Κείμενο για γονείς & εκπαιδευτικούς Η δυναμική του Μουσείου Καπνού του Δήμου Καβάλας αποκαλύπτεται από την πρώτη κιόλας επίσκεψη, καθώς: - φιλοξενείται στο κτίριο, οπού άλλοτε στεγάζονταν τα γραφεία του πρώην Εθνικού Οργανισμού Καπνού (Ε.Ο.Κ.), όπως επίσης και οι χώροι, όπου επεξεργάζονταν τα καπνά, - συνδυάζει τα περισσότερα εκθέματα με φωτογραφικό υλικό και πίνακες ζωγραφικής, με αποτέλεσμα η χρήση των αντικειμένων, να αποτυπώνεται με τον πλέον γλαφυρό τρόπο, - είναι χωρισμένο σε θεματικές ενότητες, διαγράφοντας την πορεία από το χωράφι μέχρι και το τελικό προϊόν, - έχει την ιδανική θερμοκρασία για τη διατήρησή των καπνικών δειγμάτων τα οποία είναι κατασκευασμένα με περίτεχνο τρόπο, - τονίζει πτυχές της καθημερινότητας των ανθρώπων, που έζησαν από την καλλιέργεια του καπνού, την επεξεργασία και την εμπορία του, - σκιαγραφούνται οι κοινωνικές, πολιτικές και οικονομικές εξελίξεις, που διαμόρφωσαν την πορεία της νεότερης και σύγχρονης ιστορίας της πόλης και τέλος - απεικονίζονται οι υλικές μαρτυρίες, που συνέβαλλαν με τρόπο καθοριστικό στη διαμόρφωση της φυσιογνωμίας του αστικού περιβάλλοντος. Το παιχνίδι έχει διάρκεια 30 λεπτά και απευθύνεται σε μαθητές ηλικίας 10-14 ετών. Με τις κατάλληλες προσαρμογές μπορεί να απευθυνθεί και σε επισκέπτες μικρότερων ή μεγαλύτερων ηλικιών.

Εισαγωγικό κείμενο για τους μικρούς επισκέπτες Τα εκθέματα που σχετίζονται με την καλλιέργεια καπνού, τη χωρική επεξεργασία, την καπναποθήκη και το καπνεμπόριο, κρύβουν μια λέξη, Για να βρεις τη λέξη, θα πρέπει να εντοπίσεις τις 7 μάρκες, όπως αυτές που τοποθετούσαν στην είσοδο της καπναποθήκης οι εργάτες και οι εργάτριες κάθε πρωί που πήγαιναν στη δουλειά τους, για να δηλώσουν την παρουσία τους, οι οποίες είναι κρυμμένες στο Μουσείο. Όταν τις βρεις και τις τοποθετήσεις στη σωστή σειρά, θα σχηματιστεί η λέξη που ψάχνεις. Μπορείς να αναζητήσεις την ερμηνεία τους στο Γλωσσάρι, που βρίσκεται στο τέλος των οδηγιών. Καλή διασκέδαση!

Οδηγίες για τους μικρούς επισκέπτες Το Μουσείο σε υποδέχεται με έναν ανάγλυφο χάρτη (μακέτα) της περιοχής της Ανατολικής Μακεδονίας. Αλήθεια, γνωρίζεις από πού προήλθε ο καπνός και ποιος τον έφερε στην Ευρώπη; Ήταν ο μεγάλος Ισπανός εξερευνητής Χριστόφορος Κολόμβος, ο οποίος μαζί με τους συντρόφους του ανακάλυψε την Αμερική και το «ιερό» φυτό των Ινδιάνων, τον καπνό, μόλις το 1492. Η εισαγωγή του καπνού στην Ευρώπη έγινε το 1556, πρώτα στη Γαλλία και στη συνέχεια στην Πορτογαλία και την Ισπανία. Οι ιδιότητές του έγιναν γνωστές χάρη στον Γάλλο πρέσβη στην Πορτογαλία Ζαν Νικό (Jean Nicot), στον οποίον οφείλεται και η επιστημονική του ονομασία, Νικοτιανή ο ταμπάκος (Nicotiana tabacum). Ας δούμε λοιπόν, ποια εργαλεία ήταν απαραίτητα για την καλλιέργεια και την ανάπτυξη του καπνού, ψάχνοντας παράλληλα και για την πρώτη από τις 7 μάρκες. Στα αριστερά σου μπορείς να δεις φωτογραφίες από τα στάδια της καλλιέργειάς του, ενώ ακριβώς από κάτω, μπορείς να παρατηρήσεις στις φυσικές τους διαστάσεις τα εργαλεία που απεικονίζονται σε αυτές. Αναζήτησε κοντά στο τσιβί την πρώτη μάρκα.

