Upload
others
View
12
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
مجلة العلوم العربية 111
ربعون ربيع اآلخر العدد السابع واأل هــ9
:تقدمة
يعددددل عر دددعم اددددد مجدددعدم عحدتادددعع ددد جددددة عرق ع دددد
دد عرند يددةو مع ددد ع مددر م ع ددد عحلددتدحنو ر نددد يير نعيددة ع مهم
ددة ،ددقو يقدد ن لددعيد ع ددعن ن عرنفددمع دد معددعان :" خعج مددر يددنعل
عر دددة تدددد ا ع ددددتعو يادددد تدددد عر ددد يير ا دددم دف دددع ددد
لددد عي ددد م ،دددع معنددد ا عحلت دددهعد ،عر دددعم عرن دددم ددد عر
"علتعمعن مةو ياد عرندعة ي عد ر يقتجم ر عر عم(1)
.
ممدددع ي،دددياللر ،اددد ي اتميدددة عرندددد و ي،دددم في تدددقو م، دددق
ة دمعلدة عرق ع دد عرند يد ةو ذرد مدر خد ن ،عرا عند عرت ،يقي
. ممت، ة ،عرنج ص عرم يعة
اللن عرد ع ير عر عمي ع ردمعلدة تدذا عرت ،يقدع ع دم ة ين، د تم
ة عرمخت دددةت رت دددنلر عر دددعمعي ددد عرقددد نو تنددد يعهن ددد عرند يددد
.ع لعريد
مادددعن خجددددو ادددديم عتجدددعن عرندددد ،دددعرنصالل عر دددعم ال "
ة عرمتأنالليدةو هدذع عحتجدعن ي د در ،عر،دث عردمعلة عرمنهايد
يددم ممددع ي خددم ،ددق عرنددد عرعم،دد مددر مم عنددع تع،يميددةو تتددي
ا ،عرتمع يدددد عرمخت دددة ر دددع م عرتجدددمل ددد ع لدددعريدو تمددددل
.55اج ن عرند ( 1)
112
ة في دراسة تطبيمي : ة وأنماط تركيبهاالجملة الشرطي ديوان ليس لبنى
ناهد بنت عمر العتيك. د
ل ة عرت يختعم مر ،ينهع مع يتنعلدد مد عر،دعئن ع ل ،ية عرمتن ال
"غمضقو يتلق م غعيتق (1. )
ةو ت ،يقعتهدع د تد م تدذا عردمعلدة دد ن عرام دة عر دم ي
.دي عر ايس ر،ن
ذع عر فدددعئ عر دددم مدددر ع لدددعريد عرعم،يدددة عرمجدددينة
دة عرتددد ي دددم د معنهدددع ددد ع رلدددنةو دددع عرتم ي،يددد ة عرمتعددددالل
م دا دد عرقددملر عر ددمينو عردددديث عرن،دد عر ددمي و دد ن
عو تميتدق ا دما د عرمعند و اايمد د ردق ع ن م عرعمد عم
.دمعلع ديدة
ة فدعتمة ح تدة ر نفدم د عرددي عر اد عرام ة عر م ي
. مدنال عردمعلة
ي اتمية مادعن عحدتادعع د عرندد و ر عم ايس ،ر ذعمل
هددد يقددد ضدددمر جددد م عحدتادددععو مد دددعما ددد تدددد
ميرو مر ذر ا رق :عرمتقدالل
أنت وكنت عليها بالمل ** تبكي على لبنى وأنت تركتها
ألدر ()
قددد علت ددهد ،ددق لددي، يق(3)
دو ددذر ا مد ا عرم،ددمال(1)
و ع،ددر
يعيش(2)
.
. 5،نعي عرام ة عم عرخنلعي ( 1)
.( ، اتع ) يقو 44عردي عر (2) . .353/ 2عر تعد (3)
مجلة العلوم العربية 113
ربعون ربيع اآلخر العدد السابع واأل هــ9
: ا رق
فيا للن اس للواشي ** تكن فني الوشاة فؤزعجوني
المطاع ()
علت دددهد ،دددق لدددي، يق(4)
ععو ع،دددر عرلدددم (5)
ددد عا و عر ا(6)
و
غيمتن( )
.
مر ر يد مع ا د يدق علت دهعد ع،در معرد ع،در عرجدعئ
ي و عردد اديس هللا حاعميدن " :،ق ن ذعمل( )
تدذع عرم ضد ا اعمد ع
يعهددع عرتدد ينجددد عرمضددعم ( ا )و علت ددهد ،ددق دد ار "ا تخع الل
ددد )و ،معنددد (مح )،معنددد : ،عددددتع ددد ضدددم،ير و انهمدددع (دت
يدد و ع ردد ،معندد دد )عاتمعدع دد ادد ن ذعمل و عر عنيددة ،معندد (دت
(مح )(5)
.
. 4/105عرمقتضد (1) . 3/112 مح عرم جن (2) .62عردي عر (3) .2/216عر تعد (4) .1/352ع ج ن (5) .2 عر مع (6)د1/131 مح عرم جن: عنفم ل،ين عرم عن ( ) .201و عرمقم
ي ن ( ) حع : عرم ين ملذع ،عمل ع : يقععن. عر،عمعحو عر عن معنع يعمل ين ي عن ذر اع مع ع يعمل مع
ح .12/55(مين)رلعر عرعمد. يع، مع
.2/26و عر مدة مح عرم دة335/ 1 مح مدة عردع ف: عنفم (5)
114
ة في دراسة تطبيمي : ة وأنماط تركيبهاالجملة الشرطي ديوان ليس لبنى
ناهد بنت عمر العتيك. د
-دلدددد مددد –ردددن يددددفع مددد تدددذا ع تميدددة ر دددعم اددديس
ة ت،م مع يق مدر اضدعيع تتجدن ،هدذع عرع دنو مدر ،دمعلع ند ي
ق ردمعلة اضي .ة مر عرقضعيع عر عئعة يقة ند ي تنع عر عرت ال
مر خد ن ( عرتد ي ) تلت ن عردمعلة عت،ع عرمنهج عر ج
علتقمعي م عض اد ع عر م تم يد عرام ة معهعو دمعلتهع
هدددع دددق مدددع ا مدا عرند يددد ر مدددر اد دددعنو مددد م دفدددة تد ي
م ع،قددة عر عادد عر دد دد ا،يددع عردددي عر رمددع مد دد عرتددمعث
. عرند
: عردمعلع عرلع،قة -
متجددد ة ،عرام دددة -دلدددد مددد –حت ادددد دمعلدددة ند يدددة
عر ددم ية ا غيمتددع مددر عردمعلددع عرند يددة دعم ددد ن ديدد عر
دمعلع ر ام ة عر م ية ا لد د عر دم ايس ر،ن و تنع
ع ا دد يددق منهددع دد ،اللقدد دد نجدد ص ن ميددة ددعمية و مم
: يمع يتجن ،مضمعم عردمعلة
جددددي -ة ددد ع دعديدددث عرن، يدددةانمدددع عرام دددة عر دددم ي -
دد عو ،دد ،دددهللا عرلددعيدو ملددعرة معالددتيمو اعمعددة عر،خددعم نم ذا
.ن2012م ر د معمم و عرا عئمو
الدد د عر ددم دد خ ددد عرعددمد جددعيعتن دد تددعد -
امهمة خ دد عرعدمد دمدد د جد و ملدمية عر دمع نةو
.ـت 142ملعرة معالتيمو اعمعة عرخ ينو ل يرو
مجلة العلوم العربية 115
ربعون ربيع اآلخر العدد السابع واأل هــ9
دد يع - دمعلددة ند يددة -عرام ددة عر ددم ية دد ددعم عرم ض
عدة دحريةو ن،ين لعد مدعرو ملدعرة معالدتيمو دعم عرع د نو اعم
.ن2010عرقعتمةو
دمعلدة ند يدةو ادمدد –ال د عر م دي عر عرهدذريياللر -
.ـت 142، عمة امعةو ملعرة د ت معاو اعمعة ان دممعرو
ادددد تددددمس ضدددمر اضدددعيع ،ندددعي عرام دددة ، ددد ن دددعنو مدددر
:ع رهذع عر نعردمعلع عرت تنع رتهع ق
ة ،نيدة عرام دة عرعم،يدة د ديدد عر دميدد ،در عرجد - دمعلددة -م
ند يددددة دحريددددةو ملددددعرة معالددددتيمو امعدددد دميدددددع و اعمعددددة
.ـت1426منت م و عرا عئمو
،نددعي عرام ددة دد ددعم عرخنلددعيو ملددعرة د تدد معاو ميددع -
.تـ 142 ية دعم عرع نو اعمعة عرقعتمة م،معتين و
ة ذعتهع مر ا ل عردمعلع عرت دمل عرام ة عر م ي
عرام ددة عر ددم ية نددد عرندددعة عرعددمدو ا،دد :- دد يددق يمددع ا -
ع،ددددديرو عر ،عددددة ا س م،ددددمعتين عر ملددددعرو م ددددع، عردددددا و
.ن 1 15/ـت1401ع ر و
تدددذا عردمعلدددع غيمتدددع يتضددد معهدددع مدددع رقضدددعيع عرام دددة
ة مر اتمية ماعن عردمعلع عرند ية عر م ي
:اتدع عر،دث -
: ام مو منهعيهد عر،دث مر دة
116
ة في دراسة تطبيمي : ة وأنماط تركيبهاالجملة الشرطي ديوان ليس لبنى
ناهد بنت عمر العتيك. د
مجد اد ع عر م عر عمدة عردي عرو معم دة دححتهدع -
.ضمر عرليعق عرذ مد يق
معم دددة ع نمدددع عر دددم ية عرددد عمدة ددد عرددددي عرو تدديدددد -
.ع عو ذع اا اللهع م د ا متع ي
دمعلدددة عرقضدددعيع عرتم ي،يدددة عرمتجددد ة ،عرام دددة عر دددم يةو -
.عرمت،ة عرم، و عردذ و
معم ددة مدددت علددتعمعن عرام ددة عر ددم ية دد ر ددة عر ددع مو -
. دحرة تذع عحلتعمعن معام ر
م ع،قددة عردمعلددة عرند يددة مدد مددع مد دد عردددي عرت رمعم ددة -
.ع رذر مدت م ع قتق رمع ذ ما عرند ي رو معاعي مخعر
مغنعي عر د عتد عرممت، دة ،عرام دة عر دم يةو عة دعدة منهدع -
مع عرند مخت ممعدن عرتع ين .مقم
: ميقة عرتن يذ -
مددةو تمهيدددو ام،عددة م،عدددثو ت يهددع ،نليعدد عردمعلددة دد مقدالل
.مس عرمجعدم عرممعا خعتمةو ه
مدددة ت دددمن عرتعميددد ،عرم ضددد و ،يدددعر اتميتدددقو ع عرمقدالل دد ام
دثو ال،عد عختيعماو منهاقو عردمعلع عرلع،قةو اتدع عر،
يدددق تعميددد مددد ا ،عر دددع مو و ميقدددة عرتن يدددذو دددن عرتمهيدددد
:ع ر تج م عآلت عما عردمس عرند و ي يق عرم،عدث ق
.عرام ة عر م ية نعجمتع: عرم،دث ع ن
مجلة العلوم العربية 11
ربعون ربيع اآلخر العدد السابع واأل هــ9
مععنيهددددع علددددتعمعحتهعو : اد ع عر ددددم : عرم،دددددث عر ددددعن
يعق . اتهع ،عرلالل
.عر م ية انمع عرام ة : عرم،دث عر عرث
. عرقضعيع عرتم ي،ية ر ام ة عر م ية: عرم،دث عرمع،
مد م دفددة ار عردمعلددة عرت ،يقيددة رمدع مد دد عردددي عر دد
ع مردد انددد مدد عردمعلددة عرم،عدددث عر ددة ع خيددمة تلدديم ان، دد
.عرند ية
: لي ر ليم عرعمن عر،دث عرند عآلت
د اد ع عر ددددم دددد عردددددي عرو علددددتقمعي م عضدددد م -
ة ،هعو دمعلة مععنيهع ة عرخعج تجني هع ق عرتقليمع عرند ي
. علتعمعحتهعو اتهع ،عرليعق
يير مر اد عن مع مد عرم ع نة ،ير مع مد تد عرند -
. عردي عر
دمعلة ع نمع عرتم ي،ية ر ام ة عر م يةو ت ،يقهع -
م نددد رو تدديددد معاددعي ق دد معاددعي دد عردددي ع ع رمددع تدد مقددم
ع رهددعو ،يددعر ع نمدع عرتدد رددن يددمد رهددع عرندد ييرو مع ددعر مخعر دد
.ةذ م عرمفعرالل عرند ي
ميمعد نمعذع مر عرددي عر د دن نمد مدر ع نمدع و مد -
.،يعر نل،ة م دا عم ايس ر،ن
11
ة في دراسة تطبيمي : ة وأنماط تركيبهاالجملة الشرطي ديوان ليس لبنى
ناهد بنت عمر العتيك. د
عر،دث ر ت ليم منعلد ر دي نمد مدر انمدع عرام دة -
عر م ية د ر غيدما مدر خد ن معم دة دحح عرام دة عر دم ية
. خجعئجهع
قدددة ،عرام دددة عر دددم يةو - دمعلدددة عرقضدددعيع عرتم ي،يدددة عرمتع الل
. عردذ و عرتقدينو عرم،
تدميم عرقضعيع عرند ية عرمتع اللقة ،م ض عردمعلةو ،ذ م -
ة تدددذا لمعي عرندددد يير يهدددعو عر ددد عتد عرماياللددددة رهدددعو منعا ددد
.ع ا عنو تماي مع يدتعع مر تماي
ة تخميج عآليع و ع دعديثو ع م عنو عر عتد عر عمي -
. عر عمدة عر،دث
دع اجددع،هعو دلر ردن ااد يهدع ت يدق عآلمعي مدر مار -
ع اعدع تذا عرمار
.عرمجعدم عرت مد نل،ة عرما يهع
،تدقيدق مميدن ،ددي يعقد دو ،عدة عح تمعد عرددي عر -
.ن1553/ـت1414دعم عر تعد عرعم، و ،يم و عر ،عة ع ر و
نهعية )*( تميي عر عم عرمنل د رقيس ر يما ،ع مة -
.عر،ي
( ع ع ش)رام ة عر دم و عرممد ( ع ش)علتعمعن عرمم -
رام ة ا عد عر م و عرمم
عرام ة عرا عد عرمعن ت ع (ع ع عرمعن ) .ختجعم
* * *
مجلة العلوم العربية 115
ربعون ربيع اآلخر العدد السابع واأل هــ9
عرتمهيد
ترجمة ليس لبنى -(1)
:
و ايدن نعدعن ال يد ،در لدنة ،در دذع دة عر ل اديس ،در : ايس ،در ذعمل
ي ،ر عرد،ععد ،ر لنةو ا، ي يدد عر ي د و مدر دعمعي عرعجدم ذعمل
ع ر دلدير ع م و مر عق عرعمد عرم ده ميرو دعر مضديع
ل ر،ند ،ند عرد،عدعد عر ع،يدةو ع تهم. ،ر ،ر ا، عرد ،ددال
اهددعو ، دد ندددا من رددة م يعددة مددر عرد ددع ة عر معمددةو ت
ق ،ينهدع خجد مة أ، ضدتهعو م معق مدةو ن اع ،ير اماللد
اد ،عدداو امما ا، عا ، اهعو قهع ت عما معاهعو ت
و ع ،هعو ا م مر ذ متع ا دععماو ع ع دعد ع رال دتد دعد ياعد
اخ،عما تذع عر أر يدمة ادد ع(2)
" ادد جد دعما ،أندق .
ادددةو دددد ةو ا عردددة " ددد عردددذم ة عرع يدددعو مل(3)
تددد دددعن .
(ا 6)(4)
.
و 5/205و ع غعن 614-613/ 2عر عم عر عمعي : ق عنفم تمامت( 1)
و ع 102 -56/ 21و مختجم تعميخ دم ق120عرمات عرمخت
. 200و 154/ 1و تعميخ ع دد عرعم، 20-3/204عر يع
.215-5/205ع غعن : عنفم ل،ين عرم عن( 2)
.535/ 3ليم ا ن عرن، ي( 3)
. 1/154، تعميخ ع دد عرعم: عنفم( 4)
120
ة في دراسة تطبيمي : ة وأنماط تركيبهاالجملة الشرطي ديوان ليس لبنى
ناهد بنت عمر العتيك. د
دلدير . ع رد ،تدقيدق د: ،عتعر -دلد م – ر دي عر
مميددن ،دددي . نو عر عنيددة ،تدقيددق د1560نجددعمو جدددم ددعن
.نو يهع ع تمد عر،دث1553 عن يعق دو جدم
ممع ي دف عم اديسو عخدت دعما ، دعم عر دعمعي
ة عرعدذميير مدنهنو رعدن ذرد يعد د مرد الدد،عد عرع دعقو خعجد
ت ددع،ق اجددص عرع ددعق عرعددمدو ع تمددعد عر ددعم عرعم،دد : منهددع
م تد ير ،عضدقو ،يعدة ة عرم عيةو عرتأخل ،ج مة عم
.رعم، عرذ ي م يق عرتجدي عرخ الل ع
فددعتمة عحخددت تددذا فددعتمة عضدددة دد ددعم ادديسو مذ
د رق ، رق ر يماو يلع دد معنلل ي عد دد عرقجعئد عرت نلل
د ر غيما(1)
.
:ةشعره في المصادر النحوي -
يدد رددق اتميددة دد ماددعن لدد،ق عرقدد ن ،ددأر ددعم ادديس ،ددر ذعمل
ضددمر جدد م عحدتاددععو مددر عحدتاددعع دد عرنددد و هدد يقدد
: ةعر عتد عرت ا يهع رق عرمجعدم عرند ي
ي على لبنى وأنت تركتها - أنت ل ـوكنت عليها بالم** تبك
ألدر ()
.21-20مقدمة عردي عر: عنفم( 1)
و دمح 4/105و عرمقتضدد2/353و عر تدعد ( ، اتع ) و يق44عردي عر (2)
.3/112و مح عرم جن1/244ا،يع لي، يق ر ليمع
مجلة العلوم العربية 121
ربعون ربيع اآلخر العدد السابع واأل هــ9
دد ( ااددم)م،تدداو م دد ( اندد )علت دهد ،دق دد علدتعمعن
( اند ) اعدن ( ااددم)عرخ،مو ر عن عرق ع منج ،ة رنجد
. ج
مان وجدتها - سوى فرلة األحباب هينة ** وكل مصيبات الز
الخطب ()
(. نال )علت هد ،ق ا د ممع عة معن مع اضي مريق
فجنبا أرين فالتلع ** عفا سرف من أهله فسراوع -
الد وافع
بها من لبينى مخرف ** أخساف ظبية فمك ة فاألخساف
ومرابع ()
. ععلت هد ،ق ما ي عر عي ر تمتيد غيم عر معر يم
فيا للن اس للواشي ** تكن فني الوشاة فؤزعجوني -
المطاع ()
ع )و يق 33عردي عر (1) و 261و م ند عر ،يدد 1/23و مادعرس ع دد(م لم
.5/136و عردمم عر عم 2 4/3تم عره عم يعدددة ) يدددق 51-50عرددددي عر( 2) ، يعدددع اخيعدددع فع قعدددة ع خ و عرمقعجدددد ( عي
.5 /5عر ع يةو 10و اددد ا مدا عرمدقددق مددمة اخددمت دد جدد ة عردددي عر62عردددي عر ( 3)
و عر مدددددددع 1/352و ع جددددددد ن ددددددد عرندددددددد 215و2/216عر تدددددددعد ع و دمح ا،يد532-1/531و مح ا،يع لي، يق ر ليمع 2 ر اعا
و 201و عرمقددددمد 1/131و ددددمح عرم جددددن 6 1/3لددددي، يق ر ددددن .5/365عرمقعجد عر ع ية
122
ة في دراسة تطبيمي : ة وأنماط تركيبهاالجملة الشرطي ديوان ليس لبنى
ناهد بنت عمر العتيك. د
ع ،ديرعلت هد ،ق دت عرد ن ع رد و لدم عر عنيدةت ما د
.عرملت عث ،ق عرملت عثأال ياارراب الباين لاد هجات ـ
لوعااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااة
** ن خبرناااي بماااا أنااات فويحااا
تصاااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااار
أباااالبين مااان لبناااى فااا ن كنااات صااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااادل ا
**
فااال زال عظااام مااان جناحااان يفضاااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااا
ا ب الميااه منف ار والزلت من عا
** ووكاااارن مهاااادوم وبيضاااان
شااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااد م
والزال رام لاااد أصاااابن ساااهمه **
فاال أناات فااي أماان وال أناات تفاااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااار
وأبصااارت لبااال الماااوت لحمااان منضااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااج ا
**
علاااى حااار جمااار الناااار يشاااوى *ويطاااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااب
()
.ع ،ق عرد عيعلت هد ،ق ما ي عر عن عرمعض مقج د
فمآلن فليبن لما هو * *فمن كان محزون ا ردا لفرالنا -
والع ()
ر )علت هد ،ق ما ي .ح،تدعي عر عية عر معر( مل
ا إن ها إلي حبيب ** صاديا هيمان لئن كان برد الماء -7
*لحبيب ()
.256- 1/255و عةنجع 50عردي عر( 1)ددر )مددر عآلرو دددذ ندد ر : ا ( مدد الر)و 55عردددي عر( 2) ضددم مة و ( مل
. 3/550عرمقعجد عر ع ية
مجلة العلوم العربية 123
ربعون ربيع اآلخر العدد السابع واأل هــ9
د ( جدعديع)و (تيمدعر)علت هد ،ق د اد ع تقددن عرددعن
ع رمدذتد ،عد و عا د (مرد )جعد،هع عرمادم مو تد عريدعي د
.عرند يير
ى والجنوب ** أال يالمومي كل ما حم والع -8 وللطير مجر
*مصارع ()
( عرانددد د)علت دددهد ،دددق ددد ددددذ ددددم عرادددم ددد ا ردددق
.،عران د: ضم مةو يميد
فهل لي إلى لبنى الغداة ** مضى زمن والناس يستشفعون بي -9
*شفيع ()
غع ماد ي عرددعن مدر عرن دمةو علت ل هد ،ق ار مر ملد ال
. ر عرام ة عردعرية مقم نة ،عر ع
كما يندم المغبون حين ** ندمت على ما كان مني فمدتني -
*يبيع ()
عرع جعدي )و يق6 عردي عر( 1) دمح و 42/ 1و دمح مددة عرددع ف (عدم
. 2/1و مح ع م ن 324ع ر ية ح،ر عرنعفن
.6/153و عردمم عر عم 5/210و تم عره عم 102عردي عر( 2)
و 42 -41 /2و دمح د عتد عرم ند 564و م ند عر ،يدد104عردي عر( 3)
. /4و عردمم عر عم 4/22تم عره عم
ذميد نل،تق مر ايس ،در . 2/565و مح عر ع ية عر ع ية105عردي عر( 4)
.3/15 عحاتضعد
124
ة في دراسة تطبيمي : ة وأنماط تركيبهاالجملة الشرطي ديوان ليس لبنى
ناهد بنت عمر العتيك. د
د - تد عدن غيدم ا ،د -( قددتن ) علت هد ،ق م معن
تد مدمد ن و ضميم م نجد متج ير م عتدعد عرملم
. عر ذ ذ
يار والد رنينا بخير ما لى لرب ي لل ار د ت ح ز ن ن ئ ل -
جميع ()
ع عرمعض دذ ذ ( م،مع)علت هد ،ق دخ ن عر ن
.
ة نعجمتععرام ة عر م ي : عرم،دث ع ن
:تدديد مج عرام ة: ا ح
ة ، جد هع د عمدة العلديالة تعدل عرام ة مر عرم ض ع عرم هم
مير مدر د ددعئن عرندد عرعم،دد و ادد نعردد نعيدة عرنددد يير عرمتقدددالل
ميرو عخت ،ينهن ي ية عرتنع ن . عرمتأخالل
د دمعلددة عرام ددة ،،ددعد ملددتقنال نددد ا ددم عرنددد ييرو رددن ت ددمع
ميرو منمددع ددم رهددع ضددمر دمعلددة ع ،دد عد ددة عرمتقدددالل ،خعج
عو اايم د رهع عرعجدم مع لت ضالل عردمعلة حدق عرند ية
عردديث دة دمعلع ت نفمية ت ،يقية(2)
و يمع ي ،يعر معن
. عرام ة عر ة عحج ح
و رددديس ددد دي عندددقو تمددد 4/22منلددد د ردددق ددد عرددددمم عر عمددد ( 1)
. 4/24عره عم ،ندددعي عرام دددة عرعم،يدددةو ي ،ددددعر ي دمعلدددةو عرام دددة : مدددر ع رددد ( 2)
،نددعي : عو ،دددعر تعح عرددان و مدر عر عنيدة م مع، د عن دأة ت د م : عرند يدة
مجلة العلوم العربية 125
ربعون ربيع اآلخر العدد السابع واأل هــ9
عرادين عرمدين عرد ن اجد رت :" ادعن ع،در دعمس :الجملة لغة
ن ا: اددددتمع ت ددع ددرق م دل دد ددن عرخع ددقو عآلخع فع ل دد : ردد تامل
جد تق دق دع ت مع و اعا و تذا ام ة عر د يل مع عر يع "اعا (1)
و ادعن
ن: عرام ددة : "عرادد تم دد و مذع . عددددة عرامع مع دد عردلددعدع اددد اعا
"مددتعق مر عرام عة(2)
: عرام عدة" و ذ م م ق ع،در منفد م عد
نع عر دد يع . امع ددة عر دد يل دد مع ععددق ددر : اعا مع نع رددق اع دد مع اعددةو اعا تع مل
عردلعدع دذر و عرام دة امع دة دنالل د ي ، معردق مدر عردلدعد
مع رق عردلعدع عر نع : غيماو يقعن "اعا (3)
.
يت،ددير مددر تددذا عرتعمي ددع عر يددة انهددع تددد م ددد ن معندد
اةعرام ضع .نالل ع يعي عرمت مالل
" عرام ددة ،أنهددع تعددمال تددد عرمجدد دع :االجملااة اصااطلح
،ددعمة ددر مم ددد مددر متدديرو الددنلد مددددعتمع مردد ع خددمتو
ندد ت : يددد اددعئنو ا رددن ي دددو ق ردد : لدد عي ا ددعدو ق ردد مر ي مم
لنق ام ة حت يدد مح ،عدد ماد ي ا ع،دقو ت د ر عرام دة ا دن مدر
"ععر ددد ن م ق ددد (4)
و ي،دددياللر عر ددد ل ار تدددذع عرعمددد ن تددد ددد
ة و دة ا، دةو عرام ة عرند ي عرام ة عردديث عرن، عر مي
.دي عر عرهذرييرو دلير عرد م .1 1/4(ع ن ن)معان مقعييس عر ة ( 1) .4/1662( ع ن ن)عرجدعح ( 2)و 5 5/ 1عرقددعم س عرمدددي : و عنفددم 11/12( ع ن ن)رلددعر عرعددمد( 3)
. 23/ 2( ع ن ن)تعع عرعم س .165 عرتعمي عرت اي مهمع: و عنفم110عرتعمي ع ( 4)
126
ة في دراسة تطبيمي : ة وأنماط تركيبهاالجملة الشرطي ديوان ليس لبنى
ناهد بنت عمر العتيك. د
و ر عر ن مع" ح عرم ه مت عحج ر عةلدنعد ع جد تضدم
ع رذعتق ا حو عرمجدم عرج ع عرملندة مر ل عي عر مقج د
ع حام ةت ر ملنعدتع رديس اجد و عرام دة ع هع ريل م
ع ا جد ة ا ندد ذرد ا دم ع ا ددعح ع ا جد عر عاعة خ،م
"ع رذعتدقر ملدنعدتع رديس مقجد د ت ام دة ريلد ، د نت (1)
.
