1

Επιμόρφωση νέων στην

Περιβαλλοντική Διαχείριση-Ενεργοποίηση κινήτρων,

επαγγελματικού προσανατολισμού και δυνατοτήτων απασχόλησης

ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ

19-27 ΙΟΥΛΙΟΥ 2012 Ε. Μ. ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ

ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟΥΠΟΛΗ-ΖΩΓΡΑΦΟΥ

ΥΛΙΚΟ ΠΑΡΑΔΟΣΕΩΝ

2

Επιμόρφωση νέων στην Περιβαλλοντική Διαχείριση-Ενεργοποίηση κινήτρων, επαγγελματικού προσανατολισμού και

δυνατοτήτων απασχόλησης

ΡΥΠΑΝΣΗ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ ΑΝΤΙΡΡΥΠΑΝΣΗΣ

3

Μόλυνση του περιβάλλοντος από τον άνθρωπο

Παρουσία του προβλήματος

Πριν από 150 χρόνια περίπου ο αέρας ήταν αμόλυντος και καθαρός, ιδανικός για

να αναπνέουν οι άνθρωποι και τα ζώα της γης. Μετά οι άνθρώποι άρχισαν να

φτιάχνουν εργοστάσια. Τα εργοστάσια και πολλά από τα πράγματα που

παράγουν, όπως τα αυτοκίνητα αφήνουν πολλά βλαβερά αέρια στην ατμόσφαιρα.

Τα αυτοκίνητα έκαναν τη μόλυνση της ατμόσφαιρας ακόμη μεγαλύτερη. Σήμερα

σε μερικούς τόπους ο αέρας είναι τόσο μολυσμένος, που είναι επικίνδυνος να τον

αναπνέεις. Ακόμη με αυτή τη μόλυνση έχουμε πρόβλημα με την τρύπα του

όζοντος που μας βοηθάει, επειδή εμποδίζει να περάσουν οι ακτίνες του ηλίου που

κάνουν κακό στο δέρμα μας και αφήνει αυτές που δεν προκαλούν τίποτα. Η

μόλυνση του περιβάλλοντος επηρέασε και τα ποτάμια , τις λίμνες ,τις θάλασσες

που μολύνονται γιατί εμείς οι ίδιοι αδειάζουμε εκεί σκουπίδια και διάφορα άλλα

χημικά. Αυτά όσα κάνουμε τώρα αργότερα θα μας είναι εις βάρος μας γιατί

μολύνουμε την ατμόσφαιρα χωρίς να γνωρίζουμε τους κινδύνους που έχει αυτό.

Σύμφωνα με τα παραπάνω που αναφέραμε για τη μόλυνση του περιβάλλοντος

πρέπει εμείς οι άνθρωποι να κάνουμε κάτι για τη μόλυνση. Πρέπει να αρχίσουμε

από τώρα να μαζεύουμε αυτά τα σκουπίδια που πετάνε οι άλλοι, όπως τα

τενεκεδάκια των αναψυκτικών τα οποία δεν αλλοιώνονται με το χρόνο και έτσι

υπάρχει μεγάλο πρόβλημα με αυτό. Άλλα τέτοια είναι τα πακέτα από τα τρόφιμα

που αγοράζουμε. Και όταν τα πετάμε στο δρόμο αντί, να τα πάμε και να τα

ρίξουμε στον κάδο απορριμμάτων. Πρέπει λοιπόν να συμβουλευτούμε κάποιους

ιδικούς και να αρχίσουμε να ανακυκλώνουμε αυτά τα σκουπίδια.

Σημαντικές είναι οι μέθοδοι που πρέπει να χρησιμοποιηθούν και τα μέτρα που θα

πρέπει να λυθούν ώστε και με την προσπάθεια του κάθε ανθρώπου να

4

βελτιωθούν οι συνθήκες υγιεινής να μειωθεί η μόλυνση του περιβάλλοντος, με

συνέπεια να σταματήσουν να δημιουργούνται μολύνσεις και στο νερό και γενικά

σε όλο τον πλανήτη.

Όλοι εμείς οι άνθρωποι πρέπει να προσπαθούμε για το περιβάλλον, γιατί αυτό

που είναι φτιαγμένο από τη φύση πρέπει να το διατηρήσουμε εμείς καλύτερο από

ότι είναι, δηλαδή η φύση η ατμόσφαιρα, μέρα με τη μέρα αρχίζουν να

καταστρέφονται. Πρέπει λοιπόν να γίνεται έλεγχος σε όλα τα εργοστάσια για το

αν έχουν το ειδικό φίλτρο στην καμινάδα τους. Από όλα τα αυτοκίνητα να

διαπιστωθούν εάν έχουν καταλύτη. Ακόμη μια λύση για να διατηρήσουμε το

περιβάλλον καθαρό και ωραίο είναι να μην αγοράζουμε τόσα πολλά παιχνίδια

γιατί όταν τα βαρεθούμε ή όταν μας χαλάσουν θα τα πετάξουμε έξω στη φύση

και έτσι μολύνεται και με αυτόν τον πολύ απλό τρόπο μολύνεται η φύση. Πρέπει

να βοηθήσουμε μικροί και μεγάλοί γι' αυτό το θέμα . Και σε μια απλή περίπτωση

όταν τρώμε ένα γαριδάκι το πακέτο του το ρίχνουμε κάτω στο δρόμο ή στο

πεζοδρόμιο αντί να το πετάξουμε στον κάδο απορριμμάτων. Έτσι μολύνετε η

ατμόσφαιρα και πρέπει ότι βλέπουμε κάτω πεταμένο να το παίρνουμε και να το

ρίχνουμε στον κάδο απορριμμάτων για να έχουμε το περιβάλλον καθαρό. Ακόμη

πρέπει να ληφθούν περισσότερα μέτρα από την πολιτεία για την αντιμετώπιση

του προβλήματος κατ να δίνει τιμωρίες και πρόστιμα σε αυτούς που βλέπει να

ρίχνουν αυτά τα σκουπίδια. Με αυτούς τους τρόπους ίσως να γίνει κάτι με αυτό

το μεγάλο το μεγάλο πρόβλημα που μας απασχολεί σήμερα. Η μόλυνση του αέρα

είναι ευκολότερη σε κλειστούς χώρους. Η μόλυνση των υδάτων οφείλεται κατά

κανόνα στη ρύπανση του επιφανειακού και κατ' επέκταση του υπόγειου ύδατος

από απόβλητα και μπορεί να προκαλέσει βαρύτατες επιδημίες όπως: χολέρα ,

τύφος κ.α. Μόλυνση του εδάφους είναι σχεδόν μόνιμη, ορισμένα από τα μικρόβια

που υπάρχουν στο έδαφος είναι ωφέλιμα για τις καλλιέργειες.

5

Η μόλυνση του περιβάλλοντος

Αρκετή καλλιεργήσιμη γη, καύσιμα και οικονομικής σημασίας ορυκτά, θα

προσφέρουν ελάχιστα στην ανθρωπότητα, αν το έδαφος, το νερό και η

ατμόσφαιρα μολυνθούν τόσο, ώστε να απειλούνται τα ζώα και τα φυτά. Οι

περιβαλλοντολόγοι πιστεύουν ότι ο μεγαλύτερος κίνδυνος προέρχεται από την

ανάπτυξη της τεχνολογίας, γι’ αυτό προτείνουν να περιοριστεί ή να σταματήσει

τελείως αυτή, για να διασωθεί το περιβάλλον.

Μόλυνση ατμόσφαιρας

Ένα από τα απειλητικότερα προβλήματα του σύγχρονου ανθρώπου είναι η

ατμοσφαιρική ρύπανση εξαιτίας των καυσαερίων των αυτοκινήτων και των

βιομηχανικών εγκαταστάσεων καθώς και των εγκαταστάσεων θέρμανσης. Το

“νέφος” των αστικών κέντρων αποτελείται κυρίως από υδρογονάνθρακες,

αιωρούμενα σωματίδια και οξείδια θείου, αζώτου και άνθρακα. Όταν το κλίμα και

οι τοπογραφικές συνθήκες το επιτρέπουν, αναλαμβάνει δράση ο ήλιος, αρχίζουν

οι φωτοχημικές αντιδράσεις και ο σχηματισμός τοξικών ουσιών (φωτοχημικό

νέφος) που είναι επιβλαβείς σε όλους τους οργανισμούς. Επίσης ολέθριες μπορεί

να είναι μακροπρόθεσμα και οι συνέπειες από την “τρύπα του όζοντος” που

οφείλεται στη χρησιμοποίηση πληθώρας χλωριούχων και φθοριούχων ενώσεων

κυρίως στη φαρμακοβιομηχανία. Τέλος, όπως είναι γνωστό, μόνο ένα μικρό

μέρος της ηλιακής ακτινοβολίας φτάνει στην επιφάνεια της γης, ενώ το

περισσότερο ανακλάται στο διάστημα. Το διοξείδιο του άνθρακα και άλλα αέρια

της ατμόσφαιρας, γνωστά ως αέρια θερμοκηπίου, δεσμεύουν ένα ποσοστό της

ανακλώμενης ακτινοβολίας, διατηρώντας έτσι τη γη θερμότερη από όσο θα

έπρεπε. Η αύξηση επομένως αυτών των αερίων, εξαιτίας της υπερβολικής

6

κατανάλωσης καυσίμων από τον άνθρωπο, μπορεί να οδηγήσει σε αύξηση της

μέσης θερμοκρασίας του πλανήτη μας και σε αλλαγή του κλίματος.

Το φαινόμενο του θερμοκηπίου μπορεί να δημιουργήσει το μεγαλύτερο από τα

οικολογικά προβλήματα της ανθρωπότητας. Ως πιθανά αποτελέσματα μπορεί να

είναι η τήξη των παγετώνων με τον κατακλυσμό και εξαφάνιση παράλιων

παραγωγικών εκτάσεων, αλλά και κατοικημένων περιοχών, η μετακίνηση ζωνών

βροχοπτώσεων από τον ισημερινό προς βορρά και νότο και η ερημοποίηση

τμημάτων των εύκρατων ζωνών.

Μόλυνση νερού

Πολλοί έχουν αναρωτηθεί αν τα αποθέματα της γης σε νερό μπορούν να

διατηρηθούν αμόλυντα από την επίθεση των αστικών, βιομηχανικών και

αγροτικών αποβλήτων. Οι ξένες ουσίες που μολύνουν το νερό κατατάσσονται σε

δυο κατηγορίες:

Σε ανεπιθύμητα θρεπτικά συστατικά που προάγουν την ανώμαλη φυτική

ανάπτυξη

Σε τοξίνες.

Το επιφανειακό νερό ρυπαίνεται, όταν μια μεγάλη ποσότητα ανεπιθύμητων

ουσιών ανακατώνεται με αυτό και υπερνικά τη φυσική ικανότητά του για

αυτοκαθαρισμό. Το υπόγειο νερό μολύνεται από πάρα πολλές μορφές ρύπων.

7

Μόλυνση εδάφους

Η μόλυνση του εδάφους είναι η σοβαρότερη όλων. Περισσότερο από 90% της

ανθρώπινης τροφής προέρχεται από το έδαφος και θα συνεχίσει να προέρχεται

απ’ αυτό για τουλάχιστο 100 χρόνια ακόμα. Τα φυτά της ξηράς, εκτός από τον

άνθρακα που τον παίρνουν από το CO2 της ατμόσφαιρας, παίρνουν όλα τα

θρεπτικά συστατικά που χρειάζονται από το έδαφος στο οποίο αναπτύσσονται.

Όπως συμβαίνει και με τα υδρόβια φυτά, μεταξύ των θρεπτικών συστατικών

περιλαμβάνονται και μη ουσιώδη (π.χ. δηλητήρια).

Σε αντίθεση με την ατμόσφαιρα και το νερό, τα εδάφη ανανεώνονται πολύ αργά.

Πρέπει να περάσουν δεκάδες ή ακόμα εκατοντάδες χρόνια πριν εξαφανιστεί

τελείως απ΄ αυτά μια επικίνδυνη ουσία.

Όλοι συμφωνούν ότι η καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος (χλωρίδα,

πανίδα, ποτάμια, λίμνες, θάλασσα, ατμόσφαιρα, άγρια ζωή και βιοκατοικίες)

προέρχεται από τον άνθρωπο και τη δραστηριότητα του. Υπάρχουν όμως πολλές

γνώμες όσον αφορά τον επιτρεπτό βαθμό αλλοίωσης, δηλαδή μέχρι πιο σημείο η

επέμβαση είναι θεμιτή και επανορθώσιμη και από πιο βαθμό και μετά αρχίζει να

γίνεται καταστροφική για το περιβάλλον και τον ίδιο τον άνθρωπο.

Θα πρέπει η πολιτεία να υιοθετήσει κριτήρια όσο γίνεται πιο αντικειμενικά,

σχετικά με το τι είναι αλλοίωση του περιβάλλοντος και τι προστασία, για το τι

ανάπτυξη μπορεί να συμβαδίζει με τη διασφάλιση του φυσικού περιβάλλοντος και

το τι πρόοδος μπορεί να συμβαδίζει με την ποιότητα ζωής.

8

Σε πενήντα χρόνια η αποκατάστασή του

Στην περιοχή της Αρκτικής παρατηρήθηκαν σημαντικές απώλειες σε όζον κατά τη

διάρκεια των πέντε πιο κρύων χειμώνων από το 1993-94, με αποτέλεσμα το

προστατευτικό στρώμα του όζοντος να μειώνεται και πάνω από την Ευρώπη.

Αυτό το γεγονός προκαλεί αύξηση των υπεριωδών ακτίνων με βλαβερές

συνέπειες για τον άνθρωπο (καρκίνος του δέρματος, καταρράκτης κλπ). Η

συγκέντρωση μειγμάτων χλωρίου (ειδικά του CFC), αεροζόλ και φρέον, που

ευθύνονται για την καταστροφή του όζοντος στην στρατόσφαιρα μειώνεται

αργά, μετά την απαγόρευσή τους το 1987, σύμφωνα με το πρωτόκολλο του

Μόντρεαλ. Αντίθετα εξακολουθεί να αυξάνεται η συγκέντρωση βρωμίου και

αερίων που παράγονται από τον άνθρωπο, όπως το διοξείδιο του άνθρακα.

Τα αέρια που προκύπτουν από το φαινόμενο του θερμοκηπίου αυξάνουν τη

θερμοκρασία στην επιφάνεια της γης, όμως αντίθετα παγώνουν τα ανώτερα

στρώματα της ατμόσφαιρας και το κρύο προκαλεί την καταστροφή του όζοντος.

Οι κλιματικές αλλαγές ενδέχεται να καθυστερήσουν την πλήρη αποκατάσταση

του στρώματος του όζοντος, η οποία αναμένεται να ολοκληρωθεί σε πενήντα

χρόνια από σήμερα.

Η αλλαγή του κλίματος αποδυναμώνει τα ατμοσφαιρικά κύματα

Η αλλαγή του κλίματος, θα μπορούσε να το κάνει αυτό πιο συχνά. "Εάν τα

μοντέλα της αρκτικής στρατοσφαιρικής ψύξης μας είναι σωστά, θα μπορούσαμε

να αναμέναμε χαμηλότερες τιμές του όζοντος πάνω από την Αρκτική, κατά τη

διάρκεια αυτού του αιώνα," λέει ο Newman. Αυτό συμβαίνει με τέτοιο τρόπο,

9

έτσι ώστε η στρατοσφαιρική ψύξη να θεωρείται μια παράξενη συνέπεια της

παγκόσμιας αύξησης της θερμοκρασίας, λόγω του φαινομένου του θερμοκηπίου!

Ενώ η τρύπα του όζοντος και οι αλλαγές στο κλίμα του πλανήτη είναι ξεχωριστά

φαινόμενα, αυτά φαίνονται όμως να αλληλεπιδρούν μεταξύ τους. Για παράδειγμα,

τα αέρια του θερμοκηπίου, όπως το διοξείδιο του άνθρακα, θερμαίνουν τα

κατώτερα στρώματα της ατμόσφαιρας αλλά έχουν το ακριβώς αντίθετο

αποτέλεσμα στη στρατόσφαιρα: την κρυώνουν. Τα αέρια του θερμοκηπίου,

παγιδεύοντας την θερμότητα που ακτινοβολείται από τη γήινη επιφάνεια στο

χαμηλότερο στρώμα της ατμόσφαιρας, μειώνουν έτσι την θερμότητα που φθάνει

στη στρατόσφαιρα. Στην πραγματικότητα, τα αέρια του θερμοκηπίου βοηθούν

στην ψύξη της στρατόσφαιρας, αφού την μονώνουν από την θερμότερη Γη που

είναι από κάτω. Όσο χαμηλότερες είναι οι θερμοκρασίες στη στρατόσφαιρα, τόσο

μεγαλύτερη είναι και η μείωση του όζοντος. Γι' αυτό και η μεγαλύτερη τρύπα του

όζοντος εμφανίζεται στο πιο κρύο μέρος του πλανήτη, την ανταρκτική. Οι

αλλαγές του κλίματος που συνδέονται με την παγκόσμια αύξηση της

θερμοκρασίας λόγω του φαινομένου του θερμοκηπίου, επίσης αποδυναμώνουν

τα πλανητικά κύματα -- έτσι μας λένε τουλάχιστον μερικά μοντέλα υπολογιστών.

Η ψύξη της στρατόσφαιρας λόγω αυτής της έμμεσης επίδρασης θα μπορούσε να

είναι σημαντικότερη από την ψύξη που προκαλείται κατευθείαν από τα αέρια του

θερμοκηπίου. Εντούτοις, προειδοποιεί ο Newman, ότι αυτό το αποτέλεσμα είναι

ακόμα πολύ αβέβαιο λόγω των αμφιβολιών για την αξιοπιστία των μοντέλων που

τρέχουν στους υπολογιστές.

Μια άλλη άσχημη παράμετρος είναι η μεταβαλλόμενη συγκέντρωση των ρύπων

που καταστρέφουν το όζον. Ο αριθμός των μορίων CFC στη χαμηλότερη

ατμόσφαιρα, παραδείγματος χάριν, οξύνθηκε το 1994 και από τότε έχει μειωθεί.

Οι προσομοιώσεις των υπολογιστών δείχνουν ότι οι ποσότητες των CFCs στη

10

υψηλή στρατόσφαιρα θα μπορούσαν να επιστρέψουν στα επίπεδα της, προ του

1980 εποχής, σε 30 έως 50 έτη.

Επειδή η αλλαγή του κλίματος εμφανίζεται σε παρόμοια χρονικά διαστήματα,

είναι δύσκολο να ειπωθεί ποια τάση θα κυριαρχήσει: η ψύξη της στρατόσφαιρας,

που έτσι θα ενθάρρυνε μια αρκτική τρύπα του όζοντος, ή η πτώση των CFCs, οι

οποίες θα την κατέστελλαν.

Η άνοιξη είναι η εποχή που μπορεί το ηλιακό φως να βοηθήσει στην έναρξη μιας

σειράς χημικών αντιδράσεων της καταστροφής του όζοντος στην στρατόσφαιρα.

Αλλά οι δύο γήινοι πόλοι αντιδρούν διαφορετικά στον ερχομό της άνοιξης. Η

άνοιξη στην Ανταρκτική είναι η εποχή που ξεκινάει μια μεγάλη τρύπα όζοντος,

ενώ η άνοιξη στη Αρκτική (έξι μήνες αργότερα) συχνά φέρνει συγκεντρώσεις του

όζοντος λίγο πάνω από το μέσο όρο. Η παγκόσμια αύξηση της θερμοκρασίας

λόγω του φαινομένου του θερμοκηπίου θα μπορούσε όμως να αλλάξει αυτό το

γνωστό μοντέλο, μέσω της κατάψυξης της βόρειας στρατόσφαιρας και την

δημιουργία με αυτόν τον τρόπο, μιας τρύπας του όζοντος εκεί. Ίσως μόνο ο

χρόνος να μας πει εάν οι μακρινές βόρειες πόλεις, θα συνεχίσουν να

απολαμβάνουν την καλή τύχη τους καθ' όλη τη διάρκεια του ετήσιου κύκλου του

πολικού όζοντος.

Πολλοί ερευνητές δεν ικανοποιούνται με το να περιμένουν δεκαετίες για μια

απάντηση. Με την ενίσχυση των δορυφόρων που παρατηρούν τη Γη και την

συνεχή βελτίωση των κλιματικών μοντέλων των υπολογιστών, οι επιστήμονες

ελπίζουν να διευκρινίσουν τον γρίφο του αρκτικού όζοντος προτού να γίνει ένα

πρόβλημα.

11

Επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία από την αλλαγή του κλίματος

Το μέγεθος του κινδύνου που διατρέχει η ανθρώπινη υγεία από την αλλαγή του

παγκόσμιου κλίματος είναι πολύ δύσκολο να προσδιοριστεί, αλλά είναι σίγουρα

μεγάλο. Οι επιπτώσεις στην αύξηση των θανάτων ή της νοσηρότητας γενικότερα

δεν μπορούν αυτήν τη στιγμή να υπολογιστούν με ακρίβεια. Το βέβαιο είναι ότι

παρατηρούνται μεγάλες διαφορές σχετικά με το πόσο ευάλωτοι είναι οι

ανθρώπινοι πληθυσμοί σε αλλαγές όπως η αύξηση της μέσης θερμοκρασίας ή η

μόλυνση της ατμόσφαιρας. Παράγοντες όπως ο υπερπληθυσμός, οι υδάτινοι ή οι

διατροφικοί πόροι και τα υγειονομικά συστήματα θα καταστήσουν πολλούς

πληθυσμούς εξαιρετικά ευάλωτους.

Η αύξηση της μέσης θερμοκρασίας του περιβάλλοντος θα προκαλέσει καύσωνες,

οι οποίοι είναι βέβαιο ότι θα αυξηθούν σε διάρκεια και θα επιδεινωθούν σε

ένταση. Το γεγονός αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα περισσότερους θανάτους. Τα

περιστατικά θερμοπληξίας που προκαλούνται απευθείας από την επίδραση της

θερμοκρασίας σε άτομα που εκτίθενται στον ήλιο, όπως οι εργάτες, θα είναι όλο

και συχνότερα. Ταυτόχρονα, οι ασθενείς με καρδιαγγειακά και αναπνευστικά

προβλήματα θα αντιμετωπίζουν ολοένα και περισσότερα προβλήματα. Η

επιβάρυνση του οργανισμού τους, προκειμένου να ανταπεξέλθει στις αυξημένες

ανάγκες ρύθμισης της θερμοκρασίας του σώματος, είναι πολύ μεγάλη και οδηγεί

σε πολλούς θανάτους από θερμική εξάντληση. Οι υψηλότερες θερμοκρασίες του

αέρα θα αυξήσουν και τα επίπεδα του όζοντος στα χαμηλότερα στρώματα της

ατμόσφαιρας. Το φυσικό στρώμα του όζοντος στα υψηλά επίπεδα είναι ωφέλιμο,

εφόσον φιλτράρει τις επικίνδυνες ακτινοβολίες του ήλιου, αλλά στα χαμηλότερα

είναι πολύ επικίνδυνο. Το όζον προκαλεί βλάβη στους ιστούς των πνευμόνων και

επιβαρύνει κατά πολύ άτομα με προβλήματα του αναπνευστικού, όπως το άσθμα

ή οι χρόνιες πνευμονοπάθειες.

12

Η άνοδος της θερμοκρασίας θα αυξήσει τον κίνδυνο ορισμένων μεταδοτικών

ασθενειών, οι οποίες μέχρι πρότινος εμφανίζονταν μόνο σε τροπικές ή σε πολύ

θερμές χώρες. Τα κουνούπια και άλλα έντομα-φορείς τέτοιων ασθενειών μπορούν

να μετακινηθούν σε υψηλότερη γεωγραφική θέση, σε περίπτωση που οι

θερμοκρασίες το επιτρέψουν. Αυτό ενδέχεται να φέρει σε επαφή πληθυσμούς,

όπως αυτόν της χώρας μας, με ασθένειες τις οποίες δεν είχαν αντιμετωπίσει ποτέ

στο παρελθόν. Η ελονοσία, ο κίτρινος πυρετός και διάφοροι τύποι εγκεφαλίτιδας

είναι από τις πρώτες ασθένειες από τις οποίες θα κινδυνεύσουμε, λόγω της

μετανάστευσης των φορέων τους στη δική μας γεωγραφική ζώνη.

Πέρα από την αύξηση της μέσης θερμοκρασίας αλλά και συμπληρωματικά με

αυτήν, μεγάλο κίνδυνο θέτει και η προβληματική διαχείριση των υδάτινων

πόρων. Σε πολλές περιοχές του πλανήτη το νερό θα λείψει, ενώ άλλες θα

αντιμετωπίσουν πλημμύρες από το λιώσιμο των πάγων στον αρκτικό κύκλο.

Ταυτόχρονα, το νερό που είναι διαθέσιμο μολύνεται όλο και περισσότερο από τα

αστικά και τα βιομηχανικά λύματα. Επικίνδυνες ουσίες από τα λύματα περνούν

στην τροφική αλυσίδα, ενώ πολλές ασθένειες μεταδίδονται από το πόσιμο νερό,

που γίνεται όλο και λιγότερο ασφαλές. Ο συνδυασμός των μολυσμένων υδάτων

με την αύξηση της θερμοκρασίας και οι επιπτώσεις όλων αυτών στην αλυσίδα της

παραγωγής των τροφίμων (γεωργία, κτηνοτροφία, ιχθυοκαλλιέργειες) θέτουν σε

σοβαρό κίνδυνο την υγεία όλων μας.

Οι φορείς της δημόσιας υγιεινής και οι άνθρωποι του ιατρικού λειτουργήματος

έχουν ήδη προτείνει αλλαγές στις δομές της περίθαλψης, που θα πρέπει να

γίνουν προκειμένου η ανθρωπότητα να προστατευτεί από τις επιδράσεις της

αλλαγής του κλίματος. Αυτές περιλαμβάνουν τη χρήση της τεχνολογίας, όπως ο

κλιματισμός, οι εμβολιασμοί, ο καθαρισμός του ύδατος ή ο ψεκασμός με

εντομοκτόνα, αλλά και την προσαρμογή της υποδομής της υγειονομικής

13

περίθαλψης στα νοσηλευτικά συστήματα, ώστε να αντιμετωπίσουν τις νέες

προκλήσεις.

Η μόλυνση των θαλασσών από το πετρέλαιο

Ένα πρόβλημα των θαλασσών είναι και το πετρέλαιο όπου τις περισσότερες

φορές γίνεται από απροσεξία, από τα πλοία που το μεταφέρουν από τη μια

πλευρά στην άλλη. Αυτό έχει ως συνέπεια να πεθαίνουν διάφορα είδη ψαριών και

πτηνών που ζουν μέσα στις θάλασσες. Αυτό πρέπει να το συζητήσουν και να

βρουν μια λύση γι' αυτό γιατί είναι τόσο κρίμα να χαλάσουμε αντί να φτιάχνουμε

τη φύση.

Ρύπανση και Διαχείριση Καθημερινότητας

Όταν κανείς συζητά για τα προβλήματα που σχετίζονται με το περιβάλλον στην

κλίμακα μια πόλης, ενός αστικού συγκροτήματος, τα ζητήματα της

καθημερινότητας «ακούγονται» λίγο ως πολύ, τεχνοκρατικά. Η κρατούσα λογική

λέει ότι σ' αυτά δεν υπάρχουν πολιτικές διαστάσεις και ότι η επίλυσή τους είναι

ζήτημα οργάνωσης υπηρεσιών, χρηματοδοτήσεων, προϋπολογισμών και απλής

διαχείρισης. Μ' αυτή τη λογική, η καθημερινότητα δεν αποτελεί γόνιμο χώρο

άσκησης πολιτικής. Είναι όμως έτσι;

Ο προσδιορισμός, η αξιολόγηση και η πορεία επίλυσης των προβλημάτων του

περιβάλλοντος γενικά και της ρύπανσης ειδικότερα, που επηρεάζουν την

καθημερινότητα του πολίτη είναι βαθιά πολιτική διαδικασία.

14

Τι συμβαίνει, λοιπόν, σήμερα στην περιοχή μας; Ποια προβλήματα ρύπανσης

αντιμετωπίζει στην καθημερινότητά του ο πολίτης; Όσο κι αν ακούγεται

εξωφρενικό, πολλοί από εμάς δεν γνωρίζουμε ακριβώς ποια προβλήματα

ρύπανσης αντιμετωπίζουμε ούτε τον βαθμό, την ένταση ή την έκταση της

ρύπανσης. Έχουμε υποψίες, εκτιμήσεις, θεωρίες, ίσως σε κάποιες περιπτώσεις να

έχουμε και ενδείξεις. Ας δούμε, παρ' όλα αυτά, τα δυνητικά προβλήματα

ρύπανσης. Χωρίς ιεράρχηση αυτά είναι:

- Στερεά Αστικά Απόβλητα

- Υγρά Αστικά Απόβλητα

- Ατμοσφαιρική ρύπανση από την κυκλοφορία οχημάτων και την θέρμανση

- Βιομηχανική ρύπανση

- Ηχορύπανση

- Υποβάθμιση ποιότητας επιφανειακών και υπόγειων υδάτων

- ∆ιαχείριση υδατικού δυναμικού

- Άλλες μορφές αέριας ρύπανσης

- Αισθητική ρύπανση

15

Στη συνέχεια θα εκφραστούν κάποιες σκέψεις για ορισμένα από τα παραπάνω

ενδεικτικά, με στόχο κυρίως να προκαλέσουν προβληματισμό στον καθένα από

εμάς, αλλά συγχρόνως να δώσουν μια κατεύθυνση και προς το βέλτιστο τρόπο

θεώρησης του.

Αστική ρύπανση

Απορρίμματα

Συνηθίζεται να λέγεται ότι η ∆ιαχείριση των Απορριμμάτων είναι θέμα συλλογής,

μεταφοράς και διάθεσης ποσοτήτων ή είσπραξης και διαχείρισης τελών

καθαριότητας. Στην αυγή του 21ου αιώνα, και σε μια κοινωνία που τείνει να

γίνεται όλο και περισσότερο καταναλωτική, ο παραγόμενος όγκος απορριμμάτων

ανά κάτοικο θα αυξάνει συνεχώς.

Προβλήματα που έχουν να κάνουν με εύρεση συνεχώς νέων χώρων διάθεσης

των απορριμμάτων, με διάθεση όλο και μεγαλύτερων χρηματικών πόρων για τη

διαχείρισή τους, με κατασπατάληση ενέργειας και κατ' επέκταση φυσικών πόρων,

με υποβάθμιση της ποιότητας ή της αισθητικής του περιβάλλοντος και την υγεία

των πολιτών θα τα βρίσκουμε συνεχώς μπροστά μας από δω και πέρα. Υπάρχει

η άποψη ότι αυτό είναι το τίμημα που θα πρέπει να πληρώσουμε για να έχουμε

ανάπτυξη. Συνακόλουθα και εκβιαστικά προς την κοινωνία τίθεται το δίλημμα:

ανάπτυξη, άρα απασχόληση με τίμημα το περιβάλλον ή περιβάλλον με τίμημα

στασιμότητα ή ακόμα και οπισθοχώρηση σε θέματα ανάπτυξης;

16

Αυτό στην πραγματικότητα δεν είναι καν δίλημμα. Είναι πρόκληση. Πρόκληση

ανάδειξης πολιτικών και μεθόδων που αναδεικνύουν την περιβαλλοντική

διάσταση σαν δομικό στοιχείο της ανάπτυξης. Μιας άλλης ανάπτυξης που έχει

στον πυρήνα της τον άνθρωπο και το μέλλον. Μιας ανάπτυξης για την κοινωνία

και όχι για το «ταμείο». Κάτω από ένα τέτοιο πρίσμα πρέπει ν’ αναζητούμε λύσεις

στα υπάρχοντα ή διαφαινόμενα περιβαλλοντικά προβλήματα όπως η διαχείριση

των απορριμμάτων.

Θεμελιώδες ζήτημα, στα πλαίσια μιας τέτοιας αντιμετώπισης του ζητήματος της

διαχείρισης αστικών αποβλήτων, είναι η αλλαγή της νοοτροπίας των πολιτών σε

ότι αφορά την παραγωγή απορριμμάτων. Ο σχεδιασμός ενός ολοκληρωμένου

συστήματος συγκέντρωσης, διαχείρισης και διάθεσης ανακυκλώσιμων υλικών, ο

εξορθολογισμός της κίνησης των οχημάτων συλλογής και η επανεξέταση του

τρόπου χρέωσης των τελών καθαριότητας με θέσπιση κινήτρων και αντικινήτρων

είναι από τα’ άμεσα θέματα με τα οποία χρειάζεται ν΄ασχοληθεί η πολιτεία και οι

φορείς της. Ο στόχος πρέπει να είναι μια πόλη με μικρότερη παραγωγή

απορριμμάτων, με εξοικονόμηση πόρων και ενέργειας από την ανακύκλωση, με

τους χώρους όπου κινούνται και ζουν οι πολίτες απαλλαγμένους από σκουπίδια

μπορεί να φαντάζει μακρινός και θα παραμένει έτσι όσο παραμένουμε αδρανείς.

Αν δεν κάνουμε κάτι τώρα, όταν το πρόβλημα γιγαντωθεί θα είναι πια αργά και

τότε το όποιο κόστος, οικονομικό ή και κοινωνικό θα είναι πολύ μεγαλύτερο και

πιθανά δυσβάσταχτο.

Χρειάζεται άμεσα να υιοθετηθούν πολιτικές που ενσωματώνουν την ανακύκλωση

υλικών, την εκμετάλλευση της παραγόμενης βιομάζας, την παραγωγή ενέργειας

στην καθημερινή πρακτική.

17

Υγρά Απόβλητα

Το αποχετευτικό δίκτυο μιας πόλης και η μονάδα επεξεργασίας των υγρών

αποβλήτων -βιολογικός καθαρισμός- είναι δείγματα σχεδιασμού και υλοποίησης

έργων με όραμα και προοπτική. Για την βιωσιμότητα τους όμως είναι απαραίτητη

η επέκτασή τους και ο εκσυγχρονισμός τους, όπου και όταν απαιτείται. Η

τριτοβάθμια επεξεργασία των αποβλήτων και η διαχείριση και διάθεση της

λυμματολάσπης είναι έργα άμεσης προτεραιότητας που πρέπει να

δρομολογηθούν και υλοποιηθούν το ταχύτερο δυνατό, όπου δεν υφίστανται αλλά

κρίνεται σκόπιμη η ύπαρξη τους.

Ατμοσφαιρική ρύπανση

Συχνά ακούμε ότι στη χώρα μας έχουμε κρούσματα περιοχών / πόλεων με

υψηλότερα επίπεδα αέριας -και όχι μόνο- ρύπανσης, από τα επιτρεπόμενα με

βάση τη νομοθεσία όρια. Ακούμε ότι ο τάδε ρύπος ανιχνεύεται σε συγκεντρώσεις

πάνω από τα επιτρεπτά όρια, ότι η κατάσταση πρέπει τουλάχιστο να

προβληματίσει. Μια πολιτική που διεισδύει στο αύριο για να είναι αποτελεσματική

πρέπει να ακολουθεί τα παρακάτω βήματα:

- Ακριβή κατανόηση και διάγνωση των περιβαλλοντικών προβλημάτων.

- Θέση πρακτικών - και άρα εφικτών - στόχων για βιώσιμη ανάπτυξη και

καθιέρωση κατάλληλων δεικτών παρακολούθησης της πορείας υλοποίησης αυτών

των στόχων.

18

- Προσδιορισμός των κατάλληλων μεθόδων και μηχανισμών για την επίτευξη

των παραπάνω στόχων.

- Θέση των μηχανισμών αυτών σε εφαρμογή.

- ∆ημιουργία συστήματος παρακολούθησης και ελέγχου.

Ας σταθούμε λίγο στους μηχανισμούς επειδή έχουν ιδιαίτερη σημασία στην

εφαρμογή μιας ορθής περιβαλλοντικής πολιτικής. Στον έλεγχο της αέριας

ρύπανσης από αστικές δραστηριότητες υπεισέρχονται πολλοί και

αλληλοεπηρεαζόμενοι παράγοντες: από τον χωροταξικό σχεδιασμό και το

σχεδιασμό των χρήσεων γης, μέχρι τον σχεδιασμό της κυκλοφορίας οχημάτων

ώστε να ελαχιστοποιούνται οι εκπομπές ρύπων από τα οχήματα. Από τον

σχεδιασμό των ωραρίων λειτουργίας εμπορικών δραστηριοτήτων ή υπηρεσιών

μέχρι την περιβαλλοντική εκπαίδευση και την κυκλοφοριακή αγωγή. Από τον

σχεδιασμό κτιρίων μέχρι την επιλογή κατάλληλων υλικών που μειώνουν την

ανάγκη χρήσης ρυπογόνων τεχνολογιών. Από τον σχεδιασμό και τη χωρική

κατανομή ζωνών πρασίνου μέχρι την επιλογή των κατάλληλων ανά περιοχή

φυτών. Η πολιτική πρέπει να έχει σαν στόχο το συντονισμό της δράσης όλων

των εμπλεκόμενων φορέων με στόχο τον έλεγχο και περιορισμό της ρύπανσης. Ο

στόχος μιας καθαρής πόλης δεν είναι ούτε ανέφικτος ούτε ουτοπικός.

Το πρώτο βήμα, αυτό της δημιουργίας μηχανισμού καταγραφής ρύπων

αποτελούμενου από σταθερούς σταθμούς μέτρησης χωροταξικά κατανεμημένους

ώστε να αποδίδουν την πραγματικότητα και κινητή μονάδα μετρήσεων, πρέπει να

είναι ο άμεσα υλοποιήσιμος στόχος. Συγκεκριμένα η δημιουργία ενός συστήματος

διακίνησης και διαχείρισης περιβαλλοντικής πληροφορίας και τεκμηρίωσης στο

19

χώρο της εδαφικής επικράτειας της πόλης πρέπει να γίνει με σύγχρονες μεθόδους

και τεχνικές, όπως:

- Χρήση γεωγραφικών συστημάτων πληροφοριών και δημιουργία τράπεζας

δεδομένων περιβαλλοντικής πληροφορίας απαραίτητης για τον αστικό σχεδιασμό.

- Χρήση συστημάτων τηλεπληροφορικής για τα προβλήματα κυκλοφορίας

των οχημάτων.

- ∆ημιουργία ηλεκτρονικού κέντρου παρακολούθησης και καταγραφής της

ρύπανσης.

- Συγκρότηση μοντέλων διάγνωσης και πρόβλεψης ρύπανσης.

- ∆ημιουργία υπηρεσίας περιβάλλοντος με προσπάθεια θεσμοθέτησης

ελεγκτικής δυνατότητας ώστε να έχει την δυνατότητα να ελέγχει την ποιότητα

του αέρα, των καυσίμων, της κεντρικής θέρμανσης και τη βιομηχανική και

βιοτεχνική δραστηριότητα.

Αισθητική ρύπανση

Ένα ζήτημα που συχνά παραβλέπεται είναι η αισθητική ρύπανση. Πολλές φορές

αντιμετωπίζει κανείς την αντίληψη ότι αντικείμενο όσων ασχολούνται με το

περιβάλλον είναι η καταγραφή ρύπων και η μόλυνση. Περιβάλλον είναι τα πάντα.

Ο πολιτισμός, η ιστορία, η αισθητική ενός λαού ή μιας περιοχής. Η διαρκής

αισθητική υποβάθμιση του αστικού χώρου στην Ελλάδα είναι εμφανής, με

20

ελάχιστες μεμονωμένες φωτεινές εξαιρέσεις. ∆ιαφημιστικές πινακίδες, αφίσες,

φωτεινές επιγραφές, κακόγουστες προσόψεις κτιρίων, που μοιάζουν με

ανατολιτικο παζάρι, αποθέωση του κίτς σε δήθεν πολιτιστικές εκδηλώσεις,

«πολιτισμός» της αγοράς οδηγούν αργά αλλά σταθερά σε απώλεια της

πολιτιστικής της ταυτότητας.

Είναι γεγονός ότι τα προβλήματα του αστικού περιβάλλοντος σήμερα βρίσκονται

στην ημερήσια διάταξη των περισσοτέρων προγραμμάτων όσων ασχολούνται με

την τοπική αυτοδιοίκηση. Το κρίσιμο σημείο που διαφοροποιεί τις διάφορες

απόψεις μεταξύ τους, είναι η τοποθέτηση του περιβάλλοντος σε σύστημα αξιών.

Αυτό έχει να κάνει με ιεράρχηση προτεραιοτήτων αλλά και με ζητήματα

γενικότερων πολιτικών επιλογών. Αν κανείς βλέπει στην περιβαλλοντική διάσταση

της ανάπτυξης έναν εν δυνάμει ανταγωνιστή της, τότε οι όποιες επιλογές του

ιεραρχούν την αγοραία έκφραση της ανάπτυξης στην κορυφή των

προτεραιοτήτων με αποτέλεσμα η υποβάθμιση του περιβάλλοντος να προκύπτει

σαν αναγκαίο κακό. Το περιβάλλον όμως στην πραγματικότητα αποτελεί δομικό

συστατικό της ανάπτυξης.

Οι ειδικότερες επιπτώσεις της ρύπανσης

Ατμοσφαιρική Ρύπανση

Ατμοσφαιρική ρύπανση λέγεται η παρουσία των χημικών ουσιών στην

ατμόσφαιρα σε μεγάλες ποσότητες και για μεγάλο χρονικό διάστημα, οι οποίες

βλάπτουν την ανθρώπινη υγεία και το περιβάλλον. Η εξωτερική ρύπανση στις

βιομηχανικές χώρες προέρχεται κυρίως από το οξείδιο του άνθρακα, το οξείδιο

του αζώτου, το οξείδιο του θείου, πτητικά οργανικά συστατικά, κυρίως

21

υδρογονάνθρακες και αιωρούμενα σωματίδια ύλης (στερεά σωματίδια και

σταγονίδια). Η ρύπανση του αέρα άρχισε να αναπτύσσεται την εποχή της

Βιομηχανικής Επανάστασης. Στις αναπτυγμένες χώρες οι περισσότεροι ρυπαντές

προέρχονται από την καύση ορυκτών καυσίμων στα εργοστάσια και στα

οχήματα. Σε πόλεις με μεγάλη κυκλοφοριακή κίνηση, όπως στο Λος Άντζελες, τα

οχήματα φέρουν την ευθύνη για την ατμοσφαιρική ρύπανση σε ποσοστό 80-

88%.

Η ρύπανση της ατμόσφαιρας, γνωστή και ως φωτοχημικό νέφος, είναι μίγμα

ρυπαντών που σχηματίζονται όταν αλληλεπιδρούν λόγω της ηλιακής

ακτινοβολίας. Το φωτοχημικό νέφος είναι συνηθισμένο φαινόμενο σε πόλεις,

όπου κυριαρχεί θερμό και ξηρό κλίμα, καθώς και μεγάλος αριθμός αυτοκινήτων.

Όσο πιο ζεστή είναι μια μέρα, τόσο υψηλότερα είναι τα επίπεδα του όζοντος και

άλλων συστατικών στο φωτοχημικό νέφος. Η συχνότητα του νέφους εξαρτάται

από το τοπικό κλίμα και την τοπογραφία, τον πληθυσμό, τη βιομηχανική

ανάπτυξη, τη χρήση καυσίμων και τη θερμότητα.

Ρύπανση υδάτων

Μια κατηγορία ρυπαντών του νερού είναι τα παθογόνα, που περιλαμβάνουν

βακτήρια, ιούς, πρωτόζωα και παρασιτικούς σκώληκες. Αυτά εισέρχονται στο

νερό από αποχετεύσεις και από ανθρώπινα και ζωικά απόβλητα. Στις

αναπτυσσόμενες χώρες, τα παθογόνα σκοτώνουν πρόωρα περίπου 14.000

ανθρώπους ημερησίως, εκ των οποίων οι μισοί είναι κάτω των 5 ετών. Μια

δεύτερη κατηγορία αποτελούν τα υγρά απόβλητα που περιέχουν μεγάλη

ποσότητα οξυγόνου και τα οργανικά απόβλητα. Οι ρυπαντές αυτοί προξενούν το

θάνατο σε αλιεύματα και σε άλλες μορφές υδρόβιας ζωής. Μια τρίτη κατηγορία

ρυπαντών του νερού είναι τα οξέα, τα άλατα και τα συστατικά των τοξικών

22

μετάλλων, δηλαδή ο υδράργυρος και ο μόλυβδος. Μεγάλες ποσότητες αυτών των

ουσιών καθιστούν το νερό ακατάλληλο για πόση, βλάπτουν πολλά είδη υδρόβιας

ζωής, καταστρέφουν τις καλλιέργειες και επιταχύνουν τη διάβρωση των σωλήνων

υδροδότησης. Επίσης, τα άλατα που περιέχονται σε μεγάλες ποσότητες μέσα

στο πόσιμο νερό είναι επικίνδυνα για τον ανθρώπινο οργανισμό, καθώς μειώνουν

την περιεκτικότητα του οξυγόνου στο αίμα, γεγονός που θέτει σε κίνδυνο τη ζωή

των εμβρύων και των βρεφών κάτω του ενός έτους. Τέλος, μια ποικιλία

οργανικών χημικών, όπως είναι το πετρέλαιο, η βενζίνη, το πλαστικό, τα

εντομοκτόνα, τα απορρυπαντικά και άλλα χημικά, αποτελεί αιτία ρύπανσης του

νερού και συνεπώς απειλή για την υγεία.

Διάβρωση του εδάφους

∆ιάβρωση εδάφους ονομάζεται η κίνηση των συστατικών του επιφανειακού

κυρίως στρώματος του εδάφους από τον ένα χώρο στον άλλο. Οι κύριοι

παράγοντες αυτού του φαινομένου είναι η ροή του νερού και ο άνεμος. Επιπλέον,

η καλλιέργεια, η εκμετάλλευση των δασών, η υπερβόσκηση, η χρήση των

οχημάτων, η σκόπιμη καύση της βλάστησης και άλλες δραστηριότητες καθιστούν

το έδαφος ευπαθές στη διάβρωση. Συνεπώς, η ανθρώπινη παρέμβαση είναι

δυνατόν να επιταχύνει τη διάβρωση και να καταστρέψει σε μερικές δεκαετίες ό,τι

η φύση δημιούργησε σε εκατοντάδες χρόνια. Η αλλοίωση της επιφάνειας του

εδάφους καθιστά το έδαφος λιγότερο γόνιμο και λιγότερο ικανό να συγκρατήσει

το νερό. Η επιφάνεια του εδάφους θεωρείται ανανεώσιμος φυσικός πόρος. Όμως,

στις τροπικές και εύκρατες περιοχές χρειάζονται από 200 έως 1000 χρόνια, για να

σχηματιστούν μόλις 2,5 εκατοστά νέας επιφάνειας. Αν η επιφάνεια του εδάφους

διαβρωθεί πολύ γρήγορα, τότε το έδαφος μετατρέπεται σε μη ανανεώσιμο

φυσικό πόρο.

23

Φαινόμενο του Θερμοκηπίου

Μικρές ποσότητες διοξειδίου του άνθρακα και υδρατμών, ποσότητες

ιχνοστοιχείων όζοντος, μεθανίου, οξειδίου του αζώτου και άλλων αερίων στην

τροπόσφαιρα παίζουν καθοριστικό ρόλο στον προσδιορισμό του μέσου όρου της

θερμοκρασίας του πλανήτη και κατ’ επέκταση στο κλίμα του. Στο σύνολό τους

αυτά τα αέρια, ενεργούν όπως τα παράθυρα ενός θερμοκηπίου. Επιτρέπουν στην

υπέρυθρη και την υπεριώδη ακτινοβολία να περάσει από τον ήλιο στη Γη μέσω

της τροπόσφαιρας. Μέρος της θερμότητας, που διοχετεύεται προς την

τροπόσφαιρα, διαρρέει στο διάστημα, άλλο μέρος της απορροφάται από τα

θερμοκηπιακά αέρια, θερμαίνοντας τον αέρα και τέλος το υπόλοιπο μέρος της

εκπέμπεται και πάλι στην επιφάνεια της γης. Αυτή η παγίδευση της θερμοκρασίας

στην τροπόσφαιρα ονομάζεται φαινόμενο του θερμοκηπίου. Χωρίς τα αέρια του

θερμοκηπίου, κυρίως τους υδρατμούς, η Γη θα ήταν μια ψυχρή μάζα χωρίς ζωή,

με μέσο όρο επιφανειακής θερμοκρασίας κάτω των 18°C. Όταν όμως τα

θερμοκηπιακά αέρια αυξάνονται στην ατμόσφαιρα, λόγω της εκπομπής βλαβερών

αερίων από τον άνθρωπο, παγιδεύονται κοντά στην επιφάνεια της Γης

μεγαλύτερες ποσότητες θερμότητας. Κατά συνέπεια, η θερμοκρασία των

ωκεανών και κατ’ επέκταση της Γης αυξάνει και το λιώσιμο των πάγων είναι

πιθανό, με αποτέλεσμα την εξαφάνιση θαλάσσιων ειδών, τη μείωση των

βροχοπτώσεων και την ξηρασία.

Τρύπα του Όζοντας

Το όζον (Ο3) που σχηματίζεται στη στρατόσφαιρα εμποδίζει περίπου το 95% της

υπεριώδους ακτινοβολίας να φτάσει στην επιφάνεια της Γης. Η ακτινοβολία αυτή

είναι ιδιαίτερα επικίνδυνη για τον ανθρώπινο οργανισμό, διότι ευθύνεται για τη

δημιουργία καρκίνων του δέρματος, για σοβαρές βλάβες στα μάτια, για

24

εξασθένηση του ανοσοποιητικού συστήματος και για έξαρση των νόσων του

αναπνευστικού. Το όζον της στρατόσφαιρας, επειδή σταματά τις υπεριώδεις

ακτίνες, δημιουργεί θερμά στρώματα αέρα που εμποδίζουν τα άλλα αέρια της

τροπόσφαιρας να φτάσουν στη στρατόσφαιρα. Αυτό το «θερμικό κέλυφος» είναι

σημαντικό για τη διαμόρφωση της μέσης θερμοκρασίας στην τροπόσφαιρα και

του κλίματος στη Γη. Σε φυσιολογικές συνθήκες, το ποσοστό του όζοντος που

καταστρέφεται στη στρατόσφαιρα είναι ίσο με το ποσοστό του όζοντος που

σχηματίζεται, έτσι ώστε η μέση περιεκτικότητά του να παραμένει ίδια. Η

ισορροπία όμως αυτή καταστρέφεται κυρίως από τις ενώσεις του χλωρίου και του

βρωμίου, που φτιάχνει ο άνθρωπος.

Όξινη Βροχή

Το διοξείδιο του άνθρακα και το οξείδια του αζώτου μεταφέρονται μέχρι και

1.000 χιλιόμετρα μακριά από τους ανέμους. Στη διαδρομή αυτή σχηματίζουν

δευτερογενείς ρυπαντές, όπως ατμούς νιτρικού οξέος, σταγονίδια θειικού οξέος

και σωματίδια θειικών και νιτρικών αλάτων. Οι χημικές αυτές ενώσεις φτάνουν

στη Γη είτε ως υγρή και όξινη βροχή είτε ως ξηρά όξινα σωματίδια. Το φαινόμενο

αυτό ονομάζεται απόθεση αλάτων ή όξινη βροχή.

Η όξινη βροχή ευθύνεται σε ένα μέρος για ασθένειες του αναπνευστικού

(βρογχίτιδα, άσθμα) και εξασθενεί τα δέντρα, καθώς γίνονται ευαίσθητα στις

ξηρασίες, στα έντομα και στους μύκητες, που ευνοούνται στο όξινο περιβάλλον.

Επιπλέον, καταστρέφει αγάλματα και αρχαιολογικά μνημεία, μέταλλα και

οχήματα. Τέλος, ελαττώνει τον πληθυσμό των σαλιγκαριών και κατά συνέπεια

μειώνεται και ο πληθυσμός των ωδικών πτηνών που τρέφονται από αυτά.

25

Συμπερασματικά, είναι αναγκαίο να συνδράμουμε στη διάσωση του πλανήτη μας

και στη διατήρηση της ισορροπίας στη φύση. Η ρύπανση και καταστροφή του

περιβάλλοντος είναι κατά κύριο λόγο συνέπεια της αλόγιστης ανθρώπινης

παρέμβασης και λιγότερο προϊόν φυσικών παραγόντων. Για το λόγο αυτό, όλοι

μας είναι απαραίτητο να καταβάλλουμε προσπάθεια, για να περιορίσουμε τα

προβλήματα του περιβάλλοντος, μέσα στο οποίο ζούμε και εξελισσόμαστε.

26

Βιβλιογραφία

1. «Βιώνοντας στο περιβάλλον Ι: Αρχές περιβαλλοντικών επιστημών», G.T. Miller,

Εκδόσεις ΙΩΝ, 9η έκδοση, 1999.

2. «Βιώνοντας στο περιβάλλον ΙΙ: Προβλήματα περιβαλλοντικών συστημάτων»,

G.T. Miller, Εκδόσεις ΙΩΝ, 9η έκδοση, 1999.

3. http://www.atm.ch.cam.ac.uk/tour/

4. http://ozonewatch.gsfc.nasa.gov/facts/hole.html

5. http://en.wikipedia.org/wiki/Greenhouse_effect

6. http://www.ucar.edu/learn/1_3_1.htm

7. http://zebu.uoregon.edu/1998/es202/l13.html

8. http://en.wikipedia.org/wiki/Acid_rain

9. http://www.ec.gc.ca/acidrain/acidfact.html

10. http://www.lenntech.com/Water-Pollution-FAQ.htm

27

ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΣΤΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ

ΣΤΕΡΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ

Υφιστάμενη κατάσταση στη Διαχείριση Στερεών Αποβλήτων

Στο παρόν κεφάλαιο αποτυπώνεται η εξέλιξη στη διαχείριση των στερεών

αποβλήτων περιγράφοντας την κατάσταση σε Κοινοτικό, Εθνικό και

Περιφερειακό επίπεδο.

Προέλευση, ποσότητα & σύνθεση στερεών αποβλήτων

Τα στερεά απόβλητα στην Ελλάδα κατατάσσονται στις εξής κατηγορίες:

Αστικά Στερεά Απόβλητα (Α.Σ.Α.): Τα Α.Σ.Α. είναι οικιακά και παρεμφερή

Στερεά Απόβλητα (ή αστικά απορρίμματα), και περιλαμβάνουν τα απόβλητα

που παράγονται κυρίως από οικισμούς, αλλά και τα απόβλητα άλλων

δραστηριοτήτων που προσομοιάζουν με αυτά.

Υπολείμματα γεωργικών και κτηνοτροφικών δραστηριοτήτων: Κύριες

πηγές αυτής της κατηγορίας Σ.Α., είναι οι αγροτικοί συνεταιρισμοί, οι

μεμονωμένοι αγρότες και οι κτηνοτρόφοι. Τα γεωργικά υπολείμματα που

κυριαρχούν είναι τα αποσυρόμενα φρούτα, τα προϊόντα κλαδέματος, τα

υπολείμματα γεωργικών δραστηριοτήτων κ.λπ.

28

Ιλύς Εγκαταστάσεων Επεξεργασίας Αστικών Λυμάτων: Κύριες πηγές

αυτής της κατηγορίας, είναι οι Εγκαταστάσεις Επεξεργασίας Αστικών Λυμάτων

είτε οικισμού είτε άλλων εγκαταστάσεων ( ξενοδοχείων, κάμπιγκ κ.λπ.)

Λοιπές ειδικές κατηγορίες Σ.Α.: Οι κυριότερες λοιπές ειδικές κατηγορίες

Σ.Α. είναι οι εξής:

Βιομηχανικά απόβλητα: Τα βιομηχανικά απόβλητα διακρίνονται στα

επικίνδυνα και στα μη επικίνδυνα. Από τα μη επικίνδυνα ορισμένα

προσομοιάζουν με τα Α.Σ.Α. (π.χ. υλικά συσκευασίας, λάσπες από

Εγκαταστάσεις Επεξεργασίας Υγρών Αποβλήτων με βιολογική

επεξεργασία, υπολείμματα επεξεργασίας φρούτων και λαχανικών,

απορρίμματα προσωπικού κ.λπ.) ενώ ορισμένα άλλα όχι (π.χ.

εξορυκτικές δραστηριότητες, λάσπες εγκαταστάσεων επεξεργασίας

υγρών αποβλήτων με χημική επεξεργασία κ.λπ.)

Αδρανή απόβλητα από κατασκευές, εκσκαφές και

κατεδαφίσεις: Κύριες πηγές αυτής της κατηγορίας είναι η κατασκευή

∆ημοσίων και Ιδιωτικών Έργων (π.χ οδοποιία, αποχέτευση, κτιριακά

κ.λπ.) και τα υλικά συντήρησης και κατεδάφισης (μπάζα).

Μεταχειρισμένα ελαστικά: Κύριες πηγές αυτής της κατηγορίας είναι

τα καταστήματα επισώτρων (βουλκανιζατέρ), αλλά και έμμεσα τα

οχήματα Ι.Χ., ∆.Χ., τρακτέρ αγροτικής χρήσεως κ.λπ.

Οχήματα στο τέλος του κύκλου ζωής τους – Καταλύτες

Οχημάτων: Στην κατηγορία αυτή συμπεριλαμβάνονται τα

αποσυρόμενα οχήματα και οι μεταχειρισμένοι καταλυτικοί μετατροπείς,

29

αλλά και τα μεταχειρισμένα ανταλλακτικά που προκύπτουν από την

επισκευή των οχημάτων.

Απόβλητα ειδών Ηλεκτρικού και Ηλεκτρονικού Εξοπλισμού

(Α.Η.Η.Ε.): Περιλαμβάνονται πάσης φύσεως Α.Η.Η.Ε., όπως ψυγεία,

πλυντήρια, τηλεοράσεις, ηλεκτρονικοί υπολογιστές, εκτυπωτές,

αριθμομηχανές, φωτιστικά είδη, φούρνοι μικροκυμάτων, θερμαντικά

σώματα, φωτοαντιγραφικά μηχανήματα, συσκευές φαξ, τηλέφωνα,

κάμερες, λαμπτήρες φθορισμού κ.λπ.

Ογκώδη αντικείμενα: Στην κατηγορία αυτή συμπεριλαμβάνεται μία

πλειάδα ευμεγεθών Σ.Α. Πηγές αυτής της κατηγορίας είναι εν μέρει

όλες οι δραστηριότητες, όπως κατοικίες, εμπορικά καταστήματα,

ξενοδοχεία, βιοτεχνία, κλαδέματα κ.λπ. ∆εν αποτελούν ξεχωριστή

κατηγορία αποβλήτων, αλλά εξετάζονται συχνά χωριστά ως προς την

συλλογή – μεταφορά – αποθήκευση – προεπεξεργασία τους, λόγω της

ιδιαιτερότητας που απαιτεί ο χειρισμός τους, εξαιτίας του μεγέθους

τους. Ενδεικτικά αναφέρονται εδώ, τα έπιπλα, βαρέλια, παλέτες,

στρώματα κ.λπ.

Νοσοκομειακά Σ.Α.: Πηγή προέλευσης είναι οι νοσηλευτικές μονάδες

και γενικότερα μονάδες υγειονομικού ενδιαφέροντος, (κέντρα υγείας,

ιατρεία κ.λπ.). Αυτά διακρίνονται σε τρεις κύριες διαδικασίες τα

προσομοιάζοντα με τα οικιακά (συσκευασίες, απόβλητα κυλικείων

κ.λπ.), τα μολυσματικά απόβλητα (όσα φέρουν παθογόνους

παράγοντες, όπως γάζες μολυσμένες, μέλη σώματος, κόπρανα

πειραματόζωων κ.λπ.) και τα ειδικά απόβλητα (αιχμηρά αντικείμενα,

ραδιενεργά, τοξικά κ.λπ.). Με εξαίρεση τα προσομοιάζονται με τα

οικιακά, τα υπόλοιπα δεν συμπεριλαμβάνονται στα Α.Σ.Α. σύμφωνα με

την ΚΥΑ 50910/2727/2003.

30

Ορισμός Αστικών Στερεών Αποβλήτων

Ως «Στερεά Απόβλητα νοούνται οι ουσίες ή τα αντικείμενα που εμφανίζονται

κυρίως σε στερεή φυσική κατάσταση, από τις οποίες ο κάτοχος τους θέλει ή

υποχρεούται να απαλλαγεί, και δε περιλαμβάνονται στο κατάλογο επικινδύνων

αποβλήτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης».

Όπως προκύπτει από το παραπάνω ορισμό, τα στερεά απόβλητα μπορεί να είναι

υλικά που βρίσκονται σε στερεή ή ημιστερεή μορφή και τα οποία κάτω από

ορισμένες συνθήκες, δεν προσδίδουν αρκετή αξία ή χρησιμότητα στο κάτοχό

τους, ώστε να συνεχίσει αυτός να υφίσταται τη δαπάνη, τη μέριμνα ή το βάρος

της διατήρησής τους.

Για να χαρακτηριστεί μια ουσία ως «απόβλητο» λαμβάνονται υπόψη τα

παρακάτω:

• οι ιδιότητες που έχει,

• οι οικονομικές συνθήκες που ισχύουν τη περίοδο που μελετάται εκείνη (διότι η

αξία των υλικών μεταβάλλεται ανάλογα με το χώρο αλλά και το χρόνο),

• το κόστος που προκύπτει από την απόρριψή της,

• η ισχύουσα νομοθεσία (περιλαμβάνει το πρόστιμο πλημμελούς και παράνομης

απόρριψης)

31

Τα αστικά στερεά απόβλητα περιλαμβάνουν την ετερογενή μάζα των στερεών

αποβλήτων από τις αστικές περιοχές, καθώς επίσης και την ομοιογενή μάζα

γεωργικών και βιομηχανικών αποβλήτων, αλλά και των μπαζών. ∆ηλαδή,

πρόκειται για τα στερεά απόβλητα που παράγονται από τα νοικοκυριά, τα

εμπορικά καταστήματα, των καθαρισμών οδών και άλλων δημόσιων χώρων,

αλλά και εκείνα που παράγονται από πάσης φύσεως επιχειρήσεις και μπορούν

από τη φύση τους να εξομοιωθούν με τα στερεά απόβλητα των νοικοκυριών.

Συγκεκριμένα, στη κατηγορία των αστικών στερεών αποβλήτων περιλαμβάνονται

όλα τα απόβλητα, εκτός από αυτά που βρίσκονται σε υγρή φάση, χωρίς να

έχουν αξιόλογο ποσοστό αιωρούμενων ρύπων (δηλαδή υγρών αποβλήτων) και

αέριων ρύπων.

Τέλος, πρέπει να τονιστεί ότι καθετί που συμπεριλαμβάνεται στα αστικά στερεά

απόβλητα είναι θέμα σύμβασης που συνάπτει η εκάστοτε χώρα. ∆ηλαδή μέχρι

τώρα, τα κράτη- μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν ακολουθούσαν τους ίδιους

ορισμούς για τους εθνικούς καταλόγους τους. Για το λόγο αυτό, κρίθηκε σκόπιμο

να διαμορφωθεί ένα ενιαίο πλαίσιο αναφοράς για όλα τα κράτη μέλη, ώστε να

γίνονται συγκρίσεις και έγκυρες προβλέψεις της υπάρχουσας κατάστασης που

επικρατεί στην εκάστοτε χώρα.

32

Πίνακας 1. Γενική διάκριση των στερεών αποβλήτων

Χαρακτηρισμός

πηγής

αποβλήτων

Τυπικές

Δραστηριότητες ή

Εγκαταστάσεις

Τύποι και Συστατικά

Αποβλήτων

Οικιακά Απόβλητα Κατοικίες/Πολυκατοικίες Τροφικά

Υπολείμματα/Χαρτιά/

Χαρτόνια/Πλαστικά/Υφάσματ

α/ ∆έρματα/Ξύλα/Απόβλητα

Κήπων/Γυαλιά/Μέταλλα/Τέφ

ρα/ Ογκώδη Αντικείμενα

/Επικίνδυνα /τοξικά οικιακά

απόβλητα/Ηλεκτρικά είδη-

συσκευές

Εμπορικά

Απόβλητα

Καταστήματα/Εστιατόρια/

Γραφεία/Ξενοδοχεία/

Μικρές Βιοτεχνίες/

Τυπογραφεία / Βιομηχανία,

κτλ.

Χαρτιά/Χαρτόνια/Πλαστικά/Ξ

ύλα/

Τροφικά

υπολείμματα/Γυαλιά/

Μέταλλα/Ειδικά Απόβλητα

(ηλεκτρικές συσκευές, άλλες

συσκευές/επικίνδυνα /τοξικά

απόβλητα

Απόβλητα

Ιδρυμάτων

Σχολεία/Νοσοκομεία/∆ιοικ

ητήρια/κτλ. (δεν

περιλαμβάνονται τα

μολυσματικά απόβλητα)

Χαρτιά/Χαρτόνια/Πλαστικά/Ξ

ύλα/

Τροφικά

υπολείμματα/Γυαλιά/Μέταλλα

,/Ειδικά/Απόβλητα (ηλεκτρ.

33

Συσκευές/Επικίνδυνα /τοξικά

απόβλητα

Απόβλητα

Κατασκευών και

Κατεδαφίσεων

Νέες κατασκευές Ξύλα/Σκυρόδεμα/Τούβλα/Κα

λώδιο/Μέταλλα/Χώμα

Απόβλητα

Καθαρισμού

Κοινόχρηστων

Χώρων

Καθαρισμός

Οδών/Πάρκων/ Παραλίων

Χώρων/Χώρων

Σκουπίδια/ Ξύλα/Κλαδιά/ κτλ.

Απόβλητα

Εγκαταστάσεων

Επεξεργασίας

Αποβλήτων

Καύση

Αποβλήτων/Βιολογικοί

Καθαρισμοί

Τέφρα/ Ιλύς (λυματολάσπη)

Κλάσματα υλικών αστικών στερεών αποβλήτων

Τα αστικά στερεά απόβλητα με μία δόκιμη κατηγοριοποίηση των απορριμμάτων

περιλαμβάνει τις εξής ομάδες (κλάσματα) υλικών:

1. Ζυμώσιμα: αυτή η ομάδα περιλαμβάνει τα υπολείμματα της κουζίνας και του

κήπου.

2. Χαρτί: περιλαμβάνονται όλα τα είδη χαρτιών και χαρτονιών που προέρχονται

κυρίως από συσκευασμένα προϊόντα και έντυπο υλικό.

34

3. Μέταλλα: περιλαμβάνονται όλα τα μεταλλικά υλικά που καταλήγουν στο κάδο

των απορριμμάτων. ∆ιαχωρίζονται στα σιδηρούχα, τα οποία έχουν μαγνητικές

ικανότητες και στα μη σιδηρούχα μέταλλα, όπου κύριος αντιπρόσωπός τους είναι

το αλουμίνιο.

4. Γυαλί: όσον αφορά την ανακύκλωση, διαχωρίζεται σε λευκό, καφέ και πράσινο

γυαλί. Σημειώνεται ότι η παραγωγή καφέ και λευκού γυαλιού, απαιτεί

υαλότριμμα μόνο του ίδιου χρώματος.

5. Πλαστικό: χαρακτηριστικό αυτής της ομάδας αποτελεί η έντονη ανομοιογένεια

που τη διακατέχει, εξαιτίας των πολλών χρησιμοποιούμενων πολυμερών (π.χ.

ΡVC, ΡΕΤ, ΑΒS).

6. ∆έρμα –Ξύλο –Λάστιχο -Ύφασμα: η ομάδα αυτή χαρακτηρίζεται ως ‘λοιπά

καύσιμα’.

7. Αδρανή: στην ομάδα αυτή περιλαμβάνονται τα χημικά ανενεργά υλικά που

καταλήγουν τα οικιακά απορρίμματα (π.χ. χώματα, πέτρες) και τα ακίνδυνα

απόβλητα που δεν υφίστανται σχεδόν καμία φυσική, χημική ή βιολογική

μετατροπή. Τα αδρανή απόβλητα δε διαλύονται, δε συμμετέχουν σε άλλες

φυσικές ή χημικές αντιδράσεις, δε βιοδιασπώνται και τέλος, δεν επιδρούν

δυσμενώς στη ρύπανση του περιβάλλοντος αλλά και στην υγεία του ανθρώπου.

8. Λοιπά: στο κλάσμα αυτό καταλήγουν εκείνα τα απορρίμματα που δε μπορούν

να κατανεμηθούν σε καμιά από τις παραπάνω κατηγορίες.

35

Ποιοτική ανάλυση των αστικών στερεών απορριμμάτων

Τα ποιοτικά χαρακτηριστικά των αστικών στερεών αστικών απορριμμάτων,

μπορούν να διαχωριστούν σε τέσσερις κατηγορίες:

1. Φυσικά χαρακτηριστικά: πρόκειται για τη φυσική σύσταση κατά βάρος

κάποιων ευδιάκριτων υλικών, όπως το χαρτί, το γυαλί, το πλαστικό, τα μέταλλα,

τα ζυμώσιμα και λοιπά συστατικά, που εκφράζεται σε ποσοστιαίες μονάδες, το

ειδικό βάρος τους, το μέγεθος- κατανομή των μεγεθών και τέλος, τη

διαπερατότητά τους.

2. Χημικά χαρακτηριστικά: προκύπτουν αναλογικά με τη χημική σύσταση των

απορριμμάτων. Τα απόβλητα συνήθως αποτελούνται από υγρασία, περιέχουν

πτητικά και ανόργανα συστατικά, καθώς και μικρά ποσοστά χημικών στοιχείων.

Στα χημικά χαρακτηριστικά, ανήκει και η θερμογόνος δύναμη των απορριμμάτων

καθώς και η περιεκτικότητα που έχουν σε επικίνδυνα συστατικά.

3. Μικροβιολογικά χαρακτηριστικά: ορίζονται από το ποσοστό των μολυσματικών

αποβλήτων που βρίσκονται στην συνολική παραγόμενη ποσότητα

απορριμμάτων.

4. Βιολογικά χαρακτηριστικά: χαρακτηριστικό του οργανικού κλάσματος των

στερεών απορριμμάτων, αποτελεί η δυνατότητα που έχουν να

μετασχηματίζονται μέσω βιολογικών διεργασιών, σε αέρια, αδρανή οργανικά και

αέρια στερεά συστατικά. Από τις διαδικασίες σήψης των οργανικών συστατικών

και ιδιαίτερα των υπολειμμάτων των τροφών, είναι δυνατό να εκλύονται οσμές

και να προσελκύονται διάφορα έντομα.

