“Το νέο αμυντικό δόγμα του ΝΑΤΟ”

Δογκάκη ΑικατερίνηΣδράκα Αφροδίτη

Μετά το τέλος του Ψυχρού πολέμου η αναγκαιότητα ύπαρξης ενός αμυντικού οργανισμού παγκόσμιου βεληνεκούς όπως το ΝΑΤΟ θεωρείται περιττή. Τα γεγονότα του 21ου αιώνα, βέβαια, έρχονται σε αντίθεση με αυτή την άποψη. Οι απειλές που καλείται να αντιμετωπίσει το ΝΑΤΟ τόσο σε πολιτικό-πολιτισμικό όσο και σε στρατιωτικο-αμυντικό επίπεδο είναι αρκετές ώστε να συνεχίσει να υφίσταται.

Νέες απειλές

Θέματα όπως η κλιματική αλλαγή, η μεγάλη ροή προσφύγων και οι κοινωνικές και οικονομικές ανισότητες απασχολούν ήδη τα ΝΑΤΟϊκά μέλη. Η έξαρση του κινήματος του φονταμεταλισμού και οι ακραίες πολιτικές θέσεις ανά τον κόσμο δεν θα πρέπει να παραληφθούν από τις διαφορετικού είδους απειλές των ημερών μας.Όσον αφόρα τον αμυντικό τομέα, το ΝΑΤΟ καλείται να δράσει άμεσα προκειμένου να διασφαλίσει την ασφάλεια των κρατών-μελών απέναντι σε απειλές όπως η τρομοκρατία, η πειρατεία, η διάδοση βαλλιστικών και πυρηνικών όπλων κ.α. Oι επιχειρήσεις ACTIVE ENDEAVOUR και OCEAN SHIELD OFF THE HORN OF AFRICA αποτελούν αξιόλογα παραδείγματα της διασφάλισης της ειρήνης και της ασφάλειας.Επίσης, δεν θα έπρεπε να παραβλέψουμε τις απειλές που αφορούν την υγεία, την αλλαγή του κλίματος, τη λειψυδρία και την αύξηση των ενεργειακών αναγκών που θα διαμορφώσουν περαιτέρω το μελλοντικό περιβάλλον ασφάλειας των κρατών-μελών.Σύμφωνα με το νέο αμυντικό δόγμα που υιοθετήθηκε στη Σύνοδο Κορυφής της Λισαβόνας(στα τέλη Νοέμβρη 2010), το ΝΑΤΟ θα συνεχίσει να ενισχύει τόσο τις πολιτικές και τις στρατιωτικές πτυχές του για την αποτροπή, υπεράσπιση, αποδιοργάνωση και την προστασία της ανθρωπότητας από τις σύγχρονες απειλές μέσω προηγμένων τεχνολογιών, μεγαλύτερης ενημέρωσης και ανταλλαγής πληροφοριών. Θα συνεχίσει την καταπολέμηση κάθε νέας ή προϋπάρχουσας απειλής, είτε ατομικά είτε συλλογικά, σύμφωνα πάντα με το Διεθνές Δίκαιο και τις αρχές του Χάρτη του ΟΗΕ.

Cyber

Μία τέτοια, λοιπόν, απειλή που πρέπει να οριοθετήσει το νέο στρατηγικό δόγμα είναι η εξέλιξη της τεχνολογίας, το διαδίκτυο και οι επιπτώσεις τους στην ασφάλεια των δεδομένων της βάσης του ΝΑΤΟ. Το 1999 δεν υπήρχε η δυνατότητα να εισχωρήσει κανείς σε απόρρητα αρχεία μέσω διαδικτύου, γεγονός που δικαιολογεί την απουσία

