1

Στοιχεία Σύγχρονης Εργατικής Νομοθεσίας & Εργασιακές Σχέσεις στο

σύγχρονο οικονομικό περιβάλλον. Εργασιακό περιβάλλον και

συλλογικές διαπραγματεύσεις στο νέο κοινωνικοοικονομικό πλαίσιο

ENOTHTA 4

Οι εργασιακές σχέσεις σε περιβάλλον οικονομικής κρίσης

Συγγραφέας: Χριστίνα Καρακιουλάφη

Σύμβουλος ανάπτυξης εκπαιδευτικού υλικού:

Δέσποινα Μπαμπανέλου

ΓΙΑ ΤΟ ΕΡΓΟ

«Συνδικαλιστική κατάρτιση και ενίσχυση κοινωνικών δεξιοτήτων εργαζομένων ιδιωτικού τομέα που εκπροσωπούνται

από την ΓΣΕΕ στις 2 Περιφέρειες Σταδιακής Εισόδου, στις 3 Περιφέρειες Σταδιακής Εξόδου και στις 8 Περιφέρειες

Σύγκλισης»

2

Περιεχόμενα

Ενότητα 4: Οι εργασιακές σχέσεις στην Ευρώπη σε περιβάλλον οικονομικής κρίσης ................ 3

Σκοπός ....................................................................................................................................... 3

Προσδοκώμενα Αποτελέσματα ................................................................................................ 3

Λέξεις – Κλειδιά ........................................................................................................................ 3

Υποενότητα 4.1: Εισαγωγή ....................................................................................................... 4

Υποενότητα 4.2: Οι επιπτώσεις της κρίσης και των μέτρων αντιμετώπισής της για τις

εργασιακές σχέσεις: ορισμένες γενικές επισημάνσεις ............................................................ 4

Υποενότητα 4.3: Ο δημόσιος τομέας στο στόχαστρο των μέτρων ........................................... 5

Υποενότητα 4.4: Περαιτέρω ελαστικοποίηση των αγορών εργασίας και αύξηση της

εργασιακής ανασφάλειας ......................................................................................................... 5

Υποενότητα 4.5: Αποκέντρωση συλλογικών διαπραγματεύσεων και αλλαγές τον τρόπο

καθορισμού των μισθών ........................................................................................................... 6

Υποενότητα 4.6: Ο κοινωνικός διάλογος στη δίνη της οικονομικής κρίσης............................. 7

Υποενότητα 4.7: Μη – σεβασμός των δημοκρατικών και συμμετοχικών διαδικασιών κατά

την ψήφιση των μέτρων ........................................................................................................... 8

Σύνοψη ........................................................................................................................................ 10

Πηγές για περαιτέρω μελέτη ...................................................................................................... 10

Βιογραφικό σημείωμα συγγραφέα ............................................................................................ 10

3

Ενότητα 4: Οι εργασιακές σχέσεις στην Ευρώπη σε περιβάλλον

οικονομικής κρίσης

Σκοπός Σκοπός της έκτης ενότητας είναι να αναγνωρίσετε περισσότερο τις επιπτώσεις της

οικονομικής κρίσης και των μέτρων αντιμετώπισής της συνολικά στον ευρωπαϊκό χώρο

και να προβληματιστείτε σχετικά με τις βραχυπρόθεσμες αλλά και μακροπρόθεσμες

επιπτώσεις των σύγχρονων εξελίξεων στο πεδίο των εργασιακών σχέσεων κατά τη

διάρκεια της κρίσης.

Προσδοκώμενα Αποτελέσματα Με την ολοκλήρωση της μελέτης της έκτης ενότητας, θα είστε ικανές/οί να:

- Αναγνωρίζετε και να κρίνετε τις βασικές επιπτώσεις της κρίσης και των σχετικών

με αυτήν μέτρων πάνω στις εργασιακές σχέσεις.

- Ορίζετε τις βασικές επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης τόσο για τις ατομικές, όσο

και τις συλλογικές εργασιακές σχέσεις.

