Μιχάλης Ε. Διακαντώνης

Ομάδα Έρευνας: Μέση Ανατολή

Οι Γεωπολιτικές Ανακατατάξεις στην Αφρική και η Σχέση τους με τον Παγκόσμιο Ενεργειακό Ανταγωνισμό και την Τρομοκρατία

Η αφρικανική ήπειρος υπήρξε διαχρονικά, πεδίο έντονων οικονομικών

ανταγωνισμών μεταξύ των εκάστοτε «ισχυρών» κρατών, τα οποία και επιδίωκαν να έχουν

πρόσβαση στην διαχείριση των πλουτοπαραγωγικών της πόρων. Ταυτόχρονα, η Αφρική

αποτέλεσε εστία ισχυρών διακρατικών συγκρούσεων για ζητήματα συνοριακών,

οικονομικών, φυλετικών και θρησκευτικών διαφορών, ενώ για τους ίδιους λόγους έχει

γνωρίσει και εξαιρετικά βίαιες και αιματηρές εμφύλιες διαμάχες. Το κλίμα διαχρονικής

βίας, έντασης και αστάθειας φαίνεται να συνεχίζεται τα τελευταία χρόνια, ιδιαίτερα στις

χώρες που ανήκουν στις περιοχές του Μαγκρέμπ και του Σάχελ. Οι τοπικές συγκρούσεις

οδηγούν συχνά σε καταστάσεις με ευρύτερες γεωπολιτικές επιπτώσεις, που όπως θα

αναπτυχθεί στο παρόν άρθρο, συνδέονται τόσο με τον «παγκόσμιο ενεργειακό

ανταγωνισμό», όσο και με την εξάπλωση του φαινομένου της τρομοκρατίας απ’ την

περιοχή της Μέσης Ανατολής προς την Αφρική.

Η δημιουργία αυτονομιστικών κινημάτων και οι αγώνες για δημοκρατικούς θεσμούς

είναι φαινόμενα που ακόμη και σήμερα συνεχίζουν να λαμβάνουν χώρα στην Αφρική. Το

κίνημα της Αραβικής Άνοιξης ξεκίνησε απ’ τα κράτη της βόρειας Αφρικής (Αλγερία,

Τυνησία), επεκτάθηκε στην Μέση Ανατολή και επέστρεψε ενισχυμένο στην Αίγυπτο και

την Λιβύη, οδηγώντας στην ανατροπή των στρατιωτικών καθεστώτων Mubarak και

Gaddafi. Στην Αίγυπτο το στρατιωτικό συμβούλιο ασκεί ακόμα την εξουσία, ενώ

ταυτόχρονα αρκετοί απ’ τους πιο δημοφιλείς υποψηφίους για τις προεδρικές εκλογές

αποκλείστηκαν για ασήμαντες νομικές αιτίες, εξαιτίας της φοβίας που υπάρχει απέναντι

τόσο προς τους Σαλαφιστές που εκφράζουν το ακραίο Ισλάμ, όσο και προς ορισμένες πιο

συντηρητικές προσωπικότητες των Αδελφών Μουσουλμάνων. Η ανησυχία που εκφράζεται

είναι ότι υπάρχει πιθανότητα, το κυριαρχούμενο απ’ τους Ισλαμιστές κοινοβούλιο, να

επιδείξει μετριοπαθή αρχικά χαρακτήρα και εκμεταλλευόμενο το λαϊκό έρεισμα να προβεί

αργότερα σε ριζοσπαστικότερες μεταρρυθμίσεις, μετατρέποντας την χώρα σε

«μουσουλμανική μοναρχία». Μια τέτοια εξέλιξη, είναι ανεπιθύμητη για μια χώρα όπως η

Αίγυπτος, που διαθέτει ισχυρή στρατιωτική δύναμη και κρίσιμη γεωπολιτική θέση.

Επιπλέον, μια «ακραία» Ισλαμική Αίγυπτος είναι πιθανό να οδηγήσει στην γένεση

τρομοκρατικών «πυρήνων» που θα αναπτύξουν συνεργασίες με κράτη όπως η Υεμένη, το

Αφγανιστάν, το Πακιστάν ή και με αφρικανικές χώρες, ακυρώνοντας έτσι μέρος των

πολυετών προσπαθειών των ΗΠΑ για εξάλειψη του φαινομένου της τρομοκρατίας.

Στην Λιβύη, απ’ την άλλη μεριά, η αρχική αισιοδοξία για την ανατροπή του

καθεστώτος Gaddafi, έχει αντικατασταθεί από έντονη ανησυχία για τη μελλοντική ενότητα

της χώρας. Η Λιβύη -όπως και μια σειρά άλλων αραβικών κρατών άλλωστε- δεν αποτελεί

ουσιαστικά μία «πραγματική χώρα» αλλά μια σειρά από σέκτες και φυλές που

αναγκάστηκαν να ζήσουν μαζί εντός των συνόρων που «χάραξαν» οι αποικιακές δυνάμεις.

Μέσα απ’ την διαδικασία αυτή, δεν υπήρξε όμως ποτέ αφομοίωση σε μια ενιαία κοινωνία

πολιτών και συνεπώς δεν αναπτύχθηκε το αίσθημα της κοινής εθνότητας.1 Η χώρα

ουσιαστικά χωρίζεται σε τρεις μεγάλες επαρχίες, την Τριπολίτιδα, την Κυρηναϊκή και την

Φεζάν, με κάθε μία από αυτές να «φιλοξενεί» στα εδάφη της φυλές με διαφορετική

κουλτούρα, καταγωγή και συμφέροντα. Είναι χαρακτηριστικό ότι τον Μάρτιο του 2012

συγκλήθηκε στην Βεγγάζη συνέδριο με την συμμετοχή περίπου 3000 φυλάρχων της

ανατολικής επαρχίας της Κυρηναϊκής, στην οποία και παράγεται περίπου το 70% του

πετρελαίου της χώρας, με αίτημα την συγκρότηση ομοσπονδιακού κράτους με τρεις

αυτόνομες επαρχίες. Τόσο ο πρόεδρος του Μεταβατικού Συμβουλίου Mustafa Abdul Jalil

όσο και ο μεταβατικός πρωθυπουργός Abdurrahim El-Keib απορρίπτουν οποιαδήποτε

τέτοια κίνηση, καθώς διαβλέπουν την πρόθεση των τοπικών φυλάρχων να εκμεταλλευτούν

προς ίδιον όφελος τα τεράστια έσοδα που αποφέρει το λιβυκό πετρέλαιο. Όπως αναφέρουν

όμως τόσο το Associated Press όσο και οι New York Times, οι αποσχιστικές τάσεις έχουν

ήδη διαφανεί καθώς ένοπλες ομάδες έχουν καταλάβει καίρια σημεία στην Τρίπολη και

1 Friedman, T.L., «Οι Φυλές με τις Σημαίες», Τα Νέα, 28/3/2011. Αναδημοσίευση από τους The New York Times.

επιβάλλουν ως ένα βαθμό την θέληση τους στα κυβερνητικά όργανα.2 Δεν είναι λοιπόν,

καθόλου απίθανο στο εγγύς μέλλον, η χώρα να οδηγηθεί ξανά σε εμφύλιες συγκρούσεις

προκαλώντας αστάθεια στην ευρύτερη περιοχή.

