УНИВЕРЗИТЕТ „СВ. КЛИМЕНТ ОХРИДСКИ“ - БИТОЛА

ЕКОНОМСКИ ФАКУЛТЕТ – ПРИЛЕП

МАГИСТЕРСКИ ТРУД

со наслов:

„ПЛАНИРАЊЕ НА ПРОЦЕСОТ НА ИНТЕРНА РЕВИЗИЈА ВО БАНКАРСКИОТ

СЕКТОР НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА“

Ментор, Изработил,

Доц. Д-р Пеце Николовски Пеце Ѓаковски

Битола, Фебруари 2017 г.

2

ВОВЕД

Основен поттик за изработка на овој труд е секако потребата и планирањето на

процесот на интерната ревизија во банките во РМ. Потребата за постоење на ваков труд

произлегува и од самата функција на ревизијата која во своја суштина претставува

коректив на работењето на еден стопански систем, без оглед на формата на неговото

организирање.

Самата одлука за постоење на посебна ревизорска функција во рамките на една

стопанска институција е донесена од страна на највисокиот менаџмент на таа институција,

токму раководејќи се од потребата да добро се согледаат сите аспекти и делови од

функционирањето на истата и врз основа на донесените извештаи од согледувањето на тие

процеси, да се превземат соодветни акции и корективни дејствија.

Може слободно да се каже дека таа претставува и неминовност која е наметната од

современите процеси на работење, кој со текот на времето стануваат се покомплексни, а и

самите стопански субјекти на национално, па и на глобално ниво се повеќе окрупнуваат и

нивното дејствување станува се посложено. Затоа правилното разбирање на самата

организација на функциите во рамките на еден таков субјект, како и поставување на

принципи во поглед на деловни политики, како и нивна контрола во форма на ревизија

претставува потребна неминовност.

Оттука треба точно да се знае и да се подготви функцијата на ревизија во еден

стопански субјект. Тоа е наметнато од потребата да резултатите од процесот на ревизија

мора да бидат водилка за носење на прецизни деловни одлуки од страна на менаџментот.

Мора точно да се знае кои резултати сакаат да се донесат врз основа на согледувањето на

ревизијата и кои сегменти ќе бидат опфатени со истата. Затоа е потребно да се раздвои

функцијата на ревизијата од контролата, бидејќи контролата од своја страна испитува

директно некои од процесите во една организациона единица и најчесто без присуство на

документи се со цел да се увидат аномалиите во извршување на истите, а како резултат

има превентивно делување. Ревизијата, од друга страна го започнува испитувањето по

завршеток на деловните промени, користи документи во своте испитување и за разлика од

3

контролата има корективна функција. Затоа е мошне значајно каде ќе биде фокусот на

самите активности на ревизијата, кои се детерминирани од целта која се сака да се

постигне и корекциите кои сакаат да се превземат од страна на менаџментот на деловниот

субјект.

Неопходна претпоставка за изработка на сеопшт план на ревизија во еден деловен

субјект е добро и темелно познавање на работата на тој субјект, пред се од причина што

треба што подобро да се осознаат предизвиците кои стојат пред стручниот тим кој е

задолжен за процесот на ревизијата. Треба исто така да се определи на кои делови и

процеси од работењето во стопанскиот субјект треба да се посвети посебно внимание и

пред се планирање на потребниот обем на ангажман за да се покрие потенцијалниот ризик

во работењето.

ЦЕЛИ И ПРЕДМЕТ НА ИСТРАЖУВАЊЕТО

Како цел на ова истражување се јавува организацијата на процесот на ревизија, со

посебен осврт на ревизијата во банкарскиот систем во Република Македонија.

Општ впечаток е дека банкарскиот систем во Р. Македонија е еден дел од

стопанскиот систем во нашата држава кој е фундаметално добро организиран, со строга и

на моменти, конзервативна поставеност на регулативата која се занимава со овој дел од

економијата во државата. Тоа го прави силен по конструкција, што се покажа најповеќе во

екот на светската економска криза која свој замав зеде од 2009 година, па до денес. Ќе се

покаже дека законските, подзаконските акти и интерните политики и процедури во

банките се одлично поставени и не дозволија да се случи пресликана ситуација која ја

имаа многу од развиените држави во екот на кризата, па се случуваше поради двојни

стандандарди во регулативите да пропаѓаат огромни банкарки системи. Истите подоцна

предизвикаа енормни трошоци во поглед на реакции на државите за спас од колапс на

банкарските системи.

Со овие искуства докажано е дека најголемата улога треба да ја одигра законското

регулирање на банкарската сфера, а спроведена преку НБРМ и нејзината супервизија на

банките во Р.Македонија, а подолу во организацијата интерната ревизија во самите банки.

Потребата од интерна ревизија е дотолку поголема, што економското опкружување е

4

сеуште неизвесно и со релативно ниско ниво на развиеност на стопанскиот сектор во

Р.Македонија. Згора на тоа, што се истакнува и како заклучок на Гувернерот на НБРМ се

преголемиот број на банки, што би значело дека конкуренцијата е можеби и неприродно

голема, со оглед на стопанското опкружување.

Затоа, во овој труд ќе се опфати еден дел од поставеноста на регулативата и

имплементација на истата во поглед на постоењето на ревизорската функција во

банкарскиот систем во Р. Македонија. Поточно, ќе биде прикажан системот на

организација на внатрешната ревизија во банките, фокусот на активностите, како и целите

кои сакаат да се постигнат со самиот процес на ревизија во банките. Оттука, значаен дел

од предметот на обработка на процесите ќе биде детектирањето на процесите , доброто

познавање на истите, како и подоговката на самиот процес на ревизија, со цел правилна

детерминација на точките во функционирањето на банкарскиот систем и ризиците кои

можат да настанат во истите. Правилната подготовка на ревизијата претставува правилно

алоцирање на опфат на самата ревизија во поглед на отстранување на ризиците во

работењето на банките. Целта е да се донесат заклучоци и препораки од страна на

ревизијата кои би биле навистина корисни на менаџментот на банките во поглед на

креирање на деловните политики.

5

1. ОПШТ ТЕОРЕТСКИ ОСВРТ НА ИНТЕРНАТА РЕВИЗИЈА

1.1. Поим и значење на интерната ревизија

За подобро да се разбере поимот на ревизија, а со самото тоа и интерната ревизија,

ќе се осврнеме на етимолошкото значење на зборот ревизија, кој своите корени ги влече

од латинскиот збор revidere што би значел од своја страна да се погледне наназад, да се

преиспита или од денешен аспект да се прегледаат дополнително веќе извршените работи.

Постојат повеќе стојалишта кои ја дефинираат ревизијата, во кои би ги истакнале

првичните гледишта кога ревизијата и воопшто во пракса заживува како како организиран

процес. Имено, првите почетоци на организиран процес на ревизија се јавува во Англија

во 13-тиот век, а веќе кон крајот на 14-тиот век се јавува во Шведска, Австрија, Шпанија,

Франција и Германија. За современ пристап кон процесот на ревизија можеме да

зборуваме во првата половина на 19-тиот век, а од 1975 година во Германија започнуваат

да фукционираат посебни одделенија за ревизија во големите фабрики. Од 1947 година во

Германија е формиран и Институт на интерни ревизори на Франкфурт, кој од своја страна

издава и списание “Интерен ревизор” кој служи како еден вид на прирачник за ревизорите

во фирмите во Германија. Во контекст на тоа првично систематско органзирање на

ревизорската функција произлегува и една од накоректните дефиниции на ревизијата

‘‘Интерната ревизија е независна истражувачка дејност во рамки на претпријатието

која постои со цел да врши преиспитување на книговодтсвените и финансиските

трансакции, како и други функции за потребите на менаџментот‘‘

Од своја страна Институтот за интерна ревизија на Англија се впушта со своја

дефинција на внатрешната ревизија. Истата ја дефинира како независна активност која го

оценува работењето и е од своја страна сервисна функција на менаџментот.

Институтот за интерна ревизија на САД, интерната ревизија ја дефинира како

независна, обејктивна и креирана да ја зголеми вредноста на една компанија и да врши

корекција на операциите коои се одвиваат во неа.

6

Институтот на интерни ревизори ја дава дефиницијата дека внатрешната ревизија е

независна и објективна активност на уверување и советување, дизајнирана да додаде

вредност и да го подобри работењето на организацијата. Внатрешната ревизија и помага

на организацијата да ги оствари своите цели, преку користење на систематски,

дисциплиниран пристап за проценка и подобрување на ефикасноста на управувањето со

ризиците, контролите и процесите на раководење.

Од досега наведеното може да се сумира дека ревизијата има примарна цел да како

независна функција во рамките на една компанија, да ги преиспитува, оценува и вреднува

активностите, со која би обезбедила неопходни сознанија на менаџментот, во насока на

поефикасно и попродуктивно делување.

Правилното дефинирање на ревизијата избегнува сваќања дека таа служи за да се

воочат недостатоците во функционирањето. Нејзина задача, пред се, е систематското

следење на работењето на една компанија, со цел да може да се делува превентивно и

навремено. Таа овозможува ефикасно управување на стопанските субјекти, а со самото

тоа зголемување на ефикасноста во работењето.

Како примарна задача на ревизијата се наметнува објективното информирање за

процесите во една компанија, со цел да се стекне вистинска слика за тоа што како се

одвива работењето во сите сегменти, со цел да може тие сознанија бидат искористени со

цел на правилно носење деловни одлуки кои ќе го максимизираат профитот. Посебно се

истакнува фукцијата на ревизијата во смисла на надзор на активностите и нејзината

советодавна функција, која од друга страна, ја издвојува од реалните оперативни

активности и ја ограничува улогата и значењето на советодавност на менаџментот на една

компанија. Активната улога на ревизијата може најчесто да биде користена при

изработката на идните планови и насоки на развој, потпомагајќи го менаџментот во

усвојувањето на истите.

Според наведеното, добро организираната служба за ревизија претставува најдобра

алатка во правилното и економично организирање на процесите во една компанија, со цел

за постигнување на поголема економичност и рентабилност во осстварувањето на

задачите на компанијата и на менаџментот.

7

1.2. Функции на интерната ревизија

Основната фукција на ревизијата, веќе ја објаснивме во самото нејзино

дефинирање, а би ја сведиле на тоа дека ревизијата претставува функција на надзор и на

објективно информирање на менаџментот на еден деловен субјект, со цел да активно со

совјата советдавна улога учествува во креирање на деловните политики.

Во поглед на надзорот, основна функција на ревизијата е надгледување на сите

организациони делови и посебни субјекти во рамките на еден деловен субјект, како и сите

активности и фукции кои се одвиваат во нив. Во таа смисла таа опфаќа:

- Оценка на адекватноста на системите на внатрешна контрола

- Увид во спроведувањето на процедурите на управувањето со ризиците

- Увид и контрола во менџментот на информациониот систем

- Увид во точноста на сметководствените и финансиските извештаи

- Тестирање на спроведувањето на одредени активности и спроведувањето на

внатрешната контрола врз истите

- Оценка на економичноста и рентабилноста на поединечните функции

- Следење на почитувањето на законските регукативи, како и принципите и

политиките на делување на еден стопански субјект

- Следење на точноста и навременоста на доставувањето на различни извештаи

до менаџментот на деловниот субјект

- Консулатативна и советодавна улога во известувањето на спроведување на

одредени политики од страна на менаџментот

Покрај овие примарни функции на ревизијата се извршуваат и одредени други

функции кои ќе бидат во служба на менаџментот и со оценката која ја дава ревизијата

набљудувајќи одредени процес биде релеватна во креирањето на иднината на една

компанија.

1.3. Стандарди на интерната ревизија во нејзиното работење

Интерната ревизија претставува независна функција во суштина на нејзиното

функционирање. Нејзиното функционирање е од круцијална важност за менаџментот, па

8

од друга страна не може, а да не биде регулирана со одредени стандарди кои ќе обебзедат

независност во нејзиното функционирање, како и методичен и организиран пристап кон

надзорот на процесите, со цел за правилно воочување на недостатоците.

Голем придонес во утврдување на рамка дава Институтот на интерните ревизори

(The Institute for internal auditors), кој од своја страна ги има на најдобар начин

сублимирано стандардите кои треба да ги исполнуваат интерните ревизори, земајќи во

предвид фактот дека на глобално ниво интерната ревизија се врши во многу земји и

субјекти, кои се различни во својата дејност, економии кои не се исти во степенот на

развој, па дури и културолошки карактеристики на средините каде се врши ревизијата.

Стандардите се однесуваат на внатрешните ревизори и активностите на внатрешната

ревизија. Сите внатрешни ревизори се обврзани со усогласеност со стандардите поврзани

со индивидуалната објективност, способност и должно професионално внимание.

Дополнително, внатрешните ревизори за усогласенсот со стандардите коишто се

релевантни за извршување на нивните работни обврски.

Донесени во 2008 година, а ревидирани во 2012 стандрадите на Институтот на

интерни ревизори воглавно на две групи на стандарди кои претставуваат поделба на

квалитативни и структурални стандарди. Секако, тие се делат и на подгрупи,а ќе ги

прикажеме само поглавните поделби:1

Атрибутивни стандарди

1000 – Цел, авторитет и одговорност

Се смета дека овие атрибутивни стандарди мораат да бидат начеќлно дефинирани и во

повелбата за внатрешна ревизија, која од своја страна мора да биде дадена на одобрување

на управувачкиот одбор на дефинирање. Со овој документ практично, се дефинира

местото на внатрешната ревизија во самата организација, како што се дефинираат и

неколку други прашања како природата на односите со органите на управување, достапот

до документацијата, вработените и процесите во организацијата и.т.н.

1100 – Независност и објективност

1 International standards for the professional practice of internal auditing – The Institute for internal auditors, 2008

9

Дефинирањето на независност и објективност е пресудно во обезбедувањето услови во кој

ревизорот ќе биде ослободен од влијанија кој ќе го спречат во објективната проценка и ќе

ја нарушат независноста во проценката на одредени процеси во организацијата. Итсо така

мора да му се овозможи на ревизорот исклучување од конфликт на интереси што би ја

загрозиле од своја страна објективноста. Во таа смисла е посебно и јасно дефинирана

органзиационата независност на внатрешната ревизија, во смисла на поставеноста на

самата ревизија и полагање на одговорноста на органите на управување. Се истакнува

дека во оваа смисла мораат да бидат дефинирани планот и опфатот на внатрешната

ревизија, платата на главните ревизори, ги одобрува сите извештаи за активностите на

внатрешната ревизија, како и други прашања кои се однесуваат на буџетот и опфатот на

ревизорските активности.

Понатаму се дефинираат прашањата на директната интеракција со одборот на

управување на еден стопански субјект, како и прашањата за личната независност на

ревизорите, која мора да биде ослободена од секаков конфликт на лични интереси. Во таа

смисла мора да биде укината улогата на одреден ревизор кога се проценува работењето на

одреден дел од организацијата, за кој тој некогаш бил одговорен. Во отј случај може да

има советодавна улога при набљудувањето на тој дел. Доколку има такви околности со

кои би се намалила објективноста, мора веднаш да бидат соопштени на заинтересираните

од извештајот на ревизијата.

1200 – Способност и должно професионално внимание

Како и личната, така мора да постои и колективни професионални способности и

знаења на поединците, како и колективот задолжен за внатрешна ревизија. Во таа смисла,

одоговорност е и на Секторот за внатрешна ревизија да ги овозможи неопходните знаења

и вештини за ревизија на процесите, како и да овозможи и континуирана надоградба и

образование на задолжениот кадар во ватрешната ревизија, како и стекнување со разни

сертификати како што е CIA – Certified internal auditor, сертифокат кој е издаден од страна

на Институтот на внатрешни ревизори2.

2 Станковић, Љ., Примена међународних ревизорских правила, СДК, 189/93, Служба друштвеног

књиговодства Југославије, Београд,1994, стр. 40

10

Исто така, во процесот на ревизија на одредени дели, ревизорите потребно е да

користат и совети од лица кои се експерти за тие специфични делови, како и лица чија

специјалност е препознавање на измама и спречувањ на истата. Во тој контекст мора да се

препознаат и ризиците во користењето на информатичката технологија и безбедносните

стандарди при нејзината апликативна примена во одредени процеси.

Што се однесува на должното професионално внимание, во овие стандарди се

потенцира на неколу работи кои ќе го обезбедат професионалното внимание, а меѓу нив се

истакнуваат: обемот на работите потребен за остварување на одрден ангажман,

материјалноста и процедурите кои се користат за да се набљудуваат одредени процеси,

ефикасноста со управувањето, политиките и процесите, да се утврди можноста од грешки

и измами и да се утврдат трошоците на опфатот компарирано со резултатите кои треба да

се постигнат. Оттука, ревизорите мораат да бидат свесни за ризиците кои постојат за

правилен извештај од самиот процес на ревизија, но тоа само посебе не подразбира дека

истите правилно ќе бидат идентификувани и препознати како такви, што во секое време

отвара место за грешка и неправилна проценка.

1300- Програма за уверување во квалитетот и подобрување

Оваа програма е дизајнирана да обезбеди примена на усогласеност на службата на

внатрешна ревизија со стандардите, како и да обебзеди примена на кодексот на етика на

внтрешните ревизори. Со оваа програма се предвидува да бидат опфатени внтрешната,

како и надворешната ревизија. Програмата се состои во тоа да се обезбеди проценка од

лица кои се директно инволвирани во процесот на внатрешна ревизија, но и надворешни

лица кои можат доволно стручно да се вклучат во оценка на спроведување на внатрешната

ревизија. Таа предвидува и периодични прегледи и проценки на Секторот за внатрешна

ревизија во поглед на правилно инкорпорирање на Дефиницијата за внатрешна ревизија,

кодексот на етика и стандардите за внтрешна ревизија.

Во таа смисла, јасно се дефинира потребата од надворешна евалуација на Секторот

за внатрешна ревизија од надворешни проценители, чија цел е обезбедување на независно

мислење на органзиацијата на внтрешната ревизија. Ова проценка мора да се прави

најмалку еднаш на пет години, а надворешниот ревизор за оваа своја цел дискутира со

11

управувачкиот одбор, во поглед на опфатот, начинот на ревизија и извештајот кој е

очекуван да се добие. За таа цел ревизорот или тимот од ревизори мора да биде потполно

стручен и обучен, како и добро да ги познава процесите во организацијата. За конфликтот

на интереси е предвидено да биде исклучен, како на тимско, така и на поединечно, лично

ниво. Предвидено е дека Секторот за натрешна ревизија ќе има достап до резултатите од

страна на надворешната ревизија, а пак таа, без оглед дали се работи за сеопфатна или

периодична проценка на Секторот за внатрешна ревизија, за резултатите и усогласеноста,

ќе дискутира со менаџментот на компанијата.

Одоговорниот на Секторот за внатрешна ревизија може да каже и даде изјава дека

Секторот работи во согласност со меѓународните стандарди за професионално

практикување на внатрешната ревизија, само ако со програмата за уверување во

квалитетот и подобрување е поткрепена оваа изјава. За евентуалното неусогласување со

дефиницијата за внатрешна ревизија, стандардите за внттрешна ревизија и кодексот на

етика, надворешниот ревизор мора да го извести раководството и врвниот менаџмент за

наодите.

Стандарди за извршување3

2000 – Раководење со службата за внатрешна ревизија

Одговорниот на Секторот за внатрешна ревизија мора да обезбеди да се почитуваат

сите стандарди за внатрешна ревизија, како и кодексот на етика кај секој ревизор

поединечно, со цел на додавање на нова вредност во управување со организацијата и

унапредување на контролните процеси.

За таа цел, одговрониот на Секторот мора да воспостави план на ревизија со која се

утврдуваат приоритетите на Секторот, во спрега со целите и политиките на раководството.

Планот се воспоставува во согласност со проценката на ризикот или воспоставување на

рамка со која би се дефинирале предвидените ризици кои можат да ги загрозат системите

на управување и контрола на процесите. Секако дека во предвид мораат да се земат и

инпутите кои доаѓаат од страна на раководството, односно нивните очекувања. Секако

3 Рамка на меѓународни стандарди за ревизија, Службен Весник на РМ бр.51, 1998 година, стр. 28

12

дека во планот се инкорпорирани документирани проценки на ризици кои треба, најмалку

еднаш годишно да се евидентираат.

За самата проценка на ризиците, како и опфатот на планот, очекувањата од истиот,

но и за евентуалните лимити од ресурси во планирањето, одговорниот на Секторот на

ревизија ќе ги дискутира и усклади со менаџменот на организацијата. Исто така,

одоговорниот на Секторот за внатрешна ревизија воспостваува политики и процедури кои

мораат да бидат одобрени од страна на менаџментот на организацијата, како и утврдува

начин на комуникација и известување на релевантните органи на управување.

2100 – Природа на работата

Секторот за ревизија мора да воспостави сопствена организација, да направи

проценка на ризиците и контролните процеси, како и да придонесе за нивно подобрување.

Со овој опфат Секторот мора да воспостави политики за ефикасно раководење

преку промовирање на етика и вредности во работењето, ефективна организација и

потенцирање на вредностите од одговорноста при работењето, воспоставување правилна

контрола за промена на ризиците, како и воспоставување на систем на комуникација и

известување помеѓу релевантните органи на управување и контрола.

Посебно внимание е посветено на управувањето со ризиците и тоа во насока на

улогата на внатрешната ревизија во процесот на проценка на ризиците и тоа:

- Организциските цевули се усогласени со основната функција на организацијата

- Ризиците редовно се идентификуваат

- Се избрираат соодветни одговори на одредени ризици кои можат да ја загрозат

организацијата и основната мисија

- Редовно се документираат ризиците и помагаат да истите бидат релативизирани

од страна на одоговорните на процесите во кои настануваат, како и

раководството

13

2200 – Планирање на ангажманот

При процесот на планирање потребно е да се имаат во предвид целите кои се

постигнуваат со ревизија на одреден процес, ризиците кои можат да ја загрозат

операцијата на проценка, соодветноста на раководењето и справување со ризиците, како и

подобрување на истата.

Како примарно е воспоставување на целта на внатрешната ревизија и проценка на

ризиците кои можат да влијаат врз поедниечни сегменти на органзицаијата на

планирањето. По воспоставување на целат, мора да се дефинира опфатот на ревизијата,

кој од своја страна мора да соодејствува со целта која се сака да се постигне. Опфатот ќе

вклучи во себе релевантните системи во организацијата, записите, вработените и

средствата кои се вклучени во тој процес. При дефинирање на опфатот може да се користи

и советодавност од вклучените лица во процесите, по што следи препроценка, дали со

дадениот опфат ќе се постигнат целите на ревизијата, за што е потребно да се дискутира

со раководниот орган. Понатаму е потребно да се дефинира алокацијата на ресурсите за

ангажманот на ревизорите, да се подготви работна програма за ангажманот, па да се

премине кон извршување на ангажманот.

2300 – Извршување на ангажманот

За извршувањето на самиот ангажман е неопходно да се приберат, анализираат и

документираат информации кои се однесуваат на ангажманот.

- Идентификување на информациите – за оваа цел мора да се приберат и

идентификуваат информациите кои мораат да бидат веродостојни, релевантни и

корисни за ангажманот

- Прибраните информации мораат да се анализираат како би се дошло до

податоци кои ќе го сочинуваат крајниот извештај од ревизијата

- Истите информации потоа мораат да се документираат како би станале

соодветен дел од резултатот од ревизијата кој сакаме да го постигнеме.