36

1.2 Μέθοδοι Διαχείρισης των απορριμμάτων

Η Έννοια της Διαχείρισης

Με τον όρο «διαχείριση απορριμμάτων» νοείται η συλλογή, η μεταφορά, η

μεταφόρτωση, προσωρινή αποθήκευση, η αξιοποίηση και η διάθεση των

αποβλήτων. Στα παραπάνω συμπεριλαμβάνεται η εποπτεία των εργασιών αυτών,

αλλά και η μετέπειτα φροντίδα των χώρων διάθεσης. Η έννοια της διαχείρισης

των απορριμμάτων φαίνεται πως εξελίσσεται διαχρονικά. Από παλιά

συσχετιζόταν η δημόσια υγεία με τις ανεπαρκείς μεθόδους διαχείρισης, οι οποίες

ευθύνονταν για τις επιδημίες και τις πάσης φύσεως ασθένειες. Άρα είναι φανερό,

πως ο πρώτος ιστορικά στόχος της διαχείρισης αφορούσε αποκλειστικά τη

προστασία της δημόσιας υγείας. Στη δεκαετία του 1970 και έπειτα, άρχισε να

αναπτύσσεται έντονη ευαισθητοποίηση για θέματα του περιβάλλοντος αλλά και

για προβλήματα που παρουσιάζονταν σε αυτό, οπότε ο αρχικός στόχος

εμπλουτίστηκε με τη προστασία του αέρα, του νερού, του εδάφους, καθώς και

την αποτροπή δυσμενών επιπτώσεων. Στη δεκαετία του 1990 σε πολλές χώρες

της Ευρώπης, προβλήθηκε με επιτακτικό ύφος η έννοια της διαχείρισης,

τονίζοντας περισσότερο τη μείωση των παραγόμενων απορριμμάτων, αλλά και

την αξιοποίησή τους. Επίσης εκείνη τη περίοδο, παρουσιάζονται νέες αντιλήψεις

σχετικά με την ευθύνη αλλά και το τρόπο οργάνωσης της διαχείρισης των

απορριμμάτων. Οι παραγωγοί των αποβλήτων έχουν την ευθύνη της διαχείρισής

τους, πράγμα που σημαίνει ότι περιορίζεται αισθητά η ευθύνη αλλά και ο ρόλος

της πολιτείας. Έτσι, η αντιμετώπιση του προβλήματος των αποβλήτων, αρχίζει

να παίρνει παγκόσμιες διαστάσεις.

37

Είναι φανερό πως τα έργα ∆ιαχείρισης των Στερών Αποβλήτων, καλούνται να

καλύψουν τις ανάγκες που δημιουργεί συνεχώς το κοινωνικό σύνολο. Τα

τελευταία χρόνια, η αντιρρυπαντική τεχνολογία και οι περισσότερες τεχνολογίες

που αφορούν τη διαχείριση, έχουν σημειώσει σημαντική ανάπτυξη. Η διαχείριση

των απορριμμάτων θεωρείται ένα από τα σημαντικότερα θέματα του

περιβάλλοντος, που προκαλεί τεράστιο ενδιαφέρον διεθνώς. Η αυξανόμενη

συνειδητοποίηση των κυβερνήσεων και των πολιτών για τα προβλήματα του

περιβάλλοντος, αποτέλεσε το έναυσμα για αναζήτηση νέων τεχνικών και λύσεων

που αφορούν μελλοντικά συστήματα σχετικά με τη διαχείριση των αποβλήτων.

Έτσι για την επιτυχή διαχείριση τους, καθορίζονται και διεξάγονται σε εθνικό

επίπεδο ειδικές τεχνικές προδιαγραφές και δραστηριότητες, με σκοπό να

ελαττωθούν τα παραγόμενα απόβλητα, να προωθηθεί η προσπάθεια για

ανακύκλωση και να διεξαχθούν εκστρατείες ευαισθητοποίησης των πολιτών. Τα

τελευταία χρόνια, οι χώρες που χαρακτηρίζονται από έντονη βιομηχανική

δραστηριότητα, έχουν λάβει νομοθετικές πρωτοβουλίες, με σκοπό αφενός να

ενθαρρύνουν τους πολίτες να ελαττώσουν τη παραγωγή των απορριμμάτων και

αφετέρου να προωθήσουν την επαναχρησιμοποίηση αλλά και την ανακύκλωση

των συστατικών τους. Για να είναι αποτελεσματική και κοινωνικά δίκαιη η

διαχείριση των αστικών στερεών απορριμμάτων, είναι απαραίτητο να υπάρχουν

πληροφορίες σχετικά με τις ποσότητες και τους ρυθμούς παραγωγής των

αποβλήτων, τα φυσικοχημικά και βιολογικά χαρακτηριστικά που παρουσιάζουν

και τέλος, τη ποσότητα παραγωγής τους που αλλάζει ανάλογα με την εποχή και

το τόπο. Ωστόσο, η διαχείριση των απορριμμάτων αντιμετωπίζει πολλά

προβλήματα σε πολλές περιοχές. Το γεγονός αυτό μπορεί να οφείλεται στους

υπάρχοντες ΧΥΤΑ, οι οποίοι δέχονται απορρίμματα με ραγδαίους ρυθμούς και

στις Μονάδες Θερμικής Επεξεργασίας (ΜΘΕ), που χρησιμοποιούνται στο όριο της

δυναμικότητάς τους, ή πιθανόν αντιμετωπίζουν προβλήματα στη τροφοδοσία και

στην αποδοχή.

38

Σχεδιασμός για τη διαχείριση των στερεών απορριμμάτων

Ο σχεδιασμός στη διαχείριση των απορριμμάτων, αποτελεί ουσιαστικά τη

διαδικασία μέτρησης αλλά και αξιολόγησης των σχετικών αναγκών της κοινωνίας.

Βασικός σκοπός του σχεδιασμού, είναι να συλλεχθούν, να αξιολογηθούν και

κατόπιν να παρουσιαστούν τα δεδομένα που αφορούν κάποιο πρόβλημα, το

οποίο απαιτεί ειδικές ενέργειες από κάποιον αποφασίζοντα. Για την επίτευξη ενός

τέτοιου σκοπού όμως, απαιτείται μία πιο ολοκληρωμένη προσέγγιση. Κρίνεται

λοιπόν αναγκαία η δημιουργία Συστημάτων Ολοκληρωμένης ∆ιαχείρισης

Αποβλήτων.

Η βασική αρχή πάνω στην οποία στηρίζεται η δημιουργία των Συστημάτων

Ολοκληρωμένης ∆ιαχείρισης Αποβλήτων (ΣΟ∆Α), είναι να εκτραπούν

μεγαλύτερες ποσότητες απορριμμάτων, από τη τελική διάθεση στο έδαφος,

λαμβάνοντας υπόψη κάποια οικονομικά, περιβαλλοντικά, πολιτικά, τεχνολογικά

και κοινωνικά κριτήρια. Οι δυνητικές ενέργειες που περιλαμβάνονται σε ένα

ΣΟ∆Α ακολουθούν μία ιεραρχία, η οποία χαρακτηρίζεται διαδοχικά αποκλειστική

καθώς:

1. Στο επίπεδο της μεταφόρτωσης, τα απορρίμματα συμπιέζονται για να μειωθεί

ο όγκος τους.

2. Στο επίπεδο της επεξεργασίας, του μετασχηματισμού και της ανάκτησης των

πόρων σε Μονάδες Ανάκτησης Υλικών Κομποστοποίησης (ΜΑΥΚ) και Μονάδες

Θερμικής Επεξεργασίας (Μ.Θ.Ε.), τα απορρίμματα υπόκεινται σε διεργασίες που

αποσκοπούν στην εκτροπή τους από το επόμενο επίπεδο.

39

3. Στο επίπεδο της Τελικής ∆ιάθεσης σε ΧΥΤΑ, αποτίθεται στο έδαφος οτιδήποτε

δε μπορεί να ανακτηθεί από το προηγούμενο επίπεδο.

Οι επιμέρους δυνητικές ενέργειες, που μπορούν να συνδυασθούν μεταξύ τους σε

ένα ΣΟ∆Α όσον αφορά τις εγκαταστάσεις είναι:

1. Σταθμός Μεταφόρτωσης Απορριμμάτων (ΣΜΑ): συμπιέζει τα απορρίμματα,

μειώνοντας τον όγκο τους. Το μέγεθος του μπορεί να εκτείνεται από μία πρέσα

φορητή μέχρι μία πλήρη βιομηχανική εγκατάσταση.

2. Μονάδα Θερμικής Επεξεργασίας Απορριμμάτων (ΜΘΕ): η λειτουργία της είναι

αποδοτική οικονομικά, παρόλο που συνοδεύονται από υψηλά κόστη επένδυσης.

3. Μονάδα Ανάκτησης Υλικών ή/και Κομποστοποίησης απορριμμάτων (ΜΑΥΚ):

συνοδεύονται από μέτρια κόστη επένδυσης, τα οποία δύνανται να ελαττωθούν

από το προδιαγραφόμενο μικρό μέγεθος της εγκατάστασης.

4. Χώρος υγειονομικής ταφής απορριμμάτων/υπολειμμάτων (ΧΥΤΑ/Υ): η

υγειονομική ταφή αποτελεί μια από τις οικονομικότερες μεθόδους διάθεσης.

Ωστόσο, η δημιουργία αυτών των χώρων απαιτεί το κατάλληλο έδαφος που δεν

είναι πάντα διαθέσιμο, ενώ προκαλεί έντονες κοινωνικές αντιδράσεις.

Για να δοθεί μία ικανοποιητική λύση σε οποιοδήποτε πρόβλημα της διαχείρισης

των απορριμμάτων, μπορούν να ληφθούν υπόψη ταυτόχρονα περισσότερες από

μία εκ των παραπάνω δυνητικών ενεργειών, αφού κάθε μέθοδος διακατέχεται

από ισχυρά αλλά και από ασθενή σημεία.

40

Μέθοδοι Διαχείρισης Απορριμμάτων

1. Προσωρινή αποθήκευση

Η προσωρινή αποθήκευση αποτελεί το πρώτο στάδιο στη διαχείριση των

αποβλήτων. Περιλαμβάνει το χρονικό διάστημα που μεσολαβεί ανάμεσα στη

παραγωγή των απορριμμάτων και τη τοποθέτησή τους σε συγκεκριμένο και

κατάλληλο χώρο, μέχρι το χρονικό διάστημα της αποκομιδή τους. Πιο αναλυτικά,

η προσωρινή αποθήκευση διαχωρίζεται σε δύο υποκατηγορίες:

• της προσωρινής αποθήκευσης που πραγματοποιείται μέσα στο σπίτι και

• της προσωρινής αποθήκευσης που συντελείται στο σημείο συλλογής.

Για να υπάρξει ταύτιση των δύο υποκατηγοριών, πρέπει να υπάρχει μόνιμος

χώρος προσωρινής αποθήκευσης, ώστε να διευκολυνθούν σε μεγάλο βαθμό

πολλά θέματα που αφορούν τη διαχείριση των απορριμμάτων.

2. Συλλογή

Με τον όρο «συλλογή» νοείται η διαδικασία που περιλαμβάνει τη συγκέντρωση

των αποβλήτων, το διαχωρισμό τους σε υλικά σύμφωνα πάντα με τις φυσικές

και χημικές ιδιότητές τους και τέλος, την ανάμειξή τους ώστε να μπορέσουν να

μεταφερθούν. Το στάδιο αυτό αρχίζει από τη στιγμή που συλλέγονται τα

απορρίμματα στους κάδους που αποθηκεύονται προσωρινά και τελειώνει όταν

εισέρχονται στους ειδικούς χώρους επεξεργασίας και διάθεσής τους. Η διαδικασία

41

της συλλογής των απορριμμάτων, αποτελεί ένα από τα σπουδαιότερα στάδια της

διαχείρισης των απορριμμάτων. Αφενός, απορροφά ένα υψηλό ποσοστό κόστους

που αγγίζει το 70-85% του συνολικού κόστους που απαιτεί η διαχείριση και

αφετέρου επηρεάζει σε σημαντικό βαθμό την ποιότητα των υπηρεσιών που

παρέχονται στους κατοίκους. Η οργάνωση ενός συστήματος συλλογής, απαιτεί

την εξέταση παραμέτρων, όπως:

• την επιλογή των κατάλληλων σημείων συλλογής

• το καθορισμό της συχνότητας συλλογής των απορριμμάτων από τους κάδους

• το καθορισμό των δρομολογίων συλλογής των απορριμματοφόρων

• την επιλογή του μηχανολογικού εξοπλισμού και προσωπικού που απαιτείται για

τη συλλογή.

3. Μεταφορά

Η μεταφορά περιλαμβάνει το σύνολο των εργασιών μετακίνησης των αποβλήτων

από τα μέσα συλλογής που βρίσκονται, στους χώρους διάθεσης, αξιοποίησης ή

μεταφόρτωσης. Συνεπώς, τα απορριμματοφόρα που έχουν αναλάβει το έργο

αυτό, μπορούν να έχουν διαφορετικά χαρακτηριστικά, όπως, χωρητικότητα,

μηχανισμό ανύψωσης των κάδων και μηχανισμό συμπίεσης. Έτσι, διαχωρίζονται

στα απορριμματοφόρα κλειστού τύπου και ανοικτού τύπου. Τα κλειστού τύπου

σύγχρονα οχήματα που χρησιμοποιούνται για τη συλλογή των απορριμμάτων,

έχουν εφοδιαστεί με ένα σύστημα συμπίεσης των απορριμμάτων και ανύψωσης

42

των κάδων. Αντίθετα, τα ανοικτού τύπου απορριμματοφόρα χρησιμοποιούνται

μόνο για τη συλλογή ογκωδών αντικειμένων, που δε δύναται να συλλεχθούν στα

κλειστά απορριμματοφόρα.

4. Μεταφόρτωση

Το στάδιο αυτό περιλαμβάνει τις εργασίες μετακίνησης των απορριμμάτων από

τα μέσα συλλογής, συνήθως σε ένα σταθμό μεταφόρτωσης. Πιο συγκεκριμένα,

όταν ολοκληρωθεί η διαδικασία της συλλογής, τα απορρίμματα μεταφέρονται

στο τελικό χώρο επεξεργασίας /διάθεσης ή σε σταθμούς μεταφόρτωσης. Οι

σταθμοί μεταφόρτωσης είναι στεγασμένοι ή ανοιχτοί χώροι, όπου τα

απορριμματοφόρα μεταφέρουν εκεί, τα πάσης φύσεως απόβλητα. Στη συνέχεια,

τα απορρίμματα μετά από τη διαδικασία συμπίεσης, ή χωρίς αυτήν,

μεταφέρονται μέσω ειδικών αυτοκινήτων μεταφοράς (τα οποία διαθέτουν

μεγάλη χωρητικότητα) στους χώρους επεξεργασίας/ διάθεσης.

5. Επεξεργασία

Με τον όρο ‘επεξεργασία’, νοείται η εφαρμογή ή ο συνδυασμός των φυσικών,

χημικών, θερμικών και βιολογικών διεργασιών που μεταβάλλουν τα

χαρακτηριστικά των αποβλήτων, με σκοπό να περιοριστεί ο όγκος ή οι

επικίνδυνες ιδιότητες που έχουν. Έτσι, μπορεί να διευκολυνθεί ο χειρισμός τους

ή ακόμα και να επιταχυνθεί η ανάκτηση των χρήσιμων υλικών και ενέργειας. Οι

κυριότεροι μέθοδοι επεξεργασίας περιγράφονται αναλυτικά παρακάτω:

43

α. Θερμική Επεξεργασία: ο διαχωρισμός των συστημάτων θερμικής

επεξεργασίας γίνεται με βάση τις ανάγκες που έχουν σε οξυγόνο και είναι

τα εξής:

1. καύση: για να πραγματοποιηθεί χρειάζεται οξυγόνο. Η καύση

των απορριμμάτων θεωρείται η κατάλληλη λύση, επειδή

επιτυγχάνεται ικανοποιητική ανάκτηση ενέργειας.

2. αεριοποίηση: είναι η μερική καύση των στερεών απορριμμάτων,

με ελάχιστη ποσότητα αέρα, για τη παραγωγή αερίων που

περιέχουν κυρίως μονοξείδιο του άνθρακα, υδρογόνο και

κορεσμένους υδρογονάνθρακες, όπως το μεθάνιο

3. πυρόλυση: νοείται η θερμική επεξεργασία των στερεών

απορριμμάτων σε πλήρη απουσία οξυγόνου. Από την διαδικασία

της πυρόλυσης παράγονται: α) ένα υγρό κλάσμα που μέσω μιας

ειδικής επεξεργασίας μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως συνθετικό

καύσιμο, β) ένα μείγμα αεριών, που η σύνθεσή του εξαρτάται από

τα οργανικά χαρακτηριστικά των αποβλήτων και γ) ένα υπόλειμμα

που αποτελείται από καθαρό άνθρακα και από αδρανή υλικά που

υπάρχουν στα απόβλητα.

β. Βιολογική Επεξεργασία: η εφαρμογή της βιολογικής επεξεργασίας,

απαιτεί το διαχωρισμό του βιοαποδομήσιμου κλάσματος των αστικών

στερών απορριμμάτων. Στόχος της βιολογικής επεξεργασίας, είναι η

ανάκτηση compost ή/και ενέργειας, η μείωση των αερίων του θερμοκηπίου

44

και η μείωση στραγγισμάτων και βιοαερίου στους ΧΥΤΑ/Υ. ∆ιαχωρίζεται σε

δύο μεγάλες κατηγορίες, οι οποίες είναι:

1. η αναερόβια επεξεργασία: είναι μια τεχνητά επιταχυνόμενη

διαδικασία που για να εφαρμοστεί, πρέπει τα αστικά στερεά απόβλητα

να είναι διαχωρισμένα στη πηγή

2. η αερόβια επεξεργασία ή Κομποστοποίηση: είναι η ελεγχόμενη

βιοοξείδωση ετερογενών οργανικών υλικών, όπου βακτήρια και

μύκητες μπορούν και βιοαποδομούν οργανικές ενώσεις. Έτσι,

μειώνεται κατά 50% η μάζα των στερεών αστικών αποβλήτων.

γ. Μηχανική Επεξεργασία: η μηχανική επεξεργασία απαιτεί τον διαχωρισμό

των απορριμμάτων που γίνεται πρακτικά με δύο τρόπους: είτε με διαλογή

στη πηγή, είτε σε ειδικές εγκαταστάσεις. Το RDF αποτελείται από

απορρίμματα που έχουν υποστεί κατάλληλη επεξεργασία, με σκοπό να

χρησιμοποιηθεί ως καύσιμο για τη παραγωγή ατμού ή ηλεκτρισμού.

δ. Εδαφική ∆ιάθεση: η εδαφική διάθεση θεωρείται ότι είναι ένα

υποσύστημα κάθε συστήματος διαχείρισης αστικών στερεών

απορριμμάτων, το οποίο δε μπορεί να παραληφθεί, επειδή κάθε μέθοδος

επεξεργασίας αφήνει κάποια υπολείμματα που καταλήγουν είτε σε Χώρους

Εδαφικής ∆ιάθεσης Υπολειμμάτων (Χ.Ε.∆.Υ.), είτε σε χώρους Υγειονομικής

Ταφής Απορριμμάτων (Χ.Υ.Τ.Α.). Ανάλογα με το είδος των αποβλήτων οι

χώροι εδαφικής διάθεσης διακρίνονται σε τρεις κατηγορίες:

45

• Χώροι Υγειονομικής Ταφής Απορριμμάτων/ Υπολειμμάτων

(ΧΥΤΑ/Υ): θεωρείται κάθε χώρος διάθεσης που χρησιμοποιείται για

την απόθεση των στερεών απορριμμάτων είτε στο έδαφος, είτε κάτω

από αυτό.

Χώροι Υγειονομικής Ταφής Επικίνδυνων Αποβλήτων (ΧΥΤΕΑ):

πρόκειται για ειδικούς χώρους, που δέχονται στερεά επικίνδυνα

απόβλητα, εφόσον έχουν ήδη υποστεί επεξεργασία, για να

ελαχιστοποιήσουν την επικινδυνότητα του χαρακτήρα τους.

Χώροι Ταφής Αδρανών Υλικών: πρόκειται για χώρους στους οποίους

γίνονται δεκτά απόβλητα από υλικά μιας κατηγορίας και ενός τύπου.

Ωστόσο, μπορούν να γίνονται δεκτά διαφορετικά απόβλητα που όμως

προέρχονται από την ίδια πηγή.

ε. Αξιοποίηση: με τον όρο «Αξιοποίηση» νοείται κάθε είδους εργασία

ανακύκλωσης ή /και ανάκτησης υλικών ή ενέργειας από τα οικιακά

απόβλητα. Πιο συγκεκριμένα, η έννοια της αξιοποίησης περιλαμβάνει την

ανάκτηση αλλά και επαναχρησιμοποίηση υλικών και ενέργειας, ενώ

παράλληλα συμπεριλαμβάνεται η κομποστοποίηση του οργανικού

κλάσματος, με σκοπό να παραχθεί εδαφοβελτιωτικό. Η ανάκτηση υλικών

θεωρείται ότι είναι από τις πιο σημαντικές μεθόδους διαχείρισης, σύμφωνα

με στοιχεία της ευρωπαϊκής πολιτικής. Η έννοια της ανάκτησης των υλικών

περιλαμβάνει την επαναχρησιμοποίηση και την ανακύκλωση κάποιων

υλικών. Σημαντικός παράγοντας για την ανακύκλωση, είναι το σύστημα

διαλογής. Το σύστημα διαλογής περιλαμβάνει δύο κατηγορίες:

46

1. τη διαλογή στην πηγή: αποτελεί μέθοδο ανακύκλωσης, όπου τα

υλικά διαχωρίζονται στη πηγή παραγωγής τους. Η μέθοδος αυτή,

εξαρτάται σε πολύ μεγάλο βαθμό από την εθελοντική συμμετοχή,

δεδομένου ότι όσο αυξάνεται το ποσοστό συμμετοχής των

κατοίκων, μειώνεται το κόστος ανάκτησης των υλικών. Τα κύρια

συστήματα διαλογής στην πηγή που υπάρχουν, είναι τα εξής:

• Τα κέντρα συλλογής: είναι εγκαταστάσεις υποδοχής των

αστικών στερεών αποβλήτων, τα οποία μεταφέρονται από

τους κατοίκους, με κάποιο κίνητρο. Τα υλικά εκεί

προεπεξεργάζονται και μεταφέρονται έπειτα, στις βιομηχανίες.

Το σύστημα έχει μηδενικό κόστος συλλογής, αλλά έχει

αξιόλογο κόστος επένδυσης, λειτουργίας και μεταφοράς των

υλικών.

• Συλλογή από πόρτα σε πόρτα: το σύστημα αυτό

εφαρμόζεται κυρίως για υλικά όπως το χαρτί και το κόστος του

εξαρτάται από το ποσοστό συμμετοχής των κατοίκων στη

διαδικασία αυτή.

• Συλλογή σε κάδους: τα υλικά συγκεντρώνονται σε ειδικούς

κάδους από τους κατοίκους. Συνήθως τοποθετούνται σε

κοινόχρηστους χώρους, όπου μέσα από τους κάδους αυτούς,

τα υλικά προσφέρονται για μεταπώληση. Επίσης, για όλα τα

ανακυκλώσιμα υλικά, μπορεί να χρησιμοποιηθεί ένας κάδος ή

ξεχωριστός για το κάθε είδος.

47

2. τη μέθοδο της μηχανικής διαλογής: αποτελεί μια ακόμα μέθοδο

ανακύκλωσης, σύμφωνα με την οποία τα διάφορα υλικά που

αποτελούν τα αστικά στερεά απόβλητα, διαχωρίζονται με μηχανικά

μέσα. Με την μέθοδο αυτή, διαχωρίζονται τα υλικά που πρόκειται να

ανακυκλωθούν, μειώνοντας έτσι σημαντικά τον όγκο των

απορριμμάτων.

Εναλλακτικά σχήματα ολοκληρωμένης διαχείρισης απορριμμάτων

Οι μέθοδοι διαχείρισης των στερεών αστικών αποβλήτων που περιγράφηκαν

παραπάνω, εκτός από την υγειονομική ταφή, μπορούν να εφαρμοστούν σε

συνδυασμό μεταξύ τους, δημιουργώντας τα ολοκληρωμένα διαχειριστικά

σχήματα. Είναι φανερό ότι δύναται να δημιουργηθούν ποικίλα σχήματα από

διαφορετικούς συνδυασμούς. Οι πιο χαρακτηριστικές επιλογές των εναλλακτικών

σχημάτων που μπορούν να συνδυαστούν παράλληλα με μέτρα που αφορούν τη

μείωση παραγωγής των απορριμμάτων, είναι τα εξής:

• Μέγιστη ανάκτηση υλικών και διάθεση υπολοίπου με ταφή. Υλικά όπως

το χαρτί, το πλαστικό, το γυαλί και πολλά χρήσιμα μέταλλα,

διαχωρίζονται στην πηγή ή μηχανικά στην εγκατάσταση επεξεργασίας, με

σκοπό να επαναχρησιμοποιηθούν, αφού πρώτα απομακρύνονται περιττά

αντικείμενα (πχ. πέτρες).

Επιλεκτική ανάκτηση υλικών, καύση με ανάκτηση ενέργειας και

ταφή τέφρας. Η σύγχρονη καύση μειώνει τις συγκεντρώσεις ρύπων των

αέριων εκπομπών, ελέγχονται οι οσμές που χαρακτηρίζουν συνήθως τις

48

χωματερές. Έπειτα, η στάχτη που δημιουργείται από τη καύση μπορεί

να χρησιμοποιηθεί ως δομικό υλικό.

Γενική υγειονομική ταφή. Χρησιμοποιήθηκε πάρα πολύ στο

παρελθόν και εξακολουθεί να χρησιμοποιείται σαν αποκλειστική επιλογή

σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες. Το σύστημα αυτό, αποσκοπεί στην

εξαφάνιση των απορριμμάτων. Πρόκειται για μια σύγχρονη χωματερή, η

οποία είναι εδαφικά στεγανωμένη και περιλαμβάνει συστήματα

συλλογής, επεξεργασίας των στραγγισμάτων και των παραγόμενων

αερίων, καθώς και αντίστοιχα συστήματα παρακολούθησής τους. Η

καύση των αερίων που παράγονται σε αυτή την περίπτωση, δύναται να

συνοδεύεται από επιθυμητή ανάκτηση ενέργειας.

Η κατάσταση στις Ευρωπαϊκές Χώρες

Αρχές Διαχείρισης Στερεών Απορριμμάτων σε ευρωπαϊκό επίπεδο

Η Ευρωπαϊκή Ένωση προωθεί την αειφόρο και φιλική για το περιβάλλον

διαχείριση των απορριμμάτων, με σκοπό να διασφαλιστεί η προστασία της

δημόσιας υγείας και του περιβάλλοντος. Για να γίνει κάτι τέτοιο εφικτό,

θεσπίζονται τέσσερις βασικές γενικές αρχές σχετικά με το τομέα διαχείρισης των

αποβλήτων, οι οποίες είναι:

1. Η αρχή της πρόληψης: η παραγωγή των στερών αποβλήτων θα πρέπει να

ελαχιστοποιηθεί όσο το δυνατό γίνεται περισσότερο.

49

2. Η αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει», θα αφορά όσους ρυπαίνουν το

περιβάλλον με οποιονδήποτε τρόπο και θα επιβάλλονται πρόστιμα χρηματικής ή

ποινικής φύσεως.

3. Η αρχή της προφύλαξης: θα πρέπει να λαμβάνονται μέτρα που θα αφορούν

τη προφύλαξη του περιβάλλοντος, από τη ρύπανση που προκαλούν τα

απόβλητα.

4. Η αρχή της γειτνίασης: η διάθεση και διαχείριση των αποβλήτων θα πρέπει

να γίνεται κοντά στο τόπο παραγωγής τους.

Η ιεράρχηση των αρχών διαχείρισης των αποβλήτων που θεσπίζεται στην

ευρωπαϊκή οδηγία 75/442/ΕΟΚ είναι πρόληψη, ανακύκλωση, ανάκτηση

ενέργειας και ασφαλής διάθεση των αποβλήτων. Τα οικιακά απόβλητα

ανακυκλώνονται κατά μέσο όρο σε ποσοστό 26% στην Ευρωπαϊκή Ένωση, όμως

το ποσοστό ανακύκλωσης παρουσιάζει μεγάλες διακυμάνσεις από τη μία χώρα

στην άλλη. Όσον αφορά τα επικίνδυνα απόβλητα, το μέσο ποσοστό

ανακύκλωσης κυμαίνεται σε ποσοστό γύρω 27%, σημειώνοντας αυξητική τάση.

Το ίδιο συμβαίνει και με την ανακύκλωση αποβλήτων συσκευασίας.

Το μέσο ποσοστό αποτέφρωσης των οικιακών αποβλήτων είναι 23%.

Ωστόσο, σε σχέση με την επαναχρησιμοποίηση και την ανακύκλωση, η

αποτέφρωση χρησιμοποιείται λιγότερο.

Η υγειονομική ταφή των οικιακών αποβλήτων αποτελεί την επιλογή

πολλών κρατών- μελών σε ποσοστό 45%. Ωστόσο, το ποσοστό αυτό

50

παρουσιάζει φθίνουσες τάσεις. Όσον αφορά το μέσο ποσοστό υγειονομικής

ταφής για τα επικίνδυνα απόβλητα κυμαίνεται γύρω στο 22% περίπου.

Η ιεράρχηση των αρχών διαχείρισης για τα χρησιμοποιημένα

ορυκτέλαια, δε τηρείται επαρκώς και η καύση αποτελεί τη βέλτιστη επιλογή για

τη διαχείρισή τους. Παρόλο που το μέσο ποσοστό συλλογής των

χρησιμοποιημένων ορυκτελαίων αυξήθηκε, το 20% των ορυκτελαίων

εξακολουθούν να καίγονται ή να απορρίπτονται παράνομα.

Πρέπει να αναφερθεί ότι την περίοδο 1998-2000 προόδευσε, όχι όμως

ικανοποιητικά, η εφαρμογή της κοινοτικής νομοθεσίας. Τονίζεται ότι πρέπει να

δοθεί περισσότερη βαρύτητα στην εφαρμογή της ιεράρχησης των αρχών

διαχείρισης των αποβλήτων που θέτει η Ευρωπαϊκή Ένωση.

Μέθοδοι Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων των ευρωπαϊκών κρατών

Στοιχεία προηγούμενων ετών, δείχνουν ότι από τις αρχές της δεκαετίας του

1980, οι περισσότερες αναπτυγμένες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, είχαν

καθιερώσει ορισμένες μεθόδους διαχείρισης στερεών αποβλήτων, θέλοντας να

διασφαλίσουν τη δημόσια υγεία, αλλά και να αποτρέψουν ταυτόχρονα τη

ρύπανση του περιβάλλοντος. Έγιναν πολλές προσπάθειες, στα πλαίσια της

ασφαλούς διάθεσης ενός δυνητικά επικίνδυνου υλικού, πρωτίστως με την

υγειονομική ταφή και έπειτα με την καύση, χωρίς όμως ανάκτηση ενέργειας.

Ουσιαστικά, πρόκειται για την επιλογή ενός εναλλακτικού σχήματος διαχείρισης

της γενικής υγειονομικής ταφής ή για παραλλαγή του σχήματος αυτού. Στις

λιγότερο αναπτυγμένες χώρες της Ευρώπης, παρόμοιες προσπάθειες ξεκίνησαν

πρόσφατα και συνεχίζονται ή ξεκινούν τώρα. Στις αρχές της δεκαετίας του 1990,

51

προβλήθηκε ιδιαίτερα μια καινοτόμου λογική διαχείρισης, η οποία εναρμονιζόταν

με τη βιώσιμη ανάπτυξη και έδινε προτεραιότητα στη μείωση της παραγωγής

των αποβλήτων και στη θεώρησή τους, ως αξιοποιήσιμο υλικό. Ωστόσο, η κάθε

χώρα-μέλος ανταποκρίθηκε διαφορετικά σε αυτές τις νέες αντιλήψεις. Σε χώρες

που βρίσκονταν υπό την επιρροή οικολογικών κινημάτων, όπως η Γερμανία και η

Ολλανδία, υιοθετήθηκε η νέα διαχειριστική λογική με εντονότερο ρυθμό. Το νέο

καθεστώς, ενθάρρυνε τις μεθόδους που αντιμετώπιζαν τα στερεά απόβλητα ως

αξιοποιήσιμη ύλη και πρόβαλλε μια συγκεκριμένη ιεράρχηση, δίνοντας

προτεραιότητα στην ανάκτηση υλικών παρά στην ανάκτηση ενέργειας. Ωστόσο,

χώρες όπως η Μεγάλη Βρετανία, έδειξαν μια ιδιαίτερη δυσπιστία ως προς την νέα

διαχειριστική λογική, που ίσως οφείλεται στις συνθήκες της επικράτειάς τους.

Από τα παραπάνω συμπεραίνεται, ότι οι χώρες-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης,

πιθανόν να μη μπορέσουν ακόμα και σήμερα να χαράξουν μια ενιαία στρατηγική

για το μέλλον, επειδή οι απόψεις τους βασίζονται σε διαφορετικές επιλογές, οι

οποίες παρουσιάζονται αναλυτικά παρακάτω:

• η επιλογή της αυτονομίας: πρόκειται για την αυτόνομη ανά χώρα

στρατηγική, που προβάλλει το δικαίωμα των πολιτών της εκάστοτε χώρας, να

εφαρμόσει τη πολιτική διαχείρισης που ταιριάζει με τις εθνικές της συνθήκες.

Ωστόσο, κρίνεται αναγκαία η έστω και ελάχιστη εναρμόνισή της με την

Ευρωπαϊκή Ένωση που πρέπει να ακολουθήσει για θέματα αντιρρύπανσης του

περιβάλλοντος. Όσον αφορά το θέμα των αποβλήτων, υπάρχει μια ιδιαιτερότητα

που έγκειται στη λανθασμένη θεώρηση του μεγαλύτερου μέρους των

αποβλήτων ως ‘αξιοποιήσιμο υλικό’, με συνέπεια να διακινούνται ελεύθερα ως

‘δευτερογενή προϊόντα’. Αυτό μπορεί να δυναμιτίσει το σενάριο των αυτόνομων

στρατηγικών που εφαρμόζει η κάθε χώρα, ιδιαίτερα αν οι χώρες επιλέξουν

στρατηγικές με ιδιαίτερα υψηλό κόστος, όπως η μέγιστη ανάκτηση υλικών και

διάθεση του υπολοίπου με ταφή.

52

• η επιλογή της ισχυρής εναρμόνισης και σύγκλισης προς μια ενιαία

πολιτική: μεγάλο μέρος των αστικών στερεών απορριμμάτων είναι αξιοποιήσιμο

υλικό και μπορεί να θεωρηθεί ως πρώτη ύλη ή ως δευτερογενές προϊόν. Το

γεγονός αυτό, θέτει ως βασική προϋπόθεση την εφαρμογή μιας ενιαίας

ευρωπαϊκής διαχειριστικής πολιτικής, προς την οποία θα συγκλίνουν όλα τα

κράτη-μέλη, εφόσον εναρμονίσουν τις επιμέρους διαχειριστικές πολιτικές που

ακολουθούν. Αναμένεται όμως να υπάρξουν αντιρρήσεις από χώρες που

ακολουθούν τις λιγότερο προωθημένες επιλογές διαχείρισης, αλλά και από χώρες

που εξαναγκάζονται να ακολουθήσουν μια προωθημένη δαπανηρή διαχειριστική

πολιτική, την οποία έχουν επιλέξει. Επίσης, είναι δύσκολο να εξασφαλιστεί ότι τα

μέτρα που θα συνοδεύσουν την ενιαία διαχειριστική επιλογή, θα εφαρμόζονται

όπως πρέπει να εφαρμοστούν, ιδιαίτερα όταν κυριαρχούν υποψίες ότι η

αδυναμία αυτή, μπορεί να έχει μακροχρόνια διάσταση. Η αυθαίρετη ερμηνεία της

νομοθεσίας που μπορεί να παρατηρηθεί για ορισμένες χώρες ή το ενδεχόμενο να

παραβιαστεί, δημιουργεί έντονους προβληματισμούς και φοβίες, με την έννοια

της πιθανής αναζήτησης πιο οικονομικών λύσεων, που ενδεχομένως θα έχουν και

σοβαρές δυσμενείς επιπτώσεις για το περιβάλλον.

Σύμφωνα με πρόσφατες έρευνες που έχουν γίνει στις περισσότερες Ευρωπαϊκές

χώρες, καθώς και από δεδομένα της Eurostat, προκύπτει ότι η υγειονομική ταφή

και η καύση προτιμούνται σήμερα περισσότερο ως τεχνικές διαχείρισης των

απορριμμάτων. Ωστόσο, οι χώρες-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης υποχρεούνται

να μειώσουν τη παραγόμενη ποσότητα του βιοαποδομήσιμου οργανικού

κλάσματος που περιέχεται στα στερεά απόβλητα. Αυτό γίνεται για να οδηγούνται

στους χώρους υγειονομικής ταφής, με σκοπό να αυξηθεί η ανάκτηση υλικών και

ενέργειας. Για το λόγο αυτό, όσον αφορά το σχήμα διαχείρισης των στερεών

αποβλήτων για τις επόμενες δεκαετίες, προβλέπεται ότι θα μειωθεί το ποσοστό

εφαρμογής της υγειονομικής ταφής, θα αυξηθεί το ποσοστό εφαρμογής των

53

συστημάτων ανακύκλωσης των υλικών και κομποστοποίησης και τέλος, θα

εφαρμοστούν τεχνικές καύσης με παράλληλη ανάκτηση ενέργειας.

Πίνακας 2: Ποσοστό αστικών αποβλήτων που διατίθενται για ταφή

ΧΩΡΑ Ποσοστό ταφής

(%)

ΕΛΛΑΔΑ 100

ΙΡΛΑΝΔΙΑ 90

Μ. ΒΡΕΤΑΝΙΑ 90

ΙΤΑΛΙΑ 80-85

ΦΙΛΑΝΔΙΑ 78

ΙΣΠΑΝΙΑ 74

ΓΕΡΜΑΝΙΑ 58

ΟΛΛΑΝΔΙΑ 52

ΒΕΛΓΙΟ 49

Συνοπτική παρουσίαση των Μεθόδων Διαχείρισης μη επικίνδυνων

Στερεών Αποβλήτων

Παραδοσιακά, για τη διαχείριση των αστικών στερεών αποβλήτων ευθύνεται η

τοπική αυτοδιοίκηση, ενώ οι δαπάνες συλλογής, μεταφοράς και διάθεσής τους,

καλύπτονται από τα δημοτικά τέλη. Η εφαρμογή προγραμμάτων ανακύκλωσης

απαιτεί κάποια χαρακτηριστικά όπως εξειδίκευση, οργάνωση και διευρυμένες

αρμοδιότητες, που δυστυχώς δεν χαρακτηρίζουν τους φορείς τοπικής

αυτοδιοίκησης. Επίσης, η οικονομική βιωσιμότητα των προγραμμάτων

54

ανακύκλωσης προϋποθέτει κάποια οικονομική ενίσχυση, η οποία μπορεί να

προέλθει από:

• τέλη που επιβάλλονται κατά την εφαρμογή μεθόδων διαχείρισης που δε

χρησιμοποιούνται

• συνεισφορές της βιομηχανίας, ώστε να χαρακτηριστούν τα προϊόντα τους ως

οικολογικά

• φόρους συσκευασίας

Οι διαφορετικές προσεγγίσεις και οι προτεραιότητες που θέτουν οι εκάστοτε

χώρες στο τομέα της διαχείρισης των στερεών αποβλήτων, δε δημιουργούν

πρόβλημα, εφόσον τηρούνται οι περιβαλλοντικές απαιτήσεις που θέτει η

ευρωπαϊκή νομοθεσία.

Όσον αφορά τις υπόλοιπες μεθόδους διαχείρισης των στερεών αποβλήτων,

παρουσιάζεται παρακάτω και αναλυτικά, η κατάσταση που επικρατεί σε

ορισμένες χώρες, όπου τουλάχιστον υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία.

Στην Γερμανία πραγματοποιείται διαλογή και αποτέφρωση των απορριμμάτων

έως και 20%. Επίσης, μέχρι το έτος 2005 επιτρεπόταν η αποθήκευση σε ΧΥΤΑ.

Όσον αφορά τον τομέα διαχείρισης της ανακύκλωσης των υλικών συσκευασίας,

τον έχει αναλάβει ο ιδιωτικός τομέας, ενώ ένας ενδιάμεσος ιδιωτικός οργανισμός

(Duales System Deutschland - DSD) συντονίζει το όλο πρόγραμμα, για

λογαριασμό της βιομηχανίας, των πωλητών και των ιδιωτικών εταιρειών

55

διαχείρισης των απορριμμάτων. Επίσης, η Γερμανία επιλέγει άλλες μεθόδους

αξιοποίησης, όπως για παράδειγμα, την καύση με ανάκτηση ενέργειας, ώστε να

εξαλειφθεί πλήρως μελλοντικά η υγειονομική ταφή και να προωθηθεί σημαντικά

η ανακύκλωση των υλικών. Η αναφερθείσα επιλογή, σε συνδυασμό με ισχυρά

οικονομικά κίνητρα που δεν ενθαρρύνουν την εφαρμογή άλλων μεθόδων, έχει

ως αποτέλεσμα την εφαρμογή ενός δαπανηρού συστήματος ανακύκλωσης, που

είναι όμως αποδεκτό από το κοινωνικό σύνολο. Όσον αφορά την εδαφική

διάθεση, υπάρχει αρνητική στάση που ενισχύεται με σχετική νομοθεσία, η οποία

αποτρέπει την εφαρμογή της μεθόδου αυτής μετά το 2005. Ουσιαστικά,

πρόκειται για τη προώθηση του εναλλακτικού σχήματος της μέγιστης ανάκτησης

υλικών και διάθεσης του υπολοίπου με ταφή, όπου τελικός στόχος του είναι να

ελαχιστοποιηθεί η παραγωγή απορριμμάτων, εφόσον η κοινωνία έχει

συνειδητοποιήσει σε μεγαλύτερο βαθμό, την αναγκαιότητα μιας αειφόρου

πολιτικής για τη βιωσιμότητα του περιβάλλοντος. Είναι αξιοσημείωτο να

αναφερθεί επίσης, ότι η πόλη Schleswig-Holstein, εφαρμόζει επιτυχώς από το

έτος 1995, ένα πρόγραμμα που σχετίζεται με τη συλλογή, επισκευή, πώληση

αλλά και ανακύκλωση παλιών μεταχειρισμένων επίπλων. Το πρόγραμμα αυτό

οφείλει την επιτυχία του, στο γεγονός ότι καλύπτει τις ανάγκες του πολίτη,

δημιουργεί σπουδαία επενδυτικά κίνητρα και μειώνει εν μέρει την ανεργία με τις

θέσεις εργασίας που προσφέρει. Στόχος του προγράμματος είναι με τις

επιδοτήσεις του προϋπολογισμού της τοπικής αυτοδιοίκησης, να δοθεί το

κίνητρο δημιουργίας μίας αλυσίδας επιχειρήσεων που να διαχειρίζεται τα υλικά

από ανακύκλωση, με σκοπό τη τελική τους διάθεση στην αγορά, σε

ανταγωνιστικές τιμές. Συνεπώς, θα δημιουργηθούν περισσότερες ανάγκες

διακίνησης ανακυκλωμένων υλικών με χαμηλό κόστος ακόμα και σε είδη

ένδυσης, διατροφής και μετακίνησης.

Στην Γαλλία χρησιμοποιείται η διαλογή απορριμμάτων, χωρίς την αποτέφρωσή

τους έως και 20%. Η αποθήκευση σε ΧΥΤΑ επιτρέπεται, ενώ δεν υπάρχουν

56

διαθέσιμα στοιχεία όσον αφορά την επιβολή φορολογίας για την αποφυγή

παραγωγής απορριμμάτων. Επίσης, ακολουθείται το σύστημα με έναν ιδιωτικό

οργανισμό (ΕCΟ-Amballage), ο οποίος συντονίζει τη βιομηχανία, τους πωλητές

και τη τοπική αυτοδιοίκηση. ∆ηλαδή, με τη θεώρησή της ως προς τις

εναλλακτικές μεθόδους αξιοποίησης των αστικών στερεών αποβλήτων, αλλά και

με την ελαστικότητα που δείχνει ως προς τη μέθοδο της υγειονομικής ταφής,

έχει οδηγηθεί σε ένα περιορισμένο πρόγραμμα ανακύκλωσης, που συνεισφέρει

εν μέρει στο συνολικό πρόβλημα που αφορά την διαχείριση των αποβλήτων.

Όσον αφορά την εδαφική διάθεση, η Γαλλία ανταποκρίνεται με πιο προσεκτικά

βήματα. Αναγνωρίζει τη σπουδαιότητα της αξιοποίησης των απορριμμάτων αλλά

και του περιορισμού της υγειονομικής ταφής, χωρίς όμως να εντάσσεται απόλυτα

σε ένα συγκεκριμένο σχήμα εναλλακτικής διαχείρισης. Η προσέγγιση αυτή,

αντικατοπτρίζει έντονα την απροθυμία της χώρας να εφαρμόσει ένα ιδιαίτερα

δαπανηρό σύστημα, το οποίο δε θα επιτρέπει την επιλογή εφαρμόσιμων λύσεων

χωρίς υπερβολικό κόστος, προσαρμοσμένων στις συνθήκες που επικρατούν στη

χώρα.

Η Γερμανία και η Γαλλία, που ακολουθούν τις επιλογές των εναλλακτικών

σχημάτων:

α) της μέγιστης ανάκτησης υλικών και της διάθεση του υπολοίπου με ταφή και

β) την επιλεκτική ανάκτηση υλικών, καύση με ανάκτηση ενέργειας και ταφή

τέφρας αντίστοιχα, γειτονεύουν.

Εξαιτίας του υψηλού κόστους του σχήματος που έχει επιλέξει η Γερμανία,

δημιουργείται ισχυρό κίνητρο για τους διαχειριστές των στερεών αποβλήτων της,

57

να τα στείλουν στη γειτονική Γαλλία, όπου εφαρμόζονται οικονομικότερες

λύσεις, όπως η καύση. Η λύση στο πρόβλημα αυτό είναι να απαγορευθούν οι

μεταφορές των αστικών στερεών αποβλήτων και να ενισχυθεί η εθνική

αυτάρκεια. Ωστόσο, για να γίνει κάτι τέτοιο εφικτό, πρέπει τα αστικά στερεά

απόβλητα να θεωρηθεί ότι δεν αποτελούν προϊόντα, οπότε θα πρέπει να

θεωρηθούν “άχρηστο υλικό” ή να γίνει μια εξαίρεση στην ελεύθερη ευρωπαϊκή

αγορά με τη δικαιολογία ότι δίνεται προτεραιότητα σε περιβαλλοντικά ζητήματα.

Πρέπει να σημειωθεί ότι η Ελλάδα προσπαθεί να ακολουθήσει το γαλλικό

πρότυπο, επειδή τέτοια συστήματα διαχείρισης κατανέμουν δίκαια τις δαπάνες

χειρισμού των αποβλήτων από τις συσκευασίες. Ο οργανισμός συγκεντρώνει

χρήματα από τις βιομηχανίες και τα διαθέτει στις ιδιωτικές εταιρείες για

ανάκτηση. Στην συνέχεια, οι βιομηχανίες μετακυλύουν το κόστος στις αγοραίες

τιμές των προϊόντων και έτσι η δαπάνη πληρώνεται μόνο από τους χρήστες των

συσκευασιών και όχι από το σύνολο του πληθυσμού, όπως θα συνέβαινε σε

αντίθετη περίπτωση που η κάλυψη γινόταν με δημόσιο φόρο.

Στην Ιταλία γίνεται διαλογή των απορριμμάτων, επιτρέπεται η αποθήκευση σε

χωματερές χωρίς ωστόσο να υπάρχουν διαθέσιμες πληροφορίες αν επιβάλλονται

φόροι για αποφυγή παραγωγής απορριμμάτων. Παρατηρείται δηλαδή, ότι

βρίσκεται στην ίδια κατάσταση με την Ελλάδα.

Φαίνεται καθαρά, ότι η Ελλάδα και η Ιταλία δείχνουν μια ιδιαίτερη δυσπιστία ως

προς την νέα διαχειριστική λογική, λόγω των κοινωνικών και οικονομικών

συνθηκών που επικρατούν, οι οποίες δε τις αφήνουν να προβληματιστούν πάνω

στο θέμα, αφού αναδεικνύονται άλλα πιο κρίσιμα κοινωνικά και οικονομικά

προβλήματα. Τα βήματα που κάνουν οι χώρες αυτές, έγκεινται στα παραδείγματα

που παίρνουν από άλλες αλλά και από την ευρωπαϊκή νομοθεσία.

58

Στην Αυστρία πραγματοποιείται η διαδικασία της διαλογής των απορριμμάτων,

και παρόλο που δε γίνεται αποτέφρωση απορριμμάτων έως και 20% και δεν

επιτρέπεται η αποθήκευση σε χωματερές, οι πολίτες πληρώνουν φόρο. Επίσης,

επιβάλλονται φόροι και για την αποφυγή παραγωγής των απορριμμάτων. Στο

σημείο αυτό αξίζει να αναφερθεί, ότι ο ∆ήμος της Βιέννης έθεσε σε εφαρμογή

την ίδρυση και λειτουργία του Ειδικού Κέντρου επισκευής και παροχής

υπηρεσιών, αποκλειστικά από τα «ηλεκτρονικά» απόβλητα και αυτή η

πρωτοβουλία του γνώρισε μεγάλη επιτυχία. Ουσιαστικά, πρόκειται για ένα

κέντρο εκπαίδευσης, στο οποίο οι εκπαιδευόμενοι αποσυναρμολογούν παλιές ή

χαλασμένες ηλεκτρικές συσκευές παντός τύπου και στην συνέχεια τις

επισκευάζουν ή τις ανακυκλώνουν. Η κίνηση αποσκοπεί στη διάθεση του υλικού

με καλύτερες τιμές στην αγορά, στη μείωση της ανεργίας, αφού θα απασχολείται

αρκετός αριθμός ανέργων και τέλος στην εξοικονόμηση ενέργειας αλλά και

χρημάτων.

Στο Βέλγιο παρατηρείται η χρήση της διαλογής των απορριμμάτων, επιτρέπεται

η αποθήκευση σε χωματερές και τέλος, επιβάλλονται φόροι για αποφυγή

παραγωγής απορριμμάτων. Η κυβέρνηση του Βελγίου εκπόνησε το 2002 ένα

φιλόδοξο και επιδοτούμενο από την Ευρωπαϊκή Ένωση πρόγραμμα, το οποίο

αποσκοπούσε στην ανάπτυξη επενδύσεων στο τομέα διαχείρισης των στερεών

απορριμμάτων. Το πρόγραμμα ενδιέφερε άμεσα τους επενδυτές, αφού η

επιχορήγηση κάλυπτε αφενός το 70% του κόστους που αφορά τη πρόληψη

παραγωγής των απορριμμάτων και αφετέρου το 50% του κόστους που αφορά

τη διαχείρισή τους. Το συγκεκριμένο πρόγραμμα έδινε μεγάλο όφελος στους

επιχειρηματίες και στο περιβάλλον, αφού υπολογίστηκε ότι το Μάιο του 2003,

ανακυκλώθηκαν περίπου δώδεκα χιλιάδες χάρτινες σακούλες, τέσσερις χιλιάδες

κουτιά μπισκότων, ενώ δέκα χιλιάδες κονσέρβες πολτοποιήθηκαν και έτσι δε

κατέληξαν όλα αυτά, σε ανεξέλεγκτες χωματερές.

59

Στην Δανία γίνεται διαλογή των απορριμμάτων και αποτέφρωσή τους έως και

20%. Επίσης, επιτρέπεται η αποθήκευση των αποβλήτων σε χωματερές και

επιβάλλονται φόροι για αποφυγή της παραγωγής των απορριμμάτων.

Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός, ότι ορισμένοι δήμοι σε περίπτωση που κάποιοι

πολίτες χρησιμοποιούν κάδους πολτοποίησης απορριμμάτων, επιβάλλουν

μικρότερη φορολογία.

Στην Πορτογαλία χρησιμοποιείται η διαλογή απορριμμάτων, ωστόσο δεν

υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία αν γίνεται αποτέφρωση των απορριμμάτων έως και

20%. Τέλος, δεν επιτρέπεται η αποθήκευση σε χωματερές, αλλά και δεν

επιβάλλονται φόροι για να αποφευχθεί η αύξηση της παραγωγής των

απορριμμάτων.

Στην Σουηδία γίνεται διαλογή και αποτέφρωση των απορριμμάτων έως και

20%, ενώ μέχρι το 2005 επιτρεπόταν η αποθήκευση σε ΧΥΤΑ. Τέλος,

επιβάλλονται φόροι για να αποφευχθεί όσο το δυνατόν γίνεται η παραγωγή των

απορριμμάτων.

Στο Ηνωμένο Βασίλειο λαμβάνει χώρα η διαλογή των απορριμμάτων και

επιτρέπεται η αποθήκευση των απορριμμάτων σε χωματερές, ενώ δεν

επιβάλλονται φόροι για την αποφυγή παραγωγής των στερεών απορριμμάτων .

Συμπερασματικά, παρατηρείται ότι όλες οι ευρωπαϊκές χώρες που αναφέρθηκαν,

χρησιμοποιούν τη διαλογή ως μέθοδο διαχείρισης, ενώ οι περισσότερες

επιτρέπουν την αποθήκευση των απορριμμάτων τους σε χωματερές.

Παρατηρείται επίσης, ότι λίγες χώρες πραγματοποιούν αποτέφρωση των

60

απορριμμάτων τους έως και 20%, ενώ λιγότερες επιβάλλουν φορολογία, για να

αποφευχθεί η αυξημένη παραγωγή στερεών αποβλήτων.

Στόχοι της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την βιώσιμη ανάπτυξη των χωρών-

μελών

Εδώ και δύο δεκαετίες περίπου, γίνονται προσπάθειες μείωσης της παραγωγής

των απορριμμάτων και βελτίωσης των μεθόδων διαχείρισης. Παρόλο που στο

τομέα της ανακύκλωσης δεν υπάρχουν αποθαρρυντικά αποτελέσματα,

εξακολουθεί να υπάρχει το πρόβλημα της αυξανόμενης παραγωγής των

απορριμμάτων. Για τον λόγο αυτό, στα πλαίσια της κοινοτικής πολιτικής έχουν

καθοριστεί πέντε (5) σημαντικοί στόχοι, οι οποίοι παρατίθενται παρακάτω:

1. Να προωθηθούν φιλικές για το περιβάλλον τεχνολογίες και διαδικασίες που

δημιουργούν λιγότερα απορρίμματα.

2. Να προωθηθεί η επανεπεξεργασία, η ανάκτηση και επαναχρησιμοποίηση των

απορριμμάτων ως πρώτες ύλες.

3. Να βελτιωθεί η διάθεση των αποβλήτων με την επιβολή αυστηρών νομοθεσιών

σε θέματα του περιβάλλοντος.

4. Να θεσπιστούν αυστηρότερες διατάξεις ιδίως για τη μεταφορά των

επικίνδυνων ουσιών.

5. Να εξυγιανθούν οι μολυσμένες εκτάσεις

61

Οι στόχοι αυτοί θα μπορέσουν να επιτευχθούν, αν γίνει διάθεση των αποβλήτων

στη πλησιέστερη δυνατή εγκατάσταση του τόπου παραγωγής τους. Ωστόσο,

προβλήματα παρουσιάζονται επίσης και στη ποιότητα των στοιχείων που

αφορούν τη φύση των απόβλητων, τα οποία παρουσιάζονται συνεκτικά

παρακάτω:

• τα οικιακά και τα αστικά απόβλητα θεωρούνται ισοδύναμα, παρόλο που τα

αστικά απόβλητα δύναται να περιλαμβάνουν απόβλητα του εμπορίου, της

βιομηχανίας και άλλων προελεύσεων.

• τα κράτη μέλη δεν εννοούν το ίδιο με τον όρο «άλλη επεξεργασία» και δε

διακρίνουν σαφώς την αποτέφρωση με ή χωρίς ανάκτηση ενέργειας.

• οι ποσότητες των χρησιμοποιημένων ορυκτελαίων που παράγονται, δεν

υπολογίζονται το ίδιο σε όλες τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

• οι διαθέσιμες πληροφορίες που υπάρχουν για τα «λοιπά απόβλητα» και που

αποτελούν το μεγαλύτερο μέρος των παραγόμενων αποβλήτων είναι ανεπαρκείς.

Για να αντιμετωπιστεί εν μέρει το πρόβλημα των απορριμμάτων, η Ευρωπαϊκή

Ένωση προτείνει τις εξής μεθόδους κατάταξης για τα απόβλητα:

Οι τρεις κατηγορίες των αποβλήτων (επικίνδυνα, μη επικίνδυνα και αδρανή) θα

πρέπει να διατίθενται σε ξεχωριστούς και κατάλληλους χώρους υγειονομικής

ταφής.

62

Τα οικιακά απορρίμματα θα πρέπει να καταλήγουν σε χώρους υγειονομικής

ταφής μη επικίνδυνων αποβλήτων, με σκοπό να μειωθούν σταδιακά πρώτα στο

75%, ύστερα στο 50% και τέλος, στο 35%.

Οι χώροι υγειονομικής ταφής πρέπει να αποτελούν την έσχατη λύση και να

πληρούν κάποιες συγκεκριμένες προδιαγραφές, που αφορούν κυρίως τη

προστασία του περιβάλλοντος.

Ρεύματα Αποβλήτων – Παραγωγοί Αποβλήτων

Μέσω των συστημάτων εναλλακτικής διαχείρισης, συγκεκριμένες κατηγορίες

παραγωγών αποβλήτων δύναται να βελτιώσουν τη διαχείριση των απορριμμάτων

προς όφελος των πολιτών και του περιβάλλοντος εν γένει.

Εναλλακτική διαχείριση υλικών συσκευασιών & άλλων προϊόντων

O Νόμος 2939/01 (ΦΕΚ 179Α «Συσκευασίες και εναλλακτική διαχείριση των

συσκευασιών και άλλων προϊόντων - Ίδρυση Εθνικού Οργανισμού Εναλλακτικής

∆ιαχείρισης Συσκευασιών και άλλων προϊόντων (Ε.Ο.Ε.∆.Σ.Α.Π.) και άλλες

διατάξεις», αποτελεί τη βασική νομοθετική ρύθμιση για την εναλλακτική

διαχείριση των αποβλήτων στη χώρα μας. Σκοπός του Νόμου είναι η προώθηση

συστημάτων ανακύκλωσης με βάση την αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει» και της

ευθύνης όλων των εμπλεκομένων στη διαχείριση συσκευασιών & άλλων

προϊόντων. Παράλληλα, επιδιώκεται η βελτίωση των περιβαλλοντικών επιδόσεων

όλων των φορέων που συμμετέχουν στον κύκλο ζωής των προϊόντων,

παραγωγών διανομέων, καταναλωτών, διαχειριστών αποβλήτων, ΟΤΑ και

63

πολιτείας. Πιο συγκεκριμένα οι βασικές αρχές της εναλλακτικής διαχείρισης

των συσκευασιών/άλλων προϊόντων είναι οι εξής:

• Η αρχή της επαναχρησιμοποίησης.

• Η αρχή της ανάκτησης υλικών και ανακύκλωσης των αποβλήτων των

συσκευασιών/άλλων προϊόντων.

• Η αρχή της ανάκτησης ενέργειας

• Η αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει»

• Η αρχή της ευθύνης όλων όσων ασχολούνται με τη διαχείριση των

συσκευασιών/άλλων προϊόντων (προμηθευτές υλικών, παραγωγοί, μετατροπείς,

διακινητές/έμποροι, χρήστες, οι εισαγωγείς, οι διανομείς, οι δημόσιες αρχές, οι

οργανισμοί τοπικής αυτοδιοίκησης, δημόσιοι οργανισμοί, ινστιτούτα ή ιδρύματα).

Η αρχή της δημοσιότητας προς τους χρήστες και καταναλωτές.

Η αρχή της μη διάκρισης των συσκευασιών/προϊόντων.

Μέχρι την έναρξη λειτουργίας του Ε.Ο.Ε.∆.Σ.Α.Π. οι αρμοδιότητες που

ανατίθενται σε αυτόν με τον Ν. 2939/2002 ασκούνται από τη Γενική ∆ιεύθυνση

Περιβάλλοντος του Υπουργείου Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και ∆ημοσίων

Έργων. Για το σκοπό αυτόν συστήνεται στη Γενική ∆ιεύθυνση Περιβάλλοντος,

64

Γραφείο Εναλλακτικής ∆ιαχείρισης Συσκευασιών & άλλων προϊόντων (ΓΕ∆ΣΑΠ)

υπαγόμενο στη ∆ιεύθυνση Περιβαλλοντικού Σχεδιασμού. Στο Γραφείο αυτό

ανατίθεται η εποπτεία και ο έλεγχος εφαρμογής των διατάξεων του Ν.

2939/2001.

Συστήματα εναλλακτικής διαχείρισης

Συλλογικό Σύστημα Εναλλακτικής Διαχείρισης Συσκευασιών «Σ.Σ.Ε.Δ.-

ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗ» της ΕΕΑΑ Α.Ε.

Το ∆εκέμβριο του 2001, ιδρύθηκε η Ελληνική Εταιρεία Αξιοποίησης Ανακύκλωσης

(ΕΕΑΑ ΑΕ) από βιομηχανικές και εμπορικές επιχειρήσεις που είτε διαθέτουν

συσκευασμένα προϊόντα στην ελληνική αγορά είτε κατασκευάζουν διάφορες

συσκευασίες. Η ΕΕΑΑ, σκοπεύοντας να διαδραματίσει ένα σημαντικό ρόλο στον

τομέα της διαχείρισης και της ουσιαστικής αξιοποίησης των αποβλήτων

συσκευασίας και πάντοτε ανταποκρινόμενη στις διατάξεις του νόμου,

δημιούργησε και οργάνωσε το Σύστημα Συλλογικής Εναλλακτικής ∆ιαχείρισης -

«ANAKYΚΛΩΣΗ» (ΣΣΕ∆-ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗ). Η ίδρυση της ΕΕΑΑ:

• αντικατοπτρίζει την ουσιαστική και δομημένη συμμετοχή της βιομηχανίας και

του εμπορίου στον τομέα της διαχείρισης των αποβλήτων συσκευασίας,

• καταδεικνύει την κοινωνική ευθύνη των επιχειρήσεων απέναντι στο περιβάλλον

και την απαιτούμενη προστασία του

65

• προτείνει ένα ευέλικτο σύστημα, που ανταποκρίνεται στις προδιαγραφές του

νόμου

• συνιστά το συνδετικό κρίκο για την αποτελεσματική συνεργασία όλων των

εμπλεκόμενων φορέων (πολιτεία/επιχειρήσεις/τοπική αυτοδιοίκηση) και

• συμβάλλει στην εκπαίδευση των πολιτών πάνω στην έννοια της ανακύκλωσης.

H ΕΕΑΑ αποτελεί το διάδοχο φορέα της Ελληνικής Εταιρείας Ανάκτησης

Ανακύκλωσης. H συγκεκριμένη εταιρεία ιδρύθηκε το 1992, δηλαδή 9 χρόνια πριν

από την ψήφιση του Ν.2939/2001 και 2 χρόνια πριν από την ψήφιση της

ευρωπαϊκής οδηγίας 94/62, που θέτουν πλέον ως υποχρεωτική την εναλλακτική

διαχείριση των συσκευασιών και στη χώρα μας. Η Ελληνική Εταιρεία Ανάκτησης

Ανακύκλωσης λειτουργούσε ως μη κερδοσκοπικό σωματείο, δραστηριοποιούμενο

σε εθελοντική βάση στην οργάνωση των προγραμμάτων ανακύκλωσης. Τον

Αύγουστο του 2001, ψηφίστηκε ο νόμος 2939/01 περί «Συσκευασιών και

Εναλλακτικής ∆ιαχείρισης των Συσκευασιών και Άλλων Προϊόντων». Ο νόμος

αυτός ουσιαστικά καθιστά υποχρεωτική την εναλλακτική διαχείριση των

συσκευασιών στη χώρα μας και εναρμονίζει την εθνική μας νομοθεσία με τη

σχετική νομοθεσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης και ειδικότερα με την ευρωπαϊκή

οδηγία 94/62. Πιο συγκεκριμένα, όλες οι επιχειρήσεις που λειτουργούν στη χώρα

μας και παράγουν ή εισάγουν συσκευασμένα προϊόντα, τα οποία στη συνέχεια τα

διαθέτουν στην εγχώρια αγορά, υποχρεούνται πλέον να συλλέγουν και να

ανακυκλώνουν τις συσκευασίες των προϊόντων τους. Συνοπτικά, ο νόμος

προβλέπει τη θέσπιση μέτρων για:

66

• τη διαχείριση των συσκευασιών και άλλων προϊόντων, με στόχο την

επαναχρησιμοποίηση τους ή και την αξιοποίηση των αποβλήτων τους

• την πρόληψη της δημιουργίας αποβλήτων συσκευασιών

• τη μείωση της τελικής διάθεσής τους, που θα μειώσει αντίστοιχα την

κατανάλωση ενέργειας και πρωτογενών πρώτων υλών

• τον καθορισμό ποσοτικών στόχων για την ανακύκλωση, καθώς και

μεσοπρόθεσμων ή/και μακροπρόθεσμων χρονικών ορίων

• το σχεδιασμό και την καθιέρωση συστημάτων επιστροφής, συλλογής και

αξιοποίησης με τη συμβολή των εμπλεκόμενων μερών

• την πρόβλεψη σήμανσης των συσκευασιών

• το διαχωρισμό των αποβλήτων στην πηγή, που εξασφαλίζει υψηλό επίπεδο

ανακύκλωσης και ανάκτησης υλικών

• την πρόβλεψη προτύπων τυποποίησης των συσκευασιών

• την πρόβλεψη όρων που θα καθορίζουν τη συνεργασία όσων διαχειρίζονται

συσκευασίες και

67

• την καθιέρωση συστημάτων ενημέρωσης του πολίτη και εξοικείωσής του με τη

διαχείριση τόσο των συσκευασιών, όσο και άλλων προϊόντων.

Το Υ.ΠΕ.ΧΩ.∆.Ε., με την υπ’ αριθμόν 106453/20-02-2003 υπουργική απόφαση,

εγκρίνει το Σύστημα Συλλογικής Εναλλακτικής ∆ιαχείρισης Συσκευασιών (ΣΣΕ∆-

ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗ), που οργανώνει η ΕΕΑΑ και αφορά τη συλλογή, τη μεταφορά,

την επαναχρησιμοποίηση και την αξιοποίηση των αποβλήτων των συσκευασιών.

Οι δήμοι και οι κοινότητες που θα λάβουν μέρος στο πρόγραμμα, σε αρμονική

πάντοτε συνεργασία με τους πολίτες, συγκεντρώνοντας και διαχωρίζοντας τις

ανακυκλώσιμες συσκευασίες στην περιοχή τους, θα μειώσουν τόσο τους όγκους

των απορριμμάτων τους, όσο και τα κόστη συλλογής και τελικής τους διάθεσης,

και θα συμβάλλουν συνολικά στην προστασία του περιβάλλοντος. Το Σύστημα

Συλλογικής Εναλλακτικής ∆ιαχείρισης απευθύνεται σε όλους όσοι διαχειρίζονται

συσκευασίες, τους εξασφαλίζει ισότιμη και ελεύθερη συμμετοχή και τους παρέχει

τη δυνατότητα να εκπληρώσουν τις νομικές υποχρεώσεις τους με τον βέλτιστο

τρόπο και να συμβάλλουν αποτελεσματικά στην προστασία του περιβάλλοντος

στη χώρα μας.

Σήμερα, που η ανακύκλωση συνιστά απόδειξη για την εύρυθμη περιβαλλοντική

πολιτική μιας χώρας, η συμμετοχή των πολιτών έχει καθοριστική σημασία. Με

εύκολους και πρακτικούς τρόπους, καθώς και με σωστό σχεδιασμό, η

ανακύκλωση και η διαχείριση των αποβλήτων συσκευασίας μπορεί και πρέπει να

γίνει καθημερινή μας συνήθεια. Η ΕΕΑΑ έχει κατανοήσει την αξία της συμβολής

των πολιτών στην επιτυχία του ΣΣE∆-ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗ και γι’ αυτό επικοινωνεί μαζί

τους με πολλούς και διαφορετικούς τρόπους. Άλλωστε, η σημασία της ατομικής

συμμετοχής αποδεικνύεται και από την επιτυχία που έχουν αντίστοιχα τέτοια

προγράμματα στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπου οι πολίτες συμμετέχουν

ενεργά και συνειδητά, έχοντας κάνει την ανακύκλωση ουσιαστικό μέρος της

καθημερινότητάς τους. Στο πλαίσιο αυτό, η ΕΕΑΑ χρησιμοποιεί ως εργαλεία

68

προώθησης του προγράμματός της έξυπνες διαφημιστικές καμπάνιες, εύληπτα

σλόγκαν, ενημερωτικά φυλλάδια, αυτοκόλλητα, κ.ά. Ένας από τους πιο

προοδευτικούς τρόπους προώθησης του ΣΣE∆-ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗ είναι η διανομή -

στους δημότες της περιοχής όπου εφαρμόζεται το πρόγραμμα ανακύκλωσης-

μιας ειδικής επαναχρησιμοποίησης τσάντας 35 λίτρων, που συνοδεύεται από το

κατάλληλο ενημερωτικό υλικό. Οι συσκευασίες που συμμετέχουν στο πρόγραμμα

είναι τα αλουμινένια κουτάκια, τα γυάλινα μπουκάλια, τα πλαστικά μπουκάλια

(από νερό, αναψυκτικά, απορρυπαντικά, τρόφιμα), οι σιδερένιες κονσέρβες (από

γάλα ή τρόφιμα), τα χαρτοκιβώτια και οι χάρτινες συσκευασίες υγρών προϊόντων

(από χυμούς και γάλατα). Οι συμμετέχοντες στο πρόγραμμα κάτοικοι οφείλουν

να αποθηκεύουν στη συγκεκριμένη τσάντα όλες τις παραπάνω συσκευασίες

άδειες και καθαρές. Κατόπιν, αδειάζουν τα υλικά μέσα στους ειδικούς μπλε

κάδους ανακύκλωσης, που έχουν τοποθετηθεί σε διάφορα επιλεγμένα σημεία,

κρατώντας την τσάντα για την επόμενη χρήση. Παράλληλα, η ΕΕΑΑ

συνδιοργανώνει με τους ∆ήμους διάφορες εκδηλώσεις όπως το ειδικά

σχεδιασμένο ΛΟΥΝΑ ΠΑΡΚ που λειτουργεί σε κεντρικά σημεία των δήμων. Το

ΛΟΥΝΑ ΠΑΡΚ περιλαμβάνει 5 διαφορετικά παιχνίδια προσφέροντας στιγμές

ψυχαγωγίας και εκπαίδευσης ταυτόχρονα. Σκοπός, μέσα από το παιχνίδι οι μικροί

μας φίλοι να εξοικειωθούν με την ιδέα της Ανακύκλωσης, να εκπαιδευτούν για το

ποια υλικά ανακυκλώνονται και να παροτρύνουν τους μεγαλύτερους για ενεργό

και συνειδητή συμμετοχή με στόχο την αναβάθμιση της ποιότητας της ζωής

όλων μας. Ως αναμνηστικά δώρα δίνονται σε μικρούς και μεγάλους, μαγνητάκια,

μπλουζάκια με το λογότυπο της ΕΕΑΑ και το σλόγκαν «τίποτα δεν πάει χαμένο»

καθώς και ενημερωτικά φυλλάδια, αυτοκόλλητα, κρεμαστά πορτοφόλια, ρολόγια

και τσάντες ανακύκλωσης. Στο ίδιο πλαίσιο της ενημερωτικής εκστρατείας, πολλά

σχολεία από τους ∆ήμους της Αττικής επισκέπτονται το Κ∆ΑΥ Αμαρουσίου και

πληροφορούνται για το εκπαιδευτικό πρόγραμμα της ΕΕΑΑ. Στόχος της δράσης

είναι η ενημέρωση των παιδιών μικρής ηλικίας, καθώς αυτά θα αποτελέσουν

τους αυριανούς ευαισθητοποιημένους και συνειδητοποιημένους πολίτες στα

θέματα της ανακύκλωσης. Η επίσκεψη των μαθητών στο Κ∆ΑΥ περιλαμβάνει

69

παρουσίαση των δραστηριοτήτων της ΕΕΑΑ, με χρήση οπτικοακουστικού υλικού,

καθώς και ξενάγηση στις εγκαταστάσεις του Κέντρου. Παράλληλα, στις πόλεις

που η εταιρία εφαρμόζει προγράμματα ανακύκλωσης εξελίσσεται επικοινωνιακή

καμπάνια που έχει σχεδιάσει η ΕΕΑΑ ειδικά για κάθε πόλη της Ελλάδας, η οποία

περιλαμβάνει εξωτερική διαφήμιση υπό μορφή αφισών, καταχωρίσεις στον

τοπικό τύπο και σε επιλεγμένα περιοδικά, την μετάδοση εναλλασσομένων

χιουμοριστικών ραδιοφωνικών και τηλεοπτικών μηνυμάτων από τους τοπικούς

σταθμούς, καθώς επίσης και την κάλυψη λεωφορείων μαζικής μεταφοράς με

μηνύματα της ανακύκλωσης και slogan "τίποτα δεν πάει χαμένο". Απώτερος

σκοπός η προώθηση των προγραμμάτων διαλογής-αξιοποίησης των

συσκευασιών και η παρακίνηση των κατοίκων να συμμετέχουν σε αυτά –

παράγοντας απολύτως καθοριστικός για τη μακροπρόθεσμη επιτυχία των

προγραμμάτων ανακύκλωσης.

