ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΕΣ ΜΑΤΙΕΣ - Η Αθήνα Στο Δεύτερο Ήμισυ Του 20ού Αιώνα

Νομοθετικό ΠλαίσιοΠροβολη-ΔρασειςΚοινωνική ευθύνηΑΝΤΙΠΑΡΑΘΕΣΕΙΣ »

Πύργος ΠειραιάΝέο δημαρχείο Θε/νίκηςΜουσείο & ΑρεοπαγίτουΑλλα

ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ

08 Ιανουάριος, 2010

Πολεοδομική μεταμόρφωση & αρχιτεκτονική δημιουργία

Της Ελένης Φεσσά - Εμμανουήλ

Εισαγωγικά.

Στην αυγή του 21ου αιώνα το πολεοδομικό συγκρότημα της πρωτεύουσας πολύ λίγο θυμίζει τηνευρωκεντρική Αθήνα του Μεσοπολέμου με τις αστικές κηπουπόλεις, τους προσφυγικούς της συνοικισμούςκαι τις πρώτες γειτονιές αυθαιρέτων. Αν εξαιρέσει κανείς τα λιγοστά κατάλοιπα της μακραίωνης καιαδιάκοπης ιστορίας του, ο σημερινός χαοτικός και πολυπολιτισμικός σχηματισμός των τεσσάρων περίπουεκατομμυρίων κατοίκων στα λεκανοπέδια της Αττικής είναι ουσιαστικά μια σύγχρονη "μετάπολη", η οποίαδιαφέρει τόσο από τις ιστορικές πόλεις της Ευρώπης όσο και από τις νέες, σχεδιασμένες πόλεις του 20ούαιώνα.

Οι διαφορές αυτές, που χρωματίζουν και την αθηναϊκή αρχιτεκτονική, δεν οφείλονται μόνο σε κοινωνικο-οικονομικούς παράγοντες. Συνδέονται επίσης με γεωγραφικά και πολιτισμικά δεδομένα, με βαθειάριζωμένες νοοτροπίες και συνήθειες.

Οι πολεοδομικές και αρχιτεκτονικές ιδιαιτερότητες της ελληνικής πρωτεύουσας στο δεύτερο μισό του 20ούαιώνα έχουν δύο όψεις: μια αρνητική και μια θετική. Για την πρώτη χύθηκε και εξακολουθεί να χύνεται πολύμελάνι. Όλοι μας ειδικοί και κάτοικοι της ελληνικής πρωτεύουσας, δυσφορούμε για τις συνέπειες που είχε ηασχεδίαστη μεταμόρφωση της Αθήνας. δηλαδή για τη ρύπανση, το συγκοινωνιακό πρόβλημα, τηναισθητική και λειτουργική υποβάθμιση κ.ά. Είναι ωστόσο γεγονός ότι με την επινόηση της αντιπαροχής, τηνπαράδοση της αυθαίρετης δόμησης και τις "εκ των υστέρων" ρυθμίσεις της πολιτείας, η μεταπολεμικήΑθήνα ξανακτίστηκε σχεδόν χωρίς κεφάλαια, επεκτάθηκε σε ελάχιστο χρόνο και ήδη άρχισε νααναπλάθεται, έχοντας γλυτώσει κάποιους κλυδωνισμούς ή άγονους πειραματισμούς των νέων πόλεων τηςΔύσης και του τρίτου κόσμου.

64Μου αρέσει!Μου αρέσει!

Articles - ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΕΣ ΜΑΤΙΕΣ - Η Αθήνα στο δεύτερο ήμισυ... http://www.greekarchitects.gr/gr/αρχιτεκτονικες-ματιες/η-αθήνα-στο-δ...

3 of 19 28/4/2015 11:13 μμ

Τέλος, αντίθετα από ότι γίνεται αλλού, η αρχιτεκτονική ποιότητας ούτε ενθαρρύνεται ούτε αναγνωρίζεταιαπό την πολιτεία. Έτσι, ο ρόλος των πολεοδόμων και αρχιτεκτόνων στη διαμόρφωση της σύγχρονης Aθήναςκαι τον σχεδιασμό των σημαντικών της κτιρίων υπήρξε περιθωριακός. H περιθωριοποίηση αυτή ήταν έναςαπό τους λόγους της άναρχης δόμησης και της αισθητικής υποβάθμισης του αστικού της τοπίου. Aπό τηνAθήνα ωστόσο δεν έλλειψαν ποτέ οι ικανοί πολεοδόμοι και οι προικισμένοι αρχιτέκτονες αλλά οιπροϋποθέσεις για τη δημιουργική τους δράση, προϋποθέσεις που υπάρχουν σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες.

Στη σημερινή παρουσίαση θα προσπαθήσω: (α) να σκιαγραφήσω την πολεοδομική εξέλιξη της ελληνικήςπρωτεύουσας από το 1950 έως το 2004. (β) να σχολιάσω χαρακτηριστικές όψεις της αρχιτεκτονικής τωνδιαφόρων φάσεων αυτής της εξέλιξης. και (γ) να σταθώ σε αρχιτεκτονήματα μεγάλης επιρροής ή ξεχωριστήςσημασίας από ιστορική, πολιτισμική και αισθητική άποψη.

Χρειάζεται όμως να τονιστεί με έμφαση ότι η Aθήνα δεν έχει το μονοπώλιο της ποιοτικής αρχιτεκτονικήςμας των ετών 1950-2004. Aναφέρω μερικά χτυπητά παραδείγματα. Τα περισσότερα μοντέρνα ξενοδοχείαΞενία της δεκαετίας του ’60 ανοικοδομήθηκαν στην ελληνική επαρχία. Από τα 47 κατασκευασμένα έργα τουΆρη Kωνσταντινίδη μόνο τα 5 βρίσκονται στο πολεοδομικό συγκρότημα της πρωτεύουσας. Tο Εργαστήρι’66 του Δημήτρη και της Σουζάνας Αντωνακάκη πραγματοποίησε ένα μεγάλο μέρος του έργου του εκτόςAττικής. O Kωνσταντίνος Δοξιάδης και ο Γιώργος Kανδύλης με τους συνεργάτες τους εργάστηκαν καιαναγνωρίστηκαν κυρίως στο εξωτερικό. Σε ολόκληρη την Eλλάδα και το εξωτερικό πραγματοποιείται επίσηςτο έργο του Γραφείου του Αλέξανδρου Tομπάζη.

1. Η "αττική" οικιστική παράδοση και η χρόνια αδυναμία για μια σχεδιασμένη πολεοδομική ανάπτυξητης νέας Αθήνας.

