เกศิ�ณี� ระมิ�งค์�วงศิ� ไมิ�ผลเมิ�องร�อน 1

บทท�� 8 มะขาม

เกศิ�ณี� ระมิ�งค์�วงศิ� ไมิ�ผลเมิ�องร�อน 2

มะขาม Tamarind

Tamarindus indica L.

Caesalpiniaceae or Leguminosae

ชุ�มิเห็�ดเล�ก coffee senna Cassia occidentaleฝาง Caesalpinia sappan ห็างนกยู�งไทยู pride of Barbados Caesalpinia pulcherrima ห็างนกยู�งฝร !ง flame of the forest Delonix regia

เกศิ�ณี� ระมิ�งค์�วงศิ� ไมิ�ผลเมิ�องร�อน 3

ชุ�มเห็�ดไทย ชุ�มเห็�ดเทศฝาง

ห็างนกย�งไทย ห็างนกย�งฝรั่��ง

เกศิ�ณี� ระมิ�งค์�วงศิ� ไมิ�ผลเมิ�องร�อน 4

Origin

Tropical Africa

เกศิ�ณี� ระมิ�งค์�วงศิ� ไมิ�ผลเมิ�องร�อน 5

Distribution

India, Tropical Asia

เกศิ�ณี� ระมิ�งค์�วงศิ� ไมิ�ผลเมิ�องร�อน 6

มะขามห็วาน

- เพชุรบู�รณี� ห็นองค์ายู เลยู

นค์รพนมิ อ�บูลราชุธาน� ล%าปาง แพร( น(าน

เกศิ�ณี� ระมิ�งค์�วงศิ� ไมิ�ผลเมิ�องร�อน 7

มะขามเปรั่��ยว

- ขอนแก(น ชุ ยูภู�มิ� นค์รราชุสี�มิา

ศิร�สีะเกษ สีกลนค์ร อ�ดรธาน� อ�บูลราชุธาน�

ล%าปาง เพชุรบู�รณี� เชุ�ยูงให็มิ( แมิ(ฮ่(องสีอน

เกศิ�ณี� ระมิ�งค์�วงศิ� ไมิ�ผลเมิ�องร�อน 8

Botany

- Habit : Tree, large-sized, canopy densed,

เกศิ�ณี� ระมิ�งค์�วงศิ� ไมิ�ผลเมิ�องร�อน 9

- Stem : Stout, hard wood;

bark with brown scales.

เกศิ�ณี� ระมิ�งค์�วงศิ� ไมิ�ผลเมิ�องร�อน 10

- Leaf : Alternate, pinnately compound,

7-15 cm long, 10-20 pairs of leaflets;

leaflets sessile, rectangular, 0.5-1 x 1-2.5 cm.

เกศิ�ณี� ระมิ�งค์�วงศิ� ไมิ�ผลเมิ�องร�อน 11

- Flower : Raceme, drooping, 5-10 cm long,

Ø 2.0-2.5 cm; 2 bracteoles.

↑ K 4 C 5 A 3 G 1

เกศิ�ณี� ระมิ�งค์�วงศิ� ไมิ�ผลเมิ�องร�อน 12

- Fruit : Loment or lomentum, 7.5-30 cm long,

shape 1.ฝ0กด�!ง

2 . ฝ0กดาบู

3 . ฝ0กฆ้�อง

4 . ฝ0กด�ก

flesh brown, fibrous free,

20-30 % moisture content, 10-13 % acids,

10-30 % TSS, 3-4 % other chemicals.

เกศิ�ณี� ระมิ�งค์�วงศิ� ไมิ�ผลเมิ�องร�อน 13

- Seed : Brown, obovate, flat, 1 cm long.

เกศิ�ณี� ระมิ�งค์�วงศิ� ไมิ�ผลเมิ�องร�อน 14

มะขามห็วาน sweet tamarind; Tamarindus indica L. 1. ก�!งท�!มิ�ใบูและชุ(อดอก ( 1 /2 ) 2 . ดอก 1 3(x ) . ดอกท�!ด2งกล�บู

