Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Φιλοσοφική Σχολή

Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών και Κοινωνικών Σπουδών

ΣΥΜΠΟΣΙΟ

ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΚΑΙ ΤΕΧΝΗ

∆ΙΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ

Στη Μνήmicroη Παναγιώτη και Έφης Μιχελή Περιλήψεις Ανακοινώσεων

2

Το Συmicroπόσιο ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΚΑΙ ΤΕΧΝΗ ∆ΙΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ Στη Μνήmicroη Παναγιώτη και Έφης Μιχελή

διοργανώνεται από το Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών και Κοινωνικών Σπουδών του Πανεπιστηmicroίου Κρήτης Χρηmicroατοδοτείται από τον τακτικό προϋπολογισmicroό του Τmicroήmicroατος Οργανωτική Επιτροπή

Κώστας Ανδρουλιδάκης Γιώργος Ζωγραφίδης Γιάννης Κουγιουmicroουτζάκης Γιώργος Νικολακάκης Κώστας Σαργέντης Γραmicromicroατειακή και Οργανωτική υποστήριξη

Φοιτητές του Εργαστηρίου Ψυχολογίας του Τmicroήmicroατος Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Στο Εξώφυλλο Παναγιώτη Μιχελή laquoΠροθήκη καταστήmicroατος στην Κέρκυραraquo

3

Εναρκτήρια οmicroιλία

∆ιονύσης Ζήβας Οmicroότιmicroος Καθηγητής Αρχιτεκτονικής Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο

Πρόεδρος ∆Σ Ιδρύmicroατος lsquoΠαναγιώτη και Έφης Μιχελήrsquo

Ο οmicroιλητής θα αναφερθεί στη ζωή και στο έργο του Παναγιώτη και της Έφης Μιχελή καθώς και στους σκοπούς του Ιδρύmicroατος lsquoΜιχελήrsquo

Λαϊκή Αρχιτεκτονική εθιmicroολογικά και τυπολογικά

Γεώργιος Αικατερινίδης ∆ρ Φιλολογίας τ ∆ιευθυντής Ερευνών Κέντρου Λαογραφίας Ακαδηmicroίας Αθηνών Επίτιmicroος ∆ρ Τmicroήmicroατος Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανmicroιο Κρήτης

Η λαϊκή αρχιτεκτονική microε τα ποικίλα δηmicroιουργήmicroατά της αντιπροσωπεύει δυναmicroική έκφραση της τέχνης και τεχνικής του λαού ιδιαίτερα όσον αφορά το σπίτι το οποίο microετουσιώνεται σε χώρο ιερό κέντρο οικογενειακό και λίκνο κοινωνικό και γιrsquo αυτό από τη θεmicroελίωση έως τη στέγαση και κατοίκησή του πλαισιώνεται από πλούσια εθιmicroολογία που αποβλέπει στη στερέωσή του και στην ευτυχία των ενοίκων

Το σπίτι ξεκινώντας από απλές microορφές που παρέχουν στοιχειώδη ασφάλεια και προστασία σε ανθρώπους και ζώα προχωρεί σε συνθετότερους και πλέον εξελιγmicroένους τύπους που δείχνουν την ικανότητα και την έmicroφυτη καλαισθησία των φορέων της λαϊκής αρχιτεκτονικής οι οποίοι ήταν συνήθως εντόπιοι τεχνίτες ή οmicroάδες από οργανωmicroένους σε ειδικές συντεχνίες microαστόρους όπως οι κτίστες των Χουλιαροχωρίων της Ηπείρου οι οποίοι microάλιστα για τη microεταξύ τους συνεννόηση χρησιmicroοποιούσαν τα laquoκουδαρίτικαraquo ειδική συνθηmicroατική γλώσσα όπως συνέβαινε και microε τα microέλη άλλων επαγγελmicroατικών οmicroάδων microε κοινά συmicroφέροντα

Η διάσωση σήmicroερα των δηmicroιουργηmicroάτων της λαϊκής αρχιτεκτονικής στις ποικίλες microορφές και εκφράσεις της δεν σηmicroαίνει microόνο διαφύλαξη αισθητικών στοιχείων του παρελθόντος που εξακολουθούν να γοητεύουν αλλά σηmicroατοδοτεί την ανάπλαση διαδικασιών microέσα από τις οποίες ο άνθρωπος microπορεί να εναρmicroονίζεται περισσότερο microε τον εαυτό του και το περιβάλλον του

4

Η παρουσία της κλασικής και της ροmicroαντικής γερmicroανικής Αισθητικής στη νεοελληνική σκέψη

σταθmicroοί microιας πρόσληψης

Κώστας Ανδρουλιδάκης Επ Καθηγητής Φιλοσοφίας

Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Η παρουσία της γερmicroανικής φιλοσοφίας και ειδικότερα της Αισθητικής στη νεοελληνική σκέψη είναι σηmicroαντική και έχει επισηmicroανθεί επανειληmicromicroένα Στην ανακοίνωση αυτή η οποία δεν microπορεί φυσικά να αποτελέσει microια πλήρη και εξαντλητική microελέτη ενός τόσο microεγάλου θέmicroατος θα επιχειρήσω microια συνοπτική επισκόπηση ορισmicroένων από τους κυριότερους σταθmicroούς της πρόσληψης και αξιοποίησης της κλασικής αλλά και της πρώιmicroης ροmicroαντικής γερmicroανικής Αισθητικής (περίπου 1781-1831) στην Ελλάδα

Ενδεικτικά θα γίνει αναφορά στους ακόλουθους σταθmicroούς της πρόσληψης αυτής (α) Σολωmicroός και Πολυλάς (β) Επτανησιακός εγελιανισmicroός και ιδεαλισmicroός (Στρατούλης Χαντσερής Βράϊλας-Αρmicroένης Γρατσιάτος) (γ) Γ Βιζυηνός (δ) Νεοκαντιανισmicroός (Θεοδωρακόπουλος Τσάτσος) (ε) Κλασικισmicroός (Φ Πολίτης Ι Συκουτρής) (στ) Ε Π Παπανούτσος

Η τέχνη ως ανακούφιση από το φορτίο της πραγmicroατικότητας

Γεωργία Αποστολοπούλου Καθηγήτρια Φιλοσοφίας

Τmicroήmicroα Φιλοσοφίας Παιδαγωγικής amp Ψυχολογίας Πανεπιστήmicroιο Ιωαννίνων

Ο Arnold Gehlen (1904-1976) ένας από τους κλασικούς εκπροσώπους της φιλοσοφικής ανθρωπολογίας έχει αναπτύξει microια από τις πιο σηmicroαντικές θεωρίες για τη microοντέρνα ζωγραφική Ο ίδιος ξεκινάει από ανθρωπολογικές και κοινωνιολογικές προϋποθέσεις για να υποστηρίξει ότι η microοντέρνα ζωγραφική αποτελεί microια εξεικονιστική δραστηριότητα που διαδραmicroατίζεται στο ενδιάmicroεσο πεδίο της ασυmicromicroετρίας microεταξύ της συνείδησης του εγώ και της συνείδησης του κόσmicroου Η βασανιστική συνείδηση της ασυmicromicroετρίας δεν θεραπεύεται πλέον microετά την παλαίωση της microεταφυσικής αλλά βρίσκει σηmicroαντική ανακούφιση στη microοντέρνα ζωγραφική Αυτό συmicroβαίνει επειδή η εικόνα στη microοντέρνα ζωγραφική

5

παραmicroένει απροσδιόριστη αφού ούτε microιmicroείται ούτε αναπαριστάνει δεν είναι όmicroως και χωρίς νόηmicroα αλλά περικλείει ένα είδος στοχασmicroού χωρίς γλώσσα

Ενώ ο άνθρωπος microετά τη microεταφυσική δεν βρίσκει σταθερό σηmicroείο για να στηρίξει την ύπαρξή του η εικόνα της microοντέρνας ζωγραφικής τού προσφέρει ένα στήριγmicroα κρυφού νοήmicroατος και δεν τον αφήνει να καταρρεύσει υπό το βάρος της ανυπόφορης συνείδησης της υπαρξιακής αβεβαιότητάς του Ωστόσο αυτή η ανακούφιση διαρκεί όσο και η θεώρηση της εικόνας και δεν microεταθέτει τον θεατή στη microεταφυσική βεβαιότητα

H ανακοίνωση περιλαmicroβάνει συστηmicroατική ανάλυση και κριτική αποτίmicroηση της θεωρίας του Gehlen

Φύση και ηχητικά περιβάλλοντα στο έργο του Ι Ξενάκη

Ασπασία Γεωργάκη Λέκτωρ Μουσικής Τεχνολογίας

Τmicroήmicroα Μουσικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Αθηνών

laquo hellipNα ευαισθητοποιείσαι microε τα φυσικά φωτεινά φαινόmicroεναmiddot κεραυνός

σύννεφα σπινθηροβόλα θάλασσα ουρανός ηφαίστεια αντικατοπτρισmicroοίhellip Να προτιmicroάς τον ίλιγγο που δηmicroιουργεί η άβυσσος του έναστρου

ουρανού όπου βυθίζουmicroε το κεφάλι microας ξεχνώντας τη γη που ακουmicroπούν τα πόδια microας ή επίσης τον σουρεαλισmicroό των ονείρων όπου δύο υπερφωτεινά φεγγάρια ανεβαίνουν ταυτόχρονα στον microαύρο ουρανό Στην πραγmicroατικότητα αυτό που συmicroβαίνει είναι ότι το φως είναι κοντά στη microουσική όσον αφορά τις αφηρηmicroένες όψεις του microορφές κινήσεις εντάσεις χρώmicroατα εκτάσειςhellip Να τις φαντάζεσαι να τις συνδυάζεις να τις αντιπαραθέτεις να τις κάνεις να εξελίσσονται σαν φωτεινά τοπία γαλαξιών και διαστρικά αέρια που φωτίζονται από νέους γαλάζιους ήλιους ή διαφορετικά σε γιγαντιαίες κινήσεις εmicroπνεόmicroενες από τις εκρήξεις του supernovaehellipraquo

Ι Ξενάκης Mουσική φωτεινή για τα microάτια συmicromicroετρικά στην ηχητική microουσική για τα αυτιά

Ο Ξενάκης πρωτοπόρος συνθέτης και στοχαστής του 20ου αιώνα που εξερεύνησε τις σχέσεις microουσικής microαθηmicroατικών και φυσικής εφηύρε νέα εργαλεία στον χώρο της microουσικής τεχνολογίας και άνοιξε τις πύλες για τη διερεύνηση ενός άγνωστου ηχητικού σύmicroπαντος όπου η φύση παίζει

ldquoFestival dAutomne agrave Paris 1972-1982rdquo Jean-Pierre Leonardini Marie Collin και Joseacutephine Markovits Ed MessidorTemps Actuels Παρίσι 1982 σ 218

6

πρωταρχικό ρόλο microνηmicroοσύνης και υλικού αφετηρίας για την πραγmicroάτωση των ιδεών του

Στο πλαίσιο αυτής της ανακοίνωσης θα αναφερθούmicroε εν συντοmicroία στην πολυπρισmicroατική προσωπικότητα του Ι Ξενάκη χαρακτηρίζοντάς τον σαν laquoγεφυροποιόraquo στον χώρο και στον χρόνο microέσα στο παγκόσmicroιο σύmicroπαν της microουσικής και θα συνεχίσουmicroε microε τη συmicroβολή του στην ανάδειξη του ηχητικού και φυσικού περιβάλλοντος της φύσης microέσα από τα ριζοσπαστικά έργα του

Μέσα από microια microεθοδολογική προσέγγιση θα αναδείξουmicroε τις διόδους αναφοράς της φύσης στο έργο του όπως η microίmicroηση της φύσης microέσω οργανικών ήχων η ανάδειξη της έννοιας του χώρου στη microουσική microε κύριο άξονα τη φύση τα φωτεινά και ηχητικά περιβάλλοντα των πολυτόπων σε διάδραση microε το φυσικό περιβάλλον των Μυκηνών και της Περσέπολης την έννοια του συνεχούς που υπάρχει στη φύση και τη microεταφορά του στον οργανικό ήχο κά

Η παρουσία της φύσης στο έργο του Ιάννη Ξενάκη έρχεται και επανέρχεται microε διαφορετικές microορφέςmiddot microέσα από τα πολύτοπα που διαδραmicroατίζονται στην άγρια φύση (microεταφέροντας τις microνήmicroες του παρελθόντος στο σήmicroερα) έως και την αναπαράσταση ηχητικών περιβαλλόντων σε έργα του microε όργανα όπου ανακαλεί microνήmicroες από τη νεανική του ηλικία

Ο Ξενάκης χαράσσει microια νέα αιθητική όχι microόνο στον χώρο της microουσικής και εν γένει των τεχνών όπως επίσης της σύmicromicroειξης τεχνών και επιστήmicroης αλλά επίσης και στον χώρο της ακουστικής οικολογίας όπου η φύση πρωτοστατεί σαν πηγή έmicroπνευσης και δηmicroιουργίας

Η εικονοκλαστική τάση στις εικαστικές τέχνες microετά το ΄60

Ελένη ∆ροσοφορίδου ∆ρ Ιστορίας της Τέχνης του Πανεπιστηmicroίου του Manchester

Στα microέσα της δεκαετίας του lsquo60 έκανε την εmicroφάνισή της microια microορφή τέχνης που έγινε γνωστή ως laquoεννοιολογικήraquo Αυτό το είδος τέχνης χρησιmicroοποίησε αντί άλλου υλικού τις υπάρχουσες θεωρίες περί τέχνης και microέσα στη γενικότερη τάση αmicroφισβήτησης των αρχών του Μοντερνισmicroού έφτασε στο έσχατο σηmicroείο ν΄ αmicroφισβητήσει το ότι η ύπαρξη υλικού αντικειmicroένου είναι απαραίτητη για την ύπαρξη τέχνης Αυτό οδήγησε σε κάποια ακραία συmicroπεράσmicroατα Αφενός δηmicroιουργήθηκε

7

η πεποίθηση ότι βιώνουmicroε το τέλος της τέχνης Αφετέρου κλονίστηκαν οι ήδη αmicroφισβητούmicroενες προσπάθειες ορισmicroού της τέχνης microε αποτέλεσmicroα η παραγωγή τέχνης των τελευταίων σαράντα χρόνων να αποτελεί microια σειρά πειραmicroατισmicroών προς κάθε κατεύθυνση χωρίς καmicroία αίσθηση συνοχής

Ως συνέπεια οι θεσmicroοί που περιβάλλουν και προβάλλουν την καλλιτεχνική παραγωγή εmicroφανίζονται ανεπαρκείς σε αυτόν τον ρόλο καθιστώντας αναγκαία την αναπροσαρmicroογή τους Τη microεγαλύτερη δυσκολία αντιmicroετώπισε και αντιmicroετωπίζει ακόmicroα η θεωρητική προσέγγιση της τέχνης αυτής Μέρος της δυσκολίας αποτελεί το γεγονός ότι ο τρόπος που microιλούmicroε για την τέχνη έγινε το ίδιο το περιεχόmicroενο της εννοιολογικής τέχνης Ο Α Danto θεωρεί ότι η περίοδος αυτή είναι microια περίοδος microετάβασης της τέχνης σ΄ ένα υψηλότερο επίπεδο αυτοσυνει-δησίας ανάλογο microε αυτό που επετεύχθη κατά τη microετάβαση στον Μοντερνισmicroό

Η εισήγηση αποτελεί microια σύγκριση της προσπάθειας αναπροσαρ-microογής των θεσmicroών στις δύο αυτές microεταβατικές περιόδους της τέχνης

Αξιολόγηση της διεπιστηmicroονικής έρευνας σrsquo ένα κλασικό πρόβληmicroα αισθητικής

Η microίmicroηση και η θεωρία της προσοmicroοίωσης

Ιωάννης Ζε iumlmicroπέκης

Αν Καθηγητής Φιλοσοφίας Πανεπιστήmicroιο Grenoble

Στην αρχαιότητα η έννοια της microίmicroησης κάλυπτε ένα σύνολο αναπαραστατικών πρακτικών που σχεδόν συmicroπίπτει microε τη σηmicroερινή έννοια της καλλιτεχνικής αναπαράστασης το θέατρο τις εικόνες την ποίηση τη microουσική Η έννοια εφαρmicroοζόταν σε γλωσσικές microη-γλωσσικές και πραξιακές αναπαραστάσεις ακόmicroα και σε ορισmicroένα αφηρηmicroένα ή microη παραστατικά είδη Το αν η αρχαία έννοια είχε την απαιτούmicroενη συνοχή παραmicroένει ανοιχτό ερώτηmicroα

Σήmicroερα η αισθητική έχει ανανεώσει την έννοια της microίmicroησης υπό έναν ενιαίο ψυχολογικό ή νοητικό ορισmicroό παρmicroένο από τη γνωστική ψυχολογία την προσποίηση (ή lsquoπροσποιηmicroένη πεποίθησηrsquo make-believe) που άλλοτε απλά ονοmicroάζεται φαντασία και άλλοτε πάλι σε λιγότερο φαινοmicroενολογικό επίπεδο περιγραφής προσοmicroοίωση Έτσι η σύγχρονη θεωρία εξηγεί την καλλιτεχνική αναπαράσταση και την

8

ιδιαιτερότητά της επικαλούmicroενη την ύπαρξη ειδικών νοητικών στάσεων και λειτουργιών Η θεωρία της προσποίησης διατυπώθηκε για πρώτη φορά από τον Kendall Walton το 1973 και σταδιακά οδήγησε σε αλλαγή παραδείγmicroατος στην αισθητική αντικαθιστώντας τα γλωσσικά microοντέλα (Beardsley Goodman) microrsquoένα microοντέλο εmicroπνευσmicroένο από τη φιλοσοφία του νου Μεταξύ των δυνατών σηmicroείων της νέας θεωρίας είναι ο ισχυρισmicroός της ότι υπάρχουν στενές σχέσεις microεταξύ της καλλιτεχνικής αναπαράστασης και άλλων πρωταρχικών δραστηριοτήτων όπως το παιγνίδι και η φαντασία η εξήγηση που προτείνει της φαινοmicroενολογικής εmicroπειρίας των microυθοπλασιών και η προσπάθειά της να εξηγήσει τη σηmicroασία της τέχνης επικαλούmicroενη την παρουσία microιας ειδικής ανθρώπινης ικανότητας

Ωστόσο παραmicroένει άγνωστο το πώς ανταποκρίνεται η θεωρία στα αιτήmicroατα αντιπάλων και παλαιότερων θεωριών ή και καθηmicroερινών διαισθήσεων που αφορούν την τέχνη λχ στις κοινές πεποιθήσεις ότι η τέχνη αξίζει ως microορφή γνώσης και ότι τα έργα έχουν συmicroβολικές αξίες ακόmicroα και όταν πρόκειται για microυθοπλασίες Συνεπώς η σύγχρονη θεωρία της microίmicroησης διατρέχει ένα παλαιό κίνδυνο ndash ότι αδυνατεί να εξηγήσει αφrsquoενός τη σηmicroασία των έργων τέχνης αφrsquoετέρου τις πολύπλοκες αντιδράσεις των ανθρώπινων υποκειmicroένων απέναντι σrsquoαυτά Θα παρουσιάσω σύντοmicroα τα επιχειρήmicroατα υπέρ και κατά των διεπιστηmicroονικών εφαρmicroογών σε τούτο τον τοmicroέα υποδεικνύοντας προς ποιες κατευθύνσεις θα microπορούσε να αναπτυχθεί η έρευνα έτσι ώστε να παραmicroείνει χρήσιmicroη για τον προσδιορισmicroό της αξίας και της λειτουργίας της τέχνης

Παλαιές και νέες εικονοmicroαχίες από τον Λέοντα Γ΄ στους ταλιmicroπάν

Γιώργος Ζωγραφίδης Επ Καθηγητής Φιλοσοφίας

Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Τι κοινό υπάρχει ανάmicroεσα στον πιστό που φιλάει την εικόνα του θεού του στον υπήκοο που θυmicroιατίζει το άγαλmicroα του αυτοκράτορά του στον πολίτη που γκρεmicroίζει την προτοmicroή του πρώην δικτάτορα και στον επισκέ-πτη του microουσείου που microαχαιρώνει τον πίνακα του Πουσσέν laquoΧορός γύρω από τον χρυσό microόσχοraquo Ανάmicroεσα στην αποκαθήλωση της εικόνας του Χριστού από τον Λέοντα Γ΄ Ίσαυρο και στον αποκεφαλισmicroό του

9

λαξευmicroένου Βούδα από τους αφγανούς ταλιmicroπάν Το γεγονός ότι απέναντι σε όλες αυτές τις εικόνες προκαλείται microια ανθρώπινη συmicroπεριφορά lsquoΒλέπω την εικόναrsquo σηmicroαίνει εδώ ότι συmicroπεριφέροmicroαι προς αυτήν microrsquo έναν συγκεκριmicroένο τρόπο υπό συγκεκριmicroένες συνθήκες ndashη εικόνα είναι η χρήση της

Και τι κοινό υπάρχει ανάmicroεσα στην εξορία των ποιητών από την πλατωνική πολιτεία και στους lsquoχριστιανικούς θεσmicroούςrsquo του Καλβίνου στη βιβλική απαγόρευση των ειδώλων και στα κηρύγmicroατα καταδίκης του κινηmicroατογράφου

Εικονόφιλοι και εικονοmicroάχοι συmicroφωνούν τουλάχιστον σε ένα πράγmicroα στη δύναmicroη της εικόνας Ο εικονοmicroάχος δεν αρνείται αυτήν τη δύναmicroηmiddot αρνείται την εικόνα ακριβώς επειδή και ο ίδιος αναγνωρίζει (και συχνά φοβάται) τη δύναmicroή της Είναι ο φόβος απέναντι στο αισθητό που τελικά καταλήγει στη λογοκρισία των αισθήσεων Ο εικονοmicroάχος δεν διανοείται να εκχωρήσει στις αισθήσεις το δικαίωmicroα να αναπαριστάνουν το νοητό και microέσω της τέχνης να το διαιωνίζουν Κρατά για τον λόγο το δικαίωmicroα να θεσπίζει σηmicroασίες και στη διαmicroάχη για κυριαρχία ανάmicroεσα στα εικονιστικά και τα γλωσσικά σηmicroεία τάσσεται υπέρ των δεύτερων

Η στάση απέναντι στην εικόνα είναι κάτι πολύ περισσότερο από ένα πρόβληmicroα της θρησκευτικής τέχνης και η στάση αυτή (microε κάθε δυνατή εκδοχή της) παραmicroένει βαθιά ριζωmicroένη στους πολιτισmicroούς των τριών microονοθεϊστικών θρησκειών και προϋποθέτει (επικαλείται ή συγκροτεί) microια θεωρία για την πραγmicroατικότητα και τους τρόπους microε τους οποίους ο άνθρωπος επιδιώκει να την γνωρίσει να microιλήσει γιrsquo αυτήν και microην το ξεχνάmicroε να την ζήσει

Αριστείδης Κοϊντιλιανός ένας ιδιότυπος αισθητικός της microουσικής

στην Ύστερη Αρχαιότητα

Παύλος Καϊmicroάκης Αν Καθηγητής Φιλοσοφίας

Τmicroήmicroα Φιλοσοφίας amp Παιδαγωγικής Αριστοτέλειο Πανεπιστήmicroιο Θεσσαλονίκης

Από τους ελληνιστικούς χρόνους και microετά στην αρχαία ελληνική γραmicromicroατεία εmicroφανίζεται πληθώρα θεωρητικών κειmicroένων αφιερωmicroένων στη microουσική Τα περισσότερα από αυτά πραγmicroατεύονται κυρίως τεχνικά θέmicroατα και θα εντάσσονταν σήmicroερα microάλλον στην περιοχή της microουσικολογίας

10

Ξεχωριστή θέση ανάmicroεσα στα κείmicroενα αυτά κατέχει ένα έργο microε τίτλο Περί microουσικής για τον συγγραφέα του οποίου γνωρίζουmicroε microόνο το όνοmicroα Αριστείδης Κοϊντιλιανός Το έργο παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον γιατί πέρα από τα καθαρά microουσικολογικά θέmicroατα αναφέρεται επίσης και σε θέmicroατα αισθητικής της microουσικής προσπαθώντας να δείξει πως η microουσική microέσα από την αρmicroονία microάς παρέχει ένα κατανοητό microοντέλο για την κατανόηση της φυσικής και microεταφυσικής πραγmicroατικότητας και εποmicroένως την απόκτηση υψηλότερης γνώσης microέσω της φιλοσοφίας

Βεβαίως όπως συmicroβαίνει και microε τα περισσότερα έργα αυτής της εποχής οι απόψεις που παρουσιάζει ο συγγραφέας δεν είναι πάντοτε πρωτότυπες αλλά αυτό δεν microειώνει τη σηmicroασία του έργου αφού microας microεταφέρει πολύ σηmicroαντικές πληροφορίες για εξέχοντες θεωρητικούς της microουσικής όπως ο ∆άmicroων ή ο Αριστόξενος ο Ταραντίνος οι οποίες δεν microας είναι γνωστές από άλλες πηγές

Στην ανακοίνωση θα παρουσιάσουmicroε ορισmicroένα από τα πιο ενδιαφέροντα θέmicroατα αυτής της ιδιόρρυθmicroης lsquomicroουσικής εγκυκλοπαί-δειαςrsquo της αρχαιότητας

Η αισθητική ως βίωmicroα η περιπέτεια της microοντέρνας τέχνης

Μανόλης Καλιγιάννης

Ζωγράφος τ ∆ιευθυντής Μουσείου Terriade

Τέχνη και νεωτερικότητα microε αναφορές κυρίως στη ζωγραφική Η διαρκής αναζήτηση microιας νέας lsquoαισθητικήςrsquo microε άξονα την καινοτοmicroία της microορφής στη διάρκεια του 20ου αιώνα

Τα παραδείγmicroατα που θα εκτεθούν αναφέρονται στη βιωmicroατική εmicroπειρία ενός νέου ζωγράφου στο microεταπολεmicroικό Παρίσι

11

Ο Πλάτων και η αττική κωmicroωδία

Βασίλης Κάλφας Καθηγητής Φιλοσοφίας

Τmicroήmicroα Φιλοσοφίας amp Παιδαγωγικής Αριστοτέλειο Πανεπιστήmicroιο Θεσσαλονίκης

Είναι γεγονός ότι όταν ο Πλάτων επιλέγει να δώσει στη φιλοσοφία του διαλογική microορφή δεν υπάρχει καθιερωmicroένος τρόπος έκφρασης της φιλοσοφίας Οι φιλόσοφοι του 6ου και του 5ου αιώνα πΧ έχουν εκφραστεί microε αρκετούς διαφορετικούς τρόπους microε την πεζή πραγmicroατεία microε την ποίηση microε χρησmicroικά αποφθέγmicroατα Ο φιλοσοφικός διάλογος είναι ένα νέο λογοτεχνικό είδος που καθιερώνεται από τον Πλάτωνα και τους άλλους microαθητές του Σωκράτη Αν αναζητήσει ωστόσο κανείς σε ποιο γνωστό λογοτεχνικό είδος βρίσκεται πιο κοντά ο πλατωνικός διάλογος η αττική κωmicroωδία είναι χωρίς αmicroφιβολία η επικρατέστερη απάντηση

Στην ανακοίνωση συγκεντρώνονται και αναλύονται οι σκόρπιες αναφορές του ίδιου του Πλάτωνα στον Αριστοφάνη και στην κωmicroωδία κυρίως στην Πολιτεία στο Συmicroπόσιο και στον Φίληβο

Από την άλλη πλευρά φαίνεται ότι ο Σωκράτης υπήρξε αγαπηmicroένη φιγούρα των κωmicroικών ποιητών του τέλους του 5ου αιώνα εκπροσωπώντας τη λαϊκή εικόνα του φιλοσόφου Με βάση τις σωζόmicroενες κωmicroωδίες του Αριστοφάνη επιχειρείται η αξιολόγηση του ρόλου του Σωκράτη στο πλαίσιο της αττικής κωmicroωδίας και η συσχέτισή του microε συγγενείς microορφές της κωmicroωδίας όπως ο Ευριπίδης

Η microουσική πριν και microετά την εmicroφάνιση του ανθρώπινου είδους

Αικατερίνη Μαζοκοπάκη Υπ ∆ρ Αναπτυξιακής Ψυχολογίας

Γιάννης Κουγιουmicroουτζάκης Καθηγητής Ψυχολογίας

Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Η microουσική σήmicroερα όσο ποτέ άλλοτε απασχολεί συστηmicroατικά τους ψυχολόγους που microελετούν την ανθρώπινη ανάπτυξη Σε πειραmicroατικές και νατουραλιστικές microελέτες διερευνούν την καταγωγή και την ανάπτυξη των microουσικών ικανοτήτων στον ιστορικό χρόνο και στον πολιτισmicroικό χώρο που αναδύονται κατά την οντογένεση Τα τελευταία 20 χρόνια η microελέτη των microουσικών χαρακτηριστικών (προσωδία ρυθmicroός microελωδία

12

κτλ) που εmicroφανίζονται στην αλληλεπίδραση βρέφους-σηmicroαντικού άλλου απέφερε ανέλπιστους καρπούς ενδεικτικούς του laquomicroουσικού νουraquo microε τον οποίο έρχεται στον κόσmicroο κάθε νεογνό και της laquomicroουσικής αλληλεπίδρασηςraquo microέσα στην οποία αναθρέφεται αναπτύσσεται εmicroποδίζεται καταστέλλεται ή εκτινάσσεται η microουσική ικανότητα διεργασία στην οποία ο ρόλος κάθε οικογενειακής ή τοπικής microικρο-κουλτούρας είναι τεράστιος Απουσία της microουσικής ικανότητας στα βρέφη ndashαmicroουσίαndash δηmicroιουργεί πολλά προβλήmicroατα στην ανάπτυξή τους

Η πρώτη οmicroιλήτρια θα παρουσιάσει ερευνητικό υλικό από το Εργαστήριο Ψυχολογίας του Τmicroήmicroατος Φιλοσοφικών και Κοινωνικών Σπουδών το οποίο microαρτυρεί τον έmicroφυτο εξοπλισmicroό των microουσικών ικανοτήτων κατά τον πρώτο χρόνο της ζωής στην παρουσία και στην απουσία microουσικών ερεθισmicroών και στην παρουσία και στην απουσία της microητέρας

Ο δεύτερος οmicroιλητής θα θίξει την καταγωγή την εξέλιξη και την ανάπτυξη της microουσικής σε επίπεδο ειδών Τα διεπιστηmicroονικά δεδοmicroένα συγκλίνουν στην ενίσχυση της άποψης ότι η microουσική ως microορφή επικοινωνίας προηγείται της εmicroφάνισης του είδους microας και microέσα στο είδος microας προηγείται της ανάδυσης της γλώσσας Βασικό κίνητρό της φαίνεται ότι είναι το microοίρασmicroα σε επίπεδο ατόmicroων και οmicroάδων ενώ microεγάλο microέρος της αισθητικής της δεν είναι καρπός microάθησης

Η microουσική εmicroπειρία ως ψυχονοητική λειτουργία

Γιώργος Μαραγκός Αν Καθηγητής Φιλοσοφίας

Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Αντιπαραβάλλοντας τη microουσική microε τη γλωσσική εmicroπειρία ο Ray Jackendoff έχει προτείνει ένα θεωρητικό πλαίσιο που περιλαmicroβάνει microια lsquoγενετική γραmicromicroατικήrsquo της τονικής microουσικής και ένα σύνολο από υποθέσεις σχετικά microε τις ψυχονοητικές λειτουργίες όσες είναι δυνατόν να συνυφαίνονται microε τη microουσική εmicroπειρία Οι υποθέσεις αυτές αφορούν την αντιληπτική και τη συγκινησιακή συνιστώσα του microουσικού βιώmicroατος και εν πολλοίς εξειδικεύουν στο microουσικό πεδίο γενικές υποθέσεις από τα πεδία της γνωσιακής ψυχολογίας και της φιλοσοφίας του νου Επί παραδείγmicroατι κατά τον Jackendoff η microουσική αντίληψη έχει ως υπόβαθρο έmicroφυτους microηχανισmicroούς ακουστικής οργάνωσης ως προς τη χρονική τη microελωδική και την αρmicroονική διάσταση Οι εν λόγω

13

microηχανισmicroοί πάντα κατά τον Jackendoff λειτουργούν σύmicroφωνα microε το σχήmicroα της παράλληλης επεξεργασίας Από την άλλη η microουσική απόλαυση είναι δυνατόν να θεωρηθεί ότι σχετίζεται microε ένα σχετικά lsquoστεγανόrsquo microηχανισmicroό διά του οποίου η microουσική αντίληψη και συγκινησιακή απόκριση συντίθενται ως ολική microουσική εmicroπειρία

Το πρόσωπο στο έργο του James Ensor

Αθηνά Μιράσγεζη ∆ρ Φιλοσοφίας Ειδικός Επιστήmicroων

Τmicroήmicroα Φιλοσοφίας Παιδαγωγικής amp Ψυχολογίας Πανεπιστήmicroιο Αθηνών

Το έργο του Βέλγου ζωγράφου James Ensor χαρακτηρίζεται από microια ταυτόχρονη εmicromicroονή στο καρναβάλι και στον θάνατο Μεταmicroφιεσmicroένοι και σκελετοί συνυπάρχουν στους πίνακές του Η microάσκα είναι η κυρίαρχη microορφή ndash το γυmicroνό ανθρώπινο κρανίο θα είναι η πίσω όψη της microάσκας Οι σκελετοί κυκλοφορούν ντυmicroένοι όπως οι άνθρωποι Οι άνθρωποι φορούν τη microάσκα για πρόσωπο δεν έχουν άλλο πρόσωπο από τη microάσκα Μάσκες άσπρες αλλά και ροδαλές που τίποτα δεν προδίδει ότι είναι microάσκες παρά microόνο το τέρmicroα τους αφήνουν γρήγορα ακάλυπτο το κεφάλι ενός ανυποψίαστου ανθρώπου Αφθονούν όmicroως και οι ασώmicroατες microάσκες που περιτριγυρίζουν περικυκλώνουν πνίγουν τα ζωντανά πρόσωπα ndashτα ζωντανά πρόσωπα θα χρησιmicroοποιηθούν ως έσχατες microάσκες

Τα ερωτήmicroατα που γεννιούνται είναι πολλά Η microάσκα αποκαλύπτει ή αποκρύπτει Απελευθερώνει ή φυλακίζει Το σώmicroα που έχει για κεφάλι microια microάσκα είναι άψυχο όπως αυτή ή δίνει αυτό ψυχή στη microάσκα και τελικά η microάσκα τού παίρνει την ψυχή του για να ζήσει αυτή Βλέπουmicroε ανθρώπους που φορούν microάσκες ή microάσκες που έχουν microεταmicroφιεστεί σε ανθρώπους

Η microάσκα έλκει την καταγωγή της από τους θεούς τον θάνατο και το θέατρο Ο ρόλος της microάσκας στο έργο του Ensor θα γίνει πιο κατανοητός microέσα από microια διεπιστηmicroονική θεώρηση της microάσκας (ανθρωπολογική ψυχολογική)

14

Κοινωνία και οργάνωση του χώρου στη νήσο Γαύδο

Γιώργος Νικολακάκης Αν Καθηγητής Κοινωνικής Ανθρωπολογίας

Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Μια ανθρωπολογική και ιστορική προσέγγιση των κοινωνικών και οικονοmicroικών διαδικασιών που microορφοποίησαν ένα microοντέλο οργάνωσης του χώρου

Γίνονται αναφορές στη microορφή εγκατάστασης και κατοίκησης καθώς και στην αξιοποίηση και εκmicroετάλλευση του χώρου

Η νεωτερικότητα ως ροmicroαντική υποκειmicroενικότητα

Μιχάλης Πάγκαλος ∆ρ Φιλοσοφίας ∆ιδάσκων στη θέση lsquoΜιχελήrsquo

Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

1 Η απόσχιση της καντιανής αισθητικής από τους κανόνες της αρχαίας

Ποιητικής 2 Η νιτσεϊκή lsquoαποθέωσηrsquo της τέχνης και του καλλιτέχνη 3 Thomas Mann η φιγούρα του ροmicroαντικού καλλιτέχνη microέσα στη ναζιστική

ιδεολογία 4 Ολοκληρωτισmicroός η τέχνη ως πολιτική θρησκεία 5 Αναπαράσταση versus έκφρασης Η αξία της επιστροφής στην αρχαία

Ποιητική Θα microελετήσουmicroε την έννοια της laquoροmicroαντικής υποκειmicroενικότηταςraquo ως έννοια-κλειδί προκειmicroένου να κατανοήσουmicroε το φαινόmicroενο της νεωτερικότητας Η θέση ότι η τέχνη αποτελεί την πλέον αξιόπιστη lsquoανθρωπολογίαrsquo της εποχής microας έχει υποστηριχτεί microεταξύ άλλων και από τον καναδό φιλόσοφο Charles Taylor στο microνηmicroειώδες έργο του Sources of the Self (1989)

Θα εξετάσουmicroε ορισmicroένες βασικές κατηγορίες της καντιανής αισθητικής οι οποίες αποmicroάκρυναν ρητά την τέχνη από τον ορισmicroό που της είχε δώσει ο Αριστοτέλης στην Ποιητική του δηλ ως microιmicroήσεως πράξεως αποσκοπούσας στη διέγερση του φιλανθρώπου στοιχείου microέσα στον άνθρωπο

Περνώντας αναγκαίως από τον σταθmicroό-Νίτσε θα δούmicroε να ιχνογραφείται ενώπιόν microας ο νεωτερικός (microετα)-ροmicroαντικός καλλιτέχνης

15

και η νεωτερική έννοια της καλλιτεχνικής συγκίνησης και του συναισθήmicroατος Το ροmicroαντικό έργο τέχνης δεν ενσωmicroατώνεται πλέον στη microεγάλη κλίmicroακα του όντος (Α Lovejoy The great Chain of Being 1964) αλλά την παραβιάζει και την διαρρηγνύει διανοίγοντας τη δυνατότητα microιας διαρραγής του αρχαίου κόσmicroου microέσω της ανάδυσης της νεωτερικής ροmicroαντικής υποκειmicroενικότητας

Με αφετηρία τις microεγάλες λογοτεχνικές συνθέσεις των Thomas Mann και Robert Musil θα δούmicroε ακολούθως τον τρόπο microε τον οποίο η ανωτέρω φιγούρα του ροmicroαντικού καλλιτέχνη εργαλειοποιήθηκε και διαστρεβλώθηκε προκειmicroένου να υπηρετήσει τους σκοπούς του ναζιστικού κράτους στο οποίο η laquoτέχνηraquo αποτέλεσε ισχυρό υποκατάστατο της θρησκείας Η άποψη ότι ο ολοκληρωτισmicroός υπήρξε microια laquoπολιτική θρησκείαraquo που εσωκλείει microια laquoροmicroαντικήraquo ρίζα έχει microεταξύ άλλων υποστηριχτεί από τον φιλόσοφο Philippe Lacoue-Labarthe (Le mythe nazi 1991) και από τον γνωστό γάλλο ανθρωπολόγο Louis Dumont (Essais sur lrsquoIndividualisme 1983)

Τη στιγmicroή λοιπόν που η ροmicroαντική ιδέα της έκφρασης καταδεικνύει microε την εργαλειοποίησή της από τον ναζισmicroό τα όριά της το κρίσιmicroο ερώτηmicroα που τίθεται είναι εάν η αρχαιοελληνική έννοια της microίmicroησης microπορεί να ενοφθαλmicroίζει ακόmicroη microια καίρια σηmicroασία για την κατανόηση της σύγχρονης καλλιτεχνικής δηmicroιουργίας Το ερώτηmicroα αυτό το οποίο θεωρώ αποφασιστικό τόσο για την κατανόηση της τέχνης όσο και για εκείνην της νεωτερικότητας αποτελεί τον άξονα περιστροφής της παρούσας εργασίας Μέτρα microέτρησης της Ελληνικής Αρχαιότητας και η χρυσή τοmicroή

ο lsquoθησαυρόςrsquo των Σιφνίων

Ασπασία Παπαδοπεράκη Γλύπτρια

Τα 16 microοιράσmicroατα των ποδών της Ελληνικής Αρχαιότητας στα microοιράσmicroατά τους έχουν microια απόλυτη αναλογική σχέση microε το ανθρώπινο σώmicroα έτσι ώστε χρησιmicroοποιώντας τα σαν εργαλεία ο αρχαίος καλλιτέχνης απέδωσε αρmicroονικά ναούς και γλυπτά που προέκυπταν από την εικονιστική οικειότητα microε το ανθρώπινο σώmicroα Στον lsquoΘησαυρόrsquo των Σιφνίων στους ∆ελφούς έχουmicroε ένα αντιπροσωπευτικό δείγmicroα γεωmicroετρικής τελειότητας καλυmicromicroένο εκπληκτικά ώστε να δίδεται microε απλότητα η οmicroορφιά και microε κυρίαρχη

16

θέση η γλυπτική Ένα από τα microεγαλύτερα αριστουργήmicroατα της αρχαϊκής γλυπτικής Στη microελέτη αποκαλύπτεται microια λογική και συνειδητή σύνθεση στη δοmicroή microε έντονη την εντύπωση της υπολογισmicroένης αρmicroονίας Αυτή η microελέτη φανερώνει ένα δείγmicroα της υψηλής συνύπαρξης των microαθηmicroατικών και της αίσθησης microε την επεξεργασία των δεδοmicroένων της Η αρχιτεκτονική microεταφορά του σώmicroατος φαντασίας οίκηση

Στάθης Παπασταθόπουλος

∆ρ Αναπτυξιακής Ψυχολογίας ∆ιδάσκων microε το Π∆ 40780 Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Σκοπός αυτής της ανακοίνωσης είναι να παρουσιαστούν κάποιοι lsquoβασικοί τρόποιrsquo της εmicroπειρίας που αν και δεν microπορούν να χαρακτηριστούν έmicroφυτοι συγκροτούνται αναπτυξιακά ως θεmicroελιώδεις οργανωτικοί τρόποι της εmicroπειρίας Θα γίνει αναφορά στο laquoσωmicroατικό σχήmicroαraquo και τον ρόλο που αναλαmicroβάνει στην ενοποίηση και οργάνωση του βασικού τρόπου επαφής του προσώπου microε το περιβάλλον την αντίληψη Η αντίληψη είναι microια ενεργητική διαδικασία οργανωmicroένη αλληλοδραστικά και πρωταρχικά διυποκειmicroενικά Η φαντασία εκδιπλώνει και συγκροτεί έναν χώρο microεταφοράς συνάντησης και συγκρότησης νοηmicroάτων από διάφορους τοmicroείς της εmicroπειρίας όπου η νοηmicroατοδότηση και ανανοηmicroατοδότηση γίνεται επί τη βάσει των σωmicroατικών βιωmicroατικών τρόπων Θα γίνει microια προσπάθεια να περιγραφεί πώς η αρχιτεκτονική εmicroπειρία καθορίζεται σε αυτό το πλαίσιο

O Λακάν το Ωραίο και το έργο τέχνης

Νίκος Παπαχριστόπουλος ∆ρ Κοινωνιολογίας ∆ιδάσκων microε το Π∆ 40780

Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Στο έβδοmicroο Σεmicroινάριο microε τίτλο Η ηθική της ψυχανάλυσης ο Λακάν διατυπώνει έναν λόγο για το Ωραίο και την έννοια της οmicroορφιάς σε σχέση microε την περίπτωση της Αντιγόνης Το Ωραίο εντοπίζεται στην ένωση microε τον θάνατο τον δεύτερο θάνατο της Αντιγόνης όπως τον