Ο πρώτος που θα παραλληλίσει το ελεύθερο πολεοδομικό σύστημα της αρχαιότητας -το ονομαζόμενο αττικό-με την αυθαίρετη στέγαση στην Αθήνα του '50 ήταν ο διαπρεπής αρχιτέκτονας-αρχαιολόγος ΓιάννηςΤραυλός. «Η συνεχιζομένη προς όλας σχεδόν τας κατευθύνσεις ανάπτυξις της πόλεως», γράφει ο Τραυλόςστα 1960, «προηγήθη πολλάκις της επεκτάσεως του ρυμοτομικού σχεδίου. Κατά μήκος ή πλησίον τωναρχαίων οδών, αι οποίαι ωδήγουν έξω της πόλεως, οι σημερινοί κάτοικοι, όπως και οι αρχαίοι,εξηκολούθουν να κτίζουν αυθαιρέτως και εκτός σχεδίου τας οικίας των, αττικώς, ώς είδομεν ότιεχαρακτηρίζετο κατά την αρχαιότητα το ελεύθερον τούτο πολεοδομικόν σύστημα». Το γεγονός ότι ηασχεδίαστη ανάπτυξη των ελληνικών οικισμών συνεχίστηκε και κατά τους μεσαίους χρόνους, μας επιτρέπεινα κάνουμε λόγο για μια αττική παράδοση δυναμικής ή "οργανικής" οικιστικής ανάπτυξης, η οποίααποδείχτηκε ισχυρότερη από την "εκ των άνω" προσπάθεια εκσυγχρονισμού της, δηλαδή από τα δυτικούτύπου ρυθμιστικά σχέδια των πολεοδόμων και τους ανεδαφικούς οικιστικούς νόμους της πολιτείας.

Η μορφή της μεταπολεμικής Αθήνας δεν καθορίστηκε από τις γνώμες των ειδικών και τη θέληση τουνομοθέτη. Πολύ σημαντικότερος υπήρξε ο ρόλος άλλων παραγόντων: της μικροϊδιοκτησίας, τωνπεριορισμένων οικονομικών δυνατοτήτων της πολιτείας, της μικρής κλίμακας των οικοδομικώνεπιχειρήσεων, αλλά και της ζωτικότητας του πληθυσμού, της κοινωνικής του κινητικότητας, των νοοτροπιώνκαι συνηθειών του. Η μεταπολεμική Αθήνα άρχισε να ξανακτίζεται πάνω στον παλιό της ιστό και ναεπεκτείνεται ασχεδίαστα, στο πλαίσιο μιας ιδιότυπης καπιταλιστικής εξέλιξης, με κινητήριες δυνάμεις τηνεμπορευματοποίηση της κατοικίας, το οικοπεδεμπόριο, αλλά και την παράδοση της αυθαίρετης δόμησης.Αντίθετα, το έγκαιρο, τεχνοκρατικό προσκλητήριο του Κωνσταντίνου Δοξιάδη, για μια ορθολογιστικήοικιστική ανάπτυξη, όχι μόνο δεν εισακούστηκε από την πολιτική ηγεσία, αλλά τον έφερε σε ρήξη μαζί της.

2. 1949-1957. Στα δύσκολα χρόνια της Ανασυγκρότησης

Για την Αθήνα η περίοδος της οικονομικής ανάρρωσης ξεκινά με σημαντική καθυστέρηση καιπραγματοποιείται σ' ένα κλίμα, που το σκιάζουν τα σκληρά βιώματα της γερμανικής κατοχής (1941-44) καιη τραγωδία του εμφυλίου πολέμου (1946-1949). Η απόκλιση της πολεοδομικής και αρχιτεκτονικής τηςπορείας από εκείνες των άλλων ευρωπαϊκών πόλεων εντείνεται κατά την περίοδο 1950-80. Το κύριο βάροςτης ανοικοδόμησης της Αθήνας αφέθηκε αφενός στην ιδιωτική επιχειρηματική πρωτοβουλία η οποίααπευθυνόταν κυρίως στα μεσαία στρώματα και αφετέρου στην αυθαίρετη στέγαση. Από τότε ηανοικοδόμηση κατοικιών με το σύστημα της αντιπαροχής παίζει το ρόλο κινητήριας δύναμης τηςοικονομίας, ενώ η κρατική και δημοτική πρωτοβουλία αυτοπεριορίζονται σε μικρής κλίμακας έργα ή σεδιορθωτικές παρεμβάσεις.


4 of 19 28/4/2015 11:13 μμ

Το μικρό σε όγκο έργο των αρχιτεκτόνων της δωδεκαετίας 1945-1957, η οποία έχει ένα μεταβατικόχαρακτήρα, εμφανίζει πέντε τάσεις: μια δογματικά ή αναχρονιστικά μοντέρνα, μια συντηρητική, μια"νεορομαντική", μια λαϊκότροπη, και μια νεωτεριστική.

Στα χρόνια αυτά έχομε τα πρώτα δείγματα γραφής του Νίκου Βαλσαμάκη (γ. 1924) και του Τάκη Ζενέτου(1927-1977), δύο πρωτοπόρων μοντερνιστών μεγάλου διαμετρήματος, οι οποίοι αρχίζουν να δημιουργούνστην πρωτεύουσα ιδιωτικά έργα-σταθμούς για την αρχιτεκτονική της ιστορία.

Οι πρώτες αυθεντικά μοντέρνες πολυκατοικίες της μεταπολεμικής Αθήνας, σχεδιασμένες από τον πρωτοπόρο αρχιτέκτονα Νίκο Βαλσαμάκη (γ. 1924):η πολυκατοικία Λούρου στην οδό Σεμιτέλου 5 (1951-1953, αριστερά)και η προαστιακή πολυκατοικία στο Χαλάνδρι, λεωφ. Κηφισίας 272 (δεξιά).

Το ριζοσπαστικά μοντέρνο εργοστάσιο Φιξ της λεωφ. Συγγρού, μετά την ανάπλαση του 1957 από τονδεξιοτέχνη αρχιτέκτονα Τάκη Ζενέτο (1926-1977) και τον συνεργάτη του Μαργαρίτη Αποστολίδη (1922-2006).

3. 1958-1966. Η βραχύβια αρχιτεκτονική "άνοιξη".

Ο χαρακτηρισμός της οκταετίας 1958-1966 ως αρχιτεκτονικής "άνοιξης" είναι βέβαιο πως θα ξενίσειπολλούς. Γιατί δεν είναι λίγα τα ατοπήματα της εποχής αυτής "των εργολάβων", η οποία ολοκλήρωσε τημεταμόρφωση της πρωτεύουσας προς το χειρότερο με την ασχεδίαστη εξάπλωση της αστικήςπολυκατοικίας. Στη διάρκεια της οκταετίας εξαφανίζεται σχεδόν το ιστορικό κέντρο της Αθήνας καιχάνονται πολλές ευκαιρίες για την αναβάθμιση της δημόσιας αρχιτεκτονικής μας. Αυτό οφείλεται κυρίωςστην ιλιγγιώδη αύξηση του πληθυσμού της πρωτεύουσας κατά 220% από το 1950 έως το 1980 αφενός καιστον περιορισμένο ρυθμιστικό ρόλο του κράτους αφ’ ετέρου. Για τα κύματα των κατοίκων της επαρχίας πουκατέκλυσαν το κλεινόν άστυ και ανήκαν στα μεσαία και μικρομεσαία στρώματα, η απόκτηση ενόςδιαμερίσματος σε πολυκατοικία αποτελούσε κοινωνική καταξίωση. Παρά το γεγονός ότι μόνο το 2% των


5 of 19 28/4/2015 11:13 μμ

αθηναϊκών πολυκατοικιών ήταν σχεδιασμένες από αρχιτέκτονες «το διαμέρισμα με επιπλώσεις παντός τύπουκαι ρυθμού σε συνδυασμό με τον καλό γάμο έγινε το όνειρο κάθε ανύπαντρης κοπέλας», όπως εύστοχαδιατυπώνεται σε διαφήμιση της εποχής. Η απουσία εγκεκριμμένου ρυθμιστικού σχεδίου ενίσχυσε τουςρυθμούς αύξησης των αυθαιρέτων κατοικιών στις παρυφές της πόλης από τους εσωτερικούς μετανάστεςχαμηλών εισοδημάτων που δεν είχαν τη δυνατότητα να αποκτήσουν διαμερίσματα.