. م ن خج ص-عرام ة عر ن- ،ير تذير عرمج دير
رددن يفهددم دد عردمعلددع - دد ددهمتق- مجدد عرام ددة
ع ة عرمععجددمة ر تددعد لددي، يقو رددن يلددتعم ق لددي، يق ق دد عرند يدد
ة عدددة ر لتعمعن عرذ عج يق يمدع ،عددو منمدع مد مدم
ع ،ددق عرمعندد عر دد ردديس عحجدد د و امدد و مددمعد ،جددي ة عر
معيا عر عم ا م مر ار اذ ما ر تعتنعت : " اعن لي، يق
ن " ر تذع م ض امع(2)
.
لي، يق مر رن يتعم ر ام ة ،معنعتع عحجد د و ا مد
عردديث ر مدر رهع مر خ ن عردديث ر نعجمتع ا،د عد
دةو منهددع عرملددند عرملددند مريددقو ،ددعد عحلددتقعمة مددر ،ددعد : متعدددالل
عر ن(3)
.
.341عر يع ( 1)
.15،نعي عرام ة عرعم،ية: عنفم. 1/32عر تعد( 2)
. 25و23/ 1عر تعد: عنفم( 3)
مجلة العلوم العربية 12
ربعون ربيع اآلخر العدد السابع واأل هــ9
يعدددل عرم،ددمد ا ن مددر علددتعمن مجدد عرام ددة مددر عرندددعة
مير ق ددد ع ر معنددد عردددذ دددم يمدددع ،عددددعرمتقددددالل(1)
و تددد ا ع،دددر
عع تذع عحلتعمعن عرلم(2)
.
دددن ادددعي ممد دددة تعريدددة دددعر ر ندددد يير ددد تدددذا عرملدددأرة
ممدر ،ل ية ،ير مج د عرام دة عر د نعرت: عتاعتعرو ع ن
اددعن ،ددق عر عملدد (3)
و ع،ددر اناللدد (4)
و عر مخ ددم (5)
: عر ددعن .
ر ذتدددد مريدددق ع،دددر معرددد ددد عرت مادددة ،دددير عرمجددد ديرو مم(6)
و
عرمض ( )
.
لعم تذع عرنهج عرت ماة ،ير عرمج دير ع،ر ت عنو
ن مددر ضدد ،ع، دد يم عرام ددة ذ ددم دد ت لددع ملددتق عرددذ يعدددل ا
عرق ن عرم يد ،عرقجدو " االعمهع اد عمهعو ه يعمالل عر ن ،أنق
م "معدن معن يدلر عرل يق: عرممعد ،عرم يد و يقدمالل
و عرم،تدددا (اددعن يددد)عرام ددة ،ددعمة ددر عر عددن ع ددقو ددـ"،ددأر
" يددنصل دد " و مع ددعر ،من رددة اددددتمع( يددد اددعئن) خ،ددماو ددـ
عرجدد عد ...همددع ريلددع متددمعد ير مددع يت تمددق يددم مددر عرنددعسان
.4/123و /1عرمقتضد: عنفم( 1)
.1/64ع ج ن : عنفم( 2)
.55عةيضعح عرعضد : عنفم( 3)
. 1/1عرخجعئص: عنفم( 4)
.6عرم جن: عنفم( 5)
. 5/ 1 مح عرتلهين: عنفم( 6)
.1/33 مح عر ع ية: عنفم( )
12
ة في دراسة تطبيمي : ة وأنماط تركيبهاالجملة الشرطي ديوان ليس لبنى
ناهد بنت عمر العتيك. د
: انهع ا نل منقت مذ م ق عة عدةو ،خ هعو رهذع تلمعهن يق ر ر
عو ام ة عر م و ام ة عرا عدو ام ة عرج ةو نل ذر ريس م يد
" يس ، ن(1)
.
ر ذتدددد مرددد تدددذع عردددما عرلدددي ددد مم(2)
و عرام دددة ندددد
.عحتاعا ا نل مر عر ن اجدعد تذع
ددد ع ددد تعميددد ددد عرعجدددم عرددددديث نادددد عحتادددعتير ايض
ق ،ينهمع ،دعرل ن تدعم ر ر ي مالل عرام ةو مم(3)
و ممدر يدمعد
،ير عرمج دير ،عس دلر(4)
.
،عددد ددم عرمعنيددير عر دد عحجدد د ر ام ددة يفهددم
ر عرمع، ،ينهمعت عر ة يد م معنعتع د ن ام عرم ل ق ري ال ت مالل
نع عرام ة: امع ةت ا ل .ام عةو مع يضنل م ع عةلنعد ري ال
:م ه ن عر م : عنيع
مردد عن عر دد ي عرت عمددق دد عر،يدد نددد ا : عر ددم ر ددة(5)
و
م معئ : عرام (6)
.
.450م ن عر ،يد ( 1)
. 1/3تم عره عم ( 2)
.25ع لعريد عةن عئية : عنفم( 3)
. 1/15عرند عر ع : عنفم( 4)
. 325/ ( م )رلعر عرعمد( 5)
.3/1136عرجدعح( 6)
مجلة العلوم العربية 125
ربعون ربيع اآلخر العدد السابع واأل هــ9
تد (تع يق دج ن مضدم ر ام دة) ت " :ععر م عج د
تدد (اخددمت)ام ددة (،دجدد ن مضددم ر)ام ددة ادد عد عر ددم
" ام ة عر م 1
تع يدق د ي ، د يو " و م ق عرامادعن ،أندق
"د عر عن ال د ع ن ال ،ديث مذع (2)
.
قت مذ دمعلددة مددعيتع ق ،عر ددم اضددعيعا ،ددعد علدد مت ددمالل
عر ملدعر .تن مجدعدم دمعلدة تدذع عرم ضد و ادد اماد د
و ذ ددم مددر مردد عخددت منددعتج عر تددد اتدددع هعتددذع عرتندد ل
تد عرق ع د عرععمدةو تدد معدعن عرددم و : مجعدم دمعلتهع
تد م معد عرقملر(3)
.
تنع ن عرند ي ر اضعيع عر م معيتع ق ،دق د مجدن عتهنو
عخت ميقتهن تذع عرتنع نو يم ر تجني مضهن
ن ص رق ،ع، : تذع عرم ض الميرو ع ع ا ا، ع، د ع ملتق يخجالل
ي دق دمعلتق ،ا ع ن عر عن عرمضعم : متتع،عةو عر عن (4)
.
:ة نعجم عرام ة عر م ي : عر ع
.155 مح عردد د عرند ية( 1)
.531-525عر يع : و عنفم165عرتعمي ع ( 2)
.10عرام ة عر م ية ند عرندعة عرعمد : عنفم( 3)
عر ملددعر عرقدد ن دد ذ ددم مجددعدم دمعلددة عرام ددة عر ددم يةو .ا ددع د( 4)
عرام دة عر دم ية ندد : عو رم يد مدر عرت جدين ينفدمع ميعتع تعميخي متت،ع
.24-10عرندعة عرعمد
130
ة في دراسة تطبيمي : ة وأنماط تركيبهاالجملة الشرطي ديوان ليس لبنى
ناهد بنت عمر العتيك. د
عرام دددة عر دددم ية تتم دددد مدددر نعجدددم مئيلدددة ي تمدددن ،هدددع
ام دددة + ادعة عر دددم : عرمعنددد عر دددم و تدددذا عرعنعجدددم تددد
:منهع ام ة ا عد عر م و يمع ي ،يعر م ا ر نال + عر م
مددع ضددع رتدددن :" اد ع عر ددم تدد : أداة الشاارط -
دد عرتع يدددق ،دددير ام تددديرو عرد ددن ،لددد،،ية ا حتمدددع ملددد،،ية
تع يدق مدع د مدع و تع يدق : عر عنيةو تذع عرتع يق ن عر
"ملتق،ن ملتق،ن(1)
ص عردديث نهع ق ع ت،عمع يت خ .
دحرة عرمعند و ةو عر،لع ة عرتم يدوة عحلمي عردم ي : ام،عة
. عرعمن
،عرنفم مر عح ت،عم ع ن الن عرند ي ر اد ع عر م مر
المعي دم (2)
ع لدمعي مدر و م خ ،ع ع د ع و
و مددعو متدد و ا و ايددرو ايددعرو اندد و : اد ع عر ددم ر دد مع
و تددد انل : عرددددم مدددر اد ع عر دددم ،عت دددعق و دي مدددع مر
.62 4/1عمت ع عرضمد: و عنفم66: و عنفم4/66 مح عرتلهين( 1)
و دمح 3/56عر تدعد: يم مر عرمجعدم عرند يةو عنفم مد ذ م ذر ( 2)
.4/66و مح عرتلهين42-40/ عرم جن
مجلة العلوم العربية 131
ربعون ربيع اآلخر العدد السابع واأل هــ9
مذمدددع: دددد دم يتدددقما معتو عر،دددعد(1)
: دددد علدددميتقمعتما و
مهمع(2)
.
:ةو تقلن لتة االعنامع مر ديث عردحرة عرمعن ي
ةت ا تع يدق عراد عد د د معن عر دم ي مع ض رمام -1
و مذمع: عر م .مر
ر معند عر دم -2 : مع ض ر دحرة مدر يعقدنو دن ضدمالل
.ر مع
ر معند عر دم مع ض ر دحرة د معح -3 : يعقدنو دن ضدمالل
.معو مهمع
ر معندد عر ددم -4 : مع ضدد ر دحرددة دد عر مددعرو ددن ضددمالل
.مت و ايعر
ر معندد عر ددم -5 : مع ضدد ر دحرددة دد عرم ددعرو ددن ضددمالل
.ايرو ان و دي مع
ذتد لي، يق مر انهع دم و يق امه م عرند ييرو ذتدد ،عضدهن ( 1)
و 3/56عر تدعد:عنفم.ع،ر عرلمععو عر عمل و مر عرق ن ،علميتهع: منهن
و دددمح 332و عةيضدددعح عرعضدددد 2/155و ع جددد ن2/46عرمقتضدددد
. 120و م ن عر ،يد145- 14و مج عرم،عن 155/ عرم جن
عرامه م انهع علنو ذتد عرلدهي مرد انهدع ددم د عرم ضد ( 2)
عرذ حيع د يهع يق ضميمو علن عرم ضد عردذ يعد د يهدع يدق
و 116-6/115وعرمقعجددددددددد435م ندددددددد عر ،يددددددددد: عنفددددددددم.ضددددددددميم
. 0 4/3عرتجمي
132
ة في دراسة تطبيمي : ة وأنماط تركيبهاالجملة الشرطي ديوان ليس لبنى
ناهد بنت عمر العتيك. د
د ،ددير اندد ع عحلددن ع م،عددةو ذردد ،دلددد -6 مددعت متددمدالل
ا ال : معيضع مريق(1)
.
نهع مددددع ع ر ددددم م،همددددةت نهددددع م دددد عرادددد ن رتضددددمل
ر عرتددد تددد ر ،هدددعنو تلدددتعمن ددد ع مدددم عرمتددديق ( مر )معنددد
غم، عر مسو ا ع مر : م -عرمق ،قو يقعن(2)
.
،ددعرنفم مردد عر،لددع ة عرتم يددد يم ددر تقلددين ع د ع دد
:عرند عآلت
و معو ا: اد ع ،لي ة غيم مم ،ة - .يعرو ان مر
، د معي ر ،لدي - و ايدرو ت دقهدع مدعو : عع ا مم و متد و ا ال مر
عو مت معو ايال : تج، . ع معو اينمعمم
ع اج هع مذو فم مع ذ عو دي معو لل مع ذ مل : معياد يق عرتم يد -
، م مع و جعمتع دم ع عددع دعح د معر رمع مض و م الل
معو ت ديثو يد يهع مدعو حت ندعر و دي عحلتق،عن لر
م يتير مح م مع(3)
.
مهمع: مععخت يق ،ير عر،لع ة عرتم يد -(4)
.
.3 3 -0 4/3مي عرتج: عنفم( 1)
.51-4/50 مح عر ع ية: عنفم( 2)
. 2/4و عرمقتضد3/56عر تعد: عنفم( 3)
دخ يهع مع عر عئددةو أ،ددر عرهدعي ( مع)ذتد عرخ ين مر ار اج هع( 4)
مر ع ر ت معتية عرت دمعمو اع د عر د ي عر عدددو تع،عدق ددد مدر
و ( مق)،ة مر مم : عرند ييرو اين ةو تد ما مع عر دم ي ،معن
عضدهن مرد عرقد ن ،عر،لدع ةو ،ع خ شو عر ادععو عر، ددعدييرو ذتدد
مجلة العلوم العربية 133
ربعون ربيع اآلخر العدد السابع واأل هــ9
: تقلن اد ع عر م ،ع ت،عم عرعمن المير
دد ذ و مل مر : :اد ع اع مددةو تدد -1 دد عو مع مهمددعو مددعو و ر مع
.دي مع ايرو ان و ايعرو مت و و ا ال
دد عردددديث ددر مر لدديأت و مهمددعو نددد ت جددين عرقدد ن ر و مع
ة ع د ع ر ع د ع عر عمدة عردي عرو ل،ق عرق ن ،قيد
.ضمر عردديث ر تقليمع ادعة عر م ،ع ت،عمعتهع عرمتعددة
: يم ر تجني هع مر : اد ع غيم اع مة -2
ع: اد ع غيم اع مة ،عت عق عرند ييرو تد -ا معد و رد حو رع
ع . معو ام
و ند ت جين عرق ن در ( مع)و (ر ح) ليأت عردديث ر
ع ددد ع)ع د ع عرددد عمدة ددد عرددددي عرو ام ددد مع و هددد ددددم مدددر (رع
دم عح،تددعيو يددنل د عمتندع عر د ي ر اد د غيدماو ،هدذع
عرمعن ي ر دم م و ت مختص ،عردخ ن ع لمعيو
رد ح يدد رادعي مدم و : د عح،تددعيو ندد يمت عحلن ،عددا
يام يهع مع ر ح مر اد عن(1)
.
و 60-3/55عر تددددددعد: عنفددددددم. ا،دددددد ديددددددعرو ع،ددددددر ت ددددددعن: مددددددنهن
و ددددددددمح عر ع يددددددددة 43-42/ و ددددددددمح عرم جددددددددن 2/4عرمقتضددددددددد
و 63 1/ 4و عمت دددع عرضدددمد /4و دددمح عر ع يدددة3/1621عر دددع ية
. 4/316و تم عره عم 436م ن عر ،يد
و 145/ و دمح عرم جدن364و م ن عر ،يدد 60عران عردعن : عنفم( 1)
.4/431عرتجمي
134
ة في دراسة تطبيمي : ة وأنماط تركيبهاالجملة الشرطي ديوان ليس لبنى
ناهد بنت عمر العتيك. د
ع ع) امد ر معندد ( امد هدد ددم ،لددي د ع ددهمو متضدمالل
مهمع : عر م و نعئد ر ادعة عر م عن عر م و ما ن ،معن
ع يد من قو : ي ر مر يو ت عرذ يق عرامه مو ام
مددر دد ي يددد من ددقو دددذ ادعة عر ددم مهمددع ي ددر : عرتقددديم
ع) عن عر م و اايم ع يد من دقو : مقعمهمعو أج، (ام ام
م عر دعي ر دم مجد ح عر دف نهع معند عر دم رتضدمل . ن اخاللد
اعي عر دعي ح مدة را ع،هدعو د م عضد ددذ هع ت جدين رديس
عرمقعن ذ ما(1)
ن هع و اد ذتدد ،عد عرمععجدمير مرد ددن تضدمل
عر م (2)
ة م ،تةام تهع ام ة خ،مي و ار (3)
.
.ر و مذعو ي : مخت م هع عرا نو ت -د
و نددد ت جددين عرقدد ن ددر (مذع)و (ردد ) لدديأت عردددديث ددر
ع و مذتد عر،جميير انهع ( ي )ع د ع عر عمدة عردي عرو ام
ايدرو حتا نو ذتد عر ي ر مر عرا ن ،هع مع يا ن ،مت و
دع)عنفم ت جين عرق ن د ( 1) -2/354و عرمقتضدد4/235عر تدعد: د (ام
و دمح 5/11و دمح عرم جدن153و ع تيدة64و دم عرمععن 355
-522و عران عردعن 2 1-1 1و مج عرم،عن 3/164عر ع ية عر ع ية
.0 و م ن عر ،يد523
. 13-132عرام ة عر م ية ند عرندعة عرعمد: عنفم( 2)
. 51عرام ة عرند ية دي عر عرهذريير: عنفم( 3)
مجلة العلوم العربية 135
ربعون ربيع اآلخر العدد السابع واأل هــ9
ي مع ت در ا درو يد ت عدن ا عدنو ح،دد : يج ل مذت،هن
ع معن يهع مر عت عق عر ع ير ر ف (1)
.
تقتضدد ع د ع : جملااة الشاارط وجملااة جااواب الشاارط -
رتع يددق عرد ددن يددقو تععرمددذ مة ام تدديرو تلددم ع ردد ددم
ع عر عنية ا ع، (2)
لد د عراد عد د ت نق ممتد عر م تمت
مضددم نق ادد عي رمضددم ر عر ددم عرلدداعنو ا ادد عيت ر (3)
و
غيددم معضدد عرمعندد و غيددم ياددد دد عر ددم ار ي دد ر عدد
ي د ر عو غيم مقتدمر ،ددم تن ديسو ا اددو اح ، و متجم
(ر رع )ـا ، (مع)ـمن ي ع ،(4)
.
رلد ع يهدع م ع دتمع د ر عر دم عد و مد نجد ص ع
خض حض جض حجسمص: و منهع ا رق تعدعر (مر )ادعة عر م لنحعممت دد ، عددن مضددمم ي لددما عرفددعتمو ( ادددد)و ددـ(5) جحسمض
و 3 3/15عر دع ية و مح عر ع ية2/643عةنجع و3/60عر تعد :عنفم(1)
.110- 6/10و عرمقعجد عر ع ية0 2م ن عر ،يد
. 62 4/1عمت ع عرضمد: عنفم( 2)
و 126-6/125و عرمقعجددددددد عر ددددددع ية3 /4 ددددددمح عرتلددددددهين: عنفددددددم (3)
.3 4/3عرتجمي
. 2 3-1 4/3و عرتجمي 6/13عرمقعجد عر ع ية: عنفم( 4)
.6: عرت ،ة( 5)
136
ة في دراسة تطبيمي : ة وأنماط تركيبهاالجملة الشرطي ديوان ليس لبنى
ناهد بنت عمر العتيك. د
مر علددتاعم ادددد مددر عرم ددم ير علددتاعم : عرتقددديم(1)
و تددذع
ممتن م ،قية اد ع عر م مح عرضم مة(2)
.
اة عر م ،عرا عد نفيم عرم،تدا عرذ ح،د رق مدر خ،دمو
،د ر م مر ا عد دت يتن عر ن (3)
.
ع ر ا ددق جددعرد ع جددن دد ادد عد عر ددم ار ي دد ر عدد
" يقتدمر ،هدعت عو لذع ادعي د ع جدن ردن يددتج مرد دعي م
"ة ا دق م اعدقة مر ديدث جد دي ،ينهمع منعل،ة ر في ر (4)
و
اتمعنق ع ياد عع معت غيم جعر ر ي ر م لذع ا ا ع،
ة ا ار يق عرا عد ام دة علدمي : ،عر عيو ذر م عض و منهع
غيم متجم و ا يقتمر ،دم عرتن يسو ا ادو ةو ا ع ،ي
(رر)ـا ، (مع)ـع ،ا ي ر من ي (5)
.
مدددر ديدددث عرد دددن عة مع،ددد و مذع دددعر عر دددم عراددد عد
ر دم مضعم ير يا معر عر فو مع عر معض عر ف مد
.2/636و عرت،يعر1/354عر،يعر غميد م معد عرقملر: عنفم( 1)
و مح عتد عر تدعد ر دن 5 /2و عرمقتضد3/113ععر تعد : عنفم (2)
. 20و ضمعئم عر عم2 /2و امعر ع،ر عر ام 2/522
. 15/ع ج ن :عنفم( 3)
.2 4/3عرتجمي : عنفم. 4/110 مح عر ع ية( 4)
و 155 -3/1554و مح عر ع ية عر ع ية5/302 مح عرم جن: عنفم( 5)
و 1 4/1و عمت ددددددددع عرضددددددددمد135- 6/13عرمقعجددددددددد عر ددددددددع ية
.5 3-1 4/3عرتجمي
مجلة العلوم العربية 13
ربعون ربيع اآلخر العدد السابع واأل هــ9
ا اددد عد د مدددق عراددد ن ددد عرم ضددد (1)
و مر دددعر عر دددم
عو عرمختعم عرا نو يا يدق عرم د و ع عرا عد مضعم معضي
:ند ا ن تيم ،ر ا، ل م
وإن أتاه خليل يوم مسؤلة يمول الرائب مالي والحرم ()
عرم ند لدي، يق د تقدديم عرتقددين(3)
و و ددذ عراد عد
ع لد ذرد ماد ي عر دم معضدي عو عرمعضد حيفهدم يدق مم
لر عةتيعر ،عدا ،مع حينا ن من ادعة عر م و دع(4)
ع عرم،مد و ام
هق دذ عر عي قد ا(5)
.
عو ندد ع عراد عد مم د ع ما م د اد يأت عر م مضعم
:ا ن اميم ،ر ،دهللا عر،ا
6و عرمقعجددد عر ددع ية4/106مح عر ع يددةو دد2/1102عرمقتجددد: عنفددم( 1)
/11 .
و 2/152و ع جدددد ن0 /2و عرمقتضددددد 3/66و عر تددددعد115عردددددي عر( 2)
و دمح /4و مح عرتلهين 15/ و مح عرم جن 2/1104عرمقتجد
. 6/132و عرمقعجد عر ع ية5 3/15عر ع ية عر ع ية
.3/66عر تعد: عنفم( 3)
. 6/133عرمقعجد عر ع ية: عنفم( 4)
.2/65عرمقتضد : فمعن( 5)
13
ة في دراسة تطبيمي : ة وأنماط تركيبهاالجملة الشرطي ديوان ليس لبنى
ناهد بنت عمر العتيك. د
إنن إن يصرع أخون ياألرع بن حابس ياألرع
تصرع ()
ت ضدعي ندعدمو تأ ي دق د عرتقددين عرتدأخيمو ا د
.مضمعم عر عي
* * *
و 2/1103و عرمقتجددد2/152و ع جدد ن2 /2و عرمقتضددد 3/6عر تددعد( 1)
و دددمح عرتلدددهين 15/ و ددمح عرم جدددن1/125امددعر ع،دددر عر دددام
4/ .
مجلة العلوم العربية 135
ربعون ربيع اآلخر العدد السابع واأل هــ9
عرم،دث عر عن
مععنيهعو علتعمعحتهعو اتهع ،عرليعق: اد ع عر م
:اد ع عر م عر عمدة عردي عر
مةاد ع عر م عراع -1(1)
:
مهمع ر مع مر ع دعة
1 2 51 ع م دتع دد مم
: عر م غيم عراع مة اد ع -2
عرم مع ر ح ر مذع ع دعة
ع دد مم
م دتع52 2 4 5 4
:اد ع عر م عراع مة: ا ح
عر ددم اد ع تعدددل ان : إن (2)
و ع جددن يهددع(3)
هددع ت ن
ادعة مدر اد ع نل هعو ،ينمع تختصل عي الل تدخن م عض عرا
ر )عر ددم ،م ضدد مخجدد صو ددـ دد ( متدد ) ددم رمددع يعقددنو ( مع
... م ر معر(4)
.
25 معتدتم ق مر عرفم ية عر دم ية ص( دي مع)ليأت عردديث ر ( 1)
.
اندد و عر(عر ددم دددم ان : ) يددقو 41/ ددمح عرم جددن: عنفددم( 2)
. 20عردعن
.50و 2/46عرمقتضد: عنفم ( 3)
و ددددمح 2/15و ع جدددد ن2/50و عرمقتضددددد3/63عر تددددعد: عنفددددم ( 4)
.1/315و مح ار ية ع،ر مع 2 /1عرم جن
140
ة في دراسة تطبيمي : ة وأنماط تركيبهاالجملة الشرطي ديوان ليس لبنى
ناهد بنت عمر العتيك. د
ة اد ع عر دم و ،أد دعن د ر ،قيد ر نهع ان عر،دعد عختجد
ع عختج ،ق : مم
اد ع اد عحلددن ،عددتع دد لدعة عر دد ن -(1)
و ندد ا رددق
و حيجدد ل ذردد دد (2) جحسمض خض حض جض حجسمص: تعددعر
.ة اد ع عر م ،قي
ار ي ر عر عن عر عاد ،عددتع ( مر ) ي تم ر ا عحلن ،عد
رن يع لهع مح عرضم مة عو لر عر ملتق، معضي (3)
.
: د دد عرلدديمع ادد ن عرقعئددن: اد ع دددذ عر ع ددير معهددع -
و ا : حلت ع ميمت نق اعئمو يقدعن ع دعر ادعئم مر : عيتلدق مر
ممددر ادد ا ع،ددر معردد . أتددق(4)
و ذتددد ،عدد عرنددد يير مردد
تخجيص ذر ،عرضم مة(5)
:و اع ع منق ا ن ما،ة
و عرملدددددعئن 4 /2و عرمقتضدددددد113-3/112و 1/134عر تدددددعد: عنفدددددم( 1)
و ددمح 2/1121و عرمقتجددد 1/41و عرت،جددمة عرتددذ مة466عر، دددعديع
.65 4/1و عمت ع عرضمد3/1555ر ع يةعر ع ية ع
.6: عرت ،ة( 2)
و ددددددمح عر ع يددددددة 1 1/3 ددددددمح عرامددددددن ح،ددددددر جدددددد م: عنفددددددم( 3)
.53-4/52و مح عر ع ية3/1555عر ع ية
. 3/1610 مح عر ع ية عر ع ية: عنفم( 4)
ا ددق ع،ددر جدد م 2/200و دد ددمح عرامددن303عرمقددمد: عنفددم( 5)
.6 /4ح عر ع يةعرا ع و رن يخجق ،عرضم مةو م
مجلة العلوم العربية 141
ربعون ربيع اآلخر العدد السابع واأل هــ9
ا ا معد ياسلمى وإن كان فمير : لالت بنات العم م
()وإن : لالت
تددقو دددذ عر ددم م ع معدددل مر ددعر قيددم : دد تقددديم ع تع ي
ضم مةو مح ارال عرلي نص م دا عرن م عرا عد ر
دة مر عآل عم(2)
و د ع،ر ج م مع مد منق عحختيعم
ع اعي ل،ين عرندمةو ند ع حو ا : مم مر ند : ع عن تذع ممد
حت عن غيما ع ع ق(3)
.
مذتد ،ع عرند ييرو عرامه م ( مر )ا ع دذ -
منعق(4)
.
