Επιμέλεια: Τουρλούμη Αλεξάνδρα

Δομή Παραγράφου

1. Θεματική Πρόταση

Η θέση της: Θεωρητικά μπορεί να τοποθετηθεί στην αρχή, στη μέση ή

στο τέλος της παραγράφου. Είναι δυνατό, ακόμη, να επαναλαμβάνεται

αυτούσια ή λεκτικά διαφοροποιημένη για έμφαση!

Στην αρχή

Όταν προχωρούμε παραγωγικά, αναλύοντας σε λεπτομέρειες κάτι γενικό.

Π.χ. Το φόρεμα της Μαρίας είναι υπέροχο. Είναι μαύρο με μακριά

μανίκια και χρυσές παγέτες. Το φόρεσε χθες και όλοι μείναμε με ανοιχτό

το στόμα.

Στη μέση

Όταν λειτουργεί σαν γέφυρα ανάμεσα στα δύο μισά της παραγράφου.

Σαφέστερα, στην περίπτωση αυτή η θεματική πρόταση είναι συμπέρασμα

για το μισό και πάνω της παραγράφου και συγχρόνως μια θέση για

απόδειξη για το μισό και κάτω της παραγράφου.

Π.χ Στη Θεσσαλονίκη, στην Αθήνα, στο Βόλο και στη Λάρισα , τα

τελευταία χρόνια παρατηρήθηκαν σοβαρές εγκληματικές ενέργειες που

δίχασαν τους πολίτες. Πολλοί από αυτούς δήλωσαν ότι φοβούνται να

περπατήσουν τη νύχτα, ακόμη και να κοιμηθούν στα σπίτια τους. Το

θέμα είναι ότι η εγκληματικότητα μαστίζει την Ελλάδα. Γι’ αυτό οι

αρχές αποφάσισαν να λάβουν ισχυρά μέτρα.....

Στο τέλος

Όταν προχωρούμε επαγωγικά, από τις λεπτομέρειες στη γενική

διατύπωση της θεματικής πρότασης.

Π.χ. Το φόρεμα της Μαρίας ήταν μαύρο με μακριά μανίκια και χρυσές

παγιέτες κι όταν το φόρεσε χθες το βράδυ όλοι μείναμε με ανοιχτό το

στόμα. Της το χάρισε ο πατέρας της για τα γενέθλιά της.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Η λειτουργικότερη θέση μιας θεματικής πρότασης είναι

στην αρχή, καθώς η ανάπτυξη στην έκθεση ιδεών κινείται κυρίως

παραγωγικά και γιατί έτσι καθοδηγεί αποτελεσματικότερα και το

συγγραφέα και τον αναγνώστη.

Επιμέλεια: Τουρλούμη Αλεξάνδρα

Παραδείγματα:

1. Η ευθύνη του ατόμου είναι ταυτόσημη ή συνακόλουθη με την

ωριμότητά του. Η ωριμότητα είναι το αποτέλεσμα της προσωπικής

επεξεργασίαςτων δεδομένων της πείρας, που οδηγούν στη

δημιουργία συμπερασμάτων, αξιών, που θα καθορίζουν τη

μελλοντική μας τοποθέτηση απέναντι στη ζωή. Οι παράγοντες που

συμβάλλουν στην ωριμότητα του ανθρώπου είναι η ηλικία, τα

ερεθίσματα από το περιβάλλον, η ποιότητα των ερεθισμάτων και ο

τρόπος επαφής με τα ερεθίσματα. Συνεπώς, η ωριμότητα δεν

προσδιορίζεται μόνο ηλικιακά, αλλά και από άλλους παράγοντες. Ο

βαθμός ωριμότητας του ανθρώπου θα λειτουργήσει καθοριστικά για

το βαθμό της υπευθυνότητάς του.