προστατευτικών μέτρων στον κυβερνοχώρο. Σύμφωνα με δηλώσεις του Aμερικανού Robert Gates ( US Secretary of Defense), ο πόλεμος μέσω διαδικτύου θα αποτελέσει αναπόσπαστο μέρος των επιθέσεων του μέλλοντος. Η ανωνυμία των συγκεκριμένων επιθέσεων είναι το μεγάλο πλεονέκτημα που ενδυναμώνει ακόμα περισσότερο τη στροφή στον διαδικτυακό αφοπλισμό. Πρωταρχικός στόχος της αμερικανικής αμυντικής πολιτικής είναι η προστασία των ηλεκτρονικών συστημάτων από διαδικτυακές επιθέσεις ( hacking) ωστέ να μην μπορεί ο οποιοσδήποτε να έχει πρόσβαση σε απόρρητα αρχεία. Σύμφωνα με τα λεγόμενα του Jaak Aaviksoo ( Υπουργός Άμυνας της Εσθονίας), μια διεύρυνση του άρθρου 5 θα μπορούσε να κάνει τους δρώντες μιας διαδικτυακής επίθεσης να σκεφθούν δύο φορές πριν προβούν σε μια τέτοιου είδους επίθεση. Την ίδια όμως στιγμή περιορίζονται δραστικά οι επιλογές του ΝΑΤΟ σε σενάρια διαχείρισης κρίσεων. Ένας άλλος τρόπος πάταξης διαδικτυακών επιθέσεων είναι, σύμφωνα με τον Robert Gates, η εγκατάσταση εύκολα αντικαταστήσιμων δορυφόρων.Ένα δεύτερο ζήτημα που απασχολεί ιδαίτερα τους συμμάχους είναι οι διαστημικές επιχειρήσεις. Απώτερος σκοπός είναι η διασφάλιση σταθερότητας και ασφάλειας στο διάστημα μέσω της δημιουργίας ενός πλαισίου που θα μπορεί να αποτρέπει έμμεσα τέτοιου είδους επιθέσεις. Υπάρχουν όμως και εδώ αμφιβολίες όσον αφορά τη δυνατότητα εφαρμογής ενός τέτοιου πλαισίου καθώς και την αποτελεσματικότητα αυτού. Ο λόγος είναι η αδυναμία καθορισμού μιας επίθεσης που θα λαμβάνει χώρα στο διαστημικό χώρο. Επίσης, το γεγονός ότι κανένας σύμμαχος δεν έχει δεχτεί τέτοιου είδους επίθεση αποδυναμώνει ακόμα περισσότερο τις προσπάθειες αφού δεν υπάρχει καμία εμπειρία για να γνωρίζουμε ποιά θα ήταν η σοφότερη αντίδραση.Εν κατακλείδι, θα πρέπει να λάβουμε υπόψη μας ότι ο κυβερνοχώρος και το διάστημα σε συνδυασμό με την θάλασσα και την ατμόσφαιρα αποτελούν παγκόσμια κοινά τα οποία δεν εμπίπτουν σε καμία κρατική δικαιοδοσία.Γεγονός που δυσχαιρένει ακόμα περισσότερο τις προσπάθειες του ΝΑΤΟ ενάντια στη πάταξη τόσο διαδικτυακών όσο και διαστημικών απειλών.

Αντιπυραυλική ασπίδα

Πέραν όμως της απειλής του κυβερνοχώρου, η Σύνοδος καλείται να ενδυναμώσει την άμυνα της και στον τομέα των πυρηνικών, μέσω της έγκρισης της Αντιπυραυλικής Ασπίδας. Ρόλος αυτής είναι η “σύνδεση” των πυρηνικών αμυντικών συστημάτων των 28 κρατών-μελών με τα συστήματα ραντάρ και πυραύλων που προτίθεται να αναπτύξει η Ουάσινγκτον στην Ευρώπη. Σε αντίθεση με την πρόταση Μπους, λίγα χρόνια πριν, για επίγεια αντιπυραυλική ασπίδα, η αναδιατύπωση της από τον πρόεδρο Ομπάμα και η μετακίνηση της σε θαλάσσιες βάσεις φαίνεται να βρίσκει σύμφωνους τους εταίρους και να καθησυχάζει τους Ρώσους. Το σχέδιο προβλέπει “μικρού” και “μεσαίου” βεληνεκούς βαλλιστικούς πυραύλους, οι οποίοι θα έιναι σε θέση να “υπερασπιστούν” τους Ευρωπαίους εταίρους σε περίπτωση βαλλιστικών επιθέσεων από τον Περσικό Κόλπο. Η Τουρκία συγκαταλέγεται στις χώρες που αναμένεται να φιλοξενήσουν μέρος του αντιπυραυλικού συστήματος, παρά τις