- Αξιολογείτε με πιο τεκμηριωμένο τρόπο τις μακροπρόθεσμες συνέπειες των

αλλαγών που συντελούνται στην αγορά εργασίας και τις εργασιακές σχέσεις τα

τελευταία χρόνια.

Λέξεις – Κλειδιά Νέα οικονομική διακυβέρνηση: Αφορά τον μεγαλύτερο συντονισμό της

οικονομικής πολιτικής της Ε.Ε και βασίζεται σε τρεις άξονες: αυστηρότερη επιτήρηση

των οικονομικών και δημοσιονομικών πολιτικών από την ΕΕ., δράση για τη διαφύλαξη

της σταθερότητας στην ευρωζώνη και δράση για την αποκατάσταση του

δημοσιονομικού τομέα.

Αποκέντρωση της συλλογικής διαπραγμάτευσης: Μετατόπιση του κέντρου

βάρος των συλλογικών διαπραγματεύσεων από πιο συγκεντρωτικά επίπεδα

διαπραγμάτευσης (εθνικό, διακλαδικό, κλαδικό) σε πιο αποκεντρωμένα επίπεδα

(επιχειρησιακό).

Κοινωνικός διάλογος: Αναφέρεται σε θεσμοθετημένες ή λιγότερο τυπικές πρακτικές

διαλόγου και συνεργασίας μεταξύ των κοινωνικών εταίρων, λοιπών

αντιπροσωπευτικών κοινωνικο-επαγγελματικών οργανώσεων και ενδεχομένως του

Κράτους.

4

Υποενότητα 4.1: Εισαγωγή Στην ενότητα αυτή, γίνεται μια σύντομη επισκόπηση των αλλαγών που επέφερε η

οικονομική κρίση και κυρίως των μέτρων που υιοθετήθηκαν για την αντιμετώπισή της

στις εργασιακές σχέσεις στην Ευρώπη. Αφού κάνουμε ορισμένες γενικές επισημάνσεις,

θα περάσουμε σε μια συνοπτική παρουσίαση των επιπτώσεων τόσο για τις ατομικές,

όσο και για τις συλλογικές εργασιακές σχέσεις. Ειδικότερα, θα αναφερθούμε στις

εξελίξεις που αφορούν στο δημόσιο τομέα, στο ζήτημα της ελαστικοποίησης των

εργασιακών σχέσεων, καθώς και στις εξελίξεις που αφορούν τις συλλογικές

διαπραγματεύσεις και τον καθορισμό των μισθών, τον κοινωνικό διάλογο αλλά και τις

διαδικασίες επιβολής των όποιων μέτρων.

Υποενότητα 4.2: Οι επιπτώσεις της κρίσης και των μέτρων

αντιμετώπισής της για τις εργασιακές σχέσεις: ορισμένες γενικές

επισημάνσεις Στο πλαίσιο της λεγόμενης «νέας οικονομικής διακυβέρνησης»1, η ΕΕ υπήρξε βασικός

καταλύτης των αλλαγών που έλαβαν χώρα στις εργασιακές σχέσεις κατά την περίοδο

της κρίσης, ειδικότερα σε εκείνες τις χώρες που μπήκαν στο «μηχανισμό οικονομικής

στήριξης». Τα δημοσιονομικά και μακροοικονομικά μέτρα που εφαρμόστηκαν είχαν

διαφορετικό αντίκτυπο στα κράτη μέλη και στα αντίστοιχα συστήματα εργασιακών

σχέσεων. Επιπλέον, στα κράτη μέλη της ΕΕ που σύναψαν με την τρόικα μνημόνια για

την παροχή πρόσθετης χρηματοοικονομικής στήριξης (Ιρλανδία, Ελλάδα, Ισπανία,

Πορτογαλία, Λετονία, Ρουμανία και προσφάτως η Κύπρος) ο αντίκτυπος ήταν πιο

έντονος, λόγω της στενότερης δημοσιονομικής επιτήρησης που εφαρμόζεται στις χώρες