و (5) جحسمل يك ىكحجس: اددددد تقتددددمر ،دددد عرنع يددددةو نددددد (مدع) ت دق ،هدع
(6) جحس مي زي ري ىحجس: و ندد ا ردق تعدعر
و دددمح عر ع يدددة 2/201و دددمح عرامدددن ح،دددر جددد م6 1عرددددي عر( 1)
و دددمح 5 1و مجددد عرم،دددعن 6 /4و دددمح عر ع يدددة3/1610عر دددع ية
.4/26ع م ن
. 4/33تم عره عم : عنفم( 2)
. 304عرمقمد: عنفم( 3)
عر د رن اا مر اعن ،ا ع عردذ و اد نقن تذا عرملأرة ا،د ديد( 4)
ضددددددع هعو عرلددددددي دددددد تمدددددد 4 4/1ت ددددددع عرضددددددمدعم
. 4/33عره عم
.35:عرت ،ة( 5)
.411و 33م ن عر ،يد: عنفم( 6)
142
ة في دراسة تطبيمي : ة وأنماط تركيبهاالجملة الشرطي ديوان ليس لبنى
ناهد بنت عمر العتيك. د
(1)(رد )دمد د ( ملر ) ذ متمعن و
(2)ي رع حم حجس :و قدمعية ددة تعدمع
.(3)جحس يم ىم مم عرفرالل عحدتمعنت نهع عرا عي م،همةو ( مر ) تلتعمن
ملتق، ةت نهع غيم متيقنة عر ا و رذر عر عرا عي ،ع ععن عر
مددر تنددع يت،ددير ددة دددن عرماددع عة ،ددلذعت نهددع مر دردد دد
ىهحجس: عحلددتق،عنو هدد ر مددم عر عادد حمدعرددةو نددد ا رددق تعددعر دددمو يقددد، : و تقددد ن(4) جحس جي يه ملر : لتيددد مذع عدمدددم عر،ل
مت ر اتق مع ن عدمم عر،ل (5)
.
رن تددة معن يددةو دد ا رددق ( مذع)م ضدد ( مر )تلددتعمن اددد
و عرمدد عادد (6) جحس نتىت مت زت رت يب ىب نبحجس :تعددعر
ع رددن يتعددير معنددقو (مذع)حمدعرددةت هدد مددر م عضدد دد و مح انددق رم
(ملر )اع علتعمعن( )
.
:مر تذا عرم عض : ورودها في الديوان
.23:عةلمعي( 1)
.1552-3/1551 مح عر ع ية عر ع ية: عنفم( 2)
.2/42عرمدتلد: و عنفم26: ممين( 3)
.1:عحن قعق( 4)
و عرت،جدددمة 56-2/55و عرمقتضدددد3/60عر تدددعد : عنفدددم عرملدددأرة ددد ( 5)
و امعر ع،ر عر ام 1/411 عرتذ مة .4/50و مح عر ع ية5/4و مح عرم جن3/145و 3 -2 /2 .144: لن ممعر( 6)و عراندددد 66 1/ 4و عمت ددددع عرضددددمد5/4 ددددمح عرم جددددن: عنفددددم( )
. 36عردعن
مجلة العلوم العربية 143
ربعون ربيع اآلخر العدد السابع واأل هــ9
هياااامي بلبناااى فااا ن يااان ت - رواياااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااة
**
بااان الحبااااب ، فمااا ريااا د ، ياااا روياااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااات ()
فمااااا أنااااا إن باناااات لبينااااى - بهااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااجع
**
إا مااااااااا اسااااااااتمل ت بالنيااااااااام المضاااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااجع ()
كاااارت لبنااااى هششاااات - فاااا ن كرها لاااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااا
**
كما ها لل اد الاد رور ولياد *()
أو تمسااي مي الحباال ر صااإن ت - مفارلااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااة
**
فالاد هر يحاادل لسنسااان ألوانااا
()
ن علددن ددم اددع نو تدد علددن مدد،هنو يادد ن ع ددير مددع :ماا
نق معنددد و(مر )تا مهمدددع (ملر ) مدددن رتضدددمل(5)
و تددد م ضددد
ر معن عر م ر دحرة مر يعقن ن ضمالل(6)
.
ر ) مد : ورودهاااا فاااي الاااديوان ددد ددد عرددددي عر ددد ( مع
:عم ضعيرو تمفماااان كااااان محزون ااااا راااادا -
لفرالناااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااافمآلن فليبن لما هاو والاع **
()
.36عردي عر( 1) .54عرلع،ق (2) .53عرلع،ق( 3) .5 عرلع،ق( 4)و ددمح 42/ و ددمح عرم جددن2/46مقتضدددو عر3/56عر تددعد: عنفددم( 5)
. 4/50و مح عر ع ية 6- 4/6عرتلهين
و عمت ددددددددع 4/10و ددددددددمح عرم جددددددددن 2/50عرمقتضددددددددد: عنفددددددددم( 6)
.0 4/3و عرتجمي 63 4/1عرضمد
144
ة في دراسة تطبيمي : ة وأنماط تركيبهاالجملة الشرطي ديوان ليس لبنى
ناهد بنت عمر العتيك. د
ومن يتعل ك حب لبنى فإاده -
يمااات أو يعااا ماااا عاااا وهاااو ***كلااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااايم
()
علن م ادع نو ضد ر دحردة د مدعح يعقدن دن : مهما
ر معندد عر ددم و هدد (مددع)،معندد ضدمالل(3)
و مددر عرادد ن ،ددق ا رددق
زئ رئ ى ر ذ يي حجس: تعددددعر .(4) جحس
ع) مد : ورودها في الديوان مع ه عرددي عر د م ضد ( مع
: عدد ق و ت
ماا عشات عليان الهاوى ، والجياب ** يا لبن ناشر فالملب ومهما يكن
ناص()
واردة فاي الاديوان، ولاد تلن كانت أدوات الشرط الجازمة الا
، (ماااا)فاااي الاااديوان فاااي موضاااع واحاااد، تلتهاااا ( حيماااا)وردت
.منفصلة عنها
.55عردي عر( 1)
.116عردي عر ( 2)
و ددددمح عر ع يددددة 43-42/ ددددمح عرم جددددن: عنفددددم معايددددن يهددددع دددد ( 3)
و 116-6/115و عرمقعجددد عر ددع ية /4عر ع يددةو ددمح 3/1621عر ددع ية
-0 3/ 4و عرتجددمي 435و م ندد عر ،يددد63 1/ 4عمت ددع عرضددمد
3 1 .
.132:ع مع ( 4)
.5 عردي عر( 5)
مجلة العلوم العربية 145
ربعون ربيع اآلخر العدد السابع واأل هــ9
مددر اد ع عر ددم عراع مددةو تادد ن ع دديرو تدد ( دي مددع)
عر ع ددةو ( مددع)ردقتهددع( ديددث)فددم م ددعر ي يددد عرعمدد نو اجدد هع
(مددع)ة مح مدد حت دد ر ددم ي (1)
ا رددق عو مددر علددتعمعرهع ددم
و ادددددددددد ن (2) جحس حت جت هب مب خب حب حجس: تعددددددددددعر
:عر ع م
ر لـــن هللا ا في رابر األزمان حيما تستمم يمد نجاح ()
عردي عر م ض عدد ( مع)ة ،ـمت ( ديث) اد مد
: ق و ت
كر لبنى مستهام معنى حيل ما شحطت نواها ** وأنت ب()
.يأت عرتع يق يق عرتد ين عرند ر م،دث ل
:اد ع عر م غيم عراع مة: عنيع
ر معند عر دم و :إا فم رمدع يلدتق،ن مدر عر مدعرو متضدمالل
رذر تقتض ام تير مدع تقتضديهع اد ع عر دم (5)
مذع : و ندد
و 55-3/56عر تددددددعد: دددددد (دي مددددددع)عنفددددددم ت جددددددين عرقدددددد ن دددددد ( 1)
و 46/ و مح عرم جدن 1/40و عرت،جمة عرتذ مة54و2/46عرمقتضد
. 1ن عر ،يد و م 2 / 4 مح عرتلهين
.144: عر،قمة( 2)
و 1/365 دمح مددة عرددع ف: رن اا رق نل،ةو عر،ي مر عتد( 3)
. 1م ن عر ،يد
.1 عردي عر( 4)
. 12و م ن عر ،يد202و ع تية4/232عر تعد: عنفم( 5)
146
ة في دراسة تطبيمي : ة وأنماط تركيبهاالجملة الشرطي ديوان ليس لبنى
ناهد بنت عمر العتيك. د
نهع معند عر دم دعر غعردد دخ رهدع و اعي يدد أ ممدق رتضدمل
دد عرامددن عر ع يددة(1)
و مح انهددع رددن تعمددن عرادد ن يمددع ،عدددتعت
رمع تيقاللر ا قو ا ( مذع)ة عرمعن ت ـعر م ي ( مر )رمخعر تهع
ار تدددخن دد عرم دد يددق( مر )مادد و ع جددن دد (2)
اددد .
مد عرادد ن ،هددع دد عر ددعم(3)
و ااددع عر يدد ر عرادد ن ،هددع دد
عر ن(4)
ع ،دق عحلدتق،عن ي م ماد ي عرمعضد ،عددتع مدمعد و (5)
و
منق عرمضعم اانال (6)
.
ع حختجعجهع ،عرامن عر ع ية لنق ح،د ار ي يهع عر عن فدعتم
ع ا مقددددم ( )
ن ندددد ا ردددق تعدددعر رئ حجس : و دددع .(5) جحسىل مل خلحجس: و عر عن ند ا رق تععر ( ) جحسزئ
.4/56و مح عرم جن204ع تية: عنفم( 1) .2/211 مح عرتلهين و56-2/55و عرمقتضد3/60عر تعد: عنفم( 2)و 52-51و مادددددعرس ع دددددد2/56و عرمقتضدددددد3/61عر تدددددعد: عنفدددددم( 3)
.2/211و مح عرتلهين 4/5و مح عرم جن2/160ع ج نمعدعن عرقدملر : و عنفدم 36نلد ذر رهن عرممعد د عراند عرددعن ( 4)
. 3/15ر معي . 36و عران عردعن 2/211 مح عرتلهين: عنفم( 5) . 12ر ،يدم ن ع: عنفم( 6)و 3/60عر تعد: عنفم. تذع ت مذتد لي، يقو تع،عق دد مر عرند يير( )
و امددددعر ع،دددددر 204و ع تيدددددة -6 / 2عرمقتضددددد:-مددددد - معادددد و مدنهن (مذع) ا ،عد عرندد يير اد عرم،تددا ،عدد . 2 /2عر ام
امدددعر ع،دددر : عنفدددم نلددد،ة عردددما ر خ دددش ددد . ع خ دددشو ع،دددر معرددد . و نلد،ق ردق ايضدع ع،در معرد ع قدق 36عران عرددعن و 2 /2عر ام
.2/213 مح عرتلهين .1:عرنجم( ) . 1:عحن عم( 5)
مجلة العلوم العربية 14
ربعون ربيع اآلخر العدد السابع واأل هــ9
:مر م عض م دتع :ورودها في الديواند باسام ناإا نادى الم -
لبنااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااى
**
عييت فما أطياك لاه جواباا ()
ك رت ماان - ا خاادرت رجلااي تاا إ لهااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااا
**
فنادياااااااات لبنااااااااى باساااااااامها ودعااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااوت ()
كاااؤني فاااي أرجوحاااة باااين - ** أحبل
إا كاااارة منهااااا علااااى الملااااب تخطاااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااار ()
فااي الاادنيا إا لاام فاال خياار - ** تواتنا
لبيناااى، ولااام يجماااع لناااا الشااامل جااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااامع ()
و ( إا مااااا)،ددددة عردددددديث ددددر ع دعة عرمم (مذع)ـ يتجددددن ،دددد
عرم ه م يهع انق حيا ن ،هع مح عر دعم(5)
و مدع تد عرددعن
و ايدددد ع،دددر ،ع، دددعذ عراددد ن ،هدددع ددد عر دددعم ،عاتمعنهدددع (مذع)مددد
(مع)،ـ(6)
و (متد )و ذ م ع،ر يعيش ار عرا ن ،هع ،من رة عرا ن ،ـ
. 2عردي عر ( 1)
.35عرلع،ق (2)
.45عرلع،ق( 3)
.54عرلع،ق( 4)
.66 4/1و عمت ع عرضمد 3/202 مح عر ع ية : عنفم( 5)
. 24- 1/24 مح عرمقدمة عرمدل،ة: عنفم( 6)
14
ة في دراسة تطبيمي : ة وأنماط تركيبهاالجملة الشرطي ديوان ليس لبنى
ناهد بنت عمر العتيك. د
مذع مددع تددأتن ادلددر مريدد و ار عرادد ن ،هددع د ر : و نددد (متدد )،ددـ
ا ينو حي ر مح عر عم( مع)(1)
.
:مر م عضعق: ورودها في الديوانا مااا مشاات شاابر - ا ماان األر إ
أرجفاااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااات
**
ر حت اى ماا تزياد علاى من البها
بر شاااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااا ()
فماااااا أناااااا إن بانااااات لبيناااااى -
بهاجع **
()*أبااات كباااد مماااا أجااان صاااديع
الت بحبهاااا - إا ماااا لحااااني العاااا
**
()*أبااات كباااد مماااا أجااان صاااديع
يهع معند عر دم حي عماهدعو مر ردن ي در ر فهدع ردذر :لو
و مح ار (مر )ع ، دم هع عمت،ع دق مد ح م هعو عمت،ع ا ع،هد
تاع ددق ( ردد )عو تاعددن عر عددن ر لددتق،عن مر ددعر معضددي ( مر )
ر مض مر عر ملدتق، (5)
و د عرمعند و يقدنل نهدع ملدتق،
. ةة غيم عمتنع ي عمتنع ي : ة ن عرعر م ي ( ر )
. 4-46/ مح عرم جن: عنفم( 1)
. 4عردي عر(2)
.105عرلع،ق( 3)
.105عرلع،ق( 4)و دددمح عر ع يدددة 101و معدددعن عرددددم 355مجددد عرم،دددعن : عنفدددم( 5)
و م ندد 2/656و ددمح ع يددة ع،ددر عردعاددد ح،ددر امعددة4/450ر مضدد
.5 6/1و عرمقعجد عر ع ية 33عر ،يد
مجلة العلوم العربية 145
ربعون ربيع اآلخر العدد السابع واأل هــ9
ع عحمتنع يدد دد ع دد ،ددعد ردد تدد ع ددم ا دد -ةوام(1)
هدد -
نهددع ت يدد عمتندع عر دم عرادد عد م: ددم عمتندع حمتندع ت ا
اميعددع(2)
ردد اددعين يددد ممتددقو عمتندد عر ددعن : و دد نددد
ع حمتندع مايئدقعمتن م معمد يدد : حمتنع ع نو عرمعن (3)
و
تدذا ،أنهدع ددم رمدع دعر لديق ر اد ( رد ) ،م لي، يق در
غيما(4)
.
رد ادعي عرضدي : ع معند و ندد ع ر ف د هع معضدي ي ر م
مرد ئر ردن تلد: ع عرمعن ق و ند امس ممتقو ا معضي
هع مضعم جدم تق مرد عرمضد و ندد ا ردق يع رل مذع ع ... ممت
.ر ا ع ن: ا (5) جحسنب مب زب رب يئ ىئ نئحجس: تععر
.133ة معدو مح ا ع د ع3/1630 مح عر ع ية عر ع ية: عنفم( 1)
و 3و دددم عرمعددعن 101معددعن عردددم : عنفددم دد لدد،ين عرم ددعن( 2)
و دمح 5 4/1و عمت دع عرضدمد4/55و مح عرتلدهين136عر مع
و 2 2و عراندد عردددعن 35و مجدد عرم،ددعن 2/1143ار يددة ع،ددر مع دد
.335م ن عر ،يد
نددع تنددع خدد ،ددير عرنددد يير دد م عدتهددع عحمتنددع و نهددع ت يددد عمت( 3)
عر ددعن حمتنددع ع نو اددد دددمم عرملددأرة ،أدرتهددعو عرددمعا يهددع دد
.11-6" جدي عر،خعم ( ر " )،دث
.4/224عر تعد: عنفم( 4)
. : عردامع ( 5)
150
ة في دراسة تطبيمي : ة وأنماط تركيبهاالجملة الشرطي ديوان ليس لبنى
ناهد بنت عمر العتيك. د
ع دد عر ددم ية غيددم عحمتنع يددة( ردد ) ام(1)
ت يددد عر ددم د ر
عر م ية د عرمعند ح د عرعمدنو ( مر )ع و ه ممعد ة رـعحمتن
تنقن معن عر عن مر عحلتق،عنو ل عي دخ د د عرمعضد ان
ع مد منهددع ا رددق تعددعر دد زب رب يئ ىئحجس: عرمضددعم و مم . مر ا ا،ت ن: عرمعن و (2) جحس ىبيب نب مب
تدذا حيقد ،عددتع مح عرملدتق،ن د عر دف عرمعند و ا ( ر )
،عرمضددعم ع مددا ح دد عرمعندد ،ددأر ي دد ر معضددي عرملددتق،ن (3)
و
:ة ،ن يهععر م ي ( ر ) مر اد عن
:هع غيم اع مةو تذا عرملأرة يهع ة لمعي ر ندعةان -1
ر ذتدد ق حيا ن ،هعو ح عر د ن ح د عر دعمو ممد ان -
مر ذر ع،ر معر (4)
.
ع،دددر : ذرددد عرادد ن ،هدددع ضدددم مةو ممدددر ذتدددد مرددد ار -
عر ام (5)
و عرمض (1)
عرو ا، دي (2)
.
و ددددددمح عر ع يددددددة 2/441 ددددددمح عرامددددددن ح،ددددددر جدددددد م: عنفددددددم( 1)
و عرانددد 331و اددد عتم ع دد360و مجددد عرم،دددعن 4/450ر مضددد
.4/406و عرتجمي 342ر ،يدو م ن ع44 2عردعن
.221:عر،قمة( 2)
و عراندد 35و تددذ مة عرنددعة2/441 ددمح عرامدن ح،ددر جد م: عنفدم( 3)
.0 6/1و عرمقعجد عر ع ية5 2عردعن
و د عرتلدهين ذتدد مرد 1633-3/1632 مح عر ع ية عر ع ية: عنفم( 4)
.عرق ن ،أنهع تا ن ر ضم مة
ر معردددد دددد ددددمح عر ع يددددة نلددددد رددددق ع،دددد. ) 3 /2ع مددددعر : عنفددددم( 5)
ادد ع عرادد ن ،هددعو ددذر عددن ا،دد ديددعر دد تددذ مة 3/1633عر ددع ية
مجلة العلوم العربية 151
ربعون ربيع اآلخر العدد السابع واأل هــ9
مدة رق نعرا ن ،هع ر ة م ار - (3)
.
عختجعجهع ،عردخ ن عر عن -2(4)
عو رذر ع ا تقديم ر ف
دير اع ،عدتعت ر نهدع ع دة ر مددذ ( ار ) تد (5)
و دلر
اد ن ا ،عدتع علن هد معمد ن رمددذ ي لدما مع،عدداو ندد
ردد غيددم اعرهددع يعا،ددع :" -مضدد هللا نهمددع- مددم ،دد ،يدددة
" ،يددددة(6)
ع ر دددعر ع مايتعدددق ا ممتدددقو ا ي ددد ر خ،دددم و رددد يدددد
"ع مر دديد ع د ر خعتم : "-ملسو هيلع هللا ىلص-مدذ ةو منق ا رق ( )
.
و مدعت م اد د د امعريدق 55 4/1و د عمت دع عرضدمد35عرندعة
(.مخعر رذر
.4/452 مح عر ع ية: عنفم( 1)
.35تذ مة عرندعة: عنفم( 2)
نددد و م4/452و دددمح عر ع يدددة ر مضددد 4/5 دددمح عرتلدددهين: عنفدددم( 3)
.55 4/1و عمت ع عرضمد353عر ،يد
و مععن 136و عر مع /3و عرمقتضد3/135و265/ 1عر تعد: عنفم( 4)
و دددددمح عرامدددددن ح،دددددر 3 /2و امدددددعر ع،دددددر عر دددددام 101عرددددددم
.353و م ن عر ،يد 2و عران عردعن 2/440 ج م
.325و ا عتم ع دد4/452 مح عر ع ية ر مض : عنفم( 5)
و (130/ ع 25 5،دعد معيدذ م د عر دع ر -عر دد تعد)عر،خعم ( 6)
اد ذ م د .(40 4/1..،عد عر ع ر عر يمة - تعد عرل ن) مل ن
و 13عر مددع : دددد مددر عرمجددعدم عرند يددةو منهددع دد لدد،ين عرم ددعن
و 353و م ن عر ،يد40و تذ مة عرندعة326ا عتم ع دد
54 4ملر ، يم جدعق ،عد عرت يج عرق - تعد عرن عح) عر،خعم ( )
(. 5/15ع
152
ة في دراسة تطبيمي : ة وأنماط تركيبهاالجملة الشرطي ديوان ليس لبنى
ناهد بنت عمر العتيك. د
و ت يدم(ار )دخ رهع -3(1)
خل حجس :و ندد ا ردق تعدعر هع م ج تهع م و م ضع(2) جحس ىل مل
(3).
مر اد عن ا ع،هع -4(4)
:
ع عاتمعندق ،دعر نو ع م ،ت مذع عر معضي ( ر )ع م ا عد -
ژ ﮲ ۓ ۓ ے ے ھ ژ:" ند ا ردق تعدعر (5)
و مذع دعر
د مر عر نو ند ا رق تععر ( مع)ع ،ـ من ي ع زتحجس: ع م عرتاملردد : و نددد (رددن)ع ،ددـع من ي دد و ي دد ر مضددعم (6)جحسيت ىت نت مت
ةو مددع مد ضددم،تن رددن اضددم، و حي دد ر عرادد عد ام ددة علددمي
.مر ذر ما ن
و 355و م ن عر ،يد 4/2و ت ضي عرمقعجد5 2عران عردعن : عنفم( 1)
.3 6/1عرمقعجد عر ع ية
.5:عردامع ( 2)
انهدع د م ضد م د :ر ند يير ا حر ت ايق عرم مذتد لدي، يق (3)
عح،تدعيو حتدتعع مر خ،مو ذتد دد مر عرند يير مر انهع
و /3و عرمقتضدددد3/135عر تدددعد: عنفدددم. م ضددد م ددد ددد عر ع دددن
و 355و مجدد عرم،ددعن 3/555و عر ددع 0 /2معددعن عرقددملر ر اددعع
.356م ن عر ،يد
و 1640-3/1635و ددمح عر ع يددة عر ددع ية101معددعن عردددم : عنفددم( 4)
و عمت دددددع 355و مجددددد عرم،دددددعن 4/454 دددددمح عر ع يدددددة ر مضددددد
و تمد 35و م ند عر ،يدد3 2عردعن و عران 1503-4/1501عرضمد
. 4/34عره عم
.23:ع ن عن( 5)
.253:عر،قمة( 6)
مجلة العلوم العربية 153
ربعون ربيع اآلخر العدد السابع واأل هــ9
(ر )يا دذ ا عد -(1)
ت ردحرة عرمعن يقو ندد ا ردق
رع ار ام حجس: تععر ع ع يع ععد ،لدقل ع عم ،ععن اع ا الل ن ع لياللمع ،لقل عرال
تع دد ددنع ،لددقل عر مع دددذ ادد عد . ر ددعر تددذع عرقددملر: و ا (2)جحساع الل
يم عر ن( ر )(3)
.
:ةمر م دتع عمتنع ي : ورودها في الديوانرع المنايااا - يمااه جاا فكاااد ي
** تراحا ولو سماه لان السا ()
ك النااااااااس أال - فااااااا ن أحااااااا ** تجاوزا
ن لااااا و يشااااااء وتط رحاااااا مااااا ()*شاااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااافاني
أران اجتنبت الحاي مان ريار - بغضاااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااة
**
ولاااااو شااااائت لااااام تجااااان إليااااان ()األصاااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااابع
:ة ا رق مد غيم عمتنع ي
ل دن إياناااا ولاااو للااات عاجااا بعياااد كماااا لاااد تعلماااين ** ووعااا
*سحيك (7)
و 14 و دمح ع ر يدة ح،در عرندعفن3/1641 مح عر ع ية عر دع ية: عنفم( 1)
و عمت ددددع 355و مجددد عرم،دددعن 2/1145 دددمح ار يدددة ع،دددر مع ددد .4/350و تم عره عم 4/1503عرضمد
.50/ و عردم عرمج ر 5 /2عرت،يعر: عنفم. 31:عرم د( 2)و دددددمح 2/115و امدددددعر ع،دددددر عر دددددام 1 / 2عرمقتضدددددد: عنفدددددم( 3)
. /5عرم جن .35عردي عر( 4) .122عرلع،ق( 5) .55عرلع،ق( 6) .111عرلع،ق( )
154
ة في دراسة تطبيمي : ة وأنماط تركيبهاالجملة الشرطي ديوان ليس لبنى
ناهد بنت عمر العتيك. د
ددددم مدددر عرددددم عره عمدددن: لاااوال(1)
و يددددنل ددد عمتندددع
يددماعر دد ي ر ادد د غ(2)
ردد ح يددد ممتدد و يدددخن دد : و نددد
ندددة مدددر م،تددددا خ،دددمو عر عنيدددة مدددر عدددن ام تددديرو ع رددد م
ع ددنو يددم، مددددعتمع ،ددع خمتو مددع تددم، اد ع عر ددم و
ع ر ر ياعن عر عنية ا ع، (3)
و ت مختص ،ع لمعي(4)
و اد
: ا ،عدا عر عن عر عمو ند ا ن عرام ح عرف م
رى ال ن إني لد رميتهم لوال حددت والع در در
لمحدود ()
ا ع،هع(6)
ع ،دعر نت ر ت يددوند ع مقتمن ع م ،ت معضي يأت ع
و (مدع)ع ،دـع من ي د و ا معضي ( ) جحس متنت زت رت حجس: ا رق تععر
د حجس: ند ا رق تععر مع ن هللال ع عي ن ع حع عض رع ال ع ع ع مل تق مع ن ن مع
.123مععن عردم : عنفم( 1)و 123و معدددعن عرددددم 2/211و ع جددد ن6 /3عرمقتضدددد: عنفدددم( 2)
و عران 362مج عرم،عن و 2/25و امعر ع،ر عر ام 166ع تية
. 55عردعن
و م نددد 1/55و دددمح عرم جدددن2/510امدددعر ع،دددر عر دددام : عنفدددم( 3)
.355عر ،يد
و امددعر ع،ددر 2/211و ع جدد ن /3و عرمقتضددد3/135عر تددعد: عنفددم( 4)
. 2/25عر ام
و 2/510و امعر ع،ر عر دام 0 1و ع تية1 مح ا ععم عرهذريير( 5)
.146/ مح عرم جن
و عمت دع 16ع تيدة: د - د لد،ين عرم دعن-نفم اد عن عراد عدع( 6)
. 55و عران عردعن 4/1505عرضمد
.51:ت د( )
مجلة العلوم العربية 155
ربعون ربيع اآلخر العدد السابع واأل هــ9
ع،عددد د ا دد ر اعدع دد ع ،ددعر ن ادددو نددد ا رددق و اددعي ا ع،هددع مقتمن دد (1)جحسعمل
و ادد تددذ عرد نو مدع د (2) جحسخف حف جف مغ جغ حجس: تععر
:ا ن تمين ،ر مق،ن
ين عبتكما ببع مافيكما إ لوال الحياء ولوال الد
()عبتما عور
:و ند ا ن عر ع م(رن)ع ،ـد من ي اعي عرا ع
أتطمع فينا من أراق دماءنا ولوالن لم يعر
ألحسابنا حسن ()
ت ردحرددة عرلدديعق يددق(ردد ح) يدددذ ادد عد (5)
و نددد ا رددق
: ا (6) جحس جه هن من خن حن جن مم خم حمحجس :تعددددددددددددعر
. رععا ن ،عرعق ،ةو ند ا
(ار ) ( ار ( )ر ح) تأت ،عد (1)
ري ى حجس: و ند ا ردق تعدعر .(3) جحس يف ىف يث حجس:و ا رق تععر (2) جحس ني مي زي
.21:عرن م( 1)
.4 :عةلمعي( 2)
و تمددد 4/1505و عمت دددع عرضدددمد 55و عرانددد عرددددعن 1 عرددددي عر( 3)
.352/ 4عره عم
عر،ي مر . رعمم ،ر عرععص 2/206نل،تق عرعين ع م ن ( 4)
و 3/120و مح عرم جدن2/653و عةنجع 5 /2مععن عرقملر: عتد
و عمت ددع 5 3/1و ددمح عرتلددهين3 1/4 ددمح عرامددن ح،ددر جدد م
.4/1505عرضمد
.555و عران عردعن 4/1506عمت ع عرضمد: عنفم( 5)
.6/435عر،دم عرمدي : عنفم. 10:عرن م( 6)
156
ة في دراسة تطبيمي : ة وأنماط تركيبهاالجملة الشرطي ديوان ليس لبنى
ناهد بنت عمر العتيك. د
ضددميمو عرم دده م نددد عرنددد يير ار ( ردد ح) مذع اددعي ،عددد
خن حن جن حجس: ي دد ر ضددميم م دد من جددنو نددد ا رددق تعددعر رد ح رد ح و : و اد مد عتجعرق ،عرضميمو ندد (4) جحسمن
ر ند يير لمعي متعددة د ن تذع عحلتعمعن(5)
.