Το φαινόμενο της διάσπασης της Λιβύης μπορεί να ειδωθεί όμως και μέσα από το

πρίσμα του παγκόσμιου «ενεργειακού ανταγωνισμού». Η Κίνα, για παράδειγμα, φαίνεται

να είναι απ’ τους «χαμένους» της νέας διαμορφωθείσας κατάστασης. Η Λιβύη προ του

εμφυλίου εξήγαγε το 10% του πετρελαίου της στην Κίνα και το 85% στην Ευρώπη 3. Οι

εισαγωγές σε λιβυκό πετρέλαιο για την Κίνα ήταν πολύ μικρές (περίπου 3% του συνόλου),

υπήρχαν όμως μεγάλες κινεζικές επενδύσεις στους τομείς των κατασκευών και των

τηλεπικοινωνιών, αξίας περίπου $17δισ., που επλήγησαν σοβαρά εξαιτίας των πολεμικών

συγκρούσεων. Πολλές εγκαταστάσεις καταστράφηκαν ολοσχερώς, είτε έπαθαν σοβαρές

ζημιές διακόπτοντας την λειτουργία τους και οι σχεδόν 36.000 κινέζοι εργάτες που

απασχολούνταν στην Λιβύη επέστρεψαν στην πατρίδα τους.4 5 Επιπλέον, το Εθνικό

Μεταβατικό Συμβούλιο αποφάσισε να «παγώσει» τις πετρελαϊκές συμφωνίες που είχαν

συναφθεί επί διακυβέρνησης Gaddafi, επανασχεδιάζοντας ουσιαστικά το ενεργειακό τοπίο

της χώρας6. Ωφελημένες φαίνεται να είναι επί του παρόντος, οι εταιρείες των χωρών που

υποστήριξαν τους αντικαθεστωτικούς, όπως η Γαλλία, η Βρετανία και η Ιταλία. Η ιταλική

εταιρεία πετρελαιοειδών ENI που και πριν τον εμφύλιο πόλεμο κατείχε το μεγαλύτερο

μερίδιο αγοράς, πρόκειται να ενισχύσει σημαντικά τη θέσης της, ενώ η ισπανική Repsol, η

αυστριακή OMV, οι βρετανικές BP και Vitol (η τελευταία τροφοδοτούσε με πετρέλαιο

τους αντικαθεστωτικούς), η ολλανδο-βρετανική Shell αλλά και οι αμερικανικές Occidental,

ConocoPhillips, Hess, Marathon θα έχουν επίσης προβάδισμα στις νέες συμφωνίες που θα

συναφθούν. Η γαλλική Total αναμένεται να έχει επίσης δεσπόζουσα θέση, με δημοσίευμα

της Liberation να αναφέρει ότι ο Γάλλος υπουργός εξωτερικών Allain Juppe, συμφώνησε

να στηρίξει τις αντικαθεστωτικές δυνάμεις, εξασφαλίζοντας ως αντάλλαγμα το 35% των

μελλοντικών αποθεμάτων της χώρας (που είναι και τα μεγαλύτερα στην αφρικανική

2 Δελαστίκ, Γ., «Άρχισε η Διάλυση της Λιβύης», Έθνος, 9/3/2012.3 Williams, N., “Libyan Oil Production, Εxports, Customers”, Reuters, 22/2/2011. Διαθέσιμο στο http :// www . reuters . com / article /2011/02/22/ us - libya - oil - factbox - idUSTRE 71 L 32 J 20110222 (τελευταία πρόσβαση στις 10/5/2012).4 Hornby, L., and Wang, A., “China Pulls Workers from Syria, Seeks Libya Compensation”, Reuters, 7/3/2012. Διαθέσιμο στο http :// www . reuters . com / article /2012/03/07/ us - china - syria - idUSTRE 8260 GV 20120307 (τελευταία πρόσβαση στις 10/5/2012).5 Limin Z., “Chinese Company Hopes to Resume Contract with Libya”, China Central TV News, 9/9/2011. Διαθέσιμο στο http :// english . cntv . cn / program / china 24/20110909/116549. shtml (τελευταία πρόσβαση στις 10/5/2012).6 Shuaib, Α., and Al-Shalchi Η., “Libya Probes Oil Contracts Under Gaddafi”, Yahoo! News, 9/4/2012. Αναδημοσίευση από Reuters. Διαθέσιμο στο http :// news . yahoo . com / libya - probing - oil - firms - contracts - under - gaddafi -144621353. html (τελευταία πρόσβαση στις 10/5/2012).

ήπειρο). Εκπρόσωπος της λιβυκής πετρελαϊκής εταιρείας Agoco που στήριξε τους

αντικαθεστωτικούς, δήλωσε μάλιστα ότι δεν θα υπάρξει πρόβλημα με τις «δυτικές»

εταιρείες, αλλά θα προκύψουν ζητήματα πολιτικής με Κίνα, Ρωσία και Βραζιλία, οι οποίες

και δεν υποστήριξαν την διεθνή επέμβαση στη χώρα. Αυτό σημαίνει πρακτικά, ότι οι

εταιρείες των χωρών αυτών, όπως οι ρωσικές Gazprom και Tatneft αλλά και οι

βραζιλιάνικες Petrobras και Odebrecht, πιθανότατα θα αποκλειστούν από διαγωνισμούς

που θα προκηρύξει μελλοντικά η Λιβύη. Χαρακτηριστική ήταν η δήλωση του διευθυντή

του ρωσο-λιβυκού επιχειρηματικού επιμελητηρίου, Aram Shegunts: «Χάσαμε τελείως τη

Λιβύη. Οι εταιρείες μας θα χάσουν τα πάντα διότι το ΝΑΤΟ θα τις εμποδίσει να

αναλάβουν δουλειές στη Λιβύη».7 8 9 Μια άλλη συνέπεια που επέφερε η μείωση της

λιβυκής παραγωγής πετρελαίου, σε συνδυασμό με το εμπάργκο στις πετρελαϊκές εξαγωγές

που επέβαλλαν από κοινού ΗΠΑ και Ε.Ε. στο Ιράν, ήταν η αύξηση της τιμής του αργού,

που οδήγησε συνεπακόλουθα στην αύξηση των εσόδων των αραβικών χωρών (Σαουδική

Αραβία, Κατάρ, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα). Πάντως, τα πιο πρόσφατα δεδομένα

δείχνουν άνοδο της παραγωγής πετρελαίου της Λιβύης κοντά στα προ-εμφυλιακά

επίπεδα10, ενώ και η κινεζική διπλωματία φαίνεται να «ελίσσεται» μέχρι στιγμής με

δεξιοτεχνία, καθώς εξασφάλισε αύξηση των εισαγωγών της κατά 140.00 βαρέλια για το

201211.