αυτές για τη μείωση του χρέους τους. Πέραν όμως από τις εθνικές διαφοροποιήσεις,

καταγράφονται κάποιες κοινές τάσεις που αφορούν τόσο τις ατομικές όσο και τις

συλλογικές εργασιακές σχέσεις στο δημόσιο και τον ιδιωτικό τομέα της οικονομίας. Ο

δημόσιος τομέας είναι ο πρώτος που βρέθηκε στο στόχαστρο των μέτρων που

αποσκοπούσαν σε μείωση των δημόσιων δαπανών, επηρεάζοντας σε μεγάλο βαθμό τις

εργασιακές σχέσεις των δημοσίων υπαλλήλων καθώς και των εργαζομένων σε

επιχειρήσεις του ευρύτερου δημόσιου τομέα. Ως προς τον ιδιωτικό τομέα της

οικονομίας, διαφαίνεται μια προσπάθεια περαιτέρω ελαστικοποίησης των αγορών

εργασίας, κυρίως μέσω αλλαγών που αφορούν τις ευέλικτες μορφές απασχόλησης, το

καθεστώς απολύσεων και τον χρόνο εργασίας. Παράλληλα παρατηρείται μια τάση

ενίσχυσης της λεγόμενης παράνομης ευελιξίας (κυρίως με την μορφή της μαύρης

εργασίας). Μια ακόμα τάση που παρατηρείται είναι η ενίσχυση του φαινομένου

1 Για την «νέα οικονομική διακυβέρνηση βλέπε στο: http://europa.eu/rapid/press-

release_MEMO-13-979_el.htm

5

αποκέντρωσης των συλλογικών διαπραγματεύσεων, καθώς και οι αλλαγές στους

μηχανισμούς καθορισμού του κατώτατου μισθού. Τέλος, καταγράφονται σε γενικές

γραμμές αρνητικές εξελίξεις που σχετίζονται με τον τρόπο που υιοθετήθηκαν μέτρα. Σε

αρκετές περιπτώσεις τα μέτρα που αφορούσαν τις εργασιακές σχέσεις υιοθετήθηκαν

μονομερώς χωρίς τις απαραίτητες διαδικασίες κοινωνικού διαλόγου, ενώ σε αρκετές

περιπτώσεις δεν έγιναν σεβαστές οι προβλεπόμενες δημοκρατικές και συμμετοχικές

διαδικασίες (Clauwaert & Schömann, 2012; European Commission, 2013; Eurofound,

2014).

Υποενότητα 4.3: Ο δημόσιος τομέας στο στόχαστρο των μέτρων Στο πλαίσιο της προσπάθειας συρρίκνωσης του δημόσιου χρέους και των δαπανών του

Κράτους, ο δημόσιος τομέας και οι εργαζόμενοι σε αυτόν βρέθηκαν στο επίκεντρο των

μέτρων κατά της κρίσης. Προς αυτόν τον σκοπό προωθήθηκαν μέτρα «συρρίκνωσης»

του δημόσιου τομέα και αναδιοργάνωσης της εργασίας με στόχο την μεγαλύτερη

αποτελεσματικότητα και παραγωγικότητα των εργαζομένων σε αυτών. Ειδικότερα

καταγράφονται (Κουζής, κ.α., 2012 ; European Commision, 2013):

- μέτρα μείωσης της απασχόλησης (μέσω του παγώματος των προσλήψεων και των

πολιτικών ιδιωτικοποίησής ή κατάργησης θέσεων εργασίας, των προγραμμάτων

εργασιακής εφεδρείας κ.ο.κ ),

- πολιτικές ελαστικοποίησης της απασχόλησης και αναδιοργάνωσης του χρόνου

εργασίας,

- πολιτικές συγκράτησης και μείωσης των άμεσων και έμμεσων αποδοχών,

- αλλαγές στις συνταξιοδοτικές ρυθμίσεις,

- μέτρα αναθεώρησης των προτύπων οργάνωσης της εργασίας.