Από το χωράφι, μεταφερόμαστε στο σπίτι του παραγωγού, όπου γινόταν το

μπούρλιασμα ή βελόνιασμα. Περνούσαν προσεκτικά όλα τα φύλλα σε μια

βελόνα και στη συνέχεια σε σπάγκο, για να φτιάξουν τις αρμαθιές και να

τις αποξηράνουν στον ήλιο. Μεταγενέστερα, για να γίνεται πιο γρήγορα το

βελόνιασμα, χρησιμοποιούσαν διατρητικές μηχανές αρμαθιάσματος.

Μπορείς να εντοπίσεις την πράσινη διατρητική μηχανή; Εκεί σε περιμένει η

δεύτερη μάρκα.

Σειρά είχε το παστάλιασμα, μια χρονοβόρα διαδικασία, όπου τα φύλλα,

αφού έβγαιναν από την κλωστή, ξεχωρίζονταν ανάλογα με το μέγεθος, το

χρώμα και την ποιότητά τους και στη συνέχεια έφτιαχναν το χωρικό δέμα.

Μπορείς να δεις αρκετά παστάλια, καθώς αφήνεις πίσω σου το σπίτι του

παραγωγού και ετοιμάζεσαι να μπεις μέσα στην καπναποθήκη. Μη

βιάζεσαι. Παρατήρησε στα αριστερά σου το σεντούκι-κάσα

δεματοποίησης των χωρικών καπνών, το τελευταίο βήμα πριν την είσοδό

τους στην καπναποθήκη.

Τα χωρικά δέματα μεταφέρονταν από τους στοιβαδόρους (μεταφορείς) στους πάγκους επεξεργασίας, στα τεζιάκια, για να γίνει η διαλογή τους, από τις ξεφυλλίστριες. Ένα από αυτά που βλέπεις στα δεξιά σου φιλοξενεί την τρίτη μάρκα που ψάχνεις.

Συνέχισε τη διαδρομή σου, για να συναντήσεις το χειροκίνητο κόσκινο. Από τη μία πλευρά τοποθετούσαν τα φύλλα καπνού, τα οποία κοσκινίζονταν, προκειμένου να απαλλαγούν από το χώμα και τη σκόνη. Μήπως μπορείς να βρεις στο τμήμα του κόσκινου με τις μικρές τρύπες την τέταρτη μάρκα;

Ανάμεσα στις φωτογραφίες καπνεργατών, στα εμβλήματα των Συνδικαλιστικών Σωματείων των Καπνεργατών και του Δωδεκάλογου του Καπνεργάτη, αναζήτησε στις πλάστιγγες την πέμπτη μάρκα. Παρατήρησε τις κάσες δεματοποίησης, όπου τα φύλλα πιέζονταν με τη βοήθεια της πρέσας, ενώ στη συνέχεια, αφού τα αμπαλάρανε με το τσούλι (κατασκευασμένο από φυτικές ίνες), τα τοποθετούσαν στη μέγγενη για να πάρουν τα μπόσικα, να σφίξουν, δηλαδή, τα σχοινιά. Αυτά τα εμπορικά δέματα-τόγκες, πριν εξαχθούν προς πώληση, ζυγίζονταν και στη συνέχεια μεταφέρονταν με ιππήλατα κάρα προς το λιμάνι, για να φορτωθούν από τους σαμαρτζήδες στις μαούνες και από εκεί στα ποντοπόρα πλοία. Προκειμένου να μεταφέρουν ευκολότερα τα δέματα στα πλοία, οι πρώτες καπναποθήκες κτίστηκαν κατά μήκος της παραλιακής οδού. Ψάξε την έκτη μάρκα. ανάμεσα στις μήτρες, στις οποίες αναγράφονταν τα στοιχεία των δεμάτων (μερίδας) και βρίσκονται στο κάρο. Περνώντας στον επόμενο χώρο, μπορείς να δεις στις προθήκες διάφορα είδη καπνιστού. Μήπως κάπου αναφέρεται το όνομα της πόλης όπου φιλοξενείται το Μουσείο στο οποίο βρίσκεσαι; Παρατήρησε το πλήθος των ονομασιών, των σχεδίων και της διακόσμησης των αντικειμένων.