:مر م عضعق: ورودها في الديوان
ن يااا لبينااى - ولااوال أناات لاام أمسااس ** أمااس تااراب أرضاا
ترابا ()
لما حملته بينهن األضالع ** ولوال رجاء الملب أن تعطف النوى -(7)
ة ا ن دمة،عددتعو مجددمي ( مع)دخ يهع ( نل )ت :كل ما
ن اامد مع ذ م ،معن ا و ع
ع،ر ت عن ( )
و ه فم مم د ي يد عرت معم(5)
.
.4/1505عمت ع عرضمد: عنفم( 1)
.143:ع عرجع ( 2)
.45:عرق ن( 3)
.31:ل،أ( 4)
. 3/11و مح عرم جن 2/6عةنجع : عنفم( 5)
. 2عردي عر (6)
. 5عرلع،ق ( )
.266م ن عر ،يد: عنفم( )
.3 4/3و تم عره عم 50 4/1عمت ع عرضمد: عنفم( 5)
مجلة العلوم العربية 15
ربعون ربيع اآلخر العدد السابع واأل هــ9
اد ع عر م ت رمع يهع مر معند عرعمد ن ( مع) اد ا ،ه
ددد ) عحلدددت معق عردددذ ت يددددا اد ع عر دددم دددـ و (متددد )و (ر مع
(مع) (1)
"معئدة عر م ( مع) :" و اعن عرمض (2)
.
ةمح دد عرامددن عر ع يدد ( ع مدد) حتدددخن (3)
و ي ددم مادد ي
عرمعض ،عدتع(4)
و (5) جحس مث زث رث يت ىت حجس: و ند ا رق تععر (5)
و ا ن ا،د ديدعر ،أندق حي يهدع مح عدن معضد عر دف(6)
و ردن
اللن لي، يق رهع مح ،عرمضدعم و ادعن مدع تدأتين : م دن ذرد :" يم
"لتي ( )
.
:مر م عضعق: ورودها في الديوان
. 3/15 مح عر ع ية: عنفم( 1)
.عرمجدم عرلع،قو عرا ي عرج دة ن لهع( 2)
. 3/15 مح عر ع ية: عنفم( 3)
. 26م ن عر ،يد : عنفم( 4)
. 20:ل مة عر،قمة ( 5)
.50 4/1عمت ع عرضمد: عنفم( 6)
.3/102عر تعد( )
15
ة في دراسة تطبيمي : ة وأنماط تركيبهاالجملة الشرطي ديوان ليس لبنى
ناهد بنت عمر العتيك. د
ومن سممي من ني ة الحاب كل ماا -
**
أتى راكب من نحو أرضن يضرب
لاى مرضت فجااإوا بالمعاال والر
**
ب : ولالوا بصير بالد واء مجار ()
فاا ن انهمااال العااين بالااد مع كل مااا -
**
()*كرتاان وحااد خالي ااا لسااريع
وفي دموع العاين بالل يال كل ماا -
**
بااادا علااام مااان أرضاااكم لااام يكااان
()*يبااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااادو
ا اا (عرتع يقيددة) تلددم :لم (4)
ت تلددتعمن علددتعمعن عر ددم مددع
( مدددع)تلددتعمن (5)
ع يهدددع معنددد عر دددم و ا،دددد : "و ادددعن عرمدددعرق
"حي عماهدع(6)
قتضدد ام تديرو ادد عر عنيدة نددد و ردذر هد ت
ا د
ع ر ( )
ع ائتعند ادلدن مريد : و ند تهدع عرقد ن ،دم ي و رمد
تدددد مددددذتد لددددي، يق( )
و ع قددددق ا ددددم عرنددددد يير(5)
و ذتددددد
. 25عردي عر( 1) .104عرلع،ق( 2) . 51عرلع،ق( 3) . 554و عران عردعن 56 4/1عمت ع عرضمد: عنفم( 4) . 230/ 3 مح عر ع ية : عنفم( 5) . 354ن مج عرم،ع( 6) .365و م ن عر ،يد56 4/1عمت ع عرضمد: عنفم( ) .4/234عر تعد: عنفم( )و 3/1643و ددمح عر ع يددة عر ددع ية132معددعن عردددم : عنفددم مدد ( 5)
.554و عران عردعن 5 4/1عمت ع عرضمد
مجلة العلوم العربية 155
ربعون ربيع اآلخر العدد السابع واأل هــ9
،عضدهن(1)
عردمعا يهددع و (ددير)،معند ( فددم )مرد انهدع علدن
ةمعذتد مريق لي، يق مر عرق ن ،عردم ي (2)
.
ع) حي و ادد تد عد (رن)مح عن مع م ، و ا من ،ـ( رم
ع (3) جحس يل ىل مل خل حجس: ،عددددتعو ندددد ا ردددق تعدددعر ( ار ) ددد و ام
ع ادعن يدد ادعن مدم و : عو ندد ع م ،ت معضي ا ع،هع ي ر ع رمد
ع اددعن يددد معاددعن مددم و ا مضددعم : و نددد (مددع)ع ،ددـا من ي دد دد ع رم
ع ادعن يدد ردن: و ندد (ردن)ع ،دـمن ي ة يقدن مدم و ا ام دة علدمي رمد
عر اعئيدة( مذع)مقم نة ،ـ(4)
ى ر حجس: و ندد ا ردق تعدعر .(5) جحس
:منق :ورودها في الديوانااااااا رمتنااااااي ألصاااااادتني - فلم
بسااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااهمها
**
وأخطؤتها بالس هم حين رميات
()
ااا باادا منهااا الفااراق كمااا - ولم باااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااادا
**
االد الشااموق بظهاار اافا الص الص الش اااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااوائع
و 32و عةيضددددددددعح عرعضددددددددد 2/15ع جدددددددد ن: عنفددددددددم مدددددددد ( 1)
. 3/230و مح عر ع ية3/222و2/253عرخجعئص
.555-554عران عردعن : عنفم تع ي رهذع عرتماي ( 2)
.56:ي ل ( 3)
و مجددد 3/231 دددمح عر ع يدددة: عنفدددم ادددد عن عر دددم عراددد عد ددد ( 4)
.556-555و عران عردعن 5 4/1و عمت ع عرضمد354عرم،عن
.65: عرعن ، ( 5)
.36عردي عر ( 6)
160
ة في دراسة تطبيمي : ة وأنماط تركيبهاالجملة الشرطي ديوان ليس لبنى
ناهد بنت عمر العتيك. د
تمن يت أن تلمى لبينان والمنى **
تعاصااااااين أحيان ااااااا، وحين ااااااا تطااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااوع ()
.51عرلع،ق (1)
مجلة العلوم العربية 161
ربعون ربيع اآلخر العدد السابع واأل هــ9
:التحليل النحو
ع د عرددي عرو اد ع عر م عراع مة م د ( ملر )تجدم -
هدد انل اد ع عر ددم عراع مددةو مذ مد دد عدددد خملددير
دد ا ددم م عضددعهعو ادد ( ملر )اددعي عر عددن ،عددد عو اددد م ضددع
عو تددذا ع رهددع دد ددة م عضدد و اددعي يهددع ضددميم عحلددن تعري دد
:عرم عض ت فااا ن أنااات لااام تخبااار بشااايء -
علمتاااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااه
**
كسااير فاال طاارت إال والجنااا
()
بلياا إا يشااكو إلااى ريرهااا - الهاااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااوى
**
اللاهااا فغياار بلياا وإن هااو ()
وإن هاااااي أعطتااااان الل ياااااان - ف نهاااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااا
**
*نهاا ساتلين آلخر مان خل ()
دد ،ددق ع عختج دد دد لددعة عر دد نو رددن يددمد دد ( ملر ) تددذع مم
.عردي عر ا عحلن م غيمتع مر اد ع عر م عراع مة
ع ر ف ع معن و معضي ع ( ملر )اعي عر عن ،عد عحلن عرتعر -
ما عرند يدد ر دد تددذا ع معندد و تددذع يت ددق مدد مددعام ا معضددي
.عرملأرة
.46عرلع،ق ( 1)
. 64 ي عرعرد ( 2)
.120لع،ق عر (3)
162
ة في دراسة تطبيمي : ة وأنماط تركيبهاالجملة الشرطي ديوان ليس لبنى
ناهد بنت عمر العتيك. د
.عر عئدة( مع)و ح (ح)مقتمنة ،ـ( ملر )رن يمد عردي عر -
دد عردددي عرو تددذع ( ردد ) دد مهم ددة دمدد ( ملر )رددن تددمد -
.ا ، ذ ذايع الل معنج يق تد عرند يير مر عرق ن ،ق تق
م رهدع مدر ( ملر )اعي علتعمعن - ع م معتقم عردي عر منلام
( ملر )م عدتهدددع عرفدددر عحدتمدددعنو مح ددد م ضدددعيرو علدددتعم
و مد مد عرمتديقر عرمق د ،دد دقو ذرد د (مذع)م ض
:ا ن ايسوا باااادمي إن ماااات كاااال - خاااا
خرياااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااادة
**
ن والط اارف مريضااة جفاان العااي فاااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااتر ()
ر إن مات - وفي عاروة العا أسااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااوة
**
وعمااارو بااان عجااالن ال ااا لتلااات ()*هنااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااد
ر دد قو مح عرم مق رعدن تعيل - مع ل،ق- رعن ذر
.،دج رق
ر )اددعي علددتعمعن - دد ع)و (مع دد مع ه م ع ق ددع ر لددتعمعن عر دد ( مع
.م ند عرند ييرع عرمقم مره
( مدددع)ة عدددددةو ادددعي يهدددع مدددم ( دي مدددع) مد علدددتعمعن -
:من ج ة نهعو ذر ا رق
كر لبنى مستهام معنى حيل ما شحطت نواها** وأنت ب
.43 لع،قعر( 1)
.51 لع،قعر(2)
مجلة العلوم العربية 163
ربعون ربيع اآلخر العدد السابع واأل هــ9
ةو ع ددد ة عر دددم ي يدتمدددن عرفم يددد - يمدددع يفهدددم - عرمعنددد
يددث ،عددد منع رهددعو نددق ملددتهعن ،هددع دم:ة ي دد ر عرمعندد عرفم يدد
عو معتقددددن تددد دريدددن ة ي ددد ر عراددد عد مددددذ ددد عر دددم ي
ن تذع عر اق تع،دة . عرا عد عرمعن ( ديدث)مح انق ي ل
تمد مح متجد ة ،هدعو ة حو عرمفعرالل عرند ي (مع)م ج رة ر
ة مايئهددع دد عرقددملر عر ددمين اع مددة من جدد ة يلددتأنعس ر ددم ي
جت هب مب خب حبحجس :و د ندد ا ردق تعدعر (مدع) ر ن يق(1)جحس حتخت رعن تذع ممدع . و مر عر عرملن عرقملن حيع
ل عرفم ي دهعيق ال . ة يماالل
مة اد ع عر ددم عردد عمدة دد عردددي عر ( مذع) مد - متجدددالل
عراع مددة غيددم عراع مددةو مذ ، دد دددد م دتددع ع نددير خملددير
ةو اعي عحلن تعري دع عرامن عر ع ي عو دخ غعر،هع م ضع
د -رهع ل،عة م عض و ت ما ن دذ عر عن ،عددتع
.ما لي، يق مر ع قق
د عرا ن ،ـ - عرددي عرو تدذع مت دق مد عرملدتقمالل ( مذع)رن يعمل
.رهع ر ة عرعمد مر دن عرا ن ،هع
ع ،ددق عحلددتق،عنو قددد - ، دد ع ددمع مادد ي عرمعضدد ،عدددتع مددمعد
دددة دددير م ضدددع عو ادددعي عرمضدددعم ،عددددتع ددد ام،عدددة
تذا عر دمة . و عدد مم (رن)م عض و ة منهع ما ن ،ـ
.144: عر،قمة( 1)
164
ة في دراسة تطبيمي : ة وأنماط تركيبهاالجملة الشرطي ديوان ليس لبنى
ناهد بنت عمر العتيك. د
مة مدد عرمعضدد و عرق ددة مدد عرمضددعم تت ددق مدد عرق ع ددد عرمقددم
.ر ملأرة
ع ،عر عدددن عرمعضددد ددد لدددتة مت ددد ( مذع مدددع) مد تم يدددد -
ا دم عة دمعد غيدم ا ار م عض و ،عحلدن د م ضد عدددو
د عرددي عرو ،دذر ( مذع مدع)عرمضعم مد فعتم يقو رن يأ ل
حي ددد ر تندددع دريدددن ددد علدددتعمعرهع اع مدددةو تدددذع يت دددق مددد
.عرم ه م رهع عحلتعمعن عر
د ت يدد معند " ي يد عرت يدو دلذع ( مذع)م ( مع) يعدة اجلد
( مدع)معند عراد عيو علدتعمل ةرقد ( مذع)نق عر م عردذ تتضدم
،عدتعو مذع رن يقجدد ذرد رقدمد معند عراد عي مدر عر دم و ردن
"،عدتع( مع)يلتعمن (1)
.
ة تدد ع ددم دد عردددي عر دد مقع،ددن عحمتنع يدد ( ردد ) م د -
عردي عر ل،عة دمير ( ر )ةو قد مد غيم عحمتنع ي
ة عددددةو ة لدد ت مدم يد غيدم عحمتنع( ردد )عو ردن يددمد يهدع م ضدع
م د عرمفدعرالل عرند يد ة مدر غ ،دة عرند تذع م ع ق رمع ت مقدم
ن عر عن .ع
ع ،ددعر ن دد معنيددة ع مقتمن دد ع م ،ت دد معضددي ( ردد ) مد ادد عد -
د ع د ع مر عرد ن د معنيدة م عضد و مضدعم م عض و مام
.1/1143دمة عرتن ين( 1)
مجلة العلوم العربية 165
ربعون ربيع اآلخر العدد السابع واأل هــ9
مدددذ ع دد و مد (رددن) ددة م عضدد و عدددد منهددع مادد ن ،ددـ
.ة معنية م عض و رن يمد ام ة علمي
مدع ذتدد مريدق اع مة عردي عرو تذع يماالل ( ر )رن تمد -
عت رعدددن عرلددمع و ع حن ددم ع،ددر معردد مددر دددن عرادد ن ،هددع ح ددعم
ع عرق ن ،أنهع ن ،ق مر عتد عمية مدتمن ر تأ ينو ام مععلتدل
.درين ي ،تق ر ة م مدة رق نو هذع ممع ح
م مدر ( ر )رن يق عحلن ،عد - ل مدعتقم عردي عرو تذع يق ال
( ار )عختجعجهع ،عر عنو يماالل معذتد مريق عر ميق عرقعئن ،دأر
.ة ، عن مقدم م ض م عر ع ي ( ر )م ج تهع ،عد
دد معنيددة م عضدد و اددعي ( ردد )دعخ ددة دد ( ار ) مد -
عو ة م عضد عد خ،متع د لد،ع و مد د م ضد عددد علدم
تذع مد معذتد مريق عرليمع ع قق يق عر مخ م
حيقد و ح،دد ار ي د ر عد (رد )عرت تق ،عد ( ار )مر ار خ،م
.عو مر عر ا عر عن ا معلم
ع دد ام،عددة م عضدد و معضددي عدد ( ردد )،عددد ( ار )اددعي خ،ددم -
ع ة م عض و تذع ممع يلتأنعس ،ق رمع ذتد مريق مضعم
.عو ع م نق معضي (ار )عرمض مر ار عر عن مذع اعي خ،م
ددد ام،عدددة م عضددد و ددد تدددذا عرم عضددد ( رددد ح) مد -
.ع رهعو رن يق عر عناميعهع ا عحلن تعري
د م ضد عدددو ( مدع)ع ،دـع من ي د معضدي ( ر ح)اعي ا عد -
ع و مقتمن د (مدع)ع ،دـ م ض عددو من ي د ( رن)ع ،ـع من ي مضعم
166
ة في دراسة تطبيمي : ة وأنماط تركيبهاالجملة الشرطي ديوان ليس لبنى
ناهد بنت عمر العتيك. د
،عر ن د م ضد عدددو مددذ ع د م ضد عدددو عرقع ددة
مة را عد ع ( رد ح)عرمقم ع ار ي د ر ،دعر ن ددعن عة ،دع و ممد ممد
دد عرقددملر ( ردد ح)و تدد عرم ع ددق ردد م د ادد عد (مددع)ع ،ددـمن ي دد
عر مين(1)
عتد عاتمند عرد ن يهدع ،دعرا عد مذع و رن اا
و اعن ا، ديعر ،عد ذ ما ما ي ا عد (مع)ع ،ـع من ي عر معضي
" حيد ددف دخدد ن عردد ن دد عرادد عد(:" مددع)ع ،ددـمن ي دد ( ردد ح)(2)
و
. رعن عر ع م راأ مر تذع عرتم يد حلتقعمة عر ر
ع) مد - د يهدع عردي عر خملدة م عضد و دخ( مع
ةو ع هع مع و ردن يدمد عرمضدعم و تدذع يعد الل امن ع ي
ة مددر ار ع ددم مادد ي عرمعضدد مددع مد دد عرمجددعدم عرند يدد
.،عدتع
ع) مد ا عد - ع ة م عض ت رت ل هع م مدذ ( مع
. م هع ،ير اا عي عردرينو تذع مر م عض دذ عرا عد
ع) مد - عر دد ام،عددة م عضد و م، دد ،ددير دد عرددي ( رمد
الل،ددة دد ع ردد و ت تددع عددن مددع ام تدديرو عر عنيددة منهمددع متمت
دد م ،دد دد عرم عضدد اللهددعو اددعي عرادد عد معضددي عو رددن ع ايض
يخمع ا ع،هع ر تذا عرددعنو تدذع يتلدق مد ددعن مدر ادد عن
.عر م عرا عي عرت ذ متع عرند ي ر
.4 6 -1 1/2/6دمعلع ل د عرقملر عر مين: عنفم( 1)
.4/1506عمت ع عرضمد: عنفم( 2)
مجلة العلوم العربية 16
ربعون ربيع اآلخر العدد السابع واأل هــ9
* * *
16
ة في دراسة تطبيمي : ة وأنماط تركيبهاالجملة الشرطي ديوان ليس لبنى
ناهد بنت عمر العتيك. د
ثعرم،دث عر عر
ةانمع عرام ة عر م ي
ة أنماط بالنظر إلاى حاالي الشارط والجاواب، للجملة الشرطي
ر ع ير ام ت عر دم عراد عد ادد عن ذ متدع عرند يد رو
و أدلدددر عر ددد ن ار ي ددد ر : دددلذع ا ددد :" ادددعن لدددي، يق مر تع ععدددن
ت ندددق نفيدددما مدددر عر عدددنو مذع ادددعن و : عراددد عد ا ععدددن مر ع ددد ع
" ع ت نق م ق: لر عر ن ار تق ن أد(1)
و عت عق عر ف معيعم
ا ض ية ند لي، يقو ذ م غيدما مدر عرندد يير(2)
تدذا ع دد عن
ممت،ة مر ع ا ت مر ع ضدع و تعددل ع نمدع عرمئيلدة ر ام دة
:ةو يمع ي ،يعر رهعو ت ،يقعتهع عردي عرعر م ي
: نا مضارعينأن يكو : النمط األول
/ ة ع يد ) ع ع ش(+ ع هع مضدعم / ة ع ي )ع ش+ادعة عر م
( ع هع مضعم
ژ ڇ ڇ چ ژ: ند (3)
و تذع ت ع جدن د عر،دعدت ر ع جدن
م ع،قددددة عر ددددف عرمعندددد و عرمعندددد مدددد اد ع عر ددددم دددد
. 2/60عرمقتضد: و عنفم52-3/51عر تعد( 1)
خعر ا، . 4/106ح عر ع يةو م4 3/15 مح عر ع ية عر ع ية: عنفم( 2)
ع تذع عرتمتيدو اعدن ماد ي عر دم معضدي 6 4/1ديعر عحمت ع
عو عرممت،ة عر عنيةو مايئهمدع معضديير د عرممت،دة عرا عد مضعم
. رن اا مر اعن ،ذر ل عا. عر عر ة
.15:ع ن عن( 3)
مجلة العلوم العربية 165
ربعون ربيع اآلخر العدد السابع واأل هــ9
عحلددتق،عنو عرم ع،قددة ا ردد (1)
و نددص ع،ددر معردد دد ار تددذا
معرج مة ت ع (2)
و عرمض انهع ع ا د(3)
.
:وروده في الديوان
تير قددد ددد :ماااع األدوات الجازماااة - مد تدددذع عردددنم مدددم
ة م ر )و اخمت م (مر )عردي عرو مم (.مع
(:مر )م ع دعة -1
إن تمسي بخير وإن يكن بها الحدل العاد ترعني ** وأفر
وائع () الر
ر )م ع دعة - (:مع
يمت أو يع ما عا وهو كليم ** ومن يتعل ك حب لبنى فإاده -
*()
رددن يددمد تددذع عرددنم مدد اد ع :مااع األدوات رياار الجازمااة -
.عر م غيم عراع مة
: ار ي نع معضيير: عرنم عر عن
/ ة ع يدد )ع ع ش( + ع هددع مددع / ة ع يدد )ع ش+ادعة عر ددم
( ع هع مع
. 6/12عرمقعجد عر ع ية: عنفم( 1) .4/50 مح عرتلهين: عنفم( 2) .4/106 مح عر ع ية: عنفم( 3) .54عردي عر( 4) .116عردي عر ( 5)
1 0
ة في دراسة تطبيمي : ة وأنماط تركيبهاالجملة الشرطي ديوان ليس لبنى
ناهد بنت عمر العتيك. د
و اد عرمعضدد تنددع (1) جحس مم خم حم حجس: ندد ا رددق تعددعر
ع ي يدددعر عحلددتق،عن ر ادد د ادعة ردديس ،ع جددنت ر عر ع ددير مع دد
عر م (2)
ع دعر عر عد ر مع د " و ا ( مر )ع ادد لدن ،دعاتمعرر ر رمد
"مددت اخ عتهع علتق،عرهمعو رن يعت،م ،عرجي ة(3)
.
:نوروده في الديوا
دد ( مر ) مد تددذع عرددنم مدد ع دعة :مااع األدوات الجازمااة -
: ة م عض و مر ع م ة
فاااا ن منعاااات، فالبخاااال منهااااا - ة ي ج سااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااا
**
لت أعطاات للاايل ومن اات وإن باا
()
كااارت لبناااى هششااات - فااا ن كرها لاااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااا
**
كمااا هاا لل ااد الااد رور وليااد *()
( مذع) اددد مد تددذع عرددنم مدد :مااع األدوات رياار الجازمااة -
ةو م ع و مد ( رد ) ث مة مم تيرو ( مدع)ام،د مدم مدم
ع) م تيرو م ( رم ة عددة ( مع)عرت ردقتهع ( مذع)مم .مم
: مر ام تق
:مع إا -ا ناااااادى الم - () أطياااااك لاااااه جوابااااااعيياااات فماااااا ** اد باسااااام لبناااااىناااااإ
. :عةلمعي( 1) . 6/126عرمقعجد عر ع ية: عنفم( 2) .6/126عرمجدم عرلع،ق( 3) . 3عردي عر (4) .53عرلع،ق( 5)
مجلة العلوم العربية 1 1
ربعون ربيع اآلخر العدد السابع واأل هــ9
ك رت ماان لهااا - ا خاادرت رجلااي تاا إ
** ()فناديااات لبناااى باسااامها ودعاااوت
ا عبتهااااا شااااب هتها الباااادر طالع اااا - اإ
** وحسبن من عياب لهاا شابه البادر ()
:مع لو - فلااااااو كااااااان وا باليمامااااااة داره - **
دار بااااؤعلى حضاااارموت اهتاااادى و ()*لياااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااا
ولاااو أبلغتهاااا جاااارة لاااولي اسااالمي - **
اااااااا وارفااااااا منهاااااااا بكااااااات جزع ()*دموعهاااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااا
:وفي جوابها اللم( لو)ومن أملته مع يماااااااه جااااااارع المناياااااااا - فكااااااااد ي
** لاااااان السااااااتراحا () ولااااااو سااااااماه
ااوب اا ولاو لبساات - اا ماان الااورد خالص
** (7)*لخااد منهااا جلاادها ورق الااورد
:مع كل ما - وماان سااممي ماان ني ااة الحااب كل مااا -
** أتااى راكااب ماان نحااو أرضاان يضاارب
لاااى مرضااات فجااااإوا بالمعاااال والر
**
(8)ب بصاااير بالاااد واء مجااار : ولاااالوا
أال ياااا راااراب الباااين ماااا لااان كل ماااا -
** كاارت لبينااى طاارت لااي عاان شااماليا
*()
. 2عرلع،ق (1) .35عرلع،ق( 2) . 4دي عرعر( 3) .123عرلع،ق( 4) . 10عرلع،ق( 5) .35لع،قعر( 6) .54عرلع،ق( ) .25لع،قعر( )
1 2
ة في دراسة تطبيمي : ة وأنماط تركيبهاالجملة الشرطي ديوان ليس لبنى
ناهد بنت عمر العتيك. د
ا - :مع لم اااا بااادا منهاااا الفاااراق كماااا بااادا - ولم
** الد الشاموق الش اوائع بظهر الص فا الص
تمن يااااات أن تلماااااى لبيناااااان والمناااااى
**
() ا تطااااوع ان اااا، وحين اااتعاصاااين أحي
اااا زجرتهاااا - بكااات عيناااي اليمناااى فلم
** ()*عاان الجهاال بعااد الحلاام أساابلتا معااا
:مع إا ماا ماااا مشااات شااابر - ا مااان األر إ
أرجفاااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااات
** () من البهر حت ى ماا تزياد علاى شابر
الت - ا ما لحاني العا بحبهاإ**
()*أبااااات كباااااد مماااااا أجااااان صاااااديع
:ع ع عرا عد مضعم ار ي ر عر م معضي : عرنم عر عرث
/ ة ع يدد ) ع ع ش(+ ع هددع مددع / ة ع يدد )ع ش+ادعة عر ددم
( ع هع مضعم
جحسنن من زن رن مم ام يل ىل ملحجس :ندد ا ردق تعددعر (6)
و تذع عر اق ا ين ،عرنل،ة رلع،قيق( )
.
