Γιατί ένα διασχολικό μάθημα για το Περιβάλλον; Γιατί κάθε σχολή, που διδάσκει μαθήματα σχεδιασμού, μελέτης και κατασκευής έργων Ανάπτυξης, λιγότερο ή περισσότερο, αναπτύσσει και την τεχνογνωσία της για το περιβάλλον, από τη δική της οπτική γωνία. Το πρόβλημα όμως είναι ότι η πραγματικότητα απαιτεί πολλές διαφορετικές οπτικές γωνίες, ταυτόχρονα. Πράγμα που συμβαίνει στην παραγωγική διαδικασία με την εμπλοκή πολλών και διαφορετικών ειδικοτήτων μηχανικών- και άλλων επιστημόνων, όχι όμως και στο Πανεπιστήμιο.

Γιατί δεν είναι για το περιβάλλον, ή για την ανάπτυξη, μόνον ή κυρίως. Είναι για τη

διαλεκτική τους σχέση και αλληλεπίδραση, για την αντίθεση μεταξύ περιβάλλοντος και ανάπτυξης,

αντίθεση καθημερινή, που ο αυριανός μηχανικός θα πρέπει να είναι εξοπλισμένος να αντιμετωπίσει, προς όφελος προσωπικό και κοινωνικό. Αντίθεση η οποία ωθεί, όχι λίγες φορές, τους μηχανικούς να μετατρέπονται, ‘εξ επαγγέλματος’, σε ‘αυτόματα’ της όποιας ανάπτυξης, και ‘εξ επαγγέλματος’, επίσης, να αντιμετωπίζουν καχύποπτα τα περιβαλλοντικά κινήματα.

Πού στοχεύει το μάθημα; Να αναδείξει στους φοιτητές την πολύπλοκη φύση των σύγχρονων αναπτυξιακών, τεχνολογικών περιβαλλοντικών προβλημάτων και να τους εξοικειώσει με την αναγκαιότητα της διεπιστημονικότητας και της ολοκληρωμένης προσέγγισης, έρευνας και αντιμετώπισης, ανοίγοντας ρήγματα στην, κατά τεκμήριο, περιορισμένη οπτική γωνία της σχολής τους.

Να φέρει σε επαφή τους φοιτητές με τα πραγματικά διλήμματα που αύριο θα αντιμετωπίσουν, πολλά εκ των οποίων δεν λύνονται αποκλειστικά στο τεχνολογικό πεδίο.

Να προσφέρει το θεωρητικό υπόβαθρο για την ανάλυση των προβλημάτων αυτών.

Να προσφέρει ένα μαθησιακό περιβάλλον, όπου ο φοιτητής δεν θα ακούσει απλά παρουσιάσεις με εύστοχες παρατηρήσεις, αλλά θα δοκιμάσει να πάρει επαρκώς τεκμηριωμένη θέση.

Πώς θα γίνεται το μάθημα;Με κοινό ακροατήριο από όλες τις σχολές και διδάσκοντες από όλες τις σχολές

Με δύο εισηγητές ανά αντικείμενο, παρόντες σε όλη τη διάρκεια του μαθήματος

Με περιεχόμενο που θα δίνει, αρχικά, μια θεωρητική εισαγωγή, πάνω στη σχέση ‘περιβάλλοντος – ανάπτυξης’, με έμφαση στην ανάδειξη της ποικιλίας των διαφορετικών προσεγγίσεων και όχι στη μεταφορά μιας δεδομένης κατεύθυνσης. Τέλος, ο φοιτητής θα βλέπει το σύνολο των γνώσεων αυτών να δουλεύουν στην πράξη μέσα από κατάλληλες μελέτες περίπτωσης.

Με συνεχές κέντρισμα της συμμετοχής και της δημιουργικότητας των φοιτητών, μέσω αντιπαραθέσεων σε λίγο πολύ γνωστά περιβαλλοντικά προβλήματα.

Για το μάθημα έχει προετοιμασθεί ένα ηλεκτρονικό βιβλίο (e - book) αναφοράς, το οποίο θα καλύπτει βασικές ανάγκες σε μια μεγάλη ποικιλία περιβαλλοντικών θεμάτων και κυρίως θα αναδεικνύει σύγχρονες τεχνολογικές δυνατότητες για την αντιμετώπιση κρίσιμων περιβαλλοντικών προβλημάτων.