เล�3ยูงออก 1 4(x ) . ผล 12 5(x / ) . เมิล�ด 1

เกศิ�ณี� ระมิ�งค์�วงศิ� ไมิ�ผลเมิ�องร�อน 15

ลั�กษณะฝ ก

1. ฝ กด!�ง ฝ0กตรง ค์(อนข�างยูาว ค์(อนข�างกลมิ–

2. ฝ กดาบ ฝ0กค์(อนข�างโค์�ง ค์(อนข�างแบูน–

3. ฝ กฆ้#อง ฝ0กโค์�งมิาก ห็ วและท�ายูโค์�งจนเก�อบูจรดก น–

ห็ร�ออาจซ้�อนก น ค์(อนข�างกลมิ

4. ฝ กด�ก ฝ0กโค์�งบู�าง ตรงบู�าง ปล�องชุ ดเจน –

ปล�องเป8นเห็ล�!ยูมิน�นเห็�นชุ ด ข�อถี่�! กลมิห็ร�อแบูน

เกศิ�ณี� ระมิ�งค์�วงศิ� ไมิ�ผลเมิ�องร�อน 16

ฝ กด!�ง ฝ กดาบ

ฝ กฆ้#อง

รั่�ปรั่%างฝ ก

เกศิ�ณี� ระมิ�งค์�วงศิ� ไมิ�ผลเมิ�องร�อน 17

ลั�กษณะของฝ กมะขาม ก. ฝ0กด�!ง ข. ฝ0กฆ้�อง ค์. ฝ0กดาบู ง. เปล�อกฝ0กแตกเน�!องจากฝน

เกศิ�ณี� ระมิ�งค์�วงศิ� ไมิ�ผลเมิ�องร�อน 18

พั�นธุ์�(มะขามห็วาน

1. แห็ลั%งปลั�กจั�งห็ว�ดเพัชุรั่บ�รั่ณ( ได�แก(

พ นธ��ข นต� นายูห็ยู ดห็ร�อสี�ทอง น%3าด�กห็ร�อปากด�ก น%3าผ23ง ศิร�ชุมิพ�

ห็ล งแตก ห็มิ�!นจง อ�นทผล มิ

เกศิ�ณี� ระมิ�งค์�วงศิ� ไมิ�ผลเมิ�องร�อน 19

พั�นธุ์�(มะขามห็วาน (ต(อ)

2. แห็ลั%งปลั�กจั�งห็ว�ดอ�บลัรั่าชุธุ์าน� ได�แก(

พ นธ��ค์ร�บู วพ นธ�� ค์ร�อ�นทร�ห็ร�อค์ร�อ�นทร�เขมิราฐ ค์�ณีเป;< ยูก ไผ(ให็ญ่(ห็ร�อบู�านไผ(ให็ญ่( พระโรจน� มิห็าจร�ญ่

เกศิ�ณี� ระมิ�งค์�วงศิ� ไมิ�ผลเมิ�องร�อน 20

พั�นธุ์�(มะขามห็วาน (ต(อ)

3 . แห็ลั%งปลั�กจั�งห็ว�ดเลัย ได�แก( พ นธ��บู�านฟากเลยูห็ร�อขนมิป0งบู�านฟากเลยู

4 . แห็ลั%งปลั�กจั�งห็ว�ดลั+าปาง ได�แก( พ นธ��เจ�าห็(มิห็ร�อค์ร�ประชุา แจ�ห็(มิห็ร�อนายูป0? น

5 . แห็ลั%งปลั�กจั�งห็ว�ดนครั่พันม ได�แก( พ นธ��นวลละออง นาศิร�นวล น�!มินวล สี�มิป@อยู

เกศิ�ณี� ระมิ�งค์�วงศิ� ไมิ�ผลเมิ�องร�อน 21

ลั�กษณะพั�นธุ์�(มะขามห็วาน - ปรั่ะว�ติ!