Ο εμφύλιος πόλεμος στη Λιβύη προκάλεσε όμως «αναταράξεις» και στο γειτονικό

Μάλι. Οι Τουαρέγκ, μια βερβερική νομαδική φυλή που κατοικεί στο βόρειο Μάλι, στο

βόρειο Νίγηρα αλλά και στο νότο της Αλγερίας και της Λιβύης, διεκδικούν για δεκαετίες

την πολιτισμική, οικονομική και εδαφική τους αυτονομία. Κατά την διάρκεια του εμφυλίου

στη Λιβύη, ο Muammar Gaddafi εφοδίασε με οπλισμό κάποιες ομάδες των Τουαρέγκ

προκειμένου αυτές να τον ενισχύσουν στην αντιμετώπιση των αντικαθεστωτικών. Μετά

7 Kovalyova, S., and Farge, E., “ENI Leads Libya Oil Race; Russia, China May Lose Out”, Reuters, 22/8/2012. Διαθέσιμο στο http :// www . reuters . com / article /2011/08/22/ us - libya - oil - idUSTRE 77 L 1 QU 20110822 (τελευταία πρόσβαση στις 10/5/2012).8 Krauss, C., “The Scramble for Access to Libya’s Oil Wealth Begins”, The New York Times, 22/8/2011. Διαθέσιμο στο http :// www . nytimes . com /2011/08/23/ business / global / the - scramble - for - access - to - libyas - oil - wealth - begins . html ?_ r =1& pagewanted = all (τελευταία πρόσβαση στις 10/5/2012).9 Macalister, T., “So, Was This a War for Oil?”, The Guardian, 2/9/2011. Διαθέσιμο στο http :// www . guardian . co . uk / commentisfree /2011/ sep /02/ next - war - libya - one - for - oil (τελευταία πρόσβαση στις 10/5/2012).10 Gumuchian , M.L.,“Libya's Agoco Cuts Oil Output Further Due to Protests”, Reuters, 5/5/2012. Διαθέσιμο στο http :// www . reuters . com / article /2012/05/05/ libya - agoco - idUSL 5 E 8 G 50 FB 20120505 (τελευταία πρόσβαση στις 10/5/2012). 11 Aizhu, C., “China in 140,000 bpd Libya Oil Deals for 2012-Traders”, Reuters, 1/3/2012. Διαθέσιμο στο http :// www . reuters . com / article /2012/03/01/ china - libya - oil - idUSL 4 E 8 E 113820120301 (τελευταία πρόσβαση στις 10/5/2012).

την πτώση του Λίβυου ηγέτη, οι ομάδες αυτές «αυτομόλησαν» στο Μάλι, και

εκμεταλλευόμενες την αστάθεια που προκλήθηκε απ’ το πραξικόπημα κατά του προέδρου

Amadou Toure, εισέβαλλαν στη χώρα και κατέλαβαν τις περιοχές του Τιμπουκτού, του

Γκάο και του Κιντάλ. Οι περιοχές αυτές αποτελούν περίπου το 60% της συνολικής

έκτασης του Μάλι και αντιστοιχούν σε αυτό που οι Τουαρέγκ ονομάζουν «ανεξάρτητο

κράτος του Αζαβάντ (Azawad)» (βλέπε Χάρτη 1). Στις 6 Απριλίου μάλιστα,

ανακηρύχθηκε επίσημα η ανεξαρτησία του νέου κρατιδίου από το «Εθνικό Κίνημα για την

Απελευθέρωση του Αζαβάντ», ενέργεια που ωστόσο δεν έχει τύχει αναγνώρισης ούτε απ’

το Μάλι αλλά ούτε και απ’ τη διεθνή κοινότητα.

Χάρτης 1: Μάλι και οι επαρχίες Τιμπουκτού, Κιντάλ, Γκάο και Μόπτι που

αποτελούν το προσφάτως αυτονομημένο κρατίδιο του «Αζαβάντ»

Πηγή: Wikipedia

http :// en . wikipedia . org / wiki / File : Mali _ regions _ map . png

Ανησυχία προκαλεί επίσης το γεγονός, ότι το αυτονομιστικό κίνημα έχει αναπτύξει

συνεργασία με την ισλαμική ομάδα Ansar Dine, η οποία επιθυμεί να επιβάλλει τη σαρία

στο Μάλι και το Αζαβάντ, ενώ φέρεται να έχει διασυνδέσεις και με την Αλ Κάιντα του

Ισλαμικού Μαγκρέμπ (AQIM). Υπάρχουν μάλιστα φόβοι αλλά και ενδείξεις, ότι μέρος του

οπλισμού που έλαβαν απ’ το πρώην λιβυκό καθεστώς οι Τουαρέγκ έχει βρεθεί μέσω των

λαθρεμπόρων στα χέρια της ΑQIM12. Ταυτόχρονα, διαφαίνεται η πρόθεση της AQIM να

αποκτήσει μια περισσότερο «διεθνοποιημένη» υπόσταση. Αυτό έχει συμβεί τόσο μέσα απ’

την επίσημη συνένωσή της με την μητρική Al Qaeda το 2006, όσο και με την ανάπτυξη

ρητορικής γύρω από ζητήματα όπως το Παλαιστινιακό και ο πόλεμος σε Ιράκ και

Αφγανιστάν. Επιπλέον, η μεθοδολογία της έχει αρχίσει να διαφοροποιείται, καθώς

χρησιμοποιεί πλέον σε μεγαλύτερο βαθμό «βομβιστές αυτοκτονίας» και ιδιαίτερα απέναντι

σε «διεθνείς» στόχους (λ.χ. πρεσβείες και αποστολές των Ηνωμένων Εθνών). Οι ειδικοί

μάλιστα περί της τρομοκρατίας, διακρίνουν μια τάση «αφρικανοποίησης» της οργάνωσης,

καθώς η δράση της αναπτύσσεται στις περιοχές της Αλγερίας, του Μάλι, της Μαυριτανίας

και του Νίγηρα, ενώ διαθέτει και το δικό της media group (Al-Andalus), μέσω του οποίου

καλεί τους μουσουλμάνους της Νιγηρίας να ακολουθήσουν το παράδειγμα του αγώνα των

«αδερφών» Σομαλών της Al Shabaab (στην οργάνωση αυτή θα αναφερθούμε παρακάτω).13

Η πολιτική αστάθεια στο Μάλι, έχει όμως και ενεργειακή διάσταση, καθώς οι

Τουαρέγκ δραστηριοποιούνται και στα βόρεια σύνορα του γειτονικού Νίγηρα, και

συγκεκριμένα στην περιοχή του Agadez, όπου βρίσκονται μερικά από τα μεγαλύτερα

κοιτάσματα ουρανίου παγκοσμίως14. Η γαλλική εταιρεία Areva μέχρι πρότινος κατείχε το

μονοπώλιο στην εκμετάλλευση του ουρανίου, αλλά αντιμετωπίζει πλέον τον ανταγωνισμό

κινεζικών, καναδικών και ινδικών εταιρειών15. Η παρουσία των Τουαρέγκ προκαλεί

προβληματισμό σε «δυτικούς κύκλους», καθώς το «Κίνημα του Νίγηρα για την

Δικαιοσύνη» έχει συνεργαστεί με την AQIM στο παρελθόν (απαγωγές «δυτικών» πολιτών,

εμπόριο όπλων)16 αλλά και θέτει σε κίνδυνο τις επενδύσεις των ξένων πολυεθνικών.

Συνεπώς, αν η εξέγερση των Τουαρέγκ λάβει μεγαλύτερες διαστάσεις, δεν αποκλείεται να

προκαλέσει μια διεθνή επέμβαση, ώστε να περιοριστεί η εξάπλωση του και να προληφθεί η

ανάπτυξη νέων τρομοκρατικών πυρήνων στην ευρύτερη περιοχή.

