Πολυπολιτισμικότητα και Δημοσιογραφία

Αναπαράσταση και Διαφορετικότητα

esiapera@jour.auth.gr

Περίληψη

• Θεωρία• Η έννοια του συστήματος αναπαράστασης

(regime of representation)• Πέντε συστήματα αναπαράστασης

– Το ρατσιστικό– Το εξημερωτικό (domesticated)– Το εμπορευματικό (commodification)– To ουσιοκρατικό (essentialist)– Το εναλλακτικό (alternative)

Θεωρία

• Τι ακριβώς κάνουν οι μηντιακές αναπαραστάσεις;

• Τέσσερεις θεωρήσεις:– Γνωστική θεώρηση: τα στερεότυπα– Ο ρόλος της γλώσσας: πλαίσια και λόγος

(discourse)– Σημειολογία και ιστορική ανάλυση– Η επιτελεστική (performative) δύναμη της

αναπαράστασης

“. . . I am a Jew. Hath not a Jew eyes? Hath not a Jew hands, organs, dimensions, senses, affections, passions; fed with the same food, hurt with the same weapons, subject to the same diseases, heal’d by the same means, warm’d and cool’d by the same winter and summer, as a Christian is? If you prick us, do we not bleed? If you tickle us, do we not laugh? If you poison us, shall we not die?”

The Merchant of Venice, III, i, 58-66

Στερεότυπα

• Lippman (1922): τα στερεότυπα είναι εικόνες στο μυαλό μας, που μας παρέχουν απλές και άμεσες πληροφορίες για το περιβάλλον μας.

• Τajfel (1981): τα στερεότυπα έχουν πέντε λειτουργίες:– Γνωστικές: απλοποίηση και συστηματοποίηση του

περιβάλλοντος– Ψυχολογικές: την παρακινητική (motivational) λειτουργία της

διατήρησης του status quo– Σε ομαδικό επίπεδο, την εξήγηση του κόσμου – Την δικαιολόγηση και νομιμοποίηση της δράσης– Τη διατήρηση της θετικής εικόνας της ομάδας

• Οι περισσότερες έρευνες εστιάζονται στην περιγραφή των στερεότυπων και στη σχέση τους με την πραγματικότητα

_____________________%________________________ %_______Italians English artistic 53 sportsmanlike 53Impulsive 44 intelligent 46passionate 37 conventional 34quick tempered 35 tradition loving 31musical 32 conservative 30Negroes Jewssuperstitious 84 shrewd 79lazy 75 mercenary 49happy-go-lucky 38 industrious 48ignorant 38 grasping 34Germans Irishscientifically-minded 78 pugnacious 45industrious 65 quick-tempered 39stolid 44 witty 38Intelligent 32 honest 32Americans Japaneseindustrious 48 intelligent 45Intelligent 47 industrious 43materialistic 33ambitious 33Turks ChineseCruel 47 superstitious 34Adapted from Katz and Braly (1933), Racial Stereotypes of 100 College Students. The adjectives applied to different national groups by the students, and the percentage refers to the percent of students endorsing these. The table only includes characterisations that exceeded 30%

ΠλαίσιαGovt: Kostunica’s statements have negative impact on Serb integration Commenting on the recent statement made by designate Serbian Prime Minister Vojislav Kostunica on the cantonization or division of Kosovo, Kosovo Government spokeswoman Mimoza Kusari said that the Kosovar executive wasn’t surprised by statements coming from Belgrade. ‘Mr. Kostunica’s statement isn’t surprising, because he is a proven ultranationalist even from the previous times and Serbia’s wars in Croatia, Bosnia and Kosovo,’ said Kusari. ‘It was said before that the government will be fully committed to integrating all communities. But we would’ve been more successful with the Serb community if it were not for such statements by Belgrade and the Serbian Government.’

Koha, Kosovan Daily Newspaper, 4 March 2004, in UN Mission in Kosovo Media Monitoring

Πλαίσια

• Goffman (1974): τα πλαίσια ως οι βασικές οργανωτικές αρχές που καθοδηγούν πράξεις και γεγονότα.

• Οι άνθρωποι ενεργούν με βάση το πώς ορίζουν το περιβάλλον στο οποίο βρίσκονται – ο ορισμός αυτός προκύπτει από τα διάφορα πλαίσια που γνωρίζουμε, π.χ. τι κάνουμε σ’ ένα εστιατόριο, σε ένα σουπερμάρκετ κλπ.

• Εntman (1993): Η πλαισίωση σημαίνει την επιλογή κάποιων στοιχείων της αντιληπτής πραγματικότητας και το να τονιστούν με τρόπο ώστε να προωθήσουν μια συγκεκριμένη αντίληψη και ορισμό της κατάστασης, που εμπεριέχει μια εξήγηση, μια εκτίμηση και πιθανώς και μια λύση για το περιγραφόμενο ζήτημα.

Frame Issue Definition Outcome - Action

Strategic Interest Region strategically significant, part of a ‘global chess game’

No action is possible – ‘realpolitik’ – the US must get what it needs from the region

Feuding Neighbours Vicious cycle of attack and retaliation

Innocent victims die –ultimately fault lies with both sides

Arab Intransigence Arab extremists feed the conflict Israeli victims – Arabs must be stopped

Israeli Expansionism Western-supported Zionist aggression oppresses indigenous people

Arab victims – Israeli aggression must be stopped

Dual Liberation Both sides have valid points, the right to safety and self-determination

Compromise

Gamson, 1992: Πλαίσια που εντοπίστηκαν στην κάλυψη της Αραβο-Ισραηλινής διένεξης στα αμερικανικά μέσα. Τα δύο πρώτα ήταν τα πιο συνηθισμένα

Κριτική Ανάλυση Λόγου

• Van Dijk (1988; 1991): ο λόγος (discourse) ως κοινωνικά πλαισιωμένο (socially situated) κείμενο και ομιλία, που βρίσκεται μεταξύ του γνωστικού και κοινωνικο-πολιτικού επιπέδου.

• Ο στόχος της Κριτικής Ανάλυσης Λόγου είναι να βρει το πώς ο λόγος και σχετικές κοινωνικο-πολιτισμικές πρακτικές είναι ιδεολογικά διαμορφωμένες από σχέσεις και διαμάχες εξουσίας και πως η απόκρυψη των σχέσεων αυτών είναι ένας τρόπος για την εξασφάλιση της εξουσίας (Fairclough, 1995: 132).

• H ανάλυση δηλαδή εστιάζεται στον ιδεολογικό ρόλο του λόγου.

• Αλλά: υπάρχει τίποτα έξω από την ιδεολογία και πώς μπορούμε να το βρούμε;

Σημειολογία“I am at the barber’s and a copy of Paris-Match is offered to me. On the cover, a young Negro in a French uniform is saluting, with his eyes uplifted, probably fixed on a fold of the tricolour. All this is the meaning of the picture. But, whether naively or not, I see very well what it signifies to me: that France is a great Empire, that all her sons, without any colour discrimination, faithfully serve under her flag, and that there is no better answer to the detractors of an alleged colonialism than the zeal shown by this Negro in serving his so-called oppressors.”

Roland Barthes, Myth Today, 1973: 112

Σημειολογία• Έμφαση στη γλώσσα, όχι τόσο στις δομές όσο στην απόσταση ή

στο παιχνίδι μεταξύ των λέξεων και των νοημάτων.• Η σημειολογία ορίζεται ως η μελέτη των συστημάτων

σημασιοδότησης (signification). Τα συστήματα αυτά προκύπτουν από συνδυασμούς πολιτισμικών και ιστορικών εξελίξεων.