2. Είναι αποφασιστικοί παράγοντες επαγγελματικής ευδοκίμησης το να

διαθέτει ο άνθρωπος σωματικές, πνευματικές και ηθικές δυνάμεις

ανάλογες με τις απαιτήσεις του επαγγέλματός του· να ικανοποιείται

οικονομικά από αυτό· παράλληλα να έχει επαγγελματική συνείδηση,

δηλαδή να γνωρίζει τις απαιτήσεις της επαγγελματικής δράσης και

τα εφόδια που διαθέτει ο ίδιος γι’ αυτή. Όλα αυτά συναπαρτίζουν τις

βασικότερες προϋποθέσεις επιτυχίας στο επάγγελμα, όσο αυτή

εξαρτάται από το ίδιο το άτομο.

Επισημάνσεις για τη χρήση της θεματικής πρότασης

1. Για να είναι λειτουργική, επιβάλλεται να είναι σύντομη, περιεκτική

και σαφής.

2. Καλό είναι να χωρίζεται από την υπόλοιπη ανάπτυξη με τελεία,

γιατί αλλιώς ελλοχεύει ο κίνδυνος περιορισμένης απόδειξης και

ταυτολογίας.

3. Η θεματική πρόταση πρέπει να είναι απαλλαγμένη από δογματισμό

και υποκειμενικότητα.

Τρόποι έναρξης μιας θεματικής πρότασης

Λίγοι θα διαφωνούσαν με την άποψη ότι...

Είναι γνωστό ότι....

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι...

Είναι κοινός τόπος...

Θα ήταν πλάνη, αν υποστήριζε κανείς ότι...

Είναι γεγονός ότι...

Επιμέλεια: Τουρλούμη Αλεξάνδρα

Είναι σαφές ότι...

Αν ευρύνουμε την παρατήρησή μας...

Κοινοτοπία τείνει να αποτελέσει η άποψη...

Είναι ευρύτατα εδραιωμένη η άποψη...

Δύσκολο, αν όχι αδύνατο, θα ήταν να αντιτεθεί κανείς στην άποψη...

Ελάχιστοι θα μπορούσαν να αρνηθούν ότι...

Αποτελεί πραγματικότητα το γεγονός ότι...

Κατά κοινή ομολογία...

Υποστηρίζεται συχνά ότι...

Λέγεται συχνά ότι...

Συνδετικές- Διαρθρωτικές λέξεις- φράσεις που ενώνουν τη θεματική

πρόταση με τις λεπτομέρειες

Ειδικότερα... Αυτό ισχύει στο μέτρο που...

Πράγματι... Είναι αλήθεια ότι...

Πιο συγκεκριμένα... Η διαπίστωση αυτή δεν αποτελεί

λεκτική υπερβολή...

Αναλυτικότερα... Εκείνο που έχει ιδιαίτερη σημασία...

Γι’ αυτό λοιπόν... Με αφετηρία τη θέση/ άποψη αυτή...

Με άλλα λόγια... Κατά συνέπεια είναι ανάγκη...

Φυσικά... Σε μια τέτοια περίπτωση...

Βέβαια... Στο πλαίσιο αυτό κατανοούμε...

Αναντίρρητα... Με δεδομένα τα παραπάνω δεν

εκπλήσσει το γεγονός ότι

Έτσι... Αυτό είναι ευνόητο, αφού...

Οπωσδήποτε...

Αρχικά...

Στην περίπτωση αυτή...

Εφαρμογή:

Λίγοι θα διαφωνούσαν με την άποψη ότι χωρίς την υπεύθυνη συνδρομή της

πολιτείας οποιαδήποτε προσπάθεια ριζικής αντιμετώπισης της κοινωνικής

αυτής μάστιγας καθίσταται δυσχερής. Για το λόγο αυτό αμετάθετο χρέος

έχει η πολιτεία να κινηθεί αποφασιστικά στην καταπολέμηση των

εκδηλώσεων αντικοινωνικής συμπεριφοράς, αναλαμβάνοντας

συγκεκριμένες πρωτοβουλίες βραχυπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα.

