Τα βιβλία των Εκδόσεων Πουκαμισάς συμπυκνώ-νουν την πολύχρονη διδακτική εμπειρία των συγ-γραφέων μας και αποτελούν το βασικό εκπαιδευτικό υλικό που χρησιμοποιούν οι μαθητές των φροντι-στηρίων μας. Μέσα από τη διαρκή τους αξιοποίη-ση στις τάξεις μας διασφαλίζουμε τον εμπλουτισμό τους, τη συνεχή τους βελτίωση και την επιστημονική τους αρτιότητα, καθιστώντας τα βιβλία των Εκδό-σεών μας εγγύηση για την επιτυχία των μαθητών.

τα βιβλία των επιτυχιών

Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ

ΝΟΤΑ ΛΑΖΑΡΑΚΗ

Βιολογία

4η έκδοση

Σειρά: Γενικό Λύκειό| Γ΄ Λύκειόύ Γενικής ΠαιδείαςΝότα Λαζαράκη, Βιολογία Γ΄ Λυκείου Γενικής Παιδείας (4η έκδοση)

Υπεύθυνος έκδοσης: Αποστόλης ΑντωνόπουλοςΘεώρηση κειμένου: Κυριάκος ΕμμανουηλίδηςΣελιδοποίηση-στοιχειοθεσία, σχεδιασμός εξωφύλλου: Γεωργία ΛαμπροπούλουΣυμπληρωματική σελιδοποίηση: Αλεξάνδρα Βαλσαμάκη

e-mail συγγραφέα: notalaz@poukamisas.gr

Copyright 2012 © ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΟΥΚΑΜΙΣΑΣ, Νότα Λαζαράκηγια την ελληνική γλώσσα σε όλο τον κόσμο

ISBN: 978-960-6881-33-6

Απαγορεύεται η με οποιονδήποτε τρόπο, μέσο και μέθοδο αναδημοσίευση, αναπαραγωγή, μετάφραση, διασκευή, θέση σε κυκλοφορία, παρουσίαση, διανομή και η εν γένει πάσης φύσεως χρήση και εκμετάλλευση του παρόντος έργου στο σύνολό του ή τμηματικά, καθώς και της ολικής αισθητικής εμφάνισης του βιβλίου (στοιχειοθεσίας, σελιδοποίησης κ.λπ.) και του εξωφύλλου του, σύμφωνα με τις διατάξεις της υπάρχουσας νομοθεσίας περί προστασίας πνευματικής ιδιοκτησίας και των συγγενικών δικαιωμάτων περιλαμβανομένων και των σχετικών διεθνών συμβάσεων.

Σωτήρος και Αλκιβιάδου 132, Τ.Κ. 185 35 ΠειραιάςΤηλ.: 210 4112507 | Fax: 210 4116752

www.ekdoseispoukamisas.gr | info@ekdoseispoukamisas.gr

πρόλογοςΤο μάθημα της Βιολογίας Γενικής Παιδείας της Γ΄ Λυκείου προσφέρει τη δυνα-τότητα στους μαθητές να γνωρίσουν ένα μικρό μέρος από τη μαγεία του φυσικού κόσμου και των οργανισμών. Οι μαθητές προέρχονται από όλες τις ομάδες προσα-νατολισμού και οι επαγγελματικοί τους δρόμοι συχνά είναι διαφορετικοί από το γνωστικό αντικείμενο της επιστήμης της Βιολογίας.

Για τον λόγο αυτό, η διδασκαλία του συγκεκριμένου μαθήματος αποτελεί πρόκληση για κάθε εκπαιδευτικό Βιολόγο, ο οποίος οφείλει να συνδυάζει διαρκώς την απλο-ποίηση εννοιών και φαινομένων με τη διατήρηση του επιστημονικού ύφους και την αναζήτηση τακτικών που θα συμβάλλουν στην όξυνση του ενδιαφέροντος των μα-θητών του και, κυρίως, στην αποτελεσματικότητά τους στις εξετάσεις.

Με την ευχή το βιβλίο αυτό να συμβάλει στην επίτευξη όλων των προηγούμενων στόχων.