Και όμως, τότε ήταν που η αρχιτεκτονική των αρχιτεκτόνων μας παρουσίασε μια πρωτόγνωρη ζωντάνια,πολυφωνία και ετοιμότητα να συμβαδίσει με τα διεθνή ρεύματα. Θυμίζω ότι κατά τη δεκαετία του '60, ησύγχρονη Ελλάδα εμφανίζεται δυναμικά στον παγκόσμιο ορίζοντα με δύο διεθνώς κορυφαίους αρχιτέκτονες-πολεοδόμους, που είναι ουσιαστικά απόντες από την ανοικοδόμηση της πρωτεύουσας. Πρόκειται για τονΚωνσταντίνο Δοξιάδη και τον Γιώργο Κανδύλη.

Το ρεύμα του εκσυγχρονισμού αυτών των χρόνων θα συμπαρασύρει και το αρχιτεκτονικό κατεστημένο, ταμέλη του οποίου διανύουν την πέμπτη ή έκτη δεκαετία της ζωής τους. Αρχιτέκτονες όπως ο Κιτσίκης, οΒουρέκας, και ο Σακελλάριος ανανεώνονται με τη βοήθεια των νεότερων συνεργατών τους, δημιουργώνταςβασικά αρχέτυπα της εγχώριας αρχιτεκτονικής "γοήτρου". Ανάμεσά τους ξεχωρίζουν η Πρεσβεία των ΗΠΑκαι το ξενοδοχείο Χίλτον τα οποία αποτελούν σύνθεση του κοσμοπολιτικού μοντερνισμού της εποχής με τηναισθητική παράδοση του κλασικισμού.

Η Πρεσβεία των ΗΠΑ στην Αθήνα, 1959-1961. Ένα αξιόλογο αρχιτεκτόνημα σχεδιασμένο στο πνεύμα τουδιεθνούς φορμαλισμού ή νεο-ιστορισμού, που ήταν τότε η κυρίαρχη τάση στον σχεδιασμό των κτιρίων γοήτρου.Αρχιτέκτονες Walter Gropius - TAC. Συνεργάτης αρχιτέκτων Π. Σακελλάριος.

Το ξενοδοχείο Χίλτον της Αθήνας, 1958-1963. Ένα αξιόλογο αρχιτεκτόνημα σχεδιασμένο στο πνεύμα τουδιεθνούς φορμαλισμού ή νεοιστορισμού. Αρχιτέκτονες: Μ. Βουρέκας, Π. Βασιλειάδης, Σπ. Στάϊκος.Συνεργαζόμενος αρχιτέκτων: Α. Γεωργιάδης. Σύμβουλοι-αρχιτέκτονες εσωτερικών χώρων: Warner, Burns,Joane, Winde


6 of 19 28/4/2015 11:13 μμ

Το κτίριο επιβατών του Ανατολικού Αερολιμένα στο Ελληνικό (1959-1963) ανήκει στα κορυφαίααρχιτεκτονήματα της εποχής. Σχεδιασμένο από τον διάσημο αμερικανο-φινλανδό αρχιτέκτονα Eero Saarinenυπερέβη τον πρακτικό του σκοπό, λειτουργώντας και συμβολικά ως η πύλη της σύγχρονης Αθήνας και Ελλάδας.

Άλλοι καθιερωμένοι και νέοι αρχιτέκτονες εφαρμόζουν το κυρίαρχο Διεθνές Στυλ ή τον κώδικα του LeCorbusier ή προσπαθούν να εκφράσουν το πνεύμα του μεσοπολεμικού μοντέρνου κινήματος με ποικίλααποτελεσματα.

Εσωτερικοί χώροι της Εθνικής Τράπεζας και το πρώτο κτίριο γραφείων με υαλοπέτασμα στην πλατείαΣυντάγματος, αυθεντικές εκφράσεις του Διεθνούς Στυλ της εποχής, 1960-1962. Αρχιτέκτονες: Κ. Δεκαβάλλας, Α.Τζάκου, Δ. Παπαζήσης.


7 of 19 28/4/2015 11:13 μμ

Το ημιτελές Ωδείο Αθηνών στη γωνία των οδών Βασ. Κωνσταντίνου και Ρηγίλλης (1969-1976), ήταν το μόνοκτίριο της πολύπαθης μελέτης του Πνευματικού Κέντρου της Αθήνας (1959-1969) που υλοποιήθηκε, ύστερα απόδεκαπενταετή αγώνα του αρχιτέκτονα-καθηγητή Γιάννη Δεσποτόπουλου (1903-1992). Ο Δεσποτόπουλος υπήρξεένας από τους βασικούς υποστηρικτές και εκφραστές του ριζοσπαστικού πνεύματος του Bauhaus στην Ελλάδα.

Ηγετικές όμως μορφές της αρχιτεκτονικής «άνοιξης» του ’60 είναι ο Νίκος Βαλσαμάκης και ο ΤάκηςΖενέτος.

Με τη συνέπειά του στο ιδεώδες του εκσυγχρονισμού, τα σπάνια χαρίσματα και τη μοναχική του πορεία, οΒαλσαμάκης θα συμβάλει αποφασιστικά στον εξελληνισμό των διεθνών ρευμάτων. Το έργο του θα επιβληθείκαι κοινωνικά επειδή υπήρξε προϊόν συμφιλίωσης του νέου με το παλιό, δηλαδή της εξωγενούςνεωτερικότητας με νεοελληνικές παραδόσεις. την αστική αρχικά και τη λαϊκή αργότερα. Τα αστικά τουκτίρια αυτών των χρόνων, παρά τη μοντέρνα τους μορφή, δεν αντιδικούν με τη νεοκλασική παράδοση τηςαθηναϊκής αρχιτεκτονικής και τις μετεξελίξεις της. Τα σημαντικότερα όμως μοντέρνα έργα του Βαλσαμάκηστην Αττική είναι μονοκατοικίες. Η εξοχική κατοικία Λαναρά στην Ανάβυσσο (1961) και το σπίτι τουαρχιτέκτονα στη Φιλοθέη (1961), ανήκουν στις κορυφαίες υφολογικές επιδόσεις της ελληνικήςαρχιτεκτονικής του '60, τις απολύτως συγκρίσιμες με αρχιτεκτονήματα διεθνώς αναγνωρισμένωνδημιουργών, όπως είναι λ.χ. ο δανός αρχιτέκτων Arne Jacobsen.

Η μονοκατοικία του αρχιτέκτονα Ν. Βαλσαμάκη στη Φιλοθέη (1961), που επελέγη από άλλες 100μονοκατοικίες διακεκριμένων αρχιτεκτόνων του κόσμου για την εικονογράφηση του έξωφύλλου πρόσφατης έκδοσης της Taschen.

Σε διαφορετικό δρόμο κινήθηκε ο δεξιοτέχνης-οραματιστής Τάκης Ζενέτος. Αρνούμενος να δεχτεί τη μίζερηπραγματικότητα της μεταπολεμικής Αθήνας, αγωνίστηκε με πάθος για την υλοποίηση πρωτοποριακώνστόχων, όπως ήταν η χρήση της προκατασκευής, η ευελιξία, ο ηλιασμός και η ηλιοπροστασία, ηεξοικονόμηση ενέργειας και υλικών, η χρήση προηγμένης τεχνολογίας, και το σπάσιμο του μοντέρνουκτιριακού κύβου. Με το γερό ταλέντο και τη γόνιμη φαντασία του ο Ζενέτος δημιούργησε ορόσημαποιοτικής αρχιτεκτονικής στη μεταπολεμική Αθήνα. Ορισμένα μάλιστα έργα του έχουν θεωρηθεί συμβολέςστο κεφάλαιο της ευρωπαϊκής αρχιτεκτονικής πρωτοπορίας του '60.