Βραχυπρόθεσμα, οφείλει να επιδιώξει την υλικοτεχνική και ηθική ενίσχυση

Επιμέλεια: Τουρλούμη Αλεξάνδρα

των φορέων και των μηχανισμών κοινωνικού ελέγχου και καταστολής και

να αποβλέψει στην αποτελεσματικότερη αστυνόμευση ευπαθών περιοχών

και αστικοβιομηχανικών συγκροτημάτων. Μακροπρόθεσμα, επιβάλλεται

να αντιμετωπίσει σοβαρά τη μάστιγα της ανεργίας, να άρει τις κοινωνικές

και οικονομικές αδικίες που τραυματίζουν την κοινωνική συνοχή και να

ενισχύσει πολύτροπα φορείς κοινωνικοποίησης, όπως είναι η οικογένεια

και η εκπαίδευση.

2. Λεπτομέρειες

Γενικά: Οι λεπτομέρειες είναι οι μερικότερες ιδέες ( σχόλια,

πληροφορίες, κρίσεις, παραδειγματικές αναφορές) που διασαφηνίζουν

και αναπτύσσουν την κύρια ιδέα της παραγράφου, που ενυπάρχει στη

θεματική πρόταση.

Ο ρόλος τους: Με τις λεπτομέρειες επικυρώνεται με πειστικό τρόπο ο

σκοπός της θεματικής περιόδου. Συνεπώς, το αποδεικτικό υλικό που

εμπεριέχουν οι λεπτομέρειες λειτουργεί ενισχυτικά προς τη θεματική

πρόταση με τρόπο άμεσο ή έμμεσο. Η δόμηση και η οργάνωσή τους είναι

που θα προσδώσουν στην ανάπτυξη της θεματικής πρότασης

εγκυρότητα, διεισδυτικότητα και ενδιαφέρον. Είναι ακόμη αυτές που θα

τεκμηριώσουν συνολικά τη σχέση της παραγράφου με τον ευρύτερο

θεματικό προβληματισμό. Αυτό εξαρτάται από το είδος των

επιχειρημάτων και των συλλογισμών που αρθρώνονται στο πλαίσιο της

ανάπτυξης της παραγράφου.

Διαίρεση: Τις λεπτομέρειες μπορούμε να τις διακρίνουμε σε βασικές

και βοηθητικές.

1. Βασικές

Αυτές υποστηρίζουν άμεσα την κύρια ιδέα της παραγράφου και

εκφράζουν τις σημαντικές πληροφορίες- κύρια νοήματα, που θα

επιτρέψουν την αποκάλυψη μιας νέας πτυχής του θέματος- σκοπού της

παραγράφου.

Επιμέλεια: Τουρλούμη Αλεξάνδρα

2. Βοηθητικές

Συνιστούν τις δευτερεύουσες προτάσεις ( μη βαρύνουσες πληροφορίες,

συμπληρωματικά νοήματα), που με τη σειρά τους αναπτύσσουν άμεσα τη

βασική πρόταση στην οποία ανήκουν και έμμεσα στηρίζουν την κύρια

ιδέα της παραγράφου, όπως αυτή αποτυπώνεται στη θεματική πρόταση.

Επισημάνσεις

1. Το αποδεικτικό υλικό των λεπτομερειών πρέπει να είναι

πρωτότυπο, σαφές και αξιόπιστο.

2. Οι συγκεκριμένες λεπτομέρειες να είναι ορθά διαλεγμένες

(εύστοχες) και αρκετές και να συνδέονται μεταξύ τους λειτουργικά

( με διαρθρωτικές λέξεις).

3. Οι λεπτομέρειες αποτελούν το μεγαλύτερο τμήμα της

παραγράφου.

Παράδειγμα

Θ.Π. Η συνηθισμένη, ωστόσο, μορφή του φανατισμού είναι

αληθινά αποκρουστική.

Βασική πρόταση Ο φανατισμός σε όλες τις εποχές είναι

στενοκέφαλος και στενόκαρδος.

Δευτερεύουσα πρόταση Το οπτικό του πεδίο είναι

περιορισμένο και το το πείσμα του ακατανίκητο.

Βασική πρόταση Αγνοεί τους συμβιβασμούς, αλλά απορρίπτει

και τις καλόπιστες και ευγενικές παραχωρήσεις.