Συλλογικό Σύστημα Εναλλακτικής Διαχείρισης Συσκευασιών

Ορυκτελαίων «Κέντρο Εναλλακτικής Περιβαλλοντικής Διαχείρισης Α.Ε.

με τον διακριτικό τίτλο ΚΕΠΕΔ Α.Ε.»

Το ΚΕΠΕ∆ Α.Ε. εγκρίθηκε με την Υπουργική Απόφαση οικ. 105857 (ΦΕΚ 391 Β'

4-3-2003) και δραστηριοποιείται στην εναλλακτική διαχείριση συσκευασιών

ορυκτελαίων σε πανελλαδικό επίπεδο. Οι πλαστικές συσκευασίες συλλέγονται σε

ειδικούς κάδους που τοποθετούνται σε συνεργεία αυτοκινήτων και πρατήρια

καυσίμων. Επίσης τοποθετούνται ειδικοί κάδοι (containers) 10-35 m3 σε

βιομηχανίες. Με σκοπό την ενημέρωση των υπόχρεων διαχειριστών και των

πολιτών το σύστημα συμμετέχει σε διάφορες ημερίδες, εκθέσεις και

προγραμματίζει ενημερώσεις σε σχολεία αλλά και συνεντεύξεις σε

ραδιοφωνικούς σταθμούς. Έως το τέλος του 2007 είχαν συμβληθεί με το ΚΕΠΕ∆

137 υπόχρεες εταιρείες. Το έτος 2007 το σύστημα συνέλεξε 3.900 τόνους

70

χρησιμοποιημένων συσκευασιών ορυκτελαίων, τις οποίες οδήγησε προς

αξιοποίηση σε εγκαταστάσεις της χώρας.

Ατομικό σύστημα εναλλακτικής διαχείρισης συσκευασιών ιδιωτικής

ετικέτας της Α.Β. Βασιλόπουλος Α.Ε.

Το ατομικό σύστημα εναλλακτικής διαχείρισης συσκευασιών της Ιδιωτικής

Ετικέτας και Εισαγωγής Προϊόντων «ΑΒ ΒΑΣΙΛΟΠΟΥΛΟΣ» εγκρίθηκε με την

Υπουργική Απόφαση οικ. 106156 (ΦΕΚ 1108 Β/ 22-7-2004). Το σύστημα

χρησιμοποιεί Κέντρα Ανακύκλωσης (Αυτόματα Μηχανήματα) στα οποία ο

καταναλωτής επιστρέφει τις μεταλλικές, πλαστικές, γυάλινες και χάρτινες

συσκευασίες και παίρνει ένα εγγυοδοτικό αντίτιμο ή προσφέρει το εγγυοδοτικό

αντίτιμο υπέρ του συλλόγου «Το χαμόγελο του παιδιού». Το Σύστημα έχει

αναπτυχθεί σε:

• 20 καταστήματα, με Κέντρο Ανταποδοτικής Ανακύκλωσης δύο (2) Υλικών

• 13 καταστήματα, με Ολοκληρωμένο Κέντρο Ανταποδοτικής Ανακύκλωσης

• Όλα τα καταστήματα, με αυτόματα υψηλής τεχνολογίας μηχανήματα

παραλαβής επαναχρησιμοποιούμενων γυάλινων συσκευασιών πολλαπλής χρήσης

και ειδικές πρέσες συμπίεσης και δεματοποίησης των χάρτινων συσκευασιών.

Το σύστημα ΑΒ Βασιλόπουλος έχει συλλέξει και ανακυκλώσει 1.240 τόνους

απόβλητα συσκευασίας ιδιωτικής ετικέτας, το οποίο αντιστοιχεί σε 50,5% της

εκτιμώμενης συνολικής ποσότητας, καθώς και 2.450 t λοιπές συσκευασίες. Το

71

σύστημα πραγματοποιεί εντατικά προγράμματα ενημέρωσης και

ευαισθητοποίησης των πολιτών με ραδιοφωνικά διαφημιστικά μηνύματα,

δημοσιεύσεις στον τύπο και φυλλάδια- αφίσες. Επισημαίνεται επίσης ότι το

Ατομικό Σύστημα ΑΒ Βασιλόπουλος έχει αποσπάσει δύο βραβεύσεις:

α) έπαινο κοινωνικής προσφοράς για το περιβάλλον από το σύνδεσμο

διαφημιζόμενων Ελλάδος (Σ.∆.Ε.) και

β) το βραβείο περιβαλλοντικής ευαισθησίας «Οικόπολις 2005» από τον

Οργανισμό Ecocity.

Η ΑΒ ΒΑΣΙΛΟΠΟΥΛΟΣ, σε συνεργασία με την εταιρεία ΤΕΧΑΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΗΣ ∆ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ Α.Β.Ε.Ε., εφαρμόζει Σύστημα

Ατομικής Εναλλακτικής ∆ιαχείρισης Συσκευασιών. ∆ιαθέτει 11 ολοκληρωμένα κέντρα

ανακύκλωσης 8 διαφορετικών υλικών αλλά και 20 απλά κέντρα 2 υλικών -που

λειτουργούν 24 ώρες το 24ωρο- ή με μηχανήματα επιστροφής κενών φιαλών, η ΑΒ

εφαρμόζει πλέον ένα πρωτοποριακό ανταποδοτικό σύστημα για την ενίσχυση και

διάδοση της ανακύκλωσης (Ελληνικός Οδηγός Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης, 2008).

Το σύστημα αυτό έχει πολλαπλά προτερήματα:

Έχει την δυνατότητα να διαχωρίζει τις απορριπτόμενες συσκευασίες στην πηγή

Τα επεξεργάζεται και τα συμπιέζει ή τα τεμαχίζει, μειώνοντας έτσι τα ενεργειακά

κόστη και τα logistics, ενώ επιπλέον δίνει -σε όποιον ανακυκλώνει γυάλινες

φιάλες, πλαστικά μπουκάλια (αναψυκτικού, νερού, γάλακτος), μεταλλικά κουτιά

(αλουμινίου και λευκοσιδήρου) χρηματικό αντίτιμο σε μορφή κουπονιού, το

οποίο μπορεί να εξαργυρωθεί στα ΑΒ με τη μορφή έκπτωσης στις αγορές ή

72

εναλλακτικά να διατεθεί σαν κοινωνικό κεφάλαιο για την ενίσχυση κάποιου μη

κερδοσκοπικού Συλλόγου.

Συγκεκριμένα το 2006, η ΑΒ ανακύκλωσε 8.409 κιλά αλουμινίου, 200.380 κιλά

Λευκοσιδήρου, 228.891 κιλά πλαστικό, 180.141 κιλά γυαλί και 4.449.268 κιλά

χαρτί.

Ανακύκλωση συσκευών ΑΕ

Η Εναλλακτική ∆ιαχείριση των ΑΗΗΕ (Απόβλητα Ηλεκτρικού Εξοπλισμού) ή

ανακύκλωση είναι οι εργασίες συλλογής, παραλαβής, μεταφοράς προσωρινής

αποθήκευσης, επαναχρησιμοποίησης και αξιοποίησης (ανακύκλωσης και

ανάκτησης ενέργειας) των ΑΗΗΕ ή και των κατασκευαστικών τους στοιχείων και

των συναρμολογημένων μερών αυτών (συμπεριλαμβανομένων και των

αναλωσίμων), ώστε μετά την επαναχρησιμοποίηση ή επεξεργασία τους

αντίστοιχα, να επιστρέφουν στο ρεύμα της αγοράς. Πρόκειται για μία

προσπάθεια προστασίας του περιβάλλοντος που περιορίζει την ανεξέλεγκτη

διάθεση αποβλήτων ηλεκτρικών και ηλεκτρονικών συσκευών μειώνοντας έτσι και

τις ποσότητες επικίνδυνων ουσιών που εμπεριέχονται στις συσκευές αυτές.

Επιπλέον, μέσω της ανακύκλωσης επιτυγχάνεται η εξοικονόμηση ενέργειας και

πρώτων υλών, οι οποίες επαναχρησιμοποιούνται καθώς μεταπωλούνται σε

επιχειρήσεις. Από την αρχή της λειτουργίας της ανακύκλωσης (1-7-2004) έως

σήμερα έχουν καταγραφεί εισφορές που υπερβαίνουν τα 30 εκ. ευρώ.

Σύμφωνα με τη νομοθεσία, όλες οι ηλεκτρικές συσκευές πρέπει να

ανακυκλώνονται. Μάλιστα, οι νέες συσκευές φέρουν και το ειδικό σήμα (δηλαδή

ο κάδος που έχει διαγραφεί) που υπενθυμίζει ότι απαγορεύεται η ρίψη τους στα

σκουπίδια. Το θεσμικό και νομικό πλαίσιο που ισχύει στην Ελλάδα για την

Εναλλακτική ∆ιαχείριση των Αποβλήτων ειδών Ηλεκτρικού Εξοπλισμού

73

καθορίζεται από τον ν.2939/2001 (ΦΕΚ 179 Α, 6-8-2001) «Συσκευασίες και

εναλλακτική διαχείριση των συσκευασιών και άλλων προϊόντων-Ίδρυση Εθνικού

Οργανισμού Εναλλακτικής ∆ιαχείρισης Συσκευασιών και Άλλων Προϊόντων

(ΕΟΕ∆ΣΑΠ) και άλλες διατάξεις» και από το Προεδρικό ∆ιάταγμα 15/2006 (ΦΕΚ

12 Α, 3-2-2006) «Τροποποίηση του Προεδρικού ∆ιατάγματος 117/2004, σε

συμμόρφωση με τις διατάξεις της οδηγίας 2002/96 σχετικά με τα απόβλητα

ειδών ηλεκτρικού εξοπλισμού (ΑΗΗΕ)» του Συμβουλίου της 8 ης ∆εκεμβρίου

2003».

Τα είδη του Ηλεκτρικού και Ηλεκτρονικού Εξοπλισμού κατατάσσονται, σύμφωνα

με την Ευρωπαϊκή και την Ελληνική νομοθεσία, στις παρακάτω 10 διακριτές

κατηγορίες προϊόντων:

1. Μεγάλες οικιακές συσκευές.

2. Μικρές οικιακές συσκευές.

3. Εξοπλισμός πληροφορικής και τηλεπικοινωνιών.

4. Καταναλωτικά είδη.

5. Φωτιστικά είδη.

6. Ηλεκτρικά και ηλεκτρονικά εργαλεία (εξαιρουμένων των μεγάλης κλίμακας

σταθερών βιομηχανικών εργαλείων).

74

7. Παιχνίδια και εξοπλισμός ψυχαγωγίας και αθλητισμού.

8. Ιατροτεχνολογικά προϊόντα (εξαιρουμένων των εμφυτεύσιμων και

μολυσμένων)

9. Όργανα παρακολούθησης και ελέγχου.

10. Συσκευές αυτόματης διανομής.

Η εταιρία ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗ ΣΥΣΚΕΥΩΝ Α.Ε. είναι ο εγκεκριμένος φορέας (Απόφαση

του Υπουργού ΠΕΧΩ∆Ε με αριθμό 105134/10.06.2004 - ΦΕΚ 905Β/17.06.2004),

για τη λειτουργία του Συλλογικού Συστήματος Εναλλακτικής ∆ιαχείρισης των

Αποβλήτων Ηλεκτρικού και Ηλεκτρονικού Εξοπλισμού (ΑΗΗΕ) στην Ελλάδα. Η

Ανακύκλωση Συσκευών Α.Ε είναι εταιρία μη επενδυτικού χαρακτήρα και μη

επιδίωξης κερδών και έχει χαρακτήρα οργανωτικό και ελεγκτικό. Στην ουσία έχει

χαρακτήρα εκχώρησης ∆ημόσιας Υπηρεσίας και λειτουργεί μέσα στο πλαίσιο των

οδηγιών της Κοινότητας, οι οποίες έχουν μεταφερθεί στο Ελληνικό ∆ίκαιο.

Αντικείμενο της εταιρίας είναι η εναλλακτική διαχείριση αποβλήτων ειδών

ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισμού δηλαδή οι εργασίες συλλογής,

παραλαβής, μεταφοράς, προσωρινής αποθήκευσης, επαναχρησιμοποίησης και

αξιοποίησης (ανακύκλωσης και ανάκτησης ενέργειας) των ΑΗΗΕ ή/και των

κατασκευαστικών τους στοιχείων και των συναρμολογημένων μερών αυτών

(συμπεριλαμβανομένων και των αναλωσίμων), ώστε μετά την

επαναχρησιμοποίηση ή επεξεργασία τους αντίστοιχα, να επιστρέφουν στο ρεύμα

της αγοράς. Περαιτέρω, στόχος της εταιρίας ο οποίος προδιαγράφεται μέσα από

τις δραστηριότητές της είναι η προστασία του περιβάλλοντος, η εξοικονόμηση

ενέργειας και φυσικών πόρων, η μείωση του όγκου των απορριμμάτων και

75

συνεπώς η αναβάθμιση της ποιότητας ζωής. Ενημερώνει τους υπόχρεους

παραγωγούς για τις συμβατικές τους υποχρεώσεις και τη διαδικασία προσχώρησή

τους στο συλλογικό σύστημα:

• Ανάπτυξε την εσωτερική οργάνωση της εταιρίας.

• ∆ημιούργησε τις απαιτούμενες υποδομές για συλλογή και επεξεργασία

Ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του πολίτη

Η Ανακύκλωση Συσκευών έχει προχωρήσει σε ένα εκτεταμένο πρόγραμμα

ενημέρωσης των ∆ήμων. Στους συμβεβλημένους ∆ήμους οι οποίοι έχουν

εκχωρήσει χώρο, το σύστημα έχει τοποθετήσει container (σημείο συλλογής).

Στους ∆ήμους αυτούς το σύστημα με τη βοήθεια της τοπικής αυτοδιοίκησης

ενημερώνει τους δημότες. Στόχος της Ανακύκλωση Συσκευών Α.Ε. είναι η

επίτευξη των Εθνικών στόχων, που είναι η συλλογή, μεταφορά και επεξεργασία

4 kg ΑΗΗΕ ανά κάτοικο, η προστασία του περιβάλλοντος, καθώς και η ανάκτηση

και αξιοποίηση συγκεκριμένων ποσοστών πρώτων υλών από την επεξεργασία

των ΑΗΗΕ.

Αφής Α.Ε.

76

Η εταιρεία ΑΦΗΣ ΑΕ ιδρύθηκε τον Μάρτιο του 2004 με σκοπό την οργάνωση

συλλογικού συστήματος εναλλακτικής διαχείρισης φορητών ηλεκτρικών στηλών

και συσσωρευτών σύμφωνα με τον Νόμο 2939/2001 (ΦΕΚ 179/A). Η ΑΦΗΣ Α.Ε.

μολονότι ανώνυμη εταιρεία λειτουργεί ως μη κερδοσκοπικός οργανισμός που

στοχεύει στην καλύτερη δυνατή αξιοποίηση των εισφορών που διαθέτουν οι

εισαγωγείς μπαταριών προκειμένου να επιτευχθούν οι εθνικοί στόχοι της

ανακύκλωσης. Η εταιρεία είναι ο εγκεκριμένος φορέας που έχει εγκριθεί από το

ΥΠΕΧΩ∆Ε με την υπ' αριθμ. 106155/7.7.2004 απόφαση του Υπουργού (ΦΕΚ

1056/Β/14.7.2004) για την ανακύκλωση των φορητών μπαταριών στην χώρα

μας. Η ΑΦΗΣ Α.Ε. ξεκίνησε το πρόγραμμα ανακύκλωσης το 2005 και μέχρι

σήμερα καταγράφηκαν από κάθε γωνιά της Ελλάδας χιλιάδες συμμετοχές για

κάδους ανακύκλωσης μπαταριών και συγκεκριμένα από ∆ήμους, Κοινότητες,

∆ημόσιους φορείς, Στρατιωτικές Μονάδες, Σχολεία, Περιβαλλοντικές Οργανώσεις,

Επιχειρήσεις, Εμπορικά καταστήματα, Σουπερμάρκετ, Ξενοδοχεία και

Νοσοκομεία. Σήμερα οι κάδοι της ΑΦΗΣ βρίσκονται σε πάνω από 33.000 σημεία

πανελλαδικά, σε όλους ανεξαιρέτως τους νομούς, υπερκαλύπτοντας ήδη τον

στόχο των 10.000 κάδων που είχε τεθεί για να καλύψει. Αναλυτικά, 6.300 κάδοι

βρίσκονται σε ∆ήμους, Κοινότητες, ∆ημόσιους φορείς, Στρατιωτικές Μονάδες,

κ.α. 9.900 σε σχολεία, 6.900 σε επιχειρήσεις, (Νοσοκομεία, Τράπεζες,

Ξενοδοχεία, Βιομηχανίες, Εμπορικές εταιρείες κ.α.) σε όλες τις αλυσίδες

σουπερμάρκετ (ΑΒ ΒΑΣΙΛΟΠΟΥΛΟΣ, ΑΡΙΑ∆ΝΗ, ΑΤΛΑΝΤΙΚ, ΒΕΡΟΠΟΥΛΟΣ,

CHAMPION / ΜΑΡΙΝΟΠΟΥΛΟΣ, CARREFOUR, INKA, LIDL, ΜΑΣΟΥΤΗΣ, ΜΑΚΡΟ,

ΜΑΡΚΕΤ ΙΝ, ΜΥ ΜΑΡΚΕΤ, ΠΑΝΕΜΠΟΡΙΚΗ, PLUS, PRAKTIKER, ΣΚΛΑΒΕΝΙΤΗΣ),

σε όλα τα καταστήματα τηλεπικοινωνιών (ΓΕΡΜΑΝΟΣ, FORTHNET, NOKIA,

ΟΤΕSHOP, WIND και VODAFONE), καθώς και σε 6.000 εμπορικά καταστήματα

με ηλεκτρικά /ηλεκτρονικά είδη, φωτογραφικά είδη, μπαταρίες, κλπ. Ο αριθμός

των κάδων που έχουν τοποθετηθεί μέχρι σήμερα δείχνει μια πολύ αισιόδοξη

εικόνα για τη χώρα μας σε σύγκριση με αντίστοιχους Ευρωπαϊκούς φορείς που

έχουν ξεκινήσει τα προγράμματα ανακύκλωσης πριν από 5 έως 15 χρόνια και μας

φέρνει στην δεύτερη θέση στην Ευρώπη μετά από την Γερμανία. Η συλλογή των

77

μπαταριών συνεχίσθηκε με αυξανόμενους ρυθμούς φθάνοντας το 2007 τους 442

τόνους (περίπου 17.000.000 φορητές μπαταρίες) δηλαδή υπερδιπλάσια

ποσότητα από τους 218 τόνους μπαταριών που είχε μαζέψει το 2006. Το

ποσοστό συλλογής ανέρχεται στο 21% των μπαταριών που διακινήθηκαν στην

ελληνική αγορά μέσα στο 2007, ένα σημαντικό επίτευγμα, σε σχέση με τις

επιδόσεις των αντίστοιχων Ευρωπαϊκών Φορέων. Σημειωτέον ότι οι Στόχοι της

Ευρωπαϊκής Ένωσης προς όλα τα κράτη μέλη καθορίζουν τη συλλογή φορητών

μπαταριών στο 25% μέχρι το 2012. Η διαφημιστική καμπάνια συνεχίζεται.Οι

μαθητές είναι αποδεδειγμένα σημαντικοί χρήστες μπαταριών και συνάμα είναι οι

αυριανοί πολίτες που είναι σκόπιμο να γαλουχηθούν από νεαρή ηλικία στην

αναγκαιότητα της ανακύκλωσης και στον σεβασμό προς την φύση. H εταιρία

ΑΦΗΣ Α.Ε. σε συνεργασία με το υπουργείο Παιδείας διοργάνωσε πανελλαδικό

διαγωνισμό ζωγραφικής στα εκπαιδευτικά ιδρύματα της χώρας και η συμμετοχή

των οποίων ήταν εντυπωσιακή.

Οι Στόχοι:

• Ευαισθητοποίηση τελικού χρήστη και συμμετοχή του στο πρόγραμμα

ανακύκλωσης.

• Ενεργή συμμετοχή διαφόρων φορέων με όφελος την δημιουργία κοινωνικής

συνείδησης.

• Συμβολή και στήριξη των υπόχρεων εισαγωγέων στην ομαλή και

αποτελεσματική διαχείριση του συστήματος.

• Μεγιστοποίηση του όγκου συλλογής των χρησιμοποιημένων μπαταριών.

78

∆ραστηριότητες:

Η ΑΦΗΣ είναι ο φορέας που οργανώνει και συντονίζει πανελλαδικά τις ενέργειες

που αφορούν την διαδικασία της ανακύκλωσης. Συγκεκριμένα:

1. Την τοποθέτηση ειδικών κάδων για την εναπόθεση των χρησιμοποιημένων

μπαταριών, σε σημεία εύκολα προσβάσιμα στον καταναλωτή (supermarket,

∆ήμους, σχολεία, ∆ημόσιους οργανισμούς, εμπορικά καταστήματα, ιδιωτικές

επιχειρήσεις κλπ.)

2. Τη συλλογή των μπαταριών από τους κάδους συλλογής και μεταφορά τους σε

ειδικούς χώρους αποθήκευσης.

3. Τη διαλογή των μπαταριών ανά τύπο μπαταρίας

4. Την αποστολή τους σε εργοστάσια του εξωτερικού όπου γίνεται η ανακύκλωση

με φιλικό τρόπο προς το περιβάλλον και ανακτώνται τα βασικά μέταλλα.

5. Την ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του πολίτη για το νέο πρόγραμμα της

ανακύκλωσης μέσω των Μαζικών Μέσων Ενημέρωσης και προωθητικών

ενεργειών.

6. Την συστηματική παρακολούθηση των παραπάνω διαδικασιών ώστε να

επιτυγχάνεται η μέγιστη συλλογή των χρησιμοποιημένων μπαταριών με το

ελάχιστο δυνατό κόστος.

Ο κύκλος ζωής

79

Κάθε μπαταρία έχει ένα "κύκλο ζωής". Ξεκινάει από το εργοστάσιο κατασκευής

της και καταλήγει στον τελικό χρήστη. Όταν η μπαταρία αδειάσει και την

πετάξουμε στα σκουπίδια διακόπτουμε τον κύκλο ζωής της, χάνουμε πολύτιμες

πρώτες ύλες και κατά συνέπεια ενέργεια, ενώ κάποια στοιχεία της μπορούν να

περάσουν στον υδροφόρο ορίζοντα με επικίνδυνες επιπτώσεις για την υγεία του

ανθρώπου. Αντίθετα, αν ρίξουμε την άδεια μπαταρία στους κάδους συλλογής της

ΑΦΗΣ, ο "κύκλος ζωής" της μπαταρίας συνεχίζεται, τα βασικά στοιχεία της

ανακυκλώνονται για να καταλήξουν στην παραγωγή νέων μπαταριών ή άλλων

προϊόντων.

Προστασία Περιβάλλοντος

Η εποχή που ζούμε είναι η εποχή των μεγάλων επιτευγμάτων της τεχνολογίας.

Όμως οι ανάγκες σε πρώτες ύλες διαρκώς αυξάνονται, και ο κίνδυνος για την

καταστροφή του περιβάλλοντος διαρκώς μεγαλώνει. Αρκετά από τα μέταλλα που

80

χρησιμοποιούμε καθημερινά είναι συστατικά του φλοιού της γης, και όχι

συνθετικά παρασκευασμένες χημικές ουσίες και για το λόγο αυτό δεν διασπώνται.

Οι ζωντανοί οργανισμοί τα απορροφούν με το νερό, τον αέρα και την τροφή και

δύσκολα μπορούν να τα αποβάλλουν. Αυτό το φαινόμενο ονομάζεται

βιοσυσσώρευση, και προκαλεί μεγάλο πρόβληματισμό στους

περιβαλλοντολόγους. Αρκετές δηλητηριάσεις έχουν κατά καιρούς καταγραφεί σε

διάφορες χώρες στο παρελθόν, με αιτία τα βαρέα μέταλλα, και κάποια από αυτά,

όπως το κάδμιο που θεωρούνται καρκινογόνα. Η εξόρυξη των βαρέων μετάλλων

από τον φλοιό της γης θα συνεχίζεται, για την κατασκευή όχι μόνο μπαταριών,

αλλά και πολλών άλλων προϊόντων. Ανακυκλώνοντας τις μπαταρίες και όποια

άλλα υλικά είναι δυνατόν να ανακυκλωθούν, περιορίζουμε την απόρριψη

επικίνδυνων λυμάτων στις χωματερές.

Πολύ συχνά στις χωματερές συμβαίνουν ατυχήματα, όπως πυρκαγιές, από τα

εύφλεκτα απορρίμματα. Τα μέταλλα που εξαερώνονται κατά την καύση των

απορριμμάτων, στην συνέχεια καταλήγουν με την βροχή στο νερό και το έδαφος.

Επίσης, τα στραγγίσματα των χωματερών αποτελούν ιδιαίτερο πρόβλημα, καθώς

μολύνουν τον υδροφόρο ορίζοντα. Ανακυκλώνοντας τις μπαταρίες, εμποδίζουμε

όλες τις παραπάνω δυσάρεστες επιπτώσεις της απόρριψης των μπαταριών στις

χωματερές, προστατεύοντας έτσι την φύση με τον αποτελεσματικότερο τρόπο.

Εκτός από βαρέα μέταλλα, οι μπαταρίες εμπεριέχουν και διαβρωτικά οξέα, τα

οποία θα μπορούσαν και αυτά να ξαναχρησιμοποιηθούν. Τα οξέα αυτά είναι

βλαβερά, και προκαλούν προβλήματα στους ανθρώπινους οργανισμούς, κυρίως

στα μάτια και το δέρμα. Η απόρριψη των μπαταριών στις χωματερές διευκολύνει

την απελευθέρωση τους στο περιβάλλον. Υπολογίζεται πως για κάθε τεμάχιο

μπαταρίας που ανακυκλώνεται, το ποσοστό της ενέργειας που εξοικονομείται

φτάνει έως και το 80%. Με την ανακύκλωση δίνεται η δυνατότητα στον κάθε

πολίτη να μπορεί πλέον ενεργά να προστατεύσει το περιβάλλον του και να

διατηρήσει την πόλη του καθαρή.

81

Eco–Elasticα Α.Ε.

Τον Ιούλιο του 2004 εγκρίθηκε το σύστημα εναλλακτικής διαχείρισης παλαιών

ελαστικών "Ecoelastika Α.Ε.", που δημιουργήθηκε από τους κυριότερους

εισαγωγείς ελαστικών στην Ελλάδα σε εφαρμογή του Π∆ 109/2004. H

Ecoelastika ξεκίνησε κανονική λειτουργία τον Νοέμβριο του 2004 και αποτελεί το

μοναδικό εγκεκριμένο σύστημα εναλλακτικής διαχείρισης μεταχειρισμένων

ελαστικών. Στην Ecoelastika συμμετέχουν όλες οι εταιρίες εισαγωγής ελαστικών

και οχημάτων που δραστηριοποιούνται στον Ελλαδικό χώρο. Σε υλοποίηση του

Συστήματος, η Ecoelastika μεριμνά για τη συλλογή των μεταχειρισμένων

ελαστικών, την προσωρινή αποθήκευση, τη μεταφορά, την αξιοποίηση και την

επαναχρησιμοποίηση, συμπεριλαμβανομένης της ανακύκλωσης των

μεταχειρισμένων ελαστικών βάσει του Π∆ 109/2004. Στόχος του συστήματος της

Ecoelastika (σύμφωνα με το Π.∆ 109/04) μέχρι τον Ιούλιο του 2006 ήταν να

αξιοποιείται τουλάχιστον το 65% της συνολικής ποσότητας των μεταχειρισμένων

ελαστικών που απορρίπτονται ετησίως στη χώρα μας, εκ των οποίων το 10%

τουλάχιστον θα πρέπει να ανακυκλώνεται. Η Ecoelastika εκπλήρωσε τους

στόχους αυτούς και τους υπερκάλυψε, καθώς εντός του 2006 αξιοποιήθηκε το

85% της συνολικής ποσότητας των μεταχειρισμένων ελαστικών που

απορρίφθηκαν εντός του έτους στην χώρα μας, εκ των οποίων το 73%

ανακυκλώθηκε και 9% αξιοποιήθηκε ενεργειακά στην τσιμεντοβιομηχανία. Η

εναλλακτική διαχείριση των μεταχειρισμένων ελαστικών περιλαμβάνει την

περισυλλογή τους από τα σημεία συλλογής σε ολόκληρη την χώρα, την

προσωρινή τους αποθήκευση και την μεταφορά τους στους χώρους τελικής

αξιοποίησης. Η τελική αξιοποίηση γίνεται με περιβαλλοντικά αποδεκτό τρόπο σε

αδειοδοτημένες εγκαταστάσεις με στόχο την αξιοποίηση των μεταχειρισμένων

ελαστικών ως υλικού για την δημιουργία μιας σειράς χρήσιμων δευτερογενών

προϊόντων ή / και την ενεργειακή τους αξιοποίηση με στόχο την εξοικονόμηση

μη ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Επιπλέον, από 25/09/2006 η Ecoelastika

82

επέκτεινε το δίκτυο συλλογής, μεταφοράς, προσωρινής αποθήκευσης και τελικής

αξιοποίησης ή ανακύκλωσης των μεταχειρισμένων ελαστικών ούτως ώστε να

επιτευχθούν οι στόχοι του Π.∆. για πλήρη γεωγραφική και πληθυσμιακή κάλυψη.

Η Ecoelastika δεν αναλαμβάνει η ίδια το έργο της συλλογής - μεταφοράς -

προσωρινής αποθήκευσης - τελικής αξιοποίησης των μεταχειρισμένων ελαστικών

αλλά συνεργάζεται με εταιρίες που έχουν τις απαραίτητες άδειες για την εν λόγω

διαχείριση. Η εναλλακτική διαχείριση των μεταχειρισμένων ελαστικών αναμένεται

ότι θα συμβάλει στην επιμήκυνση του διαθέσιμου χρόνου ζωής των Χώρων

Υγειονομικής Ταφής Απορριμμάτων (ΧΥΤΑ) σε ολόκληρη την χώρα που

παραμένει ένα ιδιαίτερα οξύ πρόβλημα στις μέρες μας. Ήδη από τον Ιούλιο του

2003 ισχύει και στην χώρα μας η απαγόρευση διάθεσης ολόκληρων

μεταχειρισμένων ελαστικών σε χώρους υγειονομικής ταφής και από τον Ιούλιο

του 2006 έχει απαγορευθεί η διάθεση και τεμαχισμένων ελαστικών. Από

01/11/2004 η Ecoelastika έχει ξεκινήσει περισυλλογή και αξιοποίηση των

μεταχειρισμένων ελαστικών. Σήμερα, το σύστημα εξυπηρετεί όλους τους νομούς

της ηπειρωτικής Ελλάδας και της νησιωτικής με ad hoc δρομολόγια. Στις

παραπάνω περιοχές συμβεβλημένοι μεταφορείς με το σύστημα της Ecoelastika

συλλέγουν τα μεταχειρισμένα ελαστικά από τα σημεία συλλογής, τα οποία είναι:

1. Βουλκανιζατέρ

2. Συνεργεία αυτοκινήτων

3. ∆ιαλυτήρια αυτοκινήτων

4. Αναγομωτήρια

83

Τα σημεία συλλογής όταν έχουν συγκεντρωμένα τουλάχιστον 60 ελαστικά της

κατηγορίας Α ή/και 10 ελαστικά της κατηγορίας Β ή/και 45 ελαστικά κατηγορίας

Γ καλούν απευθείας την συμβεβλημένη μεταφορική εταιρία της περιοχής τους

για την αποκομιδή των μεταχειρισμένων ελαστικών. Επίσης κόβουν δελτίο

αποστολής στην μεταφορική εταιρία όπου αναφέρεται αναλυτικά ο αριθμός των

τεμαχίων από κάθε κατηγορία (Α ή/και Β ή/και Γ) που παραδίδουν για ενεργειακή

αξιοποίηση ή ανακύκλωση. Το πρόγραμμα ευαισθητοποίησης της Ecoelastika

αποσκοπεί στην γνωστοποίηση του Συστήματος Εναλλακτικής ∆ιαχείρισης

παλαιών ελαστικών στο πλατύ κοινό αλλά και στου άμεσα ενδιαφερόμενους.

Συγκεκριμένα γίνεται ενημέρωση για τις περιοχές κάλυψης του συστήματος, για

τον τρόπο λειτουργίας του καθώς και για τις εφαρμοζόμενες μεθόδους τελικής

αξιοποίησης των ελαστικών. Επίσης γνωστοποιούνται στους ενδιαφερόμενους

ανά περιοχή της χώρας οι συμβεβλημένοι μεταφορείς για την αποκομιδή των

μεταχειρισμένων ελαστικών από τα σημεία συλλογής τους καθώς και τα

αντίστοιχα σημεία συγκέντρωσης/συλλογής, ώστε να μπορούν και όσοι ιδιώτες

διαθέτουν μεταχειρισμένα ελαστικά να τα μεταφέρουν στα σημεία αυτά. Η

Ecoelastika συμμετέχει σε ημερίδες & συνέδρια ανά την Ελλάδα με στόχο την

ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του κοινού σε θέματα ανακύκλωσης

παρουσιάζοντας την μέχρι τώρα πορεία της και ενθαρρύνοντας ιδιώτες και

αρμόδιους φορείς να συμβάλλουν στο έργο της εναλλακτικής διαχείρισης

μεταχειρισμένων ελαστικών.

∆ιαχειριζόμενες Ποσότητες: Ενδεικτικά, κατά το χρονικό διάστημα Ιανουαρίου

2007-∆εκεμβρίου 2007 η Ecoelastika διαχειρίστηκε συνολικά 46.697 τόνους

μεταχειρισμένων ελαστικών εκ των οποίων το 78,5% ανακυκλώθηκε και 14,2 %

αξιοποιήθηκε ενεργειακά στην τσιμεντοβιομηχανία.

Οι κυριότερες μέθοδοι εναλλακτικής διαχείρισης μεταχειρισμένων ελαστικών είναι

η παραγωγή τρίμματος για ανακύκλωση μέσω μηχανικής ή κρυογεννούς

84

κοκκοποίησης, η ενεργειακή ή θερμική αξιοποίηση μέσω συναποτέφρωσης σε

τσιμεντοβιομηχανίες και η επαναχρησιμοποίηση (αναγόμωση, εμπόριο

μεταχειρισμένων). Από αυτές σημαντικότερες για τον ελλαδικό χώρο είναι η

μηχανική κοκκοποίηση και η συναποτέφρωση στην τσιμεντοβιομηχανία.

Εναλλακτική διαχείριση οχημάτων Ελλάδος (ΕΔΟΕ)

Η Ε∆ΟΕ (Εναλλακτική ∆ιαχείριση Οχημάτων Ελλάδος) αποτελεί το μόνο

εγκεκριμένο και αδειοδοτημένο σύστημα (απόφαση

αρ.105136/ΦΕΚ907Β/17.06.04) για την εναλλακτική διαχείριση των οχημάτων

ΤΚΖ (ΟΤΚΖ). Η Ε∆ΟΕ είναι μια αστική μη κερδοσκοπική εταιρία που έχει

συσταθεί τον Ιανουάριο του 2004 από τους 33 επίσημους αντιπροσώπους

αυτοκινήτων στην Ελλάδα, κατ' εφαρμογή του Ν.2939/2001 περί ανακύκλωσης.

Το Π.∆. 116 (ΦΕΚ81/Α/05.03.04) καθορίζει το νομικό πλαίσιο για τη διαχείριση

των ΟΤΚΖ. Πιο συγκεκριμένα, θεσπίζει τα μέτρα, τους όρους και τα

προγράμματα για την εναλλακτική διαχείριση ΟΤΚΖ, των χρησιμοποιούμενων

ανταλλακτικών τους και των απενεργοποιημένων καταλυτικών μετατροπέων, σε

συμμόρφωση με τις διατάξεις της οδηγίας 2000/53/ΕΚ για τα ΟΤΚΖ. Τα άρθρα

του προεδρικού διατάγματος στοχεύουν στη κατά προτεραιότητα πρόληψη

δημιουργίας αποβλήτων από τα οχήματα. Επιπροσθέτως επιδιώκουν την

επαναχρησιμοποίηση, την ανακύκλωση και τις άλλες μορφές αξιοποίησης των

οχημάτων στο τέλος του κύκλου ζωής τους και των κατασκευαστικών τους

στοιχείων. Παράλληλα στοχεύουν στη μείωση της ποσότητας των προς διάθεση

αποβλήτων. Η έννοια της εναλλακτικής διαχείρισης, κεντρικός άξονας γύρω από

τον οποίο περιφέρεται η νέα νομοθεσία, ορίζεται από το ίδιο το Π∆ ως εξής:

«Εναλλακτική ∆ιαχείριση» αποτελούν οι εργασίες συλλογής, παραλαβής,

μεταφοράς, προσωρινής αποθήκευσης, επαναχρησιμοποίησης και αξιοποίησης

των οχημάτων στο τέλος κύκλου ζωής ή των μεταχειρισμένων ανταλλακτικών

και απενεργοποιημένων καταλυτικών μετατροπέων ώστε μετά την

85

επαναχρησιμοποίηση ή επεξεργασία τους αντίστοιχα να επιστρέφουν στο ρεύμα

της αγοράς. Η νέα νομοθεσία αφορά όλα τα οχήματα, συμπεριλαμβανομένων

των κατασκευαστικών τους στοιχείων, εφόσον αυτό είναι οικονομικά και τεχνικά

εφικτό. Αυτό ισχύει ανεξάρτητα από τον τρόπο με τον οποίο ένα όχημα κατά τη

διάρκεια του κύκλου ζωής του συντηρήθηκε ή επισκευάστηκε και κατά πόσο

είναι εξοπλισμένο με κατασκευαστικά στοιχεία που παρέχει ο κατασκευαστής ή

με άλλα (των οποίων όμως η τοποθέτηση ως εφεδρικών τεμαχίων ή

ανταλλακτικών συμφωνεί με τις ισχύουσες κοινοτικές ή εθνικές διατάξεις).

Σύμφωνα με τη νέα νομοθεσία, οι παραγωγοί των οχημάτων υποχρεώνονται να

οργανώνουν ή να συμμετέχουν σε ατομικά ή συλλογικά συστήματα εναλλακτικής

διαχείρισης των οχημάτων και να προωθούν τη πλέον ενδεδειγμένη μέθοδο

εναλλακτικής διαχείρισης, με την οργάνωση συστημάτων συλλογής, μεταφοράς,

προσωρινής αποθήκευσης και αξιοποίησης των ΟΤΚΖ και αποβλήτων που

συνίστανται σε μεταχειρισμένα εξαρτήματα. Τα συστήματα αυτά πρέπει να

αποβλέπουν:

• στην επαναχρησιμοποίηση, αξιοποίηση και ανακύκλωση των ΟΤΚΖ με χρήση

καθαρών τεχνολογιών

• στη προστασία του περιβάλλοντος και της υγείας, ασφάλειας και υγιεινής του

καταναλωτή, προστασία των δικαιωμάτων του βιομηχανικού και εμπορικού

απορρήτου, αποφυγή δημιουργίας εμποδίων και στρεβλώσεων στον

ανταγωνισμό για τα εισαγόμενα προϊόντα.

Οι τελικοί ιδιοκτήτες των ΟΤΚΖ είναι υποχρεωμένοι να παραδίδουν το όχημά

τους σε εγκεκριμένα σημεία συλλογής ΟΤΚΖ, τα οποία πρέπει να είναι

συμβεβλημένα με εγκεκριμένα συστήματα εναλλακτικής διαχείρισης. Οι κάτοχοι

ΟΤΚΖ είναι υποχρεωμένοι οι ίδιοι να μεταφέρουν και να παραδίδουν τα οχήματά

86

τους στα παραπάνω σημεία. Κατά την παράδοση του ΟΤΚΖ οι ιδιοκτήτες ή

κάτοχοι ΟΤΚΖ λαμβάνουν βεβαίωση παραλαβής. Οι βεβαιώσεις παραλαβής

χορηγούνται μέχρι την 20η ∆εκεμβρίου κάθε έτους, ενώ για τις απομακρυσμένες

περιοχές μέχρι τη 15η ∆εκεμβρίου. Η παράδοση των ΟΤΚΖ ολοκληρώνεται με

την έκδοση του πιστοποιητικού καταστροφής, το οποίο αποτελεί το μόνο νόμιμο

έγγραφο για την αποταξινόμηση του οχήματος. Τα πιστοποιητικά καταστροφής

εκδίδονται μόνο από τις συμβεβλημένες με το σύστημα εναλλακτικής διαχείρισης

επιχειρήσεις και χορηγούνται στο τελικό ιδιοκτήτη μέσα σε 8 μέρες από τη

χορήγηση της βεβαίωσης παραλαβής. Η παράδοση του οχήματος σε εγκεκριμένα

συστήματα συλλογής δεν συνεπάγεται κόστος για το τελευταίο ιδιοκτήτη

εφόσον το όχημα περιέχει τα βασικά κατασκευαστικά του στοιχεία. Εάν από το

όχημα λείπουν βασικά στοιχεία ή έχουν προστεθεί σε αυτό απόβλητα, τότε η

παράδοση του συνεπάγεται τη καταβολή κάποιου μικρού, εύλογου ποσού από το

τελευταίο ιδιοκτήτη. Τα συστήματα εναλλακτικής διαχείρισης έχουν την

υποχρέωση να πετύχουν τους παραπάνω στόχους:

• Μέχρι τη 01-01-06, η επαναχρησιμοποίηση και αξιοποίηση των ΟΤΚΖ που έχουν

παραχθεί μετά τη 01-01-1980 πρέπει να φτάνει τουλάχιστον το 85% κατά μέσο

όρο ανά όχημα και ανά έτος, ενώ η επαναχρησιμοποίηση και ανακύκλωση

αυξάνεται για το ίδιο χρονικό όριο στο 80%. Για τα αυτοκίνητα που έχουν

παραχθεί πριν από τη 01-01-1980, τα ποσοστά διαμορφώνονται σε 75%

επαναχρησιμοποίηση και αξιοποίηση και 70% επαναχρησιμοποίηση και

ανακύκλωση.

• Μέχρι τη 01-01-2015, η επαναχρησιμοποίηση και αξιοποίηση πρέπει να φτάνει

τουλάχιστον το 95% κατά μέσο βάρος.

87

Σκοπός της Ε∆ΟΕ είναι η συλλογική εκπλήρωση των υποχρεώσεων οι οποίες

τίθενται στους Παραγωγούς αυτοκινήτων και ελαφρών φορτηγών από τον

Ν.2939/2002 και το Π∆ 116/2004 για τα ΟΤΚΖ. Το σύστημα το οποίο σχεδιάζεται

από την Ε∆ΟΕ είναι ένα 'ανοικτό' σύστημα, δηλαδή αποδέχεται συνεργασία με

όλους τους Οικονομικούς Παράγοντες οι οποίοι διαθέτουν την απαιτούμενη

τεχνογνωσία και τις προϋποθέσεις πλήρους συμμόρφωσης στις απαιτήσεις του

Π∆. Η στρατηγική κατεύθυνση της Ε∆ΟΕ είναι να μην προχωρήσει σε επενδύσεις

η ίδια αλλά να αναζητήσει τους κατάλληλους συνεργάτες με τους οποίους θα

συνεργαστεί, προκειμένου είτε να αξιοποιήσουν υπάρχουσες εγκαταστάσεις, είτε

να προχωρήσουν στην δημιουργία νέων εγκαταστάσεων στα πλαίσια των

συμβολαίων συνεργασίας με την Ε∆ΟΕ. Επίσης η Ε∆ΟΕ αναλαμβάνει τις

υποχρεώσεις οι οποίες τίθενται στους παραγωγούς από τον Ν. 2939/2001 και το

Π∆116/2004, και οι οποίες θα τηρούνται από όλους τους συνεργάτες. Για την

επίτευξη του σκοπού αυτού, η Ε∆ΟΕ έχει καθορίσει τους παρακάτω

στρατηγικούς στόχους:

1. ∆ημιουργία αυτοχρηματοδοτούμενου συστήματος εναλλακτικής διαχείρισης

ΟΤΚΖ.

2. Εθνική κάλυψη του συστήματος.

3. Επίτευξη των στόχων ανακύκλωσης και ανάκτησης.

4. Η τήρηση των περιβαλλοντικών προδιαγραφών λειτουργίας σε ολόκληρο το

δίκτυο συνεργατών του Ε∆ΟΕ όπως αυτές προδιαγράφονται στο Π∆.

88

5. Παραγωγική διασύνδεση και συνεργασία του συστήματος του Ε∆ΟΕ με τα

υπόλοιπα εγκεκριμένα συστήματα εναλλακτικής διαχείρισης.

Σκοπός της Ε∆ΟΕ είναι μετά την εναλλακτική διαχείριση και την ενσωμάτωση

των βέλτιστων Ευρωπαϊκών πρακτικών, η ανάδειξη στο ελληνικό επιχειρηματικό

περιβάλλον της οικονομικής αξίας των ΟΤΚΖ και η προσέλκυση νέων επενδυτών.

Το κάθε ΟΤΚΖ εμπεριέχει υλικά τα οποία αποτελούν δύο διαφορετικές πηγές

εσόδων.

1. Εκμετάλλευση των υλικών ως μεταχειρισμένα ανταλλακτικά

2. Εκμετάλλευση των υλικών ως πρώτες ύλες σε ανάλογους βιομηχανικούς

κλάδους. (Μεταλλουργία, Υαλουργία, κλπ.)

Και οι δύο αυτές πηγές εκμετάλλευσης αποτελούν την βάση λειτουργίας

επιχειρηματικών κλάδων σε ολόκληρη την Ευρώπη, συμπεριλαμβανομένου της

Ελλάδος. Στην Ελληνική αγορά λειτουργούν επιχειρήσεις οι οποίες εισάγουν

μεταχειρισμένα ανταλλακτικά από τις Ευρωπαϊκές χώρες, συνεργαζόμενες με τις

εκεί ανάλογες επιχειρήσεις συλλογής και εκμετάλλευσης ΟΤΚΖ . Η δημιουργία

του Ελληνικού συστήματος συλλογής και εκμετάλλευσης ΟΤΚΖ θα αναδείξει στις

Ελληνικές επιχειρήσεις του κλάδου μία νέα φθηνότερη πηγή πρώτων υλών. Τα

υλικά αυτά με προεξέχοντα τα μεταλλικά στοιχεία (χάλυβας και αλουμίνιο)

αποτελούν πρώτες ύλες με σημαντική αγοραία τιμή. Σε ολόκληρη την Ευρώπη

συμπεριλαμβανομένου της Ελλάδος δραστηριοποιούνται μικρές και μεγάλες

επιχειρήσεις συλλογής και επεξεργασίας παλαιών μετάλλων οι οποίες ενίοτε

λειτουργούν σε δικτυακές συνεργασίες. Η Ε∆ΟΕ στοχεύει στην δημιουργία ενός

αυτοχρηματοδοτούμενου συστήματος δωρεάν παραλαβής και επεξεργασίας των

89

ΟΤΚΖ. Το σύστημα θα αποτελείται από ένα δίκτυο ανεξάρτητων επιχειρήσεων

(οικονομικοί παράγοντες) οι οποίες δραστηριοποιούνται στους κλάδους συλλογής

και επεξεργασίας παλαιών μετάλλων και μεταχειρισμένων ανταλλακτικών

αυτοκινήτων.

ΕΛ.ΤΕ.ΠΕ. Α.Ε.

Το Σύστημα Συλλογικής Εναλλακτικής ∆ιαχείρισης Αποβλήτων Λιπαντικών Ελαίων

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Α.Ε - ΕΛ.ΤΕ.ΠΕ. ΑΕ εγκρίθηκε με την

υπ’ αριθ. Υ.Α. οικ. 105135, ΦΕΚ 905/Β/17.6.2004 και αφορά την οργάνωση και

λειτουργία ενός πανελλήνιου δικτύου εναλλακτικής διαχείρισης με την υιοθέτηση

των μέτρων και προϋποθέσεων που καθορίζονται με το Π.∆. 82/2004 (ΦΕΚ

64Α/2-3-2004). Τα απόβλητα λιπαντικών ελαίων (ΑΛΕ) περιλαμβάνονται στο

κεφάλαιο 13 του καταλόγου αποβλήτων του παραρτήματος της Απόφασης

2001/118/ΕΚ και χαρακτηρίζονται ως επικίνδυνα απόβλητα. Το υφιστάμενο

κοινοτικό νομοθετικό πλαίσιο σε ότι αφορά τη διαχείριση των αποβλήτων

λιπαντικών ελαίων, είναι η οδηγία 87/101/ΕΟΚ η οποία τροποποίησε την οδηγία

75/439/ΕΟΚ «περί διαθέσεως των χρησιμοποιημένων ορυκτελαίων». Το θεσμικό

πλαίσιο στην Ελλάδα για την διαχείριση των ΑΛΕ είναι ο Νόμος 2939/2001 (ΦΕΚ

179 Α), και το Προεδρικό ∆ιάταγμα 82/2004 (ΦΕΚ 64 Α), με το οποίο

ρυθμίζονται οι όροι και προϋποθέσεις καθώς και κάθε αναγκαία λεπτομέρεια για

την εναλλακτική διαχείριση των αποβλήτων λιπαντικών ελαίων. Στο

προαναφερόμενο Π∆, εκτός των άλλων περιλαμβάνονται και οι υποχρεώσεις των

εμπλεκομένων στη διαχείριση των αποβλήτων λιπαντικών ελαίων, οι όροι, οι

προϋποθέσεις και τα προγράμματα εναλλακτικής διαχείρισης καθώς και ποσοτικοί

στόχοι συλλογής και αναγέννησης των αποβλήτων λιπαντικών ελαίων. Η

αδειοδότηση των εργασιών εναλλακτικής διαχείρισης, δηλαδή συλλογή –

μεταφορά, προσωρινή αποθήκευση και επεξεργασία υπόκειται στις διατάξεις της

κείμενης νομοθεσίας για τα επικίνδυνα απόβλητα και συγκεκριμένα τις ΚΥΑ

90

13588/725/2006 (ΦΕΚ 383 Β) και ΚΥΑ Η.Π. 24944/1159/06 (ΦΕΚ 791 Β). Τα

απόβλητα λιπαντικών ελαίων κατά τη συλλογή – μεταφορά τους συνοδεύονται

από έντυπο αναγνώρισης, το περιεχόμενο του οποίου περιλαμβάνεται στο

παράρτημα Ε του υπ΄αρ. 82/2004 Π∆. Όταν τα απόβλητα λιπαντικά έλαια

περιέχουν PCB/PCT σε περιεκτικότητα των ουσιών αυτών μεγαλύτερη του

0.005% (50 ppm), η διαχείριση αυτών υπόκειται στις διατάξεις της ΚΥΑ

7589/731/2000 για τον «Καθορισμό μέτρων και όρων για τη διαχείριση των

πολυχλωροδιφαινυλίων και πολυχλωροτριφαινυλίων».

Συστήματα εναλλακτικής διαχείρισης

Οι παραγωγοί και εισαγωγείς των λιπαντικών ελαίων, έχουν ευθύνη να

οργανώνουν ατομικά συστήματα ή να συμμετέχουν σε συλλογικά συστήματα

εναλλακτικής διαχείρισης. Η προθεσμία που έθετε ο Νόμος 2939/01 για την

υποβολή προς έγκριση συστημάτων εναλλακτικής διαχείρισης «άλλων

προϊόντων», στα οποία περιλαμβάνονται και τα απόβλητα λιπαντικών ελαίων,

ήταν έως δεκαοκτώ μήνες από την έναρξη ισχύος αυτού (δηλαδή έως την 6η

Φεβρουαρίου 2003). Τα συστήματα εναλλακτικής διαχείρισης στοχεύουν:

• Στην επιστροφή των αποβλήτων λιπαντικών ελαίων από τον καταναλωτή ή

άλλο τελικό χρήστη, προκειμένου να διοχετεύονται προς τις πλέον ενδεδειγμένες

εναλλακτικές λύσεις διαχείρισης αποβλήτων.

• Στην επεξεργασία των συλλεγομένων αποβλήτων λιπαντικών ελαίων με τη

χρησιμοποίηση καθαρών τεχνολογιών.

91

Επισημαίνεται ότι προϋπόθεση για την υλοποίηση των δραστηριοτήτων

εναλλακτικής διαχείρισης αποβλήτων λιπαντικών ελαίων, δηλαδή συλλογή-

μεταφορά, αποθήκευση, επεξεργασία, είναι οι εταιρίες οι οποίες

δραστηριοποιούνται στις εργασίες αυτές να έχουν συνάψει σύμβαση

συνεργασίας με εγκεκριμένα συστήματα εναλλακτικής διαχείρισης αποβλήτων

λιπαντικών ελαίων. Σύμφωνα με το Π∆ 82/2004, τα ΑΛΕ μετά τη συλλογή τους

υποβάλλονται:

• Κατά προτεραιότητα σε επεξεργασία με αναγέννηση.

• Εφόσον η επεξεργασία με αναγέννηση δεν είναι εφικτή από τεχνικοοικονομική

και οργανωτική άποψη, η επεξεργασία γίνεται με καύση. Στην περίπτωση αυτή η

επεξεργασία δεν θα πρέπει να προκαλεί δυσμενείς επιπτώσεις στο περιβάλλον και

στη δημόσια υγεία.

• Εφόσον και η επεξεργασία με καύση δεν είναι εφικτή από τεχνικοοικονομική

και οργανωτική άποψη, πρέπει να εξασφαλίζεται η ακίνδυνη καταστροφή τους ή

η ελεγχόμενη αποθήκευση ή εναπόθεσή τους.

Υφιστάμενη κατάσταση αναφορικά με τη διαχείριση των λιπαντικών ελαίων στην

Ελλάδα:

• Κατανάλωση των λιπαντικών ελαίων στην Ελλάδα, εκτιμάται ότι ανέρχεται σε

100.000 τόνοι ετησίως.

• Η ποσότητα των αποβλήτων λιπαντικών ελαίων (ΑΛΕ), εκτιμάται ότι ανέρχεται

σε 60.000 τόνοι.

92

• Το έτος 2007 η συλλογή των ΑΛΕ ανήλθε σε 36.550 τόνοι. Οι συλλεχθείσες

ποσότητες οδηγήθηκαν σε εγκαταστάσεις αναγέννησης της χώρας μας.

Η Ελληνική Τεχνολογία Περιβάλλοντος Α.Ε. (ΕΛ.ΤΕ.ΠΕ. Α.Ε.) καλύπτει

πανελλαδικά την εναλλακτική διαχείριση των αποβλήτων λιπαντικών ελαίων.

ΣΥ.ΔΕ.ΣΥΣ. Α. Ε.

Το Σύστημα Εναλλακτικής ∆ιαχείρισης Συσσωρευτών - ΣΥ.∆Ε.ΣΥΣ ΑΕ το οποίο

εγκρίθηκε με την υπ’ αριθμ. Υ.Α. οικ. 106158, ΦΕΚ 1124/Β/23.7.2004 αφορά τη

διαχείριση συσσωρευτών οχημάτων και συσσωρευτών βιομηχανίας προκειμένου

να επιτευχθούν οι στόχοι που τίθενται από το Π∆ 115/2001. Οι

χρησιμοποιημένες ηλεκτρικές στήλες και συσσωρευτές (ΗΣ και Σ)

περιλαμβάνονται στα κεφάλαια 16 και 20 του καταλόγου αποβλήτων του

παραρτήματος της Απόφασης 2001/118/ΕΚ. Το θεσμικό πλαίσιο στην Ελλάδα για

την διαχείριση των χρησιμοποιημένων ηλεκτρικών στηλών και συσσωρευτών

είναι ο Νόμος 2939/2001 (ΦΕΚ 179 Α), και το Προεδρικό ∆ιάταγμα 115/2004

(ΦΕΚ Α 80/5.3.04) με το οποίο ενσωματώθηκαν στο εθνικό δίκαιο οι διατάξεις

των Οδηγιών 91/157/ΕΟΚ, 93/86/ΕΟΚ, 98/101/ΕΚ. Με το υπ΄αρ. 115/2004 Π∆

καθορίζονται τα μέτρα και οι όροι για την εναλλακτική διαχείριση των

χρησιμοποιημένων ηλεκτρικών στηλών & συσσωρευτών. Οι τρεις

προαναφερόμενες κοινοτικές οδηγίες στο πεδίο εφαρμογής τους περιελάμβαναν

μόνο ΗΣ και Σ που περιέχουν υδράργυρο, κάδμιο και μόλυβδο, και απαιτούσαν

από τα ΚΜ ξεχωριστή συλλογή των εν λόγω μπαταριών. Αντίθετα το Π∆ υπ΄αρ.

115/2004 καλύπτει όλες τις Η.Σ. και Σ που διατίθενται στην αγορά και

προορίζονται για οιανδήποτε χρήση από τον καταναλωτή, την βιομηχανία ή τα

μέσα μεταφοράς, ανεξάρτητα από τη μορφή τους, τον όγκο, το βάρος ή τα

93

υλικά από τα οποία συντίθενται, και τις χρησιμοποιημένες Η.Σ. και συσσωρευτές.

Επισημαίνεται ότι, τον Σεπτέμβρη του 2006 εκδόθηκε νέα κοινοτική οδηγία

(2006/66/ΕΚ), η οποία καταργεί την 91/157/ΕΟΚ, αφορά όλους τους τύπους των

ηλεκτρικών στηλών και συσσωρευτών, και πρόκειται να ενσωματωθεί στο εθνικό

μας δίκαιο. Η αδειοδότηση των εργασιών εναλλακτικής διαχείρισης, δηλαδή

συλλογή – μεταφορά, αποθήκευση και ανακύκλωση των χρησιμοποιημένων

ηλεκτρικών στηλών και συσσωρευτών υπόκειται στις διατάξεις της κείμενης

νομοθεσίας για τα επικίνδυνα απόβλητα και συγκεκριμένα τις ΚΥΑ

13588/725/2006 (ΦΕΚ 383 Β) και ΚΥΑ Η.Π. 24944/1159/06 (ΦΕΚ 791 Β). Οι

χρησιμοποιημένες ηλεκτρικές στήλες και συσσωρευτές κατά τη συλλογή –

μεταφορά τους, πρέπει να συνοδεύονται από έντυπο αναγνώρισης, το

περιεχόμενο του οποίου καθορίζεται στην ΚΥΑ Η.Π. 24944/1159/06 (ΦΕΚ 791 Β)

και ειδικότερα στο κεφάλαιο 9 αυτής. Οι χρησιμοποιημένοι συσσωρευτές

οχημάτων και βιομηχανίας συλλέγονται κυρίως από ηλεκτρολογεία αυτοκινήτων,

βιομηχανίες, εγκαταστάσεις επεξεργασίας ΟΤΚΖ. Εξ αυτών οι συσσωρευτές

μολύβδου – οξέος ανακυκλώνονται σε εγκαταστάσεις στο εσωτερικό της χώρας,

οι δε συσσωρευτές νικελίου – καδμίου οδηγούνται στο εξωτερικό για

ανακύκλωση. Οι χρησιμοποιημένοι συσσωρευτές οχημάτων και βιομηχανίας για

το έτος 2007, ανέρχονταν περίπου σε 41.000 τόνοι. Η ΣΥ∆ΕΣΥΣ Α.Ε. έχει

αναπτύξει 5.323 σημεία συλλογής πανελλαδικά, ενώ η συλλογή – μεταφορά

πραγματοποιείται από αδειοδοτημένους συλλέκτες, συνεργάτες του συστήματος.

Το σύστημα επίσης έχει πραγματοποιήσει μεγάλο αριθμό ενημερωτικών

συναντήσεων με εμπλεκόμενους φορείς στη διαχείριση των χρησιμοποιημένων

συσσωρευτών. Το έτος 2007 συλλέχθηκαν από το σύστημα και τους

συνεργαζόμενους με αυτό συλλέκτες – ανακυκλωτές, περίπου 32.000 τόνοι

χρησιμοποιημένοι συσσωρευτές μολύβδου οξέος, οι οποίοι ανακυκλώθηκαν σε

εγκαταστάσεις της χώρας μας.

94

Εναλλακτική Διαχείριση Αποβλήτων Εκσκαφών, Κατασκευών και

Κατεδαφίσεων

Η ποσότητα των αποβλήτων που παράγονται από τις διάφορες οικοδομικές

εργασίες (κατασκευές και κατεδαφίσεις) ανέρχονται σε αρκετά εκατ. τόνους

ετησίως (περίπου 4.5 εκατ. τόνους το έτος 2002). ∆εδομένου ότι δεν υπάρχει

ένα οργανωμένο δίκτυο συλλογής και αξιοποίησης τους, η διαχείριση των υλικών

αυτών σήμερα γίνεται αποσπασματικά, δημιουργώντας μεγάλα προβλήματα στο

περιβάλλον εξαιτίας της ανεξέλεγκτης διάθεσής τους. Τα απόβλητα εκσκαφών,

κατασκευών και κατεδαφίσεων (ΑΕΚΚ) εμπίπτουν στα «άλλα προϊόντα» του

Νόμου 2939/01 (ΦΕΚ 179 Α) και σύμφωνα με τον ίδιο νόμο (άρθρα 15 και 17)

επιβάλλεται η θέσπιση μέτρων με στόχο την επαναχρησιμοποίηση ή/και

αξιοποίηση των υλικών αυτών. Το Π∆ για την εναλλακτική διαχείριση των ΑΕΚΚ

εφαρμόζεται τόσο στα απόβλητα που δημιουργούνται από τα ιδιωτικά όσο και

από τα δημόσια έργα και αποσκοπούν στη μείωση της τελικής διάθεσης των

ΑΕΚΚ, με ενθάρρυνση κατά προτεραιότητα:

• Συστημάτων επαναχρησιμοποίησης, καθώς και ανάκτησης υλικών και

ανακύκλωσής τους, ώστε να μειωθεί η κατανάλωση ενέργειας και πρωτογενών

πρώτων υλών

• Της ανάκτησης ενέργειας ως αποτελεσματικό μέσο αξιοποίησης τους

• Στον καθορισμό ποσοτικών στόχων για την ανακύκλωση και άλλες εργασίες

αξιοποίησης των ΑΕΚΚ, καθώς και μεσοπρόθεσμων και μακροπρόθεσμων

χρονικών ορίων.

95

• Στην πρόβλεψη μέτρων για τη συνεργασία όλων όσων προβαίνουν στη

διαχείριση των ΑΕΚΚ στα πλαίσια της αρχής «ο ρυπαίνων πληρώνει» και της

συμμετοχής τους στην ευθύνη

• Στην καθιέρωση συστημάτων ενημέρωσης του κοινού για την προσαρμογή της

στάσης και συμπεριφοράς του κατά τη διαχείριση των ΑΕΚΚ

Επισημαίνεται ότι υπόχρεοι σύμφωνα με το Π∆ διαχειριστές ΑΕΚΚ έχουν ήδη

υποβάλλει προς αξιολόγηση, όπως προβλέπεται και στο άρθρο 23 του ν.

2939/01, φακέλους υποψηφίων συστημάτων εναλλακτικής διαχείρισης των

ΑΕΚΚ. Μέχρι σήμερα έχουν αξιολογηθεί από την ΕΠΕ∆, θετικά, δεκατέσσερα (14)

υποψήφια συστήματα. Τα υποψήφια συστήματα σύμφωνα με το σχεδιασμό τους

καλύπτουν γεωγραφικά τις Περιφέρειες Αττικής και Κεντρικής Μακεδονίας και

τους Νομούς Λάρισας, Σάμου, Λακωνίας & Μεσσηνίας.

ΔΙΑΛΥΣΗ – ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗ ΠΛΟΙΩΝ

Το ζήτημα της ανακύκλωσης των πλοίων έχει προκύψει τα τελευταία χρόνια ως

ένα κρίσιμο θέμα τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε διεθνές επίπεδο. Στα πλαίσια της

περιβαλλοντικά ορθής διαχείρισης των αποβλήτων οι χώρες, που αποτελούν

κράτη σημαίας, θα πρέπει να εξασφαλίζουν ότι τα πλοία, που φέρουν τη σημαία

τους, όταν αυτά καταστούν απόβλητα, όταν δηλαδή θα έχουν ολοκληρώσει τον

κύκλο ζωής τους, θα πρέπει να οδηγούνται σε κατάλληλα αδειοδοτημένες

μονάδες ανακύκλωσης πλοίων και εκεί να ανακυκλώνονται με τρόπο

περιβαλλοντικά ορθό αλλά και με τρόπο που θα εξασφαλίζει την ασφάλεια και

την υγεία των εργαζομένων που προβαίνουν στην εν λόγω εργασία. Αντίστοιχα,

οι χώρες, στις οποίες υπάρχουν μονάδες ανακύκλωσης πλοίων- διαλυτήρια

96

πλοίων- θα πρέπει να εφαρμόζουν κατάλληλες διαδικασίες ώστε οι μονάδες αυτές

να είναι περιβαλλοντικά αδειοδοτημένες για να προβαίνουν στην δραστηριότητα

της ανακύκλωσης των πλοίων και να τηρούν τις προδιαγραφές για την υγεία και

την ασφάλεια των εργαζομένων σε αυτές. Σήμερα, οι περισσότερες μονάδες

ανακύκλωσης πλοίων εντοπίζονται κυρίως στην Νοτιοανατολική Ασία. Σε αυτό το

γενικό πλαίσιο γίνεται σαφές ότι οι πλειοψηφία των πλοίων, όταν αυτά

καθίστανται απόβλητα, οδηγούνται προς ανακύκλωση σε κάποια άλλη χώρα

διαφορετική από τη χώρα σημαίας. Σήμερα, οι μεταφορές των πλοίων που

οδηγούνται προς διάλυση διέπονται από τις διατάξεις της Σύμβασης της Βασιλείας

για τη διασυνοριακή μεταφορά επικινδύνων αποβλήτων, η οποία κυρώθηκε με

τον Νόμο 2203/1994 (ΦΕΚ Α' 58), του Ευρωπαϊκού Κανονισμού 1013/2006 για

τις μεταφορές των αποβλήτων καθώς και της εθνικής νομοθεσίας για τα

επικίνδυνα απόβλητα ΚΥΑ13588/725 (ΦΕΚ 383 Β' 28-3-2006) και ΚΥΑ

24944/1159 (ΦΕΚ 791 Β' 30-6-2006). Με δεδομένη την εν λόγω αναγκαιότητα

για την αντιμετώπιση του θέματος, στα πλαίσια του ∆ιεθνούς Ναυτιλιακού

Οργανισμού- International Maritime Organization (IMO) υιοθετήθηκε το κείμενο

της ∆ιεθνούς Σύμβασης για την ασφαλή και περιβαλλοντικά ορθή ανακύκλωση

των πλοίων σε ∆ιπλωματική ∆ιάσκεψη που έλαβε χώρα στο Χονγκ Κονγκ από 11

έως 15 Μαΐου 2009. Η εν λόγω Σύμβαση, η οποία θα τεθεί σε ισχύ με την

εκπλήρωση των προϋποθέσεων που καθορίζονται σε αυτήν, είναι δεσμευτική σε

παγκόσμιο επίπεδο, αποβλέπει στη θέσπιση ενός «απαρχής μέχρι τέλους»

συνολικού συστήματος τεχνικών επισκέψεων και ελέγχου, ενώ αποδίδει ιδιαίτερη

σημασία στην αδειοδότηση των εγκαταστάσεων ανακύκλωσης των πλοίων. Σε

αυτό το πλαίσιο, υποχρεώνονται τα πλοία τα οποία φέρουν σημαία κράτους που

έχει κυρώσει τη Σύμβαση να πηγαίνουν υποχρεωτικά σε εγκαταστάσεις διάλυσης

χωρών που επίσης έχουν κυρώσει τη Σύμβαση. Απαγορεύεται δηλαδή η διάλυση

του πλοίου να λάβει χώρα σε εγκατάσταση κράτους που δεν έχει κυρώσει τη

Σύμβαση. Στις εργασίες για την επεξεργασία και την ολοκλήρωση του σχεδίου

της Σύμβασης συμμετείχαν ενδεικτικά ∆ιεθνείς Οργανισμοί όπως ο ∆ιεθνής

Οργανισμός Εργασίας - International Labour Organization (ILO) και η Γραμματεία

97

της Σύμβασης της Βασιλείας, εκπρόσωποι κρατών καθώς και εκπρόσωποι Μη

Κυβερνητικών Οργανισμών. Εκ μέρους της Ελλάδας στις εργασίες για την

επεξεργασία και την ολοκλήρωση του σχεδίου της Σύμβασης συμμετέχουν

εκπρόσωποι του Υπουργείου Εμπορικής Ναυτιλίας, Αιγαίου και Νησιωτικής

Πολιτικής (∆ιεύθυνση Προστασίας Θαλασσίου Περιβάλλοντος), του ΥΠΕΚΑ

(Γραφείο Εναλλακτικής ∆ιαχείρισης Συσκευασιών και Άλλων Προϊόντων) και του

Ναυτικού Επιμελητηρίου Ελλάδος. Σημειώνεται επίσης ότι έχουν εκδοθεί οδηγίες

(Guidelines) από τον IMO, τον ILO, και τα αρμόδια όργανα της Σύμβασης της

Βασιλείας που αφορούν κυρίως στην προστασία της ανθρώπινης υγείας και

ασφάλειας καθώς και στην περιβαλλοντικά ορθή διάλυση και ανακύκλωση των

πλοίων. Επίσης, υιοθετούνται προγράμματα συνεργασίας για την παροχή τεχνικής

βοήθειας σε αναπτυσσόμενες χώρες στις οποίες υπάρχουν διαλυτήρια πλοίων,

γίνεται μία προσπάθεια να καταγραφεί η υφιστάμενη κατάσταση όσο αφορά την

εγκατάλειψη των πλοίων και να καθοριστούν τα θέματα της διαδικασίας προ-

έγκρισης της ανακύκλωσης πλοίων και των προδιαγραφών των μονάδων

ανακύκλωσης πλοίων, με έμφαση στον τομέα υγείας και ασφάλειας εργαζομένων.