Η έβδομη και τελευταία μάρκα δεν βρίσκεται στις προθήκες, αλλά στη γραφομηχανή που υπάρχει ακριβώς κάτω από το χαβάνι. Αν επισκεπτόσουν έναν καπνέμπορο της εποχής, θα σε υποδεχόταν σε ένα παρόμοιο γραφείο, όπου θα συναντούσες όλα αυτά τα έπιπλα, τις γραφομηχανές, τα τηλέφωνα και τις σφραγίδες. Οι τοίχοι θα ήταν διακοσμημένοι με κάδρα, όπου θα αναγραφόταν με φύλλα καπνού η επωνυμία της εταιρείας. Αφού έχεις εντοπίσει τις 7 μάρκες, ήρθε η ώρα να προσπαθήσεις να τις βάλεις στη σωστή σειρά για να σχηματίσεις τη λέξη!

Γλωσσάρι αλέτρι ή άροτρο: εργαλείο για το όργωμα | σκάβει βαθιά το χώμα γυρίζοντας τα πάνω-κάτω | απαραίτητο για το στάδιο της σποράς αρκαλίκι: σαμάρι, που φορούσαν οι σαμαρτζήδες για τη μεταφορά των καπνοδεμάτων στις βάρκες-μαούνες αρμάθιασμα ή μπούρλιασμα: τρύπημα των φύλλων καπνού με βελόνα βιζιτιέρα: ξύλινη κατασκευή, σαν τραπεζάκι, για τον έλεγχο της υγειονομικής και ποιοτικής κατάστασης του καπνοδέματος διατριτική μηχανή αρμαθιάσματος: τρύπημα των φύλλων καπνού με βελόνα πρέσσα: η πρέσσα «πατούσε» τα φύλλα που βρίσκονταν στις κάσες δεματοποίησης, προκειμένου να σχηματιστούν ομοιόμορφα δέματα μήτρες: πινακίδες με συγκεκριμένα στοιχεία (πόλη παραγωγής, προορισμός, ποικιλία καπνού, αριθμός δέματος κλπ.) για τη σήμανση των καπνοδεμάτων μπούκλος: ξύλινο δοχείο για τη μεταφορά νερού στο χωράφι παστάλι: δεσμίδες περίπου 40-50 φύλλων, ομοίων, ανάλογα με την ποιότητα, το μέγεθός και το χρώμα τους σβάρνα ή φρέζα: χρησιμοποιείται μετά από το όργωμα και πριν από τη φυτεία, για να ισοπεδώνει το χωράφι τεζιάκι: μικρά κασάκια, που χρησιμοποιούνται για τη διαλογή των καπνοφύλλων και τη διαλογή τους ανάλογα με την ποιότητά τους τσιβί, μπασκί, φυτευτήρι: ανοίγει τρύπες στο έδαφος για να φυτευτεί το φυτό χαβάνι: όργανο που ψιλοκόβει τον καπνό για την παρασκευή τσιγάρων Στα καπνομάγαζα εργάζονταν άνδρες και γυναίκες, διαφόρων εθνικοτήτων και θρησκευμάτων, όπως Χριστιανοί, Μουσουλμάνοι, Εβραίοι και Αρμένιοι, οι οποίοι συνασπίστηκαν και ίδρυσαν σωματεία, προκειμένου να αντιμετωπίσουν κοινά προβλήματα, που αντιμετώπιζαν στο χώρο εργασίας τους. Οι συνθήκες εργασίας ήταν ανθυγιεινές, καθώς η ατμόσφαιρα ήταν μολυσμένη από τη σκόνη, την υγρασία, τη μυρωδιά της νικοτίνης, με αποτέλεσμα να προσβάλλονται από λοιμώδη νοσήματα (φυματίωση). Επιπλέον, με τους αγώνες τους διεκδικούσαν την αύξηση του μισθού και τη μείωση του ωραρίου. Γνωρίζω ότι: 1879: η πρώτη επίσημη αναφορά για καπνεργατική εξέγερση στην Καβάλα και η πρώτη απεργία που εκδηλώνεται κατά την περίοδο της οθωμανικής κυριαρχίας στα Βαλκάνια. Σ’ αυτή συμμετέχουν 3000 καπνεργάτες οι οποίοι διεκδικούν αύξηση του μισθού τους. Οι καπνέμποροι δέχονται μικρή αύξηση του μεροκάματου. 1896: «εκμέκ καβγαζί» καυγάς για το ψωμί με τον οποίο πετυχαίνεται αύξηση του ημερομισθίου των καπνεργατών. Μάιος 1936: οι απεργίες σαρώνουν όλη τη χώρα. Στη Θεσσαλονίκη σημειώνονται αιματηρά επεισόδια. Δώδεκα άνθρωποι χάνουν τη ζωή τους.

