1

آفات تصميم گيري

2درحاليكه همه ما در زندگي تصميم مي گيريم، اما همگي در تصميم گيري هايمان موفق نيستيم. آنچه مسلم است عوامل زيادي بر توانايي تصميم گيري ما اثر مي گذارد. تحقيقاتي كه كه در زمينه تصميم گيري انجام يافته است، نشان مي دهد كه عامل اصلي موثر بر يك تصميم گيري صحيح مربوط به روشهايي است كه فرد در ارزيابي گزينه هاي موجود اتخاذ مي نمايد. بجز چند مورد استثناء، كه فرد در آن از آنچه انجام مي

دهد كامال اطمينان دارد، كال تصميم گيري همواره با احتمال همراه است. يعني همواره احتمال موفقيت و يا شكست وجود دارد. بنابراين، بهبود مهارت تصميم گيري به معناي ان است كه هر فرد بايد تفاوت هاي ميان گزينه هاي تصميم گيري را

افزايش دهد.تصميات بد گاهي اوقات به بخش هايي از پروسه تصميم گيري مربوط مي شود. مثال راه حل ها خوب تعريف نشده اند و يا اطالعات صحيح جمع آوري نشده و يا تحليل هزينه-منفعت بخوبي انجام نشده است. اما گاهي شكست در تصميم گيري به پروسه آن مربوط نشده، بلكه به ذهن تصميم گير و نقائص آن

در انتخاب صحيح باز مي گردد.

دام هاي روانشناختي كه بر روي 3تصميم اثر مي گذارد عبارتند از:

كه ما را به سمت وزن دادن بيشتر به اطالعاتيكه زودتر بدست مي تل�ه مه�ار-1 آوريم مي كشاند.

كه سعي مي كند تا ما وضعيت فعلي را حتي در مواقعي كه تل�ه وض�عيت ح�ال-2آلترناتيوهاي بهتري وجود دارد، ترجيح دهيم.

كه تمايل دارد كه اشتباهات گذشته ما را ابدي سازد. تله هزينه تباه شده-3كه ما را راهنمايي مي كند كه جستجوي بيشتري براي تل�ه ش�واهد تائي�د ش�ده-4

پيدا كردن اطالعات جهت تائيد تمايالت ذاتي خود داشته باشيم و اطالعات مخالف آن را كم رنگ جلوه مي دهد.

زماني اتفاق مي افتد كه ما يك مسئله را اشتباه گزارش مي كنيم تل�ه چ�ارچوب-5و تمام پروسه تصميم گيري را سست مي كنيم.

زماني است كه ما به پيش بيني هاي خودمان بيش از تل�ه اعتم�اد بيش از ح�د-6اندازه بها مي دهيم.

ما را به اين مسير مي كشاند كه بيش از اندازه در مورد تل�ه ح�زم و احتي�اط- 7حوادث غير قطعي متوجه باشيم.

كه ما را سوق مي دهد كه وزن بيش از اندازه به حوادث تل�ه مطالب�ه مج�دد-8چشمگير اخير بدهيم.

4تحقيق انجام شده توسط جنيس و مان، در پي آن

روش تصميم گيري، 5است كه نشان دهد از چهار روش آن توام با ناآگاهي مورد استفاده قرار گرفته و تنها يكي از اين روشها روش تصميم گيري هوشيارانه است. چهار روش غير مناسب كه پيت از آنها بعنوان تله هاي تصميم

گيري ياد مي كند عبارتند از:

-پذيرش بدون كشمكش1-تغيير بدون كشمكش2

-پرهيز تدافعي3-دقت بيش از حد4

5

پيت سپس راه حلي را پيشنهاد مي نمايد كه بعنوان ACESمعروف است، يعني

-فرضيات، تعمق در فرضيات بواسطه ارائه راه حل1-معيارها، تغيير اهميت ضوابط2

-گروه انتخابي، افزايش گزينه هاي موجود3-آغاز-پيروي از طرح عمل شخصي4

مدل سبك تصميم گيري6مدل سبك تصميم گيري چهار رهيافت متفاوت فردي را براي تصميم گيري معرفي مي نمايد. اساس اين مدل بر مبناي شناخت اين موضوع قرار گرفته است كه افراد از لحاظ دو جنبه با يكديگر متفاوتند. اولين جنبه،

