УНИВЕРЗИТЕТ „СВ. КЛИМЕНТ ОХРИДСКИ“ – БИТОЛА

ФАКУЛТЕТ ЗА ИНФОРМАТИЧКИ И КОМУНИКАЦИСКИ ТЕХНОЛОГИИ

ДРЖАВЕН ПРОТОКОЛ - ПОТРЕБА ОД РЕФОРМА НА ПРОТОКОЛАРНАТА

СЛУЖБА ВО РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА

Докторска дисертација

Ментор Кандидат

проф.д-р Борче Давитковски м-р Иле Масалковски

БИТОЛА, 2017

2

Содржина Глава 1 .................................................................................................................................. 6

МЕТОДОЛОШКА РАМКА ............................................................................................ 6 1.1 Вовед во проблематиката ..................................................................................... 6 1.2 Предмет и цели на истражувањето ..................................................................... 7

1.3 Методологија......................................................................................................... 8 Глава 2 .................................................................................................................................. 9

ИСТОРИСКИ ПРЕГЛЕД НА ДИПЛОМАТИЈА И ДИПЛОМАТСКИ ПРОТОКОЛ 2.1 Историја на дипломатијата ....................................................................................... 9 2.2 Историја на современата дипломатија .................................................................. 10

2.3 Кодификација на дипломатски закон .................................................................... 11 2.4 Виенска конвенција за дипломатски односи ........................................................ 12

Глава 3 ................................................................................................................................ 17

СОВРЕМЕНА ДИПЛОМАТИЈА, СУШТИНА И ПРАВИЛА НА ДИПЛОМАТСКИ

ПРОТОКОЛ ................................................................................................................... 17 3.1 Меѓународни односи и дипломатија ..................................................................... 17 3.2 Дипломатски преговори ......................................................................................... 20

3.3 Дипломатски претставништва и дипломатски претставници ............................. 22 3.4 Дипломатски протокол ........................................................................................... 26

3.5 Суштинска определба на дипломатскиот протокол ............................................ 30 3.6 Дипломатски кор – Правила на однесување ......................................................... 32

3.7 Акти на учтивост ..................................................................................................... 34 3.8 Меѓународни акти на учтивост .............................................................................. 38 3.9 Форми на обраќање ................................................................................................. 39

3.10 Дипломатски мисии .............................................................................................. 40

3.11 Приеми и правила .................................................................................................. 42 3.12 Видови на приеми ................................................................................................. 43 3.13 Основни правила и норми на дипломатскиот протокол .................................... 46

3.14 Официјална гардероба .......................................................................................... 48 3.15 Церемонијали ......................................................................................................... 49

3.16 Церемонијален ред на дипломатскиот кор ......................................................... 52 3.17 Воен церемонијал .................................................................................................. 54

3.17.1 Парада на војската .......................................................................................... 54

3.17.2 Почесна гарда ................................................................................................. 55 Глава 4 ................................................................................................................................ 58

ПОДРАЧЈА НА ДЕЛУВАЊЕ НА ДИПЛОМАТСКИОТ ПРОТОКОЛ ................... 58 4.1 Привилегии и имунитети ........................................................................................ 58 4.2 Интегритет ............................................................................................................... 60

4.2.1 Лична неповредливост на дипломатските претставници (агенти) .............. 60 4.2.2 Непристапност до објектите на живеење на дипломатските претставници

..................................................................................................................................... 61 4.2.3 Недостапност на архивите и документите ..................................................... 62

4.2.4 Слобода на комуникации ................................................................................. 62 4.3 Судски имунитет ..................................................................................................... 64

4.3.1 Имунитет за кривично-правна заштита ......................................................... 65 4.3.2 Имунитет за граѓанско и управно право ........................................................ 65 4.3.3 Имунитет во исклучителни случаи ................................................................. 66

4.3.4 Имунитет во случај на автомобилски несреќи .............................................. 66 4.3.5 Имунитет за должноста сведочење................................................................. 67

4.4 Привилегии на дипломатските претставници (агенти) ....................................... 68

3

4.4.1 Привилегии од куртоазија ............................................................................... 68

4.4.2 Ослободување од данок ................................................................................... 68 4.4.3 Царина ............................................................................................................... 69 4.4.4 Социјално ослободување ................................................................................. 70 4.4.5 Дипломатски пасоши ....................................................................................... 71

4.5 Привилегии и имунитети на конзуларни претставници ...................................... 74 4.6 Времетраење на дипломатските привилегии и имунитети ................................. 80 4.7 Дипломатска коресподенција ................................................................................. 82 4.8 Официјална коресподенција ................................................................................... 83

4.8.1 Кабинетски стилови ......................................................................................... 83

4.8.2 Кратенки за обраќање ...................................................................................... 83 4.8.3 Kоресподенција со претседател на република .............................................. 84 4.8.4 Коресподенција на министерството за надворешни работи и странските

великодостојци .......................................................................................................... 85 4.8.5.1 На министерот за надворешни работи ........................................................ 85 4.8.5.2 На странски амбасадор, шеф на дипломатска мисија, ополномоштен

министер ..................................................................................................................... 86

4.8.6 Коресподенција помеѓу дипломатските мисии и локалната влада ............. 87 4.8.7 Коресподенција со црковните великодостојници ......................................... 90

4.9 Полуофицијална коресподенција ........................................................................... 92 4.10 Приватната коресподенција ................................................................................. 92

4.11 Дипломатска коресподенција поделена според писмен допис ......................... 93 4.12 Mеѓудржавна и меѓувладина дипломатска кореспонденција .......................... 96 4.13 Покани .................................................................................................................... 98

4.14 Потсетници ............................................................................................................ 99 4.15 Титули................................................................................................................... 100

4.16 Церемонијал ......................................................................................................... 101 4.16.1 Пристигнување и заминување на шефовите на дипломатските мисии .. 101

4.16.2 Прием и други дипломатски настани ......................................................... 103 4.17 Dresscode (начин на облекување) ...................................................................... 112

4.18 Комеморација ....................................................................................................... 117 4.19 Знамиња ................................................................................................................ 119 4.20 Прекршување на правилата на протоколот и учтивост ................................... 120

Глава 5 .............................................................................................................................. 121 ДИПЛОМАТСКИ ПРОТОКОЛ ВО МЕЃУНАРОДНИ ОРГАНИЗАЦИИ ................ 121

5.1 Развој и значење на меѓународните организации .............................................. 121 5.2 Привилегии и имунитети на меѓународните организации ................................ 122 5.3 Дипломатски протокол во меѓународните заедници ......................................... 124

5.4 Официјални и работни јазици .............................................................................. 125 5.5 Основни програмски правила и протоколна практика во ООН ....................... 126 5.6 Знамето на ООН .................................................................................................... 129

Глава 6 .............................................................................................................................. 132

СОВРЕМЕНА ДИПЛОМАТИЈА И ДИПОЛОМАТСКИ ПРОТОКОЛ ВО

РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА ................................................................................... 132 6.1 Современа дипломатија и дипломатски односи на Република Македонија ... 132 6.2 Конзуларни услуги на Министерството за надворешни работи на Р.

Македонија ................................................................................................................... 135

6.3 Протоколот во Република Македонија ............................................................... 137 6.3.1 Церемонијал протокол во Република Македонија ...................................... 137

4

6.3.2 Директорат за дипломатски протокол во министерството за надворешни

работи ....................................................................................................................... 139 6.4 Државни симболи на Република Македонија (знаме, грб и химна) ................. 142 6.5 Претседателска гарда на Република Македонија ............................................... 149 6.6 Привилегии и имунитети во Евроската Унија и Република Македонија ........ 151

6.7 Церемонијали ......................................................................................................... 152 6.7.1 Пристигнување и заминување на високи делегации и шефови на

дипломатски мисии ................................................................................................. 152 6.7.1.1 Посета на највисоки државни функционери во Република Македонија 152 6.7.1.2 Посета на наши високи делегации во стратство (шеф на држава) ......... 163

6.7.1.3 Комеморации, државни погреби, полагања на венци и откривање на

споменици ................................................................................................................ 164 6.8 Ордени, одликувања и признанија во Република Македонија ......................... 166

Глава 7 .............................................................................................................................. 175 ЕМПИРИСКО ИСТРАЖУВАЊЕ .............................................................................. 175 7.1 Социодемографски податоци ............................................................................... 175 7.2 Квантитативна анализа на добиени податоци од истражувањето .................... 178

Глава 8 .............................................................................................................................. 188 ЗАКЛУЧНИ СОГЛЕДУВАЊА И ПРЕПОРАКИ ЗА РЕФОРМА НА

ПРОТОКОЛАРНАТА СЛУЖБА НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА ВО

ДРЖАВЕН ПРОТОКОЛ ............................................................................................. 188

8.1 ПРОТОКОЛАРНИ ФУНКЦИИ НА МИНИСТЕРСТВОТО ЗА

НАДВОРЕШНИРАБОТИ НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА ............................... 193 8.2 ПОСЕТИ ОД СТРАНА НА СТРАНСКИ ВИСОКИ ПРЕТСТАВНИЦИ НА

РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА ................................................................................... 194 8.3 ПОСЕТИ НА ВИСОКИ ПРЕТСТАВНИЦИ НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА

ВО СТРАНСТВО ......................................................................................................... 203 8.4 ПРОТОКОЛAРНИ НАСТАНИ НА БРАЧНИОТ ДРУГАР ИЛИ ПАРТНЕР НА

ПРЕТСЕДАТЕЛОТ НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА, ПРЕТСЕДАТЕЛОТ НА

СОБРАНИЕТО НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА, ПРЕТСЕДАТЕЛОТ НА

ВЛАДАТА НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА И МИНИСТЕРОТ ЗА

НАДВОРЕШНИ РАБОТИ НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА .............................. 204 8.5 ДРЖАВНИ ПРОСЛАВИ И ДРУГИ НАСТАНИ ОД ДРЖАВНО ЗНАЧЕЊЕ . 206

8.6 ОДЛИКУВАЊА, ФОРМАЛНО ПОТПИШУВАЊЕ НА АКТИ И ПРЕДАВАЊЕ

НА АКРЕДИТИВНИ ПИСМА, КОПИИ ОД АКРЕДИТИВНИ ПИСМА ............. 208

8.7 ДРЖАВНИ ПОГРЕБИ И ДЕНОВИ НА ЖАЛОСТ ............................................ 209 8.8 ПОЛОЖУВАЊЕ НА ВЕНЕЦ ............................................................................... 209 8.9 ВОЕНИ ПОЧЕСТИ ............................................................................................... 210

8.10 КОРИСТЕЊЕ НА ВОЗИЛА И ДРУГИ ПРОТОКОЛАРНИ ОБЈЕКТИ ......... 211 8.11 ОБВРСКИ НА ОРГАНИТЕ КОИ ГИ ДОГОВАРААТ ПРОТОКОЛАРНИТЕ

НАСТАНИ ................................................................................................................... 212 ПРИЛОЗИ......................................................................................................................... 213

Прилог 1 – Анкетен прашалник ................................................................................. 213 II. ИСТРАЖУВАЊЕ ................................................................................................... 214 Прилог 2 ....................................................................................................................... 217

Табеларен приказ социодемографските податоци на испитаниците ................. 217 Прилог 3 ....................................................................................................................... 218

ШЕМИ ЗА ПРОТОКОЛАРНИ НАСТАНИ ВО РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА

................................................................................................................................... 218

ЛИТЕРАТУРА ................................................................................................................. 222

5

КРАТЕНКИ

АРМ – Армија на Република Македонија

ООН – Организација на Обединети нации

ОН – Обединети нации

ЕУ _ Европска Унија

САД – Соединети Американски Држави

СФРЈ – Социјалистичка Федеративна република Југославија

НАТО – Северноатлантската Алијанса

РМ – Република Македонија

ДКП - Дипломатско- конзуларни претставништва

МНР – Министерство за надворешни работи

МВР – Министерство за внатрешни работи

МАНУ – Македонска академија на науките и члените

МПЦ – Македонска православна црква

ВКДО – Виенска конвенција за дипломатски односи

ВККО – Виенска конвенција за конзуларни односи

ВКПДМО – Виенска конвенција за претставување на државите и нивните односи во

меѓународните организации од универзално значење

КСМ – Конвенција за специјални мисии

ПОПИС НА ТАБЕЛИ

Табела 1 - Коресподенција со Претседател на република

Табела 2 - Коресподенција на министерството за надворешни работи

Табела 3 – Коресподенција на странски амбасадор, шеф на дипломатска

мисија, ополномоштен министер

Табела 4 – Коресподенција со папата

Табела 5 – коресподенција со кардинали

Табела 6 – протокол за официјални ручеци и вечери

Табела 7 - Систематизација – Диреткорат за дипломатски протокол во МНР

6

Глава 1

МЕТОДОЛОШКА РАМКА

1.1 Вовед во проблематиката

Најпрво, вреди да се истакне самиот назив дипломатија бидејќи има повеќе

значења. Според едно значење на дипломатијата таа означува водење на државните

работи во подрачјето на надворешната политика преку деловен однос кој се

воспоставува со другите земји или меѓународни организации. Од друга страна некои

теоретичари наведуваат дека дипломатијата е облик и содржина на односи помеѓу

државите кои настануваат по пат на службени врски кои сакаат да ги усогласат

интересите на земјите по пат на договори. Понатаму, под поимот дипломатија исто

така се мисли и на способност, знаење и вештина во водењето на преговорите до

другите држави.

Многу теоретичари набројуваат дека дипломатијата е посебна вештина која

се однесува на обавување на работи од доменот на меѓународните односи, со

посебен акцент на артикулација и застапување на интересите на државите, кои

остваруваат надворешно политички цели. Поради тоа често се истакнува дека

лицата кои обавуваат дипломатска функција мора да имаат висококвалитетни

персонални особини и способноси. Во тој контекст, освен високиот степен на

образование дипломатите говорат и за персоналните особини, како добро познавање

на странски јазици, вештини за аргументација, реторички способности,

аналитичности, сталожености и комуникативност.

Но, она што нас особено не интересира и е предмет на истражувањето на оваа

докторска дисертација е дипломатскиот протокол во современата дипломатија. Тој

претставува многу значаен сегмент во практикувањето на меѓусебните дипломатски

односи на државите и е применет во дипломатскиот протокол. Самиот збор

дипломатски протокол претставува збир на меѓународно прифатени правила и

7

обичајни норми со кој се регулира меѓусебното однесување на државите и нивните

официјални претставници, односно политичарите.

Виенската конвенција за дипломатски односи, како дел од меѓународната

заедница за кодификување на дипломатското право во која се опфатени сите

прифатени начела кои се облигаторни за државите потписнички на Конвенцијата.

Слободата која ја имаат државите за примена на одредени специфики, во согласност

со нивните национални обичаи и традиции треба да бидаат согледани како

дополнување на постојаната практика, без притоа да бидат во колизија со

општоприфатените начела.

Накратко, дипломатскиот протокол претставува најистурена единица преку

која минува голем дел од дипломатската активност на една земја, односно држава.

Преку дипломатскиот протокол се согледува организираноста и ефикасноста на

министерството за надворешни работи.

1.2 Предмет и цели на истражувањето

Целта на ова истражување е анализа на дипломатскиот протокол, од неговата

појава и текот на неговиот историски развој се до неговото воведување во

современата дипломатија. Во прилог на таа анализа ќе истражиме како

дипломатскиот протокол влијае на меѓународните односи на државите.

Како и истражувањето на потребата и поставувањето на постулатите

Дражавниот протокол како нова институција во Република Македонија.

Предмет на анализа на овој труд е методот на практика на дипломатскиот

протокол во делата на современата дипломатија и функционирањето на Државниот

протокол како засебна институција. Притоа ќе ги разгледаме сите различни видови

на протоколна практика како државен протокол.

8

1.3 Методологија

Поаѓајки од фактот дека оваа проблематика е во процес на перманентно

истражување од страна на научни работници и експерти од земјата и странство во

докторската дисертација се применува општа методологијата на истражување.

Притоа, особено се користат современи теоретски основи и достапни емпириски

истражувања во доменот современата дипломатија и дипломатскиот протокол.

Меѓутоа, во контекст на целта и предметот на дисертацијата се користи и

методологија за истражување на профилот на примена на дипломатскиот протокол

воопшто. Таквиот методолошки пристап обединува селектирани научно

истражувачки методи кои го движат истражувањето на докторската дисертација

кон нејзините цели.

Во таа смисла, особено треба да се посочи:

Методот на анализа и синтеза,

Метод на користење податоци од постоечката евиденција и

Методи кои ќе произлезат во текот на истражувањето на оваа

проблематика.

Во текот на истражувањето ќе биде применета домашна и странска

литература, интернет содржини и публикации.При изборот на методите што се

користени во истражувањето земени се во вид следните критериуми:

Методата да овозможи добивање на податоци кои ќе претставуваат

реален и објективен одраз на вистинската состојба,

Едноставност во спроведувањето и можност за лесно споредување на

податоците

Релативно висок степен на точност на податоците.

9

Глава 2

ИСТОРИСКИ ПРЕГЛЕД НА ДИПЛОМАТИЈА И

ДИПЛОМАТСКИ ПРОТОКОЛ

2.1 Историја на дипломатијата

Дипломатијата претставува наука и вештина на раководење со надворешни

меѓународни односи. Дипломатијата е стара колку и самото човештво, иако

називите дипломат и дипломатија во општа употреба се вовеле во XVIII век, во сите

времиња и кај сите народи постоеле и постојат правила кои се однесуваат на

конекциите со другите народи. Колку народите биле на повисоко ниво во однос на

културата и често доаѓале во судир со своите соседи, така и правилата добивале свој

облик.

Историјата на дипломатијата се дели на два периода кои ги разграничува XV

век. Дури од XV век започнале да се јавуваат, паралелно со создавањето на големи

централистички држави и дипломатски претставништва во Западна Европа, па тука

започнува и историјата на дипломатијата во современа смисла.

Сепак, во стариот век дипломатското право било значително развиено.

Ископините во XIX век во Тел-ел-Амарн сведочат за интензивните дипломатски

преписи на египетските фараони со останатите владари во тогашниот цивилизиран

средоземен свет, уште во XIV век пред Христа. Поголемиот дел од тие документи се

напишани на асирски јазик кој во тоа време се сметал за дипломатски разик, како

што тоа е денес француски на пример.1

Во стариот век испраќачите не претставувале некоја особена класа на

државни службеници и секое погодно лице можело да биде именувано за испраќач.

Тој еластицитет во изборот на испраќач, донекаде е слично и денес. За положбата на

шефот на дипломатското претставништво не се бараат некои особени услови:

години на работа во службата, испити итн. Како што е случај и кај подредените

дипломатски лица, кои мора да бидат од редот на вработените лица од МНР, а

1 Gersic: Danasnje diplomatsko i konsularno pravo, str.105

10

амбасадорот може да биде професионалец од МНР, но и политички именувано лице

или па угледна личност од општествениот и културниот живот на државата.

Во политичкиот хаос на почетокот на Средниот век, единствено Византија

продолжила без прекини, со некои источни примеси, традиции на старото Римско

царствои. Во Цариград постоело истакнато надлежност што денес се нарекува

Министерство за надворешни работи, далеку пред да биде позната како таква

иституција во останатиот дел од Европа.

Положбата на самите византиски дипломати не била секогаш завидна.

Завршувајќи со својата задача тие никогаш не биле сигурни како резултатот од

нивните преговори ќе биде примен во Цариград. Византиските владетели често

доколку не биле задоволни од преговорите на дипломатите, наредувале тие да бидат

ослепени.

Понатаму, значењето и улогата на дипломатијата, низ текот на историјата се

менувале, што најдобро се забележува од фактот дека Луј XI (1461 – 1483) не можел

во еден момент да најде дипломатски претставник за Холандија до својот личен бер-

берин. Никој друг не сакал да го прими тој назив поради лошиот глас кој ја биел

дипломатијата во тоа време.2

Воведувањето и ширењето на странски испраќања ја отежнувало целата

ситуација, најпрво поради крајната недоверба кон испраќачите воопшто. За нив се

говорело дека се ―привилегирани шпиуни‖ и дека се опасни за мирот и

општеството.3

Од европските држави најдоцна во дипломатските и меѓународни односи

влегле Русија и Турција. Турција дури во XIX век влегува во постојани дипломатски

односи со другите држави на основа на взаемности. 4

2.2 Историја на современата дипломатија

Дипломатијата, како што практикуваат странските служби и министерства за

надворешни работи, во изминативе неколку години е во опаѓање во поедини земји.

2 Krauske: Die Ebtwickelung der standigen Diplomatie, str.219, Karivic, str.138

3 Reynoso: 50 Jahre Diplomat in der grossen Welt

4 Kisovec, M., Diplomatski pretstavnici, Beograd, 1939, str. 3-15

11

Владите во пост-колективистичи временски период имале значајни економски оски

многу повеќе во однос на застапеноста на управување во странство.

Одлуката владите да започнат со поставување на постојани мисии во

странските главни градови довела до револуција во односите помеѓу државите. Во

Европа практиката се констатирала во XVII век веднаш по Вестфалскиот договор од

1648 година во текот на развојот на мировните врски при што се зголемил бројот на

проблемите кои било потребно да се решат.

Во 1914 година Европа ја играла играта на меѓународна политика која воглавно

била политика на кралските дворови. Од 1878 до 1914 година Европскиот сојуз по

мирен пат разрешил голем број на проблеми, дури кога било потребно ги

обединувал европските сили во отпорот кон заедничката закана. Помеѓу 1919 до

1939 година речиси и да немало период кога напнатоста попуштала.

Сериозноста на ситуацијата очигледно извршила влијание врз нејзиното

решавање, па така владите, под влијание на Лигата на народите, подоцна Обединети

нации ги овластиле меѓународните организации.

2.3 Кодификација на дипломатски закон

Дипломатскиот закон е она што областа на меѓународното право со која се

уредува е во постојани и повремени дипломатски мисии. Фундаменталниот

концепт на дипломатскиот закон е дипломатскиот имунитет, кој произлегува

од состојба имунитет.

Клучните елементи на дипломатскиот закон се имунитетот на дипломатскиот

персонал, не повредливоста на дипломатската мисија и нејзините основи, како и

безбедноста на дипломатска коресподенција.

Исто така прифатен е принципот на меѓународното обичајно право и е

признаено помеѓу земјите како прашање на практичност. Дипломатскиот закон

е потребно да се почитува од страна на државите, затоа што работи на

реципроцитет. На пример, ако државата домаќин ги протера дипломатите од

одредена земја, тогаш другите дипломати, најверојатно, ќе бидат протерани

12

од ―оваа‖ земја. Тоа дека на некој начин дека дипломатските односи меѓу

државите и владата да имаат интеракција со која може да се просперира.

За поголемиот дел од историјата на дипломатскиот закон најчесто е

вообичаено, на почетокот на кодификации на дипломатскиот закон се

вклучуваат британските дипломатските акти на привилегии (1708).

Важен договор во врска со дипломатскиот законот е од 1961 година со Виенската

конвенција за дипломатски односи. Прашањето што не е изрично утврдено со

Конвенцијата и продолжува да се регулира со правилата на меѓународното обичајно

право.5

2.4 Виенска конвенција за дипломатски односи

Виенската конвенција за дипломатски односи (ВКДО) се одржала на 18

април 1961 година во Виена, Австрија. Во Виенската конвенција се пропишува

воспоставувањето на дипломатски односи помеѓу државите и испраќање на

постојани дипломатски мисии се врши врз основа на меѓусебна согласност.

Фунциите на дипломатските мисии се состојат во:

претставување на државата која акредитира кај државата кај која се

акредитира;

заштита на интересите на државата која акредитира и на нејзините

државјани во државата кај која се акредитира, а во границите на

меѓународното право;

преговарање со Владата на државата кај која се акредитира;

известување сосите дозволени сретства, за условите и развојот на

настаните во државата кај која се акредитира и поднесување извештаи

на Владата надржавата која акредитира;

5Eileen Denza, Diplomatic Law: Commentary on the Vienna Convention on Diplomatic Relations (Oxford:

Oxford University Press, 1998).

13

унапредување на пријателскит еодноси и развивање на стопанските,

културните и научните односи помеѓу државата која акредитира и

државата кај која се акредитира;

Ниедна одредба на оваа конвенција не може да се толкува како забрана за

некоја дипломатска мисија, да ги врши конзуларните функции. Државата која

акредитира, треба да се увери дека лицето кое има намера да го акредитира, како

шеф на мисија во државата кај која го акредитира веќе добило "агреман" од таа

држава.

Државата кај која се акредитира не е должна на државата која акредитира, да

и ги изнесе причините за одбивање на агреманот. Државата која акредитира, може

да го отповика лицето предложено за член на дипломатската мисија или ќе ги

прекине, неговите функции во таа мисија, од случај за случај. Некое лице, може да

биде прогласено за "персона нон грата", или како неприфатливо, пред да дојде на

територијата на државата кај која се акредитира. Доколку државата која акдредитира

одбие да изврши, или не извршиво разумен рок, обврски кои ги превзема државата

кај која се акредитира може на ова лице да не му го признае својството - член на

дипломатската мисија.

Државата која што акредитира, без претходно да добие изрична согласност од

државата кај која се акредитира, не може да отвори свои претставништва кои се дел

од мисијата, надвор од местото каде што е воспоставена самата мисија. Се смета

дека шефот на мисијата ги превземал своите функции во државата кај која се

акредитира, што ги поднесе акредитивните писма, или што го нотификува своето

доаѓање, и го поднесе преписот од своите акредитивни писма, до Министерството за

надворешни работи на државата кај која се акредитира или друго Министество за

кое ќе биде договорено, согласно важечката практика во државата кај која се

акдредитира, а која мора да се применува единствено.

Редоследот на поднесување на акредитивните писма, или преписот од тие

писма, се одредува спрема денот и часот на доаѓање на шефот на мисијата.

Шефовите на мисијата, се поделени на три класи - нивоа и тоа:

амбасадори или нунции, акредитирани од шефот на државата и другите

шефови на мисијата од ранг што одговара;

пратеници, министри или интернунции акредитирани од шефот на државата;

14

отправници на работите акредитирани од Министерството за надворешни

работи;

Согласно законските прописи, кои се однесуваат на зоните во кои е забранет

влезот, или е посебно регулиран од причини поради националната безбедност,

државата кај која се акредитира, им обезбедува на сите членови на мисијата, слобода

на патување и движење на својата територија. Државата кај која се акредитира го

дозволува и заштитува слободното општење на мисијата, во сите службени работи.

Во општењето со владата и другите мисии и конзулатите на државата која

акредитира, каде, и да се наоѓаат, мисијата може да ги употребува сите адекватни

сретства за комуникација, вклучувајќи го тука и дипломатскиот , и пораките преку

кодеск или шифра. Меѓутоа, мисијата може да постави и користи отпремна радио

станица само со согласност од државата кај која се акредитира.

Службената преписка на мисијата е неповредлива. Називот "службена

преписка" ја означува секоја преписка, која се однесува на мисијата и нејзината

функција. Дипломатската "вализа" не смее да биде ниту отворена ниту задржана.

Пакетите кои ја сочинуваат дипломатската вализа, треба да носат надворешни

ознаки, и може да содржат само дипломатски документи или предмети за службена

употреба.

Државата кај која се акдредитира, го штити дипломатскиот курир, во

вршењето на неговата функција, кој пак мора да поседува службен документ, со кој

се потврдува неговото својство и го означува бројот напакетот, кој ја сочинува

дипломатската вализа. Тој ужива неповредливост на неговата личност и не може да

биде уапсен или притворен. Личноста на дипломатскиот агент е неприкосновена.

Тој не може да биде уапсен или притворен. Државата кај која се акредитира, го

третира со должно почитување и ги превзема сите должни мерки, за да го спречи

нанесувањето на навреди на неговата личност, слобода и достоинство.

Доколку дипломатскиот агент, преоѓа преку територијата, или се најде на

територија на некоја трета земја, која му издала виза на неговата патна исправа, ако

таа виза е потребна, за да ја превземе својата функција, или за тоа да се врати во

својата земја, таа трета земја ќе му ја признае неговата неприкосновеност, и сите

други имунитети, кои му се потребни за да му овозможат заминување или враќање.

Таа исто така ќе постапи и спрема членовите на неговото семејство кои уживаат

15

привилегии и имунитети, а кои го пратат диполоматскиот агент, или кои патуваат

одвоено за да се сретнат сонего, или за да се вратат во својата земја.

Третите држави не треба да го попречуваат преоѓањето преку својата

територија на членовите на административниот и техничкиот персонал или

услужниот персонал, и членовите на нивните семејства. Третите земји даваат

преписи и други службени соопштенија, кои преминуваат преку нивната територија,

вклучувајќи ги тука ипораките во кодексот или шифрата, како и иста слобода и

заштита, која им ја овозможува државата кај која се акредитираат. Тие, на

дипломатскиот курир на кој му е издадена виза, доколку е потребна и дипломатска

вализа, му ја признаваат и тоа при танзит и тоа иста неповредливост и иста заштита

која е должна да им ја принае државата кај која се акредитираат.

Обврските на трите земјио, врз основа на точките 1,2 и 3 од овој член се

применуваат и на лицата споменати во тие точки, како и наслужбените соопштенија

и дипломатската вализа, кога тие ќе се најдат на територијата на третата држава.

Функциите на дипломатскиот агент, престануваат, помеѓу останатото и со:

нотификација на државата која акредитира, а во државата кај која се

акредитира, со која нотификација престануваат функциите на дипломатскиот

агент.

нотификација помеѓу државата кај која се акредитира и државата која

акредитира согласно чл9 ст.2, таа држава одбива да го признае

дипломатскиот агент за член на мисијата.

Во случај на прекин на дипломатските односи помеѓу две држави, или дококу

некоја мисијата, конечно или привремено е отповикана:

државата кај која се акредитира, должна е и во случај на вооружен судир да

ги почитува и штити просториите на мисијата, како и нејзиниот имот и

архива;

државата која акредитира, може да ги довери на чување просториите на

мисијата со имотот кој во нив се наоѓа, како и архивата на некоја трета

држава на приемот;

државата која акредитира, може да довери заштита на своите интереси и

интересите на своите државјани, на некоја трета земја, која профаќа и држава

кај која се акредитира.

16

Виенската конвенција е отворена за потпишување, за сите држави - членки на

ООН или некои специјализирани установи, како и на сите држави - членки на

Статутот на Меѓународниот суд, на правдата, и секоја друга држава, која што

Генералното собрание на ООН ќе ја повика да стане член на Конвенцијата на

следниот начин: До 31-10.1961 г. во Сојузното министерство за надворешни работи

на Австрија, а потоа до л31-03-1962 г. во седиштето на ООН во Њујорк. Оваа

Конвенција ќе биде ратификувана. Ратификуваните инструменти, ќе бидат

депонирани кај генералниот секретар на ООН. Оваа Конвенција ќе остане отворена

за пристапување на сите држави кои припаѓаат на една од четирите споменати во

чл.48. Инструментите за пристапувањето, ќе бидат депонирани кај генералниот

секретар на ООН.6

6Виенска конвенција за дипломатски односи од 18 април 1961 година, Превземено од:

http://jorm.gov.mk

17

Глава 3

СОВРЕМЕНА ДИПЛОМАТИЈА, СУШТИНА И

ПРАВИЛА НА ДИПЛОМАТСКИ ПРОТОКОЛ

3.1 Меѓународни односи и дипломатија

Дипломатијата е поим кој има многубројни значења, на кои допирна точка

им е сферата на меѓународните односи и надворешната политика. Дипломатијата

има неколку значења:

Способност, знаење, вештина и метод на комуницирање, одржување на

меѓународните односи, преговарање и решавање на конфликтни ситуации

Водење на државни работи на подрачјето на надворешната политика по пат

на деловни контакти со други субјекти на меѓународни односи

Целокупната државна структура којаслужи за претставување на некоја земја

во светот и на поедини држави, како и одржување на деловни односи со

други земји и меѓународни организации. Таа државна структура во прв ред ја

сочинува Министерството за надворешни работи, а потоа и дипломатско-

конзулните претставништва.

Професија, кариера, струката на претставување на државата во

меѓународните односи која се занимава со дипломатија

Во неформална смисла, дипломатијата означува начин на решавање на

недоразбирања и конфликти, по мирен пат.7

Дипломатијата е регулирна од принципите на современото меѓународно

право, кое ја создава основната алка на дипломатското право. За реализирање на

надворешната политика секоја држава има свој специјализиран апарат со систем од

7 Tosic, V., Diplomatija, Absolut security, 2007

18

органи за надворешни односи. Тие можат да бидат внатрешно-државни и зад

гранични органи за надворешни односи.

Внатрешно – државни органи се:

Претседателот,

Парламентот,

Министерството за надворешни работи и

Специјализирани внатрешно-државни органи.

Задграничните органи се делат на постојани и времени, постојани се:

дипломатските, трговските и претставништва во меѓународните организации. Се

смета дека најстарите споменици на дипломатијата потекнуваат од Египет-

ЕлАмаранската преписка од 15 и 14 век п.н.е (360 глинени плочки кои содржеле

дипломатски писма помеѓу египетски фараон и туѓи владетели).8

Во неформална или општествена смисла, дипломатијата е употребување на

тактика да се добие стратешка предност, збир на алатки за формирање на изјавите на

неконфронтирачки начин.9Меѓународните односи (МО) пак, кои се гранка на

политичките науки, ги проучуваат надворешните односи и глобалните прашања

помеѓу земјите, вклопени во интернационалниот систем, вклучувајќи ги улогите на

државите, владините организации, невладините организации и мултинационалните

корпорации. Тие можат да бидат дел од академското поле или полето на јавната

политика.

Meѓународни односи претставуваат учење за надворешните работи и

глобалните прашања меѓу поедини држави во меѓународниот систем, вклучувајќи ги

улогите на државите, внатрешно-владините организации (ВВО), невладините

организации (НО) и мултинационалните корпорации (МНК). Тоа е академско и јавна

стратегија, и може да биде позитивна и негативна, затоа што и двете стратегии

бараат да се анализира и формулира надворешната политика на одредени држави.

Често се смета како гранка на политичките науки. Меѓународните односи се

интересираат за различни области како што се: економија, историја, право,

8 Dzof R. Beridz, Diplomatija – teorija i praksa, Beograd 2008, стр.49

9 Cunningham, George. Journey to Become a Diplomat: With a Guide to Careers in World Affairs FPA

Global Vision Books 2005, ISBN 0-87124-212-5

19

филозофија, географија, социологија, антропологија, психологија и културните

науки. Вклучуваат и разновиден асортиман на прашања кои ги вклучуваат но не

ограничуваат со: глобализација, државна независност, еколошки развој, нуклеарна

распространетост, национализам, економски развој, финансии на глобално ниво,

тероризам, организиран криминал, безбедноста и надворешен интервенционализам.

Меѓународните односи може да бидат позитивни или нормативни, бидејќи

сеобидуваат да ги анализираат и формулираат надворешните политики на одредени

држави.10

Меѓународните односи не претставуваат само дел од политичките односи,

туку покриваат области од различни полиња, како што се:

економијата,

историјата,

правото,

филозофијата,

географијата,

социологијата,

антропологијата,

психологијата и

културолошките науки.

Во своите рамки вклучуваат широк спектар на прашања, како што се

глобализацијата и нејзиното влијание на општествата и суверенитетот на државите,

потоа еколошката одржливост, национализам, економски развој, тероризам,

организиран криминал, човековата безбедност и човечките права.

Науката што јасно е препознаена како меѓународни односи не била во

целост развиена се до крајот на Првата Светска Војна. Меѓутоа теориите за

меѓународните односи долго време се провлекувале во делата кои припаѓале на

останатите социјални науки. Многумина го цитирале делото на Тукидит - „Историја

на Пелопонеските војни„ како инспирација за теоријата на реализмот, која понатаму

се развивала во делата на Хобс - „Левиатан„ и на Макијавели - „Владетелот„.Слично

на ова се смета дека либерализмот се заснова на делата на Кант и Русо, кои се често

10

K. J. Holsti, The Dividing Discipline: Hegemony and Diversity in International Theory, (London, 1985).

20

цитирани како првите елаборати за теоријата на демократскиот мир. Во ХХ век пак,

покрај современите теории за либералниот интернационализам, марксизмот бил

основа за меѓународните односи.11

3.2 Дипломатски преговори

Дипломатското преговарање претставува комуникациски процес кој има за

цел решавање на конфликти на интереси на две или повеќе преговарачки страни и

претставува посебен облик на социјална интеракција и соживот на различности.

Преговорите претставуваат чин на прилагодување. Секој дипломат мора да ги знае

своите цели и можности, за да може адекватно да ги одреди и своите реални

очекувања. Преговорите не се наметнување на својата волја и цели, туку

исполнување на владините цели. Целта на дипломатските преговори треба да биде

заеднички договор, односно само соработка и со компромис може да се дојде до

заклучок кој е прифатлив за преговарачките страни.

Може да се каже дека принципот на преговарање е со мултидисциплиниран

карактер, односно, дека се базира на поедини сегменти од поголем број научни

области со државен карактерм што подразбира и големо значење и вештини на

дипломатскиот преговорач, со цел успешно да се завршат преговорите.

Во процесот на преговарање, преговарачките страни може да бидат

задоволни, или пак незадоволни поради нивниот краен исход, односно, позитивен

или негативен.12

Постојат два вида на преговори, односно, преговори засновани на став и

преговори засновани врз интерес. Преговорите кои се засновани на став се уште

наречени и позициски преговори и претставуваат решавање на проблемот што го

предлага едната страна. Карактеристики на овој вид преговори се:

Двете страни поаѓаат од одредени ставови

Односите меѓу страните немаат никакво значење

Отстапувањата се разгледуваат како знак за слабост

11

Ole R. Holsti, ―Cognitive Dynamics and Images of the Enemy: Dulles and Russia,‖ in David J. Finlay, Ole

R. Holsti, and Richard R. Fagen, Enemies in Politics (Chicago, 1967). 12

Tomic, N., Pregovori oko zarada, Univerzitet Singidunum, Beograd, 2010

21

Борбата се води докрај ("Моето решение е единствено добро иправилно")

Другата страна се прифаќа како опонент, а не како партнер.

Целта е да се добие повеќе, без оглед на средствата за нејзиното

постигнување.

Правила по кој се раководени овој вид на преговори се следните:

Определување на целите кои треба да се постигнат (минимална и

максимална варијанта)

Резервна варијанта (серија од ставови во кои постоилогичност)

Започнување со полесно прашање по кое може да се постигне

согласност

Можност и другата страна да ги објасни излезните ставови

Постигнување на компромис кога добивките и загубите се соодветни

на барањата

Што се однесува до преговорите кои се засновани врз интересите, тука

стратегијата на преговарање е насочена кон задоволување на повеќе интереси на

страните кои преговараат. Главни принципи на овој вид на преговори се:

Отргнување на личноста од проблемот

вниманието се насочува кон спорните прашања, а не кон

личноста на учесниците

проблем - предмет на преговорите

Концентрирање врз интересите на учесниците, а не врз нивните ставови

став - конкретно решение, што дадената страна го предлага за

спорниот проблем

интерес - однос на секоја од страните кон проблемот

Барање различни варијанти пред да биде донесено решение

дискусија и барање широк спектар од решенија за реализација

на заедничките и усогласување на различните интереси

разгледување можности за меѓусебна спогодба и идна

соработка

Користење објективни критериуми (стандарди) за проценка на варијантите

изнаоѓање заемни интереси

22

задоволување на интереси

можности за заемно решение

стандард - карактеристика, која дозволува да се проценат

можностите

Носење решение со консензус

При дипломатските преговори може да се јават и пречки за создавање на

варијации на решенија во самиот процес на преговарање кои може да бидат во облик

на:

Несозреани проценки - доминира критичното чувство, се пренесува врз

секоја идеја и го спречува оформувањето.

Предвремено затворање за нови решенија - идеи дека начинот е само еден.

Разгледување на ситуацијата од став "или-или" - идеја дека може да

добие или само едниот, или само другиот.

Секоја од страните е загрижена, главно, за своите сопствени непосредни

интереси - емоциите и пречат на објективноста – немање желба за прифаќање

на образложението од друга гледна точка.13

3.3 Дипломатски претставништва и дипломатски

претставници

Дипломатското претставништво претставува постојан задграничен државен

орган за надворешни односи, како и официјален постојан државен орган за

реализација на дипломатската дејност. Тоа ја претставува својата држава (по сите

прашања) на територијата на туѓа држава, и поддржува официјални односи со таа

држава како и со другите дипломатски претставништва во таа држава.

Дипломатското претставништво релативно доцна се утврдува како постојан

институт за дипломатски односи. Во пракса тоа станува реалност некаде околу 16 -

13

Тодоров, А., Канев, Д., Ангелова, Е., Радев, И., Николов, И., Канева, Л., Дикова, М., Буруџиева, Т.,

Георгиев, Ј., Политички менаџмент, Фондација ―Фридрих Еберт‖, Скопје, 2009, стр. 110-116

23

17 век иако како институт бил познат и многу порано. Дипломатските

претставништва се два вида: амбасади и легации (дипломатски претставништва)14

.

Амбасадите се повисок степен на дипломатски претставништва. Кога меѓу две

држави постојат односи на кои што им се придава поголемо значење, тогаш се

отвара Амбасада. На чело на амбасадата стои раководител - амбасадор

(амбасадорите на Ватикан се нарекуваат нунциј). 15

Легациите се вториот вид на дипломатски претставништва и се од понизок

степен (се смета дека меѓу содветните држави не треба да се основаат амбасади).

Раководителите на легациите се полномошни министри т.е. лица со понизок ранг од

амбасадорите. Но независно од својот вид (амбасада или легација) функцијата им е

иста. Функцијата на претставништвото се определува според меѓународното право

(Виенската Конвенција за дипломатски односи16

) и од внатрешното право на

државата која што ја претставува.

Според Виенската Конвенција основните функции на дипломатското

претставништво се пет, и тоа:

претставителна

заштитна

преговарачка

информациска

пријателска17

Како специјални дипломатски претставници се извојуваат:

Генералниот Секретар на ОН лично ги овластува специјалните

дипломатски претставници за одредено поле. Примерите вклучуваат:

14

https://mk.wikipedia.org/wiki/%D0%94%D0%B8%D0%BF%D0%BB%D0%BE%D0%BC%D0%B0%D1%

82%D1%81%D0%BA%D0%BE_%D0%BF%D1%80%D0%B5%D1%82%D1%81%D1%82%D0%B0%D0

%B2%D0%BD%D0%B8%D1%88%D1%82%D0%B2%D0%BE

15

Cunningham, George. Journey to Become a Diplomat: With a Guide to Careers in World Affairs FPA

Global Vision Books 2005, ISBN 0-87124-212-5 16

http://justicia.mk/ckfinder/files/%D0%92%D0%B8%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%20

%D0%BA%D0%BE%D0%BD%D0%B2%D0%B5%D0%BD%D1%86%D0%B8%D1%98%D0%B0%20%

D0%B7%D0%B0%20%D0%B4%D0%B8%D0%BF%D0%BB%D0%BE%D0%BC%D0%B0%D1%82%D

1%81%D0%BA%D0%B8%20%D0%BE%D0%B4%D0%BD%D0%BE%D1%81%D0%B8.pdf

17

Berridge, G. R. Diplomacy: Theory & Practice, 3rd edition, Palgrave, Basingstoke, 2005, ISBN 1-4039-

9311-4

24

Специјален дипломатски претставник на ОН за ХИВ/СИДА во

Африка (кој се занимава со ХИВ/СИДА во Африка )

Специјален дипломатски претставник на ОН за климатски промени

(кој се занимава со климатските промени )

Специјален дипломатски претставник на ОН за Косово (специјален

дипломатски претставник за идниот статусен процес за Косово)

Специјален дипломатски претставник на ОН за Дарфур18

Други специјални дипломатски претставници биле создадени ad hoc.

Посебни држави, често регионални сили го направиле истото19

:

За да помогне во Северно Ирскиот мировен процес, САД има назначено

Специјален дипломатски претставник на САД за Северна Ирска со

дипломатски ранг на Амбасадор. Почнувајќи од 2008 год. функцијата била

заземена од Паула Добриански.

За време на демократското движење во Непал, Индија од 2006 год. Каран

Синх (KaranSingh), испратен на 18 април, кој е поврзан со кралствата во двете

предоминантни Хиндуски држави, како специјален дипломатски

претставник во соседскиот Непал каде се повеќе и повеќе силните отпори го

започнале својот успешен предизвик на автократското владеење на кралот.

Во 2005 год., Белгија пратила поранешен кабинетски член, Пјер Шевалиер-

Специјален дипломатски претставник на претседателството на ОБСЕ –

всушност пред 2006 како ротационен претседавач во организацијата,

работното место никогаш не било официјално создадено - да посредува во

природната криза за гасовод во Газпром која ги вклучува Русија, Украина и

ЕУ.

ЕУ назначува различни Специјални претставници (некои регионални некои

тематски); на пр. во 2005 – како одговор на настаните во Киргистан и

Узбекистан – Советот на ЕУ го назначи Јан Кубис како свој „Специјален

дипломатски претставник за Централна Азија―.

18

https://mk.wikipedia.org/wiki/%D0%94%D0%B8%D0%BF%D0%BB%D0%BE%D0%BC%D0%B0%D1%

82%D1%81%D0%BA%D0%B8_%D1%80%D0%B0%D0%BD%D0%B3 19

Kennan, George F. American Diplomacy (Walgreen Foundation Lectures) (1985)

25

Премиерот на Велика Британија назначува специјални дипломатски

претставници од време на време. [4]

Случајот suigeneris е Висок претставник за Босна и Херцеговина.20

Официјално конзуларната кариера (со рангирање од горе надолу: Генерален

конзул, Конзул, Заменик – конзул, Конзуларен претставник; еквиваленти без

конзуларен имунитет ги вклучуваат Почесен Генерален конзул, Почесен конзул и

Почесен заменик – конзул) формира посебна хиерархија21

. Многу земји внатрешно

немаат посебна конзуларна патека или поток, и значењето на „конзуларни―

одговорности и функции ќе се разликуваат од земја до земја. Други титули,

вклучувајќи ја „Заменик Генерален Конзул― постоеле во минатото. Конзуларните

титули може да бидат истовремено употребени со дипломатски титули ако личноста

е именувана за амбасада. Дипломатскиот имунитет е поограничен за конзуларни

службеници без друга дипломатска акредитација и во принцип ограничен имунитет

со почит кон нивните официјални должности.22

На посебна конзуларна функција, службениците ќе имаат само конзуларна

титула. Службениците на конзуларни функции поради тоа може да имаат

конзуларни титули, но нема да бидат вмешани во традиционални конзуларни

активности и всушност се одговорни за трговија, културолошки или други работи.23

Конзуларните службеници, бидејќи формално се подалечни од политички

деликатните аспекти на дипломатијата може полесно да даваат голем избор на

услуги на обичните граѓани, претпријатија итн. Тие може да бидат побројни бидејќи

дипломатските делегации се назначени да работат само во главните градови на

државите, додека конзуларните службеници може да се поставуваат и во други

20

https://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA%D0%B8_%D0%BF%D1%

80%D0%B5%D0%B4%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%B2%D0%BD%D0%B8%D0%BA_%D0%B7%D

0%B0_%D0%91%D0%BE%D1%81%D0%BD%D1%83_%D0%B8_%D0%A5%D0%B5%D1%80%D1%8

6%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%83

21

http://www.mfa.gov.mk/images/stories/Ispit/Vienska%20konvencija%20za%20konzularni%20odnosi%20-

1963.pdf

22

Rana, Kishan S. and Jovan Kurbalija, eds. Foreign Ministries: Managing Diplomatic Networks and

Optimizing Value DiploFoundation, 2007, 23

Frontline Diplomacy: The Foreign Affairs Oral History Collection of the Association for Diplomatic

Studies and Training — American diplomats describe their careers on the American Memory website at the

Library of Congress

26

градови, како на пример Генералниот конзул во Генералниот конзулат на Република

Македонија во Истанбул во Република Турција и сл. Како и да е, не е ретко за некои

индивидуи да бидат префрлени од една хиерархија во друга и за конзуларните

службеници да служат во главниот град извршувајќи строго конзуларни должности

во границите на „конзуларната служба― на дипломатска функција т.е. во границите

на амбасада. Некои земји рутински ги обезбедуваат нивните службеници на

амбасадата со конзуларни задачи вклучувајќи ги оние без официјални конзуларни

одговорности, бидејќи конзуларната задача и дозволува на индивидуата да

легализира документи, да потпишува одредени документи и да прифаќа други

одредени потребни функции.