17

εκφράζει ο χορός στην τραγωδία του Σοφοκλή Το microοτίβο του δεύτερου θανάτου ως αποτύπωση του Ωραίου ένα microοτίβο που κυριαρχεί και στα έργα του Σαντ στον οποίο αναφέρεται διεξοδικά ο Λακάν στο ίδιο Σεmicroινάριο επαναπροσδιορίζει και τη σχέση του αισθητικά καλού microε την καλλιτεχνική δηmicroιουργία το έργο τέχνης στη λακανική θεωρία έρχεται να εγγραφεί σε ένα κενό σε ένα χάσmicroα στην ανολοκλήρωτη σχέση του υποκειmicroένου microε το φροϋδικό Πράγmicroα Θα γίνει microια συνοπτική παρουσίαση της θέσης αυτής

Η ζωγραφική microίmicroηση στον Αριστοτέλη

Θεόπη Παρισάκη Αν Καθηγήτρια Φιλοσοφίας

Τmicroήmicroα Φιλοσοφίας amp Παιδαγωγικής Αριστοτέλειο Πανεπιστήmicroιο Θεσσαλονίκης

Ο Αριστοτέλης όπως και ο Πλάτων δεν ασχολείται συστηmicroατικά microε τη ζωγραφική αλλά την χρησιmicroοποιεί συχνά ως αναλογία για να διατυπώσει τις σκέψεις του για την ποίηση Ακολουθώντας τον Πλάτωνα εντάσσει τη ζωγραφική ndashmicroαζί microε τη γλυπτική την ποίηση τη microουσική και τον χορόndash στις microιmicroητικές τέχνες και επιχειρεί να προσδιορίσει το είδος ή τον τρόπο της microίmicroησης που προσιδιάζει στην καθεmicroιά

Ο Αριστοτέλης εκκινεί από την πλατωνική αντίληψη για την καλλι-τεχνική microίmicroηση που βασίζεται στο microοντέλο της οmicroοιότητας Η οmicroοιότητα όmicroως στην περίπτωση της ζωγραφικής microίmicroησης λειτουργεί εν είδει συmicro-βόλου καθώς τα καλλιτεχνικά microέσα της ζωγραφικής (σχήmicroατα χρώmicroα-τα) χαρακτηρίζονται ως lsquoσηmicroείαrsquo χαρακτήρων ή συναισθηmicroατικών κατα-στάσεων σε αντίθεση προς τα καλλιτεχνικά microέσα της microουσικής (ρυθmicroός microελωδία) τα οποία χαρακτηρίζονται ως microιmicroητικά lsquoοmicroοιώmicroατάrsquo τους

Η παραπάνω άποψη του Αριστοτέλη για την οmicroοιότητα θα συσχετισθεί microε εκείνη του γνωστικού χαρακτήρα της αισθητικής εmicroπειρίας προκειmicroένου να αντληθούν ορισmicroένα συmicroπεράσmicroατα ως προς τη microορφή της ζωγραφικής microίmicroησης στον Αριστοτέλη

18

Η έννοια του laquoβλέπω-εντόςraquo και η συγκρότηση της φιλοσοφικής αισθητικής

του Ρίτσαρντ Βόλχαϊmicro

Παναγιώτης Πούλος Επ Καθηγητής Φιλοσοφίας amp Αισθητικής Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών

Στο αισθητικό έργο του Άγγλου φιλοσόφου Ρίτσαρντ Βόλχαϊmicro (Richard Wollheim 1923-2003) συmicroπλέουν επιχειρήmicroατα και θεωρήσεις που αντλούν την εγκυρότητά τους από διαφορετικούς γνωστικούς κλάδους και ποικίλες καλλιτεχνικές πρακτικές Στην απόπειρά microας να εντοπίσουmicroε το νήmicroα που διατρέχει αυτό το πολυσχιδές έργο θα εξετάσουmicroε τον ρόλο που διαδραmicroατίζουν η παράσταση και η αντίληψη στην αργόσυρτη συγκρότηση της έννοιας του laquoβλέπω-εντόςraquo (seeing-in) κατrsquo αντιδιαστολή προς άλλες αισθητικές και φιλοσοφικές προσεγγίσεις Το νήmicroα αυτό το οποίο σχετίζεται microε microια προθεσιακή και υφολογική θεώρηση του εικαστικού νοήmicroατος microας επιτρέπει να κατανοήσουmicroε καλύτερα microε ποιον τρόπο ο Βόλχαϊmicro διευρύνει το βεληνεκές της θεωρίας της τέχνης

Ο καθρέφτης και το microέτρο οι microεταφυσικές και ηθικές διαστάσεις της πλατωνικής κριτικής των τεχνών

στο 10ο βιβλίο της Πολιτείας

Κωνσταντίνος Β Πρώιmicroος ∆ρ Φιλοσοφίας ∆ιδάσκων στη θέση lsquoΜιχελήrsquo

Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Η κριτική της ποίησης και των συναφών microε αυτήν microιmicroητικών τεχνών η οποία αναπτύσσεται στο 10ο βιβλίο της Πολιτείας έχει γίνει συχνά στόχος κριτικής από επιφανείς microελετητές του Πλάτωνα όπως o Γρηγόρης Βλαστός η Julia Annas και ο Αλέξανδρος Νεχαmicroάς Ο Πλάτων έχει κατη-γορηθεί για υπερβολική αυστηρότητα που έρχεται σε αντίθεση microε προγε-νέστερα βιβλία της Πολιτείας για παραδοξολογία αφέλεια και αυταρχι-κότητα ιδιαίτερα στο σηmicroείο που συγκρίνει τους καλλιτέχνες microε αυτούς που αρκούνται να κρατούν έναν καθρέφτη για να αναπαράγουν τα πράγ-microατα γύρω τους Η ρητή άρνηση του Πλάτωνα στο 10ο βιβλίο να αναγνω-ρίσει οποιαδήποτε αυτονοmicroία στην αισθητική και η πρόθεσή του να

19

υπαγάγει την καλλιτεχνική δηmicroιουργία σε εξωαισθητικά πολιτικά κριτή-ρια δεν φανερώνει έναν υποβιβασmicroό της τέχνης όπως πολλοί πιστεύουν

Θα υποστηρίξω ότι η εικονοκλαστική λογοκρισία του Πλάτωνα δείχνει αντιθέτως κάποιον που δίνει στην τέχνη microεγάλη αξία και γιrsquo αυτό ακριβώς πασχίζει πάση θυσία να ελέγξει πολιτικά την πρόσληψή της Η τέχνη για τον Πλάτωνα έχει microια ευρεία microεταφυσική και ηθική σηmicroασία την οποία είναι φυσικό να παρεξηγούν όσοι προσδοκούν microια αισθητική αντιmicroετώπισή της η οποία του είναι microάλλον αδιάφορη Αν όντως η τέχνη καλύπτει ένα ευρύ φάσmicroα δηmicroιουργικών δραστηριοτήτων έχει όπως κάθε ανθρώπινη δηmicroιουργία microια έmicromicroεση και microακρινή σχέση microε τις ακλόνητες και αιώνιες ιδέες τις οποίες δεν έφτιαξε ποτέ ανθρώπινο χέρι Η τέχνη γιrsquo αυτό δεν παρουσιάζει παρά την ίδια την πραγmicroατικότητα ή καλύτερα το αντεστραmicromicroένο είδωλό της σrsquo ένα πλαίσιο το οποίο βοηθά microε τις ανθρωποκεντρικές παραmicroέτρους του τον προσανατολισmicroό όπως ακριβώς κι ένας καθρέφτης Αν όmicroως κανείς ενδιαφέρεται για την ουσία της πραγmicroατικότητας για ότι υπερβαίνει αλλά και καθορίζει τον άνθρωπο τότε θα στραφεί προς το microέτρο που είναι ένας τρόπος για να συλλάβει όλα όσα δεν έχουν δηmicroιουργηθεί από τον ίδιο Αν η τέχνη microάς δίνει microια εποπτεία κι ένα όριο του ανθρώπινου η microέτρηση microας προσφέρει microια ιδέα για τον υπεράνθρωπο χώρο των αληθειών που περισσότερο από όλα microας καθορίζουν Καθρέφτης και microέτρο ορίζουν τελικά microε microεταφορικό τρόπο την ηθική και microεταφυσική διάσταση της ανθρώπινης δραστηριότητας συναρτώντας τη microία από την άλλη και δηmicroιουργώντας έναν κόσmicroο στον οποίο η τέχνη είναι πέραν της αισθητικής

Η γλώσσα των συναισθηmicroάτων και η γλώσσα της Τέχνης εκφραστική-φυσιογνωmicroική αντίληψη και το νόηmicroα της εικόνας

∆έσποινα Σταmicroατοπούλου

Λέκτορας Ψυχολογίας Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Η ανακοίνωση αυτή αναφέρεται σε ένα ερευνητικό πρόγραmicromicroα που επικεντρώνεται σε ενδο-πολιτισmicroικές και δια-πολιτισmicroικές διαφοροποιήσεις της αντιληπτικής εmicroπειρίας καλλιτεχνικών microη-αναπαραστατικών γραmicromicroικών σχεδίων τα οποία παρουσιάζουν την υποκειmicroενική εmicroπειρία των συναισθηmicroάτων του Φόβου και της Αγαλλίασης σε Έλληνες και Καναδούς φοιτητές Η επικοινωνιακή

20

δυνατότητα των εικόνων αυτών αντιπαραβάλλεται microε αντίστοιχα ερευνητικά δεδοmicroένα που αφορούν την επικοινωνιακή δυνατότητα των παραπάνω συναισθηmicroατικών καταστάσεων όταν αυτές διατυπώνονται microέσα από λέξεις-έννοιες

Το ερευνητικό υλικό αποτελείται από σχέδια που δηmicroιούργησαν Έλληνες φοιτητές της ΑΣΚΤ Η ανάλυση των αποτελεσmicroάτων υπέδειξε ότι οι αξιολογήσεις των υποκειmicroένων της έρευνας στις λέξεις-έννοιες που δηλώνουν την υποκειmicroενική εmicroπειρία των συναισθηmicroάτων του Φόβου και της Αγαλλίασης δείχνουν να συγκροτούνται περισσότερο δηλωτικά και αναφορικά εφόσον οι αξιολογήσεις αυτές σχηmicroατίζονται κυρίως στη βάση εκτιmicroήσεων που αφορούν τον εαυτό Αντιθέτως οι αξιολογήσεις των εικόνων έχουν περισσότερο συν-δηλωτικό και υπονοούmicroενο χαρακτήρα εφόσον οι εικόνες κρίνονται περισσότερο σε σχέση microε κιναισθητικές αισθητηριο-αντιληπτικές και συγκινησιακές διαδικασίες Η δια-πολιτισmicroική επικοινωνία στο επίπεδο των εννοιών και κυρίως του θετικού συναισθήmicroατος της Αγαλλίασης δείχνει να είναι αρκετά προβληmicroατική υποδεικνύοντας στερεοτυπική επεξεργασία από τα υποκείmicroενα της έρευνας Αντιθέτως η δια-πολιτισmicroική δυνατότητα επικοινωνίας σε σχέση microε τις εικόνες εmicroφανίζεται ισχυρή ιδίως σε σχέση microε τη microη-αναπαραστατική εικόνα που παριστά τη συναισθηmicroατική εmicroπειρία του Φόβου Παραλλήλως microέσα από τα ερευνητικά αποτελέσmicroατα αναφαίνεται και η σχετική αντιστοιχία εικόνας και λέξεως-έννοιας σε σχέση microε το αρνητικό συναίσθηmicroα του Φόβου

Τα παραπάνω ευρήmicroατα υποδεικνύουν ότι υπάρχει ένα κοινό laquoεmicroπειριακόraquo πλαίσιο συγκρότησης του νοήmicroατος κατά την αντιληπτική διαδικασία που δίνει έmicroφαση στις δυναmicroικές και συναισθηmicroατικές ποιότητες της αντιληπτικής εmicroπειρίας (εκφραστική και φυσιογνωmicroική αντίληψη) και προτείνει τη βαθιά σχέση microεταξύ δράσης αντίληψης και συναισθήmicroατος η οποία διαmicroορφώνει το πεδίο του υπονοούmicroενου νοήmicroατος και δηmicroιουργεί ταυτοχρόνως το διυποκειmicroενικό επίπεδο επικοινωνίας microεταξύ θεατή και καλλιτέχνη

Τέλος τα αποτελέσmicroατα σχολιάζονται σε σχέση microε τα χαρακτηριστικά του lsquoστυλrsquo και της lsquoδιάθεσηςrsquo στα έργα Τέχνης καθώς επίσης και microε τη λειτουργία των αρνητικών συναισθηmicroάτων στην Τέχνη και τη διαδικασία της εν-συναίσθησης

21

Φαντασία και εικόνα η θεmicroελίωση της microιmicroητικής απεικόνισης στη βυζαντινή αισθητική

Μαρία Φιολιτάκη

Υπ ∆ρ Φιλοσοφίας Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Η έννοια της φαντασίας κληροδοτείται από την αρχαιοελληνική

στη βυζαντινή σκέψη microε όλο το παραδοσιακό φορτίο της Στην πλατωνική φιλοσοφία ως φαντασία νοείται ο συνδυασmicroός των λειτουργιών της αίσθησης και της κρίσης (της δόξας) Αντίθετα για τον Αριστοτέλη η φαντασία είναι microια αντιληπτική λειτουργία που προκαλείται από την αισθητηριακή αντίληψη και διαδραmicroατίζει σηmicroαντικό ρόλο στη διαδικασία της γνώσης

Στο πλαίσιο του ιδιόmicroορφου φιλοσοφικού εκλεκτικισmicroού τους οι βυζαντινοί θα αναζητήσουν στις δύο αρχαίες φιλοσοφικές παραδόσεις τη γνωσιοθεωρητική θεmicroελίωση (και τη νοmicroιmicroοποίηση) για τη δηmicroιουργία και τη χρήση της microιmicroητικής απεικόνισης του (υπερβατικού) προτύπου Έτσι η βυζαντινή φαντασία παρουσιάζεται ως microέρος του εγχειρήmicroατος για την αναζήτηση microιας υπερβατικής αλήθειας καθώς τίθεται microεταξύ εmicroπειρίας και κατανόησης είναι η διαδικασία σύνθεσης των εmicroπειρικών δεδοmicroένων και το προπαρασκευαστικό στάδιο για τη νοητική σύλληψη της εικόνας ως συmicroβόλου

Ίσως δεν θα ήταν υπερβολική η διαπίστωση ότι τελικά οι βυζαντινοί στοχαστές δεν αρκέστηκαν microόνο στη γόνιmicroη αφοmicroοίωση βασικών αρχών της αρχαιοελληνικής σκέψης προκειmicroένου να διατυπώσουν τη δική τους θέση αλλά πραγmicroατοποίησαν και σε ορισmicroένα σηmicroεία microια υπέρβαση Η βυζαντινή φαντασία δεν είναι παθητική διότι αφού προσλάβει ένδον το γνωστόν το επεξεργάζεταιmiddot όmicroως δεν είναι ενεργητική όπως η στωική φαντασία δεν καταλαmicroβάνει απλώς τα αισθητηριακά δεδοmicroένα αλλά microπορεί να ανεξαρτητοποιηθεί από αυτά ndashέστω και αν αυτή η ανεξαρτησία σηmicroαίνει την καταδίκη της

Οι βυζαντινοί στοχαστές διακρίνουν δύο σηmicroασίες της έννοιας (α) τη φαντασία ως αντιληπτικό στάδιο που παραπέmicroπει στην αριστοτελική παράδοση και νοmicroιmicroοποιεί την αναγωγική χρήση της εικόνας και (β) τη φαντασία ως διαδικασία δηmicroιουργίας νοητικών εικόνων και ως πηγή έmicroπνευσης για εικόνες ζωγραφικής

22

Η αισθητική της microεταmicroφίεσης

Νίκος Ψιλάκης Συγγραφέας

Οι εθιmicroικές αποκριάτικες microεταmicroφιέσεις της Κρήτης απηχούν την lsquoαισθητική της παρωδίαςrsquo και την τάση διακωmicroώδησης που αποσκοπεί στην πρόκληση ευθυmicroίας Ωστόσο η χρήση αρχέγονων γονιmicroικών και αναπαραγωγικών συmicroβόλων καθώς και οι ειδικοί χοροί (όπως ο laquoαρκουδιάρηςraquo των ανατολικών υπωρειών του Ψηλορείτη) αποτελούν στοιχεία που συνδέουν τα κυρίαρχα ως τη δεκαετία του 1960 αποκριάτικα δρώmicroενα microε τις τελετές γονιmicroότητας

Στην εισήγηση εξετάζονται microερικές από τις πιο χαρακτηριστικές ανθρωποmicroορφικές microάσκες της Κρήτης η κατασκευή τους και ο τρόπος microε τον οποίο απεικονίζεται η ανθρώπινη microορφή στις παραδοσιακές microεταmicroφιέσεις Επιπλέον διερευνάται η σύζευξη των αντιθέτων στα δρώmicroενα της Αποκριάς και της Καθαρής ∆ευτέρας όπως το ιερό και το ανίερο το ωραίο και το άσχηmicroο το σεmicroνό και το άσεmicroνο

23

24

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΟΜΙΛΗΤΩΝ

Αικατερινίδης Γεώργιος ∆ρ Φιλολογίας τ ∆ιευθυντής Ερευνών Κέντρου Λαογραφίας Ακαδηmicroίας Αθηνών Επίτιmicroος ∆ιδάκτωρ Τmicroήmicroατος Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανmicroίου Κρήτης

Ανδρουλιδάκης Κώστας Επ Καθηγητής Φιλοσοφίας Πανmicroιο Κρήτης

Αποστολοπούλου Γεωργία Καθηγήτρια Φιλοσοφίας Πανmicroιο Ιωαννίνων

Γεωργάκη Αναστασία Λέκτωρ Μουσικής Τεχνολογίας Πανmicroιο Αθηνών

∆ροσοφορίδου Ελένη ∆ρ Ιστορίας της τέχνης

Ζεiumlmicroπέκης Ιωάννης Αν Καθηγητής Φιλοσοφίας Πανεπιστήmicroιο Grenoble

Ζήβας ∆ιονύσης Οmicroότιmicroος Καθηγητής ΕΜΠ Πρόεδρος ∆Σ Ιδρύmicroατος lsquoΠαναγιώτη amp Έφης Μιχελήrsquo

Ζωγραφίδης Γιώργος Επ Καθηγητής Φιλοσοφίας Πανmicroιο Κρήτης

Καϊmicroάκης Παύλος Αν Καθηγητής Φιλοσοφίας Αριστοτέλειο Πανmicroιο Θεσσαλονίκης

Καλιγιάννης Μανόλης Zωγράφος τ ∆ιευθυντής Μουσείου Terriade

Κάλφας Βασίλης Καθηγητής Φιλοσοφίας Αριστοτέλειο Πανmicroιο Θεσσαλονίκης

Κουγιουmicroουτζάκης Γιάννης Καθηγητής Ψυχολογίας Πανmicroιο Κρήτης

Μαραγκός Γιώργος Αν Καθηγητής Φιλοσοφίας Πανmicroιο Κρήτης

Μαζοκοπάκη Αικατερίνη Υπ ∆ρ Αναπτυξιακής Ψυχολογίας

Μιράσγεζη Αθηνά ∆ρ Φιλοσοφίας Ειδικός Επιστήmicroων Πανmicroιο Αθηνών

Νικολακάκης Γιώργος Αν Καθηγητής Κοινωνικής Ανθρωπολογίας Πανmicroιο Κρήτης

Πάγκαλος Μιχάλης ∆ρ Φιλοσοφίας ∆ιδάσκων θέσης lsquoΜιχελήrsquo Πανmicroιο Κρήτης

Παπαδοπεράκη Ασπασία Γλύπτρια

Παπασταθόπουλος Στάθης ∆ρ Αναπτυξιακής Ψυχολογίας ∆ιδάσκων Π∆ 40780 Πανmicroιο Κρήτης

Παπαχριστόπουλος Νίκος ∆ρ Κοινωνιολογίας

Παρισάκη Θεόπη Αν Καθηγήτρια Φιλοσοφίας Αριστοτέλειο Πανmicroιο Θεσσαλονίκης

Πούλος Παναγιώτης Επ καθηγητής Φιλοσοφίας και Αισθητικής ΑΣΚΤ

Πρώιmicroος Κωνσταντίνος ∆ρ Φιλοσοφίας ∆ιδάσκων θέσης lsquoΜιχελήrsquo Πανmicroιο Κρήτης

Σταmicroατοπούλου ∆έσποινα Λέκτορας Ψυχολογίας Πανmicroιο Κρήτης

Φιολιτάκη Μαρία Υπ ∆ρ Φιλοσοφίας Πανmicroιο Κρήτης

Ψιλάκης Νίκος Συγγραφέας

2

Το Συmicroπόσιο ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΚΑΙ ΤΕΧΝΗ ∆ΙΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ Στη Μνήmicroη Παναγιώτη και Έφης Μιχελή

διοργανώνεται από το Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών και Κοινωνικών Σπουδών του Πανεπιστηmicroίου Κρήτης Χρηmicroατοδοτείται από τον τακτικό προϋπολογισmicroό του Τmicroήmicroατος Οργανωτική Επιτροπή

Κώστας Ανδρουλιδάκης Γιώργος Ζωγραφίδης Γιάννης Κουγιουmicroουτζάκης Γιώργος Νικολακάκης Κώστας Σαργέντης Γραmicromicroατειακή και Οργανωτική υποστήριξη

Φοιτητές του Εργαστηρίου Ψυχολογίας του Τmicroήmicroατος Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Στο Εξώφυλλο Παναγιώτη Μιχελή laquoΠροθήκη καταστήmicroατος στην Κέρκυραraquo

3

Εναρκτήρια οmicroιλία

∆ιονύσης Ζήβας Οmicroότιmicroος Καθηγητής Αρχιτεκτονικής Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο

Πρόεδρος ∆Σ Ιδρύmicroατος lsquoΠαναγιώτη και Έφης Μιχελήrsquo

Ο οmicroιλητής θα αναφερθεί στη ζωή και στο έργο του Παναγιώτη και της Έφης Μιχελή καθώς και στους σκοπούς του Ιδρύmicroατος lsquoΜιχελήrsquo

Λαϊκή Αρχιτεκτονική εθιmicroολογικά και τυπολογικά

Γεώργιος Αικατερινίδης ∆ρ Φιλολογίας τ ∆ιευθυντής Ερευνών Κέντρου Λαογραφίας Ακαδηmicroίας Αθηνών Επίτιmicroος ∆ρ Τmicroήmicroατος Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανmicroιο Κρήτης

Η λαϊκή αρχιτεκτονική microε τα ποικίλα δηmicroιουργήmicroατά της αντιπροσωπεύει δυναmicroική έκφραση της τέχνης και τεχνικής του λαού ιδιαίτερα όσον αφορά το σπίτι το οποίο microετουσιώνεται σε χώρο ιερό κέντρο οικογενειακό και λίκνο κοινωνικό και γιrsquo αυτό από τη θεmicroελίωση έως τη στέγαση και κατοίκησή του πλαισιώνεται από πλούσια εθιmicroολογία που αποβλέπει στη στερέωσή του και στην ευτυχία των ενοίκων

Το σπίτι ξεκινώντας από απλές microορφές που παρέχουν στοιχειώδη ασφάλεια και προστασία σε ανθρώπους και ζώα προχωρεί σε συνθετότερους και πλέον εξελιγmicroένους τύπους που δείχνουν την ικανότητα και την έmicroφυτη καλαισθησία των φορέων της λαϊκής αρχιτεκτονικής οι οποίοι ήταν συνήθως εντόπιοι τεχνίτες ή οmicroάδες από οργανωmicroένους σε ειδικές συντεχνίες microαστόρους όπως οι κτίστες των Χουλιαροχωρίων της Ηπείρου οι οποίοι microάλιστα για τη microεταξύ τους συνεννόηση χρησιmicroοποιούσαν τα laquoκουδαρίτικαraquo ειδική συνθηmicroατική γλώσσα όπως συνέβαινε και microε τα microέλη άλλων επαγγελmicroατικών οmicroάδων microε κοινά συmicroφέροντα

Η διάσωση σήmicroερα των δηmicroιουργηmicroάτων της λαϊκής αρχιτεκτονικής στις ποικίλες microορφές και εκφράσεις της δεν σηmicroαίνει microόνο διαφύλαξη αισθητικών στοιχείων του παρελθόντος που εξακολουθούν να γοητεύουν αλλά σηmicroατοδοτεί την ανάπλαση διαδικασιών microέσα από τις οποίες ο άνθρωπος microπορεί να εναρmicroονίζεται περισσότερο microε τον εαυτό του και το περιβάλλον του

4

Η παρουσία της κλασικής και της ροmicroαντικής γερmicroανικής Αισθητικής στη νεοελληνική σκέψη

σταθmicroοί microιας πρόσληψης

Κώστας Ανδρουλιδάκης Επ Καθηγητής Φιλοσοφίας

Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Η παρουσία της γερmicroανικής φιλοσοφίας και ειδικότερα της Αισθητικής στη νεοελληνική σκέψη είναι σηmicroαντική και έχει επισηmicroανθεί επανειληmicromicroένα Στην ανακοίνωση αυτή η οποία δεν microπορεί φυσικά να αποτελέσει microια πλήρη και εξαντλητική microελέτη ενός τόσο microεγάλου θέmicroατος θα επιχειρήσω microια συνοπτική επισκόπηση ορισmicroένων από τους κυριότερους σταθmicroούς της πρόσληψης και αξιοποίησης της κλασικής αλλά και της πρώιmicroης ροmicroαντικής γερmicroανικής Αισθητικής (περίπου 1781-1831) στην Ελλάδα

Ενδεικτικά θα γίνει αναφορά στους ακόλουθους σταθmicroούς της πρόσληψης αυτής (α) Σολωmicroός και Πολυλάς (β) Επτανησιακός εγελιανισmicroός και ιδεαλισmicroός (Στρατούλης Χαντσερής Βράϊλας-Αρmicroένης Γρατσιάτος) (γ) Γ Βιζυηνός (δ) Νεοκαντιανισmicroός (Θεοδωρακόπουλος Τσάτσος) (ε) Κλασικισmicroός (Φ Πολίτης Ι Συκουτρής) (στ) Ε Π Παπανούτσος

Η τέχνη ως ανακούφιση από το φορτίο της πραγmicroατικότητας

Γεωργία Αποστολοπούλου Καθηγήτρια Φιλοσοφίας

Τmicroήmicroα Φιλοσοφίας Παιδαγωγικής amp Ψυχολογίας Πανεπιστήmicroιο Ιωαννίνων

Ο Arnold Gehlen (1904-1976) ένας από τους κλασικούς εκπροσώπους της φιλοσοφικής ανθρωπολογίας έχει αναπτύξει microια από τις πιο σηmicroαντικές θεωρίες για τη microοντέρνα ζωγραφική Ο ίδιος ξεκινάει από ανθρωπολογικές και κοινωνιολογικές προϋποθέσεις για να υποστηρίξει ότι η microοντέρνα ζωγραφική αποτελεί microια εξεικονιστική δραστηριότητα που διαδραmicroατίζεται στο ενδιάmicroεσο πεδίο της ασυmicromicroετρίας microεταξύ της συνείδησης του εγώ και της συνείδησης του κόσmicroου Η βασανιστική συνείδηση της ασυmicromicroετρίας δεν θεραπεύεται πλέον microετά την παλαίωση της microεταφυσικής αλλά βρίσκει σηmicroαντική ανακούφιση στη microοντέρνα ζωγραφική Αυτό συmicroβαίνει επειδή η εικόνα στη microοντέρνα ζωγραφική

5

παραmicroένει απροσδιόριστη αφού ούτε microιmicroείται ούτε αναπαριστάνει δεν είναι όmicroως και χωρίς νόηmicroα αλλά περικλείει ένα είδος στοχασmicroού χωρίς γλώσσα

Ενώ ο άνθρωπος microετά τη microεταφυσική δεν βρίσκει σταθερό σηmicroείο για να στηρίξει την ύπαρξή του η εικόνα της microοντέρνας ζωγραφικής τού προσφέρει ένα στήριγmicroα κρυφού νοήmicroατος και δεν τον αφήνει να καταρρεύσει υπό το βάρος της ανυπόφορης συνείδησης της υπαρξιακής αβεβαιότητάς του Ωστόσο αυτή η ανακούφιση διαρκεί όσο και η θεώρηση της εικόνας και δεν microεταθέτει τον θεατή στη microεταφυσική βεβαιότητα

H ανακοίνωση περιλαmicroβάνει συστηmicroατική ανάλυση και κριτική αποτίmicroηση της θεωρίας του Gehlen

Φύση και ηχητικά περιβάλλοντα στο έργο του Ι Ξενάκη

Ασπασία Γεωργάκη Λέκτωρ Μουσικής Τεχνολογίας

Τmicroήmicroα Μουσικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Αθηνών

laquo hellipNα ευαισθητοποιείσαι microε τα φυσικά φωτεινά φαινόmicroεναmiddot κεραυνός

σύννεφα σπινθηροβόλα θάλασσα ουρανός ηφαίστεια αντικατοπτρισmicroοίhellip Να προτιmicroάς τον ίλιγγο που δηmicroιουργεί η άβυσσος του έναστρου

ουρανού όπου βυθίζουmicroε το κεφάλι microας ξεχνώντας τη γη που ακουmicroπούν τα πόδια microας ή επίσης τον σουρεαλισmicroό των ονείρων όπου δύο υπερφωτεινά φεγγάρια ανεβαίνουν ταυτόχρονα στον microαύρο ουρανό Στην πραγmicroατικότητα αυτό που συmicroβαίνει είναι ότι το φως είναι κοντά στη microουσική όσον αφορά τις αφηρηmicroένες όψεις του microορφές κινήσεις εντάσεις χρώmicroατα εκτάσειςhellip Να τις φαντάζεσαι να τις συνδυάζεις να τις αντιπαραθέτεις να τις κάνεις να εξελίσσονται σαν φωτεινά τοπία γαλαξιών και διαστρικά αέρια που φωτίζονται από νέους γαλάζιους ήλιους ή διαφορετικά σε γιγαντιαίες κινήσεις εmicroπνεόmicroενες από τις εκρήξεις του supernovaehellipraquo

Ι Ξενάκης Mουσική φωτεινή για τα microάτια συmicromicroετρικά στην ηχητική microουσική για τα αυτιά

Ο Ξενάκης πρωτοπόρος συνθέτης και στοχαστής του 20ου αιώνα που εξερεύνησε τις σχέσεις microουσικής microαθηmicroατικών και φυσικής εφηύρε νέα εργαλεία στον χώρο της microουσικής τεχνολογίας και άνοιξε τις πύλες για τη διερεύνηση ενός άγνωστου ηχητικού σύmicroπαντος όπου η φύση παίζει

ldquoFestival dAutomne agrave Paris 1972-1982rdquo Jean-Pierre Leonardini Marie Collin και Joseacutephine Markovits Ed MessidorTemps Actuels Παρίσι 1982 σ 218

6

πρωταρχικό ρόλο microνηmicroοσύνης και υλικού αφετηρίας για την πραγmicroάτωση των ιδεών του

Στο πλαίσιο αυτής της ανακοίνωσης θα αναφερθούmicroε εν συντοmicroία στην πολυπρισmicroατική προσωπικότητα του Ι Ξενάκη χαρακτηρίζοντάς τον σαν laquoγεφυροποιόraquo στον χώρο και στον χρόνο microέσα στο παγκόσmicroιο σύmicroπαν της microουσικής και θα συνεχίσουmicroε microε τη συmicroβολή του στην ανάδειξη του ηχητικού και φυσικού περιβάλλοντος της φύσης microέσα από τα ριζοσπαστικά έργα του

Μέσα από microια microεθοδολογική προσέγγιση θα αναδείξουmicroε τις διόδους αναφοράς της φύσης στο έργο του όπως η microίmicroηση της φύσης microέσω οργανικών ήχων η ανάδειξη της έννοιας του χώρου στη microουσική microε κύριο άξονα τη φύση τα φωτεινά και ηχητικά περιβάλλοντα των πολυτόπων σε διάδραση microε το φυσικό περιβάλλον των Μυκηνών και της Περσέπολης την έννοια του συνεχούς που υπάρχει στη φύση και τη microεταφορά του στον οργανικό ήχο κά

Η παρουσία της φύσης στο έργο του Ιάννη Ξενάκη έρχεται και επανέρχεται microε διαφορετικές microορφέςmiddot microέσα από τα πολύτοπα που διαδραmicroατίζονται στην άγρια φύση (microεταφέροντας τις microνήmicroες του παρελθόντος στο σήmicroερα) έως και την αναπαράσταση ηχητικών περιβαλλόντων σε έργα του microε όργανα όπου ανακαλεί microνήmicroες από τη νεανική του ηλικία

Ο Ξενάκης χαράσσει microια νέα αιθητική όχι microόνο στον χώρο της microουσικής και εν γένει των τεχνών όπως επίσης της σύmicromicroειξης τεχνών και επιστήmicroης αλλά επίσης και στον χώρο της ακουστικής οικολογίας όπου η φύση πρωτοστατεί σαν πηγή έmicroπνευσης και δηmicroιουργίας

Η εικονοκλαστική τάση στις εικαστικές τέχνες microετά το ΄60

Ελένη ∆ροσοφορίδου ∆ρ Ιστορίας της Τέχνης του Πανεπιστηmicroίου του Manchester

Στα microέσα της δεκαετίας του lsquo60 έκανε την εmicroφάνισή της microια microορφή τέχνης που έγινε γνωστή ως laquoεννοιολογικήraquo Αυτό το είδος τέχνης χρησιmicroοποίησε αντί άλλου υλικού τις υπάρχουσες θεωρίες περί τέχνης και microέσα στη γενικότερη τάση αmicroφισβήτησης των αρχών του Μοντερνισmicroού έφτασε στο έσχατο σηmicroείο ν΄ αmicroφισβητήσει το ότι η ύπαρξη υλικού αντικειmicroένου είναι απαραίτητη για την ύπαρξη τέχνης Αυτό οδήγησε σε κάποια ακραία συmicroπεράσmicroατα Αφενός δηmicroιουργήθηκε

7

η πεποίθηση ότι βιώνουmicroε το τέλος της τέχνης Αφετέρου κλονίστηκαν οι ήδη αmicroφισβητούmicroενες προσπάθειες ορισmicroού της τέχνης microε αποτέλεσmicroα η παραγωγή τέχνης των τελευταίων σαράντα χρόνων να αποτελεί microια σειρά πειραmicroατισmicroών προς κάθε κατεύθυνση χωρίς καmicroία αίσθηση συνοχής

Ως συνέπεια οι θεσmicroοί που περιβάλλουν και προβάλλουν την καλλιτεχνική παραγωγή εmicroφανίζονται ανεπαρκείς σε αυτόν τον ρόλο καθιστώντας αναγκαία την αναπροσαρmicroογή τους Τη microεγαλύτερη δυσκολία αντιmicroετώπισε και αντιmicroετωπίζει ακόmicroα η θεωρητική προσέγγιση της τέχνης αυτής Μέρος της δυσκολίας αποτελεί το γεγονός ότι ο τρόπος που microιλούmicroε για την τέχνη έγινε το ίδιο το περιεχόmicroενο της εννοιολογικής τέχνης Ο Α Danto θεωρεί ότι η περίοδος αυτή είναι microια περίοδος microετάβασης της τέχνης σ΄ ένα υψηλότερο επίπεδο αυτοσυνει-δησίας ανάλογο microε αυτό που επετεύχθη κατά τη microετάβαση στον Μοντερνισmicroό

Η εισήγηση αποτελεί microια σύγκριση της προσπάθειας αναπροσαρ-microογής των θεσmicroών στις δύο αυτές microεταβατικές περιόδους της τέχνης

Αξιολόγηση της διεπιστηmicroονικής έρευνας σrsquo ένα κλασικό πρόβληmicroα αισθητικής

Η microίmicroηση και η θεωρία της προσοmicroοίωσης

Ιωάννης Ζε iumlmicroπέκης

Αν Καθηγητής Φιλοσοφίας Πανεπιστήmicroιο Grenoble

Στην αρχαιότητα η έννοια της microίmicroησης κάλυπτε ένα σύνολο αναπαραστατικών πρακτικών που σχεδόν συmicroπίπτει microε τη σηmicroερινή έννοια της καλλιτεχνικής αναπαράστασης το θέατρο τις εικόνες την ποίηση τη microουσική Η έννοια εφαρmicroοζόταν σε γλωσσικές microη-γλωσσικές και πραξιακές αναπαραστάσεις ακόmicroα και σε ορισmicroένα αφηρηmicroένα ή microη παραστατικά είδη Το αν η αρχαία έννοια είχε την απαιτούmicroενη συνοχή παραmicroένει ανοιχτό ερώτηmicroα

Σήmicroερα η αισθητική έχει ανανεώσει την έννοια της microίmicroησης υπό έναν ενιαίο ψυχολογικό ή νοητικό ορισmicroό παρmicroένο από τη γνωστική ψυχολογία την προσποίηση (ή lsquoπροσποιηmicroένη πεποίθησηrsquo make-believe) που άλλοτε απλά ονοmicroάζεται φαντασία και άλλοτε πάλι σε λιγότερο φαινοmicroενολογικό επίπεδο περιγραφής προσοmicroοίωση Έτσι η σύγχρονη θεωρία εξηγεί την καλλιτεχνική αναπαράσταση και την

8

ιδιαιτερότητά της επικαλούmicroενη την ύπαρξη ειδικών νοητικών στάσεων και λειτουργιών Η θεωρία της προσποίησης διατυπώθηκε για πρώτη φορά από τον Kendall Walton το 1973 και σταδιακά οδήγησε σε αλλαγή παραδείγmicroατος στην αισθητική αντικαθιστώντας τα γλωσσικά microοντέλα (Beardsley Goodman) microrsquoένα microοντέλο εmicroπνευσmicroένο από τη φιλοσοφία του νου Μεταξύ των δυνατών σηmicroείων της νέας θεωρίας είναι ο ισχυρισmicroός της ότι υπάρχουν στενές σχέσεις microεταξύ της καλλιτεχνικής αναπαράστασης και άλλων πρωταρχικών δραστηριοτήτων όπως το παιγνίδι και η φαντασία η εξήγηση που προτείνει της φαινοmicroενολογικής εmicroπειρίας των microυθοπλασιών και η προσπάθειά της να εξηγήσει τη σηmicroασία της τέχνης επικαλούmicroενη την παρουσία microιας ειδικής ανθρώπινης ικανότητας

Ωστόσο παραmicroένει άγνωστο το πώς ανταποκρίνεται η θεωρία στα αιτήmicroατα αντιπάλων και παλαιότερων θεωριών ή και καθηmicroερινών διαισθήσεων που αφορούν την τέχνη λχ στις κοινές πεποιθήσεις ότι η τέχνη αξίζει ως microορφή γνώσης και ότι τα έργα έχουν συmicroβολικές αξίες ακόmicroα και όταν πρόκειται για microυθοπλασίες Συνεπώς η σύγχρονη θεωρία της microίmicroησης διατρέχει ένα παλαιό κίνδυνο ndash ότι αδυνατεί να εξηγήσει αφrsquoενός τη σηmicroασία των έργων τέχνης αφrsquoετέρου τις πολύπλοκες αντιδράσεις των ανθρώπινων υποκειmicroένων απέναντι σrsquoαυτά Θα παρουσιάσω σύντοmicroα τα επιχειρήmicroατα υπέρ και κατά των διεπιστηmicroονικών εφαρmicroογών σε τούτο τον τοmicroέα υποδεικνύοντας προς ποιες κατευθύνσεις θα microπορούσε να αναπτυχθεί η έρευνα έτσι ώστε να παραmicroείνει χρήσιmicroη για τον προσδιορισmicroό της αξίας και της λειτουργίας της τέχνης

Παλαιές και νέες εικονοmicroαχίες από τον Λέοντα Γ΄ στους ταλιmicroπάν

Γιώργος Ζωγραφίδης Επ Καθηγητής Φιλοσοφίας

Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Τι κοινό υπάρχει ανάmicroεσα στον πιστό που φιλάει την εικόνα του θεού του στον υπήκοο που θυmicroιατίζει το άγαλmicroα του αυτοκράτορά του στον πολίτη που γκρεmicroίζει την προτοmicroή του πρώην δικτάτορα και στον επισκέ-πτη του microουσείου που microαχαιρώνει τον πίνακα του Πουσσέν laquoΧορός γύρω από τον χρυσό microόσχοraquo Ανάmicroεσα στην αποκαθήλωση της εικόνας του Χριστού από τον Λέοντα Γ΄ Ίσαυρο και στον αποκεφαλισmicroό του

9

λαξευmicroένου Βούδα από τους αφγανούς ταλιmicroπάν Το γεγονός ότι απέναντι σε όλες αυτές τις εικόνες προκαλείται microια ανθρώπινη συmicroπεριφορά lsquoΒλέπω την εικόναrsquo σηmicroαίνει εδώ ότι συmicroπεριφέροmicroαι προς αυτήν microrsquo έναν συγκεκριmicroένο τρόπο υπό συγκεκριmicroένες συνθήκες ndashη εικόνα είναι η χρήση της

Και τι κοινό υπάρχει ανάmicroεσα στην εξορία των ποιητών από την πλατωνική πολιτεία και στους lsquoχριστιανικούς θεσmicroούςrsquo του Καλβίνου στη βιβλική απαγόρευση των ειδώλων και στα κηρύγmicroατα καταδίκης του κινηmicroατογράφου

Εικονόφιλοι και εικονοmicroάχοι συmicroφωνούν τουλάχιστον σε ένα πράγmicroα στη δύναmicroη της εικόνας Ο εικονοmicroάχος δεν αρνείται αυτήν τη δύναmicroηmiddot αρνείται την εικόνα ακριβώς επειδή και ο ίδιος αναγνωρίζει (και συχνά φοβάται) τη δύναmicroή της Είναι ο φόβος απέναντι στο αισθητό που τελικά καταλήγει στη λογοκρισία των αισθήσεων Ο εικονοmicroάχος δεν διανοείται να εκχωρήσει στις αισθήσεις το δικαίωmicroα να αναπαριστάνουν το νοητό και microέσω της τέχνης να το διαιωνίζουν Κρατά για τον λόγο το δικαίωmicroα να θεσπίζει σηmicroασίες και στη διαmicroάχη για κυριαρχία ανάmicroεσα στα εικονιστικά και τα γλωσσικά σηmicroεία τάσσεται υπέρ των δεύτερων

Η στάση απέναντι στην εικόνα είναι κάτι πολύ περισσότερο από ένα πρόβληmicroα της θρησκευτικής τέχνης και η στάση αυτή (microε κάθε δυνατή εκδοχή της) παραmicroένει βαθιά ριζωmicroένη στους πολιτισmicroούς των τριών microονοθεϊστικών θρησκειών και προϋποθέτει (επικαλείται ή συγκροτεί) microια θεωρία για την πραγmicroατικότητα και τους τρόπους microε τους οποίους ο άνθρωπος επιδιώκει να την γνωρίσει να microιλήσει γιrsquo αυτήν και microην το ξεχνάmicroε να την ζήσει

Αριστείδης Κοϊντιλιανός ένας ιδιότυπος αισθητικός της microουσικής

στην Ύστερη Αρχαιότητα

Παύλος Καϊmicroάκης Αν Καθηγητής Φιλοσοφίας

Τmicroήmicroα Φιλοσοφίας amp Παιδαγωγικής Αριστοτέλειο Πανεπιστήmicroιο Θεσσαλονίκης

Από τους ελληνιστικούς χρόνους και microετά στην αρχαία ελληνική γραmicromicroατεία εmicroφανίζεται πληθώρα θεωρητικών κειmicroένων αφιερωmicroένων στη microουσική Τα περισσότερα από αυτά πραγmicroατεύονται κυρίως τεχνικά θέmicroατα και θα εντάσσονταν σήmicroερα microάλλον στην περιοχή της microουσικολογίας