ลั�กษณะ ห็ม.�นจัง สี�ทอง น+�าผึ้1�ง ศรั่�ชุมพั� ข�นติ� อ!นทผึ้ลั�ม

เจั#าของติ#นแรั่ก

ห็มิ�!นจงประชุาก�จ

นายูห็ยู ดกองมิ�ล

นายูประจ กษ�เมิฆ้พายู พ

ค์ร�อ�ดมิศิร�ชุมิพ�

นายูข นต�แก�ววงษ�

นายูไห็มิ

แห็ลั%งเด!ม อ.ห็ล(มิเก(า อ.ห็ล(มิเก(า อ.เมิ�อง อ.เมิ�อง อ.เมิ�อง อ.ห็ล(มิสี ก

ชุ.�อพั#อง เพชุรน%3าผ23งนายูห็ยู ด

น%3าร�อน ห็นองเลนายูไห็มิ

เกศิ�ณี� ระมิ�งค์�วงศิ� ไมิ�ผลเมิ�องร�อน 22

ลั�กษณะพั�นธุ์�(มะขามห็วาน - ติ#นพั.ชุ

ลั�กษณะ ห็ม.�นจัง สี�ทอง น+�าผึ้1�ง ศรั่�ชุมพั� ข�นติ� อ!นทผึ้ลั�มทรั่งพั� %ม โปร(ง โปร(ง ท2บู ท2บู ท2บู ท2บูสี�ก!�ง เก�อบูด%า ออกนวล เก�อบูด%า เข�มิ ออกนวล เก�อบูด%าผึ้!วก!�ง ห็ยูาบู ละเอ�ยูด ห็ยูาบู ห็ยูาบู ละเอ�ยูด ห็ยูาบูขนาดใบ ให็ญ่( ให็ญ่( เล�ก ให็ญ่( เล�ก ให็ญ่(

เกศิ�ณี� ระมิ�งค์�วงศิ� ไมิ�ผลเมิ�องร�อน 23

ลั�กษณะพั�นธุ์�(มะขามห็วาน - ติ#นพั.ชุ

ลั�กษณะ ห็ม.�นจัง สี�ทอง น+�าผึ้1�ง ศรั่�ชุมพั� ข�นติ� อ!นทผึ้ลั�มออกดอก พ.ค์. พ.ค์. เมิ.ยู. เมิ.ยู. เมิ.ยู. พ.ค์.

ลั�กษณะ ห็น ก ห็น กมิาก เบูามิาก เบูา เบูา เบูาผึ้ลัแก% มิ.ค์. ก.พ. ธ.ค์. ธ.ค์. ธ.ค์. มิ.ค์.

อาย�ฝ ก ด. 9.25 9.68 8.00 8.58 10.00 9.28

ติ!ดผึ้ลั ไมิ(ดก ไมิ(ดก ดกมิาก ปานกลาง ดก ปานกลาง

เกศิ�ณี� ระมิ�งค์�วงศิ� ไมิ�ผลเมิ�องร�อน 24

ลั�กษณะพั�นธุ์�(มะขามห็วาน - ฝ ก

ลั�กษณะ ห็ม.�นจัง สี�ทอง น+�าผึ้1�ง ศรั่�ชุมพั� ข�นติ� อ!นทผึ้ลั�ม

รั่�ปรั่%างฝ ก ฆ้�อง ฆ้�อง ฆ้�อง ตรง ดาบู ดาบู

ขนาดฝ ก ปานกลาง ให็ญ่( เล�ก ให็ญ่( เล�ก ให็ญ่(

น.น.ฝ ก (ก) 21.40 21.65 13.80 18.19 15.37 20.98

สี�เปลั.อก(น%3าตาล)

เข�มิ ขาวนวล เข�มิ อ(อนปนเทา

ขาวนวล ปนแดง

ความห็นาเปลั.อก

ปานกลาง ห็นา ปานกลาง บูาง ปานกลาง บูาง

เกศิ�ณี� ระมิ�งค์�วงศิ� ไมิ�ผลเมิ�องร�อน 25

ลั�กษณะพั�นธุ์�(มะขามห็วาน - ฝ ก

ลั�กษณะ ห็ม.�นจัง สี�ทอง น+�าผึ้1�ง ศรั่�ชุมพั� ข�นติ� อ!นทผึ้ลั�ม

สี�เน.�อ เห็ล�องปนน%3าตาล

เห็ล�องทอง น%3าตาลเข�มิ น%3าตาลปนเห็ล�อง

เห็ล�องปนน%3าตาล

น%3าตาลเข�มิ

% เน.�อ 44.36 44.42 53.66 43.92 45.75 45.88

% TSS 30.97 35.01 35.00 33.16 35.50 35.52

รั่สีชุาติ! ห็วานจ ด ห็วานจ ด ~ น%3าผ23ง อมิเปร�3ยูว อมิเปร�3ยูว ~ น%3าผ23ง

เกศิ�ณี� ระมิ�งค์�วงศิ� ไมิ�ผลเมิ�องร�อน 26

พั�นธุ์�(มะขามเปรั่��ยว

1. มิะขามิกระดาน

2. มิะขามิข�3แมิว 3. พ นธ��ยู กษ�ฝ0กโค์�ง 4. พ นธ��ยู กษ�ฝ0กตรง

เกศิ�ณี� ระมิ�งค์�วงศิ� ไมิ�ผลเมิ�องร�อน 27

พั�นธุ์�(แนะน+า ค์�อ

พ นธ��ศิร�สีะเกษ

เกศิ�ณี� ระมิ�งค์�วงศิ� ไมิ�ผลเมิ�องร�อน 28

ลั�กษณะท��ด�ของมะขามเปรั่��ยว

1. ทรงพ� (มิกะท ดร ด โปร(ง ทรงกระบูอกห็ร�อค์ร2!งวงกลมิ

2. ฝ0กให็ญ่( ตรง ยูาวประมิาณี 10 ซ้มิ.