Υποενότητα 4.4: Περαιτέρω ελαστικοποίηση των αγορών εργασίας

και αύξηση της εργασιακής ανασφάλειας Πολλές από τις πολιτικές που προωθήθηκαν και τα μέτρα που ψηφίστηκαν εν μέσω

οικονομικής κρίσης σε διάφορα κράτη-μέλη της Ε.Ε. προσανατολίστηκαν προς μια

περαιτέρω ελαστικοποίηση των αγορών εργασίας με στόχο την ενίσχυση της

ανταγωνιστικότητας. Οι βασικές αλλαγές εντοπίζονται σε δύο επίπεδα (Clauwaert &

Schömann, 2012 ; Eurofound, 2013 ; Κουζής, κ.α., 2012):

- Αλλαγές στον τρόπο ρύθμισης των λεγόμενων ευέλικτων μορφών απασχόλησης

(προσωρινή απασχόληση, μερική απασχόληση, δανεισμός προσωπικού) και

6

διαμόρφωση ενός νομικού πλαισίου που ενθάρρυνε την ανάπτυξη αυτών των

μορφών απασχόλησης. Εδώ συγκαταλέγονται: η επέκταση της ανώτατης διάρκειας

των διαδοχικών συμβάσεων ορισμένου χρόνου ∙ η χαλάρωση των προϋποθέσεων

για τη σύσταση εταιρειών δανεισμού εργαζομένων και η επέκταση του ανώτατου

χρονικού ορίου δανεισμού των εργαζομένων ∙ η καθιέρωση της δυνατότητας

μετατροπής της εργασίας πλήρους απασχόλησης σε μερική, λόγω οικονομικών

δυσχερειών της επιχείρησης ή σε προαιρετική μερική απασχόληση ∙ το ειδικό

καθεστώς συμβάσεων για νέους ηλικιακά εργαζόμενους με περιορισμένα

εργασιακά δικαιώματα και χαμηλότερες αμοιβές η επέκταση των συμβάσεων με

καθεστώς δοκιμής ∙ η καθιέρωση διαφόρων μορφών συμβάσεων μαθητείας κ.ο.κ.

- Αλλαγή του καθεστώτος που ρυθμίζει τις απολύσεις: απελευθέρωση των όρων

πρόσληψης και απόλυσης από σχετικούς περιορισμούς, άρση της υποχρέωσης

αιτιολόγησης, μείωση των αποζημιώσεων απόλυσης κ.ο.κ.

Βέβαια στα παραπάνω πρέπει να προστεθεί και η αύξηση των ποσοστών παράνομης

ευελιξίας και αδήλωτης εργασίας όπου εργάζονται αρκετοί εργαζόμενοι λόγω έλλειψης

καλύτερης επιλογής.

Υποενότητα 4.5: Αποκέντρωση συλλογικών διαπραγματεύσεων και

αλλαγές τον τρόπο καθορισμού των μισθών Εν μέσω οικονομικής κρίσης η τάση αποκέντρωσης των συλλογικών

διαπραγματεύσεων φαίνεται να εντείνεται στις περισσότερες χώρες της Ε.Ε., ενώ σε

«κίνδυνo» φαίνεται να βρίσκονται οι πιο συγκεντρωτικές μορφές συλλογικής

διαπραγμάτευσης (Clauwaert & Schömann, 2012). Γενικότερα παρατηρούνται

λιγότεροι μηχανισμοί επεκτασιμότητας τις ισχύος των συλλογικών συμβάσεων

εργασίας, περισσότερες δυνατότητες παρέκκλισης από τα όσα αυτές ορίζουν,

συρρίκνωση του ρόλου της αρχής της ευνοϊκότερης ρύθμισης και μη-συνέχιση των

συλλογικών συμβάσεων μετά την λήξη της ισχύος τους (Eurofound, 2013)

Σύμφωνα με τους Κουζή, κ.α.. (2012) και Busch, κ.α. [(2013) στο Eurofound, 2013)], οι

βασικές αλλαγές που αφορούν τα εθνικά συστήματα συλλογικής διαπραγμάτευσης

είναι οι ακόλουθες:

- Η αποδυνάμωση της συλλογικής σύμβασης εργασίας ως εργαλείου διαμόρφωσης

του γενικού κατώτατου μισθού.