Во зависност од праксата на посебната држава, „конзуларните услуги― може

да бидат ограничени на услуги обезбедени за граѓани или жители на државата

испраќач, или да бидат проширени за да вклучуваат на пр. услуги за виза за

граѓаните од земјата – новопристигнатиот.24

3.4 Дипломатски протокол

Битен составен дел на дипломатскиот протокол, во својство на систем

на правила и норми на однесување и комуникација, се правилата за меѓународна

учтивост на официјалната комуникација на: органите на власта, на лицата

и социјално и политичко состојба во државата.На латински јазик бил воведен

терминот "comitas gentium".25

24

Ernest Satow. A Guide to Diplomatic Practice by , Longmans, Green & Co. London & New York, 1917. A

standard reference work used in many embassies across the world (though not British ones). Now in its fifth

edition (1998) ISBN 0-582-50109-1 Wicquefort, Abraham de. The Embassador and His Functions (2010) 25

https://en.wikipedia.org/wiki/Comity

Доктрината за меѓународната заедница беше создадена од група холандски правници кон крајот на

седумнаесеттиот век, најистакнатиот Улрих Хубер. Хубер и другите бараат начин да се справат со

конфликтите на правото на начин кој ќе ја зајакне идејата за вестфалскиот суверенитет. Хубер

напишал дека comitas gentium ("учтивост на нации") бара примена на странски закони во одредени

случаи бидејќи суверените "така дејствуваат по пат на заедништво дека правата стекнати во рамките

на владата ја задржуваат својата сила насекаде, колку што не предизвикуваат предрасуди кон

овластувањата или правата на таквата влада или на нивните субјекти ". Хубер" верувал дека

комисијата е принцип на меѓународното право ", но исто така и дека" одлуката за примена на самиот

закон е оставна до државата како чин на слободна волја "

27

Тој во етимологична смисла значи, меѓународна љубезност. Во францускиот

јазик, кој го заменува латинскиот во меѓународните односи, се употребува

еднозначен термин. Во средниот век аристократијата се нарекува како "високо

општество " или " legrand monde ", во кое се издвојуваат посебни правила за

учтивост. Тие токму стануваат основа на меѓународната учтивост, како констатира

францускиот автор Раул.

Во секое општество историски се утврдуваат правила за однесување и

обичаи, чие непочитување се смета за манифестација на некоректно однесување или

навреда. Овие правила се основа за културно однесување. Многу од нив се

вклучуваат и во:

внатрешниот државен протокол,

во дипломатскиот протокол и

делумно во бизнис протоколот.

Памеѓу нормативен збир на правилата за културно однесување и онаа на

нормите за меѓународна учтивост има значително појавување.

Меѓународната учтивост денес е збир на правила на однесување кои

изразуваат форма на внимание, на почитување на почит и се почитуваат во

меѓународните односи, а особено меѓу учесниците во такви

односи. Овие правила ја придружуваат примената на меѓународното

право, но не се подготвени норми. Нивната примена во пракса се остварува во

соработка со нормите на меѓународното право, кои понекогаш водат во норми на

меѓународна учтивост и обратно, норми на меѓународната учтивост се издвојуваат

како норми на меѓународното право.

При подготвувањето на "формалните делови" на официјалната нота на

третото место се става "lacourtoisie" : тоа е" формулата на поврзаност ", со која

завршува писмото. Таа може да биде потврда на почит, почит, преданост,

благодарност итн.

".Формулата на поврзаност се содржи и во вербална нота,а исто така и во

бизнис конверзацијата. Правилата на меѓународна учтивост се применуваат не само

во официјалните дипломатски односи, туку и во односите помеѓу членовите на

28

семејствата на лицата со дипломатски овластувања во политичкиот живот и

деловна единица.26

Класификацијата се врши според причините на нивното настанување,

што е еднакво на нивната целна насоченост.Правилата за учтивост, кои

произлегуваат од настани и се насочени конвниманието на оние кои се засегнати

или имаат однос кон настаните:

во политички промени,

национални празници,

избор на почесна или репрезентативна должности др.,

при среќни настани (раѓање, прослава на роденден, јубилеј,

склучување на брак и др.),

тажни (комеморативни) настани (смрт, болест,несреќа, катастрофа) и

др.

Во такви случаи актот на учтивост е изјава на честитки, симпатија, на желби

за брзо оздравување или обновување. Понатаму, ќе говориме за правилата кои се од

полови разлики. На прво место е правилото за изразување на почит кон

дамата.Сепак, кога протоколот /манифестација има целосно официјален карактер,

прво место зазема службеникот, а не дамата која го придружува.

Правилата за точност заземаат важно место во системот на норми за

меѓународна учтивост. Протоколарните настани се одвиваат (реализираат) по строго

одредена програма и затоа обврската за точност е апсолутно неопходно правило за

учтивост.

Кога се упатуваат покани и за приватни настани, и особено кога е определено

место (особено на маса), e потребен брз одговор. Често на

поканата или на визит картата во приватните покани се додава

кратенката RSVP (respondez s`ilvousplait). Доцнењето секогаш се смета за негативно.

За почеток е барањето да се почитуваат правилата на дипломатскиот

протокол има морално-политички карактер. Исклучок прават оние норми, кои имаат

судски карактер, согласно Виенска конвенција.

26

Кожухаров, Й. Дипломация и протокол. София, 2004

29

Постојат исклучоци од обврската да се почитуваат правила за

меѓународна учтивост, и воопшто правилата на дипломатскиот протокол

во целина. Кон нив треба да се однесат следниве:

Кога претседателот на државата патува некаде, нему му се оддаваат

церемонијални почести.

Не се почитуваат правилата за меѓународна учтивост меѓу

дипломатските претставници и воопшто меѓу претставниците со

дипломатски овластувања на земји кои имаат меѓу себе непријателски

односи или пак не се воспостави дипломатски или конзуларни односи.

Особено во случај кога доаен на дипломатскиот кор е претставник на

државата со која државата на друг член на дипломатското тело нема

дипломатски односи. Во таков случај претставникот на таква држава

има слобода да одлучи дали ќе одржува понатамошни односи.

Не треба да се почитуваат овие правила на однесување, иако се израз

научтивост, кои влегуваат во спротивност со јавниот ред на земјата на

престој.

Тешко е да се говори за познвањето на сите правила на меѓународна

учтивост, а особено што се однесува до протоколарното однесување. Секоја земја

има свој официјален протокол. Тој често се менува во согласност со општествените

односи во конкретниот момент. Се менуваат и односите во општеството и во

дипломатските кругови. Во изминатиот век многу генерации доживеаја бурни

промени.

Денес младите луѓе драстично се разликуваат од своите родители, но сепак се

забележува зголемена побарувачка на водичи за културно однесување во

општеството. Постои и стремеж да се усогласуваат правилата на внатрешниот

официјален протокол на одделните земји со меѓународните правила за учтивост.

Во лична картотека се чуваат имињата на лица поврзани со

секојдневната активност, општествената активност или бизнисот,

имињата на членовите на нивните семејства, политички дејци, деловни

30

претставници, дејци на културата иопштеството. Оваа поднесување

кабинети се води во неколку варијанти:

o на личните имиња на семејните имиња на рангот на

лицата, а не е лошо и споредините интереси и хобитата

на опфатените претставници.

Поднесување картотеки за време на празниците во суштина е

поднесување картотеки - календар. За секојден треба да има картон, во

кој се внесени националните, црковни,

лични, семејни празници; компанијата прилики и јубилејот.

Поднесување картотеки за организации и институции се води и во

случаите кога се однесуваат на деловни односи. Се прави картон за

соодветната организација или орган во кој се внесуваат податоците за

нејзините карактеристики и раководниот состав. Во случаите кога

станува збор за дипломатски претставништва, тие се задолжителни.

Поднесување картотеки за граѓаните на домашната страна. Таа има не

само регистарски карактер, но и е помошно средство за вршење

навнимание и поддршка на своите граѓани.

Поднесување картотеки за членовите на дипломатскиот кор во земји.

Тука се вклучени сите вработени со дипломатска мисија,

акредитирани во земјата на престој и членовите на нивните семејства.

Секоја промена во персоналот, класи или ранговете треба навреме да

сезабележува. Обично тоа се соопштува периодично, соодветен начин

од страна на Министерството за надворешни работи.27

3.5 Суштинска определба на дипломатскиот

протокол

Во суштина, дипломатскиот протокол е збир на формализирани процедури

кои се разликуваат од земја до земја.

27

Naidenov, G., Velikov, V., Diplomaticeski protocol I ceremoniali, Sofija, Bulgaria, 2008

31

Односите со официјалните претставници во мисијата се утврдуваат од страна на

земјата во која се воспоставени норми за лица од ист ранк и позиција. Односи

со припадниците на другите мисии, локалните власти и членовите на јавноста ќе

бидат првенствено регулирани од страна на локалнитео обичаи.28

Дипломатскиот протокол29

претставува збир на правила и обичаи во

однесувањето на меѓународните односи, дипломатски церемонијали и куртоазија.

Значаен допринос во универзалната кодификација на наведените правила е

постигнувањето со усвојување на двете Виенски конвенции, во кои на овие

категории им се дадени соодветни правни, вредности и оперативни рамки, кои се

применливи наспроти разликите кои се во моќ на земјите и состојбата на

меѓународните односи.

Во Виенската конвенција за дипломатски односи30

се пропишани одредени

усвоени правила, чие непочитување може да предизвика не само дипломатски

несогласувања, туку и сериозни спорови помеѓу државите. Сепак, правилата на

дипломатскиот протокол се разликуваат од држава во држава. Секоја држава има

свои специфичности кога станува збор за меѓународните односи. Она што во некои е

вообичаено, во други можен да се смета за навредливо, па затоа е значајно

познавањето на обичаите на државите со кои се контактира. Информациите за

одредени правила се добиваат во посредништво со амбасади, материјали,

потсетници, платформи, кои покрај политички и економски податоци содржат и

податоци за културата, начинот на живот, религијата и обичаите. На тој начин се

одминуваат и одбегнуваат можните несогласувања во разбирањето на

традиционалните и обичајните норми на поедини земји.31

Од наведените причини во

протоколната практика се утврдува еднообразност на протоколните церемонијали.32

28

Handbook for Official Trade Representatives, ITC project CMB/61/87 – Support to Trade Promotion and

Export Development in Cambodia, 2004, p.5, Достапно на http://www.agora.mfa.gr 29

Самиот збор протокол (има грчко потекло и во почетокот означува лента или печат која се става на

документи како доказ за нивната изворност) денес означува своевиден меѓународен договор, збирка

на пишани и обичајни норми или повеќе од нив, кои се занимаваат со примена на наведените норми. 30

http://eprints.ugd.edu.mk/12883/1/REPOZITORIUM_SOTIROSKI.pdf

31

Како на пример за ракувањето – мажите во Иран не се ракуваат со жени, кога станува збор за

комеморации црната боја на жалост е применета во многу европски земји, но на пример не е

применета во Кина, каде белата боја означува жалост 32

Кога станува збор за службени посети на странски државници и делегации, се води сметка на

следното: утврдување на видот и програмата за посета, службените почести и церемонии, свечениот

дочек и испраќање, следењето на делегацијата, обредите, приеми и коктели, размена на сивенири и

начин на финансирање на посетата. Како пример ќе ја земеме Босна и Херцеговина, како државните и

32

Произлегувајќи од фактот дека протоколните работи имаат и политички

карактер, значано би било да се договорат и усогласат нормите и воедначените

практики во согласност со меѓународните протоколарни одредби и моменталната

практика во земјата.

Согласно со тоа, за работата на протоколот би било од посебна важност

усвојувањето на единствена пресеанс33

листа.

Посетите на странски делегации се реализираат кон ориентационата работа

на протоколот, поканата за посета се упатува преку дипломатско-конзуларното

претставништво и Министерството за надворешни работи, но поттик може да даде и

државата од која доаѓа делегацијата.

3.6 Дипломатски кор – Правила на однесување

За да се разбере значењето на правилата за меѓународна учтивост за

лицата од дипломатското тело, потребно е да се потсетиме на веќе споменатата

карактеристика. Терминот "дипломатски кор" се употребува во потесна и поширока

смисла. Во потесна смисла - тоа се шефовите на дипломатски

претставништва во земјата на престој. Во поширока смисла - ги опфаќа сите

лица кои поседуваат дипломатски пасош и се извршуваат

дипломатски задачи.

Кога станува збор за почитување на правилата за

однесување, изразот "дипломатско тело" се разбира во поширока

смисла на фразата. Се смета дека во неговиот состав се вклучуваат не само

дипломатските претставници од секој ранг, туку и конзули, вклучувајќи ги и

членовите на нивните семејства.34

Престојот на дипломатскиот кор во населеното место каде што

се наоѓа постојаната официјална резиденција на шефот на дипломатското

други прослави и свечености најчесто ги имаат следните протоколарни активности: испраќање на

честитки и полагање венци, академии и други политички, економски, културни и слични

манифестации, јубилеи и покровителства, национална жалост, погреби и комеморации. 33

Меѓусебен ранг, односно, ред на првенство, Order of preseans 34

Vejlic Zoran, Diplomatski protoкol, Beograd 2008, стр28-29

33

претставништво, односно главиот град на државата домакин. Конзулати има и во

другите населени места, односно и надвор од главиот град на државата домакин.

Затоа, додека во секоја земја има еден дипломатски корпус, конзуларните тела се

повеќе, според бројот на населените места каде што има отворени две или повеќе

конзуларни претствавништва на други земји.

Правилата за меѓународна учтивост се применуваат не само во односите во

кои влегуваат лицата од дипломатското тело, но исто така и во

односите во кои влегуваат претставници на конзуларните тела во

државата на престој.

За регулирање на односите во дипломатскиот кор најголема улога играат

клучните алатки за меѓународната учтивост. Но, овие правила го регулираат и

значителниот дел одофицијалните дипломатски односи, а исто така и односите меѓу

членовите на дипломатското тело, од една страна, и јавноста во

државата на престој, од друга страна.

Домаќинот на дипломатскиот кор има значајна улога не само внатре во

внатрешноста на дипломатскиот круг, туку и во примената на правилата за

меѓународна учтивост, но и во овие односи во кои учествуваат и членови

на семејствата на дипломатските претставници. Оттука произлегува и улогата на

сопругата на доаенот. На пример, кога шефот на дипломатската мисија

не е оженет, сопругата на домаќинот доставува до

официјалните лица од земјата на живеење и на нивните сопруги, жените

на членовите на ова дипломатско претставништво.

Во секоја земја има историски правила кои се обичаи за културно

однесување и учтивост. Секоја земја може и има свој протокол кој е задолжителен за

членовите на дипломатскиот кор. Се претпоставува дека доаенот, поради најдолг

престој во земјата на новопристигнатиот, најдобро ги познава.

Затоа една од најважните функции е да го запознае секој

новопристигнат шеф на дипломатско претставништво со овие навики и

обичаи. Правилата на однесување на членовите на дипломатскиот кор се

реализираат преку т.н. акти на учтивост.35

35

Великов, В., Наиденов, Г., Дипломатически протокол и церемонијали, Учебник за дистанционо

обучение, Софиа, стр. 25

34

3.7 Акти на учтивост

Актите и активностите на учтивост во дипломатските односи можат да

бидат позитивни дејства и пропусти. И едните и другите се израз на

однесување.

Како најважните акти на учтивост се:

Акти на учтивост на ново пристигнат шеф на дипломатско

претставништво и акти на учтивост од страна на членовите на

дипломатското тело спрема него самиот;

Акти на учтивост на сопругата на ново пристигнтиот шеф на

дипломатско претставништво

Акти на постојана учтивост во дипломатскиот кор и на

неговите членови во однос на јавноста на земјата на престој;

Размена на посети со испраќање или оставање на визит карти;

Пречек и испраќање.

Во овој дел ќе бидат разгледани, актите на дипломатска учтивост. Односно:

Акти на учтивост на ново пристигнатиот шеф на дипломатското

претставништво и акти на учтивост од страна на членовите на

дипломатскиот кор во однос на него;

Акти на учтивост на сопругата на ново пристигнтиот шеф на

дипломатско претставништво.

Сопругата на ново пристигнатиот шеф на дипломатска мисија има

обврската да направи посета на сопругите на официјалните лица и на

колегите на својот сопруг, на кои тој прави посети.

Од времето на владеење на монархиите е останато правилото

според кое најпрво треба да се направи овој вид на посета на сопругата на

шефот на државата. Ова правило задолжително се почитува, особено во

35

монархиите, дури и тогаш кога оваа посета на учтивост

не е пријатна за двете страни или барем за едната од нив.

Посетите кои сопругата на ново пристигнатиот шеф на дипломатското

претставништво е должна да ги направи за жените од дипломатскиот кор, започнува

со посета кај сопругата на доаенот на дипломатскиот кор. Останатите посети се

прават заедно со сопругата на ново пристигнатиотот која

ја претставува на другите жени ново пристигнатата.

Посетените сопруги се должни во рок, неподолго од две недели да го вратат

направениот план за посетата. Сопругата на ново пристигнатиот конзул е должна во

најкраток можен рок данаправи посета на:

сопругата на највисокиот функционер на администрацијата во

конзуларниот округ,

на жената на доаенот на конзуларниот кор,

а потоа на сопругите на колегите на својот маж во низа, во која тој

направил посети.

Кога шефот или соработникот на дипломатска мисија или конзуларниот

орган е мажена жена, при правење на посети на своите колеги и

официјални лица таа остава и визит карта на својот сопруг, доколку тој

престојува во земјата на акредитација, во својство на член на

семејството.

Во случај кога мажена жена е шеф или соработник на мисија

или конзулат, таа испраќа визит карти наместо да прави посети, односно

става во ковертот две картички на брачната двојка. Тогаш името на

сопругата стои на прво место поради нејзината официјална положба.

Акти на постојана учтивост во дипломатскиот кор и на

неговите членови во односите за јавноста на земјата на престој.

Дипломатскиот протокол обврзува да се вршат акти на

постојана учтивост и особено:

o Официјални честитки, особено при национални

празници;

36

o Подигање на националното знаме;

o Потпишување во комеморативни книги;

o Изјава на сочувство.36

Официјалното поздравување е обврска на учтивост во дипломатските

односи. Тоа се изразува во форма на посетата, испраќање на визит

карта, на телеграма и друго.

На прво место по значење е поздравувањето по повод националниот

празник на секоја држава. Министерствата за надворешни работи обично имаат

листа на членовите на дипломатскиот кор и листа на националните празници на

секоја држава во која има дипломатска застапеност во земјата на престој.

Важност имаат и честитки, обичново форма на телеграма или дипломатска

нота, меѓу шефови на држави, шефови на влади,министри за надворешни работи и

други. Шефовите на дипломатски мисии, обично прават посета на шефот на

државата на земјата на акредитирање и ги доставуааат честитките.

Честитки без правење на посети, било преку испраќање на

телеграми или визит карти се испраќаат по повод на нова година ислични поводи.

Ова правило се почитува и во официјалните и во личните односи на лицата од

дипломатскиот кор. Традиција на дипломатските претставништва на некои земји е

да изработуваат специјални уметнички новогодишни честитки, често репродукции

од националните уметници.

За време на неки празници, шефот на државата или друго официјално лице во

земјата на престој добиваат официјален карактер, тогаш и честитките на шефовите

на дипломатски мисии имаат строго протоколарен карактер и дури може да имаат

задолжителен церемонијал. Доколку не е во можност да ја реализира посетата во тој

случај се испраќа честитка, писмо, телеграма и визит карта, во рок не подолг од 24

часа со благодарност за поканата сосоодветните иницијали.

Кога шефот на државата, шефот на владата, министерот за надворешни

работи, шефот на делегацијата на некоја држава, испраќа телеграма на пандан од

исто ниво, односно, степен на фунцкија.

Националното знаме на дипломатско претставништво или конзуларниот

орган во земјата на акредитација се издига по повод на национален празник, посета

36

Vejlic Zoran , Diplomatski protoкol, Beograd 2008, стр. 135-151

37

на шефот на државата или за време на други особено важни

церемонии. При ваков случај, органите на земјата на престој или домаќинот можат

да искажат желба за подигање на национални знамиња и на

други дипломатски настани.

При ден на официјална жалост, објавен во земјата на домакин или земјата на

акредитација, соодветните дипломатски претставништва го издигнуваат знамето на

пола копје.

Во одредени случаи на празници, радосни настани, денови на жалост и на други

слични протоколарни служби на Министерството за надворешни работи наземјата

или соодветната дипломатска мисија можат да организираат изразување на

честитки, на радост или сочувство преку запишување во специјална комеморативна

книга (книга на жалост). Посетата на соодветното место каде што се наоѓа книгата, и

поставувањето на потпис ја заменува посета од соодветната категорија. Не подоцна

од 24 часа се упатува благодарност со визит карта со напишани иницијали во левиот

долен агол.

Едно од општите правила за човечкото однесување е обврската за душевното

припојување кон искуства на луѓето преку изјавата на сочувство. Во

дипломатските односи, а исто така и кај бизнис контактите тоа правило често ја губи

содржината на искрено припојување кон искуства на другите.

Тие се радосни и тажни.

Радосни настани се раѓање, свадбена поворка, личен успех. Во такви

околности вообичаено е да се искаже радост и да се посакаат успех и

среќа.

Изјава на сочувство е етичка обврска што има своето место во случаи

на смрт, несреќа, болест. Најчесто се користи формата на лично

писмо или се испраќа бизнис картичка.37

37

Павлов, П., Кацалукска, П. Въведение в дипломатическия протокол.София, 2000

38

3.8 Меѓународни акти на учтивост

Студијата на појавите за учтивост, традиционално, првенствено се занимава

со индивидуални избори во интераакција на лице-в-лице. Меѓутоа, во

последните неколку години, студијата на односите на моќ и учтивост се

феномени во писмените жанрови во институционална и професионална средина е

основана како предизвик на областа на истражувањето 38

. Бидејќи

во институционалните поставувања, контекстот на ситуација владее во поголемиот

дел од јазичните избори направени од страна на учесниците во комуникацијата,

варијацијата на јазикот во институционалниот дискурс е најчесто се смета да

биде регистар39

или жанр специфични 40

, односно тоа може да се гледа

како социолингвистичка или стилска варијација која има "малку да се

направи со учтивост и малку врска со прагматичност" 41

.

Битно е да се истакне дека "моќта е значаен фактор за стратешки избор (или

недостатокот на избор)"42

и дека прагматичните избори во

институционалниот дискурс се поврзани со модулација на големината

на наметнување и на социјална дистанца и релативната моќ на учесниците,

вклучувајќи ги роднинските права и обврските помеѓу нив. Овој труд ги

истражува стратегиите на учтивост во современата дипломатија кои се поврзани со

употребата на директивата и експресивниот говор во дипломатскиот дискурс и се

концентрира на тоа како јазикот ги одразува и обликува општествените односи

во крос-културна интеракција.

Специфичноста на дипломатската комуникација често бара ублажување на

нееднаквоста на моќта помеѓу дипломатите. Битно е да се фокусираме

на стратегиите на говор кои се користат во резолуциите за управување со позитивни

и негативни лица43

:

38

Wilson, J. (1990) Politically Speaking. Oxford: Blackwell 39

Biber, D. (1994) ―An Analytical Framework for Register Studies.‖ In: Biber D. and Finegan E. (eds)

Sociolinguistic Perspectives on Register. Oxford: Oxford University Press. 31-56. 40

Swales, J. M. (1990) Genre Analysis. English in Academic and Research Settings. Cambridge: Cambridge

University Press 41

Trosborg, A. (1995) ―Statutes and Contracts: An analysis of legal speech acts in the English language of

law.‖ Journal of Pragmatics 23,p.154 42

Harris, S. (1995) ―Pragmatics and Power.‖ Journal of Pragmatics 29,p.133 43

Brown, P. and Levinson, S. (1978) ―Universals in language use: politeness phenomena.‖ In: Goody E. N.

(ed.) Questions and politeness: Strategies in Social Interaction. Cambridge: Cambridge University Press. 56-

311.

39

негативната учтивост е поврзана пред се со директивата за говори

и варијација во степенот на наметнување, додека

позитивната учтивост се наоѓа во експресивен говор делува на

мотивирани од желбата да се зголеми славата на примачот44

.

Така, стратегиите на учтивост во современата дипломатија се

поврзани состепенот на експлицирање и директноста на говорот како

и изборот на говорот.45

3.9 Форми на обраќање

Преку правни норми се утврдуваат и одредени титули, тоа ги прави

задолжителни за сите оние кои одржуваат или имаат намера да воспостават односи

со една земја, организација или личност. Оваа претстава се прикажува од фактот

дека правното признавање на една земја или организација значи дека се признава и

внатрешниот ред основан во неа. Оттаму произлегува обврската

да се употребуваат правно утврдените титули. Такви се на пример

монархистичките.

Оние титули кои се утврдени во рамките на меѓународната учтивост,

имаат само етички карактер и можат соодветно да се променат. Таква е на пример:

"Господин".

Употребата на овие редови е резултат на етичка должност врз основа на

правилата на добро однесување, а не на правна норма. Во меѓународните односи во

разговори и особено во официјалните документи се дефинирани т.н. протоколарни

формули. Во разговори – оваа формула се состои само од обраќање и содржи

соодветна титула.

Во дипломатската кореспонденција таа се изразува од два дела:

обраќање до дестинација преку утврденото титулирањето и

44

Leech 1983 45

Olga Dontcheva-Navratilova,

POLITENESS STRATEGIES IN INSTITUTIONAL SPEECH ACTS, Discourse and Interaction 1. Brno

Seminar on Linguistic Studies in English: Proceedings 2005. Masaryk University in Brno, 2005

40

завршен израз на почитување.

Протоколарните форми на почеток немаат политичка

содржина, но тие даваат нијанси на целиот документ. Титулите, имаат свои длабоки

историски корени. Целта им е секогаш да го промовираат авторитетот на носителите

на власта. Досега се резервирани и се употребуваат форми од најславни системи на

монархиите. Може да се применат различни критериуми за класификација на

протоколарни форми, особено на титулите и обраќањата, како најсоодветен е овој

историски редослед, односно, моментите на настанување и употреба на овие

форми.46

3.10 Дипломатски мисии

Покрај шефовите на дипломатските мисии, дипломатската мисија се состои

од службен персонал. Поконкретно, службениот персонал е составен од:

Советници

Секретари и атешеа на амбасадата

Секретари

Преведувачи, и

Курири

Во голем дел дипломатски мисии се наоѓаат и:

воени,

поморски и

воздухопловни атешеа, како и

трговски,

финансиски и

културни атешеа,

46

Vejlic Zoran, Diplomatski protoкol, Beograd 2008, стр217

41

атеше за медиуми,

атеше за земјоделство, и

атеше за пазарот на трудот.

Според членот 1 од Виенската конвенција за дипломатски односи47

го дели

дипломатскиот персонал на:

Членови на дипломатската мисија – шеф на мисијата и членови на

персоналот на мисијата

Членови на персоналот на мисијата – дипломатски, административен,

технички персонал и послуга на мисијата

Членови на дипломатскиот персонал – членови на мисијата кои имаат

дипломатски статус

Дипломатски агент – шефот на мисијата или пак членот на

дипломатскиот персонал на мисијата

Согласно на членот 11 од Виенската конвенција48

, државата-примател може

да побара ограничување на бројот на персоналот или пак да побара таа бројка да се

движи во границите на она што го смета за разумно и нормално, земајќи ги во

предвид условите и околностите во таа земја и на потребата на мисијата за која се

работи.

Државата домаќин може без дискриминација да одбие да прими службеници

во одделни класи. Во контекст на членот број 7 од Виенската конвенција, по свој

избор има право да ги менува членовите на персоналот на мисијата кои се

однесуваат на воените, поморските или на воздухопловните атешеа, додека

државата примател може да побара нивните имиња да и бидат однапред соопштени

со цел да го одобри нивното именување.

Правило е членовите на дипломатската мисија е да одржуваат службени

односи со владиниот кабинет на државата домаќин, единствено преку

министерството за надворешни работи. Доколку сакаат дирекно да соработуваат со

47

http://mfa.gov.mk/images/stories/prijava_za_vrabotuvanje/Vienska_konvencija_za_diplomatski_odnosi_-

1961.pdf

48

Исто,ВКДО, стр.200

42

некое друго одделение, потребно е посебно одобрение од министерството за

надворешни работи. Дипломатските мисии се овластени да извршуваат конзуларни

должности. Тоа е утврено во точка 3 од членот 3 од Виенската конвенција од 1961

година. Битно е да се истакне дека само мисиите кои го известиле министерството за

надворешни работи за опсегот на своите конзуларни дејности и што ги доставиле

списокот со имиња на своите претставници смеат да одржуваат врска со локалните

власти.

Шефовите на дипломатските мисии мораат за своето отсуство да го известат

министерството за надворешни работи, како и другите шефови на дипломатските

мисии, но и да го наведат името на вршителот на работи којшто ќе го замени.

Неговата официјална титула е привремен вршител на работи.49

3.11 Приеми и правила

Приемите се еден од најчестите облици на средби на дипломати и луѓе

општествениот живот и од работната - бизнис средина на државата која го

организираат приемот. Тие можат да бидат официјални и неофицијални, а поводите

може да бидат различни:

Национален празник

Доаѓање на шефот на мисијата или заминување на дотогашниот

Значајна дата од историјата

Доаѓање на државна делегација и сл.

Најчести и речиси редовни се приемите на дипломатските мисии на сите

држави со организиран повод за националните празници на нивните земји.

Кај повикувањето на приемот многу е битно да се истакне правилото на

недискриминација. Доколку се повикува дипломатски кор, може да се повикаат или

сите претставници на државата со која со која држава е именувана да ги одржува

49

Исто, Вуд.Р.Џ, Серес, Џ., стр.41-47

43

дипломатските односи или никој (повик само на домаќините на дипломатскиот кор,

евентуално не би можел да биде сфатен како дискриминација, со оглед на тоа дека

тој го претставува целиот кор, односно претставниците на сите држави). Шефот на

државата обично не се повикува на прием, освен ако приемот го приредува шефот

на именуваната држава или му присуствува како гостин. Иако претседателите на

владата во многу, особено во значајни земји, не одат на приеми, ред е да им се

испрати покани.

Вообичаено е при престојот на странските гости и другите пригодни

свечености на високи претставници им се приредуваат приеми. Приемот вообичаено

започнува од 11 часот до 13 часот и од 19 часот до 21 часот. Во поканата се означува

времето на траење на приемот. Поканите за прием се испраќаат благовремено, по

можност еден месец однапред, а најдоцна десет дена пред одржување на приемот.

Протоколот го утврдува: место, време, дата за одржување на приемот и бројот на

гости, а потоа се составува текст за поканите, се договара печатење на поканите и се

испраќаат. Се договара видот и обемот за послужување на приемот, се води грижа и

за прифаќањето на поканите и утврдување на просторијата за прием. 50

Ново пристигнатиотот ги дочекува гостите на влезот на просторијата каде се

одржува приемот, се задржува до 15-20 минути, а потоа им се придружува на

гостите. На влезот го заменува претставникот кој тој ќе го одреди или претставникот

на протоколот.51

3.12 Видови на приеми

Приемите може да се класифицираат на следниов начин, постојат различни

видови на приеми, но секој од нив се карактеризира со одредени карактеристики:

Појадок, којшто се одржува на маса и почетокот и 12.00-13.00 часа;

Чај за прием, кој се одржува на маса меѓу 16.00-17.00 часа;

50

Campora, A., Prirucnik za poslanike I delegate parlamentarnih skupstine BiH, Parlamentarna diplomatija,

Publikacija br 73, str.65 - 79 51

Рангелова, Ж. Комуникации и връзки с обществеността. Варна, 2000

44

Прием " a la furshet", кој се карактеризира со тоа што оброкот

(Главно од месо) и пијалоците се редат на маса во поголема сала,

каде што гостите стојат и самите се послужуваат, масата има

форма на вилушка со два или повеќе краци. Оброкот се смета за лесен

и обично започнува од 17.00-19.00 часот.

Коктелите се одржуваат во време од 11 до 13 часот и од 17 до 19

часот. На поканите исто така се означува времето на траење на

коктелот. Во однос на приемот, послужувањето на коктелот е помало

по обем и разновидност.

Видот на послужување не треба да го премине вообичаениот облик

предвиден за приликата. Ново пристигнатиотот, во договор со протоколот и

соодветната служба, претходно ја утврдува нарачката за набавка на послужување и

само во исклучителни ситуации може дополнително да се менува.52

Ручек, кој се одржува на маса во 12.00 часот. Присуствуваат само

поканети лица. Во поканата се наведува начинот на предвиден dress

code. Машкото е смокинг,а кај свечените случаи - фрак. За жените -

вечерна тоалета.

Вечера, која исто така се одржува на маса. Гардеробата е вечерна, како

на ручекот. Вечерата започнува не порано од 21.30 часот, обично по

концерт, опера и други.

Вечерен прием од категоријата "а ла фуршет" или коктел се одржува

по 18.00-19.00 часот.

Забавни и уметнички вечери се прими, при кои се прават

кино проекции, спектакли - музички, литературни и други. На овие

вечери се служи соодветна храна и пијалоци. Тие имаат

полу официален карактер, па затоа гостите доаѓаат со обично

секојдневно гардероба.

Во некои земји шефот на државата на престој дава

ручек, каков обичај има во Судан, а друго место дава доручек, како

постапуваат генерал-гувернерот на Канада и претседателот во Исланд.

52

Campora, A., Prirucnik za poslanike I delegate parlamentarnih skupstine BiH, Parlamentarna diplomatija,

Publikacija br 73, str.65 - 79

45

Најчесто во чест на новопристигнатиот амбасадор се приредува прием

(Појадок, ручек или коктел) од министерот за надворешни работи

надржавата на престојот.

Утврден е обичај во протоколарните односи во дипломатскиот

дом, така што неговиот домаќин да уредува прием во чест на

ново пристигнатиот член на дипломатскиот кор, без оглед на

тоа дали соодветен орган на државата на престојот, уредува

официјален прием по тој повод.

Амбасадорите и ополномштените министри советници на најдобрите

пријателските земји исто така одржуваат прими во чест на ново

пристигнатиотиот амбасадор.

На официјалните приеми обично се одржуваат говори. Ново

пристигнатиот треба да им испрати на поканетите копија од говорот,

кој тој има намера да го одржи. Тоа е задолжително, кога содржината

има важно политичко значење. Овие говори содржат поздрав до

гостинот,она што новопристигнатиотот амбасадор планира да ги

сподели со присутните на приемот, да посака здравје на гостинот, да

посака напредок на земјата на гостинот и на неговиот народ.

Членовите на дипломатскиот кор и надлежните органи на земјата на

престој одговараат и неофицијални (приватни) приеми, целта на кои е

олеснувањето на врските меѓу општествените, политичките и културните

дејци на земјата на новопристигнатиот и дипломатските претставници акредитирани

во неа, а исто така и неформални контакти внатре во самото

дипломатско тело.

Обично оние приеми кои одговараат на погоре наведените видови приеми

(појадок, коктели, ручеци, вечери и слично). Такви неофицијални приеми се

одвиваат многу често по повод на лични исемејни празници или по повод на

планирани деловни успеси, корпоративен јубилеј или промоции.

46

3.13 Основни правила и норми на дипломатскиот

протокол

Гостите се сместуваат според протоколарната служба односно според

воспоставениот пресеанс.

Предност на домашниот државен протокол на земјата на ново пристигнатиот,

е утврден со закон или со обичаи. Постојат познати признанија при

протоколот утврден од канцеларијата на шефот на државата (особено во

монархиите), од канцеларијата на премиерот и од протоколарната служба на

Министерството за надворешни работи;

Конзистентност меѓу официјалната служба и јавната положба, почесните

титули и други квалитети на поканетите гости;

Знаење на соодветен јазик на членовите на масата, евентуално постоечки

заладени односи меѓу некои од поканетите и слично;

Промена на степените на почесните места со давање приоритет на десната

страна;

Конзистентност меѓу протоколарните служби на заинтересираните

земји;

Претходно означување на местата на поканетите со поставување визит карта

(идентификатор) пред столот на секој гостин

Треба да се земе предвид и формата на масата: округла, правоаголна,

продолжена, продолжена во форма на буквата "Т", во форма на буквата ―П―

или друга.

Земањето може да биде само за мажи, кога поканата се условува од

службениот квалитет на секој поканет. Во таков случај новопристигнатиот не

присуствува. Се применуваат две варијанти за уредување на таква маса. Во

првата варијанта ново пристигнатиотот ја предводи масата, а при вториот -

тој ја дели масата предводена со почесен гостин. При првата варијанта

распоредот на гостите започнува од двете соседни места

на новопристигнатиотот - првото е од десната страна, а второто е од левата и

се менуваат наизменично на ист начин: третото е по првото, четвртиот

е по вториот и така натаму. Затоа разликата во Бројот помеѓу две

соседните места е две бројки. Од неговата десна страна се 1, 3, 5 ..., а од

47

левата 2, 4, 6 и така натаму. При втората варијанта распоредот почнува од

десната страна на новопристигнатиотот, продолжува на десната страна на

почесниот гостин, потоа - на левата страна на новопристигнатиотот и на

левата страна на почесниот гостин и така натаму. Распоредот на гостите се

прави околу центарот (од двете страни на новопристигнатиотот и почесниот

гостин), па затоа и разликата во бројот помеѓу две соседните места е четири

единици. Околу новопристигнатиотот се непарен броеви -

десната страна: 1, 5, 9, итн, а од лево: 3, 7, 11 и др од двете страни на почесен

гостин се четни броеви - десно: 2, 6, 10 и слично, а од левата страна: 4, 8, 12 и

др.

Демократизацијата на протоколот наоѓа одраз и во церемонијалните

настани, вклучувајќи ги и оние кои се однесуваат до жените. Веќе и во

закуски, ручеци, вечери се претпочита измешано уредување на масата: мажи

и жени. Се следат бројните варијанти со оглед на масата. Преовладува

уредување на маса, на која еден против друг се сместени

новопристигнатиотот и новопристигнатиотката, како на десната страна на

новопристигнатиот зазема место главниот гостин, а од левата страна на

новопристигнатиотот застанува сопругата на главниот гостин. При првата (А)

варијанта - за уредување на маса при прием на градоначалникот, востановена

во чест на посетителот градоначалник на главен град на странска држава.

Сместувањето е на тркалезна маса. Поради распоредот околу центарот -

новопристигнатиот и новопристигнатиотка, разликата во бројот е четири

единици. Околу сопруга на градоначалникот на општината-

новопристигнатиот се уште непарен број - од десната страна 1, 5, 9, а од

левата 3, 7, 11. Градоначалникот на општината-новопристигнатиот е

опкружен со парни броеви – од десно: 2, 6, 10, а од лево: 4, 8, 12. При втората

(Б) варијанта - за уредување на четириаголни маси при прием на амбасадор,

од страна на градоначалникот на општина, по повод претстојната официјална

посета на домашен градоначалник на покана на градоначалникот на општина

на акредитирани амбасадор. Стажот почнува од десната страна на сопругата

на градоначалникот на домашната општина, второто место е од десната

страна на градоначалникот - што се зазема од сопругата на амбасадорот.

Третото место е на левата страна на новопристигнатиот. Четвртиот - од

левата страна на новопристигнатиотот. И тука, бидејќи гостите се ставаат од

48

двете страни на центарот, разликата во броевите на две соседни места е

четири единици.

3.14 Официјална гардероба

Кон церемонијални правила спаѓаат и барањата за гардероба за

официјални настани, вклучувајќи ги и настаните од дипломатски

карактер. Во свечената манифестации на земјите (и особено во рамките на

дипломатските односи) практиката воведе голем број барања за поединечни земји

можат да се добијат и формулираат неколку принци за носење гардероба на

официјални и свечено случаеви и во дипломатските односи.

Прво: Задолжително е носење на препорачаната гардероба за одредена

церемонија

Второ: секоја земја има своја одредена форма на гардероба, чие

носење е задолжително при свечени приеми, при официјални

настани за нејзините службени лица и особено за оние со

дипломатски и конзуларни надлежности. Во оваа област постои

најголема разновидност;

Трето: важен принцип, според кој во секоја земја за секоја

конкретна церемонијална манифестација има протоколарни оддел на

Министерството за надворешни работи на земјата кој ја одредува

гардеробата што треба да носат дипломатите поканети лица,

освен ако тие немаат строго определена своја официјална

гардероба

Четврто: дипломатите се обврзани да носат униформа, ако

земаат учество во официјалната церемонија на која присуствува и

шефот на државата и секогаш во самата покана се забележува тоа

(свечена униформа);

Петто: за соработниците на дипломатската мисија според

француската пракса, која широко се применува е задолжителна

гардероба за официјален церемонијал;

49

Шесто: националната гардероба, прогласена од државата за

официјална форма, секогаш се зема како

задолжителна за нејзините претставници, кога тие земаат учество во

церемонијални и официјални настани во која и да е држава. Со

националната гардероба се претставуа на пример Индија и многу

други азиски и африкански земји;

Седмо: во секоја земја е меродавно координирањето на секоја

церемонијална програма меѓу службата за протокол на земјата на

престој и соодветното дипломатско претставништво на

домашната држава или соодветните претставништва на

засегнати земји.

3.15 Церемонијали

Во секое општество постои хиерархија, но и церемонијал. Општествениот

живот наметнува почитување на некои правила без кои животот во заедница не би

бил возможен и без кои сигурно би дошло до хаос и анархија. Водачите на секоја

заедница развиле хиерархија со цел да се одржи редот и за да се воспостави

општествена структура. На тој начин државата разработила обемен збир на постапки

кои ги обезбедуваат приоритетите, привилегиите и имунитетот на службениците во

јавните, политичките и административните служби, кои се потребни за целосно и

ефикасно да се извршат задачите.

Правилата на хиерархија се разликуваат од една во друга држава. Состојбата

се разликува и во меѓународните односи. Основните принципи на независност и

еднаквост се општо прифатени и во практиката се почитуваат. Во односите помеѓу

државите повеќе нема доминација единствениот критериум на нивната сила, па

затоа државите вложуваат поголеми напори за пронаоѓање и наметнување на мирно

решение за меѓународните конфликти, без никаква примена на сила и агресија.

Церемонијалот кои ги раководи меѓунароните случувања е од големо

значење. Тој е заснован на традиција и на национален темперамент, при што се

создава соодветно опкружување и услови, преку кој се креира мирен развој помеѓу

50

владите на поедини суверени држави и странски и домашни службеници, независно

од нивниот статус.53

Зборот "церемонијал" потекнува од латинскиот збор "Ceremonial", кој значи

благодарност, чест. Современиот термин означува: свечен ред, форма на учтивост во

официјална манифестација која се одржува по претходно одредена програма.

Дипломатскиот церемонијал е официјален ред, кој се применува во

дипломатските односи, за да се даде надворешна свечена форма на манифестацијата.

Особено важни настани на церемонијал се:

употребата на националното знаме и на националната химна,

на почесната гарда

доделувањето ордени,

почесна стрелба

Секој церемонијал носи премногу национални црти. Затоа, кога се

спроведува таква манифестација, што се однесува до една нација / држава, тогаш

претставници на други држави мораат да го почитуваат овој церемонијал.

При церемонии за прифаќање и испраќање на високи странски

лица, особено на шеф на државата, се активира почесната гарда, која носи

знамињата на двете земји. Во таков случај знамето на државата на гостинот се

издига на десната страна на гардата, и на пречекуваните - на левата.

Најпрво се интонира химната на државата на гостинот, а потоа на

земјата на домаќинот. Кај различните начини на пристигнување се применуваат и

различни церемонијални приоди. Во случај на пристигнување со авион, кој

е најчестиот начин во последно време, тој се пречекува на границата од

јато ловци кои го придружуван авионот на гостинот до аеродромот на

слетување и ја извршуваат улогата на почесен придружник, доколку станува збор за

специјален лет со кој патува шефот на државата, во случаите кога се користи

комерцијален лет не се практикува погоре кажаното. При пристигнувањето со брод

парадни бродови на земјата домакин го придружуваат бродот со кој патува

гостинот, на границата на територијалните води, уште таму се разменуваат со

53

Исто, стр.30

51

почесна стрелба. Бидејќи нема целосно едногласно прифатен церемонијал можат да

се формулираат некои заеднички принципи, како на пример:

Принцип на реципроцитет - церемонијална програма се усогласува

меѓу протоколарните служби на двете страни;

Изразување на почит кон другата страна, без да е во спротивност на

сопственото достоинство.

Нормативната основа на секој церемонијал се:

Внатрешниот ред;

Меѓународното право;

Нормите на доброто однесување.

Пример за ранг на титулата на претставниците на секоја држава се одредува

согласно нејзиното домашно право и другата страна е должна да се

придржува кон овие рангови и форми на обраќање. Учтивоста кон официјалните

лица има приоритет во церемонијалниот ред пред вообичаената учтивост во

"високото општество". Како пример можеме да го дадеме односот кон членовите на

семејството, сопруг или ќерка, кои го придружуваат официјалното лице, но немаат

претходно стекнато место од него самиот.

Принцип на комплетноста и точноста на програмата:

Утврдува колку време ќе трае целиот настан

Просторни рамки на настани: патот на кортежот односно моторкадата,

местата кои ќе бидат посетени,

Уредување на лицата кои учествуваат од двете страни,

Активностите кои ќе бидат извршени,

Одредување на гардероба,

Одредување на украси за различни настани.

52

3.16 Церемонијален ред на дипломатскиот кор

Во многу земји се издадени правно - нормативни акти со кои го определува

церемонијалниот ред на официјалните лица. Внатрешниот церемонијален протокол

ги регулира официјалните односи во соодветната земја. Тоа не се однесува на лицата

кои немаат официјална титула. Тој ги одредува и местата во даден церемонијален

ред.