Παράλληλα με τις διαπραγματεύσεις στα πλαίσια του ΙΜΟ, η Επιτροπή άρχισε,

από τον Απρίλιο 2006, εργασίες για την ανάπτυξη μιας ευρωπαϊκής στρατηγικής

για την αποσυναρμολόγηση των πλοίων. Στις 22/5/2007 υιοθέτησε σχετική

Πράσινη Βίβλο, όπου περιγράφεται μία σειρά πιθανών μέτρων και ακολούθησε

δημόσια διαβούλευση. Με βάση τα ανωτέρω η Επιτροπή συνέταξε ανακοίνωση με

στόχο τη βελτίωση των πρακτικών διάλυσης πλοίων η οποία και υιοθετήθηκε στις

19/11/2008. Στην ανακοίνωση αυτή προτάθηκαν κάποια πιθανά μέτρα που θα

μπορούσαν να συμβάλλουν στη βελτίωση των συνθηκών διάλυσης των πλοίων

παγκοσμίως με γνώμονα την προστασία της ανθρώπινης υγείας και του

περιβάλλοντος. Ειδικότερα, η στρατηγική της ΕΕ προβλέπει σειρά μέτρων για τη

βελτίωση το συντομότερο δυνατό των όρων υπό τους οποίους διενεργείται η

διάλυση των πλοίων.

98

Κεφάλαιο 5: Καταγραφή καλών πρακτικών σε εθνικό και κοινοτικό

επίπεδο

Στο σημείο αυτό παρουσιάζονται καλές πρακτικές αναφορικά με τις πολιτικές

διαχείρισης των στερεών αποβλήτων σε Εθνικό και Ευρωπαϊκό επίπεδο. Ο όρος

"Καλές Πρακτικές" αναφέρεται σε παραδείγματα δράσεων ή έργων τα οποία

έχουν να επιδείξουν μια σειρά από χαρακτηριστικά. Θα πρέπει να επισημανθεί

πως αυτό που ορίζεται σαν καλή πρακτική μπορεί να διαφέρει από χώρα σε χώρα

και από περιβάλλον σε περιβάλλον. Ωστόσο, για να χαρακτηριστεί ένα έργο

«καλή πρακτική» θα πρέπει τα χαρακτηριστικά τα οποία θα επιδείξει να είναι

συμβατά με τα εξής κριτήρια:

α) καινοτομία / πρωτοτυπία. Να εμπεριέχει στοιχεία καινοτομίας/πρωτοτυπίας

όσον αφορά έναν ή περισσότερους από τους παρακάτω παράγοντες:

το αντικείμενο της παρέμβασης (δημιουργία νέων προϊόντων και υπηρεσιών)

τη μεθοδολογία υλοποίησης της (πχ διοικητικές δομές, διαδικασίες, μέθοδοι,

μορφές οργάνωσης)

το είδος εταιρικών σχέσεων που δημιουργεί, ως προς την ευρύτητα συμμετοχής

εταίρων στην εταιρική σχέση και τους μηχανισμούς και διαδικασίες συμμετοχής

τους καθ’ όλη τη διάρκεια του έργου ή της δράσης, από το σχεδιασμό μέχρι την

υλοποίησή του

99

την ενεργοποίηση του πληθυσμού-στόχου και τους τρόπους επίτευξης της

ενεργοποίησης αυτής

την κινητοποίηση του τοπικού ανθρώπινου δυναμικού

την αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών για την αύξηση της αποτελεσματικότητας

της παρέμβασης

την επίτευξη θεσμικών καινοτομιών

β) Αποτελέσματα / επιπτώσεις.

Να επιφέρει σημαντικά αναπτυξιακά αποτελέσματα τα οποία ανταποκρίνονται σε

πραγματική ανάγκη της περιοχής / πληθυσμού:

τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της τοπικής οικονομίας

την επέκταση της αγοράς (δημιουργία προϋποθέσεων για επέκταση της αγοράς

τοπικών προϊόντων ή υπηρεσιών)

την προστιθέμενη αξία στην τοπική και περιφερειακή ανάπτυξη

την αποδεδειγμένη αύξηση της παραγωγικότητας ενός τομέα

100

την αποδεδειγμένη ενίσχυση της επιχειρηματικότητας

το συνδυασμό επενδύσεων με ολοκληρωμένα προγράμματα κατάρτισης ή / και

με άλλα επιχειρηματικά σχέδια τεχνολογικού και οργανωτικού εκσυγχρονισμού

την ενίσχυση της κοινωνίας της γνώσης

τη δημιουργία / διατήρηση ποιοτικών θέσεων εργασίας

την μείωση χρόνου / κόστους μεταφοράς στη διακίνηση προϊόντων και

υπηρεσιών την εξάλειψη των ανισοτήτων με την προώθηση ίσων ευκαιριών σε

άντρες και γυναίκες ή/και την ενσωμάτωση κοινωνικά αποκλεισμένων ομάδων

πληθυσμού

τη βελτίωση του περιβάλλοντος ή της ποιότητας ζωής

γ) Επαναληψιμότητα

Να μπορεί να αποτελέσει πρότυπο για παρόμοιες δράσεις σε άλλο γεωγραφικό /

θεματικό περιβάλλον

δ) Βιωσιμότητα.

Η εξασφάλιση μηχανισμών συνέχειας της δράσης ή του έργου μετά το τέλος της

αρχικής χρηματοδότησης

101

στ) Συμβολή στην τοπική και υπερτοπική Περιφερειακή Ανάπτυξη.

Βαρύτητα δίνεται στην μεθοδολογία της προσέγγισης (διεπιστημονική,

διεπαγγελματική και υπερτοπική επιχειρησιακή προσέγγιση, ανοιχτή κοινωνική

διαβούλευση και συμμετοχή/συνεργασίες καθώς και στην τοπική

- Περιφερειακή διάσταση και επίπτωση του προγράμματος, έργου ή δράσης

σύμφωνα με το Περιφερειακό Χωροταξικό και άλλα θεματικά Περιφερειακά

επιχειρησιακά σχέδια, κ.α.)

Ειδικότερα, προτεραιότητα δόθηκε σε έργα που παρουσιάζουν συνάφεια με τους

στρατηγικούς στόχους της Λισαβόνας (όπως αυτές καθορίσθηκαν το έτος 2000

από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και επικαιροποιήθηκαν το 2005), δηλαδή κυρίως

με την ανταγωνιστικότητα, την εξωστρεφή ανάπτυξη της αγοράς, την

καινοτομία, την «οικονομία βασισμένη στη γνώση», την δημιουργία

ελκυστικότερου πλαισίου για τις επενδύσεις και τους εργαζομένους, τη

δημιουργία περισσότερων και καλύτερων θέσεων απασχόλησης, καθώς και την

κοινωνική και περιβαλλοντική ανανέωση. Έργα-δράσεις που χρηματοδοτήθηκαν

και υλοποιήθηκαν στο πλαίσιο των Επιχειρησιακών Προγραμμάτων του

Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης, των Κοινοτικών Πρωτοβουλιών και του Ταμείου

Συνοχής καθώς και ιδιωτικών δραστηριοτήτων και συνιστούν καλές πρακτικές,

ως προς τα αποτελέσματα, τις επιπτώσεις, τον καινοτομικό τους χαρακτήρα και

την συμβολή τους στην επίτευξη των εθνικών αναπτυξιακών στόχων και

αφορούν την ευαισθητοποίηση-ενημέρωση των πολιτών σε θέματα ορθολογικής

διαχείρισης στερεών αποβλήτων παρουσιάζονται παρακάτω.

102

5.1 Καλές Πρακτικές σε Εθνικό Επίπεδο

Το Ολοκληρωμένο Σύστημα Διαχείρισης Απορριμμάτων σε επίπεδο

Περιφέρειας Δυτικής Μακεδονίας

Το έργο αφορά την κατασκευή ενός Χώρου Υγειονομικής Ταφής Απορριμμάτων

(ΧΥΤΑ), την κατασκευή οκτώ Τοπικών Μονάδων ∆ιαχείρισης Απορριμμάτων

(ΤΜ∆Α), την προμήθεια του απαιτούμενου κινητού εξοπλισμού για την

λειτουργία τους καθώς και την εκπόνηση των απαιτούμενων τεχνικών μελετών

(σε επίπεδο οριστικής μελέτης – μελέτης εφαρμογής) για την υλοποίηση των

κατασκευών (∆ΙΑ∆ΥΜΑ, 2008). Επίσης περιλαμβάνει την εκπόνηση των

οριστικών μελετών για την υλοποίηση των υπολοίπων έργων του εγκεκριμένου

σχεδίου διαχείρισης για την Ολοκληρωμένη ∆ιαχείριση Απορριμμάτων σε επίπεδο

Περιφέρειας ∆υτικής Μακεδονίας όπως και την ανάπτυξη και λειτουργία

εξειδικευμένης δομής επίβλεψης – ελέγχου – παραλαβής των κατασκευών, των

προμηθειών και των μελετών καθώς και τις δράσεις δημοσιοποίησης του. Η

κατασκευή και η λειτουργία του έργου δίνει τη δυνατότητα στους τοπικούς

φορείς (ΟΤΑ, Υπηρεσίες καθαριότητας) να βελτιώσουν την οργάνωσή τους

συγκεντρώνοντας το σύνολο των απορριμμάτων της Περιφέρειας της ∆.

Μακεδονίας σε ένα οργανωμένο, προστατευμένο, λειτουργικό και μονωμένο

χώρο, συμβάλλοντας στην εξάλειψη της ανεξέλεγκτης διάθεσης των

απορριμμάτων, με πολλαπλά οφέλη για την προστασία και την αισθητική

ανάδειξη του περιβάλλοντος όλης της Περιφέρειας. Πρωταρχικός στόχος είναι η

προστασία της δημόσιας υγείας και κατ’ επέκταση αναβάθμιση της ποιότητας

ζωής των πολιτών της Περιφέρειας ∆υτικής Μακεδονίας η οποία είναι μία από της

πλέον υποβαθμισμένες περιβαλλοντικά περιοχές της χώρας. Η συντονισμένη και

συγκεντρωτική δομή συλλογής και διάθεσης των απορριμμάτων - με την

δημιουργία ενός ΧΥΤΑ σε όλη την Περιφέρεια - συμβάλει στην ανάπτυξη

οικονομικών δραστηριοτήτων αξιοποίησης και εναλλακτικής διαχείρισης των

103

απορριμμάτων, κάτι που σήμερα είναι σε πρωτόλειο στάδιο, με βασική αιτία το

συνδυασμό μεγάλης διασποράς μικρών ποσοτήτων απορριμμάτων. Τέλος η

μελέτη, οργάνωση και δημιουργία υποδομών, σε συνδυασμό με την

προβλεπόμενη ενημέρωση – ευαισθητοποίηση των κατοίκων της Περιφέρειας

της ∆υτικής Μακεδονίας σε θέματα ανακύκλωσης υλικών, προβλέπεται να

αποτελέσει τον κύριο άξονα ανάπτυξής της με πολλαπλά οικονομικά,

περιβαλλοντικά και κοινωνικά οφέλη. Για να καταστεί δυνατή η απρόσκοπτη

υλοποίηση του έργου ήταν απαραίτητη η κινητοποίηση των τοπικών

παραγόντων για την βέλτιστη χωροθέτηση των πάγιων εγκαταστάσεων και την

αποδοχή του έργου από το σύνολο του πληθυσμού της Περιφέρειας. Το έργο

δημιούργησε 55 νέες θέσεις εργασίας διαφόρων ειδικοτήτων και άμεσα

αποτελέσματα του αποτελούν η βελτίωση του περιβάλλοντος και της ποιότητας

ζωής του πληθυσμού. Το «Ολοκληρωμένο Σύστημα ∆ιαχείρισης Απορριμμάτων

σε επίπεδο Περιφέρειας ∆υτικής Μακεδονίας (ΟΣ∆Α)» αποτελεί πρότυπο για

παρόμοιες δράσεις σε άλλο γεωγραφικό περιβάλλον. Η λειτουργία του

συστήματος ξεκίνησε την 01-07-2005 σύμφωνα με την Προγραμματική Σύμβαση

που υπογράφηκε μεταξύ της ∆ΙΑ∆ΥΜΑ ΑΕ, της Περιφέρειας ∆υτικής Μακεδονίας

και των 61 ΟΤΑ της Περιφέρειας ∆υτικής Μακεδονίας. Μέσω του Υπουργείου

Παιδείας, η ∆ΙΑ∆ΥΜΑ προωθεί δράσεις σε σχολεία σε συνεργασία με συλλογικά

συστήματα εναλλακτικής διαχείρισης με στόχο την ενημέρωση και

ευαισθητοποίηση του κοινού. Στόχος του προγράμματος ήταν να εφαρμοστεί σε

250 σχολεία και σε περισσότερους από 30.000 μαθητές.

Σχολικά Προγράμματα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης

Το έργο προωθεί την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση στην Ελλάδα και αφορά την

εφαρμογή 4725 «Σχολικών Προγραμμάτων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης-ΣΠΠΕ»

σε ικανό δείγμα Σχολικών Μονάδων όλης της χώρας με την συμμετοχή μεγάλου

αριθμού εκπαιδευτικών (περίπου 14.000) και μαθητών (περίπου 160.000)

104

πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης (Καλές Πρακτικές του Κοινοτικού

Πλαισίου Στήριξης στην Ελλάδα, 2006). Το συγκεκριμένο Έργο στοχεύει στην

ευαισθητοποίηση και ενδυνάμωση της μαθητικής κοινότητας σε περιβαλλοντικά

ζητήματα με την ενίσχυση του έργου των εκπαιδευτικών προκειμένου οι νέοι να

κατανοήσουν την πολυπλοκότητα των περιβαλλοντικών προβλημάτων και να

αναπτύξουν δεξιότητες τέτοιες που θα τους καθιστούν ικανούς και ενεργούς

πολίτες στην επίλυση των προβλημάτων αυτών. Στο πλαίσιο των ΣΠΠΕ οι

εκπαιδευτικοί, με την υποστήριξη του Πανεπιστημίου Αιγαίου, σχεδίασαν

καινοτόμα εκπαιδευτικά προγράμματα με σκοπό να εφοδιάσουν τους μαθητές με

τις απαραίτητες γνώσεις, στάσεις, αξίες και δεξιότητες σε θέματα διάγνωσης,

πρόληψης και αντιμετώπισης περιβαλλοντικών ζητημάτων, προστασίας και

διαχείρισης περιβάλλοντος, συμβάλλοντας στη διαμόρφωση ενός νέου πρότυπου

ζωής στη νέα γενιά και καθιστώντας τους ενεργούς και με κρίση πολίτες.

Κεντρικοί άξονες στο σχεδιασμό των προγραμμάτων αυτών απετέλεσαν:

Η συγκρότηση μιας πλήρους και σαφούς πρότασης σε ό,τι αφορά την επιλογή

του αντικειμένου, τις παιδαγωγικές μεθόδους και το παιδαγωγικό υλικό που θα

αξιοποιηθεί

Η διεπιστημονική / διαθεματική προσέγγιση του περιεχομένου του προγράμματος

Η διαμόρφωση των προϋποθέσεων για μια δια βίου εκπαίδευση

Το μαθητοκεντρικό πνεύμα και η έμφαση στην καλλιέργεια της ενεργούς

συμμετοχής και της κριτικής σκέψης

105

Η έμφαση στις τοπικές ιδιαιτερότητες και ζητήματα και η προβολή τους σε εθνική

και παγκόσμια κλίμακα

Η αξιοποίηση ποικιλίας εκπαιδευτικών χώρων και μεθόδων με προτεραιότητα

στην ανάπτυξη πρακτικών δραστηριοτήτων και στην ανάδειξη των προσωπικών

εμπειριών

Το «άνοιγμα» του σχολείου στην κοινωνία

Το έργο αυτό συνέβαλλε σημαντικά ώστε οι μαθητές να είναι σε θέση να

επαναπροσδιορίσουν τη σχέση τους με το περιβάλλον και να γίνουν κοινωνοί της

προσπάθειας για την προστασία του μέσω:

Της διεπιστημονικής θεώρησης (με τη συμμετοχή και εξωτερικών συνεργατών)

Της βιωματικής προσέγγισης (με επισκέψεις πεδίου, επιτόπια παρατήρηση,

φωτογράφηση, βιντεοσκόπηση, παρατήρηση με μικροσκόπια κλπ.)

Του ανοίγματος του σχολείου στην κοινωνία (με την πραγματοποίηση ημερίδας,

συζητήσεων, επισκέψεων και δράσεων των μαθητών στις τοπικές κοινωνίες)

Της ομαδικής εργασίας, της ανάπτυξης δημοκρατικού διαλόγου και κριτικής

σκέψης

Η συνεργασία των Σχολικών Μονάδων με τα τέσσερα τμήματα περιβαλλοντικής

κατεύθυνσης και του παιδαγωγικού τμήματος του Πανεπιστημίου Αιγαίου

106

εξασφάλισαν την επιστημονική και μεθοδολογική υποστήριξη σε επίπεδο

παιδαγωγικής προσέγγισης και περιβαλλοντικών θεμάτων. Τα αποτελέσματα του

έργου απευθύνονται και στους φορείς που συμμετέχουν στην διαμόρφωση, τη λήψη

και τον έλεγχο των αποφάσεων για την προστασία του φυσικού, του

ανθρωπογενούς και του πολιτισμικού περιβάλλοντος.

Ανακύκλωση και κομποστοποίηση στο Δήμο Μελισσίων

Η Οικολογική Εταιρία Ανακύκλωσης (Ο.Ε.Α.), συμμετέχοντας στο πρόγραμμα

«∆ράσεις Ενίσχυσης της Απασχόλησης Ανέργων με την ενεργό συμμετοχή των Μη

Κυβερνητικών Οργανώσεων (ΜΚΟ)» υλοποίησε το σχέδιο δράσης «Ανακύκλωση &

Κομποστοποίηση στο ∆ήμο Μελισσίων», στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού

Προγράμματος του Υπουργείου Απασχόλησης και Κοινωνικής Προστασίας

«Απασχόληση και Επαγγελματική Κατάρτιση». Το Σχέδιο ∆ράσης αποτελεί μέρος της

συμβολής (κατά 75%) του Ευρωπαϊκού Κοινοτικού Ταμείου (ΕΚΤ) και της Ειδικής

Υπηρεσίας Εφαρμογής Συγχρηματοδοτούμενων Ενεργειών στην ανάπτυξη της

απασχόλησης. Το Σχέδιο ∆ράσης «Ανακύκλωση & Κομποστοποίηση στο ∆ήμο

Μελισσίων» ξεκίνησε στις 26/3/07 και ολοκληρώθηκε στις 25/3/08, ενώ η

συνεργασία μεταξύ του ∆ήμου Μελισσίων και της Οικολογικής Εταιρεία

Ανακύκλωσης είχε ξεκινήσει ήδη από το 2005, με το πρόγραμμα «Οικιακή

Κομποστοποίηση». Τα Μελίσσια ενδείκνυνται ως ∆ήμος για μια τέτοια προσπάθεια

γιατί διαθέτει αρκετούς δημόσιους και ιδιωτικούς χώρους πρασίνου, από τους

οποίους οι κάτοικοι μπορούν να προμηθεύονται κλαδέματα για τον εμπλουτισμό του

μείγματος, αλλά και να διοχετεύουν το πολύτιμο για το χώμα και τη βλάστηση,

κομπόστ (Οικολογική Εταιρεία Ανακύκλωσης, 2008). Το πρόγραμμα «Ανακύκλωση &

Κομποστοποίηση στο ∆ήμο Μελισσίων στόχευε στην ενημέρωση, την

ευαισθητοποίηση και την εθελοντική ενεργοποίηση των πολιτών και ιδιαίτερα των

νέων για την προώθηση στην πράξη της ιδέας της βιώσιμης διαχείρισης των

οργανικών απορριμμάτων, μέσω της οικιακής κομποστοποίησης και της

107

ανακύκλωσης και στην παρακίνησή τους να εμπλακούν. Με την εφαρμογή της

πρακτικής της κομποστοποίησης στα Μελίσσια και την τοποθέτηση κάδων οικιακής

κομποστοποίησης σε νοικοκυριά του ∆ήμου, τα απορρίμματα των συμμετεχόντων

μειώθηκαν, ενώ οι κάτοικοι είχαν το επιπρόσθετο όφελος της παραγωγής του δικού

τους λιπάσματος. Η εμπειρία αυτή καθώς και οι γνώσεις που είχαν την ευκαιρία να

αποκτήσουν όλοι όσοι παρακολουθήσαν τις ενημερωτικές παρουσιάσεις της

Οικολογικής Εταιρείας Ανακύκλωση έχουν συμβάλλει στη βελτίωση της αντίληψης

των πολιτών για τη σημασία της εναλλακτικής διαχείρισης απορριμμάτων. Ένας

ακόμη στόχος του προγράμματος ήταν η ενημέρωση των ενδιαφερομένων και του

ευρύτερου κοινού για τις δυνατότητες και τις ευκαιρίες απασχόλησης στην

εναλλακτική διαχείριση απορριμμάτων. Το Σχέδιο ∆ράσης αποτελεί μέρος της

συμβολής του Ευρωπαϊκού Κοινοτικού Ταμείου (ΕΚΤ) στην ανάπτυξη της

απασχόλησης, που στόχο είχε την προώθηση της απασχολησιμότητας, του

επιχειρησιακού πνεύματος, την ικανότητα προσαρμογής και την ισότητα των

ευκαιριών, καθώς και την επένδυση στους ανθρώπινους πόρους. Ο σκοπός αυτού

του σκέλους του προγράμματος ήταν η δημιουργία νέων προοπτικών για την

ανάπτυξη σχεδίου εναλλακτικής διαχείρισης απορριμμάτων και νέων θέσεων

εργασίας, καθώς και η ενδυνάμωση της περιβαλλοντικής πολιτικής του ∆ήμου

Μελισσίων. Στα πλαίσια της υλοποίησης του σχεδίου δράσης η Οικολογική Εταιρία

Ανακύκλωσης (Ο.Ε.Α.) πραγματοποιήσε τις παρακάτω ενέργειες:

Παραγωγή έντυπου υλικού ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης για την

ανακύκλωση και την κομποστοποίηση αλλά και για τις δυνατότητες

απασχόλησης.

Ενημέρωση σε σχολεία του ∆ήμου για την οικιακή κομποστοποίηση.

108

Εκπαίδευση δημοτικού υπαλλήλου του ∆ήμου Μελισσίων για να αναλάβει

μετά το τέλος του προγράμματος την συνέχιση και επέκτασή του.

Παραγωγή ερωτηματολογίου για τη διερεύνηση των τάσεων της κοινής

γνώμης στο ∆ήμο Μελισσίων για την οικιακή κομποστοποίηση και την

εθελοντική συμμετοχή του σε αυτό.

Επιλογή των 100 νοικοκυριών και τοποθέτηση των αντίστοιχων κάδων

κομποστοποίησης (σε δύο μεγέθη).

Παρακολούθηση και υποστήριξη των δημοτών που θα αναλάβουν τους

κάδους κομποστοποίησης.

Πραγματοποίηση εκδηλώσεων με στόχο την ενημέρωση και την

ευαισθητοποίηση των πολιτών του ∆ήμου Μελισσίων για την ανακύκλωση

και την κομποστοποίηση, αλλά και τις δυνατότητες απασχόλησης.

Ενημέρωση των ιστοσελίδων του ∆ήμου Μελισσίων και της Οικολογικής

Εταιρείας Ανακύκλωσης.

Η πλειοψηφία των μετεχόντων, στο πρόγραμμα οικιακής κομποστοποίησης του

∆ήμου, εμφανίζεται να έχει κάνει επιτυχή χρήση του κάδου κομποστοποίησης.

Εντούτοις, ένα μεγάλο ποσοστό νοικοκυριών που έλαβαν κάδο δωρεάν δεν

αξιοποίησε τον κάδο που έλαβε. Κατά συνέπεια είναι εμφανές ότι σε περίπτωση

που γίνει επέκταση του προγράμματος θα είναι απαραίτητη η στενότερη

παρακολούθηση και υποστήριξη των νοικοκυριών από τον ∆ήμο, με σκοπό την

έγκυρη και άμεση πληροφόρηση των πολιτών, σχετικά με τη χρήση και τη

109

λειτουργία του κάδου τους. Από την υλοποίηση του προγράμματος επέκτασης

της οικιακής κομποστοποίησης στον ∆ήμο Μελισσίων, προκύπτουν για τον ∆ήμο

τα εξής σημαντικά περιβαλλοντικά και κοινωνικά οφέλη, τα οποία συνοψίζονται

ακολούθως:

Σημαντική μείωση των προς τελική διάθεση απορρίμματα του ∆ήμου Μελισσίων.

Μείωση του κόστους συλλογής – μεταφοράς των απορριμμάτων μετά την

ολοκλήρωση εφαρμογής του προγράμματος.

Μείωση της κατανάλωση ενέργειας και οι εκπομπές αερίων θερμοκηπίου κατά τη

διαχείριση των απορριμμάτων του ∆ήμου.

Εμπλοκή των δημοτών στην ολοκληρωμένη αντιμετώπιση του προβλήματος των

απορριμμάτων και αποτελούν «Μέρος της Λύσης» και όχι μέρος του

προβλήματος.

Η μείωση των παραγόμενων απορριμμάτων προς τελική διάθεση παρατείνει το

χρόνο ζωής των ΧΥΤΑ. Ενισχύονται οι προσπάθειες για τη δημιουργία και την

συντήρηση, τόσο των δημόσιων, όσο και των ιδιωτικών χώρων πρασίνου της

περιοχής, μέσα από την οικιακή παραγωγή λιπάσματος – κομπόστ.

Πρόγραμμα συλλογής δύο κάδων

110

Πρόκειται για την εφαρμογή του προγράμματος «συλλογής δύο κάδων».

Σύμφωνα με το πρόγραμμα, στους δήμους Θέρμης και Συκεών έχει αναπτυχθεί

ένα πυκνό δίκτυο συλλογής με δύο ξεχωριστούς κάδους χωρητικότητας 1.100

λίτρων. Ο ένας είναι ο λευκός κάδος των ανακυκλούμενων προϊόντων, ο οποίος

στην συγκεκριμένη περίπτωση είναι ο κάδος-στόχος, ενώ ο δεύτερος είναι ο

κλασικός γαλβανιζέ κάδος που δέχεται σήμερα το σύνολο των αστικών

απορριμμάτων (ΟΤΑ Θεσσαλονίκης, 2008). Στους συνολικά 100 λευκούς κάδους

που τοποθετήθηκαν στον δήμο Θέρμης συλλέγονται μαζί όλα τα υλικά που

μπορούν να ανακυκλωθούν και τέτοια είναι το χαρτί, το γυαλί, το πλαστικό, το

αλουμίνιο και το μέταλλο. Κατά το διάστημα Νοέμβριος - ∆εκέμβριος, στους 50

λευκούς κάδους που τοποθετήθηκαν στη Θέρμη, υπήρξε μία πολύ ικανοποιητική

ανταπόκριση των κατοίκων με αποτέλεσμα η αποκομιδή των ανακυκλώσιμων

υλικών να φτάσει τα 20.000 κιλά. Στο ∆ήμο Συκεών μόλις στις τέσσερις πρώτες

μέρες εφαρμογής του προγράμματος, υπήρξε πληρότητα της τάξης του 70%

στους 50 λευκούς κάδους που τοποθετήθηκαν στις περιοχές Κρυονερίου και

Εθνικής Αντίστασης. Στον κλασικό κάδο συλλέγονται τα υπόλοιπα υλικά, που

κατά το μεγαλύτερο μέρος τους αποτελούνται από οργανικά στοιχεία. Στην

προσπάθεια να ενισχυθεί η συμμετοχή των πολιτών σε αυτό το πιλοτικό

πρόγραμμα, ο Σύνδεσμος Ο.Τ.Α. χορήγησε την ειδική τσάντα της ανακύκλωσης,

μέσα στην οποία οι πολίτες έχουν τη δυνατότητα να αποθηκεύουν προσωρινά

και να μεταφέρουν τα ανακυκλούμενα υλικά στους κάδους της ανακύκλωσης. Η

τσάντα αυτή είναι αδιάβροχη από ανθεκτικό υλικό που μπορεί να πλυθεί και στο

πλυντήριο, είναι δε στο ίδιο χρώμα με τους κάδους ανακύκλωσης. Η δυνατότητα

για μικτή συλλογή των ανακυκλούμενων υλικών δεν θα υπήρχε χωρίς την

μετέπειτα επεξεργασία τους και διαλογή τους στην Μονάδα Ανακύκλωσης στον

Χ.Υ.Τ.Α. Θεσσαλονίκης. Στη Μονάδα Ανακύκλωσης που λειτουργεί ήδη στον

Χώρο Υγειονομικής Ταφής, όλα τα ανακυκλώσιμα υλικά διαχωρίζονται σε

διαφορετικές ποιότητες και δεματοποιούνται, ώστε να είναι έτοιμα για

βιομηχανική χρήση. Βέβαια, αυτό αφορά στον συγκεκριμένο πιλοτικό

πρόγραμμα, διότι στο πλαίσιο της γενικευμένης εφαρμογής του Συστήματος ∆ύο

111

Κάδων σε όλο το νομό, όλη αυτή η διαδικασία, δηλαδή ο διαχωρισμός και η

δεματοποίηση των ανακυκλώσιμων υλικών, θα γίνεται στα Κέντρα ∆ιαλογής

Ανακυκλώσιμων Υλικών (Κ∆ΑΥ), που προβλέπεται από τον Νομαρχιακό

Σχεδιασμό να κατασκευαστούν στους δύο νέους Χ.Υ.Τ.Α. Ανατολικής και ∆υτικής

Θεσσαλονίκης. Αντίθετα το περιεχόμενο των κλασικών γαλβανιζέ κάδων, δηλαδή

τα οργανικά απορρίμματα, θα οδηγείται στους Χ.Υ.Τ.Α, όπου με βάση το

Ολοκληρωμένο Σύστημα ∆ιαχείρισης Απορριμμάτων θα λειτουργούν Μονάδες

Μηχανικής ∆ιαλογής και Παραγωγής Κομπόστ και R.D.F. Το R.D.F. είναι υλικό το

οποίο μπορεί να χρησιμοποιηθεί στην παραγωγή κομπόστ βελτιωμένης

ποιότητας. Η ευθύνη για τη συλλογή και μεταφορά των κλασικών κάδων στον

Χ.Υ.Τ.Α. ανήκει στους δήμους, ενώ τη μεταφορά των ανακυκλώσιμων υλικών

από τους κάδους της ανακύκλωσης στη Μονάδα Μηχανικής ∆ιαλογής

πραγματοποιεί ο Σύνδεσμος Ο.Τ.Α. Μείζονος Θεσσαλονίκης.

Η Ανακύκλωση στην κατασκήνωση

Το πρόγραμμα «Η Ανακύκλωση πάει κατασκήνωση» ξεκινάει κάθε χρόνο στις 20

Ιουνίου και ολοκληρώνεται στις 20 Αυγούστου. Η εφαρμογή του άρχισε από το

1998, με τη συμμετοχή περίπου 20 κατασκηνώσεων της Βόρειας Ελλάδας, και το

παρακολούθησαν 10.000 κατασκηνωτές. Σε κάθε περίοδο υπολογίζεται ότι

συγκεντρώνονται περίπου 500 κιλά αλουμινίου και 3.500 τόνοι πλαστικού, υλικά

που συλλέγουν οι ίδιοι οι κατασκηνωτές (ΟΤΑ Θεσσαλονίκης, 2008). Παράλληλα,

έχουν τοποθετηθεί συνολικά 25 κάδοι ανακύκλωσης πλαστικού και αλουμινίου σε

διάφορες κατασκηνώσεις, ενώ τα παιδιά έχουν συμμετάσχει σε οικολογικά

παιχνίδια με κατασκευές από ανακυκλωμένα υλικά. Στο πρόγραμμα ακόμη

περιλαμβάνονται οικολογικοί διαγωνισμοί και απονομές βραβείων από τον

Σύνδεσμο (οικολογικά βιβλία, κονκάρδες, καπέλα και μπλουζάκια) στις ομάδες

που συλλέγουν τις μεγαλύτερες ποσότητες κουτιών αλουμινίου και πλαστικών

μπουκαλιών. Αναλυτικότερα, το πρόγραμμα της ενημέρωσης περιλαμβάνει:

112

Ενημέρωση των μαθητών για το περιβάλλον, την ανακύκλωση, την προσπάθεια

για «ΚΑΘΑΡΕΣ ΑΚΤΕΣ και ΘΑΛΑΣΣΕΣ», την προστασία του δάσους κ.α., μέσα

από έντυπο και οπτικοακουστικό υλικό, αλλά και μέσα από ομαδικά οικολογικά

παιχνίδια από το αρμόδιο επιτελείο συνεργατών του Συνδέσμου με τη

συμμετοχή των παιδιών.

Περιβαλλοντική Εκπαίδευση: Παρατήρηση - ∆ιερεύνηση - Βιωματική Προσέγγιση

της Ανακύκλωσης, με στόχο την ενεργό συμμετοχή και τη δραστηριοποίηση των

παιδιών στο πνεύμα της εκπαίδευσης για το περιβάλλον.

Τοποθέτηση κάδων αλουμινίου και πλαστικού για τις ανάγκες της κατασκήνωσης,

ώστε τα παιδιά να κάνουν πράξη και στις διακοπές τους τα μηνύματα της

ανακύκλωσης.

∆ημιουργική έκφραση από τα παιδιά: Κατασκευή χαρτιού και ζωγραφική με θέμα

το περιβάλλον και την ανακύκλωση. Κατασκευές από ανακυκλώσιμα υλικά με

αναπαραστάσεις από οικότοπους (δάση, θάλασσα κ.α.) έτσι ώστε το παιδί να

συνειδητοποιήσει την αλληλεξάρτηση των οργανισμών που αποτελούν έναν

οικότοπο.

Μουσικές και θεατρικές παραστάσεις από τα ίδια τα παιδιά με θέμα τα

προβλήματα και την προστασία του περιβάλλοντος.

Έρευνα με τη χρήση ερωτηματολογίων πριν και μετά την ενημέρωση με στόχο

τη συναγωγή συμπερασμάτων για το επίπεδο των γνώσεων και τις ανάγκες του

παιδιού σε θέματα που αφορούν το περιβάλλον.

113

Μονάδα παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από βιοαέριο, ρεύμα ικανό να

φωτίσει μια πόλη 80.000 κατοίκων

Ο Σύνδεσμος ΟΤΑ Μείζονος Θεσσαλονίκης που είναι ο θεσμοθετημένος από την

Πολιτεία φορέας της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, που δημιουργήθηκε το 1970 και έχει

ως μέλη του 45 δήμους του νομού Θεσσαλονίκης συν ένα δήμο του Νομού

Χαλκιδικής, με αρμοδιότητα την διαχείριση των απορριμμάτων σε επίπεδο Νομού,

στο πλαίσια των αρμοδιοτήτων του έχει υλοποιήσει σειρά σημαντικών έργων και

δράσεων με στόχο την ορθή διαχείριση των απορριμμάτων στο Νομό Θεσσαλονίκης.

Ένα από αυτά είναι η Μονάδα ενεργειακής αξιοποίησης του βιοαερίου του Χ.Υ.Τ.Α.

Ταγαράδων Έχει κατασκευαστεί και λειτουργεί στον Χ.Υ.Τ.Α. Ταγαράδων Μονάδα

Ενεργειακής Αξιοποίησης του παραγόμενου βιοαερίου συνολικής ισχύος 5,048 Mwe.

Η Μονάδα αποτελείται από τέσσερα ηλεκτροπαραγωγά ζεύγη (Η/Ζ) (μηχανές

εσωτερικής καύσης βιοαερίου – γεννήτριες) και είναι συνδεδεμένη με το δίκτυο

διανομής της ∆ΕΗ. Είναι ένα έργο πνοής το οποίο είναι το μοναδικό στην Ελλάδα,

αλλάζει την εικόνα της περιοχής των Ταγαράδων δημιουργεί νέες θέσεις εργασίας

και από το οποίο προκύπτουν σημαντικά οφέλη τόσο σε οικολογικό όσο και σε

ενεργειακό επίπεδο. Από την σήψη των απορριμμάτων παράγεται βιοαέριο το οποίο

συλλέγεται με ειδικές σωληνώσεις, καίγεται σε ειδικές μηχανές και παράγεται

ηλεκτρική ενέργεια ισχύος 5 ΜW, ικανή να φωτίσει μία πόλη σαν τις Σέρρες. Ακόμη

μπορεί να δώσει τηλεθέρμανση σε απόσταση 2,5 χιλιομέτρων για να θερμάνει

κολυμβητήρια, σχολεία και άλλα δημόσια κτήρια. Το έργο χαρακτηρίστηκε με

επίσημο έγγραφο προς το Σύνδεσμο από την αρμόδια υπηρεσία της Ευρωπαϊκής

Ένωσης, ως ένα από τα 100 άριστα έργα της Ευρώπης. Ο σταθμός

ηλεκτροπαραγωγής από βιοαέριο ανήκει στην εταιρεία ΗΛΕΚΤΩΡ Α.Ε. και

κατασκευάστηκε από την ιδιοκτήτρια εταιρεία, η οποία αποτελεί τον ενεργειακό

βραχίονα του ομίλου Ελληνική Τεχνοδομική ΤΕΒ Α.Ε. Η εγκατάσταση στοίχισε

συνολικά 6,35 εκατομμύρια ευρώ, από τα οποία το 40% προήλθε από επιχορηγήσεις

114

του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Ανταγωνιστικότητα και το υπόλοιπο 60% από

ιδιωτικά κεφάλαια.» Η εγκατάσταση λειτουργεί με το παραγόμενο βιοαέριο του

χώρου και ο Σύνδεσμος εισπράττει το 9,1% των ακαθαρίστων εσόδων της μονάδας

από την πώληση της παραγόμενης ενέργειας. Αλλά 2% εισπράττει κατά Νόμο ο

∆ήμος Θεσσαλονίκης. Η εγκατάσταση αποτελείται από 4 ηλεκτροπαραγωγά ζεύγη με

καύσιμο το βιοαέριο, ισχύος 1.262kW έκαστο. Κάθε ζεύγος βρίσκεται μέσα σε ειδικά

μετασκευασμένο container, το οποίο περιέχει και όλα τα υποσυστήματα που

απαιτούνται για την υποστήριξη της λειτουργίας του. Το βιοαέριο πριν από την

τροφοδοσία του στα ηλεκτροπαραγωγά ζεύγη υφίσταται ειδική επεξεργασία ψύξης

και αφύγρανσης. Όλη η εγκατάσταση ελέγχεται από κεντρικό σύστημα ελέγχου και

λειτουργεί 24 ώρες το 24ωρο. Η ηλεκτρική ενέργεια που παράγεται από την

εγκατάσταση αγοράζεται από τον ∆.Ε.Σ.Μ.Η.Ε. Α.Ε. (∆ιαχειριστής Ελληνικού

Συστήματος Μεταφοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας) και διατίθεται στο τοπικό ηλεκτρικό

δίκτυο. Επίσης από τον Σύνδεσμο Ο.Τ.Α. Μείζονος Θεσσαλονίκης, δημιουργήθηκε το

Περιβαλλοντικό Πάρκο Θέρμης. Το περιβαλλοντικό αυτό πάρκο δημιουργήθηκε από

την ανάπλαση και αποκατάσταση του παλαιού χώρου διάθεσης απορριμμάτων

Θέρμης (Πανοράματος) και αποδόθηκε προς χρήση στους κατοίκους της περιοχής

ως χώρος αναψυχής και αθλοπαιδιών. Το Περιβαλλοντικό Πάρκο περιλαμβάνει τρία

γήπεδα τένις, ένα γήπεδο μπάσκετ, γήπεδο ποδοσφαίρου διαστάσεων 40 επί 90

μέτρων, μια παιδική χαρά, τρία ξύλινα κιόσκια, πολλά παγκάκια, ενώ λειτουργεί και

κυλικείο με πανέμορφη θέα στο ρέμα της Θέρμης, περιτριγυρισμένο από δένδρα,

ώστε να δημιουργείται ένα φυσικό τοπία ιδανικό για τον περιπατητή, ελκυστικό για

τον φυσιολάτρη και κατάλληλο για τα παιδιά.

Ευρωπαϊκός οδηγός διαχείρισης των απορριμμάτων – Wasteguide

115

Ο Σύνδεσμος Ο.Τ.Α. Μείζονος Θεσσαλονίκης κινήθηκε έγκαιρα και με επιτυχία σε

ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο με στόχο τη συνεργασία με αντίστοιχους Συνδέσμους

και Φορείς Περιβάλλοντος. Προς την κατεύθυνση αυτή κινείται και ο Ευρωπαϊκός

Οδηγός ∆ιαχείρισης Απορριμμάτων – Wasteguide που κατάρτισε ο Σύνδεσμος Ο.Τ.Α.

με τη συνεργασία του Οργανισμού Προστασίας Περιβάλλοντος της Κοπεγχάγης και

τη συνεργασία άλλων 5 Ευρωπαϊκών Πόλεων, του Μονάχου, του Νιουκαστλ, του

Ρότερνταμ, του Τάμπερε (Φιλανδίας), της Κοπεγχάγης. Τα κύρια θέματα του οδηγού

είναι:

• Το ευρωπαϊκό πλαίσιο για τη διαχείριση των απορριμμάτων στις πόλεις

• Η ταξινόμηση και καταγραφή των απορριμμάτων

• Στοιχεία στρατηγικής στη διαχείριση των απορριμμάτων

• Οι νομοθετικοί κανονισμοί, η οργάνωση και η χρηματοδότηση

• Η περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση, η ενημέρωση και πληροφόρηση των

πολιτών

116

• Ο σχεδιασμός της διαχείρισης των απορριμμάτων ως μια συνεχής και

ανανεούμενη διαδικασία.

Ο οδηγός αυτός, ως εγχειρίδιο πρακτικής εφαρμογής στο σχεδιασμό της

διαχείρισης απορριμμάτων, επιδιώκει να συμβάλλει αποτελεσματικά στην

προώθηση της περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

5.2 Καταγραφή καλών πρακτικών σε Κοινοτικό επίπεδο

Ενέργειες ευαισθητοποίησης στη διαχείριση ηλεκτρικού και

ηλεκτρονικού εξοπλισμού

Ο Φορέας διαχείρισης του ηλεκτρικών και ηλεκτρονικών αποβλήτων της

Ιρλανδίας (WEEE Ireland, 2008) είναι ένας Μη Κερδοσκοπικός Οργανισμός

που ιδρύθηκε από τους παραγωγούς ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισμού

με βάση την Ευρωπαϊκή Οδηγία 2002/96/ΕΚ. Η δραστηριότητα του έχει

επικεντρωθεί σε δράσεις ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης του κοινού για

την ορθολογική διαχείριση των αποβλήτων ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού

εξοπλισμού. Ενδεικτικές δράσεις είναι:

Πρόγραμμα ενημέρωσης σε σχολεία. Σε συνεργασία με την εταιρεία Rehab

Recycle, ο WEEE Ιρλανδίας έχει ξεκινήσει ένα πιλοτικό πρόγραμμα

ενημέρωσης για τη διαχείριση των αποβλήτων ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού

εξοπλισμού στα σχολεία της Ιρλανδίας. Από τον Απρίλιο του 2006 έχουν

πραγματοποιηθεί επισκέψεις σε περισσότερα από 500 δημοτικά σχολεία. Η

διαδικασία της ενημέρωσης περιλαμβάνει επισκέψεις σε δημοτικά σχολειά

όπου και πραγματοποιείται παρουσίαση για τα οφέλη της ανακύκλωσης των

ηλεκτρονικών συσκευών. Επίσης διανέμονται σημειώσεις οπού εξηγούν τη

διαχείριση των αποβλήτων ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισμού καθώς

117

και φύλλα δραστηριοτήτων με παιχνίδια που σχετίζονται με το θέμα. Επίσης

ενθαρρύνουν τους μαθητές και τους γονείς τους να συμμετάσχουν στην

ανακύκλωση ηλεκτρικών συσκευών. Βασικός συντελεστής στη διαδικασία της

ενημέρωσης είναι η μασκότ του προγράμματος (Sparky) ο οποίος μεταφέρει

με επιτυχία το μήνυμα των ανακύκλωσης του ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού

εξοπλισμού τόσο στα παιδία όσο και στους μεγαλύτερους.

Ημέρες συλλογής ΑΗΗΕ για το κοινό. Ο WEEE Ιρλανδίας έχει καθιερώσει

συγκεκριμένες ημέρες κάθε μήνα τη συλλογή παλιού ηλεκτρικού και

ηλεκτρονικού εξοπλισμού σε προκαθορισμένα σημεία συλλογής (μεγάλα

σουπερμάρκετ). Με τον τρόπο αυτό δίνει τη δυνατότητα στο κοινό να

διαθέσει τον παλιό ηλεκτρικό και ηλεκτρονικό εξοπλισμό χωρίς χρέωση σε

σημεία συλλογής κοντά στο κοινό.

Ανακύκλωση και διαχωρισμός των αποβλήτων σε δημοτικά σχολεία

Κύριος στόχος του έργου είναι να συμβάλει την προστασία του

περιβάλλοντος μέσω της βελτίωσης των εκπαιδευτικών υπηρεσιών και η

εισαγωγή του διαχωρισμού αποβλήτων και στα τρία δημοτικά σχολεία (και

των αντίστοιχων ∆ήμων και Κοινοτήτων) στο Μαυροβούνιο. Το έργο ξεκίνησε

το 2007 και είχε διάρκεια 12 μήνες (ChangeLAB, 2008). Οι επιμέρους στόχοι

το έργου:

Γνώση / ευαισθητοποίηση για την ανακύκλωση σε 2.030 μαθητές,

εκπαιδευτικούς και γονείς σε τρία δημοτικά σχολεία (Ντανίλοβγκραντ,

Ουλτσίντζ και Ποντγκόριτσα) στο Μαυροβούνιο

∆ιαχωρισμός απορριμμάτων και πρακτική εφαρμογή σε τρία δημοτικά σχολεία

(Danilovgrad, Ουλτσίντζ και Ποντγκόριτσα) στο Μαυροβούνιο

118

Ευαισθητοποίηση των πολιτών και τον επιχειρηματικό τομέα στους τρεις

δήμους του Μαυροβουνίου σχετικά με τις θετικές πτυχές του διαχωρισμού

αποβλήτων.

Η συνεργασία μεταξύ των τοπικών αρχών, του δημόσιου τομέα και του τομέα

των επιχειρήσεων στους τρεις δήμους του Μαυροβουνίου

Το έργο στοχεύει τόσο στην εκπαίδευση όσο και την πρακτική πλευρά των

πτυχών της ανακύκλωσης και έχει ως στόχο να πολλαπλασιάσουν τα

αποτελέσματα, συμπεριλαμβάνοντας φορείς, πολίτες και επιχειρηματικό

κόσμο. Μία από τις σημαντικές πτυχές του έργου είναι η αλλαγή στη

γενικότερη αντίληψη που υπάρχει σχετικά με το διαχωρισμό αποβλήτων και

της ανακύκλωσης αυτών. Το έργο στοχεύει σε όλες τις ομάδες της κοινωνίας,

ανεξάρτητα από φύλο, ηλικιακή ομάδα και καταγωγής.

Οι δραστηριότητες συνεχίζονται και πέραν των 12 μηνών χρονικό διάστημα

του έργου καθώς το εκπαιδευτικό συστατικό θα ενσωματωθεί στην

πρόγραμμα των σχολικών σπουδών, ενώ το ίδιο το σχολείο θα συνεχίσει την

πρακτική στο διαχωρισμό των αποβλήτων. Το έργο έχει οριστεί ως πιλότος,

πράγμα που σημαίνει ότι τελικά είναι μία από τις καλές πρακτικές και μπορεί

εύκολα να αναπαραχθεί σε άλλα σχολεία / ∆ήμοι και ως εκ τούτου να

συμβάλει στην επίτευξη του μακροπρόθεσμου στόχου της βελτίωσης της

περιβαλλοντικής προστασίας στη χώρα.

Κρατήστε την Ουαλία Καθαρή – Keep Wales Tidy

Το πρόγραμμα Keep Wales Tidy ξεκίνησε το 1972 με εθελοντές τόσο από τον

ιδιωτικό όσο και το δημόσιο τομέα. Το Πρόγραμμα στοχεύει στην αλλαγή

νοοτροπίας του κόσμου. Ενώ στην αρχή το πρόγραμμα είχε επικεντρωθεί

119

στην αντιμετώπιση των θεμάτων των απορριμμάτων, της ανεξέλεγκτης

διάθεσης απορριμμάτων, ωστόσο ασχολείται επίσης με την ανεξέλεγκτη

αφισοκόλληση και εγκαταλελειμμένα οχήματα. Οι πρωτοβουλίες και οι

δραστηριότητες του προγράμματος περιλαμβάνουν:

Καμπάνιες ενημέρωσης για τη διαχείριση των απορριμμάτων και των

αποβλήτων

Συνεισφορά στον καθαρισμό των ακτών από σκουπίδια και

απορρίμματα. Στα πλαίσια αυτά έχει καθιερωθεί και το Βραβείο

Πράσινης Ακτής, εκτός από το θεσμών της Γαλάζιας Σημαίας.

Κινητοποίηση των πολιτών να συμμετέχουν εθελοντικά στις

δραστηριότητες που πραγματοποιούνται για τη διατήρηση του φυσικού

περιβάλλοντος.

Υλοποίηση προγραμμάτων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης σε

περισσότερα από 1.375 σχολεία.

Τα αποτελέσματα όλων των δράσεων κάθε χρόνο είναι θετικά, καθώς έχει

καθιερωθεί στη συνείδηση των πολιτών η έννοια της ορθολογικής χρήσης

των αποβλήτων.

Προγράμματα ευαισθητοποίησης οικιακών αποβλήτων

Το Υπουργείο Περιβάλλοντος της Μεγάλης Βρετανίας πραγματοποίησε την

περίοδο 2005-2006 μια πιλοτική μελέτη για να εκτιμήσει την

αποτελεσματικότητα μιας σειράς συστημάτων παροχής κινήτρων για την

120

ενθάρρυνση των κατοίκων στη μείωση, την ανακύκλωση και κομποστοποίηση

των απορριμμάτων. Οι δράσεις του προγράμματος που είχαν

αποτελεσματικότητα παρουσιάζονται παρακάτω:

Το πρόγραμμα ανακύκλωσης στα σχολεία στην περιοχή του Durham,

περιελάμβανε ανταγωνισμό μεταξύ των σχολείων για το ποιο σχολείο θα

ανακυκλώσει τα περισσότερα απόβλητα. Στους νικητές δόθηκε

ηλεκτρονικός εξοπλισμός (φορητοί υπολογιστές). Το ποσοστό των

ανακυκλώσιμων αποβλήτων στην περιοχή αυξήθηκε κατά 13%.

Ανακυκλώστε τα σωστά πράγματα. Η δράση αυτή πραγματοποιήθηκε στην

περιοχή του Hampshire. Οι κάτοικοι που ανακυκλώνουν σωστά και κάνουν

σωστή διαλογή των απορριμμάτων στους αντίστοιχους κάδους αμείβονται

με κουπόνια για τοπικές δραστηριότητες. Το αποτέλεσμα ήταν μια μείωση

κατά 50% στον αριθμό των νοικοκυριών που τοποθετούν λάθος πράγματα

στους κάδους ανακύκλωσης.

Καταγραφή αρνητικών επιπτώσεων από τη μη ορθολογική διαχείριση

των απορριμμάτων

Στο παρόν κεφάλαιο παρουσιάζονται αρνητικές επιπτώσεις από τη μη

ορθολογική διαχείριση απορριμμάτων σε Εθνικό και Περιφερειακό επίπεδο.

Αρνητικές επιπτώσεις σε Εθνικό Επίπεδο

Η ανεξέλεγκτη διάθεση στερεών αποβλήτων

121

Ακόμη και σήμερα, παρά τα πρόστιμα του Ευρωπαϊκού ∆ικαστηρίου,

λειτουργούν χώροι ανεξέλεγκτης εναπόθεσης σκουπιδιών. Ακόμα και στην

Αττική λειτουργούν ανεξέλεγκτοι χώροι εναπόθεσης σκουπιδιών, ενώ ο ΧΥΤΑ

καλύπτει μόνο την περιοχή του Λεκανοπεδίου. Αντίστοιχες περιπτώσεις

παρουσιάζονται παρακάτω:

Χαρακτηριστική η περίπτωση του Αιγίου, όπου ο σκουπιδότοπος βρίσκεται

σε απόσταση μικρότερη των 200 μέτρων από πηγή που υδρεύει ορισμένες

συνοικίες της πόλης.

O προστατευόμενος από τη διεθνή σύμβαση Ραμσάρ υγροβιότοπος της

Στροφιλιάς-Κοτυχίου, μολύνεται από τα σκουπίδια των γειτονικών

κοινοτήτων.

Η χωματερή της Καλαμάτας που λειτουργεί πάνω από 30 χρόνια και έχει

επηρεάσει τον υδροφόρο ορίζοντα στις βόρειο-ανατολικές περιοχές της

Μεσσηνίας.

Στην Αιτωλοακαρνανία, το Αγρίνιο ρίχνει τα σκουπίδια στην παλιά κοίτη

του Αχελώου, ενώ το Μεσολόγγι στην τοποθεσία Τουρλίδα, δίπλα στην

προστατευόμενη λιμνοθάλασσα.

Στην Ευρυτανία, η χωματερή του Καρπενησίου έχει φθάσει στα όρια

κορεσμού.

Το πρόβλημα είναι μεγαλύτερο στα νησιά. Εκτός από την Κρήτη και τις

γνωστές λόγω προσφυγών περιπτώσεις, η Νάξος συγκεντρώνει και καίει τα

σκουπίδια της σε τοποθεσία που βρίσκεται μόλις δύο (2) χλμ. από τη

χώρα.

122

Στα νησιά του Σαρωνικού οι σκουπιδότοποι βρίσκονται δίπλα στο κύμα.

Στην Ανατολική Αττική, όπου η νομαρχία προτείνει εξαγωγή σκουπιδιών

στη Ριτσώνα της Εύβοιας, ενώ απορρίπτει την πρόταση των οικισμών της

Κέας για μεταφορά των απορριμμάτων του νησιού στο Λαύριο, με το

επιχείρημα ότι ανήκει σε διαφορετικό νομό.

Παράνομη απόθεση στερεών αποβλήτων στη θέση «Πέρα Γαληνοί

Νομού Ηρακλείου» και «Μαρουλά Ρεθύμνου»

Σύμφωνα με την Υπόθεση C-420/02 της Επιτροπής των Ευρωπαϊκών

Κοινοτήτων κατά Ελληνικής ∆ημοκρατίας, έχουμε παράβαση κράτους μέλους

για παράνομη απόθεση στερεών αποβλήτων στη θέση Πέρα Γαληνοί και

Μαρουλά στους Νομούς Ηρακλείου και Ρεθύμνου της Κρήτης. Μετά από

μακρά δικαστική διαδικασία για σειρά περίπου τριών ετών, η Επιτροπή των

Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων ζητεί από το ∆ικαστήριο να αναγνωρίσει ότι η

Ελληνική ∆ημοκρατία, παραλείποντας να λάβει τα αναγκαία μέτρα

προκειμένου να εξασφαλίσει ότι η διάθεση ή η αξιοποίηση των στερεών

αποβλήτων που αποτίθενται στη θέση «Πέρα Γαληνοί» του Νομού Ηρακλείου

και θέση «Μαρουλά» του Νομού Ρεθύμνου, αποτελεί πηγή μολύνσεως του

περιβάλλοντος και συνεπάγεται κινδύνους για την υγεία των κατοίκων, με μη

εξασφάλιση της προσήκουσας λειτουργίας της χωματερής και την έλλειψη

πρόληψης κάθε κινδύνου για το φυσικό και το ανθρωπογενές περιβάλλον. Γι’

αυτό το λόγο εκδικάσει μεγάλο πρόστιμο για την Ελλάδα και χρονικό

περιορισμό σε αναγκαία έργα αποκατάστασης της σωστής λειτουργίας των

χώρων υγειονομικής απόθεσης στερεών αποβλήτων, έτσι ώστε να εγγυάται η

υγεία των κατοίκων, η προστασία του εδάφους, νερού και αέρα.

123

Μη ορθολογική διαχείριση των αποβλήτων λιπαντικών ελαίων (ΑΛΕ)

Τα απόβλητα λιπαντικών ελαίων (ΑΛΕ) περιλαμβάνουν τα χρησιμοποιημένα

λιπαντικά μηχανών και κιβωτίων ταχυτήτων, υδραυλικά λάδια, λάδια κοπής,

μονωτικά λάδια και τα μίγματα/γαλακτώματα αυτών με νερό ή άλλους

οργανικούς διαλύτες. Παρότι τόσο η εθνική όσο και η κοινοτική νομοθεσία

αναφέρουν ρητά ότι τα ΑΛΕ πρέπει να αξιοποιούνται μέσω της διαδικασίας

της αναγέννησης, αρκετά μεγάλες ποσότητες απορρίπτονται αλόγιστα στο

περιβάλλον ή καταλήγουν στη παράνομη καύση σε καμίνια, θερμοκήπια κτλ,

αντικαθιστώντας το μαζούτ ή το πετρέλαιο με αποτέλεσμα να σημειώνεται

σημαντική βλάβη στο περιβάλλον. Τα ΑΛΕ μπορούν και πρέπει να

χρησιμοποιούνται ως πρώτη ύλη σε μονάδες αναγέννησης ορυκτελαίων οι

οποίες λειτουργούν σύμφωνα με το σχέδιο περί Βέλτιστων ∆ιαθέσιμων

Τεχνικών (Best Available Techniques) για βιομηχανίες επεξεργασίας

αποβλήτων το οποίο βασίζεται στην κοινοτική οδηγία 96/61/EC. Πρέπει να

σημειωθεί ότι για την αναγέννηση των απόβλητων λιπαντελαίων η βέλτιστη

και πλέον τεχνολογικά σύγχρονη τεχνική, είναι η καταλυτική υδρογόνωση.

Στην Ελλάδα λειτουργεί μονάδα επεξεργασίας απόβλητων λιπαντελαίων,

ιδιοκτησίας της εταιρείας CYCLON ΕΛΛΑΣ Α.Ε, δυναμικότητας άνω των 40.000

τόνων ετησίως. Ωστόσο, οι ποσότητες των λιπαντικών που διακινούνται στην

Ελλάδα ετησίως υπολογίζονται στους 140.000 μετρικούς τόνους (ΜΤ) ενώ οι

συλλέξιμες ποσότητες Απόβλητων Λιπαντικών Ελαίων (ΑΛΕ) υπολογίζονται

στο 60% (85.000ΜΤ) κατά μέσο όρο περίπου των ποσοτήτων των λιπαντικών

που διακινούνται. Σύμφωνα με το Π∆ 82 ΦΕΚ 64Β/02-03-2004 «Μέτρα, όροι

και πρόγραμμα για την εναλλακτική διαχείριση των ΑΛΕ» και τους ποσοτικούς

στόχους που θέτει στο άρθρο 9, μέχρι 31-12-2006 πρέπει να συλλέγονται

60.000 μετρικοί τόνοι και εξ αυτών να αναγεννάται τουλάχιστον το 80%

δηλαδή 48.000 μετρικοί τόνοι. Από τις προαναφερθείσες υπό συλλογή

ποσότητες, δυστυχώς σήμερα αναγεννώνται μόνο 25.000 μετρικοί τόνοι, ενώ

124

οι υπόλοιπες ποσότητες απλώς απορρίπτονται στο περιβάλλον ή

καταναλώνονται παράνομα ως καύσιμο.

ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΟΥ ΚΟΙΝΟΥ ΣΤΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ

ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗΣ

Πολύ σημαντική για την επιτυχία των προγραμμάτων ανακύκλωσης είναι η

εκτεταμένη και σωστή ενημέρωση – ευαισθητοποίηση κοινού και φορέων. Το

πρόγραμμα ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης στο θέμα της ανακύκλωσης,

θα πρέπει να περιλαμβάνει μια μεγάλη ποικιλία μορφών επικοινωνίας με το

κοινό. Αντικείμενο της διαφημιστικής καμπάνιας είναι η ενημέρωση του κοινού

για το πρόγραμμα διαλογής στην πηγή, με σκοπό:

Να γνωστοποιήσει στους κατοίκους ότι στην περιοχή τους πρόκειται να

πραγματοποιηθεί αυτή η δραστηριότητα

Να πληροφορηθούν όλοι οι δημότες τα τεχνικά στοιχεία και τις ειδικές

απαιτήσεις του προγράμματος συλλογής

Να παρακινηθεί το κοινό να συμμετέχει στο πρόγραμμα

Να κατανοηθεί η σημασία που θα έχει η επιτυχία του προγράμματος

στην προστασία του περιβάλλοντος

Να συμβάλλει στη διαμόρφωση και ευαισθητοποίηση της

περιβαλλοντικής συνείδησης του κοινού -ιδιαίτερα των νέων- σε

θέματα σύγχρονης διαχείρισης απορριμμάτων

125

Να συμβάλλει στη διαμόρφωση εθελοντικού “κινήματος για την

ανακύκλωση”, με έμφαση στους μαθητές της πρωτοβάθμιας και

δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης

Να προβληθεί στο κοινό το πρόγραμμα για την Ανακύκλωση, ως μέρος

της αντίληψης για σύγχρονη παρέμβαση της Τοπικής Αυτοδιοίκησης

στα θέματα προστασίας του περιβάλλοντος

Οι ειδικοί στόχοι της ενημέρωσης πρέπει να επικεντρώνονται στα εξής σημεία:

Στην προστασία του περιβάλλοντος, με έμφαση στα προβλήματα που

έχουν προκύψει από την τρέχουσα πρακτική διαχείρισης των

απορριμμάτων

Στην εξοικονόμηση πρώτων υλών και χώρων διάθεσης

Στα ενεργειακά και οικονομικά οφέλη από την ανακύκλωση

Να περιγράφεται αναλυτικά η διαδικασία συμμετοχής για την αποφυγή

συγχύσεων που θα έχουν ως αποτέλεσμα τη γενικότερη δυσαρέσκεια

Να δίνεται έμφαση στην ευκολία συμμετοχής

Να τονίζεται πόσο λίγος είναι ο επιπλέον απαιτούμενος για την

ανακύκλωση χρόνος, σε σχέση με τα οφέλη που θα προκύψουν

126

Να υπάρχει τακτική και σύντομη ενημέρωση για τα αποτελέσματα του

προγράμματος, ώστε να ενθαρρύνονται οι συμμετέχοντες

Οι τρόποι της πληροφόρησης αυτής της μορφής είναι:

∆ιανομή των φυλλαδίων και διαφημιστικών εντύπων πόρτα-πόρτα,

όπου εξηγείται η λογική της διαλογής στην πηγή και δίδονται οι

σχετικές οδηγίες

∆ιανομή ενημερωτικών φυλλαδίων στα ∆ημοτικά, Γυμνάσια και Λύκεια,

με παράλληλα ερεθίσματα για τα παιδιά (βιοματική κατάρτιση

εκπαίδευση διαχώρισης οικιακών απορριμμάτων και καθοδήγηση

ανακύκλωσης αυτών)

Αποστολή ενημερωτικών φυλλαδίων

Αφίσες, διαφημίσεις στους κεντρικούς δρόμους - ∆ιαφημιστικά πανό

κατά μήκος των εμπορικών δρόμων

Ενημερωτικές ομιλίες και προβολές σε εργασιακούς χώρους, σχολεία,

συλλόγους

∆ιαφημιστικά μηνύματα στους τοπικούς ραδιοφωνικούς και

τηλεοπτικούς σταθμούς

Αναφορά σε περιοδικά, εφημερίδες και τον τοπικό τύπο μέσω άρθρων

και διαφημίσεων.

127

ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗΣ ΣΤΗΝ ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗ

Τεχνικές Ανακύκλωσης Αποβλήτων Ηλεκτρονικού Εξοπλισμού

Γενικά

Η επεξεργασία των αποβλήτων ηλεκτρονικού εξοπλισμού και η προσπάθεια

ανακύκλωσης τους αποτελεί µια πολύ σηµαντική παράµετρο της συνολικής

διαχείρισης των υλικών, καθώς στη φάση αυτή πραγµατοποιείται, τόσο η

απορρύπανση των αποβλήτων από επικίνδυνες ουσίες που περιέχουν, όσο και

η ανάκτηση των διαφόρων επιµέρους συστατικών, τα οποία και προωθούνται

προς την περαιτέρω ανακύκλωσής τους. Ο όρος «επεξεργασία», περιλαμβάνει

την αποσυναρµολόγηση, τεµαχισµό, ανάκτηση ή διάθεση του ίδιου του

προϊόντος ή των εξαρτηµάτων του.

Ένας από τους κυριότερους στόχους της κοινοτικής νοµοθεσίας είναι η

επίτευξη υψηλών ποσοστών ανακύκλωσης των αποβλήτων ηλεκτρονικών

ειδών, ώστε να γίνει δυνατή η εξοικονόµηση φυσικών πόρων και ενέργειας

και η µείωση της ποσότητας των αποβλήτων που οδηγούνται προς τελική

διάθεση σε ΧΥΤΑ. Επιπλέον, η δραστηριότητα αυτή βοηθά στην επίτευξη

σηµαντικών εσόδων, τα οποία προέρχονται από την πώληση των διάφορων

ανακτώµενων υλικών ή από την διάθεση επισκευασµένων προϊόντων εκ νέου

στην αγορά. Σύµφωνα µε τη σχετική κοινοτική οδηγία, όσον αφορά τα

απόβλητα ηλεκτρονικού εξοπλισµού τα κράτη µέλη θα έπρεπε να

εξασφαλίσουν ότι, έως τις 31 ∆εκεµβρίου 2006, οι παραγωγοί θα

επιτυγχάνουν ποσοστιαία κατά βάρος ανάκτηση 75% και ανακύκλωση 65 %

στα υλικά που περιλαμβάνει ο ανωτέρω εξοπλισμός.

128

Παρά τις θετικές επιπτώσεις, η ανακύκλωση αν δεν ακολουθεί συγκεκριµένες

διαδικασίες και δεν γίνεται µε περιβαλλοντικά υπεύθυνο τρόπο µπορεί να έχει

αρνητικές επιδράσεις στο περιβάλλον. Αν για παράδειγµα δεν έχει προηγηθεί

η κατάλληλη αποσυναρµολόγηση, από τον τεµαχισµό των ηλεκτρονικών ειδών

για ανακύκλωση, είναι πιθανό τα διάφορα υλικά για ανακύκλωση να

επιβαρυνθούν µε επικίνδυνες ουσίες. Μεγάλη συμβολή στην έρευνα και

τεχνολογική ανάπτυξη στο θέμα της Ανακύκλωσης Αποβλήτων Ηλεκτρονικού

Εξοπλισµού έχει το Εργαστήριο Μεταλλευτικής Τεχνολογίας και

Περιβαλλοντικής Μεταλλευτικής του Ε.Μ. Πολυτεχνείου. Το ανωτέρω

Εργαστήριο ανέλαβε πιλοτικό πρόγραμμα για τη ∆ιαχείριση Ηλεκτρονικών

Αποβλήτων στην Περιφέρεια Αττικής και το έφερε σε πέρας με πολύ

ενδιαφέροντα αποτελέσματα και συμπεράσματα, ορισμένα από τα οποία και

ιδιαίτερα εκείνα που αφορούν τη διαχείρηση των πλαστικών, παρουσιάζονται

στη συνέχεια.

Τεχνικές Ανακύκλωσης

Οι τεχνικές ανακύκλωσης των αποβλήτων ηλεκτρονικού εξοπλισµού µπορούν

να διακριθούν σε δύο βασικές κατηγορίες:

α) Ανακύκλωση κλειστού κυκλώµατος, κατά την οποία το προϊόν

αναµορφώνεται κατάλληλα και επαναπροωθείται στην αγορά για να

χρησιµοποιηθεί ως μεταχειρισμένο.

β) Ανακύκλωση ανοικτού κυκλώµατος, όπου το προϊόν διαµερίζεται στα

βασικά συστατικά του, τα οποία χρησιµοποιούνται για την δηµιουργία νέων

προϊόντων.

129

Τα προϊόντα ηλεκτρονικού εξοπλισµού παρουσιάζουν µεγάλες δυνατότητες

επαναχρησιµοποίησης σε αντίθεση µε άλλους τύπους ηλεκτρονικών και

ηλεκτρικών (π.χ. λευκές συσκευές). Επιπλέον, η διείσδυσή τους αλλά

κυριότερα η ζήτησή τους είναι αρκετά σηµαντική σε όλο το φάσµα του

πληθυσµού. Εποµένως, είναι σηµαντικό να υπάρχει ένα πρώτο στάδιο

επεξεργασίας το οποίο θα επικεντρώνεται στην αναµόρφωση, αναβάθµιση του

εξοπλισµού. Κάτι τέτοιο άλλωστε θα µπορεί να αποτελέσει µια ισχυρή

οικονοµική δραστηριότητα του συστήµατος διαχείρισης. Αντίστοιχα, τα

προϊόντα που δεν µπορούν να υποστούν τη διαδικασία επαναχρησιµοποίησης

χρειάζονται κατάλληλη επεξεργασία ώστε να επιτευχθεί η απορρύπανσή τους

και να διαχωριστούν στα βασικά συστατικά τους τα οποία θα οδηγηθούν προς

ανακύκλωση, ώστε να αποτελέσουν πρώτες ύλες για τη δηµιουργία άλλων

προϊόντων.