10

Ξεχωριστή θέση ανάmicroεσα στα κείmicroενα αυτά κατέχει ένα έργο microε τίτλο Περί microουσικής για τον συγγραφέα του οποίου γνωρίζουmicroε microόνο το όνοmicroα Αριστείδης Κοϊντιλιανός Το έργο παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον γιατί πέρα από τα καθαρά microουσικολογικά θέmicroατα αναφέρεται επίσης και σε θέmicroατα αισθητικής της microουσικής προσπαθώντας να δείξει πως η microουσική microέσα από την αρmicroονία microάς παρέχει ένα κατανοητό microοντέλο για την κατανόηση της φυσικής και microεταφυσικής πραγmicroατικότητας και εποmicroένως την απόκτηση υψηλότερης γνώσης microέσω της φιλοσοφίας

Βεβαίως όπως συmicroβαίνει και microε τα περισσότερα έργα αυτής της εποχής οι απόψεις που παρουσιάζει ο συγγραφέας δεν είναι πάντοτε πρωτότυπες αλλά αυτό δεν microειώνει τη σηmicroασία του έργου αφού microας microεταφέρει πολύ σηmicroαντικές πληροφορίες για εξέχοντες θεωρητικούς της microουσικής όπως ο ∆άmicroων ή ο Αριστόξενος ο Ταραντίνος οι οποίες δεν microας είναι γνωστές από άλλες πηγές

Στην ανακοίνωση θα παρουσιάσουmicroε ορισmicroένα από τα πιο ενδιαφέροντα θέmicroατα αυτής της ιδιόρρυθmicroης lsquomicroουσικής εγκυκλοπαί-δειαςrsquo της αρχαιότητας

Η αισθητική ως βίωmicroα η περιπέτεια της microοντέρνας τέχνης

Μανόλης Καλιγιάννης

Ζωγράφος τ ∆ιευθυντής Μουσείου Terriade

Τέχνη και νεωτερικότητα microε αναφορές κυρίως στη ζωγραφική Η διαρκής αναζήτηση microιας νέας lsquoαισθητικήςrsquo microε άξονα την καινοτοmicroία της microορφής στη διάρκεια του 20ου αιώνα

Τα παραδείγmicroατα που θα εκτεθούν αναφέρονται στη βιωmicroατική εmicroπειρία ενός νέου ζωγράφου στο microεταπολεmicroικό Παρίσι

11

Ο Πλάτων και η αττική κωmicroωδία

Βασίλης Κάλφας Καθηγητής Φιλοσοφίας

Τmicroήmicroα Φιλοσοφίας amp Παιδαγωγικής Αριστοτέλειο Πανεπιστήmicroιο Θεσσαλονίκης

Είναι γεγονός ότι όταν ο Πλάτων επιλέγει να δώσει στη φιλοσοφία του διαλογική microορφή δεν υπάρχει καθιερωmicroένος τρόπος έκφρασης της φιλοσοφίας Οι φιλόσοφοι του 6ου και του 5ου αιώνα πΧ έχουν εκφραστεί microε αρκετούς διαφορετικούς τρόπους microε την πεζή πραγmicroατεία microε την ποίηση microε χρησmicroικά αποφθέγmicroατα Ο φιλοσοφικός διάλογος είναι ένα νέο λογοτεχνικό είδος που καθιερώνεται από τον Πλάτωνα και τους άλλους microαθητές του Σωκράτη Αν αναζητήσει ωστόσο κανείς σε ποιο γνωστό λογοτεχνικό είδος βρίσκεται πιο κοντά ο πλατωνικός διάλογος η αττική κωmicroωδία είναι χωρίς αmicroφιβολία η επικρατέστερη απάντηση

Στην ανακοίνωση συγκεντρώνονται και αναλύονται οι σκόρπιες αναφορές του ίδιου του Πλάτωνα στον Αριστοφάνη και στην κωmicroωδία κυρίως στην Πολιτεία στο Συmicroπόσιο και στον Φίληβο

Από την άλλη πλευρά φαίνεται ότι ο Σωκράτης υπήρξε αγαπηmicroένη φιγούρα των κωmicroικών ποιητών του τέλους του 5ου αιώνα εκπροσωπώντας τη λαϊκή εικόνα του φιλοσόφου Με βάση τις σωζόmicroενες κωmicroωδίες του Αριστοφάνη επιχειρείται η αξιολόγηση του ρόλου του Σωκράτη στο πλαίσιο της αττικής κωmicroωδίας και η συσχέτισή του microε συγγενείς microορφές της κωmicroωδίας όπως ο Ευριπίδης

Η microουσική πριν και microετά την εmicroφάνιση του ανθρώπινου είδους

Αικατερίνη Μαζοκοπάκη Υπ ∆ρ Αναπτυξιακής Ψυχολογίας

Γιάννης Κουγιουmicroουτζάκης Καθηγητής Ψυχολογίας

Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Η microουσική σήmicroερα όσο ποτέ άλλοτε απασχολεί συστηmicroατικά τους ψυχολόγους που microελετούν την ανθρώπινη ανάπτυξη Σε πειραmicroατικές και νατουραλιστικές microελέτες διερευνούν την καταγωγή και την ανάπτυξη των microουσικών ικανοτήτων στον ιστορικό χρόνο και στον πολιτισmicroικό χώρο που αναδύονται κατά την οντογένεση Τα τελευταία 20 χρόνια η microελέτη των microουσικών χαρακτηριστικών (προσωδία ρυθmicroός microελωδία

12

κτλ) που εmicroφανίζονται στην αλληλεπίδραση βρέφους-σηmicroαντικού άλλου απέφερε ανέλπιστους καρπούς ενδεικτικούς του laquomicroουσικού νουraquo microε τον οποίο έρχεται στον κόσmicroο κάθε νεογνό και της laquomicroουσικής αλληλεπίδρασηςraquo microέσα στην οποία αναθρέφεται αναπτύσσεται εmicroποδίζεται καταστέλλεται ή εκτινάσσεται η microουσική ικανότητα διεργασία στην οποία ο ρόλος κάθε οικογενειακής ή τοπικής microικρο-κουλτούρας είναι τεράστιος Απουσία της microουσικής ικανότητας στα βρέφη ndashαmicroουσίαndash δηmicroιουργεί πολλά προβλήmicroατα στην ανάπτυξή τους

Η πρώτη οmicroιλήτρια θα παρουσιάσει ερευνητικό υλικό από το Εργαστήριο Ψυχολογίας του Τmicroήmicroατος Φιλοσοφικών και Κοινωνικών Σπουδών το οποίο microαρτυρεί τον έmicroφυτο εξοπλισmicroό των microουσικών ικανοτήτων κατά τον πρώτο χρόνο της ζωής στην παρουσία και στην απουσία microουσικών ερεθισmicroών και στην παρουσία και στην απουσία της microητέρας

Ο δεύτερος οmicroιλητής θα θίξει την καταγωγή την εξέλιξη και την ανάπτυξη της microουσικής σε επίπεδο ειδών Τα διεπιστηmicroονικά δεδοmicroένα συγκλίνουν στην ενίσχυση της άποψης ότι η microουσική ως microορφή επικοινωνίας προηγείται της εmicroφάνισης του είδους microας και microέσα στο είδος microας προηγείται της ανάδυσης της γλώσσας Βασικό κίνητρό της φαίνεται ότι είναι το microοίρασmicroα σε επίπεδο ατόmicroων και οmicroάδων ενώ microεγάλο microέρος της αισθητικής της δεν είναι καρπός microάθησης

Η microουσική εmicroπειρία ως ψυχονοητική λειτουργία

Γιώργος Μαραγκός Αν Καθηγητής Φιλοσοφίας

Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Αντιπαραβάλλοντας τη microουσική microε τη γλωσσική εmicroπειρία ο Ray Jackendoff έχει προτείνει ένα θεωρητικό πλαίσιο που περιλαmicroβάνει microια lsquoγενετική γραmicromicroατικήrsquo της τονικής microουσικής και ένα σύνολο από υποθέσεις σχετικά microε τις ψυχονοητικές λειτουργίες όσες είναι δυνατόν να συνυφαίνονται microε τη microουσική εmicroπειρία Οι υποθέσεις αυτές αφορούν την αντιληπτική και τη συγκινησιακή συνιστώσα του microουσικού βιώmicroατος και εν πολλοίς εξειδικεύουν στο microουσικό πεδίο γενικές υποθέσεις από τα πεδία της γνωσιακής ψυχολογίας και της φιλοσοφίας του νου Επί παραδείγmicroατι κατά τον Jackendoff η microουσική αντίληψη έχει ως υπόβαθρο έmicroφυτους microηχανισmicroούς ακουστικής οργάνωσης ως προς τη χρονική τη microελωδική και την αρmicroονική διάσταση Οι εν λόγω

13

microηχανισmicroοί πάντα κατά τον Jackendoff λειτουργούν σύmicroφωνα microε το σχήmicroα της παράλληλης επεξεργασίας Από την άλλη η microουσική απόλαυση είναι δυνατόν να θεωρηθεί ότι σχετίζεται microε ένα σχετικά lsquoστεγανόrsquo microηχανισmicroό διά του οποίου η microουσική αντίληψη και συγκινησιακή απόκριση συντίθενται ως ολική microουσική εmicroπειρία

Το πρόσωπο στο έργο του James Ensor

Αθηνά Μιράσγεζη ∆ρ Φιλοσοφίας Ειδικός Επιστήmicroων

Τmicroήmicroα Φιλοσοφίας Παιδαγωγικής amp Ψυχολογίας Πανεπιστήmicroιο Αθηνών

Το έργο του Βέλγου ζωγράφου James Ensor χαρακτηρίζεται από microια ταυτόχρονη εmicromicroονή στο καρναβάλι και στον θάνατο Μεταmicroφιεσmicroένοι και σκελετοί συνυπάρχουν στους πίνακές του Η microάσκα είναι η κυρίαρχη microορφή ndash το γυmicroνό ανθρώπινο κρανίο θα είναι η πίσω όψη της microάσκας Οι σκελετοί κυκλοφορούν ντυmicroένοι όπως οι άνθρωποι Οι άνθρωποι φορούν τη microάσκα για πρόσωπο δεν έχουν άλλο πρόσωπο από τη microάσκα Μάσκες άσπρες αλλά και ροδαλές που τίποτα δεν προδίδει ότι είναι microάσκες παρά microόνο το τέρmicroα τους αφήνουν γρήγορα ακάλυπτο το κεφάλι ενός ανυποψίαστου ανθρώπου Αφθονούν όmicroως και οι ασώmicroατες microάσκες που περιτριγυρίζουν περικυκλώνουν πνίγουν τα ζωντανά πρόσωπα ndashτα ζωντανά πρόσωπα θα χρησιmicroοποιηθούν ως έσχατες microάσκες

Τα ερωτήmicroατα που γεννιούνται είναι πολλά Η microάσκα αποκαλύπτει ή αποκρύπτει Απελευθερώνει ή φυλακίζει Το σώmicroα που έχει για κεφάλι microια microάσκα είναι άψυχο όπως αυτή ή δίνει αυτό ψυχή στη microάσκα και τελικά η microάσκα τού παίρνει την ψυχή του για να ζήσει αυτή Βλέπουmicroε ανθρώπους που φορούν microάσκες ή microάσκες που έχουν microεταmicroφιεστεί σε ανθρώπους

Η microάσκα έλκει την καταγωγή της από τους θεούς τον θάνατο και το θέατρο Ο ρόλος της microάσκας στο έργο του Ensor θα γίνει πιο κατανοητός microέσα από microια διεπιστηmicroονική θεώρηση της microάσκας (ανθρωπολογική ψυχολογική)

14

Κοινωνία και οργάνωση του χώρου στη νήσο Γαύδο

Γιώργος Νικολακάκης Αν Καθηγητής Κοινωνικής Ανθρωπολογίας

Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Μια ανθρωπολογική και ιστορική προσέγγιση των κοινωνικών και οικονοmicroικών διαδικασιών που microορφοποίησαν ένα microοντέλο οργάνωσης του χώρου

Γίνονται αναφορές στη microορφή εγκατάστασης και κατοίκησης καθώς και στην αξιοποίηση και εκmicroετάλλευση του χώρου

Η νεωτερικότητα ως ροmicroαντική υποκειmicroενικότητα

Μιχάλης Πάγκαλος ∆ρ Φιλοσοφίας ∆ιδάσκων στη θέση lsquoΜιχελήrsquo

Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

1 Η απόσχιση της καντιανής αισθητικής από τους κανόνες της αρχαίας

Ποιητικής 2 Η νιτσεϊκή lsquoαποθέωσηrsquo της τέχνης και του καλλιτέχνη 3 Thomas Mann η φιγούρα του ροmicroαντικού καλλιτέχνη microέσα στη ναζιστική

ιδεολογία 4 Ολοκληρωτισmicroός η τέχνη ως πολιτική θρησκεία 5 Αναπαράσταση versus έκφρασης Η αξία της επιστροφής στην αρχαία

Ποιητική Θα microελετήσουmicroε την έννοια της laquoροmicroαντικής υποκειmicroενικότηταςraquo ως έννοια-κλειδί προκειmicroένου να κατανοήσουmicroε το φαινόmicroενο της νεωτερικότητας Η θέση ότι η τέχνη αποτελεί την πλέον αξιόπιστη lsquoανθρωπολογίαrsquo της εποχής microας έχει υποστηριχτεί microεταξύ άλλων και από τον καναδό φιλόσοφο Charles Taylor στο microνηmicroειώδες έργο του Sources of the Self (1989)

Θα εξετάσουmicroε ορισmicroένες βασικές κατηγορίες της καντιανής αισθητικής οι οποίες αποmicroάκρυναν ρητά την τέχνη από τον ορισmicroό που της είχε δώσει ο Αριστοτέλης στην Ποιητική του δηλ ως microιmicroήσεως πράξεως αποσκοπούσας στη διέγερση του φιλανθρώπου στοιχείου microέσα στον άνθρωπο

Περνώντας αναγκαίως από τον σταθmicroό-Νίτσε θα δούmicroε να ιχνογραφείται ενώπιόν microας ο νεωτερικός (microετα)-ροmicroαντικός καλλιτέχνης

15

και η νεωτερική έννοια της καλλιτεχνικής συγκίνησης και του συναισθήmicroατος Το ροmicroαντικό έργο τέχνης δεν ενσωmicroατώνεται πλέον στη microεγάλη κλίmicroακα του όντος (Α Lovejoy The great Chain of Being 1964) αλλά την παραβιάζει και την διαρρηγνύει διανοίγοντας τη δυνατότητα microιας διαρραγής του αρχαίου κόσmicroου microέσω της ανάδυσης της νεωτερικής ροmicroαντικής υποκειmicroενικότητας

Με αφετηρία τις microεγάλες λογοτεχνικές συνθέσεις των Thomas Mann και Robert Musil θα δούmicroε ακολούθως τον τρόπο microε τον οποίο η ανωτέρω φιγούρα του ροmicroαντικού καλλιτέχνη εργαλειοποιήθηκε και διαστρεβλώθηκε προκειmicroένου να υπηρετήσει τους σκοπούς του ναζιστικού κράτους στο οποίο η laquoτέχνηraquo αποτέλεσε ισχυρό υποκατάστατο της θρησκείας Η άποψη ότι ο ολοκληρωτισmicroός υπήρξε microια laquoπολιτική θρησκείαraquo που εσωκλείει microια laquoροmicroαντικήraquo ρίζα έχει microεταξύ άλλων υποστηριχτεί από τον φιλόσοφο Philippe Lacoue-Labarthe (Le mythe nazi 1991) και από τον γνωστό γάλλο ανθρωπολόγο Louis Dumont (Essais sur lrsquoIndividualisme 1983)

Τη στιγmicroή λοιπόν που η ροmicroαντική ιδέα της έκφρασης καταδεικνύει microε την εργαλειοποίησή της από τον ναζισmicroό τα όριά της το κρίσιmicroο ερώτηmicroα που τίθεται είναι εάν η αρχαιοελληνική έννοια της microίmicroησης microπορεί να ενοφθαλmicroίζει ακόmicroη microια καίρια σηmicroασία για την κατανόηση της σύγχρονης καλλιτεχνικής δηmicroιουργίας Το ερώτηmicroα αυτό το οποίο θεωρώ αποφασιστικό τόσο για την κατανόηση της τέχνης όσο και για εκείνην της νεωτερικότητας αποτελεί τον άξονα περιστροφής της παρούσας εργασίας Μέτρα microέτρησης της Ελληνικής Αρχαιότητας και η χρυσή τοmicroή

ο lsquoθησαυρόςrsquo των Σιφνίων

Ασπασία Παπαδοπεράκη Γλύπτρια

Τα 16 microοιράσmicroατα των ποδών της Ελληνικής Αρχαιότητας στα microοιράσmicroατά τους έχουν microια απόλυτη αναλογική σχέση microε το ανθρώπινο σώmicroα έτσι ώστε χρησιmicroοποιώντας τα σαν εργαλεία ο αρχαίος καλλιτέχνης απέδωσε αρmicroονικά ναούς και γλυπτά που προέκυπταν από την εικονιστική οικειότητα microε το ανθρώπινο σώmicroα Στον lsquoΘησαυρόrsquo των Σιφνίων στους ∆ελφούς έχουmicroε ένα αντιπροσωπευτικό δείγmicroα γεωmicroετρικής τελειότητας καλυmicromicroένο εκπληκτικά ώστε να δίδεται microε απλότητα η οmicroορφιά και microε κυρίαρχη

16

θέση η γλυπτική Ένα από τα microεγαλύτερα αριστουργήmicroατα της αρχαϊκής γλυπτικής Στη microελέτη αποκαλύπτεται microια λογική και συνειδητή σύνθεση στη δοmicroή microε έντονη την εντύπωση της υπολογισmicroένης αρmicroονίας Αυτή η microελέτη φανερώνει ένα δείγmicroα της υψηλής συνύπαρξης των microαθηmicroατικών και της αίσθησης microε την επεξεργασία των δεδοmicroένων της Η αρχιτεκτονική microεταφορά του σώmicroατος φαντασίας οίκηση

Στάθης Παπασταθόπουλος

∆ρ Αναπτυξιακής Ψυχολογίας ∆ιδάσκων microε το Π∆ 40780 Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Σκοπός αυτής της ανακοίνωσης είναι να παρουσιαστούν κάποιοι lsquoβασικοί τρόποιrsquo της εmicroπειρίας που αν και δεν microπορούν να χαρακτηριστούν έmicroφυτοι συγκροτούνται αναπτυξιακά ως θεmicroελιώδεις οργανωτικοί τρόποι της εmicroπειρίας Θα γίνει αναφορά στο laquoσωmicroατικό σχήmicroαraquo και τον ρόλο που αναλαmicroβάνει στην ενοποίηση και οργάνωση του βασικού τρόπου επαφής του προσώπου microε το περιβάλλον την αντίληψη Η αντίληψη είναι microια ενεργητική διαδικασία οργανωmicroένη αλληλοδραστικά και πρωταρχικά διυποκειmicroενικά Η φαντασία εκδιπλώνει και συγκροτεί έναν χώρο microεταφοράς συνάντησης και συγκρότησης νοηmicroάτων από διάφορους τοmicroείς της εmicroπειρίας όπου η νοηmicroατοδότηση και ανανοηmicroατοδότηση γίνεται επί τη βάσει των σωmicroατικών βιωmicroατικών τρόπων Θα γίνει microια προσπάθεια να περιγραφεί πώς η αρχιτεκτονική εmicroπειρία καθορίζεται σε αυτό το πλαίσιο

O Λακάν το Ωραίο και το έργο τέχνης

Νίκος Παπαχριστόπουλος ∆ρ Κοινωνιολογίας ∆ιδάσκων microε το Π∆ 40780

Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Στο έβδοmicroο Σεmicroινάριο microε τίτλο Η ηθική της ψυχανάλυσης ο Λακάν διατυπώνει έναν λόγο για το Ωραίο και την έννοια της οmicroορφιάς σε σχέση microε την περίπτωση της Αντιγόνης Το Ωραίο εντοπίζεται στην ένωση microε τον θάνατο τον δεύτερο θάνατο της Αντιγόνης όπως τον

17

εκφράζει ο χορός στην τραγωδία του Σοφοκλή Το microοτίβο του δεύτερου θανάτου ως αποτύπωση του Ωραίου ένα microοτίβο που κυριαρχεί και στα έργα του Σαντ στον οποίο αναφέρεται διεξοδικά ο Λακάν στο ίδιο Σεmicroινάριο επαναπροσδιορίζει και τη σχέση του αισθητικά καλού microε την καλλιτεχνική δηmicroιουργία το έργο τέχνης στη λακανική θεωρία έρχεται να εγγραφεί σε ένα κενό σε ένα χάσmicroα στην ανολοκλήρωτη σχέση του υποκειmicroένου microε το φροϋδικό Πράγmicroα Θα γίνει microια συνοπτική παρουσίαση της θέσης αυτής

Η ζωγραφική microίmicroηση στον Αριστοτέλη

Θεόπη Παρισάκη Αν Καθηγήτρια Φιλοσοφίας

Τmicroήmicroα Φιλοσοφίας amp Παιδαγωγικής Αριστοτέλειο Πανεπιστήmicroιο Θεσσαλονίκης

Ο Αριστοτέλης όπως και ο Πλάτων δεν ασχολείται συστηmicroατικά microε τη ζωγραφική αλλά την χρησιmicroοποιεί συχνά ως αναλογία για να διατυπώσει τις σκέψεις του για την ποίηση Ακολουθώντας τον Πλάτωνα εντάσσει τη ζωγραφική ndashmicroαζί microε τη γλυπτική την ποίηση τη microουσική και τον χορόndash στις microιmicroητικές τέχνες και επιχειρεί να προσδιορίσει το είδος ή τον τρόπο της microίmicroησης που προσιδιάζει στην καθεmicroιά

Ο Αριστοτέλης εκκινεί από την πλατωνική αντίληψη για την καλλι-τεχνική microίmicroηση που βασίζεται στο microοντέλο της οmicroοιότητας Η οmicroοιότητα όmicroως στην περίπτωση της ζωγραφικής microίmicroησης λειτουργεί εν είδει συmicro-βόλου καθώς τα καλλιτεχνικά microέσα της ζωγραφικής (σχήmicroατα χρώmicroα-τα) χαρακτηρίζονται ως lsquoσηmicroείαrsquo χαρακτήρων ή συναισθηmicroατικών κατα-στάσεων σε αντίθεση προς τα καλλιτεχνικά microέσα της microουσικής (ρυθmicroός microελωδία) τα οποία χαρακτηρίζονται ως microιmicroητικά lsquoοmicroοιώmicroατάrsquo τους

Η παραπάνω άποψη του Αριστοτέλη για την οmicroοιότητα θα συσχετισθεί microε εκείνη του γνωστικού χαρακτήρα της αισθητικής εmicroπειρίας προκειmicroένου να αντληθούν ορισmicroένα συmicroπεράσmicroατα ως προς τη microορφή της ζωγραφικής microίmicroησης στον Αριστοτέλη

18

Η έννοια του laquoβλέπω-εντόςraquo και η συγκρότηση της φιλοσοφικής αισθητικής

του Ρίτσαρντ Βόλχαϊmicro

Παναγιώτης Πούλος Επ Καθηγητής Φιλοσοφίας amp Αισθητικής Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών

Στο αισθητικό έργο του Άγγλου φιλοσόφου Ρίτσαρντ Βόλχαϊmicro (Richard Wollheim 1923-2003) συmicroπλέουν επιχειρήmicroατα και θεωρήσεις που αντλούν την εγκυρότητά τους από διαφορετικούς γνωστικούς κλάδους και ποικίλες καλλιτεχνικές πρακτικές Στην απόπειρά microας να εντοπίσουmicroε το νήmicroα που διατρέχει αυτό το πολυσχιδές έργο θα εξετάσουmicroε τον ρόλο που διαδραmicroατίζουν η παράσταση και η αντίληψη στην αργόσυρτη συγκρότηση της έννοιας του laquoβλέπω-εντόςraquo (seeing-in) κατrsquo αντιδιαστολή προς άλλες αισθητικές και φιλοσοφικές προσεγγίσεις Το νήmicroα αυτό το οποίο σχετίζεται microε microια προθεσιακή και υφολογική θεώρηση του εικαστικού νοήmicroατος microας επιτρέπει να κατανοήσουmicroε καλύτερα microε ποιον τρόπο ο Βόλχαϊmicro διευρύνει το βεληνεκές της θεωρίας της τέχνης

Ο καθρέφτης και το microέτρο οι microεταφυσικές και ηθικές διαστάσεις της πλατωνικής κριτικής των τεχνών

στο 10ο βιβλίο της Πολιτείας

Κωνσταντίνος Β Πρώιmicroος ∆ρ Φιλοσοφίας ∆ιδάσκων στη θέση lsquoΜιχελήrsquo

Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Η κριτική της ποίησης και των συναφών microε αυτήν microιmicroητικών τεχνών η οποία αναπτύσσεται στο 10ο βιβλίο της Πολιτείας έχει γίνει συχνά στόχος κριτικής από επιφανείς microελετητές του Πλάτωνα όπως o Γρηγόρης Βλαστός η Julia Annas και ο Αλέξανδρος Νεχαmicroάς Ο Πλάτων έχει κατη-γορηθεί για υπερβολική αυστηρότητα που έρχεται σε αντίθεση microε προγε-νέστερα βιβλία της Πολιτείας για παραδοξολογία αφέλεια και αυταρχι-κότητα ιδιαίτερα στο σηmicroείο που συγκρίνει τους καλλιτέχνες microε αυτούς που αρκούνται να κρατούν έναν καθρέφτη για να αναπαράγουν τα πράγ-microατα γύρω τους Η ρητή άρνηση του Πλάτωνα στο 10ο βιβλίο να αναγνω-ρίσει οποιαδήποτε αυτονοmicroία στην αισθητική και η πρόθεσή του να

19

υπαγάγει την καλλιτεχνική δηmicroιουργία σε εξωαισθητικά πολιτικά κριτή-ρια δεν φανερώνει έναν υποβιβασmicroό της τέχνης όπως πολλοί πιστεύουν

Θα υποστηρίξω ότι η εικονοκλαστική λογοκρισία του Πλάτωνα δείχνει αντιθέτως κάποιον που δίνει στην τέχνη microεγάλη αξία και γιrsquo αυτό ακριβώς πασχίζει πάση θυσία να ελέγξει πολιτικά την πρόσληψή της Η τέχνη για τον Πλάτωνα έχει microια ευρεία microεταφυσική και ηθική σηmicroασία την οποία είναι φυσικό να παρεξηγούν όσοι προσδοκούν microια αισθητική αντιmicroετώπισή της η οποία του είναι microάλλον αδιάφορη Αν όντως η τέχνη καλύπτει ένα ευρύ φάσmicroα δηmicroιουργικών δραστηριοτήτων έχει όπως κάθε ανθρώπινη δηmicroιουργία microια έmicromicroεση και microακρινή σχέση microε τις ακλόνητες και αιώνιες ιδέες τις οποίες δεν έφτιαξε ποτέ ανθρώπινο χέρι Η τέχνη γιrsquo αυτό δεν παρουσιάζει παρά την ίδια την πραγmicroατικότητα ή καλύτερα το αντεστραmicromicroένο είδωλό της σrsquo ένα πλαίσιο το οποίο βοηθά microε τις ανθρωποκεντρικές παραmicroέτρους του τον προσανατολισmicroό όπως ακριβώς κι ένας καθρέφτης Αν όmicroως κανείς ενδιαφέρεται για την ουσία της πραγmicroατικότητας για ότι υπερβαίνει αλλά και καθορίζει τον άνθρωπο τότε θα στραφεί προς το microέτρο που είναι ένας τρόπος για να συλλάβει όλα όσα δεν έχουν δηmicroιουργηθεί από τον ίδιο Αν η τέχνη microάς δίνει microια εποπτεία κι ένα όριο του ανθρώπινου η microέτρηση microας προσφέρει microια ιδέα για τον υπεράνθρωπο χώρο των αληθειών που περισσότερο από όλα microας καθορίζουν Καθρέφτης και microέτρο ορίζουν τελικά microε microεταφορικό τρόπο την ηθική και microεταφυσική διάσταση της ανθρώπινης δραστηριότητας συναρτώντας τη microία από την άλλη και δηmicroιουργώντας έναν κόσmicroο στον οποίο η τέχνη είναι πέραν της αισθητικής

Η γλώσσα των συναισθηmicroάτων και η γλώσσα της Τέχνης εκφραστική-φυσιογνωmicroική αντίληψη και το νόηmicroα της εικόνας

∆έσποινα Σταmicroατοπούλου

Λέκτορας Ψυχολογίας Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Η ανακοίνωση αυτή αναφέρεται σε ένα ερευνητικό πρόγραmicromicroα που επικεντρώνεται σε ενδο-πολιτισmicroικές και δια-πολιτισmicroικές διαφοροποιήσεις της αντιληπτικής εmicroπειρίας καλλιτεχνικών microη-αναπαραστατικών γραmicromicroικών σχεδίων τα οποία παρουσιάζουν την υποκειmicroενική εmicroπειρία των συναισθηmicroάτων του Φόβου και της Αγαλλίασης σε Έλληνες και Καναδούς φοιτητές Η επικοινωνιακή

20

δυνατότητα των εικόνων αυτών αντιπαραβάλλεται microε αντίστοιχα ερευνητικά δεδοmicroένα που αφορούν την επικοινωνιακή δυνατότητα των παραπάνω συναισθηmicroατικών καταστάσεων όταν αυτές διατυπώνονται microέσα από λέξεις-έννοιες

Το ερευνητικό υλικό αποτελείται από σχέδια που δηmicroιούργησαν Έλληνες φοιτητές της ΑΣΚΤ Η ανάλυση των αποτελεσmicroάτων υπέδειξε ότι οι αξιολογήσεις των υποκειmicroένων της έρευνας στις λέξεις-έννοιες που δηλώνουν την υποκειmicroενική εmicroπειρία των συναισθηmicroάτων του Φόβου και της Αγαλλίασης δείχνουν να συγκροτούνται περισσότερο δηλωτικά και αναφορικά εφόσον οι αξιολογήσεις αυτές σχηmicroατίζονται κυρίως στη βάση εκτιmicroήσεων που αφορούν τον εαυτό Αντιθέτως οι αξιολογήσεις των εικόνων έχουν περισσότερο συν-δηλωτικό και υπονοούmicroενο χαρακτήρα εφόσον οι εικόνες κρίνονται περισσότερο σε σχέση microε κιναισθητικές αισθητηριο-αντιληπτικές και συγκινησιακές διαδικασίες Η δια-πολιτισmicroική επικοινωνία στο επίπεδο των εννοιών και κυρίως του θετικού συναισθήmicroατος της Αγαλλίασης δείχνει να είναι αρκετά προβληmicroατική υποδεικνύοντας στερεοτυπική επεξεργασία από τα υποκείmicroενα της έρευνας Αντιθέτως η δια-πολιτισmicroική δυνατότητα επικοινωνίας σε σχέση microε τις εικόνες εmicroφανίζεται ισχυρή ιδίως σε σχέση microε τη microη-αναπαραστατική εικόνα που παριστά τη συναισθηmicroατική εmicroπειρία του Φόβου Παραλλήλως microέσα από τα ερευνητικά αποτελέσmicroατα αναφαίνεται και η σχετική αντιστοιχία εικόνας και λέξεως-έννοιας σε σχέση microε το αρνητικό συναίσθηmicroα του Φόβου

Τα παραπάνω ευρήmicroατα υποδεικνύουν ότι υπάρχει ένα κοινό laquoεmicroπειριακόraquo πλαίσιο συγκρότησης του νοήmicroατος κατά την αντιληπτική διαδικασία που δίνει έmicroφαση στις δυναmicroικές και συναισθηmicroατικές ποιότητες της αντιληπτικής εmicroπειρίας (εκφραστική και φυσιογνωmicroική αντίληψη) και προτείνει τη βαθιά σχέση microεταξύ δράσης αντίληψης και συναισθήmicroατος η οποία διαmicroορφώνει το πεδίο του υπονοούmicroενου νοήmicroατος και δηmicroιουργεί ταυτοχρόνως το διυποκειmicroενικό επίπεδο επικοινωνίας microεταξύ θεατή και καλλιτέχνη

Τέλος τα αποτελέσmicroατα σχολιάζονται σε σχέση microε τα χαρακτηριστικά του lsquoστυλrsquo και της lsquoδιάθεσηςrsquo στα έργα Τέχνης καθώς επίσης και microε τη λειτουργία των αρνητικών συναισθηmicroάτων στην Τέχνη και τη διαδικασία της εν-συναίσθησης

21

Φαντασία και εικόνα η θεmicroελίωση της microιmicroητικής απεικόνισης στη βυζαντινή αισθητική

Μαρία Φιολιτάκη

Υπ ∆ρ Φιλοσοφίας Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Η έννοια της φαντασίας κληροδοτείται από την αρχαιοελληνική

στη βυζαντινή σκέψη microε όλο το παραδοσιακό φορτίο της Στην πλατωνική φιλοσοφία ως φαντασία νοείται ο συνδυασmicroός των λειτουργιών της αίσθησης και της κρίσης (της δόξας) Αντίθετα για τον Αριστοτέλη η φαντασία είναι microια αντιληπτική λειτουργία που προκαλείται από την αισθητηριακή αντίληψη και διαδραmicroατίζει σηmicroαντικό ρόλο στη διαδικασία της γνώσης

Στο πλαίσιο του ιδιόmicroορφου φιλοσοφικού εκλεκτικισmicroού τους οι βυζαντινοί θα αναζητήσουν στις δύο αρχαίες φιλοσοφικές παραδόσεις τη γνωσιοθεωρητική θεmicroελίωση (και τη νοmicroιmicroοποίηση) για τη δηmicroιουργία και τη χρήση της microιmicroητικής απεικόνισης του (υπερβατικού) προτύπου Έτσι η βυζαντινή φαντασία παρουσιάζεται ως microέρος του εγχειρήmicroατος για την αναζήτηση microιας υπερβατικής αλήθειας καθώς τίθεται microεταξύ εmicroπειρίας και κατανόησης είναι η διαδικασία σύνθεσης των εmicroπειρικών δεδοmicroένων και το προπαρασκευαστικό στάδιο για τη νοητική σύλληψη της εικόνας ως συmicroβόλου

Ίσως δεν θα ήταν υπερβολική η διαπίστωση ότι τελικά οι βυζαντινοί στοχαστές δεν αρκέστηκαν microόνο στη γόνιmicroη αφοmicroοίωση βασικών αρχών της αρχαιοελληνικής σκέψης προκειmicroένου να διατυπώσουν τη δική τους θέση αλλά πραγmicroατοποίησαν και σε ορισmicroένα σηmicroεία microια υπέρβαση Η βυζαντινή φαντασία δεν είναι παθητική διότι αφού προσλάβει ένδον το γνωστόν το επεξεργάζεταιmiddot όmicroως δεν είναι ενεργητική όπως η στωική φαντασία δεν καταλαmicroβάνει απλώς τα αισθητηριακά δεδοmicroένα αλλά microπορεί να ανεξαρτητοποιηθεί από αυτά ndashέστω και αν αυτή η ανεξαρτησία σηmicroαίνει την καταδίκη της

Οι βυζαντινοί στοχαστές διακρίνουν δύο σηmicroασίες της έννοιας (α) τη φαντασία ως αντιληπτικό στάδιο που παραπέmicroπει στην αριστοτελική παράδοση και νοmicroιmicroοποιεί την αναγωγική χρήση της εικόνας και (β) τη φαντασία ως διαδικασία δηmicroιουργίας νοητικών εικόνων και ως πηγή έmicroπνευσης για εικόνες ζωγραφικής

22

Η αισθητική της microεταmicroφίεσης

Νίκος Ψιλάκης Συγγραφέας

Οι εθιmicroικές αποκριάτικες microεταmicroφιέσεις της Κρήτης απηχούν την lsquoαισθητική της παρωδίαςrsquo και την τάση διακωmicroώδησης που αποσκοπεί στην πρόκληση ευθυmicroίας Ωστόσο η χρήση αρχέγονων γονιmicroικών και αναπαραγωγικών συmicroβόλων καθώς και οι ειδικοί χοροί (όπως ο laquoαρκουδιάρηςraquo των ανατολικών υπωρειών του Ψηλορείτη) αποτελούν στοιχεία που συνδέουν τα κυρίαρχα ως τη δεκαετία του 1960 αποκριάτικα δρώmicroενα microε τις τελετές γονιmicroότητας

Στην εισήγηση εξετάζονται microερικές από τις πιο χαρακτηριστικές ανθρωποmicroορφικές microάσκες της Κρήτης η κατασκευή τους και ο τρόπος microε τον οποίο απεικονίζεται η ανθρώπινη microορφή στις παραδοσιακές microεταmicroφιέσεις Επιπλέον διερευνάται η σύζευξη των αντιθέτων στα δρώmicroενα της Αποκριάς και της Καθαρής ∆ευτέρας όπως το ιερό και το ανίερο το ωραίο και το άσχηmicroο το σεmicroνό και το άσεmicroνο

23

24

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΟΜΙΛΗΤΩΝ

Αικατερινίδης Γεώργιος ∆ρ Φιλολογίας τ ∆ιευθυντής Ερευνών Κέντρου Λαογραφίας Ακαδηmicroίας Αθηνών Επίτιmicroος ∆ιδάκτωρ Τmicroήmicroατος Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανmicroίου Κρήτης

Ανδρουλιδάκης Κώστας Επ Καθηγητής Φιλοσοφίας Πανmicroιο Κρήτης

Αποστολοπούλου Γεωργία Καθηγήτρια Φιλοσοφίας Πανmicroιο Ιωαννίνων

Γεωργάκη Αναστασία Λέκτωρ Μουσικής Τεχνολογίας Πανmicroιο Αθηνών

∆ροσοφορίδου Ελένη ∆ρ Ιστορίας της τέχνης

Ζεiumlmicroπέκης Ιωάννης Αν Καθηγητής Φιλοσοφίας Πανεπιστήmicroιο Grenoble

Ζήβας ∆ιονύσης Οmicroότιmicroος Καθηγητής ΕΜΠ Πρόεδρος ∆Σ Ιδρύmicroατος lsquoΠαναγιώτη amp Έφης Μιχελήrsquo

Ζωγραφίδης Γιώργος Επ Καθηγητής Φιλοσοφίας Πανmicroιο Κρήτης

Καϊmicroάκης Παύλος Αν Καθηγητής Φιλοσοφίας Αριστοτέλειο Πανmicroιο Θεσσαλονίκης

Καλιγιάννης Μανόλης Zωγράφος τ ∆ιευθυντής Μουσείου Terriade

Κάλφας Βασίλης Καθηγητής Φιλοσοφίας Αριστοτέλειο Πανmicroιο Θεσσαλονίκης

Κουγιουmicroουτζάκης Γιάννης Καθηγητής Ψυχολογίας Πανmicroιο Κρήτης

Μαραγκός Γιώργος Αν Καθηγητής Φιλοσοφίας Πανmicroιο Κρήτης

Μαζοκοπάκη Αικατερίνη Υπ ∆ρ Αναπτυξιακής Ψυχολογίας

Μιράσγεζη Αθηνά ∆ρ Φιλοσοφίας Ειδικός Επιστήmicroων Πανmicroιο Αθηνών

Νικολακάκης Γιώργος Αν Καθηγητής Κοινωνικής Ανθρωπολογίας Πανmicroιο Κρήτης

Πάγκαλος Μιχάλης ∆ρ Φιλοσοφίας ∆ιδάσκων θέσης lsquoΜιχελήrsquo Πανmicroιο Κρήτης

Παπαδοπεράκη Ασπασία Γλύπτρια

Παπασταθόπουλος Στάθης ∆ρ Αναπτυξιακής Ψυχολογίας ∆ιδάσκων Π∆ 40780 Πανmicroιο Κρήτης

Παπαχριστόπουλος Νίκος ∆ρ Κοινωνιολογίας

Παρισάκη Θεόπη Αν Καθηγήτρια Φιλοσοφίας Αριστοτέλειο Πανmicroιο Θεσσαλονίκης

Πούλος Παναγιώτης Επ καθηγητής Φιλοσοφίας και Αισθητικής ΑΣΚΤ

Πρώιmicroος Κωνσταντίνος ∆ρ Φιλοσοφίας ∆ιδάσκων θέσης lsquoΜιχελήrsquo Πανmicroιο Κρήτης

Σταmicroατοπούλου ∆έσποινα Λέκτορας Ψυχολογίας Πανmicroιο Κρήτης

Φιολιτάκη Μαρία Υπ ∆ρ Φιλοσοφίας Πανmicroιο Κρήτης

Ψιλάκης Νίκος Συγγραφέας

3

Εναρκτήρια οmicroιλία

∆ιονύσης Ζήβας Οmicroότιmicroος Καθηγητής Αρχιτεκτονικής Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο

Πρόεδρος ∆Σ Ιδρύmicroατος lsquoΠαναγιώτη και Έφης Μιχελήrsquo

Ο οmicroιλητής θα αναφερθεί στη ζωή και στο έργο του Παναγιώτη και της Έφης Μιχελή καθώς και στους σκοπούς του Ιδρύmicroατος lsquoΜιχελήrsquo

Λαϊκή Αρχιτεκτονική εθιmicroολογικά και τυπολογικά

Γεώργιος Αικατερινίδης ∆ρ Φιλολογίας τ ∆ιευθυντής Ερευνών Κέντρου Λαογραφίας Ακαδηmicroίας Αθηνών Επίτιmicroος ∆ρ Τmicroήmicroατος Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανmicroιο Κρήτης

Η λαϊκή αρχιτεκτονική microε τα ποικίλα δηmicroιουργήmicroατά της αντιπροσωπεύει δυναmicroική έκφραση της τέχνης και τεχνικής του λαού ιδιαίτερα όσον αφορά το σπίτι το οποίο microετουσιώνεται σε χώρο ιερό κέντρο οικογενειακό και λίκνο κοινωνικό και γιrsquo αυτό από τη θεmicroελίωση έως τη στέγαση και κατοίκησή του πλαισιώνεται από πλούσια εθιmicroολογία που αποβλέπει στη στερέωσή του και στην ευτυχία των ενοίκων

Το σπίτι ξεκινώντας από απλές microορφές που παρέχουν στοιχειώδη ασφάλεια και προστασία σε ανθρώπους και ζώα προχωρεί σε συνθετότερους και πλέον εξελιγmicroένους τύπους που δείχνουν την ικανότητα και την έmicroφυτη καλαισθησία των φορέων της λαϊκής αρχιτεκτονικής οι οποίοι ήταν συνήθως εντόπιοι τεχνίτες ή οmicroάδες από οργανωmicroένους σε ειδικές συντεχνίες microαστόρους όπως οι κτίστες των Χουλιαροχωρίων της Ηπείρου οι οποίοι microάλιστα για τη microεταξύ τους συνεννόηση χρησιmicroοποιούσαν τα laquoκουδαρίτικαraquo ειδική συνθηmicroατική γλώσσα όπως συνέβαινε και microε τα microέλη άλλων επαγγελmicroατικών οmicroάδων microε κοινά συmicroφέροντα

Η διάσωση σήmicroερα των δηmicroιουργηmicroάτων της λαϊκής αρχιτεκτονικής στις ποικίλες microορφές και εκφράσεις της δεν σηmicroαίνει microόνο διαφύλαξη αισθητικών στοιχείων του παρελθόντος που εξακολουθούν να γοητεύουν αλλά σηmicroατοδοτεί την ανάπλαση διαδικασιών microέσα από τις οποίες ο άνθρωπος microπορεί να εναρmicroονίζεται περισσότερο microε τον εαυτό του και το περιβάλλον του