8 of 19 28/4/2015 11:13 μμ

Πάνω:Εξοχικές κατοικίες στο Καβούρι (1959) και τη Γλυφάδα (1961). Δύο τολμηρά αρχιτεκτονήματα τουδεξιοτέχνη οραματιστή Τάκη Ζενέτου (1926-1977)). Κάτω:Το προκατασκευασμένο υπαίθριο θέατρο τουΛυκαβηττού (1964-1966). Ενα καινοτόμο αρχιτεκτόνημα του Τάκη Ζενέτου.

Στις αρχές της δεκαετίας του ’60 πολλοί νέοι αρχιτέκτονες, αλλά και μοντερνιστές του Μεσοπολέμου, με τηνομαδική δουλειά, τον θεσμό των πανελλήνιων διαγωνισμών, τη μαχητική αισιοδοξία και τη συσπείρωσηγύρω από τον Σύλλογό τους, άρχισαν να επηρεάζουν την αρχιτεκτονική των δημόσιων κτιρίων της Αθήναςκαι, κυρίως, της επαρχίας. Οι παλιές και νέες αυτές αρχιτεκτονικές δυνάμεις ενστερνίζονται το αντιϊστορικόπνεύμα της γενιάς του '30 και δείχνουν μια σταθερή προτίμηση σε αντισυμβατικά πρότυπα ή τάσεις τουκαιρού τους, όπως είναι η διεθνής "νεοβάρβαρη" αρχιτεκτονική του εμφανούς σκυροδέματος (NewBrutalism), που εγκαινίασε ο Le Corbusier και συνέχισαν οι επίγονοί του. Η δράση τους διέπεται από τονκοινωνικό ιδεαλισμό και το θετικιστικό πνεύμα της τότε πρωτοποριακής "Ομάδας των 10" (Team X), στηνοποία ανήκε και ο Κανδύλης, κ.ά. Πρόκειται για επιλογές που αντιδικούν λίγο-πολύ με την αστικήαρχιτεκτονική παράδοση της Αθήνας. Σε αυτό οφείλεται λ.χ. η ισχυρή αντίδραση που προκάλεσε ηπροσπάθεια της νέας αρχιτεκτονικής γενιάς να επιβάλει το ανοίκειο γλωσσάρι του Le Corbusier και τωνεπιγόνων του στην αρχιτεκτονική "γοήτρου" της ελληνικής πρωτεύουσας.

Πάνω:Ένα από τα εντυπωσιακότερα έργα αυτής της τάσης ήταν ο επιβατικός σταθμός του Οργανισμού ΛιμένοςΠειραιώς (1961/62-1969, σήμερα Εκθεσιακό Κέντρο), ο οποίος σχεδιάστηκε από τους, βραβευμένους σεδιαγωνισμό αρχιτέκτονες Γιάννη Λιάπη και Ηλία Σκρουμπέλο.Κάτω: Η μοντέρνα Λαχαναγορά Αθηνών στου Ρέντη, 1962-63, έργο της Διεύθυνσης Πολεοδομικών Μελετών τηςΥπηρεσίας Οικισμού του Υπουργείου Δημοσίων Έργων (Αρχιτέκτων-πολεοδόμος Προκόπιος Βασιλειάδης.Συνεργαζόμενοι αρχιτέκτονες Γιώργος Μπόγδανος κ.ά. ). Μια από τις ελάχιστες αστικές συνθέσεις δημόσιουχαρακτήρα στην Αττική, οι οποίες συγχρονίζονται με τα νέα ρεύματα.

"Εξοστρακισμένος" από το κέντρο της Αθήνας με τις ισχυρές νεοκλασικές μνήμες, ο ριζοσπάστηςαρχιτέκτων Άρης Κωνσταντινίδης αφήνει στην περιφέρειά της τη σφραγίδα της αρχιτεκτονικής τουκοσμοθεωρίας. Πρόκειται για δύο έργα-αναφοράς της σύγχρονης ελληνικής αρχιτεκτονικής με διεθνήαναγνώριση: τη μονοκατοικία του τεχνοκριτικού Αλέξανδρου Ξύδη στη γωνία των οδών Αρχιμήδους &Κλειτομάχου (1961) και το θαυμαστό σπίτι διακοπών στο 48ο χλμ. της οδού Αθηνών-Σουνίου (1961-62). Αν


9 of 19 28/4/2015 11:13 μμ

και ριζοσπαστικά μοντέρνα για την εποχή τους, τα δύο αυτά σπίτια άντεξαν στη φθορά του χρόνου για τρειςβασικά λόγους. Εκφράζουν βιώσιμες αρχές του κεντρoευρωπαϊκού Μοντέρνου Κινήματος σε συνδυασμό μεαξίες της μακραίωνης ελληνικής παράδοσης και στέκουν μέσα στο αττικό τοπίο «σαν να βρίσκοντανανέκαθεν εκεί».

1967-1974. Οικοδομικός γιγαντισμός και αρχιτεκτονική κρίση

Το κύριο χαρακτηριστικό της περιόδου 1967-1974 δεν είναι μόνο το ότι επιταχύνονται τα αρνητικάφαινόμενα της προηγούμενης φάσης, δηλαδή η άναρχη και ισοπεδωτική ανάπτυξη της πρωτεύουσας, ηευτέλεια του αρχιτεκτονικού της εκμοντερνισμού, η κακοποίηση της ιστορίας της αλλά και του αττικούτοπίου. Είναι και η οριστική απώλεια του αστικού χαρακτήρα και του ευρωπαϊκού προσανατολισμού τηςΑθήνας. Τα 13 αυτά χρόνια η ελληνική αρχιτεκτονική δοκιμάζεται από μια κρίση σύνθετη, που τηνπροκαλούν η διεθνής αμφισβήτηση του δογματικού μοντερνισμού και οι τοπικές ιδιαιτερότητες.

Στα χρόνια αυτά, που χαρακτηρίστηκαν ως "άγρια καπιταλιστική μεγέθυνση" της ελληνικής οικονομίας, ηποιοτική υστέρηση της δημόσιας αρχιτεκτονικής σε σχέση με την ιδιωτική αυξάνεται ραγδαία. Αυτόσυμβαίνει παρά τις ευνοϊκές νομοθετικές ρυθμίσεις που έφεραν την άνοδο της στάθμης των μελετών για ταδημόσια κτίρια.