เปล�อกห็นา ฝ0กไมิ(แตก

เกศิ�ณี� ระมิ�งค์�วงศิ� ไมิ�ผลเมิ�องร�อน 29

ลั�กษณะท��ด�ของมะขามเปรั่��ยว (ต(อ)

3. เน�3อมิาก เน�3อ 50-55 % เมิล�ด 33.9 %

เปล�อก + รก 11.1 %

4. กรดทาร�ทาร�กสี�ง 13.65 - 20.00 %

5. การเจร�ญ่เต�บูโตด� ต�ดฝ0กสีมิ%!าเสีมิอ

เกศิ�ณี� ระมิ�งค์�วงศิ� ไมิ�ผลเมิ�องร�อน 30

มะขามเปรั่��ยวพั�นธุ์�(ศรั่�สีะเกษ 019

เกศิ�ณี� ระมิ�งค์�วงศิ� ไมิ�ผลเมิ�องร�อน 31

มะขามเปรั่��ยวพั�นธุ์�(ศรั่�สีะเกษ 019

ออกดอก เม.ย.-พั.ค.

ฝ ก

เกศิ�ณี� ระมิ�งค์�วงศิ� ไมิ�ผลเมิ�องร�อน 32

พั�นธุ์�(ศรั่�สีะเกษ 019

ฝ0กตรง ให็ญ่( กว�าง - 2024. . ซ้มิ . ยูาว -108

180. ซ้มิ .

ห็นา - 14 16 ซ้มิ . เน�3อ 4625 %

เกศิ�ณี� ระมิ�งค์�วงศิ� ไมิ�ผลเมิ�องร�อน 33

พั�นธุ์�(ศรั่�สีะเกษ (019 ติ%อ)

ลั�กษณะด�เด%น (เท�ยูบูก บู ค์(าเฉล�!ยู 29 พ นธ��) 1. ผลผล�ตสี�ง ≈ 133 กก./ต�น/ป; (ต�นอายู� - 29 ป; ค์(าเฉล�!ยู 8 ปB)

(60.24 %)

2. ฝ0กขนาดให็ญ่( ตรง จ%านวนฝ0กเฉล�!ยู 55 ฝ0ก/กก . (8ฝ0ก/กก.)

3. อ ตราสี(วน เน�3อ : เปล�อก เมิล�ด รก = 1 : 116 (1: 1 .1 6 )

เกศิ�ณี� ระมิ�งค์�วงศิ� ไมิ�ผลเมิ�องร�อน 34

พั�นธุ์�(ศรั่�สีะเกษ 019 (ต(อ)

ลั�กษณะด�เด%น (เท�ยูบูก บู ค์(าเฉล�!ยู 29 พ นธ��)

4 . เปล�อกฝ0กห็นา ไมิ(แตกง(ายู ฝ0กตรงท%าให็�สีะดวกใน

การเก�บูเก�!ยูว แกะเปล�อกและเมิล�ดออกง(ายู

5. กรดทาร�ทาร�กสี�ง 17% (1.77%)

6. เน�3อสี�อ%าพ น (Greyed-orange No. 165 B)

เกศิ�ณี� ระมิ�งค์�วงศิ� ไมิ�ผลเมิ�องร�อน 35

การั่ขยายพั�นธุ์�(

- มะขามเปรั่��ยว เพาะเมิล�ด

เกศิ�ณี� ระมิ�งค์�วงศิ� ไมิ�ผลเมิ�องร�อน 36

ติ#นกลั#า

เกศิ�ณี� ระมิ�งค์�วงศิ� ไมิ�ผลเมิ�องร�อน 37

การั่ขยายพั�นธุ์�( (ต(อ)

- มะขามห็วานต ดชุ%า เก�ดรากยูาก

ตอนก�!ง ให็� IBA, NAA 8,000 สีตล.

ทาบูก�!ง RS Ø 3-4 มิมิ . ต ดสี�ง 125.ซ้มิ.