4

Η παρουσία της κλασικής και της ροmicroαντικής γερmicroανικής Αισθητικής στη νεοελληνική σκέψη

σταθmicroοί microιας πρόσληψης

Κώστας Ανδρουλιδάκης Επ Καθηγητής Φιλοσοφίας

Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Η παρουσία της γερmicroανικής φιλοσοφίας και ειδικότερα της Αισθητικής στη νεοελληνική σκέψη είναι σηmicroαντική και έχει επισηmicroανθεί επανειληmicromicroένα Στην ανακοίνωση αυτή η οποία δεν microπορεί φυσικά να αποτελέσει microια πλήρη και εξαντλητική microελέτη ενός τόσο microεγάλου θέmicroατος θα επιχειρήσω microια συνοπτική επισκόπηση ορισmicroένων από τους κυριότερους σταθmicroούς της πρόσληψης και αξιοποίησης της κλασικής αλλά και της πρώιmicroης ροmicroαντικής γερmicroανικής Αισθητικής (περίπου 1781-1831) στην Ελλάδα

Ενδεικτικά θα γίνει αναφορά στους ακόλουθους σταθmicroούς της πρόσληψης αυτής (α) Σολωmicroός και Πολυλάς (β) Επτανησιακός εγελιανισmicroός και ιδεαλισmicroός (Στρατούλης Χαντσερής Βράϊλας-Αρmicroένης Γρατσιάτος) (γ) Γ Βιζυηνός (δ) Νεοκαντιανισmicroός (Θεοδωρακόπουλος Τσάτσος) (ε) Κλασικισmicroός (Φ Πολίτης Ι Συκουτρής) (στ) Ε Π Παπανούτσος

Η τέχνη ως ανακούφιση από το φορτίο της πραγmicroατικότητας

Γεωργία Αποστολοπούλου Καθηγήτρια Φιλοσοφίας

Τmicroήmicroα Φιλοσοφίας Παιδαγωγικής amp Ψυχολογίας Πανεπιστήmicroιο Ιωαννίνων

Ο Arnold Gehlen (1904-1976) ένας από τους κλασικούς εκπροσώπους της φιλοσοφικής ανθρωπολογίας έχει αναπτύξει microια από τις πιο σηmicroαντικές θεωρίες για τη microοντέρνα ζωγραφική Ο ίδιος ξεκινάει από ανθρωπολογικές και κοινωνιολογικές προϋποθέσεις για να υποστηρίξει ότι η microοντέρνα ζωγραφική αποτελεί microια εξεικονιστική δραστηριότητα που διαδραmicroατίζεται στο ενδιάmicroεσο πεδίο της ασυmicromicroετρίας microεταξύ της συνείδησης του εγώ και της συνείδησης του κόσmicroου Η βασανιστική συνείδηση της ασυmicromicroετρίας δεν θεραπεύεται πλέον microετά την παλαίωση της microεταφυσικής αλλά βρίσκει σηmicroαντική ανακούφιση στη microοντέρνα ζωγραφική Αυτό συmicroβαίνει επειδή η εικόνα στη microοντέρνα ζωγραφική

5

παραmicroένει απροσδιόριστη αφού ούτε microιmicroείται ούτε αναπαριστάνει δεν είναι όmicroως και χωρίς νόηmicroα αλλά περικλείει ένα είδος στοχασmicroού χωρίς γλώσσα

Ενώ ο άνθρωπος microετά τη microεταφυσική δεν βρίσκει σταθερό σηmicroείο για να στηρίξει την ύπαρξή του η εικόνα της microοντέρνας ζωγραφικής τού προσφέρει ένα στήριγmicroα κρυφού νοήmicroατος και δεν τον αφήνει να καταρρεύσει υπό το βάρος της ανυπόφορης συνείδησης της υπαρξιακής αβεβαιότητάς του Ωστόσο αυτή η ανακούφιση διαρκεί όσο και η θεώρηση της εικόνας και δεν microεταθέτει τον θεατή στη microεταφυσική βεβαιότητα

H ανακοίνωση περιλαmicroβάνει συστηmicroατική ανάλυση και κριτική αποτίmicroηση της θεωρίας του Gehlen

Φύση και ηχητικά περιβάλλοντα στο έργο του Ι Ξενάκη

Ασπασία Γεωργάκη Λέκτωρ Μουσικής Τεχνολογίας

Τmicroήmicroα Μουσικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Αθηνών

laquo hellipNα ευαισθητοποιείσαι microε τα φυσικά φωτεινά φαινόmicroεναmiddot κεραυνός

σύννεφα σπινθηροβόλα θάλασσα ουρανός ηφαίστεια αντικατοπτρισmicroοίhellip Να προτιmicroάς τον ίλιγγο που δηmicroιουργεί η άβυσσος του έναστρου

ουρανού όπου βυθίζουmicroε το κεφάλι microας ξεχνώντας τη γη που ακουmicroπούν τα πόδια microας ή επίσης τον σουρεαλισmicroό των ονείρων όπου δύο υπερφωτεινά φεγγάρια ανεβαίνουν ταυτόχρονα στον microαύρο ουρανό Στην πραγmicroατικότητα αυτό που συmicroβαίνει είναι ότι το φως είναι κοντά στη microουσική όσον αφορά τις αφηρηmicroένες όψεις του microορφές κινήσεις εντάσεις χρώmicroατα εκτάσειςhellip Να τις φαντάζεσαι να τις συνδυάζεις να τις αντιπαραθέτεις να τις κάνεις να εξελίσσονται σαν φωτεινά τοπία γαλαξιών και διαστρικά αέρια που φωτίζονται από νέους γαλάζιους ήλιους ή διαφορετικά σε γιγαντιαίες κινήσεις εmicroπνεόmicroενες από τις εκρήξεις του supernovaehellipraquo

Ι Ξενάκης Mουσική φωτεινή για τα microάτια συmicromicroετρικά στην ηχητική microουσική για τα αυτιά

Ο Ξενάκης πρωτοπόρος συνθέτης και στοχαστής του 20ου αιώνα που εξερεύνησε τις σχέσεις microουσικής microαθηmicroατικών και φυσικής εφηύρε νέα εργαλεία στον χώρο της microουσικής τεχνολογίας και άνοιξε τις πύλες για τη διερεύνηση ενός άγνωστου ηχητικού σύmicroπαντος όπου η φύση παίζει

ldquoFestival dAutomne agrave Paris 1972-1982rdquo Jean-Pierre Leonardini Marie Collin και Joseacutephine Markovits Ed MessidorTemps Actuels Παρίσι 1982 σ 218

6

πρωταρχικό ρόλο microνηmicroοσύνης και υλικού αφετηρίας για την πραγmicroάτωση των ιδεών του

Στο πλαίσιο αυτής της ανακοίνωσης θα αναφερθούmicroε εν συντοmicroία στην πολυπρισmicroατική προσωπικότητα του Ι Ξενάκη χαρακτηρίζοντάς τον σαν laquoγεφυροποιόraquo στον χώρο και στον χρόνο microέσα στο παγκόσmicroιο σύmicroπαν της microουσικής και θα συνεχίσουmicroε microε τη συmicroβολή του στην ανάδειξη του ηχητικού και φυσικού περιβάλλοντος της φύσης microέσα από τα ριζοσπαστικά έργα του

Μέσα από microια microεθοδολογική προσέγγιση θα αναδείξουmicroε τις διόδους αναφοράς της φύσης στο έργο του όπως η microίmicroηση της φύσης microέσω οργανικών ήχων η ανάδειξη της έννοιας του χώρου στη microουσική microε κύριο άξονα τη φύση τα φωτεινά και ηχητικά περιβάλλοντα των πολυτόπων σε διάδραση microε το φυσικό περιβάλλον των Μυκηνών και της Περσέπολης την έννοια του συνεχούς που υπάρχει στη φύση και τη microεταφορά του στον οργανικό ήχο κά

Η παρουσία της φύσης στο έργο του Ιάννη Ξενάκη έρχεται και επανέρχεται microε διαφορετικές microορφέςmiddot microέσα από τα πολύτοπα που διαδραmicroατίζονται στην άγρια φύση (microεταφέροντας τις microνήmicroες του παρελθόντος στο σήmicroερα) έως και την αναπαράσταση ηχητικών περιβαλλόντων σε έργα του microε όργανα όπου ανακαλεί microνήmicroες από τη νεανική του ηλικία

Ο Ξενάκης χαράσσει microια νέα αιθητική όχι microόνο στον χώρο της microουσικής και εν γένει των τεχνών όπως επίσης της σύmicromicroειξης τεχνών και επιστήmicroης αλλά επίσης και στον χώρο της ακουστικής οικολογίας όπου η φύση πρωτοστατεί σαν πηγή έmicroπνευσης και δηmicroιουργίας

Η εικονοκλαστική τάση στις εικαστικές τέχνες microετά το ΄60

Ελένη ∆ροσοφορίδου ∆ρ Ιστορίας της Τέχνης του Πανεπιστηmicroίου του Manchester

Στα microέσα της δεκαετίας του lsquo60 έκανε την εmicroφάνισή της microια microορφή τέχνης που έγινε γνωστή ως laquoεννοιολογικήraquo Αυτό το είδος τέχνης χρησιmicroοποίησε αντί άλλου υλικού τις υπάρχουσες θεωρίες περί τέχνης και microέσα στη γενικότερη τάση αmicroφισβήτησης των αρχών του Μοντερνισmicroού έφτασε στο έσχατο σηmicroείο ν΄ αmicroφισβητήσει το ότι η ύπαρξη υλικού αντικειmicroένου είναι απαραίτητη για την ύπαρξη τέχνης Αυτό οδήγησε σε κάποια ακραία συmicroπεράσmicroατα Αφενός δηmicroιουργήθηκε

7

η πεποίθηση ότι βιώνουmicroε το τέλος της τέχνης Αφετέρου κλονίστηκαν οι ήδη αmicroφισβητούmicroενες προσπάθειες ορισmicroού της τέχνης microε αποτέλεσmicroα η παραγωγή τέχνης των τελευταίων σαράντα χρόνων να αποτελεί microια σειρά πειραmicroατισmicroών προς κάθε κατεύθυνση χωρίς καmicroία αίσθηση συνοχής

Ως συνέπεια οι θεσmicroοί που περιβάλλουν και προβάλλουν την καλλιτεχνική παραγωγή εmicroφανίζονται ανεπαρκείς σε αυτόν τον ρόλο καθιστώντας αναγκαία την αναπροσαρmicroογή τους Τη microεγαλύτερη δυσκολία αντιmicroετώπισε και αντιmicroετωπίζει ακόmicroα η θεωρητική προσέγγιση της τέχνης αυτής Μέρος της δυσκολίας αποτελεί το γεγονός ότι ο τρόπος που microιλούmicroε για την τέχνη έγινε το ίδιο το περιεχόmicroενο της εννοιολογικής τέχνης Ο Α Danto θεωρεί ότι η περίοδος αυτή είναι microια περίοδος microετάβασης της τέχνης σ΄ ένα υψηλότερο επίπεδο αυτοσυνει-δησίας ανάλογο microε αυτό που επετεύχθη κατά τη microετάβαση στον Μοντερνισmicroό

Η εισήγηση αποτελεί microια σύγκριση της προσπάθειας αναπροσαρ-microογής των θεσmicroών στις δύο αυτές microεταβατικές περιόδους της τέχνης

Αξιολόγηση της διεπιστηmicroονικής έρευνας σrsquo ένα κλασικό πρόβληmicroα αισθητικής

Η microίmicroηση και η θεωρία της προσοmicroοίωσης

Ιωάννης Ζε iumlmicroπέκης

Αν Καθηγητής Φιλοσοφίας Πανεπιστήmicroιο Grenoble

Στην αρχαιότητα η έννοια της microίmicroησης κάλυπτε ένα σύνολο αναπαραστατικών πρακτικών που σχεδόν συmicroπίπτει microε τη σηmicroερινή έννοια της καλλιτεχνικής αναπαράστασης το θέατρο τις εικόνες την ποίηση τη microουσική Η έννοια εφαρmicroοζόταν σε γλωσσικές microη-γλωσσικές και πραξιακές αναπαραστάσεις ακόmicroα και σε ορισmicroένα αφηρηmicroένα ή microη παραστατικά είδη Το αν η αρχαία έννοια είχε την απαιτούmicroενη συνοχή παραmicroένει ανοιχτό ερώτηmicroα

Σήmicroερα η αισθητική έχει ανανεώσει την έννοια της microίmicroησης υπό έναν ενιαίο ψυχολογικό ή νοητικό ορισmicroό παρmicroένο από τη γνωστική ψυχολογία την προσποίηση (ή lsquoπροσποιηmicroένη πεποίθησηrsquo make-believe) που άλλοτε απλά ονοmicroάζεται φαντασία και άλλοτε πάλι σε λιγότερο φαινοmicroενολογικό επίπεδο περιγραφής προσοmicroοίωση Έτσι η σύγχρονη θεωρία εξηγεί την καλλιτεχνική αναπαράσταση και την

8

ιδιαιτερότητά της επικαλούmicroενη την ύπαρξη ειδικών νοητικών στάσεων και λειτουργιών Η θεωρία της προσποίησης διατυπώθηκε για πρώτη φορά από τον Kendall Walton το 1973 και σταδιακά οδήγησε σε αλλαγή παραδείγmicroατος στην αισθητική αντικαθιστώντας τα γλωσσικά microοντέλα (Beardsley Goodman) microrsquoένα microοντέλο εmicroπνευσmicroένο από τη φιλοσοφία του νου Μεταξύ των δυνατών σηmicroείων της νέας θεωρίας είναι ο ισχυρισmicroός της ότι υπάρχουν στενές σχέσεις microεταξύ της καλλιτεχνικής αναπαράστασης και άλλων πρωταρχικών δραστηριοτήτων όπως το παιγνίδι και η φαντασία η εξήγηση που προτείνει της φαινοmicroενολογικής εmicroπειρίας των microυθοπλασιών και η προσπάθειά της να εξηγήσει τη σηmicroασία της τέχνης επικαλούmicroενη την παρουσία microιας ειδικής ανθρώπινης ικανότητας

Ωστόσο παραmicroένει άγνωστο το πώς ανταποκρίνεται η θεωρία στα αιτήmicroατα αντιπάλων και παλαιότερων θεωριών ή και καθηmicroερινών διαισθήσεων που αφορούν την τέχνη λχ στις κοινές πεποιθήσεις ότι η τέχνη αξίζει ως microορφή γνώσης και ότι τα έργα έχουν συmicroβολικές αξίες ακόmicroα και όταν πρόκειται για microυθοπλασίες Συνεπώς η σύγχρονη θεωρία της microίmicroησης διατρέχει ένα παλαιό κίνδυνο ndash ότι αδυνατεί να εξηγήσει αφrsquoενός τη σηmicroασία των έργων τέχνης αφrsquoετέρου τις πολύπλοκες αντιδράσεις των ανθρώπινων υποκειmicroένων απέναντι σrsquoαυτά Θα παρουσιάσω σύντοmicroα τα επιχειρήmicroατα υπέρ και κατά των διεπιστηmicroονικών εφαρmicroογών σε τούτο τον τοmicroέα υποδεικνύοντας προς ποιες κατευθύνσεις θα microπορούσε να αναπτυχθεί η έρευνα έτσι ώστε να παραmicroείνει χρήσιmicroη για τον προσδιορισmicroό της αξίας και της λειτουργίας της τέχνης

Παλαιές και νέες εικονοmicroαχίες από τον Λέοντα Γ΄ στους ταλιmicroπάν

Γιώργος Ζωγραφίδης Επ Καθηγητής Φιλοσοφίας

Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Τι κοινό υπάρχει ανάmicroεσα στον πιστό που φιλάει την εικόνα του θεού του στον υπήκοο που θυmicroιατίζει το άγαλmicroα του αυτοκράτορά του στον πολίτη που γκρεmicroίζει την προτοmicroή του πρώην δικτάτορα και στον επισκέ-πτη του microουσείου που microαχαιρώνει τον πίνακα του Πουσσέν laquoΧορός γύρω από τον χρυσό microόσχοraquo Ανάmicroεσα στην αποκαθήλωση της εικόνας του Χριστού από τον Λέοντα Γ΄ Ίσαυρο και στον αποκεφαλισmicroό του

9

λαξευmicroένου Βούδα από τους αφγανούς ταλιmicroπάν Το γεγονός ότι απέναντι σε όλες αυτές τις εικόνες προκαλείται microια ανθρώπινη συmicroπεριφορά lsquoΒλέπω την εικόναrsquo σηmicroαίνει εδώ ότι συmicroπεριφέροmicroαι προς αυτήν microrsquo έναν συγκεκριmicroένο τρόπο υπό συγκεκριmicroένες συνθήκες ndashη εικόνα είναι η χρήση της

Και τι κοινό υπάρχει ανάmicroεσα στην εξορία των ποιητών από την πλατωνική πολιτεία και στους lsquoχριστιανικούς θεσmicroούςrsquo του Καλβίνου στη βιβλική απαγόρευση των ειδώλων και στα κηρύγmicroατα καταδίκης του κινηmicroατογράφου

Εικονόφιλοι και εικονοmicroάχοι συmicroφωνούν τουλάχιστον σε ένα πράγmicroα στη δύναmicroη της εικόνας Ο εικονοmicroάχος δεν αρνείται αυτήν τη δύναmicroηmiddot αρνείται την εικόνα ακριβώς επειδή και ο ίδιος αναγνωρίζει (και συχνά φοβάται) τη δύναmicroή της Είναι ο φόβος απέναντι στο αισθητό που τελικά καταλήγει στη λογοκρισία των αισθήσεων Ο εικονοmicroάχος δεν διανοείται να εκχωρήσει στις αισθήσεις το δικαίωmicroα να αναπαριστάνουν το νοητό και microέσω της τέχνης να το διαιωνίζουν Κρατά για τον λόγο το δικαίωmicroα να θεσπίζει σηmicroασίες και στη διαmicroάχη για κυριαρχία ανάmicroεσα στα εικονιστικά και τα γλωσσικά σηmicroεία τάσσεται υπέρ των δεύτερων

Η στάση απέναντι στην εικόνα είναι κάτι πολύ περισσότερο από ένα πρόβληmicroα της θρησκευτικής τέχνης και η στάση αυτή (microε κάθε δυνατή εκδοχή της) παραmicroένει βαθιά ριζωmicroένη στους πολιτισmicroούς των τριών microονοθεϊστικών θρησκειών και προϋποθέτει (επικαλείται ή συγκροτεί) microια θεωρία για την πραγmicroατικότητα και τους τρόπους microε τους οποίους ο άνθρωπος επιδιώκει να την γνωρίσει να microιλήσει γιrsquo αυτήν και microην το ξεχνάmicroε να την ζήσει

Αριστείδης Κοϊντιλιανός ένας ιδιότυπος αισθητικός της microουσικής

στην Ύστερη Αρχαιότητα

Παύλος Καϊmicroάκης Αν Καθηγητής Φιλοσοφίας

Τmicroήmicroα Φιλοσοφίας amp Παιδαγωγικής Αριστοτέλειο Πανεπιστήmicroιο Θεσσαλονίκης

Από τους ελληνιστικούς χρόνους και microετά στην αρχαία ελληνική γραmicromicroατεία εmicroφανίζεται πληθώρα θεωρητικών κειmicroένων αφιερωmicroένων στη microουσική Τα περισσότερα από αυτά πραγmicroατεύονται κυρίως τεχνικά θέmicroατα και θα εντάσσονταν σήmicroερα microάλλον στην περιοχή της microουσικολογίας

10

Ξεχωριστή θέση ανάmicroεσα στα κείmicroενα αυτά κατέχει ένα έργο microε τίτλο Περί microουσικής για τον συγγραφέα του οποίου γνωρίζουmicroε microόνο το όνοmicroα Αριστείδης Κοϊντιλιανός Το έργο παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον γιατί πέρα από τα καθαρά microουσικολογικά θέmicroατα αναφέρεται επίσης και σε θέmicroατα αισθητικής της microουσικής προσπαθώντας να δείξει πως η microουσική microέσα από την αρmicroονία microάς παρέχει ένα κατανοητό microοντέλο για την κατανόηση της φυσικής και microεταφυσικής πραγmicroατικότητας και εποmicroένως την απόκτηση υψηλότερης γνώσης microέσω της φιλοσοφίας

Βεβαίως όπως συmicroβαίνει και microε τα περισσότερα έργα αυτής της εποχής οι απόψεις που παρουσιάζει ο συγγραφέας δεν είναι πάντοτε πρωτότυπες αλλά αυτό δεν microειώνει τη σηmicroασία του έργου αφού microας microεταφέρει πολύ σηmicroαντικές πληροφορίες για εξέχοντες θεωρητικούς της microουσικής όπως ο ∆άmicroων ή ο Αριστόξενος ο Ταραντίνος οι οποίες δεν microας είναι γνωστές από άλλες πηγές

Στην ανακοίνωση θα παρουσιάσουmicroε ορισmicroένα από τα πιο ενδιαφέροντα θέmicroατα αυτής της ιδιόρρυθmicroης lsquomicroουσικής εγκυκλοπαί-δειαςrsquo της αρχαιότητας

Η αισθητική ως βίωmicroα η περιπέτεια της microοντέρνας τέχνης

Μανόλης Καλιγιάννης

Ζωγράφος τ ∆ιευθυντής Μουσείου Terriade

Τέχνη και νεωτερικότητα microε αναφορές κυρίως στη ζωγραφική Η διαρκής αναζήτηση microιας νέας lsquoαισθητικήςrsquo microε άξονα την καινοτοmicroία της microορφής στη διάρκεια του 20ου αιώνα

Τα παραδείγmicroατα που θα εκτεθούν αναφέρονται στη βιωmicroατική εmicroπειρία ενός νέου ζωγράφου στο microεταπολεmicroικό Παρίσι

11

Ο Πλάτων και η αττική κωmicroωδία

Βασίλης Κάλφας Καθηγητής Φιλοσοφίας

Τmicroήmicroα Φιλοσοφίας amp Παιδαγωγικής Αριστοτέλειο Πανεπιστήmicroιο Θεσσαλονίκης

Είναι γεγονός ότι όταν ο Πλάτων επιλέγει να δώσει στη φιλοσοφία του διαλογική microορφή δεν υπάρχει καθιερωmicroένος τρόπος έκφρασης της φιλοσοφίας Οι φιλόσοφοι του 6ου και του 5ου αιώνα πΧ έχουν εκφραστεί microε αρκετούς διαφορετικούς τρόπους microε την πεζή πραγmicroατεία microε την ποίηση microε χρησmicroικά αποφθέγmicroατα Ο φιλοσοφικός διάλογος είναι ένα νέο λογοτεχνικό είδος που καθιερώνεται από τον Πλάτωνα και τους άλλους microαθητές του Σωκράτη Αν αναζητήσει ωστόσο κανείς σε ποιο γνωστό λογοτεχνικό είδος βρίσκεται πιο κοντά ο πλατωνικός διάλογος η αττική κωmicroωδία είναι χωρίς αmicroφιβολία η επικρατέστερη απάντηση

Στην ανακοίνωση συγκεντρώνονται και αναλύονται οι σκόρπιες αναφορές του ίδιου του Πλάτωνα στον Αριστοφάνη και στην κωmicroωδία κυρίως στην Πολιτεία στο Συmicroπόσιο και στον Φίληβο

Από την άλλη πλευρά φαίνεται ότι ο Σωκράτης υπήρξε αγαπηmicroένη φιγούρα των κωmicroικών ποιητών του τέλους του 5ου αιώνα εκπροσωπώντας τη λαϊκή εικόνα του φιλοσόφου Με βάση τις σωζόmicroενες κωmicroωδίες του Αριστοφάνη επιχειρείται η αξιολόγηση του ρόλου του Σωκράτη στο πλαίσιο της αττικής κωmicroωδίας και η συσχέτισή του microε συγγενείς microορφές της κωmicroωδίας όπως ο Ευριπίδης

Η microουσική πριν και microετά την εmicroφάνιση του ανθρώπινου είδους

Αικατερίνη Μαζοκοπάκη Υπ ∆ρ Αναπτυξιακής Ψυχολογίας

Γιάννης Κουγιουmicroουτζάκης Καθηγητής Ψυχολογίας

Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Η microουσική σήmicroερα όσο ποτέ άλλοτε απασχολεί συστηmicroατικά τους ψυχολόγους που microελετούν την ανθρώπινη ανάπτυξη Σε πειραmicroατικές και νατουραλιστικές microελέτες διερευνούν την καταγωγή και την ανάπτυξη των microουσικών ικανοτήτων στον ιστορικό χρόνο και στον πολιτισmicroικό χώρο που αναδύονται κατά την οντογένεση Τα τελευταία 20 χρόνια η microελέτη των microουσικών χαρακτηριστικών (προσωδία ρυθmicroός microελωδία

12

κτλ) που εmicroφανίζονται στην αλληλεπίδραση βρέφους-σηmicroαντικού άλλου απέφερε ανέλπιστους καρπούς ενδεικτικούς του laquomicroουσικού νουraquo microε τον οποίο έρχεται στον κόσmicroο κάθε νεογνό και της laquomicroουσικής αλληλεπίδρασηςraquo microέσα στην οποία αναθρέφεται αναπτύσσεται εmicroποδίζεται καταστέλλεται ή εκτινάσσεται η microουσική ικανότητα διεργασία στην οποία ο ρόλος κάθε οικογενειακής ή τοπικής microικρο-κουλτούρας είναι τεράστιος Απουσία της microουσικής ικανότητας στα βρέφη ndashαmicroουσίαndash δηmicroιουργεί πολλά προβλήmicroατα στην ανάπτυξή τους

Η πρώτη οmicroιλήτρια θα παρουσιάσει ερευνητικό υλικό από το Εργαστήριο Ψυχολογίας του Τmicroήmicroατος Φιλοσοφικών και Κοινωνικών Σπουδών το οποίο microαρτυρεί τον έmicroφυτο εξοπλισmicroό των microουσικών ικανοτήτων κατά τον πρώτο χρόνο της ζωής στην παρουσία και στην απουσία microουσικών ερεθισmicroών και στην παρουσία και στην απουσία της microητέρας

Ο δεύτερος οmicroιλητής θα θίξει την καταγωγή την εξέλιξη και την ανάπτυξη της microουσικής σε επίπεδο ειδών Τα διεπιστηmicroονικά δεδοmicroένα συγκλίνουν στην ενίσχυση της άποψης ότι η microουσική ως microορφή επικοινωνίας προηγείται της εmicroφάνισης του είδους microας και microέσα στο είδος microας προηγείται της ανάδυσης της γλώσσας Βασικό κίνητρό της φαίνεται ότι είναι το microοίρασmicroα σε επίπεδο ατόmicroων και οmicroάδων ενώ microεγάλο microέρος της αισθητικής της δεν είναι καρπός microάθησης

Η microουσική εmicroπειρία ως ψυχονοητική λειτουργία

Γιώργος Μαραγκός Αν Καθηγητής Φιλοσοφίας

Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Αντιπαραβάλλοντας τη microουσική microε τη γλωσσική εmicroπειρία ο Ray Jackendoff έχει προτείνει ένα θεωρητικό πλαίσιο που περιλαmicroβάνει microια lsquoγενετική γραmicromicroατικήrsquo της τονικής microουσικής και ένα σύνολο από υποθέσεις σχετικά microε τις ψυχονοητικές λειτουργίες όσες είναι δυνατόν να συνυφαίνονται microε τη microουσική εmicroπειρία Οι υποθέσεις αυτές αφορούν την αντιληπτική και τη συγκινησιακή συνιστώσα του microουσικού βιώmicroατος και εν πολλοίς εξειδικεύουν στο microουσικό πεδίο γενικές υποθέσεις από τα πεδία της γνωσιακής ψυχολογίας και της φιλοσοφίας του νου Επί παραδείγmicroατι κατά τον Jackendoff η microουσική αντίληψη έχει ως υπόβαθρο έmicroφυτους microηχανισmicroούς ακουστικής οργάνωσης ως προς τη χρονική τη microελωδική και την αρmicroονική διάσταση Οι εν λόγω

13

microηχανισmicroοί πάντα κατά τον Jackendoff λειτουργούν σύmicroφωνα microε το σχήmicroα της παράλληλης επεξεργασίας Από την άλλη η microουσική απόλαυση είναι δυνατόν να θεωρηθεί ότι σχετίζεται microε ένα σχετικά lsquoστεγανόrsquo microηχανισmicroό διά του οποίου η microουσική αντίληψη και συγκινησιακή απόκριση συντίθενται ως ολική microουσική εmicroπειρία

Το πρόσωπο στο έργο του James Ensor

Αθηνά Μιράσγεζη ∆ρ Φιλοσοφίας Ειδικός Επιστήmicroων

Τmicroήmicroα Φιλοσοφίας Παιδαγωγικής amp Ψυχολογίας Πανεπιστήmicroιο Αθηνών

Το έργο του Βέλγου ζωγράφου James Ensor χαρακτηρίζεται από microια ταυτόχρονη εmicromicroονή στο καρναβάλι και στον θάνατο Μεταmicroφιεσmicroένοι και σκελετοί συνυπάρχουν στους πίνακές του Η microάσκα είναι η κυρίαρχη microορφή ndash το γυmicroνό ανθρώπινο κρανίο θα είναι η πίσω όψη της microάσκας Οι σκελετοί κυκλοφορούν ντυmicroένοι όπως οι άνθρωποι Οι άνθρωποι φορούν τη microάσκα για πρόσωπο δεν έχουν άλλο πρόσωπο από τη microάσκα Μάσκες άσπρες αλλά και ροδαλές που τίποτα δεν προδίδει ότι είναι microάσκες παρά microόνο το τέρmicroα τους αφήνουν γρήγορα ακάλυπτο το κεφάλι ενός ανυποψίαστου ανθρώπου Αφθονούν όmicroως και οι ασώmicroατες microάσκες που περιτριγυρίζουν περικυκλώνουν πνίγουν τα ζωντανά πρόσωπα ndashτα ζωντανά πρόσωπα θα χρησιmicroοποιηθούν ως έσχατες microάσκες

Τα ερωτήmicroατα που γεννιούνται είναι πολλά Η microάσκα αποκαλύπτει ή αποκρύπτει Απελευθερώνει ή φυλακίζει Το σώmicroα που έχει για κεφάλι microια microάσκα είναι άψυχο όπως αυτή ή δίνει αυτό ψυχή στη microάσκα και τελικά η microάσκα τού παίρνει την ψυχή του για να ζήσει αυτή Βλέπουmicroε ανθρώπους που φορούν microάσκες ή microάσκες που έχουν microεταmicroφιεστεί σε ανθρώπους

Η microάσκα έλκει την καταγωγή της από τους θεούς τον θάνατο και το θέατρο Ο ρόλος της microάσκας στο έργο του Ensor θα γίνει πιο κατανοητός microέσα από microια διεπιστηmicroονική θεώρηση της microάσκας (ανθρωπολογική ψυχολογική)

14

Κοινωνία και οργάνωση του χώρου στη νήσο Γαύδο

Γιώργος Νικολακάκης Αν Καθηγητής Κοινωνικής Ανθρωπολογίας

Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Μια ανθρωπολογική και ιστορική προσέγγιση των κοινωνικών και οικονοmicroικών διαδικασιών που microορφοποίησαν ένα microοντέλο οργάνωσης του χώρου

Γίνονται αναφορές στη microορφή εγκατάστασης και κατοίκησης καθώς και στην αξιοποίηση και εκmicroετάλλευση του χώρου

Η νεωτερικότητα ως ροmicroαντική υποκειmicroενικότητα

Μιχάλης Πάγκαλος ∆ρ Φιλοσοφίας ∆ιδάσκων στη θέση lsquoΜιχελήrsquo

Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

1 Η απόσχιση της καντιανής αισθητικής από τους κανόνες της αρχαίας

Ποιητικής 2 Η νιτσεϊκή lsquoαποθέωσηrsquo της τέχνης και του καλλιτέχνη 3 Thomas Mann η φιγούρα του ροmicroαντικού καλλιτέχνη microέσα στη ναζιστική

ιδεολογία 4 Ολοκληρωτισmicroός η τέχνη ως πολιτική θρησκεία 5 Αναπαράσταση versus έκφρασης Η αξία της επιστροφής στην αρχαία

Ποιητική Θα microελετήσουmicroε την έννοια της laquoροmicroαντικής υποκειmicroενικότηταςraquo ως έννοια-κλειδί προκειmicroένου να κατανοήσουmicroε το φαινόmicroενο της νεωτερικότητας Η θέση ότι η τέχνη αποτελεί την πλέον αξιόπιστη lsquoανθρωπολογίαrsquo της εποχής microας έχει υποστηριχτεί microεταξύ άλλων και από τον καναδό φιλόσοφο Charles Taylor στο microνηmicroειώδες έργο του Sources of the Self (1989)

Θα εξετάσουmicroε ορισmicroένες βασικές κατηγορίες της καντιανής αισθητικής οι οποίες αποmicroάκρυναν ρητά την τέχνη από τον ορισmicroό που της είχε δώσει ο Αριστοτέλης στην Ποιητική του δηλ ως microιmicroήσεως πράξεως αποσκοπούσας στη διέγερση του φιλανθρώπου στοιχείου microέσα στον άνθρωπο

Περνώντας αναγκαίως από τον σταθmicroό-Νίτσε θα δούmicroε να ιχνογραφείται ενώπιόν microας ο νεωτερικός (microετα)-ροmicroαντικός καλλιτέχνης

15

και η νεωτερική έννοια της καλλιτεχνικής συγκίνησης και του συναισθήmicroατος Το ροmicroαντικό έργο τέχνης δεν ενσωmicroατώνεται πλέον στη microεγάλη κλίmicroακα του όντος (Α Lovejoy The great Chain of Being 1964) αλλά την παραβιάζει και την διαρρηγνύει διανοίγοντας τη δυνατότητα microιας διαρραγής του αρχαίου κόσmicroου microέσω της ανάδυσης της νεωτερικής ροmicroαντικής υποκειmicroενικότητας

Με αφετηρία τις microεγάλες λογοτεχνικές συνθέσεις των Thomas Mann και Robert Musil θα δούmicroε ακολούθως τον τρόπο microε τον οποίο η ανωτέρω φιγούρα του ροmicroαντικού καλλιτέχνη εργαλειοποιήθηκε και διαστρεβλώθηκε προκειmicroένου να υπηρετήσει τους σκοπούς του ναζιστικού κράτους στο οποίο η laquoτέχνηraquo αποτέλεσε ισχυρό υποκατάστατο της θρησκείας Η άποψη ότι ο ολοκληρωτισmicroός υπήρξε microια laquoπολιτική θρησκείαraquo που εσωκλείει microια laquoροmicroαντικήraquo ρίζα έχει microεταξύ άλλων υποστηριχτεί από τον φιλόσοφο Philippe Lacoue-Labarthe (Le mythe nazi 1991) και από τον γνωστό γάλλο ανθρωπολόγο Louis Dumont (Essais sur lrsquoIndividualisme 1983)

Τη στιγmicroή λοιπόν που η ροmicroαντική ιδέα της έκφρασης καταδεικνύει microε την εργαλειοποίησή της από τον ναζισmicroό τα όριά της το κρίσιmicroο ερώτηmicroα που τίθεται είναι εάν η αρχαιοελληνική έννοια της microίmicroησης microπορεί να ενοφθαλmicroίζει ακόmicroη microια καίρια σηmicroασία για την κατανόηση της σύγχρονης καλλιτεχνικής δηmicroιουργίας Το ερώτηmicroα αυτό το οποίο θεωρώ αποφασιστικό τόσο για την κατανόηση της τέχνης όσο και για εκείνην της νεωτερικότητας αποτελεί τον άξονα περιστροφής της παρούσας εργασίας Μέτρα microέτρησης της Ελληνικής Αρχαιότητας και η χρυσή τοmicroή

ο lsquoθησαυρόςrsquo των Σιφνίων

Ασπασία Παπαδοπεράκη Γλύπτρια

Τα 16 microοιράσmicroατα των ποδών της Ελληνικής Αρχαιότητας στα microοιράσmicroατά τους έχουν microια απόλυτη αναλογική σχέση microε το ανθρώπινο σώmicroα έτσι ώστε χρησιmicroοποιώντας τα σαν εργαλεία ο αρχαίος καλλιτέχνης απέδωσε αρmicroονικά ναούς και γλυπτά που προέκυπταν από την εικονιστική οικειότητα microε το ανθρώπινο σώmicroα Στον lsquoΘησαυρόrsquo των Σιφνίων στους ∆ελφούς έχουmicroε ένα αντιπροσωπευτικό δείγmicroα γεωmicroετρικής τελειότητας καλυmicromicroένο εκπληκτικά ώστε να δίδεται microε απλότητα η οmicroορφιά και microε κυρίαρχη

16

θέση η γλυπτική Ένα από τα microεγαλύτερα αριστουργήmicroατα της αρχαϊκής γλυπτικής Στη microελέτη αποκαλύπτεται microια λογική και συνειδητή σύνθεση στη δοmicroή microε έντονη την εντύπωση της υπολογισmicroένης αρmicroονίας Αυτή η microελέτη φανερώνει ένα δείγmicroα της υψηλής συνύπαρξης των microαθηmicroατικών και της αίσθησης microε την επεξεργασία των δεδοmicroένων της Η αρχιτεκτονική microεταφορά του σώmicroατος φαντασίας οίκηση

Στάθης Παπασταθόπουλος

∆ρ Αναπτυξιακής Ψυχολογίας ∆ιδάσκων microε το Π∆ 40780 Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Σκοπός αυτής της ανακοίνωσης είναι να παρουσιαστούν κάποιοι lsquoβασικοί τρόποιrsquo της εmicroπειρίας που αν και δεν microπορούν να χαρακτηριστούν έmicroφυτοι συγκροτούνται αναπτυξιακά ως θεmicroελιώδεις οργανωτικοί τρόποι της εmicroπειρίας Θα γίνει αναφορά στο laquoσωmicroατικό σχήmicroαraquo και τον ρόλο που αναλαmicroβάνει στην ενοποίηση και οργάνωση του βασικού τρόπου επαφής του προσώπου microε το περιβάλλον την αντίληψη Η αντίληψη είναι microια ενεργητική διαδικασία οργανωmicroένη αλληλοδραστικά και πρωταρχικά διυποκειmicroενικά Η φαντασία εκδιπλώνει και συγκροτεί έναν χώρο microεταφοράς συνάντησης και συγκρότησης νοηmicroάτων από διάφορους τοmicroείς της εmicroπειρίας όπου η νοηmicroατοδότηση και ανανοηmicroατοδότηση γίνεται επί τη βάσει των σωmicroατικών βιωmicroατικών τρόπων Θα γίνει microια προσπάθεια να περιγραφεί πώς η αρχιτεκτονική εmicroπειρία καθορίζεται σε αυτό το πλαίσιο

O Λακάν το Ωραίο και το έργο τέχνης

Νίκος Παπαχριστόπουλος ∆ρ Κοινωνιολογίας ∆ιδάσκων microε το Π∆ 40780

Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Στο έβδοmicroο Σεmicroινάριο microε τίτλο Η ηθική της ψυχανάλυσης ο Λακάν διατυπώνει έναν λόγο για το Ωραίο και την έννοια της οmicroορφιάς σε σχέση microε την περίπτωση της Αντιγόνης Το Ωραίο εντοπίζεται στην ένωση microε τον θάνατο τον δεύτερο θάνατο της Αντιγόνης όπως τον

17

εκφράζει ο χορός στην τραγωδία του Σοφοκλή Το microοτίβο του δεύτερου θανάτου ως αποτύπωση του Ωραίου ένα microοτίβο που κυριαρχεί και στα έργα του Σαντ στον οποίο αναφέρεται διεξοδικά ο Λακάν στο ίδιο Σεmicroινάριο επαναπροσδιορίζει και τη σχέση του αισθητικά καλού microε την καλλιτεχνική δηmicroιουργία το έργο τέχνης στη λακανική θεωρία έρχεται να εγγραφεί σε ένα κενό σε ένα χάσmicroα στην ανολοκλήρωτη σχέση του υποκειmicroένου microε το φροϋδικό Πράγmicroα Θα γίνει microια συνοπτική παρουσίαση της θέσης αυτής

Η ζωγραφική microίmicroηση στον Αριστοτέλη

Θεόπη Παρισάκη Αν Καθηγήτρια Φιλοσοφίας

Τmicroήmicroα Φιλοσοφίας amp Παιδαγωγικής Αριστοτέλειο Πανεπιστήmicroιο Θεσσαλονίκης

Ο Αριστοτέλης όπως και ο Πλάτων δεν ασχολείται συστηmicroατικά microε τη ζωγραφική αλλά την χρησιmicroοποιεί συχνά ως αναλογία για να διατυπώσει τις σκέψεις του για την ποίηση Ακολουθώντας τον Πλάτωνα εντάσσει τη ζωγραφική ndashmicroαζί microε τη γλυπτική την ποίηση τη microουσική και τον χορόndash στις microιmicroητικές τέχνες και επιχειρεί να προσδιορίσει το είδος ή τον τρόπο της microίmicroησης που προσιδιάζει στην καθεmicroιά

Ο Αριστοτέλης εκκινεί από την πλατωνική αντίληψη για την καλλι-τεχνική microίmicroηση που βασίζεται στο microοντέλο της οmicroοιότητας Η οmicroοιότητα όmicroως στην περίπτωση της ζωγραφικής microίmicroησης λειτουργεί εν είδει συmicro-βόλου καθώς τα καλλιτεχνικά microέσα της ζωγραφικής (σχήmicroατα χρώmicroα-τα) χαρακτηρίζονται ως lsquoσηmicroείαrsquo χαρακτήρων ή συναισθηmicroατικών κατα-στάσεων σε αντίθεση προς τα καλλιτεχνικά microέσα της microουσικής (ρυθmicroός microελωδία) τα οποία χαρακτηρίζονται ως microιmicroητικά lsquoοmicroοιώmicroατάrsquo τους

Η παραπάνω άποψη του Αριστοτέλη για την οmicroοιότητα θα συσχετισθεί microε εκείνη του γνωστικού χαρακτήρα της αισθητικής εmicroπειρίας προκειmicroένου να αντληθούν ορισmicroένα συmicroπεράσmicroατα ως προς τη microορφή της ζωγραφικής microίmicroησης στον Αριστοτέλη

18

Η έννοια του laquoβλέπω-εντόςraquo και η συγκρότηση της φιλοσοφικής αισθητικής

του Ρίτσαρντ Βόλχαϊmicro

Παναγιώτης Πούλος Επ Καθηγητής Φιλοσοφίας amp Αισθητικής Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών

Στο αισθητικό έργο του Άγγλου φιλοσόφου Ρίτσαρντ Βόλχαϊmicro (Richard Wollheim 1923-2003) συmicroπλέουν επιχειρήmicroατα και θεωρήσεις που αντλούν την εγκυρότητά τους από διαφορετικούς γνωστικούς κλάδους και ποικίλες καλλιτεχνικές πρακτικές Στην απόπειρά microας να εντοπίσουmicroε το νήmicroα που διατρέχει αυτό το πολυσχιδές έργο θα εξετάσουmicroε τον ρόλο που διαδραmicroατίζουν η παράσταση και η αντίληψη στην αργόσυρτη συγκρότηση της έννοιας του laquoβλέπω-εντόςraquo (seeing-in) κατrsquo αντιδιαστολή προς άλλες αισθητικές και φιλοσοφικές προσεγγίσεις Το νήmicroα αυτό το οποίο σχετίζεται microε microια προθεσιακή και υφολογική θεώρηση του εικαστικού νοήmicroατος microας επιτρέπει να κατανοήσουmicroε καλύτερα microε ποιον τρόπο ο Βόλχαϊmicro διευρύνει το βεληνεκές της θεωρίας της τέχνης