Στη δημόσια αρχιτεκτονική της πρωτεύουσας δεν σημειώνονται ουσιώδεις αλλαγές. Η προσπάθεια τουδικτατορικού καθεστώτος να σφραγίσει την Αθήνα με μνημειώδη κτίρια αποβαίνει άκαρπη. Παρά τουςπολυάριθμους αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς και τις άφθονες αναθέσεις μελετών, ο απολογισμός σε κτίρια"γοήτρου", που να εκφράζουν τα τεχνοκρατικά και μικροαστικά ιδεώδη του δικτατορικού καθεστώτος, είναιπενιχρός. Οι περισσότερες βραβευμένες λύσεις αρχιτεκτονικών διαγωνισμών έμειναν στα χαρτιά. ανάμεσάτους ο περιβόητος Ναός του Σωτήρος ή "Τάμα του Έθνους", για τον οποίο έγιναν τρεις διαγωνισμοί (1970,1971/72, 1973). Στα έργα βιτρίνας της δικτατορίας ανήκουν το κλασικίζον συγκρότημα του ΔικαστικούΜεγάρου της Αθήνας στη λεωφόρο Αλεξάνδρας (διαγωνισμός 1968-69. γενικοί αρχιτέκτονες Ι. Ρίζος, Δ.Καταρόπουλος). Ένα από τα αξιολογότερα έργα αυτών των χρόνων, τα οποία προέκυψαν από αρχιτεκτονικόδιαγωνισμό, ήταν το μνημείο του Βενιζέλου στη λεωφόρο Βασ. Σοφίας (1969). Τον ορειχάλκινο ανδριάντατου μεγάλου πολιτικού φιλοτέχνησε ο γλύπτης και ακαδημαϊκός Γιάννης Παππάς, και τη διαμόρφωση τουπεριβάλλοντος χώρου τη σχεδίασε ο αρχιτέκτων Παναγιώτης Βοκοτόπουλος.

Άλλα αξιόλογα κτίρια του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα, που ανήκουν στις υφολογικές κατακτήσεις τηςελληνικής αρχιτεκτονικής του εμφανούς μπετόν, είναι: το κτίριο γραφείων και σταθμός διανομής ΔΕΗ (Γ΄Σεπτεμβρίου 111 και Ρίζου, 1973-77. αρχιτέκτων Κλέων Κραντονέλλης). ο κεντρικός σταθμός αυτοκινήτωντου ΟΤΕ στην Καλλιθέα (Αγνώστου Στρατιώτου, Δοϊράνης, Σωκράτους και Πριάμου, 1969-71. αρχιτέκτονεςΝ. Δεσύλλας, Δ. Κονταργύρης, Α. Λαμπάκις και Π. Λουκάκης),. το Γυμνάσιο & Λύκειο Αγ. Δημητρίου στοΜπραχάμι, (1970-1976, αρχιτέκτων Τ. Χ. Ζενέτος). κ.ά.

Η οικονομική άνοδος ώς την πετρελαϊκή κρίση του 1973 και η δημιουργία του θεσμικού πλαισίου για μιαέντονα κερδοσκοπική ανοικοδόμηση, με τις κοινωνικές, πολιτισμικές και πολεοδομικές τους συνέπειες,εκφράστηκαν κυρίως στην εμπορική αρχιτεκτονική, τις τουριστικές εγκαταστάσεις και τις πολυτελείςμονοκατοικίες.


10 of 19 28/4/2015 11:13 μμ

Ο αμφιλεγόμενος "αθηναϊκός ουρανοξύστης" αποτελεί τη θεαματικότερη εξέλιξη αυτών των χρόνων.Πρόκειται για τους πύργους γραφείων, διαμερισμάτων και ξενοδοχείων, που με τη μοναχική τους υπεροψίαλειτουργούν ως σημεία αναφοράς στον πολεοδομικό ιστό. Εδώ ανήκουν οι γυάλινοι "ουρανοξύστες"γραφείων-καταστημάτων του αρχιτέκτονα Γιάννη Βικέλα και των συνεργατών του, οι οποίοι αποτελούνμορφοκρατικές αλλά καλαίσθητες μιμήσεις αμερικανικών και ευρωπαϊκών προτύπων. Πρόκειται για τον"Πύργο των Αθηνών" (1968-73, αρχιτέκτονες Ι. Βικέλας και Ι. Κυμπρίτης), τον οποίο θ' ακολουθήσουν καιάλλοι, όπως π.χ. ο πύργος "Αtrina" στο Μαρούσι (μ. 1975-76, αρχιτέκτων Ι. Βικέλας). Ο γυάλινοςουρανοξύστης όμως υπήρξε ένα βραχύβιο πείραμα της εμπορικής αρχιτεκτονικής στην πρωτεύουσα.Αντίθετα, η χρήση του γυαλιού στον σχεδιασμό κτιρίων γραφείων, η οποία έχει αρχίσει δέκα χρόνια πριν,συνεχίζεται μέχρι σήμερα είτε με την αμιγή μορφή του υαλοπετάσματος είτε σε πιο στιβαρές κατασκευέςοπλισμένου σκυροδέματος -εμφανούς ή επενδεδυμένου.

Οι πύργοι κατοικιών, παρά την εξελιγμένη δομική και ηλεκτρομηχανολογική τους τεχνολογία, δεν ήτανσυνήθως παρά απλές μεγεθύνσεις της αθηναϊκής πολυκατοικίας του '60. Στις εξαιρέσεις ανήκει τοσυγκρότημα Δίφρος στην Αγία Βαρβάρα από εμφανές μπετόν (μ. 1971, αρχιτέκτων Α. Τομπάζης.συνεργάτης αρχιτέκτων Δ. Διαμαντόπουλος). Το συγκρότημα αυτό, καρπός μιας έντονα πλαστικής διάθεσηςκαι μιας δημιουργικής αφομοίωσης ιαπωνικών επιδράσεων, προκύπτει από την αντισυμβατική κάτοψη καιενσωματώνει πρωτοπόρες τεχνολογικές λύσεις για την ελληνική οικοδομική πρακτική. Όμως ο "αθηναϊκόςουρανοξύστης" και το σύστημα της προκατασκευής, που δοκιμάστηκε πειραματικά από μεγάλεςκατασκευαστικές εταιρίες σε συγκροτήματα προαστιακών κατοικιών, δεν είχε μέλλον στην ανοικοδόμησητης πρωτεύουσας, γιατί ξεπερνούσε τις δυνατότητες της εγχώριας αγοράς.

Άλλες χαρακτηριστικές εκδηλώσεις του τεχνοκρατικού και λαϊκιστικού κλίματος της επταετίας 1967-74ήταν: (α) ο γιγαντισμός των τουριστικών συγκροτημάτων και ξενοδοχείων που θα κατακλύσουν τονελληνικό χώρο, αφανίζοντας τοπία μοναδικής ομορφιάς. β) τα τεράστια εκπαιδευτικά συγκροτήματα όλωντων βαθμίδων στα λεκανοπέδια της Αττικής, με την απάνθρωπη μονοτονία και τη σκληρή, μπετονένια μορφή τους.. (γ) η δυνατότητα νομιμοποίησης των αυθαιρέτων, η οποία παρέχεται από τον ΑναγκαστικόΝόμο 410/1968 και αποτελεί ένα λαϊκιστικό άνοιγμα της δικτατορίας προς τους κατοίκους της περιφέρειαςτης Αθήνας αλλά και τους οικιστές παραθεριστικών περιοχών της Αττικής . και (δ) οι επαύλεις τηςανανεωμένης ηγετικής τάξης του '70 με την καινοφανή όψη, την αστραφτερή πολυτέλεια, τιςεκκεντρικότητες ή την "αρχοντολαϊκή" τους γραφικότητα, οι οποίες ήταν έργα του παλιού και νέουαρχιτεκτονικού κατεστημένου.