Ένα έτερο πεδίο ενεργειακών διενέξεων βρίσκεται στην ευρύτερη περιοχή του

Σουδάν. Το Σουδάν αποτελεί πεδίο εμφύλιων συγκρούσεων για δεκαετίες, καθώς ο

μουσουλμανικός Βορράς στον οποίο ασκούν την εξουσία οι αραβικές φυλές βρίσκεται σε 12 Stewart, S., “The Continuing Threat of Libyan Missiles”, Stratfor, 3/5/2012. Διαθέσιμο στο http :// www . stratfor . com / weekly / continuing - threat - libyan - missiles (τελευταία πρόσβαση στις 10/5/2012).13 Soria, V., “UK Terrorism Analysis: Global Jihad Sustained Through Africa”, Royal United Services Institute for Defence and Security Studies, 4/2012. σελ. 4-6.14 “Founding Ceremony for Niger Uranium Mine”, World Nuclear News, 5/5/2009. Διαθέσιμο στο http :// www . world - nuclear - news . org / ENF - Founding _ ceremony _ for _ Niger _ uranium _ mine -0505097. html (τελευταία πρόσβαση στις 10/5/2012). 15 Foulkes, R., and Litvin, D., “Areva Feels Uranium Mining Heat in Niger”, www.mineweb.com, 19/9/2008. Διαθέσιμο στο http :// www . mineweb . com / mineweb / view / mineweb / en / page 68? oid =62945& sn = Detail (τελευταία πρόσβαση στις 10/5/2012).16 Ward., O., “Crisis Began With Nomadic Rebels”, The Star, 23/4/2009. Διαθέσιμο στο http :// www . thestar . com / News / World / article /622993 (τελευταία πρόσβαση στις 10/5/2012).

συνεχή αντιπαράθεση με τον ανιμιστικό και χριστιανικό Νότο, στον οποίο ζουν κάτοικοι

κυρίως αφρικανικής καταγωγής. Πέρα από εθνοτικά και θρησκευτικά ζητήματα, υπάρχουν

και σοβαρές οικονομικές διαφορές, καθώς στο Νότο της χώρας βρίσκεται περίπου το 80%

των συνολικών πετρελαϊκών αποθεμάτων του Σουδάν, που μέχρι πρότινος αποτελούσαν

αντικείμενο εκμετάλλευσης απ’ το Βορρά, ο οποίος και διαθέτει τα διυλιστήρια, τον αγωγό

και τον τερματικό σταθμό που επιτρέπουν την εξαγωγή του πετρελαίου μέσω της Ερυθράς

Θάλασσας. Το αποτέλεσμα αυτών των διενέξεων ήταν να «αναζωπυρωθεί» το 1983 η

εμφύλια σύγκρουση που είχε ξεσπάσει κατά τις προηγούμενες δεκαετίες, οδηγώντας σε

περίπου 2,2 εκατομ. θανάτους. Το 2005 επετεύχθη ειρηνευτική συμφωνία μεταξύ των δύο

περιοχών και δόθηκε αυτονομία στο Νότιο Σουδάν, το οποίο τελικά με το δημοψήφισμα

της 9ης Ιουλίου 2011, αποφάσισε των διαχωρισμό του από το Σουδάν, αποτελώντας μια νέα

κρατική οντότητα με πρωτεύουσα την Juba (βλέπε Χάρτη 2 κατωτέρω).

Χάρτης 2: Πετρελαϊκά κοιτάσματα, διυλιστήρια και αγωγοί σε Σουδάν, Νότιο

Σουδάν, Νταρφούρ και Νότιο Κορντοφάν

Πηγή: Guardian

(http :// www . guardian . co . up / global - development /2011/ junk /30/ south - north - Sudan - dispute - issues )

Η ευρύτερη περιοχή του Σουδάν αποτελεί σημείο μέγιστης γεωπολιτικής σημασίας

για την Κίνα, που είναι ο μεγαλύτερος επενδυτής στον πετρελαϊκό τομέα της χώρας, αφού

αγοράζει το 40% των εξαγωγών της (6% περίπου της συνολικής κατανάλωσης της Κίνας)17

ενώ έχει επενδύσει και σε κατασκευαστικά έργα αγωγών και διυλιστηρίων. Σημειώνεται

δε, ότι ενώ τα αποθέματα πετρελαίου του Σουδάν είχαν ανακαλυφθεί κατά την δεκαετία

του’80 απ’ την αμερικανική Chevron, απαγορευόταν σε αμερικανικές εταιρείες να

δραστηριοποιούνται στη χώρα, εξαιτίας του εμπάργκο είχε επιβληθεί απ’ την Ουάσιγκτον

για λόγους υπόθαλψης τρομοκρατικών οργανώσεων. Η χώρα θεωρείται από πολλούς ως η

«Μέκκα της τρομοκρατίας», καθώς έχει φιλοξενήσει κατά το παρελθόν στρατόπεδα

εκπαίδευσης των παλαιστινιακών οργανώσεων «Αμπού Νιντάλ» και «Χαμάς», της

λιβανικής «Χεζμπολάχ», ενώ αποτέλεσε επίσης καταφύγιο για τον ιδρυτή της Al-Qaeda,

Οσάμα Μπιν Λάντεν αλλά και τον διαβόητο Bενεζουελανό τρομοκράτη Kάρλος-«Το

Τσακάλι»- που συμμετείχε στην οργάνωση του «Λαϊκού Mετώπου για την Απελευθέρωση

της Παλαιστίνης»18.

Σημείο σφοδρών εθνοτικών εντάσεων αποτελεί όμως απ’ το 2003 και το Νταρφούρ,

μια περιοχή στο δυτικό Σουδάν, που διαθέτει σημαντικά κοιτάσματα χρυσού, ουρανίου και

μία απ’ τις μεγαλύτερες υπόγειες δεξαμενές νερού ολόκληρης της ηπείρου19. Το Νταρφούρ

είχε προσαρτηθεί επί Ά Παγκοσμίου Πολέμου στο Σουδάν με πρωτοβουλία των Βρετανών,

περνώντας έτσι στην κυβερνητική επιρροή του αραβόφωνου στοιχείου. Το 2003 ξέσπασε

εθνοτικό αποσχιστικό κίνημα που κατέληξε σε ανθρωπιστική καταστροφή (περίπου 300.00

νεκροί και 2,8 εκατομ. πρόσφυγες) και παρά την ειρηνευτική συμφωνία του 2006 με την

κυβέρνηση του Χαρτούμ, δεν έχουν υπάρξει ακόμα οριστικές διευθετήσεις. Ο πρόεδρος

του Σουδάν, στρατηγός Omar al-Bashir, που κατέλαβε την εξουσία το 1989 με

πραξικόπημα επιβάλλοντας τον ισλαμικό νόμο στη χώρα, κατηγορείται για εγκλήματα

πολέμου στην περίπτωση του Νταρφούρ, ενώ φέρεται να είχε την υποστήριξη της

κινεζικής κυβέρνησης η οποία τον προμήθευε με οπλισμό έναντι πετρελαίου. Η Κίνα απ’

την πλευρά της αρνείται τις κατηγορίες, υποστηρίζοντας ότι ήταν η πρώτη χώρα που

απέστειλε ειρηνευτική δύναμη στην περιοχή, ενώ και η πάγια θέση της είναι η διατήρηση

αυστηρής ουδετερότητας σε θέματα εγχώριων διενέξεων.20 Πεδίο αντιπαράθεσης αποτελεί

επίσης και η επαρχία του Νοτίου Κορντοφάν (Southern Kordofan), που είναι το μέρος του

17 Herbst, M., “Oil for China, Guns for Darfur”, Bloomberg BusinessWeek, 14/3/2008. Διαθέσιμο στο http :// www . businessweek . com / globalbiz / content / mar 2008/ gb 20080314_430126. htm (τελευταία πρόσβαση στις 10/5/2012).18 Παπακωνσταντίνου, Π., “Σουδάν, η Mέκκα τηςTρομοκρατίας”, Η Καθημερινή, 7/7/2002. Διαθέσιμο στο http :// news . kathimerini . gr /4 dcgi /_ w _ articles _ ell _1_07/07/2002_30673 (τελευταία πρόσβαση στις 10/5/2012).19 Δελαστίκ, Γ., «Νταρφούρ: το Πετρέλαιο, η Διένεξη (ΗΠΑ Κίνας) και η Σφαγή», www.oneearth.gr, 27/7/2007. Αναδημοσίευση από Ελευθεροτυπία. Διαθέσιμο στο http :// www . oneearth . gr / cgi - bin / oneearth / pages /3 rdpagenew . pl ? arcode =070727123447 (τελευταία πρόσβαση στις 10/5/2012).20 Herbst, M., “Oil for China, Guns for Darfur”. Ό.π.