Ο καθρέφτης και το microέτρο οι microεταφυσικές και ηθικές διαστάσεις της πλατωνικής κριτικής των τεχνών

στο 10ο βιβλίο της Πολιτείας

Κωνσταντίνος Β Πρώιmicroος ∆ρ Φιλοσοφίας ∆ιδάσκων στη θέση lsquoΜιχελήrsquo

Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Η κριτική της ποίησης και των συναφών microε αυτήν microιmicroητικών τεχνών η οποία αναπτύσσεται στο 10ο βιβλίο της Πολιτείας έχει γίνει συχνά στόχος κριτικής από επιφανείς microελετητές του Πλάτωνα όπως o Γρηγόρης Βλαστός η Julia Annas και ο Αλέξανδρος Νεχαmicroάς Ο Πλάτων έχει κατη-γορηθεί για υπερβολική αυστηρότητα που έρχεται σε αντίθεση microε προγε-νέστερα βιβλία της Πολιτείας για παραδοξολογία αφέλεια και αυταρχι-κότητα ιδιαίτερα στο σηmicroείο που συγκρίνει τους καλλιτέχνες microε αυτούς που αρκούνται να κρατούν έναν καθρέφτη για να αναπαράγουν τα πράγ-microατα γύρω τους Η ρητή άρνηση του Πλάτωνα στο 10ο βιβλίο να αναγνω-ρίσει οποιαδήποτε αυτονοmicroία στην αισθητική και η πρόθεσή του να

19

υπαγάγει την καλλιτεχνική δηmicroιουργία σε εξωαισθητικά πολιτικά κριτή-ρια δεν φανερώνει έναν υποβιβασmicroό της τέχνης όπως πολλοί πιστεύουν

Θα υποστηρίξω ότι η εικονοκλαστική λογοκρισία του Πλάτωνα δείχνει αντιθέτως κάποιον που δίνει στην τέχνη microεγάλη αξία και γιrsquo αυτό ακριβώς πασχίζει πάση θυσία να ελέγξει πολιτικά την πρόσληψή της Η τέχνη για τον Πλάτωνα έχει microια ευρεία microεταφυσική και ηθική σηmicroασία την οποία είναι φυσικό να παρεξηγούν όσοι προσδοκούν microια αισθητική αντιmicroετώπισή της η οποία του είναι microάλλον αδιάφορη Αν όντως η τέχνη καλύπτει ένα ευρύ φάσmicroα δηmicroιουργικών δραστηριοτήτων έχει όπως κάθε ανθρώπινη δηmicroιουργία microια έmicromicroεση και microακρινή σχέση microε τις ακλόνητες και αιώνιες ιδέες τις οποίες δεν έφτιαξε ποτέ ανθρώπινο χέρι Η τέχνη γιrsquo αυτό δεν παρουσιάζει παρά την ίδια την πραγmicroατικότητα ή καλύτερα το αντεστραmicromicroένο είδωλό της σrsquo ένα πλαίσιο το οποίο βοηθά microε τις ανθρωποκεντρικές παραmicroέτρους του τον προσανατολισmicroό όπως ακριβώς κι ένας καθρέφτης Αν όmicroως κανείς ενδιαφέρεται για την ουσία της πραγmicroατικότητας για ότι υπερβαίνει αλλά και καθορίζει τον άνθρωπο τότε θα στραφεί προς το microέτρο που είναι ένας τρόπος για να συλλάβει όλα όσα δεν έχουν δηmicroιουργηθεί από τον ίδιο Αν η τέχνη microάς δίνει microια εποπτεία κι ένα όριο του ανθρώπινου η microέτρηση microας προσφέρει microια ιδέα για τον υπεράνθρωπο χώρο των αληθειών που περισσότερο από όλα microας καθορίζουν Καθρέφτης και microέτρο ορίζουν τελικά microε microεταφορικό τρόπο την ηθική και microεταφυσική διάσταση της ανθρώπινης δραστηριότητας συναρτώντας τη microία από την άλλη και δηmicroιουργώντας έναν κόσmicroο στον οποίο η τέχνη είναι πέραν της αισθητικής

Η γλώσσα των συναισθηmicroάτων και η γλώσσα της Τέχνης εκφραστική-φυσιογνωmicroική αντίληψη και το νόηmicroα της εικόνας

∆έσποινα Σταmicroατοπούλου

Λέκτορας Ψυχολογίας Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Η ανακοίνωση αυτή αναφέρεται σε ένα ερευνητικό πρόγραmicromicroα που επικεντρώνεται σε ενδο-πολιτισmicroικές και δια-πολιτισmicroικές διαφοροποιήσεις της αντιληπτικής εmicroπειρίας καλλιτεχνικών microη-αναπαραστατικών γραmicromicroικών σχεδίων τα οποία παρουσιάζουν την υποκειmicroενική εmicroπειρία των συναισθηmicroάτων του Φόβου και της Αγαλλίασης σε Έλληνες και Καναδούς φοιτητές Η επικοινωνιακή

20

δυνατότητα των εικόνων αυτών αντιπαραβάλλεται microε αντίστοιχα ερευνητικά δεδοmicroένα που αφορούν την επικοινωνιακή δυνατότητα των παραπάνω συναισθηmicroατικών καταστάσεων όταν αυτές διατυπώνονται microέσα από λέξεις-έννοιες

Το ερευνητικό υλικό αποτελείται από σχέδια που δηmicroιούργησαν Έλληνες φοιτητές της ΑΣΚΤ Η ανάλυση των αποτελεσmicroάτων υπέδειξε ότι οι αξιολογήσεις των υποκειmicroένων της έρευνας στις λέξεις-έννοιες που δηλώνουν την υποκειmicroενική εmicroπειρία των συναισθηmicroάτων του Φόβου και της Αγαλλίασης δείχνουν να συγκροτούνται περισσότερο δηλωτικά και αναφορικά εφόσον οι αξιολογήσεις αυτές σχηmicroατίζονται κυρίως στη βάση εκτιmicroήσεων που αφορούν τον εαυτό Αντιθέτως οι αξιολογήσεις των εικόνων έχουν περισσότερο συν-δηλωτικό και υπονοούmicroενο χαρακτήρα εφόσον οι εικόνες κρίνονται περισσότερο σε σχέση microε κιναισθητικές αισθητηριο-αντιληπτικές και συγκινησιακές διαδικασίες Η δια-πολιτισmicroική επικοινωνία στο επίπεδο των εννοιών και κυρίως του θετικού συναισθήmicroατος της Αγαλλίασης δείχνει να είναι αρκετά προβληmicroατική υποδεικνύοντας στερεοτυπική επεξεργασία από τα υποκείmicroενα της έρευνας Αντιθέτως η δια-πολιτισmicroική δυνατότητα επικοινωνίας σε σχέση microε τις εικόνες εmicroφανίζεται ισχυρή ιδίως σε σχέση microε τη microη-αναπαραστατική εικόνα που παριστά τη συναισθηmicroατική εmicroπειρία του Φόβου Παραλλήλως microέσα από τα ερευνητικά αποτελέσmicroατα αναφαίνεται και η σχετική αντιστοιχία εικόνας και λέξεως-έννοιας σε σχέση microε το αρνητικό συναίσθηmicroα του Φόβου

Τα παραπάνω ευρήmicroατα υποδεικνύουν ότι υπάρχει ένα κοινό laquoεmicroπειριακόraquo πλαίσιο συγκρότησης του νοήmicroατος κατά την αντιληπτική διαδικασία που δίνει έmicroφαση στις δυναmicroικές και συναισθηmicroατικές ποιότητες της αντιληπτικής εmicroπειρίας (εκφραστική και φυσιογνωmicroική αντίληψη) και προτείνει τη βαθιά σχέση microεταξύ δράσης αντίληψης και συναισθήmicroατος η οποία διαmicroορφώνει το πεδίο του υπονοούmicroενου νοήmicroατος και δηmicroιουργεί ταυτοχρόνως το διυποκειmicroενικό επίπεδο επικοινωνίας microεταξύ θεατή και καλλιτέχνη

Τέλος τα αποτελέσmicroατα σχολιάζονται σε σχέση microε τα χαρακτηριστικά του lsquoστυλrsquo και της lsquoδιάθεσηςrsquo στα έργα Τέχνης καθώς επίσης και microε τη λειτουργία των αρνητικών συναισθηmicroάτων στην Τέχνη και τη διαδικασία της εν-συναίσθησης

21

Φαντασία και εικόνα η θεmicroελίωση της microιmicroητικής απεικόνισης στη βυζαντινή αισθητική

Μαρία Φιολιτάκη

Υπ ∆ρ Φιλοσοφίας Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Η έννοια της φαντασίας κληροδοτείται από την αρχαιοελληνική

στη βυζαντινή σκέψη microε όλο το παραδοσιακό φορτίο της Στην πλατωνική φιλοσοφία ως φαντασία νοείται ο συνδυασmicroός των λειτουργιών της αίσθησης και της κρίσης (της δόξας) Αντίθετα για τον Αριστοτέλη η φαντασία είναι microια αντιληπτική λειτουργία που προκαλείται από την αισθητηριακή αντίληψη και διαδραmicroατίζει σηmicroαντικό ρόλο στη διαδικασία της γνώσης

Στο πλαίσιο του ιδιόmicroορφου φιλοσοφικού εκλεκτικισmicroού τους οι βυζαντινοί θα αναζητήσουν στις δύο αρχαίες φιλοσοφικές παραδόσεις τη γνωσιοθεωρητική θεmicroελίωση (και τη νοmicroιmicroοποίηση) για τη δηmicroιουργία και τη χρήση της microιmicroητικής απεικόνισης του (υπερβατικού) προτύπου Έτσι η βυζαντινή φαντασία παρουσιάζεται ως microέρος του εγχειρήmicroατος για την αναζήτηση microιας υπερβατικής αλήθειας καθώς τίθεται microεταξύ εmicroπειρίας και κατανόησης είναι η διαδικασία σύνθεσης των εmicroπειρικών δεδοmicroένων και το προπαρασκευαστικό στάδιο για τη νοητική σύλληψη της εικόνας ως συmicroβόλου

Ίσως δεν θα ήταν υπερβολική η διαπίστωση ότι τελικά οι βυζαντινοί στοχαστές δεν αρκέστηκαν microόνο στη γόνιmicroη αφοmicroοίωση βασικών αρχών της αρχαιοελληνικής σκέψης προκειmicroένου να διατυπώσουν τη δική τους θέση αλλά πραγmicroατοποίησαν και σε ορισmicroένα σηmicroεία microια υπέρβαση Η βυζαντινή φαντασία δεν είναι παθητική διότι αφού προσλάβει ένδον το γνωστόν το επεξεργάζεταιmiddot όmicroως δεν είναι ενεργητική όπως η στωική φαντασία δεν καταλαmicroβάνει απλώς τα αισθητηριακά δεδοmicroένα αλλά microπορεί να ανεξαρτητοποιηθεί από αυτά ndashέστω και αν αυτή η ανεξαρτησία σηmicroαίνει την καταδίκη της

Οι βυζαντινοί στοχαστές διακρίνουν δύο σηmicroασίες της έννοιας (α) τη φαντασία ως αντιληπτικό στάδιο που παραπέmicroπει στην αριστοτελική παράδοση και νοmicroιmicroοποιεί την αναγωγική χρήση της εικόνας και (β) τη φαντασία ως διαδικασία δηmicroιουργίας νοητικών εικόνων και ως πηγή έmicroπνευσης για εικόνες ζωγραφικής

22

Η αισθητική της microεταmicroφίεσης

Νίκος Ψιλάκης Συγγραφέας

Οι εθιmicroικές αποκριάτικες microεταmicroφιέσεις της Κρήτης απηχούν την lsquoαισθητική της παρωδίαςrsquo και την τάση διακωmicroώδησης που αποσκοπεί στην πρόκληση ευθυmicroίας Ωστόσο η χρήση αρχέγονων γονιmicroικών και αναπαραγωγικών συmicroβόλων καθώς και οι ειδικοί χοροί (όπως ο laquoαρκουδιάρηςraquo των ανατολικών υπωρειών του Ψηλορείτη) αποτελούν στοιχεία που συνδέουν τα κυρίαρχα ως τη δεκαετία του 1960 αποκριάτικα δρώmicroενα microε τις τελετές γονιmicroότητας

Στην εισήγηση εξετάζονται microερικές από τις πιο χαρακτηριστικές ανθρωποmicroορφικές microάσκες της Κρήτης η κατασκευή τους και ο τρόπος microε τον οποίο απεικονίζεται η ανθρώπινη microορφή στις παραδοσιακές microεταmicroφιέσεις Επιπλέον διερευνάται η σύζευξη των αντιθέτων στα δρώmicroενα της Αποκριάς και της Καθαρής ∆ευτέρας όπως το ιερό και το ανίερο το ωραίο και το άσχηmicroο το σεmicroνό και το άσεmicroνο

23

24

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΟΜΙΛΗΤΩΝ

Αικατερινίδης Γεώργιος ∆ρ Φιλολογίας τ ∆ιευθυντής Ερευνών Κέντρου Λαογραφίας Ακαδηmicroίας Αθηνών Επίτιmicroος ∆ιδάκτωρ Τmicroήmicroατος Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανmicroίου Κρήτης

Ανδρουλιδάκης Κώστας Επ Καθηγητής Φιλοσοφίας Πανmicroιο Κρήτης

Αποστολοπούλου Γεωργία Καθηγήτρια Φιλοσοφίας Πανmicroιο Ιωαννίνων

Γεωργάκη Αναστασία Λέκτωρ Μουσικής Τεχνολογίας Πανmicroιο Αθηνών

∆ροσοφορίδου Ελένη ∆ρ Ιστορίας της τέχνης

Ζεiumlmicroπέκης Ιωάννης Αν Καθηγητής Φιλοσοφίας Πανεπιστήmicroιο Grenoble

Ζήβας ∆ιονύσης Οmicroότιmicroος Καθηγητής ΕΜΠ Πρόεδρος ∆Σ Ιδρύmicroατος lsquoΠαναγιώτη amp Έφης Μιχελήrsquo

Ζωγραφίδης Γιώργος Επ Καθηγητής Φιλοσοφίας Πανmicroιο Κρήτης

Καϊmicroάκης Παύλος Αν Καθηγητής Φιλοσοφίας Αριστοτέλειο Πανmicroιο Θεσσαλονίκης

Καλιγιάννης Μανόλης Zωγράφος τ ∆ιευθυντής Μουσείου Terriade

Κάλφας Βασίλης Καθηγητής Φιλοσοφίας Αριστοτέλειο Πανmicroιο Θεσσαλονίκης

Κουγιουmicroουτζάκης Γιάννης Καθηγητής Ψυχολογίας Πανmicroιο Κρήτης

Μαραγκός Γιώργος Αν Καθηγητής Φιλοσοφίας Πανmicroιο Κρήτης

Μαζοκοπάκη Αικατερίνη Υπ ∆ρ Αναπτυξιακής Ψυχολογίας

Μιράσγεζη Αθηνά ∆ρ Φιλοσοφίας Ειδικός Επιστήmicroων Πανmicroιο Αθηνών

Νικολακάκης Γιώργος Αν Καθηγητής Κοινωνικής Ανθρωπολογίας Πανmicroιο Κρήτης

Πάγκαλος Μιχάλης ∆ρ Φιλοσοφίας ∆ιδάσκων θέσης lsquoΜιχελήrsquo Πανmicroιο Κρήτης

Παπαδοπεράκη Ασπασία Γλύπτρια

Παπασταθόπουλος Στάθης ∆ρ Αναπτυξιακής Ψυχολογίας ∆ιδάσκων Π∆ 40780 Πανmicroιο Κρήτης

Παπαχριστόπουλος Νίκος ∆ρ Κοινωνιολογίας

Παρισάκη Θεόπη Αν Καθηγήτρια Φιλοσοφίας Αριστοτέλειο Πανmicroιο Θεσσαλονίκης

Πούλος Παναγιώτης Επ καθηγητής Φιλοσοφίας και Αισθητικής ΑΣΚΤ

Πρώιmicroος Κωνσταντίνος ∆ρ Φιλοσοφίας ∆ιδάσκων θέσης lsquoΜιχελήrsquo Πανmicroιο Κρήτης

Σταmicroατοπούλου ∆έσποινα Λέκτορας Ψυχολογίας Πανmicroιο Κρήτης

Φιολιτάκη Μαρία Υπ ∆ρ Φιλοσοφίας Πανmicroιο Κρήτης

Ψιλάκης Νίκος Συγγραφέας

4

Η παρουσία της κλασικής και της ροmicroαντικής γερmicroανικής Αισθητικής στη νεοελληνική σκέψη

σταθmicroοί microιας πρόσληψης

Κώστας Ανδρουλιδάκης Επ Καθηγητής Φιλοσοφίας

Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Η παρουσία της γερmicroανικής φιλοσοφίας και ειδικότερα της Αισθητικής στη νεοελληνική σκέψη είναι σηmicroαντική και έχει επισηmicroανθεί επανειληmicromicroένα Στην ανακοίνωση αυτή η οποία δεν microπορεί φυσικά να αποτελέσει microια πλήρη και εξαντλητική microελέτη ενός τόσο microεγάλου θέmicroατος θα επιχειρήσω microια συνοπτική επισκόπηση ορισmicroένων από τους κυριότερους σταθmicroούς της πρόσληψης και αξιοποίησης της κλασικής αλλά και της πρώιmicroης ροmicroαντικής γερmicroανικής Αισθητικής (περίπου 1781-1831) στην Ελλάδα

Ενδεικτικά θα γίνει αναφορά στους ακόλουθους σταθmicroούς της πρόσληψης αυτής (α) Σολωmicroός και Πολυλάς (β) Επτανησιακός εγελιανισmicroός και ιδεαλισmicroός (Στρατούλης Χαντσερής Βράϊλας-Αρmicroένης Γρατσιάτος) (γ) Γ Βιζυηνός (δ) Νεοκαντιανισmicroός (Θεοδωρακόπουλος Τσάτσος) (ε) Κλασικισmicroός (Φ Πολίτης Ι Συκουτρής) (στ) Ε Π Παπανούτσος

Η τέχνη ως ανακούφιση από το φορτίο της πραγmicroατικότητας

Γεωργία Αποστολοπούλου Καθηγήτρια Φιλοσοφίας

Τmicroήmicroα Φιλοσοφίας Παιδαγωγικής amp Ψυχολογίας Πανεπιστήmicroιο Ιωαννίνων

Ο Arnold Gehlen (1904-1976) ένας από τους κλασικούς εκπροσώπους της φιλοσοφικής ανθρωπολογίας έχει αναπτύξει microια από τις πιο σηmicroαντικές θεωρίες για τη microοντέρνα ζωγραφική Ο ίδιος ξεκινάει από ανθρωπολογικές και κοινωνιολογικές προϋποθέσεις για να υποστηρίξει ότι η microοντέρνα ζωγραφική αποτελεί microια εξεικονιστική δραστηριότητα που διαδραmicroατίζεται στο ενδιάmicroεσο πεδίο της ασυmicromicroετρίας microεταξύ της συνείδησης του εγώ και της συνείδησης του κόσmicroου Η βασανιστική συνείδηση της ασυmicromicroετρίας δεν θεραπεύεται πλέον microετά την παλαίωση της microεταφυσικής αλλά βρίσκει σηmicroαντική ανακούφιση στη microοντέρνα ζωγραφική Αυτό συmicroβαίνει επειδή η εικόνα στη microοντέρνα ζωγραφική

5

παραmicroένει απροσδιόριστη αφού ούτε microιmicroείται ούτε αναπαριστάνει δεν είναι όmicroως και χωρίς νόηmicroα αλλά περικλείει ένα είδος στοχασmicroού χωρίς γλώσσα

Ενώ ο άνθρωπος microετά τη microεταφυσική δεν βρίσκει σταθερό σηmicroείο για να στηρίξει την ύπαρξή του η εικόνα της microοντέρνας ζωγραφικής τού προσφέρει ένα στήριγmicroα κρυφού νοήmicroατος και δεν τον αφήνει να καταρρεύσει υπό το βάρος της ανυπόφορης συνείδησης της υπαρξιακής αβεβαιότητάς του Ωστόσο αυτή η ανακούφιση διαρκεί όσο και η θεώρηση της εικόνας και δεν microεταθέτει τον θεατή στη microεταφυσική βεβαιότητα

H ανακοίνωση περιλαmicroβάνει συστηmicroατική ανάλυση και κριτική αποτίmicroηση της θεωρίας του Gehlen

Φύση και ηχητικά περιβάλλοντα στο έργο του Ι Ξενάκη

Ασπασία Γεωργάκη Λέκτωρ Μουσικής Τεχνολογίας

Τmicroήmicroα Μουσικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Αθηνών

laquo hellipNα ευαισθητοποιείσαι microε τα φυσικά φωτεινά φαινόmicroεναmiddot κεραυνός

σύννεφα σπινθηροβόλα θάλασσα ουρανός ηφαίστεια αντικατοπτρισmicroοίhellip Να προτιmicroάς τον ίλιγγο που δηmicroιουργεί η άβυσσος του έναστρου

ουρανού όπου βυθίζουmicroε το κεφάλι microας ξεχνώντας τη γη που ακουmicroπούν τα πόδια microας ή επίσης τον σουρεαλισmicroό των ονείρων όπου δύο υπερφωτεινά φεγγάρια ανεβαίνουν ταυτόχρονα στον microαύρο ουρανό Στην πραγmicroατικότητα αυτό που συmicroβαίνει είναι ότι το φως είναι κοντά στη microουσική όσον αφορά τις αφηρηmicroένες όψεις του microορφές κινήσεις εντάσεις χρώmicroατα εκτάσειςhellip Να τις φαντάζεσαι να τις συνδυάζεις να τις αντιπαραθέτεις να τις κάνεις να εξελίσσονται σαν φωτεινά τοπία γαλαξιών και διαστρικά αέρια που φωτίζονται από νέους γαλάζιους ήλιους ή διαφορετικά σε γιγαντιαίες κινήσεις εmicroπνεόmicroενες από τις εκρήξεις του supernovaehellipraquo

Ι Ξενάκης Mουσική φωτεινή για τα microάτια συmicromicroετρικά στην ηχητική microουσική για τα αυτιά

Ο Ξενάκης πρωτοπόρος συνθέτης και στοχαστής του 20ου αιώνα που εξερεύνησε τις σχέσεις microουσικής microαθηmicroατικών και φυσικής εφηύρε νέα εργαλεία στον χώρο της microουσικής τεχνολογίας και άνοιξε τις πύλες για τη διερεύνηση ενός άγνωστου ηχητικού σύmicroπαντος όπου η φύση παίζει

ldquoFestival dAutomne agrave Paris 1972-1982rdquo Jean-Pierre Leonardini Marie Collin και Joseacutephine Markovits Ed MessidorTemps Actuels Παρίσι 1982 σ 218

6

πρωταρχικό ρόλο microνηmicroοσύνης και υλικού αφετηρίας για την πραγmicroάτωση των ιδεών του

Στο πλαίσιο αυτής της ανακοίνωσης θα αναφερθούmicroε εν συντοmicroία στην πολυπρισmicroατική προσωπικότητα του Ι Ξενάκη χαρακτηρίζοντάς τον σαν laquoγεφυροποιόraquo στον χώρο και στον χρόνο microέσα στο παγκόσmicroιο σύmicroπαν της microουσικής και θα συνεχίσουmicroε microε τη συmicroβολή του στην ανάδειξη του ηχητικού και φυσικού περιβάλλοντος της φύσης microέσα από τα ριζοσπαστικά έργα του

Μέσα από microια microεθοδολογική προσέγγιση θα αναδείξουmicroε τις διόδους αναφοράς της φύσης στο έργο του όπως η microίmicroηση της φύσης microέσω οργανικών ήχων η ανάδειξη της έννοιας του χώρου στη microουσική microε κύριο άξονα τη φύση τα φωτεινά και ηχητικά περιβάλλοντα των πολυτόπων σε διάδραση microε το φυσικό περιβάλλον των Μυκηνών και της Περσέπολης την έννοια του συνεχούς που υπάρχει στη φύση και τη microεταφορά του στον οργανικό ήχο κά

Η παρουσία της φύσης στο έργο του Ιάννη Ξενάκη έρχεται και επανέρχεται microε διαφορετικές microορφέςmiddot microέσα από τα πολύτοπα που διαδραmicroατίζονται στην άγρια φύση (microεταφέροντας τις microνήmicroες του παρελθόντος στο σήmicroερα) έως και την αναπαράσταση ηχητικών περιβαλλόντων σε έργα του microε όργανα όπου ανακαλεί microνήmicroες από τη νεανική του ηλικία

Ο Ξενάκης χαράσσει microια νέα αιθητική όχι microόνο στον χώρο της microουσικής και εν γένει των τεχνών όπως επίσης της σύmicromicroειξης τεχνών και επιστήmicroης αλλά επίσης και στον χώρο της ακουστικής οικολογίας όπου η φύση πρωτοστατεί σαν πηγή έmicroπνευσης και δηmicroιουργίας

Η εικονοκλαστική τάση στις εικαστικές τέχνες microετά το ΄60

Ελένη ∆ροσοφορίδου ∆ρ Ιστορίας της Τέχνης του Πανεπιστηmicroίου του Manchester

Στα microέσα της δεκαετίας του lsquo60 έκανε την εmicroφάνισή της microια microορφή τέχνης που έγινε γνωστή ως laquoεννοιολογικήraquo Αυτό το είδος τέχνης χρησιmicroοποίησε αντί άλλου υλικού τις υπάρχουσες θεωρίες περί τέχνης και microέσα στη γενικότερη τάση αmicroφισβήτησης των αρχών του Μοντερνισmicroού έφτασε στο έσχατο σηmicroείο ν΄ αmicroφισβητήσει το ότι η ύπαρξη υλικού αντικειmicroένου είναι απαραίτητη για την ύπαρξη τέχνης Αυτό οδήγησε σε κάποια ακραία συmicroπεράσmicroατα Αφενός δηmicroιουργήθηκε

7

η πεποίθηση ότι βιώνουmicroε το τέλος της τέχνης Αφετέρου κλονίστηκαν οι ήδη αmicroφισβητούmicroενες προσπάθειες ορισmicroού της τέχνης microε αποτέλεσmicroα η παραγωγή τέχνης των τελευταίων σαράντα χρόνων να αποτελεί microια σειρά πειραmicroατισmicroών προς κάθε κατεύθυνση χωρίς καmicroία αίσθηση συνοχής

Ως συνέπεια οι θεσmicroοί που περιβάλλουν και προβάλλουν την καλλιτεχνική παραγωγή εmicroφανίζονται ανεπαρκείς σε αυτόν τον ρόλο καθιστώντας αναγκαία την αναπροσαρmicroογή τους Τη microεγαλύτερη δυσκολία αντιmicroετώπισε και αντιmicroετωπίζει ακόmicroα η θεωρητική προσέγγιση της τέχνης αυτής Μέρος της δυσκολίας αποτελεί το γεγονός ότι ο τρόπος που microιλούmicroε για την τέχνη έγινε το ίδιο το περιεχόmicroενο της εννοιολογικής τέχνης Ο Α Danto θεωρεί ότι η περίοδος αυτή είναι microια περίοδος microετάβασης της τέχνης σ΄ ένα υψηλότερο επίπεδο αυτοσυνει-δησίας ανάλογο microε αυτό που επετεύχθη κατά τη microετάβαση στον Μοντερνισmicroό

Η εισήγηση αποτελεί microια σύγκριση της προσπάθειας αναπροσαρ-microογής των θεσmicroών στις δύο αυτές microεταβατικές περιόδους της τέχνης

Αξιολόγηση της διεπιστηmicroονικής έρευνας σrsquo ένα κλασικό πρόβληmicroα αισθητικής

Η microίmicroηση και η θεωρία της προσοmicroοίωσης

Ιωάννης Ζε iumlmicroπέκης

Αν Καθηγητής Φιλοσοφίας Πανεπιστήmicroιο Grenoble

Στην αρχαιότητα η έννοια της microίmicroησης κάλυπτε ένα σύνολο αναπαραστατικών πρακτικών που σχεδόν συmicroπίπτει microε τη σηmicroερινή έννοια της καλλιτεχνικής αναπαράστασης το θέατρο τις εικόνες την ποίηση τη microουσική Η έννοια εφαρmicroοζόταν σε γλωσσικές microη-γλωσσικές και πραξιακές αναπαραστάσεις ακόmicroα και σε ορισmicroένα αφηρηmicroένα ή microη παραστατικά είδη Το αν η αρχαία έννοια είχε την απαιτούmicroενη συνοχή παραmicroένει ανοιχτό ερώτηmicroα

Σήmicroερα η αισθητική έχει ανανεώσει την έννοια της microίmicroησης υπό έναν ενιαίο ψυχολογικό ή νοητικό ορισmicroό παρmicroένο από τη γνωστική ψυχολογία την προσποίηση (ή lsquoπροσποιηmicroένη πεποίθησηrsquo make-believe) που άλλοτε απλά ονοmicroάζεται φαντασία και άλλοτε πάλι σε λιγότερο φαινοmicroενολογικό επίπεδο περιγραφής προσοmicroοίωση Έτσι η σύγχρονη θεωρία εξηγεί την καλλιτεχνική αναπαράσταση και την

8

ιδιαιτερότητά της επικαλούmicroενη την ύπαρξη ειδικών νοητικών στάσεων και λειτουργιών Η θεωρία της προσποίησης διατυπώθηκε για πρώτη φορά από τον Kendall Walton το 1973 και σταδιακά οδήγησε σε αλλαγή παραδείγmicroατος στην αισθητική αντικαθιστώντας τα γλωσσικά microοντέλα (Beardsley Goodman) microrsquoένα microοντέλο εmicroπνευσmicroένο από τη φιλοσοφία του νου Μεταξύ των δυνατών σηmicroείων της νέας θεωρίας είναι ο ισχυρισmicroός της ότι υπάρχουν στενές σχέσεις microεταξύ της καλλιτεχνικής αναπαράστασης και άλλων πρωταρχικών δραστηριοτήτων όπως το παιγνίδι και η φαντασία η εξήγηση που προτείνει της φαινοmicroενολογικής εmicroπειρίας των microυθοπλασιών και η προσπάθειά της να εξηγήσει τη σηmicroασία της τέχνης επικαλούmicroενη την παρουσία microιας ειδικής ανθρώπινης ικανότητας

Ωστόσο παραmicroένει άγνωστο το πώς ανταποκρίνεται η θεωρία στα αιτήmicroατα αντιπάλων και παλαιότερων θεωριών ή και καθηmicroερινών διαισθήσεων που αφορούν την τέχνη λχ στις κοινές πεποιθήσεις ότι η τέχνη αξίζει ως microορφή γνώσης και ότι τα έργα έχουν συmicroβολικές αξίες ακόmicroα και όταν πρόκειται για microυθοπλασίες Συνεπώς η σύγχρονη θεωρία της microίmicroησης διατρέχει ένα παλαιό κίνδυνο ndash ότι αδυνατεί να εξηγήσει αφrsquoενός τη σηmicroασία των έργων τέχνης αφrsquoετέρου τις πολύπλοκες αντιδράσεις των ανθρώπινων υποκειmicroένων απέναντι σrsquoαυτά Θα παρουσιάσω σύντοmicroα τα επιχειρήmicroατα υπέρ και κατά των διεπιστηmicroονικών εφαρmicroογών σε τούτο τον τοmicroέα υποδεικνύοντας προς ποιες κατευθύνσεις θα microπορούσε να αναπτυχθεί η έρευνα έτσι ώστε να παραmicroείνει χρήσιmicroη για τον προσδιορισmicroό της αξίας και της λειτουργίας της τέχνης

Παλαιές και νέες εικονοmicroαχίες από τον Λέοντα Γ΄ στους ταλιmicroπάν

Γιώργος Ζωγραφίδης Επ Καθηγητής Φιλοσοφίας

Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Τι κοινό υπάρχει ανάmicroεσα στον πιστό που φιλάει την εικόνα του θεού του στον υπήκοο που θυmicroιατίζει το άγαλmicroα του αυτοκράτορά του στον πολίτη που γκρεmicroίζει την προτοmicroή του πρώην δικτάτορα και στον επισκέ-πτη του microουσείου που microαχαιρώνει τον πίνακα του Πουσσέν laquoΧορός γύρω από τον χρυσό microόσχοraquo Ανάmicroεσα στην αποκαθήλωση της εικόνας του Χριστού από τον Λέοντα Γ΄ Ίσαυρο και στον αποκεφαλισmicroό του

9

λαξευmicroένου Βούδα από τους αφγανούς ταλιmicroπάν Το γεγονός ότι απέναντι σε όλες αυτές τις εικόνες προκαλείται microια ανθρώπινη συmicroπεριφορά lsquoΒλέπω την εικόναrsquo σηmicroαίνει εδώ ότι συmicroπεριφέροmicroαι προς αυτήν microrsquo έναν συγκεκριmicroένο τρόπο υπό συγκεκριmicroένες συνθήκες ndashη εικόνα είναι η χρήση της

Και τι κοινό υπάρχει ανάmicroεσα στην εξορία των ποιητών από την πλατωνική πολιτεία και στους lsquoχριστιανικούς θεσmicroούςrsquo του Καλβίνου στη βιβλική απαγόρευση των ειδώλων και στα κηρύγmicroατα καταδίκης του κινηmicroατογράφου

Εικονόφιλοι και εικονοmicroάχοι συmicroφωνούν τουλάχιστον σε ένα πράγmicroα στη δύναmicroη της εικόνας Ο εικονοmicroάχος δεν αρνείται αυτήν τη δύναmicroηmiddot αρνείται την εικόνα ακριβώς επειδή και ο ίδιος αναγνωρίζει (και συχνά φοβάται) τη δύναmicroή της Είναι ο φόβος απέναντι στο αισθητό που τελικά καταλήγει στη λογοκρισία των αισθήσεων Ο εικονοmicroάχος δεν διανοείται να εκχωρήσει στις αισθήσεις το δικαίωmicroα να αναπαριστάνουν το νοητό και microέσω της τέχνης να το διαιωνίζουν Κρατά για τον λόγο το δικαίωmicroα να θεσπίζει σηmicroασίες και στη διαmicroάχη για κυριαρχία ανάmicroεσα στα εικονιστικά και τα γλωσσικά σηmicroεία τάσσεται υπέρ των δεύτερων

Η στάση απέναντι στην εικόνα είναι κάτι πολύ περισσότερο από ένα πρόβληmicroα της θρησκευτικής τέχνης και η στάση αυτή (microε κάθε δυνατή εκδοχή της) παραmicroένει βαθιά ριζωmicroένη στους πολιτισmicroούς των τριών microονοθεϊστικών θρησκειών και προϋποθέτει (επικαλείται ή συγκροτεί) microια θεωρία για την πραγmicroατικότητα και τους τρόπους microε τους οποίους ο άνθρωπος επιδιώκει να την γνωρίσει να microιλήσει γιrsquo αυτήν και microην το ξεχνάmicroε να την ζήσει

Αριστείδης Κοϊντιλιανός ένας ιδιότυπος αισθητικός της microουσικής

στην Ύστερη Αρχαιότητα

Παύλος Καϊmicroάκης Αν Καθηγητής Φιλοσοφίας

Τmicroήmicroα Φιλοσοφίας amp Παιδαγωγικής Αριστοτέλειο Πανεπιστήmicroιο Θεσσαλονίκης

Από τους ελληνιστικούς χρόνους και microετά στην αρχαία ελληνική γραmicromicroατεία εmicroφανίζεται πληθώρα θεωρητικών κειmicroένων αφιερωmicroένων στη microουσική Τα περισσότερα από αυτά πραγmicroατεύονται κυρίως τεχνικά θέmicroατα και θα εντάσσονταν σήmicroερα microάλλον στην περιοχή της microουσικολογίας

10

Ξεχωριστή θέση ανάmicroεσα στα κείmicroενα αυτά κατέχει ένα έργο microε τίτλο Περί microουσικής για τον συγγραφέα του οποίου γνωρίζουmicroε microόνο το όνοmicroα Αριστείδης Κοϊντιλιανός Το έργο παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον γιατί πέρα από τα καθαρά microουσικολογικά θέmicroατα αναφέρεται επίσης και σε θέmicroατα αισθητικής της microουσικής προσπαθώντας να δείξει πως η microουσική microέσα από την αρmicroονία microάς παρέχει ένα κατανοητό microοντέλο για την κατανόηση της φυσικής και microεταφυσικής πραγmicroατικότητας και εποmicroένως την απόκτηση υψηλότερης γνώσης microέσω της φιλοσοφίας

Βεβαίως όπως συmicroβαίνει και microε τα περισσότερα έργα αυτής της εποχής οι απόψεις που παρουσιάζει ο συγγραφέας δεν είναι πάντοτε πρωτότυπες αλλά αυτό δεν microειώνει τη σηmicroασία του έργου αφού microας microεταφέρει πολύ σηmicroαντικές πληροφορίες για εξέχοντες θεωρητικούς της microουσικής όπως ο ∆άmicroων ή ο Αριστόξενος ο Ταραντίνος οι οποίες δεν microας είναι γνωστές από άλλες πηγές

Στην ανακοίνωση θα παρουσιάσουmicroε ορισmicroένα από τα πιο ενδιαφέροντα θέmicroατα αυτής της ιδιόρρυθmicroης lsquomicroουσικής εγκυκλοπαί-δειαςrsquo της αρχαιότητας

Η αισθητική ως βίωmicroα η περιπέτεια της microοντέρνας τέχνης

Μανόλης Καλιγιάννης

Ζωγράφος τ ∆ιευθυντής Μουσείου Terriade

Τέχνη και νεωτερικότητα microε αναφορές κυρίως στη ζωγραφική Η διαρκής αναζήτηση microιας νέας lsquoαισθητικήςrsquo microε άξονα την καινοτοmicroία της microορφής στη διάρκεια του 20ου αιώνα

Τα παραδείγmicroατα που θα εκτεθούν αναφέρονται στη βιωmicroατική εmicroπειρία ενός νέου ζωγράφου στο microεταπολεmicroικό Παρίσι

11

Ο Πλάτων και η αττική κωmicroωδία

Βασίλης Κάλφας Καθηγητής Φιλοσοφίας

Τmicroήmicroα Φιλοσοφίας amp Παιδαγωγικής Αριστοτέλειο Πανεπιστήmicroιο Θεσσαλονίκης

Είναι γεγονός ότι όταν ο Πλάτων επιλέγει να δώσει στη φιλοσοφία του διαλογική microορφή δεν υπάρχει καθιερωmicroένος τρόπος έκφρασης της φιλοσοφίας Οι φιλόσοφοι του 6ου και του 5ου αιώνα πΧ έχουν εκφραστεί microε αρκετούς διαφορετικούς τρόπους microε την πεζή πραγmicroατεία microε την ποίηση microε χρησmicroικά αποφθέγmicroατα Ο φιλοσοφικός διάλογος είναι ένα νέο λογοτεχνικό είδος που καθιερώνεται από τον Πλάτωνα και τους άλλους microαθητές του Σωκράτη Αν αναζητήσει ωστόσο κανείς σε ποιο γνωστό λογοτεχνικό είδος βρίσκεται πιο κοντά ο πλατωνικός διάλογος η αττική κωmicroωδία είναι χωρίς αmicroφιβολία η επικρατέστερη απάντηση

Στην ανακοίνωση συγκεντρώνονται και αναλύονται οι σκόρπιες αναφορές του ίδιου του Πλάτωνα στον Αριστοφάνη και στην κωmicroωδία κυρίως στην Πολιτεία στο Συmicroπόσιο και στον Φίληβο

Από την άλλη πλευρά φαίνεται ότι ο Σωκράτης υπήρξε αγαπηmicroένη φιγούρα των κωmicroικών ποιητών του τέλους του 5ου αιώνα εκπροσωπώντας τη λαϊκή εικόνα του φιλοσόφου Με βάση τις σωζόmicroενες κωmicroωδίες του Αριστοφάνη επιχειρείται η αξιολόγηση του ρόλου του Σωκράτη στο πλαίσιο της αττικής κωmicroωδίας και η συσχέτισή του microε συγγενείς microορφές της κωmicroωδίας όπως ο Ευριπίδης

Η microουσική πριν και microετά την εmicroφάνιση του ανθρώπινου είδους

Αικατερίνη Μαζοκοπάκη Υπ ∆ρ Αναπτυξιακής Ψυχολογίας

Γιάννης Κουγιουmicroουτζάκης Καθηγητής Ψυχολογίας

Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Η microουσική σήmicroερα όσο ποτέ άλλοτε απασχολεί συστηmicroατικά τους ψυχολόγους που microελετούν την ανθρώπινη ανάπτυξη Σε πειραmicroατικές και νατουραλιστικές microελέτες διερευνούν την καταγωγή και την ανάπτυξη των microουσικών ικανοτήτων στον ιστορικό χρόνο και στον πολιτισmicroικό χώρο που αναδύονται κατά την οντογένεση Τα τελευταία 20 χρόνια η microελέτη των microουσικών χαρακτηριστικών (προσωδία ρυθmicroός microελωδία

12

κτλ) που εmicroφανίζονται στην αλληλεπίδραση βρέφους-σηmicroαντικού άλλου απέφερε ανέλπιστους καρπούς ενδεικτικούς του laquomicroουσικού νουraquo microε τον οποίο έρχεται στον κόσmicroο κάθε νεογνό και της laquomicroουσικής αλληλεπίδρασηςraquo microέσα στην οποία αναθρέφεται αναπτύσσεται εmicroποδίζεται καταστέλλεται ή εκτινάσσεται η microουσική ικανότητα διεργασία στην οποία ο ρόλος κάθε οικογενειακής ή τοπικής microικρο-κουλτούρας είναι τεράστιος Απουσία της microουσικής ικανότητας στα βρέφη ndashαmicroουσίαndash δηmicroιουργεί πολλά προβλήmicroατα στην ανάπτυξή τους

Η πρώτη οmicroιλήτρια θα παρουσιάσει ερευνητικό υλικό από το Εργαστήριο Ψυχολογίας του Τmicroήmicroατος Φιλοσοφικών και Κοινωνικών Σπουδών το οποίο microαρτυρεί τον έmicroφυτο εξοπλισmicroό των microουσικών ικανοτήτων κατά τον πρώτο χρόνο της ζωής στην παρουσία και στην απουσία microουσικών ερεθισmicroών και στην παρουσία και στην απουσία της microητέρας

Ο δεύτερος οmicroιλητής θα θίξει την καταγωγή την εξέλιξη και την ανάπτυξη της microουσικής σε επίπεδο ειδών Τα διεπιστηmicroονικά δεδοmicroένα συγκλίνουν στην ενίσχυση της άποψης ότι η microουσική ως microορφή επικοινωνίας προηγείται της εmicroφάνισης του είδους microας και microέσα στο είδος microας προηγείται της ανάδυσης της γλώσσας Βασικό κίνητρό της φαίνεται ότι είναι το microοίρασmicroα σε επίπεδο ατόmicroων και οmicroάδων ενώ microεγάλο microέρος της αισθητικής της δεν είναι καρπός microάθησης

Η microουσική εmicroπειρία ως ψυχονοητική λειτουργία

Γιώργος Μαραγκός Αν Καθηγητής Φιλοσοφίας

Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Αντιπαραβάλλοντας τη microουσική microε τη γλωσσική εmicroπειρία ο Ray Jackendoff έχει προτείνει ένα θεωρητικό πλαίσιο που περιλαmicroβάνει microια lsquoγενετική γραmicromicroατικήrsquo της τονικής microουσικής και ένα σύνολο από υποθέσεις σχετικά microε τις ψυχονοητικές λειτουργίες όσες είναι δυνατόν να συνυφαίνονται microε τη microουσική εmicroπειρία Οι υποθέσεις αυτές αφορούν την αντιληπτική και τη συγκινησιακή συνιστώσα του microουσικού βιώmicroατος και εν πολλοίς εξειδικεύουν στο microουσικό πεδίο γενικές υποθέσεις από τα πεδία της γνωσιακής ψυχολογίας και της φιλοσοφίας του νου Επί παραδείγmicroατι κατά τον Jackendoff η microουσική αντίληψη έχει ως υπόβαθρο έmicroφυτους microηχανισmicroούς ακουστικής οργάνωσης ως προς τη χρονική τη microελωδική και την αρmicroονική διάσταση Οι εν λόγω