• Η σημειολογική ανάλυση προσωρά με την ανακάλυψη των αρχικών νοημάτων των σημείων αλλα με σκοπό να δείξει πως μια κυρίαρχη πολιτισμική ομάδα (αυτή της αστικής τάξης) γίνεται καθολικά αποδεκτή ως κυρίαρχη και φυσική.

• Ο σκοπός δηλ είναι να δείξει την τεχνική και αυθαίρετη συσχέτιση λέξεων, σημείων και νοημάτων.

• Η δομική σημειολογία (structural semiology) που βασίζεται στη δουλειά του Claude Lévi-Strauss (1963; 1970), θεωρεί ότι όλα τα συστήματα νοηματοδότησης μπορούν να αναχθούν σε μια σειρα δυαδικών αντιθέσεων (binary oppositions) που λειτουργούν με βάση τη μετατόπιση.

Σημειολογίαoriginal / copy

primary / secondaryinside / outside

reality / appearancesoul / body

pure / corruptedfather / son

male / femalespeech / writing centre / marginsnormal / deviant

natural / unnaturalstraight / gaywhite / blackself / other

philosophy / myth

Foucault • Για τον Foucault (1966,1972, 1980) o λόγος (discourse) είναι ένα σύστημα

γνώσης που καθορίζει το τι είναι κάτι, τι μπορεί να ειπωθεί γι΄ αυτό και πως, και πώς πρέπει να συμπεριφερθούμε απέναντί του.

• Η έννοια του σχηματισμού του λόγου (discursive formation) εμπεριέχει τα ιστορικά προηγούμενα (antecedents), τους όρους της δυνατότητας (conditions of possibility) καθώς και τα περιεχόμενα της γνώσης που έχουμε για τον κόσμο.

• Οι σχηματισμοί του λόγου δεν αναπαραστούν αντικείμενα (και υποκείμενα) αλλά τα κατασκευάζουν ως συγκεκριμένα είδη αντικειμένων, και καθορίζουν το πως τα αντιλαμβανόμαστε, μιλάμε γι’ αυτά, το πώς ταξινομούνται κλπ.

• Η ιδεολογία εδώ όχι ως παραμόρφωση, αλλά ως κινητοποίηση εξουσίας και κυριαρχίας.

• Οι διάφοροι σχηματισμοί του λόγου προδίδουν την παρουσία μηχανισμών εξουσίας, και επιτρέπουν και δικαιολογούν την κυριαρχία και διακυβέρνηση από κάποιους που έχουν κατασκευαστεί ως ηγέτες σε κάποιους που έχουν κατασκευαστεί ως υπήκοοι...

Said και Οριενταλισμός• Χτίζοντας πάνω στη θεωρία του Foucault, o Said (1979) έδειξε πως η

Ανατολή ως Orient κατασκευάστηκε στις λογοτεχνικές και επιστημονικές δημοσιεύσεις της Ευρώπης, στους πολιτικούς της λόγους και στη λαϊκή κουλτούρα της. Κατασκευάζοντας την Ανατολή, η Ευρώπη κατασκεύασε και τον εαυτό της ως Δύση σε αντιπαραθέση με αυτό που δεν είναι.

• Πρώτα και κύρια, η Ανατολή δεν μπορεί να μιλήσει και δεν μπορεί να αναπαραστήσει τον εαυτό της. Επειδή δεν κατέχει το λόγο είναι παράλογη, διεφθαρμένη, ανώριμη και διαφορετική, κατασκευάζοντας ταυτόχρονα την Ευρώπη ως λογική, ενάρετη, ώριμη και φυσιολογική.

• Ο Σαϊντ θεωρεί ότι οι συνθήκες της δυνατότητας της δημιουργίας αυτου του σχηματισμού λόγου (Οριενταλισμού) δημιουργήθηκαν από την αποικιοκρατία.

• Στους διάφορους λόγους και κείμενα των πολιτικών, φιλοσόφων, επιστημόνων, καλλιτεχνών, ταξιδιωτών και δημοσιογράφων των αποικιοκρατικών δυνάμεων η Ανατολή προκύπτει ως αντικείμενο διακυβέρνησης και διαχείρισης, πειθαρχίας και τιμωρίας, μελέτης και αισθητικής αντίληψης.

• Δύο κύριες λειτουργίες του Οριενταλισμού:– Ο έλεγχος και περιορισμός του Άλλου– Η αιτιολόγηση της συνεχούς κυριαρχίας πάνω του

• Αν η Ανατολή δεν μπορεί να κυβερνήσει τον εαυτό της, τότε η Δύση οφείλει να την διακυβερνήσει...

Οριενταλισμός• Το κύριο πρόβλημα του Οριενταλισμού αφορά στο βαθμό στον οποίο

όντως αποτελεί ένα ενοποιημένο σχηματισμό λόγου που κατασκευάζει την Ανατολή ως κατώτερη, ή αποτελεί ένα πολιτικό επιχείρημα του Said, ο οποίος επιλεκτικά εστίασε σε ορισμένα μόνο κείμενα.

• Επίσης με το να εστιάσει αποκλειστικά στους τρόπους με τους οποίους η Δύση κατασκευάζει την Ανατολή, ο Said αθέλητα κάνει το ίδιο: αδειάζει την Ανατολή από οποιαδήποτε δυνατότητα λόγου και πράξης.

• Ένα σχετικό πρόβλημα αφορά την ουσιοκρατική αντίληψη της αιώνιας αντιπαράθεσης της Ανατολής με τη Δύση αγνοώντας οποιεσδήποτε ασυνέχειες και ρήξεις.

• Αγνοεί έτσι ο Said τη θέση του Foucault για τη δύναμη, συγκεκριμένα για τα δημιουργικά και παραγωγικά στοιχεία με βάση τα οποία λειτουργεί – δηλ με το να κατασκευαστεί κάποιος κάπως του δίνεται η δυνατότητα της πράξης και του δράττειν – επίσης, οι σχέσεις δύναμης ανοίγουν νέες δυνατότητες για απαντήσεις, αντιδράσεις, και εφευρέσεις...

Η επιτελεστική δύναμη της αναπαράστασης

• Το κυρίως επιχείρημα εδώ είναι ότι οι αναπαραστάσεις επιτελούν πράγματα.• Προκύπτει από τη δουλειά της Judith Butler (1997) η οποία συνδυάζει τη θεωρία του

John Austin (1962) πάνω στις ‘πράξεις των λόγων΄(speech acts) και την έννοια της λεκτικής επανάληψης (iterability) του Jacques Derrida (1972).

• Οι πράξεις λόγου αναφέρονται στους τρόπους με τους οποίους ο λόγος κάνει πράγματα, πχ. ‘σας ανακηρύσσω συζύγους’, ‘σε καταδικάζω σε φυλάκιση’, ‘σε βαφτίζω Χ’ κλπ.

• Και ο Derrida βασίστηκε στον Austin, αλλά πρόσθεσε και τα εξής: πρώτα ότι η επιτελεστική δύναμη δεν αφορά μόνο στον προφορικό αλλά και στο γραπτό λόγο. Δεύτερον, αφού ο γραπτός λόγος πρέπει να δουλέψει με βάση την απουσία του συγγραφέα, βασίζεται στη δυνατότητα επανάληψης, δηλ το να γίνεται κατανοητός σε διαφορετικά περιβάλλοντα. Τρίτον, ακριβώς λόγω της ιδιότητας αυτής, οι προθέσεις του συγγραφέα δεν παίζουν ρόλο – δηλ αφού ούτως ή άλλως ο λόγος σημαίνει κάτι ανεξάρτητα από το συγγραφέα και το περιβάλλον τότε οι προθέσεις του συγγραφέα δεν ενδιαφέρουν.