α) Ανακύκλωση κλειστού κυκλώµατος – Επαναχρησιµοποίηση

συσκευών

Η ανακύκλωση κλειστού κυκλώµατος είναι µια µέθοδος, η οποία χρησιµοποιεί

υλικό από τον παλαιότερο ηλεκτρονικό εξοπλισμό για την κατασκευή

προϊόντος του ίδιου τύπου. Σε πολλές περιπτώσεις, ο ηλεκτρονικός εξοπλισµός

ο οποίος δεν είναι χρήσιµος στον αρχικό αγοραστή, έχει ακόµη αξία για

άλλους. Οι συσκευές µπορούν να πωληθούν αφού πρώτα περάσουν τους

απαραίτητους ελέγχους που θα πιστοποιήσουν την καλή τους λειτουργία. Σε

κάθε περίπτωση όµως χρειάζεται να διασφαλιστεί η πλήρης διαγραφή των

παλαιών δεδοµένων που υπάρχουν στα µέσα αποθήκευσης (π.χ. σκληροί

δίσκοι). Στον συγκεκριµένο τοµέα διαφαίνεται να δηµιουργείται µια µεγάλη

αγορά, ιδιαίτερα για Η/Υ οι οποίοι χρησιµοποιούνταν για βιοµηχανικά

προϊόντα, σε ερευνητικά ιδρύµατα ή σε υπηρεσίες ασφαλείας. Η ανακαίνιση

των υπολογιστών είναι η πλέον καθιερωµένη, και πολλοί από τους µεγάλους

κατασκευαστές εξοπλισµού γραφείου έχουν δηµιουργήσει κέντρα

επαναχρησιµοποίησης / ανακύκλωσης στην Ευρώπη. Ο σκοπός αυτών των

130

κέντρων είναι να διαθέσουν ξανά στην αγορά µηχανές που να µπορούν να

χρησιµοποιηθούν, και να ανακτήσουν συστήµατα και εξαρτήµατα για µια εκ

νέου χρήση στην επισκευή άλλων µηχανών όπου αυτό είναι δυνατό. Επίσης,

σχεδόν όλοι οι φορείς διαχείρισης ή ανακυκλωτές προϊόντων λειτουργούν

καταστήµατα (τα περισσότερα ηλεκτρονικά – e-shops), στα οποία γίνεται η

πώληση εξοπλισµού. Ακόµα µια σηµαντική παράµετρος στο συγκεκριµένο

ζήτηµα είναι η δυνατότητα διάθεσης αναµορφωµένου εξοπλισµού σε

κοινωφελείς χρήσεις, όπως για παράδειγµα σε σχολεία ή σε ειδικές οµάδες

πληθυσµού. Το µεγαλύτερο πρόβληµα στην επαναπώληση τέτοιων προϊόντων

είναι η αλµατώδης τεχνολογική ανάπτυξη που επιτρέπει αυξηµένες επιδόσεις

και ταυτόχρονα µείωση της τιµής των νέων ηλεκτρονικών προϊόντων. Αυτό

οδηγεί τις τιµές για µεταχειρισµένα αντικείµενα σε πολύ χαµηλά επίπεδα ή στη

µείωση της ελκυστικότητάς τους. Γίνεται έτσι απαραίτητος ο προσδιορισµός

του τεχνολογικού επιπέδου στο οποίο πρέπει να εστιάσουν οι προσπάθειες

αναµόρφωσης – επαναχρησιµοποίησης των συσκευών, ώστε τα έσοδα από τις

πωλήσεις να υπερκαλύπτουν τα κόστη µεταφοράς, αποθήκευσης και

επεξεργασίας, ώστε να αποφέρει κέρδη στον φορέα διαχείρισης. Υπάρχει όµως

ζήτηση για µεταχειρισµένα συστήµατα από εταιρείες που δεν µπορούν να

καλύψουν οικονοµικά την αγορά καινούργιου εξοπλισµού. Συσκευές που

µπορούν να διατεθούν χωρίς πρόβληµα είναι οι φορητοί υπολογιστές, για τους

οποίους η αγορά δεν έχει ακόµα κορεστεί. Επίσης και οι οθόνες CRT φαίνεται

να µπορούν να επαναπωληθούν με σχετική ευκολία, η ελκυστικότητά τους

όµως είναι άµεσα εξαρτώµενη από το µέγεθος τους και την µέγιστη ανάλυσή

τους. ∆εν απαιτούν υψηλό κόστος αναµόρφωσης, ενώ η συνολική λειτουργική

ζωή τους μετά την επαναχρησιμοποίηση να µπορεί να ξεπεράσει τα οκτώ έτη.

Όλες οι συσκευές ηλεκτρονικού εξοπλισµού εξετάζονται και χωρίζονται σε

διάφορες κατηγορίες προς επεξεργασία:

• Τα συστήµατα και ο εξοπλισµός που µπορούν να διατεθούν εκ νέου στην

αγορά αναβαθµίζονται όπως απαιτείται και µετά πωλούνται.

131

• Τα ανταλλακτικά εξαρτήµατα / συστήµατα από τον εξοπλισµό που δεν είναι

κατάλληλος για επαναπώληση αφαιρούνται και προωθούνται για ανακύκλωση.

Επιλεγµένα τµήµατα υλικών (π.χ. µνήµες) χρησιµοποιούνται στις εργασίες

αναµόρφωσης-ανακαίνισης ή πωλούνται ξεχωριστά. Η επισκευή και η

αναµόρφωση διαφέρουν από την απλή επαναπώληση γιατί περιλαµβάνουν

κάποια τροποποίηση του προϊόντος. Η επισκευή ασχολείται µε εµφανείς

βλάβες, ενώ η αναµόρφωση έχει ως στόχο να βελτιώσει τη γενικότερη

αξιοπιστία του προϊόντος, καθαρίζοντας, επιθεωρώντας και αντικαθιστώντας

εξαρτήµατα όπου χρειάζεται και σε µερικές περιπτώσεις βελτιώνοντας το

προϊόν µε την ενσωµάτωση σε αυτό νέων υλικών που µπορεί να προέκυψαν

από τότε που πωλήθηκε για πρώτη φορά η συσκευή.

Το κόστος της εργασίας είναι συνήθως µεγάλο, καθώς απαιτούνται

εξειδικευµένο προσωπικό και εξοπλισµός. Από την άλλη µεριά όµως η

ποιότητα των επισκευασµένων προϊόντων είναι παρόµοια µε άλλα

µεταχειρισµένα προϊόντα και κατά συνέπεια η τιµή τους είναι επίσης

παραπλήσια. Οι τεχνολογικές απαιτήσεις για την επισκευή και την

αναµόρφωση είναι σχετικά µέτριες. Τα βασικά βήµατα τα οποία διεξάγονται

χειρονακτικά, είναι η αποσύνδεση του συστήµατος, οι δοκιµές και οι

µετρήσεις, η τροποποίηση του συστήµατος και η επανασύνδεση όλων των επί

µέρους εξαρτηµάτων. Τα απαραίτητα εργαλεία και ο εξοπλισµός διαφέρουν

ανάλογα µε τον τύπο του εξοπλισµού. Κάθε προϊόν που επισκευάζεται ή

αναβαθµίζεται θα πρέπει να πληροί κάποιους όρους ασφαλείας. Στις εγγυήσεις

που δίνουν οι κατασκευαστές θα πρέπει να αναφέρεται αν η αναβάθµιση ή οι

αλλαγές µπορούν να γίνουν από κάποιον άλλον εκτός από τον ίδιο τον

κατασκευαστή και τους εξουσιοδοτηµένους αντιπροσώπους του. Επίσης, θα

πρέπει να γίνεται σαφές από τον κατασκευαστή αν η συσκευή µπορεί να

αναβαθµιστεί ή µέρη της να επαναχρησιµοποιηθούν.

132

β) Ανακύκλωση ανοιχτού κυκλώµατος

Η ανακύκλωση ανοιχτού κυκλώµατος είναι η µέθοδος η όποια εµπεριέχει την

εκ νέου χρήση ενός υλικού για την κατασκευή ενός προϊόντος διαφορετικού

τύπου. Στη συγκεκριµένη εφαρµογή των απόβλητων ηλεκτρονικού

εξοπλισµού, τα βασικά συστατικά των συσκευών µπορούν να διαχωριστούν

στις γενικές κατηγορίες, πλαστικών, γυαλιών και µετάλλων. Τα συγκεκριµένα

υλικά ανακτώνται, κατηγοριοποιούνται και τέλος προωθούνται προς

ανακύκλωση για τη δηµιουργία νέων προϊόντων. Αντίστοιχα, οι επικίνδυνες

ουσίες που περιέχονται σε αυτά, συλλέγονται και προωθούνται προς τελική

διάθεση. Το γενικό διάγραµµα ροής που απεικονίζει τη διαδικασία

ανακύκλωσης δίνεται με το παρακάτω σχήµα:

Αποσυναρµολόγηση Απορρύπανση Τεµαχισµός

Διαχωρισµός Ανάκτηση Υλικών Επικίνδυνα Υλικά

Τελική διάθεση Αναµόρφωση Προϊόντων

Πώληση/δωρεά Ανακύκλωση

Ουσιαστικά πρόκειται για µια συνεχή γραµµή παραγωγής, η οποία δοµείται

από συγκεκριµένες διαδικασίες που υλοποιούνται µε τη χρήση ειδικού

εξοπλισµού ή/και πολλές φορές µε τη χρήση χειρονακτικής εργασίας. Κύριο

συστατικό της όλης διεργασίας παίζει η κατάτµηση και διαχωρισµός της

συσκευής στα βασικά συστατικά της. Στη συνέχεια παρουσιάζονται τα

επιµέρους στάδια επεξεργασίας και δίνονται στοιχεία για τις τεχνικές, καθώς

για τον εξοπλισµό που µπορεί να χρησιµοποιηθεί σε κάθε στάδιο της

διαδικασίας.

133

β1. Αποσυναρµολόγηση Υλικών

Η µεθοδολογία της αποσυναρµολόγησης εξαρτάται από τον τύπο του

προϊόντος ή της συσκευής που πρόκειται να υποστεί επεξεργασία. Στην

κατηγορία των ηλεκτρονικών προϊόντων υπάγονται τόσο οι ηλεκτρονικοί

υπολογιστές, οι οθόνες (CRT - LCD), καθώς και οι περιφερειακές συσκευές. Οι

χρόνοι αποσυναρµολόγησης των παραπάνω υλικών κυµαίνονται από 5 – 7

λεπτά. Το κύριο µέρος, περίπου 48% κατά βάρος, των αποσυναρµολογηµένων

υλικών αποτελείται από σιδηρούχα µέταλλα και ακολουθούν πλαστικά (21%),

µη σιδηρούχα µέταλλα (13%) κυκλώµατα (3%), και λοιπά υλικά (14%). Η

διαδικασία αποσυναρµολόγησης των ηλεκτρονικών συσκευών απαιτεί κατά

κύριο λόγο χειρονακτική εργασία. Σε πρώτη φάση γίνεται η αφαίρεση των

εξωτερικών καλωδίων των συσκευών και στη συνέχεια ακολουθεί η πλήρης

αφαίρεση των διαφόρων τµηµάτων των συσκευών. Έτσι, αφαιρούνται τα

εξωτερικά πλαστικά και µεταλλικά µέρη, τα εσωτερικά καλώδια, οι πλακέτες

ηλεκτρονικών κυκλωµάτων (printed circuit boards – PCB) και τα υπόλοιπα

εξαρτήµατα της συσκευής. Πραγµατοποιείται εποµένως στη συγκεκριµένη

φάση και µια πρώτη προδιαλογή των επιµέρους τµηµάτων των αποβλήτων,

ενώ πολλά από τα εξαρτήµατα του Η/Υ που µπορούν να

επαναχρησιµοποποιηθούν (π.χ. cd-rom) διαχωρίζονται και προωθούνται

ξεχωριστά στη µονάδα αναµόρφωσης των συστηµάτων ώστε να

αναβαθµίσουν υπάρχοντα συστήµατα. Ειδική µνεία γίνεται για τις οθόνες CRT,

οι οποίες απογυµνώνονται από τα υπόλοιπα τµήµατά τους και µένουν µόνοι οι

καθοδικοί σωλήνες. Ακόµη, χρειάζεται να δοθεί προσοχή στην περίπτωση

συσκευών εκτυπωτών λόγω της πιθανότητας διαφυγών σκόνης γραφίτη. Τα

υλικά που προκύπτουν από την αποσυναρµολόγηση προωθούνται για

απορρύπανση και µηχανική κατάτµηση. Υπάρχουν περιπτώσεις όπου το

στάδιο της αποσυναρµολόγησης να ακολουθείται από ένα δευτερογενή

διαχωρισµό των επιµέρους τµηµάτων. Για παράδειγµα, µπορεί να γίνεται η

επιµελής αφαίρεση όλων των στοιχείων τα οποία πιθανώς µπορούν να

χρησιµοποιηθούν αλλού ή να δηµιουργήσουν ένα ξεχωριστό ρεύµα

134

ανακύκλωσης. Συνηθέστερα κάτι τέτοιο αφορά στα τµήµατα των πλακετών,

όπου υπάρχουν τα ολοκληρωµένα κυκλώµατα, µνήµες ή άλλα υλικά. Αυτά είτε

χρησιµοποιούνται σε νέα συστήµατα είτε προωθούνται για πώληση ως υλικό

scrap.

Σε αντίθεση µε το στάδιο αυτό υπάρχουν εφαρµογές, κυρίως σε πολύ

αυτοµατοποιηµένα συστήµατα, όπου πρακτικά δεν υφίσταται το στάδιο της

αποσυναρµολόγησης, αλλά το προϊόν οδηγείται απ’ ευθείας στην µηχανική

κατάτµηση. Στην περίπτωση αυτή όµως χρειάζεται να υπάρχει ένα πολύ

εξελιγµένο σύστηµα διαχωρισµού, ώστε να µπορεί να γίνει η ταξινόµηση των

τεµαχίων που προκύπτουν στα βασικά ρεύµατα ανακύκλωσης.

β2. Απορρύπανση Υλικών

Το στάδιο της απορρύπανσης αφορά στην επιλεκτική αφαίρεση όλων των

επικίνδυνων ουσιών ή εξαρτηµάτων. Ειδικά για τα απόβλητα ηλεκτρονικού

εξοπλισµού τα στοιχεία που συλλέγονται γιατί χρειάζονται ιδιαίτερη προσοχή

είναι:

Μπαταρίες

Μεγάλοι πυκνωτές

∆οχεία υγρών ή κολλωδών µελανιών

Κατασκευαστικά στοιχεία που περιέχουν υδράργυρο (π.χ. διακόπτες)

Οθόνες υγρών κρυστάλλων

135

Καθοδικοί σωλήνες (φωσφορικό επίχρισµα, µόλβδος)

Τα υλικά αυτά στη συνέχεια προωθούνται είτε για περαιτέρω επεξεργασία,

ώστε να γίνει δυνατή η αποµόνωση των επικίνδυνων ουσιών και η ανάκτηση

των υπόλοιπων υλικών, είτε προς την τελική διάθεσή τους. Το πιο σηµαντικό

από τα παραπάνω υλικά, τόσο από πλευράς βάρους όσο και από πλευράς

σπουδαιότητας είναι οι καθοδικοί σωλήνες. Αντιπροσωπεύουν το 60% του

βάρους των οθονών των υπολογιστών και περιέχουν µια αρκετά µεγάλη

ποσότητα µολύβδου και φωσφόρου. Ο µόλυβδος βρίσκεται σε διάφορες

περιεκτικότητες µέσα στο γυαλί, ώστε να βελτιώσει την προστασία από

ακτινοβολία και την ποιότητα του γυαλιού. Γενικά στις οθόνες υπολογιστών η

ποσότητα µολύβδου κυµαίνεται από 0.5 έως 1.5 kg, ανάλογα του µεγέθους

της οθόνης. Ο φώσφορος βρίσκεται υπό τη µορφή επίστρωσης στο µπροστινό

τµήµα της οθόνης (Pannel glass). Οι µεγαλύτερες ποσότητες µολύβδου

βρίσκονται στο µεσαίο τµήµα του γυαλιού (Funnel glass) µε περιεκτικότητα

22-25%, καθώς και στην περιοχή ακριβώς πίσω από την οθόνη (frit), µε

περιεκτικότητα 75-80% σε µόλυβδο, ο οποίος βρίσκεται υπό τη µορφή

οξειδίου, κάτι που κάνει ακόµα πιο επιτακτική τη συλλογή του. Αντίθετα, το

γυαλί που χρησιµοποιείται στο µπροστινό τµήµα (Pannel glass) περιέχει

µόλυβδο σε ένα πολύ χαµηλό ποσοστό (2-3%). Η απορρύπανση των

καθοδικών σωλήνων µπορεί να πραγµατοποιηθεί είτε χειρονακτικά είτε µε

αυτοµατοποιηµένα συστήµατα στα οποία παράλληλα πραγµατοποιείται και ο

τεµαχισµός.

Στο χειρονακτικό σύστηµα γίνεται πρώτα το κόψιµο της οθόνης στο σηµείο

που ενώνονται τα δύο διαφορετικά τµήµατα γυαλιού. Προσοχή πρέπει να

δοθεί ώστε να επιτευχθεί µια καθαρή τοµή στο σωλήνα κατά µήκος της

περιοχής ένωσης ώστε να µην γίνει ανάµιξη των διαφορετικών τύπων

γυαλιού. Πλέον υπάρχουν αρκετές διαθέσιµες τεχνικές για την

πραγµατοποίηση της συγκεκριµένης εργασίας, οι οποίες συµπεριλαµβάνουν

κόψιµο µε αδαµαντοτροχό ή συρµατοκοπή, κόψιµο µε θερµικό σοκ (θερµό

136

καλώδιο ή laser), καθώς και κόψιµο µε υδροβολή. Στη συνέχεια γίνεται η

απορρύπανση, δηλαδή η συλλογή του µολύβδου από το σηµείο ένωσης, του

φωσφόρου, καθώς και η συλλογή όποιων χρήσιµων υλικών υπάρχουν, όπως

του µεταλλικού εσωτερικού πλαισίου και των εξαρτηµάτων παραγωγής

ηλεκτρονίων, τα οποία είναι από ανοξείδωτο χάλυβα. Τα δύο τµήµατα του

σωλήνα διαχωρίζονται σε δύο διαφορετικά ρεύµατα, ένα µε γυαλί χωρίς

µόλυβδο (panel glass) και ένα µε γυαλί που περιέχει µόλυβδο (funnel glass)

τα οποία και στη συνέχεια προωθούνται προς ανακύκλωση.

β.3. Τεµαχισµός – Μηχανική κατάτµηση υλικών

Ο τεµαχισµός των διάφορων υλικών αποτελεί το επόµενο στάδιο της

επεξεργασίας των αποβλήτων, µετά το πρώτο επίπεδο απορρύπανσης.

Υπάρχει ακόµη η δυνατότητα όµως οι παλαιές συσκευές να οδηγηθούν απ’

ευθείας στο σύστηµα κατάτµησης, όπως στην περίπτωση των καθοδικών

σωλήνων, στο οποίο γίνεται ταυτόχρονα και η απορρύπανση των υλικών. Τα

υλικά που έχουν ήδη διαχωριστεί στα βασικά ρεύµατα ανάλογα της σύστασής

τους οδηγούνται στο µηχάνηµα κατάτµησης. Η λειτουργία της µονάδας

µηχανικής επεξεργασίας αναλαµβάνει :

• Πλακέτες ηλεκτρονικών κυκλωµάτων, τµήµατα χάλυβα και αλουµινίου, όπως

τα πλαίσια, το σασί και τα ψυκτικά στοιχεία.

• Καθοδικές λυχνίες, οι οποίες είναι προετοιµασµένες για πλήρη τεµαχισµό και

διαχωρισµό

• Μεταλλικά και µη µεταλλικά σύνθετα τµήµατα, τα οποία πρέπει να

επεξεργαστούν ώστε να µετατραπούν σε υλικά κατάλληλα για τον κλίβανο.

137

• Τα σχεδόν καθαρά πλαστικά για επιπλέον επεξεργασία.

Ο τεμαχισμός συνίσταται στη μείωση του μεγέθους των στερεών

αντικειµένων µέσω µηχανικής καταπόνησης, ώστε να επιτυγχάνεται αύξηση

της ειδικής επιφάνειας και διαχωρισµός των διάφορων οµάδων των υλικών. Τα

υλικά θρυµµατίζονται µε πτώση, µε άλεση ή µε κοπή, εφαρµόζοντας επάνω

τους µηχανική πίεση, είτε µε εναλλασσόµενη προσέγγιση και αποµάκρυνση

των επιφανειών, είτε µε συνεχή κίνηση των επιφανειών θραύσης, είτε µε

πρόσκρουση των υλικών πάνω σε σταθερή επιφάνεια. Το στάδιο του

τεµαχισµού είναι ένα από τα βασικότερα τµήµατα της διαδικασίας για την

επεξεργασία των αποβλήτων. Έχει ως στόχο την απελευθέρωση των

συστατικών των υλικών και τον διαχωρισµό τους κάτι που επιτυγχάνεται µε

την µείωση του µεγέθους των τεµαχίων τους.

Για να είναι αποτελεσµατική η συγκεκριµένη διεργασία χρειάζεται ο εξοπλισµός

που θα χρησιµοποιηθεί να είναι συµβατός µε το είδος των αποβλήτων που θα

εισαχθούν προς κατάτµηση. Έτσι, πρέπει η επιλογή των χαρακτηριστικών

κατάτµησης και εποµένως και του εξοπλισµού να λαµβάνει υπ’ όψη της τα

εξής:

• Τις φυσικές και χηµικές ιδιότητες του προς τεµαχισµό υλικού.

• Τους διαφορετικούς τύπους υλικών εισόδου (µέταλλα, πλαστικά, κ.α.).

• Το µέγεθος των υλικών στην τροφοδοσία και το απαιτούµενο µέγεθος

εξόδου.

• Τις απαιτούµενες ιδιότητες του τελικού προϊόντός (πχ. compost, RDF κλπ.).

138

• Τις προς διαχείριση ποσότητες (δυναµικότητα εξοπλισµού)

Η µηχανική κατάτµηση των υλικών µπορεί να γίνει σε περισσότερες από µια

φάσεις αν κάτι τέτοιο είναι επιθυµητό. Έτσι, µετά την πρώτη κατάτµηση όπου

παράγεται ένα πρώτο κοκκοµετρικό κλάσµα, αυτό µπορεί να εισαχθεί για

περαιτέρω επεξεργασία σε επόµενο θραυστήρα, µέσω του οποίου τελικά θα

παραχθεί η επιθυµητή κοκκοµετρία.

Όσον αφορά στους κυριότερους τύπους τεµαχιστών, τουλάχιστον για την

περίπτωση των αποβλήτων ηλεκτρονικού εξοπλισµού, αυτοί είναι θραυστήρες

σιαγώνων, περιστροφικοί μύλοι και σφυρόµυλοι. Κάθε τύπος έχει

πλεονεκτήµατα και µειονεκτήµατα, όµως έχουν επικρατήσει οι σφυρόµυλοι,

κυρίως για µεγάλα µεταλλικά τµήµατα και οι περιστροφικοί μύλοι καθώς

παρουσιάζουν καλή απόδοση για όλους τους τύπους των υλικών.

Β.4 Διαχωρισµός υλικών

Τα υλικά µετά την κατάτµησή τους προωθούνται στις διατάξεις διαχωρισµού.

Εκεί επιχειρείται ο διαχωρισµός τους σε συγκεκριµένα ρεύµατα αξιοποιώντας

ορισµένες διαφοροποιήσεις που παρουσιάζουν τα υλικά στις φυσικές ή χηµικές

ιδιότητές τους. Τα βασικά ρεύµατα που µπορούν να διακριθούν µετά από το

στάδιο αυτό είναι:

- Σιδηρούχα µέταλλα (ferrous metals)

- Μη σιδηρούχα µέταλλα (non ferrous metals)

- Πλαστικά (plastics)

139

- Γυαλιά (glass)

Τα συγκεκριµένα ρεύµατα µπορούν να υποστούν περαιτέρω διαχωρισµό και

να διακριθούν στα επιµέρους τµήµατά τους, όπως για παράδειγµα τα µη

σιδηρούχα µέταλλα σε χαλκό, αλουµίνιο, κ.α., και τα γυαλιά, σε αυτά που

περιέχουν µόλυβδο ή όχι.

Οι διάφορες τεχνικές περιλαµβάνουν τη χρήση δονούµενων κόσκινων,

τράπεζας διαχωρισµού, ηλεκτροµαγνητικών συστηµάτων, αεροδιαχωρισµού

καθώς και συστήµατα διαχωρισµού µε βαρέα διάµεσα. Ο διαχωρισµός µε

χρήση ηλεκτροµαγνητικών τεχνικών χρησιµοποιείται για την περίπτωση των

µετάλλων, ενώ οι υπόλοιπες τεχνικές (κυρίως βαρυτικές) χρησιµοποιούνται για

τον διαχωρισµό των υπολοίπων ειδών (π.χ. µεταξύ διαφορετικών τύπων

πλαστικού), όπως αναπτύσσεται στις επόμενες παραγράφους.

Κοσκίνισµα – ∆ονούµενα κόσκινα

Με το κοσκίνισµα διαχωρίζονται τα υλικά σε διαφορετικά µεγέθη,

διοχετεύοντας τα πάνω σε διάτρητες επιφάνειες, οι οπές των οποίων

καθορίζουν το µέγεθος των διερχοµένων σωµατιδίων. Η παρεµπόδιση της

έµφραξης των οπών εξασφαλίζεται από την κλίση και την κατάλληλη δόνηση

των κόσκινων.

Τράπεζα διαχωρισµού

Η τράπεζα διαχωρισµού αξιοποιεί την διαφορά βάρους των σωµατιδίων.

Χρησιµοποιούνται κεκλιµένες τράπεζες στις οποίες κυλά νερό και ο

διαχωρισµός επιτυγχάνεται από την βαρύτητα, την τριβή και την υδραυλική

ροή.

140

Ηλεκτροµαγνητικός διαχωρισµός

Οι φυσικές ιδιότητες των υλικών που χρησιµοποιούνται για τον διαχωρισµό

είναι η µαγνητική ικανότητα και η ηλεκτρική αγωγιµότητα. Ο ηλεκτρικός

διαχωρισµός χρησιµοποιείται συνήθως για τον διαχωρισµό των µετάλλων

(σιδηρούχων και µη) από τα υπόλοιπα υλικά. Για την αποµάκρυνση των

µετάλλων δεν απαιτείται ισχυρό µαγνητικό πεδίο και ως επί το πλείστον

χρησιµοποιούνται δύο είδη µαγνητών, το µαγνητικό τύµπανο και το

µαγνητικός ιµάντας. Για το διαχωρισµό µεταξύ των µετάλλων χρησιµοποιείται

διάταξη επαγωγικού διαχωρισµού. Η κατασκευή και λειτουργία του εξαρτάται

από το είδος της εγκατάστασης και τον διατιθέµενο χώρο. Λόγω της

περιστροφής και του µεγαλύτερου βάρους των µετάλλων, τα ανάµεικτα υλικά

που πέφτουν πάνω στο τύµπανο διαχωρίζονται. Τα σιδηρούχα µέταλλα

κατακρατούνται από το τύµπανο και αποµακρύνονται σε µια χοάνη όταν

περάσουν το µαγνητικό πεδίο.

Αεροδιαχωρισµός

Ο αεροδιαχωρισµός είναι η ταξινόµηση ενός µείγµατος σε διάφορα υλικά υπό

την επίδραση του αέρα. Ο διαχωρισµός βασίζεται στις διαφορετικές τροχιές

των σωµατιδίων µέσα στο στρώµα αέρα. Η επιτυχία του διαχωρισµού

εξαρτάται από την ταχύτητα του αέρα, το χρόνο παραµονής, την υγρασία, το

βάρος και το σχήµα του υλικού.

Άλλες µέθοδοι διαχωρισµού

Άλλες µέθοδοι είναι οι οπτικές µέθοδοι, δηλαδή η χρησιµοποίηση της ιδιότητας

του χρώµατος για να γίνει η ταξινόµηση των υλικών (π.χ. γυαλί καθοδικών

σωλήνων), καθώς και µέθοδοι µε χρήση βαρέων διάµεσων, στην οποία ο

141

διαχωρισµός γίνεται σε διαβαθµίσεις, αναλόγως των ειδικών βαρών που

παρουσιάζουν τα διάφορα υλικά.

β.5 Μέθοδοι Ανακύκλωσης Υλικών

Η θερµική επεξεργασία των ρευµάτων των υλικών που προκύπτουν από το

στάδιο της µηχανικής κατάτµησής είναι σήµερα η πιο διαδεδοµένη και

οικονοµική µέθοδος ανάκτησης των πολύτιµων συστατικών των αποβλήτων.

Συνηθέστερα τα µεταλλικά µέρη και τα γυαλιά τήκονται έτσι ώστε να

παραχθούν νέα υλικά, ενώ τα πλαστικά τµήµατα χρησιµοποιούνται ως η

καύσιµη ύλη. Υπάρχουν όµως περιπτώσεις όπου γίνεται και ανάκτηση

πλαστικών τµηµάτων µέσω θερµικής επεξεργασίας, όταν όµως είναι σταθερή

και πλήρως καταγεγραµµένη η σύστασή τους ώστε τα υλικά που θα

παραχθούν να µπορούν αντίστοιχα να κατηγοριοποιηθούν και να πληρούν τις

προδιαγραφές του τελικού προϊόντος που θα δηµιουργήσουν. Σε κάθε

περίπτωση όµως, εξασφαλίζει την παραγωγή χαλκού, αλουµινίου, πολύτιµων

µετάλλων κάποιου ποσού ενέργειας και ταυτόχρονα επιτυγχάνει την

καταστροφή ορισµένων επικίνδυνων ουσιών. Ένα από τα πλέον µείζονα

προβλήµατα της συγκεκριµένης επεξεργασίας είναι οι εκποµπές ουσιών από τα

χυτήρια, τα οποία πρέπει να συµµορφωθούν µε τα αυστηρά µέτρα για το

περιβάλλον. Σήµερα υπάρχουν χυτήρια που χρησιµοποιούν σε πολύ µεγάλο

ποσοστό υλικά προερχόµενα από ανακύκλωση. Ένα από τα µεγαλύτερα στον

κόσµο και πιο σύγχρονα µεταλλουργικά συγκροτήµατα βρίσκεται στη Σουηδία

(Ronnskar), στο οποίο γίνεται η παραγωγή χαλκού, ψευδάργυρου, µολύβδου

και πολύτιµων µετάλλων. Το 20% της παραγωγής του σε χαλκό προέρχεται

από ανακυκλωµένα υλικά, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό για τον χρυσό και τον

ψευδάργυρο φτάνει τα 45% και 90%. Επιπλέον έχει αντιµετωπιστεί µε πολύ

µεγάλη επιτυχία το ζήτηµα των εκποµπών βλαβερών ουσιών αλλά και των

εκποµπών SOx και CO2.

142

β.5. 1. Σιδηρούχα µέταλλα

Τα σιδηρούχα υλικά, ο σίδηρος και ο χάλυβας, είναι κυρίαρχα συστατικά των

ηλεκτρονικών αποβλήτων και είναι υπεύθυνα για το µισό περίπου του

συνολικού βάρους του ηλεκτρονικού εξοπλισμού. Το µεγαλύτερο µέρος των

σιδηρούχων µετάλλων που περιέχεται στα ηλεκτρονικά απόβλητα είναι

χάλυβας που χρησιµοποιείται στο εξωτερικό µέρος του κουτιού του Η/Υ, στο

πλαίσιό του, στα βοηθητικά του µέρη και σε άλλες εσωτερικές δοµές. Τα

σιδηρούχα µέταλλα είναι πολύ σηµαντικά συστατικά επειδή υπάρχουν σε

αφθονία, είναι πλήρως ανακυκλώσιµα και διαχωρίζονται πολύ εύκολα από τα

υπόλοιπα υλικά. Το βασικότερο εµπόδιο στην ανακύκλωση των σιδηρούχων

µετάλλων φαίνεται να είναι η µικρή ποσότητα των υλικών που συλλέγονται

τόσο σε πανευρωπαϊκό αλλά και παγκόσµιο επίπεδο. Φαίνεται όµως ότι η

απορρόφηση των ποσοτήτων µπορεί να γίνει µε αρκετά µεγάλη επιτυχία.

Υπάρχει ήδη µια καλά εδραιωµένη αγορά για scrap σιδηρούχων µετάλλων

αυτή τη στιγµή ενώ παράλληλα διαφαίνεται τάση προς την αύξηση της

χρήσης των τεχνολογιών χάλυβα που βασίζονται στο scrap (DEFRA, 1999).

Αυτό έγινε εφικτό µε τις τεχνολογικές καινοτοµίες στην διαχείριση του scrap,

οι οποίες έκαναν δυνατή τη δηµιουργία χάλυβα υψηλών προδιαγραφών. Η

ανάπτυξη της αγοράς του scrap αύξησε τις επενδύσεις στις τεχνολογίες

παραγωγής χάλυβα και εκτιµάται ότι η ετήσια κατανάλωση τέτοιων υλικών

φτάνει τους 350 εκατοµµύρια tn. Οι πιο κοινοί προορισµοί του scrap που

παράγεται σε χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι η Ισπανία, η Γαλλία και το

Ηνωµένο Βασίλειο, καθώς εκεί βρίσκονται και οι περισσότερες µονάδες

επεξεργασίας του.

β.5.2. Μη σιδηρούχα µέταλλα

Τα µη σιδηρούχα µέταλλα, που περιλαµβάνουν και πολύτιµα µέταλλα,

αντιπροσωπεύουν περίπου το 13% του βάρους των ηλεκτρονικών ειδών.

143

Ίσως είναι το πιο σηµαντικό κοµµάτι των αποβλήτων, καθώς η τιµή τους είναι

αρκετά υψηλή. Όπως και στην προηγούµενη περίπτωση, η ανάκτηση των

υλικών γίνεται µε την θερµική επεξεργασία των υλικών scrap. Το πιο

σηµαντικό, όσον αφορά στο βάρος, είναι ο χαλκός ο οποίος αντιστοιχεί στο

µισό περίπου της ποσότητας όλων των άλλων µη σιδηρούχων µετάλλων.

Βρίσκεται στα καλώδια, στις ηλεκτρικές συνδέσεις και στα ηλεκτρικά µοτέρ.

Άλλα σηµαντικά µη σιδηρούχα µέταλλα είναι ο µόλυβδος που βρίσκεται στις

συγκολλήσεις, στο γυαλί από τις οθόνες και το αλουµίνιο, το οποίο

χρησιµοποιείται στις θήκες, για τη θερµική επένδυση του Η/Υ, στο πλαίσιο και

στο µοτέρ του Η/Υ. Πολύτιµα µέταλλα όπως το ασήµι, η πλατίνα, ο χρυσός

και το παλλάδιο χρησιµοποιούνται ως επικάλυψη στις ηλεκτρικές επαφές των

ολοκληρωµένων κυκλωµάτων και στους συνδέσµους. Τη µεγαλύτερη πηγή

τέτοιων υλικών την αποτελούν οι πλακέτες κυκλωµάτων (printed circuit

boards). Οι πλακέτες ευθύνονται για το 3% περίπου του βάρους των

ηλεκτρονικών αποβλήτων και υπάρχουν σε όλες σχεδόν τις κατηγορίες του

ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισµού, συµπεριλαµβανοµένου των

υπολογιστών, του ιατρικού εξοπλισµού, του εξοπλισµού γραφείου, των

τηλεπικοινωνιών, των παιχνιδιών και των τηλεοράσεων. Βέβαια εκτός από τα

µεταλλικά τµήµατα υπάρχουν και άλλα υλικά µε κύριους εκπρόσωπους τα

κεραµικά και πλαστικά υλικά. Το µεταλλικό περιεχόµενο (περίπου 30-35% του

βάρους) είναι εκείνο που αποδίδει ιδιαίτερη αξία µετά την ανακύκλωση της

πλακέτας, ενώ τις περισσότερες φορές το πλαστικό τµήµα της χρησιµοποιείται

ως καύσιµο υλικό.

β.5.3. Γυαλιά

Το γυαλί είναι υπεύθυνο για σηµαντικό µέρος του συνολικού βάρους των

αποβλήτων των ηλεκτρονικών υπολογιστών. Το γυαλί από µόνο του είναι

πολύ εύκολο να ανακυκλωθεί, αλλά ο συγκεκριµένος τύπος γυαλιού από τις

οθόνες του ηλεκτρονικού υπολογιστή είναι αναµεµιγµένο µε διάφορα οξείδια

µετάλλων (για την απορρόφηση της ακτινοβολίας) καθώς και άλλα επικίνδυνα

144

πρόσθετα. Όπως έχει αναφερθεί υπάρχει διαφοροποίηση στη σύσταση του

γυαλιού, ανάλογα της θέσης του στον καθοδικό σωλήνα. Ακόµα όµως και

µεταξύ διαφορετικών κατασκευαστών όµως υπάρχουν διαφοροποιήσεις στη

σύσταση του γυαλιού που χρησιµοποιούν. Ο διαχωρισµός των γυαλιών σε

διαφορετικές ποιότητες µπορεί να δώσει µια πρώτη λύση και να γίνει δυνατή η

αξιοποίηση των διαφορετικών ποιοτήτων και παρέχει καλύτερες δυνατότητες

εµπορευσιµότητας. Χρειάζεται να συνυπολογιστεί ακόµη όµως η τάση που θα

υπάρξει στη συλλογή παλαιών οθονών CRT για τα επόµενα έτη λόγω της

εισαγωγής στην αγορά Η/Υ των οθονών LCD. Μέχρι στιγµής, οι βασικές

διέξοδοι ανακύκλωσης του γυαλιού είναι:

• Χρήση γυαλιού για κατασκευή νέων οθονών CRT

• Χρήση γυαλιού στην κεραµική βιοµηχανία

• Χρήση γυαλιού για την κατασκευή πλίνθων και πλακακιών

• Χρήση γυαλιού για την κατασκευή αφρώδους γυαλιού (foam glass)

• Χρήση γυαλιού ως βελτιωτικό ιξώδους και (flux) στη µεταλλουργία

β.5.4. Πλαστικά

Τα πλαστικά είναι το δεύτερο κατά σειρά σηµαντικότερο υλικό µε βάση το

βάρος τους στα απόβλητα του ηλεκτρονικού εξοπλισµού (20-25%). Τα

περισσότερα από τα πλαστικά που χρησιµοποιούνται στον ηλεκτρονικό

εξοπλισµό είναι κατάλληλα για ανακύκλωση, ωστόσο µέχρι σήµερα δεν έχει

γίνει αυτό η πάγια τακτική. Οι πιο σηµαντικοί από αυτούς είναι:

145

η μεγάλη ποικιλία διαφόρων τύπων πλαστικών

η µόλυνση των κατασκευασµένων πλαστικών

οι χαµηλές τιµές αγοράς σε σχέση με τα παρθένα υλικά

η περιορισµένη ζήτηση για ανακυκλούµενα μηχανολογικά πλαστικά

παγκοσµίως

Εκτιµάται ότι περίπου 16 διαφορετικές γενικής χρήσης ρητίνες

χρησιµοποιούνται στην κατασκευή ηλεκτρονικού εξοπλισµού. Γενικά τα

πλαστικά που χρησιµοποιούνται είναι θερµοπλαστικά μηχανολογικά πλαστικά

(thermoplastic engineering plastics) όπως το συμπολυμερές ακρυλονιτριλίου-

βουταδιενίου-στυρενίου (ABS), το πολυστυρένιο με υψηλή αντοχή σε κρούση

(HIPS), οι ανθρακικοί πολυεστέρες (PC), τοπολυαιθυλένιο (PE), πολυακετάλες

(PPO) κλπ. Είναι προφανές ότι οι βασικές αυτές πρώτες ύλες µπορούν να

βρεθούν ως απλά πολυµερή ή ως σύνθετα υλικά, δηλαδή μίγματα μια

ενισχυμένα με ινόμορφα υλικά προηγμένης τεχνολογίας. Εκτός από αυτά

πολλά άλλα πλαστικά των οποίων οι τεχνικές και κατασκευαστικές

λεπτοµέρειες κρατούνται µυστικές, συνεισφέρουν στην τελική σύσταση ενός

πλαστικού συστατικού. Η αναλογία και οι τύποι των πλαστικών που

χρησιµοποιούνται (APME, 2001), διαφέρουν όχι µόνο από προϊόν µιας

κατηγορίας σε προϊόν µιας άλλης αλλά και στο ίδιο το προϊόν ανάλογα το έτος

κατασκευής, κάνοντάς τα ίσως τα πιο προβληµατικά υλικά από άποψη

διάθεσης. Από τα πλαστικά που χρησιµοποιούνται, το πολυστυρένιο (με τις

διάφορεςς μορφές συμπολυμερών όπως ABS, ASA, SAN, PS, HIPS) και το

πολυπροπυλένιο (PP) είναι τα πιο κοινά και είναι αυτά που αποτελούν περίπου

το 70% της συνολικής ποσότητας των πλαστικών. Ένα από τα κύρια πεδία

όπου διεξάγονται έρευνες είναι η ανάπτυξη µεθόδων αναγνώρισης και

146

ταξινόµησης των διαφόρων τύπων πλαστικών που χρησιµοποιούνται σε

εφαρµογές όπως είναι τα ηλεκτρικά και ηλεκτρονικά προϊόντα. Η έγκυρη και

αποτελεσµατική ταξινόµηση είναι σηµαντική διότι κάποιοι τύποι πολυµερών

δεν είναι συµβατοί µε άλλους και η παρουσία µιας µικρής ποσότητας

διαφορετικού πολυµερούς µπορεί να έχει σηµαντική επίδραση στις φυσικές

ιδιότητες του τελικού προϊόντος. Τα πλαστικά που διαχωρίζονται από τα

ανακυκλωµένα απόβλητα των ηλεκτρονικών ειδών, συχνά µολύνονται είτε

από άλλους τύπους πλαστικών, είτε από αυτοκόλλητες ετικέτες, είτε από άλλα

πολυστρωµατικά υλικά, είτε τέλος από κάποια µεταλλική επικάλυψη ή

εκτύπωση, κάνοντας τα υλικά αυτά δύσκολα για ανακύκλωση και

επαναχρησιµοποίησή τους σε υψηλής ποιότητας προϊόντα όπως είναι η

κατασκευή νέων ηλεκτρονικών συσκευών. Χρησιµοποιούνται έτσι τις

περισσότερες φορές για την κατασκευή πλαστικών χαµηλότερης ποιότητας,

κάτι που έχουν υιοθετήσει οι µεγάλοι κατασκευαστές φωτοτυπικών

µηχανηµάτων (Ricoh, Xerox, κ.α.). Η ευρωπαϊκή οδηγία για τα απόβλητα

ηλεκτρονικού εξοπλισμού µπορεί να βοηθήσει σηµαντικά στην βιωσιµότητα

της κλειστής κυκλικής διεργασίας των πλαστικών. Αυτή απαιτεί, ότι όλοι οι

κατασκευαστές θα είναι υποχρεωµένοι να παρέχουν πληροφορίες στους

καταναλωτές και στις εταιρείες ανακύκλωσης σχετικά µε τα συστατικά από τα

οποία κατασκευάζουν τα προϊόντα τους. Έτσι θα γίνει πιο εύκολη η

αναγνώριση των υλικών και εποµένως και πιο εύκολος ο διαχωρισµός των

διαφορετικών πλαστικών ρητινών ενός προϊόντος, κάνοντας το πλαστικό ικανό

ακόµη και για χρήσεις που απαιτούν υψηλής ποιότητας υλικά. Το γεγονός ότι

υπάρχουν πλαστικά µε επιβραδυντές καύσης, χρωστικές ή άλλες ουσίες έχουν

εµποδίσει την ευρείας κλίµακας ανακύκλωσή τους. Τα επιβραδυντικά καύσης

επηρεάζουν τις ιδιότητες ροής των ανακτηµένων πλαστικών, κάνοντάς τα πιο

δύσκολα στην επεξεργασία, παρ’ όλο που τελευταίες τεχνολογικές καινοτοµίες

είναι ικανές να λύσουν αυτό το πρόβληµα. Έρευνες που έγιναν έδειξαν ότι δεν

υπάρχουν εκποµπές διοξινών πάνω από τα όρια που θέτει η Γερµανία σε

δοκιµές ανακύκλωσης πλαστικών, γεγονός που κάνει δυνατή τη χρήση τους

για δηµιουργία νέων προϊόντων. Όσον αφορά την καύση των πλαστικών για

ανάκτηση ενέργειας, ίσως το πιο σηµαντικό πείραµα έχει γίνει στο ερευνητικό

147

κέντρο Tamara της Καρλσρούης όπου πραγµατοποιήθηκε καύση πλαστικών

(σε αναλογία 20%) µαζί µε αστικά απόβλητα για παραγωγή ενέργειας και

εξετάστηκαν οι πιθανοί ρυπαντές και οι δυνατότητες ανάκτησης των

βρωµιούχων συστατικών (APME, 2003). Τα αποτελέσµατα έδειξαν ότι δεν

υπήρξε έκλυση φουρανίου και διοξινών και έγινε δυνατή η ανάκτηση Br2, HBr

και NaBr σε µορφή που µπορούσε να διατεθεί προς πώληση στην βιοµηχανία.

Ειδικά για το θέµα των πλαστικών που υπάρχουν στις πλακέτες των

κυκλωµάτων, σήµερα χρησιµοποιούνται ως η καύσιµη ύλη στα χυτήρια για

την ανάκτηση των µετάλλων χωρίς να υπάρχουν εκποµπές επικίνδυνων

ουσιών. Ακόµα, για την βέλτιστη ανακύκλωση των πλαστικών έχουν εξεταστεί

και άλλες µέθοδοι όπως:

• ∆ιάσπαση των υδρογονανθράκων µέσω της πυρόλυσης

• Εξαέρωση για την παραγωγή αερίου

• Παραγωγή των υλικών διάσπασης

• Χρήση ως αναγωγικό µέσο στις υψικαµίνους

Εκτεταµένες έρευνες στο ζήτηµα γίνονται από τo Αµερικανικό Συµβούλιο

Πλαστικών (American Plastics Council), την Ευρωπαϊκή Ένωση Παραγωγών

Πλαστικών (Association of Plastics Manufacturers in Europe) και το Bromine

Science and Environmental Forum. Πάντως φαίνεται ότι για τα πλαστικά που

προέρχονται από ιστορικά απόβλητα ή παλαιά υλικά και δεν υπάρχουν

δεδοµένα για την σύσταση τους, η καλύτερη λύση να είναι η καύση τους για

ανάκτηση ενέργειας και η πυρόλυσή τους. Για τα υπόλοιπα υλικά που

προέρχονται από νέες συσκευές και στα οποία υπάρχουν πλήρη στοιχεία

σύστασης, η ανακύκλωσή τους, δηλαδή η µίξη τους µε νέα παρθένα υλικά για

148

κατασκευή νέων προϊόντων, φαίνεται να είναι η καλύτερη µέθοδος (European

Brominated Flame Retardant Industry Panel - EBFRIP, 2004).

Ακόµη, όµως υπάρχουν και νέες δυνατότητες χρησιµοποίησης των υλικών

αυτών σε νέες εφαρµογές, όπως για παράδειγµα σε ασφαλτικά µείγµατα που

χρησιµοποιούνται ως βασικά συστατικά στη θεµελίωση δρόµων και χώρων

σταθµεύσεως οχηµάτων (American Plastics Council, 2000), όπως επίσης και

στη δηµιουργία δαπέδων πατώµατα που δηµιουργούνται µε τη συµπίεση

διαφόρων συνθετικών υλικών. Είναι όμως προφανές ότι η σημερινή πρόκληση

για τα πλαστικά είναι η υπερπήδηση των δυσκολιών ανακύκλωσης που

αναφέρθηκαν πιο πάνω και η επαναχρησιμοποίηση των μηχανολογικών

πλαστικών που βρίσκονται στον ηλεκτρονικό εξοπλισμό, λόγω της μεγάλης

προστιθέμενης αξίας που συνεπάγεται μια τέτοια διαδικασία ανακύκλωσης.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Τα βασικά συµπεράσµατα, όσον αφορά τις ειδικές τεχνικές ανακύκλωσης και

τον τρόπο αξιοποίησης των υλικών που προκύπτουν από αυτές, είναι τα

ακόλουθα:

Οι ειδικές τεχνικές ανανκύκλωσης αποτελούν μια ιδιαίτερη και πολύ

ενδιαφέρουσα κατηγορία που, κατά περίπτωση, χρησιμοποιεί μεθόδους από

όλες τις άλλες κατηγορίες ή συνδυασμό αυτών. Κατά συνέπεια, οι ειδικές

τεχνικές αναπτύσσονται μετά από συγκεκριμένη τεχνολογική έρευνα,

που πρέπει να λαμβάνει υπόψη τα τεχνικά χαρακτηριστικά των

ανακυκλούμενων πλαστικών, τις διεργασίες ανακύκλωσης, τις

ιδιότητες των τελικών προϊόντων (π.χ. μπρικέτες καυσίμου), τις

περιβαλλοντικές επιπτώσεις και προφανώς το οικονομικά δεδομένα.

149

Για τη χώρα μας, που δεν διαθέτει μακρά παράδοση στην

ανακύκλωση, από πλευράς συνηθειών του κοινού, τεχνογνωσίας και

υποδομών ενώ παράλληλα δεν είναι μεγάλη αγορά για

ανακυκλωμένα πλαστικά γενικής χρήσης, φαίνεται ότι οι ειδικές

τεχνικές ανακύκλωσης αποτελούν ένα τομέα που αξίζει να ενισχυθεί,

ώστε να επικεντρωθούν σε αυτόν οι προσπάθειες ανακύκλωσης των

πλαστικών. Λόγοι που συνηγορούν προς την κατεύθυνση αυτή είναι οι

ακόλουθοι:

Η χώρα διαθέτει ερευνητικό δυναμικό και εργαστηριακές υποδομές

κατάλληλες για τη διεξαγωγή της σχετικής έρευνας, που όπως

προαναφέρθηκε είναι εξειδικευμένη

Η αξιοποίηση των αποτελεσμάτων σε παραγωγικό και εμπορικό επίπεδο

μπορεί να γίνει εύκολα γιατί οι προς διαχείριση ποσότητες δεν είναι

τεράστιες, ώστε να απαιτούνται εγκαταστάσεις μεγάλης δυναμικότητας

και μεγάλου επενδυτικού κόστους

Τα προϊόντα έχουν υψηλή προστιθέμενη αξία, σε σύγκριση βέβαια με

το ανακυκλωμένο πλαστικό γενικής χρήσης, γεγονός που αντισταθμίζει

τις δαπάνες έρευνας ώστε να αναμένεται σύντομη απόσβεση του

κόστους αυτού

Οι ειδικές τεχνικές ανακύκλωσης μπορούν να μελετηθούν και να

εφαρμοστούν στα επίπεδα τοπικής και νομαρχιακής αυτοδιοίκησης,

γεγονός που απλοποιεί την ερευνητική προσπάθεια, κινητοποιεί τις

τοπικές κοινωνίες και συμβάλλει γενικότερα στην αποκέντρωση

150

Ειδικότερα η περίπτωση της ανακύκλωσης ηλεκτρονικού εξοπλισμού, όπως

φαίνεται στη συνέχεια, αποτελεί μια δυνατότητα και πρόκληση με σοβαρές

προοπτικές για τα επόμενα χρόνια και ιδιαίτερα η αξιοποίηση των πλαστικών

μερών εμφανίζει ίσως το μεγαλύτερο ενδιαφέρον από πλευράς έρευνας και

τεχνολογικής ανάπτυξης.

• Η παραγωγική διαδικασία που ακολουθείται σε όλες τις περιπτώσεις είναι

της ίδιας µορφής, είτε χρησιµοποιείται πλήρως αυτοµατοποιηµένο

σύστηµα, είτε πραγµατοποιείται χειρονακτική εργασία. Τα απόβλητα

οδηγούνται σε διατάξεις απορρύπανσης - κατάτµησης και διαχωρισµού

από όπου προκύπτουν τα υλικά προς ανακύκλωση και τα επικίνδυνα

υλικά που χρήζουν ειδικής διαχείρισης. Σηµειώνεται ότι, η τελική διάθεση

των υλικών σε χώρους ταφής είναι περιορισµένη, ενώ αντίθετα η καύση

των υλικών (π.χ. πλαστικά) σε ειδικούς κλιβάνους αποτελεί τη συνήθη

πρακτική.

• Ο εξοπλισµός κατάτµησης είναι σχετικά απλός, χωρίς ιδιαίτερες

τεχνολογικές απαιτήσεις. Η τεχνολογία του εξοπλισµού για το διαχωρισµό

των περιεχοµένων στα ηλεκτρονικά απόβλητα υλικών εξαρτάται από το

απαιτούµενο επίπεδο διαχωρισµού. Για παράδειγµα, στα ολοκληρωµένα

συστήµατα διαχείρισης οθονών CRT υπάρχουν συστήµατα υψηλής

τεχνολογίας, τα οποία επιτρέπουν την ταυτόχρονη κατάτµηση,

απορρύπανση και διαχωρισµό των υλικών που τις δοµούν.

• Το πιο σηµαντικό πρόβληµα που αντιµετωπίζεται όσον αφορά στα

επικίνδυνα απόβλητα του ηλεκτρονικού εξοπλισµού, είναι η διαχείριση

των οθονών CRT και πιο συγκεκριµένα του γυαλιού που περιέχει

µόλυβδο σε υψηλές περιεκτικότητες και του φωσφορικού επιστρώµατος

της οθόνης. Πρόβληµα όµως εντοπίζεται και στις οθόνες LCD (οθόνες

υγρών κρυστάλλων), η σύσταση των οποίων δεν έχει κοινοποιηθεί από

151

τους κατασκευαστές µε αποτέλεσµα να αντιµετωπίζονται, από τα

διάφορα συστήµατα διαχείρισης, ως επικίνδυνα απόβλητα.

• Τα βασικά ρεύµατα υλικών που προκύπτουν από το διαχωρισµό και

µπορούν να προωθηθούν για ανακύκλωση είναι τα σιδηρούχα µέταλλα,

τα µη σιδηρούχα µέταλλα, τα πλαστικά και τα γυαλιά. Οι πλακέτες

ηλεκτρονικών κυκλωµάτων µπορούν, από µόνες τους, να προωθηθούν

για ανακύκλωση και ανάκτηση των πολύτιµων µετάλλων που

εµπεριέχουν.

• Κύριο πρόβληµα στην Ελλάδα αναµένεται να είναι η δυνατότητα

απορρόφησης των ανακυκλώσιµων υλικών. Η επίλυσή του προϋποθέτει

τη γνώση των πιθανών εφαρµογών, στις οποίες µπορούν να

χρησιµοποιηθούν τα συγκεκριµένα υλικά, και τη δηµιουργία των

απαραίτητων µηχανολογικών υποδοµών για την αξιοποίησήτους.

• ∆ευτερεύοντα προβλήµατα ενδέχεται να δηµιουργηθούν στις

επιχειρήσεις που θα αναλάβουν την αξιοποίηση των ανακυκλώσιµων

υλικών, σε περίπτωση διακοπτόµενης τροφοδοσίας τους.

• Οι εξαγωγές υλικών σε ειδικά χυτήρια του εξωτερικού µπορεί να

αποτελέσουν λύση προς την κατεύθυνση της αξιοποίησης των

ανακυκλώσιµων υλικών, εάν δεν καταστεί εφικτή η ανάκτησή τους από

βιοµηχανίες του εσωτερικού. Όµως, αυτό αφορά σε συγκεκριµένες,

σηµαντικής αξίας, κατηγορίες υλικών (π.χ. πλακέτες).

• Απαιτείται καταγραφή και διερεύνηση των µεταλλουργικών

εγκαταστάσεων της Ελλάδας, ώστε να προσδιοριστούν οι τεχνολογίες

που χρησιµοποιούνται και οι ποσότητες υλικών (κυρίως γυαλιά µε

152

µόλυβδο, πλακέτες και πλαστικά), που µπορούν να απορροφηθούν από

αυτές.

• Η απουσία καθιερωμένης τεχνολογίας καύσεως στον ελλαδικό χώρο,

αποτελεί πρόσθετο κίνητρο για την ανακύκλωση των πλαστικών που

παραλαμβάνονται από τα ηλεκτρονικά απόβλητα, η ποιοτική στάθμη των

οποίων είναι πολύ υψηλή και ως εκ τούτου δεν αξιοποιούνται πλήρως

όταν χρησιμοποιούνται για παραγωγή ενέργειας. Μια πιθανή πρόταση για

τα πλαστικά δεύτερης ποιότητας είναι η αξιοποίησή τους ως καύσιµη ύλη

σε κλιβάνους µεταλλουργίας ή παραγωγής τσιµέντου.

• Άλλα στοιχεία που χρειάζεται να αναλυθούν είναι η εκπαίδευση του

προσωπικού για τη διαδικασία αποσυναρµολόγησης των ΑΗΕ, ειδικά στο

ζήτηµα της αναγνώρισης υλικών που µπορούν να χρησιµοποιηθούν για

την αναβάθµιση άλλων συστηµάτων Η/Υ.

• Ο φορέας διαχείρισης θα πρέπει να έχει τη δυνατότητα να λειτουργήσει

και ως εµπορική επιχείρηση, ώστε να προωθήσει στην αγορά τα

αναβαθµισµένα µηχανήµατα.

153

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

[1] Association of Plastics Manufactures in Europe, An analysis of plastics

consumpiton and recovery in Western Europe1998, Spring 2000. APME,

200008

[2] C. D. Papaspyrides, I. G. Poulakis, P. C. Varelides, «A model Recycling

Process for Low Density Polyethylene” (1993)

[3] J. G. Poulakis, C. D. Papaspyrides, «Recycling of polyprolylene by the

dissolution / reprecipitation technique: I. A model study”

[4] J. G. Poulakis, C. D. Papaspyrides, «The dissolution / reprecipitation

technique applied on high density polyethylene: I. Model recycling

experiments”, Advances in Polymer Technology, Vol 14, No. 3, , pp 237-242

(1995)

[5] Χ. Καρτάλης, ∆ιδακτορική διατριβή «Ανακύκλωση πλαστικών υλικών –

Εφαρμογή τεχνολογίας ανάτηξης / ανασταθεροποίησης σε απορρίμματα

πολυαιθυλενίου και πολυπροπυλενίου», σελ 27-44, Αθήνα 2001

[6] V. I. Harismiadis, D. P. Tassios, “Solid – Liquid – Liquid Equilibria in

polymer solutions”, Ind. Eng. Chem. Res., 35, pp. 4667-4681 (1996)

[7] Klein, J.; Jeberien, H.-E. Chainlength dependence of thermodynamic

properties of poly(ethylene glycol), Makromol. Chem., 181, 1237 (1980)

154

[8] Holten-Andersen, J.; Eng, K. Activity Coefficients in Polymer Solutions,

Progress in Organic Coatings,16, 77 (1988)

[9] B. D. Agarwal, L. J. Broutman, “Analysis and performance of fiber

composites”, Wiley-Interscience Publication, New York 1990

[10] S. Crasto, S. H. Own, R. V. Subramanian, Polymer Composites, 9, 78-91

(1988)

[11] R. Sanadi, R. A. Young, C. Clemons, R. M. Rowell, “Recycled Newspaper

fibers as Reinforcing Fillers in Thermoplastics: Part I – Analysis of Tensile

and Impact Properties in Polypropylene”, Journal of Reinforced Plastics and

Composites, January 1994, Vol. 13, pp 54-67

[12] C. Jones, Fiber Science Technology, 42, 275-298 (1991)

[13] D. Feldman and A. Barbalata, “Synthetic Polymers - Technology,

properties, applications”, pp 1-43, Chapman & Hall, London 1996

[14] Κ. Παναγιώτου, «Επιστήμη και Τεχνολογία Πολυμερών», 2η Έκδοση, σελ.

397–406, 413–424, Θεσσαλονίκη 2000

[15] Brian R. Forcht, “Increasing the stiffness lumber product by adding

newspaper to recycled HDPE”, Annual Technical Conference – Society of

Plastics Engineers, 54th (Vol. 3), pp 3468-3472 (1996)

155

[16] S. Soundararajan, A. P. Das, J. S. Anand, °Studies on polyolefins: Use of

waste newspaper in high density polyethylene”, Journal of Polymer

Materials, pp 83-86 (2000)

[17] P. E. Koch, L. Dzeekiewicz, “Commercial combination of polyolefins and

newsprint with coupling agents”, Polymeric Materials Science and

Engineering, pp 466-467 (1992)

[18] D. Maldas, B. V. Kokta, “An investigation of the interfacial adhesion

between reclaimed newspaper and recycled polypropylene composites

through the investigation of their mechanical properties”, Journal Adhesion

Science Technology (1994), Vol. 8, No. 12, pp 1439-1451

[19] Michael Scherzer, “Characteristics of a material blend: recycled

polypropylene and newspaper”, Annual Technical Conference – Society of

Plastics Engineers (1997), 55th (Vol. 3), pp 3170-3173

[20] C. Myers, “Moisture effects on compounded recyclable high density

polyethylene and post-consumer paper wastes”, Annual Technical

Conference – Society of Plastics Engineers (1994), 52nd (Vol. 3),, pp 2861-

2864

[21] C. Gonzalez, C. M. Clemons, G. E. Myers, T. M. Harten, “Effects of

several ingredient variables on mechanical properties of wood fiber-

polyolefin composites blended in a thermokinetic mixer” 1992, Materials

Research Society Symposium Proceedings (1992), Vol. 266, pp 127-135

156

[22] L. Dzeskiewicz, C. Klahr, R. E. Farrell, “A study of recycled paper and

plastic composites”, Annual Technical Conference – Society of Plastics

Engineers (1992), 50th (Vol. 1),pp 809-811

[23] J. J. Belatinee, Mohini M. Soun, “The influence on recycling on the

properties of Wood Fibre – Plastic Composities”, Macromolecular Symposia

(1998), 135(38), pp 167-173

[24] M. Mehrabzadeh, F. Farahmand, “Recycling of commingled plastics

waste containing polypropylene, polyethylene and paper”, Journal of Applied

Polymer Science, Vol. 80 (2001), pp 2573-2577

[25] Mathiasson, C. Klason, J. Kubát, “Hydrolytic treatment of plastics waste

contaminated with paper”, Conservation and Recycling Recourses, 2 (1988)

pp 57-67

[26] A.K. Bledzki, S. Reihmane, J. Gassan, “Thermoplastics Reinforced with

Wood Fillers: A Literature Review”, Polym .- Plast. Technol. Eng. , 37 (4),

451-468 (1998)

[27] D.Nabi Saneb, J.P. Jog, “Natural Fiber Polymer Composites: A Review”,

Advances in Polymer Technology, 18 (4), 351-363 (1999)

[28] Shan Ren, David N. – S. Hon, “Newspaper Fiber – Reinforced

Polypropylene Composite”, Journal of Reinforced Plastics and Composites,

December 1993, Vol. 12, pp 1311-1322

157

[29] Carrie A. Grzejka, “Recycled HDPE and recycled newsprint bonded

together to create structural wood substitutes”, Annual Technical

Conference – Society of Plastics Engineers (1995), 53rd (Vol. 3), pp 4227-

4231

[30] T. Mase, L. T. Drzal, B. Jurek, “Development of a heat / pressure

formable wood fiber thermoplastic composite from recycled paperboard”

[31] David N. – S. Hon, W. Y. Chao, C. J. Buhion, “Commingled plastics /

newspaper composites”, Plastics Engineering, 1992, Vol. 48(10), pp 25-28

[32] P. Yadav, A. Nema, S. Varghese, S. K. Nema, “Newspaper-reinforced

plastic composite laminates: Mechanical and water uptake characteristics”,

Polymer Engineering and Science, Vol. 39, No. 8, (1999) pp 1550-1557

[33] C.T. Dervos, P. Vassiliou, P. Skafidas, Ch. Paraskevas, “Service Life

Estimation Of Transformer Oil”, Intern. Confer. on Protection and

Restoration of the Environment VI, Skiathos (2002)

[34] Ι. Γ. Πουλάκης, «∆ιδακτορική ∆ιατριβή: Ανάκτηση πλαστικών υλικών από

στερεά απορρίμματα», σελ. 107-108, Αθήνα 1998

[35] De S.K, White J.R, «Short fibre – polymer composites», Εκδ. Woodhead

Publishing Ltd, Cambridge 1996, σελ 158 – 195

[36] Sanadi, A.R.; Young, R.A.; Clemons, C.; Rowell, R.M., «Recycled

newspaper fibers as reinforcing fillers in thermoplastics : Part I-Analysis of

158

tensile and impact properties in polypropylene», Journal of Reinforced

Plastics and Composites, Vol. 13, 1994, pg54-67

[37] Gauthier R., Joly C., Coupas A.C, Gauthier H., Escoubes M., «Interfaces

in polyolefin/cellulosic fiber composites: chemical coupling, morphology,

correlation with adhesion and aging in moisture», Polymer Composites,

Vol.19 (3), 1998, pg.287-301.

[38] Gaylord, Norman G.; Mehta, Rajendra; Mohan, Doraiswamy R.; Kumar,

Vijay., «Maleation of linear low-density polyethylene by reactive

processing», Journal of Applied Polymer Science (1992), 44(11), pg1941-9

[39] Li, Sanxi; Bai, Zengjiang; Xu, Hongyan; Kan, Yi; Jia, Yingguang, «Study

on solution grafting of maleic anhydride onto linear low-density

polyethylene», (1996), 10(3), pg224-230

[40] Yuan, Xingheng; Zhang, Yinxi; Zhang, Xiangfu, «Maleated polypropylene

as a coupling agent for polypropylene-waste newspaper flour composites»,

Journal of Applied Polymer Science (1999), 71(2), pg 333-337.

[41] El Nashar, D. E. E.; Abd-El-Messieh, S. L.; Basta, A. H, «Newsprint paper

waste as a fiber reinforcement in rubber composites», Journal of Applied

Polymer Science (2004), 91(5), pg 3410-3420.

[42] Balatinecz, John J.; Sain, Mohini M., «The influence of recycling on the

properties of wood fiber-plastic composites», Macromolecular Symposia

(1998), 135(38th Microsymposium on Recycling of Polymers, 1997), pg167-

173.

159

[43] P. E. Koch, L. Dzeskiewicz, «Commercial combination of polyolefins and

newsprint with coupling agents», Polymeric Materials Science and

Engineering,, pp. 466-467 (1992).

[44] Papaspyrides C.D, Poulakis J.G, «Plastics Recycling», The Polymeric

Materials Encyclopedia, Εκδ.CRC Press Inc, 1997

[45] Poulakis J.G Papaspyrides C.D, «The dissolution/ reprecipitation

technique applied on HDPE: model recycling experiments», Advances in

Polymer T echnology 14(3), 1995, pg23

[46] D. Hull, «An introduction to composite materials», Εκδ. Campbridge

University press, Cambridge 1989 a. σελ 4 , b. σελ 38-42 , c. σελ 77

[47] D.F. O'Regan1, M. Akay, B. Meenan, «A comparison of Young’s modulus

predictions in fiber reinforced polyamide injection mouldings», Composites

Science and Technology 59 (1999) pg419-427

[48] Markovich N,E; Villar M,A, «Thermal and mechanical characterization of

linear low – density polyethylene/ wood flour composites», Journal of

Applied Polymer Science (2003), 90, pg 2775-2784

[49] De S.K, White J.R, «Short fibre – polymer composites», Εκδ. Woodhead

Publishing Ltd, Cambridge 1996, σελ 158 – 195

[50] Sanadi, A.R.; Young, R.A.; Clemons, C.; Rowell, R.M., «Recycled

newspaper fibers as reinforcing fillers in thermoplastics : Part I-Analysis of

160

tensile and impact properties in polypropylene», Journal of Reinforced

Plastics and Composites, Vol. 13, 1994, pg54-67

[51] Gauthier R., Joly C., Coupas A.C, Gauthier H., Escoubes M., «Interfaces

in polyolefin/cellulosic fiber composites: chemical coupling, morphology,

correlation with adhesion and aging in moisture», Polymer Composites,

Vol.19 (3), 1998, pg.287-301.

[52] Li, Sanxi; Bai, Zengjiang; Xu, Hongyan; Kan, Yi; Jia, Yingguang, «Study

on solution grafting of maleic anhydride onto linear low-density

polyethylene», (1996), 10(3), pg224-230

[53] Yuan, Xingheng; Zhang, Yinxi; Zhang, Xiangfu, «Maleated polypropylene

as a coupling agent for polypropylene-waste newspaper flour composites»,

Journal of Applied Polymer Science (1999), 71(2), pg 333-337.

[54] El Nashar, D. E. E.; Abd-El-Messieh, S. L.; Basta, A. H, «Newsprint paper

waste as a fiber reinforcement in rubber composites», Journal of Applied

Polymer Science (2004), 91(5), pg 3410-3420.

[55] Ren, Shan; Hon, David N. S, «Newspaper fiber-reinforced polypropylene

composite», Journal of Reinforced Plastics and Composites (1993), 12(12),

pg1311-22.

[56] Dzeskiewicz, L.; Klahr, C.; Farrell, R. E., «A study of recycled paper and

plastic composites», Annual Technical Conference - Society of Plastics

Engineers (1992), 50th(Vol. 1), pg809-11.

161

[57] Balatinecz, John J.; Sain, Mohini M., «The influence of recycling on the

properties of wood fiber-plastic composites», Macromolecular Symposia

(1998), 135(38th Microsymposium on Recycling of Polymers, 1997), pg167-

173.

[58] Hon, David N. S.; Chao, Wayne Y.; Buhion, Caroline J., «Commingled

plastics/newspaper composites» Plastics Engineering (1992), 48(10), pg

25 – 28

[59] P. E. Koch, L. Dzeskiewicz, «Commercial combination of polyolefins and

newsprint with coupling agents», Polymeric Materials Science and

Engineering,, pp. 466-467 (1992).

[60] Mehrabzadeh, M.; Farahmand, F., «Recycling of commingled plastics

waste containing polypropylene, polyethylene, and paper», Journal of

Applied Polymer Science, Vol. 80, (2001) pg2573-2577.

[61] Myers, C., «Moisture effects on compounded recyclable high density

polyethylene and post-consumer paper wastes», ANTEC 1994, pg 2861-

2864.

[62] Maldas, D.; Kokta, B. V., «An investigation of the interfacial adhesion

between reclaimed newspaper and recycled polypropylene composites

through the investigation of their mechanical properties», Journal of

Adhesion Science Technology., Vol.8, No.12, pp. 1439-1451(1994).

[63] Forcht, B.R., «Increasing the stiffness of a substotute lumber product by

adding newspaper to recycled HDPE», ANTEC 1996, pg3468-3472.

162

[64] Mathiasson, A.; Klason, C.; Kubat, J., «Hydrolytic treatment of plastics

waste contaminated with paper», Resources, Conservation and Recycling,

2(1988)

[65] Mase, T.; Dizal, L. T. ; Jurek, B., «Development of a heat/pressure

formable wood fiber thermoplastic composite from recycled paperboard»

[66] Colom, X.; Carrasco, F.; Pagès, P.; Caňavate, J., «Effects of different

treatments on the interface of HDPE/lignocellulosic fiber composites»,

Composite Science and Technology, 63(2003) pg161-169.

[67] Le Digabel, F.; Boquillon, N.; Dole, P.; Monties, B. ; Averous, L.,

«Properties of thermoplastics composites based on wheat-straw

lignocellulosic fillers», Journal of Applied Polymer Science, Vol.93, (2004)

pg428-436.

[68] Rodriguez, C. A; Medina, J.A.; Reinecke, H.,«New thermoplastics

materials reinforced with cellulose based fibers», Journal of Applied Polymer

Science, Vol.90, pg3466-3472 (2003).

[69] Lai, Sun-M.; Yeh, Feng-C.; Wang, Yeh; Chan, Hsun-C.; Shen, Hsiao-F.,

«Comparative study of maleated polyolefins as compatibilizers for

polyethylene/wood flour composites», Journal of Applied Polymer Science

(2003), 87(3), pg487-496

[70] Tajvidi, Mehdi; Ebrahimi, Ghanbar., «Water uptake and mechanical

characteristics of natural filler-polypropylene composites», Journal of

Applied Polymer Science (2003), 88(4), pg941-946

163

[71] Yeh; Yeh, Feng-C.; Lai, Sun-M.; Chan, Hsun-C.; Shen, Hsiao-F.,

«Effectiveness of functionalized polyolefins as compatibilizers for

polyethylene/wood flour composites», Polymer Engineering and Science

(2003), 43(4), pg933-945

[72] Qiu, Wulin; Zhang, Farao; Endo, Takashi; Hirotsu, Takahiro.,

«Preparation and characteristics of composites of high-crystalline cellulose

with polypropylene: effects of maleated polypropylene and cellulose

content», Journal of Applied Polymer Science (2003), 87(2), pg337-345.