αντιρρήσεις που ήγειρε αρχικά. Επιθυμώντας ουσιαστικά να μην ταράξει τις διμερείς-περιφερειακές σχέσεις με το Ιράν έπαιξε ένα σκληρό διπλωματικό παιχνίδι και εξασφάλισε ότι στο τελικό κείμενο δεν θα αναφέρεται ξεκάθαρα το Ιράν ως πυρηνική απειλή. Ακόμη, “κέρδισε το πλεονέκτημα”, στις μελλοντικές συζητήσεις να μην αποκλειστεί το γεγονός για πλήρη έλεγχο των ραντάρ της αντιπυραυλικής ασπίδας από την ίδια τη χώρα. Κάτι τέτοιο, σε συνδυασμό με τις δηλώσεις του προέδρου Γκιούλ ότι “προηγούνται τα εθνικά συμφέροντα της χώρας από την αρχή της αλληλεγγύης στη Συμμαχία” προκάλεσε έντονο ρήγμα στις σχέσεις με τις Η.Π.Α και δυσφορία στους κόλπους του ΝΑΤΟ.Πρόσκληση επίσης ενδεχόμενης σύνδεσης του δικού της συστήματος αντιπυραυλικής άμυνας, με το μελλοντικό νατοϊκό σύστημα, δέχθηκε και η Ρωσία. Στόχος της πρότασης είναι η μετατροπή των σχέσεων αμοιβαίας καχυποψίας και περιστασιακών κρίσεων σε μία πραγματική και μακροπρόθεσμη συνεργασία.1 Κανείς φυσικά δεν αναμένει να υπογραφεί σύντομα το σχέδιο της βαλλιστικής-πυρηνικής άμυνας ( ballistic-missile defense/BMD), παρόλα αυτά, λόγω κάποιων κοινών απειλών όπως η καταπολέμηση της τρομοκρατίας, η πειρατεία στη θάλασσα, το εμπόριο ναρκωτικών καθώς και η ασφάλεια-σταθερότητα στον Ευρωατλαντικό χώρο, φαίνεται οι δύο πλευρές να οδηγούνται σε μία νέα εποχή συνεργασιών.Oι δύο εταίροι, κατά την 3η συνεδρίαση του NRC ( NATO-RUSSIA COUNCIL) δεσμεύτηκαν για επίτευξη πραγματικής στρατηγικής και εκσυγχρονισμό των αρχών αμοιβαίας εμπιστοσύνης, διαφάνειας και προβλεψιμότητας καθώς και στις δύο πλευρές η δυσαρέσκεια για την μέχρι πρότεινος συνεργασία τους ήταν φανερή. Αυτό όμως που θα ήταν χρήσιμο να επισημανθεί, είναι κατα πόσο η πρόθεση αυτή, να παύσουν δηλαδή να αποτελούν απειλή η μία για τη άλλη, μπορεί να παρακάμψει το κύριο πρόβλημα τους που δεν είναι άλλο από την αντιπαράθεση σχετικά με το δικαίωμα της Ρωσίας να ασκεί βέτο σε αποφάσεις της Συμμαχίας. Το ΝΑΤΟ από την δική του μεριά δεν φαίνεται διατεθειμένο να παραχωρήσει το δικαίωμα πλήρους έκφρασης της Ρωσίας σε ευρωπαϊκές υποθέσεις ασφαλείας και η επιθυμία της να αντιμετωπίζεται ως ισότιμος έταιρος φαίνεται να προβληματίζει ιδιαίτερα τα κράτη-μέλη.2

Συμμαχίες

Εκτός της συνεργασίας με τη Ρωσία το ΝΑΤΟ ευελπιστεί να προωθήσει τη συνεργασία και με άλλους εταίρους ( χώρες και οργανισμούς) σε ολόκληρο τον κόσμο με σκοπό να προωθήσει τους στόχους3 της Συμμαχίας, οι οποίοι διαμορφώνονται σύμφωνα με τις ανάγκες της εκάστοτε εποχής. Εν όψει, λοιπόν, των νέων απειλών το ΝΑΤΟ καλείται να “απομακρυνθεί” από τη διατλαντική του εστίαση και να αναπτύξει παγκόσμια δράση. Οι νέες αυτές προκλήσεις που

1 Η Ρωσία βλέπει με θετικό μάτι τη συνεργασία ( 40% των Ρώσων φέτος έναντι 24% πέρυσι) καθώς θα προωθηθεί η εσωτερική μεταρρύθμιση και ο εκσυγχρονισμός των ενόπλων δυνάμεων μέσω κοινής τεχνολογίας με τη Δύση.

2 Η βελτίωση των σχέσεων με τη Μόσχα δεν μπορεί να επέλθει εις βάρος της ασφάλειας των μελών της Ανατολικής Ευρώπης του ΝΑΤΟ. Πρέπει να ληφθόυν μέτρα ώστε να αναγνωριστεί η καθαρά αμυντική προσπάθεια.

3 Μεταξύ άλλων : διεθνής ασφάλεια, υπεράσπιση έναντι απειλών, πρόληψη και διαχείρηση κρίσεων, συνεχής μεταρρύθμιση ώστε η Συμμαχία να γίνεται πιο αποτελεσματική, αποδοτική,ευέλικτη κ.α.