• Επίσης με βάση το Derrida, η γλώσσα βασίζεται στην (ανα)παράσταση (δηλ ένα υποκατάστατο του πρωτότυπου) καθώς δεν μπορούμε να έχουμε άμεση πρόσβαση σε αυτά που αναπαραστούνται. Δεύτερον, κάθε επανάληψη, αναφορά, αναπαράσταση είναι ταυτόχρονα άλλη, διαφορετική, ξεχωριστή από την πρώτη, την πρωτότυπη αλλά και τις επόμενες – δηλ η αναπαράσταση είναι η συνθήκη ύπαρξης (condition of possibility) της διαφορετικότητας.

Η επιτελεστική δύναμη του λόγου

• Για την Butler, η δυνατότητα αλλαγής, αντίστασης και διαφοράς έγκειται στην επαναληπτικότητα του λόγου, στο ότι μπορούμε να επαναλαμβάνουμε τα ίδια λόγια σε διαφορετικές περιστάσεις, οι οποίες μας δίνουν τη δυνατότητα να εισάγουμε άλλα νοήματα και ρήξεις με προηγούμενα συστήματα νοηματοδότησης.

• Πχ μέσω της παρωδίας, της ακατάλληλης συμπεριφοράς, της αποτυχίας, της παρεξήγησης κλπ.

• Ενώ ο λόγος μας καθιστά ως υποκείμενα, ταυτόχρονα μας δίνει και τα μέσα με τα οποία να αντισταθούμε – εκεί εστιάζει η Butler.

Εντέλει...• Για την αναπαράσταση:

– Πρέπει να δεχτούμε την επιτελεστική της δύναμη– Ότι αποτελεί τη βάση της διαφορετικότητας– Τρίτον, ότι σε ένα βαθμό πρέπει να λάβουμε υπόψη την

κοινωνική δύναμη και εξουσία, οι οποίες κάνουν κάποιες αναπαραστάσεις πιό έγκυρες από τις άλλες.

– Η δύναμη τους όμως εξαρτάται από το βαθμό αποδοχής των αναπαραστάσεων που επιβάλλουν από τα αναπαριστώμενα υποκείμενα – αυτά έχουν τη δυνατότητα αντίστασης, η οποία όμως θα χρησιμοποιήσει και πάλι τα μέσα του λόγου και της αναπαράστασης.

• Το διάστημα της αναπαράστασης λοιπόν αποτελεί από μόνο του ένα σημαντικό πεδίο πολιτικής αντιπαράθεσης.

• Η αναπαράσταση δηλ αποτελεί ένα σημαντικό όπλο τόσο για τις κυρίαρχες όσο και για τις κυριαρχούμενες ομάδες

Συστήματα αναπαράστασης• Έτσι πρέπει να δεχτούμε ότι δεν υπάρχει ένοας τρόπος αναπαράστασης,

αλλά ένα πεδίο πολλών αναπαραστάσεων, οι οποίες αντιπαρατίθονται αλλά και ενδεχομένως συμπληρώνουν η μία την άλλη.

• Ο όροσ συστήματα αναπαράστασης βασίζεται στον όρο του Foucault ‘συστήματα αλήθειας’ (regimes of truth) με τον οποίο αναφέρονταν στη σύγκλιση ορισμένων ιδεών και λόγων με κάποιες εξουσιαστικές δομές και μηχανισμούς που τις συγκροτούν ως αληθινές. Τέτοια συστήματα εξαιρούν, περιορίζουν, περιθωριοποιούν και ελέγχουν άλλες ιδέες και λόγους.

• Από την άλλη, τα περιθωριοποιημένα συστήματα δεν ελέγχονται πλήρως αλλά παίρνουν μιά θέση στην ιεραρχία των αναπαραστάσεων.

• Επίσης, η έννοια του συστήματος αναπαράστασης δανείζεται από τον Stuart Hall και την έννοια του racialized regime of representation στο οποίο αναπαραστάσεις της φυλής και της εθνότητας κατασκευάζουν υποκείμενα ως μέλη κάποιας φυλής εστιάζοντας σε κάποια φυσικά χαρακτηριστικά.

• Με λίγα λόγια, τα συστήματα αναπαράστασης αναφέρονται σε κάποια συστήματα, δηλαδή σε συστηματικούς τρόπους αναφοράς και αναπαράστασης οι οποίοι καθιστούν τα διαφορετικά υποκείμενα με συγκεκριμένους τρόπους.

Το ρατσιστικό σύστημα• Η βασική αρχή του συστήματος αυτού είναι ότι οι άνθρωποι είναι μέλη μιας

φυλετικής ομάδας και επιδεικνύουν τα κυρίαρχα χαρακτηριστικά της που προέρχονται κυρίως από τη βιολογία.

• Σε δεύτερη φάση, το σύστημα αυτό θεωρεί ότι οι άνθρωποι είναι μέλη μιας εθνο-πολιτισμικής ομάδας και επιδεικνύουν τα κυρίαρχα χαρακτηριστικά της (νεο-ρατσισμός). Σε πολλές περιπτώσεις η φυλή και ο πολιτισμός συμπίπτουν.

• Συγκεκριμένα, το σύστημα αυτό κατασκευάζει τη διαφορετικότητα ως παράλογη, βίαιη και σεξουαλικοποιημένη, ανίκανη να αρθώσει λόγο, ενώ όταν μιλάει θεωρείται ότι απαιτεί χωρίς να το αξίζει. Επειδή δεν μπορεί κανείς να βγάλει άκρη με τη λογική, πρέπει να επιβληθεί μέσω της δύναμης.

• Ταυτόχρονα, η διαφορετικότητα στο σύστημα αυτό αναπαριστάται και ως θυματοποίηση, όπου τα φυλετικοποιημένα υποκείμενα γίνονται αντικείμενα μελοδραματικών συναισθημάτων, είναι δουλοπρεπή και υποτακτικά. Συχνά, οι γυναίκες αναπαραστώνται ως θύματα.

• Με αυτούς τους τρόπους, το σύστημα αυτό αιτιολογεί τη συνεχιζόμενη καταπίεση και κυριαρχία πάνω σε διαφορετικές πολιτισμικές ομάδες.

Το ρατσιστικό σύστημα

• Ο Bogle (1973) στην έρευνά του για την αναπαράσταση των ΑφροΑμερικανών στο Hollywood, αναγνώρισε πέντε τύπους:– (i)Τoms και (ιι) Mammies, από τον θείο Τομ του βιβλίου Uncle

Tom’s Cabin της Harriet Beecher Stowe (1852) που κατασκευάζουν τους άνδρες και τις γυναίκες ως ουσιαστικά καλούς, αλλά πάντα υποτακτικούς και δουλοπρεπείς.

– (ιιι) Tragic mulatto, την τραγική μιγάδα, η οποία είναι εξωτικό σεξουαλικό αντικείμενο, και ταυτόχρονα καταδικασμένη εξαιτίας του φυλετικού αίματός της

– (iv) Coons, που κατασκευάζει τους νεαρούς κυρίως μαύρους ως τεμπέληδες, ψεύτες, και άχρηστους

– (v) Bad Bucks, σκληροί, βίαιοι, υπερ-σεξουαλικοί, άγριοι εχθροί της λευκής φυλής.

Το ρατσιστικό σύστημα• Αντίστοιχες αναπαραστάσεις βρίσκουμε και σχετικά με Μουσουλμάνους,

Ανατολικο-ευρωπαίους, Νοτιο-ευρωπαίους, Ινδούς, Ασιάτες κλπ.• Π.χ. Από εφημερίδες της Δανίας μετά τη δημοσίευση των καρτούν με τον

Μωάμεθ.“It is simply an abuse of language to expect that Danish Christians, Jews or pagans have to show respect towards a religion which [sic] practice goes against that of human rights” (Ekstra Bladet, editorial, 1st March 2006, cited in Hussain, 2007: 4). Το Ισλάμ σε σχέση με το Χριστιανισμό:“Islam is the opposite of Christianity. Islam is almighty and infallible, a religion of law, a system where faith and the law are connected, where the answers to all existential questions are to be found in the holy book. They are not to be discussed and they are not to be mocked. We must understand that some Muslims also in this country have a fundamentally different way of thinking than us and some of them simply will not accept our way of life and our democratic values.” (Berlingske Tidende, editorial, 5th Feb 2006, cited in Hussain, 2007: 5).