Единствено секторот за ревизија може да има пристап до записите, без оглед на

каков медиум се направени, а може да се издадат само со одобрение од органот

на раководење.

14

2400- Комуницирање на резултатите

Внатрешната ревизија ги комуницира резултатите од ангажманот со релеватните

органи на управување. Притоа треба да се развие начин на комуникација, канали на

диструбиција, како и начин на кој ќе се соопштуваат резултатите. Многу е битно да се

дефинира кому и во каква форма се предаваат извештаите од ангажманите. Исто така, тие

треба да бидат прецизни, концизни и јасни, со користење на методи на презентација кои

би одоговарале на нивото на кое му се претставува извешатајот.

2500- Следење на напредокот

Секторот на внатрешна контрола мора да развие систем за следење на препораките

кои се составен дел од извештаите. За чекорите кои се превземаат ќе биде во константна

комуникација со органот на раководење, кој ќе даде напатствија за имплементација на

препораките, а Секторот за внатрешна ревизија ќе ја следи имплементацијата на

препораките.

1.4. Предмет на истражување на интерната ревизија

Секогаш кога се дефинира предметот на интерната ревизиија се доаѓа до заклучок

дека тоја не може да биде унифициран, односно да постои единствена дефиниција.

Дефинирањето на предметот е проблематично од самиот факт што стопанските субјекти

се сложени по природата на функцијата што ја извршуваат, а со самото тоа и очекувањата

од интерната ревизија можат да бидат од најразличен обем. Науката и самите испитувања

на функцијата на интерна ревизија, посетиле должно внимание кон дефинирањето на

предметот, но сепак не може да се дојде до заедничка дефиниција, туку може да се

дефинираат два пристапи на испитување, во зависност од аспектот на самото испитување4:

- Испитување на функционирањето на сметководствените и финансиски

контроли или класичниот пристап

4 Цветановић, М., Улога интерне ревизије у управљању предузећем, XXII Симпозиум – улога рачуноводство

и ревизије у управљању предузеће у тржишној привреди, Зорник Радова, Златибор, 1991, стр. 53

15

- Испитување на управната или административната контрола, која се дефинира

уште како современ пристап.

Со ревизија на сметководствените функции на еден стопански субјект е неопходно

да се провери фукционирањето на сметководствените контроли, начинот на кој ги

презентира своите извештаи, како и нивната веродостојност. Исто така оваа ревизија е

позната и како ревизија на сметководството. При ваквите испитувања на ревизијата

посебно внимание треба да се обрни на самата организација на сметководствената

функција, опфатноста на документацијата, веродостојноста на сметководствената

документација, ажурноста и уредноста на истата, проценка на билансните позиции,

испитување на приходите и расходите, испитување на билансната состојба, различните

пресметки данок, камата, набавка и продажба и.т.н.

Оттаму се вели дека овој пристап на ревизијата е мошне комплексен и сложен по

својата природа и опфаќа широко подрачје на документација која се испитува, а како

резултат или еден вид на извештај кој е меродавен по целиот процес на испитување е

Билансот на состојбата, преку кој може да се дознае структурата на изворите на средства,

а од друга страна висината на средствата со кои располага стопанскиот субјект, во вид на

актива прикажана во билансот на состојбата. Исто така, се влечат и други сознанија во

поглед на сопственичката структура, висината на задолжувањата, пласманите и.т.н. Затоа

испитувањето на финансиите треба да биде насочено кон субјектот во целина, но многу

важно е и расчелнувањето на овие извештаи поодделно по организациони сегменти на

работењето.

Овој тип на ревизијата е насочено во два основни правци:

- Испитување на сите завршени операции во работниот процес кои се однесуваат

на изминатиот период

- Испитување на сите информации за активности кои би се случувале во иднина

и истите се поставени во вид на проекции.

Исто така, се напоменува дека ревизијата на подолг рок мора да се врши по

методологија која непроменета за подолг период, во смисла да тоа испитување стане

стабилно и релевантно, односно не носи до различни резултати во блиски временски

периоди, а коои би биле по заслуга на промена на методологијата на ревизија на

16

финансиските текови. Истите може да доведат до заблуда при носењето на значајни

одлуки кои се однесуваат на развојот на една организација.

Што се однесува до современиот пристап, односно ревизија на работењето, таа е

дел на ревизијата која го опфаќа работењето на еден стопански субјект во целина. Тоа би

значело широка и сеопфатна ревизија, која би го ставила во целина стопанскиот субјект,

заедно со деловното опкружување во кое финкционира. Ако за класичниот пристап може

да се каже дека ги разгледува резултатите повеќе од квантитативен пристап, за ревизијата

на работењето може да се каже дека ги опфаќа и квалитативните елементи од работењето

и одговара на многу прашања во поглед на поставеноста на работниот процес5:

- Дали органзационата поставеност ги задоволува основните функции на еден

стопански субјект, во поглед на рационалноста и ефикасноста на работењето

- Дали работната политика одоговара на самата функција, односно дали е

направена јасна сегментација на поодделните сектори кои треба да се вклопат

во извршување на примарната задача. Исто така треба да се има и во предвид

почитувањето на поставените политики.

- Дали генералната политика и стратегија за развој и функционирање на

стопанскиот субјект е во права насока и дали има предзвици кои од

организационен поглед можат да го загрозат остварувањето на политики и

стратегии

- Дали кадровата политика соодејствува со поставените цели, како еден од

предусловите за успех во работењето

Од наброеното може да се види дека овој пристап на ревизијата е насочен кон

основните постулати во работењето – економичност, ефикасност и ефективност. Самите

извештаи треба да бидат параметар за донесување на деловни одлуки кои би биле во

функција на развојот.

5 С.Павловиќ: "Ревизија пословања у функцији управљању предузечем", XXII Симпозијум; Улога

рачуноводства и ревизије у управљању предузечем у тржишној привреди; Зборник радова, Златибор, 1991,

стр. 62

17

1.5.Разлики помеѓу интерната и екстерната ревизија

Со самото постоење на интерната ревизија во еден деловен субјект, се создава

предуслов, таа квалитетно да се одрази, во поглед на обемот и резултатите од

истражувањето на екстерната ревзија. Соработката меѓу овие две ревизии треба да е на

високо ниво, а со самото тоа се обезбедува и помал обем на контрола од страна на

екстерната ревизија, доколку постои ускладеност на техниките помеѓу едната и другата

ревизија. Посебно е битно соработката на овие две ревизии од аспект на унапредување на

самата струка на ревизија во поглед на методите и техниките кои се користат при

контролата во еден субјект. Со самото тоа и се намалуваат трошоците кои тоа треба да ги

одбвои во поглед на ангажманот на екстерна ревизија. Но, тоа е само дел од тоа што е

добивка на соработката, имено, добрата соработка овозможува, посебно во услови каде

имаме сложени продуктивни процеси, да има што помал застој и поголема ефикасност во

работните процеси. Исто така, секој наод од екстерната ревизија мора да биде

верифициран од страна на интерната ревизија, со што на раководството би му се

предочила вистинската слика базирана врз тие наоди, а согласно на тоа и начин на

спревување во поглед на решавање на евентуалните проблеми во работењето.

Поради тоа интерната ревизија се разликува од еден субјект до друг. Секој деловен

субјект може да делува врз правците на својата интерна контрола со различни нормативни

акти и одлуки. Некои од нив го ограничуваат делокругот на работа на интерната ревизија

на финансиското и сметководственото поле, што може да претставува само дел од

делокругот на работа, а во други деловни субјекти може да е насочена интерната ревизија

кон целокупното работење на субјектот, така што задачите и процесите ќе бидат многу

посложени. Така можеме да дефинираме дека интерната ревизија се концентриара во

своите активности на испитување на сметководствениот систем и интерните контроли,

испитување на финансиските и други податоци кои се неопходни за донесување одлуки во

менаџментот, испитување на ефикасноста во работењето и ефективноста во спроведување

на одредени операции во тековното работење, како и концетрирање на одредени ентитети

по налог на менаџментот.

18

Екстерната ревизија пак од своја страна, е спроведена од страна на надворешни

овластени субјекти, специјализирани во дејноста на ревизијата. Истата се спроведува по

налог на менаџментот, било да се работи за законска обврска или пак по налог кој во себе

содржи и барање за преиспитување на одредени делови од работењето од страна на

независна организација. Истата треба да подрзабира екипираност од компетентни и

независни лица, кој од друга перспектива ќе претстават на менаџментот контрола на

процесите кои се одвиваат во еден деловен субјект. Од самата смисла за ангажирање

екстерни лица кои би спровеле ревизија, можеме да заклучиме дека истата нема да биде

таргетирана само на финансиските извештаи, туку ќе опфаќа и бројни атестирачки

функции во своето испитување со кој би обезбедиле осигурување на квалитет на

презентираните информации.

Од погоре наведеното, се заклучува дека е неопходно да се има тесна соработка

помеѓу интерната и екстерната ревизија, во поглед на правилно детектирање на

карактеристиките на процесите кои се одвиваат во еден деловен субјект, но при тоа имајќи

ја пред себе независноста како основно начело на екстерната ревизија. Неопходно е да се

применат сите познати техники и искуството кое се има на екстерните ревизори, со цел да

се дојде до гледиште од друга перспектива, како и евентуална корекција на техниките на

интерната ревизија, кои понекогаш може да закажат во смисла на прогресот на истите. Но,

сепак треба да се има во предвид и карактеристиките на ревидираниот субјект, за кој е

потребна спомнувата соработка, во смисла на тоа да со примена на некои универзални

техники не дојде до опозитни резултати, од оние претходно утврдените од страна на

интерната ревизија, кој би дале и крива и нереална слика за работењето на деловниот

субјект.

Разлики помеѓу интерната и екстерната ревизија постојат, па така да можеме да

констатираменекои од нив6:

- Првата и најочигледна разлика е таа што интерната ревизија е составен дел од

еден деловен субјект и работи во интерес на тој субјект, додека екстерната

6 Станоил Др.Станоевски: "Контрола и ревизија", Економски Факултет, Скопје 1998 година, стр. 55

19

ревизија е надворешно лиценцирано Друштво за ревизија, со седиште надвор од

ревидираниот деловен субјект.

- Во поглед на седиштето се дефинира и другата разлика која е резултат од

процесот на ревизија, а тоа е ревизорскиот извештај. Имено кај интерната

контрола извештаите се во функција на менаџментот на субјектот, во кој се и

самите вработени, додека пак кај екстерната контрола ревизорскиот извештај се

дистрибуира до повеќе корисници – било да е тоа по порачка од менаџментот

на субјектот или за законска обврска.

- Одговорноста е со тоа поголема кај екстерната ревизија во поглед на тоа дали

финасиските извештаи се реални и вистинити, со што се штити капиталот кој е

ангажиран од сопствениците, акционерите и други субјекти кој се на свој начин

инволвирани во сопственичката структура. Објективноста во оцената на

финасиските извештаи има уште поголемо значење пред јавноста, бидејќи на

повеќе начини може да се имплицира несовесносто и коруптивно работење на

менаџерскиот тим на една фирма, а задача на екстерната ревизија е сето тоа да

го открие и предочи на пошироката јавност, доколку до такви наоди е дојдено.

Има примери во поблиското минато каде несовесното работење на

менаџерските тимови предизвикале колапси на финансиските пазари од

поголеми размери, а во тоа биле вклучени и лажните извештаи на интерните

ревизори кои служеле на целта на менаџментот за оддавање на лажни податоци,

па дури и инволвираност и коруптивност на компаниите од светски глас

специјалзирани за екстерна контрола.

- Во поглед на грешните финансиски извештаи, можеме да разликуваме уште

една разлика помеѓу интерната и екстерната контрола, а тоа е дека екстерните

ревизори не обрнуваат внимание на оние грешки кои не се значајни по

финансискиот резултат, додека пак кај интерната контрола и таквиот вид на

грешки или потенцијални измами во подделни процеси се од суштинско

значење за откривање на истите.

- Екстерната ревизија од своја страна, ја има контролата на финансиските

извештаи периодично (најчесто еднаш годишно), додека процесот на интерна

20

ревизија е континуиран процес кој се одвива во одреден период на различни

процеси или по налог на менаџментот.

Кога се зборува за разликите помеѓу едниот и другиот тип на ревизија, можеби да

забележиме дека повеќето разлики произлегуваат од независноста на самите ревизори.

Додека кај интерните ревизори улогата и целите се определени од страна на најтесното

раководство, кај екстерните ревизори таа улога е многу поширока, односно таа веќе има

статус на јавен карактер на ревизија, чии извештаи ќе ги користат и трети лица по нивното

законско објавување било да се државни органи, доверители, купувачи, помали акционери

надвор од деловниот субјект и сл. Во тој поглед, иако внатрешната ревизија е самостојна

во своето делување, сепак таа е зависна од раководството на субјектот, бидејќи целите и

постапките се директно детерминирани од раководството, на кој и му служат извештаите

кои се поднесени од страна на внатрешната ревизија.

Колку и да се различни по целите и задачите, интерната и екстерната ревизија

сепак имаат сличен начин да стигнат до целта, а тоа е објективен ревизорски извештај, во

кој правилно ќе се отсликува работењето на деловниот субјект. Од таа страна од

непроценлива важност за екстерната ревизија се извештаите и искуствата на интерната

ревизија, во поглед на дефинирањето на целите, а пред се на обемот на таа ревизија.

1.6. Кодекси, правила и принципи на интерната ревизија

Интерната ревизија во своето работење користи кодекс на етика, чија цел е да

промовира меѓу своите членови – ревизори, единечни стандарди на однеусвање во

практицирање на својата основна дејност, како и правила по кои секоја индивидуа во овој

процес ќе се однесува. Ова е посебно назначено и значајно поради самата дејност на

интерната ревизија, чија е цел е ревидирање на процесите и откривање на аномалии во

функционирањето на ревидираниот субјект, а не доведување во прашање интегритетот на

оној кој ревидира. По својата цел, интерната ревизија претставува независна и објективна

активност за уверување и консалтинг со цел да се зголеми вредноста на средствата и

унапреди и подобри квалитетот на работење на еден деловен субјект. Оваа функција

21

овозможува да тој ги реализира поставените цели преку обезбедување на систематски,

дисциплиниран пристап за проценка и подобрување на ефикасноста на управувањето со

ризиците, контролите и процесот на управување.7

Кодексот на етика е синоним за квалитетно и целосно опфаќање на етичките норми

за независно и професионално однесување на внатрешните ревизори.

Кодексот за професионана етика во себе содржат два важни дела:

- Принципи кои се релевантни на практиката на внатрешната ревизија

- Правила за однесување со кои се дефинираат нормите на однесување кои се

очекува да ги исполнуваат внатрешните ревизори

Интерната ревизија е најповеќе елаборирана и регулирана во САД, каде се издаваат

професионални сертификати за внатрешни ревизори од страна на IIR – Инситут за

внатрешна ревизија. Организацијата брои повеќе од 70.000 члена од повеќе од 100 земји

во светот. Придржувањето до кодексот на етика е од круцијална важност, не само поради

реномето на сертификатот кој се издава, туку и од аспект на самат струка, како таква. Тоа

што нема да биде наведено некое однесување во самите кодекси на етика, не значи и

изземање на одоговорноста на ревизорот, против кого може да биде покрената

дисциплинска постапка.

Кога зборуваме за принципи кај внатрешната ревизија, потребно е внатрешните

ревизори да ги применуваат и поддржуваат следниве принципи:

- Интегритет

Интегритетот на интерните ревизори значи воспоставување систем на доверба меѓу

менаџментот, односно јавноста која се јавува како корисник на нивните услуги и самите

внатрешни ревизори. Ова од своја страна го зајакнува кредибилитетот на извештаите на

ревизорите, како и воопштено струката која ја обавуваат

- Објективност

Во извршувањето на својата функција интерните ревизори треба да се придржуваат

на принципот на објективност и воопшто неутралност, со кој ќе обезбеди непотребни

7 Дефиниција на Одбор на директори на Институтот за внатрешни ревизори

22

конфликтни влијанија, од кои треба да биде ослободен и од страна на корисникот на

самите нивни извештаи. Во своето работење интерниот ревизор треба да покажат највисок

степен на професионална објективност при прибирањето, вреднувањето и презентирањето

на сознанијата на тестираните процеси. Потребно е да се направат балансирани проценки

на сите релевантни околности при формирање на оценката за испитуваниот процес, кој

подоцна ќе биде презентиран во нивните извештаи, се со цел да не дојде до грешно

интерпретирање на нивните наоди. Исто така, ревизорот треба да е независен од влијанија

кои можат да бидат надворешни, но и сопствени интереси кои можат да претстават

грешна слика за набљудуваните процеси.

- Професионална компетентност и стручност

Професионалната кометентност и стручност треба да е основа на правилно

функционирање на поединците во сотав на внатрешната ревизија на еден деловен субјект.

Без соодветна стручност, кометентност, знаење искуство и стручност, не може да се

изврши валидна проценка на процесите и евентуалните ризици кои произлегуваат од

функционирањето на истите. Затоа, потребно е во еден комплексен систем кој има

сопствен сектор кој ја опфаќа интерната ревизија, да има повеќе ревизори со потесни

специјалности во однос на карактеристиките на системот кој е предмет на ревизија. Од тој

аспект, тие треба да пружаат оние услуги на ревизија за кои се специјализирани. Исто

така, потребно е редовно да се одржуваат интерни или екстерни обуки кои ќе овозможат

да ревизорите се секогаш во чекор со новите процеси во еден деловен субјект, како и

законските акти кои се однесуваат на стручната област која е предмет на ревизија на

конкретниот ревизор.

- Доверливост

Секогаш е потребно да се има претпазливост во употребата и заштита на

информациите стекнатаи во нивната професионална служба. Од таа страна секогаш треба

да се почитуваат вредноста и сопственоста на информациите кои ги добиваат. Тие не ги

откриваат таквите информации без соодветно овластување или по сила на законска

обврска. Исто така, не смее да се злоупотребат информациите за стекнување сопствена

корист или пак да се нанесе законска или етичка штета на субјектот кој е предмет на

ревизија.

23

2. ИНТЕРНАТА РЕВИЗИЈА КАКО ФАКТОР ВО ПРОЦЕСОТ НА ОДЛУЧУВАЊЕ

НА ДЕЛОВНИТЕ СУБЈЕКТИ ВО РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА

2.1. Интерната ревизија во функција на менаџментот на деловните субјекти во Р.

Македонија

Во денешните услови на стопанисување, процесите и активностите кои се одвиваат

во еден деловен субјект се со текот на развојот се посложени. Одтука се влече и

заклучокот дека исите не можат да се организираат и управуваат без квалитетна

информативна основа. Таа информативна основа е надградена од многу информации од

различен карактер и различни делови од процесот, но сепак се поставува прашањето на

нивната релеватност, се додека истите не се проверат, комплетираат и синтетизираат во

рапорт кој може да биде од широка примена и разбирлив во постигањето на поентата на

истите извештаи. Поради тоа што налогодавачот не е во состојба да го исконтролира цел

процес и не е во можност да направи проверка на информациите, се раѓа потреба од

формирање на посебен орган, кој може независно да извршува проверка на процесите, во

име на органот кој го делегирал.

Самото формирање на интерна ревизија е пред се поттикнато од остварување на

целите на заштита на деловниот објект од загуби, проневери или пак неефикасна

алокација на потребните ресурси во неговото функционирање, точноста на податоците

кои им се сервираат, правилно согледување на тековната состојба и активности и контрола

на нивно остварување согласно политиката и целите на деловниот субјект и.т.н.

Денешните сваќања за делокругот на интерната ревизија се делат воглавно на две

групи на делокруг на интерната ревизија : ревизија на финансиското работење и

оперативна ревизија (ревизија на работењето). Во секој случај успехот во детектирање на

аномалиите во оставрување на процеси од страна на интерната ревизија, во голема мера

зависи од формата на организација и од надлежностите кои и се пренесени. Но, сепак

преовладува мислењето дека е потребно да се обезбеди неопходна независност на

службата на интерна ревизија, како и истата да е под директно управување од највиските

органи на раководење. Со правовремено и точно извршување на задачите на пламот на

24

контрола на целокупното работење на деловните субјекти, интерната ревизија не само што

ги спроведува целите поради која е основана, туку во нејзиното функционирање ја состои

и компонентата за стекнување на доверба во системот на интерни контроли, а со самото

тоа и квалитетот на истите процеси. Како што ќе се нагласи многупати низ овој текст,

пресудно е влијанието на интерната ревизија врз донесување на квалитетни одлуки од

страна на менаџментот. Во креирањето на правилно информативно опкружување, во цел

на носење на одлуки во менаџерскиот процес, интерната ревизија се ангажира преку

обебзедување на информацијата неопходна при носење на одлуките и вршење на контрола

дека одлуките ќе бидат правилно, конзистентно и навремено извршени. Ефикасен

управувачки систем во еден деловен субјект претставува услов за реализација на целите

на просеците на активности. Системот, како таков предвидува опсежно планирање на

долгорочните цели на активностите, како и доседна реализација, односно изведување на

планираното. Со оглед на тоа што реализацијата на зацртаните цели е сложен процес, кој

може да има свои девијации, потребно константна обсервација на спроведување на

целите. Во суштина, мониторингот треба да овозможи детекција на евентуалните

отстапувања, како и нивно отсранување, се со цел да се добие релевантен резултат кој ќе

кореспондира со веќе зададените цели и нормативи во одвивањето на процесите. Самиот

интерен надзор е диктиран од практичните потреби на менаџментот за информации кои се

однесуваат на развојот и перформансите во одвивање на активностите. Тоа понатаму, ќе

овозможи согледување, во која мера се одвиваат активностите во функција на зацртаните

цели. Во тој контекст, надзорот се сведува на повремен, тековен и непосреден увид на

интерната контрола во активностите кои се одвиваат, како и дополнителен увидво

документацијата и информација за извршување на активностите во насока на реализација

на целите. Современото управување на еден деловен субјект, бара поинаков пристап на

надзорот на одвивање на активностите и информациите кои произлегуваат од тој надзор.

Целта во ова поглавје ќе биде да се покаже местото и улогата на интерната ревизија во

еден современ деловен субјект, како и значењето во донесување на одлуките кои се

поврзани со управување на истиот.8

8 Dr Predrag Stan~i}: XXIX Simpozijum- "Racunovodstvo i Revizija u funkciji menadzmenta", Zlatibor, 1998 god,

str.239

25

2.2. Значењето на интерните ревизори во работењето на деловните субјекти во

Р.Македонија

Во светот преовладува мислење дека интерната ревизија, во пракса и во теорија,

претставува стручна компонента на интерниот надзор. Интерната ревизија претставува

дел од управувачкиот надзор и во суштина претсавува независен дел од целокупната

организација во еден деловен субјект, односно “интерната ревизија за потребите на

врвниот менаџмент, ја испитува и оценува ефикасноста и доверливоста на интерните

контроли, однсоно врши дополнителен надзор на работењето на деловниот субјект.

Според тоа, интерната ревизија е институционализиран облик на дополнителен внатрешен

надзор, на кој раководството пренело дел од своите овластувања”9

Во согласност со претходно наведеното може да се заклучи дека интерната

ревизија нема прецизирано подрачје на делување. Тоа пред се, ќе зависи од целта која сака

да ја постигне менаџментот и довербата која е дадена на оваа служба во полето на

истражување на интерните контроли и колнтролите на информационите системи. Тоа би

значело дека раководството е слободно во изборот на асигнирање на задачи кои ќе бидат

опфат на интерната ревизија, а ќе зависат од целите кои сака менаџментот да ја постигне.