ต�ดตา RS Ø 5 มิมิ . อายู� - 34 เด�อน

เกศิ�ณี� ระมิ�งค์�วงศิ� ไมิ�ผลเมิ�องร�อน 38

เฉื.อนแลัะเป5ดเปลั.อกติ#นติอ ก!�งพั�นธุ์�(ด�แลัะติ#นติอท��เป5ดเปลั.อกแลั#ว

เสี�ยบก!�งพั�นธุ์�(ด�เข#าก�บติ#นติอ

พั�นก!�งพั�นธุ์�(ด�เข#าก�บติ#นติอ

คว��นก!�งเรั่%งรั่าก

ก!�งพั�นธุ์�(ด�ท��เปลั��ยนยอดแลั#ว การั่เปลั��ยนยอด

อ�ปกรั่ณ(

เกศิ�ณี� ระมิ�งค์�วงศิ� ไมิ�ผลเมิ�องร�อน 39

การั่ออกดอกแลัะติ!ดผึ้ลั

มะขามห็วาน มะขามเปรั่��ยวท!�งใบ มิ�.ค์. เมิ.ยู.

แติกใบอ%อน มิ�.ค์.–เมิ.ยู. พ.ค์.

ออกดอก พ.ค์. มิ�.ยู.

ดอกบาน พ.ค์.–มิ�.ยู. มิ�.ยู.

ผึ้ลัแก% ธ.ค์.–ก.พ. มิ.ค์.–ก.พ.

เกศิ�ณี� ระมิ�งค์�วงศิ� ไมิ�ผลเมิ�องร�อน 40

ออกดอก

เกศิ�ณี� ระมิ�งค์�วงศิ� ไมิ�ผลเมิ�องร�อน 41

ติ!ดผึ้ลั

เกศิ�ณี� ระมิ�งค์�วงศิ� ไมิ�ผลเมิ�องร�อน 42

ผึ้ลัแก%

- สี�เปลั.อก ตรงตามิพ นธ��

น%3าตาล สี�นวล สี�ทอง

- เสี�ยง ใชุ�น�3วด�ดฝ0ก

เสี�ยูงกลวง ไมิ(แน(น

เกศิ�ณี� ระมิ�งค์�วงศิ� ไมิ�ผลเมิ�องร�อน 43

การั่เก�บรั่�กษา

1. รั่ะยะสี��น ≈ 20 ว น

ผ2!งลมินาน 2-5 ว น

บูรรจ�ในถี่�งพลาสีต�กห็ร�อกล(อง

เกศิ�ณี� ระมิ�งค์�วงศิ� ไมิ�ผลเมิ�องร�อน 44

การั่เก�บรั่�กษา (ต(อ)

2. รั่ะยะปานกลัาง - 1060 ว น

ผ2!งลมินาน 10-15 ว น

บูรรจ�ในถี่�งพลาสีต�กห็ร�อกล(อง

เกศิ�ณี� ระมิ�งค์�วงศิ� ไมิ�ผลเมิ�องร�อน 45

การั่เก�บรั่�กษา (ต(อ)

3. รั่ะยะยาว > 60 ว น

น2!งห็ร�ออบูไอน%3าเด�อดนาน - 1020 นาท� ห็ร�อ

ยู(างด�วยูไฟจากถี่(านไมิ� ห็ร�อต��อบูค์วามิร�อน ห็ร�อ

อบูด�วยูต��อบูแสีงอาท�ตยู�

ผ2!งให็�เยู�นและแห็�ง บูรรจ�ในโอ(งเค์ล�อบู

เก�บูได�เป8นป;

เกศิ�ณี� ระมิ�งค์�วงศิ� ไมิ�ผลเมิ�องร�อน 46

ผึ้ลั!ติภั�ณฑ์(มะขามแชุ%อ!�ม

มะขามแก#วมะขามผึ้ง

เกศิ�ณี� ระมิ�งค์�วงศิ� ไมิ�ผลเมิ�องร�อน 47

พั!วรั่� เนคติ#า

น+�ามะขาม

น+�าเข#มข#น

ผึ้ลั!ติภั�ณฑ์(

เกศิ�ณี� ระมิ�งค์�วงศิ� ไมิ�ผลเมิ�องร�อน 48

ผึ้ลั!ติภั�ณฑ์(

เท�ยนห็อม

ครั่�มบ+ารั่�งผึ้!ว

ครั่�มอาบน+�า