Το ρατσιστικό σύστημα

Ο κίτρινος τρόμος – από Αμερικανική εφημερίδα του 1899.

Το ρατσιστικό σύστημα• Θέματα όπως έλλειψη λογικής, βία και βαρβαρότητα είναι κοινά στο σύστημα αυτό:

“Even though Kemal [Mustafa Kemal Ataturk] tried to change them, to Europeanize them, the Turks remain deeply Turkish! Not that as individuals they lack any virtues. However, as an organized state, they are presented as despotic, autocratic, ruthless, arrogant and anti-democratic. Due to their inferiority complex they are suspicious of the outside world, (especially of the Westerners) occasionally servile, but often insolent and demanding. The West and Turkey are two different worlds.” (editorial in Apogeumatini, 7/10/1997, in Rougheri, 1998, p. 17).

“Driven by an inevitable force, the demons of the Balkans seem to haunt one country after the other. None of them is spared a bloody fate, it seems, and the West’s hands are bound” (Die Welt, 30/5/2001, in Hudabiunigg, 2004, p. 382).

“At least 25 more women – apart from those who were raped by four Albanian criminals the day before yesterday, have been raped by foreigners since the beginning of the year (Eleftheros Typos, 9/10/97 in Rougheri, 1998, p. 8).

“Albanians kill us, they rob us, they rape women in the middle of the street, while some ‘liberals’ continue to talk about racism” (Adesmeftos Typos, 11/10/97, in Rougheri, op. cit., p. 11).

Το ρατσιστικό σύστημα• Το γένος-φύλο στο σύστημα αυτό κατασκευάζεται ως θύμα και συχνά ως

σεξουαλικό θύμα.• Η αναπαράσταση των γυναικών με hijab-niqab σημειοδοτεί την κατ’ εξοψήν

γυναίκα θύμα, η οποία βέβαια περιμένει υπομονετικά τον γενναίο δυτικό ιππότη να τη σώσει.

• Με παρόμοιο τρόπο, οι ανατολικοευρωπαίες και πολλές ασιάτισσες και αφρικάνες κατασκευάζονται ως εξωτικά αντικείμενα πόθου ή θύματα σεξουαλικών εγκλημάτων.

• Σε ταινίες όπως η Madame Butterfly (Long, 1989), Miss Saigon (Schonberg and Boublil, 1989), και The World of Suzie Wong (Mason, 1957) οι πρωταγωνίστριες ήταν εξωτικές τραγικές γυναίκες-αντικείμενα πόθου.

• Ταινίες όπως το Birthday Girl (Butterworth, 2001) και Lilya 4-ever (Kristensen, 2007) κατασκευάζουν τις γυναίκες ως πόρνες – σε κάθε περίπτωση οι γυναίκες αυτές περιμένουν παθητικά τους γενναίους δυτικούς άνδρες να τις σώσουν...

• Αν βέβαια προσπαθήσουν να πάρουν τη μοίρα τους στα χέρια τους, γίνονται εκμεταλλεύτριες, Dragon Ladies, προδότριες κλπ.

To εξημερωτικό σύστημα• Αντί για την απόρριψη της διαφορετικότητας που είδαμε στο ρατσιστικό

σύστημα, το ‘εξημερωτικό’ σύστημα προσπαθεί να ‘εξημερώσει’ και να τοποθετήσει τη διαφορετικότητα μέσα σε πλαίσια που θεωρούνται ‘ασφαλή’.

• Γενικότερα, το σύστημα αυτό μπορεί να θεωρηθεί ως ένα σύστημα απορρόφησης της διαφορετικότητας, που εντέλει την αρνείται μετατρέποντάς την σε κάτι συνηθισμένο, οικείο, μπανάλ.

• Τα κυρίως θέματα εδώ περιλαμβάνουν τα στοιχεία εκείνα που τονίζουν τις φολκλορικές διαστάσεις της διαφορετικότητας, αφιατώντας ότι φαίνεται επικίνδυνο, δεύτερον, στοιχεία που τονίζουν ομοιότητες, και τρίτον, στοιχεία που τονίζουν ένα είδος μίξης μεταξύ φυλών, πολιτισμών και εθνοτήτων.

• Συνολικά το σύστημα αυτό μας λέει: η διαφορετικότητα είναι σαν κι εμάς, άρα δεν είναι και τόσο διαφορετική...

• Έτσι, όμως, ομογενοποιεί και αρνείται τη διαφορετικότητα, με αποτέλεσμα από τη μία να την περιθωριοποιεί αγνοώντας συμβολικές και υλικές ανισότητες, ενώ εντέλει οδηγεί σε μια έλλειψη ανοχής οποιασδήποτε ουσιαστικής διαφοράς που δεν γίνεται να ‘εξημερωθεί’.

• Το σύστημα αυτό δεν είναι αντίθετο με το ρατσιστικό αλλά λειτουργούν ως οι δύο πλευρές του ίδιου νομίσματος.

To εξημερωτικό σύστημα• Το σύστημα αυτό δουλεύει με το να μετατρέπει τη

διαφορετικότητα σε φολκλόρ, κάνοντάς την να φαίνεται γραφική και ακίνδυνη.

• Μέσω του φολκλόρ η διαφορετικότητα ανάγεται σε εξωτερικά πολιτισμικά σύμβολα, όπως τα ενδύματα, το φαγητό, θρησκευτικά φεστιβάλ κλπ τα οποία από τη μιά γιορτάζουν τη διαφορά και απο την άλλη αγνοούν τις απαιτήσεις της για ισότητα και αναγνώριση.

• Παράδειγμα τέτοιου είδους φολκλόρ ή τηλεοπτική σειρά Ugly Betty, στην οποία η Λατίνα Betty τρώει tacos & burritos, φορά poncho κλπ.

• Σε άλλο παράδειγμα, ένα Muppet Show δείχνει την Ελλάδα μέσα από τα κυρίαρχα φολκλορικά στερεότυπα, π.χ. Ζορμπάς, σπασίματα πιάτων, συρτάκι, κλπ.

• Το θέμα εδώ βέβαια δεν είναι η διακωμώδηση και η παρωδία, αλλά το να εγκλωβίζονται κουλτούρες για πάντα μέσα σε φολκλορικά σύμβολα.

H Uggly Betty με το poncho, ABC 2006-2010

To εξημερωτικό σύστημα• Ένα δεύτερο θέμα είναι ο τονισμός ομοιοτήτων και η έμφαση στο ότι

‘όλοι ίδιοι είμαστε’. Το πρόβλημα εδώ είναι όχι ότι δεν είμαστε ‘ίδιοι’, αλλά το ότι η ομοιότητα γίνεται όρος για την αποδοχή.

• Επίσης ότι τα κριτήρια για την ομοιότητα προκύπτουν από τα χαρακτηριστικά της κυρίαρχης κουλτούρας.

• Παράδειγμα εδώ αποτελεί η διάκριση του Mamdani (2004) μεταξύ των ‘καλών’ και ‘κακών’ μουσουλμάνων. Οι ‘καλοί’ μουσουλμάνοι – όπως τους περιγράφουν οι New York Times – είναι μοντέρνοι, κοσμικοί (secular) και δυτικοποιημένοι.