Сепак, ова не значи дека службата за внатрешна ревизија е помалку организирана, отколку

другите служби кои функционираат во еден деловен субјект. Ниту пак, дека нејзиното

однесување не е регулирано со стандарди и норми кои го професионалираат нејзиното

работење. Во претходното поглавје беа објаснети и стандардите за работа на интерната

ревизија, како и кодексот на етика за работа на интерните ревизори, од што може да се

заклучи дека се претполага на комплексно регулирање на однесувањето на ревизорите. Од

друга страна пак, релативна слобода во дејствувањето и организација е толку пожелна и

практична од причина на откривањето на аномалиите во функционирањето на деловниот

субјект, што истата пак од друга страна е регулативно покриена со споменатите стандарди

и кодекс.

Поради тоа што, интерната ревизија нема јавен и правен карактер како екстерната

ревизија, носители на организацијата на интерната ревизија се интерните ревизори кои

9 Цитирано дело: Dr M.Stoilkovic; fusnota 29; str 370-371

26

ставаат недвосмислен печат на стандардизацијата и професионализмот во своето

однесување. Сознанијата и искуствата на интерните ревизори се стандардизираат во

повеќе организации на светско ниво, кои ги пропишуваат неопходните норми и стандарди

до кои треба да се придржуваат интерните ревизори. Веќе споменавме дека најпозната од

нив е IAA (International association of auditors), која од своја страна нормите ги има

стандардизирано во неколку групи: независност, професионализам, делокруг на работа,

извршување и раководење со ревизијата. Кон овие стандарди мора да се придржуваат сите

членки, а за кои е императив членувањето во оваа асоцијација.

Придржувањето на овие стандарди, како и кодексот на етика е од пресудно

значење за интегритетот на интерниот ревизор. Од своја страна интегритетот е свето

начело на интерниот ревзиор кој се стекнува во пракса во секојдневното работење,

односно со правоверно обсервирање на процесите во еден деловен субјект, како и

известување на менаџментот за девијациите во одвивањето на работните процеси, со што

ќе следуваат релеватни одлуки на истиот, во насока на унапредување на работењето.

Значењето произлегува од тоа да со својот интегритет, интерниот ревизор ја добива

довербата на менаџментот и на самите вработени, дека нивната функција е во насока на

постигнување на што подобри резултати во работењето, како и околина во која секоја ја

знае својата улога и задача, а во насока на правилна распределба на ресурсите на

деловниот субјект. Оттука е и тенденцијата на интерната ревизија, одосно на интерниот

ревизор да биде дел од тимот, а сепак независен во своите извештаи. Затоа, велиме дека

нивната активност е во интерес на деловниот субјект.

Не помалку е значењето, на интерните ревизори на предвидување на идните

настани, а се прават со цел на насочување на активностите кон целите на еден ентитет.

Исто така, од големо значење е превенирањето на злоупотребите и измамите кои може да

се јават во активностите и функционирањето на еден систем. Оваа тенденција е пресудно

значење кон спречување тотален распад на системот во еден деловен субјект, каде би се

оставило на воља на поединци во тој систем и нивно насочување кон индивидуални цели,

а не кон целите на поширокото опкржување во тој субјект.

27

2.3. Зависноста на процесот на одлучување од интерната ревизорска функција

За интерната ревизија важи претставата дека таа претставува моќна алатка која во

најширока смисла “уверува едно лице во квалитетот, состојбата и статусот на некое

предметно прашање кое некое друго лице го испитувало. Потребата за ревизија настанува

заради тоа што првото лице се наоѓа во недоумица или сомневање во квалитетот,

состојбата и статусот на едно релеватно прашање, а не е лично во состојба да го разреши

тоа колебање или сомневање” 10

Ваквото сфаќање е воопштено и ja опфаќа ревизијата во поширока смисла, како и

посочува на нејзината нераскинлива врска со менаџментот на еден деловен субјект. Во

својата суштина, од друга страна ја објаснува неопходноста од ревизијата во своите

секојдневни активности.

Во било кој деловен субјект, менаџментот тежи кон обезбедување на процес кој во

својата суштина ќе се одвива непречено и на максимално ефикасен начин. За да се

остварат овие цели потребно е прецизно планирање и зацртување на целите кои сакаат да

се постигнат. Самиот процес на планирање подразбира дека мора внимателно да се обрати

внимание на сите аспекти и елементи од еден процес, како и контролата врз тој процес и

начинот на кој ќе се остварува таа контрола, со цел да не дојде до отстапување од

зацртаните цели.

Во таа насоката раководството секогаш се потпира на релеватни информации кои

доаѓаат од најразлични извори и делови во субјектот во врска со остварените

перформанси, било дали се од квалитативен или квантитавен карактер. Но, во својата

суштина, раководството мора да ги провери овие информации, се со цел да не се створи

лажна слика за потребните дејствија од страна на менаџментот.

Проверката на информациите подразбира формирање на независно тело кое ќе биде

спрега со управувачките органи и системот на информирање во деловниот субјект, во

насока на обезбедување веродостојни информации околу функционирањето на сегментите

10

Philip Allan, Lee; The nature, scope and qualities of auditing, Carsberg and Scope, Curernt issues in Auditing,

New York, 1984, p.157

28

во субјектот поединечно. Тоа тело е интерната ревизија, која во суштина ја има

проверката на сите информации и процеси, за потребите на органите на управување.

Реализцијата на барањата на менаџментот е многу комплексна задача, која во себе мора да

опфати сите релеватни показатели, а да ги отсрани оние кои суштински се непотребни во

процесот на одлучување кон одредена тематика. Тука може да се извлече и предноста на

интерната ревизија во однос на екстерната, која би можела да ја користи самиот

менаџмент, но се смета дека, токму насоченоста кон одредени резултати ја специјализира

интерната ревизија да биде во непосредна спрега со менаџментот. Затоа, некогаш се вели

дека добро конципирана ревизија, уште се нарекува ревизија на рационална употреба на

средствата или менаџмент ревизија. Иако од овој аспект, се произлегува дека значењето на

интерната ревизија е далеку поголемо од екстерната ревизија, но во своја суштина не е

така. Интерната ревизија додека работи кон насочени и цели кои се доделени од страна на

менаџментот, сепак не може да се миноризира значењето на една сеопфатна ревизија, како

што е екстерната. Тука се прегледува процесот во целина и огромна сеопфатност, што

може да доведе до една поширока слика на финансискиот и сметководствениот систем на

деловниот субјект, во рамките на своето опкружување.

Интерната ревизија, пред се, е предводник на довербата во системите на интерна

контрола. Иако, директно не го контролира системот на одлучување, со својата функција,

на прибирање на неопходни информации, релеватни за процесот на одлучување,

несоменено придонесуваат кон квалитетни одлуки на менаџментот. Во тој процес на

обезбедување на информации за менаџментот, битна карактеристика е да се издвои се

фазите кои се круцијални во улогата на интерната ревизија во процесот на одлучување, во

смисла на резултатот од интерната ревизија, а тоа е информацијата кон органите на

одлучување. Таа поминува низ две фази кои се:

- Дефинирање на информациите кои се потребни за управата на претпријатието

во процесот на одлучување

- Правилно, конзистетно и навремено обзебедување на потребните информации

Со интерната ревизија можно е јасно да се согледа слабоста во организацијата и

фумкционирањето на деловниот субјект. Воочените недостатоци секогаш треба јасно да се

29

презентираат пред органите на одлучување, со корективна насока и во смисла на носење

на квалитетни одлуки за подобрување на процесите кои се одвиваат во однсниот субјект.

Значењето на интерната ревизија, се зголемува повеќе, посебно во случај кога

треба да се донесат круцијални инвестициони одлуки, со кои во многу голема мерка треба

да се определи иднината на деловниот субјект. Тука во предвид се земаат информациите и

согледувањата од интерната ревизија, со цел што подобро да се предвиди иднината и

алтернитивите пред кој е исправен менаџментот. Тука, повторно можеме да ја

потенцираме улогата на интерната ревизија, која со своите анализи и солгелдувања може

да биде пресудна во носењето на одлуки на менаџментот кои се однесуваат на иднината на

деловниот субјект.

Модерно и правилно организиран сектор за интерна ревизија е таков сектор кој е

интегриран во сите активности на деловниот субјект и претставува неопходна потпора на

менаџментот во процесот на одлучување, со што го добива и епитетот на инструмент на

управување.

2.4. Задачите на интерната ревизија во функција на постигнување на поефикасни

резултати на менаџментот на деловните субјекти во Р.Македонија

Во спроведување на своите задачи, интерната ревизија не би требало да се вклучува

во оперативни задачи, туку во прв ред треба да ја спроведува својата функција на надзор.

Тоа не значи дека интерната ревизија не треба да ги врши сите активности во врска со

изработката на плановите, програмите, извештаите и слично, таа дава свој советодавен

продонес, а се со цел да се постигнат најдобрите резултати во иднина. Интерната ревизија

претставува функција на надзор, чија задача е на менаџментот на претпријатието да му

овозможи ефикасно управување. Најчести се мислењата дека интерната ревизија

претставува независна функција на испитувањето, којашто врши надзор над сите

активности врз претпријатието, со цел да се овозможи негово ефикасно управување. Таа

има за задача да врши испитување на целокупното работење, освен на органот на која му е

починета и со својата активност му помага да ја зголеми ефикасноста во работењето.

Во таа смисла, интерната ревизија, придонесува за зголемување на економичноста,

продуктивноста и рентабилноста на претпријатието.

30

Основни задачи на интерната ревизија се11

:

• оценување на значајните фактори на ризик и давање совети на раководителот на

субјектот за намалување на факторите на ризик – за раководителот ризичните фактори на

ризик може да се дефинираат на различен начин:

Ризик во однос на вредноста која бизнисот ја нуди (Производ и/или услуга),

Ризик во однос на трошоците,

Ризик во однос на приходите,

Ризик во однос на потрошувачите,

Ризик во однос на односи со потрошувчи,

Ризик во однос на каналите на дистрибуција,

Ризик во однос на некој од клучните ресурси и

Ризик во однос на клучните партнери за бизнисот.

Не мора да значи дека ќе постои ризик во сите подрачја и дека ризикот ќе биде со

ист интензитет за сите подрачја. Затоа врз основа на опкружувањето на бизнисот, врз

основа на индустријата во која се наоѓа бизнисот и врз основа на бизнис моделот ќе треба

менаџерот да се определи во кои од овие подрачја постои ризик нешто да не оди како што

треба.

• врз основа на анализи, да се утврди и оцени економичноста, ефикасноста и ефективноста

во работењето на системите за финансиско управување и контрола и да се дадат

препораки за подобрување на работењето на субјектот – се врши оценка дали со системот

за финансиското управување и контрола е подобрено финансиското управување заради

постигнување на следните општи цели:

- вршење на работите на правилен, етичен, економичен, ефективен и ефикасен

начин;

- усогласување на работењето со законите, другите прописи, утврдената политика,

плановите и постапките;

11

Проф. д-р И. Стремић, Интерна Ревизија, списание Хрватског удружења ревизора, стр. 73

31

- заштита на имотот и другите ресурси од загуби предизвикани од лошо управување,

неоправдано трошење и користење, како и од неправилности и злоупотреби;

- јакнење на одговорноста за успешно остварување на задачите;

- правилно евидентирање на финансиските трансакции и

- навремено финансиско известување и следење на резултатите од работењето.

Понатаму се оценува дали постои економичност т.е. минимизирање на

употребените ресурси за постигнување на планираните цели или резултати на одредена

активност, имајќи го во предвид определениот квалитет на тие ефекти или резултати.

Дали има ефективност т.е. степенот до кој се постигнати целите на одредена активност,

или односот помеѓу планираниот ефект и вистинскиот ефект на определена активност.

Дали има ефикасност т.е. максимирање на ефектите или резултатите од одредена

активност соодветно на вложените средства. Тоа значи минимални влезни ресурси за

остварување на одредена количина и квалитет на излезни вредности или максимални

излезни вредности со одредена количина и квалитет на влезни ресурси.

• проверка на точноста и комплетноста на сметководствената евиденција и финансиските

извештаи – се врши инспекција и верификација на точноста на финансиските податоци и

извештаи. По пат на систематски процес се врши објективно прибирање и оцена на докази

поврзани со извештаите за економските настани и резултати, со цел да се потврди

степенот на кореспондентност помеѓу постоечките извештаи за работењето и однапред

утврдените критериуми и да се дистибуираат добиените резултати до заинтересираните

страни.

• утврдување и оценување на усогласеноста на работењето со законите, подзаконските

акти и интерните акти – ревизијата го утврдува степенот на следење на стандардите и

правилата воспоставени од повисоки авторитети и инстанци како што се договори,

законски регулативи или писмена согласност. Овде ревизорите се фокусираат на

испитување на воедначеност на постапките на одделен сет на стандарди и правила, при

што се евидентираат отстапувањата на постапките од пропишаните правила и стандарди и

се поднесува извештај до врвниот менаџмент за воочената состојба

• следење на спроведувањето на преземените мерки од раководителот на субјектот, врз

основа на ревизорскиот извештај - Раководителот на субјектот ја следи службата за

32

внатрешна ревизија која врз основа на поединечните ревизорски извештаи, доставува

Акциски план кој претставува гаранција дека препораките се прифатени, сите

алтернативни предлози од раководството се прифатени; назначено е одговорно лице за

имплементирање на секоја препорака и предложено е времето за имплементација. На тој

начин раководителот презентира целосен одговор и посветеност кон континуирано

подобрување на контролното опкружување и деловните практики.

2.5. Значење на ревизорскиот извештај на интерниот ревизор

Основното значење на ревизорскиот извештај е, врз основа на ревизорските

тестови и ревизорските постапки и обезбедените соодветни ревизорски докази, да се

искаже објективно мислење за тоа, дали финансиските извештаи правилно ја прикажуваат

финансиската ситуација на субјектот кој е предмет на ревизија, согласно важечките

закони и прописи. Извештајот е наменет пред се за менаџментот на ревидираниот субјект,

за да им помогне да ги оценат ревизорските резултати, да ги поправат работите кои биле

посочени, да им се обрне внимание и да преземат активност за да го подобрат идното

раководење. Според тоа ревизорските извештаи ги имаат следните цели12

:

■ Пренесување на резултатите од ревизиите до менаџментот (градоначалник, совет

и надлежни органи) односно претставниците на различии нивоа на власт и други субјекти

кои биле предмет на ревизија;

■ Ги објаснува ревизорските резултати на начин на кој би можеле правилно да

бидат разбрани;

■ Ги прави резултатите од ревизијата достапни за јавноста;

■ Препорачува корективни активности;

■ Го олеснува следењето за определување дали била преземена соодветна

корективна активност.

Во процесот на пишувањето на ревизорскиот извештај, внатрешните ревизори

мораат да имаат во предвид одредени основни начела:

12

Муриќ, м-р Рефика, Интерна ревизија, Pro agens, Скопје, 2005, стр. 39

33

о Навременост - За да биде од најголема корист и значење, мислењето треба да се

подготви благовремено по завршувањето на ревизијата. Доцнењето во пренесување на

мислењето, истото го прави застарено и ја губи конструктивноста.

о Комплетност - Мислењата / извештаите треба да се приложат кон финансиските

извештаи, да се објават со финансиските извештаи на кои се однесуваат и да се прикажат

онака како што ги подготвил ревизорот. При остварување на својата независност,

ревизорот треба да е во состојба да вклучи, сé она што смета дека е потребно, но одвреме

навреме, може да побара информации, кои поради нивниот национален интерес или пак

степен на класификација на информациите, не можат слободно да се објават. Ова може да

влијае врз комплетноста на извештајот од ревизијата. Во таква ситуација, ревизорот ја

задржува одговорноста да ја согледа потребата да направи извештај, а доверливите или

чувствителни материјали, може да ги вклучи во посебен, необјавен извештај.

о Материјалност - Едно прашање може да се смета за материјално, доколку

знаењето за него би можело да влијае врз корисникот, во поглед на одлуките кои се прават

врз основа на финансиските извештаи.

2.6. Форма и значење на извештајот на екстерните ревизори

Со стандардите на ИНТОСАИ утврдено е дека на крајот од секоја екстерна

ревизија, ревизорот треба да подготви писмено мислење или извештај во кои ќе ги

претстави наодите во соодветна форма, нивната содржина треба да биде лесно разбирлива

и ослободена од нејаснотии и двосмислености, при што единствено треба да содржат

информации кои се поткрепени со компетентни и релевантни ревизорски докази и да

бидат независни, објективни, правични и конструктивни При ревизијата на успешност

стандардите за известување на ИНТОСАИ бараат ревизорот да известува за

економичноста и ефикасноста при стекнувањето и користењето на средствата и

ефективноста со која се остварени целите. Стандардите на ИНТОСАИ исто така

посочуваат дека iзвештајот треба да ги содржи сите значајни случаи на неусогласеност

кои се однесуваат на целите на ревизијата. Врз база на ИНТОСАИ стандардите и

34

стекнатото искуство дизајниран е следниот формат на ревизорски извештај на успешност

кој ги содржи следниве елементи13

:

- насловна страна/корица на извештајот

- содржина и користени кратенки

- резиме на резултатот

- основни податоци

- цели на ревизијата

- опфат и методологија

- ревизорски наоди:

• заклучок

• наоди

• препораки

- прилози

• прегледи

• забелешки - коментари на раководството на субјектот предмет на ревизија

Насловна страна/корица на извештајот - Насловната страна/корицата на

извештајот треба да започнува со големи букви и да го содржи називот на Ревизорската

институција која го изготвила извештајот. Во средината на насловната страна/корицата се

наведува називот на субјектот, предмет на ревизијата на успешност. Веднаш под називот

на субјектот со помали букви се наведува називот на ревизијата на успешност.

Алтернатива: доколку се работи за ревизија на успешност на проект се наведува и бројот и

називот на проектот. Структурата на ревизорскиот извештај е приложена на крајот на овој

прирачник во делот на Прилози за ревизорски извештај за извршена ревизија на

успешност во работењето. Во долниот средишен дел на корицата се пишува седиштето на

врховната ревизорска институција; денот, месецот и годината кога е извршена ревизијата.

Насловната страна треба да е дизајнирана така што на читателот ќе му пласира

информации за тоа кој ја извршил ревизијата, на кого му е извршена ревизијата, се

13

Снежана Љубисавлевиќ: "Извештај ревизора и повечање ефикасности менаџмента", XXII Симпозиум,

Златибор, 1998, стр. 66

35

наведува дека се работи за ревизија на успешност, се дава називот на проектот, седиштето

на ревизорската куќа, денот, месецот и годината на изготвениот ревизорски извештај. На

ваков начин читателот добива точна и кратка информација која треба да го заинтересира,

но притоа да е точно насочен што треба да очекува од извештајот.

Содржина и кратенки - Втората страна од ревизорскиот извештај започнува со

делот предвиден за содржина и кратенки, со тоа што со големи букви е напишано

заглавието “содржина". Под заглавието се протегаат две линии по хоризонталата на

страната, со тоа што на левата страна во средина на двете линии се впишуваат зборовите

“Поглавје во извештајот” при што се наведени сите главни поглавја од извештајот заедно

со прилозите по истиот редослед како се содржани во извештајот, а на десната страна се

пишуваат зборовите “страна". Главните поглавја на извештајот не се посебно обележани,

големината на фонтот е 12-ка и почнуваат со голема буква. Целите на ревизијата се со ист

фонт но болдиран (оцрнет), почнуваат со голема буква и се дадени во форма на прашање.

Доколку извештајот содржи проблематични подрачја тие се пишуваат со истиот фонт,

болдиран (оцрнет) и почнува со голема буква. Содржината се наоѓа на посебна страница.

Веднаш под содржината се става хоризонтална линија под која се става на левата страна,

назив “Кратенки” со голема почетна буква и е болдиран со фонт исто како во

“Содржината" и се ставаат две точки. Секоја кратенка се пишува во нов ред заедно со

нескратениот назив, болдирани со големи букви (кретенките), а нескратениот назив

почнува со голема буква и е болдиран. Скратениците треба да бидат сведени на минимум,

треба да му овозможат на читателот: да му бидат корисни, да се сродни со содржината на

ревизорскиот извештај, да кога се наведуваат за прв пат во извештајот треба да бидат

целосно напишани, да се користат скратеници за називи и поими кои повеќекратно се

појавуваат во извештајот.

Резиме на резултатите - Резимето на резултатите секогаш започнува на нова

страница веднаш по содржината и ги сумира целите на ревизијата, утврдените наоди со

дадените значајни препораки како и коментарите на раководството на субјектот предмет

на ревизија. Ревизорот во резимето на резултатите задолжително ги поместува значајните

делови и информации содржани во извештајот. Притоа се користат општи и лесно

разбирливи термини за корисниците на извештајот. Резимето на извештајот треба да е

кратко и концизно и не би требало да биде подолго од една до две страници за секоја

36

ревизија на успешност. Ревизорот е слободен во изборот на кој начин ќе ги прикаже

информациите: текстуално во алинеи, табели, доколку оцени дека така корисникот

(читателот) на извештајот полесно ќе го следи.

37

3. ПЛАНИРАЊЕ НА ИНТЕРНАТА РЕВИЗИЈА ВО БАНКАРСКИОТ СЕКТОР

ВО РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА

3.1. Планирање на интерната ревизија во банките во Р.Македонија

Главниот проблем со кој се соочуваат сите внатрешни ревизори во баните во Р.

Македонија е како да ги распределат ограничените средства на внатрешната ревизија на

најефикасен начин - како да се изберат субјектите на ревизија кои треба да се ревидираат.

Ова бара проценка на ризик низ целиот ревизорски универзум (сите прашања кои

ревизорот може да ги истражи). Задачата на планирање е да се обезбеди ревизорот да ги

истражи субјектите со највисоко ниво на ризиците во правец на постигнивање на целите

на дадената организацијата. Стратешките и годишните планови за ревизија мора да бидат

развиени преку процес кој ги идентификува и приоритизира потенцијалните теми на

ревизија. Целосниот збир на потенцијални теми кои може да бидат категоризирани на

многу начини, се нарекува ревизоски универзум. За секој елемент на ревизорскиот

универзум мора да се проценат ризиците и можностите и да се донесат одлуки во врска со

останатите фактори на ризик кои можат да влијаат на приоритетот кој му се дава на секој

елемент на ревизорскиот универзум (предмети на ревизија). Стратешките и годишните

планови се важни документи, кои вообичаено му се претставуваат на раководството.

Стратегијата дава можност да се претстави работата на внатрешниот ревизор како и

користа која ќе произлезе од ревизорската функција. Таа претставува рамка која објаснува

што може внатрешната ревизија да направи за раководството. Стратегијата мора да биде

јасно структурирана и добро напишана и треба на раководството да му претставува

убедливо резиме на логика која ги поддржува судовите формирани во врска со дадените

приоритети на одредени теми. Структурираниот пристап кај планирањето засновано на

проценка на ризикците е важен чекор во правец на ефективна ревизорска стратегија.

Процесот на планирање мора да го земе во предвид обемот до кој раководството веќе ги

проценило ризиците и кои заеднички елементи од оваа проценка, ревизорот може да ги

користи. Долу прикажаната Табела 1 ги прикажува елементите на процесот на планирање

на ревизијата.