• Διδάσκοντες Ακαδημαϊκού Έτους 2012-2013

• Επικ. Διδακτικό Προσωπικό : Δ. Λαμπράκης , Δρ Μεταλλειολόγος Μηχανικός ΕΜΠ

• Ιστοσελίδα Μαθήματος : http://www.environ-develop.ntua.gr

α/α Διδάσκοντες α/α Διδάσκοντες α/α Διδάσκοντες1 Βλαστός Θ. 9 Κορρές Μ. 17 Παπαδοπούλου Μ.2 Γιαννής Γ. 10 Κουλίδης A 18 Ρόκος Δ.3 Γιόβα Δ. 11 Κυρκίτσος Φ. 19 Σαββάκης Χ. 4 Δαμίγος Δ. 12 Μαμάσης Ν. 20 Σκούρτος5 Ζαχαρόπουλος Η. 13 Μάντζιου Λ. 22 Τοπαλής Φ.6 Ζιώμας Ι. 14 Μαυρόπουλος A. 23 Τσουκαλά B.7 Καλιαμπάκος Δ. 15 Μπελαβίλας Ν. 24 Χατζημπίρος Κ.8 Καρέλλας Σ. 16 Παπαγιάννης A.

2. Αειφόρος/βιώσιμη ή αξιοβίωτη/ολοκληρωμένη ανάπτυξη;

ΑΕΙΦΟΡΟΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗ Η αειφόρος ανάπτυξη αναφέρεται στην οικονομική ανάπτυξη που σχεδιάζεται και υλοποιείται λαμβάνοντας υπόψη την προστασία του περιβάλλοντος και τη βιωσιμότητα. Γνώμονας της αειφορίας είναι η μέγιστη δυνατή απολαβή αγαθών από το περιβάλλον, χωρίς όμως να διακόπτεται η φυσική παραγωγή αυτών των προϊόντων σε ικανοποιητική ποσότητα και στο μέλλον.

Η βιώσιμη ανάπτυξη προϋποθέτει ανάπτυξη των παραγωγικών δομών της οικονομίας παράλληλα με τη δημιουργία υποδομών για μία ευαίσθητη στάση απέναντι στο φυσικό περιβάλλον και στα οικολογικά προβλήματα(όπως ορίζουν παραδοσιακές επιστήμες σαν τη γεωγραφία).

Η βιωσιμότητα υπονοεί ότι οι φυσικοί πόροι υφίστανται εκμετάλλευση με ρυθμό μικρότερο από αυτόν με τον οποίον ανανεώνονται, διαφορετικά λαμβάνει χώρα περιβαλλοντική υποβάθμιση.

ΑΞΙΟΒΙΩΤΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ

Θα μπορούσαμε λοιπόν να ορίσουμε ως

αξιοβίωτη ολοκληρωμένη ανάπτυξη

την διαχρονική πορεία προς την ταυτόχρονα οικονομική, κοινωνική, πολιτική, πολιτισμική και τεχνική/τεχνολογική ανάπτυξη,

η οποία θα τελείται πάντα σε διαλεκτική αρμονία και με σεβασμό

στον άνθρωπο και το "ολικό" του περιβάλλον, φυσικό και πολιτισμικό,

μέσα στο οποίο αυτός και οι συλλογικότητές του οφείλουν να εντάσσονται ειρηνικά και δημιουργικά

ως αναπόσπαστα μέρη του και όχι ως κυρίαρχοι, ιδιοκτήτες και εκμεταλλευτές του.

Κι αυτή η ανάπτυξη ως σκοπός ταξιδιού του σύγχρονου ανθρώπου στην ιστορία, αυτονοήτως, δεν έχει αντικειμενικά καμμιά σχέση

με ότι σήμερα φέρεται ως "ανάπτυξη" σύμφωνα με τις σχετικές κυρίαρχες αξίες, επιλογές και πολιτικές

της νεοφιλελεύθερης νέας τάξης και τα ζωτικά "στρατηγικά" συμφέροντα της παγκόσμιας στρατιωτικής

και οικονομικής ηγεμονικής της δύναμης, των ΗΠΑ, στα οποία -όπως εκφράζονται κυρίως από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου,

το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και τη Διεθνή Τράπεζα- υποτάσσονται τελικά ακόμα και οι υπόλοιπες μεγάλες δυνάμεις

και οι υπερεθνικοί τους σχηματισμοί.