προέρχονται κυρίως από την Αφρική, την ευρύτερη Μέση Ανατολή και την Ασία και αφορούν σε μεγαλύτερο βαθμό την Ευρώπη, προβλέπεται να αντιμετωπιστούν μέσω της συνεργασίας με το ΝΑΤΟ. Χαρακτηριστικό παράδειγμα των προσπαθειών αποτελεί η Πρωτοβουλία συνεργασίας της Κωνσταντινούπολης4, η οποία στα πλάισια του Μεσογειακού διαλόγου προσφέρει στις χώρες της ευρύτερης Μέσης Ανατολής πρακτική διμερή συνεργασία σε θέματα ασφάλειας και αμυντικού σχεδιασμού με το ΝΑΤΟ. Εστιάζει στην καταπολέμηση της τρομοκρατίας, στην ανταλλαγή πληροφοριών και στη διάδοση των όπλων μαζικής καταστροφής. Ουσιαστικά, αποτελεί σημαντικό συμπλήρωμα των κύριων πρωτοβουλιών της Ε.Ε, του ΟΑΣΕ και των υπόλοιπων παραδοσιακών συμμάχων του ΝΑΤΟ.Μία ακόμη επιχείρηση που φανερώνει τον προσανατολισμό της Συμμαχίας στην αντιμετώπιση των νέων απειλών είναι η επιχέιρηση “Allied provider operation”, η οποία έχει ως στόχο την καταπολέμηση της πειρατείας. Τον Σεπτέμβριο του 2008 ζητήθηκε από το ΝΑΤΟ μία ευρύτερη συνεργασία σχετικά με την αποτροπή της πειρατείας στα ανοιχτά των ακτών της Σομαλίας. Η περιπολία αφορούσε την ασφαλή μεταφορά και παράδοση ανθρωπιστικής βοήθειας ( κυρίως επισιτιστικής)5 σε εκατομμύρια ανθρώπους. Η συγκεκριμένη επιχείρηση μπορεί να έλαβε τέλος ( Δεκέμβριος 2008), αντικαταστάθηκε όμως από την ATALANTA, μία ακόμη προσπάθεια καταπολέμησης της πειρατείας στον κόλπο του Αντέν και στη Σομαλία. Η επιχείρηση αυτή, η οποία διαξάγεται στα πλαίσια της Ναυτικής Δύναμης της Ε.Ε (ENAVFOR) τον Δεκέμβριο του 2010 γίορτασε την 2η της επέτειο και κατοχύρωσε την επέκταση της μέχρι το 2012 καθώς επέτυχε μείωση 54% στον αριθμό των επιτυχημένων επιθέσεων πειρατείας μεταξύ 2009-2010 στον κόλπο του Αντέν και οδήγησε στη σύλληψη 75 πειρατικών ομάδων δράσης στη Σομαλία.

ΝΑΤΟ-Λιβύη

Θέλοντας, λοιπόν, να επισημάνουμε τη σημασία των συμμαχιών και μη μπορώντας φυσικά να παραβλέψουμε τα γεγονότα που λαμβάνουν χώρα στη Λιβύη, θα ήταν αναγκαίο να αναφέρουμε ( ως δείγμα καλής πίστης και συνεργασίας με τον ΟΗΕ) την επιχείρηση που πραγματοποιείται στην εμπόλεμη περιοχή. Στις 23 και 24 Μαρτίου ( 2011) οι Σύμμαχοι ανταποκρίθηκαν στην έκκληση του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, για την επιβολή ζώνης απαγόρευσης πτήσεων στον εναέριο χώρο της Λιβύης καθώς και στην επιβολή εμπάργκο όπλων στη χώρα. Σκοπός της επιχείρησης είναι να αποτραπεί κάθε αεροπορική επίθεση εναντίον του άμαχου πληθυσμού και των κατοικημένων περιοχών όπως και να μειωθεί η μεταφορά όπλων, συναφών υλικών και μισθοφόρων. Πέραν όμως του αντικειμενικού στόχου της επιχείρησης, θα ήταν εύλογο να αναρωτηθούμε κατά πόσο η παραπάνω ενέργεια, αποτελεί ουσιαστικά απόδειξη της αναγκαιότητας ύπαρξης της Συμμαχίας σε μία περίοδο όπου η κρίση ταυτότητας και οι εσωτερικοί κλυδωνισμοί είναι φανεροί. Ακόμη και τα κράτη-μέλη είναι διχασμένα

4 Istanbul Cooperative Initiative ( ICI). Ξεκίνησε στη Σύνοδο Κορυφής της Συμμαχίας τον Ιούνιο του 20045 Για πολλόυς η μόνη ελπίδα για επιβίωση είναι μέσω της βοήθειας που παρέχεται από το Παγκόσμιο Επισιτιστικό