38

Табела бр. 1 Планирање на интерната ревизија во банките во Р. Македонија

39

Извор: Мартић, С., Ревизија финансиских извештаја и проценка вредности

предузећа- Рачуноводство и пословне финансије приведе у транзицији, Зборник

радова, Златибор, 1995, стр. 77

3.2. Ризици и модели на ризици на интерната ревизија во банките во

Р.Македонија

Според интерната ревизија во банките во Р. Македонија, ризик е веројатноста дека

одреден настан ќе се случи и негативно ќе влијае на постигнувањето на одредена цел на

банката. Можност, пак, од друга страна е веројатност дека одреден настан ќе се случи и

позитивно ќе влијае на постигнување на целите на банката. Клучни ризици на интерната

ревизија во банките во Р. Македонија се оние ризици кои доколку со нив соодветно се

раководи, дадената банка ќе ја направат успешна во постигнување на нејзините цели или,

доколу со нив добро не се раководи, ќе направат истата да не ги постигне своите цели.

Имено тоа се следните ризици14

:

14

Загар, м-р Катерина, Загар, м-р Лајош, Рачуноводствени стандарди, Финансијски извештаји ревизије,

Прогрес, Загреб, 1993, стр. 40

40

▪ Инхерентен ризик, е ниво на ризик пред да се преземат било какви активности за

намалување на ризикот, како што се контролните активности (на пример, инхерентен

ризик е поплава пред да се земат во предвид мерките за спречување на појава на поплава),

▪ Резидуален ризик е ниво на ризик по преземањето на активности за намалување

на ризикот како што се контролните активности. Ревизорот е најзаинтересиран за нивото

на резидуалниот ризик. (Во некои случаи

инхерентниот и резидуалниот ризик ќе биде скоро истоветни. Но областите, кои се добро

контролирани обично ќе имаат пониско ниво на резидуален ризик.),

Склоност (апетит) за ризик е количината на ризик, на пошироко ниво, која дадената

организација е подготвена да го прифати при обидите за остварување на своите цели.

Фактори на ризик – е термин кој се користи за да се опишат општите фактори кои може да

укажат на повисоко ниво на ризик, односно приоритети кои треба да му се дадат на еден

елемент од ревизорскиот универзум. Раковоителите, како и ревизорите, ги земаат во

предвид ризиците и ги дефинираат на сличен начин. Управувањето со ризик е (или би

требало да биде) составен дел на внатрешната контрола и претставува одговорност на

раководството. Тоа е структуриран процес во кој раководството ги истражува веројатните

идни настани, како и ризиците и можностите кои тие ги претставуват за постигнување на

Интерните ревизори исто така мораат да го земат во предвид:

а) ревизорскиот ризик кој претставува специфичен ризик што произлегува како резултат

на селективната природа на ревизорската работа – можности резулататите на една

ревизија да не се исправни нивните цели; и

б) ги одредува и применува активностите за намалување на ризиците (на пр. контролни

активности).

Проценка на ревизикот од страна на ревизијата е дел од планирањето и процес во

кој ревизорите подеднакво ги разгледуваат елементите:

(i) на поединечните настани и ризиците и можностите кои тие ги претставуваат

во постигнувањето на целите на елементите на ревизорскиот универзум и

(ii) општите фактори на ризик кои помагаат при приоритизацијата на работата

во областите со нјависоко ниво на ризик.

41

Целта на проценката на ризикот од страна на ревизијата е да се осигура дека

ревизорските средства се усмерени кон извршување на ревизијата во областите со

највисоко ниво на ризик на дадената банка.

Никој не може да се занимава со ризикот, доколку целите не се јасни. Доколку не е

јасно што еден елемент од ревизорскиот универзум се обидува да постигне, не можете да

спроведете процена на ризикот. Треба да се биде сигурен дека се разбираат целите на

различните елементи на ревизорскиот универзум пред да се обидете да ги идентификувате

веројатните настани кои влијаат на наведените цели, како инхерентните и резидуалните

ризици кои се вклучени.

Стандардите за вршење на интерната ревизија јасно наведуваат до каде

раководството има воспоставен функционален систем за управување со ризици;

ревизорите би требало да користат истите како основа за нивните сопствени процени на

ризик. Иако управувањето со ризици е логички процес, многу банки не се занимаваат со

прашањето на управување со ризици на еден конзистентен и структуриран начин и немаат

ефективна внатрешна контрола. Во вакви околности, интерните ревизори мора да донесат

свои сопствени судови во врска со ризикот во рамки на банката. Со други зборови:

ревизорот мора да ги процени ризиците во правец на остварување на целите на банката,

дури и кога раководството тоа не го прави. Доколку постои силен процес на управување

со ризици истиот може да биде анализиран од страна на внатрешниот ревизор, како дел од

неговиот процес на планирање. Дури и таму каде што интерната ревизија мора да

спроведе своја сопствена процена на ризик, таа бара мислење од раководството во врска

со нештата како што е апетитот за ризик на организацијата. За еден внатрешен ревизор,

внатрешната ревизија на процесот за управување со ризици, заради поттикнување на

подоброто управување со ризици, често може да претставува една многу продуктивна

ревизија.

Модел на ризик

Заради развивање на план заснован на проценка на ризиците, ревизорот мора да

земе во предвид два аспекти на ризикот:

▪ поединечни настани / ризици и како тие можат да влијаат на остварувањето на

целите на банката; и

42

▪ општи фактори на ризик кои може да укажуваат на повисоко или пониско ниво на

ризик и кои може да бидат користени заради одредување на приоритетот даден на

поединечната ревизија во рамки на ревизорскиот универзум.

Во случај кога некоја банка веќе воспоставила процес на управување со ризиците,

ревизорот може да ги прегледа регистрите на ризици за да се запознае со тоа кои одделни

ризици се идентификувани од страна на раковдството, како и со активностите кои се

преземени како одговор за решавање на истите. Каде што нема воспоставен процес на

управување со ризици, ревизорот ќе мора да ги идентификува настаните кои може да

предизвикаат појава на ризиците и истите да ги процени во смисла на влијание и

веројатност. Заради тоа, моделот на интерната ревизијата заснована на проценка на

ризици има пет јасно воспоставени различни фази:

1. Утврдување и категоризирање на ревизорскиот универзум.

2. Идентификување на поединечните настани кои може да предизвикаат појава на

ризик и можности во целиот ревизорски универзум.

3. Бодирање на настаните во смисла на веројатност и влијание (да се земат во

предвид активностите на раководството насочени кон намалување на ризикот) со цел

идентификување на нивото на резидуалниот ризик.

4. Правење на планови за ревизија засновани на проценка на ризици со користење

на општите фактори на ризик и критериумите за бодирање на секој фактор со цел да се

утврди приоритет на ревизија за сите предмети на ревизија во рамки на ревизорскиот

универзум.

5. Претставување на резултатите од планирањето засновано на проценка на

ризиците со пишување и ажурирање на стратешките и годишните планови за работа.

3.3. Поединечни видови на интерни ревизии во банките

3.3.1. Ревизија на тековните операции

Директно од финансиската ревизија се развила ревизијата на тековните операции.

Нејзина основна цел е да ја провери ефикасноста на оперативното работење на деловниот

субјект и делотворноста на организацијата, за да се пронајдат и остварат подобри

43

резултати. Ревизијата на тековните операции ја вклучува финансиската ревизија, но се

проширува и на останатите деловни активности на компанијата, па поради тоа таа се

однесува на сите деловни функции во компанијата:

набавна,

производна,

продажна,

кадровска,

финансиска, и

информациските функции.

Главни предности што поголем број сметководители денес ги барат од ревизијата

на тековните операции се15

:

- да биде непристрасна и независна од субјективните проценки на раководителите

поврзани со водењето на одделните оперативни единици, а на ваков начин таа ги

прикажува фактите и објективните оценки на различните операции;

- да биде делотворно средство на менаџментот, како последица на односот кон

оперативната дејност и почитување на политиката на компанијата;

- да придонесува да се зголемува довербата кај менаџментот во финансиските

извештаи за водењето на оперативните единици, така што ќе ги проширува целите и

содржините на ревизијата што ја извршил надворешниот ревизор во оперативното

подрачје на команијата;

- да се развие во значајно средство за оценување на сите облици на организација,

вклучувајќи ја обработката на податоците, продажбата, производството и слично;

- да ги утврдува проблемите и во извештајот да ги презентира општите заклучоци.

3.3.2. Ревизија на интерните контроли

Ревизорот треба да утврди дали одбраниот облик на контрола е во состојба да

открие, спречи и корегира материјални погрешни прикажувања и дали воспоставената

15

Емилија Антевска, „Интерна ревизија базирана на проценка на ризикот“, Зборник на трудови од XII

симпозиум, Сојуз на сметководители, финансисти и ревизори, Струга, 2000, стр. 88

44

контрола е доволно имплементирана. Постапките за проценка на ризикот за прибавување

на ревизорски докази за имплементирањето на релевантните контроли вклучуваат пред се:

распрашување на персоналот на субјектот,

набљудување на примената на одредени контроли, инспекција на документи

и извештаи, и

следење на трансакции низ информациониот систем.

Внатрешната контрола е составена од следните компоненти:

■ Контролно опкружување;

■ Процес на проценка на ризикот на субјектот;

■ Информационен систем;

■ Контролни активности и

■ Надгледување на контролите.

За да контролата биде релевантна за разгледување од страна на ревизорот, треба да

се имаат предвид следните фактори:

■ Расудување на ревизорот за материјалноста;

■ Големина на субјектот; и

■ Природа на деловно работење на субјектот.

3.3.3. Финансиска ревизија

Финансиската ревизија претставува проверка на точноста и комплетноста на

сметководствената евиденција и финансиските извештаи. Резултат на финансиска ревизија

обично е мислење за финансиските извештаи, односно целта на ревизијата на

финансиските извештаи е да му овозможи на ревизорот да изрази мислење за тоа дали

финансиските извештаи се подготвени, од сите материјални аспекти, во согласност со

применливата рамка за финансиско известување. Мислењето генерално е концизен,

стандардизиран формат кој ги одразува резултатите од поголем број тестови и останата

ревизорска работа. Спроведувањето на ревизијата на финансиските извештаи од страна на

внатрешните ревизори се извршува врз основа на законските и подзаконските акти,

стандардите и етичкиот кодекс, упатството за работа и повелбата на секоја единица за

45

внатрешна ревизија. Спроведувањето на ревизијата кога покрај Меѓународните стандарди

за професионално извршување на внатрешната ревизија од внатрешните ревизори се бара

да се придржуваат кон законските и подзаконските акти кои важат во Република

Македонија и доколку тие се разликуваат со ревизорските стандарди, тоа значи дека

ревизијата не е спроведена во согласност со ревизорските стандарди. За таа цел од страна

на внатрешните ревизори се бара да не презентираат усогласеност со ревизорските

стандарди, освен доколку ревизорот е потполно усогласен со сите ревизорски стандарди

кои се релеватни за ревизијата. Пожелно е во интерес на зголемување на своите знаења и

вештини како корисна литература внатрешните ревизори да ги разгледаат и

Меѓународните ревизорски стандарди. Превземањето на соодветните ревизорски постапки

кои мораат да бидат усогласени со секој поодделен релевантен стандард за ревизијата го

утврдуваат делокругот на ревизијата на финансиските извештаи. Извршувајки ја

внатрешната ревизија ревизорот мора да превземе активности за проценка на

обезбедените ревизорски докази применувајки професионален скептицизам поради тоа

што може да постојат околности кои влијаат финансиските извештаи да бидат матријално

погрешно прикажани. Ревизорот не може да добие апсолутно уверување дека

финансиските извештаи се ослободени од материјално погрешни прикажувања, затоа

секогаш ревизорот треба да настојува да обезбеди разумно уверување за финансиските

извештаи. Во ниту еден случај не треба да се сфати дека ревизијата е гаранција дека

финансиските извештаи се ослободени од материјално погрешно прикажување.

Спроведувањето на ревизијата мора да се извршува врз основа на ревизорски план со кој

ревизорот ќе изврши намалување на ревизорскиот ризик на прифатливо ниско ниво. Тоа

се извршува преку дизајнирање и извршување на соодветни ревизорски постапки со кои

се прибавуваат соодветни ревизорски докази кои ќе преставуваат основа за донесување на

соодветни заклучоци на кои ќе се темели ревизорското мислење. Подготвувањето и

презентирањето на финансиските извештаи во согласност со применливата рамка за

финансиско известување преставува одговорност на менаџментот (градоначалникот на

општината) на институцијата. Водењето на сметководството може да се довери на

овластена стручна организација со тоа што со тоа не се намалува одговорноста на

одговорните лица за целокупното сметководство. Ревизијата на финансиските извештаи не

ги ослободува лицата кои се одговорни за управување од нивните одговорности.

46

Менаџментот на институцијата исто така има обврска и одговорност за усвојување на

соодветна рамка за финансиското известување. Внатрешниот ревизор има обврска да

утврди дали усвоената рамка за финансиско известување е прифатлива. На крајот од

секоја ревизија внатрешниот ревизор треба да подготви ревизорски извештај во пишана

форма во кој е содржано соодветно мислење, во кој ќе бидат содржани утврдените

состојби/наодите во соодветна форма, со лесно разбирлива содржина без нејаснотии и

двосмислености со вклучување на информациите за кои внатрешниот ревизор обезбедил

соодветни и компетентни ревизорски докази, обезбедувајќи независен, објективен,

правичен и конструктивен пристап.

Финансиката ревизија има за цел контрола на адекватноста на сметководствениот

систем, информациите што ги нуди овој систем, како и финансиските извештаи кои

произлегуваат од овој систем. Подетално, овој вид ревизија претставува проверка на

точноста на презентацијата на сите сметководствени и финансиски извештаи, како и на

нивната усогласеност со прифатените критериуми и стандарди. Квалитетот на

сметководствениот систем, како најзначаен информативен подсистем во една банка, е од

големо значење со оглед на тоа дека го олеснува спроведувањето и следењето на

остварувањето на целите поставени од менаџментот.

3.3.4. Ревизија на информатичките системи

Ревизија на информатичките системи подразбира контрола на сигурноста,

ефикасноста и расположивоста на информативниот систем според неговите елементи,

како што се податоците, апликациите, технологијата, капацитетот и човечките ресурси,

како и оценка на постојаноста и адекватноста на компјутерските контроли.

Интерните ревизори мора да имаат доволно знаење за клучните информационо

технолошки ризици и контроли и расположивите технолошко базирани ревизорски

техники за извршување на својата работа. Меѓутоа, од сите внатрешни ревизори не се

очекува да имаат стручно знаење како што има еден внатрешен ревизор чија примарна

одговорност е ИТ ревизијата. Контрола и проценка на ефективноста и адекватноста на

системот на интерни контроли во Информативнот Систем, нивната усогласеност со

интерните политики и цели на организацијата, како и соодветна законска регулатива и

47

наjдобри практики (ISO 27001, COBIT, ITIL/ISO 2000). Ревизија на ИТ процеси и ИТ

системи16

:

- безбедност на ИТ системите (мрежа, оперативен систем, база на податоци,

апликација),

- развој на апликации и водење на проекти,

- овластувања (привилегии) за пристап кон ИТ ресурсите,

- back up,

- справување со инциденти - неовластени упади и користење на системите,

- заштита од вируси и други малициозни програми,

- физичка безбедност,

- односи со ИТ добавувачи,

- заштита на приватност,

- усогласеност со законска регулатива,

- план за континуитет во работењењето /Реставрација од катастрофа,

- апликативни контроли.

ИТ Ревизорот открил дека не сите мржни уреди кои се дел од офпатот на

ревизорскиот ангажман се вклучени во мрежниот дијаграм на компанијата. Менаџерот на

ИТ службата има објаснување дека во моментот се прави ажурирање на овој дијаграм и во

тек е нејзиното финализирање.

ИТ Ревизорот треба прво:

А. Да изврши промeна на опфатот на ревизијата со тоа што ќе ги исклучи уредите

кои не се внесени во мрежниот дијагарам,

Б. Да изврши проценка на критичноста и влијанието на ревизорските цели во однос

на уредите кои не се вклучени во мрежниот дијаграм,

Г. Да утврди недостаток во финалниот извештај дека мрежниот дијаграм не е

ажуриран и комплетен, и

16

Драгојевић, Драгутин П., Интерна ревизија као фактор унапређење менаџмента у корпоративним

организацијама, Аутидинг ревизија, 3/97, ДЦТ доо Београд, 1997, стр. 193

48

Д. Да предложи план за последователна ревизија која ќе ги опфати и

недокументираните мрежни уреди.

Информатичката технологија (ИТ) овозможува на субјектот:

■ Конзистентно да применува однапред дефинирани деловни правила;

■ Да ја подобри благовременоста, достапноста и точноста на информациите;

■ Да го намали ризикот дека контролите ќе бидат заобиколени;

■ Да ја зголеми ефикасната поделба на должностите.

Но, информатичкиот систем има извесни свои недостатоци, пред се: неовластен

пристап до податоци кое може да предизвика до уништување на значајни податоци и

информации, можност од злоупотреба на пристапните привилегии дадени кај дел од ИТ

персоналот и слично.

Ревизорот треба да стекне разбирање за информациониот систем, вклучувајќи ги и

поврзаните деловни процеси, како и подрачјата:

класи на трансакции во работењето на субјектот значајни за финансиските

извештаи;

постапките на ИТ со кои се иницираат, евидентираат, обработуваат

трансакциите во финансиските извештаи;

поврзаната сметководствена евиденција и

процесот на финансиско известување кој се користи за подготвување на

финансиските извештаи.

Што од следното би требало најмногу да го загрижи ИТ ревизорот?

А. Недостаток од извештаи за случените/извршени напади на мрежата,

Б. Недостаток во процесот на известување за можните напади на мрежата,

В. Недостаток на практика за периодичен преглед на логичкиот пристап и правата

на корисниците во компјутерската мрежа, и

Г. Недостаток на процес за известување до јавноста за нападите и слабостите во

компјутерската мрежа.

49

4. ИНТЕРНАТА РЕВИЗИЈА ВО ФУНКЦИЈА НА МЕНАЏМЕНТОТ НА

БАНКАТА

4.1. Политики на интерната ревизија во банките

Политиките за внатрешната ревизија претставуваат основен водич во работењето

на Службата за внатрешна ревизија. Секоја банка треба да располага со политика и

процедури за вршење внатрешна ревизија со кои се дава овластуваwе за вршење на оваа

функција во банката. Со политиките треба да биде запознат секој во банката, и со неа

најмалку треба да се дефинираат следните работи17

:

➢ целите и обемот на функцијата на внатрешна ревизија;

➢ организационата поставеност на оваа Служба во рамки на банката, нејзините

права, одговорности и релации со другите контролни функции;

➢ одговорноста и интегритетот на директорот на Службата за внатрешна ревизија.

Политиките треба да се изработат и периодично да се ревидираат од страна на

Службата за внатрешна ревизија, а се одобруваат од страна на Управниот одбор. Со

политиките се дефинираат правата на оваа Служба во однос на иницирањето контакти и

овластувањата за директна комуникација со кој било член од банката, вршењето ревизија

на која било активност или субјект во банката, пристапот до сметките, досиејата и

податоците, како и увид во извештаите до органите на управување и во записниците од

состаноците на органите на управување. Со политиките, исто така треба да се регулираат

и условите во случај Службата за внатрешна ревизија да се повика да обезбеди

советодавни услуги или да изврши други специјални задачи.

Политиките на интерната ревизија во банките, во согласност со општите принципи,

треба да се дефинираат на институционално и на ниво на област, имајќи ги предвид

специфичните карактеристики на секој процес на работа кога станува збор за политиките

интерна ревизија на банките за одделни области. Следните три општи принципи ја

опишуваат основата на политиката на интерна ревизија на банките. Тие може да се

17

Витровиќ, Б, „Улога интерне ревизије у управљању предузећем, списание „СДК“ бр. 104, Београд, 1993,

стр. 83

50

сметаат за суштинско јадро на една општа и транспарентна политика интерна ревизија на

банките.

Принцип 1 ‐ Општи политики за интерна ревизија на банките и посебни политики

за ревизија за одделни области

Секоја банкарска институција во рамките на интерната ревизија дефинира,

комуницира и објавува добро документирани општи политики за интерна ревизија и

посебни политики за интерна ревизија за одделни области кои се однесуваат на нејзината

надлежност. Општата политика за интерна ревизија треба да важи за целата работа. Таа

треба да биде прилагодлива на карактеристиките на различни сметководствени податоци и

да овозможи дефинирање на посебни политики за интерна ревизија на одделни области,

во согласност со општите принципи. Посебните политики за интерна ревизија треба да

бидат дефинирани на ниво на книговодствена област, земајќи ги предвид особеностите на

податоците, како и ограничувањата кои произлегуваат од постоечките правни акти.

Општата политика за интерна ревизија и посебните политики за интерна ревизија

треба да бидат документирани и објавени од страна на банката, на нејзината веб‐страница.

Информациите кои се подготвуваат за посебните политики за интерна ревизија ќе бидат

вградени во структурата на метаподатоци. Мора да постои ефективна комуникација со

медиумите и со јавноста преку соодветни средства, на пример, соопштенија, документи

достапни на интернет, публикации и сл.

Принцип 2 ‐ Доследност и стабилност на посебните политики за интерна ревизија

за одделни области. Посебните политики за интерна ревизија треба да бидат доследни во

различните ревизорски области колку што е можно повеќе и стабилни во текот на подолг

период. При утврдувањето на политиките за интерна ревизија за одделни ревизорски

области, треба да се обезбеди колку што е можно поголема доследност во различните

ревизорски области. Корисниците треба однапред да знаат кога ќе се спроведат идните

ревизии. Откако ќе бидат дефинирани, посебните политики за ревизија треба да бидат

стабилни со текот на времето. Промените во посебните политики за ревизија треба да

бидат претходно најавени, добро документирани и оправдани.

Принцип 3 ‐ Комуникација на ревизиите. Банкарските институции треба да

дефинираат заедничка стратегија за секоја ревизорска област за соопштување на

квалитативни и квантитативни информации за ревизиите на податоци. Банкарските

51

институции треба да дефинираат комуникациска стратегија за ревизии на податоци на

ниво на област, земајќи ги предвид карактеристиките на процесот на производство на

податоци. Таквите стратегии треба да ги надополнуваат објавените информации за

политиката за ревизија со квантитативни информации за ревизиите на податоци и да бидат

усогласени колку што е можно повеќе.

4.2. Процедури на интерната ревизија во банките

Внатрешните ревизори вршат ревизии и изготвуваат ревизорски извештаи, врз

основа на стратешки и годишен план за внатрешна ревизија и план за поединечна

ревизија, согласно меѓународните стандарди за професионално извршување на

внатрешната ревизија издадени од Институтот за внатрешни ревизори. За извршување на

секоја поединечна ревизија, внатрешните ревизори потребно е да имаат писмо за

овластување, потпишано од раководителот на единицата за внатрешна ревизија.

Внатрешните ревизори пред планираниот почеток на ревизијата треба да направат

прелиминарно истражување за прибирање на информации со цел да добијат општи

сознанија за областа која ќе ја ревидираат. Прелиминарното истражување претставува

основа за планирање на ревизијата и за одредување на:

1. Целите на ревизијата;

2. Опфатот на ревизијата и специфичните области на кои треба да им се посвети

повеќе внимание бидејќи се високо ризични, се важни за системот и/или имаат слабости

кои се веќе познати;

3. Датумите кога треба да се завршат одделните фази од ревизијата;

4. Ревизори кои треба да се ангажираат во ревизијата и раководител на

ревизорскиот тим кој ќе врши проверка на квалитетот на ревизорската работа и

5. Границите на системите кои ќе бидат предмет на ревизија и сите врски со други

системи и други ревизии кои се планирани.