Според принципот на реципроцитет и одредбите на Виенската конвенција за

дипломатски односи и Виенската конвенција за конзуларни односи за дипломатите

и конзулите на секоја земја во согласност со церемонијални ред на другите земји. Во

внатрешниот церемонијален ред се определува во ист или барем на сличен начин,

местата на членовите на дипломатскиот кор.

Основниот критериум е рангот, односно класата. Во практиката постојат два

типа на церемонијален ред:

индивидуален и

колективен.

Во индивидуалниот церемонијален ред се почитуваат принципите и нормите,

според кои редот на личната служба е следниов:

Амбасадорот во некои земји кој има приоритет пред друг амбасадорот,

се одредува според должината на стажот до државата домаќин;

Вонреден амбасадор и амбасадор, редот меѓу нив се определува

според стаж;

Постојано дипломатско претставништво - според стаж;

Привремено дипломатско претставништво - според стаж;

Советник на дипломатско претставништво;

Прв секретар;

Втор секретар;

Другите секретари и аташета.

53

На церемонии, на кои се повикува целиот дипломатски кор како и на

собранијата, на кои тоа присуствуваат како целина (на пример за време на

националниот празник), се применува колективниот церемонијален ред. Во

такви случаи членовите на секое дипломатско претставништво се

редат по својот шеф. Сопружниците на членовите на дипломатскиот кор ги

уживаат правата на стаж кои ги имаат нивните брачни другари.

Кога дипломатските претставници присуствуваат во полн состав, тогаш

дипломатскиот кор зазема прво место во церемонијалниот ред. Во Велика Британија

оваа линија е малку посложена: таму се забележува промена на степените на

внатрешните официјални лица и членовите на дипломатскиот кор.

Во Франција за него е определено место по претседателот на Националното

собрание. Во САД ова место е по потпретседателот.

Редот на службата внатре во дипломатското претставништво се

утврдува со внатрешно правен акт на секоја земја, кој се базира на

следниве принципи:

Дипломатскиот персонал има приоритет пред специјалните аташета;

Војската, воено-поморските и воено-воздушните аташета имаат

предност пред специјалните аташета;

Генералниот конзул, ако учествува во соодветната церемонија, зазема

место по шефот на дипломатската агенција на својата земја.

Во места каде што нема дипломатски кор, а постои само конзуларен,

церемонијални ред се определува според одредбите на член. 9 од ВККО: на база

на четирите конзуларни класи (генерален конзул, конзул, вицеконсул и

конзуларен агент), а редот меѓу нив е и според нивната служба.54

Земјите кои не ја потпишале ратификација на ВКК, ќе треба да се однесуваат

во согласност со нормите и обичаите кои се применуваат во односната земја за

церемонијални ред на конзуларните функционери.

54

http://mfa.gov.mk/images/stories/Ispit/Vienska%20konvencija%20za%20konzularni%20odnosi%20-

1963.pdf стр.215

54

3.17 Воен церемонијал

3.17.1 Парада на војската

Паради на војската се организираат за национални празници и за важни

настани од државно и воено значење.

Составот на трупите кои учествуваат во парадата,

времето и местото на парадата,

форма на гардеробата,

маршрутите за движење,

Се одредуваат за секој поединечен случај со наредба на началникот на

генерал штабот. Во наредбата се даваат упатства за постапките за спроведување на

артилериската почесна стрелба, доколку е предвидена таква.

За командата на силите кои учествуваат во парадата, секој се формира

команда на парадата. Активностите на војниците и војничките делови кои

учествуваат во парадата се определуваат со правилата утврдени во Строевиот статут

на армијата.

При приближување на местото за изведба на парадата, оркестрите кои ги

придружуваат војници, престануваат да свират. Војниците ги заземаат своите места

во согласност со шемата за изведба. Командантите на војниците и нивните заменици

застануваат на десното крило на своите војници во една серија на два чекори лево од

замениците застануваат знаменосец и асистенти со

Бојното знаме на војниците.

Оркестрите на војската под команда на воениот диригент на

гаризонот се изведува во најблискиот оркестар на парадата и малку

поблиску до основната состојба на војниците, фанфаристите - пред

целиот оркестар. Назначените барабани застануваат во еден или повеќе

редови зад предната единица. Воените знамиња на војниците, наградени со ордени

треба да бидат со орденот и орденските ленти.

55

Војниците, вооружени со карабини за изведба на парада,

поставуваат карабини во положба на мирен строј, вооружени со автомати со дрвен

приклад и оние со автомати со платнен приклад го поставуваат оружјето во

положба на градите.55

Командантите на војниците пријават пристигнување и

изведба на своите делови од повисоката команда кои учествуваат во парадата. За

означување на местата за постројување на војниците, како и означување на линијата

за преминување на војниците во свечен марш во послушност на воениот

командант на гаризонот се именуваат линеарни. Линеарни од секоја

воена единица пристигнуваат под команда на офицер особено од страна на воениот

командант на гаризонот. Линеарните треба да се постават на местото за

постројување на војниците пред нивното пристигнување. Откако војниците ги

заземаат местата за поставување, линеарните застануваат во постројување на своите

единици.

Војниците кои се наоѓаат надвор од местото за изведба на парадата, до

пристигнувањето оддаваат чест само на воените лица при преминувањето пред

фронтот на составените лица и на командантот на парадата.

Војниците кои се наоѓаат надвор од местото за изведба на парадата, заземаат

положба "мирно" и козируваат при рапортирање од страна на командантот на

парадата на новопристигнатите лица на парадата, а исто така и на воените знамиња

при преминувањето на војниците во свечен марш.56

3.17.2 Почесна гарда

За задоволување на високата команда на парадата на

војници кои учествуваат во парадата, им се издава командата

"Мирно", "Порамнете се на десно (на лево, на средината)!" и извештај за

поставување на војниците. Како ќе се прифати командата, командантот на

парадата издава командата "СЛОБОДНО ПАРАДНО".

55

Кожухаров, Й. Дипломация и протокол. София, 2004. 56

Молчаков, Ф. Ф. Дипломатический протокол и дипломатическая

практика. Москва, 1979

56

При пречек на командантот на парадата оркестарот не свири. За

поздравување, командантот на парадата поднесува команда "Мирно",

"Поздрав на десно (од левата страна на фронтот) за чест!"

а ако војниците се со оружје само со автомати со платнен приклад -

"Мирно", "Порамнување по десно (на лево, на средината)!".

Кога во креирање на целата парада има блокови (единици), вооружени со

карабини и автомати со дрвен приклад и автомати со платнен приклад,

се поднесува само првата команда, во која вооружените со автомати со

платнен приклад застануваат мирно со автоматите на гради и обрнуваат поглед во

добредојде насока.

Сите команданти од командант на водот понатаму продолжуваат. Целиот

оркестар исполнува "Средба марш". Командантот на парадата надгледува, одговара

на усвојување на парадата и известува, на пример "Господин армиски генерале,

војниците од ―тој и тој‖ гарнизон се подготвени за учество во парадата за

одбележување на Националниот празник ―тој и тој‖. Командантот на парадата

генерал-полковник ―тој и тој‖.

Кога командантот на парадата запира за да известува, оркестарот

прекинува да свири. По завршување на известувањето, командантот на парадата,

без да ја извади раката, се придружува кон новопристигнатиот на парадата, и се

движи од надворешната страна на изведбата на пазадата и малку назад.

Окрестарот ја свири химната. Според упатствата дадени од Врховниот

командант на парадата, командантот на парадата командува "Во Строј!",

―СЛОБОДНО! "или само" СЛОБОДНО! "(за вооружените само со автомати со

платнен приклад).

Командантите на војниците ја повторуваат командата "Слободно".

Фанфаристите од оркестарот го исполнуваат сигналот "Слушајте сите". По

спроведувањето на сигналот "Слушајте сите" на парадата се

произнесува говор.

По завршувањето на говорот (читањето на наредба) оркестарот ја исполнува

химната на државата и истовремено се произведува артилериска почесна стрелба

(ако е предвидена таква); сите команданти од командантот на водот и понатаму

продолжуваат, а војниците без команда заземаат положба "мирно".

По завршувањето на химната од оркестарот фанфаристите свират друга

мелодија, а војниците заземаат положба слободно.

57

Почесната гарда се назначува за пречекот на шефови на држави и во случаите

при положување на венци од државни, владини и воени делегации.

Освен тоа почесната гарда може да се именува:

кон државните и воените знамиња, кои се подигнуваат на државните и

воените објекти,

при откривање на државни споменици,

за пречек и испраќање на странски претставници,

на погреб на војници, а исто така и

на граѓански лица кои имаат посебни заслуги кон државата.

Почесната гарда се именува со наредба на Начаникот на Генерал Штабот

(НГШ), командантот на поврзување или командантот на посебниот војничкиот дел.

За добредојде и испраќање на странски претставници почесната гарда се

назначува. Во составот на почесната гарда се именува единица од вод до чета

(Или соодветно единица од друг род војска во пешадиски поредок) и воен

оркестар. Почесната гарда може да се именува и само од офицери или наредник.

Гардеробата и оружјето на почесната гарда, како и обврските секој случај ги

утврдува НГШ. Муниција не се дели. Кога е потребно да се постави временска

рамка од составот на почесната гарда, се поставуваат на два часови.

При пречек на шефови на држави во текот на спроведувањето на химната на

нивната земја се произведува артилериска почесна стрелба од дваесет и

еден. Од почеток се спроведува на "Средба марш" до завршување на

химната сите војници кои се наоѓаат на 40-50 чекори од почесната гарда, оддаваат

почит.

58

Глава 4

ПОДРАЧЈА НА ДЕЛУВАЊЕ НА

ДИПЛОМАТСКИОТ ПРОТОКОЛ

4.1 Привилегии и имунитети

Суштината на имунитетот кој го добиваат дипломатите е да им се овозможи

реализација на битните обврски без никакви проблеми од локалните власти.

Потребно е на шефот на дипломатската мисија да има овозможени слободни

дејствија во интерес на државата која ја застапува. Со оглед на тоа што немаат право

да применуваат сила, тие уште од постари времиња уживаат во привилегии и

имунитет кој им гарантира независност на нивната личност и имот и почитување на

достоинството како и за нив самите, па и на земјата односно државата на која се

претставници. Терминот ―екстратериторијалност‖57

е често применуван за

појаснување на имунитетот кој го добиваат дипломатските претставници. Тоа за

правниците во XVIIи XVIII век имало значење дека во случај на вонредни и

екстремни ситуации, власта на државата-примател мора да ги третира амбасадорот,

неговиот персонал и имот на ист начин како тие да се наоѓаат надвор од

територијата на државата-примател. Без детално прегледување на правните

контроверзии се смета дека самата одредба за овозможување за слободно

дејствување е доволна за одредување на имунитетот кој што е потребен за

дипломатите да можат д а ги оправдаат своите барања кон локалните власти.

Во членовите со број од 29 до 39 од Виенската конвенција од 1961 година се

говори токму за привилегиите и имунитетот во кои уживаат членовите на

дипломатските мисии. Со овие членови, на истите, им се овозможува извршување на

нивната должност, без притоа да бидат попречени од страна на локалните власти.

Сите тие обврски се утврдуваат во член 41 од конвенцијата. Проширениот имунитет

57

Поимот ектериторијалност се однесува на дел од теритотијата кој се изема од јуриздикцијата на

законите на земјата домицил и е под јуриздикција на законите на земјата на која припаѓа

дипломатско конзуларното претставништво

59

воглавно им се доделува на членовите на дипломатскиот персонал, како и на

членовите на нивното семејство. Во најголем дел, тие имаат дипломатски пасоши.

Но тука потребно е да се нагласи и фактот за британските дипломати кои немаат

дипломатски пасоши поради тоа што Обединетото кралство не ги издава.

Според Виенската конвенција се предвидува имунитет и за администрацијата

и техничкиот дел од персоналот на мисијата, кој им е доделен во согласност со

службените прописи и не се однесува на членовите на нивното семејство.

Персоналот на меѓународните организации исто така ужива во одредени сегменти на

имунитетот, како на пример службениците на ООН, НАТО, Советот на Европа, ЕУ,

УСАИД и сл. Правото на имунитет им се доделува согласно со меѓународните

договори, повелбите и законите во државата примател.58

58

Вуд, Р. Џ., Дипломатски церемонијал и протокол – Основи, постапки и практика, Три, Скопје, 2009,

стр.55

60

4.2 Интегритет

4.2.1 Лична неповредливост на дипломатските претставници (агенти)

Шефовите на дипломатската мисија не може да ги извршуваат своите

обврски доколку добиваат наредби од властите во државата примател. Тие уживаат

неповредливост за да можат да ја извршуваат својата должност во државата-

примател и поради тоа во текот на целиот нивни мандат имаат целосна лична

слобода и одрврзани раце.59

Суштината на личната неповредливост на "специјална и подобрена заштита

за лицата кои уживаат дипломатски привилегии и имунитети "ги опфаќа сите

акти од страна на претставниците во контекст на претставување на својата земја,

како и лични работи.60

Имунитетот е признаен од почетокот на неговото назначување до

заминување од територијата на земјата-примател, тие имаат друго лице кое ја врши

истата функција.

Државата на приемот презема се за да се заштитат дипломатските

претставници од напад на нивната слобода, и личното достоинство, и во случај

некој дипломатски претставник да не биде затворен или лишен од слобода.

Неповредливоста на дипломатите кои уживаат имунитет кога поминуваат низ

странски држави, кои до одреден степен се однесуваат и на неговото семејство, од

чиешто семејство членови не можат да бидат уапсени или приведени, но дозволена е

граѓанска постапка, но само доколку тие не

вклучуваат затвор или. притвор, додека пак не ја уживаат привилегијата на

ослободување од багаж и царински привилегии61

, нагласувајќи дека овие имунитети

ги уживаат без оглед на односите помеѓу државата-испраќач и

државата-примач, но важно е дека дипломатскиот претставник е повикан од земјата

од страна на трета земја. Земја на транзит е потребно

59

Исто, стр.56 60

Bohte и Sancin, 2006: 141 61

Bohte и Sancin, 2006: 165-166

61

да обезбеди имунитет само ако транзитот е директно во прилог на услуги во

земјата која ги прифаќа или со враќање на испраќање во државата.

Интересен пример е словенечкиот, кога мораше протоколот на

Министерството за надворешни работи да се справи со прашањето на имунитетот

на турскиот амбасадор во Република Хрватска, кој во Словенија со автомобил беше

одговорен за смрт над пешаци. И покрај одредбата 41 која од дипломатските

претставници бараат согласност со законите и прописите на државата на приемот,

сепак, повредите може да се случат.

Сепак, дипломатскиот претставник не треба да биде уапсен или да биде

подложен на закани, може да биде повикан доброволно да оди во полициската

станица, каде што ќе биде потврден неговиот идентитет.62

4.2.2 Непристапност до објектите на живеење на дипломатските

претставници (агенти)

Дипломатските претставници имаат личен интегритет и е исклучително

битна неповредливоста на службените простории во кои е сместен шефот на

мисијата кои се дефинираат како "згради, делови од згради и

придружно земјиште, без оглед на тоа кој ги поседува, служи на потребите на

мисија, вклучувајќи ја и резиденцијата на шефот на мисијата.

Во Велика Британија, властите ја толкуваат работата во следната насока,

односно, доколку шефот на мисија се превезува со возила кои се во сопственост на

дипломатите,а истите биле паркирани на забрането место,но со тоа не се крши

принципот на неповредливоста на лицето.

Доколку одредено лице сака да влезе во објектот на живеење или сместување

на дипломатските претставници потребно е да побара согласност од шефот на

мисијата или овластеното лице.

Имунитетот на неповредливоста на просториите е поврзан со друг принцип,

кој се користи во практика, имено обезбедување на азил во просториите на

дипломатските мисии. Целта на овој имунитет е членовите на мисијата непречено и

безбедно да ја вршат својата работа.

62

Satow, 1979:121

62

Некои експерти дури тврдат дека локалните власти може да влезат во

просториите на мисијата, доколку тие се бегалци или одбијат да го предадат

обвинетиот, велејќи дека државата на приемот не е потребно да ги усогласи

имунитетите кои се користат за да се обезбеди кривичен имунитет.

Bohte и Sancin јасно укажуваат дека властите на државата на приемот имаат

целосна забрана за влез во просториите на дипломатските мисии, што исто така се

однесува и на тоа дека каде важи правило за неповредливост на мисијата па и во

просторната рамка на дипломатските претставници.63

4.2.3 Недостапност на архивите и документите

Дипломатската документација и досиејата уживаат имунитет на

неповредливост. Доколку дојде до прекин на дипломатските односи, сета

документација што му претходела на прекинот останува неповредена.64

Неповредливоста на архиви и документите на дипломатската мисија во

пракса не значи дека во никој случај не селишени од слобода, но исто така не може

да се поднесат и докази. Во случај на прекинување на дипломатските односи, сите

документи до времето напрекинување се гледаа и како неповредлива. Satow

привлече внимание со недостигот на дефинирање на содржината на дипломатските

документи и архиви.65

4.2.4 Слобода на комуникации

Во член 27 од Виенската конвенција на дипломатската мисија и се гарантира

слободно комуницирање со сите средства. Но, за поставување на радиопредаватели

и други средства за комуникација е потребна дозвола и од државата домаќин.

63

Bohte Borut in Sancin Vasilka (2006): Diplomatsko in konzularno pravo, Pravna fakulteta, Cankarjeva

zaloţba, Ljubljana 64

Исто, стр. 59 65

Satow, Sir Ernest (1979): A Guide to Diplomatic Practice, 2nd ed, Longmans, London

63

Дипломатската преписка е исто така неповредлива. Официјално е признаено

правото на размена на дипломатските пратки кои не смее во својата содржина, да се

отворат, ниту пак здружуваат. Јасно е дека тие пратки смеат да содржат само

дипломатска документација и предмети кои се за деловна примена.

Куририте уживаат имунитет, а пратките кои ги пренесуваат се конкретно

специфицирани и означени.

Во рамките на дипломатските мисии е дозволено да се користат ad hoc

курири. Исто така, државите – испраќачи имаат право да им ја доверат

дипломатската пошта на капетаните на прекуокеанските бродови и воздухоплови.

Во исто време како член на недопирлив вид на официјалната кореспонденција и

дипломатските мисии. Вторите, мора да бидат јасно означени и може да содржат

само дипломатски документи и предмети, наменети за службена употреба. Дури и

куририте (дипломатски и ad hoc) се заштитени и уживаат личен

интегритет, но мора да носат документ со кој се потврдува нивниот статус и се

покажува бројот на пакети во пратката т.н курирско писмо. Вторите, кои инаку не се

сметаат за дипломатски курири, го носат истиот документ со податоците како на

дипломатскиот курир.

Слобода на комуникација и неповредливоста на дипломатски пратки Satow ја

гледа како еден од најважните дипломатски имунитети и привилегии , како право на

неограничен бесплатен пренос на комуникации и дипломатски лица на мисии кои не

можат ефикасно да вршат функции на набљудување и

известување, но исто така, ќе биде на штета во случај на преговорите поради

нивните влади да не можат да добијат доверливи совети. Ставот во врска со

неповредливоста на дипломатските пратки, е особено битен, бидејќи

според Виенската конвенција, тие уживаат во имунитет и тие не се задржува ако

постои сомневање дека има нелегални предмети. Во овој случај тоа е државата-

примач, или пак вратени неотворени пратки или пак пратките се отвораат пред

претставниците на државата испраќач.

Тоа исто така се потврдува, согласно третиот став од Член 35 од ВККО.

На приемната страна преку дипломатската пратка може да се пребарува преку

специјални уреди за присуство на експлозиви или метал, бидејќи тоа не значи

отворање и на задржување пратката66

. Каде што, по таквите испитувања на

66

Satow, 1979: 117

64

осомничените им се забранува транфер на сомнителните предмети, кои

транспортната компанија има право да ги одбие, односно да ја одбие пратката.

4.3 Судски имунитет

Меѓународната пракса и правното им одобруваат на шефовите на

дипломатските мисии имунитет од граѓанската и кривичната јурисдикција во

државата домаќин независно од нивниот ранг. Тоа е неопходна гаранција која им

овозможува целосно слободно и независно да ги извршуваат работите на државата

која ги испраќа. Нивната должност е да ги почитуваат законите на државата

домаќин, но тие се под власт на владата и на судовите од својата држава.

Целта на судскиот имунитет е да им овозможи на дипломатите да ги

префрлат овластувањата од локалните судови во судовите на државата чиишто

претставник е дипломатот. Ваков вид на имунитет не уживаат претставниците на

државите кои се de facto признаени. Во членот 38 од Виенската конвенција

имунитетот на јурисдикција е ограничен за членовите на персоналот на

дипломатските мисии државјани ма државата испраќач само за деловни акти кои

што ги извршуваат при исполнувањето на нивните дипломатски закони.

Под имунитетот на јурисдикција спаѓаат и:

Изземање на кривична одговорност

Автомобилски несреќи

Граѓански имунитет

Исклучителни случаеви

Накратко ќе ги разграничиме привилегиите на имунитет на дипломатите за

споменатите судски имунитети.

65

4.3.1 Имунитет за кривично-правна заштита

Имунитетот од кривична одговорност во најголемиот број на држави значи

дека дипломатскиот агент нема право на своја рака да се откаже од кривичниот

имунитет бидејќи нема право да ја доведува во прашање независноста на државата.

Имунитетот има важност во периодот додека дипломатскиот агент е во

престој на територијата на државата домаќин. Имунитетот на јурисдикција на

судовите на државата домаќин не значи дека странскиот дипломат не е одговорен за

кривичните постапки и за прекршоците кои ги направил. Тој мора да ги почитува

законите на државата домаќин. Но доколку прекрши некој од законите на суд може

да биде повикан само во неговата земја.

Судскиот имунитет што е во сила може да постои дури и ако дипломатскиот

претставник изврши дело против државата испраќач. Со одбивање на ова барање

државата докаќин станува соучесник на својот претставник.

Дипломатскиот претставник не мора да се појави како сведок на суд, но

доколку сака може да испрати писмен исказ, но никако не може да биде приморан

на тоа. Судскиот имунитет кој го уживаат шефовите на дипломатските мисии важи

за целиот дипломатски персонал на мисијата, но и за членовите на нивните

семејства. Судскиот имунитет на вработените со понизок ранг и за локалната и

најмената послуга е контраверзен.

Вообичаено е неповредливоста на шефот на мисијата да ги вклучува и нив,

особено доколку тие не се државјани на државата домаќин. Таа треба да ја

искористи својата јурисдикција на тие лица така што во голема мера да го попречи

извршувањето на нивните функции во мисијата.

4.3.2 Имунитет за граѓанско и управно право

Дипломатските претставници, како што веќе споменавме, уживаат и

имунитет од граѓанска и административна јурисдикција. Односно, во поголемиот

дел земји дипломатот има право да се откаже од тоа право единствено доколку има

овластување од својата влада. Кога владата ќе добие тужба против странски

66

дипломат, таа го известува министерството за надворешни работи или пак судот на

државата испраќач.

Граѓански и управен имунитет уживаат сите оние кои го уживаат и

кривичниот имунитет.

4.3.3 Имунитет во исклучителни случаи

Според членот 31 од Виенската конвенција, дипломатскиот агент ужива

имунитет од граѓански и управни судови, освен во случај кога станува збор за:

o Стварна тужба која е за приватно поседувани недвижности на

територијата на државата домаќин

o Тужба која се однесува на наследство во кое дипломатскиот

агент се појавува како приватно лице, а не во име на државата

испраќач

o Тужба која се однесува на слободни професии или стопански

дејности кои ги извршува дипломатскиот агент во државата

домаќин надвор од рамките на неговата деловна функција.

Кога дипломатскиот агент ќе се појави на суд во улога на тужител, се

претпоставува дека тој се откажал од својот имунитет.67

4.3.4 Имунитет во случај на автомобилски несреќи

Што се однесува до автомобилските несреќи, привилегиите и имунитетот

кои ги уживаат дипломатските претставници во државата домаќин строго го

обврзуваат амбасадорот и конзулатот да ги почитуваат сообраќајните прописи во

која се гости. Но доколку се случи дипломатскиот претставник да биде инволвиран

во сообраќајна несреќа, без оглед на тоа дали е возач или само сопственик на

автомобилот, се применуваат следните правила:

67

Исто, стр.60-64

67

o Дипломатскиот претставник мора во најкус можен рок да се

повика на својот дипломатски имунитот, особено кога не може

самостојно да се откаже од него. Но, доколку со автомобилот

управувал неговиот возач, тој никако не смее да дозволи

негово апсење, ниту пак задржување во притвор.

o Во никој случај не смее да ја користи својата позиција за

одбегнување на одговорноста. На тој начин би ја довел во

прашање репутацијата на неговата држава, но и репутацијата на

дипломатскиот кор на кој е член.

o Нема право да го попречува текот на истрагата со ускратување

информации за околностите кои довеле до несреќата.

o Дипломатскиот претставник не смее да се повикува на

судскиот имунитет со цел да одбегне плаќање на оштета на

жртвите од несреќата.

o Доколку нема осигурување, судскиот имунитет не го

ослободува од обврската за пријателска спогодба и за плаќање

оштета.

o Доколку дипломатскиот претставник не е осигурен или пак

доколку неговата осигурителна полиса е направена така што

осигурителната компанија може да се ослободи од одговорност,

негова обврска е да му се обрати на министерството за

надворешни работи на неговата земја и да побара одземање на

имунитетот.68

4.3.5 Имунитет за должноста сведочење

Дипломатскиот агент не е должен да сведочи во било какви судски процеси

во државата домаќин, ниту пак е негова должност да се појави како сведок. Многу

земји поради добра соработка со својот овластен претставник, под услов дека не

постои тенденција да сведочи, претставникот може писмено или усно да даде свое

соопштение во просториите на мисијата.

Споменатиот имунитет во одредени случаи повторно покренува морални

прашања. Дали е тоа точно дека дипломатскиот агент, кој бил сведок на криминал и

68

Vejlic Zoran, Diplomatski protoкol, Beograd 2008, стр. 246-252

68

одбива да сведочи, потпирајќи се на својот имунитет? Зарем не би требало токму

тоа, во одредени ситуации да биде пропишано и да се смета сведочењето

задолжително за него? Ова прашање исто така треба да се постави од страна на

Комисијата за меѓународно право. Како што се вели Murty, на Маринскиот корпус

дека постојат одредени случаеви во кои претставникот кој е сведок на одредено дело

треба да има задолжителна обрска да сведочи и да помогне во разоткривање на

настанот.

4.4 Привилегии на дипломатските претставници

(агенти)

Сите дипломатски привилегии може да се сумираат под еден заеднички

поим: екстероријалност.69

4.4.1 Привилегии од куртоазија

Во голем дел држави е вообичаено дипломатските претставници да уживаат

одредени привилегии. Начинот на користење на привилегиите се разликува од една

до друга држава и е зависно од внатрешното уредување на државата домаќин, како и

од начинот на кој се разбираат правилата на заемните односи.

4.4.2 Ослободување од данок

Помеѓу различните правила кои се утврдени со Виенската конвенција се

наоѓаат и голем дел правила кои се однесуваат на ослободувањето од плаќање

данок. Во член 23 се утврдува дека просториите кои се во сопственост или кои се

69

Novakovic, II, str. 30

69

закупени од државата испраќач се ослободени од секаков вид државен, регионален

данок, освен за направени услуги.

Исклучок не може да се примени кога се во согласност со законодавството на

државата домаќин, тие паѓаат на товар на лицата кои се договарачи на државата

испраќач или на шефот на мисијата. Во согласност со член 34 дипломатските агенти

се ослободени од лични даноци, со исклучок на:

Данок на приватно поседуван имот кој е во сопственост на шефот на

дипломатската мисија, а се наоѓаат на територијата на државата

домаќин

Данок на приватно поседуван недвижен имот кој е сопственост на

дипломатскиот претставник и се наоѓа на територијата на државата

домаќин, освен кога станува збор за објекти кои дипломатскиот агент

ги применува за потребите на дипломатската мисија

Данок на наследство, со исклучок на случаеви кои се предвидуваат со

точка 4 од 39 член од Виенската конвенција

Данок и такси на приватни приходи остварени во државата домаќин и

данок на вложен капитал

Судски такси, кредити, регистрација на недвижности

Членовите на семејството на дипломатскиот претставник, како и на

административниот, техничкиот и помошниот персонал, приватната послуга, исто

така уживаат даночни привилегии и не плаќаат данок на плата, со исклучок на тоа

доколку некои не се државјани на државата испраќач.

4.4.3 Царина

Во 36 член од Виенската конвенција на дипломатските агенти им се

гарантира ослободување од царини и царински такси за:

Предмети ои се наменети за деловните потреби на дипломатската

мисија

70

Предмети кои се наменети за лична употреба на дипломатскиот агент

или пак на членовите на неговото семејство, земајќи ги во предвид и

предметите за неговото сместување

Дипломатските агенти се ослободување и од преглед на нивниот багаж од

страна на цариниците. Тој не смее да содржи стока и скапоцености чиишто увоз е

забранет со законодавство на државата домаќин, а дипломатските агенти се должни

да го респектираат тој закон. Доколку постојат значајни причини царинските власти

да се посомневаат во содржината на багажот, во тој случај багажот ќе биде

прегледан во присуство на дипломатскиот претставник или во присуство на негов

овластен претставник.

Членовите на семејството на дипломатскиот агент, според 37 член од

Виенската конвенција, смеат да внесуваат стоки, додека пак административниот и

техничкиот персонал е ослободен од царински преглед и плаќање царински такси

само при влез во државата домаќин.70

4.4.4 Социјално ослободување

Во 33 член од Виенската конвенција, дипломатските агенти се ослободени од

одредбите за социјално осигурување кое може да биде валидно во државата

домаќин.

Овој вид на ослободување се користи и на приватната послуга кое е

исклучиво во служба на дипломатските агенти со услов да не станува збор за

државјани кои се подведени под одредбите за социјално осигурување кои се во сила

на државата испраќач или пак на некоја сосема друга земја. Како и да е, доколку во

рамките на персоналот на дипломатскиот агент има лице на кое не се применува ова

ослободување, треба да ги почитува законските одредби на државата домаќин.

Постојат и спогодби кои се однесуваат на социјалното осигурување меѓу различни

државу кои ги регулираат обврските на персоналот на дипломатските мисии и

конзулатите.

70

Vejlic Zoran, Diplomatski protoкol, Beograd 2008, стр.194

71

Дипломатските претставници плаќаат данок на приход од своите работи кои

не се во контекст на нивната деловна должност, но и на приватниот имот.

Задолжително мораат да плаќаат данок на хартии од вредност, данок на акции,

берзански трансакции и државни обврзници.

4.4.5 Дипломатски пасоши

Дипломатските преставници вообичаено добиваат посебни пасоши. Согласно

со меѓународните обичаи сите власти се однесуваат со обѕири на дипломатските

пасоши.

Земајќи го во предвид имунитетот на тие пасоши кој им е обезбеден, тие се

издаваат под строги и точно прецизирани услови. Секоја држава има свои прописи.

Дипломатски пасош е патна исправа која им се издава на избрани и именувани

лица, раководни државни службеници и раководни работници во државни органи,

на дипломатско-конзуларни службениици вработени во Министерството за

надворешни работи или упатени на работа во дипломатско-конзуларните

претставништва на Република Македонија во странство, на воени претставници на

безбедносните органи на Република Македонија во странство кои имаат

дипломатски статус, на лица кои со одлука на Владата на Република Македонија

заминуваат на работа во меѓународни организации во својство на функционери со

дипломатски ранг во тие организации, како и на дипломатски курири.

Службен пасош се издава на стручно-административните државни службеници

вработени во Министертвото за внатрешни работи или упатени на работа во

дипломатско-конзуларните претставништва на Република Македонија во странство,

освен на лицата од членот 11 на овој закон, како и на раководни државни

службеници и на раководни работници со посебни овластувања во други државни

органи кои патуваат во странство заради службена работа, а за што е потребно

поседување на службен пасош.

Во Република Македонија носителеи на дипломатски пасош се:

- Претседател на Република Македонија;

- Претседател на Собранието на Република Македонија;

- Претседател на Владата на Република Македонија;

72

- Претседател на Уставниот суд на Република Македонија; Претседател на

Врховниот суд на Република Македонија; Претседател на Судскиот совет на

Република Македонија; Јавен обвинител на Република Македонија; Јавен

правобранител на Република Македонија;

– Народен правобранител на Република Македонија;

– Потпретседатели на Собранието на Република Македонија;

– Заменици на Претседателот на Владата на Република Македонија;

– Министри;

– Гувернер на Народната банка на Република Македонија; –

– Пратеници во Собранието на Република Македонија;

– Заменици на министрите.

Носители на дипломатски пасоши во случај на службено патување или

служба во странство:

– Директори на самостојни органи на државната управа;

– Судии на Уставниот суд на Република Македонија;

– Генерални секретари;

– Секретар на Секретаријатот за законодавство;

– Државни секретари во министерствата;

– Воени претставници на Република Македонија во странство кои имаат

дипломатски статус во рамките на дипломатско-конзуларното

претставништво на Република Македонија;

– Лица кои со одлука на Владата на Република Македонија заминуваат на работа во

меѓународни организации во својство на функционери со дипломатски ранг во

тие организации.

Дипломатски пасош се издава и на брачните другари на претседателот на

Република Македонија, претседателот на Собранието на Република Македонија и

претседателот на Владата на Република Македонија.

Дипломатски пасош се издава и на лице на кое му престанала функцијата

претседател на Република Македонија, претседател на Собранието на

Република Македонија и претседател на Владата на Република Македонија, како и

нивните брачни другари.

Носители на дипломатски пасоши, државни службеници во Министерството за

надворешни работи:

73

а) Во Министерството за надворешни работи:

– Директор;

– Државен советник;

– Раководител на сектор;

– Помошник раководител на сектор;

– Раководител на одделение;

– Советник;

– Виш соработник;

– Соработник;

– Помлад соработник;

б) Во дипломатските и конзуларни претставништва на Република Македонија

во странство:

– Амбасадор;

– Ополномоштен министер;

– Министер советник;

– Советник;

– Прв секретар;

– Втор секретар;

– Трет секретар;

– Аташе;

– Генерален конзул;

– Конзул;

– Вице конзул.

Дипломатски пасош се издава и на лице на кое му престанала функцијата министер

за надворешни работи, на лица поранешни амбасадори и генерални конзули и на

поранешни вработени во Министерството за надворешни работи, со најмалку 20

години дипломатско искуство.

Носители на службени пасоши во случај на службено патување или

служба во странство:

– Државни советници во државните органи;

– Раководни работници со посебни овластувања во државните органи;

– Раководител на сектор за меѓународна соработка со странство, помошник

раководител на сектор за меѓународна соработка, раководител на одделение за

меѓународна соработка во државните органи;

– Државни службеници во Министерството за надворешни работи кои немаат

дипломатски статус.71

71

Закон за надворешни работи на Република Македонија, 22.06.2015,пречистен тест

http://www.pravdiko.mk/wp-content/uploads/2015/06/Zakon-za-nadvoreshni-raboti-22-06-2015-prechisten-

tekst.pdf

74

4.5 Привилегии и имунитети на

конзуларни претставници

По својата природа конзуларните привилегии и имунитети се предности и

интереси, кои се обезбедени од државата на престојот на конзулатите на шефовите

на конзуларните претставништва, на конзуларните функционери и соработници за

извршување на нивните конзуларни функции. Специфичноста на конзуларниот

институт објаснува постоењето на позната ограниченост на привилегиите и

имунитетите во споредба со оние кои има дипломатскиот институт. Тоа е затоа што

конзуларните функции се ограничени во споредба со оние на дипломатските

претставници не само во однос на нивната сфера на примена (конзуларен

застапеност како правило врши своите надлежности само во рамките на својот

конзуларни округ), но и самата своја природа (на пример конзуларните

претставништва фундаментално немаат слични политички функции, како што се

карактеристични за дипломатските претставништва).

Почитување на службените простории

Во современите конзуларни односи не се спори прашањето за потребата од

почитување на конзуларните простории. Во овој поглед постојат разлики само во

принцип на прашањето дали треба да биде апсолутна или релативна. Најчесто

мислењето е дека органите на државата на престојот можат да влезат во просториите

на конзулатот (или поточно во оној нивни дел кој се користи за службени потреби)

само со согласност на конзулот или на овластено од него лице или со дозвола на

шефот на дипломатското претставништво на застапената држава.

Во Виенска конвенција за конзуларни односи од 1963 година72

особено е

посветено внимание на прашањето за заштита на службените простории на

конзулатот. Пред се како позитивен момент во овој поглед може да се посочи чл. 30

од Конвенцијата за обврската на државата на престојот да придонесе за

обезбедување на соодветни места за потребите на конзуларен

72

http://mfa.gov.mk/images/stories/Ispit/Vienska%20konvencija%20za%20konzularni%20odnosi%20-

1963.pdf , стр.220

75

застапеност.Прашањето за заштита на службените конзуларни простории се решава

во согласност со националното законодавство на државите и потпишаните од нив

меѓународни договори. Виенската конвенција за конзуларните односи, за заштита на

конзуларните простории се регулира со член. 31.

Во ставот 2 на предметниот член е предвидено дека: "Органите на земјата

можат да влезат во овој дел на конзуларните простории што се користи исклучиво за

работа на конзулатот, само со согласност на шефот на конзулатот, на одредено од

него лице или на шефот на дипломатското претставништво на државата

домаќин. Сепак, согласност на шефот на конзулатот не мора да се добие за влез во

случај на пожар или друг вид на елементарна катастрофа, која налага итни мерки за

заштита ".

Во член 31, став 4 од Конвенцијата од 1963 година се предвидува имунитет

во однос на конзуларните простории, предметите на мебел, чиј капитал е

конзуларен орган, а исто така и на возилата кои се за јавни потреби. Треба да се

обрне внимание дека според Виенската конвенција за конзуларни односи од 1963

година, определениот имунитет не е полн, т.е. прифаќа дека: "... Во случај кога би

морало да се напави отуѓување за истите цели, ќе бидат земени сите неопходни

мерки за да не се попречува спроведувањето на конзуларните функции, и на

домашната држава ќе и биде даден еднаков и вистински надомест ".

Од наведениот цитат станува јасно дека државата домаќин може еднострано

по своја иницијатива и проценка да прифати дека постојат "случаи на потреба за

отуѓување". Навистина, може да се прифати за неспорно дека при воени дејствија,

урбанистичкото планирање и сл би можело да се појават случаи кога би било

потребно и соодветно да се отуѓат соодветните конзуларни простории.

Веднаш мора да се додаде дека би било во духот на добрите односи помеѓу

засегнатите страни, доколку пред тоа се земе предвид мислењето на државата

испраќач.

Кога станува збор за конзуларни простории, треба да се истакнат и некои

нивни предности. Поточно во согласност со членот 29 од Виенската конвенција за

конзуларни односи од 1963 година:

Државата испраќач има право да користи свое знаме и грб на државата

на престојот во согласност со одредбите на овој член;

76

Државното знаме на државата испраќач може да биде приклучено и

нејзиниот грб да биде прицврстен на зградата, да заземаат конзуларен

орган на влезните врати, а исто така и на резиденцијата на шефот на

конзуларниот орган и, кога тоа е поврзано со исполнување на

службени должности , врз превозните средства.

При остварување на горенаведените права треба да се земат предвид

законите, регулативите и обичаите на државата на престојот. Друга привилегија

дадена на конзуларните претставници е ослободувањето на конзуларните простории

од даноци. Во согласност со практиката на земјите по ова прашање е и одредбата од

членот 32 од Виенската конвенција за конзуларни односи од 1963 година. Во ставот

1 од наведениот член, особено се предвидува дека просториите на конзулатот се

ослободуваат во земјата каде што е нивната локација, од сите видови "...

Почитувањето на архивата и документите на конзулатот. Конзуларната

архива и документите се неповредливи во секое време и на секое место. Во однос на

имунитетот со кои се користат архивите и документите на конзулатот во

меѓународната доктрина и практика се смета дека ова прашање е неспорно. Член. 33

на Виенската конвенција од 1963 година е јасен и категоричен дека конзуларните

архиви и документи се неповредливи во секое време без оглед на нивната

локација. Слична одредба (член 18) се содржи во Хаванската конвенција за

конзуларните службеници од 1928 година, како и во чл. 339 од Кодексот на

Бустаманте, според кој локалниот суд не може во никој случај и под никакви

околности да ја наруши приватноста на конзуларните архиви и документи.

Како исклучок можат да се истакнат некои одделни примери, кога судската

пракса на некои земји не секогаш го почитуваат тоа општо меѓународното правило -

цврстината на конзуларните архиви и документи. Принципиелната позиција за

заштита на конзуларните архиви и документи ја наоѓа својата потврда во

склучувањето на конзуларни конвенции. На пример, според чл. 13 на конзуларната

конвенција меѓу Бугарија и Турција од 1970 година, конзуларните архиви се

неповредливи во секое време и на секое место. Слична положба постои и во смисла

на чл. 12 на бугарско-грчката конзуларна конвенција од 1973 година каде во

77

наведената конвенција се прави разлика помеѓу службена и неслужебна вредност на

конзулатот.

По ова прашање од теоретски аспект не може да постои спор, т.е. вистински

исправи на конзулатот може да имаат работа и од неслужебен карактер. Веднаш се

поставува прашањето - кој и како ќе процени кои се службени и неслужебни

вредности. Ова прашање е премногу сложено и чувствителено особено со оглед на

која содржина се влага во поимот "конзуларни архиви". Тоа се случува во смисла на

член 1 од Виенската конвенција за конзуларни односи од 1963 година, според кој:

"к) ..." конзуларна архива "означуваат сите вредности, документи, писма, книги,

филмови, дигитални записи и регистри на конзулатот, како и натписите на шифра,

поднесување кабинети и мебелот, наменети да ги заштитат и чуваат ".

Како што е и дефиницијата на поимот "конзуларна архива" и во соодветните

други билатерални конзуларни конвенции. Од наведениот поим "конзуларна

архива" станува јасно дека исправите секогаш се вклучени во оваа

дефиниција. Треба да се посочи дека некои автори поголемо внимание посветуваат,

дека "Ако од теоретски аспект во исправноста на тоа не треба да се сомневаме,

тогаш практично не е секогаш јасно. Се прашува, како може да се провери дали се

чуваат неслужебни документи заедно со службени или не? Ако не треба практично

да се применува дадената положба, тоа останува само желба, местото на кое не во

текстот на официјалниот документ, туку во коментарите кон него или во протоколот

". Гледањето на погоре поставеното прашање не е без причина, поради што во

голем број билатерални конзуларни конвенции е прифатена формулацијата на чл. 33

на Виенската конвенција од 1963 година, во која недостасува разликата на

конзуларните архиви и документите на "службени" и "неслужебни".

Слобода на врска

Слободата на врска, која ја има конзулатот со своето дипломатско и

конзуларно претставништво во земјата на престојот се застапуваат со страна, како и

со други држави и нивните официјални странски органи, значи, недопуштеност од

проверка или какво и да е друго мешање од органите на странската држава.

Виенска конвенција за конзуларни односи од 1963 година го поставува и

одговара прашањето за слободата на информации на конзулатот и се регулира со

член. 35, ставот 1 од наведениот член од Конвенцијата каде експлицитно се наведува

78

дека конзулатот има право на слободна врска со владата, дипломатските и

конзуларните претставништва на застапуваната држава (без оглед на нивната

локација).

За таа цел може да се користат сите вообичаени комуникациски средства

(пошта, телефон, компјутер и др), а исто така и кодови и шифри, како и соодветни

дипломатски и конзуларни курири.

Конзуларната застапеност сепак (како и дипломатската) има право на

радиодифузија само со согласност на земјата. Како правило, врската на конзулатот

со застапуваната држава се одвива преку нејзиното Министерство за надворешни

работи. Кога се смета дека слободата на конзуларната врска, треба да се наведе и

категоричността на чл. 35, став 2 според кој: "Службената преписка на конзулатот е

свето ...". Под "официјална кореспонденција" се подразбира целата кореспонденција

поврзана со конзуларниот орган и неговите функции. Наведени се две точки на

чл. 35 од Виенската конвенција за конзуларни односи во согласност со поголемата

практика на земјите. Сепак стои прашањето со последователниот став 3 на истиот

член, која гласи:

"Конзуларната пошта не може да биде ниту отворена ниту да чека. Но, ако

надлежните органи на земјата имаат сериозни причини да претпоставуваат дека

поштата содржи нешто друго освен преписката, документите или предметите

наведени во точка 4 од овој член, тие можат да побараат поштата да биде отворена

во нивно присуство од страна на овластениот претставник на

домашната држава. Ако органите на домашната држава откажат да го исполнат ова

барање, поштата се враќа на местото на испраќањето ".

Претставата на испитување на ставот 3 се критикува во многу публикации и

не одговара на практиката на голем број држави. Како пример во оваа насока може

да биде наведен чл. 14, став 2 од конзуларната конвенција меѓу Бугарија и Турција,

која гласи: "Службената преписка на конзулатот, како и вреќите, куферите и други

затворени пратки наведени во првата точка од овој член, кои носат надворешни

знаци, го покажува нивниот официјален карактер, се неповредливи, тие не можат да

бидат контролирани или задржани од органите на земјата". Во случајот се признава

апсолутно почитување на конзуларната клаузула. Меѓу одделните земји, сепак како

израз на нивниот суверенитет, ова прашање е решено на различен начин.

Кога се разгледува прашањето за конзуларната вализа, треба да се има

предвид и барањето на чл. 35, став 4 од Виенската конвенција од 1963 година, што

79

наоѓа потврда во соодветните билатерални конзуларни конвенции. Тоа е обврската

да се користат јасни, видливи и недвосмислени надворешни знаци, врската на

официјалниот карактер ја пренесува преписката, документи или предмети.

Конзуларниот застапеник при остварување на своето право на слободна

врска, може да ги користи и регуларните информативни средства во земјата на

престојот. Истовремено конзулатот може да се користи и од дипломатските канали

за врска, кои имаат свои застапници од својата држава во земјата на престојот.

Привилегија на конзулатот е да користи кодови и шифри во спроведувањето

на своите врски кои се експлицитно наведени, не само во Виенската конвенција за

конзуларни односи, но исто така и во склучените билатерални конзуларни

конвенции, како и во други мултилатерални договори. Еден од начини за

остварување на слободна конзуларна врска е преку употреба на конзуларни курир. 73

Во принцип, конзуларниот службеник без согласност на државата на

престојот не може да биде лице кое има државјанство на државата на чија

територија се наоѓа конзулатот, или било лице, постојано живее на истата

територија. Личноста на конзуларниот службеник се користи со заштитата на

земјата. Тој се користи со лична приватност и не може да биде уапсен или

притворен под каква и да е форма и на какво и да е основа. 74

При разгледување на

прашањето за слободата на конзуларните пораки треба да се наведе и уште една

можност, имено употребата на командантот на превозното стедство, оди на

аеродром или паркинг, и го обезбедува начинот на пристигнување, од и до

истиот. Тој се снабдува со официјален документ во кој се наведува бројот на

пратките, но тој не се смета за конзуларен курир.