Γιατί οι αξίες της ολοκληρωμένης ανάπτυξης και η αντικειμενικά ηθική φιλοσοφία της δίνουν με αρμονικό τρόπο το ίδιο βάρος διαχρονικά

στην οικονομική, την κοινωνική, την πολιτική, την πολιτισμική και την τεχνική/τεχνολογική της συνιστώσα,

σε πλανητικό επίπεδο και για κάθε ανθρώπινο ον, ώστε όλες οι συνειδητές και υπεύθυνες δράσεις

και τα σχετικά ενεργήματά τους, σε κάθε επίπεδο, εξ ορισμού να σχεδιάζονται, να προγραμματίζονται και να ασκούνται χωρίς να αφήνουν θύματα τα τέσσερα πέμπτα των κατοίκων της γης

αλλά και το πλανητικό, φυσικό και πολιτισμικό περιβάλλον.

3. Κλιματική Αλλαγή και η επίδραση της στο Αστικό Περιβάλλον

Ορισμοί για το κλίμα: Κλίμα μιας περιοχής, Παγκόσμιο κλίμα, Διαφορές με τον «καιρό»

Μηχανισμός φαινομένου του θερμοκηπίου, συνεισφορά θερμοκηπικών αερίων

Εκπομές θερμοκηπικών αερίων στην Ελλάδα: Συνεισφορά πηγών, διαχρονική εξέλιξη

Άμεσες επιπτώσεις της κλιματικής μεταβολής στο αστικό περιβάλλον

Ορισμός-Δείκτες Κλιματικής Αλλαγής (ΚΑ)

Παράγοντες επηρεάζουν την ΚΑ (ανθρωπογενή versus φυσικά αίτια)-

Επιστημονική τεκμηρίωση-Επίσημες απόψεις

Εμπόριο ρύπων

Μέτρα για μείωση ενεργειακού αποτυπώματος

Μελλοντικά σενάρια

4. Περιβαλλοντικές Επιπτώσεις των Συστημάτων Θέρμανσης

Ποιότητα αέρα στον εσωτερικό χώρο

Μύθοι και αλήθειες για τα συστήματα θέρμανσης (απόδοση, άνεση διαβίωσης κλπ)

Είναι σημαντική η ανάλυση κύκλου ζωής (αποτύπωμα άνθρακα) των συστημάτων θέρμανσης

Περιβαλλοντικές Επιπτώσεις των Συστημάτων Θέρμανσης

Ποιότητα αναπνεύσιμου αέρα – Νομοθεσία - Όρια

Αέρια ρύπανση από καύση βιομάζας στην Αττική

Μέτρα ενημέρωσης του κοινού

Οικονομική σύγκριση συστημάτων

Περιβαλλοντική επίδοση συστημάτων θέρμανσης

Διοξίνες-Φουράνια (PCDD/F) κατά την καύση διαφορετικής καθαρότητας ξύλου σε μια σόμπα ξύλου

1.73

2 1.99

6

3.31

1

3.13

0

1000

1500

2000

2500

3000

3500

3

17

132

35

14

261

0

100

200

300

Φυσικό μη-επεξεργασμένο

ξύλο

Ξύλο οξιάς με 2,5% κ.β. πλαστικό

Ξύλο οξιάς με 30% κ.β. υλικά συσκευασίας

Βερνικωμένο ή με βαφή ξύλο

Ξύλο οξιάς με PVC πλαστικό

PCC

D/F

, σε pg

I-TE/k

Wh th

Πηγή: T. Launhardt, A. Strehler, R. Dumler - Gradl, H. Thoma, O. Vierle "PCDD/F- and PAH- Emission from House Heating Systems" Chemosphere, Vol.37, Nos 9-12, pp. 2013-2020, 1998

0,0490,053

0,0700,091

0,182

0,077 0,086

0,138

0,081

0,013 0,015

0,016

0,012

0,024

0,0170,019

0,076

0,067

0,000

0,050

0,100

0,150

0,200

0,250

Αντλία θερμότητας

Ζώνη Β

Αντλία θερμότητας

Ζώνη Γ

Λέβητας βιομάζας (πελέτες ξύλου)

Τζάκι Κλειστού Θαλάμου

(Ενεργειακό)