Σουδάν με το περισσότερο πετρέλαιο και βρίσκεται στη συνοριακή γραμμή με το Νότιο

Σουδάν. Η περιοχή διεκδικεί την αυτονομία της και πιθανόν μια ένωση με το Νότο, καθώς

διαθέτει κυρίως αφρικανικούς πληθυσμούς οι οποίοι κατά την περίοδο του εμφυλίου είχαν

υποστηρίξει το «Λαϊκό Απελευθερωτικό Μέτωπο του Νοτίου Σουδάν»21. Η Κίνα απ’ την

πλευρά της, μέσα από την συνεργασία της με τη σουδανική Sudapet, έχει αρχίσει να

δραστηριοποιείται μέσω της China National Petroleum Corporation στην εξόρυξη

πετρελαίου τόσο στο Νταρφούρ όσο και στο Νότιο Κορντοφάν. Ωστόσο, το αποσχιστικό

«Κίνημα Δικαιοσύνης και Ισότητας του Νταρφούρ», απειλεί με επίθεση τους αγωγούς των

ξένων εταιρειών, καθώς υποστηρίζει ότι τα πετρελαϊκά έσοδα χρησιμοποιούνται απ’ την

κυβέρνηση του Σουδάν για την αγορά όπλων που στρέφονται εναντίον των «κινηματιών»

αλλά και των τοπικών πληθυσμών22.

Προσφάτως, η βία μεταξύ Σουδάν και Νοτίου Σουδάν αναβίωσε, καθώς υπήρξε

διαφωνία μεταξύ των δύο κρατών για την διαχείριση των πετρελαϊκών εσόδων, αλλά και

για την τύχη της διαφιλονικούμενης συνοριακής περιοχής του Abyei. Έτσι, τον Απρίλιο,

στρατιώτες του Νοτίου Σουδάν, κατέλαβαν την πόλη Heglig του Νοτίου Κορντοφάν, η

οποία και διαθέτει πλούσια πετρελαϊκά αποθέματα. Σύντομα όμως η περιοχή

ανακατελήφθη απ’ τις στρατιωτικές δυνάμεις του Σουδάν, οι οποίες προέβησαν και σε

βομβαρδισμό συνοριακών εδαφών στο Νότο, προκαλώντας ζημιές στο 50% περίπου των

πετρελαιοπηγών23. Μέσα σε αυτό το κλίμα έντασης, το Νότιο Σουδάν φαίνεται να

καταβάλλει προσπάθειες απεξάρτησης απ’ τους αγωγούς του βόρειου γείτονά του, μέσω

της κατασκευής ενός αγωγού που θα διοχετεύει το πετρέλαιο διαμέσου του κενυατικού

λιμανιού της Lamu ή της Mοmbasa προς την Ερυθρά θάλασσα, έργο που αναμένεται

ωστόσο να ολοκληρωθεί σε βάθος 3ετίας24. Το σχέδιο αυτό έσπευσε να «εκμεταλλευτεί» η

κινεζική οικονομική διπλωματία, η οποία και συμφώνησε να παρέχει τεχνική και

οικονομική βοήθεια στη χώρα για την κατασκευή ενός νέου αγωγού και διυλιστηρίων,

21 “Sudan's Unfinished Business: Fighting in Southern Kordofan”, The Guardian, 25/8/2011. Διαθέσιμο στο http :// www . guardian . co . uk / global - development / poverty - matters /2011/ aug /25/ sudan - unfinished - business - southern - kordofan (τελευταία πρόσβαση στις 10/5/2012).22 Mazen, M., “Sudan Plans to Start Pumping Oil in Darfur, Petroleum Minister Deng Says”, Bloomberg, 1/12/2010. Διαθέσιμο στο http :// www . bloomberg . com / news /2010-12-01/ sudan - plans - to - start - pumping - oil - in - darfur - petroleum - minister - deng - says . html (τελευταία πρόσβαση στις 10/5/2012).23 Addario, L., “Sudan”, The New York Times, 30/4/2012. Διαθέσιμο στο http :// topics . nytimes . com / top / news / international / countriesandterritories / sudan / index . html (τελευταία πρόσβαση στις 10/5/2012).24 Copnall, J., “South Sudan in Kenyan Oil Pipeline Deal”, BBC News, 25/1/2012. Διαθέσιμο στο http :// www . bbc . co . uk / news / world - africa -16720703 (τελευταία πρόσβαση στις 10/5/2012).

προσδοκώντας προφανώς σε μια μελλοντική αύξηση του μεριδίου της στις εξαγωγές

πετρελαίου του Νοτίου Σουδάν25.

Έντονο γεωπολιτικό ενδιαφέρον προκαλεί όμως και η περίπτωση της Σομαλίας. Η

χώρα βρίσκεται σε εμφύλιο πόλεμο απ’ το 1991 και είναι διαιρεμένη σε αυτόνομες

επαρχίες που βρίσκονται υπό τον έλεγχο στρατιωτικών αλλά και τρομοκρατικών ομάδων.

Η Μεταβατική Ομοσπονδιακή Κυβέρνηση, που αποτελεί (θεωρητικά) την επίσημη εξουσία

της χώρας μέχρι τον Αύγουστο του 2012 όταν και θα διεξαχθούν νέες εκλογές, δεν έχει

καταφέρει ακόμα να ελέγξει τις περιοχές που βρίσκονται εκτός της πρωτεύουσας

Mogadishu. Ο κύριος αντίπαλός της είναι η ισλαμική τρομοκρατική οργάνωση Al

Shabaab, που δραστηριοποιείται κυρίως στις νότιες περιοχές της χώρας, και έχει σαν

απώτερο σκοπό την επιβολή του ισλαμικού νόμου στο σύνολο της Σομαλίας. Η οργάνωση

παρουσίασε μια σταδιακή ιδεολογική και στρατηγική «σύζευξη» με την Al Qaeda απ’ το

2008, και τελικά προσχώρησε επίσημα στους κόλπους της το Φεβρουάριο του 2012. Το

γεγονός αυτό συνοδεύτηκε και από μια αλλαγή στην επιχειρησιακή της δράση, καθώς

έχουν ενταθεί οι επιθέσεις αυτοκτονίας εναντίον μελών δυτικών ανθρωπιστικών

οργανώσεων αλλά και προς στρατιώτες των Ηνωμένων Εθνών. Την κατάσταση στην χώρα

προσπαθεί να σταθεροποιήσει η Αποστολή της Αφρικανικής Ένωσης στη Σομαλία

(AMISOM) που έχει ήδη αποστείλει 10.000 στρατιώτες, αριθμός που σύμφωνα με

απόφαση του Συμβουλίου Ασφαλείας θα αυξηθεί σύντομα σε περίπου 17.000. Παρότι τον

Αύγουστο του 2011 η οργάνωση φάνηκε να υποχωρεί και υπέστη σοβαρά πλήγματα σε

έμψυχο δυναμικό, κατάφερε να επανέλθει στο προσκήνιο έπειτα από ισχυρή βομβιστική

επίθεση που πραγματοποίησε στο Εθνικό Θέατρο της χώρας τον Απρίλιο του 2012.