Η συγγραφέας

Στον Νίκο

Περιεχόμενα

Κεφάλαιο 1: Άνθρωπος και υγεία

1.1 Παράγοντες που επηρεάζουν την υγεία του ανθρώπου .........................σελ. 111.2 Μικροοργανισμοί .....................................................................................σελ. 141.3 Μηχανισμοί άμυνας του ανθρώπινου οργανισμού-Βασικές αρχές ανοσίας .. σελ. 461.5 Ουσίες που προκαλούν εθισμό ...........................................................................σελ. 121

Κεφάλαιο 2: Άνθρωπος και περιβάλλον

2.1 Η έννοια του οικοσυστήματος ...............................................................σελ. 1282.2 Ροή ενέργειας .............................................................................................σελ. 1332.3 Βιογεωχημικοί κύκλοι .................................................................................σελ. 1862.4 Ο ανθρώπινος πληθυσμός .....................................................................σελ. 211

Κεφάλαιο 3: Εξέλιξη

3.1 Εισαγωγή ................................................................................................σελ. 2793.2 Η σύγχρονη σύνθεση .............................................................................σελ. 2913.3 Τι είναι η φυλογένεση και από πού αντλούμε σχετικά στοιχεία ...........σελ. 2943.4 Η εξέλιξη του ανθρώπου ........................................................................σελ. 297

Απαντήσεις ...............................................................................................σελ. 345

Άνθρωπος και υγεία

Κεφάλαιο

11ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΟΥΚΑΜΙΣΑΣ

1.1 ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΗΝ ΥΓΕΙΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΏΠΟΥ

1.1 ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΗΝ ΥΓΕΙΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

ΑΝΑΛΥΣΗ ΘΕΩΡΙΑΣ

Ομοιόσταση Το περιβάλλον στο οποίο ζει ο άνθρωπος μεταβάλλεται διαρκώς. Ο ανθρώπινος οργανισμός διαθέτει μηχανισμούς με τους οποίους διατηρεί σταθερό το εσωτερικό του περιβάλλον. Οι μηχανισμοί αυτοί εξασφαλίζουν την εύρυθμη λειτουργία του οργανισμού και την επιβίωσή του.

Ομοιόσταση ονομάζεται η ικανότητα του οργανισμού να διατηρεί σταθερές τις συνθήκες του εσωτερικού του περιβάλλοντος, όπως η θερμοκρασία και η συγκέ-ντρωση διάφορων συστατικών, παρά τις εξωτερικές μεταβολές.

Ομοιοστατικοί μηχανισμοίΟι ομοιοστατικοί μηχανισμοί του ανθρώπινου οργανισμού μεταξύ άλλων ρυθ-μίζουν:• τη θερμοκρασία του σώματος (στη ρύθμιση της θερμοκρασίας συμβάλλει σημα-

ντικά το δέρμα),• τη συγκέντρωση της γλυκόζης στο αίμα,• το pH του αίματος, το οποίο πρέπει να παραμένει σταθερό στην τιμή 7,4,• τα επίπεδα του CO2 στο αίμα,• το ανοσοβιολογικό σύστημα, που αποτελεί ιδιαίτερο ομοιοστατικό μηχανισμό

για την αναγνώριση και την εξουδετέρωση των παθογόνων μικροοργανισμών.

Ρύθμιση της θερμοκρασίας του σώματος Χαρακτηριστικό παράδειγμα ομοιοστατικού μηχανισμού του ανθρώπινου οργα-νισμού αποτελεί ο μηχανισμός ρύθμισης της θερμοκρασίας του σώματος στους 36,6°C, όταν το άτομο εκτίθεται σε θερμοκρασία μεγαλύτερη ή μικρότερη από αυτήν του σώματός του.

Ουφ! Κάνει ζέστη!

Όταν το άτομο βρίσκεται σε χώρο με θερμοκρασία μεγαλύτερη από τους 36,6°C, η θερμότητα που φτάνει συνεχώς από το περιβάλλον τείνει να αυξήσει τη θερ-μοκρασία του σώματός του. Όμως, μία σειρά από διαδοχικές αντιδράσεις, στις οποίες κύριο ρόλο παίζει ο εγκέφαλος, αποτρέπουν την αύξηση της θερμοκρασίας του σώματος.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΟΥΚΑΜΙΣΑΣ12

ΆΝΘΡΩΠΟΣ ΚΆΙ ΥΓΕΙΆ

Η διαδοχή αυτών των αντιδράσεων είναι:

Οι θερμοϋποδοχείς του δέρματος, που είναι ειδικά νευρικά σωμάτια, ανιχνεύ-ουν τις μεταβολές της θερμοκρασίας του περιβάλλοντος.