Кога станува збор за правната положба на конзуларниот службеник во

смисла на Виенската конвенција од 1963 година, некои автори истакнуваат дека

обезбедениот статус "... не гарантира целосно од можни злоупотреби". Конкретно,

ништо не се кажува за негово ослободување од кривична, граѓанска и управна

јурисдикција ".

73

Во чл. 35, став 5 од Виенската конвенција за конзуларни односи се покажува дека тој

треба да има во извршувањето на своите службени задачи посебен документ кој потврдува неговото

службената положба и бројот на придружниот службен багаж.

74 Во Виенска конвенција од 1963 година се предвидува, исто така, и можноста да се

користат конзуларни курири adhoc. Овие лица го имаат статусот на официјалните курири, но само за

време и извршувањето на задачата (член 35, став 6).

80

При разгледување на прашањето за слободата на конзуларните односи треба

да се наведат и обврските на трети држави по ова прашање, во Виенската конвенција

за конзуларни односи овие обврски се посебно предвидени во чл. 54, став 3 и став 4

од Конвенцијата. Трети земји се обврзани да обезбедат, на официјалната преписка и

на други официјални комуникациски средства, транзитираат, вклучувајќи ги и

кодираните или шифрирани телеграми, истата слобода и заштита кои треба да се

обезбеди од државата на престојот во согласност со оваа Конвенција.75

4.6 Времетраење на дипломатските привилегии и

имунитети

Сите погоре споменати привилегии и имунитети обично се достапниза

времето на престојот во државата домаќин каде дипломатскиот претставник е во

службена посета. Сепак, со оглед на вистинските перформанси на функциите

потребни за некое одредено време(Обично за да се предаде акредитивно писма), во

39 член од Виенската конвенција се наведува дека:

Секој ужива привилегии и имунитети на кој има право, од времето кога

влегува во земјата домаќин, во текот на извршување на службената мисија. Тие

привилегии и имунитети ги ужива по напуштањето на својата земја па се до

напуштањето на територијата на државата домаќин или до разумен рок по

завршувањето на мисијата, дури и вослучај на појава на вооружен конфликт (2 став

39 прецизно која е причината поради која некои земји своето домашното право го

ограничуваат.

За имунитетот, за дела извршени од страна на дипломатски агент во

извршувањето на неговата мисија, функционира како член на мисијата - формата на

имунитет е како остаток. Ова не се однесува на угостителскиот

персонал, чии членови се граѓани на државата домаќин, и таму живеат.

Нивниот имунитет е прекинат со престанок на работниот однос, и од тогаш

па наваму се предмет нанадлежност на државата на приемот за делата извршени во

75

Привилегии и имунитети на консулското представителство

, Интернет информационо списание – Информация, новини от света, бизнес, Интернет и живот,

Ноември 2010, Булгариа, Достапно на:http://www.spisanie.org/

81

рамките на нивните функции.Членовите на семејството кои така

престануваат да се бидат или поради развод или поради економска независност, и

приватните службеници се дефинираат како дериват корисници на привилегиран

статус, па како луѓе кои се привилегирани и ќе ја уживаат заштитата на други лица.

Врз основа на ова, под услов да немаат правото на судење во разумен рок и

дека нивните привилегии и имунитети престануваат во моментот,

кога тие губат член на семејството.

Неповредливоста на конзуларни простории е регулирано

сличните права на неповредливост на дипломатските претставници на мисијата, со

таа разлика што на интегритетот на Конзулат се однесува само на просториите кои

се користат исклучиво за потребите на дипломатската мисија. Како

следна битна разлика ќе се спомене претпоставката за согласност од раководителот

на конзулатот за влез на властите на државата домаќин во конзуларните простории

во случај на несреќа по која се потребни брзи заштитни мерки.

Друга разлика е овластувањето за експропријација на конзуларните

простории, мебелот во нив, и имотот на конзулатот од своите средства во

задоволување на одредени услови.

За конзуларните курири се поставуваат дополнителни барања со кои

се обезбедува дека тие не треба да биде државјанин на државата домаќин (освен со

нејзина согласност),ниту, пак, треба да имаат постојано место на живеење (ако не е

државјанин на државата испраќач). Тоа исто така им овозможува на конзуларните

испраќачи на кои им е доверена доверба за извршување на мисијата. Bohte и Sancin

како значителна разлика го забележуваат имунитетот на кариерата на конзуларните

службеници кои се се многу поограничени, бидејќи нивната лична неповредливост

експлицитно не се споменува.

Веројатно во повеќето земји и денес, и на дипломатската мисија

во соработка со властите на државата домаќин толку добро се утврдува дека

дополнителни имунитет ипривилегии не се потребни.

Под нормални околности, дипломатскиот агент и членовите на неговото

семејството ретко, но се случува да дојдат во ситуација со која ќе нарушат некоја

одредба.

82

4.7 Дипломатска коресподенција

Поимот дипломатска коресподенција го инволвира секое писмо или пак некој

друг вид на комуникација кое е испратено од страна на службеник од владата по

официјална должност и се однесува на работи кои се во негова надлежност.

Понатаму, ќе споменеме неколку примери на различни делови од писма. Satow

применувал француска терминологија во изворна форма:

Salutation (Appel) – повикување или именување – ознака на

службената титула на примачот на писма, на пример: господин

амбасадор и сл.

Title of address (Traitment) – титула од пристојност со која се

именува примачот на писмото, пример: Ваше височество,

господине и сл.

Complimenary close (Curtoisie) – пристојна фраза со која се

завршува писмо. Формата на фразата се разликува во зависност

од природата на писмото.

Signature- потпис кој ја гарантира автентичноста на писмото.

Името и презимето на потписникот се впишуваат на крајот на

писмото.

Date – датата ги вклучува местото, денот, месецот и годината

на упатувањето на писмото. Никогаш не се пишува во скратена

форма.

Address (reclame, Adresse) – адресата, полното име и презиме,

титулата и целата адреса на примачот на писмото кои се

пишуваат на врвот или на дното на правата страна, се тоа е во

зависност од видот на писмото.

83

4.8 Официјална коресподенција

4.8.1 Кабинетски стилови

Кабинетските стилови на пишување се разликуваат според јазикот и

традицијата на секоја земја, но секако неопходно е да се респектираат заедничките

правила кои се одредени според меѓународната практика и конвенции. Целта на

дипломатскиот протокол на кабинетот е на примачот на писмото да му искаже

почитувањето кое му припаѓа според неговиот ранг.

Прва работа на која испраќачот на писмото мора да посвети внимание е

името на примачот да биде коректно напишано, да биде именуван со соодветна

тутула. Пристојноста налага правилно да биде именувано лицето на кое му се

испраќа писмото. Од голема важност е доследно да се почитуваат пропишаните

облици на пристојност во целото писмо и писмото да се завршува со соодветен тон.

На тој начин се обезбедува почитување и занемарување.

Во поедини околности може да се направат одредени адаптации, но не смее

да се занемари фактот дека има лица кои се многу чувствителни и поради тоа е

потребно да не се занемарува ниту правилот: од вишок не боли глава.

4.8.2 Кратенки за обраќање

Доколку во државата доаѓа гостин од кралски семејства или пак наш

претставник гостува во кралска престолнина. Скратениците како што се H.M за His

Majesty (Неговото или Нејзиното величество), H.H. за His/Her Highness (Неговото

или Нејзиното височество), H.E. за His Excellency (Неговата екселенција), M. за

Monsieur (господин), Mme за Madame (госпоѓа) и Hon. за Honourable, се користат во

некои земји заедно со името или титулата на лицето, како на пример H.M.King A of

B (негово величество, кралот А од Б, името на државата) или Н.Е. the Ambassador of

Y (Неговата екселенција, амбасадор на У, име на државата).

Скратениците никогаш не се применуваат во британската и во американската

официјална коресподенција. Скратениците никогаш кои не се користат самостојно.

Правилно е да се наведе ―His Highness arrived‖, а не ―H.H. arrived‖.

84

(Неговото/нејзиното величесто пристигна). Исто така, потребно е скратениците да се

избегнуваат при адресирање на писмо.

Термините ―Your Majesty‖, ―Your Highness‖, ―Prince‖, ―Princess‖, не се

пишуваат во скратена форма, туку се препорачува целосно да се пишуваат и

благородничките титули и воените чинови. Препорачливо е истите правила да се

користат и кога се работи за термините ―Goverment‖(влада) и ―Administration‖

(администрација), како и со имињата на државите.

4.8.3 Kоресподенција со претседател на република

Во следната табела ќе бидат прикажани начините на коресподенција со

претседател на република, применувајќи ги следните начини на именување и

формули на учтивост:

САД Обединето

Кралство

Франција

Поздрав Excellency

(Екселенцијо)

Your Excellency

(Ваша

екселенцијо)

Monsieur le president

de la republique

(господине

претседателе)

Титула и начини

на именување

Your Excellency

(Ваша

екселенцијо)

Your Excellency

(Ваша

екселенцијо)

VotreExcellence(Ваша

екселенцијо) – писма

во трето лице

Формула на

учтивост

Accept, Excellency,

the assurances of

my higest

consideration

(Примете ги

екселенцијо

уверувањата за

моето највисоко

уважување)

I have the hounor to

be with the higest

consideration, your

Excellency`s

obedient Servant

(Чест ми е, со

највисоко

уважување да и

бидам понизен

слуга на Вашата

екселенција)

Veuilles agreer,

Monsieur le president,

les assurances de ma

plus haute

considiretion

(Повелете примете

ги, господине

претседателе,

уверувањата за моето

највисоко

уважување)

Табела 1 - Коресподенција со претседател на република

85

4.8.4 Коресподенција на министерството за надворешни работи и

странските великодостојци

4.8.5.1 На министерот за надворешни работи

Поздрав Excellency (Екселенцијо) Your excellency (Ваша

екселенцијо)

Monsieur le

ministre

(господине

министер)

Титула и

начини на

именувањ

е

YouилиYourexcellency(Ви

е или Ваша екселенцијо)

YouилиYourexcellency(Ви

е или Ваша екселенцијо)

Vous (Вие)

Формула

на

учтивост

Accept, Excellency, the

(renewed) assurances of my

higest consideration I have

the hounor to be, with the

highest consideration, your

Excellency`s obedient

Servant) (Чест ми е, со

највисоки уважувања, да и

бидам понизен слуга на

Вашата екселенција)

I have the hounir to be, with

the highest consideration,

your Excellency`s obedient

Servant (чест ми е, со

највисоки уважувања, да и

бидам понизен слуга на

Вашата екселенција)

Je vous prie,

Monsieur le

minister,

d`agreer les

assurances de

ma tres haute

consideration

) (господине

министер,

повелете

примете ги

уверувањата

за моето

високо

уважување)

Табела 2 - Коресподенција на министерството за надворешни работи

86

4.8.5.2 На странски амбасадор, шеф на дипломатска мисија,

ополномоштен министер

Поздрав Sir (господине) Sir (господине) Monsieur le

minister

(господине

министер)

Титута и начини

на именување

Excellency

(екселенцијо)

Your excellency

(Ваша

екселенцијо)

Monsieur

l`Ambassadeur

(господине

амбасадоре)

Формула на

учтивост

Accept, Excellency,

the (renewed)

assurances of my

higest consideration

I have the honour to

be, with the higest

consideration, your

Excellency`s

obedient Servant)

(чест ми е, со

највисоки

уважувања, да и

бидам понизен

слуга на Вашата

екселенција)

I have the honour to

be, with the higest

consideration, your

Excellency`s

obedient Servant)

(Чест ми е, о

највисоки

уважувања, да и

бидам понизен

слуга на Вашата

екселенција)

Je vous prie,

Monsieur le

minister, d`agreer

les assurances de

ma haute

consideration

(господине

министер,

повелете примете

ги уверувањата за

моето високо

уважување)

Табела 3 – Коресподенција на странски амбасадор, шеф на дипломатска мисија,

ополномоштен министер

За титулите на угледниците и на великодостојниците од источните и од

далекоисточните земји не постојат еквиваленти во западната терминологија, поради

тоа што во писмата поздравот вклучува Excellency… You(екселенцијо...Вие), а

формулата за учтивост: Accept, Excellency X (Името) – Примете ги, екселенцијо

Х(име).

87

4.8.6 Коресподенција помеѓу дипломатските мисии и локалната влада

Изгледот и стилот на службената корсподенција помеѓу дипломатските

мисии и локалните власти, како и приватната коресподенција помеѓу дипломатските

и тие власти, се одредени со прописи кои се разликуваат од една во друга земја.

Во надлежностите на шефот на дипломатската мисија е да го одбере стилот и

изгледот кој ќе се применува во неговата мисија во кореспонеденцијата со властите

на државата во која тој ја извршува својата службена должност, согласно со

локалниот протокол и обичаите. Во најголемиот број случаеви на писмата се

одговара со истиот тон со кој пишувал испраќачот.

Поимот ―нота‖ ги вклучува сите форми на кореспонденција помеѓу

дипломатските мисии и владата на државата во која се наоѓаат. Нотите можат да

бидат напишани во прво или во трето лице еднина, формални или неформални. Не

ретко се случува дипломатските мисии со седиште во истиот главен град да следат

различна практика на коресподенција. Некои шефови на мисии ги потпишуваат сите

официјални пишани документи:

Ноти

Официјални ноти

Потсетници

На кои потоа ставаат официјален печат, додека сите други само ги

парафираат. Ставањето печат на мисијата не е вообичаена практика.. Како на

пример, британската дипломатска мисија применува само два вида официјални

ноти, односно, официјална нота во прво лице и официјална нота во трето лице.

Најчесто предност им се дава на службените ноти во прво лице, бидејќи

пишувањето во трето лице често се смета за престрого и за недоволно флексибилно.

Службената нота започнува со:

Your Excellency (Sir) Ваша екселенцијо (господине)

А се завршува со регуларната форма на учтивост, односно:

I have the honour…. Ја имам честа...

88

И на крај секако се завршува со личен потпис.

Службената нота во трето лице се применува со следната формулација: Her

Majesty`s principal Secretary for Foreign Affairs, presents his compliments to..and has the

honour… и сл.

Министерот за надворешни работи, на Нeјзиното Височество, ја искажува својата

почит и ја има честа да...итн. На крајот на писмото не се користи формула на

учтивост.

И последната форма на официјална коресподенција која се користи во

дипломатските односи е aide-memoire или на македонски, премеморија. Оваа нота се

предава лично во текот на разговорот и се користи како потсетник на учесниците на

преговорите, а содржи и детали за сложената тема. Службената нота во трето лице

се подготвува од името на министерот за надворешни работи и се парафира. Aides –

memoire и премеморија, чија цел е запишување на темата за која се дискутира, се

парафирани независно од тоа дали се напишани со формален или со неформален

тон. Во нотите во трето лице е наведена датата и тие се парафирани и не ја содржат

адресата на лицето кое треба да ги прими.

Постојат различни видови ноти кои се однесуваат на посебни околности,

односно:

Колективна нота упатуваат претставниците на неколку држави до една

влада со цел да и посветат внимание на одредени заеднички

забелешки. Тоа е особено важна форма на коресподенција.

Колективната нота е напишана во еден примерок, кој го потпишуваат

сите шефови на дипломатската мисија, а се врачуваат за време на

состанокот на кој се приутни сите членки потписнички. Со оглед на

сите потписници кои се согласиле за содржината и нема да ја

менуваат, колективната нота може да ја испрати секој шеф на

дипломатската мисија засебно. Битно е во таква ситуација сите

шефови на дипломатската мисија истовремено да ја испратат нотата.

89

Идентичната нота не е толку свечена колку колективната нота. Секоја

мисија испраќа идентична нота засебно. На секоја од нив содржината е

речиси иста, но некогаш има одредени разлики во однос на формата и

деталите, но и не мора да бидат испратени истовремено.

Меморандумот во традиционалниот јазик на дипломатијата означува

нота која му се испраќа на шефот на државата.

Манифестот е нота која е наменета за печатот и за објавување

Ултиматумот ги изложува барањата кои една влада и ги поставува на

друга.

Промеморијата претставува официјална забелешка за темата на која се

дискутирало за време на состанокот, а целта е да ги објасни и оправда

постапките на владата или на владиниот претставник.76

76

Вуд Џон Р., Серес Џин, Дипломатски церемонијал протокол, Скопје 2009, стр. 175-205

90

4.8.7 Коресподенција со црковните великодостојници

Во овој вид на коресподенција дипломатските претставници најчесто ги

применуваат следните начини на именување:

Папа

САД Обединето

Кралство

Франција

Именување Your Holiness

Ваша Светост

Your Holiness

Ваша Светост

Tres Saint Pere

Свети оче

Титулирање и

усно именување

Your Holiness

Ваша Светост

Your Holiness

Ваша Светост

Votre sainete

Ваша свездравица

Формула за

учтивост

Respectfully Yours

(Со почит Ваш)

... Veuiles agreer Tret

Saint Pere les

assurances de ma

haute estime et de

ma constant amitie

(Повелете, Свети

оче, примете ги

уверувањата за

мојата висока

почит и трајно

пријателство)

Официјална

титула

His Holiness the

Pope (Неговата

Светост Папата)

His Holiness the

Pope (Неговата

Светост Папата)

Sa saintete le pape

Paul VI, Cite du

Vatican (Неговата

Светост папата

Павел VI,

Ватикан)

Табела 4 – Коресподенција со Папата

91

Кардинали

Именување Your Eminince или

Most Reverand Sir

(Ваша Еминенцијо

или пречесен

господине)

MyLordCardinal

(господине

кардинале)

Monsieur le

Cardinal

(господине

кардинале)

Титулирање и усно

именување

Your Eminence

(Ваша Еминенцијо)

Your

Eminence(Ваша

Еминенцијо)

Формула на

учтивост

Respectfully yours

(Со почит Ваш)

I have the honor to be

Your Eminences

obedient Servant

(Чест ми е да бидам

покорен слуга на

Вашата висост)

Veuillez agreer,

Monsieur le Cardinal,

les assurances de ma

plus haute

consideration

(Повелете,

господине

кардинале, примете

го уверувањето за

моето најголемо

уважување)

Официјална

титула

His Eminence, The

most reverend John

Cardinal Doe,

Archbishop of _____

(неговата

еминенција,

пречесниот Џон,

кардинал Доу,

Надбискуп_____)

His eminence,

cardinal_____

(неговата

еминенција

кардиналот_______)

Son Eminence, le

Cardinal

X__________

(Неговата

еминенција

кардиналот

_______)

Табела 5 – Коресподенција со кардинали

92

4.9 Полуофицијална коресподенција

Во министерството за надворешни работи во САД службениците користат

коресподенција со неформална форма. Еве пример од неколку американски обичаи:

Титулата ―екселенција‖ се применува исклучиво при именување на

странски претседател, странски член на кабинет, странски амбасадори,

сегашни или поранешни странски службеници, врховни гувернери или

пак гувернери на земји членки на Комонвелтот.

―The honourable‖ се применува во случај на именување на службеник

на американска влада, странски министри, министри од кариера и

претседатели на меѓународни организации.

Титулите ―The honourable‖ и ―His excellency‖ се задржуваат целиот

живот. Амбасадорите дури и по завршување на извршувањето на таа

должност го задржуваат правото да ги именуваат со ―амбасадоре‖.

Кореспонденцијата помеѓу британското министерство за надворешни работи

и дипломатските мисии во странство во голем дел влегува во категоријата на не

службената коресподенција. Тоа се најчесто лични писма на поединци упатени кон

други поединци.

Службениците во службата за надворешни работи не го наведуваат степенот

на академското образование со името. Исто така, на потсетниците нема да ги

наведат ни степенот на академското образование ниту одликувањата чиишто се

носители.

4.10 Приватната коресподенција

Поимот ―приватна коресподенција‖ ги опфаќа сите видови на писмена

комуникација која се занимава со неслужбени теми. Потребно е да се посвети

поголемо внимание на ортографската точност на името, презимето, титулата и на

адресата на примачот. Грешките оддаваат негрижа, која со право би можела да го

налути и да предизвика примачот да се почувствува непријатно.

93

Исто така, особено е битно како изгледа писмото. Никогаш не смее да се

пишува со обичен молив, туку електронски. Стилот на писмата се разликува од една

во друга држава, па затоа Wood и Seres наведуваат неколку примери.

Во Соединетите Американски Држави се врежале англиските обичаи, но

сепак има одредени диференции. Многу индивидуи од САД се чувствителни кога

станува збор за точноста и редоследот на пишување на името. Името и презимето

секогаш се пишуваат како што е напишано во посетницата на примачот.

Формалното приватно и неслужбено допишување во Обединетото кралство

се одвива во согласност со прецизни и сложени традиционални правила.

Формалниот вид на писма може да се каже и дека повеќе не се применува, па поради

тоа се наведуваат трите облици кои се најчесто применувани.

Тонот на неслужбените писма се разликува според степенот на блискоста

помеѓу испраќачот и примачот, што особено се забележува во употребата на

формулата за учтивост. 77

4.11 Дипломатска коресподенција поделена според

писмен допис

Пораката е најчестиот документ во дипломатската конверзација.

Правното значење на нотата се содржи во направената молба,

завереното право, предаденото барање, дадениот предлог.

Со пораката се практикува и водењето на подготовките (дискусија согласување и

отфрлање на позиции и ставови) на заеднички (двострани или повеќе страни)

документи, како и нивното прифаќање, поништување и суспендирање. Тие може да

имаат и информативен карактер.

Во секој случај пораката претставува официјална позиција на државата по некое

прашање, настан или факт. Пораките се лични и вербални.

Лична порака се испраќа во врска со прашања од важно и принципиелно

значење или пак доколку содржат важна официјална информација. Таа се пишува на

меморандум со грб и натпис (името на домашниот институт или должността на

авторот). Има форма на писмо и се пишува во прво лице еднина. Започнува со

77

Исто, стр.175-205

94

вежливо обраќање и завршува со вообичаениот комплимент. Испраќчот се

потпишува во долниот десен агол. Печат не се става. Оригиналот не се означава со

излезен број (примерокот за лична документација може да биде регистриран).

Датумот и местото се пишуваат во горниот десен агол. Адресата се става во долниот

лев агол на меморандуми.

Вербалната порака е најчест вид на дипломатска конверзација. Се испраќа

по различни прашања, главно од тековен карактер кои не се регулираат

однапред. Во тоа се сотои и правното значење. Се пишува на меморандум со грб и

натпис. Има форма на писмо во трето лице еднина (употребам ¬ ва и множина).

Започнува и завршува со комплимент. Нема потпис, но понекогаш во долниот десен

агол или на крајот на текстот се ставаат иницијали. Се става и печат и се регистрира

со излезен број. Датумот и местото се пишуваат под текстот. Адресата се става во

долниот лев агол со лесно влегување во полето.

Во повеќето случаи нотата се означува како "вербални нота" (над текстот), но

тоа не е задолжително.

Личните и вербални пораки можат да бидат поделени на:

Циркуларни - Циркуларната порака, го содржи истиот текст и се

праќа од еден испраќач до неколку институти.

Колективни(заеднички) - Колективната порака содржи единствен

текст и се праќа од неколку институти до еден примач. Тоа се главно

случаите на усогласени внатрешно-политички активности на голем

број земји пред одреденлен орган или влада.

Идентични - Идентична нота е документ кои разгледува исто

прашање, и текстот во најголем дел еднаков.

Пристапот и односот на земјите примачи на прашањето можат да се

разликуваат, макар и во нијанси или детали, а, од друга страна, и состојбата

на односите меѓу домашната и странската, исто така се на различни нивоа. Ова

наметнува донекаде да се диференцира текстот.

Основен услов за циркуларната и идентичната нота (заколективната тоа се

подразбира) е истовремено доделување на сите примени.

95

Меморандумот е документ кој гледа во подробности на едно или неколку

прашања и содржи фактичка и правнота положба, анализа и аргументација при

дипломатскатаакција. Обичниот меморандум е прилог кон пораката, но сесреќава и

како посебен документ. И во двата случаи носинаслов "Меморандум".

Меморандум-додаток на лична или вербална нота ги образложува и

причините за содржината на нотата. Може да содржи неограничен по обем текст.

Се пишува на хартија за нота (без да биде хартија со грб и име).

Нема обраќање и комплименти,

Се составува вобезлична форма.

Нема потпис и печат.

Не се регистрира соизлезен број,

Не се укажуваат местото и датумот и немаадреса.

Токму отсуството на некои карактеристики се разликува од нотата, иако во

суштина може да биде разгледана и како нота. Се доделува лично заедно со нотата,

но се среќаваат ислучаи на самостојно испраќање.

Меморандум-експрес или самостоенмеморандум е документ кој се

испраќа по барање или потреба, диктирани од желбата да серазјасни даден проблем.

Затоа не се препорачува неговата употребата на важни прашања.

Мемориска белешка (Aide mémoire) е документ, чија што цел е дополнување

на претходните дејствија (обично уснобарање или порака, но често и друг писмен

материјал), за да се фиксираат точно извезени позиции, предлози и др. и за да се

спречи неправилно толкување, а исто така и да се олесни спротивната страна да го

разбере и да нема проблеми прирешавањето на настанатото прашање. Но, тоа не

значи дека секоја усна порака (разговор или дискусија) мора да биде проследена со

мемориска белешка.

Таков документ нормално се претставува по сопствена иницијатива и барање

или барање од друга страна, а исто така и доколку е потребно да се потсетува на

суштината на претходнопоставеното прашање и очекуваниот одговор. Во суштина

мемориската белешка претставува краток меморандум.

96

Приватно писмо или приватно полуофицијално писмо се испраќа за лични

поводи(барање, поздрав,благодарност, жал, сочувство).

Може да има и уведомителен карактер (раѓање, награди и зголемување во

службата). Во прилог со приватните писма се испраќаат и сувенири, подароци и др.

Со тоа се нагласува интересот на авторот кон проблемот. Во овој

случај, приватното писмо претставува вид на лична нота.78

4.12 Mеѓудржавна и меѓувладина дипломатска

кореспонденција

Пораки (лични пораки) се документи со знаци на општо прифатена

дипломатска кореспонденција.

Размената на пораки е релативно нов феномен во меѓународната

практика. Обично тоа се документи кои имаат исклучително значење за решавање

на најразлични прашања или содржини и важни предлози за целосен развој на

односите меѓу земјите. И бидејќи тоа е кореспонденција на највисоко државно ниво,

таа има и особено место по важност благодарение на ситуацијата што ја заземаат низ

испраќање и примање во соодветните земји.

Неправилно се смета дека пораката може да се гледа како лична

нота. Сличноста е голема:

Се пишува на меморандум во прво лице,

Има обраќање и комплимент,

потпис,

датум и место.

Но, во суштина тоа далеку ги надминува рамките на личната нота.

Пораката може да се содржи и во разменети ноти или меморандуми меѓу владите, а

не по општо прифатеното правило меѓу сектори на надворешни работи и странски

органи. На тој начин се зголемува и значењето на дипломатската коресподенција

како резултат на зголемената важност на меѓународните аспекти на политиката на

78

Vejlic Zoran, Diplomatski protoкol, Beograd 2008, стр.217-233

97

државите и одговорноста на владите за статусот на современите меѓународни

односи.

Декларација е едностран, двостран или повеќестран акт, со кој државите,

меѓувладините или меѓународните организации ги дефинираат принципите во

областа на политиката, меѓународните односи или меѓународното право.

Едностраната декларација да содржи проекти за меѓународни документи,

иницијативи и предлози. Таа не претставува акт со правна сила за спротивната

страна, односно одговорот не е задолжителен.

Документи на законодавни органи на државната власт се акти за важни

прашања на меѓународниот живот. Тука се однесуваат пред се барањата, пораките

на домашните органи на светската јавност или соодветните органи на други

држави. Тие можат и да не се директно адресирани до одреден институт, според

тоа исто како и декларацијата не водат до задолжителен одговор, но со оглед

на политичката важност, не треба и да се игнорираат.

Порака за печатот е посебна форма за изразувавање на официјален став на

земјите за прашања од меѓународно значење и истовремено и за информирации кои

поминуваат на јавното мислење. Наведените акти имаат карактеристична особина

дека иницијативата за преземање потребни на одредена држава или нејзин

внатрешен орган. Интересот за разгледување на проблематиката претставуваат

актите на меѓународните билатерални и мултилатерални форуми. Во многу случаи

тоа се официјални дипломатски документи, кои се забележани како документи на

Меѓународниот совет и конференции на меѓународните организации, односно тоа се

завршни документи во меѓународните односи.

Обично овие документи ги содржат следниве елементи:

констативен дел (протоколот);

преглед на меѓународната ситуација и односот на земјите учеснички

на настаните во светот;

основно разгледување на состојбата на меѓународните и

билатералните односи и иницијативи и предлози за нивниот

понатамошен развој;

заклучок (благодарности за гостопримството и почит, покани за

наредни средби и др.).

98

Телеграма е акт на внимание и почит во врска со различни важни настани во

животот на државите (честитки по поводнационални празници, родендени,

изразувањесочувство и итн.).

Современите врски овозможуваат користење на телеграма и за други задачи.

Важно правило е да се одговара на телеграмата.

4.13 Покани

Одржувањето на приемот или коктелот е незамисливо без испраќање на

поканите за секоја повикана личност. Поканата мора да биде испечатена на

специјална специфична тврда хартија, по можност во бела боја и мора да го носи

името и должноста на оној кој ги повикува, потоа следи назив на титулата и

должноста на оној кој е поканет. Поканата исто така мора да има дата на одржување

на приемот, назив на денот, назнака за пригодата, време и место на приемот.

На крај се додава и опис на dresscode – начин на облекување кој се бара од

гостите, при што со соодветното машко одело иде и соодветна женска тоалета.

Во долниот дел, на десниот агол на поканата се содржи скратена напомена:

Р.С.В.П. односно, ―Ве молиме за одговор‖. Поканите за свечените прилики обучно

се со пораскошен изглед, при што сепак не смее да се премине границата за

пристојно и дипломатско.79

79

Campora, A., PrirucnikzaposlanikeIdelegateparlamentarnihskupstineBiH, Parlamentarnadiplomatija,

Publikacijabr 73, str.65 - 79

99

80

4.14 Потсетници

Потсетниците (визит карти) претставуваат неопходен инструмент во

секојдневниот живот на секој дипломат во неговото деловното опкружување. Како

по правило, печатени се на црно на бел картон , во кој случај доколку се

користи како покана, таа мора да биде во соодветен плик. Постојат неколку видови

потсетници, во зависност од прилика, како што укажува името, или да се користат за

поднесување наразлични посети, како и изразување наблагодарност, честитки, итн..

Службената потсетница мора да ги содржи целосното име на дипломатските

претставници и функцијата која ја вршат. Воените аташеа имаат значкии се

соодветно рангирани. Значките можат да ја вклучуваат адресата на дипломатска

мисија.

Значите исто така мора да ги имаат шефовиве на амбасади за специфични

случаи во кои името е исто така во скратена форма, на пример:"Амбасадорот

на Италија".

Приватните значки се печатени само со име и презиме

Трајковски81

опишува некои од правила и карактеристики на различните

потсетници и параболи, и начинот на кој тие се предаваат.82

80

Покана за свечена вечера, организирана од страна на Претседателот на Република Македонија во

чест на официјалната посета на Преседавачот со Претседателството на БиХ 81

1990: 114-115

100

4.15 Титули

Во сите држави обичај е на актуелните политички лица, на воените лица и на

шефовите на дипломатските мисии да им се обраќаат со титулата која им припаѓа

согласно на функцијата која ја извршуваат.

Титулата на членовите на владата секогаш се истакнува за време на

официјалните претставувања. Во одредени држави носителите на официјалните

функции, додека пак оние кои се со помала битност добиваат административен

назив, кој некогаш ја инволвира и неговата сопруга. Во други, поранешните

министери и претседатели на собранија ја задржуваат својата претходна титула.

Во многу држави (Особено во Велика Британија и Германија), титулата

―доктор‖ се однесува на оние лица кои поседуваат универзитетски докторат,

вклучувајќи ги и докторите по медицина, но не и магистрите. Во Франција оваа

титула им се доделува само на докторите по медицина. Во Франција, Велика

Британија и Германија на универзитетските професори им се обраќаат со титулата

која им припаѓа според функцијата која ја извршуваат. Во САД на докторите им се

обраќаат дирекно, без титулата д-р. Титулата се применува при поздравување, како

на пример:‖Почитуван докторе Морган‖.

Но кога станува збор за воените органи во САД на сите носители на чинови

им се обраќаат со титула: генерале, полковнику, поручнику и сл. Сопругите не ги

споделуваат титулите на своите сопрузи и ним им се обраќаат со ―госпоѓо Морган‖.

Во Велика Британија на сите чинови на надпоручникот им се додава и презимето,

заедно до титулата. Неспомнувањето на презимето се смета за помалку официјално.

Во Франција, на маршалот на Франција му се обраќаат со ―MonCapitaine‖ без да се

споменува името.

Во Германија на натпоручникот му се обраќаат со ―Herr Hauptmann‖. На

сопругите им се дава титулата на нивниот сопруг, на пример ―Frau General‖. Во

споменатите држави правило е шефот на дипломатијата да му се обраќаат во

согласност со нивото кое му припаѓа: господине амбасадоре, господине министре, и

сл. Овој начин на обраќање останува од учтивост и по завршувањето на неговата

функција. Сопругата на амбасадорот е ―госпоѓа амбасадорка‖. За другите професии

не се применуваат титули.

82

Osolnik (1998: 157)

101

Во дипломатските мисии амбасадорите имаат право на титулата

―Екселенцијо‖, а од учтивост така треба да им се обраќа и на ополномоштените

министри – шефови на амбасадите. На тој начин странските дипломати им се

обраќаат , од учтивост, на високите странски лица кои се носители на политички

функции, дури и во оние држави каде титулите не се секојдневие.83

4.16 Церемонијал

4.16.1 Пристигнување и заминување на шефовите на дипломатските

мисии

Со оглед на тоа дали станува збор за приватна или службена посета на

шефот на дипломатската мисија, владата пред неговото именување се осигурува

дека тој е persona grata, односно не е persona non grata во државата домаќин. Во

голем дел држави предавањето на акредитивни писма претставува признавање на

државата.

Пред пристигнувањето на нов шеф на мисијата, отправникот треба да го

извести министерството за надворешни работи за денот и часот на негово

пристигнување и го договара денот на неговата прва официјална посета кај

министерот за надворешни работи.

Пристигнувањето на шефот на мисијата не е проследено со никакви посебни

почести. Новиот дипломатски претставник престојува инкогнито во државата се до

моментот на предавање на акредитивните писма на шефот на државата. Вообичаено

е овластените државни тела да им искажат нему и на неговите придружници

одредено внимание, како олеснување на царинските постапки, именување лице од

службата за протокол кој ќе ги дочека на аеродромот или на граничен премин. Овие

знаци на внимание се зависни од локалните обичаи на земјата.

Предавањето на акредитивни писма му претходи на отповикливо писмо на

претходниот шеф на мисијата. Тоа писмо го предава шефот на мисијата кој си

заминува во текот на средбата за испраќање. Писмото може да биде врачено и од

страна на новиот шеф на мисијата. По пристигнувањето на новиот шеф на мисијата,

83

Исто, стр.137

102

министерството за надворешни работи му јавува кога ќе го предаде преписот на

акредитивното писмо, а можеби и отповикливо писмо за својот претходник до

министерот за надворешни работи. Правило е министерството за надворешни

работи да определи како ќе изгледа првичната посета, како и другите посети на

шефот на дипломатската мисија.

Стандардно е, откако ќе биде примен новиот шеф на мисијата од страна на

министерот за надворешни работи, неофицијално го посетува доајенот на

дипломатскиот кор за да се запознае со локалните протоколарни обичаи. Ниту

министерот за надворешни работи, ниту доајенот на дипломатскиот кор не се

должни да возвратат на посетата.

Должноста на шефот на дипломатската мисија може да заврши на различни

начини. Доколку станува збор за привремена мисија, таа ќе престане со завршување

на преговорите. Доколку пак мисијата е постојана, таа ќе престане:

ако дојде до промена на статусот на шефот на мисијата(преместување,

пензионирање),

во случај на настани кои се во корелација со суверенот кој го

акредитирал или кај кого е акредитиран (смрт, абдикција),

во случај на важни политички промени во една од државите (промена

на влада),

поради важна промена во политичките односи на двете

земји(престанок на дипломатски односи, војна).

Заминувањето на шефот на мисијата се извршува инкогнито, како и неговото

пристигнување. Вообичаено е доколку се работи за амбасадор, да се прати

претставник од службата за протокол и од шефот на државата. Доколку шефот на

дипломатската мисија во заминување е министер, него ќе го испрати претставник од

министерството за надворешни работи.84

84

Исто, стр.49

103

85

4.16.2 Прием и други дипломатски настани

Респектирањето на правилата и на пресеансот на официјалните и приватните

приеми е од големо значење. Секој пропуст на протоколот има влијание на

нарушувањето на редоследот и планот за состанокот.

Официјални и неофицијални приеми - Приемот се смета за

официјален во оној случај кога гостите се повикани со една цел,

односно поради функцијата на која се наоѓаат. Мажите доаѓаат без

сопругите, додека дамите кои се повикани поради нивната фунцкија,

исто така доаѓаат без нивниот сопружник.

Ручекот на кој се повикуваат двајцата сопружници има интимен карактер, без

оглед на тоа колку гости се повикани. Битно е да се истакне дека вечерите на кои се

повикани и сопругите на шефовите на дипломатските мисии се сметаат за

официјални поради тоа што сопругите на амбасадорите ја споделуваат високата

функција која ја имаат нивните сопрузи. Официјалната покана има свои својства во

однос на нејзиниот изглед. На нејзината површина се истакнати титулата на

85

Предавање на акредитиви кај Претседателот на Република Македонија од страна на Папскиот

Нунциј, свечена сала на вила Водно

104

гостинот без да се спомене неговото име. Текстот обично содржи:‖ја има честа

да...‖. Кога поканата за официјален прием содржи напомена ―костум со темна боја,

свечена гардероба‖, дозволено е да се носат одликувања, освен во случај кога тоа не

е укажано на друг начин. Приемот на дипломатското претставничтво најчесто се

одвива во попладневните часови, во периодот за вечера или пак по неа.

Се одржуваат приеми по повод на празник на државата, посета на официјално

лице и сл. Официјалните вечери се организираат во чест на шефови на држави,

членови на влади или на дипломатски кор. Другите приеми во најголем дел се

приватни. Шефот на дипломатската мисија е официјално лице со највисок ранг, па

приемите мора да бидат достоинствени и проследени со соодветен декор. Она што е

особено битно, од аспект на тоа на што треба да внимаваат гостите е следното:

На официјалните лица треба да им се укаже соодветна почит

Постојат официјални лица кои не се дел од официјалната власт, но

имаат право на почитување и уважување

На секоја индивидуа треба да и се обраќаат со соодветна тутула или

функција.

Дневни приеми - Често се случува дипломатските мисии да

организираат големи попладневни приеми по повод на државен

празник на државата чиишто се претставници. Секој главен град има

свои обичаи и практики, додека пак секоја мисија има своја листа на

гости кои се повикани, на која се наоѓаат официјални лица, шефови на

дипломатски мисии, лица со кои мисијата одржува постојани односи,

но и оние лица кои во изминатата година извршиле услуги за

мисијата.86

Вообичаено е да се испраќаат покани. Секоја мисија има свој сопствен модел

на покани, како тие треба да изгледаат.

Повиканите индивидуи одговараат на поканата во согласност со упатствата

кои се наведени во неа. Доколку во поканата е наведено дека е потребно да се даде

одговор, тогаш треба тоа и да се направи. Изгледот на местото на кое ќе биде

одржан приемот утврдува како тој ќе биде организиран. Во тој случај потребна е

86

Vejlic Zoran, Diplomatski protoкol, Beograd 2008, стр.211

105

комуникација со полициските службеници поврзано со подготовките, патот по кој

ќе се движи автомобилот при пристигнување и заминување од приемот, каде ќе се

паркираат возилата, озвучувањето преку кое ќе се повикаат возачите кога ќе биде

потребно да заминат гостите и сл. Ако случајно терминот е променлив, треба да се

обезбеди поканетите гости да бидат во покриен простор во моментот на влегувањето

и излегувањето од возилата. Домаќините на приемот ги пречекуваат гостите на

вратат од салонот посакувајќи им добредојде. Персоналот на мисијата треба да даде

свој придонес за пријатно одвивање на приемот. Целиот прием е од национална

корист.

Потребно е протоколот, советниците и нивните сопруги да дојдат пред

започнувањето на приемот. Нивна должност е да обезбедат проток на поканетите

лица и да ги испратат до сервираното јадење. Домаќините на приемот во никој

случај не смеат да бидат оставени сами. Лице од соработниците на шефот на

мисијата секогаш треба да биде покрај нив во случај да им биде потребна помош,

особено кога треба да му прави друштво на некој битен гостин, или пак да му биде

од помош ако има потреба да најде некој од присутните лица, односно гости.

При овој вид на приеми потребно е секогаш да има обезбеден спореден излез

кој ќе може да биде искористен од страна на гостите кои ќе сакаат брзо да заминат

од приемот и немаат време да се поздрават со домаќините. Откако ќе пристигнат

поголемиот дел од поканетите гости, домаќините не стојат повеќе на влезот туку се

присутни во салонот помеѓу пристигнатите гости. Во тој период највисокиот

дипломатски претставник ја завзема нивната позиција за пречек на гостите кои

сеуште пристигнуваат.

Свечен ручек или вечера - Кога шефот на мисијата избира кого ќе

покани на официјален ручек или вечера, секогаш треба да ги има во

предвид гостите кои е битно да ги покани и да им посвети поголемо

внимание, но и каде точно ќе бидат сместени. Се креираат два

протоколни списоци, еден за господата и друг за дамите.

Поканите за свечена вечера се испраќаат барем една недела порано.

Правилно е на поканата да се одговори со писмо или со допис отколку со посетница.

Се препорачува на поканите за свечен ручек или вечера да се напомене како треба

да бидат облечени гостите.

106

Пресеанс

Протоколот, меѓу другото, го означува и процес во кој учесниците во еден

протоколарен настан се распределуваат на соодветните места за таа пригода, во

согласност со ранг, титула или функција или прерогативи кои им припаѓаат на секој

учесник според објективното мислење на одредена заедница на државата. Ова значи

дека едно лице, поради неговата функција, се смета за поважно од другите и затоа

треба така да се третира. Редоследот на ранг, или правото на едно лице да се постави

и да се почитува во однос на други лица кои присуствуваат на еден службеник или

протокол, се нарекува пресеанс, приоритет. Во пракса, ние правиме разлика помеѓу

правото и пресеанс од куртуазија. Почитувањето на пресеансот е од исклучително

значење за официјалните, а честопати и за приватните настани. Грешка во

протоколот може да ја наруши хармонијата на настанот.

Пресеансот претставува распоред на државните и општетсвените функции, според

кој во протоколорарните настани се распоредуваат носителите на тие функции.

Пресеансот во една држава е утврден со пресеанс листа.87

Владата на Република Македонија на 13 декември 2004 година, донесе Одлука за

утврдување на пресеанс – листа за носители на јавни функции во Република

Македонија.88

Официјални ручеци и вечери

На официјалните ручеци и вечери распоредотт на седење се утврдува во

согласност со функцијата на гостите според официјалниот протокол на земјата.

Ретки се оние случаи кога може да се отстапи од тоа правило. Како на пример, во

домот на странскиот дипломат, шефот на државата домаќин, претседателите на

парламентите и министерот за надворешни работи имаат предност пред странските

амбасадори, владините и ополномоштените министрипред членовите на владата. Во

својата држава, во својот личен дом, министерот за надворешни работи им дава

предност на странските амбасадори, но не и на ополномоштените министри од

странство.

Шефовите на дипломатските мисии, без оглед на тоа дали станува збор за

амбасадори или пак за ополномоштени министри, имаат предност во земјата во која

се акредитирани пред шефовите на дипломатските мисии кои пак се акредитирани

87

Vejlic Zoran, Diplomatski protoкol, Beograd 2008, стр. 24 88

„Службен весник― на Република Македонија бр. 90, 17.12.2004 година

107

во други земји. Улогата на претставник на својата држава му дава на шефот на

мисијата прааво на водечко место во државата во која е акредитиран.

Носителите на почесни титули, лицата кои немаат обврски или пак, сите оние

кои не ги вршат задачите и должностите кои се соодветни за нивниот ранг, им ја

отстапуваат предноста на поканентите од истиот ранг кои се во активна служба.

Кога овластено лице врши должност која е повисока од класата на која и припаѓа,

има право на највисоката функција која му припаѓа на местото на кое работи.

Кога на ручекот или вечерата се присутни поканети лица од двата пола,

правило е домаќинот да ги посети прво едниот, а потоа другиот, во коишто случај

дамите седат според истото право на првенство како и нивните сопрузи, со исклучок

на дамата која е шеф на дипломатската мисија.

Кај премиерот или кај министерот за

надворешни работи

Кај амбасадорот или кај министерот

(од странска земја)

Доајен на дипломатскиот кор Премиер

Амбасадори Претседател на Сенатот

Претседател на советот Претседател на Народно собрание

Претседател на Народно собрание Министер за надворешни работи

Ополномоштени министри-шефови

на дипломатски мисии

Доајен на дипломатскиот кор

Поранешни претседатели на

републиката

Амбасадори на странски држави

Кабинет Поранешни претседатели на

републиката

Генерален секретар Кабинет

Политички раководител Генерален секретар

Политички раководител

Ополномоштени министри – шефови

на дипломатски мисии

Пратеници (претставници на

конгресот)

Табела 6 – протокол за официјални ручеци и вечери

108

Комбинирани собири

На собирите на кои се наоѓаат и официјалните лица и истакнати поединци

неминовно доаѓа до судир помеѓу пресеансот и првенството од учтивост. Овој

проблем се решава зависно од околностите, времето и местото и тоа не може да даде

априори. Но во секој случа не е на одмет да се земат во предвид следните правила:

Треба да се почитува соодветната фунцкија на официјалните носители

на функции

При едно утврдување на пресеансот, видните поединци треба да

бидат сместени наизменично со официјалните лица. За секоја

индивидуа која е поканета потребно е да има утврдено соодветно

место, при што треба да се внимава на:

- Правото на првенство од учтивост особено кога станува збор за

лицата кои извршуваат должности со висока духовна и

симболична битност

- Треба да се има во предвид предноста која ја дава положбата во

општеството

- Пресеансот на гостите кои се странски претставници, тие имаат

предност пред домашните гости кои се од ист ранг.

Доколку околностите не дозволуваат на официјалниот состанок да се

даде првенство на учтивост, најдобро е да не се повикуваат

официјалните лица кои би можеле да се навредат поради временскиот

термин кој им бил доделен.

Собири со приватен карактер

На приемите кои се со приватен карактер, домаќинот и партнерот на

домаќинот се оние кои претседаваат на масата. Почесните места се утврдени како на

сликите подолу.