[73] Miller-Chou, B. A.; Koenig, J. L., «A review of polymer dissolution»,

Progress in Polymer Science., 28(2003) pg1223-1270.

[74] Narasimhan B., «Mathematical models describing polymer dissolution:

consequences for drug delivery», Advanced Drug Delivery Reviews, 48

(2001) pg. 195-210.

[75] Salmen, Lennart., «Micromechanical understanding of the cell-wall

structure», Comptes Rendus Biologies (2004), 327(9-10), pg873-880

[76] Soares, S.; Camino, G. ; Levchik, S., «Comperative study of the thermal

decomposition of pure cellulose and pulp paper», Polymer Degradation and

Stability, 49(1995) pg275-283.

[77] Espert A., Camacho W., Karlson S., «Thermal and thermomechanical

properties of biocomposites made from modified recycled cellulose and

recycled PP», Journal of applied polymer science, Vol 89, pg.2353-2360

(2003)

164

[78] Dalpiaz J.E., «Cellylose fiber reinforced polypropylene: compounding and

properties study», ANTEC

[79] James A.A., Sbarski I., Masood S.H., Kosior E., «Low cost composite

materials from post consumer plastics and waste paper», ANTEC 2004, pg

1583 – 1587

[80] Ismail M.N., Turky G.M., Nada A.M.A., «Electromechanical behavior of

natural rubber – lignocellulosic material composites», Polym.– Plast.

Technol. Eng. , 39(2), 2000, pg 249-263

[81] Parasantha Kumar R., Thomas S., «Dielectric properties of short sisal

fibre reinforced SBR composites», Science an d Engineering of composites

materials, Vol 8, No 6, 1999, pg311-326

165

Η ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ

Τα κεφάλαια που ακολουθούν βασίζονται σε υλικό που έχει αντληθεί από

σχετικές μελέτες του ΙΟΒΕ και του Εργ. Βιομηχανικής και Ενεργειακής

Οικονομίας του Ε. Μ . Πολυτεχνείου, σχετικά με το μέλλον και τις προοπτικές

της βιομηχανίας περιβάλλοντος και των γενικότερων περιβαλλοντικών

δραστηριοτήτων. Είναι προφανές ότι η θετική πορεία των επιχειρήσεων σε ένα

τομέα με πολλές καινοφανείς δραστηριότητες αλλά και με ανελαστικές

υποχρεώσεις, όπως αυτή της ορθολογικής διαχείρισης των αποβλήτων,

συνεπάγεται την εμφάνιση νέων αναγκών απασχόλησης,, δηλαδή νέων

επαγγελμάτων ή δεξιοτήτων και γνώσεων. Η διαπίστωση αυτή έχει μεγάλη

σημασία τόσο για το εκπαιδευτικό μας σύστημα όσο και τις επιμορφωτικές

διαδικασίες οι οποίες έπονται μετά την απόκτηση των βασικών τίτλων

σπουδών ενός επαγγελματία.

1 Οριοθέτηση της Περιβαλλοντικής Βιομηχανίας στην Ελλάδα

Η πολύ σημαντική ανάπτυξη της περιβαλλοντικής βιομηχανίας στο διεθνή

χώρο, τα τελευταία χρόνια, έχει προκύψει ως αποτέλεσμα της αναγνώρισης

της ανάγκης για προστασία του περιβάλλοντος και ευρύτερα της προώθησης

της ιδέας της αειφόρου ανάπτυξης από διεθνείς οργανισμούς, ενώσεις κρατών

και εθνικές κυβερνήσεις.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση ενσωμάτωσε την αρχή της «αειφόρου ανάπτυξης» στις

πολιτικές της, με την έγκριση της «Στρατηγικής υπέρ της Αειφόρου

Ανάπτυξης» το 2001 (που αναθεωρήθηκε το 2005), ενώ το Μάρτιο του 2010

υιοθέτησε μια νέα στρατηγική με την ονομασία «Ευρώπη 2020» που έθεσε τις

βάσεις για την προώθηση μιας «πιο πράσινης, ανταγωνιστικής και

αποτελεσματικής στη χρήση των πόρων, οικονομικής ανάπτυξης».

Παράλληλα, ο ΟΟΣΑ αποφάσισε την εφαρμογή της «Στρατηγικής της

166

Πράσινης Ανάπτυξης» (Green Growth Strategy) στο Συμβούλιο Υπουργών του

2011, εγκαινιάζοντας ένα μακροπρόθεσμο σχέδιο για την υποστήριξη εθνικών

και διεθνών προσπαθειών για την επίτευξη της. Στο πλαίσιο αυτό, οι χώρες

της Ε.Ε. προχώρησαν ειδικότερα στην παροχή οικονομικών κινήτρων για την

προώθηση «πράσινων» επενδύσεων και την υποστήριξη της «πράσινης»

επιχειρηματικότητας, προκειμένου να ενισχυθεί η ανάπτυξη της καινοτομίας

και της τεχνογνωσίας στον τομέα.

Στην Ελλάδα, η «πράσινη ανάπτυξη» αποτελεί στρατηγική επιλογή που

προωθείται με τη χρηματοδότηση σχετικών επενδύσεων, τόσο από τον νέο

Επενδυτικό Νόμο 3908/2011, όσο και από δράσεις που υλοποιούνται στο

πλαίσιο των Επιχειρησιακών Προγραμμάτων του ΕΣΠΑ 2007-2013 (π.χ.

«Πράσινες Υποδομές», «Πράσινη Επιχείρηση»). Ο τομέας της περιβαλλοντικής

βιομηχανίας στην Ελλάδα εκτείνεται σε ένα πολύ ευρύ πεδίο διαφορετικών

κλάδων αλλά και τύπων επιχειρήσεων και φορέων που συμπεριλαμβάνει

ενδεικτικά τις μελετητικές και κατασκευαστικές εταιρίες περιβαλλοντικών

έργων, τους προμηθευτές και τους εγκαταστάτες εξοπλισμού επεξεργασίας

κάθε κατηγορίας αποβλήτων – στερεών, υγρών και αερίων, τις βιομηχανίες

ανακύκλωσης και επεξεργασίας αποβλήτων για την παραγωγή προϊόντων, τις

εταιρείες παροχής συμβουλευτικών υπηρεσιών στον τομέα, καθώς και τις

εταιρίες εναλλακτικής διαχείρισης αποβλήτων και απορριμμάτων.

Επομένως, στην αλυσίδα αξίας της περιβαλλοντικής βιομηχανίας,

περιλαμβάνονται οι ακόλουθες τρεις βασικές και αλληλοσυνδεδεμένες

κατηγορίες επιχειρηματικής δραστηριότητας:

Μελέτη, κατασκευή και προμήθεια / εγκατάσταση εξοπλισμού

και υλοποίηση έργων προστασίας περιβάλλοντος

(απορρύπανσης/ αντιρρύπανσης) π.χ. βιολογικοί καθαρισμοί,

ΧΥΤΑ, ΧΥΤΥ, φίλτρα βιομηχανιών, δηλαδή έργα που αποσκοπούν στην

167

αντιμετώπιση και τον περιορισμό των επιπτώσεων στο περιβάλλον

(end-of-the- pipe solutions).

Διαχείριση – συλλογή – ανάκτηση, ανακύκλωση και

επεξεργασία αποβλήτων (π.χ. συλλογικά συστήματα και εταιρίες

εναλλακτικής διαχείρισης) δηλαδή όλη η αλυσίδα δραστηριοτήτων που

αποσκοπούν στη μείωση του όγκου των αποβλήτων, την ανάκτηση

ανακυκλώσιμων υλικών και την προώθησή τους για παραγωγή νέων

πρώτων υλών ή τελικών προϊόντων, αλλά και τη χρήση τους ως

εναλλακτικών καυσίμων, με σκοπό την εξοικονόμηση ενέργειας και

πρώτων υλών (σε εφαρμογή της αρχής των 4 R’s: Reduce – Reuse –

Recycle – Recover).

Παροχή περιβαλλοντικών υπηρεσιών π.χ. για την πιστοποίηση

παραγωγικών διαδικασιών βάσει περιβαλλοντικών προτύπων, την

οικολογική σήμανση προϊόντων, την εισαγωγή «πράσινων»

τεχνολογιών, την εκπαίδευση του ανθρώπινου δυναμικού στην

εφαρμογή «πράσινων» τεχνολογιών κ.α.

Στην ανωτέρω κατηγοριοποίηση δεν συμπεριλαμβάνεται η παραγωγή τελικών

«οικολογικών» / «φιλικών προς το περιβάλλον» προϊόντων (π.χ. οικολογικά

λιπάσματα, χρώματα ή απορρυπαντικά, βιοκαύσιμα κ.α.), η κατάταξη των

οποίων θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί με τη διεύρυνση ή ανασύνταξη των

προαναφερόμενων κατηγοριών. Επίσης, υφίστανται διαφορετικές προσεγγίσεις

ως προς την ένταξη ορισμένων βιομηχανιών που αξιοποιούν απόβλητα ή

ανακυκλωμένα υλικά, όπως οι τσιμεντοβιομηχανίες που χρησιμοποιούν

απόβλητα ως καύσιμη ύλη ή οι χαρτοβιομηχανίες που χρησιμοποιούν

ανακυκλωμένο χαρτί ως πρώτη ύλη.

168

Μέγεθος και χαρακτηριστικά της περιβαλλοντικής βιομηχανίας στην

Ελλάδα

Η στατιστική παρακολούθηση και εκτίμηση των μεγεθών της περιβαλλοντικής

βιομηχανίας δεν είναι εύκολη, τόσο λόγω της αντικειμενικής δυσκολίας

οριοθέτησης των επιμέρους οικονομικών δραστηριοτήτων, όσο και λόγω της

πρακτικής κατάταξης των δραστηριοτήτων που ακολουθούν οι ίδιες οι

επιχειρήσεις. Σύμφωνα με τη Στατιστική Ονοματολογία του 2008 (ΣΤΑΚΟ∆-

08), υφίστανται διακριτοί κωδικοί για τις ακόλουθες οικονομικές

δραστηριότητες που εντάσσονται στην περιβαλλοντική βιομηχανία: 37

«Επεξεργασία λυμάτων», 38 «Συλλογή, επεξεργασία και διάθεση αποβλήτων,

ανάκτηση υλικών» και 39 «∆ραστηριότητες εξυγίανσης και άλλες υπηρεσίες

για τη διαχείριση αποβλήτων». Οι κωδικοί αυτοί αναλύονται περαιτέρω σε

επιμέρους δραστηριότητες (βλ. αναλυτικό πίνακα στο Παράρτημα II).

Από τα διαθέσιμα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ, για το έτος 2007, προκύπτει ότι στην

«Επεξεργασία λυμάτων» δραστηριοποιούνταν 536 εταιρίες με τζίρο 159 εκατ.

€, οι οποίες συμπεριλαμβάνουν ωστόσο και επιχειρήσεις που

δραστηριοποιούνται στις «Υπηρεσίες εκκένωσης και καθαρισμού βόθρων» και

στις «Υπηρεσίες διάθεσης χημικών τουαλετών». Στον κλάδο «Συλλογή,

επεξεργασία και διάθεση αποβλήτων & ανάκτηση υλικών» – όπου εντάσσεται

ο κύριος κορμός των επιχειρήσεων της περιβαλλοντικής βιομηχανίας –

δραστηριοποιούνταν συνολικά 784 επιχειρήσεις, με τζίρο 491 εκατ. €.

Αντίθετα, δεν καταγράφονται καθόλου επιχειρήσεις εξυγίανσης, γεγονός που

μπορεί να οφείλεται και στον τρόπο καταγραφής των δραστηριοτήτων από

την ΕΛΣΤΑΤ.

ΣΤΑΚΟΔ Δραστηριότητα Αριθμός Τζίρος

(εκατ. €)

169

ΣΤΑΚΟΔ Δραστηριότητα Αριθμός Τζίρος

(εκατ. €)

37 Επεξεργασία λυμάτων 536 158,68

38 Συλλογή, επεξεργασία και διάθεση

αποβλήτων, ανάκτηση υλικών 784 490,71

38.11 Συλλογή μη επικίνδυνων απορριμμάτων 405 90,40

38.22 Επεξεργασία και διάθεση επικίνδυνων

αποβλήτων 13 3,71

38.31 Αποσυναρμολόγηση παλαιών ειδών 66 45,47

38.32 Ανάκτηση διαλεγμένων υλικών 300 351,13

Σύνολα 1.320 649,39

Αν και ο συνολικός αριθμός των 1.320 επιχειρήσεων αντιστοιχεί σε ένα

ιδιαίτερα μικρό ποσοστό (0,6%) επί του συνόλου της ελληνικής μεταποιητικής

δραστηριότητας, ωστόσο φαίνεται να συνοδεύεται διαχρονικά από μια τάση

δυναμικής επέκτασης, αφού ο αριθμός των επιχειρήσεων

υπερδεκαπλασιάστηκε από το 2000, όταν είχαν καταγραφεί μόλις 115

επιχειρήσεις. Ο αριθμός αυτός εκτιμάται ότι συνέχισε να αυξάνει με εντατικούς

ρυθμούς και μετά το 2007, τόσο λόγω της σταδιακής ανάπτυξης της

συγκεκριμένης αγοράς, όσο και λόγω των ευνοϊκών όρων χρηματοδότησης,

ειδικά μέσα από το ΕΠΑΝ, αλλά και τον Αναπτυξιακό Νόμο. Συνεπώς,

συμπεραίνεται ότι ο συγκεκριμένος κλάδος κινείται σε αναπτυξιακή τροχιά,

προσελκύει επιχειρηματικό ενδιαφέρον και ευνοείται από το πλαίσιο

ενισχύσεων για επενδύσεις. Ιδιαίτερα ανοδική πορεία εμφανίζει τα τελευταία

χρόνια ο κλάδος της διαχείρισης απορριμμάτων και της ανακύκλωσης, με τις

επιχειρήσεις του κλάδου να εμφανίζουν σημαντική αύξηση του κύκλου

εργασιών τους, παράλληλα με την αυξανόμενη δράση των Συλλογικών

Συστημάτων Εναλλακτικής ∆ιαχείρισης Απορριμμάτων (Σ.Σ.Ε.∆.).

Επισημαίνεται, ότι κύριο παράγοντα της αναπτυξιακής πορείας του κλάδου

170

αποτέλεσε η θέσπιση του θεσμικού πλαισίου (Ν. 2939/2001) σχετικά με την

εναλλακτική διαχείριση των συσκευασιών και άλλων προϊόντων, με βάση το

οποίο ιδρύθηκαν τα Σ.Σ.Ε.∆. για κάθε κατηγορία απορρίμματος (βλ. αναλυτικό

Πίνακα στο Παράρτημα III).

Στην εγχώρια αγορά ανακύκλωσης και εναλλακτικής διαχείρισης

απορριμμάτων εντάσσονται διαφορετικές επιχειρηματικές δραστηριότητες, με

βασικούς «παίκτες» τους συλλέκτες και μεταφορείς αποβλήτων –

απορριμμάτων, τις εταιρίες παραγωγής και εμπορίας μηχανημάτων και

εξοπλισμού διαχείρισης αποβλήτων, τις εταιρίες ανακύκλωσης, κ.α. Σύμφωνα

με εκπρόσωπο της Ελληνικής Εταιρίας Αξιοποίησης Ανακύκλωσης (ΕΕΑΑ) μόνο

ο κύκλος εργασιών των συστημάτων εναλλακτικής διαχείρισης εκτιμάται ότι

ανέρχεται σε 60-70 εκατ. € ετησίως, ενώ οι απασχολούμενοι σε αυτά σε 2.000

έως 3.000. Με τα συλλογικά συστήματα διαχείρισης είναι συνδεδεμένες

περίπου 4.000 (βιομηχανικές και εμπορικές) επιχειρήσεις. Πέραν όμως των 12

περίπου Συλλογικών Συστημάτων που λειτουργούν στην Ελλάδα, ο τομέας της

εναλλακτικής διαχείρισης απορριμμάτων συγκεντρώνει περισσότερες από 100

μικρότερες και μεγαλύτερες επιχειρήσεις, οι οποίες είτε δημιουργήθηκαν είτε

αναπτύχθηκαν μέσα από τη ζήτηση που προέκυψε από τη λειτουργία των

συλλογικών συστημάτων, π.χ. για τη διαλογή, αποσυναρμολόγηση και

επεξεργασία των ανακυκλώσιμων υλικών. Εάν συμπεριληφθούν και διάφορες

συμπληρωματικές δραστηριότητες, όπως της συλλογής και της μεταφοράς,

τότε προστίθενται ακόμη αρκετές εκατοντάδες (μικρο-) επιχειρήσεις.

Επισημαίνεται, ότι η εναλλακτική διαχείριση των αποβλήτων και

απορριμμάτων αποτελεί βασική προτεραιότητα της περιβαλλοντικής πολιτικής,

με κινητήριο μοχλό το νομοθετικό πλαίσιο όπως αυτό διαμορφώνεται σε

Ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο. Το πλαίσιο αυτό περιλαμβάνει συγκεκριμένους

ποσοτικούς στόχους με δεσμεύσεις και χρονοδιαγράμματα και προωθεί μέτρα

και υποδομές για τη διαλογή των απορριμμάτων στην πηγή, την οικιακή και

δημοτική κομποστοποίηση, την ανακύκλωση των συσκευασιών και ειδικών

171

απορριμμάτων και αποβλήτων (μπάζα, ηλεκτρικές – ηλεκτρονικές συσκευές,

οχήματα, ελαστικά) κλπ.

Η Ελλάδα – παρά τους πόρους που επενδύθηκαν στο παρελθόν από τρία

Κοινοτικά Πλαίσια Στήριξης, αλλά και την πρόοδο που επιτεύχθηκε σε

αρκετούς τομείς – απέχει σήμερα ακόμη σημαντικά από την επίτευξη των

περισσοτέρων ποιοτικών και ποσοτικών στόχων που έχουν τεθεί για το

περιβάλλον, τόσο σε εθνικό όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Οι υστερήσεις

αφορούν κυρίως στην εκπλήρωση των στόχων της πρόληψης των

περιβαλλοντικών επιπτώσεων / κινδύνων, καθώς και της μείωσης των

αποβλήτων (π.χ. ως προς το βιο-αποικοδομήσιμο κλάσμα των αστικών

αποβλήτων που οδηγούνται προς υγειονομική ταφή), συνδέονται δε και με τις

σημαντικές ελλείψεις σε υποδομές εγκαταστάσεων διαχείρισης στερεών

αποβλήτων και μονάδες επεξεργασίας ειδικών αποβλήτων, που έχουν ως

αποτέλεσμα την εξαγωγή μεγάλων ποσοτήτων αποβλήτων της κατηγορίας

αυτής προς επεξεργασία σε άλλες χώρες. Η υστέρηση αποτυπώνεται ιδιαίτερα

όσον αφορά στις επιδόσεις της χώρας στην ανακύκλωση των αστικών

απορριμμάτων, τα οποία αποτελούνται σε μεγάλο βαθμό από οργανικά / βιο-

αποικοδομήσιμα υλικά. Σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία, η Ελλάδα

ανακυκλώνει και λιπασματοποιεί μόνο το 20% των αστικών απορριμμάτων,

έναντι 40-42% στο μέσο όρο της Ε.Ε. Το μεγαλύτερο ποσοστό απορριμμάτων

καταλήγει στις χωματερές (80% περίπου έναντι 38-40% στον μέσο όρο της

Ε.Ε.), ενώ μόνο ένα πολύ μικρό ποσοστό (2%) χρησιμοποιείται για παραγωγή

compost (μέσος όρος Ε.Ε.: 18%). Παράλληλα, καθίσταται εμφανής η

σημαντική υστέρηση στην πρόληψη, αφού ο μέσος όρος των απορριμμάτων

ανά κάτοικο αυξήθηκε μεταξύ 2008 και 2009 από 453 σε 478 κιλά, σε

αντίθεση με το μέσο όρο της Ε.Ε. όπου μειώθηκε – συγκεκριμένα από 524

κιλά σε 513. Αντίθετα παρατηρείται υψηλός βαθμός εκπλήρωσης ή και

υπέρβαση των εθνικών / ευρωπαϊκών στόχων ως προς τη συλλογή και

ανακύκλωση συγκεκριμένων κατηγοριών αποβλήτων, όπως στην περίπτωση

των ηλεκτρικών στηλών & συσσωρευτών (μπαταρίες), των ελαστικών ή των

172

αποβλήτων λιπαντικών ελαίων. Υπάρχουν, όμως, και τομείς όπου δεν υπάρχει

καμιά ουσιαστική πρόοδος, όπως π.χ. η διαχείριση των υλικών εκσκαφών και

καθαιρέσεων (παρά την έκδοση της σχετικής ΚΥΑ) και η διάθεση επικίνδυνων

αποβλήτων σε αδειοδοτημένους χώρους. Ως μάλλον περιορισμένη

χαρακτηρίζεται, τέλος, η εξωστρέφεια της πλειονότητας των επιχειρήσεων του

τομέα, γεγονός που αποδίδεται, εν μέρει, στη δυσχέρεια αδειοδότησης νέων

και τεχνολογικά προηγμένων έργων στην Ελλάδα που θα μπορούσαν να

αξιοποιηθούν επιδεικτικά για την ανάληψη αντίστοιχων έργων στο εξωτερικό.

ΒΑΣΙΚΕΣ ΔΙΑΠΙΣΤΩΣΕΙΣ

Ο τομέας της περιβαλλοντικής βιομηχανίας στο ελληνικό

επιχειρηματικό περιβάλλον

Το θεσμικό πλαίσιο και η δημόσια διοίκηση

Το θεσμικό πλαίσιο λειτουργίας και ανάπτυξης του τομέα της περιβαλλοντικής

βιομηχανίας κρίνεται γενικά ως επαρκές και πλήρες. Χαρακτηρίζεται,

εντούτοις, υπερβολικό και δαιδαλώδες ως προς τις νομοθετικές ρυθμίσεις που

αφορούν συγκεκριμένα θέματα όπως π.χ. η αδειοδότηση των έργων και

εγκαταστάσεων περιβάλλοντος. Το μεγαλύτερο πρόβλημα, όμως, του

θεσμικού πλαισίου είναι η αναποτελεσματική εφαρμογή του, κυρίως λόγω

της αδυναμίας ή της απουσίας μηχανισμών ελέγχων, με αποτέλεσμα να

δημιουργούνται συνθήκες αθέμιτου ανταγωνισμού μεταξύ των επιχειρήσεων

που συμμορφώνονται με τις νομοθετικές ρυθμίσεις και εκείνων που δεν

συμμορφώνονται. Σημαντικές καθυστερήσεις παρατηρούνται, επίσης, στην

εναρμόνιση και εφαρμογή ευρωπαϊκών οδηγιών και κανονισμών, λόγω

δυσκολιών σε πολιτικό επίπεδο – έλλειψη πολιτικής βούλησης και

αποφασιστικότητας – με αποτέλεσμα την υστέρηση προσαρμογής της

173

εγχώριας νομοθεσίας στις νέες περιβαλλοντικές πολιτικές και πρακτικές που

ακολουθούνται στην Ε.Ε. Ενδεικτικά παραδείγματα είναι:

η καθυστέρηση στην εφαρμογή των νομοθετικών ρυθμίσεων για την

εναλλακτική διαχείριση των αποβλήτων από εκσκαφές, κατασκευές και

κατεδαφίσεις (π.χ. λόγω της τρέχουσας αναθεώρησης του Ρυθμιστικού

Σχεδίου για την Αθήνα), με αποτέλεσμα να ακολουθείται ακόμη η

απόρριψη τους σε νόμιμες ή και παράνομες χωματερές,

οι καθυστερήσεις ή ελλείψεις στην υιοθέτηση προδιαγραφών για

προϊόντα που παράγονται από την επεξεργασία αποβλήτων, οι οποίες

ισχύουν σε άλλες χώρες της Ε.Ε. (π.χ. για παραγωγή βελτιωτικών

ασφαλτοταπήτων με προσμίξεις από την επεξεργασία αποβλήτων

ελαστικών ή για νέα δομικά υλικά από απόβλητα κατεδαφίσεων), και οι

οποίες θα διαμόρφωναν νέα πεδία επιχειρηματικής ανάπτυξης. Οι

καθυστερήσεις αυτές αφενός συμβάλλουν στη μη έγκαιρη λήψη των

αναγκαίων περιβαλλοντικών μέτρων από τις επιχειρήσεις καθώς και

στην επιλογή τεχνολογικά ξεπερασμένων λύσεων για την αντιμετώπιση

των περιβαλλοντικών προβλημάτων, ενώ αφετέρου οδηγούν σε

στρεβλώσεις λειτουργίας της αγοράς, με σημαντικές συνέπειες στην

ανταγωνιστικότητα των επιχειρήσεων του κλάδου στις παρούσες

συνθήκες οικονομικής κρίσης και όξυνσης των κρίσιμων

περιβαλλοντικών προβλημάτων (π.χ. όσον αφορά στις επιπτώσεις της

κλιματικής αλλαγής).

Η έλλειψη πολιτικής βούλησης και η αναποτελεσματικότητα της δημόσιας

διοίκησης αποτελούν βασικούς περιοριστικούς παράγοντες για την ανάπτυξη

της εγχώριας βιομηχανίας περιβάλλοντος και δημιουργούν ιδιαίτερα δυσχερείς

συνθήκες για την ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας στον τομέα. Ενδεικτικά

παραδείγματα είναι το καθεστώς και οι πρακτικές αδειοδότησης για την

174

υλοποίηση νέων επενδύσεων, και ειδικότερα οι μεγάλες καθυστερήσεις ή

ακόμη και η μη χορήγηση αδειών. Χαρακτηριστική είναι η μη χορήγηση

αδειών για χώρους υγειονομικής ταφής ειδικών αποβλήτων (ΧΥΤΕΑ), με

αποτέλεσμα είτε την παράνομη απόθεσή τους, είτε την εξαγωγή τους με

ιδιαίτερα υψηλό κόστος σε άλλες χώρες.

Ο τομέας της περιβαλλοντικής βιομηχανίας εξελίχθηκε στην Ελλάδα

περισσότερο ως απόρροια της υποχρέωσης εφαρμογής – πάντα με μεγάλη

καθυστέρηση - των οδηγιών και κανονισμών της Ε.Ε., και λιγότερο ως

αποτέλεσμα της βούλησης και δέσμευσης των πολιτικών ηγεσιών και της

δημόσιας διοίκησης να αντιμετωπίσουν τα θέματα προστασίας του

περιβάλλοντος. Αυτή είναι τελικά και η αιτία της μη προώθησης των

κατάλληλων οργανωτικών και διαρθρωτικών μέτρων και της μη έγκαιρης και

ορθολογικής αξιοποίησης των διαθέσιμων πόρων της Ε.Ε.

Το οικονομικό και κοινωνικό περιβάλλον

Ο τομέας της περιβαλλοντικής βιομηχανίας αντιμετωπίζει σήμερα – σε

συνθήκες οικονομικής ύφεσης και δημοσιονομικής προσαρμογής – πολλαπλά

προβλήματα, τόσο από τη συρρίκνωση των δημοσίων επενδύσεων σε έργα

υποδομών περιβάλλοντος όσο και από τη γενικότερη μείωση του κύκλου

εργασιών των επιχειρήσεων της αλυσίδας αξίας του κλάδου. Χαρακτηριστικό

στοιχείο αποτελεί η μείωση του όγκου των βιομηχανικών αποβλήτων ως

συνέπεια της συρρίκνωσης των πωλήσεων που αντιμετωπίζουν οι

περισσότεροι βιομηχανικοί κλάδοι, όπως οι βιομηχανίες χρωμάτων ή οι

τσιμεντοβιομηχανίες λόγω της καθίζησης της οικοδομικής δραστηριότητας. Ο

τομέας της περιβαλλοντικής βιομηχανίας έχει ωστόσο ευνοηθεί διαχρονικά από

την ύπαρξη προγραμμάτων συγχρηματοδότησης επενδύσεων και υποδομών,

όπως είναι τα προγράμματα του ΕΣΠΑ.

175

Η έλλειψη κοινωνικής συναίνεσης για την επίλυση κρίσιμων περιβαλλοντικών

προβλημάτων (π.χ. χωροθέτηση ΧΥΤΑ / ΧΥΤΥ) σε συνδυασμό με το

διαδεδομένο σύνδρομο NIMBY (not in my backyard) αποτελούν πρόσθετους

ανασταλτικούς παράγοντες για την ανάπτυξη της περιβαλλοντικής βιομηχανίας

στη χώρα και υποσκάπτουν πολλές πρωτοβουλίες αντιμετώπισης των

σχετικών προβλημάτων. Εντούτοις, σε πολλές περιπτώσεις ευθύνονται τόσο οι

επιχειρήσεις όσο και η πολιτεία για την αδυναμία της κοινωνίας να αντιληφθεί

τις νέες ανάγκες, να ενημερωθεί για τις σύγχρονες τεχνολογικές λύσεις και να

αποδεχθεί τις αναγκαίες μεταβολές στους τρόπους αντιμετώπισης των

περιβαλλοντικών προβλημάτων.

Στο σημείο αυτό θα πρέπει να επισημανθεί η σπουδαιότητα της εκπαίδευσης

στην ανάπτυξη της κατάλληλης κουλτούρας και στη διαμόρφωση των

κοινωνικών αντιλήψεων για το περιβάλλον και την προστασία του. Η

δημιουργία καλά ενημερωμένων και ευαισθητοποιημένων πολιτών μέσα από

το εκπαιδευτικό σύστημα αλλά και τη «δια βίου εκπαίδευση» είναι

καθοριστικής σημασίας για την ανάπτυξη κλίματος εμπιστοσύνης μεταξύ της

κοινωνίας και των επιχειρήσεων και την επίτευξη κοινωνικής συμφωνίας.

Προοπτικές και δυνατότητες ανάπτυξης επιχειρηματικότητας στον

τομέα της περιβαλλοντικής βιομηχανίας

Προϋποθέσεις και προοπτικές

Η δυναμική των συνεχών αλλαγών και εξελίξεων στον τομέα της

περιβαλλοντικής βιομηχανίας εξακολουθεί να δημιουργεί πολλαπλές

προκλήσεις που μπορούν να μετατραπούν σε ευκαιρίες για την ανάπτυξη

επιχειρηματικότητας και τη δημιουργία θέσεων εργασίας. Σήμερα, προοπτικές

περαιτέρω ανάπτυξης της επιχειρηματικής δραστηριότητας στον τομέα

προκύπτουν από έναν συνδυασμό παραγόντων:

176

τις πιέσεις της Ε.Ε. για επίτευξη των περιβαλλοντικών στόχων και την

τήρηση των χρονοδιαγραμμάτων που απορρέουν από τις υποχρεώσεις

συμμόρφωσης προς την περιβαλλοντική νομοθεσία. Επισημάνθηκε ότι

το κόστος από τη μη συμμόρφωση θα είναι υψηλότερο από το κόστος

που συνεπάγεται η υλοποίηση των σχετικών υποχρεώσεων

ειδικότερα, τις δεσμεύσεις της χώρας για την αντιμετώπιση της

κλιματικής αλλαγής και την εκπλήρωση των νέων στόχων της Ε.Ε. για

τη μείωση των ρύπων, που θα επιφέρουν αύξηση της τιμής των

δικαιωμάτων ρύπων και συνεπώς του κόστους παραγωγής στην

ελληνική βιομηχανία

τη θεσμοθέτηση ενός όλο και πιο αυστηρού περιβαλλοντικά πλαισίου

άσκησης των οικονομικών, παραγωγικών και αναπτυξιακών

δραστηριοτήτων σε όλους τους τομείς και την καλύτερη οργάνωση του

Σώματος Επιθεωρητών Περιβάλλοντος για την τήρηση των

περιβαλλοντικών όρων και κανονισμών

την ένταση των ανταγωνιστικών πιέσεων για μείωση του κόστους

παραγωγής, στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης των αγορών, ειδικά για

τις μεγάλες και τις εξαγωγικές επιχειρήσεις, με αποτέλεσμα π.χ. την

ανάγκη υποκατάστασης α’ υλών και αξιοποίησης ανακυκλούμενων

υλικών, εναλλακτικών καυσίμων κλπ

την επικράτηση νέων καταναλωτικών προτύπων (ζήτηση προϊόντων

οικολογικών / φιλικών προς το περιβάλλον) λόγω της αυξανόμενης

περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης των πολιτών, και τη συνακόλουθη

ανάγκη εφαρμογής νέων προτύπων παραγωγής που να εξυπηρετούν

177

αυτή τη νέα ζήτηση αλλά και την τάση υιοθέτησης της περιβαλλοντικής

σήμανσης για τα προϊόντα των επιχειρήσεων.

Οι παράγοντες αυτοί, αφενός συμβάλλουν στην ρευστότητα των εξελίξεων

στον τομέα της περιβαλλοντικής βιομηχανίας και στην ανάγκη συνεχούς

αναπροσανατολισμού και προσαρμογής των επιχειρήσεων, αφετέρου όμως

συντελούν και στη δημιουργία νέων επιχειρηματικών ευκαιριών σε μια

ιδιαίτερα δυναμική αγορά. Στο πλαίσιο αυτό, χρειάζεται ειδικότερα να

επισημανθούν τα εξής:

η ανάγκη εφαρμογής – επιτέλους – της αρχής «ο ρυπαίνων πληρώνει»

που θα βοηθήσει να αναπτυχθούν και λειτουργήσουν οι επιχειρήσεις σε

πλαίσια υγιούς ανταγωνισμού,

η ανάγκη καθορισμού προδιαγραφών για τα προϊόντα που παράγονται

από τις επιχειρήσεις ανακύκλωσης – ανάκτησης υλικών και η ανάπτυξη

/ δημιουργία αγορών για τα προϊόντα αυτά,

η ανάγκη ανάπτυξης του τομέα της ανάκτησης με επαναχρησιμοποίηση

των υπολειμμάτων από την επεξεργασία αποβλήτων τα οποία να

οδηγούνται προς ενεργειακή αξιοποίηση αντί σε χωματερές,

συμβάλλοντας κατά αυτόν τον τρόπο και στη μείωση των εκπομπών

διοξειδίου άνθρακα,

η ανάγκη συνεργασιών και δικτύωσης των επιχειρήσεων του τομέα με

στόχο την ανάπτυξη καινοτομιών και τεχνογνωσίας,

η ανάγκη αντιμετώπισης των προβλημάτων οργανωτικής επάρκειας των

ελληνικών επιχειρήσεων στην πορεία εφαρμογής περιβαλλοντικών

178

μέτρων και εργαλείων, όπως π.χ. η περιβαλλοντική πιστοποίηση, η ΕΚΕ,

τα οικολογικά σήματα, που κρίνονται αναγκαία για τη βελτίωση της

ανταγωνιστικότητας τους στο διεθνή χώρο.

Ανασταλτικοί παράγοντες και κινητήριες δυνάμεις

Οι θετικές προοπτικές ανάπτυξης της περιβαλλοντικής βιομηχανίας στην

Ελλάδα επηρεάζονται σημαντικά από συγκεκριμένους ανασταλτικούς

παράγοντες, όπως οι παρακάτω αναφερόμενοι:

Το υψηλό κόστος χρηματοδότησης των επιχειρήσεων, η έλλειψη

ρευστότητας και η δυσκολία πρόσβασης σε χρηματοδοτικούς

πόρους.

Σε εποχές οικονομικής ευμάρειας, οι επιχειρήσεις έτειναν σχετικά εύκολα στην

υλοποίηση «περιβαλλοντικά ορθών» επενδύσεων, ανεξάρτητα από το βαθμό

της αποδοτικότητας που αυτές μπορεί να είχαν. Οι δυσμενείς σημερινές

συνθήκες, όμως, έχουν περιορίσει σημαντικά την υλοποίηση επενδύσεων

στον περιβαλλοντικό τομέα, και καθιστούν ουσιαστικά απαγορευτική

οποιαδήποτε επένδυση που δεν συνδέεται με άμεσα οφέλη από τη μείωση του

κόστους παραγωγής ή αύξηση της παραγωγικότητας. Οι συγκεκριμένες

δυσκολίες δεν έχουν μόνο περιορίσει την επενδυτική δραστηριότητα των

επιχειρήσεων, αλλά δυσχεραίνουν και την ίδια τη λειτουργία και την επιβίωσή

τους. Ήδη από το 2008, η ιδιωτική επενδυτική δραστηριότητα βρίσκεται σε

συνεχή κάμψη, χωρίς μέχρι στιγμής να διαφαίνεται ο ορίζοντας ανάκαμψης.

Παράλληλα δε, η αρνητική οικονομική συγκυρία έχει επιπτώσεις και στη

συνεργασία μεταξύ των Ελληνικών και ξένων επιχειρήσεων, με τις τελευταίες

να επιβάλλουν ιδιαίτερα δυσχερείς όρους πληρωμής, παροχής εγγυήσεων κλπ.

Η έλλειψη ρευστότητας και χρηματοδοτικών πόρων ευθύνεται εν μέρει και για

τους πολύ αργούς ρυθμούς απορρόφησης των διαθέσιμων πόρων του ΕΣΠΑ,

179

αφού οι επιχειρήσεις αδυνατούν να συνεισφέρουν την απαιτούμενη ιδιωτική

συμμετοχή. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι οι καθυστερήσεις στην

υλοποίηση των έργων υποδομής, όπως εκείνων που υλοποιούνται με τη

μορφή των συμβάσεων παραχώρησης, λόγω του προβλήματος ρευστότητας

που αντιμετωπίζουν οι Ελληνικές τράπεζες, αλλά και η περιορισμένη

ανταπόκριση επενδυτών σε ορισμένα προγράμματα ενίσχυσης ιδιωτικών

επενδύσεων (π.χ. «Πράσινη Επιχείρηση» του ΕΠΑΝ ΙΙ), στην οποία εκτιμάται

ότι συνέβαλε η αδυναμία συνεισφοράς της ιδιωτικής συμμετοχής ή / και

εξασφάλισης της τραπεζικής χρηματοδότησης.

Η αδράνεια της δημόσιας διοίκησης και η έλλειψη αποτελεσματικού

σχεδιασμού

Ενώ διαπιστώνεται διαθεσιμότητα πόρων του ΕΣΠΑ για τη χρηματοδότηση

υποδομών στον τομέα του περιβάλλοντος, η απορρόφησή τους προσκρούει

στην αδράνεια της δημόσιας διοίκησης και την έλλειψη αποτελεσματικού

σχεδιασμού. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η περίπτωση του έργου

κατασκευής ΧΥΤΥ και εργοστασίου επεξεργασίας απορριμμάτων στην

Κερατέα, το οποίο προκηρύχθηκε χωρίς τις απαιτούμενες προδιαγραφές.

Γενικότερα, μεγάλη υστέρηση διαπιστώνεται στην υλοποίηση έργων

διαχείρισης στερεών και υγρών αποβλήτων, όπως π.χ. στην περίπτωση των

ΧΥΤΑ, όπου η Ελλάδα υπολείπεται σημαντικά του στόχου της Οδηγίας 99/31

ΕΚ, σύμφωνα με τον οποίο, μέχρι το 2013, δεν θα επιτρέπεται οι ΧΥΤΑ να

δέχονται ποσοστό μεγαλύτερο του 50% των βιο-αποικοδομήσιμων

αποβλήτων της χώρας. Παράλληλα, εκκρεμεί ακόμη το κλείσιμο των

παράνομων ΧΑ∆Α, όταν οι άλλες Ευρωπαϊκές χώρες έχουν προ πολλού

προχωρήσει σε συστήματα ολοκληρωμένης διαχείρισης των αποβλήτων.

Αντίστοιχα, δεν μοιάζει εφικτή η επίτευξη του στόχου για ανακύκλωση του

50% των απορριμμάτων στη χώρα μας, όπως ορίζεται από την Οδηγία

2008/98 ΕΚ. Μεγάλη είναι η ευθύνη της δημόσιας διοίκησης στην

παρεμπόδιση υιοθέτησης σύγχρονων τεχνολογιών διαχείρισης των

180

αποβλήτων, όπως στην περίπτωση των εργοστασίων καύσης απορριμμάτων.

Ενδεικτική είναι η περίπτωση της καύσης αποβλήτων και ανάκτησης ενέργειας

από την καύση, την οποία έχουν επανειλημμένα επιχειρήσει να προωθήσουν

ελληνικά και ξένα εταιρικά σχήματα, χωρίς μέχρι σήμερα να έχει εξασφαλιστεί

ούτε καν η χωροθέτηση τέτοιων εγκαταστάσεων.

Η αναποτελεσματικότητα και η έλλειψη διοικητικής υποστήριξης του

συστήματος παρακολούθησης και ελέγχου εφαρμογής της

περιβαλλοντικής νομοθεσίας

Η αναποτελεσματικότητα και η έλλειψη υποστήριξης του συστήματος ελέγχου

εφαρμογής της νομοθεσίας από τη διοίκηση, έχει οδηγήσει στην ανάπτυξη

μιας ισχυρής παραοικονομίας στον τομέα της διαχείρισης απορριμμάτων, με τη

μορφή παράνομων κυκλωμάτων που λυμαίνονται τη διακίνηση των

ανακυκλώσιμων υλικών, ενώ παράλληλα παρατηρείται και η μη συμμόρφωση

πολλών επιχειρήσεων στις περιβαλλοντικές τους υποχρεώσεις, δημιουργώντας

συνθήκες αθέμιτου ανταγωνισμού έναντι των συμμορφούμενων

επιχειρήσεων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα μη σωστής διαχείρισης των

αποβλήτων είναι η παράνομη διάθεση αποβλήτων ορυκτελαίων για καύση σε

θερμοκήπια ή πλινθοποιεία. Η λειτουργία της παραοικονομίας οφείλεται εν

πολλοίς και στις ιδιαίτερες συνθήκες στις οποίες αναπτύχθηκε η εγχώρια

αγορά ανακύκλωσης στο παρελθόν (κυρίως με τη μορφή «γυρολόγων» και

μικροεπαγγελματιών, που ως φαινόμενο δεν μπορεί εύκολα να εξαλειφθεί),

αλλά και στα νομοθετικά κενά ή στην αδυναμία της δημόσιας διοίκησης να

προωθήσει αναγκαία περιβαλλοντικά έργα. Ενδεικτικά αναφέρεται η απουσία

εγκαταστάσεων διαχείρισης επικίνδυνων αποβλήτων, με αποτέλεσμα η

διάθεση πολλών αποβλήτων αυτής της κατηγορίας να διενεργείται παράνομα

ή εκτός περιβαλλοντικών προδιαγραφών, με σοβαρές επιπτώσεις στο

περιβάλλον και τη δημόσια υγεία. Όλοι οι παραπάνω παράγοντες λειτουργούν

σε μεγάλο βαθμό αποτρεπτικά για την εκμετάλλευση των υφιστάμενων

επιχειρηματικών ευκαιριών από νέες επιχειρήσεις, με αποτέλεσμα να

181

περιορίζεται η ανάπτυξη μιας υγιούς και ανταγωνιστικής αγοράς. Εντούτοις,

παρά την ύπαρξη αυτών των ανασταλτικών παραγόντων και τη μη εκπλήρωση

των προσδοκιών από την «πράσινη ανάπτυξη» της οικονομίας, εξακολουθούν

να υφίστανται θετικές προοπτικές ανάπτυξης της περιβαλλοντικής βιομηχανίας

στην Ελλάδα. Ο συγκεκριμένος τομέας, αν και αδιαμφισβήτητα τελεί σε

εξάρτηση από τη γενικότερη πορεία της Ελληνικής οικονομίας και επηρεάζεται

από τη χαμηλή ζήτηση που θα συνεχίσει να επικρατεί στην αγορά ως

αποτέλεσμα της οικονομικής ύφεσης, εντούτοις ενδέχεται να παρουσιάσει

καλύτερες προοπτικές ανάπτυξης σε σχέση με άλλους κλάδους, ειδικά αν

επιτευχθεί σε κάποιο βαθμό η υπέρβαση των υφιστάμενων προβλημάτων.

Στην ανάπτυξη και μεγέθυνση της αγοράς στην περιβαλλοντική βιομηχανία –

αλλά και στην ορθολογικοποίηση της – μπορούν να συμβάλλουν ουσιαστικά οι

ακόλουθοι κρίσιμοι παράγοντες:

Η στρατηγική της Ε.Ε. για τη μεγιστοποίηση των προσπαθειών στον

τομέα της πρόληψης δημιουργίας απορριμμάτων, την αύξηση του

ποσοστού της λιπασματοποίησης και την ενεργειακή ανάκτηση από τα

απόβλητα

Η ορθολογικότερη και εντατικότερη αξιοποίηση των πόρων του ΕΣΠΑ

για τη χρηματοδότηση περιβαλλοντικών έργων υποδομής, όπως π.χ. τα

διαθέσιμα κονδύλια για έργα κατασκευής μικρών μονάδων βιολογικού

καθαρισμού στους ΟΤΑ με λιγότερους από 2.000 κατοίκους

Η εξασφάλιση ρευστότητας από το χρηματοπιστωτικό σύστημα και η

διευκόλυνση της πρόσβασης των επιχειρήσεων σε υφιστάμενα και νέα

χρηματοδοτικά εργαλεία, για την υλοποίηση περιβαλλοντικών

επενδύσεων

182

Η έμπρακτη απόδειξη της πολιτικής βούλησης και η υποστήριξη της

διοικητικής ικανότητας για τον αποτελεσματικό και αυστηρό έλεγχο

εφαρμογής της περιβαλλοντικής νομοθεσίας, με άμεσο αντίκτυπο και

στη διαμόρφωση μιας περιβαλλοντικά ορθής επιχειρηματικής

νοοτροπίας

Ο εκσυγχρονισμός της νομοθεσίας π.χ. για τις μελετητικές εταιρείες και

η διαμόρφωση σύγχρονου και σταθερού πλαισίου για τις χρήσεις γης

Η άσκηση πίεσης εκ μέρους των καταναλωτών και της κοινωνίας

ευρύτερα, π.χ. με ενίσχυση της ζήτησης για προϊόντα που παράγονται

από ανακυκλώσιμα υλικά, σε συνδυασμό και με την ενίσχυση της

σχολικής εκπαίδευσης σε θέματα περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης

Η πίεση για μείωση του κόστους παραγωγής προκειμένου να

αντιμετωπιστεί η συρρίκνωση της καταναλωτικής ζήτησης, αλλά και η

αύξηση των διεθνών τιμών πρώτων υλών (π.χ. των πετρελαιοειδών

στη βιομηχανία πλαστικών), που δημιουργούν ισχυρά κίνητρα για

αύξηση της χρήσης ανακυκλούμενων υλικών

Η δυναμική από τις τάσεις υλοποίησης περιβαλλοντικών έργων και

ζήτησης περιβαλλοντικών υπηρεσιών από τις επιχειρήσεις, με γνώμονα

τη βελτίωση των περιβαλλοντικών τους επιδόσεων και τη δημιουργία

«πράσινου» προφίλ

Η επίτευξη κοινωνικής συναίνεσης σε μεγάλα έργα προστασίας

περιβάλλοντος

183

Τομείς και δραστηριότητες με προοπτικές ανάπτυξης

Οι επιχειρηματικές ευκαιρίες που διαμορφώνονται από τις τρέχουσες ανάγκες

αντιμετώπισης των περιβαλλοντικών θεμάτων στην Ελλάδα εντοπίζονται

κυρίως στους ακόλουθους επιμέρους τομείς & δραστηριότητες:

Στον ευρύτερο τομέα της ανακύκλωσης, όπου οι ελληνικές επιχειρήσεις

επιδεικνύουν ήδη πολύ καλές επιδόσεις τα τελευταία χρόνια, και όπου

διαμορφώνεται ένα ιδιαίτερα ελκυστικό πλαίσιο επενδύσεων άμεσης και

υψηλής απόδοσης. Η αξιοποίηση των ανακυκλούμενων υλικών με

δημιουργία προστιθέμενης αξίας θα πρέπει ενδεχομένως να

αντιμετωπιστεί και με διοικητικές παρεμβάσεις,

Ειδικότερα, στη διεύρυνση των εφαρμογών / χρήσεων των

ανακυκλούμενων υλικών. Ως χαρακτηριστικά παραδείγματα

αναφέρθηκαν:

o πολλές κατηγορίες ανακυκλούμενων υλικών, όπως π.χ. τα

χρησιμοποιημένα ελαστικά, για τα οποία δεν υφίστανται

δυνατότητες αξιοποίησής τους από την εγχώρια βιομηχανία, με

αποτέλεσμα να εξάγονται και να χρησιμοποιούνται από

βιομηχανίες του εξωτερικού για την παραγωγή τελικών

προϊόντων

o η περίπτωση της τσιμεντοβιομηχανίας, όπου με την

εγκατάσταση σύγχρονων κλιβάνων παραγωγής κλίνκερ

τσιμέντου, με αξιοποίηση τεχνολογίας προασβεστοποιητή

(precalciner), μπορούν να αξιοποιηθούν ενεργειακά πολύ

μεγαλύτερες ποσότητες δευτερογενών καυσίμων προερχομένων

184

από επεξεργασία αποβλήτων, αφού θα έχουν αντιμετωπιστεί οι

περιοριστικοί παράγοντες των ρύπων που εμποδίζουν την

αύξηση των ως άνω ποσοτήτων μέχρι σήμερα

o Στην προσαρμογή και μετατροπή των παραγωγικών διαδικασιών,

προκειμένου να μειωθεί η κατανάλωση ενέργειας και να

αξιοποιηθούν εναλλακτικές μορφές ενέργειας (π.χ. βιομάζα)

o Στον εκσυγχρονισμό και εξορθολογισμό της λειτουργίας

υφιστάμενων εγκαταστάσεων (π.χ. μονάδων βιολογικού

καθαρισμού) και στη συντήρηση των περιβαλλοντικών

υποδομών (υπηρεσίες συντήρησης)

o Στη διαχείριση των υδάτινων πόρων, με βασικές αρχές την

εξοικονόμηση και ανακύκλωση καθώς και την εφαρμογή των

νέων ευρωπαϊκών οδηγιών

o Στην παροχή περιβαλλοντικών υπηρεσιών για τη διαχείριση των

αποβλήτων στον γεωργικό τομέα

o Στην αναδυόμενη αγορά των υλικών «πράσινης δόμησης» και

ζήτησης αντίστοιχων υπηρεσιών (π.χ. περιβαλλοντικοί

επιθεωρητές)

o Στην παροχή υπηρεσιών για ανάπτυξη «πράσινης

επιχειρηματικότητας» (Green Accounting, Εταιρική Κοινωνική

Ευθύνη, Πιστοποιημένα Συστήματα Περιβαλλοντικής ∆ιαχείρισης

κατά ISO 14001 και EMAS, Ευρωπαϊκά Οικολογικά Σήματα –

Ecolabel κ.α.)

185

Επίσης, θετικές προοπτικές εντοπίζονται σε δραστηριότητες νέων τεχνολογιών

για την κερδοφόρα αξιοποίηση αποβλήτων, δεδομένου ότι από μόνη της η

συμμόρφωση των επιχειρήσεων προς την περιβαλλοντική νομοθεσία – χωρίς

την ύπαρξη άμεσου οικονομικού οφέλους – εκτιμάται ότι δεν επαρκεί πάντα

ως κίνητρο ανάπτυξης του τομέα. Ως χαρακτηριστικό παραδείγματα

αναφέρθηκαν:

Η επεξεργασίας αποβλήτων βιομάζας (π.χ. υγρά απόβλητα βιομηχανίας

οπωροκηπευτικών), είτε για χρήση ως κομπόστ, είτε για ενεργειακή

αξιοποίηση και

η αξιοποίηση των αποβλήτων μιας βιομηχανίας για τη μετατροπή τους

σε πρώτη ύλη για άλλες βιομηχανίες, από την οποία προκύπτει κέρδος

για αμφότερες. Πρόκειται για αυτό που στη σχετική βιβλιογραφία

αναφέρεται ως «Βιομηχανική Συμβίωση».

Σε περιοχές υψηλής συγκέντρωσης βιομηχανικής δραστηριότητας, όπως π.χ. η

∆υτική Αττική (Ασπρόπυργος, Μαγούλα, Μάνδρα) ή τα Οινόφυτα υπάρχουν

δυνατότητες για την ανάπτυξη «Βιομηχανικής Συμβίωσης». Προς την

κατεύθυνση αυτή έχουν αναληφθεί ήδη πρωτοβουλίες από δυο επιχειρήσεις

στην περιοχή Ασπροπύργου.

Η πρώτη, από την εταιρία POLYECO Α.Ε. που βρίσκεται ανάμεσα σε 2

μεγάλες βιομηχανίες (∆ιυλιστήρια & Χαλυβουργία), σημείο στρατηγικό

για την ανταλλαγή παραπροϊόντων, αποβλήτων αλλά και υποδομών

(π.χ. σιδερένια αντικείμενα και ατμός αντίστοιχα).

Η δεύτερη, από την εταιρία GreenSteel που ιδρύθηκε το 2007 από τη

Χαλυβουργία Ελλάδος με σκοπό την επεξεργασία, πλήρη αξιοποίηση και

186

εμπορία όλων των παραπροϊόντων που προκύπτουν από την

παραγωγική διαδικασία των χαλυβουργείων της εταιρείας. Οι

διαδικασίες επεξεργασίας που εφαρμόζει οδηγούν στην πλήρη

αξιοποίηση των παραπροϊόντων και αποτελούν Βέλτιστες ∆ιαθέσιμες

Τεχνικές, με αποτέλεσμα να ελαχιστοποιείται η επιβάρυνση του

περιβάλλοντος. Το βασικό προϊόν της GreenSteel είναι τα σκληρά

αδρανή οδοστρωσίας για αντιολισθητικούς τάπητες ασφαλών

οδοστρωμάτων με υψηλές προδιαγραφές.

Σε άλλες περιπτώσεις, ωστόσο, η εφαρμογή της περιβαλλοντικής νομοθεσίας

μπορεί να έχει καταλυτικό ρόλο στην ανάπτυξη νέων επιχειρηματικών

δραστηριοτήτων, όπως π.χ. για τη δημιουργία συστήματος εναλλακτικής

διαχείρισης των οικοδομικών υλικών.

Πέραν των τεχνολογικών καινοτομιών, η εφαρμογή των σύγχρονων

περιβαλλοντικών μέτρων και εργαλείων για την αντιμετώπιση

περιβαλλοντικών προβλημάτων αλλά και την ανταγωνιστικότητα των

επιχειρήσεων, απαιτεί από τις ελληνικές επιχειρήσεις οργανωτικές

αναδιαρθρώσεις και καινοτομίες. Στην πορεία αυτή, πολύ σημαντική

αναμένεται να είναι η ανάπτυξη συνεργασίας με εξειδικευμένες επιχειρήσεις

της περιβαλλοντικής βιομηχανίας. Αυτό αποτελεί, επομένως, ένα ακόμη πεδίο

δραστηριότητας με πολύ καλές προοπτικές για τις επιχειρήσεις του τομέα. Μια

τέτοια περίπτωση είναι η εφαρμογή της κοινοτικής νομοθεσίας που επιβάλλει

σταδιακά την υιοθέτηση του θεσμού της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης (ΕΚΕ)

από τις επιχειρήσεις. Σύμφωνα με την Οδηγία 2003/51/ΕΚ, οι ετήσιες εκθέσεις

των επιχειρήσεων δεν θα πρέπει να περιορίζονται στις χρηματοοικονομικές

πτυχές των δραστηριοτήτων τους, αλλά να περιλαμβάνουν και βασικούς

δείκτες περιβαλλοντικών επιδόσεων των επιχειρήσεων που θα επιτρέπουν την

ανάλυση και κατανόηση της εξέλιξης, των επιδόσεων ή της θέσης τους ως

προς τις περιβαλλοντικές πτυχές των δραστηριοτήτων τους.

187

Directive 2003/51/EC:

"To the extent necessary for an understanding of the company's

development, performance or position, the analysis [in the annual review]

shall include both financial and, where appropriate, non-financial key

performance indicators relevant to the particular business, including

information relating to environmental and employee matters".

Ήδη σε πολλές χώρες (π.χ. Γαλλία, ∆ανία), οι εισηγμένες σε χρηματιστήρια

εταιρίες ή και όλες οι εταιρίες μεγάλου μεγέθους υποχρεούνται πλέον να

εκπονούν ετήσιες Εκθέσεις Κοινωνικής Ευθύνης (CSR Reports). Η προαιρετική

εκπόνηση αυτών των εκθέσεων που ισχύει σε άλλες χώρες αναμένεται να

καταστεί σύντομα και σε αυτές υποχρεωτική για τις μεγαλύτερες επιχειρήσεις.

The current French ‘NRE’ law (*) obliges French listed companies to create a

yearly CSR report. New laws are under preparation as a part of the

new ‘Grenelle d’Environnement’. Also non-listed large French companies with

over 500 employees and French subsidiaries of foreign companies will be

asked to report about social and environmental issues on a yearly basis. If the

new laws are accepted this summer, carbon footprint calculations and CSR

report will become common activities throughout France.

* NRE : Nouvelle Réglementation Economique, article 116.

Παρόμοιες απαιτήσεις για τις επιχειρήσεις δημιουργούνται και από την

εφαρμογή του συστήματος Περιβαλλοντικής ∆ήλωσης Προϊόντος – EPD

(Environmental Product Declaration), βάσει του οποίου δηλώνονται τα

περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά ενός προϊόντος σύμφωνα με προκαθορισμένες

κατηγορίες παραμέτρων, ακολουθώντας το διεθνές πρότυπο ISO 14025.

188

EPD: Environmental Product Declarations (EPDs) are Ecolabels that display

data of predetermined environmental parameter categories according to the

Ιnternational Standard ISO 14025. EPDs aim at supplying and easily

communicating reliable and externally verified environmental information and

provide a platform for the fair comparison of the environmental performance

of products and services.

Σε επίπεδο Ε.Ε., αλλά και παγκοσμίως, ο κατασκευαστικός κλάδος και οι

παραγωγοί δομικών υλικών έχουν ήδη ξεκινήσει δυναμικά να πιστοποιούν τα

προϊόντα τους σύμφωνα με το EPD. Κίνητρο αποτελεί η Οδηγία 89/106/ΕΟΚ

για τα προϊόντα του τομέα των δομικών κατασκευών, σύμφωνα με την οποία

απαιτείται η δημοσιοποίηση των περιβαλλοντικών χαρακτηριστικών των

υλικών. Άλλοι κλάδοι, όπως η βιομηχανία τροφίμων και ποτών, ηλεκτρονικών

προϊόντων, οι μεταφορές κ.ά., έχουν επίσης ξεκινήσει πιστοποιήσεις EPD των

προϊόντων και υπηρεσιών τους. Κινητήριες δυνάμεις ανάπτυξης των επιμέρους

τομέων και δραστηριοτήτων εκτιμάται ότι θα αποτελέσουν:

οι αυξήσεις τιμών της ενέργειας (π.χ. του μαζούτ στις βιομηχανίες) και

το κόστος που θα επωμιστούν οι Ελληνικές βιομηχανίες μετά το 2013

από το εμπόριο δικαιωμάτων ρύπων

η διεύρυνση των προϊόντων που εντάσσονται στο καθεστώς της

εναλλακτικής διαχείρισης, όπως επιχειρείται με την υπό διαβούλευση

τροποποίηση του Ν. 2939/2001

η οικονομική στενότητα της τοπικής αυτοδιοίκησης που έχει την

ευθύνη της διαχείρισης των απορριμμάτων, σε συνδυασμό με το

αυξανόμενο κόστος συλλογής. Οι ∆ήμοι θα αναγκασθούν να αναθέσουν

μέρος τουλάχιστον αυτού του έργου σε ιδιώτες, ενώ ο ιδιωτικός τομέας

θα κληθεί να αποδείξει ότι μπορεί να προσεγγίσει το έργο αυτό με την

189

απαιτούμενη διαφάνεια, καθώς και με την οικονομική και τεχνική

ικανότητα για την περιβαλλοντικά ορθή διαχείριση των απορριμμάτων

η σταδιακή έξοδος πολλών εταιριών, οι οποίες είχαν αναπτύξει μια

«ευκαιριακού» τύπου επιχειρηματική δραστηριότητα στον τομέα της

ανακύκλωσης και πλέον πλήττονται από τη μείωση των περιθωρίων

κέρδους που αποκόμιζαν μέχρι σήμερα. Το κενό που θα αφήσει η

έξοδος από τον κλάδο των παραπάνω εταιριών θα δημιουργήσει νέες

επιχειρηματικές ευκαιρίες

η ένωση δυνάμενων και η δικτύωση επιχειρήσεων, π.χ. με τη μορφή

δημιουργίας clusters. Στη σημερινή συγκυρία, ενδείκνυται ιδιαιτέρως

προκειμένου να αντιμετωπίσουν από κοινού τα σύνθετα προβλήματα,

αλλά και να προσανατολιστούν στην εφαρμογή συστημάτων

ολοκληρωμένης διαχείρισης των αποβλήτων, από τη συλλογή και

επεξεργασία τους, μέχρι την αξιοποίησή τους για παραγωγή νέων

προϊόντων, την ανάκτηση ενέργειας κλπ.

η προώθηση της συνεργασίας μεταξύ επιχειρήσεων και ΑΕΙ / ΤΕΙ, ως

επόμενο βήμα για την περαιτέρω ανάπτυξη του ήδη υψηλής στάθμης

επιστημονικού υπόβαθρου των περισσοτέρων Ελληνικών επιχειρήσεων

στον τομέα αλλά και η μεταφορά τεχνογνωσίας και καλών πρακτικών

από το εξωτερικό.

190

Τεχνολογικές εξελίξεις &καινοτομία στην περιβαλλοντική βιομηχανία

Προοπτικές και δυνατότητες ανάπτυξης τεχνολογίας και καινοτομίας

Η ανάπτυξη της περιβαλλοντικής βιομηχανίας στη χώρα μας συνέβαλε στη

δραστηριοποίηση πολλών και ιδιαίτερα δυναμικών επιχειρήσεων, οι οποίες

έχουν πλέον αποκτήσει σημαντική τεχνογνωσία. Ιδιαίτερα, οι βιομηχανίες

ανακύκλωσης και η διαχείριση των αποβλήτων έχουν δημιουργήσει ένα νέο

επιχειρηματικό πεδίο πολλαπλών επενδυτικών ευκαιριών, νέων επαγγελμάτων

και νέων θέσεων απασχόλησης. Ωστόσο, λόγω των υψηλών περιθωρίων

κέρδους που εμφάνιζε ο συγκεκριμένος κλάδος στο παρελθόν, προσέλκυσε και

επιχειρήσεις χωρίς κατάλληλη τεχνογνωσία που αντιμετώπισαν τα

περιβαλλοντικά προβλήματα με «ευκαιριακή» νοοτροπία. Σήμερα, όμως, σε

συνθήκες οικονομικής ύφεσης και έντονων περιβαλλοντικών πιέσεων, για να

είναι βιώσιμες οι επιχειρήσεις του περιβαλλοντικού τομέα θα πρέπει να

αναπτύσσουν και να εφαρμόζουν τεχνολογικές καινοτομίες για καλύτερη

διαχείριση των περιβαλλοντικών θεμάτων με παράλληλη μείωση του κόστους

παραγωγής.

Συγκεκριμένα εκτιμάται ότι υπάρχουν σημαντικά περιθώρια ανάπτυξης

καινοτομιών σε επιμέρους αντικείμενα, όπως π.χ. στις διεργασίες μείωσης και

πρόληψης των περιβαλλοντικών επιπτώσεων με αξιοποίηση της εμπειρίας από

άλλες χώρες αλλά και με ενίσχυση της συνεργασίας επιχειρήσεων και

πανεπιστημίων, η οποία στην Ελλάδα εξακολουθεί να βρίσκεται σε χαμηλά

επίπεδα, σε σύγκριση με τον μέσο όρο της Ε.Ε. Σημαντικές τεχνολογικές

εξελίξεις – καινοτομίες στην περιβαλλοντική βιομηχανία αναμένονται κυρίως:

στον τομέα του εκσυγχρονισμού των υφιστάμενων παραγωγικών

δραστηριοτήτων που θα επιφέρουν και βελτίωση στους

περιβαλλοντικούς όρους λειτουργίας τους

191

στην ανακύκλωση και επεξεργασία στερεών και υγρών αποβλήτων, με

έμφαση στα συστήματα διαχείρισης

στην εφαρμογή τεχνολογιών επεξεργασίας επικίνδυνων αποβλήτων,

όπου διαπιστώνεται μεγάλη υστέρηση στη χώρα μας.

Οι προοπτικές τεχνολογικών εξελίξεων και ανάπτυξης καινοτομιών

εντοπίζονται ειδικότερα:

στους κλάδους παραγωγής δομικών υλικών

στους κλάδους βιομάζας (είτε για παραγωγή compost, είτε για

ενεργειακή αξιοποίηση) και βιοκαυσίμων

στην επεξεργασία αστικών λυμάτων για παραγωγή καθαρού νερού και

στην αξιοποίηση της λυματολάσπης

Ενδεικτικό παράδειγμα των παραπάνω αποτελεί η περίπτωση της

τσιμεντοβιομηχανίας όπου με την εγκατάσταση σύγχρονων κλιβάνων

παραγωγής κλίνκερ τσιμέντου, με αξιοποίηση τεχνολογίας προασβεστοποιητή

(precalciner), μπορούν να αξιοποιηθούν ενεργειακά πολύ μεγαλύτερες

ποσότητες δευτερογενών καυσίμων προερχομένων από επεξεργασία

αποβλήτων, αφού θα έχουν αντιμετωπιστεί οι περιοριστικοί παράγοντες των

ρύπων που εμποδίζουν την αύξηση των ως άνω ποσοτήτων μέχρι σήμερα. Η

εξέλιξη αυτή προφανώς διαμορφώνει προοπτικές διαχείρισης κατηγοριών

αποβλήτων που δεν υφίστανται μέχρι σήμερα.

192

Η ανάπτυξη και εφαρμογή καινοτομιών από τις επιχειρήσεις του τομέα

αναμένεται να έχει επιπτώσεις στη διάρθρωση, τη φυσιογνωμία και το μέγεθος

της περιβαλλοντικής βιομηχανίας στην Ελλάδα. Μεταξύ αυτών, σημαντική

διεύρυνση του μεγέθους της περιβαλλοντικής βιομηχανίας και δημιουργία

νέων (κυρίως μικρομεσαίων) επιχειρήσεων που θα διαχειριστούν αυτές τις

τεχνολογικές εξελίξεις.

Εμπόδια και ανασταλτικοί παράγοντες

Αρκετοί είναι οι παράγοντες που δρουν ανασταλτικά στην ανάπτυξη

καινοτομίας από την περιβαλλοντική βιομηχανία στη χώρα μας. Η τάση των

επιχειρήσεων να επιλέγουν τεχνολογικές λύσεις με κριτήριο αποκλειστικά το

χαμηλότερο κόστος αντί του κριτηρίου μεγιστοποίησης του επιδιωκόμενου

αποτελέσματος (κριτήριο κόστους / οφέλους). Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για την

πλειάδα των μικρομεσαίων επιχειρήσεων στην Ελλάδα, που υστερούν

σημαντικά ως προς τον σχεδιασμό & ανάπτυξη βιομηχανικών διεργασιών

παραγωγής (process engineering). Στην κατεύθυνση ανάσχεσης αυτού του

φαινομένου, θα μπορούσε κατ’ αρχάς να συμβάλλει η προώθηση συμπράξεων

και δικτύωσης επιχειρήσεων (π.χ. με τη μορφή των clusters), καθώς και η

ανάπτυξη συνεργασιών επιχειρήσεων με ερευνητικά ιδρύματα (ΑΕΙ –ΤΕΙ).

Τα αντικίνητρα και οι στρεβλώσεις που απορρέουν από το πολύπλοκο θεσμικό

πλαίσιο για την περιβαλλοντική αδειοδότηση λειτουργίας των επιχειρήσεων,

σε συνδυασμό με την αδυναμία αποτελεσματικού ελέγχου των

περιβαλλοντικών τους υποχρεώσεων.

Η πρόσφατη βελτίωση του θεσμικού πλαισίου ενδέχεται ωστόσο να συμβάλει

στην ορθολογικοποίηση των τεχνολογικών επιλογών από τις επιχειρήσεις,

στην κατεύθυνση μέτρησης της απόδοσης σε όρους κόστους – οφέλους, η

οποία θα μπορούσε να ενισχυθεί περαιτέρω με την πιστοποίηση των

193

μελετητών αδειοδότησης των επιχειρήσεων. Το υφιστάμενο καθεστώς

εκπόνησης μελετών και εκτέλεσης περιβαλλοντικών έργων, το οποίο με

δεδομένη την αδυναμία αξιολόγησης και ελέγχου από τις αναθέτουσες

δημόσιες υπηρεσίες (από την προκήρυξη και την παραλαβή ενός έργου, μέχρι

τον έλεγχο της λειτουργίας του), δεν ευνοεί την ανάπτυξη νέων τεχνολογικών

εφαρμογών και καινοτομιών για την επίλυση περιβαλλοντικών προβλημάτων

(π.χ. στη διαχείριση απορριμμάτων).

Άλλους ανασταλτικούς παράγοντες αποτελούν το χαμηλό επίπεδο

περιβαλλοντικής συνείδησης πολιτών και επιχειρήσεων (π.χ. στο θέμα της

ανακύκλωσης), η γραφειοκρατία στην κατοχύρωση και εκμετάλλευση της

καινοτομίας, η αδυναμία αποτελεσματικής προστασίας της πνευματικής

ιδιοκτησίας, καθώς και η δυσχέρεια χρηματοδότησης της ανάπτυξης και

προώθησης καινοτομιών.

Ο ρόλος της συνεργασίας επιχειρήσεων του τομέα με ΑΕΙ/ΤΕΙ

Παρά την ύπαρξη κάποιας συνεργασίας μεταξύ ΑΕΙ –ΤΕΙ και επιχειρήσεων του

περιβαλλοντικού τομέα για την ανάπτυξη τεχνολογίας και καινοτομιών, τα

τελευταία χρόνια, κοινή είναι η διαπίστωση της ανάγκης να ενισχυθεί η

περαιτέρω ανάπτυξη εφαρμοσμένης και στοχοθετημένης έρευνας και ιδιαίτερα

η αξιοποίηση των ερευνητικών αποτελεσμάτων από τις επιχειρήσεις. ∆εν είναι

σπάνιες οι περιπτώσεις που τα αποτελέσματα ερευνητικών έργων καταλήγουν

στις πανεπιστημιακές βιβλιοθήκες και δεν αξιοποιούνται από τις επιχειρήσεις

που συμμετείχαν στην έρευνα. Στο πλαίσιο αυτό, κρίνεται ιδιαίτερα αναγκαία

η ανάληψη πρωτοβουλιών από τα ΑΕΙ για άνοιγμα διαλόγου με τις

επιχειρήσεις, και ειδικότερα με τις μικρότερες, προκειμένου να κατανοήσουν

τα οφέλη από την τεχνολογική τους εξέλιξη και καινοτομία. Οι βιομηχανικές

επιχειρήσεις, από την πλευρά τους, πρέπει να επενδύσουν στην έρευνα, όχι

αποκλειστικά με κριτήριο την επίλυση ενός συγκεκριμένου τεχνολογικού

194

προβλήματος που αντιμετωπίζουν, αλλά την μακροπρόθεσμη ανάπτυξη

καινοτομιών που θα συμβάλλουν στην γενικότερη παραγωγική αναδιάρθρωση

του κλάδου τους. Στην περίπτωση της Αττικής π.χ. θα έπρεπε να αναληφθεί

πρωτοβουλία από τα ΑΕΙ, τα Ερευνητικά Κέντρα ή /και άλλους δημόσιους

φορείς, για προσέγγιση των επιχειρήσεων σε περιοχές μεγάλης χωρικής

συγκέντρωσης βιομηχανιών (π.χ. Οινόφυτα, ∆. Αττική) και δημιουργία

Clusters καινοτομίας σε «αλυσίδες αξίας». Γενικότερα, υποστηρίζεται ότι η

παρέμβαση και προώθηση από τη μεριά της πολιτείας μέχρι σήμερα δεν ήταν

ικανοποιητική και αποτελεσματική, ίσως λόγω αδυναμίας κατανόησης της

σπουδαιότητας ανάπτυξης των Clusters καινοτομίας αν και πρόσφατα,

υπάρχουν κάποια δείγματα αλλαγής από τη μεριά των αρμόδιων φορέων.

