Ο ΣΥΡΙΖΑ και η «κοινωνική οικονομία»

Η στρατηγική του ΣΥΡΙΖΑ για την ανάπτυξη και την αντιμετώπιση της ανεργίας, εκτός

από την πολιτική ενίσχυσης των επιχειρηματικών ομίλων, περιλαμβάνει και τη λεγόμενη

«κοινωνική οικονομία». Την προτείνει μάλιστα εξηγώντας ότι η ανεργία δεν μπορεί να

αντιμετωπιστεί μόνο με την ανάπτυξη των επιχειρηματικών ομίλων. Αρα χρειάζεται και

αυτή η μορφή. Που εφαρμόζεται ως μορφή διαχείρισης από τις αρχές του 20ού αιώνα

και πιο ολοκληρωμένα και εντατικά μετά το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο.

Τι είναι όμως η «κοινωνική οικονομία» ή «τρίτος τομέας οικονομίας»; Μια παλιά

σοσιαλδημοκρατική μορφή διαχείρισης λαϊκών προβλημάτων στο όνομα

καταπολέμησης της ανεργίας. Αρχές της δεκαετίας του '90, ο Τζέρεμι Ρίφκιν,

πρόεδρος του Ιδρύματος Οικονομικών Τάσεων της Ουάσιγκτον, πασχίζει με ένα

βιβλίο, με τίτλο «Το τέλος της εργασίας και το μέλλον της», να δώσει θεωρητική

τεκμηρίωση στην «κοινωνική οικονομία», αναφέροντας ότι η ανεργία στον

καπιταλισμό μέσω των καπιταλιστικών επιχειρήσεων δεν αντιμετωπίζεται, επομένως οι

άνεργοι πρέπει να ιδρύσουν «κοινότητες» που να παρέχουν υπηρεσίες. Επίσης, ο Α.

Γκίντενς, στο βιβλίο του «Ο τρίτος δρόμος. Η ανανέωση της σοσιαλδημοκρατίας»

(εκδόσεις «Πόλις», Αθήνα, 1998), αναφέρει χαρακτηριστικά: «Η κυβέρνηση μπορεί να

ενεργεί σε συνεργασία με φορείς της κοινωνίας των πολιτών, ώστε από κοινού να

προάγουν την ανανέωση και την ανάπτυξη της κοινότητας. Την οικονομική βάση αυτής

ακριβώς της συνεργασίας αποκαλώ νέα μεικτή οικονομία. Η οικονομία αυτή μπορεί να

είναι αποτελεσματική μόνο αν εκσυγχρονιστούν σε βάθος οι ήδη υπάρχοντες θεσμοί

Πρόνοιας». Ο εκσυγχρονισμός των θεσμών, που επικαλείται ο Γκίντενς, είναι η θεσμική

αναγνώριση, από το αστικό κράτος, όλων των μορφών που μπορεί να πάρουν οι

φορείς της «κοινωνικής οικονομίας». Αυτό που προβάλλει και ο ΣΥΡΙΖΑ.

Η ιδέα είναι περίπου η εξής, όπως παρουσιάστηκε από τη «LE MONDE

diplomatique», το Δεκέμβρη του 2002 από την εφαρμογή της στη Γαλλία: «Ανάμεσα

στον εμπορευματοποιημένο τομέα της οικονομίας και στις δημόσιες επιχειρήσεις και

υπηρεσίες, υπάρχει ένας ευρύτατος τομέας, ο οποίος είναι γνωστός με το όνομα

κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία: Περιλαμβάνει χιλιάδες μη κερδοσκοπικές

οργανώσεις (οργανώσεις, συνεταιρισμοί, ταμεία αλληλοασφάλισης και ιδρύματα).

Αντιπροσωπεύουν το 10% της συνολικής απασχόλησης στην Ευρώπη... Αυτός ο

τομέας αρχίζει να διεκδικεί τη ρήξη με τα φιλελεύθερα δόγματα: Μπορεί κανείς να ασκεί

επιχειρηματικές δραστηριότητες χωρίς να κινείται μόνο μέσα από τη λογική του

κέρδους». Επομένως, οι άνεργοι μπορεί να συγκροτούν συνεταιριστικές επιχειρήσεις,

άλλες μορφές συλλογικών επιχειρήσεων, ΜΚΟ, ιδρύματα κ.λπ., όχι με σκοπό το

κέρδος, αλλά για να παρέχουν βασικά κοινωνικές υπηρεσίες σε όσους τις χρειάζονται,

αλλά δεν μπορούν να τις εξασφαλίσουν ούτε από το κράτος, γιατί σταμάτησε να τις

παρέχει, ούτε από καπιταλιστικές επιχειρήσεις που παρέχουν ανάλογες υπηρεσίες,

προφανώς γιατί είναι ακριβές για το εισόδημά τους.