- Η νομοθετική κατάργηση των μισθολογικών αυξήσεων που έχουν επιτευχθεί μέσα

από συλλογικές συμβάσεις.

7

- Η ενίσχυση της αποκέντρωσης των συλλογικών συμβάσεων στο επίπεδο της

επιχείρησης, που συχνά εκφράζεται μέσα από την απόλυτη προτεραιότητα των

επιχειρησιακών συλλογικών συμβάσεων έναντι άλλων συλλογικών συμβάσεων με

ταυτόχρονη κατάργηση της αρχής της ευνοϊκότερης ρύθμισης.

- Η δυνατότητα υπογραφής επιχειρησιακών συμφωνιών και με μη-συνδικαλιστικούς

θεσμούς μέσα στις επιχειρήσεις.

- Η διάβρωση του περιεχομένου των κλαδικών συμβάσεων μέσα από ειδικότερες

συλλογικές ρυθμίσεις. Για παράδειγμα, μέσα από τη νομοθετική «διευκόλυνση»

των λεγόμενων «ρητρών - ανοίγματος» που δίνουν τη δυνατότητα στις

επιχειρησιακές συμφωνίες να παρεκκλίνουν από όσα ορίζουν οι κλαδικές

συλλογικές συμβάσεις εργασίας.

- Η άρση και οι περιορισμοί του θεσμού της επέκτασης της εφαρμογής των

συλλογικών συμβάσεων.

- Ο περιορισμός στον χρόνο μετενέργειας των συλλογικών συμβάσεων εργασίας2

μετά τη λήξη τους.

- Η θέσπιση ανώτατων ορίων για τη χρονική διάρκεια της ισχύος των συλλογικών

συμβάσεων.

Υποενότητα 4.6: Ο κοινωνικός διάλογος στη δίνη της οικονομικής

κρίσης Σύμφωνα με την τελευταία Έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τις Εργασιακές

Σχέσεις, η οικονομική κρίση αποτελεί πρόκληση για τις διαδικασίες κοινωνικού

διαλόγου ο οποίος φαίνεται να υφίσταται αυξανόμενη πίεση. Όπως επισημαίνει και ο

László Andor, Ευρωπαίος επίτροπος αρμόδιος για την απασχόληση, τις κοινωνικές

υποθέσεις και την ένταξη, στην εισαγωγή του στην Έκθεση, η μη-αξιοποίηση των

διαδικασιών κοινωνικού διαλόγου και η επιλογή ορισμένων κυβερνήσεων να περάσουν

μονομερώς κάποια μέτρα είχε ως συνέπεια τη διαμόρφωση ενός συγκρουσιακού

κλίματος και πυροδότησε ένα μεγάλο κύμα διαμαρτυρίας, απεργιών και

κινητοποιήσεων (European Commission, 2013). Τονίζει, επίσης, την αναγκαιότητα

2 Σημαίνει ότι οι όροι των συλλογικών συμβάσεων, ακόμη και μετά τη λήξη της διάρκειάς τους,

παραμένουν ενεργοί για ορισμένο χρονικό διάστημα (που ορίζεται από το νόμο). Αυτό γίνεται

προκειμένου να υπάρχει ο αναγκαίος χρόνος για την ολοκλήρωση των συλλογικών διαπραγματεύσεων που

θα καταλήξουν στην υπογραφή νέας σύμβασης. Αλλά ακόμη και αν δεν υπογραφεί νέα σύμβαση και μετά

την πάροδο του προβλεπόμενου χρόνου, οι όροι εργασίας εξακολουθούν να ισχύουν μέχρις ότου λυθεί ή

τροποποιηθεί η ατομική σχέση εργασίας

8

ενίσχυσης των διαδικασιών κοινωνικού διαλόγου γιατί: «Μεταρρυθμίσεις που

εισήχθησαν χωρίς σεβασμό στον κοινωνικό διάλογο είναι λιγότερο πιθανό να

εφαρμοστούν και να έχουν και διάρκεια. Πράγματι, όχι μόνο δεν επιβραδύνει τις

μεταρρυθμίσεις, αλλά ο κοινωνικός διάλογος μπορεί να βελτιώσει και να επιταχύνει την

εφαρμογή τους, ενισχύοντας ταυτόχρονα την οικονομική ανταγωνιστικότητα και την

κοινωνική συνοχή». (European Commission, 2013: 5).