Потребно е да се води сметка за официјалниот и традиционалниот пресеанс

но и да се изврши адаптација на околностите, како и да се имплементираат одредени

109

промени доколку се јави потреба за тоа. Исто така, потребно е да се земе во предвид

старосната граница на поканетите гости, како и нивната положба во општеството, и

нивниот однос со домаќинот. Како на пример:

Младите лица треба да им дадат предност на постарите

Секогаш треба да се води сметка за почесните титули на поканетите

гости

Треба да се посвети внимание на локалните обичаи

Оние лица кои се гости за прв пат уживаат особена почит

Членовите на семејството на домаќинот им даваат предност на

гостите.

Распоред на седење

Постојат одредени потешкотии во врска со првенството при распоредот на

седење обично се јавуваат кога видните гости и официјалните лица се во исто

друштво. На следните слики се прикажани начините на кои треба да биде

организиран распоредот на седење при овој вид на приеми:

3 1 1 2 4

5 6

7 9 10 8

Слика – Распоред на седење на ручек или вечера на која присуствуваат само

мажи

9 5 1 1 3 7 11

12 8 4 1 2 6 10

Домаќин

Домаќин

110

Слика – Распоред на седење на ручек или вечера на која присуствуваат само

мажи, а со домаќинот седи еден од гостите кој заедно со него претседава на масата

589

3 1 1 2 4 6

6 4 2 1 1 3 5

Слика – Распоред на седење на ручек или вечера на која присуствуваат дами

и господа, а домаќините седат во средина на правоаголната маса

2 4 3 1

Домаќин Домаќинка

1 3 4 2

Слика – Распоред на седење во случај на комбиниран оброк на која се

присутни и дами и господа. Предност на овој распоред е формирање на два центри

за разговор.

2 4 3 1

1 3 4 2

Слика – Распоред на седење кога домаќинот може да го отстапи своето место

на гостинот на кој сака да му оддаде особена почит

89

Бројките кои се болдирани означуваат дека на тие места седат дами

Домаќин

Почесен гостин

Домаќин

Домаќинка

111

Почеток и крај на приемот

При организација на прием од страна на шефот на дипломатска мисија,

секогаш тој е потпомогнат од страна на некој од секретарите.

Домаќинот на приемот (ручек или вечера) води грижа секој од поканетите

гости да ја познава дамата која мора да ја придружува до масата. Се препорачува

секое седечко место да биде означено со местото на поканетиот гостин. Кога

дозволува ситуацијата, пожелно е сопружниците да бидат сместени на иста страна

од масата, а не еден наспроти друг. Во некои пригоди не е можно на

великодостојникот да му се додели место кое би му припаѓало во согласност со

протоколот.

Кога ќе биде најавено дека јадењето е сервирано, домаќинот и подава рака на

првата дама и тргнува кон салата за ручање. Почесниот гостин и подава рака на

домаќинката и тие влегуваат последни. Високите црковни лица кои присуствуваат

на овој вид приеми не им подаваат рака на дамите кои ги придружуваат. Во случај

кога помеѓу гостите има и шеф на држава, владетел или принц, домаќинката прва

доаѓа кон салата за ручање, придржувана од високиот гостин. Домаќинот на

приемот влегува последен. Шефот на салата ги пречекува гостите и домаќинката на

вратата на салата и ги придржува до нивните места и им ги мести столовите.

Другите гости ќе седнат дури откако ќе седне домаќинката. На крајот од

вечерата(или ручекот) прва станува домаќинката и заминува од масата.

Официјални говори

На крајот од официјалниот оброк треба да се направи здравица, лицето кое ги

испратило поканите ќе му испрати на почесниот гостин и текстот од говорот за да

може соодветно да се подготви да одговори. Во битни политички пригоди потребно

е и одговорот да биде испратен претходно.

Здравицата и одговорот на неа треба да бидат на истиот јазик. Доколку не

може да се применува мајчиниот јазик на почесниот гостин, тогаш се говори на друг

јазик, кој им е познат и на двајцата соговорници или се користат преведувачи.

112

Здравицата треба да се состои од:

Поздрав упатен до почесниот гостин

Резиме на причината за собирот

Вообичаените најдобри желби кои се упатени до странскиот шеф на

државата и неговите гости

Одговорот треба да биде содржан од:

Благодарност за укажаното добредојде

Причините за присуство на собирот и потврда за заемните пријателски

чустства

Добри желби од шефот на државата за благосостојба на земјата

домаќин и нејзиниот народ.

4.17 Dresscode (начин на облекување)

Различните можности диктираат и избор на различна гардероба,со

задолжително пропишаната гардероба (кодекс на облекување). Повторно, ќе мора да

се посвети внимание наразличните правила на облекување во одделни земји, кои

често се зависни од традицијата, обичаите и расположението.

Иако тренд и постои тенденција се почесто лицата да се облекуваат со

зголемено ниво на неформалност, сепак, постојат одредени правила и тие обично се

наведени на поканата.

За гардеробата за дами се користи зборот "соодветна" (соодветно), додека

мажите ―изберете, во зависност од можности и свечености‖, следниве опции:

• Палто (наутро капут, наутро фустан) се носи за време на формални прилики

Се состои од бели кошули, сива или црна вратоврска,

и јакна. Палто со "опашка" (палто со црна опашка), црн елек, сиви

113

панталони (панталони), и црни чевли. Панделки на одликувања (медал Лента) не

треба да се носи, но може да биде од левата страна на градите како украс.

• Смокинг (палто со опашка, бела вратоврска и долг вечерен фустан за

дамите; Посебна кравата се носи во посебни Гала вечери, вечерни приеми, ора и

вечерните оброци во затворени простории во текот на денот (на пример при

предавање на акредитиви). Се состои од долга црно палто со

опашка, бел елек, бела кошула, бела вратоврска (лак вратоврска), црни панталони со

две линии по должината на рабовите на двете нозе, еден црн цилиндер

со црни кожени чевли на патент (патент). Смокинг (црна вратоврска или смокинг) се

избрани да одговараат на неформалните вечери или вечерни приеми. Каде што е

пропишан за мажи смокинг, жените носат вечерни фустани, но ако е за мажи

пропишани смокинг, жени се облечени во долги фустан и ракавици.90

Преку традиција и употреба, дипломатите доаѓаат до степен да носат

одредени видови на гардероба во одредени прилики. Нивната "униформа" е зависно

од функцијата. Овој дел дава опис на секој вид на облекување и прилики за кои таа

облека е соодветна. Понекогаш е соодветно облекувањето етнички или национален

фустан на земјата е во замена за традиционален фустан.

Во различни делови на светот, специфично на културата и настанот се избира

соодветен фустан/одело. Спротивно на значењето во културата на САД, во

дипломатската заедница ", неформалниот фустан" се споредува со бизнис фустан.

Во некои делови на светот, други термини за неформално облекување за мажи се

"дневен костум", "национално одело", "tenue де Ville", "жардинери", "кошула и

вратоврска", и "Буш кошула ".

"Жардинери" се однесува на бела кошула со долги ракави со вратоврска и

темни панталони.

За многу мислења, голем избор за ден-за-ден, е бизнис оделото и

вратоврската за мажи и бизнис костум или конзервативна гардероба за жени.

Мажите и жените на сите чинови на персоналот и сопружниците, се очекува

да се донесат овој тип на гардероба. Изборот за жени може да биде поголем, но

90

Watson, Adam (1982): Diplomacy: The Dialogue Between States, Eyre Methuen, London.

114

гардеробата е често ограничени и скапи, како и деловна гардероба за жените треба

да е соодветна за нивната функција.

Подолу се претставени и објаснети некои насоки за облекување на

дипломатските претставници, со целда се помогне во разјаснувањето на линиите

помеѓу формалното и секојдневното, како и дневната и вечерна гардероба.

Официјална "Црна вратоврска" или "Бела вратоврска”

Официјалните вратоврски може да се носат во вечерните часови при посета

на опера, театар, за повеќето формални вечери и вечерни работи.

Црната вратоврска генерално не се носи во текот на денот.

Белата вратоврска бара дополнителна формалност.

Пред сè, поканата треба да им биде водич на дипломатските претставници

при изборот на вратоврска за одредена прилика. Ако на поканата е јасно наведено,

тогаш тоа треба и да се испочитува.

Машка гардероба

Црно палто без опашка и свилен или сатенски (бел мантил за вечера може да

се носи во топло време)

Црни панталони

Бела тесна кошула или мека кошула со столпчиња, наместо на копчиња

Црни чевли и чорапи

Капи и ракавици се опционални, но не се носат во затворен простор

Женска гардероба

Коктел фустан со должина до колена.

Долг фустан за бал.

115

Долго здолниште со затворен врат

Високи-потпетици или официјални чевли

Ракавици до лактите се опционални за вечерни пригоди, и кратки ракавици

може да се носи со долги ракави. Ако се носи, ракавиците не треба да се

извадат за време на поздравување или танцување, но треба да се тргнат пред

вечерата.

Машка гардероба

Темен костум

Вратоврска или лептир машна

Темни чевли и чорапи

Женски гардероба

Краток коктел фустан

Ракавици може да се носат ако настанот е надвор

Високо-потпетици

Секојдневна гардероба

За разлика од САД, повеќето земји не дефинираат фармерки и патики.

Панталони и фармерки, за мажи и жени, се сметаат за несоодветна гардероба за

социјални функции во многу делови на светот. Наместо тоа, деловната гардероба

обично е соодветна за настанот наведен како секојдневен. Доручек, ручек, дневни

состаноци, попладневен чај, а на некои приеми дококу генерално се сметаат за

нормални, но поканата треба да се наведе.

Машка гардероба

Бизнис костум (светло или темно) или

Спортска јакна и панталони

Вратоврска или лептир машна

116

Чевли или мокасини

Женски гардероба

Бизнис костум или дневен фустан

Капи и ракавици се опционални - шапки може да се носат на барање на

некои настани. 91

Согласно предвидениот настан се избира соодветна гардероба, која најчесто е

напомената во самата покана за дипломатските претставници.

Informal/casual smartcasual normal/Business dark suite blacktie

91

EDiplomat, Protocol – Dressing, Достапно на: http://www.ediplomat.com, Адаптирано според

објавениот материјал Overseas Briefing Center на U.S. Department of State.

117

4.18 Комеморација

Комеморациите се одржуваат за истакнати поединци од општествениот и

политички живот, како и за колективни жртви од војна, трагедија, природна

катастрофа и сл. Ги очекуваме по заминувањето на великан кој зад себе оставил

значајни постигнувања за општествената заедница. Во тоа име од нив се опростуваат

разни институции и поединци, а поблиското семејство е дирекно инволвирано во

манифестацијата.

Самата церемонија на комеморацијата концепциски треба да биде

прилагодена на претставниците кои ќе бидат присутни на самиот чин. Од тоа зависи

и изборот на говорник, пригодни текстови, поезија, проза или изведување на

одредени музички точки. Особноста на ораторот и говорникот, како и самиот говор

ја прават свеченоста карактеристична и единствена.

Прогласување на официјалнатажалост од страна на владата на државата-

домаќин. Тага обично во дипломатски контекст претставува прогласување на смрт

на шефот на државата, премиерот или член на кралско семејство, но, исто така, и во

случај на природна катастрофа каде има многу жртви.

Доколку е прогласен ден на жалост, шефот на мисијата од неговото

министерство добива инструкции во врска со времето на комеморацијата и

тие податоци се доставуваат до Министерството за надворешни работи и на

дипломатскиот кор во државата на домаќинот.

Во овој случај на објектите на дипломатските и конзуларни претставништва и

резиденции се поставува знамето на организацијата во матичната држава, на

половина копје.

Истото се правило земјата каде е испратено писмено известување за

случувањето и насоки за преку доаенот на дипломатскиот кор за комуникацијата и

протоколот.92

Во меѓувреме, исто така се очекува да се откажат сите средби, освен

оние кои се најитни и од клучно значење за одредена работа.Шефовите на мисијата

присуствуваат на погребот и церемониите на државата.

При комеморативна свеченост битно е да се внимава на:

92

Feltham, 1993: 39

118

Избор на место за одржување на комеморација – Карактерот на

комеморацијата има службен и свечен тон кој се одржува на јавни

места. Терминот се планира пред и после спроведувањето на

просторот, по закопот, неповрзано со гробиштата. Не е неопходно

комеморацијата да се одржи во затворен простор. Поради тематската

прилагодливост, отворениот простор е чест избор на одговорните лица

кои го организираат настанот.

Избор на наратор и воведен дел на комеморација – Во протоколот

треба да биде предвидена улога на модератор и распоред на одбрани

говорници. Модераторот или водителот на комеморацијата може да

биде лице блиско на покојниот, пријател, колега. Битно е во тоа

барање водителот да биде дораснат на ситуацијата и со доволно сила

да ја исполни својата функција.

Едноминутно молчење - Во протоколот задолжителен елемент на

самиот почеток на програмата е едноминутно молчење во знак на

почит на лицето кое починало

Музички дел – Музиката придонесува на свој начин да се обликува

атмосферата. Најчесто се избира класична музика која со својата

убавина и сензибилитет буди емоции, создава узвишеност и

поттикнува сеќавања. Но, доколку пригодата допушта, може тоа да

биде и традиционална или современа музика.

Читање поезија, познати дела и молитви – Читањето поезија,

пригодни текстови или молитви се составен дел од комеморативниот

церемонијал. Овие изведби се во рамките на професионалните

наратори со кои со сигурност се постигнува саканиот ефект на

свеченоста.

Изнесување сеќавања – Силниот доем на комеморацијата ќе

предизвика изнесување на непосредни спомени и одредени сведочења,

отколку читање на текст кој го изговара неутрална личност. На

комеморациите посветени на одредени ситуации кои се случиле во

минатото, пригодно е изнесување на сеќавања од страна на лицата кои

преживеале или на било кој начин биле сведоци на случувањата.

119

Говорници – Во протоколот на комеморацијата учествуваат

говорници кои биле дирекно или деловно поврзани за починатиот.

Редоследот на настап е дефиниран во функција на говорникот, од

најмала до највисока функција, и обратно, зависно од протоколот.

Содржина на говорот – Содржината на говорот треба да биде

однапред концептирана со цел да се одбегнат повторувања, а тематски

се насочува на значење на поединецот или одреден настан кој имал

развој на општеството, заедницата и поединецот, односно на

говорникот како личност. Во дефинирање на протоколот важно е да се

предвиди траењето на секое обраќање за да се постигне саканата

динамика и да се задржи контролата над траењето на говорот.

Распоред на седење – Потребно е протоколот да го предвиди

распоредот на седење на битните претставници на комеморацијата и

потесното семејство на покојникот. Во средишниот прв ред се

резервираат места за најважните лица.

Декорација на простор – Во најскромниот вид на комеморација

доволно е да се истакне фотографија на покојниот и запалена свеќа. За

поголеми и позначајни комеморации декорацијата се прилагодува на

просторот и пригодата така што може да се внесат елементи како

видео презентција, цветни аранжмани и сл.

Полагање венци – Со спомен комеморацијата вообичаено е и

полагање венци на гробот или споменикот во знак на сеќавање и

оддавање почит. 93

4.19 Знамиња

Во член 20 на Виенската конвенција за дипломатски односи се говори дека

мисијата и нејзиниот шеф имаат право да го истакнат знамето и грбот на државата

која ја акредитира просторијата на мисијата, вклучувајќи ја и резиденцијата на

шефот на мисијата, и на превозните средства на шефот на мисијата.

93

Spomen, Komemoracijska pocast, http://www.spomen.hr

120

4.20 Прекршување на правилата на протоколот и

учтивост

Како што е наведено погоре, протоколно-церемонијалните аспекти секогаш

имаат значајна улога во водењето на својата надворешна политика.

Историјата е полна со примери на протоколни пропусти. Во ова поглавје од

трудот ќе споменеменекои од протоколни пропусти од поновата историја.

Интересна компликација се појави во месец март 2001, за времена посетата на

бугарскиот Премиер Костов во Скопје. Ова беше посредбата со македонскиот

премиер Георгиевски, каде се одржа заедничка прес-конференција на која не беше

предвиден преведувач од македонски на бугарски и обратно. Ова, навидум е

безначаен детал на протоколот, кој предизвика острипротести од страна

македонските новинари кои повикаа на итно обезбедување на преведувач.

Подеталната анализана ова се одрази на мошне чувствителните меѓусебните односи.

121

Глава 5

ДИПЛОМАТСКИ ПРОТОКОЛ ВО МЕЃУНАРОДНИ

ОРГАНИЗАЦИИ

5.1 Развој и значење на меѓународните организации

Меѓународните тела и институции, кои значително се развија во текот на

дваесетиот век, до скоро време не беа премногу присутни во дипломатскиот

свет.Првите такви организации беа:

Меѓународните комисии за Рајна во 1815 година и

Дунав во 1859 година.

Потоа е основана Меѓународната телеграфска унија во 1856 година,

Веднаш по неа е основана е Светската поштенска унија во 1874

година.

Со успехот кој го постигнале овие организации, владите на државите ја

воочиле предноста на делегирањето на општите административни и општествени

прашања кои до тој момент не барале постојана дипломатска интервенција на

соодветни меѓународни тела. Така се појавиле голем број на меѓународни

организации без строго политички цели. Креирани на основа на емпириски темел, со

цел да решаваат одредени проблеми, тие се развиваат и се гаснат во зависност од

нивната употребна вредност, но и нивната способност да се адаптираат кон развојот

и промените на околностите.

При основањето на ООН надвладеа мислењето дека сите постојни

меѓународни активности, како и оние кои ќе се развиваат во иднина. Некои веќе

постоечки меѓународни институции, како на пример Светската поштенска унија,

Светската телеграфска унија и Меѓународната организација на трудот, тогаш се

приклучија кон Обединетите нации. Исто така, тука спаѓаат и Светската здравствена

122

организација или Меѓународната организација за цивилно воздухопловство,

настанаа со конектирање на претходно постојните групи.

Светската организација се Обединетите нации кои освен Секретаријатот и

други дирекно приклучени организации, вклучува и специјални агенции –

меѓународните организации со посебни договори врзани за ООН, како и

многубројни други организации со светска и регионална надлежност.

Регионалните организации може да се поделат на пет главни регионални

групи:

Организација на американските организации

Западни организации

Источни организации

Меѓународни владини организации.

5.2 Привилегии и имунитети на меѓународните

организации

Прашањето на привилегиите и умунитетот не претставуваше проблем се до

1919 година бидејќи бројот на меѓународните организации беше многу мал. Покрај

тоа, ниту една од нив немала поголеми финансиски средства. Тие вклучувале

лимитиран број на вработени регрутирани на самиот терен. Иницијативата за

поддршка на меѓународните организации, преку доделување широк опсег на

привилегии и имунитет, била иницирана со гласање на резолуцијата на Обединетите

нации од 13 февруари 1946 година.

Предмет на резолуцијата биле привилегиите и имунитетот на Организацијата

и со неа Организацијата на обединетите нации и нејзините службеници кои добиле

статус сличен на оној кој кариерните дипломати и дипломатски мисии. Поголемиот

дел земји членки ја прифатиле оваа конвенција. Исто така, склучен бил и договор

помеѓу ООН и американската и швајцарската влада кој се однесувал на седиштата

на оваа организација во Њујорк и Женева. Ратификацијата на конвенцијата за

специјализираните агенции не поминала без тешкотии, туку напротив, земјите

123

членки биле свесни со неа ќе се зголемат бројот на привилегирани лица, додека

доделувањето имунитет не беше сосема оправдано.

Суштината на привилегиите и имунитетот одобрени на дипломатските мисии

се наоѓа во потребата да им се гарантира слобода на дејствувањето, која е неопходна

за непречено извршување на нивната мисија.

Како што е предвидено во меѓународните акти, привилегиите и имунитетите

на меѓународните организации и нивните службеници зависат од функцијата. Тоа

значи дека претставниците на организациите мора да им биде овозможено да

дејствуваат слободно и независно со цел да се обезбеди трајно и ефикасно работење

на организацијата.

Воспоставувањето меѓународна организација на територијата на одредена

држава несомнено носи разни предности, помеѓу државите кои споделуваат подобра

положба мора да се јави ривалитет. Меѓународните организации добиваат предности

кои ги содржат сите однапред споменати привилегии. Привилегиите и имунитетот

кои ги бараат меѓународните организации мора да се адаптираат на секој

поединечен случај, но притоа се јавуваат многубројни теоретски и практични

тешкотии.

Земјите-членки на организацијата мора да и дадат гаранција која ќе им

овозможи независност, односно, меѓународен правен статус, можност да се повика

закон и право да добие и да ги управува добрата и имотот кои се неопходни за

извршување на нејзините задачи. Меѓународниот статус на организацијата е

загарантиран со имунитетот кој ја ослободува од надлежноста на судовите, освен во

случај таа јасно да ја изрази својата согласност. Неповредливоста на просториите и

архивите е нужно право кое го уживаат меѓународните организации. Овие

организации се изземаат од плаќање на сите видови на даноци, дирекни или

индирекни.Организацијата мора да ги има на дофат сите видови на комуникациски

средства.

Договорот за привилегиите и имунитетот би требало да биде доволен за

регулирање на статусот на администрацијата на меѓународната организација, во

онаа ситуација кога таа е регистрирана на територијата на некоја од земјите-членки.

На властите на земјата домаќин им останува да ја гарантираат непречената работа

на организацијата и со таа цел договорот за седиштето најчесто содржи одредби кои

се однесуваат на главните прашања. Постојат гаранции кои го штитат

меѓународниот карактер на организацијата и ја гарантураат слободата на

124

дејствување на организацијата, како и на нејзините административни и извршни

органи.

Имунитетот се однесува само на членовите на делегациите и на нивниот

придружен персонал.94

5.3 Дипломатски протокол во меѓународните

заедници

Во светот има над 35 000 меѓувладини и невладини меѓународни

организации. Ќе споменеме некои од правилата во дипломатскиот протокол на ОН -

најголемата универзална меѓународна организација. Во еден или друг степен,

правилата во нејзиниот Протокол се сметаат во работата и на другите меѓународни

организации.

Повелбата на ОН е потпишана на 26 јуни 1945 година на конференцијата во

Сан Франциско (САД) и стапила во сила на 24 октомври 1945 година

Главната цел на ОН е да се:

задржи светскиот мир и безбедност,

развојна пријателските односи меѓу народите базирани на

почитување,

Принципитена еднаквост и самоопределување на народите,

Остварување намеѓународната соработка во решавањето на сите

прашања одекономски, социјален, културен и хуманкарактер,

развој и почитувањечовековите права и основните слободи без

разлика на раса, пол, јазик,религија.

ОН се раководи од следниве принципи:

суверенитет на државите,

совесно исполнување на преземените обврски,

мирно решавање наспоровите,

94

Вуд и Серес, стр 162 и стр.244

125

откажување од употреба на сила,

почитување на територијалниот интегритет иполитичка независност,

немешање и решавање на други проблеми од интерес за човештвото.

Главните органи на ОН:

Собрание

Совет за безбедност

Економски и социјален совет

Совет на ОПЕК

Меѓународен суд

Секретаријат

До денес 193 суверени држави се членки на Организацијата на обединетите нации и

имаат еднаква застапенот во Генералното собрание на ООН.95

5.4 Официјални и работни јазици

Во работата на меѓународните организации и особено во работата на

органитеод системот на ОН дејствуваат правни акти кои ги дефинираат јазиците кои

сезадолжителни како официјални и работни.

Во Генералното собрание на ОН официјални јазици се: англиски, кинески,

шпански, француски и руски, а работни се: англиски, шпански и француски.

Официјални јазици во Меѓународниот суд на правдата се: англиски и

француски.

Во Генералната конференција на УНЕСКО се: англиски, арапски, шпански,

италијански, кинески, руски, француски и хинди, а за работата се: англиски,

шпански, руски и француски. Но, истовремено со тоа во различни

сличнинормативни документи се определува редоследот за користење и на други

јазици.

Во меѓународните односи во минатото биле користени латински,

а потоа и францускиот јазик. Постепено, сепак, особено по Првата

светска војна, се воведува принципот на рамноправност за јазиците при

95

https://en.wikipedia.org/wiki/Member_states_of_the_United_Nations

126

размената на документите од меѓународен карактер. Впрочем големите сили

премногу рано ја воведуваат практиката во нивните претставништва, да

испраќаатноти на својот национален јазик, но од дипломатските претставници на

малите земји се бара, тие да се служат со националниот јазик наземјата на престојот.

Да се употребува јазикот на земјата на престојот не само во работните, туку и

во официјалните средби е прашање на учтивост и на удобство. Друго

правило при доделување на акредитивните писма е делегираниот претставник

да го каже говорот на својот национален јазик како израз на рамноправност и на

национално достоинство, кое е прашање на учтивост и погодност да води разговорсо

главата на државата на еден достапени за двете страни познат јазик. По можност

кога се врачуваат акредитивните писма да се разговара на јазикот на земјата

напрестојот.

5.5 Основни програмски правила и протоколна

практика во ООН

Приемот на нови членови во ОН според статутот се случува во почетокот на

редовната сесија на Генералното собрание. По гласањето раководителот на

делегацијата во ново пристигнатата држава е придружена со шефот на Протоколот

на ОН, кој го води до неговото место во салата за седници.

На следниот ден по приемот пред штабот на ОН во Њујорк се

организира свечена церемонија на подигање на знамето на државата - новиот

член на ОН, заедно со знамиња на другите земји - членки на ОН, наредени од десно

по азбучен ред.

На церемонијата на подигање на знамето се присутни функционери на

седницата, Генералниот секретар на ОН, шефот на делегацијата за

сесија.

За стапувањето на должност на постојаниот претставник на земја членка на

ОН, не се бара агреман, како кај назначувањата на амбасадори. Според

одлуките на III-та сесија на Генералното собрание на ОН (1948 година)

овластувањата на постојаните претставници на ОН се регулираат од страна на

шефот на државата, премиерот или од министерот за надворешни работи.

127

По пристигнувањето на ново назначениот постојан претставник во Њујорк, преку

Протоколниот оддел на ОН се консултира датумот и времето за доделување на

акредитивните писма.

Копија од Полномошното претходно се испраќа во Протоколниот оддел на

ОН. Истовремено во истиот оддел се испраќа и биографска референца за

Новоназначениот постојан претставник. Во денот на доделување на

мандатот, се доставуваат документи во определеното време во штабот на ОН на

Новоназначениот претставник како по правило придружно со својот

заменик, како што е прифатено се нарекува во практиката наОН).

Пред главниот влез (зградата на секретаријатот) постојаниот претставник

сепречекува од страна на одговорен соработник во Протоколот оддел на ОН, кој го

придружува до 38 кат. Во специјалната соба (VIP's Room) го очекува

Генералниот секретар на Протоколниот оддел на ОН (шеф на протоколот на ОН).

Потоа лично шефот на протоколот го известува Генералниот секретар на

ОН за пристигнувањето на постојаниот претставник. Вообичаено Генералниот

секретар оди во VIP's Room, каде што се наоѓа Новоназначениот

постојан претставник и го поканува во својот кабинет.

Самата церемонија на доделувањето на акредитивните писма се случува во

кабинетот на Генералниот секретар на ОН. Фоторепортерите на ОН го

документираат настанот и потоа испраќаат слики во постојаното претставништво.

Генералниот секретар на ОН го прифаќа писмото и го поздравува новиот

постојан претставник и изразува надеж за плодна соработка.

Размената на говори, што е практика при доделување на акредитивните

писма од амбасадорите на државите, во дадениот случај не се одржува.

По оваа церемонија, одземаат 2-3 минути, Генералниот секретар го прифаќа

постојаниот претставник, на кое присуствуваат шефот на протоколот на ОН и

придружните постојани претставници.

По завршувањето на церемонијата Протоколниот оддел на ОН испраќа

меморандум до сите заменици и помошници на Генералниот секретар за

доделените акредитивни писма на Новоназначениот постојан претставник.

За возврат Новоназначениот постојан претставник ги информира со лична

порака своите колеги - постојани претставници на земјите - членки на ОН, за своето

пристигнување и доделување на акредитивни писма на Генералниот

128

секретар на ОН. Можна е и посета на градоначалникот на Њујорк и гувернерот на

државата Њујорк.

Во Организацијата на Обединетите нации има утврден правилник за

служба, кој постојаните претставници во ОН и органите на ОН се придржуваат при

организирање и спроведување на различни протоколарни настани.

Општо земено овој ред е следниов:

Генерален секретар на ОН;

Претседател на Советот за безбедност;

Претседател на Економско-социјалниот совет;

Претседател на ОПЕК;

Постојаните претставници при ОН (по азбучен ред), следат заменик

генералните секретари на ОН (по азбучен ред), помошниците на

Генералниот секретар на ОН (по азбучен ред), итн

Приеми во име на Генералниот секретар се организираат главно по повод на

официјална посета на ОН на високи шефови на држави, шефови на влади или во

чест на други лица во еднаква положба.

Бидејќи посетите во ОН се прават во дневните часови, прифатено е да се

сервира доручек. Нема цврсто утврдени правила кој да се покани на приемот.

Најголемите тешкотии во случајот се при изготвувањето на менито. Тоа е

комплицирано во услови на ОН, бидејќи треба да се имаат предвид

различните национални традиции и верски ограничувања. Во

појадокот и ручекот секогаш се предвидени размената на здравици меѓу

новопристигнатиотот и главниот гостин. Фоторепортери се дозволени во салата

само на 2-3 минути за да ги документира почетокот на ручекот или појадокот.

Ако државата или претседателот на владата на државата, членка на

ОН пристигне за официјална посета на генералниот секретар на ОН на

аеродромот, гостинот се пречекува од шефот на Протоколната служба на ОН, кој

го и поздравува во име на Генералниот секретар на Организацијата на

Обединетите нации. Нема практика лично Генералниот секретар да ги пречекува

и испраќа високите гости на аеродромот. Официјалното добредојде се случува во

зградата на ОН. По кратка размена на поздрави, високиот гостин,

придружуван од генералниот секретар на ОН и шефот на Протоколот, се качуваат

129

со лифт на 38 кат во кабинетот на генералниот секретар на состанок разговор.

Фоторепортерите кратко време го документираат почетокот на беседата.

Нема утврдени правила за лицата кои се дозволени да присуствуваат на

билатералната средба.

Генералниот секретар во чест на високиот гостин одржува прием, кој

најчесто е доручек или ручек. Фотографите се дозволениза 2-3 минути за да го

фотографираат високиот гостин намасата. Појадокот вообичаено трае 1 час и 30

минути, 1 час и 45 минути,а ручекот - 2 часа. Размената на здравица е со должина не

повеќе од 5 минути за секого.

Доколку посетата на високиот гостин се поклопува со сесија на Генералното

собрание, вообичаено се планира и негов говор за кратко отсуство.При пречек и

испраќање на шефовите на држави и шефовите на

влади, државни химни не се исполнуваат. Знамето на земјата на гостинот и знамето

на ОН не се спуштаатна влезот, а се ставаат во фоајето на зградата на

Секретаријатот на ОН.Знаме се поставува и на автомобилот, со кој се превезува

високиот гостин.96

5.6 Знамето на ООН

Историјата на знамето на ОН започнува од амблемот за декорација на делот

на Президиумот на конференцијата во Сан Франциско (САД) во 1947 година. Сам

по себе амблемот е тркалезна слика на картата на светот,

дизајнирана до 40-тата паралела на југ и 100-тиот Меридијан на запад од Гринич во

најниската вертикална положба.

96

Павлов, П., Кацалунска, П. Въведение в административния протокол.

Албатрос, 2003

130

Генералниот секретар на Генералното собрание да ја утврди скицата за

официјален печат и амблем на ОН, на 7 декември 1946 година Генералното

собрание донесува ескиза на конференцијата во Сан Франциско. Разгледани

биле и опции за амблем, претставена мапа на светот со поларна

рамноодалечена азимутна проекција, опкружена од двете страни сомаслинови

гранчиња. Овие два карактери зборуваат сами за себе се. Маслиновите

гранчиња во древна Грција го претставуваат мирот. Картата ја симболизира

територијата на која ОН се бори за остварување на основната цел во

светот.

Според Регулативата, димензиите на знамето на ОН се во однос на височина /

должина се 2:3 или 3:5.

Доколку знамето на ОН се издига во други земји заедно со знамето на

овие земји, големината на знамето на ОН треба да биде такво какво што е и на

националното знаме.

Знамето на ОН е сино, со амблемот на ОН. Амблемот секогаш треба да е

наполовина од висината на знамето на ОН и да се наоѓазадолжително во

центарот.Знамето на ОН може да се стави еден до друг со други знамиња (бројот нее

ограничен) со цел да се изрази поддршка на ОН и на нејзините

принципи и задачи.

Во случај на поставување на знамето на ОН со други знамиња - сите знамиња

треба да се со ист размер, на едно исто ниво. Неприфатливо е во никој случај, кое и

да е знаме да биде поставено на повисоко ниво од знамето на ОН.

131

Во случаите кога националните знамиња се стават во круг, знамето на ОН не

може да биде дел од овој круг. Во случајот неговото место е во центарот на кругот

или насоодветно место.

При смрт на шеф на држава или премиер на земја-членка на ОН, знамето

на ОН се спушта на пола копје во седиште на ОН, во канцелариите на

ОН во Женева и канцелариите на ОН во земјите-членки на ОН.

Кога знамето на ОН се користи за покривање на ковчег, не е дозволено

тој да биде положен во гробот и закопан.Треба да се напомене дека во ОН

националните знамиња на земјите -членки на ОН се подредени по азбучен ред.97

97

http://www.un.org/en/sections/about-un/un-logo-and-flag/

132

Глава 6

СОВРЕМЕНА ДИПЛОМАТИЈА И

ДИПОЛОМАТСКИ ПРОТОКОЛ ВО РЕПУБЛИКА

МАКЕДОНИЈА

6.1 Современа дипломатија и дипломатски односи на

Република Македонија

Надворешната политика е од клучно значење за дипломатијата на Република

Македонија. Адекватното претставување на земјата во светот, одбраната на

нејзините витални национални интереси, заштитата на интересите на граѓаните и

нивниот национален идентитет, како и соодветна афирмација на достигнувањата на

земјата на сите полиња, беа дел од примарните цели и задачи на Mинистерството за

надворешни работи, зацртани во Програмата за работа на Владата на Република

Македонија. Како стратешки определби на земјата остануваат членството во ЕУ и

НАТО, како клучни сфери во полето на надворешната политика.

Целите поставени во Планот за работа на Владата се амбициозни и бараат

вложување на исклучителни напори и јасен курс за нивна реализација.

Остварувањата на целите и задачите се од особена важност и бараат дополнителна

претпазливост за ризиците кои може да се јават, а притоа треба вонредно да се

ангажираат сите постоечки ресурси. Согласно со Програмата за работа на Владата за

2008-2012 година, надворешната политика на Република Македонија ќе биде

посветена на пет стратешки приоритети:

членството во НАТО

отпочнувањето на преговори со ЕУ и зачленувањето во ЕУ

либерализација (укинување) на визите за македонските граѓани

надминување на спорот кој го создаде Грција, а поврзан со името

засилување на економската и јавната дипломатија

133

Во рамките на конзуларните услуги, од почетокот на 2009 година

македонските дипломатско- конзуларни претставништва (ДКП-а) почнаа со

издавање визи за странски државјани и патни листови за македонски државјани

преку Визниот центар, користејќи го нов систем со кој значително се подигна

нивото на визното работење, во согласност со меѓународните ICAO и со европските

стандарди. Во контекст на процесите за интеграција во ЕУ, важно е да се спомене

дека во извештајниот период во областа на надворешните работи, Владата на

Република Македонија презела и исполнила голем дел од обврските за членство во

Унијата. Се забележува зголемен интензитет на дипломатските активности на

Владата, министерствата, како и на Претседателот на РМ, засилување на

капацитетот на македонските дипломатско-конзуларни претставништва, како и се

позасилено учество во мировните мисии на НАТО. Склучени се повеќе билатерални

договори за соработка, воспоставени се дипломатски односи со земји кои не

признале под уставното име. Со тоа, бројот на земји коишто ја признале Македонија

под уставното име се искачи над 130 од вкупно 193 членки на Обединетите нации и

повеќе од 170 земји членки на ОН го користат уставното име во билатерална

употреба.

Во односите со соседите не се забележуваат некои посебни промени, освен во

воспоставувањето на дипломатски односи со Косово. Во периодот на известување,

се забележуваат флуктуации во однесувањето на Македонија кон соседите, но и на

соседите кон Македонија. Посебно треба да се спомене променливоста на ставовите

на Република Бугарија кон поддршката на Македонија во европските институции, во

зависност од дневнополитичките ситуации, како и на Србија, која, во зависност од

македонските односи со Косово, ги заладува или затоплува односите со Македонија.

На своја страна, Република Македонија мора да изгради и остане доследна на

долгорочна стратегија за односи со соседите, но со која ќе се даде јасен сигнал за

конструктивноста, мирољубивоста и приматот на добрососедските односи и

регионалната соработка за просперитетот на целиот регион. Секако, притоа во никој

случај не треба да се напуштат националните интереси и грижата за македонските

иселеници. Со заокружувањето на процесот на демаркација и воспоставувањето на

дипломатските односи со Косово, Република Македонија дава клучен придонес во

унапредувањето на безбедноста, стабилноста и соработката во Регионот и

пошироко. Забелешка тука е дека контроверзи го следеа и овој процес, имено, од

134

македонска страна беше ад хок закажана седница на Парламентот, а една од

политичките партии поднесе иницијатива во Уставниот Суд за негово оценување,

бидејќи според нив тој е анти-уставен, прекршен е членот 74 од Уставот, бидејќи не

станува збор за демаркација туку менување на границата. Дебатата околу ова

прашање сеуште продолжува.

Интеграцијата на Македонија во ЕУ и НАТО остануваат главни стратешки

определби на Владата на РМ. Истовремено, исполнувањето на преземените

меѓународни обврски останува високо на агендата на македонската дипломатија. РМ

ќе треба да демонстрира дека е подготвена, и покрај финансиските и надворешно-

политички ограничувања, да посвети доволно време, ресурси и енергија за

изведување докрај на започнатите реформски зафати. Во исто време, Македонија

мора многу повеќе да инвестира во своите човечки ресурси и дополнително да се

афирмира како сигурен партнер на меѓународната сцена, а со тоа и да ги подобри

своите позиции и подобро да го артикулира својот државен интерес. Она што е од

голема важност за напредок во овој домен е и потребата за

вклучување на невладиниот сектор во дискусиите односно приоритетите на земјата.

Дополнително, потребно е да се зајакнат капацитетите на нашите мисии во клучните

земји и да се посвети поголемо внимание на стручната оспособеност

и активностите на македонските претставници зад граница - амбасадорите,

конзулите, економските и други промотори – затоа што тие го претставуваат лицето

на Македонија пред светот. Дипломатијата загуби многу поради доцнењето на

испраќање дипломати –амбасадори во испразнетите амбасадорски места поради

несогласувањата околу нивното именување претходната година. Штетните

последици, иако се направени значителни напори за нивно санирање, можат да

произведат свој оддек и понатаму. Затоа, потребно е итно доекипирање и

комплетирање на македонската дипломатска мрежа и нејзино активирање во најкус

можен рок.

Преземени се позитивни чекори во зајакнувањето на македонската

дипломатија (одбрамбена, економска, конзуларна) и се препорачува да се следи тој

тренд, преку зголемување на буџетот на Дипломатската академија, овозможување на

стручни меѓународни обуки итн. Но, никако не треба да се заборави важноста и на

135

поврзувањето и промоцијата преку електронските медиуми (интернет, интерактивни

веб-страници).98

6.2 Конзуларни услуги на Министерството за

надворешни работи на Р. Македонија

Министерството за надворешни работи преку Директоратот за конузлрани и

визно-пасошки работи, како и во соработка со дипломатиматско-конзуларните

претставништва во странство, се залага за обезбедување на стручна, квалитетна,

навремена помош и услуга на сите државјани на Република Македонија, кои по

разни основи патуваат и престојуваат во странство, како и за нивните потреби од

помош и услуга во странство, а се со живеалиште во Република Македонија.

Кога државјаните на Република Македонија патуваат и престојуваат во странство,

треба да имаат основни информации за земјата на престојот, да внимаваат на

спецификите на нејзините закони и обичаи и да ја сносат одговорноста за своите

постапки.

Треба да имаат разбирање за практичните правни ограничувања за тоа што

можат да очекуваат од конзуларните службеници како помош и услуга, особено во

случај на постоење на двојно државјанство. При патување или престој во странство,

државјаните на Република Македонија подлежат на законите и прописите на земјата

во која престојуваат. Конзуларните службеници не можат да ги заобиколат ниту

локалните прописи, кои во одредени земји можат да бидат многу различни од

вообичаените стандарди. Во случај на потреба за било каква помош и услуга,

македонските држвјани во странство, треба да се обратат до најблиското

дипломатско-конзуларно претставништво на Република Македонија. За подобро,

поквалитетно и навремено добивање соодветна конзуларна помош, треба да се

презентираат што повеќе информации, податоци и документи. Одредени прашања

98

Јанева, Б., Надворешни работи, Достапно на: http://oi.org.mk

136

можат да се решат веднаш, додека за други понекогаш е потребно да се завршат во

определено или подолго време.

Министерството за надворешни работи ќе направи се што е можно да им

овозможи соодветна стручна помош и услуги на државјаните на Република

Македонија кои престојуваат во странство, како и помош и услуга по разни прашања

поврзани со нивниот престој во странство.

Конзуларната помош се дава, а услугите се вршат согласно позитивните прописи

на Република Македонија, како и меѓународните и билатерални спогодби. Притоа,

МНР не може да воспоставува права, односи и стандарди за помош и услуги на

своите државјани во странство, вон овие меѓународни и билатерални правни акти.

Заради својата ограничена дипломатско-конзуларна мрежа на претставништва во

странство, МНР вложува напори максимално да им помогне на државјаните на

Република Македонија, особено во тешки и компликувани ситуации и во оние земји

во кои Република Македонија нема свое претставништво.

Министерството за надворешни работи – Директоратот за конзуларни и визно-

пасошки работи, се залага да обезбеди брза, квалитетна и навремена услуга, да

информира со сите расположливи релевантни информации за секој поединечен

случај со своите специфики, при тоа без да се повредуваат правата на други, чии

интерес исто така можеби треба да се заштити.

Барателите на услуги имаат право на приватност , како и увид во сите

информации и документи кои се однесуваат на нивното барање.

Правото на приватност е заштитено, па ни една информација без согласност на

барателот на услугата нема да биде откриена на други лица вклучувајќи го и

семејството.

МНР-Секторот за конзуларни работи ќе ги цени вашите коментари и забелешки за

конзуларната помош која ви се обезбедува. Со тоа се добиваат сознанија за она што

се работи, како и за да се унапреди и обезеди повисок квалитет на услугите. Се

молат корисниците на услуги да инфромираат за нивните ставови и мислења

доколку сметаат дека дадената услуга не ги задоволува стандардите и вообичаената

137

практика. Сите поплаки и забелешки ќе бидат третирани со сериозност и со должно

внимание.99

6.3 Протоколот во Република Македонија

6.3.1 Церемонијал протокол во Република Македонија

Во Република Македонија се практикува протокол, меѓутоа тој не е никаде

дефиниран и пропишан, како формиран државен протокол, кој ќе ги содржи

востановените правила на однесување.

Македонија е меѓу последните држави во регионот што нема воспоставено

единствен државен протокол. Имиџот на целата држава и на водечките политичари е

во рацете на триесетина службеници од различни служби, кои немаат ни пишани

правила според кои треба да работат.

Во Македонија се забележани бројни грешки на протоколот. Однесувањето

во официјални државни пригоди, незабележливо за пошироката јавност, го прави

имиџот на државата и на нејзините политичари. Протоколот точно кажува која боја

костум да облече шефот на државата, премиерот или гостинот, кога да јаде, како да

се поздрави, дали да седне лево или десно на масата, кога со себе да ја земе и

сопругата. Тој систем, направен од различни школи, е универзален во целиот свет.

Секоја држава по малку го приспособува на своите обичаи.

Најчести грешки во македонскиот протокол:

Некои од политичарите погрешно ја слушаат химната, со рацете на грб

Протоколот јасно кажува каква боја костум да облече шефот на

државата, премиерот или гостинот, кога да јаде, како да се поздрави,

дали да седне лево или десно на масата, кога со себе да ја земе и

сопругата. Но во нашата земја често се случуваат грешки во однос на

споменатите работи.

99

Министерство за надворешни работи на Република Македонија, МНР Конзуларни услуги,

http://mfa.gov.mk/index.php?option=com_content&view=article&id=467&Itemid=352&lang=mk

138

Погрешно распоредување на претседатели и амбасадори на други

земји100

Погрешно поздравување на странските претседатели на други земји101

Црвен килим не е црвен синтелон. За вакви свечени настани се ставаат

специјални килими со нишки што лежат на подлогата и не треба да се

лепат со селотејп, кој може да се одлепи, килимот да се свитка и

гостинот може да се сопне

Како главни правила кои македонскиот протокол мора да ги почитува се:

Химната се слуша исправено, со рацете покрај телото - никако со рацете зад

грб или прекрстени напред.

Знамето не смее да го допира подот.

Кога има гостин од друга држава, на десната почесна страна стои знамето на

државата од каде што доаѓа гостинот, а на левата страна македонското знаме.

Според правилата на првенство на консултации кај претседателот на

државата, премиерот треба да седи прв од десно, а министерот за надворешни

работи прв од лево. Кај нас ова не се почитува.

Политичарот не ја носи својата сопруга во странство кога оди на работна

посета. Тоа се смета за несоодветно.

Службите за протокол работат врз основа на белгискиот протокол, кој се

приспособува на македонски пригоди. Белгискиот е земен како основа затоа што

наш дипломат, кој бил во служба во Белгија, по враќањето во Македонија составил

работна верзија на неформален прирачник за протокол според кој сега се работи.

Преземени се и дел од правилата од францускиот протокол.

Во Министерството за надворешни работи подготвуваат уредба за вршење

протоколарни работи. Уредбата е во работна верзија, допрва треба да се донесе.

Сепак, и во неа не е предвидено да се формира државен протокол. Протоколарни

100

Претседателите на Србија, Хрватска, Албанија, Црна Гора и на претставничката на Турција, беа

сместени на страна во ложата на Собранието, во самиот агол на просторијата. Правилото говори дека

секогаш претседателите треба да имаат подобро место, отколку амбасадорите. Претседателот на

Србија – Тадиќ беше сместен до ѕид. Додека неговиот претставник на централно место. 101

Од страна на претседателот на Собранието Трајко Вељановски, наместо да бидат поздравени сите

претседатели поединечно

139

правила се учат на неколку од приватните факултети и во Дипломатската академија

на МНР, на ниво на обуки.102

6.3.2 Директорат за дипломатски протокол во министерството за

надворешни работи

Во министерството за надворешни работи како дел од неговата структура

функционира директоратот за дипломатски протокол. Дипломатскиот Потокол на

МНР, своите тековни активности ги заснова на Виенската конвенција за

дипломатски односи како базичен меѓународен правен документ со кое се

регулираат дипломатските активности на меѓународното право. Успешна

реализација на државни, официјални, работни и други видови посети, од

организациски аспект, организирање на протоколарниот церемонијал при

предавањето на акредитивните писма на амбасадорите на странски држави или

слични акти на шефовите на претставништва на меѓународните владини

организации акредитирани во или за Република Македонија, како и обезбедување,

остварување и уживање на имунитетите и привилегиите од нивна страна.