:ي الديوانوروده ف
. 12عرلع،ق( 1) .51عرلع،ق( 2) .101عرلع،ق (3) . 4دي عر عر( 4) .105عرلع،ق( 5)
.20: عر مت( 6)
. 6/12عرمقعجد عر ع ية: عنفم( )
مجلة العلوم العربية 3 1
ربعون ربيع اآلخر العدد السابع واأل هــ9
رن يمد تذع عردنم مد اد ع عر دم :مع األدوات الجازمة -
.عراع مة
مد تدددذع عردددنم ددد ام،عدددة :ماااع األدوات ريااار الجازماااة -
(:ر )و ة م (مذع)م عض و عدد م
:مع إا -
منه لو يستطعن ارتشفنه – ا على إا سفنه يزددن نكب ** تشم
كب ن ()
:مع لو - تعياااد إلاااى روحاااي الحيااااة وإن ناااي -
** ()*بنفسااااي لااااو عاااااينتني ألجااااود
أران اجتنبت الحي من ريار بغضاة -
** إليان األصاابع () ولو شائت لام تجان
ل رشاااااية - بلبناااااى أناااااادى عناااااد أو
()*ولاااو كنااات باااين العائااادات أفياااك
:عع عرا عد معضي ار ي ر عر م مضعم : عرنم عرمع،
/ ة ع ي ) ع ع ش(+ ع هع مضعم / ة ع ي )ع ش+ادعة عر م
( ع هع مع
مر : ند : و منق ا ن ا، ،يد عر عئ ت من مت
.32عردي عر( 1)
.53عرلع،ق( 2)
.55عرلع،ق( 3)
.111عرلع،ق( 4)
1 4
ة في دراسة تطبيمي : ة وأنماط تركيبهاالجملة الشرطي ديوان ليس لبنى
ناهد بنت عمر العتيك. د
كالش جا بين حلمه والوريد ** من يكدني بسيء كنت منه()
تددد ااددددنل عر ادددد ا(2)
و منععددددقو دمددددنع معاددددعي منددددق دددد
عرضدددم مة ع،دددر ،ع، دددعذ(3)
و ع،دددر جددد م(4)
عرو ا،ددد ديددد (5)
و
د رلي، يق نلل(6)
و ر امه م( )
و نص عرمض ضع ق( )
و
ضع ق( )
ا عر معيو ا (5)
د لدعة عر د نو ت،عدق عرم،دمد (10)
و
ع،ر معر (11)
ما رق -و ع،ر ت عن (12)
.ت ر مد عرلمع ،ق-
:ه في الديوانورود
و دمح 2/515ريدةو مح عرمقدمدة عرا 2/55و عرمقتضد600عردي عر( 1)
و مجدددددد 4/51و ددددددمح عرتلددددددهين1/614عرامددددددن ح،ددددددر جدددددد م
. 1عرم،عن
.4/51 مح عرتلهين: عنفم( 2)
(. ريس يق عردمن عرضم مة) 1/245عرمقدمة عرمدل،ة: عنفم( 3)
. 15/ 2و 1/614 مح عرامن: عنفم( 4)
.6 4/1عمت ع عرضمد: عنفم( 5)
علدتنتج مدر :" 4/1مت دع و د عح4/322تم عره عمد : عنفم( 6)
و ردن ااد د ما جدمي رلدي، يق د " د ن لدي، يق ضدع ق ا،ددق
.عرملأرة
.4/16و مح ع م ن 4/245ت ضي عرمقعجد: عنفم( )
.4/106 مح عر ع ية : عنفم( )
.6 2/2مععن عرقملر : عنفم( 5)
.2/55عرمقتضد: عنفم( 10)
. 1-14عرت ضي و عتد 4/51 مح عرتلهين: عنفم( 11)
505- 50و ذتدد د م ند عر ،يدد4/206ا ضد عرملدعر : عنفم( 12)
.مر انق خعص ،عر عم
مجلة العلوم العربية 5 1
ربعون ربيع اآلخر العدد السابع واأل هــ9
ق م ضد ( مر ) مد م ع دعة : مع األدوات الجازمة -
: عددو ت
تمي عبان بوجهن ** ف ن طرت أردتن الحتوف وإن تمع -
*ينف ()
مد تدددذع عردددنم ددد ام،عدددة :ماااع األدوات ريااار الجازماااة -
: و منهع(ر )م عض م ه ن ف شاااعن ارت ط ت ساااه لاااو ي ن م تشااام –
** ا ساافنه ياازددن نكب اا ()ا علااى نكااب إ
ولااو تعلمااين الغياااب أيمناات أنناااي -
** ()*لكاام والهاادايا المشااعرات صااديك
ة ددق مددع ا مدا ت دد تدد ع نمددع عرمئيلددة ر ام ددة عر ددم ي
ام تدد عر ددم ة دد مادد ي عر عددن دد عرند يدد رو تدد م،نيدد
ددد جددد م اخدددمت م يددد ة مد يهدددع عرام دددة عراددد عدو م
ةو ةو لدديمد ذ متددع نددد عردددديث ددر عرقضددعيع عرتم ي،يدد عر ددم ي
: لأ ت تنع ،ليمعد عرج م عرتعرية
:ة مع لوالالجملة الشرطي -
،ع لددمعيو انددق يدددخن دد مخددتص ( ردد ح)لدد،ق عرقدد ن ،ددأر
نددة مددر م،تدددا خ،ددمو عر عنيددة مددر عددن ام تدديرو ا حتمددع م
: ع نو اعي ج مة عرام ة معهع عرند عرتعر
.50عردي عر( 1)
.32عرلع،ق( 2)
.110عرلع،ق( 3)
1 6
ة في دراسة تطبيمي : ة وأنماط تركيبهاالجملة الشرطي ديوان ليس لبنى
ناهد بنت عمر العتيك. د
/ ة ع يددد )ع ع ش( + خ،متدددع مددددذ / ةعلدددمي )ع ش+ رددد ح
( ع هع مضعم
: اد مد م ضعير أمااااس تااااراب أرضاااان يااااا لبينااااى -
** ولااااوال أناااات لاااام أمسااااس ترابااااا ()
ماارن لااوال البااين ال يمطااع الهااوىلع -
** لاف ()*ولوال الهاوى ماا حان للباين
/ ة ع يدد )ع ع ش( + خ،متددع مدددذ / ةعلددمي )ع ش+ ردد ح
( ع هع مع
: مد م ضعير ولوال رجاء الملب أن تعطف الن اوى -
** ()لمااااااا حملتااااااه بياااااانهن األضااااااالع
ماارن لااوال البااين ال يمطااع الهااوىلع -
** لااف ()*ولااوال الهااوى مااا حاان للبااين
(:لوال)ولوع االسم بعد أداة الشرط رير -
دد عردددي عر -(ردد ح)غيددم –اددعي عحلددن ،عددد اد ع عر ددم
و ادد دخ د ادعة (مذع)و لد، ،عدد (مر )ع و ع نتدعر ،عدد تل مم
رنم ل مر م عضعهع عرتلعة ضمعئم عر م تذع ع
:م من ج ةو مر ام ة ج م تذع عرنم عر عمدة عردي عر
. 2عردي عر ( 1)
.105عرلع،ق( 2)
. 5عرلع،ق ( 3)
.105عرلع،ق(4)
مجلة العلوم العربية 1
ربعون ربيع اآلخر العدد السابع واأل هــ9
ع ع ( + ة ع هددددددع مدددددددذ ع يدددددد ) ع ش + ادعة عر ددددددم
(ة ،ي / ة ع ي )ش فاا ن أناات لاام تخباار بشاايء علمتااه -
** كسااااير فاااال طاااارت إال والجنااااا()
ا أناااات لاااام تبكااااي علااااي جنااااازة - إ
** ()ا حاااين أرفاااع لااادين فااال تبكاااي راااد
ع ع ( + ة ع هدددددددع مددددددددذ ع يددددددد )ع ش + ادعة عر دددددددم
(ةعلمي )ش
فموعدنا لرن من الش مس ** إا نحن أنفنا البكاء عشي ة -
طالع ()
عرادددد عد ( + )مدددددذ ة ع هددددع ع يدددد )ع ش+ ادعة عر ددددم
(مدذ
إا كرة منها على الملب ** كؤني في أرجوحة بين أحبل -
تخطر ()
(:لو)ومعموليها بعد ( أن )ولوع -
اد مد عردي عر معنيدة م عضد و مدر ام دة جد م
:تذع عرنم
.46 عردي عر (1)
.61عرلع،ق( 2)
. 5عرلع،ق( 3)
. 4عرلع،ق( 4)
1
ة في دراسة تطبيمي : ة وأنماط تركيبهاالجملة الشرطي ديوان ليس لبنى
ناهد بنت عمر العتيك. د
ع ع ( + عار معم حتددد/ ة ع هدددع مددددذ ع يددد )ع ش+ رددد
( ع هع مع / ة ع ي )ش دعااوت التااي لااو أن نفسااي تطيعنااي -
** ) لفارلتهاااااا مااااان حبهاااااا ولضااااايت )
ا وسااالوة ولااو أن ناااي أساااطيع صااابر -
** ()تناسيت لبنى رير ما مضمر حمادا
عراد عد ( + )عار معم حت/ ة ع هع مدذ ع ي )ع ش+ ر
(مدذ
هر لسنسان راع ** ا ولد عشنا نل العي حين لو ان الد ()
:عرتد ين عرند
ة اددد يتضدد ممددع لدد،ق ار ع نمددع عرمئيلددة ر ام ددة عر ددم ي -
ع م د ص عراددد ن عرتددعر دددد مددم دد مد دد عردددي عرو ي خالل
: ن نم
عرنم
ع م دا دد مم
م ع د ع عرمام
عراع مة
م غيم
عراع مة
ما ي عر م
عرا عد مضعم ير2
ــــــــــــــــ
ـــــ2
25 22 3ما ي عر م
.35عرلع،ق ( 1)
.40عرلع،ق( 2)
.62عرلع،ق ( 3)
مجلة العلوم العربية 5 1
ربعون ربيع اآلخر العدد السابع واأل هــ9
عرا عد معضيير
ما ي عر م
ع عرا عد معضي
عمضعم
ــــــــــــــــــ
ـــــــــ4 4
ما ي عر م
ع عرا عد مضعم
عمعضي
1 4 5
ع ت ن عراد ن ا ا ار عرنم ع م م د ي دف مر خ -
دد عرنم عر عن و ت ما ي عر م عرا عد معضييرو مذ ،
عو غعر،هددع مدد ع د ع غيددم ة ددمير م ضددع م عضددعق خملدد
عراع مةو مذ ، ع نير مير م ضدع عو ع د ع عرد عمدة د
دد )و ( مددع)و (ردد ) و(مذع)و (مر ): تددذع عرددنم و تددذا (مذع مددع)و (عرم
م ددد مدر عرمجدعدم عرند يدة مدر د ر عرنتياة خ معتقم
ن ت ع م .عرنم ع
ة عرمتع اللقة ،هذع عرنم و معذ ما ع،ر ان مر عردحح عرمعن ي
مر ام ع ام و ائ يدق ، دف : " مر ار تم يد عر م ند
رددقت ا مر تددذع ددد ع ع ر مددمو ت ،يت دد عرمعضدد عر عادددت تدقيق دد
دددددد ل ،ددددددق حمدعردددددددةو مددددددع ار عرمعضددددددد عاددددددد ع،ددددددد مع
"حمدعرة(1)
ة عر ع م مر مغ،تق تذع ي د ،مع عن يق ن لي .
.3/331عرخجعئص( 1)
1 0
ة في دراسة تطبيمي : ة وأنماط تركيبهاالجملة الشرطي ديوان ليس لبنى
ناهد بنت عمر العتيك. د
ريلددد " ق عاددد و ددد اددد عر عدددنو تجددد يما عردددددث أنددد
ع ةو عنع عل ددد ع ر مايدددة عرن لدددي عرتع،يدددمع ددد عردقيقدددة مح مفهدددم
"ةي ر لتاع،ع عردعخ (1)
ع د ماد ي ا، م ل تع يق . و يق ن د
مر ادما مقدعييس عر دة ادد يدق : ندد ( مر )عرمعض م
ت عرجي ة م ديمة مرد مغ،تد د ار تقدما تدذع :" عئد يمة
م غيم عر عاد عاع د عو عر تعد دت أنق ر دة تذا عرمغ،ة تج
" تدد نق ،جي ة عرمعض (2)
.
ع عر م د عرنم عرمع، و ت رنم ع ي ع - عر عن دد مم
عو ، خملة م عضد و ع عرا عد معضي ما ي عر م مضعم
تذع عردنم تد عردذ ددا . (ر )و (مر ): ع د ع عر عمدة يق
رعددن عرددذ لدد مايئددق مدد . عرند يدد ر ااددن ع نمددع اضددع هع
يعهع ( ر ) رل مع عت ق مر عرمض ار عرمضعم مذع ع .جع
ع عرادد عد ي يددق عرددنم عر عرددثو تدد مادد ي عر ددم معضددي -
عو ، د ام،عددة م عضد و عاتجدم م دا دد ع د ع مضدعم
.(ر )و (مذع): غيم عراع مة
ع ااددنل ع نمددع م د - دد ع دد عردددي عرو هدد مادد ي عر ددم ام
تير قدد مدد ع دعتددير و (مر ) عرادد عد مضددعم يرو قددد مد مددم
(.ر مع )
. 2 3خجعئص عرتمع يد( 1)
.2 3عرمما عرلع،ق( 2)
مجلة العلوم العربية 1 1
ربعون ربيع اآلخر العدد السابع واأل هــ9
عرددي عر دعخ دة د ( ر ح)ة ،عد اعي عرام ة عر م ي -
نددة مددر م،تدددا خ،ددم مدددذ و عر عنيددة مددر ام تدديرت ع ردد م
ل م ض مر م عض م دتعو عن ع نو رن يع لهع عر عن ا ال
ا ،عدتع د اددد عرم عضد ضدميم م د من جدنو ذرد د
:ا ن ايس
ولوال أنت لم أمسس ترابا** أرضن يا لبينى أمس تراب -
مت قددة مدد مددعت ( ردد ح)ة مدد ،ددذر ت دد ر عرام ددة عر ددم ي
م رهع عرق ع د عرند ي .ةمقم
و مدر (مذع) ( مر ) ا عحلن عردي عر ،عد ادعت عر م -
مة ار عر دم حي د ر مح ،عر عدن عرق ع د عرمقدم(1)
ند تع اللدق " ت
ا د غيمتع ا دتعو ع لدمعي ع،تدة م اد دةو حيجد ل
"تع يق ا د ي ا دتع(2)
و اد ل،ق عردديث در تدذا
عرملأرةو اا عن عرند يير عحلن عرمم ،عدتمع(3)
.
ة و تم يدد عرام دة عر دم ي (رد ) جد تهع ،عدد ( ار ) اع -
.مذ م ند عرند ييرع م عرمعهع اعي مت ق
* * *
. 4/105و مح عر ع ية4 /4و مح عرتلهين2/45عرمقتضد: عنفم( 1)
.5/5 مح عرم جن( 2)
.21و 1عنفم معل،ق ص( 3)
1 2
ة في دراسة تطبيمي : ة وأنماط تركيبهاالجملة الشرطي ديوان ليس لبنى
ناهد بنت عمر العتيك. د
عرم،دث عرمع،
ةة ر ام ة عر م ي عرقضعيع عرتم ي،ي
:الرتبة -
ادعة : رهدع نعجدم مئيلدةو تد - مع لد،ق -ة عرام ة عر م ي
عر م و ام ة عر م و ام ة ا عد عر م و تذع عرتمتيد ت
خعر د مح اندق ادد مد نجد ص وةع جن عرام ة عر م ي
تددذع عرتمتيدددو تقدددن يهددع معفددعتما عرادد عد دد ع دعة ام ددة
.عر م
ع رمدذتد عر،جدمييرو دلر ادعة عر دم رهدع عرجددعمة د ق
عر ن(1)
: و يق يجد ل ار يتقددن يهدع مع،عددتعو د ياد
لتل مر تأتلن و ادلر مري مر ا ممتن و ،عرا ن د عراد عدو
ن ادع و ندد لر م لتيد مر اتيتند و ادلدر مريد مر : د عرمتقددالل
ا ممتندد و مذع مد تقدددلن ام ددة تدد عرادد عد دد عرمعندد و لنهددع
يقو عرا عد مدذ ت ر دري (2)
اند فدعرن مر : و ند
ن ا ع، د ع ع عت ر ندق ام دة و حيج ل تذع عرما ر عرمتقدالل
دة مددر عرعلددمي مر ع دد ع : ددعيو منمددع تدد مدددذ تقددديماة ماددم
ا، عر ن ار تعمن مر ا ي :" أن فعرنو يق ن لي، يق
و دمح /5و مح عرم جن1120/ 2و عرمقتجد 2/6عرمقتضد: عنفم( 1)
.4/332و تم عره عم 122و 6/120و عرمقعجد عر ع ية6 /4عرتلهين
و 4/100و دمح عر ع يدة /5و مح عرم جدن 3- 2/3عرخجعئص( 2)
.4/355و عرتجمي 6/120و عرمقعجد عر ع ية45 م ن عر ،يد
مجلة العلوم العربية 3 1
ربعون ربيع اآلخر العدد السابع واأل هــ9
مددر دددم عرادد عي دد ع عددعن دتدد تا مددق دد عر ددفو ددن
"حي ر رهع ا عد ينا ن ،مع ا، دق(1)
و ذتدد عر يد ر (2)
مرد
عرتقدددين -ع رمددذت،هن ق دد -ادد ع عرتقدددينت ر ع جددن دد عرادد عي
و نددد : دد ادعة عر ددم و عرم دد و نددد اضددمد مر تضددمد
تددأخيما عنادد ن ،ددعرا عم(3)
و ع قهددن دد ادد ع عرتقدددين ا،دد يددد
ع نجددعم (4)
و ع خ ددش(5)
و عرم،ددمد(6)
ن تدد عرادد عد و عرمتقدددالل
ع عددتج ،دق د تدذع عردما اد ن . ن لقو ريس عرددرين يدق ممد
:ايس ،ر ملع د
فطعنة الرس وال ** أرله إن ين منها وإن يمت فلم
ر بمغم (7)
الق ج ن يع مر : تقديم .منهع ن اعم
مذع تقدن ادعة عر م معت ا عد عرمعن و ،د ار
مر ضم،تن و اضم، : ع ا معن و ند ع ر ف ي ر عر م معضي
ن و عرع ة د ذرد مر رن تع اضم، ار ددم عر دم ردن " ل
.3/66عر تعد( 1)
و ددمح 6 /4و ددمح عرتلددهين2/623عةنجددع : نلدد،ة عرددما رهددن دد ( 2)
. 6/121و عرمقعجد عر ع ية4/100عر ع ية
.2/623عةنجع : عنفم( 3)
.6/121و عرمقعجد عر ع ية6 /4 مح عرتلهين: نل،ة عرما رق ( 4)
.4/333تم عره عم : نل،ة عرما رق ( 5)
. 2/6عرمقتضد: عنفم( 6)
.6/121و عرمقعجد عر ع ية 2/3عرخجعئص( )
1 4
ة في دراسة تطبيمي : ة وأنماط تركيبهاالجملة الشرطي ديوان ليس لبنى
ناهد بنت عمر العتيك. د
"يادد نو لددع ار حتددأت ،ادد عد(1)
ع مح دد حيادد ي مضددعم
عر عم(2)
:لتي مر تأتلن و ند ا ن ا، ذايد عرهذر : و ند
ل فوق طولن، إن ها مطب عة، من يؤتها ** فملت تحم
اليضيرها()
.عحيضيمتع مر يأته: تقديم
مر تقدددن مددعت ادد عد معندد دد اد ع عر ددم عرفم يددةو
و ت،قد (اند )و (دي مدع)و (اير)و (ايعر)و (مذمع)و (مت )ـ
ع معيجد مدر اد ع عر دم ر نهدع نهع ر دم و امد تضدمل
و تدتمدن نهدع م جد رة (ا ال )و (مع)و (ر مع ): م ج رةو ند
لتددد مدددر اتدددعن و : و ندددد دددم ية مر ادددعي ،عددددتع عدددن مدددع
لتد مدر : يتما نهع م ج رة مر اعي ،عدتع مضعم و ندد
ة ضع يأتين و يا اع هع م ي (4)
.
ة غيم عرنلق مد عرام ة عر م ي : وروده في الديوان
ع ج رهع ،تقددين مدعت اد عد د عرمعند د عددد ام،عدير
.134-6/133ع يةعرمقعجد عر : عنفم. /5 مح عرم جن( 1)
.4/100و مح عر ع ية /4و مح عرتلهين0 / 3عر تعد: عنفم( 2)
و ددمح 2 /2و عرمقتضددد0 /3و عر تددعد 1/20 ددمح ا ددععم عرهددذريير( 3)
. 15/ عرم جن
.4/101و مح عر ع ية /4 مح عرتلهين: عنفم ت جين عرملأرة ( 4)
مجلة العلوم العربية 5 1
ربعون ربيع اآلخر العدد السابع واأل هــ9
ادعة مر تذع عرتقدين جيد نالل ر نعو عراد ن عرتعر ي،يالل م ضع (1)
:
ة مدد ددنالل ادعة يمددع ي دد نمددعذع مددر جدد م عرام ددة عر ددم ي
منهع(2)
:
ع دعة مع ر مر مذع مع مذع
15 3 11 6 2
ة دددذ و عدتمعرهددع عر ددم ي30-25ص( دي مددع)لدد،ق عردددديث ددر( 1)
.ا ع،هعو م تقدن معت ا عد عرمعن
لعم عر،دث تذع عرتقلين ق مذتد عر،جميير ،أر عرمقددن تد دريدن ( 2)
.عرا عد ا عرا عد عرمعن
1 6
ة في دراسة تطبيمي : ة وأنماط تركيبهاالجملة الشرطي ديوان ليس لبنى
ناهد بنت عمر العتيك. د
:إا -
( + ة ع هدددددع مدددددع ع يددددد )ع ش+ مذع+ ع ع ددددد عرمعنددددد
(عرا عد مدذ )
:ةو منهع مد م ن تذع عرتم يد ع نت مة مم ف ن اااااان ال تطيااااااك رجااااااوع لبنااااااى -
** ا رحلااااااات وإن كااااااار العويااااااال )إ )
ا شاااط ت الن اااوى - فياللاااب خبرناااي إ
** )بلبنى، وصدت عنن ما أنات صاانع )
وأكاااااتم أسااااارار الهاااااوى فؤميتهاااااا -
** بهااااان بااااااروق ماااااازا ا باااااا إ*( )
ة ع هددع مضددعم مادد ن ع يدد )ع ش+ مذع+ ع ع دد عرمعندد
(عرا عد مدذ ( + )، ن
:تير مد تذع عرتم يد مم ا لااااام تللهاااااا - كؤنااااان لااااام تغناااااه إ
** )وإن تلمهااااا فالملااااب را ولااااانع )
ا لااام تواتناااا - فااال خيااار فاااي الااادنيا إ
** )لبينى، ولم يجماع لناا الشامل جاامع )
( ة ع هدع مضدعم مم د ع يد )ع ش+ مذع+ عرمعن ع ع
(عرا عد مدذ + )
:ة عددة مد مم
.4 عردي عر( 1)
.54دي عرعر( 2)
.113عرلع،ق( 3)
.53عرلع،ق( 4)
. 54عرلع،ق(5)
مجلة العلوم العربية 1
ربعون ربيع اآلخر العدد السابع واأل هــ9
وإن هو اللاها فغير ** بلي إا يشكو إلى ريرها الهوى -
بلي ()
( + ة ع هدددع مددددذ ع يددد ) )ع ش+ مذع+ ع ع ددد عرمعنددد
(عرا عد مدذ )
: مد ة م عض و منهع كااااؤني فااااي أرجوحااااة بااااين أحباااال -
** كاارة منهااا علااى الملااب تخطاار ا )إ )
وفي اليؤس للن فس المريضاة راحاة -
** ا الااان فس رامااات خط اااة ال تنالهاااا )إ )
:إا ما -
( + ة ع هدددع مدددع ع يددد )ع ش+ مذع مدددع+ ع ع ددد عرمعنددد
(د مدذ عرا ع)
: مد م ضعير فماااا أناااا إن بانااات لبيناااى بهااااجع -
** ا ماااا اساااتمل ت بالنياااام المضااااجع ()إ
كرتهااااا - ا مااااا وللعااااين أشااااراب إ **
()*على الجيد يستبكين من كاان باكياا ()*باكياااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااا
( + ة ع هددع مدددذ ع يدد )ع ش+ مذع مددع+ ع ع دد عرمعندد
(عرا عد مدذ )
. 64عرلع،ق(1)
. 45عرلع،ق(2)
. 6 عرلع،ق(3)
.54عردي عر( 4)
. 12عرلع،ق( 5)
1
ة في دراسة تطبيمي : ة وأنماط تركيبهاالجملة الشرطي ديوان ليس لبنى
ناهد بنت عمر العتيك. د
:د م ض عدد م
يف ألمى ** وخب رتماني أن تيماء منزل - لليلى إا ما الص
*المراسيا()
:إن -
عرا عد ( + )ة ع هع مع ع ي )ع ش+ مر + ع ع عرمعن
(مدذ
:ع و منهع مد تذع عرتم يد م مم فماااات أناااات، ياللباااااه، إن كناااات ميت ااااا - **
ال فاساااااال إن كناااااات بلبنااااااى، وإ)*سااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااليا )
أال حاااي لبناااى الياااوم إن كنااات رادياااا - **
وألمااام بهاااا مااان لبااال أن ال ()*تللياااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااا
( ة ع هدددددع مضدددددعم ع يددددد )ع ش+ مر+ ع ع ددددد عرمعنددددد
(.عرا عد مدذ +)
: مد م ض عددو ت
إن تمسي بخير وإن يكن - الحدل العاد ترعني بها ** وأفر
وائع الر ()
:لو -
. 123عرلع،ق( 1)
. 12عرلع،ق( 2)
.125عرلع،ق( 3)
. 54عرلع،ق( 4)
مجلة العلوم العربية 5 1
ربعون ربيع اآلخر العدد السابع واأل هــ9
عراد عد ( +)ة ع هع مدع ع ي )ع ش+ ر + ع ع عرمعن
(مدذ
:ع و منهع مد تذع عرتم يد ام، مم
*ولكنما الدنيا متاع ررور** لمد كنت حسب الن فس لو دام وصلنا -( )
( ضدددددعم ة ع هدددددع م ع يددددد )ع ش+ رددددد + ع ع ددددد عرمعنددددد
(عرا عد مدذ +)
: مد م ض عدد
*وأفنيت دمع العين لو كان فانيا** ا جزعت عليها لو أرى لي مجزع -
()
ار / ة ع هددددع مدددددذ ع يدددد )ع ش+ ردددد +ع ع دددد عرمعندددد
(.عرا عد مدذ ( +) ج تهع
: مد م ض عدد
هر لسنسان راع ** اولد عشنا نل العي حين - لو ان الد ()
:كل ما -
( ة ع هدددددع مدددددع ع يددددد )ع ش+ مدددددع+ ع ع ددددد عرمعنددددد
(.عرا عد مدذ +)
:تير مد مم
. 5عرلع،ق (1)
. 12عردي عر ((2 .62عرلع،ق ((3
150
ة في دراسة تطبيمي : ة وأنماط تركيبهاالجملة الشرطي ديوان ليس لبنى
ناهد بنت عمر العتيك. د
وفاااي دماااوع العاااين بالل يااال كل ماااا -
** ()*بدا علم مان أرضاكم لام يكان يبادو
ماان الااد مع كل ماااولاان يمنعااوا عينااي -
** كرها لياا ()*جرت خطرة بالملب من
:الحف -
م ار يعتم عرام ة عر م ي " ة دذ ادد ام عنهعو مر عرمقم
عردذ منمع ي ر مذع لن عرمدذ و عند يدق دحردة تعدمالل
"،ق(3)
.
