ЖОЖдорго кирүү тесттериндеги калыстык жана теңдик маселелери

Шаматов Дүйшөн Борбордук Азия Университети

6-ноябрь, 2009

Бишкек, Кыргызстан

ЖРТ – (High stakes test) Жогорку маанидеги тест

Грант талаштары?

Контекст

Совет учурунда– Аз сандагы ЖоЖдор (9), ошондуктан окууга өтүү

кыйын болчу

– Бүтүрүүчүлөр үчүн ЖОЖдор кирүү экзамени

– Жогорку окуу акысыз болгон жана жакшы окугандарга стипендия

– ЖОЖ бүтүрүүчүлөрү жумуш менен камсыз болгон

Контекст

СССР урагандан кийин• ЖОЖдор 9дан 49га (ПРООН, 2005)

• Студенттер саны – 1990-жылы - 58,800– бүгүн - 230,000дөн ашык– Орто мектеп бүтүрүүчүлөрүнүн 80% (80,000ден) ар кандай

окууга кирет. Алардын 40-50,000сы ЖОЖдорго кирет

• 1992-жылдан баштап контракттык негизде окутуу киргизилди

• Бюджет орундарынын азайып тартыштыгы жана ата-энелердин төлөө жөндөмү төмөндөшү

• ЖОЖ бүтүрүүчүлөрү жана жумушсуздук

Жалпы республикалык тестирлөө (ЖРТ)

реформасы

• 2002-жылы ББ Министрлиги ЮСАИД менен бирге тест (ЖРТ) реформасын киргизишти:

– Кирүү экзамендерин объективдүү жана көз-карандысыз түрдө өткөрүү;

– Кыргызстандын муктаждыктарын жана өзгөчөлүктөрүн эске алуу менен азыркы талапка жооп берүүчү билим баалоону иштеп чыгуу;

– Өлкөнүн бардыгына бирдей баалоону колдонуу;

– Абитуриенттердин мыкты жана начарын ажыратуу менен мыктылардын жогорку окуу жайына кирүүсүнө жашаган аймагына жана социалдык абалына карабастан мүмкүнчүлүк түзүү;

– Жогорку окуу жайларына кирүүдөгү коррупциянын шарттарын жоюу (азайтуу).

ЖРТ мазмуну

– Эс тутумга эле эмес күндөлүк ишмердикте билимин пайдалана алууну текшерүү

– Фактыларды гана эмес аналитикалык жөндөмүн аныктоо

– Окуучунун логикалык көндүмүн жана маселелерди чече билүүсүн баалоо

– Бирок тест түзүүчүлөрдүн алдында окуучунун мектепте алган билиминен тышкары чыкпоо милдети турду.

Ошондой эле...

Драммонд жана деЯнг (2004) мындай жазышкан:

• “Адистер бул реформаны чынында эле ийгилике жетиш үчүн билим берүүнүн башка тармактарына сөзсүз таасир бериш керектигин айтышты. Мугалимдер да өз усулдарын өзгөртүшү абзел”.

• “Советтик доордо эч добушка ээ болбогон ата-энелер

балдарынын акысыз ЖОЖдорго окуусу үчүн эми мектептерден жогорку даражадагы (сапаттагы) билимди талап кылууга мүмкүнчүлүк алышты. Чындыгында министр айтып жатты: "эгер балдарынар ЖОЖдо акысыз окусун десеңер, анда мектептен аларды өз алдынча ойлонууга үйрөтүп, сынчыл ойду окутуусун талап кылгыла". 

Квота категориялары жана калыстык

• Грант бөлүштүрүүдө мектеп категориясы эске алынат.

• 2002-2005 – 3 квота категориялары

• 2006-жылдан баштап жаңы – тоолу жер мектептери категориясы киргизилген.