Позначајни активности на ДП на МНР се активностите во насока на подготовка на

посети на министерот за надворешни работи во странство, како и при посетите на

странски министри во Република Македонија, организирање на протоколоарек

куртуазен пречек на аеродромите и другите гранични премини во Република

Македонија, како и орчанизирање на транспорт, сместување и друга логистичка

подршка на странските делегации.

Активности во врска со наименувањето на почесните конзули на Република

Македонија, како и координирањето на нивната работа.

Исто значајни работи ДП при МНР врши во водење на евиденција во врска со

остварувањето и уживањето на привилегиите и имунитетите кои произлегуваат од

меѓународните конвеции и домашното позитивно право.

Како и спроведувањето на постапката за именување на нови амбасадори на

Република Македонија во странство.

Директорат за дипломатски протокол во министерството за надворешни

работи е структуриран на следниот начин:103

102

Адаптирано од: Стојанова, С., ―Кога каниш претседател, не го седнуваш во ќош‖, Нова

Македонија, Број 21695, Мај 2009, Достапно на:http://www.novamakedonija.mk

140

1

Директор за дипломатски протокол

Директор

СЕКТОР ЗА ДИПЛОМАТСКИ ПРОТОКОЛ

1

Помошник директор на Сектор за дипломатски протокол

Помошник директор

2

Сектор за дипломатски протокол

Виш советник

Одделение за церемонијал и посети

1

Раководител на Одделение за церемонијал и посети

Раководител на Одделение

2

Советник за церемонијал и посети

Советник

3

Виш соработник за церемонијал и посети

Стручен соработник

4

Соработник за церемонијал и посети

Соработник

5

Помлад соработник за церемонијал и посети

Помлад соработник

6

Самостоен референт за административни работи

Самостоен референт

7

Помлад референт за административни работи

Помлад референт

Одделение за почесни конзули

1

Раководител на Одделение за почесни конзули

Раководител на Одделение

2

Советник за почесни конзули

Советник

3

Виш соработник за почесни конзули

Виш соработник

4

Соработник за почесни конзули

Стручен соработник

5

Помлад соработник за почесни конзули

Помлад соработник

СЕКТОР ЗА ДИПЛОМАТСКИ СЕРВИС

1

Помошник директор на Сектор за дипломатски сервис

Помошник директор

103

http://mfa.gov.mk/index.php?option=com_content&view=article&id=278&Itemid=361&lang=mk

141

2

Сектор за дипломатски сервис

Виш советник

Одделение за привилегии и имунитети

1.

Раководител на Одделение за привилегии и имунитети

Раководител на Одделение

2

Советник за привилегии и имунитети

Советник

3

Виш соработник за привилегии и имунитети

Виш соработник

4

Соработник за привилегии и имунитети

Соработник

5

Помлад соработник за привилегии и имунитети

Помлад соработник

6

Самостоен референт за административни работи

Самостоен референт

7

Помлад референт за административни работи

Помлад референт

Одделение за акредитации

1.

Раководител на Одделение за акредитации

Раководител на Одделение

2

Советник за акредитации

Советник

3

Виш соработник за акредитации

Виш соработник

4

Соработник за акредитации

Соработник

5

Помлад соработник за акредитации

Помлад соработник

6

Самостоен референт за административни работи

Самостоен референт

Табела 7 - Систематизација – Директорат за дипломатски протокол

142

6.4 Државни симболи на Република Македонија

(знаме, грб и химна)

Знамето, грбот и химната на Република Македонија се трите државни симболи,

тие се составен и неопходен сел од работата на протоколот.

Знамето претставува еден од основните симболи на државата, па оттука

сосема разбирливо, постојат одредени правила и правно регулирани процедури

околу начинот на неговото истакнување и веење.

Република Македонија спаѓа во редот на земји во кои државното знаме се

користи и на копно и на вода. Според постојната законска регулатива во Република

Македонија не постојат посебни знамиња – штандарт на претседателот на

републиката, но, има симбол на Претседателот на Република Македонија, уреден со

внатрешен акт на Кабинетот на претседателот на Република Македонија донесен на

02.12.2017 година, кој се користи како грб на Претседателот на Република

Македонија104

. Се надевам дека наскоро оваа пракса ќе се смени, односно дека овие

институции покрај државното знаме ќе го користат и нивниот стандарден знак.

Националното знаме на Република Македонија постојано е истакнато врз или

пред објектот во кој е сместена резиденцијата на претседателот на републиката, врз

104

http://heraldika.org.mk/news/grb-pretsedatel/

143

или пред објектот во кој се наоѓа Собранието на Република Македонија, врз или

пред објектот на Владата на Република Македонија и на објектите во кои се

сместени министерствата. Исто така знамето на Македонија се истакнува на

определени објекти на границата на Република Македонија и на други објекти во

Република Македонија во близина на границата, според посебни прописи и во други

случаи, под услови и на начин утврдени со закон или со друг пропис. Знамето на

Република Македонија се употребува како ознака на воздухоплови, бродови или

други пловила, како и на други јавни превозни средства, заради означување на

нивната припадност на Република Македонија, под услови и на начин утврдени со

соодветни прописи.

Знамето секогаш треба да биде подигнато, така што горниот раб од знамето

да го достигнува врвот на знаменото копје, сошката или јарболот. На врвот од

јарболот на кој се вее знамето, не треба да се вее друго знаме или да се истакнува

друг знак. Знамето се вее од изгревање до заоѓање на сонцето. При средба со

македонски воен брод, бродот на внатрешната пловидба на Република Македонија

поздравува со еднократно бавно спуштање на знамето на една третина од висината

на знаменото копје, сошката или јарболот.

Секогаш кога на бродот се наоѓа претседателот на Република Македонија,

знамето се истакнува на предниот јарбол. Ако на бродот нема преден јарбол,

знамето се истакнува на јарболот над командниот мост. Доколку на бродот се наоѓа

функционер на странска држава како почесен гостин на претседателот на Република

Македонија, или на претседателот на Владата на Република Македонија,

претседател или член на влада на странска држава или специјален пратеник на

функционер на странска држава, со негово одобрување на предниот јарбол ќе се

истакне и знамето на таа држава или стандардниот знак на странскиот претставник.

Во случаи кога претседателот на републиката со чамец се превезува до брод

или обратно, знамето се истакнува на крмата на чамецот. Доколку странски

претставник со чамец се превезува до брод или обратно, на крмата на чамецот се

истакнува знамето на Република Македонија, а на прамецот на чамецот знамето на

државата или стандардниот знак на странскиот претставник.

Знамето на Македонија се истакнува во денови на празниците на Македонија

утврдени со закон на објектите во кои се сместени органите на државната власт,

единиците на локалната самоуправа, јавните служби, јавните установи и јавните

144

претпријатија кои ги основа републиката, односно единицата на локалната

самоуправа. Знамето на Македонија се истакнува при испраќањето на

претседателот на републиката од Република Македонија и пречекот на

претседателот на републиката при враќањето од странство, како и при официјално

доаѓање во Република Македонија, односно при испраќање од Република

Македонија на претседател на држава, суверен или овластен претставник на

меѓународна организација. Знамето на Република Македонија се истакнува на

превозните средства кои ги користи претседателот на републиката.

Исто така, знамето на Република Македонија се истакнува на половина копје

во денови на жалост што ги определува Владата и во други случаи под услови и на

начин утврден со закон. Знамето на Република Македонија се истакнува на објектот

во кој е сместено дипломатското или конзу- ларното претставништво на Република

Македонија во странство, на резиденцијата на шефот на претставништвото и на

превозните средства што тој лично ги користи во вршењето на службените

должности, во согласност со соодветните меѓународни договори, прописите и

обичаите во земјата во која се наоѓа претставништвото, односно правилата и

практиката на меѓународната организација при која се наоѓа претставништвото.

Знамето на Република Македонија се истакнува во просториите во кои се

гласа, училници, обредни сали, простории за состаноци и слично. При меѓународни

средби, натпревари и други собири (политички, научни, културно-уметнички,

спортски и други) на кои Република Македонија учествува или е презентирана, во

согласност со правилата и практиката на одржувањето на тие собири. При прослави,

свечености и други политички, културни, спортски и слични манифестации кои се

од значење за Република Македонија, како и во приватниот живот на граѓаните при

празнување и во други случаи, ако неговата употреба не е спротивна на закон.

145

При истакнување на знамето на Република Македонија во затворени

простории, тоа секогаш се става од десната страна гледано од страна на говорникот,

а доколку истовремено се истакнуваат знамето на единицата на локалната

самоуправа и други знамиња тие треба да стојат од левата страна оддалечени два

метри, еден метар пониско и со помали димензии од знамето на Република

Македонија.105

Знамето на Македонија е официјалното знаме на територијата на државата,

усвоено на 5 октомври 1995 година кога се сменило старото македонско знаме.

Знамето е составено од црвена позадина на која има златно сонце. Сонцето е со осум

сончеви краци кои се простираат од сончевиот диск со проширување до рабовите на

знамето. Сончевите зраци се вкрстуваат по дијагонала, хоризонтала и вертикала.

Дијаметарот на сончевиот диск е една седмина од должината на знамето. Центарот

на сонцето се поклопува со точката во која се сечат дијагоналите на знамето.

Односот на ширината и должината на знамето е еден наспрема два.

105

Гајдов, П., Истакнување и веење на знамето на Р. Македонија, Македонски Хералд, број 5, Јули

2011, стр.7

146

Слика – Конструкциска шема на последниот предлог за знамето на РМ

Процесот на усвојување и промена на државното знаме на Македонија

започнал во 1995 година. Тогашната Влада на Македонија го задолжила Мирослав

Грчев да подготви идејни решенија за ново знаме и нов грб на државата. Така, за

еден месец, Грчев изготвил по 12 дизајни за знаме и грб на Македонија, каде

знамињата се делеле на: знамиња со златен диск на црвена основа, знамиња со

златен диск кој излегува од границите на знамето, знамиња со златни дискови и

триаголни зраци и знамиња со златни дискови и со златни краци на целата основа.

При изработка на знамето, Мирослав Грчев морал да внимава на двата критериума

поставени од Владата на Македонија106

:

знамето да ги има истите бои како и претходните македонски

знамиња, односно крвава црвена и златно жолта, и

знамето да го има сонцето како единствена апликација.

1062,002,012,022,032,042,052,062,072,082,092,10

„Македонски Хералд број 5―. проверено на 2011-08-13.

147

Знамето на Република Македонија е црвено со златно-жолто сонце. Сонцето е

со осум сончеви краци - модификација на Ѕвездата од Кутлеш, кои се простираат од

сончевиот диск со проширување до рабовите на знамето. Сончевите зраци се

вкрстуваат по дијагонала, хоризонтала и вертикала. Дијаметарот на сончевиот диск е

една седмина од должината на знамето. Центарот на сонцето се поклопува со

точката во која се сечат дијагоналите на знамето. Односот на ширината и должината

на знамето е еден наспрема два. Тоа претставува „ново сонце на слободата―, испеано

во македонската национална химна Денес над Македонија.107

Грбот на Република Македонија претрпел неколку модификации, уште во 1946

година кога е заменет грбот на Народна Република Македонија, a на 16 ноември

2009 со отстранувањето на црвената петокрака го добива својот денешен лик. При

составување на грбот на НРМ, за разлика од повеќето социјалистички држави и

републики, историскиот грб не го најде своето место во новиот социјалистички

амблем, создаден по урнек на „грбот― на СССР. Наместо историскиот и земски грб,

новиот грб на Н.Р. Македонија поприма чисто пејзажна композиција, и со тоа

влегува во иста категорија со Романија, Босна и Херцеговина и Црна Гора.

Авторството на грбот му се припишува на Василије Поповиќ – Цицо, кој веројатно

е авторот на ликовното решение на претставата на грбот од законот, кој се

употребувал до крајот на истата година. Според Нико Този, кој учествувал во

креирањето на грбот, Цицо знаел за земскиот грб на Македонија. Има мислење дека

автор на денешниот грб е Ѓорѓе Андреевиќ – Кун кому му се припишува и

авторството на грбовите на другите републики на ФНРЈ, кој всушност стилски ги

унифицирал.

Грбот на Н.Р. Македонија е усвоен на Второто вонредно заседание на народното

собрание одржано во Скопје на 26 јули 1946 година, каде што е донесен Законот за

Грб на Народна Република Македонија.108

После осамостојувањето на Република Македонија се прават обиди за решавање на

проблемот со државниот грб. Првиот обид за решавање на проблемот со државниот

грб потекнува од 1992 година, кога е даден предлог државниот грб да биде базиран

на знамето, црвено, 16-крако сонце од Кутлеш (Ѕвездата од Вергина), со додаток на

стилизирана буква „М― и со брановидни линии во основата. Овој предлог не доби

107

Службен весник на РМ, 1995 год.: Закон за знамето на Република Македонија 108

Президиум на народното собрание на Народна Република Македонија, бр 559, 27 Јули 1946

148

поддршка во Собранието поради проблемот со Грција околу 16 кракото сонце од

Вергина.

Предлог на Никола Поповски од 1995 година за исфрлање на петокраката,

повторно се актуелизира во 2007 година од страна на тогашниот премиер Никола

Груевски, најнапред да се извади петокраката, како почетна фаза за решавање на

проблемот со државниот грб на Република Македонија.

Со обезбедена поддршка, овој предлог повторно беше ставен на маса од страна на

Владата на Република Македонија во 2009 година, како единствен предлог кој

влегол во собраниска процедура. Без јавна расправа, на 16 ноември 2009 година, без

никаква расправа на собраниската седница, беше усвоен новиот Закон за грб на

Република Македонија со старо-новото решение за изгледот на државниот грб.

Македонскиот државен грб е еден од двата во Европа кои се со пејзажен

карактер. Грбот на Република Македонија претставува поле опкружено со житни

класје кои се поврзуваат на врвот, испреплетено со плодови од афион и тутунови

лисја, што се поврзани на дното со лента прошарана со народни мотиви. Среде во

полето се оцртува планина во чие подножје тече река, а зад планината изгрева сонце.

109

Химната на Република Македонија е „Денес над Македонија―, таа е национална

химна на Македонија, компонирана во 1941 година. Автор на текстот е Владо

Малески, а автор на музиката Тодор Скаловски. По завршувањето на Втората

109

http://heraldika.org.mk/arms-of-the-republic-of-macedonia/

149

светска војна е усвоена како химна на Социјалистичка Република Македонија во

рамките на поранешна Југославија, а во 1992 година со закон е прогласена и за

химна на независна Република Македонија.110

6.5 Претседателска гарда на Република Македонија

Баталјонот за почести и опслужување е заснован врз темелите на Првата

Гардиска бригада која беше формирана по осамостојувањето на Република

Македонија на ден 26 Март 1992 година во касарната ―Илинден‖, по заминувањето

на тогашната Југословенска Народна Армија и формирање на Армија на Република

Македонија.

Со преструктуирањето на Армијата на Република Македонија во 2001 година,

започна формирањето на Гардискиот Баталјон за почести и опслужување во состав

на Првата Гардиска бригада која беше активно вклучена во одбраната на

суверенитетот и територијалниот интегритетот на Република Македонија во сите

кризни подрачја.

Според тогашната формациската поставеност на баталјонот во неговиот

состав беа:

Командата на баталјонот,

првата и втората гардиска чета,

четата за опслужување и воениот оркестар.

Во составот на баталјонот влегоа старешини со големо искуство стекнато во

првата Гардиска бригада, така што на 22.07.2002 година официјално почна да

функционира гардискиот баталјон за почести и опслужување. На 01.03.2006 година,

Гардискиот баталјон за почести и опслужување се трансформира во баталјон за

110

http://pravda.gov.mk/documents/GRB%20I%20ZNAMEp.pdf

150

почести и опслужување во чија формациска поставеност влегоа: Команда на

баталјонот, гардиска чета, чета за опслужување и воен оркестар.

Со последната трансформација во АРМ, со која се вршеше

професионализација, осовременување и целосни подготовки за влезот во НАТО,

баталјонот за почести и опслужување е ставен во формацискиот состав на

Командата за логистичка поддршка (КЛП) на АРМ.

Мисијата на Баталјон за почести и опслужувања е:

Стручно и методско оспособување и усовршување на целокупниот

состав за давање на протоколарни почести од различен карактер и

големина.

Постојано Логистичко обезбедување на Министерство за Одбрана и

Генерал Штаб на Армијата на Република Македонија во сите услови.

Обезбедување на Претседателската резиденција со готовиот вод кој е

во состав и дел од мисијата на Баталјон за почести и опслужувања.

Согласно Правилото на служба во АРМ, баталјонот за почести и

опслужувања денес постигнува квалитетено и професионално ниво во

организирањето и изведувањето на борбената обука, при што се создадени пореални

услови за постигнување на пропишаните норми дадени според НАТО – борбените

правила. Баталјонот за почести и опслужување на многубројни странски делегации и

државници им оддаде почести на највисоко професионално ниво.

151

6.6 Привилегии и имунитети во Евроската Унија и

Република Македонија

Европската Унија на териториите на земјите-членки ги ужива сите

привилегии и имунитет потребни за извршување на нејзините задачи, според

условите утврдени во Протоколот од 8 април 1965 година за привилегиите и

имунитетот на Европската унија.

Членовите од 11 до 14 и член 17 на Протоколот за привилегиите и

имунитетите на Европската унија се применуваат за судиите, генералните адвокати,

судските секретари и за помошниците судии известители на Судот на правдата на

Европската унија, без да се во спротивност со одредбите што се однесуваат на

имунитетот од судските постапки за судиите, што се утврдени во претходните

ставови.

На територијата на земјите-членки ЕЦБ ужива привилегии и имунитети што

се неопходни за вршењето на нејзините задачи, под условите утврдени во

Протоколот за привилегиите и имунитетите на Европската унија.

Протоколот за привилегиите и имунитетите на Европската унија се

применува за телата што се спомнуваат во став 1 од Протоколот, под услов ако тие

се основани во согласност со правото на Унијата, за членовите на нивните органи

при вршењето на нивните службени должности и на нивните вработени.

Земјата-членка на чијашто територија се наоѓа седиштето на Унијата ги

доделува вообичаените дипломатски имунитети и привилегии на мисиите на третите

земји што се акредитирани во Унијата. Привилегиите, имунитетите и олеснувањата

се даваат на службените лица и на останатите службеници на Унијата исклучиво во

интерес на Унијата.

Секоја институција на Унијата е обврзана да го одземе имунитетот што му е

даден на определено службено лице или друг службеник секогаш кога таа

институција смета дека одземањето на имунитетот не е спротивно на интересите на

Унијата.111

111

CONSOLIDATED VERSIONS

OF THE TREATY ON EUROPEAN UNION AND THE TREATY

ON THE FUNCTIONING OF THE EUROPEAN UNION

(2010/C 83/01)EN 30.3.2010 Official Journal of the European Union C 83/1, Publication Office of the

European Union

152

Во надлежностите и работите кои ги врши Министерството за надворешни

работи покрај акредитацијата на амбасадори, приемот на акредитивни писма, спаѓа и

издавањето привилегии и имунитети на странски дипломатски претставништва и

претставништва на меѓународни владини организации и други работи во врска со

именувањето и отповикувањето на амбасадори на Република Македонија во

странство.112

6.7 Церемонијали

6.7.1 Пристигнување и заминување на високи делегации и шефови на

дипломатски мисии

Во овој дел од трудот ќе бидат споменати и анализирани случаи од

пристигнување и заминување на високи делегации и шефови на дипломатски мисии

кои доаѓаат во Република Македонија, како и на нашите претставници кога

патуваат во странски земји.

6.7.1.1 Посета на највисоки државни функционери во Република

Македонија

Протоколарната активност која ја нарекуваме посета, се состои од низа на

добро испланирани и координирани активности кои се изведуваат при доаѓањето на

високи државни делегации во Република Македонија. Секоја држава е потребно да

ги испланира своите посети однапред и на времено да го информира протоколот, со

цел да се преземат неопходни и сеопфатни мерки за да се испланира и реализира

секоја посета.

Една од клучните работи од која зависи понатамошниот тек на планирање и

обемот на активностите кои се преземаат е да се утврди карактерот на посетата,

2985 Luxembourg, LUXEMBOURG, http://eur-

lex.europa.eu/JOHtml.do?uri=OJ:C:2010:083:SOM:EN:HTML. 112

Извор www.mfa.gov.mk

153

односно дали станува збор за официјална, работна, приватна или посета на

пропатување.

Официјалната посета е највисок ранг на посета и воедно најголем предизвик

за протоколот, кога се практикува примена највисок степен на дипломатски

протокол, при што треба детално одностно до минута да се разработат сите детали.

Обично овие посети се на највисоко ниво односно на ниво на Шеф на држава, со

многу церемонијал, свечености, размена на поклони и слично. Овие посети се

возвратни посети и се базираат на приципот на реципроцитет. Подоцна подетално ќе

го образлозиме овој вид на посети.

Работната посета е помалку церемонијална од официјалната посета, со

помалку церемонијал, временски пократка најчесто трае еден ден, со работен

карактер односно работни разговори, работен ручек без церемонии на пречек и

испраќање, со можна размена на симболични поклони. Обично за рашавање на

некои отворени прашања, некој билатерален проблем, консултации и слично.

Карактеристично е што оваа посета не се возвраќа.

Посетите на пропатување се кога делеација која поради посета на трета земја

поминува преку теритотијата на нашата држава, при тоа преку дипломатски пат се

информира протоколот за времето и начинот на влез и излез во Република

Македонија и другите барања за ВИП салон, возила, полициска придружба и

слично. При овие посети најчесто шефот на делегацијата е пречекан и поздравен од

шефот на протоколот, кој ги пренесува поздравите од домакинот, истите траат по

неколку часови.

Вообичаен начин на договарање на посетите е по дипломатски пат, преку

амбасадите и Министерството за надворешни работи. Повик за посета најчесто

праќа шефот на државата домаќин, но иницијатива може да даде и државата гостин.

Ниту еден шеф на држава нема да прати покана за посета доколку предходно по

дипломатски пат преку неговите служби не го испита итересот за истата. Во текот на

ова договарање страните го договараат и карактерот на посетата.

Кога поканата ќе биде пратена и прифатена, се утврдени датумите за посетата двете

страни почнуваат да ја договаат реализацијата на истата. Најчесто преку амбасадите

154

и протоколот се утврдува прогарамата, програмата за сопружниците доколку се во

придруба, размената на поклони, одликувања и слично.

При подготвувањето на програмата протоколот треба да посвети внимание да ги

обезбеди податоците за гланиот гостин и неговиот придружник, како биографија,

посебните итереси, ограничувања во ихраната, здравствената состојба, желбите за

сместување и слично. Додека министеството за надворешни работи ја подготвува

платформата за разговор во политичкиот дел на посетата, темите за разговор,

потпишувањето на билатерални договори, спогодби, протокли и слично.

Откако ќе бидат собрани сите неопходни податоци и ќе биде постигнат договор

помеѓу страните вклучени по овој процес, се почнува со изготвувањето на

програмата од страна на протоколот. Програмата детално го опишува практично

секој момент од времето на пристигнување, до времето на заминување на гостинот,

вклучувајки распоред на возила, контакти во возачите на возилата, листите на

присутво на пречекот, политичките средби, работните ручеци, свечената вечера и сл.

како и јазикот на кој ќе се водат разговорите, начинот на облекување т.е dresscode,

кулутурната програма, размената на поклони и слично. Една финална програма би

требало да изгледа како во прилогот:

155

156

Во текот на подготовката на програмата пред финализација обично

протоколот организира поширок состанок со претставници од секторот за односи со

јавноста, министеството за надворешни работи, управата за обезбедување на ВИП

личности и делегации, Армијата на Република Македонија, Службата за општи и

157

заеднички работи при Владата на Република Македонија, на кој се разгледува

програмата, истите се информираат за нивните активности во реализацијата на

програма и истата се доставува до амбасадата на државата гости за да се

дистрибуира до нивниот протокол.

Пред пристигнувањето на високиот гостин вообичаена пракса е да пристигне

предходница која најчесто е составена од: шеф на протокол, претставник од

службата за обезбедување, во некои случаеви претставник од службата за односи со

јавноста и претставник од амбасадата на државата гостин. Целта за нејзината посета

е да се финализира прогамата, да се разгредаат сите точки од програмата, движења,

сместувањето и сл.со цел истите да му бидат претставени на шефот на делегација.

Доколку гостинот пристигнува на некој од аеродромите во Република Македонија,

се организира протоколарен пречек на аеродромот. После слетувањето на

воздухопловот шефот на протоколот на државата домакин и амбасадорот на

државата гостин го пречекуваат високиот гостин и ги претставуваат лицата кои се

присутни на пречек. На овој протоколарен пречек присутна е гардата на АРМ и се

одаваат воени почести на гостинот.

Во прилог се шематски прикажани процедурите за пречек и испраќање на

аеродором.

АЕРОДРОМСКА ЗГРАДАVIP

ХАНГАР

1 2

LEGENDA

- лица кои вршат пречек

- гардисти во почесен шпалир

- службени возила

1) Pozdr avuvawe so l i cat a koi vr { at

do~ek

2) Pomi nuvawe ni z sve~eni ot { pal i r

3) Vl eguvawe vo sl u` beni t e vozi l a

3

20m

20

m

10

ШЕМА ЗА ПРЕЧЕК НА ВИП ЛИЦА НА АЕРОДРОМ

158

После пречекот се формира т.н моторкада распоредот на возила со кој високиот

гостин и неговата делегација ке бидат превезувани во текот на посетата:

СООБРАЌАЈНА ПОЛИЦИЈА

ПРОТОКОЛ

ВОЗИЛО ЗА ОБЕЗБЕДУВАЊЕ - С1

ВИП Возило

ВОЗИЛО ЗА ОБЕЗБЕДУВАЊЕ – С2

ЕСЗ

РЕЗЕРВНО ВИП ВОЗИЛО

Возило – 1

Возило – 2

САНИТЕТСКО ВОЗИЛО

СООБРАЌАЈНА ПОЛИЦИЈА

На ВИП возилото во кое се превезува шефот на делегацијата се поставува на десната

страна на возилото знамето на државата гостин, а доколку во истото возило се

159

превезува и претседателот на Република Македонија, тој секогаш седи на левата

страна и на истата страна се поставува знамето на Република Македонија. Кога

гостинот е во официјална посета на Република Македонија ВИП возилото го

придружуваат најмалку три моторциклисти како почесна придружба.

Пред доаѓањето на делегацијата, при појавувањето на претседателот на

Република Македонија, командирот на почесната единица командува „почесен

поздрав на ле- ВО‖, а воениот оркестар интонира марш. Командирот на почесната

единица предава рапорт и го следи претседателот при обиколката на почесната

единица до крајот на стројот. Претседателот на Република Македонија врши

смотра на стројот и го поздравува знамето на Република Македонија. На

свечениот пречек учествуваат почесната единица со знамето на Република

Македонија и воениот оркестар. Почесната единица е чета со јачина од 2 вода по

20 гардисти и 2 старешини командири на водови, знаменосец и двајца

придружници - 3 старешини и командир на почесната единица 1 офицер. Се

поставува почесна стража пред вилата 12 војници гардисти, во вилата 6 војници

гардисти и 2 војници гардисти пред апартманот во хотелот каде е сместен

гостинот.

При доаѓање на странската делегација претседателот го пречекува гостинот кај

возилото, воениот оркестар интонира марш. Командирот на почесната единица

командува „почесен поздрав на де-СНО‖. Гостинот и домаќинот се качуваат на

бината и ги заземаат своите места. Воениот оркестар ја интонира химната на

земјата гостин, а потоа на земјата домаќин. Воениот оркестар интонира марш,

претседателите слегуваат од бината и продолжуваат со смотра на стројот.

Командирот на почесната единица предава рапорт и го следи гостинот при

обиколката на почесната единица до крајот на стројот. Гостинот го поздравува

знамето со наклон на главата и со поглед ја поздравува единицата поминувајќи до

крајот на истата. На крајот командирот на почесната единица отпоздравува со

сабја и следи запознавање со членовите на делегациите на македонската и

странската делегација од страна на гостинот и претседателот, а потоа влегуваат во

вилата.

Во прилогот е шематскиот приказ на пречекот на странски претседатели во

вилата „Водно―, која е работен кабинет на Претседателот на Република Македонија.

160

При официјалните посети вообичаена праќса е да се приредуваат свечени

вечери или свечени ручеци доколку посетата е еднодневна. Протоколот го утврдува

местото и времето на одржување на вечерата, се изработуваат покани кои се

доставуваат до гостите кои ќе бидат поканети на вечерата, се изготувава распоред на

седење на гостите, се во согласнот со префернциите на гостинот, а притоа секогас

водејки сметка за нашата традиција се подготвува мени за свечена вечера кое

секогаш е проследено со македонски пијалаци.

Во прилог е прикажана фотографија од мени за свечена вечера:

ШЕМА за пречек на претседатели на странски држави во вила „ВОДНО“

ВОЕН ОРКЕСТАР

ПОЧЕСНА ЕДИНИЦА

МЕДИУМИ

ЛЕГЕНДА - претседател

- Странски Претседател

-- Воен оркестар

- Почесна гарда и знаме

- Аѓутант

- Странски аѓутант

1

2

3

ПРЕЧЕК

ХИМНА

РАПОРТ

4 ЗНАМЕ

5 ИСПРАЌАЈ

1

2

3 4

5

161

Здравицата е составен дел на свечената вечера, може да биде усна или

пишана, таа се кажува на почеток на вечерата од како ќе биде послужено првиот

курс од менито и кога ќе биде послужено вино за сите гости или пред десертот. Еве

некои правила за здравицата, прво здравица кажува домаќинот, во станата положба

додека другите седат, кога ќе заврши со здравицата се наздравува со гостинот и сите

гости стануваат, чашите треба да бидат наполнети со вино, доколку некој не пие

алкохол наздравува со вода, кога се наздравува гостинот се гледа во очи, а чашата се

држи во висина на срцето. Гостинот возвраќа на здравицата по истата постапка,

162

неговата здравица не треба да биде подолба од здравицата на домакинот. Свечената

вечера е најчесто придружена со културна програма.

Официјалните посети најчесто траат по два или три дена, обично вториот ден

од посетата е резервиран за бизнис форум, посета на стопански објекти и

разгледување на културно историски споменици или посета на други градови во

Република Македонија.

Откако ќе бидат реализирани сите делови од програмата, делегацијата и

шефот на делегацијата се испраќаат на некој од аеродромите или на граничен

премин доколку патувањето го продолжува со возила.

163

6.7.1.2 Посета на наши високи делегации во стратство (шеф на држава)

Кога станува збор за посети на високи делегации од Република Македонија,

односно на вршителите на највисоките функции во државата, како на пример на

шефот на државата начинот на подготовка е сличен како во предходната точка.

Откако предходно по дипломатски пат ќе бидат разменети покани и писмо за

прифаќање на поканата и ќе биде утврден датумот и времето на посетата, се

преминува во следната фаза односно изработка на програма за официјалната посета.

За да се реализира посетата во најдобар ред, потребно е протоколот да изврши

одредени организационо – технички работи, како на пример: состав на делегацијата

според насиот пресеанс, време на пристигнување и заминување, начин на патување

(со возило, со специјален или со комецијален лет), информација за здравтвената

состојба и ограничувањата во ихраната, податоци за членовите на обезбедувањето

кои ќе ја придружуваат делегацијата, да договори начин на предавање на поклоните

доколку ги има, да обезбеди авио билети, да изработи најава за целокупната посета

и да ја достави до министерството за надворешни работи, а преку него и до

надлежните ДКП на Република Македонија.

Неколку денови пред посетата предходница во состав шеф на протокол,

претставници од обезбедувањето, во одредени случаеви и од секторот за односи со

јавноста, заминува во земјата која треба да ја посети шефот на државата и ги прави

последните неопходни подготовки за реализација на посетата.

Кога ќе пристигне шефот на државата, шефот на неговиот протокол ги

претставува амбасадорот на Република Македонија и шефот на протоколот на

државата домаќин.

Од овој момент па се до завршувањето на посетата целокупната реализација

на програмата и координацијата на настанатите е во рацете на шефовите на

протокол на државата домаќин и на државата гостин. Наша протоколарна пракса е

на крајот на успешно реализираната посета шефот на протокол да подари

симболични поклони на протоколот, членовите на обезбедувањето, возачите и

слично во знак на благодарност за успешно реализираната посета.

164

6.7.1.3 Комеморации, државни погреби, полагања на венци и откривање

на споменици

Церемонија е збир на точно дефинирани постапки и активности со кои се дава

значење на одреден настан. Церемонии се организираат по повод:

денови на жалост во Република Македонија;

погреби и комеморации;

полагање на венци и откривање на споменици

Денови на жалост во државата прогласува надлежниот орган на Република

Македонија, односно Владата на Република Македонија.За време на денови на

жалост во Република Македонија: во сите државни, јавни и воените објекти се

истакнува знамето на Република Македонија, спуштено на половина копје; се

одржуваат комеморативни собири.

Државните погреби и комеморации, се дел од настаните кои се организираат од

страна на протоколот и претставуваат една пообемните операции во кои се

вклучени повеќе инстутуции, а посебно Армијата на Република Македонија.

Со оддавање на воени почести се погребуваат:

- Претседател на Република Македонија, претседател на

Собрание на Република Македонија, претседател на Влада на

Република Македонија, министер за одбрана, други истакнати

функционери и општествено признати личности по одлука на

Владата на Република Македонија

- војници, професионални војници ипитомци;

- воени обврзници од резервниот состав што ќе го загубат

животот за време на службата воАРМ;

- воени старешини од активниот состав наАРМ;

- пензионирани генерали одАРМ;

- носители на партизанска споменица 1941, лица одликувани со

Орден на Народен херој;

- воен персонал на странски армии кои ќе

починат или загинат во нашата земја.

Оддавање на воени почести не следува за лица чија смрт е предизвикана со

самоубиство од нечесни мотиви.

165

За погреб со воени почести се одредуваат:

- почеснаединица;

- почесна придружба;

- лафет (погребно возило);

- лица за носење на надгробниот знак, одликувањата, венците и

придружба за изнесување на ковчегот(урната);

- почесна стража;

- воен оркестар.

При погреб на лица со оддавање на воени почести, мртовечкиот сандак се покрива

со знаме на Република Македонија. Истото, пред спуштањето на мртовечкиот

сандак во гробот, се свиткува уредно на церемонијален начин и се дава на

семејството на починатиот.

При испраќање на посмртните останки на погребот предходно се утврдува

лице кое се опростува од покојникот со пригоден говор. По одржувањето на

говорот се врши почесна стрелба од три плотуни. По извршената почесна стрелба

старешината на почесната единица командува „почесен по-ЗДРАВ‖. Воениот

оркестар интонира посмртен марш или друга пригодна музика се до полагање на

посмртните останки. По што следи геремонија на полагање на венци.

Во случај кога смртта на лицата настанала надвор од Република Македонија, со

оддавање на воени почести се отпочнува со пристигнување на посмртните останки

на аеродромите во Република Македонија.

Церемонија за полагање на венци или откривање на споменици, се

одржува на државни и воени празници и на значајни датуми за Република

Македонија согласно Програмата за одбележување на годишнини на значајни

настани и истакнати личности во Република Македонија, во организација на

соодветна државна институција како претседател на Република Македонија,

Собрание на Република Македонија и Влада на Република Македонија.

Церемонијата се одржува на посебно предвидени места, како меморијални

споменици и гробни места на видни личности од историјата на Република

Македонија и слично.

Редоследот за полагање на венци се спроведува во согласност со „préсéаnce‖

листата која се носи со одлука на Владата на Република Македонија.

166

Церемонијата за полагање на венци се најавува со фанфара, а во посебни случаи со

интонирање на државната химна од страна на воениот оркестар.На местата на кои

се полагаат венците се поставува почесна стража од двајца до четворица војници.

На почетокот на церемонијата модераторот го кажува поводот по кој се полагаат

венците и ги најавува делегациите. Со соодветна фанфара се означува почетокот на

полагањето на венците.

За откривање на споменици за секоја церемонија посебно се изработува

различна програма, во зависност од видот на споменикот, местото каде се наоѓа, кој

ќе го открива и слично. Церемонијата на откривање на споменик опфаќа:

поставување на почесна стража, интонирање на државната химна, откривање на

споменикот со симболично отстранување на свечената покривка или сечење на

лента, одржување на пригоден говор и полагање венци.113

6.8 Ордени, одликувања и признанија во Република

Македонија

Одликувањата и признанијата на Република Македонија се симболи на признание

што се доделуваат за работи и дела што заслужуваат општо признание,

пожртвуваност и истакнување за време на мир или војна.Одликувањата и

признанијата на Република Македонија ги доделува и врачува лично претседателот

на Република Македонија. По исклучок претседателот на Република Македонија

може да определи и друго лице кое ќе го врачи одликувањето или признанието.

Доделените одликувања и признанија по правило се врачуваат при одбележување на

значајни настани, како што се: денот на прогласувањето на независноста на

Република Македонија; денот на донесувањето на Уставот на Република

Македонија; денот на Армијата на Република Македонија; денот на полицијата, како

и при официјални посети на државници и слично. Одликувањата и признанијата на

Република Македонија се доделуваат на поединци граѓани на Република

Македонија, на правни лица, државни органи, установи, владини и невладини

организации, на единици, команди, штабови и установи на вооружените сили на

113

Правило за воен протокол во Армијата на Република Макеонија, Скопје,2012

167

Република Македонија, на единиците на полицијата на Министерството за

внатрешни работи и на припадниците на Армијата на Република Македонија и на

Министерството за внатрешни работи.

Одликувањата и признанијата можат да се доделат и на странски државници –

дипломати, странски физички и правни лица, меѓународни организации и други

асоцијации.

Одликувањата и признанијата се доделуваат за постигнати резултати во доменот на

општествено-политичките, стопанските, научно-истражувачките работи, како и за

особени заслуги од областа на социјалната и хуманитарната помош. Одликувањата и

признанијата се доделуваат и за активности кои придонесуваат за мирен и стабилен

развој на Република Македонија, за придонес во нејзиниот демократски развој, за

особено постигнати резултати во работата, како и за пројавена особена лична

храброст во одбраната на татковината.

Одликувања

Одликувања на Република Македонија се ордени и медали.

Ордени на Република Македонија се:

1. Орден на Република Македонија;

2. Орден ―8 Септември‖;

3. Орден ―Илинден -1903 година‖;

4. Орден за заслуги за Македонија и

5. Орден за воени заслуги.

Медали на Република Македонија се:

1. Медал за заслуги за Македонијач;

2. Медал за храброст

3. Медал на честа;

4. Медал ВЕЧНО СОНЦЕ и

5. Медал за учество во хуманитарни или мировни операции надвор од

територијата на Република Македонија

168

ОРДЕНИ

Орден на Република Македонија – се доделува на:

– најистакнати личности и правни лица кои имаат посебни заслуги во остварувањето

на самостојноста, сувереноста, независноста и територијалниот интегритет на

Република Македонија, како и за вонредни резултати остварени на цивилен и воен

план.

– најистакнати личности кои исклучително придонеле за развивање и зацврстување

на мирољубивата соработка и пријателските односи меѓу Република Македонија и

други држави, како и за јакнење на нејзината меѓународна положба и углед;

– владини и невладини организации, здруженија, како и поединци, кои со своето

работење и дејствување постигнат исклучителни резултати од значење за

афирмирање на Република Македонија во областа на науката, уметноста,

образованието, стопанството, хуманоста и слично, на домашен и на меѓународен

план, а особено поединци кои во областа на своето работење, односно

професионално ангажирање добиле највисоки награди, односно најпрестижни

признанија од меѓународно значење и

– шефови на држави и на влади, како и на други истакнати странски личности за

вонредни заслуги во развивањето и зацврстувањето на пријателските односи и

соработката на Република Македонија со други држави.

Орденот “8 Септември “-се доделува:

– за вонредни заслуги на личности и државни органи, установи, владини и

невладини организации и слично, од Република Македонија во конституирањето и

изградбата на Република Македонија во мирновременски услови како суверена,

самостојна, демократска и социјална држава, како и за исклучителен придонес за

воспоставување, развивање и зацврстување на пријателски односи и мирољубива

рамноправна соработка со други држави и меѓународни организации и асоцијации и

за афирмирање и јакнење на нејзината меѓународна положба и углед;

– на лица, органи и организации кои особено придонеле за развој и афирмација на

меѓунационалните односи во Република Македонија;

– на лица за извонредни дела и заслуги на полето на безбедноста, одбраната и

заштитата на Република Македонија, како и за меѓународна соработка на тој план и

– на претседатели на држави, на парламенти и на влади, на високи странски

државници и дипломати, на највисоки функционери на меѓународни организации и

169

установи за исклучителни заслуги за воспоставување, развивање и зацврстување на

пријателски односи и мирољубива рамноправна соработка меѓу соодветната држава,

односно организација или установа и Република Македонија, како и за исклучителен

придонес за јакнење на нејзината меѓународна положба и углед.

Орден “Илинден – 1903 година” – се доделува на:

– истакнати личности во борбите за национално и социјално ослободување; за

политичките затвореници и лица прогонувани, судени и затворани за идеите на

самобитноста на македонскиот народ и неговата државност; за лица, државни

органи, установи, владини и невладини организации и слично, кои со нивни посебни

залагања придонеле во создавањето на сувереноста, независноста, територијалниот

интегритет на Република Македонија; како и за исклучителен придонес за нејзиниот

државно – правен и општествен развој и за јакнење на односите на заедниците во

Република Македонија и

– лица за извонредни дела и заслуги на полето на безбедноста и одбраната на

Република Македонија, како и за меѓународна соработка на овие полиња.

Орден за заслуги за Македонија – се доделува:

– на личности, владини и невладини организации и здруженија на граѓани, на

правни лица, како и на други органи и организации за особени заслуги во

политичкиот и општествениот живот во Република Македонија, како и на шефови

на дипломатско-конзуларни претставништва на други држави и на меѓународни

организации и други асоцијации акредитирани во Република Македонија; на

странски државјани и странски установи и организации за особени заслуги за

сувереноста, независноста и територијалниот интегритет на Република Македонија,

за успешно организирање и ефикасно остварување на функциите на органите на

државната власт, за особено значајни остварувања во стопанството, образованието,

науката, културата, иноваторството, здравството, социјалната политика, спортот и

во заштитата и унапредувањето на животната средина и природата и за особен

придонес за успешно организирање и ефикасно функционирање на установите и

организациите во овие области за заслуги во остварувањето и унапредувањето на

односите меѓу заедниците во Република Македонија, за особени заслуги за успешно

остварување и унапредување на односите и соработката на Република Македонија

со други држави и со меѓународни установи и организации, како и за нејзиното

афирмирање во светот во одделни области и дејности и

170

– за особени заслуги кои можат да се искажат и за меѓучовечка помош или

хуманитарна помош која се спроведува со лично залагање.

Орден за воени заслуги – се доделува:

– на припадници на безбедносните сили на Република Македонија, на воени

старешини за извонредни успеси во организирањето и командувањето со

вооружените сили за време на војна и мир; во изградбата и јакнењето на

одбранбената способност на Република Македонија; во командувањето и

раководењето со безбедносните сили и воените единициили установи за дејствија

коишто придонесуваат за успешна и ефикасна одбрана на независноста, безбедноста

и територијалниот интегритет на Републиката;

– за особена храброст или за посебни заслуги на полицајци, војници, старешини,

полициски единици и воени единици, штабови, команди и установи, кои со својот

пример и умешност во раководењето со единицата, односно установата создаваат

услови за постигнување на исклучително добри успеси или кои се одликуваат со

старешински, полициски и војнички особини што им служат за пример на другите

старешини и војници, како и на граѓански лица на служба во вооружените сили на

Република Македонија за постигнување на особени резултати од значење за

одбраната на Републиката;

– на воени и полициски единици и установи за повеќегодишно успешно работење и

постигнување на особени резултати во развивањето и јакнењето на безбедносните

сили и вооружените сили во Република Македонија и

– на припадници на странски вооружени сили за особен придонес за успешно

остварување и унапредување на односите и соработката меѓу вооружените сили на

нивната држава и вооружените сили на Република Македонија.

МЕДАЛИ

Медал за заслуги за Македонија – се доделува:

– на физички и правни лица за постигнати резултати кои придонесуваат за значаен

развој и афирмација на Република Македонија во сите области на животот и

работата, како и за развивање на пријателски односи меѓу Република Македонија и

други држави, меѓународни органи, организации или асоцијации.

Медал за храброст – се доделува на:

– припадници на вооружените сили на Армијата на Република Македонија, на

вработените од Министерството за внатрешни работи и на други личности за

171

покажана лична храброст и самопрегор во одбраната на територијалниот интегритет

и суверенитет на Република Македонија, или во заштитата на човечки животи или

материјални добра во опасни ситуации и

– припадници на Министерството за внатрешни работи за посебни заслуги и

долгогодишно ангажирање при вршење на работите и задачите; посебно ангажирање

во спасување или заштита на животот, имотот и здравјето на граѓаните, посебно

ангажирање во спречувањето на нарушувањето на јавниот ред и мир во поголем

обем или заради особени заслуги и придонес во меѓународната афирмација на

Министерството.

Медал на честа се доделува на:

– припадниците на безбедносните сили на Република Македонија за достигнувања

во раководењето и командувањето со безбедносните сили при што дале придонес во

развојот, угледот и унапредувањето во извршувањето на обврските и задачите кои

произлегуваат од службата;

Медал ВЕЧНО СОНЦЕ се доделува на:

– припадник на безбедносните сили кој го загубил животот, здобил тешки телесни

повреди или оштетување на здравјето при одбраната на независноста и

територијалниот интегритет на Република Македонија, учество во вежбовни

активности и обука и во хуманитарни или мировни операции надвор од територијата

на Република Македонија,како и должности во мултинационални воени сили

формирани согласно со ратификуваните меѓународни договори кои Република

Македонија ги склучила или им пристапила.

Медал за учество во хуманитарни или мировни операции надвор од територијата на

Република Македонија на кој е претставен називот на операцијата и бројот на

учеството во истата, се доделува на:

– припадниците на безбедносните сили на Република Македонија, како и на

граѓаните на Република Македонија ангажирани во активности во хуманитарни или

мировни операции надвор од територијата на Република Македонија.

Медалот се доделува за секое учество во хуманитарни или мировни операции

надвор од територијата на Република Македонија, и тоа:

– прво учество, медал со чист рибон,

– второ учество, медал со бронзена ѕвезда на средина на рибонот,

172

– трето учество, медал со бронзена ѕвезда и број 1 на средина на рибонот,

– четврто учество, медал со сребрена ѕвезда на средина на рибонот,

– петто учество, медал со сребрена ѕвезда и број 1 на средина на рибонот,

– шесто учество, медал со златна ѕвезда на средина на рибонот и

– за учество во секоја следна мисија, медал со златна ѕвезда и со последователен

број на средина на рибонот.―

Признанија

Признание на Република Македонија е:

1. Повелба на Република Македонија.

