Δεκέµβριος 2010 Ο Ρόλος της Τακτικής Αποτροπής στην Πολιτική Ολοκλήρωση στο Αφγανιστάν Ευριπίδης Τσακιρίδης Στις 19 Νοεµβρίου 2010, η Αµερικανική κυβέρνηση αποφάσισε την αποστολή µιας

ίλης αρµάτων µάχης, για την υποστήριξη των επιχειρήσεων στο Αφγανιστάν.1 Σκοπός της προσθήκης βαρέων τεθωρακισµένων στο οπλοστάσιο των Αµερικανικών δυνάµεων είναι η ενίσχυση της αποτρεπτικής διάστασης της στρατιωτικής στρατηγικής. Η επίτευξη αποτροπής στο τακτικό επίπεδο αποτελεί κεντρικής σηµασίας επιχειρησιακό στόχο, ο οποίος προκύπτει από τις άµεσες ανάγκες της Αµερικανικής υψηλής στρατηγικής στην περιοχή. Στο πολιτικό επίπεδο, η στρατηγική των ΗΠΑ έχει, εδώ και πολύ καιρό,2

προσαρµοστεί στο γεγονός ότι η σύγκρουση στο Αφγανιστάν είναι, ουσιαστικά, µια διαδικασία βίαιης, ανταγωνιστικής πολιτικής ολοκλήρωσης µεταξύ δύο αµοιβαίως εξαιρουµένων συστηµάτων εξουσίας. Το στρατηγικό κέντρο βάρους της προσέγγισης αυτής αποτελεί η πληθυσµιακή βάση. Οι προτιµήσεις και οι πεποιθήσεις του πληθυσµού για την πολιτική και στρατηγική

κατάσταση στο Αφγανιστάν αποτελούν σηµαντική µεταβλητή, η οποία καθορίζει τη δυναµική εξέλιξη του σύνθετου αυτού συστήµατος. Ο ανένταχτος πληθυσµός καλείται να επιλέξει από τις δύο ανταγωνιστικές δοµές εξουσίας εκείνην που θα του µεγιστοποιήσει την ατοµική και συλλογική του χρησιµότητα. Σκοπός της Αµερικανικής στρατηγικής είναι η ένταξη της πληθυσµιακής βάσης σε ένα περιβάλλον σταθερών πολιτικών αλληλεπιδράσεων, ώστε να διαµορφωθεί στο Αφγανιστάν ένα αυτοσυντηρούµενο πολιτικό σύστηµα, το οποίο θα εξυπηρετεί τα συµφέροντα των ΗΠΑ στην περιοχή. Η πολιτική ολοκλήρωση της πληθυσµιακής βάσης µπορεί να επιτευχθεί µέσω της

δηµιουργίας των απαραιτήτων κοινωνικών και οικονοµικών δοµών, καθώς και µε την παροχή των απαραιτήτων δηµοσίων αγαθών. Κυρίαρχη παραδοχή της στρατηγικής πολιτικής ολοκλήρωσης, που έχουν αναπτύξει οι ΗΠΑ στο Αφγανιστάν, είναι ότι η εξασφάλιση ενός περιβάλλοντος ασφαλείας αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την ανάπτυξη εκείνων των σχέσεων συνεργασίας, οι οποίες συνιστούν ένα πολιτικά σταθερό και αυτοσυντηρούµενο σύστηµα αλληλεπιδράσεων. Με άλλα λόγια, για την επίτευξη πολιτικής ολοκλήρωσης, το σηµαντικότερο δηµόσιο αγαθό, που πρέπει να προσφέρουν οι ΗΠΑ, είναι η ασφάλεια. Η λογική της επίτευξης συνθηκών ασφαλείας σε µια γεωγραφική περιοχή είναι απλή.

Βασική προϋπόθεση είναι η µονοπώληση της βίας στο χώρο και τον χρόνο, δηλαδή η ανυπαρξία στην περιοχή αντίπαλου πόλου που να έχει δυνατότητα άσκησης βίας. Η                                                                                                                1 Jim Garamone, "U.S. Tanks En Route to Southwestern Afghanistan," American Forces Press, November 19, 2010, http://www.defense.gov/news/newsarticle.aspx?id=61767 (accessed November 29, 2010). 2 Όρα, για παράδειγµα, Stanley A. McChrystal, Commander's Initial Assessment, Report (REDACTED), ISAF, NATO (Kabul: ISAF, 2009).