11 of 19 28/4/2015 11:13 μμ

Σας δείχνω ένα μεγάλο συγκρότημα της Πανεπιστημιούπολης Ζωγράφου, το οποίο σχεδιάστηκε το 1970-1976από τους αρχιτέκτονες – επιμελητές του Πολυτεχνείου Λ. Καλυβίτη και Γ. Λεονάρδο, ύστερα από βράβευσή τουςσε πανελλήνιο αρχιτεκτονικό διαγωνισμό. Πρόκειται για τη Θεολογική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, μίααπό τις χαρακτηριστικότερες εφαρμογές του “νεο-βάρβαρου” κώδικα του Le Corbusier (new brutalistm) καιτης πολεοδομικής προσέγγισης της «Ομάδας των 10».

Αρχιτεκτονική ποιότητας θα συνεχίσει να παράγεται στο περιθώριο των κυρίαρχων αυτών τάσεων τόσο απότους παλαιότερους όσο και από τους νέους δημιουργούς.

Δημιουργικό και μεγάλης επιρροής υπήρξε το αποτέλεσμα της αντίδρασης δύο νέων αρχιτεκτόνων στονβαλτωμένο τύπο της αστικής πολυκατοικίας του κέντρου της Αθήνας. Πρόκειται για τον Δημήτρη και τηΣουζάνα Αντωνακάκη, οι οποίοι, με την καινοτόμο πολυκατοικία τους στην οδό Εμμ. Μπενάκη 118,αξιοποιούν ευφάνταστα τη δυσμενή νομοθεσία και εξαντλούν σχεδόν τα περιθώρια εξέλιξης του κτιριακούαυτού είδους από πλευράς τυπολογίας, μορφής και εναλλακτικών τρόπων παραγωγής. Υιοθετώντας τουςπροβληματισμούς των φίλων τους-μελών του διεθνούς Τeam Χ, οι οποίοι αντιμετώπισαν την αρχιτεκτονικήως σύνθετο φαινόμενο –πολεοδομικό, κοινωνικό, πολιτισμικό, τεχνικό, οικονομικό–, αλλά και τις υποθήκεςτου Δημήτρη Πικιώνη σε συνδυασμό με βιωμένες μνήμες τους από την ελληνική λαϊκή παράδοση, οι δύοαρχιτέκτονες εισάγουν μια διαφορετική άποψη για την πολυκατοικία. Βασικά γνωρίσματα αυτής της άποψηςείναι η ελεύθερη οργάνωση του εσωτερικού χώρου με τη βοήθεια μιας πολύπλοκης πορείας/κίνησης, οιπολυσήμαντες σχέσεις ιδιωτικότητας και κοινωνικών/οικογενειακών λειτουργιών, κλειστού και υπαίθριουχώρου, κτίσματος και πόλης, η γραφικότητα των υλικών και λεπτομερειών στα πολυεπίπεδα διαμερίσματακαι τα έντονά τους χρώματα.

Οι δεκαετίες του 1980 και 1990.Αστικές αναπλάσεις, εξιδανίκευση της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς, περιθωριοποίηση των αρχιτεκτόνωνκαι αποδομητικές τάσεις.

Η δημογραφική σταθερότητα των δεκαετιών του 1980 και ’90 και οι ευνοϊκότερες συγκυρίες θαδιαφοροποιήσουν αρκετά την κατάσταση. Μια θετική εξέλιξη, η οποία συμβαδίζει με τις διεθνείς τάσεις,είναι η αναβάθμιση του ιστορικού κέντρου, οι αστικές αναπλάσεις, η αποκατάσταση και αξιοποίησηιστορικών κτιρίων. Αντίθετα, η μαζική φυγή των νεφόπληκτων Αθηναίων από τις υποβαθμισμένες συνοικίεςτου κέντρου προς την περιφέρεια και τις ακτές θα επιδεινώσουν την άναρχη αστικοποίηση και τηνπεριβαλλοντική υποβάθμιση των λεκανοπεδίων της Αττικής.

Επί πλέον, οι μόδες του μεταμοντερνισμού και της αποδόμησης οδήγησαν την ελληνική αρχιτεκτονική σεανυποληψία καθώς επιδείνωσαν τις χρόνιες αδυναμίες της: σύγχυση, βιασύνη, αυθαιρεσία, μεροληψία,γκρίνια, ομφαλοσκοπία κ.ά.


12 of 19 28/4/2015 11:13 μμ

Βλέπετε το χαοτικό τοπίο της Αθήνας του 1980 με την έλλειψη πρασίνου, τη γκριζόλευκη ανωνυμία τωνπολυκατοικιών και την αμήχανη μορφή των ελάχιστων υψηλών της κτιρίων. Είναι η σκληρή, πυκνοκατοικημένηαλλά ζωντανή πόλη με τις μεικτές χρήσεις που θα γοητεύσει αρκετούς διανοούμενους, καλλιτέχνες αλλά καιεπικέπτες προερχόμενους από πιό όμορφες και οργανωμένες πόλεις. Ο πρόωρα χαμένος αρχιτέκτων ΆλκηςΧριστοφέλλης χαρακτήρισε τον ριζικό αυτό μετασχηματισμό της ελληνικής πρωτεύουσας με βάση τηνπολυκατοικία ως «το μικροαστικό έπος» της ελληνικής πολεοδομίας-αρχιτεκτονικής. Ο γερμανός αρχιτέκτων-καθηγητής Richard Woditch θα εντυπωσιαστεί από την τυπολογική πρωτοτυπία της αθηναϊκής πολυκατοικίαςως μέσον επίλυσης προβλημάτων κατοίκησης αλλά και αποφυγής του διαχωρισμού της κατοικίας από τις άλλεςχρήσεις, όπως γίνεται σε πολλές ευρωπαϊκές ή αμερικανικές πόλεις (Ελευθεροτυπία, 4.10.2009).

Είναι δύσκολο να μιλήσει κανείς συνοπτικά για την περιπετειώδη διαδρομή της Αθήνας από το όραμα τηςαλλαγής του '80 στην εφιαλτική αβεβαιότητα του μεταψυχροπολεμικού κόσμου και της παγκοσμιοποίησης. Θυμίζω μόνο κάποιους εξωγενείς παράγοντες που επηρέασαν αυτή τη διαδρομή. H έμφαση στην οπτική καιεφήμερη πλευρά της αρχιτεκτονικής, η οποία γίνεται λίγο-πολύ σε βάρος των άλλων διαστάσεών της,δηλαδή της λειτουργικής, της κοινωνικής και της πολιτισμικής, αποτελεί την κυρίαρχη ροπή του τελευταίουτέταρτου του 20ού αιώνα. Τα ταχύτατα εναλλασσόμενα ρεύματα στη διεθνή και την αθηναϊκή αρχιτεκτονικήτης τελευταίας εικοσιπενταετίας -ο μεταμοντερνισμός, ο υστερομοντερνισμός, η αποδόμηση και τονεομοντέρνο- είναι συνέπεια των κοινωνικών και πολιτισμικών αλλαγών του ύστερου καπιταλισμού. Ανταποκρίνονται δηλαδή στις ανάγκες των υπερκαταναλωτικών, ατομοκεντρικών, ηδονιστικών και"νεοσυντηρητικών" κοινωνιών αυτής της εποχής. Πρόκειται για "ανάγκες" που διαμορφώνουν τα ελεγχόμεναμέσα μαζικής επικοινωνίας με τη δύναμη της πληροφόρησης ή παραπληροφόρησης και τη σαγήνη τηςδιαφήμισης. ΄Ετσι, στις μεταμοντέρνες κοινωνίες ευδοκιμούν το εφήμερο, το επιφανειακό, το ευχάριστο, το"διονυσιακό", η άρνηση σταθερών προτύπων και σταθερών αξιών, η λογική του γρήγορου κέρδους και τηςήσσονος προσπάθειας, και η υποκατάσταση της δημιουργίας από τον συνδυασμό ετοιμοπαράδοτωνπραγμάτων ή ιδεών.