Внатрешните ревизори по прелиминарното истражување и првичниот состанок

треба да изготват план за поединечна ревизија. Раководителот на ревизорскиот тим по

утврдување на целите на системите/процесите за ревизија изготвува програма за ревизија

за секој ревидиран систем / процес поодделно. При работењето на терен се применуваат

52

ревизорски методи кои се во согласност со меѓународните стандарди и прифатените

најдобри професионални практики и тоа:

- надгледување;

- потврдување;

- верификување;

- истражување;

- анализа и

- евалуација.

Доказите треба да обезбедат поддршка на наодите за ревидираните

системи/процеси. Особено внимание се посветува на ефикасноста на процесите во

согласност со целите. Ревизијата го проценува квалитетот и ефикасноста на контролите

спроведени од раководството. Проценката се врши врз основа на споредба помеѓу

контролните цели утврдени во ревизорската програма и реалната состојба до која се доаѓа

преку тестирање и испрашување. При проценката се нагласуваат и економските ефекти од

прекумерната контрола. За секоја завршена ревизија внатрешните ревизори изготвуваат

ревизорски извештај во писмена форма. Внатрешните ревизори во ревизорскиот извештај

му обезбедуваат на раководителот на субјектот и на раководителот на ревидираната

организациона единица уверување за функционирањето на ревидираните системи и

процеси и системот за финансиско управување и контрола и ги наведуваат сите

нерегуларности, неусогласености и недостатоци. Внатрешните ревизори во ревизорскиот

извештај даваат препораки за подобрување на моменталната состојба, минимизирање на

слабостите и подобрување на ефикасноста на работењето.

Нацрт извештајот е првата верзија на извештајот кој се презентира на завршниот

состанок пред раководството на ревидираниот субјект/организациона единица, со цел да

се постигне согласност за наодите и да се прифатат препораките од ревизијата.

На завршниот состанок ревизорот треба18

:

- да даде краток преглед на ревизијата вклучувајќи што е тоа што е направено

(цели, опсег, процедури);

18

Богољуб Виторовиќ: Стандарди професионалне праксе интерне ревизије, 'Књиговодство" бр. 9 / 94;

Београд, 1994, стр. 49

53

- да даде образложение за пристапот користен при утврдување на наодите,

заклучоците и препораките на ревизијата;

- да ги наведе идентификуваните ризици;

- да ги наведе значителните проблеми утврдени од ревизијата како и препораките

за справување со идентификуваните ризици;

- да укаже на значителните проблеми утврдени со ревизијата кои биле корегирани

во меѓувреме и

- да упати на помалку важните проблеми утврдени со ревизијата.

Целта на завршниот состанок е:

- да се одржи довербата во внатрешната ревизија и нејзиното работење на

транспарентен, консултативен и професионален начин;

- да се постигне согласност за фактите на наодите на ревизијата, а доколку се јават

несогласувања, внатрешните ревизори ќе го имаат последниот збор;

- да се постигне согласност за препораките и да се опишат чекорите за

имплементација и

- да се постигне согласност за временската рамка за имплементација на

препораките.

Конечниот извештај се состои од конечна верзија на извршното резиме,

претходниот извештај изменет во согласност со прифатените коментари на ревидираните

субјекти, одговорот од ревидираните субјекти и конечниот акциски план за спроведување

на препораките.

Ревизорскиот меморандум е пократок ревизорски извештај кој се користи:

- за брзи и вонредни ревизии кои се прават на барање на раководството, како и за

ревизија на резултатите од активностите преземени по ревизијата;

- кога во текот на ревизијата ќе се забележат малку проблеми и

- како привремен извештај во подолги ревизии.

За секоја задача на внатрешната ревизија треба да има Програма за работа во која

ќе бидат наведени целите што треба да се постигнат. Програмата за работа претставува

релативно флексибилен документ, кој постојано треба да се адаптира и дополнува со

новите идентификувани ризици.

54

Документација на службата за внатрешна ревизија. Согласно со процедурите за

ревизија, сите контроли извршени од страна на Службата за внатрешна ревизија треба да

бидат квалитетно документирани и поткрепени со работни материјали (преглед на

документите во банката, разговори со вработените, непосреден увид и сл.). Тие треба да се

однесуваат на извршените контроли и на наодите наведени во извештајот. Работните

материјали треба да бидат организирани според точно определен метод, кој треба да

обезбеди доволно информации во смисла дали контролата е извршена адекватно и дали

работните материјали даваат можност да се провери начинот на кој е извршена

контролата. Во тој контекст, треба да се воспостават процедури за тековна и постојана

документација на Службата за внатрешна ревизија. Така, документите прибрани за време

на ревизијата, како што се белешките од значајните деловни одлуки, финансиските

извештаи, во однос на проблемите на имплементација на препораките од ревизијата треба

да бидат класифицирани во тековната документација. Документите во однос на

организациониот дел кој е предмет на ревизија, а кои се непроменливи на подолг период,

како што се општи податоци, организациона структура, акт за основане, плановите за

имплементација на препораките од извршените ревизии, извештаи до Службата за

внатрешна ревизија треба да бидат класифицирани во постојана документација. Периодот

на чување на работните материјали од тековната документација треба да биде до следната

внатрешна ревизија, односно во согласност со прописите кои ја уредуваат оваа материја.

Потоа, треба да се изврши селекција за нивно архивиране или конечно поништуване.

Временскиот период за чуване на постојаната документација е неограничен. Евиденцијата

треба да се чува во тврда копија и во електронска форма.

Извештаите од извршените ревизии се доставуваат до Управниот одбор и Одборот

за ревизија, а копии се доставуваат до работоводниот орган, директорот на

организациониот дел - предмет на ревизија, директорите на организационите делови кои

се поврзани со предметот, препораките или мерките од извршената ревизија и до

секторските директори. Управниот одбор и Службата за внатрешна ревизија се

состануваат најмалку тромесечно заради разгледуване на извештаите од ревизиите,

одговорите на работоводниот орган по нив и преземените активности од страна на

секторските директори чиишто организациони делови биле предмет на ревизија. Исто

така, потребно е навремено да се преземаат мерки доколку се усвојат препораките од

55

извештајот. Работоводниот орган треба да е сигурен дека забелешките од страна на

внатрешната ревизија се доставени до соодветните секторски директори и дирекции. Ова

наметнува потреба од донесуване на процедура од страна на Службата за внатрешна

ревизија, а одобрена од страна на Управниот одбор, со која ќе се регулира

имплементацијата на препораките од Службата за внатрешна ревизија. Службата за

внатрешна ревизија го следи имплементирањето на препораките. За степенот на

имплеменатција се известува Одборот за ревизија и Управниот одбор на секоја наредна

седница, односно минимум тромесечно.

Службата за внатрешна ревизија треба да изработува полугодишен и годишен

извештај за својата работа. Тој треба да содржи:

➢ извештај за реализација на поставените цели со годишниот план за ревизии на

Службата за внатрешна ревизија;

➢ планираното време за ревизија согласно со годишниот план и евентуалното

отстапување од предвидените рокови со соодветно образложение;

➢ извештај за вонредните ревизии;

➢ сумарен извештај за значајните наоди од извршените ревизии, достигнатото

ниво во однос на имплементацијата и респонзивноста на корективните мерки;

➢ извештај за другите извршени активности; и

➢ извештај за обуката на вработените во банката.

Полугодишниот и годишниот извештај за работата на Службата за внатрешна

ревизија треба да се изработат за првата наредна седница на Управен одбор по истекот на

периодот за кои се однесуваат. Тие се доставуваат на разгледување и усвојување, до

Управниот одбор.

Службата за внатрешна ревизија, во рамки на својата советодавна улога, на

директорите на организационите делови и Управниот одбор им дава:

➢ препораки за време на ревизиите;

➢ коментари во однос на интерните политики и процедури;

➢ мислење во однос на отпочнуването со нова активност, нова технологија, измена

на досегашен деловен процес, решение за некои тековни дилеми во однос на

организационата структура, процесите, процедурите и др.; и

56

➢ обука, организирање семинари и давање мислења во однос на активностите на

банката.

Службата за внатрешна ревизија треба да биде информирана за сите активности и

настани во банката. Лицата вработени во оваа Служба имаат право на пристап до сите

податоци и документи без разлика на начинот и местото каде се чуваат и степенот на

нивната доверливост, до сите информативни системи и влез во сите деловни простории

без разлика на начинот на кој се обезбедени тие. Користење и отуѓување на

документацијата е можно само со одобрение на директорот на Службата за внатрешна

ревизија. Само Управниот одбор има право да направи ограничување на пристапот на

Службата за внатрешна ревизија.

Службата за внатрешна ревизија има обврска да ги чува во тајност

документацијата, податоците, информациите, фактите и состојбите добиени за време на

внатрешната ревизија. Во однос на степенот на доверливост и заштита на податоците на

документацијата на Службата за внатрешна ревизија ќе се применуваат правилата за

доверливост на податоците утврдени во банката. Службата за внатрешна ревизија треба да

располага со докази од извршените ревизии и копија од изработените извештаи.

Оваа обврска не се однесува во следните случаи19

:

➢ во комуникацијата со Управниот одбор;

➢ во случај кога податоците се потребни за водене судска постапка;

➢ кога податоците, фактите и наодите даваат сомнеж дека е сторено кривично

дело за кое треба да се извести надлежен орган;

➢ кога во согласност со закон се доставуваат податоци до Дирекцијата за

спречуване на перене пари и Управата за јавни приходи;

➢ кога има потреба некои податоци да се достават до Народна банка на Република

Македонија или до надворешниот ревизор; и

➢ кога им се потребни на органите и на институциите овластени со закон.

4.3. Активности на интерната ревизија во банките

19

Ацески, д-р Благоја, Трајкоски, д-р Бранко, Интерна и екстерна ревизија, Економски Факултет – Прилеп,

2004, стр. 108

57

Службата за внатрешна ревизија треба да ги опфати сите активности и субјекти во

банката, филијалите и подружниците на банката, како и активностите кои се извршуваат

од страна на надворешни обезбедувачи на услуги. Некои банки имаат воспоставено

посебни организациони делови за контрола и следење на некои специфични активности и

субјекти на банката (пр. "compliance officer", лице одговорно за сигурност на

информативниот систем). Овие делови, како дел од системот за внатрешна контрола, се

предмет на контрола на Службата за внатрешна ревизија како одговорна за оценка на

адекватноста и ефикасноста на системите на внатрешна контрола. За да се одржи

ефикасноста, Службата за внатрешна ревизија во извршувањето на своите задачи може да

користи информации од извештаите на "compliance officer", или од лицата што вршат

самостојна оценка. Исто така, за точно определени активности може да се користат услуги

од страна на надворешен обезбедувач. Така, согласно со Одлуката за дефинирање на

стандардите за изготвување и спроведување на сигурноста на информативниот систем на

банките, тестирањето на системите и процедурите за контрола, кои се дел од политиката

на информативниот систем на банката, треба да се изврши од страна на независен и

соодветно обучен тим. Но, сепак Службата за внатрешна ревизија ја носи одговорноста за

извршената контрола за оценка на адекватноста на контролните системи за одредена

активност или субјект на банката. Кај филијалите на банка во странство кои вршат

значајни активности и банкарските или небанкарските подружници, со статус на

самостојно правно лице, функцијата за внатрешна ревизија може да ја извршува службата

на матичната банка или да воспостават локална служба за внатрешна ревизија која треба

да биде дел од службата за внатрешна ревизија на матичната банка. Кога подружниците

или филијалите имаат своја Служба за внатрешна ревизија, тогаш таа доставува извештај

до Службата за внатрешна ревизија на матичната банка. За филијалите и подружниците во

странство, принципите за внатрешна ревизија треба да се постават на ниво на матична

банка, земајќи ја предвид локалната регулатива. Матичната банка треба да ги постави

правилата за внатрешна ревизија на ниво на цела група. Исто така, матичната банка треба

да обезбеди услови за работа на Службата за внатрешна ревизија, во смисла на

неограничен пристап до сите активности и субјекти во подружницата, односно

филијалата, како и можност за вршење теренска контрола во одреден временски интервал.

58

Матичната банка треба да учествува во вработувањето и оценката на локалните

внатрешни ревизори.

Интерната ревизијата на банките, ги опфаќа следните активности20

:

- ревизија на касовото работење;

- ревизија на работењето со финансиските средства преку сметките во деловните

банки;

- ревизија на работењето со девизните средства;

- ревизија на работењето со хартии до вредност (меници, чекови, акции, обврзници

и сл.);

- ревизија на побарувањата од купувачите и другите побарувања од деловните

односи и др.

А. Ревизија на касовото работење. Основна задача на оваа интерна ревизија е да ја

провери правилноста при раководењето во паричните средства и другите вредности што

минуваат низ касата. Потребно е да се подвлече дека касовното работење во компаниите

денес го нема она значење што го имало во минатото, кога најголем дел од платниот

промет се вршел преку касата. Таквите плаќања денес се вршат преку сметките на

комапниите што се водат во некоја деловна банка. Односно, платениот промет повеќе е

безготовински отколку готовински.

Б. Ревизијата на работењето со финасиските средства преку сметките во деловните

банки. Интерната ревизија на денарските и девизните средства на компаниите, што се

водат на сметките кај деловните банки, ќе биде обемна и ќе треба да биде насочена кон

испитување на следниве аспекти од работењето на комапнијата:

- придржувањето на деловните субјекти кон одредбите на законските прописи од

областа на финансиите, односно од областа на платениот промет;

- навремено внесување на сметката на сите готовински примања на парични

средства;

20

Богољуб Др. Виторовиќ, ”Интерна ревизија као инструмент ефикасног управљавања радне организације”,

Београд, 1983, стр. 73

59

- компензирањето меѓу побарувањата и обврските и тоа особено кога исти субјекти

се јавуваат како купувачи и добавувачи;

- покритието за издадените налози од банката да изврши определени плаќања;

- наменското трошење на средствата од сметката за стопански цели, исплата на

обврските спрема добавувачите, државата и другите субјекти или пак, утврдување на тоа

дали имало случаи за набавка на средства што немаат деловен карактер.

В. Ревизијата на работењето во девизните средства. Под девизни средства се

подразбираат ефективните странски средства за плаќање: валутите, чековите во странски

пари и други странски средства за плаќање. Под девизно работење се подразбира она

работење што предизвикува определено побарување или обврски во однос на странство.

Девизното работење на компаниите, како и другите субјекти што стапуваат во деловни

врски со странски партнери, е предмет на интерната, а пред се на екстерната ревизија-

контрола. Под девизна контрола се подразбира надзор на девизното и кредитното

работење со странство на сите субјекти, и тоа: компаниите, сите општествени и граѓански

правни лица и граѓаните

Г. Ревизија на работењето со хартии од вредност. Кога се зборува за мениците,

посебна задача на интерната ревизија и лицата задолжени за издавање меници е пред

нивното издавање да проверат и констатираат дали во времето на нивното доспевање за

наплата деловниот субјект ќе располага со доволна сума средства за нивна исплата. Исто

така, интерната ревизија треба да испита дали при издавањето на мениците правилно било

оценето дека во моментот на нивното доставување деловниот субјект ќе има средства за

исплата т.е. дали било извршено навремено исплатување на мениците, колку има

неплатени меници, колку меници се протестирани поради ненавремено плаќање и колкава

е висината на судските трошоци. Покрај издадените меници, оваа контрола треба да ги

опфати и примените меници за обезбедување на побарувањата.

Д. Ревизијата на побарувањата од купувачите и другите побарувања од деловните

односи. Побарувањата се дел од средствата на деловниот субјект што се во преоден

паричен вид – стока во пари и во пократок или подолг период, се наоѓаат надвор од

материјалната сфера на репродукцијата. Тие главно можат да се групираат во три групи и

тоа:

- побарувања од купувачи;

60

- други побарувања од деловни односи;

- побарувања врз основа на пласирање средства во други деловни субјекти и нивно

финансирање.

4.4. Форма на извештај од интерната ревизија

Секоја банкарска институција има развиена сопствена структура за известување, а

многу од нив сеуште се обидуваат да ги подобрат своите ревизорски извештаи, независно

што може да се сретне во иста институција различии видови на форми на известување од

страна на ревизорите. Формата на ревизорскиот извештај не може да ги заобиколи

основните елементи кои треба да бидат задолжителни21

:

■ Цели, обем и методологија;

■ Резултати од ревизијата, вклучувајќи ги наодите, заклучоците и препораките;

■ Примена и имплементација на меѓународните стандарди за ревизија, стандардите

за внатрешна контрола во јавниот сектор и националните законски прописи и стандарди;

Во извештаите треба точно да се дефинира:

■ Кои стандарди се применети при пресудувањето и констатирањето дека одделни

процеси или трансакции не ги почитувале истите или националните законски прописи;

■ Какви негативни ефекти имаат констатираните наоди во праксата, кои ризици се

инволвирани во истите;

■ Кои чекори треба да се направат со цел да се поправи или целосно промени

состојбата.

Ревизорскиот извештај ќе биде релевантен доколку ревизорот ќе ги примени

основните принципи:

■ Во извештајот да бидат вклучени сите неопходни факти;

■ Да не се инкорпорираат фактите кои не се значајни;

■ Секој елемент/факт за кој се известува треба да има значење;

■ Датумите и бројките треба да бидат точни, односно релевантни;

21

Андрић, Мирко, Интерна ревизија, СДК 189/93, Служба друштвеног књиговодства Југославије, Београд,

1993, стр. 63

61

■ Фактите и заклучоците треба да бидат разделени;

■ Повикувањето на други материјали и податоци треба да биде разбирливо;

■ Сите заклучоци и препораки треба да бидат подржани со факти.

Ревизорот треба да има предвид дека доколку во извештајот го наведе само фактот,

тогаш извештајот ќе биде бескорисен. Затоа треба да тежнее кон извлекување на

заклучоци од наодите, со можност да се даде препорака.

Според специфичноста на овој вид на ревизија на системот на внатрешните

контроли, ревизорскиот извештај треба да ја има следната содржина:

1. Извршно резиме:

а) Предмет на ревизијата,

б) Законска основа,

в) Одговорност на раководството на субјектот и на ревизорот,

г) Цели на ревизијата, и

д) Усогласеност со стандардите.

2. Пристап на ревизијата:

а) Работен план,

б) Опфат на работата, и

в) Применета методологија.

3. Клучни наоди, ризици и контролни аспекти:

а) Опис на постојниот сметководствен и внатрешен контролен систем,

б) Контролни аспекти,

в) Оценка на ризиците, и

г) Препораки.

4. Коментар/преземени мерки од субјектот по дадените препораки. Ревизорот треба

да ги провери и процени заклучоците извлечени од добиените ревизорски докази како

основа за изразување на мислење. Ревизорскиот извештај треба да има соодветен наслов,

што ќе помогне на читателот да го заинтересира за јасно дефинираниот ревизорски

извештај.

При изготвување на извештајот ревизорот треба да обрне внимание на следните

прашања:

62

■ Дали насловот е читлив и јасен; доколку не е, дали истиот треба да биде

попрецизен;

■ Во контекст на претходната алинеа, дали насловот може, односно треба да се

скрати;

■ Дали така формираниот наслов ќе побуди доволно интерес кај читателите.

Ревизорот треба да тежнее ревизорскиот извештај да ги остварува следните цели:

■ Резултатите од извршената ревизија треба на едноставен и разбирлив начин да

бидат пренесени на највисоките државни органи, претставниците на различии нивоа на

власт и до субјектот која била предмет на ревизијата;

■ Ревизорските извештаи треба да бидат објавени со цел правилно да бидат

разбрани и прифатени;

■ Покрај констатираните наоди, ревизорските извештаи треба да содржат

препораки за надминување на констатираните недостатоци и слабости;

■ Да се олеснува следењето на преземените мерки од страна на субјектите.

При изготвување на ревизорскиот извештај ревизорот треба да обрне внимание

на22

:

■ Стилот на пишување: да се тежнее кон силна структура на извештајот;

концентрирање на помалку наративни описи за извршените работи, одбирање на минимум

информации за доволно разбирање на главните прашања и значајните наоди, заклучоци и

препораки. Колку е посложен предметот на ревизијата, толку е подобро ревизорот да

примени поедноставен стил на обелоденување;

■ Едноставно прикажување на работите: тоа не значи дека техничките поими,

односно зборови треба целосно да се избегнуваат, бидејќи во исклучителни случаи

користењето на правилна терминологија обезбедува јасна и концизна комуникација.

Ревизорот треба да избегнува клишеа и нестандарден јазик, по потреба да се користат

едноставни, кратки зборови, да се избегнува користење на странска фраза, научен збор

22

Богољуб Виторовиќ: Каква се улога интерне ревизије очекује у управљању предузечем, "Књиговодство",

бр 6 . Београд, 1991 г., стр. 104

63

или збор на жаргон доколку постои еквивалент; да се користат едноставни и јасни

реченици кои содржат една или најмногу две идеи, затоа што е подобро да се користат две

или три реченици отколку една долга, бидејќи тие се доста тешки за конструирање и

разбирање. Колку се подолги, толку е поголем ризикот да се побркаат идеите.

■ Технички услови, односно термини: тие не можат да се избегнат, но ревизорот

треба да обрне внимание помалку да ги применува во ревизорскиот извештај. Од таа

причина се препорачува специјализираните технички изрази да се објаснат во текстот,

било како фусноти или како поимник на техничките термини.

4.5. Значење на ревизорскиот извештај на интерниот ревизор за менџментот на

банката

Ревизорскиот извештај на интерниот ревизор треба да обезбеди уверување за

системот на банката кој е ревидиран. Врз основа на ревизорските извештаи, менаџментот

на банката добива уверување за целокупниот систем на внатрешни контроли. Важно е да

се знае дека извештајот е само опиплив производ од ревизијата, кој е „слика“ на

внатрешната ревизија. Тој претставува кулминација на планирањето, вложените напори и

време и го одразува квалитетот и сеопфатноста на ревизијата. Квалитетот на извештајот

има значајно влијание на мислењето кое менаџментот ќе го има за внатрешната ревизија.

Неадекватниот извештај може да ја поништи и најдобрата ревизија и најдобрите

заклучоци. Исто така може да ја оштети репутацијата и статусот на внатрешната ревизија.

Главните цели на ревизорскиот извештај се:

▪ Да ги искаже проблемите кои се идентификувани и причините за тие проблеми;

▪ Да ги објасни ефектите и последиците од тие проблеми и ако е потребно да ги

квантифицира;

▪ Да ја измери работата преку анализа и пофалување и да ги истакне областите во

кои може да се постигне поголема ефективност и ефикасност или да се елиминира

залудното работење;

▪ Да се убеди раководството во потребата од промени;

▪ Да предложи практични и економични решенија;

▪ Да даде основа за идните активности и да се осигура дека истите ќе бидат

преземени.

64

Извештајот има три главни функции. Прво тој е Акциски документ - ако извештајот

не предизвика активности тогаш ревизијата била губење време за сите кои учествувале во

неа. За да се остварат активностите извештајот треба на ревидираниот субјект да му даде

кратка, објективна проценка на контролите во ревидираната област и да ги истакне

значителните слабости кои биле идентификувани. Тој исто така треба да го искаже

ефектот на тие слабости врз контролите и да му покаже на раководството дека треба

нешто да се преземе во врска со тоа:

▪ Преку објаснување на ризиците, и

▪ Каде е можно, преку квантифицирање на тие ризици и на потенцијалните

користи.