Σύμφωνα με τους συντάκτες της Έκθεσης, συχνά οι σχετικές μεταρρυθμίσεις δε

συνοδεύονταν από έναν συνολικά αποτελεσματικό κοινωνικό διάλογο : «Οι εν λόγω

μεταρρυθμίσεις στόχευαν στην έλλειψη ευελιξίας των κλασικών εργαλείων των

μηχανισμών συλλογικής διαπραγμάτευσης και άλλων συστημάτων πρόληψης

συγκρούσεων, όπως οι ρήτρες αναπροσαρμογής και επέκτασης. Σε τέτοιες συνθήκες

απομένουν πολύ μικρά διαπραγματευτικά περιθώρια για να λειτουργήσει ο κοινωνικός

διάλογος....» (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2013:4).

Στην πράξη, βεβαίως, διαπιστώνεται, όπως επισημαίνεται σε δελτίο τύπου της

Ευρωπαϊκής Συνομοσπονδίας Συνδικάτων (ETUC) ότι η «παρεμβατική» πολιτική της

ΕΕ σε επίπεδο εθνικών αγορών εργασίας καταπατά στην πράξη όλες τις «ευσεβείς

δηλώσεις» των ευρωπαϊκών οργάνων σχετικά με την αυτονομία των κοινωνικών

εταίρων και την σημασία του κοινωνικού διαλόγου3.

Υποενότητα 4.7: Μη – σεβασμός των δημοκρατικών και

συμμετοχικών διαδικασιών κατά την ψήφιση των μέτρων Στενά συνδεδεμένο με το θέμα της συχνής απουσίας διαδικασιών κοινωνικού διαλόγου

πριν την ψήφιση μέτρων είναι και αυτό των διαδικασιών μέσω των οποίων

ψηφίστηκαν από τις κυβερνήσεις μέτρα. Επικαλούμενες συχνά το επιχείρημα περί

«κράτους σε κατάστασης έκτακτης ανάγκης» ψηφίστηκαν μέτρα κατά της κρίσης που

αγνόησαν ή παρέκαμψαν τα συμφωνηθέντα με τους κοινωνικούς εταίρους ή έγιναν

χωρίς τις απαραίτητες διαβουλεύσεις και συζητήσεις. Όπως επισημαίνουν οι Clauwaert

& Schömann (2012: 15): «Αυτό σε συνδυασμό με την αποδυνάμωση του ρόλου των

κοινωνικών εταίρων στο σχεδιασμό της κοινωνικής νομοθεσίας [...] αντιπροσωπεύει

μια αλλαγή στις διαδικασίες που διέπουν την κοινωνική νομοθεσία εις βάρος της

δημοκρατίας». Πέραν τούτου, σε πολλές περιπτώσεις, τα μέτρα κατά της κρίσης και οι

αλλαγές στην εργατική νομοθεσία παραβίασαν, άμεσα ή έμμεσα, βασικά κοινωνικά

δικαιώματα, όπως το δικαίωμα της συλλογικής αυτονομίας και στη σύναψη ελεύθερων

3 http://www.etuc.org/press/eu-imf-rescue-packages-social-dialogue-and-collective-bargaining-are-

under-attack#.U-m6JTnRr4h

9

συλλογικών διαπραγματεύσεων. Στο πλαίσιο αυτό, αμφισβητείται η νομιμότητα

ορισμένων μέτρων, ως προς το διαδικαστικό σκέλος, με δεδομένο ότι παραβιάζονται

βασικά δικαιώματα και ελευθερίες. Βάσει αυτού, ελληνικά και ισπανικά συνδικάτα

προσέφυγαν στη Διεθνή Οργάνωση Εργασίας (ΔΟΕ) και στο Συμβούλιο της Ευρώπης

με την καταγγελία ότι ορισμένα από τα μέτρα που ψηφίστηκαν παραβιάζουν

θεμελιώδη δικαιώματα των εργαζομένων που προστατεύονται από τις Διεθνείς

Συμβάσεις Εργασίας και τον Χάρτη θεμελιωδών δικαιωμάτων της Ε.Ε., αντιστοίχως4

(Clauwaert & Schömann, 2012).