آنهاست. برخي از افرادمنطقي و عقاليي فكر مي كنند روش فكر كردن عات واصله را بصورت مرتب مورد مداقه قرار مي دهند. در برابر، و اطالبرخي از افراد، بصورت شهودي و خالق فكر مي كنند. آنها دركي كلي از موضوعات دارند. اين نكته نيز خاطر نشان مي شود كه اين تفاوت ها عقاليي در بحث قبال كه عمومي انسانها ماوراي مشخصات انساني

تحمل ابهاممحدود و تئوري پندار بدانان پرداختيم مي باشد. جنبه ديگر، است. برخي از افراد، نياز زيادي احساس مي نمايند تا اطالعات صحيح را بصورتي فراهم آورند تا ابهام در آن كمترين باشد، در حاليكه برخي

ديگر ميتوانند در يك زمان چنيدن انديشه را به نتيجه برسانند. وقتي كه اين دو جنبه با يكديگر در يك جدول تركيب مي گردد، به چهار تحليلي، امري، هاي سبك شويم: گيري مواجه مي تصميم در سبك

مفهومي و رفتاري.

7ابهام كمتري سبك امريافرادي را بكار مي برند كه كه تحمل

داشته و روشهاي عقاليي را پي گيري مي نمايند. همچنين آنان منطقي كارا هستند. اما كارآيي آنان همواره تحت تاثير تصميم گيري بر اساس اطالعات كم و ارزيابي تعداد محدودي از بديل سريعتر را گيري تصميم گيري، تصميم از سبك اين هاست.

نموده و تصميم گيران متوجه امور كوتاه مدت هستند.تحليلي اين سبك و داشته از سبك گذشته بيشتري ابهام تحمل

ويژگي به نياز به اطالعات بيشتر و همچنين توجه به بديل هاي زيادتر ما را راهنمايي مي نمايد. مديران عالقمند به اين سبك را

مي توان مديران بادقت و توانا در تطبيق با شرايط نو دانست.تصميم مي گيرند، كساني هستند كه سبك مفهومي افرادي كه به

آلترناتيوهاي و ديده كلي را مسائل داشته، توجه دورنما به متعددي را در نظر مي گيرند. تمركز آنان بر مسائل دراز مدت بوده و براي استفاده از خالقيت جهت حل مشكالت، اين مديران

مناسبترين افراد هستند. ، مديراني را توصيف مي نمايد كه سبك رفتاريآخرين سبك يعني

با ديگران بصورت عالي كار مي كنند. آنها نگران دستاوردهاي همتايان و زيردستان خود هستند. آنها حاضر به قبول پيشنهادات ديگران هستند و بصورت عمده اي به جلسات براي ايجاد ارتباط با ديگران توجه اتكا دارند. اين قبيل مديران، از مناقشه اجتناب

كرده و سعي در رسيدن به توافق دارند.

تكنولوژي واحد هاي سازماني8سازمان ها در بخش هاي توليدي، خدمات و آموزش همواره با تكنولوژي و يا فن آوري سروكار دارند. تكنولوژي عبارت است از ابزار، روش و عملياتي كه براي تبديل مواد به محصول )داده به ستاده( مورد استفاده قرار مي گيرد. تكنولوژي چيزي نيست مگر فرآيند

توليد و شامل ماشين آالت، شيوه ها، رويه ها و روشهاي انجام امور. مسئله مهم سازگاري ساختار سازمان و تكنولوژي مورد استفاده سازمان است. چارلز پرو بر اساس تحقيقاتي كه در موسسه هاي تاديب جوانان، بيمارستانها و موسسات توليدي متعدد انجام داده بود، مجموع تكنولوژيها را بر حسب تكنولوژي هاي عادي و غير عادي تقسيم بندي كرد. نكته جالب كار پرو آن بود كه او تنها به كارخانجات توليدي نپرداخت، بلكه موسسات خدماتي و آموزشي را نيز در تحقيق خود دخالت داد. پرو دو بعد از فعاليت

تنوع هاي سازماني را شناسايي كرد كه به فرآيند و ساختار سازماني مربوط مي شد. اول بود كه عبارتست از تكرار رويدادهاي غير منتظره و جديدي كه در فرآيند تبديل رخ مي كار

دهد. درجه عادي بودن تكنولوژي بر حسب نسبت بين استثنائات به موارد معمولي كه سازمان با آنها مواجه مي شود و نوع فرآيندهاي مورد استفاده در تصميم گيري براي مقابله با استثنائات تعريف مي شود. هنگاميكه استثنائات كم هستند و فرآيند هاي مورد استفاده بر تجزيه و تحليل منطقي و عقاليي استوار مي باشند، تكنولوژي عادي است. هنگاميكه سازمان با استثنائات زيادي مواجه است و روش مشخص و از پيش تعيين شده