Второ тој функционира како формален, траен запис на: завршените ревизорски

активности и на извлечените заклучоци, како и на нивото на контрола кое постои во

конкретната област во конкретното време.

На крајот, добар извештај, односно оној што пренесува професионализам и

компетентност, ја пренесува и објективноста и независноста на внатрешната ревизија и

покажува дека ревизорот може да помогне во подобрување на ефективноста и

ефикасноста.

4.6. Наоди од интерната ревизија

Поглавјето “Ревизорски наоди” од интерната ревизија секогаш започнува на нова

страница, напишано е во средината на горниот дел од страницата со средна големина и

болдирани букви. Во ревизорските наоди ревизорот го известува читателот дека

ревизорскиот извештај има за цел да даде одговор на целите на ревизијата кои се дадени

во форма на прашања и служат како основа за давање оценка за економичноста,

ефикасноста и ефективноста на целите на проектот или активноста.

Во ова поглавје се опфаќаат: заклучок, наодите кои се одговор на целите и

препораки.

Наодот содржи:

- проблеми или слабости идентификувани при тестирањето (накратко без многу

детали и описи);

65

- причина за проблемот или слабоста (зошто тоа се случува или не се случува);

- ефект (постојните или потенцијалните последици на слабостите, доколку е можно

квантифицирани) и

- краток заклучок.

Ревизорските наоди претставуваат одговор на поставените прашања согласно

целите на ревизијата. Во фазата на извршување на ревизијата, ревизорите собираат докази

за ризичните подрачја од работењето на субјектот предмет на ревизијата.

По собирањето на доказите ревизорот врши анализа по што ги формира првичните

заклучоци. Процесот на анализа на собраните докази, формирањето наоди и докази и

изготвувањето заклучоци се одвива во неколку чекори:

- ревизорски критериуми, односно како би требало да биде

- ревизорски докази, односно како е утврдена состојбата

- ревизорски наод - односно разликата помеѓу како би требало да биде (критериум)

и утврдената состојба (како е)

- проценка на ефектите од наодите

- утврдување на причините за наодите

- изготвување ревизорски заклучоци.

Вообичаена пракса е проценката на ревизорските наоди да е завршена уште во

текот на подготовката на материјалите со образложенијата, или пак, во крајната фаза на

извршувањето на ревизијата. Доколку некои наоди, по извршените разговори со субјектот

предмет на ревизија бидат оспорувани, ревизорот ќе треба да обезбеди дополнителни

докази во поткрепа на тие наоди. Ова подразбира дека проценките на ревизорот во овој

случај продолжуваат во фазата на известувањето. Фазата на извршување на ревизијата

треба да резултира со конечна одлука на ревизорот за тоа кои наоди и препораки ќе бидат

вклучени во ревизорскиот извештај. Откако ревизорот ќе ги утврди наодите пристапува

кон проценка на ефектите односно значењето на наодот и врши утврдување на причините

во однос на зголемената успешност, или пак, неуспешност, односно утврдено е ниво на

успешност под очекуваното. Спротиставувањето на утврдените состојби со ревизорските

критериуми резултираат со разлики во вид на недоследност (неусогласеност) кои

66

всушност се самите ревизорски наоди. Во ревизорската пракса, најчесто ревизорските

наоди се составени од пет елементи:

- состојба (ревизорски докази),

- критериуми (како би требало да биде),

- причина (зошто),

- ефект (резултат) и

- препораки (преземање мерки).

Сепак, елементите кои го сочинуваат наодот се директно зависни од целите на

ревизијата. Наодите ќе бидат целосни во толкава мера колку се остварени ревизорските

цели и колку успешно ревизорскиот извештај ги поврзува ревизорските цели со

елементите на наодот.

4.7. Вклученост на менаџментот на банката во наодите и препораките на интерната

ревизија

Менаџментот на субјектот е должен да изготви значајни сметководствени

принципи, процедури и расудувања кои ќе се применуваат при проценка на системот на

внатрешна контрола. За разлика од раководството, ревизорот има одговорност да направи

ревизија со цел да изрази мислење за системот на внатрешни контроли. Менаџментот на

институцијата исто така има обврска и одговорност за усвојување на соодветна рамка за

финансиското известување. Внатрешниот ревизор има обврска да утврди дали усвоената

рамка за финансиско известување е прифатлива. Менаџментот го постигнува

надгледувањето на контролите преку континуирани активности и соодветни оценки. Во

ова надгледување многу помагаат внатрешните ревизори, кои имаат обврски покрај

останатото и да ги следат интерните контроли. Делокругот и целите на интерната ревизија

се разликуваат и зависат од големината и структурата на субјектот и барањето на

менаџментот на субјектот. Вообичаено, активностите на интерната ревизија вклучуваат:

следење на интерната контрола, испитување на финансиските и оперативните

информации, проверка на економичност, ефикасност и ефективност на работењето и

проверка на усогласеноста со законите и интерните акти. Извештајот треба да вклучи

изјава дека системот на внатрешните контроли претставуваат одговорност на

/менаџментот на субјектот, како и изјава дека одговорноста на ревизорот е да изрази

67

мислење за предметниот систем врз основа на ревизијата. Менаџментот на субјектот е

должен да обезбеди пристап на вработените од Централната единица за хармонизација до

документите, сметководствената евиденција и другите информации потребни за следење

на функционирањето на финансиското управување и контрола и внатрешната ревизија.

4.8. Активности на менаџментот на банката по наодите и препораките од

интерната ревизија

Менаџментот на деловниот субјект услугите на ревизорот ги става во функција на

идните деловни одлуки. Притоа врз основа на ревидираните финансиски извештаи,

менаџментот стекнува реална претстава за состојбите на деловниот субјект како и

клучните аспекти од неговото работење, остварените перформанси и сл., што секако

претставува реална поддршка за донесување деловни одлуки. Ревизорскиот извештај му

помага на менаџментот во донесувањето одлуки како на пример кои производи да ги

произведува и да ги продава, а на инвеститорите да ги оценат перформансите и

можностите на деловниот субјект.

Менаџерите се задолжени да донесуваат одлуки во насока на зголемување на

ефикасноста и ефективноста. Ефикасноста и ефективноста треба да се следат со цел

менаџментот да знае дали нивните одлуки се правилни или не. Со ревизијата се оценуваат

перформансите и се идентификува подрачјата кои имаат потенцијал за одредено

подобрување, како и развивање на препораки за нивно реализирање. Интерната ревизија

му служи на менаџментот да ја открие ефикасноста на овие контроли, слабите точки на

нивните функционирања и да предложи мерки за нивно елиминирање. Ревизорскиот

извештај е наменет пред се за менаџментот на ревидираниот деловен субјект за да им

помогне да се оценат ревизорските резултати, да ги поправат работите кои се посочени, да

им се обрне внимание да преземат активност за подобрување на успешно раководење на

деловниот субјект, како и им го олеснува следењето за соодветноста на преземените

корективни активности.

Менаџерите, во определен рок по завршувањето на интерната ревизија, добиваат

детали за реалните приходи и расходи споредени со соодветната база за споредување (база

која покажува колку е веројатниот трошок во сезоната) од годишниот буџет на месечна

основа (со разлики). Менаџерите мораат да ги усогласат сите евиденции кои ги водат со

68

евиденциите кои се водат на централно ниво на организацијата. Кога менаџерите користат

свој сопствен / дополнителен систем за евиденција на обврски тие мораат да ги усогласат

сопствените евиденции со евиденциите на менаџментот на централно ниво, односно со

буџетските извештаи кои се изготвуваат на централно ниво секој месец. Менаџерите во

организацијата (организационите единици) се одговорни за секое пречекорување или

неисполнување на сопствените буџети и доколку настанат пречекорувања во една област

истите се компензираат со заштеди во друга област. Менаџерите мораат да ги објаснат

разликите помеѓу буџетот и вистинските трошоци во претходниот период, ако тие

надминуваат однапред определен износ (на пример 10% од буџетираниот износ).

Објаснувања за ова треба да се дадат на повисокото раководство и на раководителот на

финансии.

Внатрешната ревизија треба да му помогне на менаџерот преку оценување и

давање препораки за подобрувања на контролната средина во која функционира системот

за управување со готовинските парични средства и работењето со банките.

69

5. ЗАКОНСКА РАМКА НА ИНТЕРНАТА РЕВИЗИЈА НА БАНКИТЕ ВО

РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА

5.1. Законска регулатива на интерната ревизија во банките во Р.Македонија

Службата за внатрешна ревизија воведена како задолжителна независна

организациска единица во банката со Законот за банките Сл. Весник 67/2007 објевен на

01.06.2007 г. Согласно законот, службата за внатрешна ревизија во банката е регулирана

во член 95, 96, 97 и 98.

Според член 95, Надзорниот одбор на банката е должен да организира служба за

внатрешна ревизија, како независен организационен дел во банката. Организационата

поставеност, правата, одговорностите и односите со другит организациони делови во

банката, како и одговорноста и условите за назначување на раководителот на службата за

внатрешна ревизија ги уредува надзорниот одбор. Службата за внатрешна ревизија врши

постојана и целосна ревизија на законитоста, правилноста и ажурноста на работењето на

банката преку23

:

1) оцена на адекватноста и ефикасноста на системите на внатрешна контрола;

2) оцена на спроведувањето на политиките за управување со ризиците;

3) оцена на поставеноста на информативниот систем;

4) оцена на точноста и веродостојноста на трговските книги и финансиските

извештаи;

5) проверка на точноста, веродостојноста и навременоста во известувањето

согласно со прописите;

6) следење на почитувањето на прописите, етичкиот кодекс, политиките и

процедурите;

7) оцена на системите за спречување на перење пари и

8) оцена на услугите што банката ги добива од друштвата за помошни услуги на

банката.

23

Виторовић, д-р Богољуб, Контрола и ревизија у функцији управљања пословним финансијама, СРРС,

Београд, 1990, стр. 47

70

Службата за внатрешна ревизија ги спроведува своите активности во согласност со

принципите и стандардите за внатрешна ревизија, етичкиот кодекс на банката и

политиката и процедурите за работење на службата. Лицата во службата за внатрешна

ревизија се вработени во банката и извршуваат работи само на службата. Најмалку еден од

лицата вработени во службата е овластен ревизор. Вработените во банката се должни на

лицата, односно вработените во службата од ставот (1) на овој член да им овозможат увид

во документацијата со која располагаат и да им ги дадат сите потребни информации.

Според член 96, Службата за внатрешна ревизија изготвува годишен план за работа

на службата, што го одобрува надзорниот одбор. Во планот од ставот (1) на овој член

задолжително се наведува предметот на ревизија со опис на содржината на планираната

ревизија во одделни области и распоред на контролите во текот на годината со планирано

времетраење за спроведување на контролите.

Според Член 97, Службата за внатрешна ревизија е должна за своето работење да

изработи полугодишен и годишен извештај и да ги достави до надзорниот одбор,

управниот одбор и одборот за ревизија на банката. Полугодишниот и годишниот извештај

од ставот (1) на овој член содржат:

1) опис на извршените ревизии на работењето на банката;

2) оцена на адекватноста и ефикасноста на системите за внатрешна контрола;

3) наоди и предложени мерки на службата за внатрешна ревизија и

4) оцена на спроведувањето на мерките предложени од страна на службата за

внатрешна ревизија.

Годишниот извештај од ставот (1) на овој член содржи и:

1) оцена за реализацијата на поставените цели со годишниот план за работа;

2) оцена за планираното време за контрола и евентуалното отстапување и

3) информации за извршени други активности.

(4) Надзорниот одбор е должен да го достави годишниот извештај на службата за

внатрешна ревизија до собранието на банката и до Народната банка.

Според Член 98, Службата за внатрешна ревизија е должна веднаш да ги извести

надзорниот одбор и управниот одбор, доколку во текот на контролата утврди:

1) непочитување на стандардите за управување со ризиците поради што постои

можност за нарушување на ликвидноста или солвентноста на банката и

71

2) дека управниот одбор не ги почитува прописите, општите акти и интерните

процедури на банката.

5.2. Организациона поставеност на службата за интерна ревизија во банките во

Р.Македонија

Службата за внатрешна ревизија е независен организационен дел, функционално и

организациски издвоен од останатите организациони делови во банката. Во хиерархиската

структура на банката, Службата за внатрешна ревизија е лоцирана над оперативните

организациони делови (кои извршуваат конкретни функции во секојдневното банкарско

работене), а непосредно под Управниот одбор и Одборот за ревизија на банката. На овој

начин се обезбедува независноста на Службата за внатрешна ревизија од работоводниот

орган, средниот менаџмент и останатите вработени во банката. Службата за внатрешна

ревизија има одговорност пред Управниот одбор и Одборот за ревизија, а комуникација,

освен со претходноспоменати органи на управуване, има и со работоводниот орган и

средниот менаџмент, како и со организациониот дел каде што е извршена ревизијата.

Големината на банката и интензитетот на трансакциите влијаат правопропорционално врз

големината на Службата за внатрешна ревизија. Согласно со Законот за банките,

Управниот одбор на банката ја организира Службата за внатрешна ревизија, го определува

делокругот на нејзината работа и средствата потребни за работа. Исто така, Управниот

одбор е надлежен за именување на вработените во оваа Служба. Вработените во оваа

Служба ја извршуваат исклучиво функцијата на внатрешна ревизија и најмалку еден од

нив треба да поседува овластуване за ревизор. Службата за внатрешна ревизија, според

законските одредби, треба директно да известува до Управниот одбор. Самиот факт дека

има задача да врши директно известување до Управниот одбор, треба да овозможува

доставување на објективни информации за работенето на банката, што придонесува и за

поголема ефикасност во извршуването на одговорностите на Управниот одбор. Исто така,

согласно со Законот за банките, оваа Служба врши директно известување на Управниот

одбор на банката за извршените контроли, и за евентуалните ризици врз финансиската

состојба во банката. Фреквенцијата и обемот на контролите од страна на внатрешната

ревизија и тестирањето на системите на внатрешна контрола се во корелација со

72

големината, природата, комплексноста и ризиците на кои е изложена банката во своето

работене. За слабостите во системите на внатрешна контрола, за неефикасната контрола

на ризиците, како и за други посериозни проблеми треба веднаш да се извести Управниот

одбор и работоводниот орган. По известуването, важно е веднаш да се преземат

корективни мерки. За респонзивноста и некоригираните слабости треба повторно да се

изврши увид и да се изработи извештај од страна на Службата на внатрешната ревизија до

Управниот одбор. Принципот на директно известување до Управниот одбор на банката

дава основа за соодветно функционирање на корпоративното управување во банката со

што Управниот одбор се стекнува со директни информации за работенето на банката.

Управниот одбор треба да добива сумарен извештај за сите извршени контроли на

годишна и полугодишна основа. Ваквиот извештај дава целосна слика за сите слабости

кои анализирани поединечно не претставуваат материјална закана за работењето на

банката, но анализирани поврзано може да претставуваат значајна контролна слабост

доколку не се идентификуваат и отстранат навреме. Исто така, Службата за внатрешна

ревизија доставува глобален извештај до Одборот за ревизија, во кој се врши оценка на

адекватноста на системите за внатрешна контрола, идентификуване на утврдените

недостатоци и степенот на реализација на планот за ревизии (најмалку на тромесечна

основа). Службата за внатрешна ревизија врши континуирано следење и директна

ревизија на работењето на банката, со цел оценка на законитоста, сигурноста, ефикасноста

на работењето на банката, како и за да се заштитат средствата (активата) на банката. Ова

не ги ослободува Управниот одбор и работоводниот орган од одговорноста за точно и

уредно извршување на активностите во контекст на обезбедуване на ефикасен систем на

внатрешна контрола. Службата за внатрешна ревизија треба да биде независна во

извршуването на своите активности, што придонесува за објективна и независна оценка на

работењето на банката. Службата за внатрешна ревизија има право: да бара документи и

податоци за предметот на ревизија; да задржува копии и други примероци од

контролираните документи; да разговара и да бара писмени и усни информации од сите

работници без оглед на нивната положба и статус во банката; да бара адекватни услови за

работа во организациониот дел на банката каде се врши ревизијата и задоволителна

соработка со тој организационен дел. Службата за внатрешна ревизија ги има следните

73

одговорности: да ги врши своите задачи во согласност со прописите со кои се дефинира

нејзината работа; да врши квалитетна и професионална ревизија и објективно и навремено

да известува за наодите од ревизијата, како и да врши контрола на спроведувањето на

препораките од ревизијата. Службата за внатрешна ревизија ги има следните обврски: да

се придржува кон принципот на тајност и доверливост на ревизијата, вклучувајќи ја и

тајноста на прибраните документи; при вршенето на ревизијата во најмала можна мера да

го попречува нормалното функциониране на деловите на банката под ревизија; веднаш да

го извести Управниот одбор и работоводниот орган за секој факт откриен при контролата

за кој може да укаже дека е направено кривично дело; да помага во формулирането и

усовршуването на правилата на внатрешната контрола и општите политики и процедури

на банката и постојано да се усовршува заради поефикасно вршене на ревизијата. Со оглед

на важната улога што ја има Службата за внатрешна ревизија, вработените треба да бидат

стручни и искусни, компетентни, со разбиране за нивната улога и одговорноста што ја

имаат во банката. Структурата и бројот на вработените во оваа Служба треба да е во

корелација со големината, природата, обемот на активности и ризичниот профил на

банката. При извршување на своите задачи, вработените во оваа Служба се обврзани да

работат согласно со законските одредби и стандардите за внатрешна ревизија,

процедурите за работа на Службата и кодексот на етичко однесување на вработените во

банката. Вработените од Службата за внатрешна ревизија немаат овластување и директна

одговорност за извршените активностите во банката, а кои се предмет на нивна ревизија.

Но, тоа не ја исклучува можноста да бидат назначени за членови во постојани и

повремени работни комисии како консултанти, набљудувачи и претставници без право на

глас. За да се обезбеди независност, лице кое е вработено интерно од банката во Службата

за внатрешна ревизија не треба да извршува ревизија на активностите кои тоа претходно

ги извршувало во период од една година. Во одредени случаи, при ревизијата може да се

вклучат експерти од други организациони делови на банката со овластување од страна на

Управниот одбор. Основните задачи на Службата за внатрешна ревизија можат да се

сублимираат во следното24

:

➢ оценка на адекватноста и ефикасноста на системите на внатрешна контрола; и

24

Зорица Др. Божиновска Лазаревска; "Ревизија"; Економски Факултет - Скопје, 2001 год, стр. 69

74

➢ увид во спроведуването на процедурите за управуване со ризиците. Заради

специфичната активност што ја вршат банките обично имаат свој кодекс на етичко

однесување во писмена форма кој треба да ги опфати следните аспекти: доверливост на

информациите, конфликт на интереси, подароци, надомести и кредити, инвестиции од

вработените и надворешни активности.

➢ увид во поставеноста на менаxмент информациониот систем, вклучувајќи го

електронскиот информативен систем и електронските банкарски услуги;

➢ увид во точноста и веродостојноста на сметководствената евиденција и

финансиските извештаи;

➢ тестирање на спроведување одредени трансакции, или спроведувањето на

процедурите за внатрешна контрола во одредени сегменти;

➢ оценка на економичноста и општата ефикасност во работењето на банката;

➢ следење на почитувањето на регулативната рамка, етичкиот кодекс на банката,

како и следење на спроведувањето на политиките и процедурите на банката;

➢ проверка на точноста, веродостојноста и навременоста во доставување на

прудентни и друг вид извештаи до соодветните институции;

➢ спроведување на одредени истраги во банката; и

➢ консултативна и советодавна улога во делот на воспоставување на адекватни

системи на внатрешна контрола, адекватно финансиско известување, позначајни

организациони прашана во банката, воведување на нови банкарски продукти и ризиците

поврзани со тоа и сл.

Предмет на ревизија од страна на Службата за внатрешна ревизија се:

➢ сите функции и активности на банката;

75

➢ сите организациони делови и субјекти, сите подружници и филијали (ревизија

на консолидирана основа); и

➢ надворешни обезбедувачи чиј прекин на извршување на услуги за банката може

да предизвика дисконтинуитет во извршувањето на активностите, или прекин на

деловните процеси, што во крајна линија може да биде причина за искажување загуба.

Основните принципи врз кои се базира работенето на службата се:

1/ континуитет во извршувањето на функцијата;

2/ независност во извршувањето на функцијата;

3/ професионална компетентност;

4/ политики и процедури за вршење на внатрешна ревизија;

5/ објективност;

6/ обем на активности и

7/ интерни процедури за оценка на потребното ниво на капитал според ризичниот

профил на банката.

Секоја банка треба да има постојана функција на внатрешна ревизија. Во

исполнувањето на своите задачи и одговорности, Управниот одбор треба да ги преземе

сите потребни мерки за поставување адекватна функција на внатрешна ревизија соодветна

на големината и природата на активностите, како и на ризичниот профил на банката. Тоа

подразбира обезбедување соодветни средства и поставување лица со цел исполнување на

целите на внатрешната ревизија.

76

5.3. Внатрешна регулатива во банките за организирање на службата за интерна

ревизија

Интерната ревизија во банките, внатрешно во банките се регурила сo Правилник

за работа на Службата за внатрешна ревизија со кој се регулира начинот на работењето,

делувањето и надлежностите на истата, и тоа:

- Предмет на работа,

- Делокруг на работа,

- Програма за работа,

- Правила за извршување на инспекцијата и контролата,

- Изготвување и доставување на записници,

- Извештај за извршените инспекции и контроли,

- Принципи на работа, информирање и усовршување,

- Деловодник, и

- Архивирање на материјалите.

Со Правилникот е утвредена основната цел на внатрешната ревизија која е да врши

превентивна и дополнителна инспекција и контрола на целокупното банкарско работење,

согласно законските и други прописи. Предмет на работа на Службата за внатрешна

ревизија е да врши постојана и целосна контрола на примена на законските и други акти

на Банката преку:

- Законските и други прописи,

- Упатства за работа, односно пишани интерни политики и процедури во сите

сегменти на банкарското работење,

- Превентивно да укаже дека постојните Упатства и други акти, каде се врши

контрола, во одредени делови треба да претрпат промени односно да се сменат или

дополнат, согласно констатираната технологија за работа, како и промените во законската

регулатива,

- Спроведување на интерните акти, политики и процедури Ефикасност на

работењето, преку процена на: одговорно, совесно и навремено извршување на

должностите постоење на адекватна поделба на должностите без конфликти во однос на

одговорностите почитување на принципите на чување на банкарската и деловна тајна и

77

примена на етичките норми на однесување во секојдневното работење информираност и

запознаеност на персоналот со пропишаните политики и процедури редовна инспекција и

контрола на целокупното работење во Банката, како и во сите Филијали и Експозитури

постапување по пријави за неправилности во работењето, кои се потпишани со полно име

и презиме од подносителот други работи по налог на Работоводниот орган на Банката

Со Правилникот е утврден Делокругот на работа на Службата ги опфаќа сите

сегменти на банкарското работење, и тоа:

Преглед на кредити,

Трезорско работење,

Маркетинг,

Ликвидност и финансиски пазар,

Управување со ризици,

Кредитирање на стопанство,

Администрирање на кредити и наплата на проблематични кредити,

Односи со странство,

Работа со население,

Општи и правни работи,

Информатика,

Финансиско работење, и

Платен промет во земјата.

Службата за интерна ревизија изготвува оперативна програма за работа. Во

програмата за работа се наведува секоја цел и задача, обемот на работата, како и

организационите единици каде ќе се врши ревизијата. Програмата за работа се доставува

до Работоводниот орган на Банката.