4 Στην ενότητα 9 του εκπαιδευτικού υλικού θα δούμε τα σχετικά με τις προσφυγές των

ελληνικών συνδικαλιστικών οργανώσεων.

10

Σύνοψη Στη συγκεκριμένη ενότητα, εξετάσαμε τις βασικές αλλαγές που συντελέστηκαν στις

εργασιακές σχέσεις στην Ευρώπη εν μέσω οικονομικής κρίσης και στο πλαίσιο των

πολιτικών αντιμετώπισής της. Αφού έγιναν ορισμένες γενικές επισημάνσεις σχετικά με

τις τάσεις που παρατηρούνται την περίοδο αυτή στις εργασιακές σχέσεις,

αναφερθήκαμε εν συντομία στις εξελίξεις που αφορούν στο δημόσιο τομέα, στο ζήτημα

της ελαστικοποίησης των εργασιακών σχέσεων, καθώς και στις τάσεις που

παρατηρούνται στο πεδίο των συλλογικών διαπραγματεύσεων. Τέλος, αναφερθήκαμε

στον κοινωνικό διάλογο και στις διαδικασίες επιβολής μέσα από τις οποίες

υιοθετήθηκαν τα μέτρα που αφορούν την αγορά εργασίας και τις εργασιακές σχέσεις.

Πηγές για περαιτέρω μελέτη http://www.inegsee.gr/ekdoseis/meletes/ergasiakes-sxeseis/

Βιβλιογραφία Clauwaert, Stefan et Isabelle Schömann (2012). The crisis and national labour law

reforms: a mapping exercise. ETUI working paper 2012/4, Brussels: ETUI.

Eurofound (2014). Impact of the crisis on industrial relations and working conditions

in Europe. Dublin: EUROFOUND.

European Commission (2013). Industrial Relations in Europe 2012. Luxembourg:

Publications Office of the European Union.

Ευρωπαική Επιτροπή (2013). Εργασιακές σχέσεις στην Ευρώπη του 2012.

Λουξεμβούργο: Υπηρεσία Εκδόσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Κουζής, κ.α. (2012). Οι εργασιακές σχέσεις στην Ευρώπη και στην Ελλάδα. Ετήσια

Έκθεση 2012. Αθήνα : ΙΝΕ-ΓΣΕΕ.

Βιογραφικό σημείωμα συγγραφέα Η Χριστίνα Καρακιουλάφη είναι Επίκουρη Καθηγήτρια του Τμήματος Κοινωνιολογίας

του Πανεπιστημίου Κρήτης, όπου διδάσκει μαθήματα σχετικά με τις εργασιακές

σχέσεις και την κοινωνιολογία της εργασίας. Έχει αποφοιτήσει από το Τμήμα

Κοινωνικής Πολιτικής και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου

και έχει πραγματοποιήσει μεταπτυχιακές σπουδές στη Γαλλία, όπου υποστήριξε και τη

διδακτορική της διατριβή. Έχει συνεργαστεί στο πλαίσιο ερευνητικών προγραμμάτων

με το Ινστιτούτο Εργασίας της ΓΣΕΕ. Από το 2005 διδάσκει στην Ακαδημία Εργασίας

11

της ΓΣΕΕ και στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο. Οι επιστημονικές της δημοσιεύσεις

και τα ερευνητικά της ενδιαφέροντα αφορούν σε θέματα ποιότητας της εργασίας και

ψυχοκοινωνικών κινδύνων στους χώρους εργασίας, θεωρίας των εργασιακών σχέσεων

και συνδικαλισμού, καθώς και σε ζητήματα που σχετίζονται με την καλλιτεχνική

εργασία και τα καλλιτεχνικά επαγγέλματα.