• Παράδειγμα (πάλι) οι μουσουλμάνες γυναίκες – η Rachida Dati, Γαλλίδα ευρωβουλευτής βορειοαφρικανικής καταγωγής και πρώην υπουργός δικαιοσύνης και το έξώφυλλό της στο Paris Match που δείχνει μια πλήρως δυτική γυναίκα, με τίτλο ‘Το πρόσωπο της Γαλλίας που αλλάζει’. Βέβαια το πρόσωπο αυτό είναι απλώς λίγο πιο σκούρο αλλά κατά τα άλλα δεν φαίνεται να έχει αλλάξει καθόλου...

• Φαίνεται δηλαδή ότι η Γαλλία (αλλά και άλλες δυτικές χώρες) είναι έτοιμες να δεχτούν τη διαφορετικότητα, με όρο αυτή να γίνει όσο γίνεται πιό ίδια...

Το εξημερωτικό σύστημα • Το τελευταίο θέμα στο σύστημα αυτό είναι η μίξη (hybridity). Στα πλαίσια

του συστήματος της εξημέρωσης, η μίξη αναφέρεται στην ανάμειξη τη διαφορετικότητας με την ταυτότητα σε ένα υβρίδιο όπου όμως τα δύο μέρη δεν είναι ίσα, καθώς η διαφορετικότητα θα πρέπει να είναι απαλλαγμένη από τα πιο ριζοσπαστικά και απειλητικά χαρακτηριστικά της.

• Πρώτα δηλαδή η μίξη αναπαράγει τη διαφορετικότητα ως απειλή και μετά την αλλάζει αναμειγνύοντας την – δεν πρόκειται για μια διαλεκτική αλλά για μια κυριαρχία της ταυτότητας πάνω στη διαφορετικότητα.

• Βέβαια στο βαθμό που τέτοια υβρίδια κουβαλούν στοιχεία της διαφορετικότητας, παραμένει αμφίσημη.

• Παραδείγματα: γνωστές φιγούρες της ποπ κουλτούρας, πχ Halle Berry, Beyonce Knowles, Shakira, Alicia Keys θεωρείται ότι αναμειγνύουν στοιχεία φυλών, πολιτιστικών ομάδων, γλωσσών κλπ, και ότι είναι ικανές να μεταπηδούν άνετα από τη μία στην άλλη – το πρόβλημα είναι ότι δεν δημιουργούν κανένα προβληματισμό σχετικά με την παραγωγή φυλετικών και πολιτισμικών ιεραρχιών.

• Η μίξη ή υβριδισμός ανήκει σε μια ιεραρχία όπου στην κορυφή βρίσκονται οι κυρίαρχες (λευκές) ‘καθαρόαιμες’ κουλτούρες, μετά τα υβρίδια, και τέλος οι ‘καθαρόαιμες’ κυριαρχούμενες κουλτούρες.

Το σύστημα της εμπορευματοποίησης της διαφορετικότητας

• Σε αντίθεση με τα προηγούμενα συστήματα, το σύστημα της εμπορευματοποίησης δέχεται την διαφορετικότητα αλλά μόνο για να την κάνει υποτελή σε μια άλλη λογική, αυτή τη αγοράς. Αυτό ακριβώς αποτελεί την εμπορευματοποίηση της ταυτότητας.

• Γαιτί είναι πρόβλημα;• Ο Karl Polanyi (1944) στο βιβλίο του The Great

Transformation δείχνει την επέκταση του μοντέλου της αγοράς σε ολοένα και περισσότερες πλευρές της ζωής και θεωρούσε πως αν του επιτραπεί να υπερισχύσει πάνω από την κοινωνία και τη φύση, τότε η έννοια της κοινωνικής δικαιοσύνης αλλά και η κοινωνία η ίδια θα καταστραφεί.

• “To allow the market mechanism to be sole director of the fate of human beings and their natural environment, indeed even of the amount and use of purchasing power, would result in the demolition of society.” (1944/2001: 73).

Το σύστημα της εμπορευματοποίησης

• H διαδικασία της εμπορευματοποίησης ξεκινάει με μια αρχική εξίσωση όλων των ταυτοτήτων, οι οποίες κατόπιν ιεραχούνται με βάση τις δυνατότητες κέρδους και την αξία που έχουν ως εμπορεύματα.

• Ενώ βέβαια αυτό μπορεί να θεωρηθεί θετική εξέλιξη σε σύγκριση με το ρατσιστικό σύστημα, από τη μια αγνοεί ανισότητες και από την άλλη αναγνωρίζει μόνο τα στοιχεία εκείνα που έχουν κάποια αγοραστική αξία σε βάρος όλων των άλλων στοιχείων και ταυτοτήτων που περιθωριοποιούνται.

• Οι αναπαραστάσεις στο σύστημα αυτό λειτουργούν με το να τονίζουν τις πλευρές της εμφάνισης και στυλ, με τη δημιουργία συσχετίσεων μεταξύ ταυτοτήτων και στυλ, και με την εμπορευματοποίηση πολιτισμικών ταυτοτήτων.

• Γενικά, το σύστημα αυτό προσπαθεί να κεφαλαιοποιήσει την διαφορετικότητα: αν δεν μπορεί, τότε στην καλύτερη περίπτωση η διαφορετικότητα αγνοείται, στη χειρότερη καταστρέφεται.

Το σύστημα της εμπορευματοποίησης

• Παραδείγματα του συστήματος αυτού συμπεριλαμβάνουν τις διαφημιστικές εκστρατείες της Benetton (United Colors of Benetton), στις οποίες μοντέλα διαφορετικής εθνικότητας τοποθετούνται το ένα δίπλα στο άλλο, συνήθως με τα σώματά τους να ακουμπούν ή να αγγίζονται. Επίσης, φορούν πολύχρωμα ρούχα, παίζοντας με τη διπλή έννοια της διαφορετικότητας στα χρώματα και στην εθνότητα.

• Το πρόβλημα εδώ είναι, όπως ισχυρίζεται και η Tinic (1997) ότι οι αναπαραστάσεις αυτές απομακρύνουν τα οποιαδήποτε κοινωνικά ζητήματα από το περιβάλλον τους και τα τοποθετούν σε ένα πλαίσιο προβολής και μάρκετινγκ προϊόντων και brands.

• Γι’ αυτό οι αναπαραστάσεις παραμένουν επιφανειακές, αποφεύγοντας να θίξουν ζητήματα ισότητας και βαθιάς διαφορετικότητας.

• Δεύτερον, το σύστημα λειτουργεί με την εμπορευματοποίηση της ταυτότητας, την οποία επανεφεύρει ως brand.

• Ο Girardelli (2004) εξέτασε τον τρόπο με τον οποίο η ιταλική ταυτότητα εμπορευματοποιείται και πωλείται σε αλυσίδες εστιατορίων στην Αμερική, εστιάζοντας στην αλυσίδα Fazoli’s, η οποία όμως ανήκει σε ένα Γιαπωνέζικο όμιλο.

• Στις διαφημιστικές της εκστρατείες, το σλόγκαν ήταν ‘Everybody is Italian’ και είχε ανρθώπους από διαφορετικές εθνότητες να παίζουν στερεοτυπικές φιγούρες Ιταλών και Αμερικανο-Ιταλών, με πολλές χειρονομίες, τραγουδώντας άριες από όπερες, και χρησιμοποιώντας εκφράσεις όπως ‘bada-bing, bada-boom’ κλπ.

• Όπως και με τη Benetton, οι ταυτότητες αυτές έχουν απομακρυνθεί από το αρχικό τους πλαίσιο, και τους έχουν απομείνει τα πιο επιφανειακά στοιχεία, έτσι ώστε να μπορέσουν να συσχετιστούν με συγκεκριμένα brands.