Со цел да се дадат подетални насоки на начинот, постапките, методите и

користените техники, форма и содржина на работните белешки и останати поединости кои

внатрешниот ревизор треба да ги спроведува почитува при вршењето на поединечните

ревизии во рамки на својот делокруг на работа, се пропишува и Упатство за регулирање

на внатрешната ревизија. Co содржината на процедурите изнесени во ова Упатство треба

детално да бидат запознаени сите ревизори во Внатрешната ревизија на Банката и да ги

применуваат во текот на својата работа. Во некои случаи зависно од тековниот предмет на

78

ревизија може да се јави потреба од адаптирање и прилагодување на процедурите, а со цел

да се постигнат однапред поставените цели на ревизијата.

При изготвувањето на Упатството се користат следните извори:

соодветни одредби од Законот за банки;

Циркулар бр.1 од НБРМ за системите на внатрешата контрола, поставеноста на

внатрешната ревизија, улогата на надворешната ревизија и релацијата помеѓу

внатрешната ревизија, надворешната ревизија и банкарската супервизија,

Прирачници за внатрешна ревизија за јавен сектор објавени од Министерство за

финансии,

Стандарди за професионално извршување на внатрешна ревизија, издадени од

Институтот за внатрешни ревизори;

Базелскиот документ за внатрешна ревизија во банките и релацијата помеѓу

супервизорите и ревизорите.

5.4. Профил на интерниот ревизор

Интерниот ревизор претставува независно тело кое врши објективно испитување

на ефикасноста и адекватноста на активностите на банките. Интерниот ревизор ја

зголемува вредноста на внатрешната контрола во банката и има за цел да ги подобри

контролните и оперативните активности. Треба да се извршува периодично од страна на

независни и квалификувани лица. Претставува документирана и системска алатка.

Ревизиорот сам по себе е лице на проверка, а не лице за осигурување на квалитет. Служи

како средство за комуникација за имплементација н политиките на раководството. Сите

ревизори мора добро да ги разберат и извршуваат своите работни задачи. Интерниот

ревизор врши постојана и целосна ревизија на законитоста, правилноста и ажурноста на

работењето на банката преку25

:

1) оцена на адекватноста и ефикасноста на системите за внатрешна контрола;

2) оцена на спроведувањето на политиките за управување со ризиците;

25

Јовановић, Даница, Виторовић, Богољуб, Анализа пословања предузећасконтролом и ревизијом,

Современа администрација, Београд, 1989, стр. 72

79

3) оцена на поставеноста на информатичкиот систем;

4) оцена на точноста и веродостојноста на трговските книги и финансиските

извештаи;

5) проверка на точноста, веродостојноста и навременоста во известувањето

согласносо прописите и

6) следење на почитувањето на прописите, политиките и процедурите на

друштвото.

Стратегии на интерниот ревизор се:

• Интервјуата да содржат основни ревизорски прашања кои ќе се однесуваат на

адекватноста и ефикасноста на системот на внатрешна контрола;

• Прашањата да започнуваат со што, зошто, како, кој, каде, кога.

Во извршувањето на ревизијата ревизорот посветува внимание на:

• Ревизорскиот ризик; и

• Бизнис ризикот.

80

6. ПРАКТИЧЕН ПРИМЕР ЗА ИЗВРШЕНА ИНТЕРНА РЕВИЗИЈА НА

ПРИМЕНАТА НА ПОЛИТИКИТЕ И УПАТСТВАТА ЗА РАБОТА ВО

КОМЕРЦИЈАЛНА БАНКА АД СКОПЈЕ – ФИЛИЈАЛА БИТОЛА

Како што веќе нагласивме во текстот, организацијата на внатрешната ревизија во

банките е посебно регулирана со цел да се обезбеди независноста на истата. Во

Комерцијална банка, внатрешната ревизија е организирана во посебен организационен дел

– Дирекција за Внатрешна ревизија.

Внатрешната ревизија, по дефиниција и правилникот и интерните акти кои се

донесени од страна на банката е дефинирана како независен организационен дел,

функционално и организационо издвоен од останатите делови на банката, хиерархиски

лоциран над оперативните организациони делови на банката, а непосредно под Управниот

одбор и Одборот за ревизија. Внатрешната ревизија обезбедува објективна и независна

оценка на адекватноста и ефикасноста на системот на внтрешна контрола, на точноста на

сметководствената евиденцијаи финансиските извештаи, на усогласеноста на интерните

политики и процедури во Банката и со законите и регулативата што е во сила, како и

општата ефикасност во работењето на Банката. Внатрешната ревизија на ваков начин

обезбедува независност, одговарajќи единствено на Управниот одбор на банката и

Одборот за ревизија. Тоа секако не значи исклученост од секојдневните оперативни

активности на банката, туку напротив, Дирекцијата за внатрешна ревизија обезбедува

перманетна комуникација со оперативата во Банката, средниот менаџмент, како и

деловите на Банката кои се предмет на ревизија.

Објективноста на ревизијата не треба да ја исклучува можноста да со свои

укажувања, ја унапредуваат советодавната функција на истата.Имено во многу наврати, во

праксата, се покажало дека Внатрешната ревизија во Комерцијална банка се истакнувала

со свое мислење по однос на правилната примена на одредени законски одредби во

секојдневното работење, како и усогласеноста на процедурите во оперативното работење

во согласност со политиките на Банката, особено, што е случај, кај сметководтвените

операции. Ваквата функција на внатрешната ревизија се смета како доплнителна-

комплементарна функција на таа Дирекција и не би требало на било кој начин да влијае на

редовното работење и функциите кои таа секојдневно ги извршува. Со тоа се обезбедува

континуираноста во следењето на процесите во банката , со цел да се оцени законитоста,

сигурноста и ефикасноста во работењето во банката.

Дирекцијата за внатрешна ревизија во Комерцијална банка е составена од

вработени кои се компетентни за извршување на функцијата за која се назначени, што се

подразбира дека се избрани врз основа на нивното искуство и стручност кое го покажале

во работењето. Вработените немаат овластување и директна одоговорност за извршените

активности во Банката и кои се предмет на нивна ревизија. Но, тоа не значи дека истите не

81

можат да бидат бирани во одредени комисии како консултанти без право на глас. За да се

обезбеди независноста на лицата кои се вработени во Дирекцијата, одредено лице не може

да извршува ревизија на работен процес во кое истото било директно вклучено најмалку

една година пред назначувањето за ревизија на тој процес. Исто така, применлив е

системот на ротација на ревизорите по областите на ревизија.

Кога зборуваме за компетенциите на внатрешната ревизија, истите се дефинирани

како континуирано следење и ревизија на работењето на Банката со цел оценка на

законитоста, сигурноста и ефикасноста на работењето на Банката, како и заштита на

активата на Банката. При тоа во својата ревизија Дирекцијата за внатрешна ревизија има

одредени права и одоговорности и тоа:

- Права на внатрешната ревизија се да побара увид во документи и податоци за

предметот на ревизија, да задржува копии и други примероци од контролираните

документи, да разговара и да бара писмени и усмени информации од сите

работници без оглед на нивниот статус во банката, да побара адекватни услови и

соработна на задоволително ниво со организациониот дел на Банката каде се

извршува ревизијата

- Одговорности на внатрешната ревизија е да ги извршува своите задачи во

согласност со прописите со кои е одефинирана нивната функција, да извршува

ревизија на најквалитетен начин и редовно и објективно да известува за наодите,

како и да врши мониторинг на дадените препораки

- Обврски на внатрешната ревизија е да се прдржува кон принципите на тајност и

доверливост на ревизијата, да обезбедува непречено функционирање на деловите

од Банката кои се предмет на ревизија, веднаш да го извести Управниот одбор за

секој факт каде е констатирано кршење на интерните процедури и политики,

особено ако е злоупотребена службената поожба или е направено кривично дело

- Обврски на ревидираните субјекти се тоа што по нивно барање може да се иницира

ревизија на одредени делови од работењето каде е забележано слабости во самиот

процес, да овозможат спроведување на ревизијата со обезбедување услови за

работа на вработените во Дирекцијата, како и континуитет во работата во деловите

кои се премет на ревизија, да одоговараат на прашања на ревизорот, при тоа

почитувајќи ги неговите методи и техники на ревизија, како и повратно да

информираат за имплементација на препораките со акциониот план по извршената

ревизија.

Во рамките на својот делокруг на работа Дирекцијата за внатрешна ревизија е

регулирана со интерни акти и политики од кои би ги истакнале: Правилник за

внатрешна ревизија, Упатство за внатрешна ревизија, Упатства, методологии и

постапки при ревизијата на одредени сегменти во работењето. Иако е дадена слобода

во ревизорските техники на вработените во Дирекцијата за внатрешна ревизија,

одредени форми и методолгии треба да се почитуваат.

82

Во согласност со горенаведеното, во следниве страници ќе покажеме пример на

ревизија која е извршена во Филијала Битола од страна на Дирекцијата за внатрешна

ревизија. Почитувајќи ги упатставата и методологиите упатено е писмо до одговорното

лице во Филјалата дека се најавува ревизија во истата. Писмото за ревизија е во следната

форма:

83

При тоа нагласено е дека ревизијата ќе се изврши во периодот од 06.10.2015, со

пресек на на состојбата со 30.08.2015, а за потреба на извештајни цели со 30.09.2015.

Ревизијата се извршуваше согласно планот за ревизија на Дирекцијата за внатрешна

ревизија, на пооделни оперативни едници во Банката за 2015 год. Како предмет на

равизијата беа нагласени следниве сегменти:

- Платен промет со странство за изминатите 12 месеци, со пресек 30.09.2015

- Средства и извори на средствата на Филијалата, движење и структура, со пресек

30.09.2015

- Одобрени кредити и други видови на кредитна изложеност на правни физички лица

со пресек 30.09.2015

- Нефункционални кредити и превземени мерки за наплата на истите

- Контрола на позначајните ставки од Билансот на успех за трите квартали на 2015

година

- Ревизија на поставеност и функционирање на информатичко-коминикациската

технологија во Филијала Битола, со пресек 30.09.2015

- Спроведување на Програмата за заштита на лични податоци и бебзедност при

работа

- Постапки за управување со архивски и документарен материјал во канцелариското

и архивско работење во Филјалата

- Одредени прашања од областа на безбедност и здравје при работа

На наведените точки следува и напомена дека обемот може да се прошири и на други

области во текот на ревизијата со цел да се добие сеопфатен поглед или пак во случај на

откривање на нови работи кои не се предмет на ревизија.

Како цели на ревизијата истакнато е дека треба да се добие разумно уверување дека

Филијалата ги извршува ревидираните процеси во рамки на добиените надлежности и во

согласност со интерните акти на Банката и законската регулатива. Исто така, да се оцени

системот за интерна контрола во ревидираните процеси во Филијалата во насока на

превентивно идентификување на слаби контроли и давање на препораки за нивно

зајакнување со цел да се минимизираат материјалните ризици во работењето. Исто така се

наведени и имињата на ревизорите кои ќе бидат присутни, со желби за успешна соработка

при истата. Од друга страна, со интерни контакти договарано е, и обезбедено, неопходни

услови за работа и престој во градот на ревизијата. Покрај техничките услови за

извршување на ревизијата, исто така, следеше период на меѓусебна комуникација, за

обебзедување на документираност за одредени процеси во Филијалата, се со цел да може

да се скрати времето во пронаоѓање на документацијата која е потребна на вработените во

Дирекцијата за внатрешна ревизија. Од страна на Филијала Битола, се створени

техничките услови, како и формирани тимови и организациона поставеност во пронаоѓање

на соодветната документација, неопходна за извршувањето на ревизијата, но најважно,

нормално функционирање на Филијата во деновите кога се присутни ревизорите.

84

По нивното доаѓање се беше спремно за подготвителниот состанок со тимот кој

броеше 7 ревизори и овластено лице, во функција на Директор на Дирекцијата за

внатрешна ревизија. Одржан е подоготвителен состанок кој како што е наведено и во

Упатството за работа на внатрешната контрола, на еден пријатен и позитивен пристап се

објаснети целите на ревизијата и начинот на кој таа ќе се спроведува. Исто така, истакнато

е и опсегот на ревизијата, сослушани се забелешките на овластените лица во Филијалата

околу нивните сугестии, информации и потешкотии во работењето, се одредија вработени

кои ќе бидат контакт со ревизијата и ќе обебзедуваат информации кои им се потребни во

работата, секој од својот делокруг на работата, се објаснаа процедурите, пристапот до

досиеата и други технички и практични аспекти, неопходни за одвивањето на целиот

процес.

По успешната координација, ревизорите пристапија кон зададените задачи. Ревизијата

траеше 5 дена, кои беа исполнети со разговори, консултации, укажувања, сугестии околу

одредени процеси и ситни недостатоци од техничка природа кои се исправаа во од,

односно во самиот тек на процесот на ревизија. Најповеќе внимание беше опфатено на

неколку теми, односно детално беа проверувани досиеата во службата за кредитирање на

население, односно стопанство, бидејќи кредитирањето на стопанство, како понов процес

во Филијалата не бил досега опфатен со ревизијата.

Првично следуваше проверка на досиеата на клиенти кои се кредираат во Филијалата,

особено кај клиенти кои имаат посебни специфичности во поглед на износот на

кредитирање, обезбедувањето, износот, како и досиеа на клиенти чија изложеност е

одобрувана од повисок орган на одлучување. Во продолжение ќе прикажам една листа на

неопходни елементи кои треба да ги содржи едно кредитно досие:

Партија број: ____________________________ Краткорочен Долгорочен

ДА НЕ

ПОДАТОК/ЗАБЕЛЕШКА

Барање Основни Обртни

Агрегатна изложеност Износ: _____________________

85

Буква/Скор А Б В Г Д __,__

Одлука-ниво согласно КПП Ниво: ______________________

Договор

Информација по поднесено барање

(Кред. анализа)

Проекции кај долгорочни кредити со

коментар

Анализа на причини за одобрено

пролонгирање (кај пролонгирани

кредити)

Исклучоци од критериуми

АДМИНИСТРИРАЊЕ НА КРЕДИТОТ ДА НЕ

ПОДАТОК/ЗАБЕЛЕШКА

Навремено признавање на финансиски

средства – искористен и неискористен

дел од кредитот (налог за пренос)

Точност на пресметка на камата и

надоместоци

Навремено депризнавање на кредити –

86

При ревизијата користени се и подсетници за тоа што треба да содржи едно досие,

поради тоа што само по себе, односно елементите на проверка се доста комплексни и

бараат точна проверка на сите елементи. Истата постапка беше спроведена при ревизија

на издадените гаранции за правни и физички лица.

Кај кредитирањето на физичките лица беа проверувани досиеата на 87 клиенти, а

особено внимание беше посветено на нефункционалните кредити и причините за кои тие

доспеале да бидат нефункционални. Во таа насока е проверувано дали се превземени сите

мерки кои стојат на располагање на филијалата, за наплата на истите кредити. Самите

кредити за физички лица, посебно потрошувачките немаат толку комплексна

документација, во споредба со правните лица, па истите беа контролирани со слична листа

за проверка која содржи помал број на елементи.

Што се однесува на аспектот на контролата на платниот промет беше контролирано:

- Увид во спроведувањето на тековно пропишаните процедури во делот на отварање

на сметки за правни и физички лица, како и нивна документираност

- Увид во спроведувањето на пропишаните процедури во работењето на front office

во Филијалата, односно прием и обработка на налози

- Увид во начинот на изработка и спроведување на налозите за присилна наплата

според законските прописи

- Увид во поставеноста на информативниот систем и електронските канали на

доставување на платните налози во Банката – интернет каналот на Банката

- Тестирање на ефикасноста и ефективноста на заштитните механизми на банката во

делот на електронско доставување на платните инструменти

- Увид во точноста и веродостојноста на сметководтсвената евиденција и

финансиските извешати во делот на работењето на платниот промет во земјата

- Проверка на начинот на активности во програмата и ситемот на спречување на

перење на пари

отплата

Користење на средствата од кредитот

(намена на одобрен износ)

Отплата на кредитот (извори)

87

- Проверка на точноста, веродостојноста и навременоста на доставување на различни

видови извешати до останатите делови на Банката, посебно кон Централата

- Увид во архивирањето на платните инструменти и другите документи врз кои се

евидентирани промените на трансакциските сметки и проверка на нивното чување

согласно со законската регулатива.

Кај платниот промет со странство беа контролирани повеќе аспекти од работењето, а

пред се увид во документацијата за отварање на девизни сметки и платните налози со

странство односно нивната документираност во согласност со прописите. При тоа беа

контролирани 276 налози за наплата од странство и 289 налози за плаќања во странство за

физички и правни лица. Исто беше контролирани и досиеата за 45 девизни сметки

отворени за правни лица.

Кај делот на ревизијата кој се однесува на финансиското работење, беа ревидирани

процесите на книжење на секојдневна основа на сите промени во структурата на

средствата во Филијалата.

По пет дена опсежна работа и проверка на обемна документација, повторно е одржан

заеднички состанок со овластеното лице во Филијала Битола – Директорот на Филијалата

со цел да се разговара за првичните наоди. Текот на состанокот беше, за разлика од

првичниот, во поголема мера практичен, со цел да се соопштат првите согледувања од

извршената ревизија. Последично на тоа е сериозноста на пристапот и сублимација на

голем број детали, пред се, од техничка природа кои треба да се корегираат, а немаат

суштинско влијание врз оцената на процесите во филијлата. За таа цел е разгледуван и

доделен на раководното лице во Филјалата акционен план за отклонување на ситните

пропусти во документарноста на процесите.

Во прилог е дел од акциониот план, како пример за поставување на препораки по

одредени пропусти во процедурите

Рб

Препораки

Одговор на

одговорните

лица

а) се прифаќа

б) не се

прифаќа:

образложение

Рок на

имплементација

88

Генерална препорака за Дирекцијата за управување со мрежа на филијали: да се превземат активности за

соодветно екипирање на Службата за платен промет со странство и Службата за кредитирање соодветно на

обемот на активности и потребите, а од друга страна и заради минимизирање на оперативен ризик од грешки и

злоупотреби бидејќи е невозможно да се воспостави било како систем на превентивни контроли заради

превенирање на грешки и двојна контрола.

I. КРЕДИТИРАЊЕ НА СТОПАНСТВО

Општи индикатори за следење на финансиска

состојба на клиентите

1. Генерална препорака при пополнување на ексел

шемите за следење на финансиска состојба на

клиентите:

При пополнување на шемите за БС и БУ (MAK-EБOР)

согласно податоците од завршните сметки, независно

од прикажанте позиции во пасивата од билансот на

состојба да се прави контрола на усогласеност и

најмалку да се направи алокација на кредитите според

рочност, како и тековна отплата на долгорочен долг,

според достапните податоци за кредитите во Банката.

Напомена: Правилната алокација по рочност на

кредитите во позициите влијае во анализите при

пресметување на општите показатели (EBITDA, кеш

флоу). Во билансните шеми збирот на позициите

kраткорочен долг, тековна отплата на долгорочен долг

и долгорочен долг треба да биде минимум според

задолженоста по кредити во КБ, а дополнително да се

проверува и задолженоста на клиентот на ниво на

банкарски сектор преку достапните податоци во

Кредитен регистар.

2 Пропусти во одговор на општите индикатори:

- За клиент ...ДООЕЛ Битола, поради погрешно

пресметан показател за неможност за

намалување на долг (обврски по

кредити/EBITDA) не е одговорено со ДА на ова

прашање. Бидејќи клиентот има негативен

фин.резултат и негативен ебитда-овој показател

е негативен што резултира одговорот да биде

имплементирано

89

ДА. Со одговорот на ова прашање со ДА кај

клиентот би се идентификувале финансиски

потешкотии и истиот би бил класифициран во Б

категорија со 30.09.2015 со 8,7% исправка,

односно дополнителна исправка од 131

илј.денари.

Напомена: по укажување на Внатрешна

ревизија одговорот на прашањето е корегиран и

клиентот со 31.10.2015 е класифициран во Б

ризична категорија.

- За клиент ... – да се корегира одговор на

прашање за намалување на обртен капитал

бидејќи е земен прометот на сметките наместо

состојба. Со правилно одговарање на ова

прашање би се добил одговор ДА-односно

намалување на обртниот капитал. 3 Пропусти во администрирање на гаранции и

надоместоци по кредити

- За издадена чинидбена гаранција 02-450- по

налог на ... ДООЕЛ Битола на износ од 5.000

илј.ден. за цел период на важност на

гаранцијата од 20.06.2014 пресметувана е

погрешна провизија. Најпрвин гаранцијата е

третирана како платежна и пресметувана и

наплатувана е провизија од 0,4%, наместо 0,2%.

Потоа, од 19.08.2014 не е земен во предвид

наменски депозит кој е положен од страна на

клиентот и пресметувана е провизија од 0,2%

наместо 0,1%.

- Надомест за продолжување на рок за партија

02-405- наплатен е надомест од 0,3% и 0,25%,

наместо само 0,25% на преостанатото салдо на

кредитот.

4 Препорака: Навремено да се даде налог за

обезбедување препроценки на заложениот имот

согласно правилата предвидени во Кредитната

политика на Банката. Примери; ... ДООЕЛ-последна

проценка е 06.2012 год., ... дооел-11.2010 год., ... -од

04.2012 година.

90

II. Платен промет со странство

5. Плаќање со ефективни странски пари

Препорака: На образецот 1450 при исплата на

ефективни странски средства за службен пат,

задолжително да стои печат и потпис од правното лице

налогодавач, наместо печат и потпис од овластено

лице од Банката врз основа на договорно овластување.

Напомена: Идентификуваното отстапување кај дел

од обрасците е отстрането за време на теренската

ревизија и се доставени нови уредно заверени

обрасци.

Имплементирано

6. Препорака: За дел од трансакциите да се обезбеди

оригинал или копија заверена на Нотар од Лиценца за

превоз за транспортната фирма ... Битола.

Напомена: Документот е обезбеден во тек на

ревизијата.

Имплементирано

7. Плаќање на нерезидент со сметка во Банката по

налог на резидент правно лице

Препорака: Да се обезбедат Договори за дело кон

дознаките 1450-044- од 07.10.2014, 14550-044- од

24.10.2014 и 1450-044- од 02.12.2014 (основ 264-

деловно раководни услуги).

Напомена: Документацијата е обезбедена во тек на

ревизијата.

имплементирано

8. Плаќање на нерезидент во странство по налог на

правни лица

Препорака: Да се обезбеди договор за оперативен

лизинг кон дознака 1450-025- од 12.02.2015 заради

имплементирано

91

правилна примена на Упатсвото на НБРМ за платен

промет со странство.

Напомена: Документацијата е обезбедена во тек на

ревизијата.

9. Девизни потписни картони

Препорака: Да се скенира новиот потписен картон на

правното лице ... Битола во базата на Банката заради

правилна идентификација на овластените потписници.

Напомена: Потписниот картон е скениран за време

на ревизијата.

имплементирано

10. Внес на ефективни странски пари по налог на

правно лице-резидент

Препорака: На образецот ,,Вложувам,, со кој се врши

внес на ефективните странски пари наплатени од

нерезидентот на благајна, да се пополнува името на

правното лице-резидент и физичкото лице кое ги

вложува ефективните странски средства и кое се

потпишува на образецот. Во пракса се става често

името на нерезидентот од кого се наплатува

домашниот клиент.