Γιατί τις παρουσιάζουν ως επιχειρήσεις που δεν έχουν σκοπό το κέρδος; Αφενός γιατί

υπολογίζουν ότι μπορούν πιο εύκολα να γίνονται αποδεκτές ως «μη επιχειρήσεις»,

αφετέρου γιατί το πολύ που θα μπορούσαν να προσφέρουν στους ιδιοκτήτες τους είναι

ένα στοιχειώδη μισθό και αυτό αν τα καταφέρουν. Μιλούν για «κοινωνική οικονομία»

δίπλα στο κέρδος, ώστε να φαίνεται ότι αυτή είναι διαφορετική από την καπιταλιστική

και, πάντως, ότι μπορεί να εξαλείψει την ανεργία, τη φτώχεια, την εξαθλίωση.

Πασχίζουν να κάνουν ελκυστική, άρα και προσιτή στις λαϊκές μάζες, μια υποτιθέμενη

διέξοδο στα αδιέξοδα που προκαλεί η καπιταλιστική παραγωγή και η οικονομική κρίση,

δηλαδή αυτά της φτώχειας, της ανεργίας, των εξαθλιωμένων, των αστέγων και των

ανέργων ταυτόχρονα. Αλλά δεν μπορεί να δώσει διέξοδο στους εργαζόμενους σε τίποτα

από τα παραπάνω. Είναι μορφές επιχειρήσεων που θα παρέχουν φτηνές, άρα

υποβαθμισμένες υπηρεσίες στους εξαθλιωμένους, αλλά πρέπει να βρίσκουν και

πελάτες για να τις παρέχουν. Επίσης, ένα στοιχείο βασικό για τη δημιουργία τους και τη

λειτουργία τους είναι η χρηματοδότησή τους. Πού θα βρουν κεφάλαιο για τη δημιουργία

τους οι άνεργοι; Οσο και αν υπάρχουν κάποια προγράμματα και από την ΕΕ για τη

δημιουργία μορφών «κοινωνικής οικονομίας», αυτά είναι προσωρινά και πάντως η

πείρα έχει δείξει ότι τέτοιες επιχειρήσεις δεν μπορούν να σταθούν στον καπιταλισμό.

Ακόμη και οι συνεταιρισμοί είναι αναγκασμένοι να λειτουργούν ως καπιταλιστικές

επιχειρήσεις, ενώ οι αυτοαπασχολούμενοι ξεκληρίζονται από τα μονοπώλια. Εκτός αν

τους σπρώξουν στο δανεισμό από τις τράπεζες. Βεβαίως, ο ΣΥΡΙΖΑ μιλά για κίνητρα.

Πράγματι, υπάρχει ανάλογη πείρα από την εφαρμογή τέτοιων προγραμμάτων για τη

δημιουργία επιχειρήσεων «κοινωνικής οικονομίας» με κίνητρα, όπως, π.χ.,

φοροαπαλλαγές. Αλλά παρ' όλ' αυτά, ακόμη και αν ισχύσουν, δεν μπορούν να δώσουν

διέξοδο στην ανεργία. Και δεν μπορούν και δεν πρέπει οι εργαζόμενοι, οι άνεργοι να

υποτάσσονται σε λογικές που τους ωθούν σε μια ζωή με ένα συνεχές κυνήγι μιας

ελάχιστης και αβέβαιης επιβίωσης, βαφτίζοντάς τους μάλιστα επιχειρηματίες, χωρίς

άλλα δικαιώματα, ενώ καλούνται να βουλώσουν τις τεράστιες τρύπες που άφησε το

κράτος στην παροχή υπηρεσιών στο λαό. Αυτή η πολιτική του ΣΥΡΙΖΑ οδηγεί

ταυτόχρονα στην υποταγή στο σύστημα με αβέβαιο μέλλον. Αλλωστε, την «κοινωνική

οικονομία» τη θεωρούν ως μοχλό της «κοινωνικής συνοχής», δηλαδή της ταξικής

υποταγής στο κεφάλαιο, για διαιώνιση της εκμετάλλευσης.

Ξανά για την «κοινωνική οικονομία»

Χτες απ' αυτήν εδώ τη στήλη αναφερθήκαμε στην «κοινωνική οικονομία» την οποία ο

ΣΥΡΙΖΑ προβάλλει ως μέρος της στρατηγικής του για την αντιμετώπιση της ανεργίας.

Αποτελεί μέρος της πολιτικής διαχείρισης του καπιταλισμού, τμήμα της στρατηγικής της

ΕΕ και του ΟΟΣΑ, αλλά προέρχεται από επεξεργασία της σοσιαλδημοκρατίας που

ενσωμάτωσε ο καπιταλισμός και εφαρμόζεται σε πολλές χώρες της κόσμου και της ΕΕ.