Μέσω των θερμοϋποδοχέων ειδοποιείται ο εγκέφαλος με ειδικά μηνύματα που αποστέλλονται στο κέντρο γενικών αισθήσεων του.

Ο συνδυασμός αυτών των δύο αντιδράσεων συμβάλλει στη διατήρηση της θερμοκρασίας του σώματος ως εξής:

Στη συνέχεια, το ειδικό κέντρο ρύθμισης της θερμοκρασίας αποστέλλει μηνύ-ματα:

Τα αγγεία που έχουν διασταλεί φέρουν μεγάλες ποσότητες αίματος προς την επιφάνεια του δέρματος, η οποία ταυτόχρονα ψύχεται λόγω της εξάτμισης του ιδρώτα.

Το αίμα που φτάνει στα αιμοφόρα αγγεία του δέρματος ψύχεται, και καθώς επιστρέφει με την κυκλοφορία στο εσωτερικό του οργανισμού, αποτρέπει την αύξηση της θερμοκρασίας του.

στους ιδρωτοποιούς αδένες, οπότε και προκαλείται έκκριση ιδρώτα.

στα αγγεία της επιφάνειας του δέρματος, τα οποία διαστέλλονται.

13ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΟΥΚΑΜΙΣΑΣ

1.1 ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΗΝ ΥΓΕΙΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΏΠΟΥ

Όταν το άτομο βρίσκεται σε ψυχρό περιβάλλον συμβαίνουν μία σειρά από διαδο-χικές αντιδράσεις, που αποτρέπουν την πτώση της θερμοκρασίας του σώματος.

Οι αντιδράσεις που αποτρέπουν τη μείωση της θερμοκρασίας του σώματος είναι:

Μπρρ! Κάνει κρύο!

Μέσω των θερμοϋποδοχέων ειδοποιείται ο εγκέφαλος με μηνύματα που απο-στέλλονται στο κέντρο γενικών αισθήσεων του.

Ο συνδυασμός αυτών των δύο αντιδράσεων συμβάλλει στη διατήρηση της θερμοκρασίας του σώματος.

Το ειδικό κέντρο ρύθμισης της θερμοκρασίας αποστέλλει μηνύματα:

στους μυς, οι οποίοι συστέλλονται (ρίγος ή τρέμουλο).

Από τη συστολή των μυών παρά-γεται θερμότητα και αυξάνεται η

θερμοκρασία του σώματος.

στα αγγεία της επιφάνειας του δέρματος, τα οποία συστέλλονται.

Η συστολή των αγγείων προς το εσωτερικό του σώματος μειώνει

τις απώλειες θερμότητας.

Η ομοιόσταση διαταράσσεται...Κάθε διαταραχή της ομοιόστασης είναι δυνατό να προκαλέσει την εκδήλωση διά-φορων ασθενειών. Οι διαταραχές της ομοιόστασης μπορεί να οφείλονται:• σε παθογόνους μικροοργανισμούς,• σε ακραίες μεταβολές των περιβαλλοντικών συνθηκών (θερμοκρασία, ακτινο-

βολίες, διαθεσιμότητα οξυγόνου),• στον τρόπο ζωής (κάπνισμα, αλκοόλ κ.λπ.).Όταν διαταράσσεται η ομοιόσταση ο οργανισμός αντιδρά για να την αποκαταστήσει. Η αδυναμία αποκατάστασης της ομοιόστασης μπορεί να οδηγήσει σε ανεπανόρ-θωτη βλάβη του οργανισμού, ακόμη και στον θάνατο.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΟΥΚΑΜΙΣΑΣ14

ΆΝΘΡΩΠΟΣ ΚΆΙ ΥΓΕΙΆ

1.2 ΜΙΚΡΟΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ

Ποιοι οργανισμοί χαρακτηρίζονται ως μικροοργανισμοί;

Μικροοργανισμοί ή μικρόβια ονομάζονται οι οργανισμοί που δεν διακρίνονται με γυμνό μάτι, διότι έχουν μέγεθος μικρότερο από 0,1mm.