دو دذ ام ة عراد ع: ج م عردذ ق معذ ما عرند ي ر
.دذ ام ة عر م و دذ همع مععو دذ ع دعة
ت ع م تذع عر،عد: حف الجواب: أوال (4)
و يق ن ع،در
:معر
عر م ي نل در اد عد ادد لدن عرع دس ادد يدأت مرل
ن عرمعن هل
عرع ددن عردعجددن نددد عرمخع ددد اددد ي دد ر رتقدددلن ذ ددم معندد "
معيدنل يقو عرا عد ،عينقو ي ر رتقدلن
" ريس ،قو اد ي ر ر يم ذر (5)
.
مر خ ن علتعمع تذا عرملأرة مفعناللهدعو يم در تدديدد
:اتن م عض دذ عرا عد يمع ي
.51عرلع،ق ( (1 . 12عرلع،ق( (2 .6/163عرمقعجد عر ع ية( 3) .1605- 160/ 3و مح عر ع ية عر ع ية2/632عةنجع : عنفم( 4) .6/164رمقعجد عر ع يةع( 5)
مجلة العلوم العربية 151
ربعون ربيع اآلخر العدد السابع واأل هــ9
ادد تقددن ت جدين : تقدلن ام ة ت عراد عد د عرمعند -1
تذع عرم ض و خ عرند يير د رقو ت ،يقعتق عردي عر(1)
.
: ندد ا ردق تعدعر : معيدنل عراد عدو رديس ،دق تقدلن -2
ع مر ند تقي د : و عرممعد جحس لك اك يق ىق يف ىف يث ىثحجس
ذ تقم،ن و عرا عد در يق عحلتععذةت نهع ت د عرعع
عر،عد ر ن ضعمال (2)
.
ع يم ددر دم ددق دد تددذا عرجدد مة : وروده فااي الااديوان دد مم
:ا ن ايس
فاصابر فماا لان فيهاا أجار مان ** ان عنها لو تطااوعني لد كنت أنه -
صبرا()
: ر ع تن معندم و دن تذع عرا عد ا رق: عرمعن
.اد ن انهع
مذع عاتم عر م غيم عحمتندع : عاتمع عر م عرقلن -3
م ر م د عت عرقلنو عرا عد ر لع،ق منهمعو يدذ ا عد عرمتأخالل
ن يدقو تدذع مر ردن يتقددن ذ خ،دمو دلر تقددنو ردحر ة ا عد ع
م عرا عد ر م ل عي تقدن عر م ان تأخ(4)
.
.45-41عنفم معل،ق ص( 1)
.6/165عرمقعجد عر ع ية: عنفم( 2)
.42عردي عر (3)
. 35- 4/35و عرتجمي 1616-3/1615 مح عر ع ية عر ع ية: عنفم( 4)
152
ة في دراسة تطبيمي : ة وأنماط تركيبهاالجملة الشرطي ديوان ليس لبنى
ناهد بنت عمر العتيك. د
ع مر عر عر م عمتنع ي و (رد ح) ( رد )عو ت عر م ،دـام
ع تقدن عرقلنو عرا عد ر م م ق (1)
ع مذع تقدن عرقلن و ام
: عرملأرة اا عنو ا،م تع عر م عحمتنع و
هللا ردد : عرادد عد ر ددم و ادد عد عرقلددن مدددذ و نددد -1
مريق ذتد ع،ر معر واعن يد رقم (2)
.
ع رقع ددة عرا عد ر قلنو يلت ن ر ا عد عر م ت ق د -2
عاتمع عر م عرقلنو ،ق اعن
ع،ر ج م(3)
و عرمض (4)
عرو ا، دي (5)
.
عو مريق ذتد عر مخ م عرا عد رهمع اميع -3(6)
و جد
ت رمخعر دة اد عد "رديس ،اياللدد"عر تذع عرق ن ،أندق ج ا، دي
ن ممتندد عر ادد و ،ينمددع عر ددم عحمتنددع ادد عد عرقلددنو ددع
ععر عن مقدم عر ا و ي ر عرا عد رهمع مع ( )
.
و ددددمح 5 6/1و عرمقعجددددد عر ددددع ية3/216 ددددمح عرتلددددهين: عنفددددم( 1)
. 4/2ع م ن
. 3/1و عرملع د3/216 مح عرتلهين: عنفم( 2)
و عرددددم 5 1/ 3و عرملدددع د5/46عر،ددددم عرمددددي : نلدددد عردددما ردددق ددد ( 3)
و ذ م تدذع عردما د ر ت مادة 1/525 مح عرامن. 6/54عرمج ر
.،ير عحمتنع غيم عحمتنع
.4/456 مح عر ع ية: عنفم( 4)
.2 4/1عمت ع عرضمد: عنفم( 5)
.151/ 2عر ع : عنفم( 6)
.45/ 5: عر،دم عرمدي : عنفم( )
مجلة العلوم العربية 153
ربعون ربيع اآلخر العدد السابع واأل هــ9
عاتمددد عر دددم مددد عرقلدددن ددد دددة : وروده فاااي الاااديوان
:م عض
ان ئن كان برد الماء ل - ا إن ها إلي حبيب ** صاديا حر
*لحبيب ()
ئة ر قلنو ةو تقدن عرقلن عر م و م ي (مر ) عر ن م الل
عرام ة مر مر علدمهع خ،متدع اد عد عرقلدنو اد عد عر دم
.مدذ و دن يق ا عد عرقلن
إن كان دائي كله منن أجمع و** ا ولكن لعمر لد بكيتن جاهد -()
م عر دم و عراد عد ر قلدنو مذ ادعي ام دة تقدن عرقلدن و تدأخ
.ة ع هع مع م ، مقتمر ،قد ع ي
*اي إا علم من أر ليلى بدا ل ** خليلي الوهللا الأملن البكا -()
م عر دم و عراد عد ر قلدنو مذ ادعي ام دة تقدن عرقلدن و تدأخ
. ع ية ع هع مضعم من ،
: ممع اعي عاتمع عرقلن م عر م عحمتنع
ولوال الهوى ما حن للبين ** لعمرن لوال البين ال يمطع الهوى -
*لف ()
.6 عردي عر (1)
.60عرلع،ق (2)
.124 عرلع،ق(3)
.105عرلع،ق (4)
154
ة في دراسة تطبيمي : ة وأنماط تركيبهاالجملة الشرطي ديوان ليس لبنى
ناهد بنت عمر العتيك. د
م عر دم و ادعي عراد عد ام دة ع يد ة ع هدع تقدن عرقلن تدأخ
و (ر ح)مضعم مل، ق ، عرنع يةو ريس تذع مر اد عن ا عد
ع ياعدن عراد عد ر قلدن ح ،ن مر ادد عن اد عد عرقلدنو تدذع ممد
. ر م
ي د ر عرت للد : ت لل ع دعة عر م ،ير اا عي عردرين -4
،ير عرم،تددا عرخ،دمو ا معاجد ق عرم،تددا عرخ،دمو ادد ي د ر د
نلد در اد عد عر دم خ،دم : "ع،در معرد اعن. غيم ذر ادد ي
ذ خ،دددم مقددددن ددد ادعة عر دددم و ا خ،دددم م،تددددا مقددددم ،عدددد
"عر ددم (1)
و ذ ددم ع،ددر ت ددعن مددر م عضدد ادد د دددذ ام ددة
عرادد عد مر ع تن ددق معيدددنل دد عرادد عدو مددر ام ددة ذردد ا رددق
ژ جه ين ىن من خن ژ :تعدددددعر (2)
تددددد مر عددددددن : و ندددددد
فعرن(3)
ةو ا :ن ذ عرمم
به أنت من بين ** وإني متى أشرف على الجانب ال
()الجوانب ناظر
عمت ددددددددع : و عنفددددددددم1612-3/1611 ددددددددمح عر ع يددددددددة عر ددددددددع ية( 1)
. 4 4/1عرضمد
.0 : عر،قمة( 2)
.45 م ن عر ،يد: عنفم ( 3)
و دددددمح عر ع يدددددة 1 /2و عرمقتضدددددد 3/6و عر تدددددعد1/244عرددددددي عر( 4)
.3/1612عر ع ية
مجلة العلوم العربية 155
ربعون ربيع اآلخر العدد السابع واأل هــ9
مندد عرمضدد تع يددق عر ددم ،ددير عرم،تدددا عرخ،ددم مح دد
: يددد مر رقيتددق ددمين و ،ددن يقددعن: ضددم مةو ع دد مذت،ددق حيقددعن
هددد دددمينو ددد ددددذ عرم،تدددداو عرام دددة: دددمينو عرتقدددديم
تدد ادد ن ممادد ح ،مددع مد مددر دد عتد . عر ددم ية خ،ددم عرم،تدددا
.(1) يمة تذا عرملأرة
اعي ت لل ع دعة عر دم ،دير ااد عي : وروده في الديوان
ع اعي عرت لل يق ،ير عرم،تدا عردرين ة م م ضع عو مم
: عرخ،م فياااا حب هاااا، مازلااات حتاااى لتلتناااي -
** ()طال البلء لاي منصاف والأنت، إن
ووعاااادن إيانااااا ولااااو للاااات عاجاااال -
** ()*بعيااااد كمااااا لااااد تعلمااااين سااااحيك
: ممع اعي عرت لل يق ،ير مع اج ق عرم،تدا عرخ،م ف ني وإن حاولت صرمي وهجرتي -
** دى لشاافيك اعلياان ماان ()*حاادال الاار
بااالد هللا ماااا لااام تكااان بهااااكاااؤن -
** وإن كاااان فيهاااا الخلاااك لفااار بللاااع ()
فماااا أناااا إن بانااات لبيناااى بهااااجع -
** ا ماااا اساااتمل ت بالنياااام المضااااجع ()إ
-1/3/246دمعلع ل د عرقملر عر دمين: عتد ذر عنفم ( 1)
24 .
.66عردي عر( 2)
.111عرلع،ق( 3)
.111عرلع،ق( 4)
.55عرلع،ق( 5)
.54عرلع،ق(6)
156
ة في دراسة تطبيمي : ة وأنماط تركيبهاالجملة الشرطي ديوان ليس لبنى
ناهد بنت عمر العتيك. د
: مد عرت لل ،ير عر عن م ع رقو ا رق
يدددة - مل ذ ع ،لدددعمل مر مدد ل ددن خع ةل ** خدد دد يضع مل اع ددرل عرععددي رل مع
عتلم عر م (1)
، ددددم عرع ددددن :حااااف الشاااارط، مااااع بماااااء الجااااواب: ااني اااا
يعق يددقو تدد د ر دددذ عرادد عد دد ،عرمدددذ و دحرددة عرلالل(2)
و
مح ت عن ضم،ت و منق ا رق : ع عن ذع مح ضم،ت ت ا : ند
ع نالل ددد ن لددد ، دددمة : " يدددق عرجددد ة عرلددد ن ع حو دددأ ددد مم
:و ا ن ع د ص"دعرلا
()وإال يعل مفرلن الحسام ** فطلمها فلست لها بكفء
.مح ت اللقهع يعع ن : عرتقديم
د ر غيمتدعو اد ح عرنع يدة ( مر ) اياللد عرددذ ، ندق مد
،عددددتع(4)
(مر ) اددد عر دددع ، عرقيدددعس ددد غيدددم. (5)
و د ددد
ن يدقو مدر حو د مدر لد : ع ن،عم ا ن عرعدمد ن يد لعد الل
. 43عردي عر( 1)
.3/165و عرملع د3/1605 مح عر ع ية عر ع ية: عنفم( 2)
و 3/1605ةو مح عر ع ية عر ع ي( ق ..،أتن: عرم عية يق) 23عردي عر( 3)
. 6/16و عرمقعجد 4 م ن عر ،يد
.4/353عرتجمي : عنفم( 4)
.6/165عرمقعجد عر ع ية: عنفم( 5)
مجلة العلوم العربية 15
ربعون ربيع اآلخر العدد السابع واأل هــ9
(1)"تع،دأ ،دق مدر حيلد اللن يد د تع،دأ ،دقو جد ا،د : و ا
"ريس ، ي" ،أنق ( ح)عر ع تمع عرتع ي ،ـدي (2)
.
مددر م عضدد دددذ عر ددم ادد عحلددن ،عددد ادعة عر ددم و
اددددد لدددد،ق ذ ددددم تددددعتير ( ردددد ) معم ريهددددع ،عددددد ( ار ) ادددد
،يقعتهمع عردي عرعرملأرتيرو ت (3)
.
: ا رق( مر ) مد دذ عر م ،عد : وروده في الديوان
بلبنى، وإال فاسل إن كنت سااليا** فمت أنت، ياللباه، إن كنت ميت ا
()
نو ددذ عر عدن ،عدد : عرتقديم ة عر دم ي ( مر ) مح ت عن ععل
.ة ، عرنع يةعرمت
ت نعدمو حياد : ف جملتي الشرط والجوابح: اال
ت جعرتهع ،عد عرماع عة(مر ) غيم(5)
:و منق ا ن ما،ة
.2 /1عةنجع ( 1)
.4 4/1عمت ع عرضمد: عنفم( 2)
.31و 24و 1عنفم معل،ق ص( 3)
. 12عردي عر( 4)
.3/1610 مح عر ع ية عر ع ية: عنفم( 5)
15
ة في دراسة تطبيمي : ة وأنماط تركيبهاالجملة الشرطي ديوان ليس لبنى
ناهد بنت عمر العتيك. د
ا لالت وإن ا معد كان فمير **لالت بنات العم ياسلمى وإن م
()
: ا ر ادددعن مر دددعر دددذر أندددع اتمندددعاو ا مضددديت ددد قو مم
،ددعرا ع ع،ددر ع ن،ددعم (2)
معردد و ع،ددر (3)
و تدد فددعتم مددذتد
عرعرمعرق و ا، دي (4)
ق ،عضهن ،عرضم مة و خج(5)
عردمعا .
دد ع نفم عر،ددعدو رهددع مددر ان ( مر )عت ر دد ر عرددمعا ادد ع ا ن ددم
مددعيمن مدد ضدد ح عرمددمعدو عرت للدد مددعريس ر يمتددعو ردديس ددن
يعق عرمدذ . دحرة عرلالل
.ولم ترد في الديوان صورة ها الحف
ح ( مر ) تدد غيددم اددعئ و ح :حااف أدوات الشاارط: اع اا راب
و يمت دد عر عددن ،عدددتعو تدد (مر )غيمتددعو ادد ا ،عضددهن دد
ا ن مما حو م ج ،عرضع (6)
.
.ولم يرد ها الحف في الديوان
و ددددمح مدددددة 1/445 مو ددددمح عرامددددن ح،ددددر جدددد6 1عردددددي عر( 1)
. 5 1و مج عرم،عن 0 1/3عردع ف
و عرملدددع د 4 4/1عمت دددع عرضدددمد: عنفدددم نلددد،ة عردددما ردددق ددد ( 2)
3/1 1.
مردد 235 ذتددد دد عرتلددهين) 3/1610 ددمح عر ع يددة عر ددع ية: عنفددم( 3)
(.تقييدا ،عرضم مة
.4 4/1و عمت ع عرضمد 1مج عرم،عن : عنفم( 4)
.6 /4و مح عر ع ية303مقمدعر: عنفم( 5)
.4 4/1عمت ع عرضمد: عنفم( 6)
مجلة العلوم العربية 155
ربعون ربيع اآلخر العدد السابع واأل هــ9
: الربط -
لدد،ق عرقدد ن ،ددأر ع جددن دد ادد عد عر ددم ار ي دد ر عدد
عاتمعندق ،عر دعي د تدذا عرددعنت عو حي د ن ع ر ا دق دم جعرد
ع ياددد عاتمعنددق ددلذع ددعر عرادد عد غيددم جددعر ر ي دد ر ددم
ار يقددد : ،عر دددعيت رتم، دددق ،عر دددم و ذرددد ددد م عضددد و منهدددع
غيددم متجددمالل و ا ةو ا عدد ةو ا ،يدد عرادد عد ام ددة علددمي
. (رددر)ا (مددع)ـع ،دديقتددمر ،دددم عرتن دديسو ا ادددو ا ي دد ر من ي دد
مقدعن عر دعي د عردم، و دق عرت جدين عردذ لد،ق (مذع) ن اد تق
ذ ما(1)
.
مد عرددم، ،عر ددعي ،ددير ام تدد عر ددم : وروده فااي الااديوان
عرادد عد دد تلددعة ددمير م ضددع عو عراددد ن عرتددعر ي،ددياللر
:ادعة مر تذع عرم، نجيد نالل
ع دعة مهمع ر مع مر مذع
4 23 1 1
ة ددعن عردم، ،عر دعيو مد ي يمع ي ج م عرام ة عر م
:ذ م نمعذع مر عردي عر
ع +عر عي(+ ع هع مضعم ما ن/ ة ع ي ) ع ش+ ادعة عر م
(ةعلمي )ع ش
: مد ادد م م ضع عو منهع
.132عنفم معل،ق ص( 1)
200
ة في دراسة تطبيمي : ة وأنماط تركيبهاالجملة الشرطي ديوان ليس لبنى
ناهد بنت عمر العتيك. د
ا لاااااام تللهااااااا كؤناااااان لاااااام تغنااااااه إ
** () وإن تلمهااااا فالملااااب را ولااااانع
كر ا إن تحساني فهاو شااهبيني امارء
**
ان وإن لم تحسني فهاو صااف ()*ل
ومهماااا يكااان فالملاااب ياااا لااابن ناشااار **
علين الهوى ، والجيب ما عشت ناص*()
) ع ع ش+عر ددعي(+ ع هددع مددع / ة ع يدد ) ع ش+ ادعة عر ددم
(ةعلمي
: مد ة م عض و منهع ة ي ج ا سااافااا ن منعااات، فالبخااال منهااا -
** لت ()للاااايل ومن اااات أعطاااات وإن باااا
ن بعاااادهم فيااااا جبلااااي نعمااااان إن -
** ()*فاا ني سؤكسااون الاادموع الجواريااا
) ع ع ش+عر دعي(+ ع هع مدذ / ة ع ي ) ع ش+ ادعة عر م
(ةعلمي
: مد م ضعيرنا البكاااااااء عشااااااي ة ا نحاااااان أنفاااااا إ
**
فموعاادنا لاارن ماان الش اامس طااالع ()
ا يشاااكو إلاااى ريرهاااا الهاااوى بليااا إ
**
وإن هااااااو اللاهااااااا فغياااااار بلياااااا (7)
.53عردي عر( 1)
.5 عرلع،ق( 2) .5 عرلع،ق( 3) . 3عرلع،ق( 4) . 123عرلع،ق( 5) . 5عرلع،ق ( 6) .64عرلع،ق( )
مجلة العلوم العربية 201
ربعون ربيع اآلخر العدد السابع واأل هــ9
ة رددن تقتددمر ،عر ددعيو ذردد دد اددد مد عرادد عد ام ددة علددمي
: ة م عض ااااااأال لياااااات أي - ا مضااااااين تعااااااود ام
** اااا ()*نااااي لسااااعيد ا إن فاااا ن عاااادن يوم
ا شاااط ت الن اااوى - فياللاااب خبرناااي إ
** () بلبنى، وصدت عنن ما أنت صاانع
ا نفساي مان الوجاد أصاعدت - ألول إ
** *ا ياابهااا زفاارة تعتااادني هااي مااا ه
()
+ عر دعي(+ ع هدع مضدعم ماد ن/ ة ع ي ) ع ش+ ادعة عر م
( ع هع مع / ة ع ي )ع ع ش
: مد م ض عدد
نتها ** إا لم يكن إال الجوى فكفى به جوى حرق لد ضم
األضالع ()
+ عر دعي(+مدع / ع هدع مضدعم / ة ع يد ) ع ش+ ادعة عر م
( ع هع اعمد)ع ع ش
: مد م ضعير فااا ن أحاااي أو أهلااان فلسااات بزائااال -
** اا ()*ا باال ريمااي لسااانياا ماالكاام حافظ
.52عرلع،ق( 1)( مدع)ر د ر ةت و يعدل عراد عد ايضدع مدر ا،يدن عرام دة عر ،يد54عردي عر( 2)
ژ :ة ا عددو نفيم ا رق تععر ة ،ي عو ت ر عرام ة علمي علت هعم : و عنفددددددددددددددددددم160: لن مددددددددددددددددددمعر ژ ىث نث مث زث رث يت ىت نت
.4 4/3عرتجمي .126دي عر عر( 3)
.56عرلع،ق( 4)
.126عرلع،ق( 5)
202
ة في دراسة تطبيمي : ة وأنماط تركيبهاالجملة الشرطي ديوان ليس لبنى
ناهد بنت عمر العتيك. د
وإن حلفات ال يانم الناؤ عهاادها -
** ()*فلااايس لمخضاااوب البناااان يماااين
ع +عر عي(+ ع هع مضعم ما ن/ ة ع ي ) ع ش+ ادعة عر م
(مقتمنة ،قد/ ة ع ي )ع ش
: مد م ض عدد
بن الحباب، ف ** يامي بلبنى رواية ه ف ن ين ت مد، يا ري
رويت ()
ع هدددددددددددع مضدددددددددددعم / ة ع يددددددددددد ) ع ش+ ادعة عر دددددددددددم -
( ع هع مضعم من ، ر/ ة ع ي )ع ع ش+عر عي(+ما ن
: مد م ضعيرو منهمعفااااا ن يحجبوهاااااا ، أو يحاااااال دون -
وصاااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااالها
** *ممالاااااااة وا، أو وعياااااااد أميااااااار
ن دائااام البكاااايمنعاااوا عيناااي مااا ن لاااف
** ()*ضامير ن أجا ما لادهبوا ولن ي
ع ع +عر ددددعي(+ ع هددددع مددددع / ة ع يدددد ) ع ش+ ادعة عر ددددم
( ع هع مضعم من ، ر/ ة ع ي )ش
: مد م ض عدد
فلن يمنعوا للبي من الكر ** ف ن منعوها، أو تحل دونها الن وى -
*ياال خ ()
.120عرلع،ق( 1)
.36عرلع،ق( 2) . 5عرلع،ق (3) . 12 دي عرعر (4)
مجلة العلوم العربية 203
ربعون ربيع اآلخر العدد السابع واأل هــ9
ع ع +عر دددعي(+ ع هدددع مددددذ / ة ع يددد ) ع ش+ دددم ادعة عر
(ة ،ي )ش
: مد م ضعيرا أناااات لاااام تبكااااي علااااي جنااااازة - إ
** لااادين فااال تبكاااي راااد ا حاااين أرفاااع ()
فاا ن أناات لاام تخباار بشاايء علمتااه -
** كسااااير فاااال طاااارت إال والجنااااا()
ع ع +عر ددددعي(+ ع هددددع مددددع /ة ع يدددد ) ع ش+ ادعة عر ددددم
(ة ،ي )ش فمااان كاااان محزون اااا رااادا لفرالناااا -
** فماااااآلن فليبااااان لماااااا هاااااو والاااااع ()
أبالبين مان لبناىف فا ن كنات صاادل ا -
** ()*فل زال عظام مان جناحان يفضا
فاا ن كااان حمااا مااا تمااول فؤصاابحت -
** ()*باااااهن كيااااار همومااااان شااااات ى
ا طلعااات شااامس النهاااار فسااالمي - إ
()*فآيااااة تسااااليمي علياااان طلوعهااااا
:التوسيع
ديددث " ة رضددم د مددر عرت لددي و عرام ددة عر ددم ي تتعددم
،هدددع ة نعجدددم اخدددمت يت ينضدددع مرددد نعجدددمتع ع لعلدددي
"عرليعق( )
.
.61عرلع،ق( 1) .46عرلع،ق( 2) . 55عرلع،ق( 3) .50عرلع،ق( 4) .56عرلع،ق( 5) . 10عرلع،ق(6) .223عرام ة عر م ية( )
204
ة في دراسة تطبيمي : ة وأنماط تركيبهاالجملة الشرطي ديوان ليس لبنى
ناهد بنت عمر العتيك. د
ةو عرت لدددي ددد جددد م عرت لدددي ددد عرام دددة عر دددم ي تن
. عرع عرمعتمضع ،عردعن عر،دن
مد عرت لدددي ددد عرددددي عر ،دددعرع : وروده فاااي الاااديوان
عردددعن عرندددعيو تن دد جدد م عرع دد عردد عمدةو يمددع ي دد
: نمعذع مر عرت لي
:مر عرع عر م إن تصرمي الحبل أو تمسي مفارلة -
** ()اناااااو ن أل هر يحاااادل لسنسااااافالااااد
وهاا، أو تحال دونهاا الن اوىع ن ف ن م -
** كر خالياا ()*فلن يمنعاوا للباي مان الا
فااا ن أحاااي أو أهلااان فلسااات بزائااال -
** اا ()*ا مااا باال ريمااي لسااانيالكاام حافظ
ا شاااط ت الن اااوى - فياللاااب خبرناااي إ
()ما أنات صاانع بلبنى، وصدت عنن ()صااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااانع
: اعي عرع عر م ،ت معم ع دعة ا رق
ر منن كآبة وإن نال جسمي للفراق ** وإن مس ني للض
*خشوع ()
: مر عرع عرا عد ة فااا ن منعااات، فالبخااال منهاااا ساااجي -
** لت أعطااات للااايل ومن اااات () وإن بااا
. 5 عردي عر( 1)
. 12عرلع،ق( 2)
.126عرلع،ق( 3)
.54عرلع،ق( 4)
.103عرلع،ق( 5)
مجلة العلوم العربية 205
ربعون ربيع اآلخر العدد السابع واأل هــ9
اسااالمي: بلغتهاااا ليلااان وإنااان لاااو أ -
** ()ا وارفا منهاا المادامع طوت حزن
ه واشاااااتكى- كااااارت لبناااااى تاااااؤو ا إ
** ه محمااااااوم عليااااااه البلباااااال تااااااؤو()
: ممع اعي عرع يق عرا عد عرمقتمر ،عر عي ومهمااا يكاان فالملااب يااا لاابن ناشاار - **
ماعشاااات ، والجيااااب علياااان الهااااوى ()*ناصااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااا
اه ل ص ف ن يحجبوها، أو يحل دون و -
** ممالااااااااة وا، أو وعيااااااااد أمياااااااار
يمنعاااوا عيناااي مااان دائااام البكاااا ن لاااف
** ()*ضامير ن أجا ماا لادهبوا ولن ي
:ةو ا رق ممع يق عرام ة عر م ي
أو اختلجت عيني، رجوت ** تني ر ك :إا طن ت األنان، للت -
*التلليا()
: مد عرت لي ،عردعن ا رق :ولااااو أنااااي لاااادرت رااااداة لالاااات -
** رااااااادرت ومااااااااء مملتهاااااااا يسااااااايل
نحااارت الااان فس حاااين سااامعت منهاااا
**
ان لهااااااااااا للياااااااااال (7)ممالتهااااااااااا و
: ا رق الجوابوجاء التوسيع بالنداء بين الفاء و
. 3عرلعيق( 1)
.53عرلع،ق( 2)
. 1 عرلع،ق( 3)
.5 عرلع،ق( 4)
. 5عردي عر(5)
. 12عرلع،ق(6)
.4 عرلع،ق( )
206
ة في دراسة تطبيمي : ة وأنماط تركيبهاالجملة الشرطي ديوان ليس لبنى
ناهد بنت عمر العتيك. د
بن الحباب ، ** هيامي بلبنى رواية ف ن ين ت - فمد ، يا ري
رويت ()
:عرتد ين عرند
ة عرددي عر د غعردد علدتعمعحتهع اعي عرام ة عر م ي -
ق عرتمتيد عرند عرمعم رهعو مر تجدلم ع دعةو دن ام دة
عدو مح ار تذع عرتمتيدد ادد يخدعرع ت تدذع عر م و ن ام ة عرا
امددم ،عدد ت ر عر دد ن يع،اللددم ددر ن ددس منلددعنية تخددت ج يهددع "
تع ع يضد مل عحن ععح عرم ع مو تخض دعلديس دت و ممد
مردد تأ يددد اادد عي مددر عرام ددة ،تقددديمهع ا ت دد يق عرلددعم مردد
ع مدد م دد د تددذا مل مددة ا دد ذ ددما رهددعو ا ددم مددعتع اادد عي متمالل
عر ددعمت نددق يخضدد ر ن عددعن ا ددم مددر لدد عاو ر عرم لدديق
"عرم ،ة رق تقتض ،ع عرت ييمع تمتيد عرام ة(2)
.