11. Тековна состојба: превентивна контрола во

трансакциите од платниот промет со странство е

несоодветна бидејќи има еден извршител и во

тековната пракса двојната конрола се врши од страна

на работник кој е ангажиран на благајна и за да може

да се реализира трансакција од платниот промет со

странство, потребно е работникот да ја напушти

благајната, да се префрли на друга работна станица на

апликацијата Мегадевизно за да ја исконтролира и

доврши трансакцијата, што од друга страна значи често

прекинување на работата на благајна. Состојбата

имплицира висок оперативен ризик од грешки и

92

злоупотреби поради несоодветна превентивна

контрола во рамки на деловниот процес.

III Кредитирање физички лица

12.

Препорака: За кредитната партија 02-401- формално

да се документира дополнителното месечно примање.

IV

Отворање на водење на денарски/девизни сметки

на правни лица

13. Наод: Кај дел од ревидираните сметки на правни лица

отворени во Филијалата констатирано е дека во

апликацијата Back office не се внесуваат податоци за

основачи, управители, структура на капиталот и

вистинскиот сопственик на правното лице, иако од

приложената документација може да се

идентификуваат овие лица.

Од системската евиденција со состојба 30.06.2015 г.

констатирано е следното:

- Податокот за вистински сопственик, не е

ажуриран во електронската база на податоци кај

97% од вкупниот број на активни правни

- Податокот за основачи не е ажуриран во

електронската база на податоци кај 49% од

вкупниот број на активни правни

- Податоците од апликација за клиент правно

лице не се ажурирани кај 23% од вкупниот број

на сктивниправни лица

Препорака: Да се превземат активности за

идентификација на вистинскиот сопственик согласно

процедурата пропишана во интерните акти за спп, како

и во ел. база задолжително и редовно да се внесуваат

93

податоци за оснивач, управител, структура на капитал

и вистински сопственик на клиентот.

14. Наод: Во текот на ревизијата констатирано е дека во

електронската база на податоци не се скенирани

потписните девизни картони на 6 кленти како и во три

потписни картони не е специфициран начинот на

потпишување на овластените потписници.

Напомена: По укажување на ревизијата од страна на

одговорните лица во текот на ревизијата извршено е

специфицирање на начинот на потпишување на

потписниците каде недостасуваше и извршено е

скенирање на потписните картони.

имплементирано

15. Препорака: Редовно да се затвораат ТС на оние

клиенти-правни лица кај кои се исполнети законските

критериуми пропишани во чл 13 од ЗПП за затварање на

сметка ( нема салдо, две години нема промена и не е

блокирана ).Во текот на ревизијата констатирано е дека

кај 21 ТС исполнети се условите за нивно затварање

(примери во работни белешки на ревизијата).

Напомена: При идентификување и следење на ТС кои

согласно закон треба да се затворат, да се користи

Извештајот кои за таа цел е креиран во апликацијата

Back office ( мени Извештаи – извештај Активни сметки

за гаснење)

V Безбедност и здравје при работа

16. Препорака: Во соработка со овластеното лице на ниво

на Банка за БЗР да се провери и докомплетира

докуметацијата која треба да ја поседува Филијалата.

Со контролата е констатирано дека дополнително

94

треба да се превземат следниве активности:

- да се изготви План за евакуација и во просториите на

Филијалата да се истакне скица од План за евакуација

- да се побара мислење од Дир. за заштита и

спасување на РМ за Проценката и Планот за заштита

и спасување,

- да се изврши испитување и мерење на

микроклиматските услуви во новиот објект

VI Заштита на лични податоци

17. Препорака: Да се ревидираат и изготват нови

Овластувања за ракување со клучеви од плакари и

архивата, соодветно на просторот во кои реално се

архивира и чува документацијата (постоечките

Овластувања се однесува на просторот во стариот

објект на Филијалата), како и за вработениот во

службата за кредитирање на стопанство да се пополни

Образецот Овластувања за пристап.

VI Постапки на управување со документарен и

архивски материјал во канцелариско и архивско

работење на филијалата

18. Препорака: Во насока на надминување на

констатираните слабости наведени во Записникот во

делот - управување, располагање и ништење на

архивирана документација, внатрешна ревизија смета

дека е потребно да се превземат следниве активности:

- лицето овластено за ракување со клучот од

архиватат да води евиденција за прием, подигање и

ништење на докуменатцијата.

- роковниот штембил да се става на сите завршени

95

предмети и задолжително да се пополнува датум и

рок на чување на документот согалсно Листата за

рокови на чување.

- за докуметацијата кај која е поминат пропишаниот

рок за чување согласно интерните акти, да се

направи попис и опис и да се предаде на ништење во

соработка со надлежната служба во Централата

Напомена: Дел од овие препораки ќе бидат содржани

во измените и дополнувањата на процедурите за

работа во канцелариско и архивско работење кои се

работат во стручните служби во Централата, но

заради минимизирање на оперативен ризик од

начинот на кој се постапува со документарен и

архивски материјал во моментов во филијалата,

препорачуваме веднаш да се превземат мерки за

имплементација на дадените препораки, а понатаму и

по сите други измени во процедурите за работа по

нивно усвојување.

Со оваа активност заврши практичниот дел од ревизијата, со дадени интерни

рокови за спроведување на акциониот план за отсранување на недостатоците кои беа

пронајдени, а се од формална природа, со што во Филијалата беше одржан интерен

состанок на кој се договори динамиката за отсранување на пропустите и истата активност

беше спроведувани во следниве неколку месеци, пред се поради обемноста на

активностите во платниот промет во согласност со новите прописи, додека останатите

недостатоци беа решени во следните неколку дена.

Следен чекор беше очекувањето на Извештајот за извршената ревизија кој

следуваше по 10 дена од извршената ревизија. Истиот беше пратен по маил до сите

релевтани фактори, кои хиерариски одговараат за работата на филијалата, вклучително и

Управниот одбор на Банката. Понатаму овој извештај беше составен дел на Годишниот

извештај за работа на Секторот за внатрешна ревизија, кој беше доставен до Одборот за

внтрешна ревизија како орган на Собранието на Банката, а усвоен на следното Собрание

на Банката.

Во истиот Извештај беа наведени, на почеток, таксативно:

- Предмет на ревизија

96

- Цел на ревизијата

- Метод на ревизијата

- Обем на ревизорската работа

- Време на теренската ревизија

- Организациона единица

- Одговорно лице на организационата единица

- Состав на Секторот за внатрешна ревизија кој ја изврши ревизијата

- Акти спрема кој е извршена ревизијата и сл.

Натаму следува кратко Резиме за извршената ревизија каде е нагласено дека е добиено

разумно уверување дека:

- Филијалата ги извршува ревидираните активности во рамки на добиените

овластувања во согласност со законската регулатива и интерните акти на Банката

- Реализираниот финансиски резултат во ревидираниот период е реално прикажан,

средствата и изворите на средства се признанени во целост, на време и на

пропишан пар на сметки во согласност со сметководтсвените процедури на

Банката. Признавањето и вреднувањето на истите е поткрепено со вердостојна

изворна документација.

- Филиајлата во ревидираниот период добро управува со кредитниот ризик

почитувајќи ги во целост критериумите и процедурите на Кредитната политика на

Банката и останатите интерни акти. Кредитните пласмани се реализирани кај

клиенти со добар кредибилитет, кои имаат позитивни и задоволителни показатели

од работењето, реален извор на спствени средства од кои се остварува навремена

отплата на доспеаните обврски спрема Банката. Показателот за просечна ризичност

3,65% го класифицира вкупното кредитно портфолио на Филијалата во А ризична

категорија и упатува на заклучок дека Филијалата управува со квалитетно и

нискоризично кредитно портфолио од кредитните пласмани на правни и физички

лица.

Понатаму, во Извештајот, поединечно се покажани податоци по поодделни сегменти,

заедно со споредбени показатели за добивање на појасна слика за работењето на

сегментите, изразени квантитативно.

Од наведеното може да се заклучи дека се работи за позитивни согледувања за

работењето на Филијалата и задоволството е уште поголемо што се добија практични

насоки за подобрување на работењето на Филијалата во иднина.

97

ЗАКЛУЧНИ СОГЛЕДУВАЊА

Внатрешната ревизија е независна активност која обезбедува објективно и стручно

мислење, советодавно по карактер, а нејзината цел е да ја зголеми вредноста и да го

подобри работењето на банката. Таа и помага на банката во исполнувањето на зададените

цели преку поттикнување на воведувањето на систематски и дисциплиниран пристап на

работа, кој ја подобрува ефикасноста на процесите поврзани со управувањето со ризикот,

контролите и корпоративното управување. Филозофијата на внатрешната ревизија се

огледува во постојаното континуирано следење на целокупното работење на банката, со

цел да провери дали банката систематски управува со ризиците, кои произлегуваат од

оперативните активности на банката, во согласност со принципите на стабилно работење,

вклучувајќи управување со ресурсите на информационата технологија и други поврзани

технологии. Функцијата на внатрешна ревизија треба да биде воспоставена како јасно

идентификувана организациона единица за внатрешна ревизија во банката. Ова

произлегува од нејзината подреденост на надзорниот одбор на банката или одборот за

ревизија, на кој таа редовно, во согласност со меѓународните стандарди за внатрешна

ревизија, ги поднесува плановите и извештаите. Независноста се обезбедува со

професионализам, односно со примената на меѓународните стандарди за внатрешна

ревизија и најдобрите практики, како и со почитување на кодексот на професионална

етика. Професионалноста на ревизорите се препознава преку способноста за проценка на

ризикот и оценката на квалитетот на системите и процесите, давање препораки за

подобрувања во работењето и примерно однесување кога се соочени со прашања на

повреда на независноста или појава неправилности. За да внатрешната ревизија го

постигне сето тоа, мора да биде спроведувана од страна на одговарачки профил на луѓе,

кои имаат лични вештини, компетентност и доказ за стручност. Внатрешната ревизија која

функционира во една банка ја олеснува работата на банкарските супервизори и го

подобрува банкарското работење. Силна внатрешна контрола, вклучувајќи и внатрешна

ревизија, како и еден независен надворешен систем на ревизија, претставува дел од едно

цврсто деловно раководење, што од своја страна допринесува за ефикасен и

соработувачки однос меѓу раководството на банката и супервизорите на истата. Ефикасен

систем на внатрешна ревизија е еден непроценлив извор на информации за раководството

98

на банката, за нејзините супервизори и за квалитетот на системот на внатрешна контрола

во таа организација. Внатрешната ревизија претставува независна и објективна активност

на консултирање и осигурување, наменета за зголемување на вредноста и подобрување на

работата на организацијата. Таа и помага на една организација да ги оствари своите цели

со воведување на систематски и дисциплиниран пристап за оценување и подобрување на

ефикасноста на процесите за справувањето со ризици, контрола и управување. Развојот и

се пософистицираниот начин на банкарско работење ја зголемува изложеноста на банките

на разни видови на ризици. Овој тренд наметнува потреба од континуирано проширување

на обемот на внатрешната контрола во насока на опфаќање и следење на управувањето со

сите ризици со кои банките се соочуваат на секојдневна основа. Внатрешната контрола

претставува механизам за рано откривање на грешките и неправилностите во работењето,

како и за спречување на злоупотреби и измами. Внатрешната ревизија, соодветно

надополнета од надворешната ревизија, создава сеопфатна ревизорска функција која ги

одржува неопходните внатрешни контроли и правилното извршување на целокупните

банкарски активности. Меѓусебната соработка на супервизорските власти, надворешните

и внатрешните ревизори, ја подобрува ефикасноста во работењето на сите три

инволвирани, при што секоја страна сноси своја одговорност.

Работата на внатрешната ревизија во банката во најголема мерка се однесува на

утврдување дали: процесите за управување со ризици, контрола и управување

обезбедуваат разумни гаранции дека значајните финансиски, менаџерски и оперативни

информации се точни, проверени и навремени; ресурсите се економично собрани и

ефикасно алоцирани; имотот е заштитен; активностите на организацијата се во

сосгласност со: политиките, процедурите, договорите, законите, регулативите; и

деловните цели се постигнати. Основна цел на внатрешната ревизија е да врши проверка

на усогласеноста на интерните акти со позитивните законски прописи, регулативата на

НБРМ, како и оцена на системите на внатрешни контроли и управувањето со ризиците.

Внатрешната ревизија обезбедува независно и објективно мислење до органите на Банката

за ефективноста на воспоставените внатрешни контроли и за адекватноста на системите за

управувањето со ризиците. Преку анализа и проценка на ризикот на поединечните

деловни активности и единици во Банката, внатрешната ревизија ја одредува

фрекфентноста на вршење на ревизии на поединечни активности во рамките на

99

ревизорскиот циклус кој изнесува осумнаесет месеци. Секторот за внатрешна ревизија на

Банката изработува извештаи од извршените ревизии и ги доставува до одговорните лица

на ревидираните единици, Управниот одбор, Одборот за ревизија и Надзорниот одбор и ја

следи реализацијата на препораките. За своето работење изготвува квартални,

полугодишен и годишен извештај. Врз основа на член 97 од Законот за банките, Статутот

на Банката и Политиката за вршење на внатрешна ревизија, Секторот за внатрешна

ревизија на Банката изготвува Годишен извештај за своето работење за годината која

завршува на 31.12. Годишниот извештај на Секторот за внатрешна ревизија се доставува

до Надзорниот одбор, Управниот одбор и Одборот за ревизија на Банката. По Годишниот

извештај на Секторот за внатрешна ревизија, Надзорниот одбор дава писмено мислење и

го доставува до Собранието на Банката и до Народна банка на Република Македонија.

Годишниот извештај за работењето на Секторот за внатрешна ревизија, согласно

наведените акти содржи: опис на извршените ревизии на работењето на Банката, оцена на

адекватноста и ефикасноста на системите за внатрешна контрола, наоди и предложени

мерки на внатрешната ревизија, оцена на спроведување на мерките предложени од страна

на внатрешната ревизија, оцена на реализацијата на поставените цели со Годишниот план

за работа на Секторот за внатрешна ревизија, оцена на планираното време за контрола и

евентуалното отстапување и информации за извршени други активности.

100

КОРИСТЕНА ЛИТЕРАТУРА

1. Андрић, Мирко, Интерна ревизија, СДК 189/93, Служба друштвеног књиговодства

Југославије, Београд, 1993

2. Андрић, Мирко, Ревизија рачуновотствених исказа, Економски факултет,

Суботица, 1996

3. Ацески, д-р Благоја, Трајкоски, д-р Бранко, Интерна и екстерна ревизија,

Економски Факултет – Прилеп, 2004

4. Брекало, Филип, Ревизија темељних финансиских извештаја-koncept materiality,

Рачуноводство и финансије, бр.3, Загреб, Март 1996

5. Богољуб Др. Виторовиќ, ”Интерна ревизија као инструмент ефикасног

управљавања радне организације”, Београд, 1983.

6. Богољуб Др. Виторовиќ, Др Мирко Андриќ: "Основи ревизија" Београд, 1996.

7. Богољуб Виторовиќ: Стандарди професионалне праксе интерне ревизије,

'Књиговодство" бр. 9 / 94; Београд.

8. Богољуб Виторовиќ: Каква се улога интерне ревизије очекује у управљању

предузечем, "Књиговодство", бр 6 . Београд, 1991 г.

9. Божиновска, д-р Зорица, „Концепти, средства и постапки за ревизија – можност

занивна примена на ревизорската практика во Репулика Македонија“ – докторска

дисертација, одбранета на Економски факултет – Скопје, 1999

10. Barry J.Epstein; Abbas Ali Mirza - Interpretation and Application of International

Accounting Standards; John Wiley & Sons, Inc 1999.

11. Basel comitee for banking supervision, “International Convergence of capital

measurement and capital standards”, Basel, june 2006

12. Витровиќ, Б, „Улога интерне ревизије у управљању предузећем, списание „СДК“

бр.104, Београд, 1993

13. Виторовић, д-р Богољуб, Контрола и ревизија у функцији управљања пословним

финансијама, СРРС, Београд, 1990

14. Виторовић, Б., Андрић, М.,: "Основи ревизија" Београд, 1996.

15. Драгојевић, Драгутин, "Основни принципи обављање независне ревизије", Београд,

СДК175 /1992 год.

101

16. Драгојевић, Драгутин П., Интерна ревизија као фактор унапређење менаџмента у

корпоративним организацијама, Аутидинг ревизија, 3/97, ДЦТ доо Београд, 1997

17. DavidMcNamee, CIA,CISA, DFE, CGFM: Georges Selim, Ph.D.,FILA(UK) -

Финансисики консалтинг - Прирацник за внатресна ревизија на банки, Скопје,

Октомври, 2000 година.

18. Димитрова, Ј., Одговорност на сметководителите, менаџментот и ревизорите

заверодостојноста, квалитетот и кредибилитетот на финаниските извештаи,

Универзитет „Гоце Делчев“, Економски факултет –Штип

19. Емилија Антевска, „Интерна ревизија базирана на проценка на ризикот“, Зборник

на трудови од XII симпозиум, Сојуз на сметководители,финансисти и ревизори,

Струга, 2000

20. Загар, м-р Катерина, Загар, м-р Лајош, Рачуноводствени стандарди, Финансијски

извештаји ревизије, Прогрес, Загреб, 1993

21. Зорица Др. Божиновска Лазаревска; "Ревизија"; Економски Факултет - Скопје, 2001

год

22. Зорица Божиновска: "Законот за ревизија - нов предизвик пред домашната

сметководствена професија" Сметководствено финансиски консалтинг, бр. 2

Скопје, 1998 година.

23. Закон за Трговски Друштва - Службен весник на Република Македонија, бр.28/1996

година

24. Закон за ревизија, Службен весник на Република Македонија, бр. 65/ 1997.

25. Закон за државна ревизија, Службен весник на Р.македонија бр.65/1997 година.

26. Закон за банки и штедилници, Службен Весник на Република Македонија, бр. 29

Јуни, 1996 год.

27. Закон за Банки, Службен весник на Република Македонија, бр.63, 2000 година.

28. Закон за спречување на перење пари, Службен Весник на Република Македонија

бр.70, 5 Септември 2001 година.

29. Закон за спречување на перење пари – Правилник за видот на информациите и

документите кои се доставуваат до дирекцијата за спречување на перење пари;

Службен Весник на Република Македонија бр.15; 25 Фебруари 2002 год.

102

30. Јовановић, Даница, Виторовић, Богољуб, Анализа пословања предузећасконтролом

и ревизијом, Современа администрација, Београд, 1989

31. KPMG, “Financial instruments accounting International Financial Reporting Standards”,

UK, February 2006.

32. Кожухаров, д-р Сашо, Витанова, м-р Павлина, Ревизија, Европски универзитет на

Република Македонија, Скопје, 2006

33. Миливоје Цветановиќ: "Интерна ревизија у функцији унапреџења пословања

предузеча," Ревизија 1 / 96, Мегатренд, Београд, 1996 г.

34. Марко Петрович "Опште карактеристике ревизије са гледишта управљања

предузечем" Симпозијум СРФР Србије, Златибор, 91.

35. Мартић, С., Контрола и Ревизија, Универзитет у Београду, Економски факултет,

Београд,1997

36. Мартић, С., Ревизија финансиских извештаја и проценка вредности предузећа-

Рачуноводство и пословне финансије приведе у транзицији, Зборник радова,

Златибор, 1995

37. Муриќ, м-р Рефика, Интерна ревизија, Pro agens, Скопје, 2005

38. „Меѓународни стандарди за ревизија“, Комисија за ревизорски стандарди,

Скопје,1998

39. „Меѓународни стандарди за ревизија“, Комисија за ревизорски стандарди, Скопје,

1997

40. Николовски Д-р. Пеце: ”Интерна и екстерна ревизија”, Универзитет “Св. Климент

Охридски”, Битола, Економски факултет Прилеп, 2009

41. Николовски Д-р. Пеце: ”Меѓународни ревизрски стандарди” Универзитет “Св.

Климент Охридски”, Битола, Економски факултет Прилеп, 2003

42. Николовски Д-р. Пеце: ”Организација на ревизијата на финансиските извештаи”

Економски факултет Прилеп, 2004

43. Николовски Д-р. Пеце: ”Фискална ревизија” Економски факултет Прилеп, 2007

44. Николиќ, Д., Улога независне ревизије у контексту процене вредности предузећа

код власничке трансформације, Новац и развој, бр.4, Служба за платни промет,

Београд, 1994

103

45. Петровић, д-р Зоран, Међународни стандарди ревизије, Универзитет Сингидунум,

Београд, 2008

46. Проф. д-р И. Стремић, Интерна Ревизија, списание Хрватског удружења ревизора,

Ревизија бр.1/98

47. Проф. д-р Иво Спремић, м-р Јошко Ковач, Сустав интерне ревизије, XXX

симпозиум

48. Reilly, Hirsch, Defliese, Jeanicke: Montgomeryo's Auditing, eleven edition, Wiley, New

York, 1990

49. Рамка на меѓународни стандарди за ревизија, Службен Весник на РМ бр.51, 1998

година.

50. Станоил Др.Станоевски: "Контрола и ревизија", Економски Факултет, Скопје 1998

година.

51. Станоил Станоевски “Сметководствен и финансиски систем на Р.Македонија во

концепциска рамка на МРС и Ревизорските стандарди” Зборник на трудови,

Струга, 1998 година

52. Слободан Марковски и Блажо Недев "Сметководство на деловниот менаџмент"

учебник на Економски Факултет Скопје, 1995.

53. Славољуб Мартиќ: Контрола и ревизија, Економски Факултет Београд, 1987.

54. С.Павловиќ: "Ревизија пословања у функцији управљању предузечем", XXII

Симпозијум; Улога рачуноводства и ревизије у управљању предузечем у тржишној

привреди; Зборник радова, Златибор, 1991.

55. Снежана Љубисавлевиќ: "Извештај ревизора и повечање ефикасности менаџмента",

XXII Симпозиум, Златибор, 1998.

56. Сима Др Дохчевиќ: "Зашто је интерна ревизија неопходна менаџменту?"; Ревизија

бр.2., Д.С.Т. д.о.о., Београд, 1997.

57. Славко Др Лисавац:,"Обавезе правних лица у вези са ревизијом рачуноводствених

исказа", Ревизија бр.2, Д.С.Т.д.о.о., Београд, 1997.

58. Храватске заједнице рачуновођа на теме „Рачуноводство, пословне финасије и

ревизија“, Загреб,1995

104

59. Скок П., Карактеристики ревизије посебних биланса –Улога рачуноводство

иревизије у управљању предузећем у тржишној привреди, Зборник радова,

Златибор, 1991

60. Станишић, д-р Милован, Ревизије, Универзитет Сингидунум, Београд, 2008

61. Станишић, д-р Милован, Практика из методологија ревизије, Универзитет

Сингидунум, Београд, 2006

62. Станишић, д-р Милован, Методологије ревизије, Универзитет Сингудунум,

Београд, 2008

63. Станковић, Љ., Примена међународних ревизорских правила, СДК, 189/93, Служба

друштвеног књиговодства Југославије, Београд,1994

64. Станковић, Љ., Финансиска ревизија, новац и развој, бр.9 Служба за платни промет

СПП, Београд, 1994

65. Станоевски, д-р Станоил, Контрола и ревизија, Економски факултет–Скопје, 1998

66. Цветановић, М., Улога интерне ревизије у управљању предузећем, XXII Симпозиум

– улога рачуноводство и ревизије у управљању предузеће у тржишној привреди,

Зорник Радова, Златибор, 1991