13

microηχανισmicroοί πάντα κατά τον Jackendoff λειτουργούν σύmicroφωνα microε το σχήmicroα της παράλληλης επεξεργασίας Από την άλλη η microουσική απόλαυση είναι δυνατόν να θεωρηθεί ότι σχετίζεται microε ένα σχετικά lsquoστεγανόrsquo microηχανισmicroό διά του οποίου η microουσική αντίληψη και συγκινησιακή απόκριση συντίθενται ως ολική microουσική εmicroπειρία

Το πρόσωπο στο έργο του James Ensor

Αθηνά Μιράσγεζη ∆ρ Φιλοσοφίας Ειδικός Επιστήmicroων

Τmicroήmicroα Φιλοσοφίας Παιδαγωγικής amp Ψυχολογίας Πανεπιστήmicroιο Αθηνών

Το έργο του Βέλγου ζωγράφου James Ensor χαρακτηρίζεται από microια ταυτόχρονη εmicromicroονή στο καρναβάλι και στον θάνατο Μεταmicroφιεσmicroένοι και σκελετοί συνυπάρχουν στους πίνακές του Η microάσκα είναι η κυρίαρχη microορφή ndash το γυmicroνό ανθρώπινο κρανίο θα είναι η πίσω όψη της microάσκας Οι σκελετοί κυκλοφορούν ντυmicroένοι όπως οι άνθρωποι Οι άνθρωποι φορούν τη microάσκα για πρόσωπο δεν έχουν άλλο πρόσωπο από τη microάσκα Μάσκες άσπρες αλλά και ροδαλές που τίποτα δεν προδίδει ότι είναι microάσκες παρά microόνο το τέρmicroα τους αφήνουν γρήγορα ακάλυπτο το κεφάλι ενός ανυποψίαστου ανθρώπου Αφθονούν όmicroως και οι ασώmicroατες microάσκες που περιτριγυρίζουν περικυκλώνουν πνίγουν τα ζωντανά πρόσωπα ndashτα ζωντανά πρόσωπα θα χρησιmicroοποιηθούν ως έσχατες microάσκες

Τα ερωτήmicroατα που γεννιούνται είναι πολλά Η microάσκα αποκαλύπτει ή αποκρύπτει Απελευθερώνει ή φυλακίζει Το σώmicroα που έχει για κεφάλι microια microάσκα είναι άψυχο όπως αυτή ή δίνει αυτό ψυχή στη microάσκα και τελικά η microάσκα τού παίρνει την ψυχή του για να ζήσει αυτή Βλέπουmicroε ανθρώπους που φορούν microάσκες ή microάσκες που έχουν microεταmicroφιεστεί σε ανθρώπους

Η microάσκα έλκει την καταγωγή της από τους θεούς τον θάνατο και το θέατρο Ο ρόλος της microάσκας στο έργο του Ensor θα γίνει πιο κατανοητός microέσα από microια διεπιστηmicroονική θεώρηση της microάσκας (ανθρωπολογική ψυχολογική)

14

Κοινωνία και οργάνωση του χώρου στη νήσο Γαύδο

Γιώργος Νικολακάκης Αν Καθηγητής Κοινωνικής Ανθρωπολογίας

Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Μια ανθρωπολογική και ιστορική προσέγγιση των κοινωνικών και οικονοmicroικών διαδικασιών που microορφοποίησαν ένα microοντέλο οργάνωσης του χώρου

Γίνονται αναφορές στη microορφή εγκατάστασης και κατοίκησης καθώς και στην αξιοποίηση και εκmicroετάλλευση του χώρου

Η νεωτερικότητα ως ροmicroαντική υποκειmicroενικότητα

Μιχάλης Πάγκαλος ∆ρ Φιλοσοφίας ∆ιδάσκων στη θέση lsquoΜιχελήrsquo

Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

1 Η απόσχιση της καντιανής αισθητικής από τους κανόνες της αρχαίας

Ποιητικής 2 Η νιτσεϊκή lsquoαποθέωσηrsquo της τέχνης και του καλλιτέχνη 3 Thomas Mann η φιγούρα του ροmicroαντικού καλλιτέχνη microέσα στη ναζιστική

ιδεολογία 4 Ολοκληρωτισmicroός η τέχνη ως πολιτική θρησκεία 5 Αναπαράσταση versus έκφρασης Η αξία της επιστροφής στην αρχαία

Ποιητική Θα microελετήσουmicroε την έννοια της laquoροmicroαντικής υποκειmicroενικότηταςraquo ως έννοια-κλειδί προκειmicroένου να κατανοήσουmicroε το φαινόmicroενο της νεωτερικότητας Η θέση ότι η τέχνη αποτελεί την πλέον αξιόπιστη lsquoανθρωπολογίαrsquo της εποχής microας έχει υποστηριχτεί microεταξύ άλλων και από τον καναδό φιλόσοφο Charles Taylor στο microνηmicroειώδες έργο του Sources of the Self (1989)

Θα εξετάσουmicroε ορισmicroένες βασικές κατηγορίες της καντιανής αισθητικής οι οποίες αποmicroάκρυναν ρητά την τέχνη από τον ορισmicroό που της είχε δώσει ο Αριστοτέλης στην Ποιητική του δηλ ως microιmicroήσεως πράξεως αποσκοπούσας στη διέγερση του φιλανθρώπου στοιχείου microέσα στον άνθρωπο

Περνώντας αναγκαίως από τον σταθmicroό-Νίτσε θα δούmicroε να ιχνογραφείται ενώπιόν microας ο νεωτερικός (microετα)-ροmicroαντικός καλλιτέχνης

15

και η νεωτερική έννοια της καλλιτεχνικής συγκίνησης και του συναισθήmicroατος Το ροmicroαντικό έργο τέχνης δεν ενσωmicroατώνεται πλέον στη microεγάλη κλίmicroακα του όντος (Α Lovejoy The great Chain of Being 1964) αλλά την παραβιάζει και την διαρρηγνύει διανοίγοντας τη δυνατότητα microιας διαρραγής του αρχαίου κόσmicroου microέσω της ανάδυσης της νεωτερικής ροmicroαντικής υποκειmicroενικότητας

Με αφετηρία τις microεγάλες λογοτεχνικές συνθέσεις των Thomas Mann και Robert Musil θα δούmicroε ακολούθως τον τρόπο microε τον οποίο η ανωτέρω φιγούρα του ροmicroαντικού καλλιτέχνη εργαλειοποιήθηκε και διαστρεβλώθηκε προκειmicroένου να υπηρετήσει τους σκοπούς του ναζιστικού κράτους στο οποίο η laquoτέχνηraquo αποτέλεσε ισχυρό υποκατάστατο της θρησκείας Η άποψη ότι ο ολοκληρωτισmicroός υπήρξε microια laquoπολιτική θρησκείαraquo που εσωκλείει microια laquoροmicroαντικήraquo ρίζα έχει microεταξύ άλλων υποστηριχτεί από τον φιλόσοφο Philippe Lacoue-Labarthe (Le mythe nazi 1991) και από τον γνωστό γάλλο ανθρωπολόγο Louis Dumont (Essais sur lrsquoIndividualisme 1983)

Τη στιγmicroή λοιπόν που η ροmicroαντική ιδέα της έκφρασης καταδεικνύει microε την εργαλειοποίησή της από τον ναζισmicroό τα όριά της το κρίσιmicroο ερώτηmicroα που τίθεται είναι εάν η αρχαιοελληνική έννοια της microίmicroησης microπορεί να ενοφθαλmicroίζει ακόmicroη microια καίρια σηmicroασία για την κατανόηση της σύγχρονης καλλιτεχνικής δηmicroιουργίας Το ερώτηmicroα αυτό το οποίο θεωρώ αποφασιστικό τόσο για την κατανόηση της τέχνης όσο και για εκείνην της νεωτερικότητας αποτελεί τον άξονα περιστροφής της παρούσας εργασίας Μέτρα microέτρησης της Ελληνικής Αρχαιότητας και η χρυσή τοmicroή

ο lsquoθησαυρόςrsquo των Σιφνίων

Ασπασία Παπαδοπεράκη Γλύπτρια

Τα 16 microοιράσmicroατα των ποδών της Ελληνικής Αρχαιότητας στα microοιράσmicroατά τους έχουν microια απόλυτη αναλογική σχέση microε το ανθρώπινο σώmicroα έτσι ώστε χρησιmicroοποιώντας τα σαν εργαλεία ο αρχαίος καλλιτέχνης απέδωσε αρmicroονικά ναούς και γλυπτά που προέκυπταν από την εικονιστική οικειότητα microε το ανθρώπινο σώmicroα Στον lsquoΘησαυρόrsquo των Σιφνίων στους ∆ελφούς έχουmicroε ένα αντιπροσωπευτικό δείγmicroα γεωmicroετρικής τελειότητας καλυmicromicroένο εκπληκτικά ώστε να δίδεται microε απλότητα η οmicroορφιά και microε κυρίαρχη

16

θέση η γλυπτική Ένα από τα microεγαλύτερα αριστουργήmicroατα της αρχαϊκής γλυπτικής Στη microελέτη αποκαλύπτεται microια λογική και συνειδητή σύνθεση στη δοmicroή microε έντονη την εντύπωση της υπολογισmicroένης αρmicroονίας Αυτή η microελέτη φανερώνει ένα δείγmicroα της υψηλής συνύπαρξης των microαθηmicroατικών και της αίσθησης microε την επεξεργασία των δεδοmicroένων της Η αρχιτεκτονική microεταφορά του σώmicroατος φαντασίας οίκηση

Στάθης Παπασταθόπουλος

∆ρ Αναπτυξιακής Ψυχολογίας ∆ιδάσκων microε το Π∆ 40780 Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Σκοπός αυτής της ανακοίνωσης είναι να παρουσιαστούν κάποιοι lsquoβασικοί τρόποιrsquo της εmicroπειρίας που αν και δεν microπορούν να χαρακτηριστούν έmicroφυτοι συγκροτούνται αναπτυξιακά ως θεmicroελιώδεις οργανωτικοί τρόποι της εmicroπειρίας Θα γίνει αναφορά στο laquoσωmicroατικό σχήmicroαraquo και τον ρόλο που αναλαmicroβάνει στην ενοποίηση και οργάνωση του βασικού τρόπου επαφής του προσώπου microε το περιβάλλον την αντίληψη Η αντίληψη είναι microια ενεργητική διαδικασία οργανωmicroένη αλληλοδραστικά και πρωταρχικά διυποκειmicroενικά Η φαντασία εκδιπλώνει και συγκροτεί έναν χώρο microεταφοράς συνάντησης και συγκρότησης νοηmicroάτων από διάφορους τοmicroείς της εmicroπειρίας όπου η νοηmicroατοδότηση και ανανοηmicroατοδότηση γίνεται επί τη βάσει των σωmicroατικών βιωmicroατικών τρόπων Θα γίνει microια προσπάθεια να περιγραφεί πώς η αρχιτεκτονική εmicroπειρία καθορίζεται σε αυτό το πλαίσιο

O Λακάν το Ωραίο και το έργο τέχνης

Νίκος Παπαχριστόπουλος ∆ρ Κοινωνιολογίας ∆ιδάσκων microε το Π∆ 40780

Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Στο έβδοmicroο Σεmicroινάριο microε τίτλο Η ηθική της ψυχανάλυσης ο Λακάν διατυπώνει έναν λόγο για το Ωραίο και την έννοια της οmicroορφιάς σε σχέση microε την περίπτωση της Αντιγόνης Το Ωραίο εντοπίζεται στην ένωση microε τον θάνατο τον δεύτερο θάνατο της Αντιγόνης όπως τον

17

εκφράζει ο χορός στην τραγωδία του Σοφοκλή Το microοτίβο του δεύτερου θανάτου ως αποτύπωση του Ωραίου ένα microοτίβο που κυριαρχεί και στα έργα του Σαντ στον οποίο αναφέρεται διεξοδικά ο Λακάν στο ίδιο Σεmicroινάριο επαναπροσδιορίζει και τη σχέση του αισθητικά καλού microε την καλλιτεχνική δηmicroιουργία το έργο τέχνης στη λακανική θεωρία έρχεται να εγγραφεί σε ένα κενό σε ένα χάσmicroα στην ανολοκλήρωτη σχέση του υποκειmicroένου microε το φροϋδικό Πράγmicroα Θα γίνει microια συνοπτική παρουσίαση της θέσης αυτής

Η ζωγραφική microίmicroηση στον Αριστοτέλη

Θεόπη Παρισάκη Αν Καθηγήτρια Φιλοσοφίας

Τmicroήmicroα Φιλοσοφίας amp Παιδαγωγικής Αριστοτέλειο Πανεπιστήmicroιο Θεσσαλονίκης

Ο Αριστοτέλης όπως και ο Πλάτων δεν ασχολείται συστηmicroατικά microε τη ζωγραφική αλλά την χρησιmicroοποιεί συχνά ως αναλογία για να διατυπώσει τις σκέψεις του για την ποίηση Ακολουθώντας τον Πλάτωνα εντάσσει τη ζωγραφική ndashmicroαζί microε τη γλυπτική την ποίηση τη microουσική και τον χορόndash στις microιmicroητικές τέχνες και επιχειρεί να προσδιορίσει το είδος ή τον τρόπο της microίmicroησης που προσιδιάζει στην καθεmicroιά

Ο Αριστοτέλης εκκινεί από την πλατωνική αντίληψη για την καλλι-τεχνική microίmicroηση που βασίζεται στο microοντέλο της οmicroοιότητας Η οmicroοιότητα όmicroως στην περίπτωση της ζωγραφικής microίmicroησης λειτουργεί εν είδει συmicro-βόλου καθώς τα καλλιτεχνικά microέσα της ζωγραφικής (σχήmicroατα χρώmicroα-τα) χαρακτηρίζονται ως lsquoσηmicroείαrsquo χαρακτήρων ή συναισθηmicroατικών κατα-στάσεων σε αντίθεση προς τα καλλιτεχνικά microέσα της microουσικής (ρυθmicroός microελωδία) τα οποία χαρακτηρίζονται ως microιmicroητικά lsquoοmicroοιώmicroατάrsquo τους

Η παραπάνω άποψη του Αριστοτέλη για την οmicroοιότητα θα συσχετισθεί microε εκείνη του γνωστικού χαρακτήρα της αισθητικής εmicroπειρίας προκειmicroένου να αντληθούν ορισmicroένα συmicroπεράσmicroατα ως προς τη microορφή της ζωγραφικής microίmicroησης στον Αριστοτέλη

18

Η έννοια του laquoβλέπω-εντόςraquo και η συγκρότηση της φιλοσοφικής αισθητικής

του Ρίτσαρντ Βόλχαϊmicro

Παναγιώτης Πούλος Επ Καθηγητής Φιλοσοφίας amp Αισθητικής Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών

Στο αισθητικό έργο του Άγγλου φιλοσόφου Ρίτσαρντ Βόλχαϊmicro (Richard Wollheim 1923-2003) συmicroπλέουν επιχειρήmicroατα και θεωρήσεις που αντλούν την εγκυρότητά τους από διαφορετικούς γνωστικούς κλάδους και ποικίλες καλλιτεχνικές πρακτικές Στην απόπειρά microας να εντοπίσουmicroε το νήmicroα που διατρέχει αυτό το πολυσχιδές έργο θα εξετάσουmicroε τον ρόλο που διαδραmicroατίζουν η παράσταση και η αντίληψη στην αργόσυρτη συγκρότηση της έννοιας του laquoβλέπω-εντόςraquo (seeing-in) κατrsquo αντιδιαστολή προς άλλες αισθητικές και φιλοσοφικές προσεγγίσεις Το νήmicroα αυτό το οποίο σχετίζεται microε microια προθεσιακή και υφολογική θεώρηση του εικαστικού νοήmicroατος microας επιτρέπει να κατανοήσουmicroε καλύτερα microε ποιον τρόπο ο Βόλχαϊmicro διευρύνει το βεληνεκές της θεωρίας της τέχνης

Ο καθρέφτης και το microέτρο οι microεταφυσικές και ηθικές διαστάσεις της πλατωνικής κριτικής των τεχνών

στο 10ο βιβλίο της Πολιτείας

Κωνσταντίνος Β Πρώιmicroος ∆ρ Φιλοσοφίας ∆ιδάσκων στη θέση lsquoΜιχελήrsquo

Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Η κριτική της ποίησης και των συναφών microε αυτήν microιmicroητικών τεχνών η οποία αναπτύσσεται στο 10ο βιβλίο της Πολιτείας έχει γίνει συχνά στόχος κριτικής από επιφανείς microελετητές του Πλάτωνα όπως o Γρηγόρης Βλαστός η Julia Annas και ο Αλέξανδρος Νεχαmicroάς Ο Πλάτων έχει κατη-γορηθεί για υπερβολική αυστηρότητα που έρχεται σε αντίθεση microε προγε-νέστερα βιβλία της Πολιτείας για παραδοξολογία αφέλεια και αυταρχι-κότητα ιδιαίτερα στο σηmicroείο που συγκρίνει τους καλλιτέχνες microε αυτούς που αρκούνται να κρατούν έναν καθρέφτη για να αναπαράγουν τα πράγ-microατα γύρω τους Η ρητή άρνηση του Πλάτωνα στο 10ο βιβλίο να αναγνω-ρίσει οποιαδήποτε αυτονοmicroία στην αισθητική και η πρόθεσή του να

19

υπαγάγει την καλλιτεχνική δηmicroιουργία σε εξωαισθητικά πολιτικά κριτή-ρια δεν φανερώνει έναν υποβιβασmicroό της τέχνης όπως πολλοί πιστεύουν

Θα υποστηρίξω ότι η εικονοκλαστική λογοκρισία του Πλάτωνα δείχνει αντιθέτως κάποιον που δίνει στην τέχνη microεγάλη αξία και γιrsquo αυτό ακριβώς πασχίζει πάση θυσία να ελέγξει πολιτικά την πρόσληψή της Η τέχνη για τον Πλάτωνα έχει microια ευρεία microεταφυσική και ηθική σηmicroασία την οποία είναι φυσικό να παρεξηγούν όσοι προσδοκούν microια αισθητική αντιmicroετώπισή της η οποία του είναι microάλλον αδιάφορη Αν όντως η τέχνη καλύπτει ένα ευρύ φάσmicroα δηmicroιουργικών δραστηριοτήτων έχει όπως κάθε ανθρώπινη δηmicroιουργία microια έmicromicroεση και microακρινή σχέση microε τις ακλόνητες και αιώνιες ιδέες τις οποίες δεν έφτιαξε ποτέ ανθρώπινο χέρι Η τέχνη γιrsquo αυτό δεν παρουσιάζει παρά την ίδια την πραγmicroατικότητα ή καλύτερα το αντεστραmicromicroένο είδωλό της σrsquo ένα πλαίσιο το οποίο βοηθά microε τις ανθρωποκεντρικές παραmicroέτρους του τον προσανατολισmicroό όπως ακριβώς κι ένας καθρέφτης Αν όmicroως κανείς ενδιαφέρεται για την ουσία της πραγmicroατικότητας για ότι υπερβαίνει αλλά και καθορίζει τον άνθρωπο τότε θα στραφεί προς το microέτρο που είναι ένας τρόπος για να συλλάβει όλα όσα δεν έχουν δηmicroιουργηθεί από τον ίδιο Αν η τέχνη microάς δίνει microια εποπτεία κι ένα όριο του ανθρώπινου η microέτρηση microας προσφέρει microια ιδέα για τον υπεράνθρωπο χώρο των αληθειών που περισσότερο από όλα microας καθορίζουν Καθρέφτης και microέτρο ορίζουν τελικά microε microεταφορικό τρόπο την ηθική και microεταφυσική διάσταση της ανθρώπινης δραστηριότητας συναρτώντας τη microία από την άλλη και δηmicroιουργώντας έναν κόσmicroο στον οποίο η τέχνη είναι πέραν της αισθητικής

Η γλώσσα των συναισθηmicroάτων και η γλώσσα της Τέχνης εκφραστική-φυσιογνωmicroική αντίληψη και το νόηmicroα της εικόνας

∆έσποινα Σταmicroατοπούλου

Λέκτορας Ψυχολογίας Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Η ανακοίνωση αυτή αναφέρεται σε ένα ερευνητικό πρόγραmicromicroα που επικεντρώνεται σε ενδο-πολιτισmicroικές και δια-πολιτισmicroικές διαφοροποιήσεις της αντιληπτικής εmicroπειρίας καλλιτεχνικών microη-αναπαραστατικών γραmicromicroικών σχεδίων τα οποία παρουσιάζουν την υποκειmicroενική εmicroπειρία των συναισθηmicroάτων του Φόβου και της Αγαλλίασης σε Έλληνες και Καναδούς φοιτητές Η επικοινωνιακή

20

δυνατότητα των εικόνων αυτών αντιπαραβάλλεται microε αντίστοιχα ερευνητικά δεδοmicroένα που αφορούν την επικοινωνιακή δυνατότητα των παραπάνω συναισθηmicroατικών καταστάσεων όταν αυτές διατυπώνονται microέσα από λέξεις-έννοιες

Το ερευνητικό υλικό αποτελείται από σχέδια που δηmicroιούργησαν Έλληνες φοιτητές της ΑΣΚΤ Η ανάλυση των αποτελεσmicroάτων υπέδειξε ότι οι αξιολογήσεις των υποκειmicroένων της έρευνας στις λέξεις-έννοιες που δηλώνουν την υποκειmicroενική εmicroπειρία των συναισθηmicroάτων του Φόβου και της Αγαλλίασης δείχνουν να συγκροτούνται περισσότερο δηλωτικά και αναφορικά εφόσον οι αξιολογήσεις αυτές σχηmicroατίζονται κυρίως στη βάση εκτιmicroήσεων που αφορούν τον εαυτό Αντιθέτως οι αξιολογήσεις των εικόνων έχουν περισσότερο συν-δηλωτικό και υπονοούmicroενο χαρακτήρα εφόσον οι εικόνες κρίνονται περισσότερο σε σχέση microε κιναισθητικές αισθητηριο-αντιληπτικές και συγκινησιακές διαδικασίες Η δια-πολιτισmicroική επικοινωνία στο επίπεδο των εννοιών και κυρίως του θετικού συναισθήmicroατος της Αγαλλίασης δείχνει να είναι αρκετά προβληmicroατική υποδεικνύοντας στερεοτυπική επεξεργασία από τα υποκείmicroενα της έρευνας Αντιθέτως η δια-πολιτισmicroική δυνατότητα επικοινωνίας σε σχέση microε τις εικόνες εmicroφανίζεται ισχυρή ιδίως σε σχέση microε τη microη-αναπαραστατική εικόνα που παριστά τη συναισθηmicroατική εmicroπειρία του Φόβου Παραλλήλως microέσα από τα ερευνητικά αποτελέσmicroατα αναφαίνεται και η σχετική αντιστοιχία εικόνας και λέξεως-έννοιας σε σχέση microε το αρνητικό συναίσθηmicroα του Φόβου

Τα παραπάνω ευρήmicroατα υποδεικνύουν ότι υπάρχει ένα κοινό laquoεmicroπειριακόraquo πλαίσιο συγκρότησης του νοήmicroατος κατά την αντιληπτική διαδικασία που δίνει έmicroφαση στις δυναmicroικές και συναισθηmicroατικές ποιότητες της αντιληπτικής εmicroπειρίας (εκφραστική και φυσιογνωmicroική αντίληψη) και προτείνει τη βαθιά σχέση microεταξύ δράσης αντίληψης και συναισθήmicroατος η οποία διαmicroορφώνει το πεδίο του υπονοούmicroενου νοήmicroατος και δηmicroιουργεί ταυτοχρόνως το διυποκειmicroενικό επίπεδο επικοινωνίας microεταξύ θεατή και καλλιτέχνη

Τέλος τα αποτελέσmicroατα σχολιάζονται σε σχέση microε τα χαρακτηριστικά του lsquoστυλrsquo και της lsquoδιάθεσηςrsquo στα έργα Τέχνης καθώς επίσης και microε τη λειτουργία των αρνητικών συναισθηmicroάτων στην Τέχνη και τη διαδικασία της εν-συναίσθησης

21

Φαντασία και εικόνα η θεmicroελίωση της microιmicroητικής απεικόνισης στη βυζαντινή αισθητική

Μαρία Φιολιτάκη

Υπ ∆ρ Φιλοσοφίας Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Η έννοια της φαντασίας κληροδοτείται από την αρχαιοελληνική

στη βυζαντινή σκέψη microε όλο το παραδοσιακό φορτίο της Στην πλατωνική φιλοσοφία ως φαντασία νοείται ο συνδυασmicroός των λειτουργιών της αίσθησης και της κρίσης (της δόξας) Αντίθετα για τον Αριστοτέλη η φαντασία είναι microια αντιληπτική λειτουργία που προκαλείται από την αισθητηριακή αντίληψη και διαδραmicroατίζει σηmicroαντικό ρόλο στη διαδικασία της γνώσης

Στο πλαίσιο του ιδιόmicroορφου φιλοσοφικού εκλεκτικισmicroού τους οι βυζαντινοί θα αναζητήσουν στις δύο αρχαίες φιλοσοφικές παραδόσεις τη γνωσιοθεωρητική θεmicroελίωση (και τη νοmicroιmicroοποίηση) για τη δηmicroιουργία και τη χρήση της microιmicroητικής απεικόνισης του (υπερβατικού) προτύπου Έτσι η βυζαντινή φαντασία παρουσιάζεται ως microέρος του εγχειρήmicroατος για την αναζήτηση microιας υπερβατικής αλήθειας καθώς τίθεται microεταξύ εmicroπειρίας και κατανόησης είναι η διαδικασία σύνθεσης των εmicroπειρικών δεδοmicroένων και το προπαρασκευαστικό στάδιο για τη νοητική σύλληψη της εικόνας ως συmicroβόλου

Ίσως δεν θα ήταν υπερβολική η διαπίστωση ότι τελικά οι βυζαντινοί στοχαστές δεν αρκέστηκαν microόνο στη γόνιmicroη αφοmicroοίωση βασικών αρχών της αρχαιοελληνικής σκέψης προκειmicroένου να διατυπώσουν τη δική τους θέση αλλά πραγmicroατοποίησαν και σε ορισmicroένα σηmicroεία microια υπέρβαση Η βυζαντινή φαντασία δεν είναι παθητική διότι αφού προσλάβει ένδον το γνωστόν το επεξεργάζεταιmiddot όmicroως δεν είναι ενεργητική όπως η στωική φαντασία δεν καταλαmicroβάνει απλώς τα αισθητηριακά δεδοmicroένα αλλά microπορεί να ανεξαρτητοποιηθεί από αυτά ndashέστω και αν αυτή η ανεξαρτησία σηmicroαίνει την καταδίκη της

Οι βυζαντινοί στοχαστές διακρίνουν δύο σηmicroασίες της έννοιας (α) τη φαντασία ως αντιληπτικό στάδιο που παραπέmicroπει στην αριστοτελική παράδοση και νοmicroιmicroοποιεί την αναγωγική χρήση της εικόνας και (β) τη φαντασία ως διαδικασία δηmicroιουργίας νοητικών εικόνων και ως πηγή έmicroπνευσης για εικόνες ζωγραφικής

22

Η αισθητική της microεταmicroφίεσης

Νίκος Ψιλάκης Συγγραφέας

Οι εθιmicroικές αποκριάτικες microεταmicroφιέσεις της Κρήτης απηχούν την lsquoαισθητική της παρωδίαςrsquo και την τάση διακωmicroώδησης που αποσκοπεί στην πρόκληση ευθυmicroίας Ωστόσο η χρήση αρχέγονων γονιmicroικών και αναπαραγωγικών συmicroβόλων καθώς και οι ειδικοί χοροί (όπως ο laquoαρκουδιάρηςraquo των ανατολικών υπωρειών του Ψηλορείτη) αποτελούν στοιχεία που συνδέουν τα κυρίαρχα ως τη δεκαετία του 1960 αποκριάτικα δρώmicroενα microε τις τελετές γονιmicroότητας

Στην εισήγηση εξετάζονται microερικές από τις πιο χαρακτηριστικές ανθρωποmicroορφικές microάσκες της Κρήτης η κατασκευή τους και ο τρόπος microε τον οποίο απεικονίζεται η ανθρώπινη microορφή στις παραδοσιακές microεταmicroφιέσεις Επιπλέον διερευνάται η σύζευξη των αντιθέτων στα δρώmicroενα της Αποκριάς και της Καθαρής ∆ευτέρας όπως το ιερό και το ανίερο το ωραίο και το άσχηmicroο το σεmicroνό και το άσεmicroνο

23

24

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΟΜΙΛΗΤΩΝ

Αικατερινίδης Γεώργιος ∆ρ Φιλολογίας τ ∆ιευθυντής Ερευνών Κέντρου Λαογραφίας Ακαδηmicroίας Αθηνών Επίτιmicroος ∆ιδάκτωρ Τmicroήmicroατος Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανmicroίου Κρήτης

Ανδρουλιδάκης Κώστας Επ Καθηγητής Φιλοσοφίας Πανmicroιο Κρήτης

Αποστολοπούλου Γεωργία Καθηγήτρια Φιλοσοφίας Πανmicroιο Ιωαννίνων

Γεωργάκη Αναστασία Λέκτωρ Μουσικής Τεχνολογίας Πανmicroιο Αθηνών

∆ροσοφορίδου Ελένη ∆ρ Ιστορίας της τέχνης

Ζεiumlmicroπέκης Ιωάννης Αν Καθηγητής Φιλοσοφίας Πανεπιστήmicroιο Grenoble

Ζήβας ∆ιονύσης Οmicroότιmicroος Καθηγητής ΕΜΠ Πρόεδρος ∆Σ Ιδρύmicroατος lsquoΠαναγιώτη amp Έφης Μιχελήrsquo

Ζωγραφίδης Γιώργος Επ Καθηγητής Φιλοσοφίας Πανmicroιο Κρήτης

Καϊmicroάκης Παύλος Αν Καθηγητής Φιλοσοφίας Αριστοτέλειο Πανmicroιο Θεσσαλονίκης

Καλιγιάννης Μανόλης Zωγράφος τ ∆ιευθυντής Μουσείου Terriade

Κάλφας Βασίλης Καθηγητής Φιλοσοφίας Αριστοτέλειο Πανmicroιο Θεσσαλονίκης

Κουγιουmicroουτζάκης Γιάννης Καθηγητής Ψυχολογίας Πανmicroιο Κρήτης

Μαραγκός Γιώργος Αν Καθηγητής Φιλοσοφίας Πανmicroιο Κρήτης

Μαζοκοπάκη Αικατερίνη Υπ ∆ρ Αναπτυξιακής Ψυχολογίας

Μιράσγεζη Αθηνά ∆ρ Φιλοσοφίας Ειδικός Επιστήmicroων Πανmicroιο Αθηνών

Νικολακάκης Γιώργος Αν Καθηγητής Κοινωνικής Ανθρωπολογίας Πανmicroιο Κρήτης

Πάγκαλος Μιχάλης ∆ρ Φιλοσοφίας ∆ιδάσκων θέσης lsquoΜιχελήrsquo Πανmicroιο Κρήτης

Παπαδοπεράκη Ασπασία Γλύπτρια

Παπασταθόπουλος Στάθης ∆ρ Αναπτυξιακής Ψυχολογίας ∆ιδάσκων Π∆ 40780 Πανmicroιο Κρήτης

Παπαχριστόπουλος Νίκος ∆ρ Κοινωνιολογίας

Παρισάκη Θεόπη Αν Καθηγήτρια Φιλοσοφίας Αριστοτέλειο Πανmicroιο Θεσσαλονίκης

Πούλος Παναγιώτης Επ καθηγητής Φιλοσοφίας και Αισθητικής ΑΣΚΤ

Πρώιmicroος Κωνσταντίνος ∆ρ Φιλοσοφίας ∆ιδάσκων θέσης lsquoΜιχελήrsquo Πανmicroιο Κρήτης

Σταmicroατοπούλου ∆έσποινα Λέκτορας Ψυχολογίας Πανmicroιο Κρήτης

Φιολιτάκη Μαρία Υπ ∆ρ Φιλοσοφίας Πανmicroιο Κρήτης

Ψιλάκης Νίκος Συγγραφέας

5

παραmicroένει απροσδιόριστη αφού ούτε microιmicroείται ούτε αναπαριστάνει δεν είναι όmicroως και χωρίς νόηmicroα αλλά περικλείει ένα είδος στοχασmicroού χωρίς γλώσσα

Ενώ ο άνθρωπος microετά τη microεταφυσική δεν βρίσκει σταθερό σηmicroείο για να στηρίξει την ύπαρξή του η εικόνα της microοντέρνας ζωγραφικής τού προσφέρει ένα στήριγmicroα κρυφού νοήmicroατος και δεν τον αφήνει να καταρρεύσει υπό το βάρος της ανυπόφορης συνείδησης της υπαρξιακής αβεβαιότητάς του Ωστόσο αυτή η ανακούφιση διαρκεί όσο και η θεώρηση της εικόνας και δεν microεταθέτει τον θεατή στη microεταφυσική βεβαιότητα

H ανακοίνωση περιλαmicroβάνει συστηmicroατική ανάλυση και κριτική αποτίmicroηση της θεωρίας του Gehlen

Φύση και ηχητικά περιβάλλοντα στο έργο του Ι Ξενάκη

Ασπασία Γεωργάκη Λέκτωρ Μουσικής Τεχνολογίας

Τmicroήmicroα Μουσικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Αθηνών

laquo hellipNα ευαισθητοποιείσαι microε τα φυσικά φωτεινά φαινόmicroεναmiddot κεραυνός

σύννεφα σπινθηροβόλα θάλασσα ουρανός ηφαίστεια αντικατοπτρισmicroοίhellip Να προτιmicroάς τον ίλιγγο που δηmicroιουργεί η άβυσσος του έναστρου

ουρανού όπου βυθίζουmicroε το κεφάλι microας ξεχνώντας τη γη που ακουmicroπούν τα πόδια microας ή επίσης τον σουρεαλισmicroό των ονείρων όπου δύο υπερφωτεινά φεγγάρια ανεβαίνουν ταυτόχρονα στον microαύρο ουρανό Στην πραγmicroατικότητα αυτό που συmicroβαίνει είναι ότι το φως είναι κοντά στη microουσική όσον αφορά τις αφηρηmicroένες όψεις του microορφές κινήσεις εντάσεις χρώmicroατα εκτάσειςhellip Να τις φαντάζεσαι να τις συνδυάζεις να τις αντιπαραθέτεις να τις κάνεις να εξελίσσονται σαν φωτεινά τοπία γαλαξιών και διαστρικά αέρια που φωτίζονται από νέους γαλάζιους ήλιους ή διαφορετικά σε γιγαντιαίες κινήσεις εmicroπνεόmicroενες από τις εκρήξεις του supernovaehellipraquo

Ι Ξενάκης Mουσική φωτεινή για τα microάτια συmicromicroετρικά στην ηχητική microουσική για τα αυτιά

Ο Ξενάκης πρωτοπόρος συνθέτης και στοχαστής του 20ου αιώνα που εξερεύνησε τις σχέσεις microουσικής microαθηmicroατικών και φυσικής εφηύρε νέα εργαλεία στον χώρο της microουσικής τεχνολογίας και άνοιξε τις πύλες για τη διερεύνηση ενός άγνωστου ηχητικού σύmicroπαντος όπου η φύση παίζει

ldquoFestival dAutomne agrave Paris 1972-1982rdquo Jean-Pierre Leonardini Marie Collin και Joseacutephine Markovits Ed MessidorTemps Actuels Παρίσι 1982 σ 218

6

πρωταρχικό ρόλο microνηmicroοσύνης και υλικού αφετηρίας για την πραγmicroάτωση των ιδεών του

Στο πλαίσιο αυτής της ανακοίνωσης θα αναφερθούmicroε εν συντοmicroία στην πολυπρισmicroατική προσωπικότητα του Ι Ξενάκη χαρακτηρίζοντάς τον σαν laquoγεφυροποιόraquo στον χώρο και στον χρόνο microέσα στο παγκόσmicroιο σύmicroπαν της microουσικής και θα συνεχίσουmicroε microε τη συmicroβολή του στην ανάδειξη του ηχητικού και φυσικού περιβάλλοντος της φύσης microέσα από τα ριζοσπαστικά έργα του

Μέσα από microια microεθοδολογική προσέγγιση θα αναδείξουmicroε τις διόδους αναφοράς της φύσης στο έργο του όπως η microίmicroηση της φύσης microέσω οργανικών ήχων η ανάδειξη της έννοιας του χώρου στη microουσική microε κύριο άξονα τη φύση τα φωτεινά και ηχητικά περιβάλλοντα των πολυτόπων σε διάδραση microε το φυσικό περιβάλλον των Μυκηνών και της Περσέπολης την έννοια του συνεχούς που υπάρχει στη φύση και τη microεταφορά του στον οργανικό ήχο κά

Η παρουσία της φύσης στο έργο του Ιάννη Ξενάκη έρχεται και επανέρχεται microε διαφορετικές microορφέςmiddot microέσα από τα πολύτοπα που διαδραmicroατίζονται στην άγρια φύση (microεταφέροντας τις microνήmicroες του παρελθόντος στο σήmicroερα) έως και την αναπαράσταση ηχητικών περιβαλλόντων σε έργα του microε όργανα όπου ανακαλεί microνήmicroες από τη νεανική του ηλικία

Ο Ξενάκης χαράσσει microια νέα αιθητική όχι microόνο στον χώρο της microουσικής και εν γένει των τεχνών όπως επίσης της σύmicromicroειξης τεχνών και επιστήmicroης αλλά επίσης και στον χώρο της ακουστικής οικολογίας όπου η φύση πρωτοστατεί σαν πηγή έmicroπνευσης και δηmicroιουργίας

Η εικονοκλαστική τάση στις εικαστικές τέχνες microετά το ΄60

Ελένη ∆ροσοφορίδου ∆ρ Ιστορίας της Τέχνης του Πανεπιστηmicroίου του Manchester

Στα microέσα της δεκαετίας του lsquo60 έκανε την εmicroφάνισή της microια microορφή τέχνης που έγινε γνωστή ως laquoεννοιολογικήraquo Αυτό το είδος τέχνης χρησιmicroοποίησε αντί άλλου υλικού τις υπάρχουσες θεωρίες περί τέχνης και microέσα στη γενικότερη τάση αmicroφισβήτησης των αρχών του Μοντερνισmicroού έφτασε στο έσχατο σηmicroείο ν΄ αmicroφισβητήσει το ότι η ύπαρξη υλικού αντικειmicroένου είναι απαραίτητη για την ύπαρξη τέχνης Αυτό οδήγησε σε κάποια ακραία συmicroπεράσmicroατα Αφενός δηmicroιουργήθηκε

7

η πεποίθηση ότι βιώνουmicroε το τέλος της τέχνης Αφετέρου κλονίστηκαν οι ήδη αmicroφισβητούmicroενες προσπάθειες ορισmicroού της τέχνης microε αποτέλεσmicroα η παραγωγή τέχνης των τελευταίων σαράντα χρόνων να αποτελεί microια σειρά πειραmicroατισmicroών προς κάθε κατεύθυνση χωρίς καmicroία αίσθηση συνοχής

Ως συνέπεια οι θεσmicroοί που περιβάλλουν και προβάλλουν την καλλιτεχνική παραγωγή εmicroφανίζονται ανεπαρκείς σε αυτόν τον ρόλο καθιστώντας αναγκαία την αναπροσαρmicroογή τους Τη microεγαλύτερη δυσκολία αντιmicroετώπισε και αντιmicroετωπίζει ακόmicroα η θεωρητική προσέγγιση της τέχνης αυτής Μέρος της δυσκολίας αποτελεί το γεγονός ότι ο τρόπος που microιλούmicroε για την τέχνη έγινε το ίδιο το περιεχόmicroενο της εννοιολογικής τέχνης Ο Α Danto θεωρεί ότι η περίοδος αυτή είναι microια περίοδος microετάβασης της τέχνης σ΄ ένα υψηλότερο επίπεδο αυτοσυνει-δησίας ανάλογο microε αυτό που επετεύχθη κατά τη microετάβαση στον Μοντερνισmicroό

Η εισήγηση αποτελεί microια σύγκριση της προσπάθειας αναπροσαρ-microογής των θεσmicroών στις δύο αυτές microεταβατικές περιόδους της τέχνης

Αξιολόγηση της διεπιστηmicroονικής έρευνας σrsquo ένα κλασικό πρόβληmicroα αισθητικής

Η microίmicroηση και η θεωρία της προσοmicroοίωσης

Ιωάννης Ζε iumlmicroπέκης

Αν Καθηγητής Φιλοσοφίας Πανεπιστήmicroιο Grenoble

Στην αρχαιότητα η έννοια της microίmicroησης κάλυπτε ένα σύνολο αναπαραστατικών πρακτικών που σχεδόν συmicroπίπτει microε τη σηmicroερινή έννοια της καλλιτεχνικής αναπαράστασης το θέατρο τις εικόνες την ποίηση τη microουσική Η έννοια εφαρmicroοζόταν σε γλωσσικές microη-γλωσσικές και πραξιακές αναπαραστάσεις ακόmicroα και σε ορισmicroένα αφηρηmicroένα ή microη παραστατικά είδη Το αν η αρχαία έννοια είχε την απαιτούmicroενη συνοχή παραmicroένει ανοιχτό ερώτηmicroα

Σήmicroερα η αισθητική έχει ανανεώσει την έννοια της microίmicroησης υπό έναν ενιαίο ψυχολογικό ή νοητικό ορισmicroό παρmicroένο από τη γνωστική ψυχολογία την προσποίηση (ή lsquoπροσποιηmicroένη πεποίθησηrsquo make-believe) που άλλοτε απλά ονοmicroάζεται φαντασία και άλλοτε πάλι σε λιγότερο φαινοmicroενολογικό επίπεδο περιγραφής προσοmicroοίωση Έτσι η σύγχρονη θεωρία εξηγεί την καλλιτεχνική αναπαράσταση και την

8

ιδιαιτερότητά της επικαλούmicroενη την ύπαρξη ειδικών νοητικών στάσεων και λειτουργιών Η θεωρία της προσποίησης διατυπώθηκε για πρώτη φορά από τον Kendall Walton το 1973 και σταδιακά οδήγησε σε αλλαγή παραδείγmicroατος στην αισθητική αντικαθιστώντας τα γλωσσικά microοντέλα (Beardsley Goodman) microrsquoένα microοντέλο εmicroπνευσmicroένο από τη φιλοσοφία του νου Μεταξύ των δυνατών σηmicroείων της νέας θεωρίας είναι ο ισχυρισmicroός της ότι υπάρχουν στενές σχέσεις microεταξύ της καλλιτεχνικής αναπαράστασης και άλλων πρωταρχικών δραστηριοτήτων όπως το παιγνίδι και η φαντασία η εξήγηση που προτείνει της φαινοmicroενολογικής εmicroπειρίας των microυθοπλασιών και η προσπάθειά της να εξηγήσει τη σηmicroασία της τέχνης επικαλούmicroενη την παρουσία microιας ειδικής ανθρώπινης ικανότητας