Πρόγραμμα(World Food Programme)

σχετικά με την συμμετοχή της Συμμαχίας στην επιχείρηση καθώς και με την έκβαση αυτής. Αγγλία, Γαλλία και Η.Π.Α αφενός πιέζουν για εντατικοποίηση της βοήθειας και αφετέρου η Γερμανία απέχει από τις αποφάσεις για τη στρατιωτική δράση καθώς θεωρεί ότι θα χαθούν ζωές αθώων ανθρώπων6. Αποσύρει δε τα πλοία της από την επιχείρηση εμπάργκο όπλων.Είναι, λοιπόν, εύλογο να αναρωτιέται κανείς κατά πόσο η επιλογή της Συμμαχίας ,να συμμετάσχει στην επιχείρηση και να εξασφαλίσει ένα καλύτερο μέλλον για το λαό της Λιβύης, θα φέρει τα αναμενόμενα για τη Συμμαχία αποτελέσματα ή θα επιδείξει την αδυναμία αυτής. Η έκβαση της επιχείρησης θα κρίνει το αποτέλεσμα και το “μέλλον” του ΝΑΤΟ.

Σημαντικά σημεία

Είναι λοιπόν φανερό ότι το ΝΑΤΟ της δεύτερης δεκαετίας του 21ου αιώνα καλείται να επικεντρώσει την προσοχή του στην καταπολέμηση της τρομοκρατίας7, στην αντιπυραυλική ασπίδα,στις νέες και ήδη υπάρχουσες συμμαχίες. Οι απειλές και οι προκλήσεις έχουν αυξηθεί τόσο σε αριθμό όσο και σε βαθμό πολυπλοκότητας λόγω του ότι το ΝΑΤΟ έχει δεχτεί νέα μέλη, των οποίων το χάσμα μεταξύ των συμφερόντων ασφαλείας τους έχει διευρυνθεί.Βάσει δηλαδή των νέων απειλών σημαντικές επίσης αλλαγές οφείλουν να πραγματοποιηθούν και στη δομή του ΝΑΤΟ. Οι δυνάμεις του θα πρέπει να είναι ευκίνητες, να αναπτύσσονται εύκολα και να ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις της Συμμαχίας όχι μόνο στην περιοχή αρμοδιότητάς της αλλά και εκτός αυτής.Κάτι τέτοιο σημαίνει ότι τα διάφορα στρατηγεία στην Ευρώπη, όχι το γενικό (SACEUR) της Μονς, θα καταργηθούν και θα αντικατασταθούν από ένα το οποίο θα αποστέλλει δυνάμεις όπου γίνονται επιχειρήσεις. Έτσι θα δημιουργηθεί μια «ενοποιημένη ιεραρχική κλίμακα», που θα είναι απαλλαγμένη από «εθνικούς περιορισμούς».Επίσης, γίνεται σύσταση ο Γενικός Γραμματέας, Anders Fogh Rasmussen, να προχωρήσει σε αναδιοργάνωση της Συμμαχίας ώστε για να ληφθούν αποφάσεις για θέματα ήσσονος σημασίας να μην απαιτείται ομοφωνία. Επιπλέον, τόσο αυτός όσο και η στρατιωτική ηγεσία προβλέπεται να έχουν προσυμφωνημένες εξουσίες για τους κανόνες εμπλοκής σε επείγοντα θέματα, όπως αυτό της πυραυλικής και της μέσω Διαδικτύου επίθεσης.Όλα τα παραπάνω, λοιπόν, συνδράμουν στη διαμόρφωση του νέου αμυντικού δόγματος σύμφωνα με τις ανάγκες τις εκάστοτε εποχής, όχι μόνο σε επίπεδο άμυνας αλλά και σε επίπεδο εσωτερικής συνοχής της Συμμαχίας.

6 Ας σημειωθεί ότι η ψηφοφορία του Συμβουλίου Ασφαλείας διαμορφώθηκε ως εξής: 10 μέλη ψήφισαν υπέρ (Ηνωμένο Βασίλειο, Γαλλία, Η.Π.Α, Λίβανος, Βοσνία και Ερζεγοβίνη, Νιγηρία, Γκαμπόν, Κολομβία, Πορτογαλία, Νότια Αφρική) και 5 απείχαν από την ψηφοφορία (Ρωσία, Κίνα, Γερμανία, Βραζιλία, Ινδία)

7Στην οποία συμπεριλαμβάνονται οι επιθέσεις μέσω διαδικτύου, οι δολιοφθορές σε ενεργειακά δίκτυα και η πειρατεία.