Ωστόσο, εντός των κόλπων της Al Shabaab, φαίνεται να υπάρχει διαφωνία σχετικά με το

αν η οργάνωση θα πρέπει να αποκτήσει μια πιο «διεθνοποιημένη» ταυτότητα ή αν θα

πρέπει να μείνει εστιασμένη στους «εγχώριους» στόχους της. Υπό αυτό το πρίσμα

ανάλυσης, η ένωση με την Al Qaeda φαίνεται να αποτέλεσε περισσότερο μια αναγκαστική

επιλογή προκειμένου να ενισχύσει τους ανθρώπινους και υλικούς της πόρους, παρά έναν

ενσυνείδητο ασπασμό της ιδεολογικής της πλατφόρμας.26 27

25 Ma, W., “South Sudan Seeks Oil-Sector Help From China”, The Wall Street Journal, 24/4/2012. Διαθέσιμο στο http :// online . wsj . com / article / SB 10001424052702303592404577362912216715458. html (τελευταία πρόσβαση στις 10/5/2012).26 “Somalia”, The New York Times, 4/4/2012. Διαθέσιμο στο http :// topics . nytimes . com / top / news / international / countriesandterritories / somalia / index . html ?8 qa (τελευταία πρόσβαση στις 10/5/2012).27 Soria, V., “UK Terrorism Analysis: Global Jihad Sustained Through Africa”. Ό.π. σελ.6-7.

Αξιοσημείωτο είναι επίσης το γεγονός, πως η αστάθεια στη Σομαλία έχει προκαλέσει

και στρατιωτικές επεμβάσεις εκ μέρους γειτονικών χωρών στο έδαφός της (Κένυα και

Αιθιοπία), που βλέπουν την τρομοκρατική δράση να πλήττει κυρίως τα τουριστικά τους

θέρετρα και να προκαλεί γενικότερη αστάθεια στην περιοχή. Η Ουγκάντα ήδη συμμετέχει

με πολυάριθμο στρατό στην AMISOM (αντιμετωπίζοντας ως αντίποινα τρομοκρατικές

επιθέσεις εκ μέρους της Al Shabaab), ενώ το ίδιο αναμένεται να πράξει συντόμως και η

Κένυα. Κάποιοι Σομαλοί βλέπουν τις ενέργειες αυτές ως προσπάθεια εμπλοκής των

γειτόνων τους στα εσωτερικά θέματα της χώρας, καθώς και σαν μέσο δημιουργίας

ερεισμάτων ώστε να αποκομίσουν πολιτικά και οικονομικά οφέλη στο μέλλον. Στο ίδιο

μήκος κύματος εντάσσονται και οι προσπάθειες της Κίνας28 και της Τουρκίας29 να

παρέμβουν «εντέχνως» στη Σομαλία, κυρίως μέσα από την αποστολή ανθρωπιστικής

βοήθειας για την αντιμετώπιση του λοιμού που πλήττει την χώρα μετά τις ξηρασίες του

προηγούμενου έτους. Το ενδιαφέρον των αναπτυγμένων χωρών για την Σομαλία δεν είναι

όψιμο, καθώς υπάρχουν δεκάδες έρευνες τόσο από διεθνείς οργανισμούς όσο και από

ιδιωτικές εταιρείες που δείχνουν ότι διαθέτει στο υπέδαφος και τις ακτές της πλούσια

κοιτάσματα πετρελαίου και φυσικού αερίου. Οι πετρελαϊκές εταιρείες Conoco, Amoco

(που συγχωνεύτηκε αργότερα με την BP), Chevron, Phillips και Shell είχαν ξεκινήσει

έρευνες απ’ το 1986, ξοδεύοντας εκατοντάδες εκατομμύρια δολάρια και ευελπιστούσαν σε

ανάλογα μελλοντικά κέρδη. Όμως η ανατροπή του προέδρου Siad Barre το 1991 και ο

εμφύλιος που ακολούθησε ματαίωσαν τα δυτικά επιχειρηματικά σχέδια, τα οποία και έχουν

«παγώσει» μέχρις ότου η κατάσταση στην χώρα ομαλοποιηθεί ξανά. Πολλοί μάλιστα

θεωρούν ότι η αποστολή των 25.000 περίπου Αμερικανών στρατιωτών στη Σομαλία το

1992 επί προεδρίας George H.W. Bush, είχε όχι μόνο ανθρωπιστικά κίνητρα αλλά και

αποσκοπούσε στην «προστασία» των αμερικανικών επενδύσεων στη χώρα. Η θέση αυτή

υποστηρίζεται μέσα από δηλώσεις πολιτικών, εταιρικών στελεχών καθώς και απ’ το

γεγονός ότι ο αμερικανικός στρατός χρησιμοποιούσε σαν προσωρινό αρχηγείο του τις

εγκαταστάσεις της αμερικανικής πετρελαϊκής Conoco30. Παρά την πολιτική αστάθεια που

επικρατεί στη χώρα, το ενδιαφέρον των ενεργειακών κολοσσών παραμένει έντονο,

ιδιαίτερα για την βορειο-ανατολική περιοχή του Puntland, όπου ήδη δραστηριοποιούνται η

28 Wenping, H., “China's Aid to Africa Above Reproach”, People’s Daily On-Line, 11/8/2012. Διαθέσιμο στο http://english.people.com.cn/7566619.html (τελευταία πρόσβαση στις 10/5/2012).29 Aynte, Α., “Turkey's Increasing Role in Somalia: An Emerging Donor?”, The Journal of Turkish Weekly, 29/3/2012. Διαθέσιμο στο http://www.turkishweekly.net/op-ed/2958/turkey-39-s-increasing-role-in-somalia-an-emerging-donor.html (τελευταία πρόσβαση στις 10/5/2012).30 Fineman, M., “The Oil Factor in Somalia”, Los Angeles Times, 18/1/1993. Διαθέσιμο στο http :// articles . latimes . com /1993-01-18/ news / mn -1337_1_ oil - reserves (τελευταία πρόσβαση στις 10/5/2012).

αυστραλιανή Range Resources και η καναδική Africa Oil, σκοπεύοντας μάλιστα να

ξεκινήσουν τις εξορύξεις τους εντός του 2012. Χαρακτηριστικές ήταν άλλωστε και οι

δηλώσεις του Σομαλού πρωθυπουργού Abdiweli Mohamed Ali, που μετά την συνάντηση

του με την Hillary Clinton και τον David Cameron είπε: «Υπάρχει χώρος για όλους όταν η

χώρα ορθοποδήσει…Αυτό που χρειαζόμαστε είναι να επενδυθούν κεφάλαια από χώρες

όπως η Βρετανία. Αν ο ιδιωτικός τομέας μπορεί να έρθει και να κάνει την δουλειά, τότε

των καλωσορίζουμε…»31.

Έντονη πολιτική αστάθεια παρουσιάζεται όμως και στην περίπτωση της Νιγηρίας. Η

χώρα είναι η πολυπληθέστερη στην Αφρική και διαθέτει πλούσια κοιτάσματα πετρελαίου

(12η παραγωγός παγκοσμίως), αποτελώντας τον 5ο μεγαλύτερο «τροφοδότη» για τις ΗΠΑ

(9% των συνολικών εισαγωγών τoυς σε αργό το 201132). Ωστόσο, το 90% του πληθυσμού

της ζει με λιγότερο από δύο δολάρια την ημέρα33, αντιμετωπίζοντας «πρωτόγονες»

συνθήκες διαβίωσης και έντονη θρησκευτική και φυλετική βία. Ο μουσουλμανικός Βορράς

που αποτελεί το φτωχότερο κομμάτι της χώρας, βρίσκεται σε αντιπαράθεση με τον κυρίως

χριστιανικό Νότο (ο οποίος διαθέτει και τα περισσότερα πετρελαϊκά αποθέματα), ενώ οι

δημοκρατικές διαδικασίες αποκαταστάθηκαν μόλις το 1999, ύστερα από δεκαετίες

επικράτησης στρατιωτικού καθεστώτος και αλλεπάλληλων πραξικοπημάτων.