στο εσωτερικό ενός άλλου οργανι-σμού είτε καθόλη τη διάρκεια της ζωής τους είτε ένα μέρος από αυτήν.

Οι μικροοργανισμοί αυτοί ονομάζο-νται παράσιτα και ο οργανισμός που τους φιλοξενεί λέγεται ξενιστής.

στο φυσικό περιβάλλον.

Παράδειγμα μικροοργανισμών που περνούν όλη τη ζωή τους στο φυσι-κό περιβάλλον είναι τα νιτροποιη-τικά βακτήρια.

Οι μικροοργανισμοί ζουν:

Ένας τρόπος διάκρισης των μικροοργανισμών Οι μικροοργανισμοί ανάλογα με το αν προκαλούν ή όχι διαταραχές στην υγεία του ανθρώπου διακρίνονται σε:• παθογόνους,• μη παθογόνους,• δυνητικά παθογόνους.Παθογόνοι είναι οι μικροοργανισμοί που χρησιμοποιούν τον άνθρωπο ως ξενιστή τους και είναι δυνατό να προκαλέσουν διαταραχές στην υγεία του.

Οι περισσότεροι μικροοργανισμοί είναι μη παθογόνοι, δηλαδή δεν είναι βλαβε-ροί για τον άνθρωπο, ενώ μερικοί είναι χρήσιμοι και απαραίτητοι διότι συμμετέ-χουν σε σημαντικές διεργασίες, όπως η αποικοδόμηση της νεκρής οργανικής ύλης. Επιπλέον κάποιοι άλλοι χρησιμοποιούνται από τον άνθρωπο για την παραγωγή ουσιών χρήσιμων σε διάφορους τομείς, όπως στην υγεία, στη διατροφή κ.λπ.

Οι δυνητικά παθογόνοι μικροοργανισμοί, όπως το βακτήριο E. coli που ζει στο έντερο, είναι μικροοργανισμοί που συμβιώνουν με τον άνθρωπο. Όταν βρίσκο-νται σε μικρό αριθμό και δεν μεταναστεύουν σε άλλους ιστούς και όργανα, απο-τελούν τη φυσιολογική μικροχλωρίδα του ανθρώπου. Οι μικροοργανισμοί αυτοί είναι ωφέλιμοι είτε διότι παράγουν χρήσιμες χημικές ουσίες, τις οποίες δεν μπο-ρεί να συνθέσει μόνος του ο οργανισμός (π.χ. βιταμίνη Κ από την E. coli) είτε διότι συμβάλλουν στην άμυνα του οργανισμού. Αν όμως για κάποιο λόγο αυξηθούν, όπως συμβαίνει όταν ο ξενιστής παρουσιάζει μειωμένη αντίσταση, ή βρεθούν σε άλλους ιστούς, τότε προκαλούν την εκδήλωση ασθενειών.

15ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΟΥΚΑΜΙΣΑΣ

1.2 ΜΙΚΡΟΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ

1.2.1 Κατηγορίες παθογόνων μικροοργανισμών

Οι μικροοργανισμοί, ανάλογα με την κυτταρική δομή και τη μορφολογία τους δια-κρίνονται ως εξής:

Ευκαρυωτικοί μικροοργανισμοίΠρωτόζωαΤα πρωτόζωα είναι μονοκύτταροι ευκαρυωτικοί οργανισμοί. Κινούνται είτε σχη-ματίζοντας ψευδοπόδια, όπως η αμοιβάδα, είτε με βλεφαρίδες ή μαστίγια που δια-θέτουν. Τα περισσότερα πρωτόζωα αναπαράγονται μονογονικά με διχοτόμηση.

Μερικά παθογόνα πρωτόζωα είναι: • το πλασμώδιο: Μεταδίδεται από τα κουνούπια και προκαλεί την ελονοσία. • το τρυπανόσωμα: Μεταδίδεται από τη μύγα τσε-τσε και προκαλεί την ασθένεια του ύπνου.