  2  

απουσία αντίπαλου πόλου στρατιωτικής ισχύος στην περιοχή µπορεί, χονδρικά, να επιτευχθεί µε δύο τρόπους. Πρώτον, οι Αµερικανικές δυνάµεις µπορούν να επιδιώξουν την καταστροφή των

εχθρικών δυνάµεων ή την εκδίωξή τους από ένα γεωγραφικό χώρο. Ο στόχος αυτός εξυπηρετείται από την επιθετική στρατιωτική στρατηγική, η οποία έχει δύο σκέλη. Το πρώτο σκέλος είναι οι επιθετικές εκκαθαριστικές επιχειρήσεις, όπως η επιχείρηση Moshtarak, σκοπός των οποίων είναι η εκδίωξη των δυνάµεων των Ταλιµπάν και η κατάληψη µιας γεωγραφικής περιοχής. Συνήθεις στόχοι τέτοιων επιχειρήσεων είναι περιοχές µε µεγάλες συγκεντρώσεις πληθυσµού. Το δεύτερο σκέλος της επιθετικής στρατηγικής είναι οι στοχευµένες ειδικές επιχειρήσεις (από οµάδες Ειδικών Δυνάµεων ή/και Μη-Επανδρωµένων Ιπτάµενων Σκαφών), σκοπός των οποίων είναι η εξουδετέρωση συγκεκριµένων ατόµων ή οµάδων. Οι στοχευµένες επιχειρήσεις βασίζονται στην αντίληψη ότι η οργανωτική δοµή των Ταλιµπάν αποτελείται από προσωποπαγείς και αρχηγικές οµάδες (όπου ο ρόλος του επικεφαλής ατόµου είναι κρίσιµος) σε δικτυακή διάταξη.3 Η εξουδετέρωση, εποµένως, των ηγετικών στελεχών σε τέτοιας φύσης δίκτυα θεωρείται ότι προκαλεί συστηµικές διαταραχές σε ολόκληρο το σύστηµα. Η λογική είναι εξαιρετικά απλή. Αν το δίκτυο των Ταλιµπάν, ως ένα σηµείο, όντως

αποτελεί µια γραµµική σύνθεση προσωπικών δικτύων χαρισµατικών προσωπικοτήτων (ιδίως στο τοπικό επίπεδο),4 τότε οι επιθετικές ειδικές επιχειρήσεις επιτυγχάνουν το στόχο τους διπλά. Πρώτον, µειώνουν άµεσα τη δυνατότητα δράσης των οµάδων στο τοπικό επίπεδο και, δεύτερον, αποθαρρύνουν, µέσω της αύξησης του ρίσκου, τη µελλοντική ένταξη χαµηλόβαθµων στελεχών στις στρατιωτικές δοµές των Ταλιµπάν. Ο δεύτερος τρόπος, µε τον οποίον οι Αµερικανικές δυνάµεις µπορούν να επιτύχουν τα

επιθυµητά επίπεδα ασφαλείας είναι η τακτική αποτροπή. Η αποτροπή βασίζεται στη χειραγώγηση του κόστους και του οφέλους στη νοητική διαδικασία λήψης αποφάσεων του αντιπάλου.5 Μπορεί να επιτευχθεί µε δύο τρόπους· πρώτον καθιστώντας τη νίκη του αντιπάλου πρακτικά αδύνατη ή, δεύτερον, απαράδεκτα ακριβή.6 Τα άρµατα µάχης αποτελούν σηµαντική προσθήκη στο οπλοστάσιο των Ηνωµένων

Πολιτειών. Στις επιθετικές ενέργειες, τα τεθωρακισµένα µπορούν να προσφέρουν σηµαντικό έργο, αυξάνοντας την προστασία και τη δύναµη πυρός των µονάδων εκκαθάρισης.7 Στον αποτρεπτικό ρόλο, µπορούν να επηρεάσουν τόσο την πιθανότητα επιτυχίας, όσο και το κόστος, µιας επιθετικής ενέργειας των Ταλιµπάν. Η ύπαρξη                                                                                                                3 Για την δικτυακή οργανωτική δοµή των Ταλιµπάν όρα Antonio Giustozzi, Negotiating with the Taliban: Issues and Prospects, Report, Afghanistan Project, The Century Foundation (New York: The Century Foundation, 2010), 5-7. Στο Διαδίκτυο: http://tcf.org/publications/pdfs/pb716/Giustozzi.pdf. 4 Ibid. 5 Robert A. Pape, Bombing to Win (Ithaca: Cornell University Press, 1996), 4. 6 Carl von Clausewitz, On War, ed. Michael Howard and Peter Paret, trans. Michael Howard and Peter Paret (Princeton: Princeton University Press, 1976), 91. 7 Για παράδειγµα, οι Αµερικανοί Πεζοναύτες χρησιµοποίησαν ευρέως βαρέα τεθωρακισµένα στη µάχη για την ανακατάληψη της Fallujah στο Ιράκ το 2004: David E. Johnson and John Gordon VI, Observations on Recent Trends in Armored Forces, Occasional Paper, Arroyo Center, RAND Corporation (Santa Monica: RAND Corporation, 2010), 2. Στο διαδίκτυο: http://www.rand.org/pubs/occasional_papers/OP287.html