Στον ενεργειακό τομέα της Νιγηρίας δραστηριοποιούνται μεγάλες πολυεθνικές, με το

μεγαλύτερο μερίδιο της αγοράς να ανήκει στην ολλανδο-βρετανική Shell και να

ακολουθούν οι αμερικανικές Chevron, Exxon-Mobil, Texaco (που συγχωνεύτηκε με την

Chevron), η ιταλική Agip και η γαλλική Total. Παρότι τα μεγαλύτερα κοιτάσματα

πετρελαίου βρίσκονται στο «Δέλτα» του ποταμού Νίγηρα, ο τοπικός πληθυσμός υποφέρει

από ελλείψεις σε ηλεκτρικό ρεύμα και νερό, ενώ το 70% των κατοίκων ζουν με λιγότερο

από 1 δολάριο την ημέρα. Επιπλέον, οι κάτοικοι υποφέρουν από την περιβαλλοντική

μόλυνση που διαπιστωμένα προκαλεί η δραστηριότητα των ξένων πολυεθνικών στην

περιοχή, με τις ευθύνες να βαραίνουν κυρίως την Shell34. Αποτέλεσμα αυτής της

31 Townsend, Μ., και McVeigh, Τ., “Somalia Promises West Oil Riches as Diplomats Vow to Defeat al-Shabaab”, The Guardian, 25/2/2012. Διαθέσιμο στο http://www.guardian.co.uk/world/2012/feb/25/somalia-alshabaab-oil-west (τελευταία πρόσβαση στις 10/5/2012).32 “EIA: Nearly 69% of US Crude Oil Imports in 2011 Originated from 5 Countries; Canada Alone Accounted for 25%”, www.greencarcongress.com, 28/3/2012. Διαθέσιμο στο http :// www . greencarcongress . com /2012/03/ eia -20120328. html (τελευταία πρόσβαση στις 10/5/2012).33 Olubi, O., “Fuel Subsidy: International Conspiracy Against Nigerians”, National Daily, 15/1/ 2012. Διαθέσιμο στο http :// nationaldailyngr . com / index . php ? option = com _ content & view = article & id =2825: fuel - subsidy - international - conspiracy - against - nigerians & catid =306: business - news & Itemid =561 (τελευταία πρόσβαση στις 10/5/2012).

34 Vidal, J., “Shell Nigeria Oil Spill '60 Times Bigger Than it Claimed”, The Guardian, 23/4/2012. Διαθέσιμο στο http :// www . guardian . co . uk / environment /2012/ apr /23/ shell - nigeria - oil - spill - bigger (τελευταία πρόσβαση

κατάστασης ήταν να δημιουργηθούν απ’ την δεκαετία του 90’ ένοπλες αντάρτικες ομάδες

(όπως το «Κίνημα για την Απελευθέρωση του Νίγηρα»- MEND) οι οποίες διεκδικούν την

οικονομική αυτονομία της περιοχής και αξιώνουν αποζημιώσεις για την οικολογική

καταστροφή που έχει προκληθεί. Η δράση αυτών των ομάδων, που συνίσταται σε

σαμποτάζ στους αγωγούς των ξένων εταιρειών, σε ένοπλες επιθέσεις αλλά και απαγωγές

κατά εργαζομένων, έχει οδηγήσει συχνά στον περιορισμό ή και την διακοπή της

παραγωγής πετρελαίου στην περιοχή. Οι ενέργειες αυτές δεν μένουν αναπάντητες, τόσο

από το νιγηριανό στρατό όσο και απ’ τις ίδιες τις πολυεθνικές που διαθέτουν ιδιωτικούς

στρατούς, οι οποίοι σε συνεργασία με τις κυβερνητικές δυνάμεις προβαίνουν συχνά σε

αντίποινα έναντι των τοπικών πληθυσμών.35 36 Η δεινή οικονομική κατάσταση της χώρας,

επιδεινώνεται περαιτέρω, τόσο από κρούσματα υψηλής κρατικής διαφθοράς όσο και από

φαινόμενα λαθρεμπορίου στο πετρέλαιο. Είναι χαρακτηριστικό, ότι ενώ η χώρα διαθέτει

πλούσια κοιτάσματα, εισάγει πετρέλαιο απ’ το εξωτερικό λόγω της απουσίας

διυλιστηρίων. Οι εισαγωγές μάλιστα υπερβαίνουν το επίπεδο της εγχώριας κατανάλωσης,

πράγμα που σημαίνει ότι κάποιοι λαθρέμποροι επανεξάγουν το πετρέλαιο που πλεονάζει,

καρπούμενοι μάλιστα και τις κρατικές επιδοτήσεις.37 Για το λόγο αυτό, το ΔΝΤ αποφάσισε

να περικόψει τις επιδοτήσεις στο πετρέλαιο προκειμένου να εξοικονομήσει περίπου $7,5

δισ. που θα διατεθούν για επενδύσεις στη χώρα. Η απόφαση αυτή προκάλεσε οξείες

αντιδράσεις, καθώς έπληξε τα φτωχότερα τμήματα του πληθυσμού για τα οποία το

πετρέλαιο αποτελεί το μοναδικό σχετικά «φθηνό» αγαθό, με αποτέλεσμα να υπάρξει

μερική επαναφορά των επιδοτήσεων. Λύση για την Νιγηρία φαίνεται να αποτελεί η

απόκτηση ιδιόκτητων διυλιστηρίων, στόχος που προωθείται μέσα και απ’ την συμφωνία

ύψους $23 δισ. με την κινεζική China State Construction Engineering Corp. για την

κατασκευή τριών νέων διυλιστηρίων38. Αν και η συμφωνία συνήφθει το 2010, οι εργασίες

δεν έχουν προχωρήσει, εξαιτίας και της πολιτικής αναταραχής και βίας που επικρατεί στη

χώρα. Αυτό ωστόσο δεν αποθαρρύνει τους Κινέζους, που επιθυμούν να επεκταθούν και

στον τομέα της εξόρυξης διεκδικώντας μερίδιο απ’ τις «δυτικές» εταιρείες, στόχος που αν

στις 10/5/2012).35 Amnesty International, Nigeria: Oil, Poverty and Violence, AI Index: AFR 44/017/2006, 8/ 2006. Διαθέσιμο στο http :// www . amnesty . org / en / library / asset / AFR 44/017/2006/ en /697 f 5735- d 409-11 dd -8743- d 305 bea 2 b 2 c 7/ afr 440172006 en . pdf (τελευταία πρόσβαση στις 10/5/2012).36 Junger, S., “Blood Oil”, Vanity Fair, 2/2007. Διαθέσιμο στο http://www.vanityfair.com/politics/features/2007/02/junger200702 (τελευταία πρόσβαση στις 10/5/2012).37 Jukwey, J., “Nigeria Investigates $4 Billion Fuel Subsidy Fraud”, Reuters, 19/1/2012. Διαθέσιμο στο http://www.reuters.com/article/2012/01/19/us-nigeria-fuel-scam-idUSTRE80I1R220120119 (τελευταία πρόσβαση στις 10/5/2012).38 Swartz, S., και Hall, S., “Nigeria, China Sign Major Oil Deal”, The Wall Street Journal, 15/5/2010. Διαθέσιμο στο http://online.wsj.com/article/SB10001424052748703460404575243892823004542.html (τελευταία πρόσβαση στις 10/5/2012).