Ωστόσο παραmicroένει άγνωστο το πώς ανταποκρίνεται η θεωρία στα αιτήmicroατα αντιπάλων και παλαιότερων θεωριών ή και καθηmicroερινών διαισθήσεων που αφορούν την τέχνη λχ στις κοινές πεποιθήσεις ότι η τέχνη αξίζει ως microορφή γνώσης και ότι τα έργα έχουν συmicroβολικές αξίες ακόmicroα και όταν πρόκειται για microυθοπλασίες Συνεπώς η σύγχρονη θεωρία της microίmicroησης διατρέχει ένα παλαιό κίνδυνο ndash ότι αδυνατεί να εξηγήσει αφrsquoενός τη σηmicroασία των έργων τέχνης αφrsquoετέρου τις πολύπλοκες αντιδράσεις των ανθρώπινων υποκειmicroένων απέναντι σrsquoαυτά Θα παρουσιάσω σύντοmicroα τα επιχειρήmicroατα υπέρ και κατά των διεπιστηmicroονικών εφαρmicroογών σε τούτο τον τοmicroέα υποδεικνύοντας προς ποιες κατευθύνσεις θα microπορούσε να αναπτυχθεί η έρευνα έτσι ώστε να παραmicroείνει χρήσιmicroη για τον προσδιορισmicroό της αξίας και της λειτουργίας της τέχνης

Παλαιές και νέες εικονοmicroαχίες από τον Λέοντα Γ΄ στους ταλιmicroπάν

Γιώργος Ζωγραφίδης Επ Καθηγητής Φιλοσοφίας

Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Τι κοινό υπάρχει ανάmicroεσα στον πιστό που φιλάει την εικόνα του θεού του στον υπήκοο που θυmicroιατίζει το άγαλmicroα του αυτοκράτορά του στον πολίτη που γκρεmicroίζει την προτοmicroή του πρώην δικτάτορα και στον επισκέ-πτη του microουσείου που microαχαιρώνει τον πίνακα του Πουσσέν laquoΧορός γύρω από τον χρυσό microόσχοraquo Ανάmicroεσα στην αποκαθήλωση της εικόνας του Χριστού από τον Λέοντα Γ΄ Ίσαυρο και στον αποκεφαλισmicroό του

9

λαξευmicroένου Βούδα από τους αφγανούς ταλιmicroπάν Το γεγονός ότι απέναντι σε όλες αυτές τις εικόνες προκαλείται microια ανθρώπινη συmicroπεριφορά lsquoΒλέπω την εικόναrsquo σηmicroαίνει εδώ ότι συmicroπεριφέροmicroαι προς αυτήν microrsquo έναν συγκεκριmicroένο τρόπο υπό συγκεκριmicroένες συνθήκες ndashη εικόνα είναι η χρήση της

Και τι κοινό υπάρχει ανάmicroεσα στην εξορία των ποιητών από την πλατωνική πολιτεία και στους lsquoχριστιανικούς θεσmicroούςrsquo του Καλβίνου στη βιβλική απαγόρευση των ειδώλων και στα κηρύγmicroατα καταδίκης του κινηmicroατογράφου

Εικονόφιλοι και εικονοmicroάχοι συmicroφωνούν τουλάχιστον σε ένα πράγmicroα στη δύναmicroη της εικόνας Ο εικονοmicroάχος δεν αρνείται αυτήν τη δύναmicroηmiddot αρνείται την εικόνα ακριβώς επειδή και ο ίδιος αναγνωρίζει (και συχνά φοβάται) τη δύναmicroή της Είναι ο φόβος απέναντι στο αισθητό που τελικά καταλήγει στη λογοκρισία των αισθήσεων Ο εικονοmicroάχος δεν διανοείται να εκχωρήσει στις αισθήσεις το δικαίωmicroα να αναπαριστάνουν το νοητό και microέσω της τέχνης να το διαιωνίζουν Κρατά για τον λόγο το δικαίωmicroα να θεσπίζει σηmicroασίες και στη διαmicroάχη για κυριαρχία ανάmicroεσα στα εικονιστικά και τα γλωσσικά σηmicroεία τάσσεται υπέρ των δεύτερων

Η στάση απέναντι στην εικόνα είναι κάτι πολύ περισσότερο από ένα πρόβληmicroα της θρησκευτικής τέχνης και η στάση αυτή (microε κάθε δυνατή εκδοχή της) παραmicroένει βαθιά ριζωmicroένη στους πολιτισmicroούς των τριών microονοθεϊστικών θρησκειών και προϋποθέτει (επικαλείται ή συγκροτεί) microια θεωρία για την πραγmicroατικότητα και τους τρόπους microε τους οποίους ο άνθρωπος επιδιώκει να την γνωρίσει να microιλήσει γιrsquo αυτήν και microην το ξεχνάmicroε να την ζήσει

Αριστείδης Κοϊντιλιανός ένας ιδιότυπος αισθητικός της microουσικής

στην Ύστερη Αρχαιότητα

Παύλος Καϊmicroάκης Αν Καθηγητής Φιλοσοφίας

Τmicroήmicroα Φιλοσοφίας amp Παιδαγωγικής Αριστοτέλειο Πανεπιστήmicroιο Θεσσαλονίκης

Από τους ελληνιστικούς χρόνους και microετά στην αρχαία ελληνική γραmicromicroατεία εmicroφανίζεται πληθώρα θεωρητικών κειmicroένων αφιερωmicroένων στη microουσική Τα περισσότερα από αυτά πραγmicroατεύονται κυρίως τεχνικά θέmicroατα και θα εντάσσονταν σήmicroερα microάλλον στην περιοχή της microουσικολογίας

10

Ξεχωριστή θέση ανάmicroεσα στα κείmicroενα αυτά κατέχει ένα έργο microε τίτλο Περί microουσικής για τον συγγραφέα του οποίου γνωρίζουmicroε microόνο το όνοmicroα Αριστείδης Κοϊντιλιανός Το έργο παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον γιατί πέρα από τα καθαρά microουσικολογικά θέmicroατα αναφέρεται επίσης και σε θέmicroατα αισθητικής της microουσικής προσπαθώντας να δείξει πως η microουσική microέσα από την αρmicroονία microάς παρέχει ένα κατανοητό microοντέλο για την κατανόηση της φυσικής και microεταφυσικής πραγmicroατικότητας και εποmicroένως την απόκτηση υψηλότερης γνώσης microέσω της φιλοσοφίας

Βεβαίως όπως συmicroβαίνει και microε τα περισσότερα έργα αυτής της εποχής οι απόψεις που παρουσιάζει ο συγγραφέας δεν είναι πάντοτε πρωτότυπες αλλά αυτό δεν microειώνει τη σηmicroασία του έργου αφού microας microεταφέρει πολύ σηmicroαντικές πληροφορίες για εξέχοντες θεωρητικούς της microουσικής όπως ο ∆άmicroων ή ο Αριστόξενος ο Ταραντίνος οι οποίες δεν microας είναι γνωστές από άλλες πηγές

Στην ανακοίνωση θα παρουσιάσουmicroε ορισmicroένα από τα πιο ενδιαφέροντα θέmicroατα αυτής της ιδιόρρυθmicroης lsquomicroουσικής εγκυκλοπαί-δειαςrsquo της αρχαιότητας

Η αισθητική ως βίωmicroα η περιπέτεια της microοντέρνας τέχνης

Μανόλης Καλιγιάννης

Ζωγράφος τ ∆ιευθυντής Μουσείου Terriade

Τέχνη και νεωτερικότητα microε αναφορές κυρίως στη ζωγραφική Η διαρκής αναζήτηση microιας νέας lsquoαισθητικήςrsquo microε άξονα την καινοτοmicroία της microορφής στη διάρκεια του 20ου αιώνα

Τα παραδείγmicroατα που θα εκτεθούν αναφέρονται στη βιωmicroατική εmicroπειρία ενός νέου ζωγράφου στο microεταπολεmicroικό Παρίσι

11

Ο Πλάτων και η αττική κωmicroωδία

Βασίλης Κάλφας Καθηγητής Φιλοσοφίας

Τmicroήmicroα Φιλοσοφίας amp Παιδαγωγικής Αριστοτέλειο Πανεπιστήmicroιο Θεσσαλονίκης

Είναι γεγονός ότι όταν ο Πλάτων επιλέγει να δώσει στη φιλοσοφία του διαλογική microορφή δεν υπάρχει καθιερωmicroένος τρόπος έκφρασης της φιλοσοφίας Οι φιλόσοφοι του 6ου και του 5ου αιώνα πΧ έχουν εκφραστεί microε αρκετούς διαφορετικούς τρόπους microε την πεζή πραγmicroατεία microε την ποίηση microε χρησmicroικά αποφθέγmicroατα Ο φιλοσοφικός διάλογος είναι ένα νέο λογοτεχνικό είδος που καθιερώνεται από τον Πλάτωνα και τους άλλους microαθητές του Σωκράτη Αν αναζητήσει ωστόσο κανείς σε ποιο γνωστό λογοτεχνικό είδος βρίσκεται πιο κοντά ο πλατωνικός διάλογος η αττική κωmicroωδία είναι χωρίς αmicroφιβολία η επικρατέστερη απάντηση

Στην ανακοίνωση συγκεντρώνονται και αναλύονται οι σκόρπιες αναφορές του ίδιου του Πλάτωνα στον Αριστοφάνη και στην κωmicroωδία κυρίως στην Πολιτεία στο Συmicroπόσιο και στον Φίληβο

Από την άλλη πλευρά φαίνεται ότι ο Σωκράτης υπήρξε αγαπηmicroένη φιγούρα των κωmicroικών ποιητών του τέλους του 5ου αιώνα εκπροσωπώντας τη λαϊκή εικόνα του φιλοσόφου Με βάση τις σωζόmicroενες κωmicroωδίες του Αριστοφάνη επιχειρείται η αξιολόγηση του ρόλου του Σωκράτη στο πλαίσιο της αττικής κωmicroωδίας και η συσχέτισή του microε συγγενείς microορφές της κωmicroωδίας όπως ο Ευριπίδης

Η microουσική πριν και microετά την εmicroφάνιση του ανθρώπινου είδους

Αικατερίνη Μαζοκοπάκη Υπ ∆ρ Αναπτυξιακής Ψυχολογίας

Γιάννης Κουγιουmicroουτζάκης Καθηγητής Ψυχολογίας

Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Η microουσική σήmicroερα όσο ποτέ άλλοτε απασχολεί συστηmicroατικά τους ψυχολόγους που microελετούν την ανθρώπινη ανάπτυξη Σε πειραmicroατικές και νατουραλιστικές microελέτες διερευνούν την καταγωγή και την ανάπτυξη των microουσικών ικανοτήτων στον ιστορικό χρόνο και στον πολιτισmicroικό χώρο που αναδύονται κατά την οντογένεση Τα τελευταία 20 χρόνια η microελέτη των microουσικών χαρακτηριστικών (προσωδία ρυθmicroός microελωδία

12

κτλ) που εmicroφανίζονται στην αλληλεπίδραση βρέφους-σηmicroαντικού άλλου απέφερε ανέλπιστους καρπούς ενδεικτικούς του laquomicroουσικού νουraquo microε τον οποίο έρχεται στον κόσmicroο κάθε νεογνό και της laquomicroουσικής αλληλεπίδρασηςraquo microέσα στην οποία αναθρέφεται αναπτύσσεται εmicroποδίζεται καταστέλλεται ή εκτινάσσεται η microουσική ικανότητα διεργασία στην οποία ο ρόλος κάθε οικογενειακής ή τοπικής microικρο-κουλτούρας είναι τεράστιος Απουσία της microουσικής ικανότητας στα βρέφη ndashαmicroουσίαndash δηmicroιουργεί πολλά προβλήmicroατα στην ανάπτυξή τους

Η πρώτη οmicroιλήτρια θα παρουσιάσει ερευνητικό υλικό από το Εργαστήριο Ψυχολογίας του Τmicroήmicroατος Φιλοσοφικών και Κοινωνικών Σπουδών το οποίο microαρτυρεί τον έmicroφυτο εξοπλισmicroό των microουσικών ικανοτήτων κατά τον πρώτο χρόνο της ζωής στην παρουσία και στην απουσία microουσικών ερεθισmicroών και στην παρουσία και στην απουσία της microητέρας

Ο δεύτερος οmicroιλητής θα θίξει την καταγωγή την εξέλιξη και την ανάπτυξη της microουσικής σε επίπεδο ειδών Τα διεπιστηmicroονικά δεδοmicroένα συγκλίνουν στην ενίσχυση της άποψης ότι η microουσική ως microορφή επικοινωνίας προηγείται της εmicroφάνισης του είδους microας και microέσα στο είδος microας προηγείται της ανάδυσης της γλώσσας Βασικό κίνητρό της φαίνεται ότι είναι το microοίρασmicroα σε επίπεδο ατόmicroων και οmicroάδων ενώ microεγάλο microέρος της αισθητικής της δεν είναι καρπός microάθησης

Η microουσική εmicroπειρία ως ψυχονοητική λειτουργία

Γιώργος Μαραγκός Αν Καθηγητής Φιλοσοφίας

Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Αντιπαραβάλλοντας τη microουσική microε τη γλωσσική εmicroπειρία ο Ray Jackendoff έχει προτείνει ένα θεωρητικό πλαίσιο που περιλαmicroβάνει microια lsquoγενετική γραmicromicroατικήrsquo της τονικής microουσικής και ένα σύνολο από υποθέσεις σχετικά microε τις ψυχονοητικές λειτουργίες όσες είναι δυνατόν να συνυφαίνονται microε τη microουσική εmicroπειρία Οι υποθέσεις αυτές αφορούν την αντιληπτική και τη συγκινησιακή συνιστώσα του microουσικού βιώmicroατος και εν πολλοίς εξειδικεύουν στο microουσικό πεδίο γενικές υποθέσεις από τα πεδία της γνωσιακής ψυχολογίας και της φιλοσοφίας του νου Επί παραδείγmicroατι κατά τον Jackendoff η microουσική αντίληψη έχει ως υπόβαθρο έmicroφυτους microηχανισmicroούς ακουστικής οργάνωσης ως προς τη χρονική τη microελωδική και την αρmicroονική διάσταση Οι εν λόγω

13

microηχανισmicroοί πάντα κατά τον Jackendoff λειτουργούν σύmicroφωνα microε το σχήmicroα της παράλληλης επεξεργασίας Από την άλλη η microουσική απόλαυση είναι δυνατόν να θεωρηθεί ότι σχετίζεται microε ένα σχετικά lsquoστεγανόrsquo microηχανισmicroό διά του οποίου η microουσική αντίληψη και συγκινησιακή απόκριση συντίθενται ως ολική microουσική εmicroπειρία

Το πρόσωπο στο έργο του James Ensor

Αθηνά Μιράσγεζη ∆ρ Φιλοσοφίας Ειδικός Επιστήmicroων

Τmicroήmicroα Φιλοσοφίας Παιδαγωγικής amp Ψυχολογίας Πανεπιστήmicroιο Αθηνών

Το έργο του Βέλγου ζωγράφου James Ensor χαρακτηρίζεται από microια ταυτόχρονη εmicromicroονή στο καρναβάλι και στον θάνατο Μεταmicroφιεσmicroένοι και σκελετοί συνυπάρχουν στους πίνακές του Η microάσκα είναι η κυρίαρχη microορφή ndash το γυmicroνό ανθρώπινο κρανίο θα είναι η πίσω όψη της microάσκας Οι σκελετοί κυκλοφορούν ντυmicroένοι όπως οι άνθρωποι Οι άνθρωποι φορούν τη microάσκα για πρόσωπο δεν έχουν άλλο πρόσωπο από τη microάσκα Μάσκες άσπρες αλλά και ροδαλές που τίποτα δεν προδίδει ότι είναι microάσκες παρά microόνο το τέρmicroα τους αφήνουν γρήγορα ακάλυπτο το κεφάλι ενός ανυποψίαστου ανθρώπου Αφθονούν όmicroως και οι ασώmicroατες microάσκες που περιτριγυρίζουν περικυκλώνουν πνίγουν τα ζωντανά πρόσωπα ndashτα ζωντανά πρόσωπα θα χρησιmicroοποιηθούν ως έσχατες microάσκες

Τα ερωτήmicroατα που γεννιούνται είναι πολλά Η microάσκα αποκαλύπτει ή αποκρύπτει Απελευθερώνει ή φυλακίζει Το σώmicroα που έχει για κεφάλι microια microάσκα είναι άψυχο όπως αυτή ή δίνει αυτό ψυχή στη microάσκα και τελικά η microάσκα τού παίρνει την ψυχή του για να ζήσει αυτή Βλέπουmicroε ανθρώπους που φορούν microάσκες ή microάσκες που έχουν microεταmicroφιεστεί σε ανθρώπους

Η microάσκα έλκει την καταγωγή της από τους θεούς τον θάνατο και το θέατρο Ο ρόλος της microάσκας στο έργο του Ensor θα γίνει πιο κατανοητός microέσα από microια διεπιστηmicroονική θεώρηση της microάσκας (ανθρωπολογική ψυχολογική)

14

Κοινωνία και οργάνωση του χώρου στη νήσο Γαύδο

Γιώργος Νικολακάκης Αν Καθηγητής Κοινωνικής Ανθρωπολογίας

Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Μια ανθρωπολογική και ιστορική προσέγγιση των κοινωνικών και οικονοmicroικών διαδικασιών που microορφοποίησαν ένα microοντέλο οργάνωσης του χώρου

Γίνονται αναφορές στη microορφή εγκατάστασης και κατοίκησης καθώς και στην αξιοποίηση και εκmicroετάλλευση του χώρου

Η νεωτερικότητα ως ροmicroαντική υποκειmicroενικότητα

Μιχάλης Πάγκαλος ∆ρ Φιλοσοφίας ∆ιδάσκων στη θέση lsquoΜιχελήrsquo

Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

1 Η απόσχιση της καντιανής αισθητικής από τους κανόνες της αρχαίας

Ποιητικής 2 Η νιτσεϊκή lsquoαποθέωσηrsquo της τέχνης και του καλλιτέχνη 3 Thomas Mann η φιγούρα του ροmicroαντικού καλλιτέχνη microέσα στη ναζιστική

ιδεολογία 4 Ολοκληρωτισmicroός η τέχνη ως πολιτική θρησκεία 5 Αναπαράσταση versus έκφρασης Η αξία της επιστροφής στην αρχαία

Ποιητική Θα microελετήσουmicroε την έννοια της laquoροmicroαντικής υποκειmicroενικότηταςraquo ως έννοια-κλειδί προκειmicroένου να κατανοήσουmicroε το φαινόmicroενο της νεωτερικότητας Η θέση ότι η τέχνη αποτελεί την πλέον αξιόπιστη lsquoανθρωπολογίαrsquo της εποχής microας έχει υποστηριχτεί microεταξύ άλλων και από τον καναδό φιλόσοφο Charles Taylor στο microνηmicroειώδες έργο του Sources of the Self (1989)

Θα εξετάσουmicroε ορισmicroένες βασικές κατηγορίες της καντιανής αισθητικής οι οποίες αποmicroάκρυναν ρητά την τέχνη από τον ορισmicroό που της είχε δώσει ο Αριστοτέλης στην Ποιητική του δηλ ως microιmicroήσεως πράξεως αποσκοπούσας στη διέγερση του φιλανθρώπου στοιχείου microέσα στον άνθρωπο

Περνώντας αναγκαίως από τον σταθmicroό-Νίτσε θα δούmicroε να ιχνογραφείται ενώπιόν microας ο νεωτερικός (microετα)-ροmicroαντικός καλλιτέχνης

15

και η νεωτερική έννοια της καλλιτεχνικής συγκίνησης και του συναισθήmicroατος Το ροmicroαντικό έργο τέχνης δεν ενσωmicroατώνεται πλέον στη microεγάλη κλίmicroακα του όντος (Α Lovejoy The great Chain of Being 1964) αλλά την παραβιάζει και την διαρρηγνύει διανοίγοντας τη δυνατότητα microιας διαρραγής του αρχαίου κόσmicroου microέσω της ανάδυσης της νεωτερικής ροmicroαντικής υποκειmicroενικότητας

Με αφετηρία τις microεγάλες λογοτεχνικές συνθέσεις των Thomas Mann και Robert Musil θα δούmicroε ακολούθως τον τρόπο microε τον οποίο η ανωτέρω φιγούρα του ροmicroαντικού καλλιτέχνη εργαλειοποιήθηκε και διαστρεβλώθηκε προκειmicroένου να υπηρετήσει τους σκοπούς του ναζιστικού κράτους στο οποίο η laquoτέχνηraquo αποτέλεσε ισχυρό υποκατάστατο της θρησκείας Η άποψη ότι ο ολοκληρωτισmicroός υπήρξε microια laquoπολιτική θρησκείαraquo που εσωκλείει microια laquoροmicroαντικήraquo ρίζα έχει microεταξύ άλλων υποστηριχτεί από τον φιλόσοφο Philippe Lacoue-Labarthe (Le mythe nazi 1991) και από τον γνωστό γάλλο ανθρωπολόγο Louis Dumont (Essais sur lrsquoIndividualisme 1983)

Τη στιγmicroή λοιπόν που η ροmicroαντική ιδέα της έκφρασης καταδεικνύει microε την εργαλειοποίησή της από τον ναζισmicroό τα όριά της το κρίσιmicroο ερώτηmicroα που τίθεται είναι εάν η αρχαιοελληνική έννοια της microίmicroησης microπορεί να ενοφθαλmicroίζει ακόmicroη microια καίρια σηmicroασία για την κατανόηση της σύγχρονης καλλιτεχνικής δηmicroιουργίας Το ερώτηmicroα αυτό το οποίο θεωρώ αποφασιστικό τόσο για την κατανόηση της τέχνης όσο και για εκείνην της νεωτερικότητας αποτελεί τον άξονα περιστροφής της παρούσας εργασίας Μέτρα microέτρησης της Ελληνικής Αρχαιότητας και η χρυσή τοmicroή

ο lsquoθησαυρόςrsquo των Σιφνίων

Ασπασία Παπαδοπεράκη Γλύπτρια

Τα 16 microοιράσmicroατα των ποδών της Ελληνικής Αρχαιότητας στα microοιράσmicroατά τους έχουν microια απόλυτη αναλογική σχέση microε το ανθρώπινο σώmicroα έτσι ώστε χρησιmicroοποιώντας τα σαν εργαλεία ο αρχαίος καλλιτέχνης απέδωσε αρmicroονικά ναούς και γλυπτά που προέκυπταν από την εικονιστική οικειότητα microε το ανθρώπινο σώmicroα Στον lsquoΘησαυρόrsquo των Σιφνίων στους ∆ελφούς έχουmicroε ένα αντιπροσωπευτικό δείγmicroα γεωmicroετρικής τελειότητας καλυmicromicroένο εκπληκτικά ώστε να δίδεται microε απλότητα η οmicroορφιά και microε κυρίαρχη

16

θέση η γλυπτική Ένα από τα microεγαλύτερα αριστουργήmicroατα της αρχαϊκής γλυπτικής Στη microελέτη αποκαλύπτεται microια λογική και συνειδητή σύνθεση στη δοmicroή microε έντονη την εντύπωση της υπολογισmicroένης αρmicroονίας Αυτή η microελέτη φανερώνει ένα δείγmicroα της υψηλής συνύπαρξης των microαθηmicroατικών και της αίσθησης microε την επεξεργασία των δεδοmicroένων της Η αρχιτεκτονική microεταφορά του σώmicroατος φαντασίας οίκηση

Στάθης Παπασταθόπουλος

∆ρ Αναπτυξιακής Ψυχολογίας ∆ιδάσκων microε το Π∆ 40780 Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Σκοπός αυτής της ανακοίνωσης είναι να παρουσιαστούν κάποιοι lsquoβασικοί τρόποιrsquo της εmicroπειρίας που αν και δεν microπορούν να χαρακτηριστούν έmicroφυτοι συγκροτούνται αναπτυξιακά ως θεmicroελιώδεις οργανωτικοί τρόποι της εmicroπειρίας Θα γίνει αναφορά στο laquoσωmicroατικό σχήmicroαraquo και τον ρόλο που αναλαmicroβάνει στην ενοποίηση και οργάνωση του βασικού τρόπου επαφής του προσώπου microε το περιβάλλον την αντίληψη Η αντίληψη είναι microια ενεργητική διαδικασία οργανωmicroένη αλληλοδραστικά και πρωταρχικά διυποκειmicroενικά Η φαντασία εκδιπλώνει και συγκροτεί έναν χώρο microεταφοράς συνάντησης και συγκρότησης νοηmicroάτων από διάφορους τοmicroείς της εmicroπειρίας όπου η νοηmicroατοδότηση και ανανοηmicroατοδότηση γίνεται επί τη βάσει των σωmicroατικών βιωmicroατικών τρόπων Θα γίνει microια προσπάθεια να περιγραφεί πώς η αρχιτεκτονική εmicroπειρία καθορίζεται σε αυτό το πλαίσιο

O Λακάν το Ωραίο και το έργο τέχνης

Νίκος Παπαχριστόπουλος ∆ρ Κοινωνιολογίας ∆ιδάσκων microε το Π∆ 40780

Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Στο έβδοmicroο Σεmicroινάριο microε τίτλο Η ηθική της ψυχανάλυσης ο Λακάν διατυπώνει έναν λόγο για το Ωραίο και την έννοια της οmicroορφιάς σε σχέση microε την περίπτωση της Αντιγόνης Το Ωραίο εντοπίζεται στην ένωση microε τον θάνατο τον δεύτερο θάνατο της Αντιγόνης όπως τον

17

εκφράζει ο χορός στην τραγωδία του Σοφοκλή Το microοτίβο του δεύτερου θανάτου ως αποτύπωση του Ωραίου ένα microοτίβο που κυριαρχεί και στα έργα του Σαντ στον οποίο αναφέρεται διεξοδικά ο Λακάν στο ίδιο Σεmicroινάριο επαναπροσδιορίζει και τη σχέση του αισθητικά καλού microε την καλλιτεχνική δηmicroιουργία το έργο τέχνης στη λακανική θεωρία έρχεται να εγγραφεί σε ένα κενό σε ένα χάσmicroα στην ανολοκλήρωτη σχέση του υποκειmicroένου microε το φροϋδικό Πράγmicroα Θα γίνει microια συνοπτική παρουσίαση της θέσης αυτής

Η ζωγραφική microίmicroηση στον Αριστοτέλη

Θεόπη Παρισάκη Αν Καθηγήτρια Φιλοσοφίας

Τmicroήmicroα Φιλοσοφίας amp Παιδαγωγικής Αριστοτέλειο Πανεπιστήmicroιο Θεσσαλονίκης

Ο Αριστοτέλης όπως και ο Πλάτων δεν ασχολείται συστηmicroατικά microε τη ζωγραφική αλλά την χρησιmicroοποιεί συχνά ως αναλογία για να διατυπώσει τις σκέψεις του για την ποίηση Ακολουθώντας τον Πλάτωνα εντάσσει τη ζωγραφική ndashmicroαζί microε τη γλυπτική την ποίηση τη microουσική και τον χορόndash στις microιmicroητικές τέχνες και επιχειρεί να προσδιορίσει το είδος ή τον τρόπο της microίmicroησης που προσιδιάζει στην καθεmicroιά

Ο Αριστοτέλης εκκινεί από την πλατωνική αντίληψη για την καλλι-τεχνική microίmicroηση που βασίζεται στο microοντέλο της οmicroοιότητας Η οmicroοιότητα όmicroως στην περίπτωση της ζωγραφικής microίmicroησης λειτουργεί εν είδει συmicro-βόλου καθώς τα καλλιτεχνικά microέσα της ζωγραφικής (σχήmicroατα χρώmicroα-τα) χαρακτηρίζονται ως lsquoσηmicroείαrsquo χαρακτήρων ή συναισθηmicroατικών κατα-στάσεων σε αντίθεση προς τα καλλιτεχνικά microέσα της microουσικής (ρυθmicroός microελωδία) τα οποία χαρακτηρίζονται ως microιmicroητικά lsquoοmicroοιώmicroατάrsquo τους

Η παραπάνω άποψη του Αριστοτέλη για την οmicroοιότητα θα συσχετισθεί microε εκείνη του γνωστικού χαρακτήρα της αισθητικής εmicroπειρίας προκειmicroένου να αντληθούν ορισmicroένα συmicroπεράσmicroατα ως προς τη microορφή της ζωγραφικής microίmicroησης στον Αριστοτέλη

18

Η έννοια του laquoβλέπω-εντόςraquo και η συγκρότηση της φιλοσοφικής αισθητικής

του Ρίτσαρντ Βόλχαϊmicro

Παναγιώτης Πούλος Επ Καθηγητής Φιλοσοφίας amp Αισθητικής Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών

Στο αισθητικό έργο του Άγγλου φιλοσόφου Ρίτσαρντ Βόλχαϊmicro (Richard Wollheim 1923-2003) συmicroπλέουν επιχειρήmicroατα και θεωρήσεις που αντλούν την εγκυρότητά τους από διαφορετικούς γνωστικούς κλάδους και ποικίλες καλλιτεχνικές πρακτικές Στην απόπειρά microας να εντοπίσουmicroε το νήmicroα που διατρέχει αυτό το πολυσχιδές έργο θα εξετάσουmicroε τον ρόλο που διαδραmicroατίζουν η παράσταση και η αντίληψη στην αργόσυρτη συγκρότηση της έννοιας του laquoβλέπω-εντόςraquo (seeing-in) κατrsquo αντιδιαστολή προς άλλες αισθητικές και φιλοσοφικές προσεγγίσεις Το νήmicroα αυτό το οποίο σχετίζεται microε microια προθεσιακή και υφολογική θεώρηση του εικαστικού νοήmicroατος microας επιτρέπει να κατανοήσουmicroε καλύτερα microε ποιον τρόπο ο Βόλχαϊmicro διευρύνει το βεληνεκές της θεωρίας της τέχνης

Ο καθρέφτης και το microέτρο οι microεταφυσικές και ηθικές διαστάσεις της πλατωνικής κριτικής των τεχνών

στο 10ο βιβλίο της Πολιτείας

Κωνσταντίνος Β Πρώιmicroος ∆ρ Φιλοσοφίας ∆ιδάσκων στη θέση lsquoΜιχελήrsquo

Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Η κριτική της ποίησης και των συναφών microε αυτήν microιmicroητικών τεχνών η οποία αναπτύσσεται στο 10ο βιβλίο της Πολιτείας έχει γίνει συχνά στόχος κριτικής από επιφανείς microελετητές του Πλάτωνα όπως o Γρηγόρης Βλαστός η Julia Annas και ο Αλέξανδρος Νεχαmicroάς Ο Πλάτων έχει κατη-γορηθεί για υπερβολική αυστηρότητα που έρχεται σε αντίθεση microε προγε-νέστερα βιβλία της Πολιτείας για παραδοξολογία αφέλεια και αυταρχι-κότητα ιδιαίτερα στο σηmicroείο που συγκρίνει τους καλλιτέχνες microε αυτούς που αρκούνται να κρατούν έναν καθρέφτη για να αναπαράγουν τα πράγ-microατα γύρω τους Η ρητή άρνηση του Πλάτωνα στο 10ο βιβλίο να αναγνω-ρίσει οποιαδήποτε αυτονοmicroία στην αισθητική και η πρόθεσή του να

19

υπαγάγει την καλλιτεχνική δηmicroιουργία σε εξωαισθητικά πολιτικά κριτή-ρια δεν φανερώνει έναν υποβιβασmicroό της τέχνης όπως πολλοί πιστεύουν

Θα υποστηρίξω ότι η εικονοκλαστική λογοκρισία του Πλάτωνα δείχνει αντιθέτως κάποιον που δίνει στην τέχνη microεγάλη αξία και γιrsquo αυτό ακριβώς πασχίζει πάση θυσία να ελέγξει πολιτικά την πρόσληψή της Η τέχνη για τον Πλάτωνα έχει microια ευρεία microεταφυσική και ηθική σηmicroασία την οποία είναι φυσικό να παρεξηγούν όσοι προσδοκούν microια αισθητική αντιmicroετώπισή της η οποία του είναι microάλλον αδιάφορη Αν όντως η τέχνη καλύπτει ένα ευρύ φάσmicroα δηmicroιουργικών δραστηριοτήτων έχει όπως κάθε ανθρώπινη δηmicroιουργία microια έmicromicroεση και microακρινή σχέση microε τις ακλόνητες και αιώνιες ιδέες τις οποίες δεν έφτιαξε ποτέ ανθρώπινο χέρι Η τέχνη γιrsquo αυτό δεν παρουσιάζει παρά την ίδια την πραγmicroατικότητα ή καλύτερα το αντεστραmicromicroένο είδωλό της σrsquo ένα πλαίσιο το οποίο βοηθά microε τις ανθρωποκεντρικές παραmicroέτρους του τον προσανατολισmicroό όπως ακριβώς κι ένας καθρέφτης Αν όmicroως κανείς ενδιαφέρεται για την ουσία της πραγmicroατικότητας για ότι υπερβαίνει αλλά και καθορίζει τον άνθρωπο τότε θα στραφεί προς το microέτρο που είναι ένας τρόπος για να συλλάβει όλα όσα δεν έχουν δηmicroιουργηθεί από τον ίδιο Αν η τέχνη microάς δίνει microια εποπτεία κι ένα όριο του ανθρώπινου η microέτρηση microας προσφέρει microια ιδέα για τον υπεράνθρωπο χώρο των αληθειών που περισσότερο από όλα microας καθορίζουν Καθρέφτης και microέτρο ορίζουν τελικά microε microεταφορικό τρόπο την ηθική και microεταφυσική διάσταση της ανθρώπινης δραστηριότητας συναρτώντας τη microία από την άλλη και δηmicroιουργώντας έναν κόσmicroο στον οποίο η τέχνη είναι πέραν της αισθητικής

Η γλώσσα των συναισθηmicroάτων και η γλώσσα της Τέχνης εκφραστική-φυσιογνωmicroική αντίληψη και το νόηmicroα της εικόνας

∆έσποινα Σταmicroατοπούλου

Λέκτορας Ψυχολογίας Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Η ανακοίνωση αυτή αναφέρεται σε ένα ερευνητικό πρόγραmicromicroα που επικεντρώνεται σε ενδο-πολιτισmicroικές και δια-πολιτισmicroικές διαφοροποιήσεις της αντιληπτικής εmicroπειρίας καλλιτεχνικών microη-αναπαραστατικών γραmicromicroικών σχεδίων τα οποία παρουσιάζουν την υποκειmicroενική εmicroπειρία των συναισθηmicroάτων του Φόβου και της Αγαλλίασης σε Έλληνες και Καναδούς φοιτητές Η επικοινωνιακή

20

δυνατότητα των εικόνων αυτών αντιπαραβάλλεται microε αντίστοιχα ερευνητικά δεδοmicroένα που αφορούν την επικοινωνιακή δυνατότητα των παραπάνω συναισθηmicroατικών καταστάσεων όταν αυτές διατυπώνονται microέσα από λέξεις-έννοιες

Το ερευνητικό υλικό αποτελείται από σχέδια που δηmicroιούργησαν Έλληνες φοιτητές της ΑΣΚΤ Η ανάλυση των αποτελεσmicroάτων υπέδειξε ότι οι αξιολογήσεις των υποκειmicroένων της έρευνας στις λέξεις-έννοιες που δηλώνουν την υποκειmicroενική εmicroπειρία των συναισθηmicroάτων του Φόβου και της Αγαλλίασης δείχνουν να συγκροτούνται περισσότερο δηλωτικά και αναφορικά εφόσον οι αξιολογήσεις αυτές σχηmicroατίζονται κυρίως στη βάση εκτιmicroήσεων που αφορούν τον εαυτό Αντιθέτως οι αξιολογήσεις των εικόνων έχουν περισσότερο συν-δηλωτικό και υπονοούmicroενο χαρακτήρα εφόσον οι εικόνες κρίνονται περισσότερο σε σχέση microε κιναισθητικές αισθητηριο-αντιληπτικές και συγκινησιακές διαδικασίες Η δια-πολιτισmicroική επικοινωνία στο επίπεδο των εννοιών και κυρίως του θετικού συναισθήmicroατος της Αγαλλίασης δείχνει να είναι αρκετά προβληmicroατική υποδεικνύοντας στερεοτυπική επεξεργασία από τα υποκείmicroενα της έρευνας Αντιθέτως η δια-πολιτισmicroική δυνατότητα επικοινωνίας σε σχέση microε τις εικόνες εmicroφανίζεται ισχυρή ιδίως σε σχέση microε τη microη-αναπαραστατική εικόνα που παριστά τη συναισθηmicroατική εmicroπειρία του Φόβου Παραλλήλως microέσα από τα ερευνητικά αποτελέσmicroατα αναφαίνεται και η σχετική αντιστοιχία εικόνας και λέξεως-έννοιας σε σχέση microε το αρνητικό συναίσθηmicroα του Φόβου

Τα παραπάνω ευρήmicroατα υποδεικνύουν ότι υπάρχει ένα κοινό laquoεmicroπειριακόraquo πλαίσιο συγκρότησης του νοήmicroατος κατά την αντιληπτική διαδικασία που δίνει έmicroφαση στις δυναmicroικές και συναισθηmicroατικές ποιότητες της αντιληπτικής εmicroπειρίας (εκφραστική και φυσιογνωmicroική αντίληψη) και προτείνει τη βαθιά σχέση microεταξύ δράσης αντίληψης και συναισθήmicroατος η οποία διαmicroορφώνει το πεδίο του υπονοούmicroενου νοήmicroατος και δηmicroιουργεί ταυτοχρόνως το διυποκειmicroενικό επίπεδο επικοινωνίας microεταξύ θεατή και καλλιτέχνη

Τέλος τα αποτελέσmicroατα σχολιάζονται σε σχέση microε τα χαρακτηριστικά του lsquoστυλrsquo και της lsquoδιάθεσηςrsquo στα έργα Τέχνης καθώς επίσης και microε τη λειτουργία των αρνητικών συναισθηmicroάτων στην Τέχνη και τη διαδικασία της εν-συναίσθησης

21

Φαντασία και εικόνα η θεmicroελίωση της microιmicroητικής απεικόνισης στη βυζαντινή αισθητική

Μαρία Φιολιτάκη

Υπ ∆ρ Φιλοσοφίας Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Η έννοια της φαντασίας κληροδοτείται από την αρχαιοελληνική

στη βυζαντινή σκέψη microε όλο το παραδοσιακό φορτίο της Στην πλατωνική φιλοσοφία ως φαντασία νοείται ο συνδυασmicroός των λειτουργιών της αίσθησης και της κρίσης (της δόξας) Αντίθετα για τον Αριστοτέλη η φαντασία είναι microια αντιληπτική λειτουργία που προκαλείται από την αισθητηριακή αντίληψη και διαδραmicroατίζει σηmicroαντικό ρόλο στη διαδικασία της γνώσης

Στο πλαίσιο του ιδιόmicroορφου φιλοσοφικού εκλεκτικισmicroού τους οι βυζαντινοί θα αναζητήσουν στις δύο αρχαίες φιλοσοφικές παραδόσεις τη γνωσιοθεωρητική θεmicroελίωση (και τη νοmicroιmicroοποίηση) για τη δηmicroιουργία και τη χρήση της microιmicroητικής απεικόνισης του (υπερβατικού) προτύπου Έτσι η βυζαντινή φαντασία παρουσιάζεται ως microέρος του εγχειρήmicroατος για την αναζήτηση microιας υπερβατικής αλήθειας καθώς τίθεται microεταξύ εmicroπειρίας και κατανόησης είναι η διαδικασία σύνθεσης των εmicroπειρικών δεδοmicroένων και το προπαρασκευαστικό στάδιο για τη νοητική σύλληψη της εικόνας ως συmicroβόλου

Ίσως δεν θα ήταν υπερβολική η διαπίστωση ότι τελικά οι βυζαντινοί στοχαστές δεν αρκέστηκαν microόνο στη γόνιmicroη αφοmicroοίωση βασικών αρχών της αρχαιοελληνικής σκέψης προκειmicroένου να διατυπώσουν τη δική τους θέση αλλά πραγmicroατοποίησαν και σε ορισmicroένα σηmicroεία microια υπέρβαση Η βυζαντινή φαντασία δεν είναι παθητική διότι αφού προσλάβει ένδον το γνωστόν το επεξεργάζεταιmiddot όmicroως δεν είναι ενεργητική όπως η στωική φαντασία δεν καταλαmicroβάνει απλώς τα αισθητηριακά δεδοmicroένα αλλά microπορεί να ανεξαρτητοποιηθεί από αυτά ndashέστω και αν αυτή η ανεξαρτησία σηmicroαίνει την καταδίκη της

Οι βυζαντινοί στοχαστές διακρίνουν δύο σηmicroασίες της έννοιας (α) τη φαντασία ως αντιληπτικό στάδιο που παραπέmicroπει στην αριστοτελική παράδοση και νοmicroιmicroοποιεί την αναγωγική χρήση της εικόνας και (β) τη φαντασία ως διαδικασία δηmicroιουργίας νοητικών εικόνων και ως πηγή έmicroπνευσης για εικόνες ζωγραφικής

22

Η αισθητική της microεταmicroφίεσης

Νίκος Ψιλάκης Συγγραφέας

Οι εθιmicroικές αποκριάτικες microεταmicroφιέσεις της Κρήτης απηχούν την lsquoαισθητική της παρωδίαςrsquo και την τάση διακωmicroώδησης που αποσκοπεί στην πρόκληση ευθυmicroίας Ωστόσο η χρήση αρχέγονων γονιmicroικών και αναπαραγωγικών συmicroβόλων καθώς και οι ειδικοί χοροί (όπως ο laquoαρκουδιάρηςraquo των ανατολικών υπωρειών του Ψηλορείτη) αποτελούν στοιχεία που συνδέουν τα κυρίαρχα ως τη δεκαετία του 1960 αποκριάτικα δρώmicroενα microε τις τελετές γονιmicroότητας

Στην εισήγηση εξετάζονται microερικές από τις πιο χαρακτηριστικές ανθρωποmicroορφικές microάσκες της Κρήτης η κατασκευή τους και ο τρόπος microε τον οποίο απεικονίζεται η ανθρώπινη microορφή στις παραδοσιακές microεταmicroφιέσεις Επιπλέον διερευνάται η σύζευξη των αντιθέτων στα δρώmicroενα της Αποκριάς και της Καθαρής ∆ευτέρας όπως το ιερό και το ανίερο το ωραίο και το άσχηmicroο το σεmicroνό και το άσεmicroνο

23

24

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΟΜΙΛΗΤΩΝ

Αικατερινίδης Γεώργιος ∆ρ Φιλολογίας τ ∆ιευθυντής Ερευνών Κέντρου Λαογραφίας Ακαδηmicroίας Αθηνών Επίτιmicroος ∆ιδάκτωρ Τmicroήmicroατος Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανmicroίου Κρήτης

Ανδρουλιδάκης Κώστας Επ Καθηγητής Φιλοσοφίας Πανmicroιο Κρήτης

Αποστολοπούλου Γεωργία Καθηγήτρια Φιλοσοφίας Πανmicroιο Ιωαννίνων

Γεωργάκη Αναστασία Λέκτωρ Μουσικής Τεχνολογίας Πανmicroιο Αθηνών

∆ροσοφορίδου Ελένη ∆ρ Ιστορίας της τέχνης

Ζεiumlmicroπέκης Ιωάννης Αν Καθηγητής Φιλοσοφίας Πανεπιστήmicroιο Grenoble

Ζήβας ∆ιονύσης Οmicroότιmicroος Καθηγητής ΕΜΠ Πρόεδρος ∆Σ Ιδρύmicroατος lsquoΠαναγιώτη amp Έφης Μιχελήrsquo