Τζάκι Ανοιχτου Θαλάμου

Λέβητας Φ.Α. Συμπύκνωσης

Λέβητας Φ.Α. Συνήθης

Ηλεκτρικός λέβητας

Συνήθης Λέβητας

Πετρελαίου

Κόσ

τος θ

ερμι

κής

ενέρ

γεια

ς , σ

ε

€/kW

h th

Είδος θερμικού συγκροτήματος

0,062 0,068

0,0860,103

0,206

0,0940,105

0,214

0,148

Σύνολο φόρων και επιβαρύνσεων

5. Βιώσιμη μετακίνηση στις σύγχρονες πόλεις Ενιαίος χωροταξικός, πολεοδομικός και συγκοινωνιακός σχεδιασμός(χρήσεις γης, ιεράρχηση υποδομών, ανακατανομή χρήσης οδού, ήπιες μορφές κυκλοφορίας)

Περιβαλλοντική διαχείριση της κυκλοφορίας(προτεραιότητα σε ΜΜΜ, έξυπνη κυκλοφορία, πολιτική στάθμευσης, οδική ασφάλεια, περιβαλλοντική τιμολόγηση)

Ισορροπημένη εξυπηρέτηση αντικρουόμενων/συμπληρωματικών αναγκών της λειτουργίας της πόλης(περιβαλλοντικές, κοινωνικές, οικονομικές)

Συγκοινωνιακές Επιλογές(μαζικές μετακινήσεις εις βάρος των ατομικών, πρώτα οι πεζοί μετά τα οχήματα, πρώτα οι κάτοικοι και μετά οι επισκέπτες και οι εργαζόμενοι, ασφάλεια εις βάρος της ταχύτητας)

6. Οικονομία και περιβάλλον Πρέπει να αποτιμηθεί χρηματικά το περιβάλλον;

Σύντομη εισαγωγή σε βασικές έννοιες

Εφαρμογές

Διλήμματα και ερωτήματα για τη χρήση της Περ. Οικονομίας:πώς είναι δυνατό να βάζουμε τιμή σε έμβια όντα και αβιοτικά στοιχεία του περιβάλλοντος ή ακόμη και στην ανθρώπινη ζωή;είναι επιτρεπτό κάτι τέτοιο; είναι αποτελεσματικό στην αντιμετώπιση των προβλημάτων;μπορεί να γίνει με αξιόπιστο τρόπο;

Κίνδυνοι και οφέλη

7. Διαχείριση αστικών στερεών αποβλήτων:

Συστήματα ανακύκλωσης

Καύση

Ταφή

Ενεργειακή Αξιοποίηση Απορριμμάτων

Στρογγυλό Τραπέζι – Αντιπαράθεση Απόψεων

Αστικά Στερεά Απόβλητα – Ενεργειακή Αξιοποίηση (1/2)

X.Y.T.A.

Αστικά Στερεά Απόβλητα

Βιοαέριο από Χ.Υ.Τ.Α.

Αποτέφρωση

ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ ΑΝΑΚΤΗΣΗ(Συμπαραγωγή ηλεκτρισμού και Θερμότητας)

Μηχανική Βιολογική Επεξεργασία

K.Δ.Α.Υ.Αερόβια / Αναερόβια

Χώνευση στο οργανικό κλάσμα

Στερεά Ανακτηθέντα ΚαύσιμαΒιοαέριο

Διαλογή στην πηγή

Αστικά Στερεά Απόβλητα – Ενεργειακή Αξιοποίηση (2/2)

ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ ΑΝΑΚΤΗΣΗ(Συμπαραγωγή)

Διαχείριση Αποβλήτων / Εξέταση Περιβαλλοντικών

Παραμέτρων

Αποτέφρωση

Πυρόλυση

Αεριοποίηση

Απόδοση της Εγκατάστασης

Αέριες Εκπομπές

Στερεά Απόβλητα

Εκπομπές Θορύβου

Συμβατικοί ρύποιCO, NOx SO2

Ιπτάμενη τέφρα

Μη συμβατικοί ρύποι

Βαρέα μέταλλα

HCl, HF

Διοξίνες/Φουράνια

Υγρή Τέφρα πυθμένα

Ιπτάμενη τέφρα

Γύψος από αποθείωση

8. Η Βιομηχανική Ανάπτυξη σε μία περιοχή αποτελεί μοχλό ανάπτυξη ή πηγή

περιβαλλοντικών προβλημάτων;