• η ιστολυτική αμοιβάδα: Μεταδίδεται με το μολυσμένο νερό και τροφή και προ-καλεί αμοιβαδοειδή δυσεντερία.

• το τοξόπλασμα: Μεταδίδεται από τα κατοικίδια ζώα και προσβάλλει βασικά όρ-γανα, όπως τους πνεύμονες, το ήπαρ και τον σπλήνα και προκαλεί αποβολές στις εγκύους.

• οι τριχομονάδες: Μεταδίδονται με τη σεξουαλική επαφή.

Ευκαρυωτικοί

Διαθέτουν οργανωμένο πυρήνα. Σ’ αυτούς ανή-κουν:

• τα πρωτόζωα • οι μύκητες

Στερούνται οργανωμέ-νου πυρήνα. Σ’ αυτούς ανήκουν:

• τα βακτήρια

Αποτελούν ακυτταρικές, μη αυτοτελείς μορφές ζωής.

ΙοίΠροκαρυωτικοί

Το κύτταρο αποτελεί τη δομική και λειτουργική μονάδα της ζωής. Οι ιοί δεν συνιστούν κύτταρα και γι’ αυτό προβληματίζουν τους επιστήμονες σχετικά με την κατάταξή τους στους μικροοργα-νισμούς. Οι περισσότεροι επιστήμονες διατείνο-νται ότι οι ιοί πρέπει να μελετώνται μαζί με τους υπόλοιπους μικροοργανισμούς, αλλά να θεωρού-νται μορφές ζωής παρά ζωντανοί οργανισμοί!

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΟΥΚΑΜΙΣΑΣ16

ΆΝΘΡΩΠΟΣ ΚΆΙ ΥΓΕΙΆ

ΜύκητεςΟι μύκητες είναι μονοκύτταροι ή πολυκύτταροι ευκαρυωτικοί οργανισμοί. Οι περισ-σότεροι αποτελούνται από απλούστερες νηματοειδείς δομές, τις υφές.

Στο σώμα ορισμένων μυκήτων αναπτύσσονται λεπτά διακλαδιζόμενα νημάτια με πολύ μικρή διά-μετρο (2-10μm) που ονομάζονται υφές. Κάθε υφή προσομοιάζει με έναν σωλήνα, στο εσωτερικό του οποίου υπάρχουν κυτταρόπλασμα και οργανίδια και περιβάλλεται από πλασματική μεμβράνη και κυτταρικό τοίχωμα. Το σύνολο των υφών ενός μύκητα μπορεί να αναπτυχθεί τόσο, ώστε να είναι μακροσκοπικά ορατό. Υφές

Candida albicans ‒εκβλάστηση

Διαβίωση Οι μύκητες ζουν ελεύθεροι στο έδαφος, στο νερό, στον αέρα, τα τρόφιμα ή παρασι-τούν σε ζωντανούς οργανισμούς.

Αναπαραγωγή Η αναπαραγωγή των μυκήτων γίνεται μονογονικά με δύο τρόπους. Πολλοί από αυ-τούς αναπαράγονται με απλή διχοτόμηση και κάποιοι άλλοι με εκβλάστηση. Κατά την εκβλάστηση σε κάποιο σημείο του αρχικού κυττάρου σχηματίζεται ένα εξόγκωμα, το εκβλάστημα, το οποίο όταν αναπτυχθεί αρκετά είτε παραμένει ενωμένο με τον γονικό οργανισμό είτε αποκόπτεται απ’ αυτόν και ζει πλέον ως αυτοτελής οργανισμός.

Παθογόνοι μύκητεςΟι παθογόνοι μύκητες προκαλούν στον άνθρωπο νοσήματα που ονομάζονται μυκη-τιάσεις. Μερικοί παθογόνοι μύκητες είναι:

• η Candida albicans (κάντιντα η λευκάζουσα), η οποία ανάλογα με το όργανο του σώματος που προσβάλλει είναι δυνατό να προκαλέσει πνευμονική καντιντίαση, κολπίτιδα, στοματίτιδα.

• τα δερματόφυτα, τα οποία αποτελούν μία ειδική κατηγορία μυκήτων που προ-σβάλλουν το δέρμα, ιδιαίτερα το τριχωτό μέρος της κεφαλής αλλά και τις μεσοδα-κτύλιες περιοχές των ποδιών, προκαλώντας ερυθρότητα και έντονο κνησμό.

17ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΟΥΚΑΜΙΣΑΣ

1.2 ΜΙΚΡΟΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ

Προκαρυωτικοί μικροοργανισμοίΒακτήριαΤα βακτήρια ανήκουν στους προκαρυωτικούς οργανισμούς καθώς, δεν διαθέτουν οργανωμένο πυρήνα. Συνήθως σχηματίζουν αποικίες, οι οποίες είναι αθροίσματα μεγάλου αριθμού βακτηρίων.

κόκκοι

σπειρύλλια

βάκιλοι

σφαιρικό

ελικοειδές

ραβδοειδές

Το σχήμα των βακτηρίωνμπορεί να είναι:

Τα βακτήρια αντίστοιχα ονομάζονται:

Κυτταρική δομή Το γενετικό υλικό των βακτηρίων είναι DNA και βρίσκεται κατά κανόνα συγκεντρω-μένο σε μία περιοχή του κυτταροπλάσματος, που ονομάζεται πυρηνική περιοχή ή πυρηνοειδές. Τα βακτήρια συχνά διαθέτουν και μερικά μικρότερα μόρια γενετι-κού υλικού, τα οποία ονομάζονται πλασμίδια.

Κάψα

Κυτταρικό τοίχωμα

Πλασματική μεμβράνη

Πλασμίδια

Ριβοσώματα

Βλεφαρίδες

Μαστίγιο

Βακτήριο

Κυτταρόπλασμα

DNA

Τα βακτήρια διαθέτουν πλασματική μεμβράνη, η οποία περιβάλλεται από το κυτταρι-κό τοίχωμα. Ορισμένα βακτήρια διαθέτουν κι ένα επιπλέον περίβλημα, την κάψα.

Ορισμένα βακτήρια διαθέτουν επίσης μαστίγια ή βλεφαρίδες, με τη βοήθεια των οποίων μπορούν και κινούνται.

Στο κυτταρόπλασμά τους δεν υπάρχουν μεμβρανώδη οργανίδια, όπως αυτά που παρατηρούνται στα ευκαρυωτικά κύτταρα. Τα βακτήρια όμως διαθέτουν ριβοσώματα, που είναι μικρά σωματίδια στα οποία πραγματοποιείται η σύνθεση των πρωτεϊνών.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΟΥΚΑΜΙΣΑΣ18

ΆΝΘΡΩΠΟΣ ΚΆΙ ΥΓΕΙΆ

ΑναπαραγωγήΤα βακτήρια αναπαράγονται μονογονικά με απλή διχοτόμηση. Η αναπαραγωγή τους διαρκεί μικρό χρονικό διάστημα και ορισμένα από αυτά (όπως η E. coli) σε ευνοϊκές συνθήκες διαιρούνται κάθε 20 λεπτά!

Σε αντίξοες συνθήκεςΠολλά βακτήρια σε αντίξοες συνθήκες, όπως ακραίες θερμοκρασίες ή υπό τη δράση ακτινοβολιών, μετατρέπονται σε ανθεκτικές μορφές που ονομάζονται ενδοσπόρια. Πρόκειται για αφυδατωμένα κύτταρα με ανθεκτικά τοιχώματα και χαμηλούς μετα-βολικούς ρυθμούς. Τα ενδοσπόρια, όταν βρεθούν σε ευνοϊκές συνθήκες, βλαστά-νουν και από κάθε ένα ενδοσπόριο προκύπτει ένα βακτήριο.

Τα ενδοσπόρια δεν αποτελούν τρόπο αναπαραγωγής, διότι από ένα βακτήριο προκύπτει ένα ενδοσπόριο, από το οποίο στη συνέχεια

προκύπτει ένα βακτήριο.

Παθογόνα βακτήριαΜερικά βακτήρια είναι υπεύθυνα για σοβαρές παθολογικές καταστάσεις του ανθρώ-που. Παραδείγματα παθογόνων βακτηρίων αποτελούν:

• το Vibrio cholerae, που προκαλεί τη χολέρα, • το Τreponema pallidum, που προκαλεί τη σύφιλη, • τα βακτήρια που προκαλούν γονοκοκκική ουρηθρίτιδα, • τα χλαμύδια, που μεταδίδονται με τη σεξουαλική επαφή.