Ο ΟΟΣΑ στη Διάσκεψη υπουργών Κοινωνικής Πολιτικής των κρατών μελών του τον

Ιούνη του 1998, την όρισε ως εξής: «Το κράτος που ρυθμίζει το κοινωνικό περιβάλλον,

αντί του κράτους που χορηγεί κοινωνικές παροχές». Ουσιαστικά το αστικό κράτος,

προκειμένου να απαλλαγεί, στα πλαίσια των καπιταλιστικών αναδιαρθρώσεων σε

όφελος του κεφαλαίου, από την παροχή των όποιων κοινωνικών υπηρεσιών είχαν

κατακτήσει οι εργαζόμενοι μετά από σκληρούς αγώνες, παροχές οι οποίες

αποτελούσαν κομμάτι της στρατηγικής ενσωμάτωσης και χειραγώγησης εργατικών,

λαϊκών μαζών στο σύστημα, στο όνομα αντιμετώπισης της ανεργίας, τις αναθέτει τώρα

σε ομάδες ανέργων, προκειμένου να ζουν πουλώντας τις σε εξαθλιωμένους. Ετσι

πασχίζει και την τεράστια ανεργία να δείξει ότι αντιμετωπίζει και ότι νοιάζεται για την

άμβλυνση της εξαθλίωσης λαϊκών δυνάμεων, ανεξάρτητα από το ότι ούτε το ένα μπορεί

να καταφέρει ούτε το άλλο.

Η καπιταλιστική οικονομική κρίση όμως, που έχει οδηγήσει μεγάλα τμήματα λαϊκών

μαζών στην ανέχεια και στην έκπτωση των απαιτήσεών τους για ικανοποίηση των

αναγκών τους, αποτελεί το έδαφος πάνω στο οποίο έρχεται ο καπιταλισμός να

χειραγωγήσει εργαζόμενους, ανέργους, με αυτή τη μορφή οργάνωσης ενός τμήματος

της καπιταλιστικής οικονομίας, με τη λεγόμενη «κοινωνική οικονομία».

Αυτό προβάλλει και ο ΣΥΡΙΖΑ ως διέξοδο για την ανεργία, αλλά και ως στρατηγική του

στην «κοινωνική πολιτική». Είναι μια αβέβαιη διέξοδος και γι' αυτό επικίνδυνη, στη

λογική τού «εδώ και τώρα αντιμετώπιση της ανεργίας και της φτώχειας», που

δημιουργεί επίσης εμπόδια στη συμμετοχή των εργαζομένων στους αγώνες, στην

ανάπτυξη της ταξικής πάλης. Παρουσιάζεται με το μανδύα της αλληλεγγύης, ενώ είναι

τμήμα της βαθιάς ταξικής πολιτικής του κεφαλαίου σε βάρος των λαών. Σήμερα θα

δώσουμε ορισμένα παραδείγματα απ' αυτήν την πολιτική.

Το 2001, η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ είχε επεξεργαστεί πρόγραμμα δημιουργίας

επιχειρήσεων κοινωνικής οικονομίας ως εξής: «Οι νέες επιχειρήσεις που θα συσταθούν

για τους τομείς κοινωνικής οικονομίας, οι μη κυβερνητικές οργανώσεις, οι συνεταιρισμοί

κοινωνικού τομέα, οι επιχειρήσεις της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, αλλά και οι υπάρχουσες

επιχειρήσεις παροχής υπηρεσιών, εφ' όσον τροποποιήσουν τους σκοπούς τους,

προκειμένου να παράσχουν υπηρεσίες στον κοινωνικό τομέα»... Για ποιες υπηρεσίες

γινόταν λόγος; «Σύμφωνα με το σχέδιο του κ. Γ. Φλωρίδη, ...για την εφαρμογή του

πιλοτικού προγράμματος επιλέγονται οι εξής οκτώ: υπηρεσίες νοσοκομειακής

περίθαλψης, υπηρεσίες μέριμνας (βρεφονηπιακοί σταθμοί, κέντρα δημιουργικής

απασχόλησης παιδιών, "βοήθεια στο σπίτι"), υπηρεσίες πρόνοιας (κατ' οίκον φροντίδα),

υπηρεσίες φύλαξης σχολικών κτιρίων, βελτίωση υπηρεσιών ασφαλιστικών φορέων,

υπηρεσίες μαζικής άθλησης, παροχή περιβαλλοντικών υπηρεσιών, παροχή υπηρεσιών

στον τομέα του πολιτισμού».