Повелба на Република Македонија се доделува на:

– државјани на Република Македонија и на државјани на други земји, на правни

лица и на меѓународни институции и организации за посебен придонес за развојот

на Република Македонија, за особени заслуги во развивањето и унапредувањето на

меѓународните односи и на соработката на Република Македонија со други држави

и меѓународни институции и организации и јакнењето на нејзината меѓународна

положба и углед и поединци, организации и здруженија, како и на културно-

уметнички, спортски и други здруженија за успешно организирање и претставување

на достигнувањата од соодветната област во земјата и странство.

Претседателот на Република Македонија доделува одликувања и признание по своја

иницијатива или по иницијатива на Собранието на Република Македонија, Владата

на Република Македонија, државни органи и организации, здруженија на граѓани,

граѓани на Република Македонија, правно лице, единица на локалната самоуправа,

културно-уметнички и спортски друштва. Иницијативите се доставуваат до

претседателот на Република Македонија.114

Согласно Законот за одликувањата115

, Орден на Република Македонија e

највисокото одликување кое го доделува Претседателот на Република Македонија и

114

http://www.pravdiko.mk/koi-odlikuvana-priznanija-mozhe-da-gi-dodeli-pretsedatelot-na-rm/

115

http://www.slvesnik.com.mk/Issues/4BEAB785A12633449701E60F72FA4D5C.pdf

173

истиот се состои од орденска ѕвезда и орденски знак на ѓердан, а изработен е од 280

грама 18 каратно злато. Орденската ѕвезда има основна кружно-ѕвездеста форма со

димензија од 91мм, дебелина од 2,3мм и тежина од 101 грам. Орденската ѕвезда се

носи на лента изработена од маорирана свила со ширина од105мм. Лентата е со

црвена боја, а на краевите има жолти линии. Ѕвездата е составена од 30 зраци, кои

на врвот имаат топчест завршеток во кој е вметнат рубин од моделот кабашон со

величина од 2,7мм. Во централното поле се наоѓа рубин со величина од 9мм.

Орденот на Република Македонија има минијатурна копија изработена во

кружна форма со дијаметар од 18мм. Изработена е од сребро со чистота 925, со 24

каратна позлата. Минијатурата е со димензии 15х35мм. Орденот има минијатурна

лента во црвена боја со две паралелни жолти линии, а е изработена од маорирана

свила со димензија 1,5х 3,5мм. Редниот број на орденот, жигот за чистотата на

металот од кој е изработен, државниот жиг за контрола на квалитетот и жигот на

производителот, се втиснати на задниот дел на орденскиот знак и на орденската

ѕвезда.

Орденот на Република Македонија за прв пат беше врачен на 7 септември

2005 година, на првиот претседател на Република Македонија Киро Глигоров и

постхумно на вториот претседател на Република Македонија Борис Трајковски.

Понатака, со орденот на Република Македонија беа одликувани:

Македонската православна црква на 10 јуни 2007 година, на свечена

церемонија во црквата „Св. Софија― во Охрид, по повод 40 години од

Автокефалноста на Македонската Православна Црква и

Македонската Академија на науките и члените на 8 ноември 2007

година, на свечена церемонија во МАНУ, по повод 40-годишниот

јубилеј. МАНУ е одликувана за исклучителниот придонес во

утврдувањето на националната политика и развојот на научната

работа и уметничкото творештво, како и за поттикнување и

координирањена научно-истражувачката дејност од значење за

севкупниот развој и афирмација на македонската наука и држава.116

116

Достапно: Гајдов, П., Орден на Република Македонија, Македонски Херолд, број 3, Скопје, 2009,

стр.14-15

174

Со Указ број 42 од 06 март 2009 година е одликуван Унирвезитетот

„Св. Кирил и Методиј„ од Скопје

Со Указ број 9 од 19 октомври 2010 година постхумно со Орденот на

Република Македонија е одликуван првиот претседател на

Президиумот на АСНОМ методија Андонов – Ченто

Со Указ број 15 од 21 септември 2015 година со Орден на Република

Македонија е одликуван поранешниот претседател на Соединетите

Американски Држави Џорџ В. Буш, на церемонија во одржана во САД

орденот со полномошно на претседателот на Република Македонија го

додели претседателот на Владата на Република Македонија117

117

http://www.president.mk/mk/vila-vodno/2011-07-08-08-11-50.html

175

Глава 7

ЕМПИРИСКО ИСТРАЖУВАЊЕ

Во овој дел од трудот ќе бидат претставени податоците добиени од

емпириското истражување, изготвено за потребите на оваа докторска дисертација.

Анкетирањето беше спроведено анонимно на индивидуални лица кои работат во

делот на протоколот во протоколарните служби во Република Македонија од редот

на државните и јавните службеници.

Вкупен број на анкетирани лица: 10

Добиените податоци ќе бидат квантитативно прикажани.

7.1 Социодемографски податоци

На следниот графикон ќе ги претставиме на графикот податоците добиени од

страна на испитаниците, поконкретно, нивна поделба според полова структура

176

Оттука, можеме да истакнеме дека поголем дел од испитаниците се од машки

пол 60 %, а 40% се жени.

Степен на образование на испитаници

Од графиконот можеме да истакнеме дека најголемиот дел од анкетираните

лица има завршено високо образование (60%), доктори на науки се 10% од

испитаниците, додека останатите 30% имаат магистратура.

177

Старосна структура на испитаниците

Од графиконот можеме да заклучиме дека најголемиот дел од испитаниците

се на возраст помеѓу 31 до 50 години, а на лицата помеѓу 20 – 31 година отпаѓа 10%.

Години на работно искуство

Од графиконот можеме да забележиме дека најголемиот дел од испитаниците

имаат помеѓу 5 и 15 години работно искуство, потоа следуваат оние со работно

искуство над 15 години, и на крај остануваат оние со работно искуство помало од

пет години и оние лица кои имаат работно искуство повеќе од 25 години.

178

7.2 Квантитативна анализа на добиени податоци од

истражувањето

На првото прашање: ‖Дали сметате дека во Република Македонија добро

фукционира протоколарната служба?‖, се добиени следните податоци:

Пол (х) (fi) Σ %

Да 4 40%

Не 6 60%

Ова претставено на графикон изгледа вака:

Оттука можеме да истакнеме дека анектираните лица сметаат дека не се

задоволни како функционира протоколарната служба во Република Македонија.

На второто прашање:‖Дали сметате дека во Република Македонија треба

што поскоро да се формира засебна инстутуција Државен протокол?‖, на што

се добиени следните одговори:

179

(х) (fi) %

Да 8 80%

Не 1 10%

Не знам 1 10%

Σ 10

Ова претставено на графикон изгледа вака:

Оттука, можеме да истакнеме дека најголемиот дел (80%) од анкетираните

лица сметаат дека во најскоро време во Република Македонија треба да се формира

иституција Државен протокол како би се подобрило фунционирањето на

протоколарнта служба. Треба да се унифицираат протоколарните правила, да стапат

на сила и да се почитува од страна на државните институции и дипломатски

претставници.

На третото прашање: ―Дали сметате дека носителите на дтжавните

функции и македонските дипломати добро ги познаваат проколарните

правила?‖, на што се добиени следните одговори:

180

(x) (fi) %

Да 3 30%

Не 4 40%

Некои 3 30%

Σ 10

Ова претставено на графикон изгледа вака:

Од графиконот можеме да дојдеме до сознание дека анкетираните лица

сметаат дека македонските државници и дипломатски претставници имаат солидни,

но не задоволителни познавања за протоколарните правила, односно, на

дипломатскиот протокол.

181

На четвртото прашање:‖Дали досега сте биле дипломатски претставник

на Република Македонија во странство?‖, на што се добиени следните резултати:

(x) (fi) %

Да 3 30%

Не 7 70%

Σ 10

Ова претставено на графикон изгледа вака:

Од оние испитаници кои одговорија потврдно на ова прашање, беше

побарано да одговорат дали за време на нивната посета биле нарушени нивните

дипломатски привилегии, на што 90% од испитаниците одговорија негативно,

односно, дека не биле нарушени нивните привилегии.

На петтото прашање: ―Дали сметате дека носителите на државни

функции имакедонските дипломатски претставници ги почитуваат

почитуваат протоколарните правила при нивните посети во странство,

182

однодно во во државата во која се акредитирани?‖, на што се добиени следните

резултати:

(x) (fi) %

Да 4 40%

Не 2 20%

Има недостатоци 4 40%

Σ 10

Ова претставено на графикон изгледа вака:

Од графиконот можеме да констатираме дека испитаниците сметаат дека

носителите на државни функции имакедонските дипломатски претставници ги

почитуваат почитуваат протоколарните правила при нивните посети во странство,

однодно во во државата во која се акредитирани, солидно ги познаваат

протоколарните правила, но дека има и воочливи недостатоци.

183

На шестото прашање: ―Кое од правилата на дипломатскиот протокол

сметате дека е најнепочитуван во Република Македонија?‖, добиени се следните

резултати118

:

(x) (fi) %

А 6 37,5%

Б 5 31,25%

В 3 18,75%

Г 2 12,5%

Σ 16

Ова претставено на графикон изгледа вака:

Од графиконот можеме да истакнеме најголемиот дел од испитаниците

сметаат дека носителите на државни функции имакедонските дипломатски

претставници најчесто прават грешки при почитување на dress кодот, потоа

следуваат нерегуларности кон одредување на местата на седење однодно

пресеансот, како што веќе споменавме во трудот. Потоа следуваат неправилности

при дипломатската кореспоренција.

118

На ова прашање испитаниците има право да забележат по најмногу два одговори

184

На седмото прашање: ―Дали сметате дека странските државници и

странските дипломатски претставници се соодветно пречекани кога доаѓаат

во посета на Република Македонија, односно во дипломатска мисија во

Република Македонија?‖, на што се добиени следните резултати:

(x) (fi) %

Да 6 60%

Не 1 10%

Некои 3 30%

Σ 10

Ова претставено на графикон изгледа вака:

Од графиконот јасно може да се увиди дека 60% од испитаниците сметаат

дека странските државници и странските дипломатски претставници се соодветно

пречекани кога доаѓаат во посета на Република Македонија, односно во

дипломатска мисија во Република Македонија, се соодветно протоколарно

пречекани, но и 30% од истите сметаат дека треба се допрофесионализира

185

протоколарната служба со што би се овозможил по соодветен протоколарен

третман.

На осмото прашање: ―Дали сметате дека дипломатскиот протокол на

една држава има влијание на меѓународните односи меѓу државите?‖, на што се

добиени следните резултати:

(x) (fi) %

Да 6 80%

Не 4 20%

Σ 10

Ова претставено на графикон изгледа вака:

Од истакнатите податоци на графиконот можеме да дојдеме до заклучок дека

испитаниците сметаат дека дипломатскиот протокол е од големо значење и има

големо влијание на меѓународните односи помеѓу државите.

На деветтото прашање: ―Дали сметате дека за прекршување на привилата

на протоколот и учтивост треба да следуваат одредени санкции на

дипломатските претставници?‖, на што се добиени следните резултати:

186

(x) (fi) %

Да 5 50%

Не 5 50%

Σ 10

Ова прикажано на графикон изгледа вака:

На ова прашање од страна на испитаниците се добиени предвоени одговори,

односно половина од испитаниците сметаат дека дипломатските претставници кои

ќе ги прекршат правилата на протоколот и учтивост при спроведување на

дипломатска мисија, треба да бидат подлежни на одредени санкции, со цел во

иднина да не го повторат истото, додека пак другата половина одговорила

негативно.

И на последното прашање: ―Дали сметате дека формирањето на посебна

државна институција Државен протокол ќе го подобри фунционирањето на

протоколарната служба и ќе доведе до подобро функционирање и на другите

државни иституции во Република Македонија во делот на протоколот?‖, се

добиени следните одговори:

187

(x) (fi) %

Да 8 80%

Не 1 10%

Незнам 1 10%

Σ 10

Ова претставено на графикон изгледа вака:

Од графиконот за последното прашање можеме да заклучиме дека согласно

добиените податоци од истражувањето, 80% од испитаниците кои се од редот на

државните и јавни службеници кои извржуваат работни задачи од делот на

протоколот, сметаат дека формирањето на посебна државна институција Државен

протокол ќе го подобри фунционирањето на протоколарната служба и ќе доведе до

подобро функционирање и на другите државни иституции во Република Македонија

во делот на протоколот.

188

Глава 8

ЗАКЛУЧНИ СОГЛЕДУВАЊА И ПРЕПОРАКИ ЗА

РЕФОРМА НА ПРОТОКОЛАРНАТА СЛУЖБА НА

РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА ВО ДРЖАВЕН

ПРОТОКОЛ

Зборот протокол во потесна смисла на зборот го означува оригиналот на

јавните документи, записниците на меѓународните конференции, договори,

спогодби. Во поширока смисла и во смисла која што е употребена во ова во овој

труд означува збир на правила кои треба да се применуваат во протоколарните,

државните и дипломатските свечености, официјалните односи и општествениот

живот.

Протоколот е низа на правила кои наложуваат добро однесување во

службата за време на церемонии на кои се присутни високи државни претставници.

Тоа е признаен систем на меѓународна учтивост и добри манири со кои се

почитуваат правата, статусот и достоинството на другите. Тој е и наука и уметност

во постојан развој. Правилата на протоколот се еден од заштитните елементи на

угледот на една држава. Клучот на успехот во организирањето и планирањето во

било кој протоколарен настан е посветување внимание на деталите, почитување на

воспоставените обичаи и традиции, етички правила, учтивост и здравиот разум.

Иако навидум изгледа дека станува збор за сувопарна и бирократска фукција, сепак

од досега кажаното, а и од моето скоро девет годишно искуство во извршувањето

на оваа фунција може да се заклучам дека протоколот е функција без која неможе

да се замисли ниту една сериозна и добро организирана држава. Особено значајна

функција за државите како Република Македонија, која е релативно млада и мала

држава, па придржувањето и почитувањето на воспоствените протоколарни

правила е од клучно значење за нејзиното место во меѓународната политика.

Збирот на протоколарните правила, кои логично историски гледано ги пратат

новите процеси и се прилагодуваат на духот на новото време, може да се каже дека

се од една страна огледало на човекот, а од друга страна огледало на државата.

189

Во модерниот свет, во кој и малите и големите држави се пред бројни

предизвици, многу често не е вазна само содржината на комуникацијата туку и

нејзината форма. Со протоколот средбите на светските лидери добиваат мешавина

од убаво однесување и здрав разум, што па овозмозува многу подобра

комуникација.

Живееме во динамично и турбулентно време како на меѓународен така и на

домашен план, со што можеби како никогаш до сега се јавува потребата од

постоење на посебна, професионална, независна институција Државен протокол.

Честа промена на носителите на политичките и држаните функции, на кои сме

сведоци во последните десетина години особено во извршната и законодавната

власт исто ја наметнува потребата од што поголем континуитет и професионализам

на протоколарното работење, а се со цел да се зачува и зајакне интегритетот на

Република Македонија како на домашен така и на меѓународен план. Честите

промени доведуваат до појава на грешки и протоколарни пропусти кои доста често

се забележани и од странските дипломатски претставници во Република

Македонија.

Целта на овој труд е да ги даде првичните препораки предлог правила за

уредување на протоколот и насоки за формирање на посебна институција Државен

протокол, кој според мене ќе го обезбеди тој континуитет, а и независност во

фукционирањето на протоколот.

Државниот протокол својот опсег на дејствување ќе го има во рамките на

церемонијалниот протокол, додека другиот дел од дипломатскиот протокол, дел за

привилегии и имунитети и понатаму ќе остане составен дел на министерството за

надворешни работи, односно во делокругот на сегашниот Директорат за

дипломатски протокол.

На чело на Државниот протокол според овој коцепт треба да биде шефот на

државниот протокол, кој би требало да биде на повисок ранг на именувано лице

како на пример, заменик министер или на државен секретар, а според мене истиот

треба да го именува владата на Република Македонија на прелог на претседателот

на Република Македонија, како функција која е со најмногу протоколатни аспекти

и истиот би требало да има седум годишен мандат, односно две години повеќе од

претседателот на државата од предходно наведените причини континуитет и

190

независност во делувањето.

Бидејки работата на Државниот протокол подразбира координација на

многу сегменти и служби, а во функција на реализација на нековите задачи

неопходни се и одредени финансиски средства, односно потребно е да се располага

со сопствен независен буџет, кој ќе може да го сервисира неговото работење, него

треба да го сочинуваат неколку сектори (сектор за церемонијали, за финансии, за

превод, сектор за угоститество и сектор за логистика и возен парк). Покрај шефот

на државниот протокол потребно е да биде назначен и заменик на шефот на

државниот протокол.

Целта на трудот е да ги дефинира и во иднина да биде основа за правата,

привилегиите и обрските кои ги имаат носителите на државните функции, кои

Државниот протокол ќе треба да ги опслужува во иднина. Затоа подолу подетално

се определуваат детално областите кои ќе бидат во делокругот на неговото

делување, со посебен осврт и на партнерите т.е сопружниците на носителите на

државните фукции, нешто што до сега не беше предмет на обработка, а во

секојдневната работа и пракса создава големи дилеми и проблеми во работата на

протоколот.

Во последнта глава од овој труд, а врз основа на предходно обработените

теми во трудот, посебно од добиените резултатити од епириското истражување, во

единаесет точки опшитно се претставени основните постулати и правила на кои

според мене треба да се базира реформата на протоколарната служба во Република

Македонија.

Односно ќе се обидам да ги поставам базичните правила на кои треба да се

темели Државниот протокол во Република Македонија, согласно истражувањата,

позитивните правни прописи во Република Македонија, искуствата од државите со

слично уредување како Република Македонија како што е Република Словенија каде

институцијата Државен протокол има подолга традиција, нашата досегашна

традиција на функционирање врз основа на мал број писани правила, а и личните

искуства од повеќе годишната работа на оваа проблематика.

Во трудот се водеше сметка за аспирациите на Република Македонија за

членство во Европската Унија, затоа подолу во единаесете точки се земени во

предвит и институциите на Европската Унија, бидејќи во иднина доколку не се

191

земат во предвид ќе се соочиме како и до сега со проблеми и прашања од типот кој

за кого и за што е надлежен.

Но, за почеток ќе ги определиме протоколарните настани, кои во иднина би

биле делокругот на фукционирање на Државниот протокол во Република

Македонија.

Протоколарни настани се следниве:

1. Официјални посети на шефови на држави или влади на Република Македонија;

2. Посети (официјални, работни и приватни) на Република Македонија од страна на:

- шефови на држави,

- претседатели на парламенти и Претседател на Европскиот парламент,

- шефови на влади, Претседател на Европскиот совет, Претседател на

Европската комисија и шефови на меѓународни организации,

- претседатели на национални совети или сенати,

- министри за надворешни работи и шефови на меѓународни организации и

специјализирани агенции на ниво на министер за надворешни работи,

- делегации на федерални покраини, сојузни држави и региони кога нивен

домаќин е Претседателот на Република Македонија, Претседателот на

Собранието на Република Македонија, Претседателот на Владата на

Република Македонија 3. Државни посети на Претседателот на Република

Македонија во странство;

4. Официјални и работни посети во странство на:

- Претседателот на Република Македонија,

- Претседателот на Собранието на Република Македонија,

- Претседателот на Владата на Република Македонија,

- Замениците-претседатели на Владата на Република Македонија,

- Министерот за надворешни работи на Република Македонија;

5. Протоколарни настани на брачниот другар или партнер на Претседателот на

Република Македонија, Претседателот на Собранието на Република Македонија,

192

Претседателот на Владата на Република Македонија и Министерот за надворешни

работи на Република Македонија;

6. Предавање на акредитивни писма на Претседателот на Република Македонија;

7. Предавање на копии од акредитивни писма во Министерството за надворешни

работи на Република Македонија;

8. Иницијална и проштална средба на шефови на дипломатски мисии и

претставништва на меѓународни организации со Претседателот на Република

Македонија, Претседателот на Собранието на Република Македонија, Претседателот

на Владата на Република Македонија

9. Церемонии на доделување на одликувања, кога одликувањата ги доделува

Претседателот на Република Македонија или други високи претставници на

Република Македонија, соодветно овластени од страна на Претседателот на

Република Македонија;

10. Потпишување на договори и други официјални акти од државно значење;

11. Церемонии на положување свечена заклетва пред Претседателот на Собранието

на Република Македонија;

12. Церемонии на државни погреби, положување венци и национална жалост;

13. Приеми приредени од страна на Претседателот на Република Македонија,

Претседателот на Собранието на Република Македонија, Претседателот на Владата

на Република Македонија и Министерот за надворешни работи на Република

Македонија.

14. Државни прослави и други настани од државно значење.

Државниот протокол обезбедува протоколарни услуги за носители на

функции наведени погоре, а Министерството протоколарни услуги за министерот за

надворешни работи на Република Македонија и за брачниот другар или партнер на

министерот за надворешни работи на Република Македонија.Протоколот спроведува

протоколарна организациска работа за посети на високи претставници од други

земји кои доаѓаат во Република Македонија и посети на високи претставници на

Република Македонија во странство, во согласност со Упатството за спроведување

на протоколарни правила.

Државниот протокол треба да подготви сеопфатен годишен план за работа, во

кој го наведува бројот и видот на протоколарни настани и обезбедува нивно

професионално извршување врз основа на Единствениот план за меѓународни

193

ангажмани, кој го усвојува Владата на крајот на тековната година за следната

година, при што бројот на државни посети на Република Македонија, обично, не е

поголем од три на годишно ниво, како и врз основа на рамковните програми за

планирани посети на Република Македонија и други протоколарни настани

предвидени за следната година за кои се потребни услуги од Протоколот и за кои

Протоколот мора да биде известен во писмена форма пред 1 декември во тековната

година од страна на овластени претставници на споменатите

институции.Овластениот претставник на институцијата за која Протоколот треба да

обезбеди професионални протоколарни услуги и задачи го известува Протоколот во

писмена форма за поединечните протоколарни настани кои не се закажани или

планирани во годишната програма, најмалку 20 дена пред настанот.

8.1 ПРОТОКОЛАРНИ ФУНКЦИИ НА

МИНИСТЕРСТВОТО ЗА НАДВОРЕШНИРАБОТИ

НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА

Министерството, меѓу другото:

- соработува со Протоколот при подготовка и спроведување на официјални

посети на Република Македонија од страна на министри за надворешни

работи и шефови на меѓународни организации и специјализирани агенции на

ниво на министер за надворешни работи,

- обезбедува протоколарни услуги при работни и приватни посети на

Министерот за надворешни работи на Република Македонија во земјата и во

странство, како и при официјални посети во странство на Министерот за

надворешни работи на Република Македонија,

- организира приеми, ручеци и вечери приредени од страна на Министерот за

надворешни работи на Република Македонија,

- организира меѓународни конференции приредени од страна на Министерот за

надворешни работи на Република Македонија и, за време на таквите

конференции, состаноци на министерско и под-министерско ниво,

194

- соработува со Протоколот при организирање на меѓународни посети и

приеми на кои се поканети членови на дипломатско-конзуларниот кор во

Република Македонија,

- обезбедува протоколарни услуги при предавање на копии од акредитивни

писма во Министерството и соработува со Протоколот околу церемонијата на

свечено предавање на акредитивните писма на Претседателот на Република

Македонија,

- организира иницијална и проштална средба на шефови на дипломатски

мисии и претставници на меѓународни организации во Република

Македонија,

- обезбедува протоколарни услуги за брачниот другар или партнер на

Министерот за надворешни работи на Република Македонија,

- е одговорно за протоколарни подароци кои се разменуваат за време на

протоколарни настани приредени од страна на Министерот за надворешни

работи на Република Македонија; Протоколот ги договара подароците кога

министер за надворешни работи или шеф на меѓународна организација или

специјализирана агенција на ниво на министер за надворешни работи е во

официјална посета на Република Македонија.

8.2 ПОСЕТИ ОД СТРАНА НА СТРАНСКИ

ВИСОКИ ПРЕТСТАВНИЦИ НА РЕПУБЛИКА

МАКЕДОНИЈА

При посета на Република Македонија од страна на шефови на држави,

домаќин е Претседателот на Република Македонија. При посети од страна на

претседатели на парламенти или од страна на Претседателот на Европскиот

парламент, домаќин е Претседателот на Собранието на Република Македонија. При

посета на Република Македонија од страна на шефови на влади или од страна на

Претседателот на Европскиот совет и Претседателот на Европската комисија, како и

од страна на шефови на меѓународни организации на ниво на премиери, домаќин е

Претседателот на Владата на Република Македонија.

При посета на Република Македонија од страна на министри за надворешни работи

и шефови на меѓународни организации и специјализирани агенции на ниво на

195

министер за надворешни работи, домаќин е Министерот за надворешни работи на

Република Македонија.

Кога неколку шефови на држави или влади се истовремено во посета на

Република Македонија заради учество на меѓународен состанок кој се одржува на

територијата на Република Македонија, Владата на Република Македонија формира

посебна комисија со која преседава Шефот на државниот протокол и е задолжена за

организација на посетите. Сите институции и органи вклучени во организацијата на

настанот се застапени во оваа комисија.

При посетите наведени во погоре, а спроведени од страна на Протоколот,

институцијата-домаќин назначува координатор на посетата од своите вработени кој

ја координира програмата за посетата со Протоколот, со Канцеларијата за

комуникации на Владата на Република Македонија и Министерството за внатрешни

работи и постапува по протоколарните и организациските прашања.

Шеф на држава, кој е во државна или официјална посета на Република

Македонија, по правило, е пречекан на пристигнување и испратен на заминување од

страна на:

- министер или заменик министер во Владата на Република Македонија,

- Генералниот секретар или заменик на генералниот секретар на Кабинетот на

Претседателот на Република Македонија,

- членови на постојаната придружба во Република Македонија назначени од

страна на домаќинот,

- други лица назначени од страна на домаќинот.

Претседател на парламент или Претседателот на Европскиот парламент, кој е во

официјална посета на Република Македонија, по правило, е пречекан на

пристигнување и испратен на заминување од страна на:

- еден од потпретседателите на Собранието на Република Македонија,

- членови на постојаната придружба во Република Македонија назначени од

страна на домаќинот,

196

- други лица назначени од страна на домаќинот.

Шеф на влада, Претседателот на Европскиот совет, Претседателот на Европската

комисија и шеф на меѓународна организација на ниво на премиер, кој е во

официјална посета на Република Македонија, по правило, е пречекан на

пристигнување и испратен на заминување од страна на:

- министер, заменик министер или државен секретар на Владата на Република

Македонија,

- членови на постојаната придружба во Република Македонија назначени од

страна на домаќинот,

- други лица назначени од страна на домаќинот.

Министер за надворешни работи или шеф на меѓународна организација или

специјализирана агенција на ниво на министер за надворешни работи, кој е во

официјална посета на Република Македонија, по правило, е пречекан на

пристигнување и испратен на заминување од страна на:

- државен секретар во Министерството за надворешни работи на Република

Македонија или директор на директорат во Министерството за надворешни

работи на Република Македонија,

- членови на постојаната придружба во Република Македонија назначени од

страна на домаќинот,

- други лица назначени од страна на домаќинот.

По правило, шефот на дипломатската мисија на гостинската земја или шефот на

Канцеларијата на Европската комисија или шефот на канцеларијата на

меѓународната организација, исто така, се поканети да присуствуваат на

церемонијата на пристигнување и заминување во чест на посетата на Република

Македонија од страна на шеф на држава, претседател на парламент, Претседателот

на Европскиот парламент, шеф на влада, Претседателот на Европскиот совет,

Претседателот на Европската комисија или шеф на меѓународна организација на

ниво на премиер.

Домаќинот треба да назначи постојана придружба за посетите на Република

Македонија.

197

Постојаната придружба за државна посета на Република Македонија од страна на

шеф на држава, по правило, се состои од:

- министер или заменик министер во Владата на Република Македонија,

- советник на Претседателот на Република Македонија,

- амбасадорот на Република Македонија во гостинската земја,

- шеф на протокол,

- раководител на надлежниот сектор во Министерството за надворешни работи

на Република Македонија,

- дипломат во Министерството за надворешни работи на Република

Македонија одговорен за гостинската земја,

- други лица назначени од страна на домаќинот.

Постојаната придружба за официјална посета на Република Македонија од страна на

шеф на држава, по правило, се состои од:

- советник на Претседателот на Република Македонија,

- амбасадорот на Република Македонија во гостинската земја,

- претставник од Министерството за надворешни работи на Република

Македонија,

- шеф на протокол или лице соодветно овластено од страна на шефот на

протокол,

- други лица назначени од страна на домаќинот.

Постојаната придружба за официјална посета на Република Македонија од страна на

претседател на парламент или Претседателот на Европскиот парламент, по правило,

се состои од:

- амбасадорот на Република Македонија во гостинската земја,

- претставник на Одделот за меѓународни односи, протокол и превод на

Собранието на Република Македонија,

- претставник на Протоколот,

- други лица назначени од страна на домаќинот.

Постојаната придружба за официјална посета на Република Македонија, од страна

на шеф на влада, Претседателот на Европскиот совет, Претседателот на Европската

198

комисија или шеф на меѓународна организација на ниво на премиер, по правило, се

состои од:

- амбасадорот на Република Македонија во гостинската земја или постојаниот

претставник на Република Македонија во Европската унија или во

меѓународната организација,

- државен секретар или раководител на надлежен сектор во Министерството за

надворешни работи на Република Македонија,

- шеф на протокол или лице соодветно овластено од страна на шефот на

протокол,

- советник во Канцеларијата на Претседателот на Владата на Република

Македонија,

- други лица назначени од страна на домаќинот

Постојаната придружба за официјална посета на Република Македонија од страна на

министер за надворешни работи или шеф на меѓународна организација или

специјализирана агенција на ниво на министер за надворешни работи, по правило, се

состои од:

- амбасадорот на Република Македонија во гостинската земја или шеф на

канцеларијата на меѓународната организација,

- претставник од Министерството за надворешни работи на Република

Македонија,

- претставник на Протоколот,

- други лица назначени од страна на домаќинот.

Кога шеф на држава е во државна или официјална посета на Република

Македонија, кога претседател на парламент, Претседателот на Европскиот

парламент, шеф на влада, Претседателот на Европскиот совет, Претседателот на

Европската комисија, или шеф на меѓународна организација на ниво на премиер е во

официјална посета, кога претседател на национален совет или сенат, министер за

надворешни работи или шеф на меѓународна организација или специјализирана

агенција на ниво на министер за надворешни работи е во официјална посета,

знамиња на гостинската држава, на Република Македонија се поставуваат на местата

на пристигнување и заминување, во гостинската резиденција, на зградите каде се

одржува официјалната програма, во просториите каде се водат официјалните

разговори и фото сесиите, како и на автомобилот во кој се вози главниот гостин.

199

Кога шеф на држава, претседател на парламент, Претседателот на

Европскиот парламент, шеф на влада, Претседателот на Европскиот совет,

Претседателот на Европската комисија, шеф на меѓународна организација на ниво

на премиер, или претседател на национален совет или сенат е во работна посета на

Република Македонија, знамињата на гостинската држава и на Република

Македонија се поставуваат на зградата на домаќинот и во просториите каде се

предвидува фото сесија со високите претставници на Република Македонија. Кога

министер за надворешни работи или шеф на меѓународна организација на ниво на

министер за надворешни работи е во работна посета на Република Македонија,

знамиња на гостинската држава и на Република Македонија се поставуваат во

просториите каде се предвидува фото сесија.

При работни посети на Република Македонија, Протоколот е ангажиран само

за извршување на задачи поврзани со овие посети ако истите се од страна на шеф на

држава, претседател на парламент, Претседателот на Европскиот парламент, шеф на

влада, Претседателот на Европската Советот, Претседателот на Европската

комисија, шеф на меѓународна организација на ниво на премиер или претседател на

национален совет или сенат.

При приватни посети на Република Македонија, Протоколот е ангажиран

само за извршување на задачи поврзани со овие посети ако истите се од страна на

шеф на држава, претседател на парламент, Претседателот на Европскиот парламент,

шеф на влада, Претседателот на Европската Советот, Претседателот на Европската

комисија, шеф на меѓународна организација на ниво на премиер.

Кога шеф на држава е во државна или официјална посета на Република

Македонија, или кога претседател на парламент, Претседателот на Европскиот

парламент, шеф на влада, Претседателот на Европскиот совет, Претседателот на

Европската комисија, шеф на меѓународна организација на ниво на премиер,

претседател на национален совет или сенат, министер за надворешни работи, или

шеф на меѓународна организација или специјализирана агенција на ниво на

министер за надворешни работи е во официјална посета на Република Македонија,

домаќинот во Република Македонија приредува една свечена вечера или ручек.

200

Следниве можат да бидат поканети да присуствуваат на свечената вечера или ручек:

а) при посета на Република Македонија од страна на шеф на држава:

- брачниот другар или партнер на домаќинот,

- членовите на делегацијата која го придружува гостинот во рамките на

договорениот формат,

- членовите на делегацијата од Кабинетот на Претседателот на Република

Македонија кои учествуваат во официјалните разговори,

- членовите на постојаната придружба во Република Македонија,

- други лица назначени од страна на домаќинот.

б) при посета на Република Македонија од страна на претседател на парламент или

Претседателот на Европскиот парламент:

- членовите на делегацијата која го придружува гостинот во рамките на

договорениот формат,

- членовите на делегацијата од Собранието на Република Македонија кои

учествуваат во официјалните разговори,

- членови на постојаната придружба во Република Македонија,

- други лица назначени од страна на домаќинот.

в) при посета на Република Македонија од страна на шеф на влада, Претседателот на

Европскиот совет, Претседателот на Европската комисија или шеф на меѓународна

организација на ниво на премиер:

- членовите на делегацијата која го придружува гостинот во рамките на

договорениот формат,

- членовите на делегацијата од Владата на Република Македонија кои

учествуваат во официјалните разговори,

- членови на постојаната придружба во Република Македонија,

- други лица назначени од страна на домаќинот.

д) при посета на Република Македонија од страна на министер за надворешни

работи или шеф на меѓународна организација или специјализирана агенција на ниво

на министер за надворешни работи:

201

- членовите на делегацијата која го придружува гостинот во рамките на

договорениот формат,

- членовите на делегацијата од Министерството за надворешни работи на

Република Македонија кои учествуваат во официјалните разговори,

- членови на постојаната придружба во Република Македонија,

- други лица назначени од страна на домаќинот.

Ако гостинот во посета на Република Македонија е придружуван од страна на својот

брачен другар или партнер, покана за вечера или ручек, исто така, се упатува и на

брачниот другар или партнер на неговиот домаќин во Република Македонија.

По правило, претставник на домаќинот присуствува на свечената вечера или ручек и

на разговорите на кои присуствуваа гостинот за време на официјалната посета на

Република Македонија.

Бројот на гости од странската делегација поканети да присуствуваат на

свечената вечера или ручек треба да биде во сооднос со бројот на гости поканети на

свечената вечера или ручек од страна на домаќинот.На свечената вечера или ручек,

гостинот и домаќинот разменуваат здравици на почетокот на свечената вечера или

ручек, или по главното јадење. Текстот на здравицата може да биде претходно

преведен и отпечатен.

Кога високите претставници се во државна или официјална посета на

Република Македонија, домаќинот може да им подари подарок, чија вредност, по

правило, не смее да го надмине износот на последната официјално објавена бруто

просечна плата во Република Македонија. По правило, домаќинот му подарува на

главниот гостин еден главен подарок во име на државата. По правило, подароци се

подаруваат на странски гости за време на државни или официјални посети, освен во

случај кога постои реципрочна обврска. Ако гостинот е придружуван од страна на

својот брачен другар или партнер, подарок, исто така, се подарува и на брачниот

другар или партнер. Подароци, исто така, се подаруваат и на членовите на

официјалната делегација, додека подароци со помала вредност се подаруваат на

лицата задолжени за безбедноста на гостите и на техничкиот персонал. Доколку

202

гостинот не му подари подарок на домаќинот, домаќинот, во принцип, не е должен

да му подари подарок на гостинот.

Кога претседателот на Република Македонија е во државна или официјална

посета во странство и кога високи претставници на Република Македонија се во

официјална посета во странство, една главен подарок се подарува на домаќинот и

еден на брачниот другар или партнер на домаќинот; подароци, исто така, се

подаруваат на високите претставници на земјата-домаќин, на Европската комисија

или на меѓународните организации со кои високите претставници на Република

Македонија се среќаваат за време на официјалните разговори. Подароци со помала

вредност, во принцип, се подаруваат на лицата задолжени за безбедноста на гостите

во земјата-домаќин и на техничкиот персонал, а, исто така, можат да се подарат и на

деца на домаќинот, ако тие се вклучени во програмата за посетата.Подарок се

избира според позицијата и интересите на примателот. Подароците, по правило, се

произведени во Република Македонија и го претставуваат културното наследство на

Македонија. Трошоците за протоколарните подароци се покриваат од годишниот

буџет на Протоколот. Трошоците за протоколарните подароци подарени за време на

протоколарните настани организирани од страна на Министерот за надворешни

работи на Република Македонија се на товар на Министерството за надворешни

работи на Република Македонија од годишниот буџет. Протоколот или

Министерството ги избираат, подготвуваат, координираат и набавуваат соодветните

подароци кои ги подаруваат домаќините.

Протоколот и Министерството водат евиденција за подарените подароци.

Секое владино тело вклучено во државни и официјални посети во странство или во

Република Македонија води евиденција за подароците кои ги добиле неговите

високи претставници и вработени.

Сите трошоци направени за обезбедување на протоколарни услуги во

рамките на протоколарните настани, освен трошоците за вработените во Протоколот

и протоколарните подароци наведени во претходниот член, се покриени од буџетот

на клиентите или релевантните органи на домаќинот. Протоколот директно може да

ги покрие овие трошоци, но органите на домаќинот треба да ги надоместат

трошоците на Протоколот во рок од 30 дена од денот на приемот на барањето за

надомест на трошоците.

203

Доктор е член на постојаната придружба ако протоколарниот настан приреден од

страна на Претседателот на Република Македонија, Претседателот на Собранието на

Република Македонија или Претседателот на Владата на Република Македонија

предвидува негово присуство. Трошоците за докторот се на товар на домаќинот.

Државните посети на Република Македонија, по правило, траат до три

работни дена, а официјалните и работните посети до два работни дена. Истото важи

и за државни и официјални посети на Претседателот на Република Македонија и за

официјални и работни посети на високи претставници на Република Македонија во

странство.По правило, државни, службени и работни посети не треба да се

одржуваат во сабота, недела и на државни празници.

Протоколарни часови се од 9:00 до 21:00.

Кога гостинот е придружуван од страна на брачниот другар или партнер,

брачниот другар на домаќинот, партнерот или лицето определено од страна на

домаќинот за придружба на брачниот другар или партнер на гостинот, учествува на

церемонијата за пречек и испраќање на гостите, како и на другите протоколарни

обврски.

Кога шеф на држава, претседател на парламент, Претседателот на

Европскиот парламент, шеф на влада, Претседателот на Европскиот совет,

Претседателот на Европската Комисија или шеф на меѓународна организација на

ниво на премиер е на пропатување на територијата на Република Македонија,

Протоколот и домаќинот заеднички го утврдуваат обемот на протоколарниот настан.

Кога министер за надворешни работи, шеф на меѓународна организација или шеф на

специјализирана агенција на ниво на министер за надворешни работи е на

пропатување на територијата на Република Македонија, Министерството и

домаќинот заеднички го утврдуваат обемот на протоколарниот настан.

8.3 ПОСЕТИ НА ВИСОКИ ПРЕТСТАВНИЦИ НА

РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА ВО СТРАНСТВО

За државна, официјална или работна посета на Претседателот на Република

Македонија во странство и за официјална или работна посета на Претседателот на

Собранието на Република Македонија, или за Претседателот на Владата на

Република Македонија, Протоколот изготвува програма за посетата, во соработка со

204

координаторот на посетата, именуван од редот на вработените во земјата-домаќин, и

ги организира протоколарните и организациските прашања.Претседателот на

Република Македонија, Претседателот на Собранието на Република Македонија,

Претседателот на Владата на Република Македонија и Министерот за надворешни

работи на Република Македонија можат да бидат придружувани од страна на

нивниот брачен другар или партнер за време на посета во странство, ако е така

договорено со земјата-домаќин.

Самостојна посета во странство од страна на брачен другар или партнер на

Претседателот на Република Македонија е протоколарен настан ако брачниот другар

или партнер е поканет од страна на највисоките претставници на земјата-домаќин

или ако, на покана, присуствува на настан од меѓународно, хуманитарно или

пошироко јавно значење, важно за профилот и угледот на Република Македонија.

Официјална церемонија на заминување или на пристигнување не се организира во

случај на приватни посети во странство од страна на Претседателот на Република

Македонија, Претседателот на Собранието на Република Македонија, Претседателот

на Владата на Република Македонија.

За време на посета во странство, Претседателот на Република Македонија,

Претседателот на Собранието на Република Македонија и Претседателот на Владата

на Република Македонија, може да возврати приеми, ручеци или вечери, само ако

тоа го бара утврдената протоколарна пракса на земјата-домаќин.

8.4 ПРОТОКОЛAРНИ НАСТАНИ НА БРАЧНИОТ ДРУГАР ИЛИ

ПАРТНЕР НА ПРЕТСЕДАТЕЛОТ НА РЕПУБЛИКА

МАКЕДОНИЈА, ПРЕТСЕДАТЕЛОТ НА СОБРАНИЕТО НА

РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА, ПРЕТСЕДАТЕЛОТ НА ВЛАДАТА

НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА И МИНИСТЕРОТ ЗА

НАДВОРЕШНИ РАБОТИ НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА

Протоколот обезбедува протоколарни услуги за брачниот другар или партнер

на Претседателот на Република Македонија, Претседателот на Собранието на

Република Македонија и Претседателот на Владата на Република Македонија кога

протоколарен настан во Република Македонија или во странство приредува

Претседателот на Република Македонија, Претседателот на Собранието на

205

Република Македонија или Претседателот на Владата на Република Македонија,

заедно со неговиот брачен другар или партнер и кога неговиот брачен другар или

партнер е домаќин на протоколарен настан во Република Македонија.Брачниот

другар или партнер на Претседателот на Република Македонија се смета за домаќин

на протоколарен настан во Република Македонија ако тој настан е од меѓународно,

хуманитарно или пошироко јавност значење и е важен за профилот и угледот на

Република Македонија или за заштита и ширење на основните вредности и е

соодветно да биде приреден од страна на брачниот другар или партнер на

Претседателот на Република Македонија. Брачниот другар или партнер на

Претседателот на Република Македонија може да биде домаќин на протоколарен

настан во странство. Институцијата одговорна за протоколарниот настан приреден

од страна на брачниот другар или партнер на Претседателот на Република

Македонија, Претседателот на Собранието на Република Македонија, Претседателот

на Владата на Република Македонија или Министерот за надворешни работи на

Република Македонија обезбедува превоз и протоколарни објекти, како и финансии

за патувањето, сместувањето и за други поврзани трошоци.

При обезбедување на протоколарни услуги за брачниот другар или партнер на

Претседателот на Република Македонија, Претседателот на Собранието на

Република Македонија, Претседателот на Владата на Република Македонија и

Министерот за надворешни работи на Република Македонија, Протоколот

соработува директно со брачниот другар или партнер, како и со Кабинетот на

Претседателот на Република Македонија, Кабинетот на Претседателот на

Собранието на Република Македонија, Канцеларијата на Претседателот на Владата

на Република Македонија и Кабинетот на Министерот за надворешни работи на

Република Македонија.При обезбедување на протоколарни услуги за брачниот

другар или партнер на Претседателот на Република Македонија, Претседателот на

Собранието на Република Македонија или Претседателот на Владата на Република

Македонија, Протоколот обезбедува организациска поддршка за подготовка и

спроведување на протоколарните настани.

Министерството обезбедува протоколарни услуги за брачниот другар или партнер

на Министерот за надворешни работи на Република Македонија, кога Министерот

приредува протоколарни настани во државата или во странство и е придружуван од

страна на брачниот другар или партнер и кога брачниот другар или партнер лично

206

приредува протоколарни настани. Министерството не ги обезбедува наведените

услуги кога во официјална посета на Република Македонија е министер за

надворешни работи или шеф на меѓународна организација со брачен другар или

партнер.

При обезбедување на протоколарни услуги за брачниот другар или партнер на

Министерот за надворешни работи на Република Македонија, Министерството

соработува директно со брачниот другар или партнер, како и со Канцеларијата на

Министерот за надворешни работи на Република Македонија.

8.5 ДРЖАВНИ ПРОСЛАВИ И ДРУГИ НАСТАНИ

ОД ДРЖАВНО ЗНАЧЕЊЕ

Организациониот одбор за државни прослави и манифестации ја координира

организацијата на прославите по повод одбележувањето на државните празници и

учествува во прославата на годишнините од значајни политички, културни,

економски и историски настани, како и други настани од државно значење.

Координативната комисија за државни прослави и манифестации на Република

Македонија е именувана од страна на Владата на Република Македонија.

Претседател на Координативната комисија за државни прослави е Генералниот

секретар на Владата на Република Македонија. Таа се состои од членови

предложени од страна на: Кабинетот на Претседателот на Република Македонија (1),

Собранието на Република Македонија (1), Канцеларијата на Претседателот на

Владата на Република Македонија (1), Министерството за одбрана на Република

Македонија (2), Министерството за надворешни работи на Република Македонија

(1), Министерството за внатрешни работи на Република Македонија (2),

Министерството за образование, наука на Република Македонија (1),

Министерството за труд и социјални работи на Република Македонија (1),

Државниот протокол (2), Генералниот Секретаријат на Владата на Република

Македонија (1) и Службата за општи и заеднички работи при Владата на Република

Македонија (1).

207

Заменик-претседателот и Секретарот на Организациониот одбор за државни

прослави на Република Македонија ги именува Претседателот на Организациониот

одбор за државни прослави на Република Македонија.

Во одредени случаи, Организациониот одбор за државни прослави на Република

Македонија може да покани претставници на други државни органи, на локалните

заедници и на граѓанското општество да земат учество во истата.

Административни, технички, финансиски и организациски услуги за работата на

Организациониот одбор за државни прослави на Република Македонијаобезбедува

Генералниот секретаријат на Владата на Република Македонија и Државниот

протокол на Република Македонија.

Генералниот секретаријат на Владата на Република Македонија, како буџетски

корисник, е носител на државната буџетска ставка наменета за финансирање на

прославите на националните празници и на други настани од државно значење.

На крајот од тековната календарска година, Организациониот одбор за

државни прослави на Република Македонија подготвува календар на државни

прослави и настани од државно значење за следната година и го дефинира начинот и

обемот на прослава за секој настан одделно. Распоредот го доставува на одобрување

до Владата на Република Македонија до крајот на јануари следната година.