Το σύστημα της εμπορευματοποίησης

Το σύστημα της εμπορευματοποίησης

• Ένα τρίτο στοιχείο εδώ αφορά τη μετατροπή της ταυτότητας σε προϊόν πρως κατανάλωση.

• Σε ένα σημαντικό άρθρο της, η bell hooks (1992) η κατανάλωση-βρώση του ‘άλλου’ (eating the ‘Other’) καταλήγει σε ένα σφετερισμό της ετερότητας και των νέων στοιχείων της.

• Συχνά παίρνει τη μορφή συνάντησης με το ‘άλλο’, αλλά ποτέ δεν εόιναι συνάντηση μεταξύ ίσων καθώς λαμβάνει χώρα μέσα στα υπάρχοντα ιδεολογικά και ιεραρχικά πλαίσια.

• Αν δεν αναγνωριστούν ρητά οι διαφορές και ανισότητες, η εκμετάλλευση της μιας ταυτότητας από την άλλη θα συνεχιστεί.

• Παράδειγμα, οι διαφορετικές Barbie – αφού δεν προβληματίζουν σχετικά με την παραγωγή και τη θέση της διαφορετικότητας, οι κούκλες αυτές απλώ αναπαράγουν επιφανειακά στοιχεία διαφορετικότητας προς κατανάλωση.

• Επίσης προβληματική εδώ είναι η παραδοχή της ισότητας - όλες είναι το ίδιο όμορφες κλπ – η οποία καταστέλλει τις υπάρχουσες ανισότητες μεταξύ ταυτοτήτων, ενώ ταυτόχρονα εμποδίζει τον οποιονδήποτε προβληματισμό σε σχέση με τη διαφορετικότητα.

Η κλασική Barbie, η Ghanaian ‘Shani’ Barbie, η Κινέζα πριγκίπισσα και η Νοτιαφρικάνα πριγκίπισσα

Η άλλη πλευρά

• Τι γίνεται όταν οι ίδιες οι εθνοτικές ομάδες αναλαμβάνουν την αναπαράστασή τους;

• Ποιός εντός κι εκτός της κοινότητας έχει το δικαίωμα της αναπαράστασης;

• Τι ρόλο παίζει η αυθεντικότητα;

• Δύο συστήματα προκύπτουν:– Το ουσιοκρατικό– Το εναλλακτικό

Το ουσιοκρατικό σύστημα• Το σύστημα αυτό θεωρεί ότι δικαίωμα της αναπαράστασης έχει

μόνο η κοινότητα η ίδια και ότι οι ακριβής και αυθεντικές αναπαραστάσεις πρέπει να αποδώσουν την ουσία της ταυτότητας που αναπαραστούν.

• Είναι ένα μαχητικό σύστημα αναπαράστασης, που σε ένα βαθμό αποτελεί απάντηση στο ρατσιστικό σύστημα, και προσπαθεί να απαντήσει στις προσβολές του με τη δημιουργία μιάς άλλης μορφής αναπαράστασης.

• Αλλά συχνά καταλήγει μια μια ουσιοκρατική αντίληψη της ταυτότητας, η οποία εντέλει χρησιμοποιείται για έλεγχο και αστυνόμευση μέσα στην ίδια την κοινότητα, απορρίπτοντας την ‘εσωτερική’ διαφορετικότητα.

• Το σύστημα αυτό λειτουργεί μέσω τριών θεμάτων: το θέμα της ιστορικής συνέχειας, το θέμα του βασικού πυρήνα της ταυτότητας που παραμένει ανέγγιχτος από το πέρασμα του χρόνου, και τρίτον, το θέμα της αυθεντικότητας, που διαφοροποιεί τους ανήκοντες από τους μη-ανήκοντες, και τα αυθεντικά από τα μη-αυθεντικά μέλη της κοινότητας.

Το ουσιοκρατικό σύστημα• Ιστορικότητα: το θέμα αυτό σχετίζεται με τις γκροτέσκ ρατσιστικές

αναπαραστάσεις, αλλά συχνά και με την έλλειψη ιστορικών αναπαραστάσεων από την ίδια την κοινότητα. Έτσι στα πλαίσια, το ουσιοκρατικό σύστημα προσπαθεί να οικοδομήσει μια πιο περίπλοκη ιστορική αναπαράσταση της κοινότητας, η οποία περιλάμβάνει ιστορική συνέχεια και ένα κοινό παρελθόν.

• Παραδείγματα εδώ περιλαμβάνουν τις ταινίες Underground (Kusturica,1995) αλλά και αρκετές Hindi ταινίες, καθώς και την ιστορική απεικόνιση της Αφρικής στην μοντέρνα μαύρη κουλτούρα της Αμερικής και της Ευρώπης.

• Το Underground αποτελεί μια αλληγορία για την διάλυση της Γιουγκοσλαβίας, και αναπαράγει την ιστορία της από το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο μέχρι την αρχή του πολέμου του 1990. Μέσα από τα μάτια των δύο πρωταγωνιστών, του Σέρβου Marko και του Μαυροβούνειου Blackie και μέσω ιστορικού υλικού, η ταινία δείχνει την τραυματική ιστορία της περιοχής.

• Δείχνοντας τους Κροάτες και τους Σλοβένους να καλωσορίζουν τους Ναζί, η ταινία υπαινίσσεται ότι μόνο οι Σέρβοι αντιστάθηκαν, και ότι οι αγώνες τους ήταν και είναι πάντα αγώνες για την ελευθερία.

• Οι συνεχείς πόλεμοι στην περιοχή φαίνεται να τονίζουν αλλά και να θαυμάζουν το στερεότυπο των Βαλκανίων ώς γενναίων και γεμάτων πάθη– οι Βαλκάνιοι φαίνεται πως μένουν ανέγγιχτοι από το πέρασμα του χρόνου, δηλαδή κατέχουν τη ίδια πάντα ταυτότητα.

Το ουσιοκρατικό σύστημα• Ταυτόχρονα, το σύστημα τοποθετεί κάποια χαρακτηριστικά ως τα κεντρικά

χαρακτηριστικά της ταυτότητας.• Πχ εκτός από τους γενναίους και γεμάτους πάθος Βαλκάνιους, έχουμε και το

κινηματογραφικό είδος Blaxploitation που άνθισε το 1970 στις ΗΠΑ. Ταινίες όπως Sweet Sweetback's Baadaaass Song και Shaft (van Peebles, 1971 και Parks, 1971 αντίστοιχα) παρουσίαζαν τους μαύρους άνδρες ως υπερ-σεξουαλικούς και κάπως βίαιους, με δουλειές όπως μαστρωποί, μικρο-απατεώνες κλπ.

• Σε ένα βαθμό τέτοιες ταινίες εξυμνούν τη ζωή στο γκέτο δείχνοντας έναν εναλλακτικό τρόπο ζωής με τους αντι-ήρωες του.

• Πιο πρόσφατα ταινίες όπως αυτές του Spike Lee (School Daze, 1988, Do the Right Thing, 1989) παρουσιάζουν μια αντίστοιχα στερεοτυπική αντίληψη της μαύρης ανδρικής ταυτότητας, με βασικά στοιχεία την εργατική ηθική (αξιζεις μόνο αν δουλεύεις), ετεροσεξουαλικότητα (το να είσαι μαύρος σημαίνει ότι είσαι straight), ενα σύνολο ηρώων (Martin Luther King, Malcolm X, Mohammed Ali) και θυματοποίηση στα χέρια της αστυνομίας (Lubbiano, 1997).

• To ίδιο και με τη ταυτότητα των Λατίνων, μέσα απο ταινίες όπως Selena (Gregory Nava, 1997) και Frida (Julie Taymor, 2002) αλλά και μέσα από τις γνωστές τελενουβέλλες παρουσιάζονται με σπαστά αγγλικά, μέσω ερωτικών (ετεροσεξουαλικών) σχέσεων, θρησκευτικών συμβόλων και λαμβάνουν χώρα κυρίως μέσα στο σπίτι.