اي براي حل مشكالت وجود ندارد، تكنولوژي غير عادي است. فعاليت ها توجه مي شود. قابل تجزيه و تحليل بودندر دومين بعد تكنولوژي، به مسئله

زماني كه فرآيند تبديل، قابل تجزيه و تحليل باشد، مي توان كارها را بصورت مراحل مشخص درآورد و مجريان مي توانند براي حل مسائل از روش هاي عيني و قابل محاسبه استفاده كنند. از سوي ديگر، برخي از كارها را نمي توان تجزيه و تحليل كرد. هنگامي كه مشكلي بوجود مي آيد، ارائه راه حل هاي مناسب و درست چندان ساده نيست. هيچ روش يا راه خاصي وجود ندارد كه بتواند دقيقا مشخص كند چه بايد كرد يا به طرف مقابل چه بايد گفت. علت بوجود آمدن مشكل و نيز راه حل آن روشن نيست. بنابراين تصميم گير بايد به تجربه، قضاوت و توان فكري خود تكيه كند. معموال راه حل نهايي مسئله به ميزان

دانش و تجربه فرد بستگي دارد.

9دفت، آنگاه نموداري را تدارك ديد كه در آن چارچوبي براي تكنولوژي هاي گوناگون تدارك ديده بود. او تنوع

صورت يك بعد و تفكيك پذيري هدر تعداد متغيرها را بگام هاي مربوط به تكنولوژي سازمان را بعد ديگر

در اين نمودار، او چهار نوع تكنولوژي را .فرض نمودمعرفي مي نمايد: تكنولوژي عادي، تكنولوژي غير

عادي، تكنولوژي هنري و تكنولوژي مهندسيهمانطور كه از شكل مي توان استنتاج نمود، تكنولوژي غيرعادي، پيچيده، متنوع و گوناگون است. در سازمانهايي كه از اين فن آوري استفاده مي نمايند، فرآيند تبديل را نمي توان بصورت كامل تجزيه و تحليل و درك كرد. در اين چارچوب، براي هر مسئله چندين راه حل قابل قبول وجود دارد. تحقيقات علوم اجتماعل، برنامه ريزي استراتژيك و تحقيقات كاربردي

در اين بخش قرار مي گيرند.

10

تصميم گيري شهودي چندوجهي:

به معناي چند راه ميانبر است كه مكانيزم هاي (Poliheuristic)واژه معرفتي در اختيار تصميم گيران براي ساده نمودن تصميم هاي پيچيده قرار مي دهد. زمينه اصلي اين تئوري دو رشته علوم سياسي و روانشناختي معرفتي است كه تصميم گيري را به عهده دارند. از روانشناختي معرفتي، عناصر كليدي مانند اين سئوال كه چگونه تصميم گيران يك راه حل را با توجه به عنصر زمان، محدوديت هاي متعدد، نامعلومي، ريسك و پيچيدگيهاي شغلي

مطمح نظر اين تئوري قرار گرفته است. ،انتخاب و يا رد مي نماينداز رشته علوم سياسي عناصري سياسي مانند چه كسي برنده و يا بازنده از لحاظ سياسي است و پيامدهاي سياسي تصميم مدنظر

قرار مي گيرد.نظريات شهودي در گذشته بيان شد كه عدم اكمال اطالعات را بوسيله راه هاي نزديكتر معرفتي براي دسترسي به اطالعات و

تسهيل تصميم گيري در موقعيت هاي پيچيده جبران مي نمايد.

11منطق اصلي در تئوري شهودي چند وجهي اين است كه سياستگذاران و تصميم گيران از استراتژي هاي

متعدد تصميم گيري از جمله استراتژي هاي بهينه )و نه هميشه بيشينه( در زمان تصميم گيري استفاده مي نمايند. يك استراتژي تصميم، مجموعه اي از شيوه ها و رويه هاست كه تصميم گير را درگير انتخاب ميان راه حل هاي متعدد نموده و همچنين قاعده تصميم كه حكم مي نمايد كه چگونه نتايج انتخاب فوق الذكر را در ايجاد تصميم واقعي بكار برد. تئوري شهودي

چندوجهي ادعا مي نمايد كه سياستگذاران پروسه اي دو مرحله اي را بكار مي برند: بررسي مقدماتي ميان راه حل هاي دردسترس و انتخاب بهترين راه حل از ميان فهرست نتايج مرحله اول در جهت كمينه نمودن

ريسك و بيشينه نمودن سود.

