ8ηι ίη Οβηηαηγ αηάΑη8ίήα (1964), άναθ. εκδ., Ηατνατά υηί- νβΓδΐίγ Ρτβδδ, Καίμπριτζ, Μασσαχουσέτη 1988.

Κ,ΟδΕ Ρ. 1̂ ., Οβπηαη ζ)Ηβ$ύοη/1β\νΐ8\ι 0μβ8ίίοη: ΚβνοΙπίίοηατγ Αηύ8βηύύ$νη /τοτη Καηί ίο Ψα^ηβτ (1990), νέα εκδ., ΡήηοβΙοηυηίνβΓδΐίγ Ρτβδδ, Πρίνστον 1992.

ΚΟδΕΜΑΝ Μ., Οτάτβ άη ]οηγ: Οέηοοίάβ. Ιλ 20 ]αηνίβΓ 1942 (2002), γαλλ. μτφρ. Ο. ΜατΚονίΙδ, Ι^ουίδ Ααάΐ- ββιΐ, Παρίσι 2002.

ΚΙΙΒΕΝδΤΕΙΝ Κ. ί . , ΜΗαά βί ξέηοοίάβ ηηεΐέαίτβ (2010), γαλλ.μτφρ. Ο. Οΐιαυίουτ, ΙχδρΐΌνΐηοί&Ιβδ,Σαίν Βικτόρ ντέ Μόρ 2010.

80ΗΑΡΕΚ Ρ., ΙηάέορΗοΒίβ. ΑίίίίηάβΞ ά Γέξατά άβ8 Ι ιιψ άαη8 Ιβ ηιοηάβ αηίί̂ ηβ (1997), γαλλ. μτφρ. I. Οοιιτβνίΐοΐι, Οβιί, Παρίσι 2003.

δΕνΕΝδΤΕΚ I. Ν., ΤΗβ Κοοί8 ο/ ίΗβ Ρα§αη Αηίί-8βηιίίί8ηι ίη ίΗβ Αηοίβηί Ψοήά, γάΧΚ. μτφρ. ΜιηβάβΒηιίη, Ε. I. Βπΐΐ, Λέυντε 1975. *

8ΙΜΟΝΜ., νβηΐ8 Ϊ8ΓαβΙ Είηάβ 8ηγ Ιβ8 ΓβΙαύοη8 βηίτβ οΗΓβίίβη8 βί Ιη φ άαη8 I ’βπιρίτβ νονηαίη (135-425), άβ Βοο- οατά, Παρίσι 1948, (21964).

ΤΑΟΙΠΕΡΡ Ρ.-Α., Ι̂ β Καά8ηιβ9 Ρ1απιπΐ3ποη, Παρίσι 1997.___________ Ιμ ΟοπΙβΗΓ βί Ιβ 5αη§. Όοοίήηβ8 ταβΐ8ίβ8 ά Ια

β ’αηςαΐ8β (1998), νέα εκδ., ΜίΠβ βί ιιηβ ηιιίΐδ, Παρίσι 2002α.

___________Ιμ ΝοηνβΙΙβ ΙηάέορΗοΜβ, ΜίΠβ βί ιιηβ ηιπίδ, Παρίσι 20021) (Ή νέα έβραιοφοβία, μτφρ.-έπίμετρο:

86


’Ανδρέας Πανταζόπουλος, Π όλις, Α θήνα 2005).____________ ΡνβεΗεηΓ8 άβ Ηαίηβ, Μ ίΐΐβ β ί υηβ ηυίΐδ, Π αρίσι

2004α.____________ Εβε ΡτοίοοοΙβ8 άβ8 8α§β8 άβ 8ιοη. Εααχ βί Μ8α$β8

ά’κη/αιιχ (1 9 9 2 ), νέα έπανεπεξεργασμένη εκδ, ΒβΓ§ΙηΙβπιαΙίοηα1/ΡαγαΓ<Ι, Παρίσι 20041).

____________ υΐηιαξίηαίτβ άη βοηφίοί ιηοηάίαΐ, ΜίΗβ β ί υηβ ηυιίδ,Παρίσι 2006 .

____________ Εα ΙηάέορΗοΜβ άβ8 Μοάβπιβ8, Οάϋβ Ιαοοβ, Παρίσι2008 .

____________ Εα ΝοηνβΙΙβ ρτορα§αηάβ αηίήαίνβ, Ρ ϋ Ρ , Παρίσι2010.

ΤΑΙ. υ., ΚβΙί§ίοη ΡοΙίύοΞ αηά ΙάβοΙο§γ ίη ίΗβ ΤΗίτά ΚβίεΗ: ΞβΙβοίβά Εςςαγχ, Κουΐΐβά^β, Λονδίνο καί Ν έα Ύ όρκη 2004 .