Σήμερα βεβαίως δημιουργούνται δίκτυα κοινωνικών ιατρείων, φαρμακείων, υπάρχουν

σχέδια (πχ Δήμος Αθήνας για συντονισμό φορέων πρωτοβάθμιας Υγείας, με τα δικά του

ιατρεία, τον ΕΟΠΥΥ που θέλει να δημιουργήσει κοινωνικά ιατρεία), τα οποία ο ΣΥΡΙΖΑ

θέλει όταν γίνει κυβέρνηση να θεσμοθετήσει, ως μορφές κοινωνικής οικονομίας, τα

οποία όμως δεν παρέχουν, πέρα από τη διάγνωση ασθενειών, καμιά άλλη υπηρεσία

υγείας. Πάνε να δημιουργήσουν επίσης με τους εργαζόμενους που θα απολυθούν από

τους παιδικούς σταθμούς, το πρόγραμμα «βοήθεια στο σπίτι» κλπ συνεταιρισμούς

ανέργων που θα αναλάβουν τέτοιες υπηρεσίες, αλλά με πληρωμή για την παροχή τους.

Πληρωμή, όμως, το ύψος της οποίας, για στοιχειώδεις υπηρεσίες, θα είναι

απαγορευτικό για τις λαϊκές οικογένειες και μάλιστα για υποβαθμισμένες υπηρεσίες, ενώ

δε θα βγαίνει ούτε μεροκάματο πείνας για τους ανέργους που τους έκαναν

«επιχειρηματίες»...

Ο Α. Γκίντενς, στο βιβλίο του «Ο τρίτος δρόμος. Η ανανέωση της

σοσιαλδημοκρατίας» (εκδόσεις «Πόλις», Αθήνα, 1998), αναφέρει χαρακτηριστικά

παραδείγματα ενδεικτικά για το τι είναι «κοινωνική οικονομία». Γράφει χαρακτηριστικά:

«Στη Γερμανία... σε τομείς όπως η φροντίδα των παιδιών, οι τριτογενείς κοινωνικές

ομάδες είχαν σχεδόν το μονοπώλιο στην υλοποίηση της πρόνοιας. Με τη μεγέθυνση

του κράτους πρόνοιας στη Γερμανία, ο τομέας των μη κερδοσκοπικών οργανώσεων,

αντί να περιοριστεί επεκτάθηκε ακόμη περισσότερο. Ο βαθμός στον οποίο το κράτος

πρόνοιας ενσωματώνει τον τριτογενή τομέα ή στηρίζεται σε αυτόν ποικίλλει ανά χώρα.

Στην Ολλανδία, για παράδειγμα, οι μη κερδοσκοπικές οργανώσεις αποτελούν το βασικό

σύστημα παροχής κοινωνικών υπηρεσιών, ενώ στη Σουηδία μόλις που

χρησιμοποιούνται. Στο Βέλγιο και στην Αυστρία... το ήμισυ τουλάχιστον των κοινωνικών

υπηρεσιών παρέχεται από μη κερδοσκοπικές ενώσεις... Στη Μεγάλη Βρετανία κατά την

περίοδο μετά το 1950... η δραστηριοποίηση στον τριτογενή τομέα - εθελοντική εργασία -

έχει αυξηθεί... Οι περισσότερο παραδοσιακές ομάδες έχουν εκλείψει, για να

αντικατασταθούν όμως από πολύ περισσότερες νέες, που ασχολούνται ιδίως με την

αυτοβοήθεια και το περιβάλλον. Μία από τις σημαντικότερες αλλαγές είναι η αυξημένη

συμμετοχή των γυναικών. Οι φιλανθρωπικές ομάδες έχουν να επιδείξουν σημαντική

αύξηση - το 1991 υπήρχαν στη Βρετανία περισσότερες από 160.000 επίσημα

καταχωρημένες φιλανθρωπικές ομάδες. Σχεδόν το 20% του πληθυσμού συμμετέχει σε

κάποια μορφή εθελοντικής εργασίας, κατά τη διάρκεια του έτους και περίπου 10% σε

εβδομαδιαία βάση...». Μ' αυτόν τον τρόπο μείωναν δραστικά τα κονδύλια των κρατικών

προϋπολογισμών για παροχή τέτοιων υπηρεσιών και αφαιρούσαν από τους λαούς τις

όποιες τέτοιες υπηρεσίες είχαν κατακτήσει με αγώνες. Βεβαίως η ανεργία δεν

αντιμετωπίστηκε.

Απ' όλα τα παραπάνω γίνεται φανερό ότι ο ΣΥΡΙΖΑ, στα πλαίσια διαχείρισης του

συστήματος σε όφελος των μεγαλοεπιχειρηματιών επιφυλάσσει στο λαό συνθήκες ζωής

μειωμένων αναγκών και δικαιωμάτων, αβέβαιη προοπτική για τους ανέργους, ως ένα

μέσο άμβλυνσης της ταξικής συνείδησης, χειραγώγησης στην εκμετάλλευση και

ανακούφισης του κεφαλαίου.