12

در مرحله اول، بررسي نه چندان كامل از راه حل ها، ما را به فهرستي از راه حل هاي باقي مانده مي رساند كه لزوما به معناي بررسي و تحليل تمامي راه حل ها و آلترناتيوها از همه ابعاد نيست. در اغلب موارد، تصميمات بر مبناي توافق و يا رد راه حل هايي بر اساس يك يا معدود معيارهايي است. مرحله دوم شامل دخالت دادن قاعده تصميم براي انتخاب يك راه حل از ميان فهرست راه حل هاي باقي مانده است. بنابراين طبيعي است كه در طول اين فرآيند، تصميم گيران استراتژي خود را مداوما تغيير داده و يا از تلفيقي از استراتژي هاي تصميم گيري استفاده نمايند. نكته اين جاست كه در طول پروسه تصميم گيري روش ها و قواعد نيز ثابت نبوده و بسته به عوامل دخيل، ميدان تصميم، اهداف تصميم گير و ديگر قيود تغيير مي نمايد.

در حاليكه در بخش هاي پيشين به روشها، الگوها و مدلهاي متعدد در تصميم گيري اشاره نموديم، بنظر مي رسد كه مي توان تمامي آنان را در دو مكتب فكري متمايز جاي داد: روشهاي مبتني بر رهيافت انتخاب عقاليي و روشهاي مبتني بر رهيافت روانشناسي معرفت شناختي. تئوري تصميم گيري شهودي چند وجهي تلفيقي از عناصر دو مكتب فكري فوق را در بخش روانشناختي معرفتي خود در نظر دارد. تئوري شهودي چندوجهي مكانيزم

و در نظر داردیشناختي را براي انتخاب يكي از راه حل ها در تصميم گير شرايط حاكم بر تصميم و پروسه شناختي مربوط به آن )كه چرايي و

چگونگي تصميم را مشخص مي نمايد( را روشن مي سازد.

13 اين روش چند نكته اساسي را در بطن خود دارد:

براي اندازه گيري موفقيت و يا شكست خود، بنگاه ها- رهبران1سود و يا زيان، دستاوردها و ناكامي ها و ريسكها و مخاطرات از

استفاده مي نمايند. تئوري شهودي مختلفروش ها و واژه هاي چندوجهي بدنبال فرآيندهاي كاوشي است.

-در تصميم گيري روش هاي مختلفي براي استفاده از اطالعات 2وجود دارد كه لزوما با يكديگر شبيه و نزديك نمي باشند. يكي از محسنات تئوري شهودي چند وجهي آن است كه خاصيت ميزباني براي استرتژي هاي اقتضايي را داراست و بنابراين انعطاف الزم براي استفاده از روش هاي متفاوت استفاده از اطالعات را دارد.

-در روانشناختي معرفتي ثابت شده است كه عليرغم تمامي 3مطالب گذشته در مورد ذهن، روح و روان انسانها كه هر كدام داراي مشخصات مخصوص به همان انسان را دارد و از بقيه

متمايز مي شود، اما مطالعات بعدي نشان داد كه نوعي تجانس و همگني مايبين پيچيدگيهاي شناختي در برخي انسان ها وجود دارد.

گرچه در تعداد ديگري از انسانها نيز عدم تجانس شناختي به چشم مي خورد.

:صفحه تصميم14ساختار صفحه تصميم ماتريسي است از راه حل ها و ابعاد تصميم. در گذشته ديديم كه استراتژي هاي تصميم به دو دسته كامال جدا تقسيم ميگردند. استراتژي هاي مبتني بر آلترناتيو و استراتژي هاي مبتني بر بعد. وظيفه تصميم گير آن است كه يك آلترناتيو را از ميان مجموعه راه حل ها با توجه به اطالعات دريافتي انتخاب نمايد. اگر بخواهيم اين كار را با استفاده از كامپيوتر انجام دهيم، اين بدان

كه با Aiمعناست كه وظيفه تصميمگير آن است كه يك آلترناتيو ارزيابي شده است را برگزيند. ارزشهايي Djابعاد مختلفي مانند

بر بعد Ai در درون ماتريس، بازشناسي ارزيابي آلترناتيو Vijمانند را به عهده دارند.انتخاب ها با كليك كردن بر روي Djمعلوم

مجموعه اي از راه حل ها و از تقاطع آن با متغير بعد بدست مي آيد. همچنين اين صفحه مقدرا زماني كه تصميم گير در پاي كامپيوتر

براي انتخاب صرف نموده است را مشخص مي سازد.