Χρήστος Χρυσόπουλος«Με έπληξε το Εσύ της ερωτευμένης ψυχής σου»

Ένα σχόλιο για τα ερωτόλογα των φιλοσόφων

Περιοδικό ΠΟΙΗΤΙΚΗΤεύχος 6

Χειμώνας 2010

«Ποτέ δεν είναι πιο ενεργός απ’ όσο όταν δεν κάνει τίποτα, ποτέ δεν είναι λιγότερο μόνος απ’ όσο όταν βρίσκεται με τον εαυτό του».

[Χάνα Άρεντ, Η Ανθρώπινη Κατάσταση]

Καταλογίζεται συχνά στη φιλοσοφία (και πολλές φορές όχι άδικα) ότι περιπλέκει το απλό και συσκοτίζει το προφανές, χρησιμοποιώντας μια γλώσσα στρυφνή και ακατανόητη. Αν αυτό ισχύει, τότε οι φιλόσοφοι θα πρέπει να είναι, από όλους τους ανθρώπους, οι περισσότερο ασκημένοι στην τέχνη της υπεκφυγής. Εξαιρετικό παράδειγμα η παρακάτω επιστολή του Μάρτιν Χάιντεγκερ, με την οποία ο φιλόσοφος εξομολογείται στην ανίδεη μέχρι τότε σύζυγό του Ελφρίντε, ότι την έχει απατήσει με την Χάνα Άρεντ (δίχως καν να αναφέρει το όνομα της ερωμένης του).

14/2/1950Αγαπημένη μου γυναίκα!Θέλω απλά να σε ευχαριστήσω που με βοηθάς πάλι. Ήρθε η στιγμή που πρέπει να σου πω τι με συγκινεί ιδιαίτερα τις τελευταίες εβδομάδες. [...] Το φτεροκόπημα εκείνου του θεού με αγγίζει κάθε φορά που κάνω ένα σημαντικό βήμα στη σκέψη και τολμώ να μπω στο άβατο. Με αγγίζει ίσως πιο έντονα και παράξενα, όταν κάτι που διαισθανόμουν από καιρό περνά στην περιοχή αυτών που μπορούν να λεχθούν, ακόμη κι αν για πολύ χρόνο το ειπωμένο πρέπει να αφεθεί στη μοναξιά του. Το να ανταποκριθείς καθαρά σε αυτό και παρ’ όλα αυτά να διατηρήσεις τα δικά μας, να ακολουθήσεις το πέταγμα και να επιστρέψεις καλά, να ολοκληρώσεις και τα δυο εξίσου ουσιαστικά και σωστά, εκεί είναι που αποτυγχάνω εύκολα και τότε είτε κατρακυλώ στον αισθησιασμό ή προσπαθώ με τη δουλειά να νικήσω το ανίκητο. Η προδιάθεση και ο τρόπος της πρώτης διαπαιδαγώγησης, η αστάθεια και η δειλία στο να μπορέσω να εμπιστευθώ και έπειτα η ασεβής κατάχρηση της εμπιστοσύνης είναι οι πόλοι ανάμεσα στους οποίους κλυδωνίζομαι χάνοντας πολύ εύκολα και πολύ συχνά το μέτρο της Ήρας και του Έρωτα. Αυτό που λέω στον «Χωραφόδρομο» για τη μητέρα, το συνεχίζεις εσύ σε άλλο επίπεδο και άλλους τομείς. Δεν θέλω να επαινέσω, παρά μόνο να πω πόσο πολύ προσπαθώ τα τελευταία χρόνια να ενσωματώσω στην πορεία μου όχι μόνο αυτά τα χρόνια αλλά και τις περασμένες δεκαετίες της εγγύτητάς σου. Όσα υπήρξαν μεταμορφώνονται τελεσίδικα σ’ αυτά που θα γίνουν στο τέλος. Έχε την καλοσύνη να δεις αυτές τις αράδες ως μία προσπάθεια.

Ο Μάρτιν σου.

Οφείλουμε πάντως να αναγνωρίσουμε στον Χάιντεγκερ ένα ελαφρυντικό, ή μάλλον μια δεξιότητα στα ζητήματα της ερωτοτροπίας. Με τον ίδιο επιτήδειο τρόπο απευθύνεται και στις κατά καιρούς ερωμένες του. Ιδού μια επιστολή που διαφύλαξε η Ελφρίντε με την σημείωση: «Από επιστολή του Μάρτιν, τυπικό δείγμα όλων των ερωτικών του επιστολών προς τις πολλές “αγαπημένες” του».

Το κατεστημένο εμβολίστηκε από το αρχέγονο – όχι σαν να ήταν ποτέ δυνατή η προέλαση του αρχέγονου εντός του κυρίαρχου κατεστημένου. Ταυτόχρονα το κατεστημένο παρακάμφθηκε σαν να μην υπήρχε και το

Εγώ δέχτηκε βασικό πλήγμα μ’ έναν νέο πρωταρχικό τρόπο. Με έπληξε το Εσύ της ερωτευμένης ψυχής σου. Το βίωμα του πληγωμένου Είναι ήταν η αρχή της εξέγερσης του πιο μύχιου Εγώ. Το άμεσο αγεφύρωτο Σου-ανήκω με παρέδωσε στην ιδιοκτησία του εαυτού μου. Νέο, ζωντανό Είναι και παλιό κατεστημένο αναζήτησαν αρχικά μια ισορροπία, ο φλοιός του κατεστημένου με τη δική του ειδική βαρύτητα δεν μπορούσε να παραμεριστεί τόσο απότομα. Κρυμμένες επιρροές της τυπικότητάς του συνέχισαν να θεριεύουν και μόνο αργά έπεφταν τα σπασμένα κομμάτια του. Και τότε το βασικό βίωμα του Εσύ έγινε ολότητα που πλημμύρισε την ύπαρξη. Η βασική εμπειρία ζωντανής αγάπης και αληθινής εμπιστοσύνης ξεδίπλωσε και ανύψωσε το Είναι μου. Ενήργησε δημιουργικά, με την έννοια ότι οι τρόποι εσωτερικής επεξεργασίας, που αρχικά απαιτούσαν μόνο την επιστροφή στο ψυχικά αρχέγονο, ξεκίνησαν από την απαρχή.

Κάποιοι θα διακρίνουν εδώ μια επιβεβαίωση της ρήσης του Χάιντεγκερ ότι «η γλώσσα καταστρέφει την δυνατότητα να ειπωθεί αυτό το οποίο ομιλείται». Κάποιοι άλλοι όμως, απλώς θα διαγνώσουν την ικανότητα του φιλοσόφου να απαλείφει τα όποια πειστήρια...

Σημ. Οι επιστολές έχουν αντληθεί από το βιβλίο: Αγαπημένη μου ψυχούλα – Γράμματα του Μάρτιν Χάιντεκεγκερ στη σύζυγό του Ελφρίντε 1915-1970, Μετ. Ιάκωβος Κοπερτί, Εκδόσεις Εκκρεμές, Αθήνα, 2010.