Δευτερεύουσα πρόταση Φρουρός συχνά ενός δόγματος που

υποστηρίζει τις εξοχότερες αρετές. Όσο προχωρά τις κάνει ο ίδιος...

Ι.Μ. Παναγιωτόπουλος

3. Κατακλείδα πρόταση

Γενικά: Η κατακλείδα πρόταση ή περίοδος επιστεγάζει την παράγραφο,

συνοψίζοντας με σαφήνεια το περιεχόμενο των λεπτομερειών της και

συγχρόνως εξασφαλίζοντας μια ολοκληρωμένη μορφή στο ανάπτυγμα.

Με άλλα λόγια είναι το συμπέρασμα στο οποίο μας οδήγησε η

διερεύνηση μιας συγκεκριμένης πλευράς του θέματος.

Επιμέλεια: Τουρλούμη Αλεξάνδρα

Ο ρόλος της: Η κατακλείδα πρόταση χρησιμοποιείται για να

συγκεφαλαιώσει το περιεχόμενο των βασικών και δευτερεύουσων

προτάσεων της παραγράφου, όταν αυτή είναι εκτενής και σύνθετη. Η

χρήση της μπορεί να αποβλέπει σε άλλη περίπτωση στην απρόσκοπτη

και λειτουργική σύνδεση με τα επόμενα. Άλλοτε, μπορεί απλώς να

επισφραγίζει τον προβληματισμό της παραγράφου, υπενθυμίζοντας

άμεσα ή έμμεσα το περιεχόμενο – σκοπό της Θ.Π. , χωρίς όμως να

αποτελεί επανάληψή της μορφικά.

Η θέση της: Τοποθετείται στο τέλος της παραγράφου, χωρίς να

αλλάζουμε σειρά.

Επισημάνσεις

1. Η κατακλείδα πρόταση είναι προαιρετική

2. Για να εκπληρώνει το ρόλο της πρέπει να είναι σύντομη,

περιεκτική και σαφής.

Τρόποι έναρξης κατακλείδας

Αβίαστα, λοιπόν, συνάγεται το συμπέρασμα...

Συνοψίζοντας μπορούμε να επισημάνουμε...

Γίνεται επομένως εύκολα αντιληπτό...

Εύκολα, λοιπόν, μπορεί ο καθένας να συμπεράνει...

Από τη μέχρι τώρα αποδεικτική διαδικασία γίνεται φανερό...

Εύκολα, λοιπόν, οδηγούμαστε στο συμπέρασμα...

Συμπερασματικά, έχει καταστεί σαφές...

Επιμέλεια: Τουρλούμη Αλεξάνδρα

ΣΧΗΜΑΤΙΚΗ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΔΟΜΗΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ

ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΠΡΟΤΑΣΗ

ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΕΣ

Βασική πρόταση Βασική πρόταση

Δευτερεύουσα ιδέα Δευτερεύουσα ιδέα

ΚΑΤΑΚΛΕΙΔΑ ΠΡΟΤΑΣΗ

Επιμέλεια: Τουρλούμη Αλεξάνδρα

ΣΥΝΟΧΗ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ

Είναι η λογική σύνδεση των νοημάτων, δηλαδή η κατάταξη των

λεπτομερειών με τη χρήση συνδετικών αρμών, ώστε να είναι εφικτή η

παρακολούθηση του συλλογισμού του συγγραφέα βήμα-βήμα, χωρίς

εμπόδια και λογικά χάσματα.

ΠΩΣ ΕΞΑΣΦΑΛΙΖΕΤΑΙ Η ΣΥΝΟΧΗ

1. Με διαρθρωτικές λέξεις και φράσεις

Λέξεις δηλωτικές χρονικής σχέσης, σειράς, εξέλιξης:

ταυτόχρονα, συγχρόνως, προηγουμένως, ύστερα, έπειτα, στη

συνέχεια, αμέσως, τέλος, κατόπιν, εν τω μεταξύ, αργότερα, τώρα,

πριν, ενώ, καθώς, αφότου κτλ

Λέξεις που δηλώνουν πρόσθεση, ομοιότητα, αναλογία,

συμπλήρωση: επιπλέον, επίσης, ακόμα, επιπροσθέτως, παράλληλα,

εξάλλου, εκτός απ’αυτό, συμπληρωματικά, κοντά σε αυτό, ας

σημειωθεί ακόμη ότι, δεν πρέπει να λησμονούμε ακόμη ότι, θα

αποτελούσε παράλειψη αν, κτλ

Λέξεις που δηλώνουν εναντίωση- αντίθεση: ωστόσο, αντίθετα,

εντούτοις, παρολο που, αντίστροφα, απεναντίας, μολαταύτα,

άλλωστε, ακόμα και αν, μολονότι, παρ’όλα αυτά, σε αντίθεση με

αυτό, δε συμβαίνει όμως το ίδιο, κτλ

Λέξεις που εισάγουν επεξήγηση: με άλλα λόγια, ειδικότερα, αυτό

σημαίνει ότι, δηλαδή, συγκεκριμένα, σαφέστερα, μια διευκρίνηση

στο σημείο αυτό είναι απαραίτητη, για να γίνει πιο σαφές,

ακριβέστερα, κτλ

Λέξεις που δηλώνουν συμπέρασμα ή σχέση αιτίου-

αποτελέσματος: επομένως, συνεπώς, συμπερασματικά, άρα,

επιλογικά, κατά συνέπεια, όπως προκύπτει, ανακεφαλαιώνοντας,

γι’αυτό το λόγο, αυτό οφείλεται σε, αυτό έχει ως αποτέλεσμα, για

τους παραπάνω λόγους κτλ.

Λέξεις που δηλώνουν τοπική σειρά ή σχέση: εδώ, εκεί, κοντά,

μακριά, στο σημείο αυτό, μέσα, έξω κτλ

Λέξεις που δηλώνουν έμφαση ή βεβαιότητα: πράγματι, ιδιαίτερα,

ξεχωριστά, αξίζει να τονιστεί, ιδιαίτερα σημαντικό θεωρείται, εκείνο

που προέχει, είναι αξιοπρόσεκτο ότι, προπάντων, ειδικά,

περισσότερο, το κυριότερο όμως είναι, αναντίρρητα, είναι σαφές,

είναι γεγονός, οπωσδήποτε, βέβαια, φυσικά κτλ

Επιμέλεια: Τουρλούμη Αλεξάνδρα

Λέξεις που δηλώνουν διάζευξη: είτε- είτε, ή-ή, ούτε- ούτε κτλ

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Οι μεταβατικές –διαρθρωτικές αυτές λέξεις ή φράσεις

δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται κατά κόρον ούτε αυθαίρετα. Ο ρόλός

τους είναι να τονίζουν τους λογικούς αρμούς των ιδεών μας.

Π.χ Ένα χάσμα χωρίζει το Σωκράτη από τους σοφιστές. Ο Σωκράτης

ζήτησε τη μία και καθολική αλήθεια, ενώ οι σοφιστές υποστηρίζουν τις

πολλές γνώμες για το ίδιο πράγμα. Επίσης, και στον τρόπο ζωής

υπάρχει ριζική αντίθεση μεταξύ σοφιστών και Σωκράτη. Οι σοφιστές

ήταν έμποροι γνώσεων, ενώ ο Σωκράτης υπήρξε ένας άμισθος

δάσκαλος και ερευνητής της αλήθειας. Το μόνο κοινό μεταξύ τους ήταν

ότι αυτός και εκείνοι διαπίστωασαν ότι η παραδεδομένη μόρφωση και

παιδεία δεν ήταν αρκετή για την εποχή τους.

(Έκφραση- Έκθεση Β’ Λυκείου σελ. 113)

2. Με αντωνυμίες που αναφέρονται σε προηγούμενους όρους

Αυτό, εκείνο, άλλο, ο οποίος

3. Με επανάληψη λέξεων – κλειδιών

Πιο συγκεκριμένα, επαναλαμβάνουμε λέξεις- κλειδιά από πρόταση σε

πρόταση π.χ το αντικείμενο μιας πρότασης γίνεται υποκείμενο της

επόμενης. Δεν είναι απαραίτητο η λέξη να είναι η ίδια· μπορεί να είναι

μια συνώνυμη π.χ. συνέπειες = αποτελέσματα,

υπεροψία = έπαρση.