Στον τομέα της περιβαλλοντικής βιομηχανίας, καλό παράδειγμα για την

ανάπτυξη cluster καινοτομίας είναι οι κλάδοι που εντάσσονται στην αλυσίδα

αξίας των κατασκευών και δομικών υλικών, στην κατεύθυνση παραγωγής

προϊόντων περιβαλλοντικά φιλικών και ενεργειακά αποδοτικών με στόχο την

προστασία του περιβάλλοντος και την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής.

Η ουσιαστική ανάπτυξη, όμως, τέτοιων συνεργασιών προϋποθέτει αφενός

την αποφασιστική χρηματοδοτική συμμετοχή του ιδιώτη επιχειρηματία και

αφετέρου τον αυστηρό έλεγχο των αποτελεσμάτων κάθε ερευνητικού έργου

που υλοποιείται με συνεργασία ΑΕΙ / ΤΕΙ και επιχειρήσεων. Θα πρέπει, τέλος,

να διασφαλισθεί η δυνατότητα στις ενδιαφερόμενες επιχειρήσεις, να αποκτούν

πρόσβαση στα ερευνητικά αποτελέσματα κάθε μελέτης (ή έρευνας) που

ανατίθεται από δημόσιους φορείς σε Πανεπιστήμια.

195

Το ανθρώπινο δυναμικό στην περιβαλλοντική βιομηχανία

Αναμενόμενες ποσοτικές και ποιοτικές μεταβολές

Αύξηση των θέσεων εργασίας στην περιβαλλοντική βιομηχανία αναμένεται,

την επόμενη πενταετία, δεδομένης της υστέρησης που εμφανίζει η ανάπτυξη

του συγκεκριμένου τομέα στη χώρα και των σημαντικών περιθωρίων

ανάπτυξης που ήδη αναφέρθηκαν. Ενδεικτική είναι η υστέρηση της χώρας

μας ως προς την εφαρμογή των υποχρεώσεων που απορρέουν από την

Οδηγία 98/2008/ΕΚ για τη διαχείριση των στερεών αποβλήτων (π.χ. στον

τομέα της ανακύκλωσης), και η οποία καθιστά επιτακτική την ανάπτυξη της

επενδυτικής και επιχειρηματικής δραστηριότητας τα επόμενα χρόνια. Θα

πρέπει, όμως, να επισημανθεί ότι η επενδυτική δραστηριότητα και η

δημιουργία νέων θέσεων εργασίας εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την

εξασφάλιση ρευστότητας και τραπεζικής χρηματοδότησης των επιχειρήσεων,

αλλά και από την εφαρμογή της αρχής «ο ρυπαίνων πληρώνει». Υπάρχουν,

όμως, και περισσότερο συγκρατημένες απόψεις για τη μεταβολή της

απασχόλησης. Σύμφωνα με αυτές, υπό τις παρούσες συνθήκες της

οικονομικής ύφεσης και διόγκωσης της ανεργίας, δεν αναμένεται αύξηση των

θέσεων εργασίας στον μεσοπρόθεσμο ορίζοντα αν και γενικά οι αρνητικές

επιπτώσεις στην απασχόληση του συγκεκριμένου τομέα κρίνονται ότι θα είναι

περιορισμένες συγκριτικά με άλλους κλάδους της Ελληνικής οικονομίας. Οι

μεταβολές στην απασχόληση και στην ζήτηση ειδικοτήτων εκτιμάται ότι θα

προκύψουν από την «πράσινη ανάπτυξη» που είναι πια μια διεθνής

πραγματικότητα. Συγκεκριμένα, από:

α) την παραγωγή νέων προϊόντων φιλικών προς το περιβάλλον

β) τη διαφοροποίηση και προσαρμογή υφιστάμενων προϊόντων προς τις

απαιτήσεις της αγοράς για προϊόντα φιλικότερα προς στο περιβάλλον

196

γ) την προσαρμογή των συμβατικών παραγωγικών διαδικασιών μιας

βιομηχανίας στις απαιτήσεις και προδιαγραφές περιβαλλοντικής προστασίας.

Αυτές οι δραστηριότητες εκτιμάται ότι θα δημιουργήσουν τόσο νέες θέσεις

εργασίας με διαφοροποιημένα απαιτούμενα προσόντα όσο και ανάγκη

απασχόλησης νέων ειδικοτήτων. Ενδεικτική είναι η περίπτωση των μονάδων

ανακύκλωσης, όπου η υιοθέτηση νέων τεχνολογιών θα αντικαταστήσει τη

διαδικασία χειροδιαλογής των υλικών και θα απαιτήσει νέες ειδικότητες

χειριστών. Γενικότερα, η αναμενόμενη απασχόληση στο τομέα θα μπορούσε

να ταξινομηθεί σε τρεις διακριτές κατηγορίες ειδικοτήτων:

Ειδικότητες με αυξανόμενη ζήτηση αλλά χωρίς σημαντικές

διαφοροποιήσεις ως προς τη φύση και τις απαιτήσεις του

επαγγέλματος, π.χ. εργάτες για μόνωση κτιρίων, μέσου επιπέδου

ικανοτήτων και εκπαίδευσης

Ειδικότητες με αύξηση ή όχι της ζήτησης, αλλά με διαφοροποίηση στα

καθήκοντα, τις ικανότητες και τις εξειδικεύσεις (qualifications), π.χ.

μηχανικοί περιβάλλοντος, υψηλού επιπέδου ικανοτήτων και

εκπαίδευσης

Ειδικότητες εντελώς νέες που προκύπτουν από «πράσινες» οικονομικές

δραστηριότητες και που συνδέονται ή όχι με κάποια υπάρχουσα, π.χ.

επιθεωρητές περιβάλλοντος, μέσου επιπέδου ικανοτήτων και

εκπαίδευσης ή συλλογείς ανακυκλούμενων υλικών, χαμηλού επιπέδου

ικανοτήτων και εκπαίδευσης.

Συνολικά, σημαντικές εκτιμάται ότι θα είναι οι αλλαγές στο προφίλ των

εργαζομένων του τομέα, στην κατεύθυνση των «πράσινων» εξειδικεύσεων

197

(skills). Σύμφωνα με τον ορισμό του CEDEFOP, «πράσινες» εξειδικεύσεις είναι

οι γνώσεις, ικανότητες (abilities), αξίες και συμπεριφορές που είναι αναγκαίες

για να ζήσουμε, να συμβάλουμε στην ανάπτυξη της και να υποστηρίξουμε μια

κοινωνία που θα μειώνει την επίπτωση των ανθρώπινων δραστηριοτήτων στο

περιβάλλον».

Οι πλέον θετικές προοπτικές για δημιουργία θέσεων εργασίας διαφαίνονται σε

νέες παραγωγικές διεργασίες και τεχνολογικές εφαρμογές. Ως ενδεικτικά

παραδείγματα αναφέρονται η διαχείριση υγρών αποβλήτων και η επεξεργασία

λυματολάσπης και αποβλήτων για την παραγωγή compost ή την ενεργειακή

αξιοποίηση, στο βαθμό που το εθνικό θεσμικό πλαίσιο προσαρμοστεί ώστε να

μπορέσουν να αναπτυχθούν αυτές οι δραστηριότητες στη χώρα μας (π.χ.

θέσπιση προδιαγραφών για την ενεργειακή αξιοποίηση αποβλήτων στις

τσιμεντοβιομηχανίες). Η ζήτηση ανθρώπινου δυναμικού εκτιμάται ότι θα

εστιαστεί σε εξειδικευμένο και έμπειρο τεχνικό προσωπικό και των τεσσάρων

βαθμίδων:

διπλωματούχους μηχανικούς ΑΕΙ, όπου είναι αρκετό το διαθέσιμο

δυναμικό αλλά υπάρχει έλλειψη εμπειρίας σε σχεδιασμό και επίβλεψη

σχετικών εγκαταστάσεων

τεχνολόγους μηχανικούς όπου γίνεται προσπάθεια εξειδίκευσης και

τεχνίτες

χειριστές για τους οποίους αναγκαία είναι η εκπαίδευση στις σύγχρονες

εγκαταστάσεις

198

Ιδιαίτερα σημαντικό ζήτημα για την ανάπτυξη του κατάλληλου ανθρώπινου

δυναμικού είναι το θεσμικό πλαίσιο άσκησης των τεχνικών επαγγελμάτων

(Ν.3982/2011) και οι εξειδικεύσεις που αναμένονται με την έκδοση των

αντίστοιχων Προεδρικών ∆ιαταγμάτων. Είναι αναγκαίο, το πλαίσιο αυτό να

ανταποκρίνεται στις σύγχρονες απαιτήσεις της παραγωγής έργων και

προϊόντων και της παροχής υπηρεσιών, εγκαταλείποντας τις αγκυλώσεις του

παρελθόντος. Στις μεγάλες επιχειρήσεις, η ανάπτυξη περιβαλλοντικών

καινοτομιών και αντίστοιχων δραστηριοτήτων είναι προϋπόθεση βιωσιμότητας

τους στο διεθνή ανταγωνισμό. Σ’ αυτές, υπάρχει κυρίως ανάγκη για πρόσθετες

και όλο και πιο εξειδικευμένες γνώσεις των υψηλόβαθμων στελεχών τους.

Στο πεδίο των μελετών και της δραστηριότητας R&D, μπορεί η βασική

ειδικότητα να είναι π.χ. Χημικός Μηχανικός αλλά να υπάρχει απαίτηση

εξειδίκευσης (qualification) στο σχεδιασμό αποτεφρωτήρων (incinerators) ή

σε γνώσεις του θεσμικού πλαισίου (νομο-μηχανικός). Σημαντικά περιθώρια

απασχόλησης εξειδικευμένου προσωπικού (υψηλότερων αλλά και

χαμηλότερων βαθμίδων) εκτιμάται ότι προκύπτουν και για τις μικρομεσαίες

επιχειρήσεις, οι οποίες εμφανίζουν δυναμική ανάπτυξη στο χώρο της

ανακύκλωσης και της γεωργίας (π.χ. με την αξιοποίηση αποβλήτων

ελαιουργείων). Σ’ αυτές, υπάρχει ανάγκη διάχυσης της υφιστάμενης

τεχνογνωσίας από άλλες Ευρωπαϊκές χώρες για την αντιμετώπιση

περιβαλλοντικών θεμάτων και γι’ αυτό σημαντικός θα είναι ο ρόλος

εξειδικευμένων εξωτερικών συμβούλων σε περιβαλλοντικά θέματα.

Αξιολόγηση επάρκειας & δυνατοτήτων εργαζομένων στον τομέα

Ικανοποιητική κρίνεται η προσφορά ανθρώπινου δυναμικού με τις απαραίτητες

τυπικές γνώσεις – ειδικά των ειδικοτήτων πανεπιστημιακής εκπαίδευσης –

ωστόσο σημαντική έλλειψη εμφανίζεται σε άτομα με επάρκεια πρακτικής

εμπειρίας, στα οποία εστιάζει σήμερα η ζήτηση των επιχειρήσεων.

∆ιαπιστώνονται, επομένως, σημαντικές ελλείψεις στην προσφορά

εξειδικευμένου και έμπειρου προσωπικού, οι οποίες συνδέονται άμεσα με την

199

υστέρηση της χώρας στην ανάπτυξη της περιβαλλοντικής βιομηχανίας,

γεγονός που δυσχεραίνει την απόκτηση τεχνογνωσίας. Η υστέρηση αυτή, σε

συνδυασμό με την προσλαμβάνουσα αύξηση της εξειδίκευσης των

απασχολούμενων στην περιβαλλοντική βιομηχανία, σηματοδοτεί την ανάγκη

για εκπαίδευση και επιμόρφωση - κατάρτιση του διαθέσιμου ανθρώπινου

δυναμικού.

Ανάγκη αναβάθμισης - ενδυνάμωσης ανθρώπινου δυναμικού

Η απουσία μιας μακροπρόθεσμης στρατηγικής στην εκπαιδευτική πολιτική της

χώρας, είχε ως αποτέλεσμα την αστοχία συγχρονισμού της προσφοράς και

ζήτησης εργασίας στο βιομηχανικό τομέα. ∆ιαπιστώνεται, αφενός

υπερπροσφορά εξειδικευμένου ανθρώπινου δυναμικού (π.χ. μηχανικοί) που

δεν μπορεί να απορροφηθεί από την περιορισμένης κλίμακας Ελληνική

βιομηχανία και αναγκάζεται να στραφεί στο εξωτερικό για εύρεση εργασίας,

και αφετέρου έλλειψη επαρκώς ειδικευμένων τεχνιτών. Τα τελευταία χρόνια,

έχουν παρθεί σημαντικές πρωτοβουλίες, κυρίως από τα Πανεπιστήμια και ΤΕΙ

της χώρας για να ενισχυθούν θεσμικά οι δεσμοί τους με την αγορά εργασίας.

Οι πρωτοβουλίες αυτές εντάσσονται στις ∆ομές Απασχόλησης και

Σταδιοδρομίας (∆ΑΣΤΑ) όπου ανήκουν τα Γραφεία ∆ιασύνδεσης, τα Γραφεία

Πρακτικής Άσκησης και οι Μονάδες Καινοτομίας και Επιχειρηματικότητας

(ΜΟΚΕ). Τα Γραφεία ∆ιασύνδεσης λειτουργούν ως ο συνδετικός κρίκος των

νέων πτυχιούχων αλλά και των φοιτητών με την αγορά εργασίας. Ο θεσμός

της πρακτικής άσκησης φέρνει σε επαφή τους σπουδαστές με τον εν δυνάμει

επαγγελματικό τους χώρο ενώ και οι επιχειρήσεις έχουν την ευκαιρία να

γνωρίσουν το μελλοντικό προσωπικό τους σε πραγματικές συνθήκες

εργασιακού περιβάλλοντος. Οι Μονάδες Καινοτομίας και Επιχειρηματικότητας

στοχεύουν στο να μπορέσουν οι φοιτητές να κατανοήσουν τις ευκαιρίες, τις

προοπτικές και τη δυνατότητα ανάληψης επιχειρηματικών και καινοτομικών

πρωτοβουλιών και να αναπτύξουν τις απαιτούμενες ικανότητες για να φέρουν

τις προσπάθειες αυτές εις πέρας με επιτυχία. Βέβαια, οι πρωτοβουλίες αυτές

200

δεν έχουν ακόμη αποδώσει όσα αναμενόταν. Οι επιχειρήσεις δεν γνωρίζουν τις

πραγματικές δυνατότητες των Πανεπιστημίων και τα οφέλη από τη

συνεργασία των δυο φορέων ενώ τα Πανεπιστήμια δεν γνωρίζουν τις

πραγματικές ανάγκες των επιχειρήσεων. Στο βαθμό που σταδιακά θα

εδραιωθεί η αμοιβαία κατανόηση και η εμπιστοσύνη, είναι σίγουρο ότι θετικές

θα είναι οι επιπτώσεις στην προσφορά του αναγκαίου ανθρώπινου δυναμικού,

από το εκπαιδευτικό σύστημα. Ειδικά στον τομέα του περιβάλλοντος, γεγονός

είναι ότι τα ΑΕΙ / ΤΕΙ της χώρας καθυστέρησαν να προσαρμοστούν στις

μεταβαλλόμενες εκπαιδευτικές ανάγκες σε περιβαλλοντικά θέματα, οι οποίες

μόλις τώρα φαίνεται να αντιμετωπίζονται με την εισαγωγή περιβαλλοντικών

μαθημάτων σε πανεπιστημιακές σχολές. Ενδεικτική είναι η πρόθεση εισαγωγής

σχετικών σεμιναρίων συνεχιζόμενης εκπαίδευσης από το ΕΜΠ. Στην Ελλάδα,

επίσης, δεν πιστοποιείται ακόμη η απόκτηση επαγγελματικών προσόντων στον

τομέα, στο πλαίσιο προγραμμάτων συνεχιζόμενης εκπαίδευσης, όπως

πραγματοποιείται π.χ. από τη ∆ιεθνή Ένωση για τη ∆ιαχείριση των Στέρεων

Αποβλήτων (ISWA) για την ειδικότητα του “Waste Manager”. Η αναντιστοιχία

της παρεχόμενης εκπαίδευσης με τις αναγκαίες γνώσεις για τους

εργαζόμενους του τομέα, ανέδειξαν την ανάγκη παροχής προγραμμάτων

μετεκπαίδευσης του ανθρώπινου δυναμικού καθώς, στις τρέχουσες συνθήκες

της οικονομικής συγκυρίας, παρατηρείται μεγάλη κινητικότητα των

εργαζόμενων αλλά και ενασχόληση με νέα αντικείμενα όπως π.χ. επεξεργασία

απορριμμάτων στη βιομηχανία πλαστικών ή διαχείριση της εφοδιαστικής

αλυσίδας με ανακυκλούμενες α’ ύλες. Η επικαιροποίηση των προγραμμάτων

σπουδών, επομένως, και η εφαρμογή προγραμμάτων συνεχιζόμενης

εκπαίδευσης – ιδίως ενδοεπιχειρησιακών σεμιναρίων - αλλά και με ιδία

πρωτοβουλία των εργαζομένων, αποτελούν ουσιαστικά μέτρα για την

ενδυνάμωση και αναβάθμιση των εργαζομένων στον τομέα. Είναι

διαπιστωμένο, όμως, ότι πολύ συχνά η συνεχιζόμενη εκπαίδευση που

παρέχεται στους εργαζόμενους (τόσο τους αποφοίτους ΑΕΙ, όσο και τους

τεχνίτες) είναι ελλιπής και χαμηλής ποιότητας. Το πρόβλημα αυτό θα πρέπει

να αντιμετωπισθεί αποφασιστικά και άμεσα. Στην κατεύθυνση αυτή, κρίνεται

απαραίτητη η εμβάθυνση της συνεργασίας βιομηχανίας και ΑΕΙ, προκειμένου

201

να αναπτυχθούν νέα κατάλληλα εκπαιδευτικά προγράμματα και να

προσαρμοστούν τα υφιστάμενα στις απαιτήσεις της αγοράς για όλες τις

βαθμίδες του ανθρώπινου δυναμικού στη βιομηχανία. Τέλος, το μικρό μέγεθος

της Ελληνικής αγοράς και η απουσία έργων σε συγκεκριμένους τομείς

τεχνολογίας (π.χ. αποτέφρωση αποβλήτων), δυσχεραίνουν τη δυνατότητα

κάλυψης όλων των ειδικοτήτων που απαιτούνται για την ανάπτυξη της

εγχώριας περιβαλλοντικής βιομηχανίας. Η εξειδίκευση του ανθρώπινου

δυναμικού θα πραγματοποιηθεί συνεπώς, σε μεγάλο βαθμό, μέσα από την

απόκτηση εργασιακής εμπειρίας και τεχνογνωσίας σε έργα του εξωτερικού ή

μέσω της ανάπτυξης συνεργασιών με ξένες εταιρίες. Για τους ίδιους λόγους

του περιορισμένου μεγέθους της εγχώριας αγοράς, το εκπαιδευτικό σύστημα

αδυνατεί να καλύψει όλο το φάσμα των ειδικοτήτων που θα απαιτηθούν από

την περιβαλλοντική βιομηχανία, με αποτέλεσμα να καθίσταται επιτακτική η

θέσπιση προτεραιοτήτων στους τομείς όπου διαπιστώνονται οι μεγαλύτερες

ανάγκες σε εξειδικευμένο ανθρώπινο δυναμικό.

Τελικές Διαπιστώσεις και Προτάσεις

Οι προτάσεις αφορούν τη βασική θεματολογία των συναντήσεων και

συγκεκριμένα:

Τις δημόσιες πολιτικές και τη δημόσια διοίκηση

Τις σχέσεις των επιχειρήσεων με την κοινωνία και τους φορείς της

Τις προοπτικές και δυνατότητες ανάπτυξης επιχειρηματικότητας

Την ανάπτυξη και εφαρμογή νέας τεχνολογίας και καινοτομιών στον

τομέα

202

Τη διαχείριση και ανάπτυξη του ανθρώπινου δυναμικού

Προτάσεις αλλαγής δημόσιων πολιτικών και δημόσιας διοίκησης

Η έλλειψη πολιτικής βούλησης, η αδράνεια και η αναποτελεσματικότητα της

δημόσιας διοίκησης διαπιστώθηκε ότι περιορίζουν ουσιαστικά την ανάπτυξη

της εγχώριας περιβαλλοντικής βιομηχανίας και δρουν ανασταλτικά στην

επιχειρηματικότητα στον τομέα. Η αντιμετώπιση, όμως, των κρίσιμων

περιβαλλοντικών προβλημάτων σε συνδυασμό με την οικονομική κρίση που

βιώνεται εντονότερα στη χώρα μας, απαιτούν μια δημόσια διοίκηση

αποτελεσματική και αποδοτική που θα επιβάλει την εφαρμογή της σχετικής

νομοθεσίας αλλά και θα υποστηρίξει τις επιχειρηματικές προσπάθειες

ανάπτυξης του τομέα και δημιουργίας νέων επιχειρήσεων σε τομείς αιχμής.

Μεταξύ των προτάσεων ιδιαίτερης σημασίας θεωρούνται οι παρακάτω:

Η απλοποίηση του καθεστώτος αδειοδότησης των περιβαλλοντικών

έργων και εγκαταστάσεων με κατάλληλες νομοθετικές ρυθμίσεις από τα

Υπουργεία Περιφερειακής Ανάπτυξης & Ανταγωνιστικότητας και ΠΕΚΑ

Η δημιουργία ενός ανεξάρτητου φορέα στο πρότυπο του Νηογνώμονα,

με σκοπό τη διασφάλιση ενός αποτελεσματικού και διαφανούς

μηχανισμού παρακολούθησης και ελέγχου εφαρμογής του υφιστάμενου

θεσμικού πλαισίου

Ο εκσυγχρονισμός της νομοθεσίας π.χ. για τις μελετητικές εταιρείες και

η διαμόρφωση σύγχρονου και σταθερού πλαισίου για τις χρήσεις γης

203

Η οργάνωση και κατάλληλη στελέχωση του Σώματος Επιθεωρητών

Περιβάλλοντος που θα παρακολουθούν την τήρηση των

«περιβαλλοντικών όρων» σε κάθε νέο έργο (βιομηχανικό, υποδομής,

τουριστικό, κ.λ.π.)

Η ορθολογικότερη και εντατικότερη αξιοποίηση των πόρων του ΕΣΠΑ

για τη χρηματοδότηση περιβαλλοντικών έργων υποδομής, όπως π.χ. τα

διαθέσιμα κονδύλια για έργα κατασκευής μικρών μονάδων βιολογικού

καθαρισμού στους ΟΤΑ με λιγότερους από 2.000 κατοίκους

Η παρέμβαση της διοίκησης για την εξασφάλιση ρευστότητας από το

χρηματοπιστωτικό σύστημα και τη διευκόλυνση πρόσβασης των

επιχειρήσεων σε υφιστάμενα και νέα χρηματοδοτικά εργαλεία

προκειμένου να υλοποιηθούν περιβαλλοντικές επενδύσεις.

Προτάσεις διαχείρισης σχέσεων με κοινωνία και φορείς

Η διαπιστωμένη έλλειψη κοινωνικής συναίνεσης στη χώρα μας ως προς τους

τρόπους επίλυσης των περιβαλλοντικών προβλημάτων όπως π.χ. η

χωροθέτηση των ΧΥΤΑ / ΧΥΤΥ, αποτελεί έναν ακόμη ανασταλτικό

παράγοντα για την ανάπτυξη της περιβαλλοντικής βιομηχανίας και των

επιχειρήσεων του τομέα. Για την αντιμετώπιση της κατάστασης αυτής,

αναγκαίος κρίνεται ο δημόσιος διάλογος. Προτείνεται μάλιστα να αναλάβουν

οι ίδιες οι επιχειρήσεις πρωτοβουλίες για το άνοιγμα και τη διεξαγωγή του,

ούτε επιθετικά απέναντι στην κοινωνία ούτε αμυντικά ως προς τις αιτιάσεις

της, αλλά με επιμονή και σταθερότητα. Ο διάλογος θα πρέπει να διεξαχθεί με

τους πολίτες, τους κοινωνικούς φορείς, τις οικολογικές οργανώσεις, με βασική

επιδίωξη τη βελτίωση και καλύτερη διαχείριση των μεταξύ τους σχέσεων και

τελικό στόχο την επίτευξη κοινής αντίληψης για την κρισιμότητα των

προβλημάτων και την αποτελεσματικότητα και εφικτότητα των εναλλακτικών

204

λύσεων. Βασικός παράγοντας επιτυχίας του παραπάνω δημόσιου διαλόγου

είναι η παροχή κατάλληλης εκπαίδευσης που θα συμβάλει στην ανάπτυξη

περιβαλλοντικής κουλτούρας και την ευαισθητοποίηση των πολιτών και στη

διαμόρφωση ορθών κοινωνικών αντιλήψεων για το περιβάλλον και την

προστασία του. Η δημιουργία καλά ενημερωμένων και ευαισθητοποιημένων

πολιτών μέσα από το επίσημο εκπαιδευτικό σύστημα αλλά και τη «δια βίου

εκπαίδευση», είναι καθοριστικής σημασίας για την ανάπτυξη κλίματος

εμπιστοσύνης μεταξύ της κοινωνίας των πολιτών και των επιχειρήσεων και

την επίτευξη κοινωνικής συμφωνίας ως προς τους τρόπους και τα μέσα

αντιμετώπισης των περιβαλλοντικών προβλημάτων και προκλήσεων. Στο

διάλογο αυτό θα πρέπει να συμμετέχει και μάλιστα ουσιαστικά, η δημόσια

διοίκηση με τους φορείς της ώστε να αρθούν οι εκατέρωθεν αμφιβολίες για

την αντικειμενικότητα των προτάσεων που διατυπώνονται και των

αποφάσεων που παίρνονται.

Προτάσεις για Ανάπτυξη Επιχειρηματικότητας

Η δυναμική των συνεχών αλλαγών και εξελίξεων στα θέματα του

περιβάλλοντος, δημιουργεί πολλαπλές προκλήσεις που μπορούν να

μετατραπούν σε ευκαιρίες για την ανάπτυξη επιχειρηματικότητας και τη

δημιουργία νέων θέσεων εργασίας στον τομέα της περιβαλλοντικής

βιομηχανίας.Προκειμένου να αρθούν τα εμπόδια ή οι ανασταλτικοί παράγοντες

για την ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας στον τομέα, αναγκαίες κρίνονται

παρεμβάσεις που:

Α) θα αξιοποιούν τους θετικούς παράγοντες, όπως π.χ. πιέσεις της Ε.Ε. για

επίτευξη περιβαλλοντικών στόχων και τήρηση των χρονοδιαγραμμάτων,

δεσμεύσεις της χώρας για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής,

θεσμοθέτηση ενός όλο και πιο αυστηρού περιβαλλοντικά πλαισίου άσκησης

των οικονομικών, παραγωγικών και αναπτυξιακών δραστηριοτήτων, ένταση

των ανταγωνιστικών πιέσεων για μείωση του κόστους παραγωγής, επικράτηση

205

νέων καταναλωτικών προτύπων (ζήτηση προϊόντων οικολογικών / φιλικών

προς το περιβάλλον).

Β) θα προχωρούν σε ρυθμίσεις για υλοποίηση αλλαγών και προϋποθέσεων,

όπως:

η εφαρμογή της αρχής «ο ρυπαίνων πληρώνει» που θα βοηθήσει να

αναπτυχθούν και λειτουργήσουν οι επιχειρήσεις σε πλαίσια υγιούς

ανταγωνισμού

ο καθορισμός προδιαγραφών για τα προϊόντα που παράγονται από τις

επιχειρήσεις ανακύκλωσης – ανάκτησης υλικών και η ανάπτυξη /

δημιουργία αγορών για τα προϊόντα αυτά (π.χ. Υιοθέτηση κουλτούρας

Βιώσιμης Εφοδιαστικής Αλυσίδας στις Κρατικές/δημοτικές προμήθειες,

πολιτική απαίτησης Οικολογικού Σήματος στις προμήθειες ή

πιστοποίησης κατά ISO 14001 των προμηθευτών),

η ανάπτυξη συνεργασιών και δικτύωσης των επιχειρήσεων του τομέα

με στόχο την ανάπτυξη καινοτομιών και τεχνογνωσίας (π.χ. ανάπτυξη

καινοτομιών σε αντιρρυπαντικές τεχνολογίες, ενθάρρυνση / υποκίνηση

σε επιλογή ελληνικών λύσεων στα ελληνικά περιβαλλοντικά

προβλήματα, ανάπτυξη τεχνολογιών μείωσης της κατανάλωσης πόρων

και κατά συνέπεια του κόστους παραγωγής)

η αντιμετώπιση των προβλημάτων οργανωτικής επάρκειας των

ελληνικών επιχειρήσεων στην πορεία εφαρμογής περιβαλλοντικών

μέτρων και εργαλείων (π.χ. με εκπαίδευση στελεχών των επιχειρήσεων

ώστε να γίνει κατανοητή η Συστημική Λογική στην αντιμετώπιση των

περιβαλλοντικών προβλημάτων).

206

Γ) θα αντιμετωπίζουν τους ανασταλτικούς παράγοντες ανάπτυξης του τομέα

στο θεσμικό, οικονομικό και επιχειρηματικό επίπεδο, με ρυθμίσεις για:

την ορθολογικότερη και εντατικότερη αξιοποίηση των πόρων του

ΕΣΠΑ για τη χρηματοδότηση περιβαλλοντικών έργων υποδομής,

την εξασφάλιση ρευστότητας από το χρηματοπιστωτικό σύστημα και

τη διευκόλυνση της πρόσβασης των επιχειρήσεων σε υφιστάμενα και

νέα χρηματοδοτικά εργαλεία για την υλοποίηση περιβαλλοντικών

επενδύσεων με στόχο τη βελτίωση των περιβαλλοντικών τους

επιδόσεων και τη δημιουργία «πράσινου» προφίλ,

την έμπρακτη απόδειξη της πολιτικής βούλησης και την υποστήριξη της

διοίκησης για τον αποτελεσματικό και αυστηρό έλεγχο εφαρμογής της

περιβαλλοντικής νομοθεσίας και την πάταξη των παράνομων

δραστηριοτήτων (π.χ. στις τουριστικές περιοχές και εγκαταστάσεις) με

άμεσο αντίκτυπο και στη διαμόρφωση μιας περιβαλλοντικά ορθής

επιχειρηματικής νοοτροπίας,

τον εκσυγχρονισμό της νομοθεσίας π.χ. για τις μελετητικές εταιρείες και

τη διαμόρφωση σύγχρονου και σταθερού πλαισίου για τις χρήσεις γης.

Προτάσεις για Ανάπτυξη Νέας Τεχνολογίας και Καινοτομιών

Η ανάπτυξη και εφαρμογή τεχνολογικών καινοτομιών και τεχνογνωσίας είναι

αδιαμφισβήτητη προϋπόθεση προκειμένου οι επιχειρήσεις της περιβαλλοντικής

βιομηχανίας να μείνουν βιώσιμες και να γίνουν ανταγωνιστικές, ιδιαίτερα στη

σημερινή συγκυρία. Αποτελεί κοινή διαπίστωση, όμως, ότι οι επιχειρήσεις του

τομέα υστερούν στην ανάπτυξη και εφαρμογή νέας τεχνολογίας και

207

καινοτομικών λύσεων. Αυτό, βέβαια, δεν αποτελεί ιδιαιτερότητα ή πρόβλημα

μόνο του συγκεκριμένου τομέα όπως έδειξε και πρόσφατη έρευνα με

ερωτηματολόγια σε μεγάλο δείγμα ελληνικών επιχειρήσεων: μόνο 1 στις 3

ελληνικές επιχειρήσεις έχουν οργανωμένο τμήμα έρευνας ενώ σε πολύ μικρό

βαθμό αντλούν νέα γνώση μέσα από τη συμμετοχή τους σε ερευνητικά

προγράμματα. Αυτό ίσως εξηγεί και το γιατί οι μισές επιχειρήσεις δήλωσαν

πως παρήγαγαν καινοτομικά προϊόντα την τελευταία διετία αλλά ότι οι

καινοτομίες ήταν νέες για την επιχείρηση τους και όχι για την αγορά. Για να

ξεπερασθούν οι αδυναμίες αυτές, προτείνεται η συνένωση δυνάμεων και η

δικτύωση των επιχειρήσεων του τομέα, π.χ. με τη δημιουργία clusters

καινοτομίας. Αυτό θα βοηθήσει στην από κοινού αντιμετώπιση των σύνθετων

σημερινών προβλημάτων αλλά και στην ανάπτυξη καινοτομίας και απόκτηση

τεχνογνωσίας. Γενικότερα, με τον όρο «δίκτυα επιχειρήσεων» αναφερόμαστε

σε συνεργασίες επιχειρήσεων με στόχο την υλοποίηση εξαρχής

προδιαγεγραμμένων δράσεων που αυτόνομα η κάθε μία δεν μπορεί να

υλοποιήσει (π.χ. δραστηριότητες R+D), καθώς δεν διαθέτει την απαιτούμενη

τεχνογνωσία ή τους αναγκαίους πόρους (κεφάλαια, χρόνος, διαθέσιμο

ανθρώπινο δυναμικό). Ειδικότερα, τα Clusters Καινοτομίας αποτελούνται από

σύνολο αλληλεξαρτώμενων και συν-ανταγωνιστικών επιχειρήσεων που

συνδέονται σε αλυσίδα προστιθέμενης αξίας με κοινούς προμηθευτές, με

πελάτες, ή/και άλλους οργανισμούς (πανεπιστήμια, ερευνητικά κέντρα, φορείς

μεταφοράς τεχνολογίας και τεχνογνωσίας, χρηματοπιστωτικά ιδρύματα,

κεφάλαια επιχειρηματικών συμμετοχών κ.λπ.). Οι επιχειρήσεις που

συμμετέχουν σε Clusters Καινοτομίας:

επωφελούνται από οικονομίες κλίμακας λόγω της γεωγραφικής

συγκέντρωσης και της από κοινού πρόσβασης και χρήσης υποδομών,

δραστηριοποιούνται σε συγκεκριμένη θεματική περιοχή η οποία

διακρίνεται από ένταση γνώσης,

208

έχουν πρόσβαση σε τεχνογνωσία και εμπειρία και

αποκτούν εξαγωγικό προσανατολισμό και ανταγωνιστικό πλεονέκτημα

σε διεθνές επίπεδο.

Αναφέρθηκε ήδη ότι πέραν της συνεργασίας μεταξύ των επιχειρήσεων του

τομέα, απαιτείται και η προώθηση της συνεργασίας μεταξύ επιχειρήσεων και

ΑΕΙ / ΤΕΙ και ερευνητικών φορέων, ως αναγκαίο βήμα για την περαιτέρω

ανάπτυξη του ήδη υψηλού επιστημονικού επιπέδου των περισσοτέρων

Ελληνικών επιχειρήσεων στον τομέα αλλά και τη μεταφορά τεχνογνωσίας και

καλών πρακτικών από το εξωτερικό. Για την επίτευξη αυτής της συνεργασίας,

προτείνεται η ανάληψη πρωτοβουλιών από τα ΑΕΙ για άνοιγμα διαλόγου με

τις επιχειρήσεις, και ειδικότερα με τις μικρότερες, προκειμένου να

κατανοήσουν τα οφέλη από την τεχνολογική τους εξέλιξη και την εφαρμογή

καινοτομιών. Η ουσιαστική, όμως, ανάπτυξη της συνεργασίας αυτής

προϋποθέτει την αποφασιστική χρηματοδοτική συμμετοχή του ιδιώτη

επιχειρηματία που στην Ελλάδα βρίσκεται σε πολύ χαμηλά επίπεδα. Οι

επιχειρήσεις του τομέα πρέπει να κατανοήσουν ότι η επένδυση στην έρευνα

δεν γίνεται αποκλειστικά με κριτήριο την επίλυση ενός συγκεκριμένου

τεχνολογικού προβλήματος που αντιμετωπίζουν, αλλά την ανάπτυξη

καινοτομιών που θα συμβάλλουν στη μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα τους και

τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας τους.

Συμπερασματικά, οι νέες επιχειρηματικές δραστηριότητες στην

περιβαλλοντική βιομηχανία θα μπορέσουν να αναπτυχθούν και να είναι

βιώσιμες εφόσον:

παράγουν προϊόντα ή προσφέρουν υπηρεσίες υψηλής ποιότητας

209

έχουν εξωστρεφή / εξαγωγικό προσανατολισμό

αναπτύσσουν και εφαρμόζουν καινοτομίες (προϊόντων και διεργασιών)

με τη συμμετοχή τους σε ερευνητικά προγράμματα σε συνεργασία με

Πανεπιστήμια και Ερευνητικά Κέντρα.

Προτάσεις διαχείρισης και ανάπτυξης ανθρώπινου δυναμικού

Γενική είναι η άποψη ότι στην περιβαλλοντική βιομηχανία αναμένονται αύξηση

των θέσεων εργασίας και μεταβολές στη ζήτηση ειδικοτήτων, αφενός λόγω

της προωθούμενης «πράσινης ανάπτυξης» και αφετέρου της υστέρησης που

εμφανίζει η ανάπτυξη του τομέα στη χώρα μας. Η προσαρμογή των

συμβατικών παραγωγικών διαδικασιών στις απαιτήσεις και προδιαγραφές

περιβαλλοντικής προστασίας αλλά και η στροφή προς την παραγωγή νέων ή

διαφοροποιημένων από τα υφιστάμενα, προϊόντων φιλικών προς στο

περιβάλλον, εκτιμάται ότι θα δημιουργήσουν πρόσθετες θέσεις εργασίας για

υπάρχουσες ειδικότητες αλλά με διαφοροποιημένα απαιτούμενα προσόντα και

θα αναδείξουν την ανάγκη απασχόλησης νέων ειδικοτήτων. Από τα παραπάνω

προκύπτει ότι οι εργαζόμενοι του τομέα θα πρέπει να ανταποκριθούν σε

αυξημένα ή /και διαφοροποιημένα καθήκοντα. Θα πρέπει να δημιουργηθούν

αφενός στελέχη με ισχυρή θεωρητική γνώση και υψηλή εξειδίκευση σε

τεχνολογικές εφαρμογές και αφετέρου τεχνικό προσωπικό ικανό να

λειτουργήσει, να συντηρήσει και να υποστηρίξει την περιβαλλοντική υποδομή

και τις νέες παραγωγικές δραστηριότητες που θα αναπτυχθούν. Οι νέες αυτές

απαιτήσεις συνεπάγονται την ενδυνάμωση και αναβάθμιση του ανθρώπινου

δυναμικού που θα μπορέσει να επιτευχθεί:

με εισαγωγή περιβαλλοντικών θεματικών ενοτήτων και αντίστοιχων

μαθημάτων στα προγράμματα σπουδών της δευτεροβάθμιας

επαγγελματικής αλλά και της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και

210

με παροχή κατάλληλων προγραμμάτων συνεχιζόμενης εκπαίδευσης και

ενδοεπιχειρησιακών σεμιναρίων.

Η ανάπτυξη νέων κατάλληλων εκπαιδευτικών προγραμμάτων και η

προσαρμογή των υφιστάμενων στις απαιτήσεις της αγοράς, για όλες τις

βαθμίδες του ανθρώπινου δυναμικού, απαιτεί τη σταθερή και αξιόπιστη

συνεργασία των φορέων της εκπαίδευσης, π.χ. δευτεροβάθμια εκπαίδευση,

ΑΕΙ, ΤΕΙ, με την περιβαλλοντική βιομηχανία. Οι δυο βασικοί πυλώνες της

ανάπτυξης, το εκπαιδευτικό σύστημα και οι επιχειρήσεις, θα πρέπει να

συνεργασθούν ώστε να καταγραφούν οι πραγματικές ανάγκες σε ανθρώπινο

δυναμικό και να διαμορφωθούν εκπαιδευτικά προγράμματα που θα τις

καλύπτουν. Η συνεργασία αυτή που δεν έχει ακόμη εδραιωθεί στη χώρα μας

δεν θα πρέπει, όμως, να είναι περιοριστική για τους φορείς της εκπαίδευσης

των οποίων ο ρόλος εκτείνεται πέραν από τις ανάγκες του παρόντος, στην

πρόβλεψη των εξελίξεων και την κάλυψη των μελλοντικών αναγκών. Τα

τελευταία χρόνια, ένας σημαντικός αριθμός ελληνικών επιχειρήσεων του

περιβαλλοντικού τομέα έχουν αναπτύξει συνεργασία με αντίστοιχες

επιχειρήσεις του εξωτερικού και συμμετέχουν σε έργα χρηματοδοτούμενα από

ευρωπαϊκά προγράμματα. Οι συνεργασίες αυτές μπορούν επίσης να

συμβάλουν ουσιαστικά στην αναγκαία εξειδίκευση του ανθρώπινου δυναμικού

της περιβαλλοντικής βιομηχανίας στη χώρα μας, παρέχοντας εργασιακή

εμπειρία και τεχνογνωσία και λειτουργώντας παράλληλα με το επίσημο

εκπαιδευτικό σύστημα.

211

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ

Παράρτημα Ι «Η περιβαλλοντική βιομηχανία στο πλαίσιο της

αειφόρου ανάπτυξης».

Η πολύ σημαντική ανάπτυξη της περιβαλλοντικής βιομηχανίας στο διεθνή

χώρο, τα τελευταία χρόνια, έχει προκύψει ως αποτέλεσμα της αναγνώρισης

της ανάγκης για προστασία του περιβάλλοντος και ευρύτερα της προώθησης

της ιδέας της αειφόρου ανάπτυξης από διεθνείς οργανισμούς, ενώσεις κρατών

και εθνικές κυβερνήσεις.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση ενσωμάτωσε την αρχή της «αειφόρου ανάπτυξης» στις

πολιτικές της, με την έγκριση της «Στρατηγικής υπέρ της Αειφόρου

Ανάπτυξης» το 2001 (που αναθεωρήθηκε το 2005), ενώ το Μάρτιο του 2010

υιοθέτησε μια νέα στρατηγική με την ονομασία «Ευρώπη 2020» που έθεσε τις

βάσεις για την προώθηση μιας «πιο πράσινης, ανταγωνιστικής και

αποτελεσματικής στη χρήση των πόρων, οικονομικής ανάπτυξης» Παράλληλα,

ο ΟΟΣΑ αποφάσισε την εφαρμογή της «Στρατηγικής της Πράσινης

Ανάπτυξης» (Green Growth Strategy) στο Συμβούλιο Υπουργών του 2011,

εγκαινιάζοντας ένα μακροπρόθεσμο σχέδιο για την υποστήριξη εθνικών και

διεθνών προσπαθειών για την επίτευξη της.

Η στρατηγική αυτή στοχεύει στο να βοηθήσει τις χώρες να ενισχύσουν την

οικονομική τους ανάπτυξη και μεγέθυνση, ενώ ταυτόχρονα θα διασφαλίζουν

ότι θα παραμένουν διαθέσιμοι οι πόροι και οι περιβαλλοντικές υπηρεσίες από

όπου εξαρτάται η ευημερία τους. Ο στόχος αυτός επιδιώκεται να επιτευχθεί με

την υιοθέτηση κατάλληλων πολιτικών στους τομείς των επενδύσεων, της

καινοτομίας, της τεχνολογίας, του εμπορίου, της απασχόλησης, της

διακυβέρνησης και της εκπαίδευσης. Στο πλαίσιο αυτό, οι χώρες της Ε.Ε.

212

προχώρησαν ειδικότερα στην παροχή οικονομικών κινήτρων για την

προώθηση «πράσινων» επενδύσεων και την υποστήριξη της «πράσινης»

επιχειρηματικότητας, προκειμένου να ενισχυθεί η ανάπτυξη της καινοτομίας

και της τεχνογνωσίας στον τομέα.

Η διεθνής εμπειρία μαρτυρά πως η «πράσινη» επιχειρηματικότητα και

γενικότερα η επιχειρηματική δραστηριοποίηση γύρω από τα αντικείμενα

προστασίας του περιβάλλοντος, μπορεί να συμβάλλει σημαντικά στην

ανάκαμψη της παγκόσμιας οικονομίας και στη δημιουργία μεγάλου αριθμού

νέων θέσεων εργασίας. Επισημαίνεται, ότι η έννοια της «πράσινης»

επιχειρηματικότητας αναφέρεται σε ένα πολύ ευρύ πεδίο διαφορετικών

κλάδων και επιχειρηματικών δραστηριοτήτων, αλλά και τύπων επιχειρήσεων.

Το Worldwatch Institute προσδιορίζει την «πράσινη επιχειρηματικότητα» ως

εκείνες τις δραστηριότητες στον πρωτογενή, δευτερογενή και τριτογενή τομέα

που συμβάλλουν στη διατήρηση ή και αποκατάσταση του περιβάλλοντος.

Στο δευτερογενή τομέα, η έννοια της «περιβαλλοντικής βιομηχανίας» (eco-

industry), όπως ορίζεται από τον ΟΟΣΑ και την Eurostat, περιλαμβάνει

ειδικότερα όλες τις «δραστηριότητες παραγωγής εμπορικών αγαθών και

παροχής υπηρεσιών για τη μέτρηση, την πρόληψη, τον περιορισμό, την

ευαισθητοποίηση ή την αποκατάσταση περιβαλλοντικών ζημιών στο νερό, τον

αέρα και το έδαφος, καθώς και των προβλημάτων που σχετίζονται με τα

απόβλητα, το θόρυβο και τα οικοσυστήματα». Ο ορισμός αυτός περιλαμβάνει

συνεπώς τρεις κατηγορίες δραστηριοτήτων: 1) τη διαχείριση της ρύπανσης σε

επίπεδο πρόληψης και αποκατάστασης (π.χ. ανακύκλωση και διάθεση στερεών

αποβλήτων, μείωση εκπομπών, μείωση περιβαλλοντικών κινδύνων ή

αντιμετώπιση περιβαλλοντικών ζημιών), 2) τις καθαρότερες (ολοκληρωμένες)

τεχνολογίες και προϊόντα μεταξύ των οποίων συγκαταλέγονται οι

δραστηριότητες που συνεχώς βελτιώνουν, μειώνουν ή εξαλείφουν τις

213

περιβαλλοντικές επιπτώσεις των γενικών τεχνολογιών και 3) τη διαχείριση των

πόρων (όπως οι ανανεώσιμες μορφές ενέργειας και ο εφοδιασμός σε νερό).

Όπως προκύπτει από τις διαθέσιμες πηγές, οι προσεγγίσεις για τον

προσδιορισμό του μεγέθους της περιβαλλοντικής βιομηχανίας διαφέρουν

ανάλογα με την οριοθέτηση των δραστηριοτήτων που εντάσσονται σε αυτήν

και τη μεθοδολογία άντλησης στοιχείων. Σε μελέτη που εξέδωσε το 2009 η

Ευρωπαϊκή Επιτροπή, υιοθετείται ορισμός της περιβαλλοντικής βιομηχανίας

που περιλαμβάνει ως βασικό κορμό δραστηριοτήτων τη συλλογή και

επεξεργασία στερεών και υγρών αποβλήτων, την παραγωγή ενέργειας από

ανανεώσιμες πηγές, την ανακύκλωση υλικών και την αντιμετώπιση της

ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Σύμφωνα με τα στοιχεία αυτής της μελέτης, το

μέγεθος της ευρωπαϊκής περιβαλλοντικής βιομηχανίας στα 27 κράτη μέλη

ανήλθε το 2008 σε 319 δις € ετήσιο κύκλο εργασιών (έναντι 232 δις € το 2004

και 270 δις € το 2006), καθώς και σε 3,4 εκατ. θέσεις εργασίας. Σχεδόν το

78% του συνολικού κύκλου εργασιών αναλογούσε στους τέσσερις

μεγαλύτερους κλάδους της περιβαλλοντικής βιομηχανίας (29% στη διαχείριση

στερεών αποβλήτων, 20% στη διαχείριση υδάτινων πόρων, 17% στην

ανακύκλωση υλικών και 11% στη διαχείριση υγρών αποβλήτων).

Μεγέθη περιβαλλοντικής βιομηχανίας ΕΕ-27 (2008)

Κλάδος Κύκλος εργασιών

(δις €)

Απασχολούμενοι

(χιλ.)

∆ιαχείριση στερεών

αποβλήτων 92,2 1.467

∆ιαχείριση υδάτινων πόρων 63,3 704

Ανακύκλωση υλικών 54,8 512

214

∆ιαχείριση υγρών αποβλήτων 34,3 303

Λοιποί κλάδοι 74,5 455

Σύνολο 319 3.441

Σύμφωνα επίσης με πρόσφατη έκθεση του WWF, 3,4 εκατομμύρια θέσεις

εργασίας στην Ε.Ε. σχετίζονται άμεσα με τους τομείς των ανανεώσιμων

πηγών ενέργειας, των βιώσιμων μεταφορών και της ενεργειακής απόδοσης.

Αυτός ο αριθμός υπερβαίνει κατά πολύ τα 2,8 εκατομμύρια θέσεις που

καλύπτονται από ρυπογόνες βιομηχανίες όπως του λιγνίτη, του τσιμέντου, του

σιδήρου και του χάλυβα. Εκτιμάται επίσης, ότι η οικονομία χαμηλών

εκπομπών άνθρακα θα συνεχίσει να διευρύνεται στο μέλλον, σε αντίθεση με

την απασχόληση στις ρυπογόνες βιομηχανίες. Επιθετικότερη περιβαλλοντική

πολιτική της Ε.Ε μπορεί να οδηγήσει στη δημιουργία επιπλέον 4 εκατ.

«πράσινων» θέσεων εργασίας

Τα μεγέθη αυτά είναι φυσικά πολύ μεγαλύτερα εφόσον συμπεριληφθούν όλες

οι βιομηχανικές δραστηριότητες καθώς και η παροχή υπηρεσιών σε

βιομηχανίες που συνεπάγονται περιβαλλοντικά οφέλη (π.χ. οικολογική

δόμηση, παραγωγή βιολογικών τροφίμων, βιοκαυσίμων, οικολογικών

οχημάτων, δομικών υλικών κλπ., οικολογική πιστοποίηση προϊόντων και

παραγωγικών διαδικασιών). Επισημαίνεται ότι, με βάση τον προαναφερόμενο

ορισμό της περιβαλλοντικής βιομηχανίας, δεν συμπεριλαμβάνονται σε αυτήν

δραστηριότητες όπως η παραγωγή κινητήρων με χαμηλότερη εκπομπή ρύπων,

παρ’ ότι συμβάλλουν κατά μια έννοια στην προστασία του περιβάλλοντος.

Όμως και με την εφαρμογή του στενότερου ορισμού της περιβαλλοντικής

βιομηχανίας, όπως αναφέρεται παραπάνω, αυτή εκτείνεται σε ένα πολύ ευρύ

πεδίο διαφορετικών κλάδων αλλά και τύπων επιχειρήσεων και φορέων, και

περιλαμβάνει το σχεδιασμό και την κατασκευή έργων προστασίας

περιβάλλοντος, την προμήθεια εξοπλισμού, τη συλλογή και εναλλακτική

215

διαχείριση πληθώρας υλικών (μετάλλων, πλαστικού χάρτου κ.α.), την

επεξεργασία, ανακύκλωση και ανάκτηση υλικών, καθώς και την αξιοποίηση

των υλικών αυτών ως πρώτη ύλη για την παραγωγή ενέργειας ή τελικών

προϊόντων.

Στην τρέχουσα συγκυρία της οικονομικής ύφεσης και των δημοσιονομικών

προβλημάτων που αντιμετωπίζουν τα περισσότερα κράτη μέλη της Ε.Ε., είναι

προφανές ότι η ευρωπαϊκή περιβαλλοντική βιομηχανία επηρεάζεται έντονα

από την κάμψη του κύκλου εργασιών και του ρυθμού ανάπτυξης της. Η

δυναμική εντούτοις, των συνεχών αλλαγών και εξελίξεων στον τομέα του

περιβάλλοντος, δημιουργούν πολλαπλές προκλήσεις που μπορούν να

μετατραπούν σε ευκαιρίες για την ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας και τη

δημιουργία θέσεων εργασίας στον τομέα.

Οι διεθνείς δεσμεύσεις για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, η

θεσμοθέτηση ενός όλο και πιο αυστηρού περιβαλλοντικά πλαισίου άσκησης

των οικονομικών, παραγωγικών και αναπτυξιακών δραστηριοτήτων σε όλους

τους τομείς, η ένταση των ανταγωνιστικών πιέσεων στο πλαίσιο της

παγκοσμιοποίησης των αγορών και η επικράτηση νέων καταναλωτικών

προτύπων (ζήτηση προϊόντων οικολογικών / φιλικών προς το περιβάλλον),

προωθούν την τεχνολογική ανάπτυξη και τις καινοτομίες στην περιβαλλοντική

βιομηχανία, με αποτέλεσμα την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας της.

Στο πλαίσιο αυτό, τομείς δραστηριότητας της περιβαλλοντικής βιομηχανίας,

όπως π.χ. ο τομέας της ανακύκλωσης, παρουσιάζουν ιδιαίτερα σημαντικές

προοπτικές δημιουργίας νέων θέσεων εργασίας. Μελέτες διεθνών οργανισμών

(π.χ. Friends of the Earth) αναφέρουν ότι ο διπλασιασμός της ανακύκλωσης

στην Ευρώπη των 27 κρατών μελών, μπορεί να δημιουργήσει άμεσα 322.000

νέες «πράσινες» θέσεις εργασίας, αλλά και επιπλέον 250.000 παράπλευρες

ευκαιρίες απασχόλησης, ενισχύοντας το συνολικό δυναμικό κατά 560.000

216

θέσεις συνολικά. Αντίστοιχες μελέτες, σε παγκόσμια κλίμακα, εμφανίζουν

μεγάλες προοπτικές στην αύξηση της απασχόλησης μέσα από την γενικότερη

εναλλακτική διαχείριση των απορριμμάτων.

ΑΕΙΦΟΡΟΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ & ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΠΡΑΣΙΝΩΝ

ΠΡΟΜΗΘΕΙΩΝ ΣΤΟ ΔΗΜΟΣΙΟ ΤΟΜΕΑ (ΚΑΙ ΕΙΔΙΚΟΤΕΡΑ ΣΕ

ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥΣ ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗΣ)

Η Ελλάδα, ως κράτος αποδέκτης των οδηγιών και κατευθύνσεων της

Ευρωπαϊκής Ένωσης περί εξοικονόμησης ενέργειας και ενεργειακής απόδοσης,

έχει θέσει βασική προτεραιότητα την έννοια του αειφόρου ενεργειακού

σχεδιασμού.

Στην κατεύθυνση περιορισμού της κατανάλωσης ενέργειας, βασικός

παράγοντας επιρροής είναι η ευαισθητοποίηση των πολιτών, ενώ ο ρόλος της

τοπικής αυτοδιοίκησης στην υλοποίηση των σχετικών προγραμμάτων αλλά και

ως συνδέσμου ανάμεσα στην κεντρική διοίκηση και τους πολίτες, είναι

καθοριστικός.

Στη πληθώρα πολιτικών και κατευθυντήριων γραμμών της Ευρωπαϊκής

Ένωσης σε θέματα εξοικονόμησης ενέργειας γίνεται σαφής αναφορά στην

ανάγκη δραστηριοποίησης των τοπικών αρχών για την επίτευξη των στόχων

ενεργειακής απόδοσης και μείωσης της κατανάλωσης ενέργειας. Στη χώρα μας

έχουν υπάρξει παραδείγματα Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης (ΟΤΑ) που

έχουν εφαρμόσει επιτυχώς παρόμοιες δράσεις αειφόρων περιβαλλοντικών

πολιτικών, οι οποίες με τη σειρά τους εξασφάλισαν την κοινωνική ευημερία.

Στα θέματα αειφόρου ενεργειακού σχεδιασμού, προτεραιότητα των

οργανισμών τοπικής αυτοδιοίκησης είναι η διαμόρφωση πλαισίου ενεργειακής

217

πολιτικής που θα καθορίζει τις σχετικές με την εξοικονόμηση και ορθολογική

χρήση ενέργειας δράσεις. Απώτερος στόχος του αειφόρου ενεργειακού

σχεδιασμού είναι η μείωση των εκπομπών του διοξειδίου του άνθρακα σε

τοπικό επίπεδο. Για την επίτευξη του στόχου αυτού θεσπίζονται

συγκεκριμένες δράσεις σε πολλαπλούς άξονες, οι οποίες προδιαγράφουν τα

μέτρα, εμπλέκουν τη διοίκηση, τους εργαζόμενους και τους απλούς πολίτες,

ενώ ταυτόχρονα ορίζουν την ορθή παρακολούθηση των υιοθετημένων

δεσμεύσεων.

Σύμφωνα με το Σχέδιο ∆ράσης για την Ενεργειακή Απόδοση της Ευρωπαϊκής

Ένωσης, ο δημόσιος τομέας θα πρέπει να αποτελεί πρότυπο για τους πολίτες

υιοθετώντας αειφόρα πρότυπα κατανάλωσης και κάνοντας ορθολογική χρήση

ενέργειας. Στόχος του Σχεδίου ∆ράσης είναι η κινητοποίηση των δημόσιων

αρχών, των πολιτών αλλά και των συντελεστών της αγοράς να αναλάβουν

συντονισμένες δράσεις στην κατεύθυνση κατασκευής ενεργειακά αποδοτικών

κτιρίων, την προμήθεια και χρήση ενεργειακά αποδοτικών οικοσκευών και

συστημάτων και τον περιορισμό της κατανάλωσης ενέργειας γενικά. Η

αναγκαιότητα αυτή έχει αποτυπωθεί στο Ευρωπαϊκό θεσμικό επίπεδο με τις

Οδηγίες 2002/91 για την ενεργειακή απόδοση των κτιρίων και 2006/32 για την

ενεργειακή απόδοση κατά την τελική χρήση και τις ενεργειακές υπηρεσίες της

Ε.Ε., στο εθνικό θεσμικό πλαίσιο με την ψήφιση του Ν. 3661/2008 «Μέτρα για

τη μείωση της ενεργειακής κατανάλωσης των κτιρίων και άλλες διατάξεις»

(ενσωμάτωση της Οδηγίας 2002/91 της Ε.Ε.), καθώς και με την θέσπιση

συγκεκριμένων υποχρεωτικών παρεμβάσεων εξοικονόμησης ενέργειας για το

κτιριακό δυναμικό και τις εγκαταστάσεις του δημόσιου τομέα (ΚΥΑ

∆6/Β/14826/17-6-2008).

Η συγκεκριμένη κοινή υπουργική απόφαση (ΚΥΑ) ορίζει τα μέτρα

εξοικονόμησης ενέργειας που περιλαμβάνουν:

218

Σύνδεση στο δίκτυο φυσικού αερίου για την αποκατάσταση του

πετρελαίου θέρμανσης

Μείωση άεργου ισχύος

Συντήρηση/ βελτιστοποίηση της λειτουργίας των κλιματιστικών

εγκαταστάσεων των κτιρίων

Επίτευξη συνθηκών οπτικής και θερμικής άνεσης για τους χρήστες

δημοσίων κτιρίων

Αντικατάσταση ενεργοβόρων λαμπτήρων

Χρήση συστημάτων αυτοματισμού

Προμήθεια ενεργειακά αποδοτικών συσκευών

Στο Σχέδιο ∆ράσης της Ελλάδας για την Ενεργειακή Απόδοση που

καταρτίστηκε στο πλαίσιο της Οδηγίας 2006/32 αναφέρεται ο Ολοκληρωμένος

Ενεργειακός Σχεδιασμός των ∆ήμων ως ένα από τα μέτρα που μπορούν να

συνεισφέρουν καταλυτικά στην εξοικονόμηση ενέργειας και βελτίωσης της

ενεργειακής απόδοσης. Όλοι οι τομείς κατανάλωσης ενέργειας των ∆ήμων (πχ.

κτίρια, φωτισμός δρόμων, προμήθειες εξοπλισμού κτλ.) σχετίζονται με τον

αειφόρο ενεργειακό σχεδιασμό, ο οποίος ορίζει τους στόχους εξοικονόμησης

που θα επιτευχθούν με συγκεκριμένες δράσεις και παρεμβάσεις. Συνεπώς ο

ενεργειακός σχεδιασμός αποτελεί τη δέσμευση των ΟΤΑ για την εφαρμογή

τέτοιων πολιτικών. Οι δράσεις που περιλαμβάνει ο ενεργειακός σχεδιασμός

είναι:

219

• ∆ιενέργεια ελέγχων σε επιλεγμένα κτίρια που πληρούν συγκεκριμένα

κριτήρια (πχ. υψηλές καταναλώσεις, κατηγορία χρήσης, παλαιότητα κτλ) ώστε

να προσδιοριστούν τα τεχνικά μέτρα επεμβάσεων εξοικονόμησης ενέργειας

• Θέσπιση στόχων και χρονοδιάγραμμα επεμβάσεων εξοικονόμησης

• Κατάρτιση πλάνου για μία πολιτική ενεργειακά αποδοτικών προμηθειών

/ υπηρεσιών

• Σύνταξη προδιαγραφών για την προμήθεια ενεργειακά αποδοτικού

εξοπλισμού

• Συμμετοχή σε δίκτυα (πχ δίκτυο Procura+) για ανταλλαγή εμπειριών

και μεταφορά τεχνογνωσίας στον τομέα των πράσινων προμηθειών

• ∆ιερεύνηση λύσεων για τον τομέα των μεταφορών, με διενέργεια

πλάνων αστικής κινητικότητας

• Ανάπτυξη πλάνου για την ευαισθητοποίηση των δημοτών και του

εργατικού δυναμικού με στόχο τη βελτίωση της ενεργειακής συμπεριφοράς

• Ενημέρωση των επιχειρηματιών που δραστηριοποιούνται εντός του

ΟΤΑ για δυνατότητες επεμβάσεων εξοικονόμησης ενέργειας στις επιχειρήσεις

τους

• Θέσπιση μέτρων παρακολούθησης του σχεδιασμού και

επαναπροσδιορισμού των στόχων σε τακτά χρονικά διαστήματα. Ο

220

απολογισμός προόδου των δράσεων του σχεδιασμού είναι ιδιαίτερα σημαντικό

τμήμα του για την ανάληψη διορθωτικών κινήσεων.

Στην πολιτική αυτή περιλαμβάνεται ο γενικός στόχος ενεργειακής

εξοικονόμησης (ο οποίος τίθεται σε πληθώρα αξόνων) και οι δράσεις

ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης των πολιτών. Ορίζεται επίσης ο

ενεργειακός υπεύθυνος ή ένα τμήμα που θα είναι αρμόδιο για την

παρακολούθηση της εφαρμογής του πλαισίου πολιτικής. Ο ρόλος του

ενεργειακού υπευθύνου (ή τμήματος), που τυπικά ορίζεται για να ελέγχει τις

ενεργειακές ανάγκες και να παρακολουθεί την ορθή εφαρμογή των μέτρων

εξοικονόμησης ενέργειας, είναι πολύ σημαντικός, καθώς μεταξύ των άλλων,

έχει ως αρμοδιότητα τη συλλογή στοιχείων καταναλώσεων των κτιρίων και

άλλων δημοτικών κοινόχρηστων χώρων, τη διενέργεια επιθεωρήσεων και τη

διάγνωση αναγκαίων παρεμβάσεων για τη βελτίωση της ενεργειακής

απόδοσης.

Το τμήμα / άτομο που θα καταστεί αρμόδιο για την εφαρμογή της

ενεργειακής πολιτικής θα πρέπει να συλλέξει σε πρώτη φάση τις απαραίτητες

πληροφορίες για την επιλογή των βέλτιστων μέτρων εξοικονόμησης ενέργειας

σε διάφορους τομείς δραστηριότητας του ΟΤΑ. Η ενεργειακή καταγραφή θα

περιλαμβάνει:

Καταγραφή ενεργειακών καταναλώσεων και καταναλώσεων ανά καύσιμο

δημοτικών κτιρίων

Καταγραφή ενεργειακών χαρακτηριστικών δημοτικών κτιρίων (γενικά

χαρακτηριστικά του κτιρίου, χρήσεις του κτιρίου, ηλεκτρομηχανολογικές

εγκαταστάσεις του κτιρίου)

221

Καταγραφή και προσδιορισμός των αναγκών για τις προμήθειες

εξοπλισμού που καταναλώνει ενέργεια

Καταγραφή άλλων δημοτικών ενεργειακών καταναλώσεων (π.χ.

δημοτικός φωτισμός σε δρόμους και πλατείες, καύσιμα για κίνηση

οχημάτων κ.ά)

Έρευνα και καταγραφή του προφίλ της ενεργειακής συμπεριφοράς των

δημοτών στον οικιακό τομέα

Η ενεργειακή αυτή καταγραφή δίνει τη δυνατότητα θέσπισης στόχων μείωσης

της κατανάλωσης ενέργειας σε κτίρια και δημοτικές εγκαταστάσεις και

προσδιορίζει τις εναλλακτικές λύσεις που μπορούν να επιφέρουν το επιθυμητό

αποτέλεσμα.

Τα οφέλη από την εφαρμογή του αειφόρου ενεργειακού σχεδιασμού είναι

πολλαπλά και εντοπίζονται κυρίως στην μείωση του λειτουργικού κόστους

αλλά και την αξιοποίηση των δυνατοτήτων που ανοίγονται με το νέο θεσμικό

πλαίσιο (για παράδειγμα η χρηματοδότηση επενδύσεων από τρίτους). Ένα

επίσης πολύ σημαντικό θετικό αποτέλεσμα της εφαρμογής του ενεργειακού

σχεδιασμού είναι η δημιουργία θέσεων απασχόλησης σε τοπική κλίμακα, η

εξασφάλιση ποιοτικότερων συνθηκών εργασίας και η προστασία ειδικών

κοινωνικών ομάδων (μετανάστες, μειονότητες). Επίσης η αναβάθμιση της

ποιότητας του ατμοσφαιρικού περιβάλλοντος σε τοπική κλίμακα που

επιτυγχάνεται μέσω της χρήσης φυσικού αερίου και ηλεκτρικών αυτοκινήτων

στις δημόσιες και δημοτικές συγκοινωνίες συγκαταλέγεται στα θετικά του ως

άνω σχεδιασμού.

222

Η εφαρμογή ενός αειφόρου ενεργειακού σχεδιασμού δίνει σε έναν ΟΤΑ τη

δυνατότητα να μειώσει την κατανάλωση ενέργειας και τις εκπομπές CO2 στα

όριά του, καθώς και να επιτύχει σημαντικά οικονομικά οφέλη από τη μείωση

του λειτουργικού κόστους. Η συστηματική αξιοποίηση συστημάτων

εξοικονόμησης και επαναχρησιμοποίησης πόρων, βελτιστοποίηση της

ενεργειακής απόδοσης στα δημόσια κτίρια και η ενεργειακή αυτονομία

δημόσιων εγκαταστάσεων μπορούν να μειώσουν σημαντικά τα

λειτουργικά έξοδα των φορέων του δημοσίου .Ταυτόχρονα μπορεί να

αξιοποιήσει τη δυνατότητα χρηματοδοτήσεων για την υλοποίηση τέτοιων

δράσεων που του δίνονται κατά καιρούς μέσω του ΕΣΠΑ ή άλλων

χρηματοδοτικών εργαλείων.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα χρηματοδότησης των ΟΤΑ από το ΥΠΑΝ αποτελεί

το πρόγραμμα «ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΩ», το οποίο είχε καταρτιστεί στο πλαίσιο του

πρωτοκόλλου συνεργασίας για την ενεργειακή αποδοτικότητα σε Οργανισμούς

Τοπικής Αυτοδιοίκησης που υπεγράφη το Νοέμβριο του 2007 μεταξύ ΥΠΑΝ

και ΚΕ∆ΚΕ και χρηματοδοτήθηκε από το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα

Ανταγωνιστικότητα και Επιχειρηματικότητα (ΕΠΑΕ) του ΥΠΑΝ για την περίοδο

2007-2013. Αντικείμενο του προγράμματος ήταν η εφαρμογή δράσεων και

αποδεδειγμένων καλών πρακτικών για τη μείωση της ενεργειακής

κατανάλωσης, κυρίως στον κτιριακό τομέα και την αναβάθμιση των υπαίθριων

χώρων και δευτερευόντως, στον τομέα των δημοτικών και ιδιωτικών

μεταφορών και τις ενεργοβόρες δημοτικές εγκαταστάσεις. Οι δράσεις στα

κτίρια αφορούσαν μεταξύ άλλων επεμβάσεις αναβάθμισης του κτιριακού

κελύφους, των Η/Μ εγκαταστάσεων, του φωτισμού με στόχο την

εξοικονόμηση ενέργειας σε ποσοστό 20-30%. Επεμβάσεις προβλέπονταν και

στους υπαίθριους χώρος με στόχο τη βελτίωση του αστικού μικροκλίματος και

τη μείωση της έντασης του φαινομένου της αστικής θερμικής νησίδας. Το

μέτρο υλοποιήθηκε μέσω τεχνικών παρεμβάσεων, και δράσεων

ευαισθητοποίησης και κινητοποίησης των πολιτών.

223

H σπατάλη χρήσης των φυσικών πόρων και οι συνέπειες της κλιματικής

αλλαγής αποτελούν σύνθετα ζητήματα που για να αντιμετωπιστούν

απαιτείται αλλαγή κατεύθυνσης προς ένα νέο μοντέλο βιώσιμων πρακτικών

παραγωγής, διαχείρισης και κατανάλωσης.

Οι επιπτώσεις των προϊόντων που αγοράζονται και των υπηρεσιών που

χρησιμοποιούνται στο περιβάλλον είναι εμφανής σε κάθε στάδιο του κύκλου

ζωής τους: από την εξαγωγή των πρώτων υλών μέχρι την τελική χρήση. Στην

αγορά υπάρχουν προϊόντα περισσότερο φιλικά προς το περιβάλλον,

τεχνικές και λύσεις για ενεργειακά αποδοτικά κτίρια, ηλεκτρική ενέργεια

από ανανεώσιμες πηγές, δημόσια συγκοινωνιακά μέσα που χρησιμοποιούν

κινητήρες με μειωμένους ρύπους και προϊόντα ευρείας χρήσης από

ανακυκλωμένα υλικά. Όλα τους τείνουν πια να αποτελούν αναγκαιότητα και

όχι επιλογή.