Παρουσίαση του προβλήματος τοξικής ρύπανσης του Ασωπού Ποταμού

Επιπτώσεις στη δημόσια υγεία και τους φυσικούς πόρους της ευρύτερη περιοχής (Έδαφος, νερό, βλάστηση, αγροτικό προϊον-εισόδημα)

Διερεύνηση λύσεων:Δυνατότητες εξυγίανσης της περιοχής – μέτρα απορρύπανσηςΟργάνωση βιομηχανικής δραστηριότηταςΕναλλακτικές δυνατότητες ανάπτυξης: Δημιουργία Οικοβιομηχανικού πάρκου

Case Study: Η περίπτωση του Ασωπού

9. Εξοικονόμηση ενέργειας στα κτήρια: Έξυπνος αρχιτεκτονικός σχεδιασμός –Δομικά Υλικά -

Συστήματα αυτοματισμού

Αναδρομή : φωταγωγός – ακάλυπτος – ημιυπαίθριος

Αρχές βιοκλιματικού σχεδιασμού

Ηλιακά παθητικά συστήματα θέρμανσης

Παθητικά συστήματα δροσισμού

Εξοικονόμηση ενέργειας στο φωτισμόΕπιλογή αποδοτικών υλικών (λαμπτήρες, οπτικά φωτιστικών, ballast)

Αρχιτεκτονική διαμόρφωση (αντιθαμβωτικά ανοίγματα, εξωτερικές περσίδες, σκίαστρα, προεξοχές, φωτεινά ράφια, φωτοσωλήνες, ηλιοστάτες)

Αυτοματισμοί (αισθητήρες, dimmers, συστήματα κεντρικής διαχείρισης)

Συντήρηση

Διαφοροποίηση του φωτισμού τοπικά στον εσωτερικό χώρο

Εξοικονόμηση ενέργειας στα κτήρια

10. Μελέτες Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ): Ένα αποτελεσματικό εργαλείο ή άλλοθι για

«εκπτώσεις» στην προστασία του περιβάλλοντος;

Περιβαλλοντική Αδειοδότηση Έργων

Νέο θεσμικό πλαίσιο: πρώτες αποτιμήσεις και επικείμενες εξελίξεις

Περιβαλλοντική Παρακολούθηση των Εργων

Περιβαλλοντικός Ελεγχος – Επιθεωρητές Περιβάλλοντος.

11. Βιοτεχνολογία- Κατασκευασμένη ή φυσική ζωή; Νανο-βιοτεχνολογία

Εισαγωγικά στοιχεία σχετικά με τα Γενετικά Τροποιημένα (ΓΤ) τρόφιμα

Χρήση στη γεωργία – κτηνοτροφία

Μέτρα προστασίας καταναλωτών

Υπέρ ή κατά – Βασικά Ερωτήματα

12. Πάρκο Ελληνικού: Αξιοποίηση αλλά για ποιον;

Σύντομη εισαγωγή στα brownfields

Κρίσιμα ζητήματα στην αξιοποίηση των brownfields

Διλήμματα και ερωτήματα για το Ελληνικό:εμπορική αξιοποίηση ή μητροπολιτικό πάρκο;ποιος θα πληρώσει την αξιοποίηση;ποιος θα ωφεληθεί; ποια κόστη και οφέλη λαμβάνονται υπόψη;

Τελικά άλλη μια χαμένη ευκαιρία για ανάπτυξη ή μια χαμένη ευκαιρία για αναβάθμιση της ποιότητας ζωής στην Αττική;

13. Μεγάλα τεχνικά έργα και προστασία πολιτιστικής κληρονομιάς

Βασικά στοιχεία κατασκευής μεγάλων έργων μελέτη/ΜΠΕ, δημοπράτηση, σύμβαση, απαλλοτριώσεις, χρονοδιάγραμμα, κόστος

Κατασκευή Μετρό και αρχαιολογικά ευρήματαΑθήνα, Θεσσαλονίκη, καθυστερήσεις, ανάδειξη ευρημάτων

Διατήρηση επί τόπου ή μεταφορά των αρχαιολογικών ευρημάτων; τεχνικά ζητήματα, κόστος, χρονοδιάγραμμα

Ο ρόλος των φορέων Κύριος του έργου, Ανάδοχος, Αρχαιολογία, Τοπικοί Φορείς, ΜΜΕ, Πολίτες