Στα πολεοδομικά πράγματα της πρωτεύουσας για πρώτη φορά οι εξελίξεις δεν είναι ολοσδιόλου αρνητικές.Δεσπόζουσα τάση της 25ετίας υπήρξε βέβαια ο αφανισμός του αττικού τοπίου με την ασυνάρτητη καικακόμορφη ανοικοδόμηση προαστίων, ακτών, αγρών και δασών. Αυτή οδήγησε την "γκριζόλευκη ανωνυμία"της Αθήνας του '50 και '60 στη σημερινή, παρδαλλή πανσπερμία μορφών της ευρύτερης περιοχής της. Ηκατάρρευση της κομμουνιστικής κυριαρχίας στη Ν.Α. Ευρώπη, θα επιβαρύνει την πρωτεύουσα με άλλα δύοσοβαρότατα προβλήματα: την εγκατάσταση των εισερχόμενων αλλοδαπών και ομογενών προσφύγων στις παλιές, υποβαθμισμένες συνοικίες της Αθήνας (Μεταξουργείο, Κάτω Πατήσια, Κυψέλη, κ.ά.) και τις σχέσειςτους με τον τοπικό πληθυσμό. Αντίθετα, η κατάσταση στο ιστορικό κέντρο και σε αποβιομηχανοποιημένεςπεριοχές της πρωτεύουσας, όπως είναι π.χ. το Λαύριο, το "Γκάζι" και η οδός Πειραιώς, εμφανίζεται αισθητάβελτιωμένη. Η εξέλιξη αυτή συμβαδίζει με τα διεθνή ρεύματα της αναβάθμισης του κέντρου των πόλεων καιτης προστασίας της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς. Υπήρξε αποτέλεσμα μιας εντατικής και συντονισμένηςπροσπάθειας ειδικών και πολιτείας, με προδρόμους τις μελέτες «παλαιάς πόλεως Αθηνών» (1973-75,Αρχιτέκτων- Καθηγητής Δ. Α. Ζήβας) και «αντιμετωπίσεως προβλημάτων Πλάκας » (1978, Αρχιτέκτων-Καθηγητής Δ. Α. Ζήβας. Συνεργάτες Αρχιτέκτονες Ι. Μιχαήλ, Κ. Ιωάννου, Μ. Γραφάκου, Ε. Μαϊστρου, Α.


13 of 19 28/4/2015 11:13 μμ

Παρασκευοπούλου και Ε. Μεθενίτου. κυκλιοφορολόγοι Γ. Γιαννόπουλος & Κ. Ζέκος), η οποία βραβεύτηκεμε μετάλλιο της Europa Nostra.

Θα υλοποιηθούν ακόμη, παρά τις αντιδράσεις και καθυστερήσεις, σημαντικά έργα βελτίωσης της ποιότηταςζωής στην Αθήνα. Οι πολεοδομικές μεταρρυθμίσεις αρχίζουν το 1979, με πρωτοβουλία του υπουργούΔημοσίων Έργων Στέφανου Μάνου (πρώτος αθηναϊκός πεζόδρομος στη Βουκουρεστίου, νέο ΡυθμιστικόΣχέδιο του 1979, Οικιστικός Νόμος 947/1979, κ.ά.), για να επιταχυνθούν από τον αρχιτέκτονα-πολεοδόμοκαι υπουργό ΠΕΧΩΔΕ Αντώνη Τρίτση (πεζοδρομήσεις αθηναϊκών δρόμων, προστασία και μελέτεςαναπλάσεων παλιών συνοικιών της πρωτεύουσας, κ.ά.).

Απόψεις του κέντρου της Αθήνας μετά τις αστικές αναπλάσεις των δεκαετιών του 1980 και 1990. Τονεοκλασικό Πανεπιστήμιο (1839-1864, αρχιτέκτων C. Hansen), πεζόδρομος στο Μοναστηράκι και οΕθνικός Κήπος με το νεοκλασικό μέγαρο του Κοινοβουλίου (1836-1840, αρχιτέκτων Fr. Von Gärtner) σεπρώτο πλάνο και το Παναθηναϊκό Στάδιο στο βάθος.

Αντίθετα, στα χαρτιά θα μείνουν πολλές αξιόλογες προτάσεις πολεοδομικής και αρχιτεκτονικής ανάπλασηςτων προαστίων-υπνουπόλεων της Αττικής. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ήταν η πρόταση του αρχιτέκτοναΑλέξανδρου Τριποδάκη για την διαμόρφωση της κεντρικής περιοχής των Θρακομακεδόνων, η οποία κέρδισετο α’ βράβειο πανελλήνιου αρχιτεκτονικού διαγωνισμού (1988). Πρόκειται για τον κεντρικό πυρήνακοινόχρηστων λειτουργιών αυτού του προαστίου και την τεχνικοοικονομική μελέτη των εγκαταστάσεωνδιοίκησης, εμπορίου, εκπαίδευσης, άθλησης και αναψυχής του. Στα αρχιτεκτονικά πράγματα της πρωτεύουσας θα υπάρξει επιδείνωση των αρνητικών φαινομένων τουπαρελθόντος. Οι σχέσεις λ.χ. ανάμεσα στην κρατική γραφειοκρατία και την τέχνη της αρχιτεκτονικής, οιοποίες ήταν πάντα προβληματικές, θα χειροτερεύσουν. Αυτό οφείλεται εν μέρει στη διεύρυνση του δημόσιουτομέα, αλλά περισσότερο στη νοοτροπία των ιθυνόντων. Το ίδιο ισχύει και με την αρχιτεκτονική αξιώσεωντου ιδιωτικού τομέα. Έτσι, ενώ η πολιτεία, το ιδιωτικό κεφάλαιο και ο τύπος δείχνουν να ενδιαφέρονταιζωηρά για τα αρχιτεκτονικά ζητήματα, στην πράξη λειτουργούν μικροπολιτικά και κοντόφθαλμα. Επιλέγουνή προβάλλουν συνήθως τους αρχιτέκτονες αναξιοκρατικά, υποβαθμίζοντας τον κοινωνικό τους ρόλο καιευτελίζοντας τους θεσμούς τους (π.χ. τους αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς και τη νομοθεσία αναθέσεωςμελετών του δημοσίου). Στα δημόσια και ιδιωτικά κτίρια γοήτρου υιοθετείται πλέον το διαβλητό καιισοπεδωτικό σύστημα της "μελετοκατασκευής", στο οποίο οι αρχιτέκτονες-μελετητές είναι υπάλληλοι τουκατασκευαστή ή άμεσα εξαρτημένοι από αυτόν. Συνέπεια όλων αυτών είναι η ποιοτική και συμβολικήυποβάθμιση του δημόσιου χώρου και των νέων κτιρίων γοήτρου.