• Στα Hindi φιλμ, τα κύρια χαρακτηριστικά είναι η σεξουαλική αθωότητα, αφοσίωση στην οικογένεια, ταπεινότητα κλπ.

Το ουσιοκρατικό σύστημα

• Ένα τρίτο και σημαντικό θέμα αφορά το ζήτημα της αυθεντικότητας.

• Η αυθεντικότητα έχει δύο πλευρές: πρώτα το να έχεις το δικαίωμα να μιλάς και να εκπροσωπείς την κοινότητα, και δεύτερον, να είσαι ‘αληθινός’, να μην υποκρίνεσαι ότι είσαι κάτι άλλο.

• Αρχικά λοιπόν μόνο τα μέλη της κοινότητας έχουν το δικαίωμα να μιλούν για την κοινότητα, αλλά γι’ αυτό θα πρέπει τουλάχιστον φαινοτυπικά να είναι κάποιος φανερά μέλος της κοινότητας.

• Κατά δεύτερον, θα πρέπει να επιμείνεις στην αυθεντικότητα της ταυτότητάς σου, μέσω της αποδοχής των κεντρικών της χαρακτηριστικών.

Το ουσιοκρατικό σύστημα• Παραδείγματα εδώ περιλαμβάνουν τις ταινίες που αφορούν

συγκεκριμένες κοινότητες, όπως πχ. το φιλμ The Joy Luck Club (Wayne Wang, 1993) που ακολουθεί τις ζωές τεσσάρων Κινεζο-αμερικανικών οικογενειών. Εντέλει, στην ταινία οι νεότερες γενιές συμφιλιώνονται μέσω του εναγκαλισμού των πολιτισμικών στοιχειών της κοινότητάς τους.

• Στα πλαίσια της αφήγησης, η βασική στρατηγική είναι η δημιουργία συγκρούσεων μεταξύ της παλιάς και νέας κουλτούρας, οι οποίες συμφιλιώνονται μέσα από μια ‘επιστροφή στις ρίζες’.

• Αυτή η τακτική χαρακτηρίζει αρκετές ταινίες, όπως οι ταινίες Bend it Like Beckham (2002, Gurinder Chadha) και My Big Fat Greek Wedding (2002, Nia Vardalos/Joel Zwick).

• Το πρόβλημα εδώ είναι αφενός μια απλοποιημένη εκδοχή του πολιτισμού της κάθε κοινότητας, και αφετέρου η παράβλεψη της δυναμικότητας του πολιτισμού αυτού.

• Επίσης, ο αποκλεισμός των ατόμων αυτών που διάλεξαν άλλους δρόμους.

Το ουσιοκρατικό σύστημα: αυθεντικότητα

• Η έμφαση στην αυθεντικότητα δημιουργεί ξεχωριστές, αποσχιστικές ‘γνήσιες’ κουλτούρες, στις οποίες μόνο αυθεντικά μέλη μπορούν να ανήκουν.

• Πχ οι διάφορες μουσικές (υπο)κουλτούρες – ο Paul Gilroy (1993) έγραψε για τη συνάφεια συγκεκριμένων μουσικών μορφών (jazz, blues, soul, reggae, hip hop) που συσχετίζονται με τη μαύρη ταυτότητα, και ζητήματα αυθεντικότητας.

• Για τον Gilroy, ισχυρισμοί αυθεντικότητας της μαύρης μουσικής εξυπηρετούν δύο σκοπούς: πρώτα την προάσπιση της από την κυρίαρχη κουλτούρα, και δεύτερον την προστασία από την απορρόφησή της.

• Αναφέρεται επίσης στη σύγκρουση μεταξύ των Wynton Marsalis & Miles Davis, όπου ο πρώτος αντιπροσώπευε την ‘αυθεντική’ μαύρη τζαζ κι ο δεύτερος θεωρούσε την τζαζ μια δυναμική μουσική μορφή, θεώρηση που το κατέστησε ένα σημαντικό πειραματικό μουσικό αλλά τον απομάκρυνε από την έκφραση μιας αυθεντικής μαύρης μουσικής.

• Επίσης, ο Jimi Hendrix και η δημοφιλία της μουσικής τους ανάμεσα σε mainstream ακροατήρια κρίθηκε από πολλούς ως μη-αυθεντική όπως και η μαύρη ταυτότητα του Hendrix.

Αυθεντικότητα• Πιο πρόσφατα, η μουσική rap και hip hop βρέθηκε στο επίκεντρο

συζητήσεων περι αυθεντικότητας.• Ο McLeod (1999) εστιάζει στη φράση ‘keeping it real’, θεωρώντας

ότι εκφράζει τέτοιους ισχυρισμούς αυθεντικότητας. • Η ‘αυθεντική’ rap, βρήκε ο McLeod, σχετίζεται με το γκέτο, με την

ετεροσεξουαλική ανδρική ταυτότητα, αλλά είναι και πολιτικοποιημένη.

• Τέτοιοι ισχυρισμοί δημιουργούν μια ιεραρχία hip hop καλλιτεχνών, όπου κάποιοι θεωρούνται αυθεντικοί και κάποιοι ότι ξεπουλήθηκαν. Βέβαια η άνοδος εμπορικών μορφών όπως R’n’B, η λευκή rap (Eminem κλπ) δείχνει την ανικανότητα των ισχυρισμών αυτών να εμποδίσουν την εμπορευματικοποίηση της (μαύρης) μουσικής.

• Ταυτόχρονα, η κυκλοφορία αρνητικών χαρακτηρισμών όπως ‘coconuts’, Oreos, και ‘bananas’ (δηλ καφέ, μαύροι και κιτρινοι απ’ έξω, λευκοί από μέσα, για Ινδούς, Μαύρους και Ασιάτες που κρίνονται ως μη-αυθεντικοί) δείχνουν τη συνεχιζόμενη συζήτηση σχετικά με την αυθεντικότητα.

Στρατηγική Ουσιοκρατία• Παρόλο που το σύστημα αυτό είναι προβληματικό από πολλές

πλευρές, υπαρχουν κάποια πολιτικά οφέλη από τη χρήση του. • Αυτά περιλαμβάνουν τη λεγόμενη στρατηγική ουσιοκρατία (Spivak,

1985/1996: 214). Για τη Spivak το πρόβλημα της ουσιοκρατίας είναι ένα πρόβλημα χρήσης: όσο χρησιμοποιείται για το ‘εσωτερικό’ μιας κοινότητας τότε είναι προβληματική, καθώς ελέχγει και καταπιέζει κάποιες ομάδες. Αν όμως χρησιμοποιηθεί στρατηγικά, με στόχο την αποκόμιση συγκεκριμένων πολιτικών στόχων, τότε μπορεί να είναι επικερδής.

• Η Spivak θεωρεί ότι η κινητοποίηση ουσιοκρατικών θέσεων ευνοεί την ανάπτυξη της συνείδησης των μελών μιας κοινότητας και έτσι τους επιτρέπει να οργανωθούν και να προασπίσουν τα συμ΄φεροντά τους.

• Βέβαια, η Spivak είναι ξεκάθαρη: η στρατηγική ουσιοκρατία θα πρέπει να χρησιμοποιείται στρατηγικά για να συγκεντρώσει και συσπειρώσει τα μέλη μιας κοινότητας, και όχι για να τα ελέγχει.

• Στο βαθμό αυτό μπορούμε να πούμε ότι το σύστημα αυτό είναι σημαντικό για την πολιτική ενδυνάμωση κάποιων κοινοτήτων.