ΕΛΟΝΟΣΙΑ: η νόσος των φτωχών του κόσμου μας Κάθε χρόνο 1.000.000 άνθρωποι πεθαίνουν από ελονοσία. Τα 9 από τα 10 θύματα της ασθένειας είναι παιδιά ηλικίας κάτω των 5 ετών, καθώς 3000 περίπου παιδιά πεθαίνουν από ελονοσία κάθε ημέρα! Η ελονοσία ενδημεί σε τροπικές και υποτροπικές χώρες εξαιτίας των υγρών και θερμών συνθηκών που επικρα-τούν, οι οποίες ευνοούν την ανάπτυξη των κουνουπιών. Παρότι όμως ένας εξαιρετικά μεγάλος αριθμός ανθρώπων πλήττεται από τη νόσο, οι περισσότεροι απ’ αυτούς ζουν σε πολύ φτωχές χώ-ρες του κόσμου, δεν αντιπροσωπεύουν κερδοφόρα αγορά για τις φαρμακευτικές εταιρείες και τα κονδύλια που διατίθενται για την έρευνα φαρμάκων κατά της ασθένειας είναι μηδαμινά.

19ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΟΥΚΑΜΙΣΑΣ

1.2 ΜΙΚΡΟΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ

ΙοίΟι ιοί χαρακτηρίζονται από εξαιρετικά μικρό μέγεθος (20 έως 250nm) και για τον λόγο αυτό τα στοιχεία της δομής τους μελετήθηκαν μόνο μετά την ανακάλυψη του ηλεκτρονικού μικροσκοπίου.

Η δομή των ιώνΟι ιοί είναι ακυτταρικές μορφές ζωής με σχετικά απλή δομή. Σε κάθε ιό παρατηρείται ένα πρωτεϊ-νικό περίβλημα με χαρακτηριστική γεωμετρική συμμετρία, το καψί-διο, μέσα στο οποίο προφυλάσσε-ται το γενετικό υλικό του. Ορισμέ-νοι ιοί διαθέτουν και ένα ακόμη περίβλημα που ονομάζεται έλυτρο και είναι λιποπρωτεϊνικής φύσης.

Το γενετικό υλικό ενός ιού μπορεί να είναι DNA ή RNA. Το γενετικό υλικό των ιών φέρει πληροφορίες για:

• τη σύνθεση των πρωτεϊνών του περιβλήματος, • τη σύνθεση κάποιων ενζύμων που είναι απαραίτητα για τον πολλαπλασιασμό τους.

Υποχρεωτικά παράσιταΟι ιοί δεν είναι αυτοτελείς μορφές και δεν είναι δυνατό να πολλαπλασιαστούν παρά μόνο στο εσωτερικό των κυττάρων που μολύνουν. Από τον ξενιστή εξασφαλίζουν τους μηχανισμούς αντιγραφής, μεταγραφής και μετάφρασης, όπως και τα περισσό-τερα ένζυμα και υλικά που τους είναι απαραίτητα γι’ αυτές τις λειτουργίες. Για τον λόγο αυτό χαρακτηρίζονται ως υποχρεωτικά ενδοκυτταρικά παράσιτα.

Διάκριση

το είδος του ξενιστή που προσβά-λουν, σε:

• ιούς των βακτηρίων • ιούς των φυτών • ιούς των ζώων

Η εξειδίκευση δεν αφορά μόνο το είδος του οργανισμού, αλλά και το είδος του κυττάρου ή του ιστού στον οποίο παρασιτούν. Για παρά-δειγμα, ο ιός της πολιομυελίτιδας προσβάλλει τα νευρικά κύτταρα του νωτιαίου μυελού, ενώ ο ιός της γρίπης τα επιθηλιακά κύτταρα της αναπνευστικής οδού.

Οι ιοί διακρίνονται ανάλογα με:

το γενετικό υλικό τους, σε: • DNA ιούς • RNA ιούς

Στους DNA ιούς ανήκουν οι ερπη-τοϊοί, ενώ RNA ιό αποτελεί ο ιός που προκαλεί το AIDS και ο ιός της γρίπης.