Αντίθετα, σημαντική πρόοδος υπάρχει στις αστικές αναπλάσεις και στις αξιοποιήσεις παλιών κτιρίων για τηστέγαση τραπεζών, κρατικών και δημοτικών υπηρεσιών της πρωτεύουσας. Οι πρώτες αξιόλογες, και μεγάληςεπιρροής, αποκαταστάσεις έγιναν σε δύο έργα του του Ε. Ziller. Πρόκειται για το ξενοδοχείο Εξέλσιορ στηνπλατεία Ομονοίας, το οποίο διασκευάστηκε εσωτερικά σε υποκατάστημα της Εθνικής Τράπεζας (μελέτη1977-80, τεχνική υπηρεσία Ε.Τ.Ε, αρχιτέκτων Γρ. Τσιβεριώτης), και για την επαναφορά του μεγάρου ΌθωνοςΣταθάτου (1887) στην αρχική του μορφή από τον αρχιτέκτονα Παύλο Καλλιγά (1975-76). ΄Εκτοτε, οι


14 of 19 28/4/2015 11:13 μμ

Τράπεζες και η ιδιωτική πρωτοβουλία θα πρωταγωνιστήσουν στην ανάδειξη των ιστορικών κτιρίων τηςπρωτεύουσας

Η πλειοψηφία όμως των δημιουργικών αναπλάσεων αφορά κοινά κτίρια (π.χ. παλιά σπίτια, αποθήκες) ήχώρους με ειδικές μνήμες, όπως ένα εγκαταλειμένο εργοστάσιο ή ένας ιστορικός τόπος, που μπορούν ναξαναζωντανέψουν, αποκτώντας νέα χρήση. Σημαντικές περιπτώσεις τέτοιων αναπλάσεων είναι τέσσεραθέατρα και δύο γκαλερί: (α) της οδού Κυκλάδων (1981-82), έργο του Κυριάκου Κρόκου (1941-1998). (β) τουΚαρόλου Κουν, στην οδό Φρυνίχου (1984-85), έργο του διεθνώς βραβευμένου αρχιτέκτονα Μάνου Περράκη(γ. 1937).

Η Τεχνόπολη του Δήμου Αθηναίων. Διασκευή του παλιού εργοστασίου Γκαζιού σε πολιτιστικό κέντρο από τιςΤεχνικές Υπηρεσίες του Δήμου σε συνεργασία με ιδιώτες μελετητές, 1988-2000.

Γεγονός ωστόσο είναι ότι το χάσμα μεταξύ των πρωταγωνιστών της αθηναϊκής ανοικοδόμησης και τωναληθινών δημιουργών διευρύνεται. Το νέο πρόσωπο της πρωτεύουσας το διαμορφώνει η κραυγαλέαεμπορική αρχιτεκτονική, η οποία ωθεί την αρχιτεκτονική ποιότητας στο περιθώριο ή εκτός Αττικής. Σεπολυσύχναστα περάσματα και στις αρτηρίες μεγάλης κυκλοφορίας - Κηφισίας, Βουλιαγμένης, Συγγρού-εμπορικά κτίρια και συγκροτήματα από γυαλί,γυαλί-καθρέφτη, ατσάλι, γρανίτη και μάρμαρο επιβάλλουν τονόγκο και τη μεταμοντέρνα ή υστερομοντέρνα αισθητική τους στους περαστικούς. Με την σκληρή τουςγραμμή, την προηγμένη τεχνολογία, το εφήμερο διακοσμητικό τους ύφος και τη φανταχτερή τουςπολυτέλεια, τα κτίρια γοήτρου αυτής της εποχής, αλλά και οι κατοικίες, αναδεικνύονται σε "σκηνικά" τουλαμπερού τρόπου ζωής των νέων ηγετικών τάξεων. Στολισμένα άλλοτε με απομιμήσεις αετωμάτων καικιόνων -ενίοτε ακρωτηριασμένων- και άλλοτε με εκκεντρικά κολλάζ στοιχείων που παραπέμπουν σεπαρελθόν και μέλλον γίνονται τα κατεξοχήν κτίρια "γοήτρου" της πρωτεύουσας.


15 of 19 28/4/2015 11:13 μμ

Share |

Χαρακτηριστικά δείγματα αρχιτεκτονικής προβολής επιχειρήσεων παρουσιάστηκαν στο αφιέρωμα τουπεριοδικού της Ελευθεροτυπίας «Έψιλον», στις 12.5.1996 με τίτλο ¨Σκηνογράφοι της μοντέρνας πόλης».

Υπάρχει όμως και γυάλινη αρχιτεκτονική που δεν φωνάζει, δεν είναι αλαζονική ή εχθρική προς τοπεριβάλλον -φυσικό ή ανθρωπογενές- και ξεφεύγει από τις κοινότοπες εξισώσεις του τύπου: γρανίτης ήμάρμαρο + γυαλί + αέτωμα = "ποιότητα". Το γυαλί και το μάρμαρο λ.χ. χρησιμοποιήθηκε με μέ

Σχετικές Δημοσιεύσεις:

H Eλλάδα και η σύγχρονη αρχιτεκτονική ( 06 Ιούλιος, 2003 )H επιμονή της αρχιτεκτονικής ( 01 Μάρτιος, 2004 )Ημιυπαιθρίων ταλαιπωρία ( 08 Ιανουάριος, 2007 )Διάλεξη της Ελένης Φεσσά – Εμμανουήλ ( 01 Νοέμβριος, 2009 )Μιχάλης Σουβατζίδης ( 01 Ιανουάριος, 2006 )Ημιυπαίθριοι και υπαίθριοι χώροι, εστίες παρανομίας!!! ( 25 Οκτώβριος, 2009 )Η Αθήνα στο δεύτερο ήμισυ του 20ού αιώνα ( 08 Ιανουάριος, 2010 )Αρχιτεκτονικά εγκλήµατα ( 01 Μάρτιος, 2011 )Γυναίκες στην Αρχιτεκτονική ( 10 Νοέμβριος, 2011 )«Αρχιτεκτονικοί δρόμοι» ( 02 Ιούνιος, 2012 )Δημόσια κτήρια του '60 ( 01 Νοέμβριος, 2011 )57 Πρωτότυπα Σχέδια και 1 Μακέτα του ATELIER 66 ( 01 Μάρτιος, 2012 )Κατοικημένη αυτοβιογραφία ( 01 Ιούλιος, 2012 )Αριστοτέλης Ζάχος και Josef Durm ( 01 Νοέμβριος, 2013 )Η επαγγελματική αναβάθμιση των αρχιτεκτόνων και ο ρόλος της ιστορίας ( 15 Φεβρουάριος, 2014 )Ένα εμβληματικό έργο των Κ. Φινέ και Κ. Παπαϊωάννου ( 29 Μάιος, 2014 )Νεωτερικότητα, μεταρρύθμιση και παράδοση στην αρχιτεκτονική της μπελ επόκ ( 07 Ιούλιος, 2014 )Η Αθήνα από τον ύστερο 19ο αιώνα έως το 1940 ( 04 Σεπτέμβριος, 2014 )Αριστοτέλης Ζάχος και ο αρχιτεκτονικός δημοτικισμός ( 02 Νοέμβριος, 2014 )Ο Αριστοτέλης Ζάχος και ο Αρχιτεκτονικός Δημοτικισμός ( 12 Ιανουάριος, 2015 )

TOPΕκτύπωσηΕπιστροφήΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΘΕΜΑΤΑ

main menu


16 of 19 28/4/2015 11:13 μμ

Documents

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΕΣ ΜΑΤΙΕΣ - Η Αθήνα Στο Δεύτερο Ήμισυ Του 20ού Αιώνα