Το εναλλακτικό σύστημα• Αν τα προηγούμενα συστήματα διακήρυτταν τι είναι η

πολιτισμική διαφορά, το παρόν σύστημα το θέτει ως συνεχές ερώτημα: τι είναι η διαφορετικότητα; Ποιοί είμαστε; Ποιοί είναι οι ‘άλλοι’;

• Τρία κυρίως θέματα προκύπτουν εδώ: πρώτα, η ασάφεια της αναπαράστασης, δεύτερον, οι δημιουργικοί τρόποι με τους οποίους διαχειρίζεται την διαφορετικότητα, και τρίτον, η πολλαπλότητα των ταυτοτήτων/εικόνων και απόψεων που εκφέρονται.

• Μέσω των τεχνικών αυτών, το σύστημα αυτό ανιτστέκεται στην οποιαδήποτε τάση για κλείσιμο και έλεχγο της διαφορετικότητας.

• Επίσης, εξαιτίας της δέσμευσης για άνοιγμα και πολυμορφία, το εναλλακτικό σύστημα δημιουργεί ανοίγματα που λειτουγρούν περά από διαχωρισμούς, όπως το εσωτερικό και εξωτερικό της κοινότητας.

Το εναλλακτικό σύστημα• Ένα σημαντικό στοιχείο εδώ είναι η δημιουργία αναπαραστάσεων

πέρα από θετικές/αρνητικές, γι’ αυτό και η έμφαση είναι στην ασάφεια και αμφισημία των αναπαραστάσεων.

• Ταινίες όπως Bhaji on the Beach (Gurinder Chadha, 1993), East is East (Damien O’Donnell, 1999), τηλεοπτικά προγράμματα όπως το Everybody Hates Chris (2005, CW Network) και οι χαρακτήρες του Ali G και Borat Sagdiyev (Sacha Baron-Cohen, 1998-2007) δείχνουν ακριβώς τέτοια ασάφεια.

• Το κοινό χαρακτηριστικό είναι ότι θέτουν ερωτήματα αλλά δεν τα λύνουν και προσπαθούν να παρουσιάζουν πολύπλοκους χαρακτήρες, αντι για απλοϊκούς κακούς και καλούς. Το κοινό πρέπει να σκεφτεί μόνο του τις πιθανές λύσεις στα διάφορα αδιέξοδα.

• Για παράδειγμα ο Ali G, υποτίθεται ένας μαύρος αλλά μπορεί και Ινδός ή βορειοαφρικανός, με τη χαρακτηριστική φράση ‘Is it cos I is Black?’ και ο Borat, υποτίθεται ένας δημιογράφος από το Καζακστάν, δεν είναι ηθικά ούτε καλοί ούτε κακοί. Μας φέρνουν αντιμέτωπους με τα διάφορα στερεότυπα για τη διαφορετικότητα, κι έτσι οδηγούν σε ένα σχετικό προβληματισμό.

Το εναλλακτικό σύστημα• Ένα δεύτερο στοιχείο αφορά στη χρήση δημιουργικών στοιχείων, όπως το

χιούμορ.• Το χιούμορ όμως έχει κι αυτό έναν αμφίσημο χαρακτήρα: για τον Freud

αποτελεί ένα μηχανισμό απελευθέρωσης ενέργειας, που αποτελεί διόρθωση των μηαχνισμών απώθησης. Για τον Billig (2001) όμως, η χρήση ρατσιστικών αστείων οδηγεί στην δικαιολόγηση της βίας και στον απ-ανθρωπισμό των στόχων των αστείων αυτών.

• Δηλαδή δεν είναι όλα τα είδη χιούμορ τα ίδια: στο σύστημα αυτό το χιούμορ στοχεύει συνειδητά στην αποδιοργάνωση των κλασικών τρόπων με τους οποίους σκεφτόμαστε την πολιτισμική διαφορά, συντελώντας στον συνεχή προβληματισμό σχετικά με τη διαφορετικότητα.

• Το ίδιο ισχύει και για άλλες τακτικές, όπως πχ χρήση της κάμερας, αφήγηση κλπ: σε ποιό βαθμό συντελούν στο άνοιγμα και συνεχή προβληματισμό;

• Τέτοιο χιούμορ βρίσκουμε στους Simpsons (Matt Groening, 1989) και τους εθνικ χαρακτήρες του: το Simpsons αρθρώνει καθαρά το συνήθως άρρητο ρατσισμό, και κάνοντας το μας προκαλεί να τον σκεφτούμε ανοιχτά.

• Χαρακτήρες όπως ο Apu, ένας Ινδός μαγαζάτορας με Phd σε computer science, αρκετά παιδιά από το γάμο του με προξενιό κλπ, μας κάνουν να σκεφτούμε για τα στερεότυπα που κουβαλάμε

Το εναλλακτικό σύστημα• Τέλος, η πολυφωνία των απόψεων είναι ένα ακόμα χαρακτηριστικό του

συστήματος αυτού. • Δύσκολα θέματα, όπως για παράδειγμα η βία ανάμεσα σε κοινότητες, μπορούν να

εξερευνηθούν μέσα από την παρουσίαση διαφορετικών προοπτικών.• Πχ φιλμ και docudramas όπως το Route 181: Fragments of a Journey in Israel-

Palestine (Michel Khleifi & Eyan Sivan, 2004), Battle for Haditha (Nick Broomfield, 2007), και το Ten του Abbas Kiarostami (2002) μας δείχνουν τις διαφορετικές πλευρές του ίδιου θέματος.

• Το Route 181, γυρισμένο από έναν Ισραηλινό και έναν Παλαιστίνιο, ακολουθούν τα σύνορα που θεσπίστηκαν με την απόφαση 181 του ΟΗΕ το 1947 για το διαχωρισμό της Παλαιστίνης. Στη διαδρομή συναντούν διάφορους, νέους και γέρους, Παλαιστίνιους και Ισραηλινούς και τους αφήνουν να μιλούν χωρίς αφήγηση, ερωτήσεις κλπ. Παρόλο που συχνά συνομιλούν με τους ανθρώπους που συναντούν, οι film-makers δεν υιοθετούν κάποια συγκεκριμένη στάση (πέρα από την εναντίωσή τους στην κατοχή της Παλαιστίνης) ούτε προτείνουν κάποια λύση.

• Το ίδιο και με την ταινία του Nick Broomfield The Battle for Haditha που βασίζεται σε πραγματικά γεγονότα. Αντί να δαιμονοποιήσει τους αμερικανούς στρατιώτες, η ταινία του βάζει να μι΄λούν, ενώ ταυτόχρονα δίνει το βήμα και στους Ιρακινούς πάλι χωρίς ηθικοπλαστικές κρίσεις και προτεινόμενες λύσεις.

Τέλος...

• Είναι εύκολο να κρίνουμε ότι το τελευταίο σύστημα είναι το καλύτερο, γιατί παρουσιάζει τη λιγότερο προβληματική αναπαράσταση της διαφορετικότητας.

• Από την άλλη όμως αυτή είναι μια γρήγορη κρίση που δεν λαμβάνει υπόψη τις πολιτικές απώλειες του συστήματος αυτού.

• Αυτές περιλαμβάνουν την απροθυμία του να θέσει ένα θετικό πρόγραμμα δράσης, δεύτερον, την ευκολία με την οποία παρουσιάζει προβληματικές θέσεις, που έτσι με ένα τρόπο τις νομιμοποιεί. Επίσης, ενώ το να δίνουμε το βήμα σε όλους φαίνεται δίκαιο, ας μην ξεχνάμε ότι δεν είναι όλες οι φωνές ισότιμες...

• Ενώ δηλαδή το σύστημα αυτό είναι σημαντικό για να ανοίξει διάλογο, δεν μπορεί από μόνο του οδηγήσει σε μια πολιτική της αναπαράστασης.