• Ошентип азыр 4 категория бар: 1. Айыл мектептери2. Тоолуу жер мектептери3. Областтык борбор, чакан шаар4. Бишкек шаар мектептери

2007-жылкы тесттен мисал

• 2007-жылы 34,225 окуучу тест тапшырды • Грант уткандар – 4787

1. Айыл мектептери 52.4% (грант 50.6%)

2. Тоолуу жер мектептери 18.9% (14.8%)

3. Областтык борбор, чакан шаар 14.5% (15.8%)

4. Бишкек шаар мектептери 14.2% (18.8%)

2008-жылкы тесттен мисал

Категория тапшыргандар грант уткандар

1. Айыл мектептери 16632 (50.2%) 2561 (51.3%)

2. Тоолуу жер мектептери 4899 (14.7%) 901 (18.1%)

3. Облт борбор, чакан шаар 5239 (15.7%) 763 (15.3%)

4. Бишкек шаар мектептери 6340 (19.0%) 730 (14.6%)

5. Башка категория* 321 33

Жалпы Кыргызстан 33431 4988

* Башка мамлекет мектептери же туура эмес толтурулгандар

2009-жылкы тесттен мисал

???

ЖРТ ийгиликтери

– ЖРТ негизги максаттарына жетти

• Көз карандысыз тест

• 2002-жылдан 2008-жылга чейин 222 000 абитуриент ЖРТ тапшырды

• Алардан 35 000 окуучу бардык региондордон грант утту!

• Квота системасынын жардамы менен көптөгөн жаштар акысыз окууга өтө алды

• Коррупция бир топ азайды

Грант уткан Марс Алиевдин жазганы (КТУ «Манас»)

“...Бесплатное высшее образование стало поистине возможным для одаренных, обладающих знаниями выпускников школ. Отжила система, работавшая в угоду богатым и высокопоставленным чиновникам. Отныне задача школы не только выдать любыми путями аттестат, но и выпестовать такого школьника, который на деле показал бы вклад и труды своих учителей при поступлении в ВУЗ, тем самым подняв престиж именно этого образовательного учреждения. ВУЗы в свою очередь, приобрели в лице успешно прошедщих Общереспубликанское тестирование будущих перспективных специалистов, человеческий ресурс и интеллектуальный потенциал, в которых государству можно и надо вкладывать. Наша Родина на международной арене обрела статус государства, которое заботится о своем завтрашнем дне.”

Булагы: Билимди Баалоо жана Окутуу Усулдары Борбору www.testing.kg

Конструктивдүү ойлор жана сунуштар

ЖРТда жакшы жана начар көрсөткүчтөр

• Жеке менчик же элиталык шаар мектептери• Эл-аралык проекттерге катышкан мектептер

• Бирок айыл жана тоо мектептери артта

• Мугалимдердин жетишсиздиги• Жаш мугалимдердин келбеши• Окутуунун усулдарын үйрөнүү мүмкүнчүлүктүн аздыгы• Китеп жалгыз окуу куралы• Окуу программасын аякташ керек• Фактыларды курулай жаттоого басым

• Ошондуктан, айыл-тоо мектептеринде нааразычылык ЖРТ “алар окуткан нерселерди текшербейт”.

High-Stakes TestЖогорку Маанидеги тесттин кесепеттери

• Алгачкы жылдары ЖРТ результаттарын мектептерди баалоо жана жазалоого колдонуу

– Мектептер окуучуларды тандап тест тапшырта башташына

– Кээ бир мектептер “атайын тестке даярдоо” менен машыгышына

– Ата-энелер мектепке ишенбей атайын репетиторлорду жалдоосуна

– Кээ бир адамдар же уюмдар атайын курстарды уюштурушуна алып келди – бирдей мүмкүнчүлүк принциби бузулууда

ЖРТ тегерегиндеги маселелер

• Популярдуу адистиктерге бюджет орундары аз жана талаш (М: англис тили, юриспруденция, экономика жана информатика)

– Бишкектен көп окуучу өзү каалаган адистикке грант албаса такыр баш тартышкан. Алар престиждүү ЖОЖдордо окууну каалашкан

– Айылдардан келгендердин көбү сунушталган гранты кабыл алышат

• Контрактын кескин көбөйүүсү (13000-15000) – бюджет орундарына талаш тартышты дагы күчөтөт – ЖРТ дагы тополоң ортосунда

Изилдөө сунуш кылынат

• Грант бөлүштүрүүдө жасалма тоскоолдуктар? Эмнеге бир нече этаптан турган тандоолор?

• 2008-жылы 5705 грант ЖОЖдорго берилген. Бирок 4988 грант гана бөлүнгөн? Калган 717 грантка эмне болду? (мамлекеттер аралык келишим – аны такыр эле бөлүп кароо маселеси).– М: 5000 грант + 700 орун келишим боюнча)

Профессор Давидсондун ойлорун улап

• Айыл окуучулары жана грант орундары

• 2002 – 66%

• 2009 – 69%

• Бирок алар кандай ЖОЖдорго жана кесиптерге тапшырышты?