Ευχαριστίες Το παιχνίδι αυτό σχεδιάστηκε με το αγκάλιασμα της πρότασής μου από τον Πρόεδρο της Δημοτικής Κοινωφελούς Επιχείρησης Καβάλας «Δημωφέλεια», κύριο Στυλιανό Σχοινάκη και την ενημέρωση σχετικά με το Μουσείο από την Προϊσταμένη της Διεύθυνσης Πολιτισμού της Επιχείρησης «Δημωφέλεια», κυρία Άλκηστη Βλάχου. Για τον ιστορικό έλεγχο και την εγκυρότητα των πληροφοριών που αναφέρονται στο παιχνίδι φρόντισε η Χριστίνα Σπύρογλου, πάντα πρόθυμη να μοιραστεί τη γνώση που κατέχει για το Μουσείο στο οποίο εργάζεται. Τους ευχαριστώ πολύ για την ουσιαστική συμβολή τους.

Οι μάρκες που αναζητούν οι παίκτες είναι ευγενική χορηγία των «Επιγραφών Μέτσικας» (metsikas@gmail.com)

Γνωρίστε τον δημιουργό του παιχνιδιού…

Ο Ηρακλής Λαμπαδαρίου γεννήθηκε στην Κατερίνη το 1988 και μεγάλωσε στην Καβάλα. Από τα 10 του χρόνια ασχολείται συστηματικά με τον εθελοντισμό, τόσο με τη διοργάνωση όσο και με τη συμμετοχή σε συλλογικές δράσεις. Σπούδασε κλασική φιλολογία στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης στην Κομοτηνή, απ’ όπου αποφοίτησε το 2009. Είναι λάτρης των γλωσσών (γνωρίζει αγγλικά, γαλλικά, ισπανικά ενώ έχει αρχίσει να μαθαίνει

σλοβάκικα και κινέζικα) και έχει ταξιδέψει σε διάφορα μέρη της Ευρώπης, παίρνοντας μέρος σ’ έναν πλούσιο διαπολιτισμικό διάλογο που αναμφίβολα επηρέασε τον τρόπο σκέψης του. Γράφει παραμύθια για το παιδί που ο καθένας κρύβει μέσα του και αναζητά συνεχώς τρόπους για ένα Σχολείο που θα απελευθερώσει τη δημιουργικότητα και τη φαντασία του μαθητή. Τον Αύγουστο του 2012 δημιούργησε τις ανοικτές, ψηφιακές μη εμπορικές Εκδόσεις Σαΐτα από τις οποίες κυκλοφορούν σε ελεύθερη ψηφιακή μορφή τα βιβλία του «Τάξη Δημιουργική με Φαντασία αρκετή», «Ο μαγικός σελιδοδείκτης» και «Χαιρετίσματα & ευχές». Website: www.lampadariou.eu

Η ιδέα για τα «Ζωντανά Εκπαιδευτικά παιχνίδια»

Η ιστορία είναι ένας κύκλος και επαναλαμβάνεται. Δε σταματά ποτέ να γράφεται. Δε σταματά ποτέ η μελέτη της και φυσικά η διδασκαλία της στους μαθητές. Οι περισσότεροι από αυτούς την αντιμετωπίζουν ως ένα δύσκολο μάθημα, αγνοώντας πολλές φορές τη σημασία της και κατ’ επέκταση, τον λόγο της διδασκαλίας της. «Το παρελθόν ανήκει στο παρελθόν», «Ό,τι έγινε, έγινε. Γιατί θα πρέπει να το μάθω;», «Μα, τι σημασία έχουν πια όλα αυτά αφού δεν μπορούν να αλλάξουν;»

κι άλλες πολλές οι ενστάσεις που ακούγονται από τα χείλη των μαθητών. Είναι στο χέρι του εκπαιδευτικού και στο δικό σας, ως γονείς, να κάνετε αυτήν την τόσο μικρή αλλά και τόσο ουσιαστική σύνδεση του παρελθόντος με το παρόν, έχοντας ως γνώμονα την πορεία μας προς το μέλλον. Τα Ζωντανά Εκπαιδευτικά Παιχνίδια (Vivid Educational Games) με λογότυπό τους ένα πολύ γνωστό παιχνίδι που ζωντανεύει με την αναπνοή του κάθε "παίκτη", επιχειρούν να συμβάλουν προς αυτή την κατεύθυνση: τη γνώση μέσα από διάφορα παιχνίδια πρωτότυπα, ευφάνταστα και διασκεδαστικά, μακριά από τη σχολική αίθουσα. Με απλά λόγια, απαλλαγμένα από κάθε διδακτισμό, και με επισκέψεις-«έρευνες» που έχουν ως βάση το παιχνίδι σε αρχαιολογικούς χώρους, μνημεία, μουσεία και κάθε άλλο μέρος που μπορεί να «μιλήσει» για τη μορφή του σε παλαιότερες εποχές, μπορεί ο γονιός και ο εκπαιδευτικός να ξεκλειδώσει την πύλη της ιστορίας στο μυαλό των παιδιών.