ΤΚΑΟΗΤΕΝΒΕΚΟI., ΤΗβ ΟβνίΙ αηά ίΗβ 1β\ν$: ΤΗβ ΜβάίβναΙ ϋοηοβρ- ίιοη ο/ίΗβ αηά ιί8 ΚβΙαίιοη ίο Μοάβπι Αηίίχβ- πιίίίΞηι (1 9 4 3 ), Ήιβ Ιβ\νίδ1ι ΡυΜίοαΙίοη δοοίβίγ ο£ Αιηβποα, Φιλαδέλφεια 21983.

νΟ ίΚ Ο ν 8., Οβηηαης, αηάΑηίι$βηύίβ8: ΤήαΪ8 ίη Ετηαηβίρα- ήοη, <ϋαηιΙ)ΐΊ(ΐ£β υηίνβΓδίΐΥ Ρτβδδ, Κ α ίμπρ ιτζ καί Ν έα Τ ό ρ κ η 2006 .

\νΐδΤΚΙΟΗ Κ.. 8., Μηύιπι Αηή-Ξβιηΐίίχιη: Α ϋΐβατ αηά Ρτβ8βηί Όαη- £βτ, ΤΗβ ΑιηβΐΊοαη Ιβ\νίδ1ι Ο οιηπ ιΐίΐββ, Ν έα Τ ό ρ κη 2002 .

____________ Α ΕβίΗαΙ 01?8β88ΐοη, Καηάοιπ Ηουδβ, Ν έα Τ ό ρ κ η2010.

ΥΕΚυδΗΑΙ,ΜΙ Υ. Η., Ξβ/ατάίοα. Ε88αΪ8 8ΗΓ ΓΗί8ίθίτβ άβ8 Μ β , άβ8 πιατταηβ8 βί άβ8 ηοηνβαηχ-βΗτέήβηΞ ά’οήβίηβ Ηίψαηο-ροΠιΐξαίΞβ, γα λλ. μτφρ. Ο. Αδίαηον κ .ά ., ΕάίΙίοηδ Οΐιαηάβί^ηβ, Παρίσι 1998.

87

βιβλιοπωλεϊον τής Ε Σ Τ ΙΑ Σ

ε σ τ ί α ι δ ε ώ ν

Τι είναι αντισημιτισμός; Ποιες ιδέες, ποια πάθη καί ποια συμφέροντα

γεννούν καί άναζωπυρώνουν διαρκώς τό ρατσιστικό μίσος κατά ιώ ν

Εβραίων; Ποια είναι τά βασικά άντισημιτικά στερεότυπα καί πώς άνα-

παράγονται; Έκτος άπό τόν δεξιό ύπάρχει καί αριστερός αντισημιτισμός;

Ποιά μορφή παίρνει ό άντισημιτισμός στίς μέρες μας;

Ό Γάλλος φιλόσοφος, πολιτειολόγος καί ιστορικός τών ιδεών Πιέρ-Άντρέ

Ταγκυέφ, μέ αύτό τό πολύ πρόσφατο δοκίμιό του (Δεκέμβριος 2οιο), πα

ρουσιάζει πυκνά καί ολοκληρωμένα τό ιστορικό, φιλοσοφικό καί πολιτικό

πανόραμα τής γέννησης, τής άνάπτυξης καί τής θεματικής τοΰ αντισημι

τισμού. Έρευνα τούς βασικούς άντισημιτικούς μύθους, τίς ιστορικές καί

θεωρητικές καταβολές τους, παρακολουθεί τήν πορεία τους μέσα στό χρό

νο, μιά πορεία πού καταλήγει σήμερα στήν ανάδυση ένός ανανεωμένου

έβραιόφοβου λόγου, στήν άναθέρμανση, έν μέσω παγκοσμιοποίησης, τοΰ

προαιώνιου άντιεβραϊκοϋ μίσους καί στόν προσανατολισμό του κατεξοχήν

έναντίον τοϋ Ισραήλ.

Τό παρόν δοκίμιο τοϋ Π.-Α. Ταγκυέφ δέν έχει έκδοθεΐ μέχρι τώρα, ώς βι

βλίο καί υπό τή μορφή αύτή, σέ καμία άλλη χώρα. Ή παρούσα έλληνική

μετάφραση είναι ή παγκόσμια πρώτη έκδοσή του.

Ι5ΒΝ 978-960-05-1519-0

ΙΙΙΙΙΙΙΙΙΙΙ1ΙΙΙΙΙΙΙΙΙΙΙΙ9 789600 515190

Documents

Τί-είναι-αντισημιτισμός