Έτσι μέσω ενός αειφόρου ενεργειακού σχεδιασμού και αξιοποιώντας την

αμεσότητα που διαθέτουν στις σχέσεις τους με τους δημότες, οι ΟΤΑ μπορούν

και οφείλουν να αποτελέσουν πρότυπο για τους πολίτες και να συμβάλουν

καθοριστικά στη διαμόρφωση μίας ορθολογικής ενεργειακής συμπεριφοράς και

στην προώθηση της αειφόρου ανάπτυξης.

Ο δημόσιος τομέας εμφανίζει σημαντική αγοραστική ισχύ σε προμήθεια

προϊόντων και υπηρεσιών, αφού έχει υπολογιστεί ότι καλύπτει το 10-20% της

συνολικής δαπάνης στο μείγμα του καταναλωτικού μοντέλου. Οι δημόσιες

αρχές εμφανίζουν μια τεράστια αγοραστική / καταναλωτική δύναμη που

υπολογίζεται στο 16 % του ΑΕΠ ως μέσος όρος των χωρών της

Ευρωπαϊκής Ένωσης. Στην Ελλάδα το ποσοστό αυτό εκτιμάται ότι

προσεγγίζει το 13 %. Ειδικότερα σε ότι αφορά τη κατανάλωση ενέργειας

εκτιμάται ότι σήμερα στις χώρες της Ε.Ε. ο δημόσιος τομέας

καταναλώνει το 6 -7 % της συνολικής κατανάλωσης ηλεκτρικής

224

ενέργειας. Συνεπώς η παρέμβαση θέσπισης κινήτρων ή ποσοστών ή η

ενθάρρυνση γενικά των πράσινων δημόσιων συμβάσεων, μπορεί να

συνεισφέρει άμεσα στα οικονομικά , κοινωνικά και περιβαλλοντικά

αποτελέσματα που αναμένονται. Υπουργεία , οργανισμοί του ∆ημοσίου ,

φορείς της Τοπικής Αυτοδιοίκησης , σχολεία , νοσοκομεία , ένοπλες

δυνάμεις , πανεπιστήμια αποτελούν μεγάλους καταναλωτές στους οποίους

μπορεί να επιβληθούν ειδικές προδιαγραφές για την ενσωμάτωση των

πράσινων προμηθειών στους προϋπολογισμούς τους και στο ετήσιο

πρόγραμμα προμηθειών.

Η θεσμοθέτηση της συμμετοχής των πράσινων προμηθειών στις συνολικές

προμήθειες του δημόσιου τομέα μπορεί να πραγματοποιηθεί μετά από

διοικητικές ρυθμίσεις και αποφάσεις, οι οποίες με τη σειρά τους βοηθούν στην

επίτευξη συγκεκριμένων ποσοτικών στόχων διείσδυσης των πράσινων

υπηρεσιών και προϊόντων στην αγορά. Φυσικά δεν αποκλείεται η παροχή

κινήτρων για την αύξηση της συμμετοχής των πράσινων προϊόντων και

υπηρεσιών στην ιδιωτική κατανάλωση, ωστόσο οι δημόσιες προμήθειες έχουν

βαρύνουσα σημασία καθώς δίνουν τη δυνατότητα ευκολότερης και

μαζικότερης στροφής της κατανάλωσης προϊόντων και υπηρεσιών προς μια

«πράσινη» κατεύθυνση.

Λόγω της εταιρικής κοινωνικής ευθύνης και της διαπίστωσης ότι ολοένα

περισσότεροι καταναλωτές επιλέγουν προϊόντα και υπηρεσίες με βάση

οικολογικά κριτήρια, παρουσιάζεται μια σημαντική επέκταση της

πιστοποίησης προϊόντων και υπηρεσιών με βάση διεθνή ή και εθνικού

επιπέδου οικολογικά σήματα (FLO , FSE , EUFLOWER , ECO LABEL κτλ). Η

ύπαρξη τέτοιων σημάτων σήμερα , η σταδιακή υιοθέτησή τους από

επιχειρήσεις στη παραγωγή επιλεγμένων προϊόντων δίνει τη δυνατότητα

στις αναθέτουσες αρχές προμηθειών να εισάγουν στους διαγωνισμούς

τους και περιβαλλοντικές απαιτήσεις. Ολοένα και περισσότεροι δημόσιοι

225

φορείς αναζητούν την υιοθέτηση πρακτικών ή περιορισμένων προμηθειών

φιλικότερων προς το περιβάλλον.

Σε ένα σύστημα αξιολόγησης , βαθμολόγησης και επιλογής της

προμήθειας συγκεκριμένων προϊόντων από τους δημόσιους φορείς, η τιμή

αγοράς αποτελεί βασική παράμετρο. Απαιτείται – όπου δεν είναι επαρκώς

νομοθετικά - προσδιορισμένο η θεσμική κάλυψη των υπευθύνων

προμηθειών των φορέων τόσο στο εθνικό δίκαιο όσο και στο επίπεδο

της Ευρωπαϊκής Ένωσης ώστε να ενσωματωθούν στις διακηρύξεις

προμηθειών και κριτήρια που να μπορούν να τους δίνουν το χαρακτήρα

των πράσινων προμηθειών. Για να επιτευχθεί αυτό δεν πρέπει να

προσδιορίζεται ως κριτήριο η τιμή και μόνο αλλά η πιο συμφέρουσα

οικονομική προσφορά, που να είναι συνδυασμός τιμής αγοράς,

οικολογικού σήματος και κριτηρίου για το κόστος στο κύκλο ζωής του

προϊόντος ή της υπηρεσίας .

Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει θέσει ένα σαφές νομικό πλαίσιο για τις

δημόσιες συμβάσεις των κρατών μελών με βάση το όριο των

συμβάσεων που απαιτείται διεθνής διαγωνισμός και εμπίπτουν στη

κοινοτική οδηγία 18 / 2004. Ισχύουν οι κανόνες της εθνικής νομοθεσίας

αλλά και οι κοινοτικές αρχές για τις δημόσιες συμβάσεις, οι οποίες

μπορούν να συνοψιστούν στην αρχή της ίσης μεταχείρισης, της

αιτιολόγησης, της ελεύθερης διακίνησης των αγαθών, της ελεύθερης

παροχής υπηρεσιών, της διαφάνειας, της αμεροληψίας.

Με βάση τις νέες οδηγίες για τις δημόσιες συμβάσεις προσδιορίζονται

οι ενότητες μιας προκήρυξης (στην οποία μπορούν να μπουν κριτήρια

περιβαλλοντικού χαρακτήρα) και είναι :

το αντικείμενο των συμβάσεων

226

οι τεχνικές προδιαγραφές για το προϊόν ή την υπηρεσία που

ζητείται

τα κριτήρια ανάθεσης

οι όροι εκτέλεσης της σύμβασης

Εφόσον ένας δημόσιος φορέας επιθυμεί να ενσωματώσει τη

περιβαλλοντική διάσταση στην προμήθεια έργου / υπηρεσίας / προϊόντος

μπορεί να το κάνει και μάλιστα θεωρείται διαδικασία ξεκάθαρη και

διαφανής και υποδηλώνει επί της αρχής τη πρόθεση της αναθέτουσας

αρχής να προμηθευτεί πράσινα προϊόντα , έργα ή υπηρεσίες. Σημείο στο

οποίο πρέπει να δοθεί προσοχή είναι η αποφυγή προσδιορισμού τίτλου που να

περιορίζει τις αρχές ίσης μεταχείρισης και συμμετοχής των υποψηφίων

αναδόχων. Για παράδειγμα μπορεί ένας δημόσιος φορέας να προκηρύξει

διαγωνισμό για τη προμήθεια ανακυκλωμένου χαρτιού χωρίς να

παραβιάζει τους κανόνες του ελεύθερου ανταγωνισμού αλλά όχι

διαγωνισμό αποκλειστικά για ανακυκλωμένο χαρτί για όλες του τις

ανάγκες . Ή να προσδιορίζεται ότι το χαρτί του προσφέροντος μπορεί να είναι

και ανακυκλωμένο.

Στις τεχνικές προδιαγραφές μπορούν να οριστούν περιβαλλοντικά

πρότυπα , οικολογικά κριτήρια , προδιαγραφές απόδοσης ή και μέθοδοι

παραγωγής. Επίσης να καθορίζεται η υποχρέωση του αναδόχου να

διαθέτει ευρωπαϊκά ή εθνικά οικολογικά πρότυπα όπως αυτά ορίζονται

από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή Τυποποίησης. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί ο

όρος ή «με ισοδύναμο τρόπο». Με το τρόπο αυτό δεν αποκλείεται

κανείς υποψήφιος γιατί μπορεί ν’ αποδείξει τη «πράσινη» συμμόρφωση

του προϊόντος ή της υπηρεσίας που παρέχει με άλλα στοιχεία πέραν

της κατοχής κάποιου σήματος. Στις προδιαγραφές δε μπορεί να μπει η

227

υποχρέωση του αναδόχου να διαθέτει ένα συγκεκριμένο οικολογικό

σήμα γιατί αυτό μπορεί να αποτελεί μεροληπτική αντιμετώπιση.

Απαιτείται όταν τίθενται προδιαγραφές απόδοσης να υπάρχει σαφήνεια

που να επιτρέπει τη σωστή και αμερόληπτη αξιολόγηση με μετρήσιμους

δείκτες. Μπορεί η αναθέτουσα αρχή να θέτει επίσης όρους για τις

μεθόδους παραγωγής ενός προϊόντος. Αυτό δεν αποτελεί φωτογραφική

διάταξη αλλά ειδικό όρο «πράσινης» συμμόρφωσης. Π.χ. μπορεί να

ζητήσει ένας ∆ήμος τη προμήθεια χαρτιού χωρίς τη χρήση χλωρίου

(TCF ) ή τη προμήθεια φυτωριακού υλικού για την υπηρεσία πρασίνου

χωρίς τη χρήση μεταλλαγμένων σπόρων .

Μπορούν να επιλέγουν « πράσινα » προϊόντα ή υπηρεσίες και μέσω της

θέσπισης όρου για την απόδοση εναλλακτικών προσφορών από τους

συμμετέχοντες όταν κριτήριο ανάθεσης είναι η οικονομικά πιο

συμφέρουσα προσφορά. Στη περίπτωση αυτή η αναθέτουσα αρχή μπορεί

να δώσει τη δυνατότητα συμμετοχής και αποδοχής στο διαγωνισμό

τόσο συμβατικών προϊόντων όσο και προϊόντων που πληρούν τα

ελάχιστα ειδικά περιβαλλοντικά κριτήρια. Οφείλει όμως και στις δύο

περιπτώσεις να χρησιμοποιήσει τα ίδια κριτήρια αξιολόγησης. Με το

τρόπο αυτό μπορεί η αναθέτουσα αρχή να προωθήσει τη προμήθεια «

πράσινων » προϊόντων όταν δεν είναι βέβαιη για την ύπαρξη στην

αγορά , ή την εκδήλωση ενδιαφέροντος για « πράσινα » προϊόντα στη

συγκεκριμένη προκήρυξη. Τα κριτήρια επιλογής των διαγωνισμών είναι 3

κατηγοριών :

κριτήρια συμμετοχής – δικαιολογητικά – κριτήρια αποκλεισμού

κριτήρια τεχνικής ικανότητας

οικονομικά κριτήρια

228

Στα κριτήρια αποκλεισμού εκτός των διοικητικών εγγράφων,

ενημερότητας κτλ. που απαιτούνται, μπορεί να μπει κριτήριο για τον

αποκλεισμό συμμετέχοντα υποψηφίου αναδόχου που δεν συμμορφώνεται

με τη περιβαλλοντική νομοθεσία ή κανονισμούς . Στα κριτήρια τεχνικής

ικανότητας πέραν της απαίτησης για την απόδειξη της ικανότητας του

υποψηφίου, του καταλόγου αντιστοίχων έργων ή προμηθειών κτλ.

μπορούν να ζητηθούν και κριτήρια περιβαλλοντικής τεχνικής ικανότητας.

Τα κριτήρια περιβαλλοντικής τεχνικής ικανότητας μπορούν να τίθενται

όμως μόνον αν απαιτείται συγκεκριμένη εμπειρία με περιβαλλοντικές

διαστάσεις παροχής υπηρεσιών έργων από τον υποψήφιο ανάδοχο.

Μπορεί ν’ απαιτηθεί για τη κατασκευή ενός βιοκλιματικού κτιρίου μιας

δημόσιας υπηρεσίας η προσκόμιση καταλόγου από τον υποψήφιο

κατασκευαστή που ν’ αναφέρει όλα τα αντίστοιχα βιοκλιματικά κτίρια ή

κατασκευές της εταιρείας αυτής.

Στα κριτήρια τεχνικής ικανότητας μπορούν να μπουν και κριτήρια

εφαρμογής Συστημάτων Περιβαλλοντικής ∆ιαχείρισης. Για παράδειγμα αν

γίνεται λόγος για τεχνικό έργο σε μια προστατευόμενη ή οικολογικά

ευαίσθητη περιοχή, είναι δυνατό να μπουν ειδικοί όροι εκτέλεσης.

Μπορεί να ζητηθεί από τους υποψήφιους αναδόχους στη τεχνική

προσφορά η πρόβλεψη μέτρων διαχείρισης ώστε να μη διαταραχθεί η

περιβαλλοντική ισορροπία στη περιοχή. Ενδεικτικά αναφέρονται τα επίπεδα

θορύβου για τη προστασία της πανίδας , η διαχείριση αποβλήτων, μπαζών

και άλλων υλικών στο εργοτάξιο, ώστε να μηδενιστεί η περιβαλλοντική

επίπτωση κατά τη διάρκεια κατασκευής του έργου . Οι τεχνικές

προδιαγραφές θέτουν τις ελάχιστες απαιτήσεις που η προσφερόμενη

υπηρεσία ή προϊόν θα πρέπει να καλύπτει . Από κει και πέρα τα κριτήρια

ανάθεσης δίνουν τη δυνατότητα στην αναθέτουσα αρχή να

βαθμολογήσει και να αξιολογήσει τις προσφορές χωρίς όμως να

229

σημαίνει ότι η υπηρεσία ή το προϊόν μπορεί να επιλεγεί σε

οποιαδήποτε τιμή προσφοράς .

Σ’ ότι αφορά τη τελική επιλογή και την ανάθεση είναι γνωστό ότι οι

τρόποι ανάθεσης βασίζονται:

στη πλέον συμφέρουσα από οικονομική άποψη προσφορά

στη χαμηλότερη τιμή

Σ’ ότι αφορά το κριτήριο της πλέον συμφέρουσας προσφοράς εκτός

της τιμής μπορεί να τεθούν παράμετροι για τη τεχνική ικανότητα του

προσφέροντος, την ημερομηνία παράδοσης, τις εγγυήσεις, τη συντήρηση

κτλ. Εδώ είναι σαφές ότι μπορούν να θέτουν και περιβαλλοντικά

κριτήρια. Το όποιο επιπλέον κόστος μπορεί ή θέλει να πληρώσει η

αναθέτουσα αρχή για την επιλογή μιας «πράσινης» προμήθειας

υποδηλώνεται από το πόσο υψηλή βαρύτητα έχει στη βαθμολόγηση

των επιμέρους κριτηρίων το περιβαλλοντικό κριτήριο , το περιβαλλοντικό

όφελος. Ανεξάρτητα της βαρύτητας των περιβαλλοντικών κριτηρίων

μπορούν ταυτόχρονα να τίθενται και τα ελάχιστα περιβαλλοντικά

κριτήρια στις τεχνικές προδιαγραφές ενισχύοντας έτσι τη πιθανότητα

μιας καλύτερης «πράσινης» προμήθειας . Στην οικονομική προσφορά τα

μόνα περιβαλλοντικά κριτήρια που μπορούν να μπουν είναι το να

λαμβάνεται υπόψη το κόστος κύκλου ζωής των προϊόντων, το κόστος

χρήσης ενός συστήματος (π.χ. κατανάλωση ενέργειας), η δυνατότητα

ανακύκλωσης αναλωσίμων , και εξαρτημάτων του προϊόντος και του

σχετικού ανταποδοτικού οφέλους.

230

Τέλος μπορούν να τεθούν περιβαλλοντικά κριτήρια στους όρους

εκτέλεσης των δημόσιων συμβάσεων .Μπορεί δηλαδή να ζητηθούν τα

προϊόντα να παραδοθούν σε μεγάλες συσκευασίες , ή σε ανακυκλώσιμες

συσκευασίες , ή με ενδείξεις για σωστή χρήση που μειώνει τη

κατανάλωση ενέργειας , νερού κτλ .

ΕΚΤΙΜΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΟΡΕΙΑ ΤΩΝ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΏΝ

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ ΣΤΟΥΣ ΤΟΜΕΙΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑ—ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

Α. Παραγωγή

O ενεργειακός τομέας στην Ελλάδα καλείται σήμερα να αντιμετωπίσει τις

σημαντικές προκλήσεις που συνδέονται με τη διαδικασία απελευθέρωσης της

ενεργειακής αγοράς και με τη στρατηγική επιλογή της Ευρωπαϊκής Ένωσης

για Βιώσιμη Ανάπτυξη, όπως αυτή αποτυπώνεται στο πλαίσιο στόχων του

2020.

Ο τομέας της ηλεκτροπαραγωγής τίθεται στο επίκεντρο των προσπαθειών

προσαρμογής στο νέο πλαίσιο, γιατί αναλαμβάνει το μεγαλύτερο βάρος των

υποχρεώσεων για την επίτευξη του συνολικού στόχου για τις ΑΠΕ και τη

μείωση εκπομπών CO2, αλλά και γιατί χρόνιες διαρθρωτικές του αδυναμίες και

αγκυλώσεις της δημόσιας διοίκησης δεν επέτρεψαν την έγκαιρη υιοθέτηση

μίας αποτελεσματικής διαδικασίας απελευθέρωσης της αγοράς ηλεκτρισμού.

Κατά συνέπεια, ο τομέας της ηλεκτροπαραγωγής είναι αυτός στον οποίο

αναμένονται οι πιο ριζικές μεταβολές στη διάρκεια της επόμενης δεκαετίας,

και εκεί τίθενται οι πιο σοβαρές αναπτυξιακές προκλήσεις και οι μεγαλύτερες

ευκαιρίες στον τομέα της απασχόλησης.

231

Οι σημαντικότερες δυσλειτουργίες της αγοράς ηλεκτρισμού εντοπίζονται στις

αστοχίες των τιμών που καθορίζουν τη θέση και τα περιθώρια κινήσεων ή/και

επιλογών των παικτών της αγοράς:

Οι στρεβλώσεις στη διαμόρφωση της Οριακής Τιμής του Συστήματος σε

συνδυασμό και με τη μη σύνδεση χονδρεμπορικής και λιανικής αγοράς

δημιουργούν άνισες συνθήκες πρόσβασης στην αγορά, και σοβαρό

οικονομικό έλλειμμα στο διαχειριστή του συστήματος που προβάλλεται ως

αναγκαίο να περάσει στον καταναλωτή.

Τα τιμολόγια για τον τελικό καταναλωτή δεν αντανακλούν το πραγματικό

κόστος παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας και εκπέμπουν λάθος σήματα που

δεν ευνοούν τη διαφοροποίηση των πηγών και την αποδοτική χρήση της

ενέργειας.

Τα εγγυημένα τιμολόγια για τους παραγωγούς ΑΠΕ δεν αντανακλούν

επαρκώς το συνεχώς μεταβαλλόμενο κόστος αλλά ούτε και το σημαντικό

κοινωνικό όφελος από την ανάπτυξη των ΑΠΕ.

Από την άλλη πλευρά, η δημόσια διοίκηση χαρακτηρίζεται από σημαντικές

αγκυλώσεις, ενώ οι θεσμικές παρεμβάσεις που προωθεί είτε έρχονται με

μεγάλη καθυστέρηση, είτε χαρακτηρίζονται από αποσπασματικότητα και

απουσία κεντρικού ενεργειακού σχεδιασμού. Η γραφειοκρατία που

εξακολουθεί (παρά τα όποια θετικά βήματα) να συνοδεύει την αδειοδοτική

διαδικασία, ο ανεπαρκής χωροταξικός σχεδιασμός, η έλλειψη ∆ασολογίου-

Κτηματολογίου, καθώς και η συστηματική και συχνά ατεκμηρίωτη προσφυγή

στο Συμβούλιο της Επικρατείας συνδιαμορφώνουν ένα εχθρικό περιβάλλον

που γίνεται αποτρεπτικό για την προσέλκυση νέων επενδύσεων. Στα

προβλήματα αυτά, στην παρούσα συγκυρία έρχεται να προστεθεί και ο

δραστικός περιορισμός της τραπεζικής χρηματοδότησης αλλά και η μείωση

232

διαθεσίμων ιδιωτικών κεφαλαίων για την υλοποίηση των αναγκαίων και

ώριμων ενεργειακών επενδύσεων. Όμως, η επιστροφή σε μία σχετική

οικονομική ομαλότητα, δεν εγγυάται ότι ο τομέας της ηλεκτροπαραγωγής θα

μπορέσει να αξιοποιήσει επαρκώς το τεράστιο δυναμικό του, ως μοχλός

ανάπτυξης.

Οι προοπτικές του ενεργειακού τομέα εξαρτώνται ασφαλώς καθοριστικά από

την υπέρβαση των σημερινών δυσλειτουργιών. Το σημαντικότερο βάρος για

την άρση τους πέφτει αναμφισβήτητα στην πολιτεία που θα πρέπει να

προωθήσει τις αναγκαίες θεσμικές αλλαγές και, σε συνεργασία με τις

ρυθμιστικές αρχές, να διασφαλίσει κανόνες διαφάνειας και εύρυθμης

λειτουργίας της αγοράς. Εξαρτάται όμως και από την ικανότητα

επανασχεδιασμού του ενεργειακού τομέα σε μία βάση που θα δίνει

ουσιαστική ώθηση σε φορείς καινοτόμων δράσεων και επενδύσεων υψηλής

προστιθέμενης αξίας.

Σε μία τέτοια κατεύθυνση, προϋπόθεση για την ενίσχυση της δυναμικής του

ενεργειακού τομέα και την επίτευξη σημαντικής αναπτυξιακής συμβολής στο

σύνολο της οικονομίας, είναι η δημιουργία εγχώριας κατασκευαστικής

βιομηχανίας σε πολλούς τομείς που συνδέονται, άμεσα ή έμμεσα, με την

υλοποίηση των ενεργειακών επενδύσεων. Με τον τρόπο αυτό, επενδύσεις

εντάσεως κεφαλαίου μπορούν να μετατραπούν σε επενδύσεις εντάσεως

εργασίας, αξιοποιώντας τα περιθώρια ανάπτυξης που υπάρχουν σε

προηγούμενους κρίκους της ενεργειακής αλυσίδας.

Στο πεδίο των ΑΠΕ, η απουσία κατασκευαστικής βιομηχανίας είναι πιο

εμφανής στην περίπτωση των αιολικών τα οποία θα συγκεντρώσουν και τον

μεγαλύτερο όγκο των επενδύσεων στα επόμενα χρόνια. Παρά το μικρό

μέγεθος της εγχώριας αγοράς, η ανάδειξη των στρατηγικών γεωπολιτικών

πλεονεκτημάτων της χώρας σε σχέση με την τροφοδοσία των γειτονικών

233

αγορών, αλλά και η μελλοντική σταδιακή ανανέωση του εγκατεστημένου

εξοπλισμού των αιολικών πάρκων τεκμηριώνουν την ανάγκη και τη

σκοπιμότητα ανάπτυξης κατασκευαστικής βιομηχανίας. Η κατεύθυνση αυτή,

θα πρέπει να αποτελέσει κεντρική πολιτική επιλογή, στο πρότυπο άλλων

χωρών με παρόμοιο επίπεδο ανάπτυξης, όπως η Ισπανία και η Πορτογαλία,

που με κατάλληλες παρεμβάσεις επέτυχαν την ανάπτυξη κατασκευαστικής

βιομηχανίας στον τομέα των αιολικών, με σημαντικές πολλαπλασιαστικές

επιδράσεις στο σύνολο της οικονομίας τους.

Στην παραγωγή φωτοβολταϊκών, οι προοπτικές είναι πιο ευοίωνες, καθώς οι

ελληνικές βιομηχανίες του κλάδου έχουν ήδη να επιδείξουν ένα σημαντικό

μέγεθος που δυνητικά επαρκεί για την κάλυψη της εγχώριας ζήτησης. Πρέπει

όμως να σημειωθεί ότι και στους δύο αυτούς τομείς, σήμερα πλέον, οι

δυσκολίες για την ανάπτυξη εγχώριας κατασκευαστικής βιομηχανίας δεν

συνδέονται μόνο με έλλειψη πολιτικού σχεδιασμού και τα διαρθρωτικά

προβλήματα της αγοράς, αλλά και με τον ισχυρό ανταγωνισμό, κυρίως από τις

χώρες της Νοτιοανατολικής Ασίας. Ο ανταγωνισμός αυτός σε συνθήκες

δημοσιονομικής κρίσης και έλλειψης ρευστότητας γίνεται ακόμη πιο έντονος,

καθώς με την εισαγωγή του εξοπλισμού διευκολύνεται και η χρηματοδότηση

της επένδυσης.

Άλλες καινοτόμες δράσεις με σημαντικές επιπτώσεις και σε άλλους

οικονομικούς κλάδους (π.χ. ΤΠΕ) είναι η ανάπτυξη των έξυπνων δικτύων και

της αγοράς επικουρικών υπηρεσιών, όπως είναι η αξιοποίηση συστημάτων

αντλησιοταμίευσης και η προώθηση των ηλεκτρικών αυτοκινήτων, που θα

συμβάλουν στη βελτίωση της ασφάλειας και ποιότητας παροχής ηλεκτρικής

ενέργειας μέσω της αποτελεσματικότερης διαχείρισης της ζήτησης.

Οι επιπτώσεις στην απασχόληση, από την ανάπτυξη εγχώριας

κατασκευαστικής βιομηχανίας είναι προφανώς ιδιαίτερα σημαντικές, ενώ δεν

234

φαίνεται να υπάρχουν εμπόδια σε επίπεδο τεχνογνωσίας και δεξιοτήτων του

διαθέσιμου ανθρώπινου δυναμικού. Αξιόλογες όμως είναι και οι επιπτώσεις

στην απασχόληση σε πολλούς άλλους τομείς της ενεργειακής παραγωγικής

αλυσίδας στους οποίους αναμένεται μία σημαντική ανάπτυξη τα επόμενα

χρόνια:

Στις ενεργειακές υποδομές: στον εκσυγχρονισμό των υφισταμένων και

την κατασκευή νέων υποδομών (δίκτυα, μετασχηματιστές κλπ). Εκτός από

τη φάση κατασκευής, υπάρχουν σημαντικά περιθώρια και για μονιμότερη

αύξηση της απασχόλησης με παροχή εξειδικευμένων τεχνολογικών

υπηρεσιών στη φάση λειτουργίας και συντήρησης.

Στην αιολική ενέργεια και τα φωτοβολταϊκά συστήματα: στον τομέα της

παροχής υπηρεσιών με τη δημιουργία καθετοποιημένων υπηρεσιών

λειτουργίας και συντήρησης υφιστάμενων και μελλοντικών

εγκαταστάσεων.

Στη συμβατική παραγωγή: απαίτηση εξειδικευμένων ομάδων συντήρησης

των συμβατικών μονάδων ηλεκτροπαραγωγής στο νέο τοπίο της

απελευθερωμένης αγοράς. Προοπτικές, με ιδιαίτερα θετική επίπτωση στον

αγροτικό τομέα, εμφανίζει και η σύγκαυση στερεών καυσίμων με βιομάζα.

Η ανάπτυξη των έξυπνων δικτύων και στον τομέα της εμπορίας, η

προώθηση σύνθετων ενεργειακών προϊόντων (multi-utility products),

μπορούν επίσης να έχουν αξιόλογη συμβολή στην αύξηση της

απασχόλησης, ενώ σταδιακά θα αυξάνονται και οι ευκαιρίες απασχόλησης

για την αξιοποίηση άλλων ΑΠΕ, όπως η αντλησιοταμίευση και η

γεωθερμία.

235

Ως προς τις δεξιότητες του ανθρώπινου δυναμικού, αυτές θα καθορισθούν και

από το βαθμό στον οποίο η ανάπτυξη του ενεργειακού τομέα θα στηριχθεί σε

μία ουσιαστική ενσωμάτωση καινοτόμων ενεργειακών τεχνολογιών με υψηλή

προστιθέμενη αξία, ή απλώς θα προχωρήσει σε μία επέκταση της σημερινής

της δομής. Σήμερα, οι βασικές ελλείψεις που εντοπίζονται αφορούν:

Την έλλειψη προσωπικού με εξειδικευμένες τεχνικές γνώσεις, παρά την

ικανοποιητική θεωρητική κατάρτιση των νέων επιστημόνων. Τα κενά σε

εξειδικευμένο τεχνικό προσωπικό είναι πιο σοβαρά στο επίπεδο μέσης και

ανώτερης εκπαίδευσης.

Την απουσία ολοκληρωμένης προσέγγισης από τους νέους επιστήμονες,

ώστε η αντιμετώπιση τεχνικών ζητημάτων να εντάσσεται σε μία σφαιρική

επιχειρηματική θεώρηση με κατανόηση των συνθηκών της αγοράς.

Ιδιαίτερα κρίσιμη για την αντιμετώπιση αυτών των κενών είναι η θέσπιση

ενός αποτελεσματικότερου πλαισίου για τη στενότερη συνεργασία των

εκπαιδευτικών ιδρυμάτων με ενεργειακές εταιρίες. Παράλληλα όμως

απαιτείται μία ουσιαστική ενίσχυση της μέσης και ανώτερης τεχνικής

εκπαίδευσης στη βάση και μίας πιο συστηματικής καταγραφής των

απαιτήσεων της παραγωγής σε ειδικές γνώσεις και δεξιότητες.

Β. Διαχείριση

Η ανάγκη ορθολογικής διαχείρισης και εξοικονόμησης ενέργειας στην Ελλάδα

προβάλει ως στόχος πρώτης προτεραιότητας για τη χώρα μας, καθώς οι

επιδόσεις της σε δείκτες ενεργειακής απόδοσης υστερούν σε σχέση με τα

δεδομένα άλλων χωρών. Ταυτόχρονα, η ανάγκη αυτή απορρέει και από την

υποχρέωση συμμόρφωσης της χώρας στο ευρωπαϊκό πλαίσιο στόχων για το

236

2020, όπως αυτοί έχουν αποτυπωθεί και στην εθνική μας νομοθεσία (Ν.

3851/2010 για τις ΑΠΕ και Ν. 3855/2010 για την εξοικονόμηση ενέργειας).

Στην παρούσα κατάσταση στην Ελλάδα, η τελική χρήση και διαχείριση της

ενέργειας χαρακτηρίζεται από αναποτελεσματικότητα, με συνέπεια σοβαρή

σπατάλη ενεργειακών πόρων και συνεπακόλουθα, υψηλό οικονομικό και

περιβαλλοντικό κόστος. Η προώθηση επεμβάσεων εξοικονόμησης ενέργειας,

αντιμετωπίζει καταρχήν μία εγγενή δυσκολία που αφορά στη μεγάλη

διασπορά των τελικών ενεργειακών χρηστών, χαρακτηριστικό που καθιστά

πιο δύσκολη την υλοποίηση δράσεων εξοικονόμησης ενέργειας.

Από το σύνολο των τομέων ενεργειακής ζήτησης, στα κτίρια εντοπίζεται ένα

σημαντικό ανεκμετάλλευτο δυναμικό εξοικονόμησης ενέργειας που είναι

εφικτό να αξιοποιηθεί με δράσεις σχετικά χαμηλού κόστους, ενώ στη

βιομηχανία, τα περιθώρια εξοικονόμησης διαφοροποιούνται σημαντικά, όχι

μόνο μεταξύ κλάδων, αλλά και μεταξύ επιχειρήσεων του ιδίου κλάδου.

Επιπρόσθετα, στην παρούσα συγκυρία χρηματοοικονομικής στενότητας, τόσο

ο ιδιωτικός τομέας, όσο και ο δημόσιος, κινούνται σε ένα πλαίσιο δραστικού

περιορισμού της επενδυτικής τους δραστηριότητας, ενώ οι ανάγκες της

δημοσιονομικής προσαρμογής τείνουν επίσης να δημιουργούν αντικίνητρα

στην επιλογή λύσεων που συμβάλλουν στην εξοικονόμηση ενέργειας.

Όμως, ανεξάρτητα από συγκυριακούς παράγοντες η ανεπαρκής αξιοποίηση

του υφιστάμενου δυναμικού εξοικονόμησης ενέργειας οφείλεται και σε

ορισμένες χρόνιες παθογένειες της Ελληνικής οικονομίας και κοινωνίας, της

εκπαίδευσης και της δημόσιας διοίκησης, όπως οι καθυστερήσεις

προσαρμογής προς την ευρωπαϊκή νομοθεσία, οι επενδυτικές επιλογές των

χρηστών με γνώμονα το άμεσο όφελος και όχι τα μακροπρόθεσμα οφέλη, η

ανεπαρκής περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση των ενεργειακών χρηστών κ.α.

237

Οι μελλοντικές προοπτικές στον τομέα της ενεργειακής διαχείρισης

καθορίζονται σε μεγάλο βαθμό από το πλαίσιο στόχων και πολιτικών που έχει

θέσει η Ευρωπαϊκή Ένωση για το 2020, και ειδικότερα το στόχο για 20%

εξοικονόμηση πρωτογενούς ενέργειας.

Ο στόχος αυτός θεωρείται ως επιτεύξιμος με βάση τη διαθεσιμότητα των

τεχνολογιών και το μεγάλο αναξιοποίητο δυναμικό που υπάρχει σε επιμέρους

τομείς της Ελληνικής οικονομίας. Οι προοπτικές εξοικονόμησης ενέργειας είναι

ιδιαίτερα ευνοϊκές στον κτιριακό τομέα, δεδομένου ότι χαρακτηρίζεται από

υψηλό ποσοστό θερμικών απωλειών και χαμηλή απόδοση των

ηλεκτρομηχανολογικών εγκαταστάσεων. Ήδη, και παρά τη δυσμενή

οικονομική συγκυρία, καταγράφεται μία αξιόλογη δραστηριότητα στον τομέα

των μονώσεων και της αλλαγής των κουφωμάτων σε υφιστάμενα κτίρια.

Σημαντικά περιθώρια εξοικονόμησης ενέργειας προκύπτουν και στον

τουριστικό τομέα, με σημαντική επίδραση στη μείωση του κόστους

λειτουργίας των ξενοδοχειακών μονάδων. Στο βιομηχανικό τομέα, το γεγονός

ότι στην πλειονότητα των ελληνικών επιχειρήσεων το ενεργειακό κόστος

αντιστοιχεί σε πολύ μικρό ποσοστό επί του συνολικού κόστους παραγωγής,

λειτουργεί ως αντικίνητρο για την ανάληψη πρωτοβουλιών και επενδύσεων

εξοικονόμησης ενέργειας που συχνά χαρακτηρίζονται από υψηλές

κεφαλαιουχικές απαιτήσεις και αργή και αβέβαιη οικονομική απόδοση. Εν

τούτοις εντοπίζονται περιθώρια για την προώθηση απλών πρακτικών ή

τεχνολογιών που έχουν εφαρμογή στο σύνολο σχεδόν των βιομηχανικών

διεργασιών.

Ασφαλώς, η τρέχουσα οικονομική κρίση, με την έλλειψη επαρκών πόρων για

τη χρηματοδότηση δράσεων εξοικονόμησης ενέργειας, αποτελεί μια σοβαρή

τροχοπέδη για την υλοποίηση των αναγκαίων ιδιωτικών και δημόσιων

επενδύσεων. Επιπλέον, εντοπίζεται ο κίνδυνος η επίτευξη του συγκεκριμένου

στόχου να μην προκύψει ως αποτέλεσμα ενεργειών για την εξοικονόμηση

238

ενέργειας, αλλά αντιθέτως, ως συνέπεια της μείωσης της κατανάλωσης που

προκαλεί η οικονομική ύφεση και η συρρίκνωση της βιομηχανικής παραγωγής.

Όμως, η δημοσιονομική σταθερότητα και η χρηματοδοτική ρευστότητα δεν

εγγυώνται την ορθολογική διαχείριση της ενέργειας και την προώθηση των

αναγκαίων επεμβάσεων εξοικονόμησης. Εκτός από την επιβεβλημένη

επιτάχυνση της αξιοποίησης των πόρων του ΕΣΠΑ, άλλα μέτρα που μπορούν

να συμβάλουν στην υπέρβαση των ποικίλων ανασταλτικών παραγόντων είναι:

Ο επανασχεδιασμός της τιμολογιακής πολιτικής, έτσι ώστε να βελτιωθεί η

οικονομική αποδοτικότητα επενδύσεων εξοικονόμησης ενέργειας και

παράλληλα να μεταβληθεί μακροπρόθεσμα η ενεργειακή συμπεριφορά των

ενεργειακών χρηστών. Στην κατεύθυνση αλλαγής της ενεργειακής

συμπεριφοράς κρίνεται σκόπιμη η διερεύνηση εφαρμογής ενός συστήματος

Bonus-malus το οποίο θα ευνοεί αυτούς που μειώνουν διαχρονικά την

κατανάλωση τους.

Η συστηματική ενημέρωση των καταναλωτών μέσα από στοχευμένες

καμπάνιες για τις δυνατότητες εξοικονόμησης ενέργειας και τις τεχνολογίες

εξοικονόμησης ενέργειας. Επίσης, η ευρύτερη διάχυση συστημάτων

παρακολούθησης των ενεργειακών καταναλώσεων στον κτιριακό τομέα

μπορεί να βοηθήσει σημαντικά στην ενεργοποίηση των καταναλωτών για

ορθολογική χρήση της ενέργειας.

Η πλήρης και αξιόπιστη εφαρμογή του ΚΕΝΑΚ και η οργάνωση σε υγιή βάση

των Εταιριών παροχής Ενεργειακών Υπηρεσιών που έχουν ήδη θεσμοθετηθεί.

Σε συνδυασμό με την εφαρμογή συστημάτων Χρηματοδότησης από Τρίτους

(ΧαΤ), οι ΕΕΥ θα μπορούσαν να συμβάλουν σημαντικά στην προώθηση

επεμβάσεων υψηλού οικονομικού και τεχνικού ρίσκου, με παράλληλη αύξηση

της επιχειρηματικότητας και των νέων θέσεων εργασίας.

239

Η θεσμοθέτηση συστημάτων πιστοποίησης για τα συστήματα και τα υλικά

εξοικονόμησης ενέργειας, τόσο για τη διασφάλιση της σωστής εφαρμογής

τους, όσο και για τη δημιουργία κινήτρων επιλογής από τους χρήστες των

συστημάτων με την βέλτιστη ενεργειακή επίδοση.

Οι επιπτώσεις στην απασχόληση από την προώθηση επεμβάσεων ενεργειακής

διαχείρισης εκτιμώνται ως ιδιαίτερα θετικές, κυρίως λόγω της μεγάλης

έντασης εργασίας που τις χαρακτηρίζει, αλλά και της αξιόλογης ανάπτυξης και

υψηλής προστιθέμενης αξίας που εμφανίζουν πολλοί από τους

επηρεαζόμενους παραγωγικούς κλάδους (παραγωγή ηλιακών συλλεκτών,

μονωτικών υλικών, προφίλ αλουμινίου). Οι επεμβάσεις ενεργειακής

διαχείρισης στον κτιριακό τομέα ειδικότερα, μπορούν εξάλλου να δώσουν

βραχυπρόθεσμα μια σημαντική διέξοδο στην κρίση που διέρχεται σήμερα ο

κλάδος των κατασκευών.

Σημαντικά οφέλη αναμένονται επίσης από την επέκταση των δημόσιων

υποδομών (π.χ. των δικτύων φυσικού αερίου), όπως και στον τομέα των

ενεργειακών υπηρεσιών, όπου υπάρχουν μακροπρόθεσμα σημαντικά

περιθώρια για την απασχόληση μηχανικών και άλλων ειδικοτήτων τεχνικού

προσωπικού. Αντίθετα, ως περιορισμένες εκτιμώνται οι επιπτώσεις στην

απασχόληση στον βιομηχανικό τομέα, καθώς το αντικείμενο της ενεργειακής

διαχείρισης μπορεί να καλυφθεί από το υφιστάμενο στελεχιακό δυναμικό ή

από τις συμβουλευτικές υπηρεσίες που παρέχουν εξειδικευμένες επιχειρήσεις.

Ως προς τις απαιτούμενες δεξιότητες του ανθρώπινου δυναμικού, η ποσοτική

και ποιοτική επάρκεια του εξειδικευμένου ανθρώπινου δυναμικού κρίνεται

γενικά επαρκής, ενώ αντίθετα εντοπίζονται κενά στο επίπεδο του τεχνικού

προσωπικού της μέσης και ανώτερης τεχνικής εκπαίδευσης. Παράλληλα

διαπιστώνεται η ανάγκη κατάρτισης και αλλαγής ορισμένων αντιλήψεων που

διακατέχουν τους μηχανικούς κατασκευής των κτιρίων ως προς τον

240

ενεργειακό σχεδιασμό, αλλά και η συστηματική ενεργοποίηση των

διαδικασιών πιστοποίησης ενεργειακών επιθεωρητών, καθώς εκτιμάται ότι το

γνωστικό επίπεδο των μηχανικών που δραστηριοποιούνται σήμερα στον

τομέα προκειμένου να λειτουργήσουν ως «ενεργειακοί σύμβουλοι» είναι

ανεπαρκές.

Γ. Περιβάλλον

Ο τομέας χαρακτηρίζεται διαχρονικά από τάση δυναμικής επέκτασης, τόσο

λόγω της σταδιακής ανάπτυξης της συγκεκριμένης αγοράς όσο και λόγω του

ευνοϊκού πλαισίου χρηματοδοτικών ενισχύσεων. Ιδιαίτερα ανοδική πορεία

εμφανίζει τα τελευταία χρόνια ο κλάδος της διαχείρισης απορριμμάτων και της

ανακύκλωσης προϊόντων. Η Ελλάδα ωστόσο απέχει ακόμη σημαντικά από την

επίτευξη των περισσοτέρων ποιοτικών και ποσοτικών στόχων για την

πρόληψη των περιβαλλοντικών επιπτώσεων / κινδύνων καθώς και για τη

μείωση των αποβλήτων, ενώ σημαντικές ελλείψεις παρατηρούνται σε

υποδομές εγκαταστάσεων διαχείρισης στερεών αποβλήτων και μονάδες

επεξεργασίας ειδικών αποβλήτων. Η υστέρηση είναι ιδιαίτερα εμφανής στις

επιδόσεις της χώρας ως προς τη διαχείριση των αστικών απορριμμάτων.

Επιχειρηματικές ευκαιρίες εντοπίζονται κυρίως στους ακόλουθους

επιμέρους τομείς & δραστηριότητες:

Στον ευρύτερο τομέα της ανακύκλωσης και τη διεύρυνση των εφαρμογών /

χρήσεων των ανακυκλούμενων υλικών, στη μετατροπή και εκσυγχρονισμό

των παραγωγικών διαδικασιών και εγκαταστάσεων προς περιβαλλοντικά

φιλικότερες και στη συντήρηση των περιβαλλοντικών υποδομών, στην

αναδυόμενη αγορά «πράσινων» προϊόντων (π.χ. υλικά «πράσινης

δόμησης»), στην παροχή υπηρεσιών για ανάπτυξη «πράσινης

επιχειρηματικότητας».

241

Θετική επίδραση στις προοπτικές ανάπτυξης του τομέα αναμένεται από την

άσκηση κοινωνικής πίεσης λόγω της αύξουσας περιβαλλοντικής

ευαισθητοποίησης και την επίτευξη κοινωνικής συναίνεσης σε μεγάλα έργα

προστασίας περιβάλλοντος, από την αυξανόμενη ζήτηση περιβαλλοντικών

υπηρεσιών αλλά και από την πίεση για μείωση του κόστους παραγωγής.

Θετικές εκτιμάται ότι θα είναι, επίσης, οι συνέπειες από την ανάπτυξη και

εφαρμογή καινοτομιών στις επιχειρήσεις του τομέα: διεύρυνση του

μεγέθους της περιβαλλοντικής βιομηχανίας και δημιουργία νέων (κυρίως

μικρομεσαίων) επιχειρήσεων που θα διαχειριστούν αυτές τις τεχνολογικές

εξελίξεις.

Σημαντικές τεχνολογικές εξελίξεις και καινοτομίες αναμένονται στον

εκσυγχρονισμό των παραγωγικών διαδικασιών με στόχο τη βελτίωση της

περιβαλλοντικής τους επίδοσης, στην ανακύκλωση και επεξεργασία στερεών

και υγρών αποβλήτων και στην εφαρμογή νέων τεχνολογιών επεξεργασίας

επικίνδυνων αποβλήτων.

Αντίθετα, ανασταλτικά στην ανάπτυξη και επέκταση του τομέα επιδρούν

παράγοντες τόσο εξωτερικοί των επιχειρήσεων (θεσμικοί, οικονομικοί,

κοινωνικοί) όσο και εσωτερικοί (τεχνολογικοί, ανθρώπινου δυναμικού).

Προκειμένου να αρθούν τα εμπόδια ή οι ανασταλτικοί παράγοντες, αναγκαίες

κρίνονται οι παρακάτω παρεμβάσεις και αλλαγές.

Για την αντιμετώπιση της έλλειψης πολιτικής βούλησης, της

αναποτελεσματικότητα της δημόσιας διοίκησης και των προβλημάτων

χρηματοδότησης, προτείνονται:

242

Η απλοποίηση του καθεστώτος αδειοδότησης των περιβαλλοντικών έργων και

εγκαταστάσεων, η δημιουργία ενός ανεξάρτητου φορέα (στο πρότυπο του

Νηογνώμονα), για τη διασφάλιση της παρακολούθησης και ελέγχου

εφαρμογής του υφιστάμενου θεσμικού πλαισίου, η οργάνωση και κατάλληλη

στελέχωση του Σώματος Επιθεωρητών Περιβάλλοντος για την

παρακολούθηση τήρησης των «περιβαλλοντικών όρων» σε κάθε νέο έργο, η

ορθολογικότερη και εντατικότερη αξιοποίηση των πόρων του ΕΣΠΑ για τη

χρηματοδότηση περιβαλλοντικών έργων υποδομής, η παρέμβαση της

διοίκησης για την εξασφάλιση ρευστότητας από το χρηματοπιστωτικό

σύστημα.

Για τη διαχείριση των σχέσεων με την κοινωνία και τους φορείς της και την

αποκατάσταση κλίματος εμπιστοσύνης, προτείνεται να αναλάβουν οι

επιχειρήσεις πρωτοβουλίες για το άνοιγμα και τη διεξαγωγή ενός δημόσιου

διαλόγου, με επιμονή και σταθερότητα, ώστε να επιτευχθεί κοινή αντίληψη

για την κρισιμότητα των προβλημάτων και την αποτελεσματικότητα και

εφικτότητα των εναλλακτικών λύσεων.

Για την ανάπτυξη και εφαρμογή τεχνολογικών και οργανωτικών καινοτομιών

– αδιαμφισβήτητη προϋπόθεση για βιώσιμες και ανταγωνιστικές επιχειρήσεις

– προτείνονται:

Η ενίσχυση της ερευνητικής συνεργασίας των επιχειρήσεων του τομέα με τα

Ελληνικά Πανεπιστήμια και τα Ερευνητικά Κέντρα και μάλιστα η ενίσχυση της

εφαρμοσμένης και στοχοθετημένης έρευνας

η δέσμευση των επιχειρήσεων για αξιοποίηση των ερευνητικών

αποτελεσμάτων

η συνένωση δυνάμεων και η δικτύωση των επιχειρήσεων του τομέα, π.χ. με

τη δημιουργία clusters καινοτομίας και σχημάτων Βιομηχανικής Συμβίωσης,

αλλά και η ανάληψη πρωτοβουλιών για συνεργασία με αντίστοιχες

243

επιχειρήσεις του εξωτερικού με στόχο τη μεταφορά τεχνολογίας και

τεχνογνωσίας.

Οι σημαντικές μεταβολές – ποσοτικές και ποιοτικές – που αναμένονται στη

ζήτηση ανθρώπινου δυναμικού στην περιβαλλοντική βιομηχανία στη χώρα

μας, προτείνεται να ικανοποιηθούν με τη συνεργασία περιβαλλοντικής

βιομηχανίας και επίσημου εκπαιδευτικού συστήματος, προκειμένου να

αναπτυχθούν νέα εκπαιδευτικά προγράμματα και να προσαρμοστούν τα

υφιστάμενα στις απαιτήσεις της αγοράς για όλες τις βαθμίδες του ανθρώπινου

δυναμικού αλλά και για την ανάπτυξη κατάλληλων προγραμμάτων

συνεχιζόμενης εκπαίδευσης και ενδοεπιχειρησιακών σεμιναρίων. Τέλος, οι

συνεργασίες ελληνικών επιχειρήσεων του τομέα με αντίστοιχες επιχειρήσεις

του εξωτερικού, μπορούν να συμβάλουν ουσιαστικά στην αναγκαία

εξειδίκευση του ανθρώπινου δυναμικού, παρέχοντας εργασιακή εμπειρία και

τεχνογνωσία.

ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΗ - ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ – ΕΥΑΙΣΘΗΤΟΠΟΙΗΣΗ

Εισαγωγή Η δημιουργία αποβλήτων είναι το αποτέλεσμα της οικονομικής δραστηριότητας που σχετίζεται με την παραγωγή και κατανάλωση αγαθών. Με τα σημερινά δεδομένα στη χώρα μας κάθε κάτοικος παράγει κατά μέσο όρο 450 κιλά αστικά απορρίμματα ετησίως. Η διατήρηση των πρώτων υλών και/ή η βελτιστοποίηση της επαναχρησιμοποίησης και ανακύκλωσης αποτελεί τρόπο βιώσιμης διαχείρισης των φυσικών πόρων, με το να επιστρέφει τα χρησιμοποιημένα υλικά πίσω στον οικονομικό κύκλο. Στον παρακάτω πίνακα παρουσιάζονται οι ωφέλειες από την αντικατάσταση πρώτων υλών με υλικά ανακύκλωσης: Χαρτί Γυαλί Χαλκός Αλουμίνιο Ενέργεια (%) 23-72 4-32 47-74 90-97 Αέρια ρύπανση (%)

73-74 6-22 85-86 95

Ρύπανση 35 - 76 97

244

νερών(%) Χρήση νερού (%)

58-60 50 40 -

Η αυξημένη δημιουργία αποβλήτων αποτελεί απόρροια των προτύπων παραγωγής και κατανάλωσης, οδηγεί σε σπατάλη φυσικών πόρων και σε μακροπρόθεσμη οικονομική επιβάρυνση στις κοινωνίες οι οποίες πρέπει να τα διαχειριστούν. Το αποτέλεσμα είναι περιβαλλοντική υποβάθμιση, αλλά και υποβάθμιση της ποιότητας ζωής. Βασικά κριτήρια που πρέπει να λαμβάνονται υπόψη κατά το σχεδιασμό προγραμμάτων ελαχιστοποίησης είναι: • Η μεγάλη συμμετοχή της τοπικής κοινωνίας • Η κατανόηση του οικονομικού οφέλους από την ανάκτηση/ανακύκλωση • Η ελαχιστοποίηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων • Η μακροπρόθεσμη προοπτική στους στόχους και τις επενδύσεις Οι βασικοί άξονες της πολιτικής διαχείρισης των στερεών αποβλήτων στη χώρα μας, διαμορφούμενες σε συμφωνία με την Ευρωπαϊκή Νομοθεσία και τη σύγχρονη επιστημονική γνώση, προσδιορίζονται κατά σειρά αύξουσας σημαντικότητας όπως φαίνεται στο παρακάτω σχήμα:

Η πρόληψη της παραγωγής αποβλήτων γίνεται μέσω του πρωταρχικού περιβαλλοντικού σχεδιασμού του προϊόντος, κάτι που οδηγεί σε τροποποίηση

245

της παραγωγικής του διαδικασίας και γενικά στροφή προς «πράσινες» τεχνολογίες παραγωγής, τον περιορισμό της χρήσης επικίνδυνων ουσιών και της ανάλυσης του κύκλου ζωής των προϊόντων (LCA). Μέσω της ανάλυσης κύκλου ζωής μπορεί να επιτευχθεί και η μείωση της κατανάλωσης, έστω μέσω επιλεκτικής κατανάλωσης, με τελικό στόχο τη μείωση των αποβλήτων που προορίζονται για τελική διάθεση. Η Τοπική Αυτοδιοίκηση στην οποία ανήκει η αρμοδιότητα της διαχείρισης των απορριμμάτων, οφείλει να προσαρμόσει την πολιτική της στις νέες μεθόδους διαχείρισης, να τηρήσει τις υποχρεώσεις που απορρέουν από την εφαρμογή της νέας νομοθεσίας για την εφαρμογή της εναλλακτικής διαχείρισης, να συνεργασθεί με τα εγκεκριμένα συστήματα και να αναλάβει ενεργό ρόλο στην ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του κοινού στις νέες συνθήκες. Η απαραίτητη προϋπόθεση για να έχουν όλα αυτά τα επιθυμητά αποτελέσματα, είναι η συμμετοχή των πολιτών. Χωρίς αυτή, καμία περιβαλλοντική πολιτική δεν μπορεί να έχει επιτυχία. Η ανακύκλωση ξεκινάει από το σπίτι, από την οικογένεια, από τον ίδιο τον πολίτη. Εκεί γίνεται η πρώτη διαλογή των υλικών. Όλα αυτά βέβαια έχουν το κόστος τους, αλλά κυρίως χρειάζεται να αναπτύξει ο πολίτης περιβαλλοντική συνείδηση. Με δουλειά και υπευθυνότητα, κράτος – τοπική αυτοδιοίκηση – ιδιωτική πρωτοβουλία μπορούν να συνεργαστούν για την συμβολή στην προσπάθεια να ασκηθεί αποτελεσματική περιβαλλοντική πολιτική και παράλληλα, να διαμορφώσουν περιβαλλοντική συνείδηση στην κοινωνία, με στόχο την προστασία του περιβάλλοντος. Στερεά Απόβλητα: Ορίζεται ως στερεό απόβλητο οποιοδήποτε υλικό είναι ανεπιθύμητο και δεν είναι αέριο ή υγρό. Η ταξινόμησή τους μπορεί να γίνει είτε ως προς τη φύση τους είτε ως προς την πηγή προέλευσής τους. Με βάση το πρώτο σύστημα κατάταξης μπορούν να χωριστούν σε ραδιενεργά, χημικά, βιολογικά, εύφλεκτα, εκρηκτικά. Με βάση πάλι το πρώτο σύστημα κατάταξης διακρίνονται σε συμβατικά στερεά απόβλητα και επικίνδυνα στερεά ή τοξικά. Με βάση το δεύτερο σύστημα κατάταξης διακρίνονται σε οικιακά και βιομηχανικά.

Αστικά Στερεά Απόβλητα (Α.Σ.Α.): είναι οικιακά και παρεμφερή στερεά απόβλητα και περιλαμβάνουν τα απόβλητα που παράγονται κυρίως από οικισμούς, αλλά και τα απόβλητα άλλων δραστηριοτήτων που προσομοιάζουν με αυτά. Οι κυριότερες πηγές παραγωγής οικιακών και παρεμφερών στερεών αποβλήτων, είναι οι κατοικίες, τα εμπορικά καταστήματα και άλλες «αστικές» δραστηριότητες (π.χ. εστιατόρια, καφετέριες, ξενοδοχεία κ.λπ.).

Υπολείμματα γεωργικών και κτηνοτροφικών δραστηριοτήτων: πηγές αυτής της κατηγορίας είναι οι αγροτικοί συνεταιρισμοί, οι μεμονωμένοι αγρότες και οι κτηνοτρόφοι. Τα γεωργικά υπολείμματα που κυριαρχούν

246

είναι τα αποσυρόμενα φρούτα, τα προϊόντα κλαδέματος, τα υπολείμματα γεωργικών δραστηριοτήτων κ.λπ.

Ιλύες Εγκαταστάσεων Επεξεργασίας Αστικών Λυμάτων: πηγές αυτής της κατηγορίας, είναι οι Εγκαταστάσεις Επεξεργασίας Αστικών Λυμάτων είτε οικισμού είτε άλλων εγκαταστάσεων ( ξενοδοχείων, camping κ.λπ.)

Λοιπές ειδικές κατηγορίες Στερεών Αποβλήτων: Βιομηχανικά απόβλητα: συμπεριλαμβάνονται τα κενά συσκευασίας (άδεια βαρέλια, χαρτοκιβώτια, πλαστικά περιτυλίγματα κλπ), καθώς και τα στερεά υπολείμματα που προκύπτουν κατά την επεξεργασία των τελικών προϊόντων και αποτελούνται από τα ίδια συστατικά που αποτελούνται και τα τελικά προϊόντα.

Αδρανή απόβλητα από κατασκευές, εκσκαφές και κατεδαφίσεις: πηγές αυτής της κατηγορίας είναι η κατασκευή ∆ημοσίων και Ιδιωτικών Έργων (π.χ οδοποιία, αποχέτευση, κτιριακά κ.λπ.) και τα υλικά συντήρησης και κατεδάφισης (μπάζα).

Μεταχειρισμένα ελαστικά: Κύριες πηγές αυτής της κατηγορίας είναι τα βουλκανιζατέρ, αλλά και έμμεσα τα οχήματα Ι.Χ., ∆.Χ., τρακτέρ αγροτικής χρήσεως κ.λπ. Οχήματα στο τέλος του κύκλου ζωής τους & Καταλύτες Οχημάτων: Στην κατηγορία αυτή συμπεριλαμβάνονται τα αποσυρόμενα οχήματα και οι μεταχειρισμένοι καταλυτικοί μετατροπείς, αλλά και τα μεταχειρισμένα ανταλλακτικά που προκύπτουν από την επισκευή των οχημάτων. Απόβλητα ειδών Ηλεκτρικού και Ηλεκτρονικού Εξοπλισμού (Α.Η.Η.Ε.): Περιλαμβάνονται πάσης φύσεως Α.Η.Η.Ε., όπως ψυγεία, πλυντήρια, τηλεοράσεις, ηλεκτρικοί υπολογιστές, εκτυπωτές, αριθμομηχανές, φωτιστικά είδη, τηλέφωνα, κάμερες, λαμπτήρες φθορισμού κ.λπ. Ογκώδη αντικείμενα: Στην κατηγορία αυτή συμπεριλαμβάνεται μία πλειάδα ευμεγεθών Σ.Α. Πηγές αυτής της κατηγορίας είναι εν μέρει όλες οι δραστηριότητες, όπως κατοικίες, εμπορικά καταστήματα, ξενοδοχεία, βιοτεχνία, κλαδέματα κ.λπ. ∆εν αποτελούν ξεχωριστή κατηγορία αποβλήτων, αλλά εξετάζονται συχνά χωριστά ως προς την συλλογή – μεταφορά – αποθήκευση – προεπεξεργασία τους, λόγω της ιδιαιτερότητας που απαιτεί ο χειρισμός τους, εξαιτίας του μεγέθους τους. Ενδεικτικά αναφέρονται εδώ, τα έπιπλα, βαρέλια, παλέτες, στρώματα κ.λπ. Νοσοκομειακά: Πηγή προέλευσης είναι οι νοσηλευτικές μονάδες και γενικότερα μονάδες υγειονομικού ενδιαφέροντος, (Κέντρα Υγείας, Ιατρεία

247

κ.λπ.). Αυτά διακρίνονται σε τρεις κύριες διαδικασίες τα προσομοιάζονται με τα οικιακά (συσκευασίες, απόβλητα κυλικείων κ.λπ.), τα μολυσματικά απόβλητα (όσα φέρουν παθογόνους παράγοντες, όπως γάζες, σωματικά μέλη και υγρά, εκκρίσεις πειραματόζωων κ.λπ.) και τα ειδικά απόβλητα (αιχμηρά αντικείμενα, ραδιενεργά, τοξικά κ.λπ.). Με εξαίρεση όσα προσομοιάζουν τα οικιακά, τα υπόλοιπα δεν συμπεριλαμβάνονται στα Α.Σ.Α. Εκπαίδευση: Η περιβαλλοντική εκπαίδευση διαμορφώνει την περιβαλλοντική συνείδηση των πολιτών χρειάζεται να ενσωματωθεί στα προγράμματα σπουδών. Σκοπός της είναι η κατανόηση της έννοιας «περιβαλλοντική συνείδηση» και η υιοθέτηση συμπεριφορών και δράσεων στην κατεύθυνση προστασίας του περιβάλλοντος. Η συμπεριφορά απέναντι στο θέμα του περιορισμού της υποβάθμισης και της προστασίας του περιβάλλοντος έχει συνήθως τις ρίζες της στο σχολικό και στο οικογενειακό περιβάλλον. Η πρωτοβάθμια εκπαίδευση, αποτελεί ιδιαίτερα κρίσιμο στάδιο στη διαμόρφωση της περιβαλλοντικής νοοτροπίας. Με την ενσωμάτωση των κατάλληλων μαθημάτων, προγραμμάτων, εκπαιδευτικών υλικών και πολυμέσων καθώς και εργαστηρίων, σχετικών πάντα με το περιβάλλον, συμβάλλει αποφασιστικά στη δημιουργία περιβαλλοντικά ευαισθητοποιημένων και δραστήριων πολιτών, που θέλουν να συμμετέχουν σε προγράμματα προστασίας του περιβάλλοντος. Σε επίπεδο δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης απαιτείται η ανάπτυξη της κριτικής σκέψης, της φαντασίας, της διαίσθησης, της συνθετικής και αναλυτικής ικανότητας, η προβολή του εθελοντισμού. Τα παραπάνω έχουν ως αποτέλεσμα την ανάπτυξη σωστής περιβαλλοντικής συμπεριφοράς ως καταναλωτή και άρα ως παραγωγού απορριμμάτων. Τα ιδρύματα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης εφόσον προωθούν την επιστημονική έρευνα και πρωτοπορούν στην ανάπτυξη της τεχνολογίας, έχουν πολύ σημαντικό ρόλο να διαδραματίσουν στη δημιουργία της νέας και πολύ καλά καταρτισμένης γενιάς, των τεχνικών και των επιστημόνων του περιβάλλοντος. Η ένταξη προγραμμάτων σπουδών, αλλά και ιδιαίτερα ερευνητικών προγραμμάτων, στον τομέα του περιβάλλοντος, σε επίπεδο ΤΕΙ και ΑΕΙ, θεωρείται αναγκαία.

248

Ενημέρωση – Πληροφόρηση και Ευαισθητοποίηση: Τα προγράμματα εκπαίδευσης και ευαισθητοποίησης του κοινού, επιτελούν πρωταρχικό ρόλο και είναι ζωτικής σημασίας. Αυτό συμβαίνει, διότι προϋποθέτεται η ενεργός και άμεση συμμετοχή των πολιτών. Στα προγράμματα αυτά χρειάζεται να τονίζεται η αξία του περιβάλλοντος και η σημασία της μείωσης στην πηγή, σαν ένας γενικός κανόνας πρόληψης που προηγείται της θεραπείας, δηλαδή της μείωσης των επιπτώσεων, όταν πια αυτές έχουν ήδη δημιουργηθεί και χρειάζονται πια διαχείριση. Βασικός συντελεστής για την επιτυχία των προγραμμάτων εκπαίδευσης και ευαισθητοποίησης του κοινού, είναι η σωστή οργάνωσή τους. Ένα πρόγραμμα πληροφόρησης πρέπει να έχει δύο στόχους:

Να πείσει τους κατοίκους ότι ο φορέας αναφέρεται για την επιτυχία του προγράμματος και να αναλύει τα κοινωνικά οφέλη προκειμένου να τους ενθαρρύνει να συμμετάσχουν σ’ αυτή.

Να δώσει τις κατάλληλες πληροφορίες για τους τρόπους με τους οποίους μπορούν και τους λόγους για τους οποίους οφείλουν να συμμετάσχουν.

Στο περιεχόμενο του προγράμματος πληροφόρησης, πρέπει να αναπτύσσονται τρία κύρια θέματα:

Η προστασία του περιβάλλοντος και τι συνεπάγεται αυτό για τον πολίτη

Η οικονομία των φυσικών πόρων, η εξοικονόμηση ενεργείας και τι

συνεπάγεται αυτό για τον πολίτη

Τα ενδεχόμενα οικονομικά οφέλη από την επιτυχία του προγράμματος και τι συνεπάγεται αυτό για τον πολίτη.

Η διάρκεια της ενημέρωσης αποτελείται από τρεις φάσεις:

Φάση αφύπνισης: Ενημέρωση για τους λόγους και τους σκοπούς του

προγράμματος.

Φάση ενημέρωσης: πάνω στον τρόπο διεξαγωγής της συλλογής.

Φάση υπενθύμισης και ενθάρρυνσης: πρέπει να δημοσιεύονται τα αποτελέσματα του προγράμματος (συλλεγόμενες ποσότητες,

249

συμμετοχή κοινού, κόστος, δυσκολίες). Η φάση αυτή μπορεί να διαρκέσει για έξι μήνες έως ένα χρόνο. Και με αυτόν τον τρόπο μπορούν να δουν την αποτελεσματικότητα των προσπαθειών τους.

Η εκπαίδευση και ευαισθητοποίηση του κοινού μπορεί να γίνει με απ’ ευθείας πληροφόρηση του κοινού διαφημιστικά φυλλάδια, θεατρικό παιχνίδι – παντομίμα, CD-ROM, DVD, επιστολές, ημερολόγια, δώρα, αυτοκόλλητα συνθήματα, σεμινάρια και ανοικτές ομιλίες. Οι τοπικές πολιτιστικές και αθλητικές εκδηλώσεις αποτελούν βήμα για την ευαισθητοποίηση του κοινού. Αντίστοιχη είναι και η αξιοποίηση των τοπικών αθλητικών εκδηλώσεων όπου επιτυγχάνεται η διάδοση του επιθυμητού μηνύματος στη συμμετέχουσα ομάδα κοινού. Η αξιοποίηση των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης μπορεί να συμβάλει σημαντικά με δεδομένο ότι δε χρειάζεται να επικοινωνούμε με κάθε νοικοκυριό ξεχωριστά, αλλά η παροχή πληροφοριών για το πρόγραμμα γίνεται με τη χρήση των μέσων μαζικής ενημέρωσης και μεταφέρει τις πληροφορίες ταχύτατα σ’ όλη την κοινότητα. Με τον τρόπο αυτό, έχουμε χαμηλότερο κοστολόγιο και μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως συμπλήρωμα ή εναλλακτική λύση, της απ’ ευθείας επαφής με το κοινό. Στη συνέχεια περιγράφονται οι διαθέσιμες πρακτικές προσέγγισης γι’ αυτό το κανάλι πληροφόρησης: Τύπος, Ραδιόφωνο, Τηλεόραση και ∆ιαδίκτυο, Ενημερωτικό ∆ελτίο/Περιοδικό. Μέσα που μπορούν να επιλέγουν για την ευαισθητοποίηση είναι: αφίσες, σπότ στο ραδιόφωνο ή την τηλεόραση, φυλλάδια. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, θα διευκολύνονται οι πολίτες να αντιληφθούν τη σημασία και τα οφέλη της προστασίας του περιβάλλοντος, προκειμένου να ενδιαφερθούν προσωπικά και να ενθαρρυνθούν να συμμετάσχουν ενεργά, στα προγράμματα αυτά. Η διανομή ενημερωτικών φυλλαδίων και άλλων μέσων, είναι η πιο κοινή και απλή μέθοδος πληροφόρησης και ενημέρωσης. Στα φυλλάδια αυτά, πρέπει να εξηγούνται με άμεσο, εύστοχο και κατανοητό τρόπο, η λογική και τα πλεονεκτήματα της συμμετοχής καθώς και ο ρόλος του κάθε αποδέκτη στο πρόγραμμα επαναχρησιμοποίησης, αξιοποίησης και ανακύκλωσης των στερεών αποβλήτων. Η δημιουργία μιας ειδικά εκπαιδευμένης ομάδας προωθητών, η οποία θα επισκέπτεται τις περιοχές επικοινωνιακού ενδιαφέροντος και θα τοποθετεί ενημερωτικές αφίσες στα καταστήματα (όπου είναι εφικτό), θα παραδίδει προωθητικό υλικό (αυτοκόλλητα βιτρίνας, αφίσες, φυλλάδια) σε κεντρικά καταστήματα, επιχειρήσεις, μεγάλες δημόσιες αγορές, καθώς και σε ∆ημόσιες Υπηρεσίες και Φορείς (Τοπική αυτοδιοίκηση, ∆ημόσιες Υπηρεσίες, Νοσοκομεία, Εκκλησίες κ.ά.) ∆εν είναι εύκολο οι πολίτες, να αλλάξουν τρόπο ζωής και συμπεριφοράς, από τη μια μέρα στην άλλη. Οι νέες συνήθειες, νοοτροπίες, αντιλήψεις και διαθέσεις, απαιτούν χρόνο για να αποκτηθούν και να διατηρηθούν. ∆εν αρκεί η απλή συμμετοχή του κοινού και μάλιστα περιστασιακά. Πρέπει η έννοια της προστασίας του περιβάλλοντος να γίνει βίωμα & συνείδηση όλων. Απαιτείται λοιπόν χρόνος και ακατάπαυστη προσπάθεια, προς την κατεύθυνση της δημιουργίας και της συνειδητής αποδοχής, μιας περιβαλλοντικής

250

συμπεριφοράς, από την πλειοψηφία των πολιτών. Ιδιαίτερη έμφαση χρειάζεται να δοθεί στην ευαισθητοποίηση των μαθητών γιατί μπορούν να μεταφέρουν πολύ αποτελεσματικά το μήνυμα στην οικογένεια τους και γιατί αποτελούν την νέα γενιά που θα κληθεί να υιοθετήσει σε μεγαλύτερη έκταση μέτρα και συμπεριφορές που συνεισφέρουν στην προστασία του περιβάλλοντος και την αειφορία. Η δημοσίευση των αποτελεσμάτων της συλλογής και της επίτευξης των στόχων που έχουν τεθεί, αποτελεί απ’ αυτήν την άποψη, έναν αποτελεσματικό τρόπο υπενθύμισης, ενθάρρυνσης και επιβράβευσης των πολιτών. Πρέπει να εξηγείται στο ευρύτερο κοινό το τι σημαίνει προστασία του περιβάλλοντος, συμπεριλαμβάνοντας το που, το πώς, το πότε, το τι και το γιατί. Οι πληροφορίες που θα δίνονται, θα πρέπει να απαντάνε στα ερωτήματα αυτά πλήρως και με απόλυτη σαφήνεια.

251

Επιμόρφωση νέων στην Περιβαλλοντική Διαχείριση-Ενεργοποίηση κινήτρων, επαγγελματικού

προσανατολισμού και δυνατοτήτων απασχόλησης

ΠΡΟΒΟΛΗ ∆ΙΑΦΑΝΕΙΩΝ

ΥΛΙΚΟ ΠΑΡΑ∆ΟΣΕΩΝ

252