По правило, државните прослави предвидуваат обраќање на само еден

говорник: Претседателот на Република Македонија, Претседателот на Собранието

на Република Македонија или Претседателот на Владата на Република Македонија,

а во исклучителни случаи, министер во Владата на Република Македонија или друг

висок претставник на Република Македонија. Говорникот, по претходен договор, е

назначен од страна на Организациониот одбор за државни прослави на Република

Македонија.

208

8.6 ОДЛИКУВАЊА, ФОРМАЛНО

ПОТПИШУВАЊЕ НА АКТИ И ПРЕДАВАЊЕ НА

АКРЕДИТИВНИ ПИСМА, КОПИИ ОД

АКРЕДИТИВНИ ПИСМА

Протоколот организира церемонии по повод доделување на одликувања на

Република Македонија, кога истите се доделуваат од страна на Претседателот на

Република Македонија или други лица, овластени од страна на Претседателот на

Република Македонија, на територијата на Република Македонија.Протоколот

учествува во организација на церемонии по повод потпишување на меѓународни

акти и други официјални акти од државно значење. Ако домаќин на посета на

Република Македонија е Министерот за надворешни работи на Република

Македонија, а потписници на меѓународните акти и на другите официјални акти од

државно значење се исклучиво министри за надворешни работи, церемонијата по

повод потпишувањето ја организира Министерството.

Министерството организира церемонии по повод предавање на копии од

акредитивни писма од страна на шефови на дипломатски мисии и писма од страна

на шефови на претставништва на меѓународни организации во Министерството за

надворешни работи на Република Македонија.Протоколот организира церемонии по

повод предавање на акредитивни писма од страна на шефови на дипломатски мисии

на Претседателот на Република Македонија во претседателската палата вила Водно

или во резиденцијата вила Билјана на Претседателот на Република Македонија во

Охрид.

Следниве, по правило, присуствуваат на церемониите на предавање на

акредитивни писма на Претседателот на Република Македонија:

- Министерот или заменик министрерот за надворешни работи на Република

Македонија или Државниот секретар во Министерството за надворешни

работи на Република Македонија или директор на директоратот во

Министерството за надворешни работи на Република Македонија,

- Генералниот секретар или заменик генералникот на Кабинетот на

Претседателот на Република Македонија

209

- Советник на Претседателот на Република Македонија за надворешна

политика

8.7 ДРЖАВНИ ПОГРЕБИ И ДЕНОВИ НА ЖАЛОСТ

Протоколот организира државни погреби. Државните погреби се организираат по

повод смрт на носители на следниве функции: претседател на Република

Македонија, претседател на Собранието на Република Македонија и претседател на

Владата на Република Македонија за време на нивниот мандат. Одлука за државен

погреб на поранешни носители на функции од овој и друг ранг носи Владата на

Република Македонија.

Почесната гарда на Армијата на Република Македонија учествува на државните

погреби на високите претставници на Република Македонија наведени предходно.

Во случај на природни катастрофи, тешки сообраќајни несреќи и други несреќи,

како и во случај на смрт на истакнати личности во земјата или во странство, Владата

на Република Македонија може да прогласи еден ден или денови на жалост во

Република Македонија. За време на деновите на жалост, сите знамиња на државните

институции се поставени на половина копје.

Во случаите наведени во предходно, Протоколот учествува во организирање на

церемониите на изразување жалост.

8.8 ПОЛОЖУВАЊЕ НА ВЕНЕЦ

Протоколот организира церемонии на положување на венец на споменици во

Република Македонија, кога венец положува Претседателот на Република

Македонија, Претседателот на Собранието на Република Македонија и

Претседателот на Владата на Република Македонија, во координација и соработка

со Почесната гарда на АРМ. Протоколот, исто така, организира церемонии на

положување на венци од страна на шефови на држави за време на државна или

210

официјална посета на Република Македонија.Задачите кои се предвидени за време

на церемониите на положување на венци на спомениците во Република Македонија,

кога венец положува Претседателот на Република Македонија, Претседателот на

Собранието на Република Македонија и Претседателот на Владата на Република

Македонија, ги извршува Гардата на Армијата на Република Македонија.

8.9 ВОЕНИ ПОЧЕСТИ

Почесната гарда на Република Македонија, односно официјално Баталјонот за

Почести се состои од две гардиски чети и Воен оркестар, но за цивилна употреба

може да се употрбува и почесна гарда, ги дава воените почести во Република

Македонија и ги извршува следните задачи согласно со Правилото за воен протокол

во Армијата на Република Македонија.

Оддавање воени почести на Претседателот на Република Македонија.

Оддавање воени почести на Шефови на странски држави, Премиери,

Министри за одбрана, Началници на генерал штабови и други високи

претставници на ЕУ и НАТО.

Прослави за одбележување на државни и воени празници.

Реализирање на воени свечености.

Церемонии при ден на жалост, погреби, комеморации и полагање венци на

споменици на паднати херои.

Кога церемонијата со воени почести не се одржува на аеродром, гостинот е

поздравен на аеродромот на пристигнување и заминување од кордон односно

шпалир од војници од Гардата на Армијата на Република Македонија (вкупно 13

членови, од кои 12 војници и 1 подофицер).

За официјален пречек на Шеф на држава со воени и државни почести се користат

два вода по 20 гардисти, знаменосец и 2 придружници, 2 командири на водови и

командир на почесна единица и воен оркестар.

211

За претседател на парламент два вода по 18 гардисти, знаменосец и 2

придружници, 2 командири на водови и командир на почесна единица и воен

оркестар

За претседател на влада два вода по 16 гардисти, знаменосец и 2 придружници, 2

командири на водови и командир на почесна единица и воен оркестар.

За пречек на Министер за одбрана и Началник на Генерал штаб еден вод по

20 гардисти, знаменосец и 2 придружници, 2 командири на водови и командир на

почесна единица и воен оркестар.

Почесна стража пред Кабинетот на Претседателот на Република Македонија

се извршува 24 часа за време на престојот на Претседателот на Република

Македонија во неговите работни простории во вилата Водно.

Гардата на Армијата на Република Македонија, исто така, учествува на државни

прослави и други настани од државно значење.

За време на официјалните протоколарни настани во Република Македонија и

во странство, Претседателот на Република Македонија, по правило, е придружуван

од страна на неговиот аѓутант.

8.10 КОРИСТЕЊЕ НА ВОЗИЛА И ДРУГИ

ПРОТОКОЛАРНИ ОБЈЕКТИ

Протоколарен автомобилски превоз обезбедува Државниот протокол на

Република Македонија. Протоколарен превоз се предвидува само за протоколарни

настани.Услуги за превоз се користат за претходницата која ја подготвува посетата

на странскиот гостин на Република Македонија. Трошоците за обезбедување на

протоколарен превоз се целосно на товар на органот кој ја има улогата на главен

домаќин и е одговорен за програмата на посетата. Трошоците за превоз на

претходницата ги покрива Државниот протокол.

212

8.11 ОБВРСКИ НА ОРГАНИТЕ КОИ ГИ

ДОГОВАРААТ ПРОТОКОЛАРНИТЕ НАСТАНИ

Бидејки работата на Државниот протокол подразбира организација и

подготовка на настани за кои се потребни одредени материјални и финансиски

средства, направените трошоци за обезбедување на протоколарни услуги, со

исклучок на трошоците за подароци и трошоците за протоколарен превоз како и

трошоците за дневници , сместување и патување на вработените во Протоколот, се

на товар на клиентите или договорните органи од нивните фондови предвидени во

финансиската рамка. Затоа Државниот протокол официјално ги известува

надлежните органи за секој протоколарен настан со службена белешка. Државниот

протоколго известува МВР и АРМ веднаш по добивањето на информацијата за

некоја посета и активно ги вклучува истите во подготовките за посетата.

Протоколот или Министерството го известува Министерството за внатрешни

работи. При подготвувањето и спроведувањето на протоколарните настани,

Протоколот и Министерството ги земаат предвид мислењата и професионалните

предлози на Министерството за внатрешни работи во врска со примената на

безбедносни мерки, а Министерството за внатрешни работи ги зема предвид

мислењата и професионалните предлози на Протоколот или Министерството,

доколку истите не ја попречуваат примената на безбедносните мерки.

На крајот од предходно кажаното, може да се закључи дека протоколот е

инжинеринг, способност за успешно менаџирање, односно служба која треба да ги

усогласи сите логистички сегменти, и истовремено да го овозможи посакуваниот

публицитет и да експонира некои посакувани сегменти на одреден протоколарен

настан, но и да обезбеди приватност и дискреција. Протоколот создава производ кој

не е механички збир на логистички сегмени, туку е одраз на објективните интереси

на државите.

Кога ќе ги земеме во предвид сите предходно изнесени факти, неминовна е

потреба од формирање на посебна државна инстиуција Државен протокол на

Република Македонија.

213

ПРИЛОЗИ

Прилог 1 – Анкетен прашалник

АНКЕТЕН ПРАШАНИК

Во интерес на мојата докторска дисертација, би Ве замолила да одговорите на

поставените прашања во овој анкетен прашалник. Прашалникот се пополнува

анонимно и по Ваша слободна проценка и волја. Добиените резултати, ќе бидат

користени исклучиво за потребите на оваа докторска дисертација.

I. ОСНОВНИ СОЦИОДЕМОГРАФСКИ ПРАШАЊА

1. Пол:

Женски

Машки

2. Образование:

Завршено средно образование

Завршено вишо образование

Завршено високо образование

Завршена магистратура/докторат

3. Возраст:

Од 20 до 30 години

Од 31 до 40 години

Од 41 до 50 години

Од 51 година и повеќе

214

4. Работно искуство:

До 5 години

Од 5 години и 1 месец до 10 години

Од 10 години и 1 месец до 15 години

Од 15 години и 1 месец до 20 години

Од 20 години и 1 месец до 25 години

Над 25 години и 1 месец

II. ИСТРАЖУВАЊЕ

1. Дали сметате дека во Република Македонија добро фукционира

протоколарната служба?

Да

Не

2. Дали сметате дека во Република Македонија треба што поскоро да се

формира засебна институција Државен протокол?

Да, неопходен е

Нема потреба

Не знам

3. Дали сметате дека носителите на државните функции и македонските

дипломати добро ги познаваат протоколарните правила?

Да

Не

Некои

4. Дали досега сте биле дипломатски претставник на Република Македонија во

странство?

215

Да

Не

Доколку да, дали за време на посетата биле нарушени Вашите привилегии?

Да

Не

5. Дали сметате дека носителите на државните функции и македонските

дипломатски претставници ги почитуваат протоколарните правила при

нивните посети во странство, односно во државата во која се акредитирани?

Да

Не

Има одредени недостатоци

6. Кое од правилата на дипломатскиот протокол сметате дека е најнепочитувано

во Република Македонија? (Може да се забележат најмногу 2 одговори)

Dress кодот

Одредување на местата на седење на дипломатските претставници

Неправилна дипломатска коресподенција

Друго

7. Дали сметате дека странските државници и странските дипломатски

претставници се соодветно пречекани кога доаѓаат во посета на Република

Македонија, односно во дипломатска мисија во Република Македонија?

Да, пречекани се со сите почести

Не, сметам дека нашите претставници се посоодвено пречекани во

странство

Некои

216

8. Дали сметате дека дипломатскиот протокол на една држава има влијание на

меѓународните односи меѓу државите?

Да

Не

9. Дали сметате дека за прекршувањето на правилата на протоколот и учтивоста

треба да следуваат одредени санкции на дипломатските претставници?

Да

Не

10. Дали сметате дека формирањето на посебна државна институција Државен

протокол ќе го подобри функционирањето на протоколарната служба и ќе

доведе до подобро функционирање на другите државни институции во

Република Македонија?

Да

Не

Ви благодарам

217

Прилог 2

Табеларен приказ социодемографските податоци на испитаниците

(х) Прашање бр. Добиени одговори

(fi)

Машки 9

Пол Женски 1

Образование Вишо образование /

Високо образование 2

Магистратура 6

Докторат 2

Возраст 20 – 30 год 2

31 – 40 год 5

41 – 50 год 3

+ 50 год /

Години на

работно искуство

До 5 год 1

5 години и 1 месец до 10

години 3

10 години и 1 месец до 15

години 3

15 години и 1 месец до 20

години 2

20 години и 1 месец до 25

години 1

25 години и 1 месец /

218

Прилог 3

ШЕМИ ЗА ПРОТОКОЛАРНИ НАСТАНИ ВО РЕПУБЛИКА

МАКЕДОНИЈА119

119 Правило за воен протокол во Армијата на Република Макеонија, Скопје,2012

[E

MA

ZA

PR

E^

EK

NA

NO

VO

IZ

BR

AN

IO

T P

RE

TS

ED

AT

EL

VO

VI

LA”V

OD

NO

”-S

KO

PJE

“

”

VO

EN

OR

KE

ST

AR

PO

^E

SN

A E

DI

NI

CA

ME

DI

UM

I

LE

GE

ND

A

-do

sega

{e

npret

seda

tel

-novoizb

rana

prets

eda

tel

l

--vo

enork

estar

-po~es

na

edi

nic

ai

znam

e

-A|u

tant

1

2 3

PR

E^

EK

HI

MN

A

RA

PO

RT

4Z

NA

ME

5?

???

????

1

2

34

5

[E

MA

ZA

PR

E^

EK

NA

NO

VO

IZ

BR

AN

IO

T P

RE

TS

ED

AT

EL

VO

VI

LA”V

OD

NO

”-S

KO

PJE

“

”

VO

EN

OR

KE

ST

AR

PO

^E

SN

A E

DI

NI

CA

ME

DI

UM

I

LE

GE

ND

A

-do

sega

{e

npret

seda

tel

-novoizb

rana

prets

eda

tel

l

--vo

enork

estar

-po~es

na

edi

nic

ai

znam

e

-A|u

tant

1

2 3

PR

E^

EK

HI

MN

A

RA

PO

RT

4Z

NA

ME

5?

???

????

1

2

34

5

219

SOBRANIE

1

2

3

LEGENDA - Gostin

- Predsedatel Sobranie - doma{na delegacija ( pridru`ba ) - stranska delegacija ( pridru`ba )

[EMA ZA PRE^EK NA STRANSKI VISOKI DELEGACII PRED ZGRADATA NA SOBRANIETO NA R. MAKEDONIJA

1

2

3

PRE^EK

HIMNA

RAPORT

4

4 ZNAME

5 ИСПРАЌАЈ

5 MEDIUMI

LEGENDA

- voen orkestar - po~esna garda i zname - po~esna stra`a

ШЕМА за пречек на претседатели на странски држави во вила „ВОДНО“

ВОЕН ОРКЕСТАР

ПОЧЕСНА ЕДИНИЦА

МЕДИУМИ

ЛЕГЕНДА - претседател

- Странски Претседател

-- Воен оркестар

- Почесна гарда и знаме

- Аѓутант

- Странски аѓутант

1

2

3

ПРЕЧЕК

ХИМНА

РАПОРТ

4 ЗНАМЕ

5 ИСПРАЌАЈ

1

2

3 4

5

220

-

Bi na

VIP

Moderat or

Legenda

P ret sedat el na RM

P ret sedat el na Vl ada na RM P ret sedat el na S obrani e

Mi ni st er za Odbrana na RM Na~al ni k na G[ na RM Gardi st

Legenda

P ret sedat el na RM

P ret sedat el na Vl ada na RM P ret sedat el na S obrani e

Mi ni st er za Odbrana na RM Na~al ni k na G[ na RM Gardi st

Сt al ak за венец

ПОЛАГАЊЕ НА ВЕНЕЦ НА „МЕЧКИН КАМЕН„

1 2

3 4

5

1

2

3

PRE^EK

HIMNA

RAPORT

4 ZNAME

5 ИСПРАЌАЈ

LEGENDA - Gostin - Predsedatel na vlada - doma{na delegacija ( pridru`ba ) - stranska delegacija ( pridru`ba ) - voen orkestar - po~esna garda i zname - po~esna stra`a

MEDIUMI

221

Muzej

BI NA

Legenda

P ret sedat el na RM

P ret sedat el na Vl ada na RM P ret sedat el na S obrani e

Mi ni st er za Odbrana na RM Na~al ni k na G[ na RM Gardi st

Legenda

P ret sedat el na RM

P ret sedat el na Vl ada na RM P ret sedat el na S obrani e

Mi ni st er za Odbrana na RM Na~al ni k na G[ na RM Gardi st

ШЕМА ЗА ПОЛАГАЊЕ НА ВЕНЕЦ ВО ПЕЛИНЦЕ

222

ЛИТЕРАТУРА

1. Arannelović N., Perspektive finansijskog trţišta a posebno trţišta novca u

narednom periodu, Ĉasopis Berza, broj 11/97, Beograd.

2. Bjelica V.: Bankarstvo, teorija i praksa, Novi Sad, 2001. god.

3. Berridge G. R.: Diplomacy, Third Edition: Theory and Practice, Prentice Hall,

2005

4. Berković S.: Diplomatsko i konzularno pravo, nauĉna i sveuĉilišna knjiţnica,

zagreb, 1997.

5. Barston R. P.: Modern Diplomacy, Second Edition, London, 1997.

6. Dašić D. Dj.: Ekonomija, Evropski univerzitet, Beograd, 2002.

7. Dašić D.d.: Diplomatija, Beograd, 2003.

8. Dašić D. d., Purić S.: Ekonomska politika – makro i mikro aspekt

9. Dimitrijević V., Stojanović R.: Menunarodni odnosi, Sluţbeni list, Beograd, 1996.

10. dornević S., Mitić m.: Diplomatsko i konzularno pravo, JP Sluţbeni list SRJ,

bepograd, 2000.

11. dukić dorne, Operacije na otvorenom trţištu, II Miloĉersko savetovanje,

Beograd,1994.

12. durić D. M., Prekajac Z., Vidas Bubanja M.: Menunarodna Ekonomija, Beograd,

2000.

13. durić J.: Menunarodni ekonomski odnosi, Beograd, 2002.

14. durić M. D.: Menunarodna Ekonomija, Beograd. 2002.

15. Geoff R. Berridge, Maurice Keens-Soper, Thomas G. Otte: Diplomatska teorija

od Machiavellija do Kissingera (Diplomatic theory from Machiavelli to

Kissinger), Prevod: Ksenija Jurišić, Zagreb, 2005.

16. Horne C.V. James, Financial Management and Policy, Prentice-Hall Int.,

London,1972.

17. Ilić G.: Evropska ekonomska zajednica, Nauĉni rad, Beograd, 2002.

18. Janev I.: Kulturna diplomatija - Spoljna politika Jugoslavije (SCG) prema

UNESCO-u, Institut za politiĉke studije, Beograd, 2004.

19. Janković B.: Diplomatija, Nauĉna knjiga, Beograd, 1998.

20. Janković B. M.: Menunarodno javno pravo, Nauĉna knjiga, Beograd, 1981.

21. Jelenić G., Vidić Z., Poslovanje banaka hartijama od vrednosti, Ĉasopis

223

Jugoslovensko bankarstvo, broj 11-12 /96, Beograd.

22. Jovović D., Menunarodne finansijske institucije – poloţaj i interesi SR

Jugoslavije, Menunarodna politika, Beograd, 1997

23. Kaminski, B.: Turkey's evolving trade integration into Pan-European markets,

World Bank. 2006.

24. Karović P., Diplomacija, Gregorić, Beograd, 1936.

25. Kisindţer H.: Diplomatija, Verzal press, Beograd, 1999.

26. Lopandić Duško: Menunarodni ekonomski odnosi, Beograd, 2002.

27. Lopiĉić d.: (urednik): Diplomatija - zbornik radova, Vaša knjiga, Beograd 2006.

28. Lois McMaster Bujold: Diplomatski imunitet (Diplomatic imunity), Prevod:

Martina Aniĉić, Algoritam d.o.o., Osijek, 2003.

29. Mitić M.: Diplomatija kao sredstvo za promociju, ostvarivanje i zaštitu poslovnih

interesa, Priruĉnik za poslovne ljude, Zavod za udţbenike i nastavna sredstva –

Beograd, Beograd, 2003.

30. Mitić M., Diplomatija - delatnost, organizacija, veština, profesija, Zavod za

udţbenike i nastavna sredstva – Beograd, Beograd, 2005.

31. Mikolić M.: Diplomatski i poslovni protokol, Barbat d.o.o., Zagreb, 2002.

32. Nas, T. F.: Economics and Politics of Turkish Liberalization. Lehigh University,

1992.

33. Nick S.: Diplomatski leksikon, Barbat d.o.o., Zagreb, 1999.

34. Nick S.: Diplomacija – metode I tehnike, barbat, Zagreb, 1997.

35. Organisation for Economic Co-operation and Development, OECD Reviews of

Regulatory Refom - Turkey: crucial support for economic recovery: 2002.

Organisation for Economic Co-operation and Development, 2002.

36. Pašić M.: Diplomatija, Šahinpašić d.o.o., Sarajevo, 2008.

37. Pavićevoć B.: Pravni oblici privredne saradnje sa stranim partnerima, Privredno

pravni priruĉnik, Beograd, 1987.

38. Perišin I:: Svjetski finansijski vrtlog, Naprijed, Zagreb, 1988.

39. Petrović P.: Savremena poslovna diplomatija, Institut za menunarodnu politiku i

privredu, Beograd 2008.

40. Petrović S. Dj.: Diplomatski praktikum, D.T.A. Trade, Beograd, 2001.

41. Prvulović V., Ekonomska diplomatija, Megatrend univerzitet primenjenih nauka,

Beograd 2006.

42. Pušara Kostadin: Menunarodne finansije, Beograd, 2000.

224

43. Ralph George Feltham:Diplomatski priruĉnik (Diplomatic handbook), Prevodilac:

Branka Ţaja, Pan liber, Zagreb, 2002.

44. Raiĉević M. M.: Internacionalna ekonomija sa osnovama ekonomske diplomatije,

fakultet za internacionalni menadţment, Beograd, 2001.

45. Stakić B.: Menunarodne finansijske organizacije; Jugoslaviapublik, Beograd,

1988.

46. Serres J.: Wood J. R., Kruhak K.: Diplomatski ceremonijal i protokol - osnove,

postupci i praksa (Diplomatic ceremony and protocol), Mate d.o.o., Zagreb, 2005.

47. Stevović M.: Diplomatija i demokratija, Prosveta – Beograd, Beograd 2000.

48. Turĉinović F.: Ekonomske integracije i trgovinske grupacije, Megatrend

univerzitet primenjenih nauka, Beograd, 2002.

49. Vukadinović R.: Politika i diplomatija, Otvoreno sveuĉilište, Zagreb, 1994.

50. Vejlic Zoran, Diplomatski protoкol, JP Sluzben glasnik,Beograd 2008.

51. World Bank: Turkey Labor Market Study, World Bank, 2005.

52. Zeĉević M., Stojanović M.: Internacionalne relacije, Evropski univerzitet,

Beograd, 2001.

53. Dimitrijević – Stojanović: MeĎunarodni odnosi, Beograd, 2004

54. Radovan Vukadinović: MeĎunarodni politički odnosi, Zagreb,2004.

55. Igor Janev: Teorije o meĎunarodnim odnosima i spoljnoj politici, Beograd, 1998.

56. Igor Janev: MeĎunarodni odnosi i spoljna politika, Beograd, 2002.

57. Branimir M. Janković: Teorija i stvarnost u nauci o meĎunarodnim odnosima,

Beograd, 1987.

58. Leo Mates: Neki problemi nauke o meĎunarodnim odnosima, Zagreb, 1989.

59. John Pinder: Evropska unija, Sarajevo, 2003.

60. John Laughland: Zatrovani izvor – nedemokratski korijeni europske ideje, Zagreb,

2005.

61. Mahatir Muhammed: Globalizacija i nove realnosti, Sarajevo, 2002.

62. Stjepan Lapenda: Diplomacija – načela i funkcije, Split, 2007.

63. Werner Weidenfeld, Wolfgang Wessels: Europa od A do Ţ – priručnik za europsku

integraciju, Fondacija Konrad Adenauer, 2004.

64. Zekerijah Smajić: Europska Unija za svakoga, Eurocontact, 2005.

65. Terminološki riječnik europskih integracija: Direkcija za europske integracije,

2005.

225

66. Pascal Fontaine: Europe in 12 Lessons, European Commission, 2006.

67. Andrew Duff: Constitution plus renegotiation treaty, Transeuropean Policy Studies

Association, 2007.

68. A Constitution for Europe, European Communities, 2004.

69. Presentation for Citizens, European Communities, 2004.

70. Geofl R, Berridge - Diplomacija, teorija i praksa, Politiĉka misao, Zagreb 2004.;

71. G. Feltham - Diplomatski priruĉnik, Zagreb 1996.;

72. Svjetlan Berković - Diplomatsko i konzularno pravo, Zagreb 1995.;

73. Chas W. Freemen - The Diplomatis Dictionary;

74. Safet Halilović - Restitucija bosanske drţavnosti, 1993.;

75. Radovan Vukadinović - Politika i diplomacija, Zagreb 1994.

76. Stanko Nik - Diplomacija, Borbat, Zagreb 1997.

77. Mario Mikoliĉ - Diplomatski protokol, Zagreb 1995.

78. Vladimir Ibler - Rjeĉnik meĊunarodnog javnog prava, Zagreb 1987.

79. Radovan Vukadinović – Lidija Ĉehulić - Politika evropskih integracija, Tropicol,

Zagreb 2005.

80. Strategija integriranja Bosne i Hercegovine u Evropsku uniju, Vijeće ministara BiH

– Direkcija za evropske integracije, Sarajevo 2006.

81. Dţemal Najetović - Geopolitiĉki poloţaj BiH u evroatlanskim integracijama

Zapadnog Balkana, Sarajevo 2007.

82. Svjetlan Berković – Diplomatija i diplomatska profesija, Zagreb 2006.

83. Noam Chomski – Stari i novi svjetski poretci, Zagreb 2004.

84. Radovan Vukadinović – Teorije vanjske politike, Zagreb 2005.

85. John Coleman – Diplomacija prijevarom, Zagreb 2005.

86. Zlojd Pettiford – David Haraling – Terorizam . Novi svjetski rat, Zagreb, 2005.

87. Radovan Vukadinović, MeĊunarodni politiĉki odnosi;

88. LeRoy Bennett, MeĊunarodne organizacije;

89. Stanko Nick - Diplomacija, Barbat, Zagreb 1997.

90. Mario Mikolić - Diplomatski protokol, Zagreb 1995.

91. Miodrag Mitić, Diplomatija, Beograd, 1999.

92. Stevan ĐorĊević, Miodrag Mitić, Diplomatsko i konzularno pravo, Beograd 2000.;

93. Henry Kissinger, Diplomacy, New York, 1994.

226

94. Grupa autora, Historija diplomacije (I-III), Zora, Zagreb, 1951.

95. R.G. Feltham, Diplomatic Handbook, London-New York, 1992.

96. Anto Babić, Diplomatska sluţba u srednjovjekovnoj Bosni, MeĊunarodni centar za

mir, Sarajevo, 1995.

97. Safet Halilović, Restitucija bosanske drţavnosti, 1993.

98. Chas W Freemen, The Diplomat's Dictionary, Vashington, 1997.

99. Marko Šunjić, Bosna i Venecija, Sarajevo, 1996.

100. Ibler V, Diplomatska historija, Zagreb, 1960.

101. Nedovšeni mir, Izvještaj MeĊunarodne komisije za Balkan, Sarajevo, 1997.

102. Svjetlan Berković, Diplomacija i diplomatska profesija, Zagreb, 2006.

103. Noam Chomsky, Stari i novi svjetski poretci, Zagreb, 2004.

104. Zbigniew Brzezinski, Ameriĉki izbor – Globalna dominacija ili globalno

vodstvo, Zagreb-Podgorica, 2004.

105. Radovan Vukadinović-Lidija Ĉehulić, Politika evropskih integracija,

Zagreb, 2005.

106. Vjekoslav Cvrlje, Vatikanska diplomacija, Zagreb, 1992.

107. Aron Raymond (2001): Mir i rat meĎu narodima, Zagreb:Golden

marketing

108. Ashdown, Paddy (2007): Swords And Ploughshares: Building Peace in the

21st Century: Bringing Peace to the 21st Century, London: Weidenfeld &

Nicholson

109. Begić, Kasim (1997): Bosna i Hercegovina od Vanceove misije do

Daytonskog sporazuma, Sarajevo: Bosanska knjiga

110. Bennet A. LeRoy i Oliver K. James (2004): MeĎunarodni odnosi,

globalizacija i globalno upravljanje u: Bennet A. LeRoy i Oliver K. James (2004):

MeĎunarodne organizacije, Politiĉka kultura, Zagreb

111. Bennet A. LeRoy i Oliver K. James (2004): MeĎunarodno organiziranje i

upravljanje u turbulentnim vremenima u: Bennet A. LeRoy i Oliver K. James

(2004): MeĎunarodne organizacije, Politiĉka kultura, Zagreb

112. Bert, Wayne (1997): The Reluctant Superpower. United States Policy in

Bosnia 1991 – 1995, New York: St. Martin Press

227

113. Bieber, Florian (2004): Institucionaliziranje etničnosti: postignuća i

neuspjesi nakon ratova u Bosni i Hercegovini, Kosovu i Makedoniji,

Sarajevo:MeĊunarodni forum Bosna

114. Bose, Sumantra (2002): Bosnia after Dayton. Nationalist Partition and

International Intervention, London: Hurst & Company

115. Chandler, David (1999):Bosnia. Faking Democracy after Dayton,

London:Pluto Press

116. Chollet, Derek (2007): Tajna povijest Daytona, Zagreb: Golden marketing

117. Cirn, Mihael (2003): Dvostruka uloga meĎunarodnih institucija –

Upravljanje danas u: Cirn, Mihael (2003): Upravljanje sa one strane nacionalne

drţave. Globalizacija i denacionalizacija kao šansa, Beograd: Filip Višnjić

118. Crocker A. Chester et al.(ur.): Turbulent Peace. The Challenges of

Managing International Conflict, Washington D.C.: United States Institute of

Peace Press

119. Ćurak, Nerzuk (2002): Geopolitika meĎunarodne zajednice u. Ćurak

Nerzuk (2002): Geopolitika kao sudbina. Slučaj Bosna: postmodernistički ogled o

perifernoj zemlji, Sarajevo, Fakultet politiĉkih nauka

120. Ćurak, Nerzuk (2006): Obnova bosanskih utopija.Politologija, politička

filozofija i sociologija Dejtonske drţave i društva, Sarajevo/Zagreb: Synopsis

121. Ćurak, Nerzuk (2008): MeĎunarodna zajednica i upravljanje

“zarobljenom“ drţavom, Sarajevo: VPI

122. Degan, Vladimir Đ.(2002): MeĎunarodno pravo, Rijeka: Pravni fakultet

Sveuĉilišta u Rijeci

123. Dobbins, James et al. (2007): The Beginner's Guide to Nation – Building,

Sanata Monica: RAND Corporation

124. Evropska unija i Bosna i Hercegovina: IzmeĊu upravljanja krizom i

izgradnje drţave (2005), Sarajevo: Fondacija Heinrich Boell

125. Fukuyama, Francis (2005): Izgradnja drţave.Vlada i svjetski poredak u 21.

stoljeću, Zagreb:Izvori

126. Gromes Thorsten (2007): Demokratisierung nach Bürgerkriegen. Das

Beispiel Bosnien und Herzegowina, Frankfurt/New York: Campus

127. Held, Dejvid (1997): Demokratija i globalni poredak. Od moderne drţave

ka kosmopolitskoj vladavini, Beograd:Filip Višnjić

228

128. Hodge, Carol (2007): Velika Britanija I Balkan od 1991. do danas,

Zagreb:Detecta

129. Holbrook Richard (1998), Završiti rat, Sarajevo: Šahinpašić

130. Naj S. Dţozef (2006): Intervencije, institucije i regionalni i etnički sukobi u:

Naj S. Dţozef (2006): Kako razumevati meĎunarodne sukobe,Beograd: Stubovi

kulture

131. Naj S. Dţozef (2006): MeĎunarodni sistemi i nivoi uzročnosti u: Naj S.

Dţozef (2006): Kako razumevati meĎunarodne sukobe,Beograd: Stubovi kulture

132. Papić, Ţarko (2001): MeĎunarodne politike podrške zemljama Jugoistočne

Evrope: lekcije (ne)naučene u BiH, Sarajevo: Müller

133. Petritsch Wolfgang (2002), Bosna i Hercegovina od Daytona do Evrope,

Sarajevo:Svjetlost

134. Primjer Bosne i Hercegovine:Odrţivi koncept ili stranputice meĎunarodne

zajednice?(2007), Sarajevo: Fondacija Heinrich Böll

135. Vukadinović, Radovan (1998): MeĎunarodna zajednica u: Vukadinović,

Radovan (1998): MeĎunarodni politički odnosi, Zagreb:Barbat

136. Waltz, Kenneth N. (1998): Čovjek, drţava, rat, Zagreb:Barbat

137. Berridge, G.R.,Diplomacy – Theory and Practice ,Palgrave, New York,

2002.

138. Kissinger, Henry, Diplomacy, Simon & Schuster, New York, 1994.

139. Nick, Stanko, Diplomacija, Barbat, Zagreb, 1997.

140. Kovaĉević, Ţivorad, Meгgjunarodno pregovaranje, „Filip Višnjić―,

Diplomatska akademija MSP SCG, Beograd, 2004.

141. Melissen, J., Inovation in Diplomatic Practice, Macmillan, London, 1999.

142. Mitić, Miodrag, Diplomacija, Zavod za udţenike i nastavna sredstva,

Beograd, 1999.

143. Princen, T.,Intermediaries in International Conflict, Princeton University

Press, Princeton, N.Y. 1992.

144. Sciolino, E., Conflict in the Balkans : What Price Peace ?, New York

Times, Sept. 9. 1995.

145. Zimmerman, Waren, Origins of a Catastrophie, Times Books, New York,

1996.

229

146. Becker, Jorg (2005), Communication and Conflict – Studies in

International Relations, Mohan Garden, New Delhi

147. Eban A. (1998), Diplomacy for the Next Century, Yale University Press

148. Fortner, R. (1994), Public Diplomacy and International Politics, Praeger,

New York

149. Gergen, D. Diplomacy in Television Age: the Dangers of Teledemocracy, u

S. Serfaty (ed.), The Media and Foreign Policy, St Martin Press, New York

150. Giddens, A. A Communication Perspective, Conversation With A. Giddens:

Making Sense of Modernity, Communication Theory, Ten:Three, Oxford, August

2000.

151. Gilboa, E. Mass Communication and Diplomacy: A Theoretical

Framework, in Communication Theory, 3/2000

152. Hachten, William A. (1999): The World News Prism – Changing Media of

International Communication, Iowa, Ames

153. Besim Spahić, Strukturalni elementi Country Image-a, OSCE, Internews,

2004;

154. Besim Spahić, Javna i tajna diplomacija kao sastavni dio političkog

marketing menadţmenta drţave unutar zemlje i u inostranstvu, OSCE, Internews;

155. Besim Spahić, Dizajn: ekonomski, društveni i politički aspekti oblikovanja;

156. Joţe Logar, Konzularna diplomacija, ĈKZ Ljubljana;

157. Mirjana Filipović, Spin doktori – medijski manipulatori u političkom PR,

PA, Banja Luka;

158. Zoran Tomić, Politički PR (u štampi);

159. Radenko Udoviĉić, Ţurnalističke vještine u PR-u, MP Institut, Sarajevo, (u

štampi);

160. Besim Spahić, Imidţ grada, CMI, Sarajevo, 2002;

161. Besim Spahić, Nacionalni antimarketing, VKBI, 2003.

162. Hiebert, Ray Eldon i Gibbons, Sheila Jean (2000): Exploring Mass Media

for a Changing World, LEA, New Jersey

163. Keane, J. (1995): Mediji i demokratija, Filip Višnjić, Beograd;

164. Kunczik, M. (1997): Images of Nation and International Public Relations,

Lawrence Earlbaum Ass, New Jersey;

165. Marvin Peri, Intelektualna istorija Evrope (Beograd: Clio, 2000);

230

166. Etjen Balibar, Mi, graĎani Evrope (Beograd: Beogradski krug, 2003);

Šira:

167. H. G. Gadamer: «Evropska raznolikost – nasljeĊe i budućnost», iz H. G.

Gadamer, Evropsko nasleĎe (Beograd: Plato, 1999); 5-22.

168. H. G. Gadamer: «Budućnost evropskih duhovnih nauka», iz H. G.

Gadamer, Evropsko nasleĎe (Beograd: Plato, 1999); 23-40.

169. Hegel: „Uvod―, iz Hegel, Filozofija povijesti (Zagreb: Naprijed, 1966), str.

7-85.

170. Ivan Supek: «Europska unija i globalizacija», Dijalog br. 4, Sarajevo, 2004

(35-44).

171. Bernhard Waldenfels: «Europa naoĉigled stranog», Dijalog br. 4, Sarajevo,

2004 (49-59).

172. K. Popper: «U što vjeruje Zapad?», Jukić 24-5, Sarajevo, 1994-5 (94-112);

173. Adam Michnik: «Sivo je lijepo», Dijalog br. 5-6, Sarajevo, 1998 (135-143);

174. Jurgen Habermas: „Citizenship and National Identity: Some Reflections on

the Future of Europe―, (1992) Praxis International 12 (1); 1-19.

175. Eric Hobsbawm: „Masovna proizvodnja tradicija: Europa 1870-1914― iz

Izmišljanje tradicije, Eric Hobsbawm and Terence Ranger ur. (Beograd: XX vek,

2002), 383-449.

176. Peter Sloterdijk: „Jak razlog da se bude zajedno―, iz P. Sloterdijk, U istom

čamcu (Beograd: Beogradski krug, 2001); 63-99.

177. Immanuel Kant: „Vjeĉni mir. Filozofski nacrt― iz Immanuel Kant, Um i

sloboda, spisi iz filozofije istorije, prava i drţave, Danilo Basta ur. (Beograd: Ideje,

1974). Str. 135-170.

178. Jacques Derrida / Jurgen Habermas: „Nakon rata: Obnova Europe―, Zarez

V/108, Zagreb, 3.7.2003., str. 22-23;

179. Richard Rorty: „Poniţenje ili solidarnost―, Zarez V/108, Zagreb, 3.7.2003.,

str. 24-25;

180. Gianni Vattimo: „Dom Europa―, Zarez V/108, Zagreb, 3.7.2003., str. 28;

181. Jurgen Habermas: „Zašto Europa treba imati ustav―, Odjek 3-4, Sarajevo,

jesen-zima 2002, str. 34-45.

182. Susan Sontag: „Ideja Evrope (još jedna elegija), Odjek 1-2, Sarajevo,

proljeće-ljeto 2005, str. 23-25;

231

183. Brunkhorst: „Stupnjevi solidarnosti― iz Hauke Brunkhorst, Solidarnost. Od

graĎanskog prijateljstva do globalne pravne zajednice (Beograd, Zagreb:

Beogradski krug, Multimedijalni institut, 2004); str. 19-102.

184. Bertrand Russell: Mudrost Zapada, (Split: Slobodna Dalmacija, 2005);

185. Religija i europske integracije, Ivan Cvitković, Dino Abazović ur.

(Sarajevo: Albert Camus, Pisma nemačkom prijatelju (Beograd: Clio, 1998).

186. Anderson, M.S. (1993): The Rise of Modern Diplomacy 1450–1919,

Longman House, London and New York.

187. Benko, Vlado (1987): Mednarodni odnosi, Zaloţba Obzorja, Maribor.

188. Benko, Vlado (2000): Zgodovina mednarodnih odnosov, Znanstveno in

publicistiĉno središĉe, Ljubljana.

189. Berridge, G.R. (2002): Diplomacy: Theory and Practice, Hartnolls Limited,

Bodmin, Cornwall, U.K.

190. Brglez, Milan (1998): »Kodifikacija sodobnega diplomatskega prava«. V:

Jazbec, Milan, Diplomacija in Slovenci: Zbornik tekstov o diplomaciji in o

prispevku Slovencev v diplomatsko teorijo in prakso, Zaloţba Drava, Celovec, str.

59-87.

191. Bohte Borut in Sancin Vasilka (2006): Diplomatsko in konzularno pravo,

Pravna fakulteta in Cankarjeva zaloţba, Ljubljana.

192. Cannadine, David in Simon Price (1992): Ritual of Royalty: Power and

Ceremonial in Traditional Societies, Past and Present Society, Cambridge

University Press.

193. Cameron, Averil (1992): The Byzantine Book of Ceremonies. V:

Cannadine David (1992):Rituals of Royalty, University Press, Cambridge.

194. Dembinski, Ludwik (1988): The Modern Law of Diplomacy: External

Missions of the States and International Organizations. Dodrecht (etc.): Martinus

Nijhoff in UNITAR.

195. Feltham, Ralph George (1993): Diplomatic Handbook, Longman, London

and New York.

196. Frey, Linda S. in Frey Marcha (1988): »A Diplomatic Analogy:

International Functionaries and Their Priviliges«. V: Kurbalija, Jovan: Modern

Diplomacy. The Mediterranean Academy of Diplomatic Studies, Malta, str. 211-

223.

232

197. Goldstein, Erik (1998): »Develpoments in Protocol«. V: Kurbalija, Jovan:

Modern Diplomacy. The Mediterranean Academy of Diplomatic Studies, Malta,

str. 49-56.

198. Hamilton, Keith in Langhorne Richard (1995): The Practice of Diplomacy:

Its evolution, theory and administration, Routledge, London and New York.

199. Holbrook, Richard (1998): To End a War, Random House, New York.

200. Holsti, K.J. (1995): International Politics: a Framework for Analysis,

Prentice Hall, New Yersey, U.S.A..

201. Janković, Branimir (1988): Diplomatija, savremeni sistem. Beograd:

Nauĉna knjiga.

202. Jazbec, Milan (1998): Diplomacija in Slovenci: Zbornik tekstov o

diplomaciji in o prispevku Slovencev v diplomatsko teorijo in prakso, Zaloţba

Drava, Celovec.

203. Jazbec, Milan (1997): Konzularni odnosi, FDV, Ljubljana.

204. Jegliĉ, Ţeljko (1992): Nekaj misli o nalogah in potrebah Protokola MZZ.

Ljubljana.

205. Kissinger, Henry (1995): Diplomacy, Simon & Shuster, London.

206. Kneţeviĉ, Ana N. (2001): Oljka: o sporazumevanju in obnašanju: tudi tako

govorimo, Didakta, Radovljica.

207. Kurbalija, Jovan (ed) (1998): Modern Diplomacy, The Mediterranean

Academy of Diplomatic Studies, Malta.

208. Kurbalija, Jovan (ed) (1999): Knowledge and Diplomacy, The

Mediterranean Academy of Diplomatic Studies, Malta.

209. Kurbalija, Jovan in Baldi Stefano (2000): Internet Guide for Diplomats,

The Mediterranean Academy of Diplomatic Studies, Malta.

210. Langhorne, Richard (1998): History and evolution of diplomacy. V:

Kurbalija Jovan (1998): Modern diplomacy. The Mediterranean Academy of

Diplomatic Studies, Malta.

211. Likar, Beti (2000): Diplomatska korespondenca: pravila in dileme sodobne

komunikacije, specialistiĉno delo, Fakulteta za druţbene vede, Ljubljana.

212. McCaffree, Mary Jane in Innis, Pauline (1985): Protocol: the Complete

Handbook of Diplomatic, Official and Social Usage, Devon Publishing Company,

Inc., Washington D.C.

233

213. Mikolić, Mario (1995): Diplomatski protokol - praksa u Republici

Hrvatskoj i neke praktične upute, Mate, Zagreb.

214. Mikolić, Mario (2002): Diplomatski i poslovni protokol, Barbat, Zagreb.

215. Morgenthau, H. (1995). Politika med narodi: borba za moč in mir, DZS,

Ljubljana.

216. Murty, B.S. (1989): The International Law of Diplomacy: The Diplomatic

Instrument and World Public Order, New Haven Press, New Haven.

217. Nick, Stanko (1997): Diplomacija, metode in tehnike, Barbat, Zagreb

University, Washington D.C..

218. Osolnik, Marjan (1998): »Diplomatski protokol«. V: Jazbec, Milan,

Diplomacija in Slovenci: Zbornik tekstov o diplomaciji in o prispevku Slovencev v

diplomatsko teorijo in prakso, Zaloţba Drava, Celovec, str. 140-59.

219. Petriĉ, Ernest (1996): »Zunanja politika majhnih držav«. V: Teorija in

praksa, let. 33/6, str. 876-97.

220. Potemkin, V.P. ur. (1947): Zgodovina diplomacije, Prvi del, DZS,

Ljubljana.

221. Roosen, William (1980): Early Modern Diplomatic Ceremonial: A Systems

Approach, Journal of Modern History, 52 [452–476].

222. Rosenau, James N. (1971): The Scientific Study of Foreign Policy, Free

Press, New York.

223. Satow, Sir Ernest (1979): A Guide to Diplomatic Practice, 2nd ed,

Longmans, London.

224. Sen, Biswanath (1988): A diplomat's Handbook of International Law and

Practice, Martinus Nijhoff Publishers, Dodrecht.

225. Simoniti, Iztok (1994): »Diplomatsko pravo«. V: Teorija in praksa, ISSN

0040-3598, Fakulteta za druţbene vede, Ljubljana.

226. Simoniti, Iztok (1995a): »Multilateralna diplomacija«. V: Teorija in praksa,

ISSN 0040-3598, Fakulteta za druţbene vede, Ljubljana.

227. Simoniti, Iztok (1995:b): »Specialne misije«. V: Teorija in praksa, ISSN

0040-3598, Fakulteta za druţbene vede, Ljubljana.

228. Vella, F. George (1998): Opening Address, V: Kurbalija, Jovan: Modern

Diplomacy. The Mediterranean Academy of Diplomatic Studies, Malta, str.11-18.

229. Verbinc, France (1979): Slovar tujk, šesta izdaja, Cankarjeva zaloţba,

Ljubljana.

234

230. Vukadinović, Radovan (1995): Diplomacija: strategija političnih pogajanj,

Arah Consulting d. o. o., Ljubljana.

231. Zadnik, Vesna (2005): Analiza delovanja protokolarne službe v Republiki

Sloveniji na primeru Parlamentarne skupščine NATO, diplomska naloga, Fakulteta

za druţbene vede, Ljubljana.

232. Wood, John R. in Serres, Jean (1970): Diplomatic Ceremonial and

Protocol: Principles, Procedures and Practices, Columbia University Press, New

York.

233. Кожухаров, Й. Дипломация и протокол. София, 2004.

234. Молочков, Ф. Ф. Дипломатический протокол и дипломатическая

практика. Москва, 1979.

235. Павлов, П., Кацалунска, П. Въведение в дипломатическия протокол.

София, 2000.

236. Рангелова, Ж. Комуникации и връзки с обществеността. Варна, 2000.

237. Минчев, М. Атлантически пасианси. София, 2004.

238. Робинсън, Д. Бизнес етикет. Астра, 2004.

239. Кончилиновой, Л. Н. Секретарь учреждений. Москва, 1973.

240. Червенкова, Н., Костова, С., Минчева, М. Търговска кореспонденция и

организиране на офиса. София, 2001.

241. Павлов, П., Кацалунска, П. Въведение в административния протокол.

Албатрос, 2003.