• Окуунун престижи жана акысы.

• М: ОшМУнун контракт баасы– Мед институту – 23 000 сом– Англис тили – 18.000 сом– Бизнес жана менеджмент – 18.000– Педагогика – 13-15.000

• Англис тилине тапшыргандар кайра эле эл каймактары!? – 60-70% шаардан келгендер– Ал эми айыл жана тоодон келгендер 13.000-15000 сомдук ЖОЖдорго

ЖОЖдорго кабыл алуу - 2008

ЖОЖ жакшы начар кесип кесип орто баллы орто баллы

• КРСУ 220.9 147.0– 11 кесипке 214 дан жогору– (2009-жылы 18 факультеттин кабыл алуусу 200дөн жогору)

• МУК 194.0 187.7• КТУ Манас 187.2 167.7• КММА 175.9 140.8

• КМУ Арабаев 147.1 115.0• КУУ 147.0 113.4• ЖАМУ 144.6 121.4• БатМУ 129.6 118.0

• ЖОЖдордун кабыл алуудагы төмөнкү чеги “калыстыкты” бузуп шаар-кыштак, элита-периферия деп бөлүнүү уланууда. Жакшы деген кесипке “тандалгандар” гана окуй алат.

Жогорку баллдар жана региондор - 2009

• Мамлекет– 200 – 445. 210 – 275. 220 – 158. 230 – 61. 240 – 11. 245 – 1

• Чуй обл– 200-67. 210-30. 220-17. 230-7. 240-2

• Ош шаары– 200-29. 210-8. 220-1. 230-2

• Ысык-Көл обл– 200-41. 210-23. 220-9. 230-6

• Жалал-Абад обл– 200-10. 210-7. 220-2

• Талас обл– 200-22. 210-1. 220-2. 230-1

• Нарын обл– 200-7. 210-2

• Ош обл– 200-4. 210-1. 220-1.

• Баткен обл – 200-8. 210-3. 220-3

Алтын сертификат

• Алтын сертификат 224 баллдан жогору алгандарга Кыргызстандын Президенти тарабынан берилет. Мамлекеттик ЖОЖдорго конкурстан тышкары өтүү мүмкүнчүлүгү

• Бирок жеңүүчүлөрү Бишкек же жеке мектептеринен.

• Мисалы: 2009-жылы 50 жеңүүчүлөр– 61-мектеп – KРСУ мектеби – 12- мектеп– 38- мектеп– 70-гимназия– Аламүдүн 1- мектеби– Еврей мектеби

• Уткан 50 окуучудан 18 бир мектептен!!!

• Мыктыларды тандоодо жашаган аймагына жана социалдык абалына карабастан бирдей мүмкүнчүлүк түзүү деген убада кайда?

Профессор Болотов туура айтат

• Москва жана С.Петербург ЖОЖдорунда– Союз учурунда – 75% сырттан келгендер– Азыркы учурда – 25 % сырттан келгендер

• Кыргызстандын эмне айырмасы бар?