Πρόσκληση! Σχεδίασε κι εσύ το δικό σου «ζωντανό» παιχνίδι και στείλε μας οδηγίες, φωτογραφίες, χάρτη ή ό,τι άλλο θα ήθελες να μοιράσεις στους υποψήφιους παίκτες που θα τολμήσουν να το ζήσουν! Μην ψάξεις για κάποια φόρμα, άφησε τη φαντασία σου ελεύθερη και σχεδίασέ το όσο απλό ή σύνθετο θέλεις, με λίγα ή πολλά στοιχεία, με μικρό ή μεγάλο βαθμό δυσκολίας για όποιο μέρος της πόλης σου σκεφτείς και μπορεί να προσφέρει υλικό για γνώση μέσα από τη δημιουργικότητα και την πρωτοτυπία! Μια παλιά πόλη με σημεία ιστορικού ή πολιτιστικού ενδιαφέροντος, ένα Μουσείο με διάφορα εκθέματα, ένας αρχαιολογικός χώρος έστω με ελάχιστα ευρήματα, ακόμη ένα και μόνο σπίτι άλλης εποχής, θα μπορούσαν να σου προσφέρουν άφθονο «υλικό» για το δικό σου παιχνίδι! Αφού συγκεντρώσεις το υλικό σου, θα χαρούμε να το λάβουμε με ηλεκτρονικό μήνυμα στη διεύθυνση vivedugames@gmail.com με σύντομο βιογραφικό σου σημείωμα, φωτογραφία προσώπου σου (αν θέλεις να τη δημοσιεύσουμε) και ένα στοιχείο επικοινωνίας σου. Με τον τρόπο αυτό μπορείς να λάβεις τα σχόλια των παικτών στους οποίους χάρισες τη μοναδική εμπειρία να «ζήσουν» ένα παιχνίδι!

Τα 10 δικαιώματα του (μικρού) επισκέπτη ενός Μουσείου Από μία και μόνο ιδέα, πολλές φορές ακόμη και από μία και μόνο λέξη, μπορούμε να σχεδιάσουμε μια δραστηριότητα που συνδυάζει τη γνώση με τη διασκέδαση με έναν τρόπο μοναδικό, σχεδόν μαγευτικό. Αναζητήστε λοιπόν στις σελίδες του συλλογικού αυτού βιβλίου τη λέξη εκείνη που θα σας δώσει την αφορμή για ένα ατέλειωτο παιχνίδι στα Μουσεία με τους μαθητές και τα παιδιά σας με πολλαπλά οφέλη!

Κατεβάστε ΔΩΡΕΑΝ το συγκεκριμένο ebook από την ιστοσελίδα των Εκδόσεων Σαΐτα

Συμμετέχουν οι συγγραφείς: Στεφανία Βελδεμίρη, Κώστας Βλαστάρης, Δέσποινα Γεωργαντά, Αλκμήνη Γιαμπανίδου, Μαριάννα Κανδεράκη, Δημήτρης Κανελλόπουλος, Ανατολή Κωταΐδου, Θεοδώρα Μπαγδάτογλου, Βίκυ Ξανθοπούλου, Φώτω Παπαργυρούδη, Μάγδα Παπαστεφάνου, Στέλλα Ποιμενίδου, Σοφία Πολίτου-Βερβέρη, Ελένη Σβορώνου, Κώστας Στοφόρος, Ευμορφία Τσιαμάγκα, Δέσποινα Τσιπτσέ, Κωνσταντίνα Χαρλαβάνη, Εύα Χατζηραφαηλίδου, Ανθή Χρυσοπούλου Επιμέλεια: Ηρακλής Λαμπαδαρίου (www.lampadariou.eu) Εικονογράφηση: Πάρις Χαραλαμπίδης (http://parischaralampidis.blogspot.gr) Ιανουάριος 2014, ISBN: 978-618-5040-58-1