Π.χ. Ηθική, ως γνωστόν, είναι η συμμόρφωση του ανθρώπου σε

αξιολογικές επιταγές, που διαμορφώθηκαν στην κοινωνική προοπτική από

την τάση των ανθρώπων να προσεγγίσουν το καλό, το δίκαιο, το ορθό. Η

μόρφωση αυτή για να θεωρηθεί ηθική πρέπει να ξεκινά πάντοτε από την

προσωπική ελευθερία, γιατί αλλιώς είναι καταναγκασμός.Έτσι, η

ελευθερία γίνεται βασική ποιότητα της ηθικής, που πριν από την τελική

απόφαση, θέση ή πράξη εκφράζεται ως εσωτερική διαδικασία για την

κατανίκηση των δισταγμών ή την αφύπνιση της συνείδησης ή τον

περιορισμό του συμφέροντος ή την κατασίγηση των παθών.

Επιμέλεια: Τουρλούμη Αλεξάνδρα

4. Μέσω της συγγένειας- συνάφειας των νοημάτων

Πολλές φορές τα νοήματα ανάμεσα σε δύο προτάσεις σχετίζονται τόσο

στενά μεταξύ τους, ώστε να κρίνεται περιττή η τεχνητή μετάβαση με

διαρθρωτικές λέξεις – φράσεις.

Παράδειγμα παραγράφου στην οποία η συνοχή διασφαλίζεται με την

κατάλληλη εκμετάλλευση των συντακτικών και νοηματικών σχέσεων

μεταξύ των περιόδων που τη συγκροτούν:

Η δημοκρατία δεν είναι μια κατάσταση. Χρειάζεται να ανανεώνεται κάθε

μέρα. Να προστατεύεται από τους κινδύνους, εξωτερικούς και

εσωτερικούςπου διαρκώς την απειλούν· και η ανανέωση αυτή εξαρτάται

από τον άνθρωπο. Όσο πιο πολύ επιτυγχάνει ο άνθρωπος στον προσωπικό

του αγώνα να ξεπεράσει τον ατομοκεντρισμό του και να δείχνει με τον

τρόπο της ζωής του γνήσιο σεβασμό προς τους άλλους ανθρώπους και τα

δικαιώματά τους, τόσο πιο αποδοτική γίνεται η δημοκρατία.

(Μ. Μαραθεύτης)

ΣΧΟΛΙΟ: Οι τρεις πρώτες περίοδοι συνδέονται λογικά μεταξύ τους,

αφού τα ρήματά τους έχουν κοινό υποκείμενο ( η δημοκρατία). Η

τέταρτη έχει υποκείμενο μια έννοια που προαναφέρθηκε (ανανεώνεται...

η ανανέωση αυτή...) και η Πέμπτη αναφέρεται στον άνθρωπο από τον

οποίο ( όπως επισημαίνεται στην τέταρτη περίοδο) εξαρτάται η

ανανέωση της δημοκρατίας.

ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η εγκληματικότητα μαστίζει τις ελληνικές

κοινωνίες. Πράγματι, τα τελευταία χρόνια έχει παρατηρηθεί ένας ικανός

αριθμός εγκληματικών ενεργειών σε διάφορες πόλεις της Ελλάδας. , που

κατέστειλε την ανάπτυξη αρκετών περιφεριών τους. Ειδικότερα, πολλοί

άνθρωποι διστάζουν να κατοικήσουν σε τέτοιου είδους μέρη και όσοι το

κάνουν ζουν περιορισμένα, αφού ισχυρίζονται ότι φοβούνται ακόμη και να

διανυκτερεύσουν στα ίδια τους τα σπίτια. Συμπερασματικά, έχει καταστεί

σαφές ότι η εγκληματικότητα απότελεί ένα σοβαρό πρόβλημα της ελληνικής

κοινωνίας και θα ήταν καλό να οργανωθεί η άμεση αντιμετώπισή της.