  3  

τεθωρακισµένων οχηµάτων επηρεάζει τους στρατηγικούς υπολογισµούς των επίδοξων επιτιθεµένων, παρέχοντας, πιθανώς, αποτροπή στο τακτικό επίπεδο. Σε µια πρόσφατη έρευνα της RAND, οι στρατιωτικοί που έδωσαν συνέντευξη στους συγγραφείς εξέφρασαν σχεδόν οµόφωνα την εκτίµηση ότι η ύπαρξη τεθωρακισµένων µειώνει σηµαντικά την εχθρική δραστηριότητα σε µια περιοχή.8 Υπό αυτό το πρίσµα, ίσως η πιο σηµαντική συνεισφορά των αρµάτων µάχης να µην είναι η ζηµία, που προκαλούν στις δυνάµεις του εχθρού, αλλά οι περιπτώσεις που δεν χρειάζεται να χρησιµοποιήσουν τον οπλισµό τους, καθώς έχουν αποτρέψει µια επίθεση των Ταλιµπάν σε µια περιοχή.

Η πραγµατική στρατηγική επίπτωση των τεθωρακισµένων οχηµάτων εξαρτάται, όµως, σε µεγάλο βαθµό από τον τρόπο µε τον οποίο θα αντιδράσουν οι δυνάµεις των ανταρτών Ταλιµπάν στην εµφάνισή τους στο πεδίο της µάχης. Το ερώτηµα που προκύπτει είναι αν οι Ταλιµπάν θα µπορέσουν να αναπτύξουν εκείνη τη διαµόρφωση του συστήµατος διανοµής βίας τους, που θα τους επιτρέψει να αυξήσουν την πιθανότητα επικράτησης και να µειώσουν το κόστος µιας σύγκρουσης µε δυνάµεις που περιλαµβάνουν τεθωρακισµένα. Για την οµαλή και επιτυχή λειτουργία του συστήµατος διανοµής βίας τους, οι Ταλιµπάν πρέπει να αναπτύξουν εκείνες τις «σταθερές επιχειρησιακές διαδικασίες»9 (Standard Operating Procedures - ΣΕΔ) διαχείρισης της µάχιµης ισχύος, οι οποίες θα καταστήσουν δυνατή τη νίκη απέναντι στις εχθρικές δυνάµεις. Η προσαρµογή, βέβαια, δεν είναι αναγκαίο να επέλθει στο τακτικό επίπεδο, αλλά

µπορεί να επιτευχθεί µε αλλαγές στη συµπεριφορά των Ταλιµπάν σε όλα τα επίπεδα (τακτικό, επιχειρησιακό, στρατηγικό, πολιτικό) ανάλυσης της στρατηγικής.10 Επίσης, η προσαρµογή δεν θα είναι άµεση, καθώς οι δρώντες χρειάζονται συνήθως µια περίοδο διερεύνησης και πειραµατισµού µέχρι να καταλήξουν στη βέλτιστη στρατηγική επιλογή. Υπό αυτήν την έννοια, οι θετικές εκτιµήσεις των στρατιωτικών, έτσι όπως αυτές εµφανίζονται στην προαναφερθείσα έκθεση της RAND,11 περί σηµαντικής συνεισφοράς των τεθωρακισµένων, ενδέχεται να είναι πρόωρες. Συµπερασµατικά, η ενίσχυση των δυνάµεων των Πεζοναυτών στο Νοτιοδυτικό

Αφγανιστάν µε τεθωρακισµένα άρµατα µάχης αποτελεί επέκταση της πολιτικής ολοκλήρωσης, την οποία εφαρµόζουν οι Ηνωµένες Πολιτείες στην περιοχή, στο τακτικό επίπεδο της αλληλεπίδρασης. Σκοπός των τεθωρακισµένων είναι να συνεισφέρουν στην αποτροπή στο τακτικό επίπεδο και, αν αυτή καταρρεύσει, στην καταστροφή των δυνάµεων των Ταλιµπάν, ώστε να καταστεί δυνατή η πολιτική ολοκλήρωση του πληθυσµού σε ένα σταθερό πολιτικό σύστηµα στο Αφγανιστάν.

                                                                                                               8 Ibid., 5. 9 Graham Allison, "Conceptual Models and the Cuban Missile Crisis," American Political Science Review (JSTOR) 63, no. 3 (Sep. 1969): 689-718, 691. Για την εφαρµογή της έννοιας στα πλαίσια του στρατιωτικού δόγµατος όρα Barry R. Posen, The Sources of Military Doctrine: France, Britain, and Germany between the World Wars (Ithaca: Cornell University Press, 1984), 44. 10 Όρα Colin Gray, Recognizing and Understanding Revolutionary Change in Warfare: The Sovereignty of Context, Report, Strategic Studies Institute, US Army War College (Carlisle: Strategic Studies Institute, 2006). Στο διαδίκτυο: http://www.strategicstudiesinstitute.army.mil/pubs/display.cfm?pubID=640 11 David E. Johnson and John Gordon VI, Observations on Recent Trends in Armored Forces.