ЖОЖдор рейтинги - 2008

ЖОЖ уткандар орто балл

• КРСУ им. Б. Н. Ельцина 149 187.2

• К-ТУ Манас 111 177.8

• МУК 30 175.0

• КГМА 170 171.3

• КЭУ 125 163.8

• КГТУ им. И. Раззакова 638 150.1

• ОшГУ 460 144.5

• КНУ им. Ж. Баласагына 498 144.0

• БГУ им. К. Карасаева 176 143.4

• КГУСТА 317 139.0

• ИГУ им. К.Тыныстанова 205 135.1

• КГУ им. И. Арабаева 374 133.0

КРСУ им. Б. Н. Ельцина

Категория грант төмөнкү орто

1. Айыл мектептери 34 131 180.4

2. Тоолуу жер мектептери 5 117 138.8

3. Областтык борбор 7 151 192.3

4. Чакан шаар 19 110 168.9

5. Бишкек шаар мектептери 84 128196.6

Баары: 149 110

К-ТУ Манас

Категория грант төмөнкү орто

1. Айыл мектептери 34 130 173.8

2. Тоолу жер мектептери 20 114 172.7

3. Областтык борбор 14 140 174.1

4. Чакан шаар 14 114 176.8

5. Бишкек шаар мектептери 29 162188.4

Баары: 111 114

КГМА

Категория грант төмөнкү орто

1. Айыл мектептери 61 112 164.2

2. Тоолу жер мектептери 16 138 163.4

3. Областтык борбор 23 135 188.4

4. Чакан шаар 10 127 175.7

5. Бишкек шаар мектептери 57 123173.8

Баары: 170 112

БГУ им. К. Карасаева

Категория грант төмөнкү орто

1. Айыл мектептери 83 113 143.1

2. Тоолуу жер мектептери 45 114 137.3

3. Областтык борбор 8 128 151.1

4. Чакан шаар 18 118 154.9

5. Бишкек шаар мектептери 21 115144.5

Баары: 176 113

Салыштырууга мисалдар (Бишкек мектептери 2003-жылкы тест)

• Мектеп окуучу орто бал матем • KРСУ мектеби 30 177 46• Гимназия # 2 40 170 46• Кыргыз-Түрк кыздар мектеби 24 167 49• Кыргыз-Түрк балдар мектеби 33 161 49• Звездочка жеке мектеби 8 158 42• Анадолу Түрк мектеби 28 157 43• Гете гимназиясы 33 146 37• Коммерция эконом колледжи 5 143 36• Эколог-эконом лицей 65 41 141 39• Улуттук компьютер гимназиясы 156 140 36• 67- мектеп 118 139 35• 66- мектеп 75 136 34

Нарын шаарынан маалымат - 2008

Атайын семинарга катышкандар

Ozubekova Meerim 192 Manas Kyrgyz Turkish University

Mambetaitova Toraim 190 Kyrgyz Russian Slavic UniversityKalmyrzaeva Elvira 190 Manas Kyrgyz Turkish

UniversityShakirova Kurmanjan 187 Kyrgyz State Medical AcademyTurarbek kyzy Shirin 184 Manas Kyrgyz Turkish UniversityTilembaeva Gulbarchyn 180 Manas Kyrgyz Turkish UniversityBakasova Elnura 168 Manas Kyrgyz Turkish

UniversityJalieva Aygerim 160 Kyrgyz Technical

UniversityOmokeeva Altynay 140 Kyrgyz Economic

UniversityBakytbekova Perizat 127 Kyrgyz State National UniversityKazybekova Gulnaz 124 Kyrgyz Economic UniversityKubatov Azamat 120 Kyrgyz State National

UniversityMairambekov Maksat 118 Kyrgyz Technical UniversityKalybekova Elina 117 Kyrgyz State National

UniversityDairbekova Burulsun 116 Kyrgyz Economic UniversityKamchybekova Anara 108 Kyrgyz Economic University

Нарын шаары жана район мектептери - 2008

Нарын шаары • Турк мектеби

– 250? Алтын сертификаты• А мектеби

– 168 165 145 142 • Б мектеби

– 192 192 180• В мектеби

– 190 160 135

Ат-башы району• А мектеби

– 175 140 135 127• Б мектеби

– 167• В мектеби

– 196 180 170

Ак-Талаа району• А мектеби

– 180 165 149 145 144 • Б мектеби

– 159• В мектеби

– 155 120• Г мектеби

– 151• Д мектеби

– 139 138 111 106 • Е мектеби

– 129 114 107

ПИЗА 2006 ТАБЛИЦАСЫ

ПИЗА 2006 ТАБЛИЦАСЫ

Суроо

• ЖРТ кантип билим сапатына таасир берет?

Сунуштар

– Алтын сертификатты да квотага жараша бөлүү (М: айыл – 10, тоо – 10, Бишкек – 10, чакан шаар – 10)

– Гранттарды академикалык жана муктаждык гранттарына бөлүү• Академикалык стипендия • Муктаждык стипендия (академикалык жана муктаждык

критерийлери)

– Гранттарды такыр жоюп салуу? Жана муктаждыкка жараша гана грант киргизүү (мамлекет, эл-аралык уюмдар, жеке филантроптор , ж.б.)

• Толук же жартылай контракт• Жатакана же квартира • Китепке акча

– Муктаждык гранты алдыңкы ЖОЖдорго жайгашкан жерине карабастан мүмкүнчүлүк бериши керек.