επιτευχθεί θα εξασφαλίσει μεγαλύτερη ενεργειακή αυτονομία στο μέλλον για τον

ενεργοβόρο «κίτρινο δράκο».

Η πολιτική αστάθεια και οι οικονομικές δυσχέρειες της Νιγηρίας επιτείνονται όμως

και απ’ την ύπαρξη τρομοκρατικής δράσης. Η ισλαμική οργάνωση Boko Haram που

ιδρύθηκε στις αρχές του 2000, επιθυμεί να επιβάλλει τη σαρία στη Νιγηρία και τα

τελευταία χρόνια έχει εντείνει την δραστηριότητά της εκμεταλλευόμενη και την

θρησκευτική αντιπαλότητα που επικρατεί στη χώρα. Μετά το θάνατο του ηγέτη της το

2009, η οργάνωση ανασυντάχθηκε πραγματοποιώντας χτυπήματα κατά κυβερνητικών και

αστυνομικών κτιρίων, κατά εκκλησιών ακόμα και κατά σχολείων, προκαλώντας εκατόμβες

θυμάτων. Παρότι δεν έχει επίσημα ανακοινώσει την «συνένωση» της με την Al Qaeda,

τόσο η ρητορική της όσο και η μεθοδολογία που χρησιμοποιεί στις τελευταίες της

ενέργειες, προδίδουν την ύπαρξη επαφών και συνεργασίας με άλλες τρομοκρατικές

οργανώσεις. Πληροφορίες αναφέρουν ότι μέλη της Boko Haram εκπαιδεύονται αλλά και

λαμβάνουν υλική βοήθεια από την σομαλική Al Shabaab και την Αλ Κάιντα του Ισλαμικού

Μαγκρέμπ (AQIM). Δεδομένου μάλιστα ότι η Al Shabaab λαμβάνει έμψυχη και υλική

υποστήριξη από την Αλ Κάιντα της Αραβικής Χερσονήσου (AQAP), διαφαίνεται μια τάση

«μεταφοράς» της ισλαμικής τρομοκρατίας από το Αφγανιστάν, το Πακιστάν και την

Υεμένη προς την αφρικανική ήπειρο. Αυτό το γεγονός είναι αποτέλεσμα κυρίως της

αποδυνάμωσης της Al Qaeda μετά τον θάνατο του ηγέτη της Osama bin Laden αλλά και

εντάσσεται σε μια γενικότερη προσπάθεια προσέλκυσης νέων μελών, που οι αφρικανικές

χώρες προσφέρουν λόγω του θρησκευτικού φονταμενταλισμού και της ανέχειας που

επικρατεί σε αυτές. Ανησυχία προκαλεί τέλος, η ύπαρξη στοιχείων που δείχνουν ότι

κάποιες απ’ αυτές τις οργανώσεις αντλούν νέα μέλη όχι μόνο απ’ τους τοπικούς

πληθυσμούς αλλά και από Αφρικανούς της διασποράς που ζουν σε ΗΠΑ, Αγγλία και Β.

Ευρώπη.39

Συμπερασματικά, η αδυναμία των αφρικανικών κρατών να διαμορφώσουν σταθερά

κυβερνητικά σχήματα, η υψηλή κρατική διαφθορά, η όξυνση των θρησκευτικών και

φυλετικών τους διαφορών αλλά και η έλλειψη υποδομών, οδηγεί τις χώρες αυτές σε

συνέχιση της πολιτικής και οικονομικής τους αστάθειας. Την κατάσταση αυτή, την οποία

αναμφίβολα έχουν ενισχύσει οι ιμπεριαλιστικές πολιτικές της Δύσης κατά τους

προηγούμενους αιώνες, «εκμεταλλεύονται» ακραίες ισλαμικές οργανώσεις προκειμένου να

προσελκύσουν νέα μέλη και να διαδώσουν την ρητορική τους περί «ιερού πολέμου»,

συνδυάζοντάς την μάλιστα με στόχους διεκδίκησης τοπικής πολιτικής και οικονομικής 39 Soria, V., “UK Terrorism Analysis: Global Jihad Sustained Through Africa”. Ό.π. σελ.7-12.

κυριαρχίας. Οι οργανώσεις αυτές εμφανίζουν έναν υψηλό βαθμό διασύνδεσης και

συνεργασίας με παρακλάδια της Al Qaeda, προσδοκώντας σε μια αναβάθμιση του προφίλ

τους, αλλά και σε μια διαφοροποίηση της στρατηγικής και τακτικής τους μεθοδολογίας. Η

αναπτυξιακή ανεπάρκεια της Αφρικής, που είναι πλούσια σε πολύτιμες πρώτες ύλες,

αποτελεί όμως και μιας πρώτης τάξεως ευκαιρία για τις δυτικές και κινεζικές εταιρίες που

επιδιώκουν να επεκτείνουν τις δραστηριότητες και τα κέρδη τους. Η Κίνα αν και

αντιμετωπίζει κάποια προβλήματα λόγω της αποσταθεροποίησης της Λιβύης και του

Σουδάν, δείχνει να κινείται μέχρι στιγμής με διπλωματική ευελιξία, αποκτώντας πρόσβαση

σε ολοένα και περισσότερα σημεία της αφρικανικής ηπείρου, δραστηριοποιούμενη κυρίως

στους τομείς της ενέργειας και των κατασκευών. Δεδομένου ότι, η Κίνα λαμβάνει το 30%

των εισαγωγών του πετρελαίου της απ’ την Αφρική40, οι ΗΠΑ εισάγουν σχεδόν το 50%

του αργού που καταναλώνουν από άλλες χώρες41, αλλά και εξαιτίας του γεγονότος ότι

παγκοσμίως τα νέα κοιτάσματα γίνονται σπανιότερα αλλά και ακριβότερα στο να

εξορυχθούν, οδηγούμαστε αναπόφευκτα στο συμπέρασμα ότι θα υπάρξουν νέοι γύροι

ενεργειακού ανταγωνισμού στο μέλλον. Η ευθύνη που αναλογεί στους «ισχυρούς» αυτού

του κόσμου, επιβάλλει ο ανταγωνισμός αυτός να διεξαχθεί μέσα σε πλαίσια σεβασμού της

πολιτικής και οικονομικής αυτονομίας των κρατών. Δεν πρόκειται απλά για μια κίνηση

καλής θέλησης και βοήθειας προς τους δοκιμαζόμενους λαούς της Αφρικής, αλλά για μια

ιστορική υποχρέωση έναντι της βάναυσα εκμεταλλευόμενης στο παρελθόν «Μαύρης

Ηπείρου»…

40 Alessi, C., και Hanson, S., “Expanding China-Africa Oil Ties”, Council on Foreign Relations, 8/2/2012. Διαθέσιμο στο http :// www . cfr . org / china / expanding - china - africa - oil - ties / p 9557 (τελευταία πρόσβαση στις 10/5/2012).41 Doggett, T., “U.S. Oil Dependency Drops Below 50 Percent, Energy Department Reports”, Huff Post Green, 25/5/2011. Αναδημοσίευση από Reuters. Διαθέσιμο στο http://www.huffingtonpost.com/2011/05/25/us-oil-dependency-drops-energy-department_n_867131.html (τελευταία πρόσβαση στις 10/5/2012).