مر خ ن م ملأرة تقدين عرا عد ع دعة عر دم و
عرذ يتدما معذتدد مريدق ما عر،جميير عر يير يهعو رعن
ن تددد قددددل عر،جدددمي ر مدددر عرقددد ن ،منددد ت ن عراددد عدو ار عرمتقددددالل
عرادد عد دد عرمعندد و ا دريددن عرادد عدت ر دددم عر ددم يدددنل
معن عرم مة ،ير عر م عرا عيو ن تقديمق يهن (3)
(3)
.
. 36عرلع،ق(1)
. 3ا ع د عرند عرعم، ض ي نفمية عرنفن( 2)
. 6 /4 مح عرتلهين: عنفم( 3)
مجلة العلوم العربية 20
ربعون ربيع اآلخر العدد السابع واأل هــ9
ا ام ددة عرادد عد دد )تقدددم ام ددة عرادد عد دد عرمعندد -
عو اددعي عددن عر ددم دد عدددد ام،عددير م ضددع ( ما عر دد يير
( رن)ع ،ـع ما م عو مضعم ع ع نير ير م ضع ي معض
ددد ددد م ضددد عدددددو ( مر )ع ،دددأدعة عر دددم م ضدددعيرو ما م
ع دعة عر دم د ع م ضد عدددو ادعي عحلدن تعري د مم
. م ض عدد( ر ) ج تهع ،عد ( ار )ام،عة م عض و
عر دد ،ددذر يت،ددير م ع قددة نجدد ص عردددي عر ر لددتعمعن
ما عرند يد رو مدر اندق مذع تقددن د ادعة عر دم مدعت عرذ ادم
ع ا ع ر ف دد ادد عد دد عرمعندد و دد ،ددد ار ي دد ر عر ددم معضددي
عو حياد ي معن و مذ ، مامد تدذير ام،عدة دير م ضدع
ع مح ددد عر دددعمو ادددعي ددد عرددددي عر ددد م ضدددعيرو مضدددعم
ع دعة عر دم و ا اعد عحلن تعري د ة اعي يهع عرم عض عرمت،قي
جدد تهع ،عددددتعو تمدددع ددد تقدددديم عدددن ددد عر ادددق ( ار )
.ع ما عرملأرة
رن يمد نج ص عرددي عر تقددلن مدعت اد عد د عرمعند -
ع يج ار ي ر م ج ح ( و معو ا ر مع )م ع د ع .مم
اد عد د مد ،ع نجد ص عرددي عر تقددلن ام دة عر -
عرمعن مقتمنة ،عر عيو ذر خملدة م عضد و ادد لد،ق ذ دم
:مععلتدن ،ق ا، يد مر ا ن عر ع م
فطعنة الرس وال ** فلم أرله إن ين منها وإن يمت
ر بمغم
20
ة في دراسة تطبيمي : ة وأنماط تركيبهاالجملة الشرطي ديوان ليس لبنى
ناهد بنت عمر العتيك. د
. تقدلن عرا عد ن لقت حاتمعنق ،عر عي
ذع عرتم يددو نادد اندق ،عرنفم عرنج ص عرد عمدة دق تد
يم ر دم هع ر عر عي ع ة د معلد،قو عا دع رتخدميج
مع قددة ،مددع ا، هددعو ا " ،ددأر عر ددعي... ددن اماددق: ع،ددر اندد ر ،يدد
" عئدة(1)
دق عرليعقو مر ع م ة ا ن ايس :و تذع ممع يمااللاااي علاااى لبناااى وأنااات تركتهاااا - تبك
** هاااااو طاااااائع وكنااااات كاااااآت ري اااااه و
فااال تبكاااين فاااي إااار شااايء نداماااة
**
ا نزعتاااااه مااااان يااااادين الن اااااوازع ()إ
: ا رق اأال ياااااا للاااااب ويحااااان كااااان جلياااااد
**
فماااااد رحلااااات وفاااااات بهاااااا الااااا ميل
ف ن ااااااان ال تطياااااااك رجاااااااوع لبناااااااى
** ا رحلااااااات وإن كااااااار العويااااااال ()إ
: ا رق ومااااااابي إشااااااران، ولكاااااان حب هااااااا
**
كعظااام الش اااجا أعياااا الطبياااب الماااداويا
تااااي فمااات أنااات، ياللبااااه، إن كنااات م
** ()*بلبنااى، وإال فاساال إن كناات ساااليا
ليعق عرمعن ع ،يع عرلدع،قة يدم، ، ضد ح ،دير عر،يد
.ن يهع م عر عن ع
. 2/3عرخجعئص( 1)
.53عردي عر (2)
. 4 لع،قعر (3)
. 12عردي عر ( 4)
مجلة العلوم العربية 205
ربعون ربيع اآلخر العدد السابع واأل هــ9
خيم مر تقدين عراد عي د عر دم و تقديم مع يق"
" تجديم دم عرع (1)
. مع اعن ع،ر معر
ة ددد عرددددي عرت مد عرددددذ ددد تم يدددد عرام دددة عر دددم ي -
دذل عرا عد ت ع دم م ع ندة ،ددذ عر دم و تدذع يت دق
ن ام ة ت ةو عر دذ ق رتقدل م معا عم مريق عرمجعدم عرند ي
ع ام،عددير عو مذ ، دد عددد ع د م د عراد عد دد عرمعند تدد
.عم ضع
ي يق دذ عرا عد رت لل عر م ع دعة ،دير ااد عي عرددرينو
مذ مد دد ع ندد ددم م ضددع عو ام،عددة منهددع اددعي عرت للدد ،ددير
عرم،تدددا عرخ،ددمو لدد،عة م عضدد ،ددير معاجدد ق عرم،تدددا عرخ،ددمو
م رهدددذع عرتم يدددد غددد. م ضددد عددددد ،دددير عر عدددن م ع ردددق
عع ا تدلين ، غ م عدة عرمعن تق ية تلديد (2)
.
ر مر خ ن م عرملأرة و مع مد مر د عتد رهدع اد ت،ي
ل،ق عة عمة مريهدعو ضدع اد ن عرمضد ،منعدق تع يدق عر دم
.،ير عرم،تدا عرخ،م
عرق ن ،دذ عرا عد ند تذع عرتم يد ت ادد ع اد عن
يق عرملأرةو ت ما لي،(3)
عردي ا، و ،ق اعن (4)
و ذتدد
.6 /4 مح عرتلهين( 1)
.506م ن عر ،يد: عنفم( 2)
. 3/6عر تعد: عنفم( 3)
.4 4/1ضمدعمت ع عر: عنفم( 4)
210
ة في دراسة تطبيمي : ة وأنماط تركيبهاالجملة الشرطي ديوان ليس لبنى
ناهد بنت عمر العتيك. د
عرم،ددمد مردد عرقدد ن ، يددعدة عر ددعي(1)
دد ة و عرتقددديم دد ،يدد ذ عرمم
ذ م ع،ر معر ار خ،م معا،ن عر م اغن . نعفم: عآلن عرذ م
ر ا عد عر م (2)
.
دذ عرا عد حاتمع عر م عرقلن د ام،عدة م عضد و -
ما ددة منهددع مدد عر ددم غيددم عحمتندد ع و اددعي ددق مددعام
عرند يددد ر ددد تدددذا عرملدددأرة مدددر ار عراددد عد ر لدددع،ق منهمدددعو
م ضدد عدددد مدد عر ددم عحمتنددع و تقدددن عرقلددن يهددع دد
ع رمدع ذتدد مريدق ع،در معرد و عر م و ادعي عراد عد ر قلدنو خ د
.عر ت م ع ق رمع ذتد مريق ع،ر ج مو عرمض و ا، دي
عرنع ية و رن ( ح)ة ،ـعرمت ( مر )ر م ،عد مد دذ عن ع -
.د م غيمتع مر اد ع عر م مل يع
رددن يددمد دد عردددي عر عرتم يددد عرقددعئن دد دددذ ام تدد -
.عر م عرا عد
رن يدمد د عرددي عر ددذ ع دعةو تدذع يت دق مد عرم ده م -
ع مئيل دع عرملأرة مر دن اد ع عرددذ ت ر د ر ع دعة نجدم
اد د ع دعةو معذتدد مريدق ،م يد عر م و حيتضد مح عرت
.2 -1 /2عرمقتضد: عنفم( 1)
.3/1611 مح عر ع ية عر ع ية: عنفم( 2)
مجلة العلوم العربية 211
ربعون ربيع اآلخر العدد السابع واأل هــ9
حت،ند عرق ع دد " ،عضهن مر ا ع عرددذ اد ن مماد حت ندق
.(1)"عر ية ،عرمدتم عر،عيدة عرخعماة ر ع ايلة
عرادد عد دد تلددعة ددمير مد م،دد ام تدد عر ددم -
ع تذع عرتم يدت هد ( مر )عو تجدم ع دعة م ضع انل دد مم
. ،ع،هعاد ع عر م و ع م علتعمعح
عاتمن عر عي ،دعرا عد د عرددي عر د ددد مدر عرم عضد -
ةو اددعي عاتمعنهددع ،ددعرا عد ر نددق عرتدد ذ متهددع عرمجددعدم عرند يدد
عو عو مذ ، د لد،عة دم م ضدع ةو تد ع دم م د ام ة علدمي
عرق ددد : ددد نددة مددر م،تدددا خ،ددمو ناددعي ام ددة عرادد عد م
و ا معاجدد ق عرم،تدددا عرخ،ددمو ..و هدد ددع مو هدد جددع مع
لن لأ ل و مد مدذ ة عرم،تدا ،عد عر عيت علت نعي : ند
ت حاعتع يم ، ي و اعن مر : ،ذ ما م عر م و ند ا ن ايس
اد م دذ عرم،تدا ،عد عر عي ا عد عر دم و : " ع،ر يعيش
ن م منو مر تعم دمينت ذرد ندق ادد مر تأت: ند ا ر
"امت ذ ما م عر م و علت ن ،ذر ر م عدتق(2)
.
ة ددد لددد،عة عاتمنددد عر دددعي ،دددعرا عدت ر ندددق ام دددة ،يددد -
ع مدمو عرنهد و عردد عي رد ،جدي ة : م عض و عر دد ي دمن
عرخ،ددددددمو عحلددددددت هعنو عرعددددددم و عرتدضددددددي و عرتمندددددد و
و تمدددددد 1 1/ 3عرملددددددع د: عنفددددددم. 4 4/1عمت ددددددع عرضددددددمد( 1)
. 4/33عره عم
. /5 مح عرم جن( 2)
212
ة في دراسة تطبيمي : ة وأنماط تركيبهاالجملة الشرطي ديوان ليس لبنى
ناهد بنت عمر العتيك. د
ددددد و عردددددذ مد : ددددد عرددددددي عر مدددددر تدددددذا ع نددددد ع عرتماالل
و ( ددددد ت، ددددد )و عرنهددددد ..(و لددددد اللم و علدددددأر ،ددددد ل يع )ع مدددددم
و أج،د ) عرد عي م ع و تذع عرمعن يق ن ( عنو ل
ع حمعن و رن يا عاتمعنق ع ر ف مذع عر عرا عد معضي ": ع،ر معر
ع ا يد ع دلدر د ،عر عي مح د ا يدت ندق مذع دعر دد
ن مععم ددة عرمعضدد دقيقددة دد "ار يقدددم معضدد عرمعندد و ع مل(1)
و
مددر ادم :" نفيددم تددذع عرتم يددد ا رددق يددق عرجدد ة عرلدد ن
عرديدددق ا ادددددتمع دددن دخدددن عرندددعم مدددر ،عدددد ذرددد أ،عددددا هللا
" الدقق(2)
.
عو ادعي د اعمدد مد عاتمعر عر دعي ،دعرا عدت ر ندق عد -
ددد ع : يرم ضدددع عئلدددن ... دددلر اد ددد ،ل ع ددديس ... عددد دع مر و ع عل
.رمخض د
ع ،قددو ع مقتمن د معضدي اعي عرم، ،عر عيت ر د ر عراد عد عد -
.غ ي .. قد: مد م ض عدد
دددلر (: ردددر)ع ،دددـ مد عردددم، ،عر دددعيت ر ددد ر عراددد عد مقتمن ددد -
. مد ة م عض . ر يمنع ع..يدا، تع
عرددددي عر ي ددد ن يهدددع عاتدددمعر ادددعي ،عددد عرتمع يدددد ددد -
رع ي م د : )عرا عد ،عر عي مح انهع خع ع منق و (ع منند رلعدعيد لر د
.3/1555 مح عر ع ية عر ع ية( 1)
.3 31/3( 1502) ملند عةمعن ادمدو مان عردديث ( 2)
مجلة العلوم العربية 213
ربعون ربيع اآلخر العدد السابع واأل هــ9
يعدع... مذع ن لد )و (مدع اند جدعن ...مذع عرن ت) و (تد ع معتل
قددد مد عرادد عد ام ددة علددمية غيددم مقتمنددة ،عر ددعيو تددذا مددر
يير د اد ع عرملعئن عرت عخت يهع عرند ي رو أ م عرند
دذ عر عي عرضم مةو عمتنع ق عرلعة(1)
و ت عردمعا ت
رعدن عرلمع عرن مو ذتد ع،ر معر مر ا ع ا عرن م مد
ندمتقو عرنفنو ت يم(2)
.
مد عردي عر عاتمعر عراد عد ،عر دعي مد عر عدن عرمعضد -
:عرمامد مر اد غيمتعو ذر ا رق
نتها األضالع ** م يكن إال الجوى فكفى به إا ل - جوى حرق لد ضم
()
د مذع ا ا ع، عو رق ة اد عن عرمعض عرمتجمالل عرمام
مر ديث عرم، ،عر عي(4)
:
و ضددم مة 3 -2 /2و عرمقتضددد65-3/64عر تددعد: دد عنفددم عرملددأرة ( 1)
و امدددددعر ع،دددددر 410-1/405و عرت،جدددددمة عرتدددددذ مة116-115عر دددددعم
و 2/523و دددمح عرمقدمدددة عرا ريدددة5/3و دددمح عرم جدددن2/5عر دددام
و 2/263و ددددددمح عر ع يددددددة2/155 ددددددمح عرامددددددن ح،ددددددر جدددددد م
.2 1 -1 4/1و عمت ع عرضمد 1 -16 /2عر،لي
.135-133 عتد عرت ضي : عنفم( 2)
. 56عردي عر( 3)
-4/22و مح ع دم ن 1556-3/1555 مح عر ع ية عر ع ية: عنفم( 4)
23 .
214
ة في دراسة تطبيمي : ة وأنماط تركيبهاالجملة الشرطي ديوان ليس لبنى
ناهد بنت عمر العتيك. د
ع معندد ياددد عاتمعنددق ،عر ددعيو نددد عر عددن عرمعضدد ر ف دد -1
و ددددد (1)" جب هئ مئ خئ حئ جئ يي:" ا ردددددق تعدددددعر
د عرمعض مر عردعنتقديم ا دت نهع تقمالل(2)
.
مر ادعن يدد : ع معندعا د عحلدتق،عنو ندد عرمعض ر ف د -2
.اعن مم و يمتن عاتمعر عر عي ،ق
ع اجدد ،دق عر دد ا عر يددت ا ار معندعا عرمعض ر ف د -3
ملتق،نو يا عاتمعنق ،عر عيو ند ا رق
.(3)" ىه مه جه ين ىن من خن: " تععر ددق عرلدديعق د عر،يد عرمدذ م ار عاتددمعر رعدن عردذ يماالل
ع معن و ت تقدديم ع ر ف ،عر عيت ر نق معضي ( )عر عن
. اد
د عردي عر عرم، ،ـ - ( .مذع)رن يعمل
ة ،ضددم د مددر عرت لددي علددتعمن عر ددع م عرام ددة عر ددم ي -
ع ددعر رددق ع ددم عر ع رهددعو ددعرع دد ضدد دد عردددعن عرندددعيو مم
اددعي عرت لددي ،ددعرع ،جدد مة ح تددةو مذ ، دد . م ددمعي عرمعددعن
عو دددمن عرع ددد ددد عدددن عر دددم و ع ندددير دددير م ضدددع
ادد عد عر ددم و دد ام ددة ددم ية دد اخددمت م هددع مدد
.26: ي ل ( 1)
.3 6/4عردم عرمج ر : عنفم( 2)
.50: عرنمن (3)
مجلة العلوم العربية 215
ربعون ربيع اآلخر العدد السابع واأل هــ9
ت دددمعم ادعة عر دددم و عرع ددد د ر ت معمتدددعو عرع ددد ددد
. عرا عد عرمقتمر ،عر عي
عر ددم ا عرادد عد دددعن مد عرع دد ، عددن مددع دد -
ع دد تددذع عر،ددعدو مذ نهمددع معضددييرو تدد عرددنم ع ددم م د
( عرد ع ) عر عرع ،أددد عرددم ير . ع عد مير م ضع
جدددددددد نددددددد و مر ،عدددددددذرع ..مذع ددددددد عرنددددددد ت: (ا )
و مذع ذ .. مندد و ردد ا، تهددع..ا عدد دد عدد ع د نددع عم دد م ل
ا ع دددد ر ع ..ت و رددد ار ن لدددد ر،نددد تددددأ دددد ..هددددععمات مذع وي اضع
. دلمة ا م .. اذعات ...ع ت ت
اعي عرع عر م عرمضعم عرما ن ،عرمضدعم و -
و مر ددلر : ،عرت ددمي دد عرد ددن عة مع،دد ن يدا، تددع ا يعددد
.. ل ت ا اع ع د تجمم عرد،نع ا تملل و لر اع
عرمعضدد ،عرمضددعم ،ادد ن اددعي عرع دد دد عر ددم -
.منع تعو ا تعدن لر : عرمع ت رع ق عرمدن
،مضدعم ماد ن م دق ( رن) عر م عرما ن ،ـ -
. رن يام ..مذع رن ت عتنع(: رن)،ـ
ددر ...يدا، تددع ددلر : د دد عرادد عد عرمقتددمر ،عر ددعي -
. رر يذت، ع..يمنع ع
د تدذا عرجد مة ياد عرا عد ، يم عر ع و -
عرمع د عرت دمي د عراد نو عرم د و ادعي د عرددي عر
ش ..ق مر يتع : ،عرا ن . يعم ا يععل
216
ة في دراسة تطبيمي : ة وأنماط تركيبهاالجملة الشرطي ديوان ليس لبنى
ناهد بنت عمر العتيك. د
ة ،ام دة م هدعو مد ت دمعم ادعة عرام ة عر دم ي -
. اع مع ..ا ع تع ا عخ .. ا ..مذع ن : عر م
.منهمع عدد ر نالل مد عرت لي ،عردعن عرندعي م ض -
معل،ق مر ملعئن عرت لي و امت يهع عر ع م د نالل
م عرمجعدم عرند ي .ةو رن يخمع نهععرمقم
* * *
مجلة العلوم العربية 21
ربعون ربيع اآلخر العدد السابع واأل هــ9
عرخعتمة
ة دد ديدد عر ادديس ر،ندد تنددع ن تددذع عر،دددث عرام ددة عر ددم ي
عرام دة -مة عرتمهيد،عد عرمقدالل - انمع تم ي،هعو دمس مر خ رق
د ر م ي ع ع مج عرام ةو م هد ن عر دم و ة نعجمتعو مددالل
ةو ددن تنددع ن دد م،عدددث ددة اد ع نعجددم عرام ددة عر ددم ي
ةو عر م مر ديث مععنيهع علتعمعحتهعو انمع عرام ة عر م ي
ةو مددد عرت ،يدددق ددد تدددذا ة ر ام دددة عر دددم ي عرقضدددعيع عرتم ي،يددد
هدع اد عنت عرم،عدث عردي عرو ه عر،دث مر نتدعئج ا،دمل اتم
: يمع ي
عرام دددة )ت دددعلد عردمعلدددع ت،دددعير ع اددد عن دددد ن م هددد ن -
عو تعدددلد عرمجدد دع عردد عمدة دد تددذع ع ددددي اددديم ( ةعر ددم ي
ع يدنل عرتم يد عخت هع ند عرع معي ،م عرعج م عرمخت ةو مم
يتدددق ددد عرددددمس ة تدددذع عراعنددددو عردعادددة مرددد تا ددد اتميددد
.عرند
اتمية عم ايس ،ر ذمي مادعن عحدتادعع د عرندد و -
مير مدر ه يق ضمر ج م عحدتاععو مد تد عرمتقددالل
.عععرند ييرو لي، يقو عرم،مدو ع دو ع،ر عرلم
عخددت ددعم ادديس ،ددر ذميدد ، ددعم غيددما مددر عر ددعمعي -
ع يلددت ن م يددد تدقيددقت عرع ددعقو ،ددع خصالل عرعددذميير مددنه دد نو مم
.رتميي عما مر عم غيما
21
ة في دراسة تطبيمي : ة وأنماط تركيبهاالجملة الشرطي ديوان ليس لبنى
ناهد بنت عمر العتيك. د
ة فعتمة ح تة ر نفم عرددي عرت مذ عرام ة عر م ي -
.ع، دد م دتع يق امع،ة معئة خملير م ضع
ددد )اد ع عر دددم عراع مدددة عرددد عمدة ددد عرددددي عر - و مع و ر مر
مددة عو غيددم عراع خملددير م ضددع ام،عددةو اددعي دد (مهمددع
ع) .عو مد ع نير تلعير م ضع (مذعو ر و ر حو معو رم
ة عددة د عرددي عرو ادعي يهدع ( دي مع) مد ع دعة - مم
ةو ة عر دددم ي من جددد ة نهدددعو عرمعنددد مدتمدددن ر فم يددد ( مدددع)
.ة يهع تماي معن عرفم ي
مة اد ع عر ددم عراع مددة م د ( مر )اددعي - ذ عو ممتجدددالل
دددهع ،دددق ع خملدددير م ضدددع ، ددد عددددد عو تدددذع م ع دددق رمدددع خج
.عرند ي ر مر نهع ان عر،عد
اد ع عر م عراع مة غيم عراع مدةو قدد ( مذع)تجدم -
عو ت تددع عر عددن دد معفمهددعو اددعي ، دد ع نددير خملددير م ضددع
.ع رهع ل،عة م عض عحلن تعري
.ة عردي عر ي ما ي ع نمع عرمئيلة ر ام ة عر م -
ة دد غعرددد م عضددعهع دد عردددي عر مادد ي عرام ددة عر ددم ي -
ق عرتمتيد عرند مر تجدلم ع دعةو ن ام ة عر م ن ام ة
عرادد عدو خ ردد تددذع عرتمتيددد دد دددد مددر عرم عضدد ددق
. عرج م عر عمدة عرمفعرالل عرند ية
مجلة العلوم العربية 215
ربعون ربيع اآلخر العدد السابع واأل هــ9
د عردمعلة من تقدلن ا عد عر م - ع دعة ام ة ما
ن ت عرا عد عرمعند ا دريدن عراد عدو عن عر م و عرمتقدالل
. ت ما عر،جميير
تقددددم ام دددة عراددد عد ددد عرمعنددد ددد عددددد ام،عدددير -
ع عو مضدددعم عو ادددعي عدددن عر دددم ددد معفمهدددع معضدددي م ضدددع
.ع م معا مدا عرند ي ر تذا عرملأرةع ا ةو مت ق ما م
مد عرددي عر مدر عاتدمعر ام دة عراد عد د عرمعند مع -
يتدما -،عر عيو علدتدحن ،عضدهن ،دق د اد ع تقددلن عراد عد
ير د دم ق ر عر عي ع دة د معلد،قو عرلديعق يعلد
.تذع عرتماي
ةو قددد دددذ ادد عردددذ دد تم يددد عرام ددة عر ددم ي -
دذ قو دذ رتقدلن ام ة عرا عدو ت ع مو تن ال،عد
ذل رتقدددلن معيدددنل دد عرادد عد دد عرمعندد و تدد ع ددمو ددد
عرا عدو ريس ،قو حاتمع عر م عرقلن د ،عد اد عردقو
رت لل ع دعة عر م ،ير اا عي عردرينو ددذ عدن عر دم
ة ،ـ( مر )،عد د مد غيمتدع مدر ع د( مع)عرمت ع عرنع يةو رن يعدمل
. تذع عر،عد
ا عرم، ،عر عي عردي عر ،ير ام ت عر م عرا عد -
ة عاتمعر دد مر عرم عض عرت نج عرمجعدم عرند ي
ة دد عر ددعي ،ددعرا عد يهددعو اددد خع عدد ،عدد عرتمع يددد عر ددم ي
. عردي عر مر عر عيو ت امم اعئ ند ا م عرند يير عر عم
220
ة في دراسة تطبيمي : ة وأنماط تركيبهاالجملة الشرطي ديوان ليس لبنى
ناهد بنت عمر العتيك. د
ة دد عردددي عر ،ددعرع رت لددي دد عرام ددة عر ددم ي م د ع -
م ضدددم د عرت لدددي ع عرددددعن عرنددددعيو دددعر عرع ددد متجددددالل
عو امت عر دع م د تدذا ع خمتو مذ ، ع نير ير م ضع
م عحلتعمعن عرند . ع ن ع عرمقم
ة المرتبطاااة بالجملاااة جااااء العدياااد مااان المساااائل النحوي ااا -
ة، ا مااع ماكرتااه المصااادر النحوي اا فااي الااديوان متفم اا ة الشاارطي
:ومن لن
ع غعرد م عضعهعو اعي عحلن تعري ( مر ) ا عر عن ،عد -
رهع ة م عض و تذع مدر خجعئجدهع عرتد عختجد ،هدعو
د عردي عر ما ي عحلن مد غيمتدع مدر اد ع عر دم رن يعمل
.عراع مة
م م عضدعهع م يددة عرفدر عحدتمدعنو ا ( مر )علتعمعن -
و مد م عرمتديقر عرمق د ،دد دقو (مذع) علتعم م ض
. ر ر ا ة
ع ع ر ف ددد معضدددي عددد ( مر ) م د عر عدددن ،عدددد عحلدددن عرتدددعر -
.ع معن معن و ا معضي
دددد )علددددتعمعن - دددد عردددددي عر ،جدددد مة م ع قددددة ( مددددعه و مع ر مع
.ص يق مفعناللقر لتعمعن عرند عرمنج
ع ،دق عحلدتق،عنو مذ مقجد د ( مذع) مة ماد ي عرمعضد ،عدد -
عو ادد عرمضددعم ،عدددتع دد ام،عددة ، دد ددة ددير م ضددع
مجلة العلوم العربية 221
ربعون ربيع اآلخر العدد السابع واأل هــ9
مة د م عض و تذع عحلتعمعن مة ا ة يت ق عرق ع دد عرمقدم
.عرملأرة
د دريددن دد علددتعمعن - اع مددة دد عردددي عرو ( مذع مددع)رددن يعددمل
.عرا ن ،هع يت ق عرم ه م يهع دن
ة ت ع م عردي عرو مد غيم عحمتنع ي ( ر ) م د -
ة عددةو تذع م ع ق رمع ذ ما عرند ي ر مر مة عحمتنع ي ة مم
.ع ر ا ة عر عنية
ع ( ر )دذ ا عد - معنية م عضد و ردن تخدمع يهدع مد
ما عرند ي ر .ام
د عرددي عرو د ذرد تدماي ردما ( رد )ا ن ،دـرن يق عر -
.ع،ر معر مر تم عرا ن ،هع
( .ر ) ج تهع ،عد ( ار ) ا -
مت قدددة مددد مدددعذ ما ( رددد ح)ة ،عدددد ماددد ي عرام دددة عر دددم ي -
. عرند ي ر ،علت نعي ملأرة متع اللقة ،عرا عد
و ردن يدمد دعخ ة امن ع ي ( مع) م د - ة ع هع مع
م رهددع دد عرمجددعدم عرند يدد ل مددعتقم ة مددر عرمضددعم و تددذع يقعدد ال
. ر عرمعض ت ع م
ع)ما ي - م ع قة رمع ذ ما عرند ي ر مر ملدعئن متجد ة ( رم
. ،هع
عاتمع عر م غيم عحمتنع م عرقلنو ماد ي عراد عد -
م عرملأرة .ر لع،ق منهمعو ق معتقم
222
ة في دراسة تطبيمي : ة وأنماط تركيبهاالجملة الشرطي ديوان ليس لبنى
ناهد بنت عمر العتيك. د
خالفات ماهاب إلياه النحوياون وردت مسائل فاي الاديوان -
:أو بعضهم، منها
عو تددذع مخددعر رمددع ذتددد علددم ( ردد )،عددد ( ار ) ادد خ،ددم -
.مريق عرليمع عر مخ م مر ر ن نق ع
ع عاتددمعر ادد عد - ،ددعر ن دددعن نددق ( ردد )تلددع دددد مددم
م تذا عرملأرة ار ع م ت عحاتمعرع م ،ت معضي .عو عرمقم
ع و مقتمن دد (مددع)ع ،ددـع من ي دد ع م ،ت دد معضددي ( ردد ح)مادد ي ادد عد -
. مع ذ م ا، ديعر ف،عر نو تذع غيم مد
ع م د ع نمع عر م ية مر ديث عر مة عرق ة اعي مخعر د -
م رهدددع ددد عرمجدددعدم عرند يدددةو قدددد مد عردددنم رمدددع تددد مقدددم
) ع شع (+ ع هع مضدعم / ع ية)ع ش+ادعة عر م : عر م
م ( ع هع مضعم / ع ية عرممت،ة عرمع،عةو تذع خد مدعتقم
ن تمتيد ع نمع عر م ي .ةمر نق ع
ع هدددع / ع يدددة)ع ش +ادعة عر دددم : ادددعي عردددنم عر دددم
عرممت،دة ع رد مدر ( ع هع مع / ع ية) ع ع ش( + مع
ع م داو تذع مخدعر رمدع ذ دما عرند يد ر مدر ديث دد مم
. نق عر عن تمتيد ع نمع
ع هددددع / ة ع يدددد )ع ش+ادعة عر ددددم : مد عرددددنم عر ددددم
دد عرممت،ددة عر عنيددة ( ع هددع مددع / ة ع يدد ) ع ع ش(+ مضددعم
م مر نق اان ع نمع اضع هعمخعر .ع معتقم
مجلة العلوم العربية 223
ربعون ربيع اآلخر العدد السابع واأل هــ9
دددذ ادد عد عر ددم رت للدد عر ددم ع دعة ،ددير اادد عي -
عي رما عرمض عرذ من تع يق عر دم عردرينو تذع تض
.،ير عرم،تدا عرخ،م
عاتمددع عر ددم عحمتنددع عرقلددنو مدد تقدددلن عرقلددن دد -
عر م و اعي عرا عد ر قلنو تذع يخعر معذتد مريق ع،ر معر
. تذا عرملأرة
فاي الاديوان ، لهاا شاواهدلام تارد ةبع المسائل النحوي -
:ومنها
(.ر ) دم ( مر )متمعن -
.عر عئدة( مع)ا ( ح)،ـ( مر )عاتمعر -
.و تذع م ع ق ر م ه م يهع(مذع)عرا ن ،ـ -
ل عختجعجهع ،عر عن(ر ) ا عحلن ،عد - .و تذع يق ال
.(ر ح) ا عرضميم عرمتجن ،عد -
.مع، ة ،ير ام ت عر م عرا عي( مذع) ا -
.عادعة عر م و ح ع عر م عرا عي مع دذ -
( عمعد ه و مع ر معد )عتدير تقدلن معت ا عد عرمعن م ع د -
ع يج ار ي ر م ج ح .مم
:هع عنته عردمعلة مر ت جيع و مر اتمالل
قددة ،عرام ددة - عة ددعدة مددر نتددعئج عردمعلددة عر دد عتد عرمتع الل
مع عرندد عر م ي عردمعلديةت مغندعي ردجدي ة عر د د ة مقم
.ةةو تنمية ر ذعئقة عر ية ع د،ي عرند ي
224
ة في دراسة تطبيمي : ة وأنماط تركيبهاالجملة الشرطي ديوان ليس لبنى
ناهد بنت عمر العتيك. د
مع تد يدن عرنجد ص مح عرنجد ص عر دعمي - ة د مقدم
ةو علدددتا ي مععنيهدددعو ددد عمر ع ر دددعف عرتمع يدددد مدددر ع د،يددد
.ةخ ن عحدت عن مر ع نفمة عرق ع د عرند ي
رتميي عم تة دايقة ر دي عرعرنه ،م يد ممعاعة مي -
.ايس ،ر ذمي مر عم غيما
ة ،ير ت ايق عر،د ث ت ايعهع مضمعم عردمعلع عر،يني -
عرندد ع ددت م دمعي رهدذا عرتخججدع و ،ير عرند عر، غةو
. ة ت عم هعع رتمع، عرعم،ي ،يعن
. عردمد هلل عرذ تتن ،نعمتق عرجعردع
* * *
مجلة العلوم العربية 225
ربعون ربيع اآلخر العدد السابع واأل هــ9
عرمجعدم عرممعا
ع لعريد عةن عئية عرند عرعم،د و ،دعرلد ن تدعم رو عر ،عدة -
.ن5 15عر عنيةو
: عمت ع عرضمد مر رلعر عرعدمد ،د ديدعر ع ندرلد و تدقيدق -
مادددد مدددعر يو م ت،دددة عرخدددعنا و عرقدددعتمةو عر ،عدددة ع رددد و
.ن 155/ـت 141
،ددددعرمعير :يدددقع تيدددة ددد دددن عرددددم و ددد عرهدددم و تدق -
.ن1 15/ ـت 1351عرم د و مام عر ة عرعم،يةو دم قو
ال د عرقلن عاتمع ق م عر م مدعد عرقملر عر مينو -
.ن1552ا، عرقعلن رو من مع اعمعة عر عت و ري،يعو
ععو تدقيدق - ،دد عردلدير .د: ع ج ن عرند و ا،د ، دم ،در عرلدم
/ تددـ 1405يددم و عر ،عددة ع ردد عر ت دد و ماللددة عرملددعرةو ،
.ن 15
140اج ن عرند و لعيد ع عن و عرم تد عةل م و ،يدم و -
. ن 15/ ـت
لميم ادع،مو دعم عر دمو : ع غعن و ا، عر مع ع ج هعن و تدقيق -
.،يم و عر ،عة عر عنية
مدمدد د عر نددعد و م ت،ددة عرخددعنا و : امددعر ع،ددر عر ددام و تدقيددق -
.ن1552/ ـت 1412عرقعتمة
226
ة في دراسة تطبيمي : ة وأنماط تركيبهاالجملة الشرطي ديوان ليس لبنى
ناهد بنت عمر العتيك. د
: عةنجع ملعئن عرخ و ا، عر،م ع ع ن،عم و معق تعد -
عحنتجع مر عةنجع و ي مدي عردير ،دعردميددو دعم عرايدنو
.ن2 15
ا ض عرملعر مر ار ية ع،ر معرد و ع،در ت دعن ع نجدعم و معدق -
دة عرلدعر مرد تدقيدق ا ضد عرملدعر ردي مديد عرددير : تعد
.يدو عرم ت،ة عرمجميةو ،يم ،د عردم
دلدددر دددعذر : عةيضدددعح عرعضدددد و ا،ددد ددد عر عملددد و تدقيدددق -
/ ـتد 140 مت دو دعم عرع ن ر ،ع ة عرن دمو عر ،عدة عر عنيدةو
.ن 15
عر،ددم عرمدددي و ا،د ديددعر ع ندرلدد و دعم عر دم ر ،ع ددة عرن ددمو -
.ـت 3 1403/15،يم و عر ،عة عر عنيةو
: من عر اعا و ع،ر ا، عرم،ي عة ،ي و تدقيقعر،لي مح ا -
يددعد عر ،يتدد و دعم عر ددمد عةلدد م و ،يددم و عر ،عددة ع ردد و
.ن6 15/ تـ 140
،نعي عرام ة عرعم،يةو ي دمعلة ،دعر ي و دعم غميدو عرقعتمةو -
.ن2003
،نددعي عرام ددة دد عردددديث عرن،دد عر ددمي دد عرجددديديرو دد دة -
عرو خ ين ا، دةو دع .ن1550م عر، يم ر ن م عرت ي و مال
،ندددعي عرام دددة ددد دددعم عرخنلدددعيو ميدددع م،دددمعتين ددد و ملدددعرة -
.ن2006/ ـت 142معالتيمو ية دعم عرع نو اعمعة عرقعتمةو
مجلة العلوم العربية 22
ربعون ربيع اآلخر العدد السابع واأل هــ9
: عر،يعر غميد م معد عرقدملرو ا،د عر،م دع ع ن،دعم و تدقيدق -
0 1400/15 ق ،دعردميد قو عرهيئة عرمجمية عرععمة ر تعدو
.ـت
مام دة : تعع عرعم س مر ا عتم عرقعم سو ي عر ،يد و تدقيق -
.مر عرمدققيرو دعم عرهدية
،دددعرد ين : تددعميخ ع دد عرعم،دد و ،م مددعرو نق ددق مردد عرعم،يددة -
.عرناعمو دعم عرمععم و عر ،عة عرمع،عة
تد ادمد مجد و : عرت،جمة عرتذ مة و ي عرجيمم و تدقيق -
ث عرع مدد مديددعي عرتددمعث عةلدد م و م ددة عرم ممددةو مم دد عر،ددد
.ن2 15/ ـت 1402عر ،عة ع ر و
ي د : عرت،يعر م معد عرقدملرو ا،د عر،قدعي عرع ،دم و تدقيدق -
.ن 15- 140عر،اع و دعم عراينو ،يم و عر ،عة عر عنيةو
يدد ،دددعرمدمرو : تددذ مة عرندددعةو ا،دد ديددعر ع ندرلدد و تدقيددق -
.ن6 15/ ـت 1406عرملعرةو ،يم و ماللة
: عرتجدددمي ،مضدددم ر عرت ضدددي ر ددديخ خعردددد ع تدددم و تدقيدددق -
.ن 155/ 142 ،دعر تعح عر،ديم و عر ،عة ع ر و
،ددعرمدمر ميدمةو دعرن عر تددو : عرتعمي ع و عراماعن و تدقيدق -
.ن 15/ ـت 140،يم و عر ،عة ع ر و
: رما عرمنددع و تدقيددقعرت ايدد دد مهمددع عرتعددعمي و ،دددع -
ادد ن ع لددي و دعم عر تددد عرع ميددةو ،يددم و عر ،عددة ع ردد و
.ن2011
22
ة في دراسة تطبيمي : ة وأنماط تركيبهاالجملة الشرطي ديوان ليس لبنى
ناهد بنت عمر العتيك. د
عرام ة عر م ية ندد عرنددعة عرعدمدو ا،د ا س م،دمعتين عر ملدعرو -
.ن1 15/ ـت 1401م ع، عردا و عرقعتمةو عر ،عة ع ر و
دمعلدددة ت ،يقيدددةو دلدددير -عرام دددة عرند يدددة ددد ديددد عر عرهدددذريير -
و تيئددة ا،دد ف،دد ر لدديعدة عر قع ددةو دعم عر تددد عر نيددةو عرد مدد
.ن2013/ ا1434عر ،عة ع ر و
ي ا،دد عر ضددن : امهددمة ع م ددعنو ا،دد تدد ن عرعلدد م و تدقيددق -
م،معتينو ،دعرمايد ا دعمشو عرماللدة عرعم،يدة عرددي دةو عرقدعتمةو
.ن1564/ ـت4 13عر ،عة ع ر و
خدم عرددير : عرمدمعد و تدقيدقعران عرددعن د ددم عرمعدعن و -
ا،ع ةو ي ندين عضنو دعم عآل عق عراديدةو ،يم و عر ،عة عر عنيةو
.ن3 15/ تـ 1403
ا عتم ع دد معم ة ن عرعمدو ي عردير ع م، و دمح -
/ تددـ 1404دعمددد ادمددد نيددنو م ت،ددة عرنهضددة عرمجددميةو : تدقيددق
.ن4 15
د ار يدة ع،در معرد معدق دع ية عرج،عر د دمح ع دم ن -
. مح عر عتد ر عين و دعم مديعي عر تد عرعم،ية
دد ت يددق عردمدددو ماللددة : دددم عرمعددعن ر اددعا و تدقيددق -
/ تـ 1406عرملعرةو ،يم و دعم ع منو ع مدرو عر ،عة عر عنيةو
.ن6 15
ي عرنادعمو دعم عرهددت : عرخجعئصو معر ،ر ان و تدقيق -
.رن مو ،يم و عر ،عة عر عنيةر ،ع ة ع
مجلة العلوم العربية 225
ربعون ربيع اآلخر العدد السابع واأل هــ9
دمعلة تد ي ية رملعئن دن عرمعدعن و ي ا،د -خجعئص عرتمع يد -
.ن2005/ ـت 1430م ل و م ت،ة ت،ةو عر ،عة عر عمنةو
دمعلدددع لددد د عرقدددملر عر دددمينو ي ،ددددعرخعرق ضددديمةو دعم -
.عردديثو عرقعتمة
ي : قيددددقدمة عرتن يددددن غددددمة عرتأ يددددنو عرخ يددددد عةلدددد ع و تد -
مجدد ليددديرو معهددد عر،ددد ث عرع ميددةو م ددة عرم ممددةو عر ،عددة
.ن 2001/ تـ 1422ع ر و
: عردم عرمج ر ن عر تعد عرم ن ر و عرلمير عرد ، و تدقيدق -
ادمددد ي عرخددمع و دعم عرق ددنو دم ددقو ،يددم و عر ،عددة ع ردد و
.ن1551/ ـت 1411
عر ددددنقي و تدقيددددق عردددددمم عر عمدددد دددد تمدددد عره عم وادمددددد -
1405 ،دعرععن م منو ماللة عرملعرةو ،يم و عر ،عة ع ر و :
.ن5 15/ ـت
عدن ل يمعرو :و تدقيق( عم ع د ص ع نجعم )دي عر ع د ص -
ون1550/ ـت 1411م ت،ة عرخعنا و عرقعتمةو عر ،عة عر عنيةو
جنعة عرلد م و م عيتدق در ا،د و( عم ع خ ن)دي عر ع خ ن -
. خم عردير ا،ع ةو دعم ع جمع و د د: ر د،يدو تدقيقاع م ،
ي ا،ددد عر ضدددن م،دددمعتينو دعم : ديددد عر عمدددمتي عرقددديسو تدقيدددق -
.عرمععم و عر ،عة عرخعملة
230
ة في دراسة تطبيمي : ة وأنماط تركيبهاالجملة الشرطي ديوان ليس لبنى
ناهد بنت عمر العتيك. د
ند م :جدنعق و(ضمر دعمعي ملد مي ر)دي عر ا، ،يد عر عئ -
عرقيلدد و ددعرن عر تددد م ت،ددة عرنهضددة عرعم،يددةو عر ،عددة عر عنيددةو
.ن4 15/ ـت 1405
دلر ع مو دعم عر تد : دي عر تيم ،ر ا، ل م و تدقيق -
.ن 15/ ـت 140عرع ميةو ،يم و
ممين ،دي يعقد دو دعم عر تدعد عرعم،د و : دي عر ايس ر،ن و تدقيق -
.ن1553/ ـت 1414،يم و عر ،عة ع ر و
مجدد عرم،ددعن دد ددمح دددم عرمعددعن دمددد ،ددر ،ددد عرندد م -
ع و دعم عرق دددنو دم دددقو عر ،عدددة ا: عرمددعرق و تدقيدددق دمدددد ي عرخددم
. ن5 15/ تـ 1405عر عنيةو
لدديم ا دد ن عرندد، يو ددمس عردددير عرددذت، و ا ددم دد تدقيددق -
دددعيد ع مندددا و ماللدددة عرملدددعرةو ،يدددم و عر ،عدددة : عر تدددعد
.ن2 15/ ـت 1402عر عنيةو
و ع ددن عر ددنتمم و (تدجددين ددير عرددذتد) ددمح ا،يددع لددي، يق -
دنعر لن عمةو ماللة عر، و ،يم و عر ،عة ع ر و : تدقيق
.ن1555/ ـت 1415
ي لد عن و : مح ا،يع لي، يقو ا، ي عرليمع و تدقيق -
.ن5 15دعم عرمأم ر ر تمعثو دم قو ،يم و
: دددمح ا دددععم عرهدددذرييرو ا،ددد لدددعيد عردلدددر عرلددد م و تدقيدددق -
م ت،ة دعم عرعم ،ةو مدم د ع مو: ،دعرلتعم مععو ممعاعة
مجلة العلوم العربية 231
ربعون ربيع اآلخر العدد السابع واأل هــ9
ددمح ع ددم ن دع دددية عرجدد،عر يددقو معدددق ددمح عر ددد عتد -
. ر عين و دعم مديعي عر تد عرعم،ية
،دعردميدددد عرلددديد : دددمح ار يدددة ع،دددر معرددد ح،دددر عرندددعفنو تدقيدددق -
. ،دعردميدو دعم عراينو ،يم
م ل عر م و : مح ار ية ع،ر مع و ع،ر عرق عسو تدقيق -
.ن5 15/ ـت 1405يا و عرميع و عر ،عة ع ر و م ت،ة عرخم
،دعرمدمر عرلديدو ي ،دد و : مح عرتلهينو ع،ر معر و تدقيق -
1410تام ر ،ع ة عرن م عرت ي و عرقدعتمةو عر ،عدة ع رد و
.ن1550/ ـت
جعدد ا،د : مح امن عر اعا و ع،ر ج م عة ،ي و تدقيق -
تـ 1402-1400ينيةو عرعمعقو انعحو عمة ع اع عر ا ر عرد
.ن2 0-15 15/
ي عر يد عة،معتينو دعم : مح عردد د عرند يةو عر ع ه و تدقيق -
.ن1556/تـ 141عرن عئسو ،يم و عر ،عة ع ر و
ي عر دنقي و : مح عتد عرم ن و عرلي و تجددي تع يدق -
.دعم م ت،ة عرديعة
ددددنعر : و تدقيدددق دددمح مددددة عرددددع ف ددددة عر دددفو ع،دددر معرددد -
.ن 15/ ـت 135عرد م و م ،عة عرععن و ، دعدو
ي لد دلدر مدمو : مح عر ع يةو عرمضد عحلدتمع،عذ و تدقيدق -
.ن1556من مع اعمعة اع ي نسو ،ن ع و عر ،عة عر عنيةو
232
ة في دراسة تطبيمي : ة وأنماط تركيبهاالجملة الشرطي ديوان ليس لبنى
ناهد بنت عمر العتيك. د
،دعرمنعن تميد و مم : مح عر ع يق عر ع يةو ع،ر معر و تدقيق -
.ن2 15/ تـ 1402عر ،عة ع ر و عر،دث عرع م و م ة عرم ممةو
مدعمة عر ،ع دة : مح عرم جدنو ع،در يعديشو نيد ، ،عدق ن دما -
.عرمنيمية
دد : ددمح ع يددة ع،ددر عردعادددو ع،ددر امعددة عرم جدد و تدقيددق -
.ن2000/ ـت 1421عر م و دعم عر ند و دعم ع منو ع مدرو
تي،د و تم د عرع: مح عرمقدمة عرا رية عر ،يمو عر ،يرو تدقيدق -
.ن1553/ ـت 1413م ت،ة عرم دو عرميع و عر ،عة ع ر
خعرددد ،دددعر مينو : ددمح عرمقدمددة عرمدلدد،ةو ع،ددر ،ع، ددعذو تدقيددق -
.ن 15عر ي و عر ،عة ع ر و
ادمددددد ي ددددع مو دعم : عر ددددعم عر ددددعمعيو ع،ددددر اتي،ددددةو تدقيددددق -
.عرمععم و عرقعتمة
ي و ع،ر معر و عتد عرت ضي عرتجدي رم عراعم عرجد -
.ي اعد ،د عر،عا و دعم عر تد عرع ميةو ،يم : تدقيق
ادمددد : عرجددعحو تددعع عر دة جدددعح عرعم،يدةو عرادد تم و تدقيدق -
،دددعر م ددعمو دعم عرع ددن ر م يدديرو ،يددم و عر ،عددة عر عر ددةو
.ن4 15/ ـت 1404
ي تيددم عرنعجددمو دعم دد ق عرناددعةو : جدددي عر،خددعم و تدقيددق -
.ـت 1422 ،عة ع ر و عر
عرليد م،معتين يو : ضمعئم عر عمو ع،ر ج م عة ،ي و تدقيق -
.ن0 15دعم ع ندرس ر ،ع ة عرن م عرت ي و عر ،عة ع ر و
مجلة العلوم العربية 233
ربعون ربيع اآلخر العدد السابع واأل هــ9
ممضعر ،دعرت عدو : ضم مة عر عمو ا، لعيد عرليمع و تدقيق -
دعم عرنهضة عرعم،يةو
مدلدعر ،دعسو دعم : يق ع عر يع و ي ،ر ع م عر ت، و تدق -
.ن4 15-3 15جعدمو ،يم و عر ،عة ع ر و
عرقدددعم س عرمددددي و عر يدددم ل،دددعد و ماللدددة عرملدددعرةو عر ،عدددة -
.ن6 15/ ـت 1406ع ر و
ا ع د عرندد عرعم،د د ضد ي نفميدة عردنفنو لدنعي عر،يدعت و دعم -
.ن2003 عئن ر ن مو عر ،عة ع ر و
دعرل ن تدعم رو دعرن عر تددو عر ،عدة ،: عر تعدو لي، يقو تدقيق -
.ن3 15/ ـت 1403عر عر ةو
عر ددع و عر مخ ددم و مجدد عر،ددع، عرد ،دد ا حداو مجددمو -
.ن2 15/ ـت 1352
دنعر دم يشو ي عرمجدم و : عر يع و ا، عر،قعي عر و نعية -
.ن1552/ 1412ماللة عرملعرةو ،يم و عر ،عة ع ر و
مددع ر عرم،ددعم و دعم عر ددمو دم ددقو : تدقيددق عر مددع و عر اددعا و -
.ن5 15/ ـت 1405عر ،عة عر عنيةو
.رلعر عرعمدو عع،ر منف مو دعم جعدمو ،يم -
م،دمعتين عرجدع د و : عر مدة مح عرم دةو ع،ر عرجعئ و تدقيق -
معدة عر،دث عرع م ،عراعمعة عةل ميةو عرمدينة عرمن مةو عر ،عدة
.ن2004/تـ1424ع ر و
234
ة في دراسة تطبيمي : ة وأنماط تركيبهاالجملة الشرطي ديوان ليس لبنى
ناهد بنت عمر العتيك. د
دمعلدة ند يدة ت ،يقيدةو نعتدد عرعتيدقو - د جددي عر،خدعم ( ر ) -
ـتدددد 1435و عرعدددددد عر ددددعن و 16ما ددددة عردمعلددددع عر يددددةو مددددج
.ن2014/
من دد و م ت،ددة عرقدلدد و : عرمات دد عرمخت دد و عآلمددد و تجدددي -
.ن2 15/ ـت 1402عر ،عة عر عنيةو
،دعرلد ن تدعم رو دعم عرمعدعم و عر ،عدة: ماعرس ع دو تدقيق -
.عرخعملة
ي مدي عرددير ،دعردميددو دعم : مام ع م عنو عرميدعن و تدقيق -
.عرق نو ،يم
د عرنادد نعجد لخدميرو دعم : عرمدتلدو ع،ر ان و تدقيدق -
.ن6 15/ ـت 1406ل ير ر ،ع ة عرن مو عر ،عة عر عنيةو
لد ينة : مختجم تعميخ دم ق ح،در لدع مو ع،در منفد مو تدقيدق -
.ن1555/ ـت 1410عم عر مو دم قو عر ،عة ع ر و عر هع، و د
جد ح عرلد ع و : عرملعئن عر، دعديع و ا، عر عمل و تدقيدق -
. عمة ع اع و ، دعد
ي عمن ،م ع و : عرملع د تلهين عر عئدو ع،ر قينو تدقيق -
مم دد عر،دددث عرع مدد مديددعي عرتددمعث عةلدد م و م ددة عرم ممددةو
.ن0 15/ تـ 1400
عرملتقجدد دد ام ددعن عرعددمدو عر مخ ددم و دعم عر تددد عرع ميددةو -
.ن 15/ ـت 135،يم و عر ،عة عر عنيةو
مجلة العلوم العربية 235
ربعون ربيع اآلخر العدد السابع واأل هــ9
ددعدن - ددعيد ع منددا : ملددند عةمددعن ادمددد ،ددر دن،ددنو تدقيددق -
: مم دو لخميرو م مع
-تددـ 1421ع ردد و : ،ددد هللا عرتم دد و ماللددة عرملددعرةو عر ،عددة
.ن 2001
،ددد عر تددعح : ،ددر يلدد عرممددعن و تدقيددق معددعن عردددم و دد -
دد ، و م ت،ددة عر عردددد عراددعمع و م ددة عرم ممدددةو عر ،عددة عر عنيدددة
.ن6 15/ تـ 140
1403مععن عرقملرو عر معيو عرن عر تدو ،يم و عر ،عة عر عر ةو -
.ن3 15/ ـت
،د عرل ن تدعم رو : معان مقعييس عر ةو ادمد ،ر عمسو تدقيق -
.ن5 15/ تـ 1355 دعم عر مو عر ،عة
مدع ر عرم،دعم و ي : م ن عر ،يدو ع،در ت دعن ع نجدعم و تدقيدق -
لعيد ع عن و دعم عر مو ،يم و عر ،عة : دمدهللاو ممعاعة
.ن5 15عرخعملةو
.عرم جن ن عرعم،يةو عر مخ م و دعم عراينو ،يم -
دد : قعرمقعجد عر ع ية مح عرخ جة عر ع يةو عر ع ، و تدقي -
مدددر ع لدددعتذةو معهدددد عر،دددد ث عرع ميدددةو مم ددد مديدددعي عرتدددمعث
.ن 200/ ـت 142عةل م و م ة عرم ممةو عر ،عة ع ر و
دعفن عرممادعرو : عرمقتجد مح عةيضعحو عرامادعن و تدقيدق -
.ن2 15 عمة عر قع ة عة نو عرامه مية عرعمعايةو
236
ة في دراسة تطبيمي : ة وأنماط تركيبهاالجملة الشرطي ديوان ليس لبنى
ناهد بنت عمر العتيك. د
رق ضديمةو دعرن عر تددو ي ،ددعرخع: عرمقتضدو عرم،مدو تدقيدق -
.،يم
ادمددددد عرادددد عم و ،ددددد هللا : عرمقددددمدو ع،ددددر جدددد م و تدقيددددق -
.عرا، م و م ،عة عرععن و ، دعد
.عرند عر ع و ،عس دلرو دعم عرمععم و مجمو عر ،عة عر عر ة -
،دعرلدد ن تددعم رو ،دددعرععن :تمدد عره عمدد و عرلددي و تدقيددق -
-5 15/تددـ1400-1354م ددمنو دعم عر،ددد ث عرع ميددةو عر يدد و
.ن0 15
* * *