Ζωγραφίδης Γιώργος Επ Καθηγητής Φιλοσοφίας Πανmicroιο Κρήτης

Καϊmicroάκης Παύλος Αν Καθηγητής Φιλοσοφίας Αριστοτέλειο Πανmicroιο Θεσσαλονίκης

Καλιγιάννης Μανόλης Zωγράφος τ ∆ιευθυντής Μουσείου Terriade

Κάλφας Βασίλης Καθηγητής Φιλοσοφίας Αριστοτέλειο Πανmicroιο Θεσσαλονίκης

Κουγιουmicroουτζάκης Γιάννης Καθηγητής Ψυχολογίας Πανmicroιο Κρήτης

Μαραγκός Γιώργος Αν Καθηγητής Φιλοσοφίας Πανmicroιο Κρήτης

Μαζοκοπάκη Αικατερίνη Υπ ∆ρ Αναπτυξιακής Ψυχολογίας

Μιράσγεζη Αθηνά ∆ρ Φιλοσοφίας Ειδικός Επιστήmicroων Πανmicroιο Αθηνών

Νικολακάκης Γιώργος Αν Καθηγητής Κοινωνικής Ανθρωπολογίας Πανmicroιο Κρήτης

Πάγκαλος Μιχάλης ∆ρ Φιλοσοφίας ∆ιδάσκων θέσης lsquoΜιχελήrsquo Πανmicroιο Κρήτης

Παπαδοπεράκη Ασπασία Γλύπτρια

Παπασταθόπουλος Στάθης ∆ρ Αναπτυξιακής Ψυχολογίας ∆ιδάσκων Π∆ 40780 Πανmicroιο Κρήτης

Παπαχριστόπουλος Νίκος ∆ρ Κοινωνιολογίας

Παρισάκη Θεόπη Αν Καθηγήτρια Φιλοσοφίας Αριστοτέλειο Πανmicroιο Θεσσαλονίκης

Πούλος Παναγιώτης Επ καθηγητής Φιλοσοφίας και Αισθητικής ΑΣΚΤ

Πρώιmicroος Κωνσταντίνος ∆ρ Φιλοσοφίας ∆ιδάσκων θέσης lsquoΜιχελήrsquo Πανmicroιο Κρήτης

Σταmicroατοπούλου ∆έσποινα Λέκτορας Ψυχολογίας Πανmicroιο Κρήτης

Φιολιτάκη Μαρία Υπ ∆ρ Φιλοσοφίας Πανmicroιο Κρήτης

Ψιλάκης Νίκος Συγγραφέας

6

πρωταρχικό ρόλο microνηmicroοσύνης και υλικού αφετηρίας για την πραγmicroάτωση των ιδεών του

Στο πλαίσιο αυτής της ανακοίνωσης θα αναφερθούmicroε εν συντοmicroία στην πολυπρισmicroατική προσωπικότητα του Ι Ξενάκη χαρακτηρίζοντάς τον σαν laquoγεφυροποιόraquo στον χώρο και στον χρόνο microέσα στο παγκόσmicroιο σύmicroπαν της microουσικής και θα συνεχίσουmicroε microε τη συmicroβολή του στην ανάδειξη του ηχητικού και φυσικού περιβάλλοντος της φύσης microέσα από τα ριζοσπαστικά έργα του

Μέσα από microια microεθοδολογική προσέγγιση θα αναδείξουmicroε τις διόδους αναφοράς της φύσης στο έργο του όπως η microίmicroηση της φύσης microέσω οργανικών ήχων η ανάδειξη της έννοιας του χώρου στη microουσική microε κύριο άξονα τη φύση τα φωτεινά και ηχητικά περιβάλλοντα των πολυτόπων σε διάδραση microε το φυσικό περιβάλλον των Μυκηνών και της Περσέπολης την έννοια του συνεχούς που υπάρχει στη φύση και τη microεταφορά του στον οργανικό ήχο κά

Η παρουσία της φύσης στο έργο του Ιάννη Ξενάκη έρχεται και επανέρχεται microε διαφορετικές microορφέςmiddot microέσα από τα πολύτοπα που διαδραmicroατίζονται στην άγρια φύση (microεταφέροντας τις microνήmicroες του παρελθόντος στο σήmicroερα) έως και την αναπαράσταση ηχητικών περιβαλλόντων σε έργα του microε όργανα όπου ανακαλεί microνήmicroες από τη νεανική του ηλικία

Ο Ξενάκης χαράσσει microια νέα αιθητική όχι microόνο στον χώρο της microουσικής και εν γένει των τεχνών όπως επίσης της σύmicromicroειξης τεχνών και επιστήmicroης αλλά επίσης και στον χώρο της ακουστικής οικολογίας όπου η φύση πρωτοστατεί σαν πηγή έmicroπνευσης και δηmicroιουργίας

Η εικονοκλαστική τάση στις εικαστικές τέχνες microετά το ΄60

Ελένη ∆ροσοφορίδου ∆ρ Ιστορίας της Τέχνης του Πανεπιστηmicroίου του Manchester

Στα microέσα της δεκαετίας του lsquo60 έκανε την εmicroφάνισή της microια microορφή τέχνης που έγινε γνωστή ως laquoεννοιολογικήraquo Αυτό το είδος τέχνης χρησιmicroοποίησε αντί άλλου υλικού τις υπάρχουσες θεωρίες περί τέχνης και microέσα στη γενικότερη τάση αmicroφισβήτησης των αρχών του Μοντερνισmicroού έφτασε στο έσχατο σηmicroείο ν΄ αmicroφισβητήσει το ότι η ύπαρξη υλικού αντικειmicroένου είναι απαραίτητη για την ύπαρξη τέχνης Αυτό οδήγησε σε κάποια ακραία συmicroπεράσmicroατα Αφενός δηmicroιουργήθηκε

7

η πεποίθηση ότι βιώνουmicroε το τέλος της τέχνης Αφετέρου κλονίστηκαν οι ήδη αmicroφισβητούmicroενες προσπάθειες ορισmicroού της τέχνης microε αποτέλεσmicroα η παραγωγή τέχνης των τελευταίων σαράντα χρόνων να αποτελεί microια σειρά πειραmicroατισmicroών προς κάθε κατεύθυνση χωρίς καmicroία αίσθηση συνοχής

Ως συνέπεια οι θεσmicroοί που περιβάλλουν και προβάλλουν την καλλιτεχνική παραγωγή εmicroφανίζονται ανεπαρκείς σε αυτόν τον ρόλο καθιστώντας αναγκαία την αναπροσαρmicroογή τους Τη microεγαλύτερη δυσκολία αντιmicroετώπισε και αντιmicroετωπίζει ακόmicroα η θεωρητική προσέγγιση της τέχνης αυτής Μέρος της δυσκολίας αποτελεί το γεγονός ότι ο τρόπος που microιλούmicroε για την τέχνη έγινε το ίδιο το περιεχόmicroενο της εννοιολογικής τέχνης Ο Α Danto θεωρεί ότι η περίοδος αυτή είναι microια περίοδος microετάβασης της τέχνης σ΄ ένα υψηλότερο επίπεδο αυτοσυνει-δησίας ανάλογο microε αυτό που επετεύχθη κατά τη microετάβαση στον Μοντερνισmicroό

Η εισήγηση αποτελεί microια σύγκριση της προσπάθειας αναπροσαρ-microογής των θεσmicroών στις δύο αυτές microεταβατικές περιόδους της τέχνης

Αξιολόγηση της διεπιστηmicroονικής έρευνας σrsquo ένα κλασικό πρόβληmicroα αισθητικής

Η microίmicroηση και η θεωρία της προσοmicroοίωσης

Ιωάννης Ζε iumlmicroπέκης

Αν Καθηγητής Φιλοσοφίας Πανεπιστήmicroιο Grenoble

Στην αρχαιότητα η έννοια της microίmicroησης κάλυπτε ένα σύνολο αναπαραστατικών πρακτικών που σχεδόν συmicroπίπτει microε τη σηmicroερινή έννοια της καλλιτεχνικής αναπαράστασης το θέατρο τις εικόνες την ποίηση τη microουσική Η έννοια εφαρmicroοζόταν σε γλωσσικές microη-γλωσσικές και πραξιακές αναπαραστάσεις ακόmicroα και σε ορισmicroένα αφηρηmicroένα ή microη παραστατικά είδη Το αν η αρχαία έννοια είχε την απαιτούmicroενη συνοχή παραmicroένει ανοιχτό ερώτηmicroα

Σήmicroερα η αισθητική έχει ανανεώσει την έννοια της microίmicroησης υπό έναν ενιαίο ψυχολογικό ή νοητικό ορισmicroό παρmicroένο από τη γνωστική ψυχολογία την προσποίηση (ή lsquoπροσποιηmicroένη πεποίθησηrsquo make-believe) που άλλοτε απλά ονοmicroάζεται φαντασία και άλλοτε πάλι σε λιγότερο φαινοmicroενολογικό επίπεδο περιγραφής προσοmicroοίωση Έτσι η σύγχρονη θεωρία εξηγεί την καλλιτεχνική αναπαράσταση και την

8

ιδιαιτερότητά της επικαλούmicroενη την ύπαρξη ειδικών νοητικών στάσεων και λειτουργιών Η θεωρία της προσποίησης διατυπώθηκε για πρώτη φορά από τον Kendall Walton το 1973 και σταδιακά οδήγησε σε αλλαγή παραδείγmicroατος στην αισθητική αντικαθιστώντας τα γλωσσικά microοντέλα (Beardsley Goodman) microrsquoένα microοντέλο εmicroπνευσmicroένο από τη φιλοσοφία του νου Μεταξύ των δυνατών σηmicroείων της νέας θεωρίας είναι ο ισχυρισmicroός της ότι υπάρχουν στενές σχέσεις microεταξύ της καλλιτεχνικής αναπαράστασης και άλλων πρωταρχικών δραστηριοτήτων όπως το παιγνίδι και η φαντασία η εξήγηση που προτείνει της φαινοmicroενολογικής εmicroπειρίας των microυθοπλασιών και η προσπάθειά της να εξηγήσει τη σηmicroασία της τέχνης επικαλούmicroενη την παρουσία microιας ειδικής ανθρώπινης ικανότητας

Ωστόσο παραmicroένει άγνωστο το πώς ανταποκρίνεται η θεωρία στα αιτήmicroατα αντιπάλων και παλαιότερων θεωριών ή και καθηmicroερινών διαισθήσεων που αφορούν την τέχνη λχ στις κοινές πεποιθήσεις ότι η τέχνη αξίζει ως microορφή γνώσης και ότι τα έργα έχουν συmicroβολικές αξίες ακόmicroα και όταν πρόκειται για microυθοπλασίες Συνεπώς η σύγχρονη θεωρία της microίmicroησης διατρέχει ένα παλαιό κίνδυνο ndash ότι αδυνατεί να εξηγήσει αφrsquoενός τη σηmicroασία των έργων τέχνης αφrsquoετέρου τις πολύπλοκες αντιδράσεις των ανθρώπινων υποκειmicroένων απέναντι σrsquoαυτά Θα παρουσιάσω σύντοmicroα τα επιχειρήmicroατα υπέρ και κατά των διεπιστηmicroονικών εφαρmicroογών σε τούτο τον τοmicroέα υποδεικνύοντας προς ποιες κατευθύνσεις θα microπορούσε να αναπτυχθεί η έρευνα έτσι ώστε να παραmicroείνει χρήσιmicroη για τον προσδιορισmicroό της αξίας και της λειτουργίας της τέχνης

Παλαιές και νέες εικονοmicroαχίες από τον Λέοντα Γ΄ στους ταλιmicroπάν

Γιώργος Ζωγραφίδης Επ Καθηγητής Φιλοσοφίας

Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Τι κοινό υπάρχει ανάmicroεσα στον πιστό που φιλάει την εικόνα του θεού του στον υπήκοο που θυmicroιατίζει το άγαλmicroα του αυτοκράτορά του στον πολίτη που γκρεmicroίζει την προτοmicroή του πρώην δικτάτορα και στον επισκέ-πτη του microουσείου που microαχαιρώνει τον πίνακα του Πουσσέν laquoΧορός γύρω από τον χρυσό microόσχοraquo Ανάmicroεσα στην αποκαθήλωση της εικόνας του Χριστού από τον Λέοντα Γ΄ Ίσαυρο και στον αποκεφαλισmicroό του

9

λαξευmicroένου Βούδα από τους αφγανούς ταλιmicroπάν Το γεγονός ότι απέναντι σε όλες αυτές τις εικόνες προκαλείται microια ανθρώπινη συmicroπεριφορά lsquoΒλέπω την εικόναrsquo σηmicroαίνει εδώ ότι συmicroπεριφέροmicroαι προς αυτήν microrsquo έναν συγκεκριmicroένο τρόπο υπό συγκεκριmicroένες συνθήκες ndashη εικόνα είναι η χρήση της

Και τι κοινό υπάρχει ανάmicroεσα στην εξορία των ποιητών από την πλατωνική πολιτεία και στους lsquoχριστιανικούς θεσmicroούςrsquo του Καλβίνου στη βιβλική απαγόρευση των ειδώλων και στα κηρύγmicroατα καταδίκης του κινηmicroατογράφου

Εικονόφιλοι και εικονοmicroάχοι συmicroφωνούν τουλάχιστον σε ένα πράγmicroα στη δύναmicroη της εικόνας Ο εικονοmicroάχος δεν αρνείται αυτήν τη δύναmicroηmiddot αρνείται την εικόνα ακριβώς επειδή και ο ίδιος αναγνωρίζει (και συχνά φοβάται) τη δύναmicroή της Είναι ο φόβος απέναντι στο αισθητό που τελικά καταλήγει στη λογοκρισία των αισθήσεων Ο εικονοmicroάχος δεν διανοείται να εκχωρήσει στις αισθήσεις το δικαίωmicroα να αναπαριστάνουν το νοητό και microέσω της τέχνης να το διαιωνίζουν Κρατά για τον λόγο το δικαίωmicroα να θεσπίζει σηmicroασίες και στη διαmicroάχη για κυριαρχία ανάmicroεσα στα εικονιστικά και τα γλωσσικά σηmicroεία τάσσεται υπέρ των δεύτερων

Η στάση απέναντι στην εικόνα είναι κάτι πολύ περισσότερο από ένα πρόβληmicroα της θρησκευτικής τέχνης και η στάση αυτή (microε κάθε δυνατή εκδοχή της) παραmicroένει βαθιά ριζωmicroένη στους πολιτισmicroούς των τριών microονοθεϊστικών θρησκειών και προϋποθέτει (επικαλείται ή συγκροτεί) microια θεωρία για την πραγmicroατικότητα και τους τρόπους microε τους οποίους ο άνθρωπος επιδιώκει να την γνωρίσει να microιλήσει γιrsquo αυτήν και microην το ξεχνάmicroε να την ζήσει

Αριστείδης Κοϊντιλιανός ένας ιδιότυπος αισθητικός της microουσικής

στην Ύστερη Αρχαιότητα

Παύλος Καϊmicroάκης Αν Καθηγητής Φιλοσοφίας

Τmicroήmicroα Φιλοσοφίας amp Παιδαγωγικής Αριστοτέλειο Πανεπιστήmicroιο Θεσσαλονίκης

Από τους ελληνιστικούς χρόνους και microετά στην αρχαία ελληνική γραmicromicroατεία εmicroφανίζεται πληθώρα θεωρητικών κειmicroένων αφιερωmicroένων στη microουσική Τα περισσότερα από αυτά πραγmicroατεύονται κυρίως τεχνικά θέmicroατα και θα εντάσσονταν σήmicroερα microάλλον στην περιοχή της microουσικολογίας

10

Ξεχωριστή θέση ανάmicroεσα στα κείmicroενα αυτά κατέχει ένα έργο microε τίτλο Περί microουσικής για τον συγγραφέα του οποίου γνωρίζουmicroε microόνο το όνοmicroα Αριστείδης Κοϊντιλιανός Το έργο παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον γιατί πέρα από τα καθαρά microουσικολογικά θέmicroατα αναφέρεται επίσης και σε θέmicroατα αισθητικής της microουσικής προσπαθώντας να δείξει πως η microουσική microέσα από την αρmicroονία microάς παρέχει ένα κατανοητό microοντέλο για την κατανόηση της φυσικής και microεταφυσικής πραγmicroατικότητας και εποmicroένως την απόκτηση υψηλότερης γνώσης microέσω της φιλοσοφίας

Βεβαίως όπως συmicroβαίνει και microε τα περισσότερα έργα αυτής της εποχής οι απόψεις που παρουσιάζει ο συγγραφέας δεν είναι πάντοτε πρωτότυπες αλλά αυτό δεν microειώνει τη σηmicroασία του έργου αφού microας microεταφέρει πολύ σηmicroαντικές πληροφορίες για εξέχοντες θεωρητικούς της microουσικής όπως ο ∆άmicroων ή ο Αριστόξενος ο Ταραντίνος οι οποίες δεν microας είναι γνωστές από άλλες πηγές

Στην ανακοίνωση θα παρουσιάσουmicroε ορισmicroένα από τα πιο ενδιαφέροντα θέmicroατα αυτής της ιδιόρρυθmicroης lsquomicroουσικής εγκυκλοπαί-δειαςrsquo της αρχαιότητας

Η αισθητική ως βίωmicroα η περιπέτεια της microοντέρνας τέχνης

Μανόλης Καλιγιάννης

Ζωγράφος τ ∆ιευθυντής Μουσείου Terriade

Τέχνη και νεωτερικότητα microε αναφορές κυρίως στη ζωγραφική Η διαρκής αναζήτηση microιας νέας lsquoαισθητικήςrsquo microε άξονα την καινοτοmicroία της microορφής στη διάρκεια του 20ου αιώνα

Τα παραδείγmicroατα που θα εκτεθούν αναφέρονται στη βιωmicroατική εmicroπειρία ενός νέου ζωγράφου στο microεταπολεmicroικό Παρίσι

11

Ο Πλάτων και η αττική κωmicroωδία

Βασίλης Κάλφας Καθηγητής Φιλοσοφίας

Τmicroήmicroα Φιλοσοφίας amp Παιδαγωγικής Αριστοτέλειο Πανεπιστήmicroιο Θεσσαλονίκης

Είναι γεγονός ότι όταν ο Πλάτων επιλέγει να δώσει στη φιλοσοφία του διαλογική microορφή δεν υπάρχει καθιερωmicroένος τρόπος έκφρασης της φιλοσοφίας Οι φιλόσοφοι του 6ου και του 5ου αιώνα πΧ έχουν εκφραστεί microε αρκετούς διαφορετικούς τρόπους microε την πεζή πραγmicroατεία microε την ποίηση microε χρησmicroικά αποφθέγmicroατα Ο φιλοσοφικός διάλογος είναι ένα νέο λογοτεχνικό είδος που καθιερώνεται από τον Πλάτωνα και τους άλλους microαθητές του Σωκράτη Αν αναζητήσει ωστόσο κανείς σε ποιο γνωστό λογοτεχνικό είδος βρίσκεται πιο κοντά ο πλατωνικός διάλογος η αττική κωmicroωδία είναι χωρίς αmicroφιβολία η επικρατέστερη απάντηση

Στην ανακοίνωση συγκεντρώνονται και αναλύονται οι σκόρπιες αναφορές του ίδιου του Πλάτωνα στον Αριστοφάνη και στην κωmicroωδία κυρίως στην Πολιτεία στο Συmicroπόσιο και στον Φίληβο

Από την άλλη πλευρά φαίνεται ότι ο Σωκράτης υπήρξε αγαπηmicroένη φιγούρα των κωmicroικών ποιητών του τέλους του 5ου αιώνα εκπροσωπώντας τη λαϊκή εικόνα του φιλοσόφου Με βάση τις σωζόmicroενες κωmicroωδίες του Αριστοφάνη επιχειρείται η αξιολόγηση του ρόλου του Σωκράτη στο πλαίσιο της αττικής κωmicroωδίας και η συσχέτισή του microε συγγενείς microορφές της κωmicroωδίας όπως ο Ευριπίδης

Η microουσική πριν και microετά την εmicroφάνιση του ανθρώπινου είδους

Αικατερίνη Μαζοκοπάκη Υπ ∆ρ Αναπτυξιακής Ψυχολογίας

Γιάννης Κουγιουmicroουτζάκης Καθηγητής Ψυχολογίας

Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Η microουσική σήmicroερα όσο ποτέ άλλοτε απασχολεί συστηmicroατικά τους ψυχολόγους που microελετούν την ανθρώπινη ανάπτυξη Σε πειραmicroατικές και νατουραλιστικές microελέτες διερευνούν την καταγωγή και την ανάπτυξη των microουσικών ικανοτήτων στον ιστορικό χρόνο και στον πολιτισmicroικό χώρο που αναδύονται κατά την οντογένεση Τα τελευταία 20 χρόνια η microελέτη των microουσικών χαρακτηριστικών (προσωδία ρυθmicroός microελωδία

12

κτλ) που εmicroφανίζονται στην αλληλεπίδραση βρέφους-σηmicroαντικού άλλου απέφερε ανέλπιστους καρπούς ενδεικτικούς του laquomicroουσικού νουraquo microε τον οποίο έρχεται στον κόσmicroο κάθε νεογνό και της laquomicroουσικής αλληλεπίδρασηςraquo microέσα στην οποία αναθρέφεται αναπτύσσεται εmicroποδίζεται καταστέλλεται ή εκτινάσσεται η microουσική ικανότητα διεργασία στην οποία ο ρόλος κάθε οικογενειακής ή τοπικής microικρο-κουλτούρας είναι τεράστιος Απουσία της microουσικής ικανότητας στα βρέφη ndashαmicroουσίαndash δηmicroιουργεί πολλά προβλήmicroατα στην ανάπτυξή τους

Η πρώτη οmicroιλήτρια θα παρουσιάσει ερευνητικό υλικό από το Εργαστήριο Ψυχολογίας του Τmicroήmicroατος Φιλοσοφικών και Κοινωνικών Σπουδών το οποίο microαρτυρεί τον έmicroφυτο εξοπλισmicroό των microουσικών ικανοτήτων κατά τον πρώτο χρόνο της ζωής στην παρουσία και στην απουσία microουσικών ερεθισmicroών και στην παρουσία και στην απουσία της microητέρας

Ο δεύτερος οmicroιλητής θα θίξει την καταγωγή την εξέλιξη και την ανάπτυξη της microουσικής σε επίπεδο ειδών Τα διεπιστηmicroονικά δεδοmicroένα συγκλίνουν στην ενίσχυση της άποψης ότι η microουσική ως microορφή επικοινωνίας προηγείται της εmicroφάνισης του είδους microας και microέσα στο είδος microας προηγείται της ανάδυσης της γλώσσας Βασικό κίνητρό της φαίνεται ότι είναι το microοίρασmicroα σε επίπεδο ατόmicroων και οmicroάδων ενώ microεγάλο microέρος της αισθητικής της δεν είναι καρπός microάθησης

Η microουσική εmicroπειρία ως ψυχονοητική λειτουργία

Γιώργος Μαραγκός Αν Καθηγητής Φιλοσοφίας

Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Αντιπαραβάλλοντας τη microουσική microε τη γλωσσική εmicroπειρία ο Ray Jackendoff έχει προτείνει ένα θεωρητικό πλαίσιο που περιλαmicroβάνει microια lsquoγενετική γραmicromicroατικήrsquo της τονικής microουσικής και ένα σύνολο από υποθέσεις σχετικά microε τις ψυχονοητικές λειτουργίες όσες είναι δυνατόν να συνυφαίνονται microε τη microουσική εmicroπειρία Οι υποθέσεις αυτές αφορούν την αντιληπτική και τη συγκινησιακή συνιστώσα του microουσικού βιώmicroατος και εν πολλοίς εξειδικεύουν στο microουσικό πεδίο γενικές υποθέσεις από τα πεδία της γνωσιακής ψυχολογίας και της φιλοσοφίας του νου Επί παραδείγmicroατι κατά τον Jackendoff η microουσική αντίληψη έχει ως υπόβαθρο έmicroφυτους microηχανισmicroούς ακουστικής οργάνωσης ως προς τη χρονική τη microελωδική και την αρmicroονική διάσταση Οι εν λόγω

13

microηχανισmicroοί πάντα κατά τον Jackendoff λειτουργούν σύmicroφωνα microε το σχήmicroα της παράλληλης επεξεργασίας Από την άλλη η microουσική απόλαυση είναι δυνατόν να θεωρηθεί ότι σχετίζεται microε ένα σχετικά lsquoστεγανόrsquo microηχανισmicroό διά του οποίου η microουσική αντίληψη και συγκινησιακή απόκριση συντίθενται ως ολική microουσική εmicroπειρία

Το πρόσωπο στο έργο του James Ensor

Αθηνά Μιράσγεζη ∆ρ Φιλοσοφίας Ειδικός Επιστήmicroων

Τmicroήmicroα Φιλοσοφίας Παιδαγωγικής amp Ψυχολογίας Πανεπιστήmicroιο Αθηνών

Το έργο του Βέλγου ζωγράφου James Ensor χαρακτηρίζεται από microια ταυτόχρονη εmicromicroονή στο καρναβάλι και στον θάνατο Μεταmicroφιεσmicroένοι και σκελετοί συνυπάρχουν στους πίνακές του Η microάσκα είναι η κυρίαρχη microορφή ndash το γυmicroνό ανθρώπινο κρανίο θα είναι η πίσω όψη της microάσκας Οι σκελετοί κυκλοφορούν ντυmicroένοι όπως οι άνθρωποι Οι άνθρωποι φορούν τη microάσκα για πρόσωπο δεν έχουν άλλο πρόσωπο από τη microάσκα Μάσκες άσπρες αλλά και ροδαλές που τίποτα δεν προδίδει ότι είναι microάσκες παρά microόνο το τέρmicroα τους αφήνουν γρήγορα ακάλυπτο το κεφάλι ενός ανυποψίαστου ανθρώπου Αφθονούν όmicroως και οι ασώmicroατες microάσκες που περιτριγυρίζουν περικυκλώνουν πνίγουν τα ζωντανά πρόσωπα ndashτα ζωντανά πρόσωπα θα χρησιmicroοποιηθούν ως έσχατες microάσκες

Τα ερωτήmicroατα που γεννιούνται είναι πολλά Η microάσκα αποκαλύπτει ή αποκρύπτει Απελευθερώνει ή φυλακίζει Το σώmicroα που έχει για κεφάλι microια microάσκα είναι άψυχο όπως αυτή ή δίνει αυτό ψυχή στη microάσκα και τελικά η microάσκα τού παίρνει την ψυχή του για να ζήσει αυτή Βλέπουmicroε ανθρώπους που φορούν microάσκες ή microάσκες που έχουν microεταmicroφιεστεί σε ανθρώπους

Η microάσκα έλκει την καταγωγή της από τους θεούς τον θάνατο και το θέατρο Ο ρόλος της microάσκας στο έργο του Ensor θα γίνει πιο κατανοητός microέσα από microια διεπιστηmicroονική θεώρηση της microάσκας (ανθρωπολογική ψυχολογική)

14

Κοινωνία και οργάνωση του χώρου στη νήσο Γαύδο

Γιώργος Νικολακάκης Αν Καθηγητής Κοινωνικής Ανθρωπολογίας

Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Μια ανθρωπολογική και ιστορική προσέγγιση των κοινωνικών και οικονοmicroικών διαδικασιών που microορφοποίησαν ένα microοντέλο οργάνωσης του χώρου

Γίνονται αναφορές στη microορφή εγκατάστασης και κατοίκησης καθώς και στην αξιοποίηση και εκmicroετάλλευση του χώρου

Η νεωτερικότητα ως ροmicroαντική υποκειmicroενικότητα

Μιχάλης Πάγκαλος ∆ρ Φιλοσοφίας ∆ιδάσκων στη θέση lsquoΜιχελήrsquo

Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

1 Η απόσχιση της καντιανής αισθητικής από τους κανόνες της αρχαίας

Ποιητικής 2 Η νιτσεϊκή lsquoαποθέωσηrsquo της τέχνης και του καλλιτέχνη 3 Thomas Mann η φιγούρα του ροmicroαντικού καλλιτέχνη microέσα στη ναζιστική

ιδεολογία 4 Ολοκληρωτισmicroός η τέχνη ως πολιτική θρησκεία 5 Αναπαράσταση versus έκφρασης Η αξία της επιστροφής στην αρχαία

Ποιητική Θα microελετήσουmicroε την έννοια της laquoροmicroαντικής υποκειmicroενικότηταςraquo ως έννοια-κλειδί προκειmicroένου να κατανοήσουmicroε το φαινόmicroενο της νεωτερικότητας Η θέση ότι η τέχνη αποτελεί την πλέον αξιόπιστη lsquoανθρωπολογίαrsquo της εποχής microας έχει υποστηριχτεί microεταξύ άλλων και από τον καναδό φιλόσοφο Charles Taylor στο microνηmicroειώδες έργο του Sources of the Self (1989)

Θα εξετάσουmicroε ορισmicroένες βασικές κατηγορίες της καντιανής αισθητικής οι οποίες αποmicroάκρυναν ρητά την τέχνη από τον ορισmicroό που της είχε δώσει ο Αριστοτέλης στην Ποιητική του δηλ ως microιmicroήσεως πράξεως αποσκοπούσας στη διέγερση του φιλανθρώπου στοιχείου microέσα στον άνθρωπο

Περνώντας αναγκαίως από τον σταθmicroό-Νίτσε θα δούmicroε να ιχνογραφείται ενώπιόν microας ο νεωτερικός (microετα)-ροmicroαντικός καλλιτέχνης

15

και η νεωτερική έννοια της καλλιτεχνικής συγκίνησης και του συναισθήmicroατος Το ροmicroαντικό έργο τέχνης δεν ενσωmicroατώνεται πλέον στη microεγάλη κλίmicroακα του όντος (Α Lovejoy The great Chain of Being 1964) αλλά την παραβιάζει και την διαρρηγνύει διανοίγοντας τη δυνατότητα microιας διαρραγής του αρχαίου κόσmicroου microέσω της ανάδυσης της νεωτερικής ροmicroαντικής υποκειmicroενικότητας

Με αφετηρία τις microεγάλες λογοτεχνικές συνθέσεις των Thomas Mann και Robert Musil θα δούmicroε ακολούθως τον τρόπο microε τον οποίο η ανωτέρω φιγούρα του ροmicroαντικού καλλιτέχνη εργαλειοποιήθηκε και διαστρεβλώθηκε προκειmicroένου να υπηρετήσει τους σκοπούς του ναζιστικού κράτους στο οποίο η laquoτέχνηraquo αποτέλεσε ισχυρό υποκατάστατο της θρησκείας Η άποψη ότι ο ολοκληρωτισmicroός υπήρξε microια laquoπολιτική θρησκείαraquo που εσωκλείει microια laquoροmicroαντικήraquo ρίζα έχει microεταξύ άλλων υποστηριχτεί από τον φιλόσοφο Philippe Lacoue-Labarthe (Le mythe nazi 1991) και από τον γνωστό γάλλο ανθρωπολόγο Louis Dumont (Essais sur lrsquoIndividualisme 1983)

Τη στιγmicroή λοιπόν που η ροmicroαντική ιδέα της έκφρασης καταδεικνύει microε την εργαλειοποίησή της από τον ναζισmicroό τα όριά της το κρίσιmicroο ερώτηmicroα που τίθεται είναι εάν η αρχαιοελληνική έννοια της microίmicroησης microπορεί να ενοφθαλmicroίζει ακόmicroη microια καίρια σηmicroασία για την κατανόηση της σύγχρονης καλλιτεχνικής δηmicroιουργίας Το ερώτηmicroα αυτό το οποίο θεωρώ αποφασιστικό τόσο για την κατανόηση της τέχνης όσο και για εκείνην της νεωτερικότητας αποτελεί τον άξονα περιστροφής της παρούσας εργασίας Μέτρα microέτρησης της Ελληνικής Αρχαιότητας και η χρυσή τοmicroή

ο lsquoθησαυρόςrsquo των Σιφνίων

Ασπασία Παπαδοπεράκη Γλύπτρια

Τα 16 microοιράσmicroατα των ποδών της Ελληνικής Αρχαιότητας στα microοιράσmicroατά τους έχουν microια απόλυτη αναλογική σχέση microε το ανθρώπινο σώmicroα έτσι ώστε χρησιmicroοποιώντας τα σαν εργαλεία ο αρχαίος καλλιτέχνης απέδωσε αρmicroονικά ναούς και γλυπτά που προέκυπταν από την εικονιστική οικειότητα microε το ανθρώπινο σώmicroα Στον lsquoΘησαυρόrsquo των Σιφνίων στους ∆ελφούς έχουmicroε ένα αντιπροσωπευτικό δείγmicroα γεωmicroετρικής τελειότητας καλυmicromicroένο εκπληκτικά ώστε να δίδεται microε απλότητα η οmicroορφιά και microε κυρίαρχη

16

θέση η γλυπτική Ένα από τα microεγαλύτερα αριστουργήmicroατα της αρχαϊκής γλυπτικής Στη microελέτη αποκαλύπτεται microια λογική και συνειδητή σύνθεση στη δοmicroή microε έντονη την εντύπωση της υπολογισmicroένης αρmicroονίας Αυτή η microελέτη φανερώνει ένα δείγmicroα της υψηλής συνύπαρξης των microαθηmicroατικών και της αίσθησης microε την επεξεργασία των δεδοmicroένων της Η αρχιτεκτονική microεταφορά του σώmicroατος φαντασίας οίκηση

Στάθης Παπασταθόπουλος

∆ρ Αναπτυξιακής Ψυχολογίας ∆ιδάσκων microε το Π∆ 40780 Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Σκοπός αυτής της ανακοίνωσης είναι να παρουσιαστούν κάποιοι lsquoβασικοί τρόποιrsquo της εmicroπειρίας που αν και δεν microπορούν να χαρακτηριστούν έmicroφυτοι συγκροτούνται αναπτυξιακά ως θεmicroελιώδεις οργανωτικοί τρόποι της εmicroπειρίας Θα γίνει αναφορά στο laquoσωmicroατικό σχήmicroαraquo και τον ρόλο που αναλαmicroβάνει στην ενοποίηση και οργάνωση του βασικού τρόπου επαφής του προσώπου microε το περιβάλλον την αντίληψη Η αντίληψη είναι microια ενεργητική διαδικασία οργανωmicroένη αλληλοδραστικά και πρωταρχικά διυποκειmicroενικά Η φαντασία εκδιπλώνει και συγκροτεί έναν χώρο microεταφοράς συνάντησης και συγκρότησης νοηmicroάτων από διάφορους τοmicroείς της εmicroπειρίας όπου η νοηmicroατοδότηση και ανανοηmicroατοδότηση γίνεται επί τη βάσει των σωmicroατικών βιωmicroατικών τρόπων Θα γίνει microια προσπάθεια να περιγραφεί πώς η αρχιτεκτονική εmicroπειρία καθορίζεται σε αυτό το πλαίσιο

O Λακάν το Ωραίο και το έργο τέχνης

Νίκος Παπαχριστόπουλος ∆ρ Κοινωνιολογίας ∆ιδάσκων microε το Π∆ 40780

Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Στο έβδοmicroο Σεmicroινάριο microε τίτλο Η ηθική της ψυχανάλυσης ο Λακάν διατυπώνει έναν λόγο για το Ωραίο και την έννοια της οmicroορφιάς σε σχέση microε την περίπτωση της Αντιγόνης Το Ωραίο εντοπίζεται στην ένωση microε τον θάνατο τον δεύτερο θάνατο της Αντιγόνης όπως τον

17

εκφράζει ο χορός στην τραγωδία του Σοφοκλή Το microοτίβο του δεύτερου θανάτου ως αποτύπωση του Ωραίου ένα microοτίβο που κυριαρχεί και στα έργα του Σαντ στον οποίο αναφέρεται διεξοδικά ο Λακάν στο ίδιο Σεmicroινάριο επαναπροσδιορίζει και τη σχέση του αισθητικά καλού microε την καλλιτεχνική δηmicroιουργία το έργο τέχνης στη λακανική θεωρία έρχεται να εγγραφεί σε ένα κενό σε ένα χάσmicroα στην ανολοκλήρωτη σχέση του υποκειmicroένου microε το φροϋδικό Πράγmicroα Θα γίνει microια συνοπτική παρουσίαση της θέσης αυτής

Η ζωγραφική microίmicroηση στον Αριστοτέλη

Θεόπη Παρισάκη Αν Καθηγήτρια Φιλοσοφίας

Τmicroήmicroα Φιλοσοφίας amp Παιδαγωγικής Αριστοτέλειο Πανεπιστήmicroιο Θεσσαλονίκης

Ο Αριστοτέλης όπως και ο Πλάτων δεν ασχολείται συστηmicroατικά microε τη ζωγραφική αλλά την χρησιmicroοποιεί συχνά ως αναλογία για να διατυπώσει τις σκέψεις του για την ποίηση Ακολουθώντας τον Πλάτωνα εντάσσει τη ζωγραφική ndashmicroαζί microε τη γλυπτική την ποίηση τη microουσική και τον χορόndash στις microιmicroητικές τέχνες και επιχειρεί να προσδιορίσει το είδος ή τον τρόπο της microίmicroησης που προσιδιάζει στην καθεmicroιά

Ο Αριστοτέλης εκκινεί από την πλατωνική αντίληψη για την καλλι-τεχνική microίmicroηση που βασίζεται στο microοντέλο της οmicroοιότητας Η οmicroοιότητα όmicroως στην περίπτωση της ζωγραφικής microίmicroησης λειτουργεί εν είδει συmicro-βόλου καθώς τα καλλιτεχνικά microέσα της ζωγραφικής (σχήmicroατα χρώmicroα-τα) χαρακτηρίζονται ως lsquoσηmicroείαrsquo χαρακτήρων ή συναισθηmicroατικών κατα-στάσεων σε αντίθεση προς τα καλλιτεχνικά microέσα της microουσικής (ρυθmicroός microελωδία) τα οποία χαρακτηρίζονται ως microιmicroητικά lsquoοmicroοιώmicroατάrsquo τους

Η παραπάνω άποψη του Αριστοτέλη για την οmicroοιότητα θα συσχετισθεί microε εκείνη του γνωστικού χαρακτήρα της αισθητικής εmicroπειρίας προκειmicroένου να αντληθούν ορισmicroένα συmicroπεράσmicroατα ως προς τη microορφή της ζωγραφικής microίmicroησης στον Αριστοτέλη

18

Η έννοια του laquoβλέπω-εντόςraquo και η συγκρότηση της φιλοσοφικής αισθητικής

του Ρίτσαρντ Βόλχαϊmicro

Παναγιώτης Πούλος Επ Καθηγητής Φιλοσοφίας amp Αισθητικής Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών

Στο αισθητικό έργο του Άγγλου φιλοσόφου Ρίτσαρντ Βόλχαϊmicro (Richard Wollheim 1923-2003) συmicroπλέουν επιχειρήmicroατα και θεωρήσεις που αντλούν την εγκυρότητά τους από διαφορετικούς γνωστικούς κλάδους και ποικίλες καλλιτεχνικές πρακτικές Στην απόπειρά microας να εντοπίσουmicroε το νήmicroα που διατρέχει αυτό το πολυσχιδές έργο θα εξετάσουmicroε τον ρόλο που διαδραmicroατίζουν η παράσταση και η αντίληψη στην αργόσυρτη συγκρότηση της έννοιας του laquoβλέπω-εντόςraquo (seeing-in) κατrsquo αντιδιαστολή προς άλλες αισθητικές και φιλοσοφικές προσεγγίσεις Το νήmicroα αυτό το οποίο σχετίζεται microε microια προθεσιακή και υφολογική θεώρηση του εικαστικού νοήmicroατος microας επιτρέπει να κατανοήσουmicroε καλύτερα microε ποιον τρόπο ο Βόλχαϊmicro διευρύνει το βεληνεκές της θεωρίας της τέχνης

Ο καθρέφτης και το microέτρο οι microεταφυσικές και ηθικές διαστάσεις της πλατωνικής κριτικής των τεχνών

στο 10ο βιβλίο της Πολιτείας

Κωνσταντίνος Β Πρώιmicroος ∆ρ Φιλοσοφίας ∆ιδάσκων στη θέση lsquoΜιχελήrsquo

Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Η κριτική της ποίησης και των συναφών microε αυτήν microιmicroητικών τεχνών η οποία αναπτύσσεται στο 10ο βιβλίο της Πολιτείας έχει γίνει συχνά στόχος κριτικής από επιφανείς microελετητές του Πλάτωνα όπως o Γρηγόρης Βλαστός η Julia Annas και ο Αλέξανδρος Νεχαmicroάς Ο Πλάτων έχει κατη-γορηθεί για υπερβολική αυστηρότητα που έρχεται σε αντίθεση microε προγε-νέστερα βιβλία της Πολιτείας για παραδοξολογία αφέλεια και αυταρχι-κότητα ιδιαίτερα στο σηmicroείο που συγκρίνει τους καλλιτέχνες microε αυτούς που αρκούνται να κρατούν έναν καθρέφτη για να αναπαράγουν τα πράγ-microατα γύρω τους Η ρητή άρνηση του Πλάτωνα στο 10ο βιβλίο να αναγνω-ρίσει οποιαδήποτε αυτονοmicroία στην αισθητική και η πρόθεσή του να

19

υπαγάγει την καλλιτεχνική δηmicroιουργία σε εξωαισθητικά πολιτικά κριτή-ρια δεν φανερώνει έναν υποβιβασmicroό της τέχνης όπως πολλοί πιστεύουν

Θα υποστηρίξω ότι η εικονοκλαστική λογοκρισία του Πλάτωνα δείχνει αντιθέτως κάποιον που δίνει στην τέχνη microεγάλη αξία και γιrsquo αυτό ακριβώς πασχίζει πάση θυσία να ελέγξει πολιτικά την πρόσληψή της Η τέχνη για τον Πλάτωνα έχει microια ευρεία microεταφυσική και ηθική σηmicroασία την οποία είναι φυσικό να παρεξηγούν όσοι προσδοκούν microια αισθητική αντιmicroετώπισή της η οποία του είναι microάλλον αδιάφορη Αν όντως η τέχνη καλύπτει ένα ευρύ φάσmicroα δηmicroιουργικών δραστηριοτήτων έχει όπως κάθε ανθρώπινη δηmicroιουργία microια έmicromicroεση και microακρινή σχέση microε τις ακλόνητες και αιώνιες ιδέες τις οποίες δεν έφτιαξε ποτέ ανθρώπινο χέρι Η τέχνη γιrsquo αυτό δεν παρουσιάζει παρά την ίδια την πραγmicroατικότητα ή καλύτερα το αντεστραmicromicroένο είδωλό της σrsquo ένα πλαίσιο το οποίο βοηθά microε τις ανθρωποκεντρικές παραmicroέτρους του τον προσανατολισmicroό όπως ακριβώς κι ένας καθρέφτης Αν όmicroως κανείς ενδιαφέρεται για την ουσία της πραγmicroατικότητας για ότι υπερβαίνει αλλά και καθορίζει τον άνθρωπο τότε θα στραφεί προς το microέτρο που είναι ένας τρόπος για να συλλάβει όλα όσα δεν έχουν δηmicroιουργηθεί από τον ίδιο Αν η τέχνη microάς δίνει microια εποπτεία κι ένα όριο του ανθρώπινου η microέτρηση microας προσφέρει microια ιδέα για τον υπεράνθρωπο χώρο των αληθειών που περισσότερο από όλα microας καθορίζουν Καθρέφτης και microέτρο ορίζουν τελικά microε microεταφορικό τρόπο την ηθική και microεταφυσική διάσταση της ανθρώπινης δραστηριότητας συναρτώντας τη microία από την άλλη και δηmicroιουργώντας έναν κόσmicroο στον οποίο η τέχνη είναι πέραν της αισθητικής

Η γλώσσα των συναισθηmicroάτων και η γλώσσα της Τέχνης εκφραστική-φυσιογνωmicroική αντίληψη και το νόηmicroα της εικόνας

∆έσποινα Σταmicroατοπούλου

Λέκτορας Ψυχολογίας Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Η ανακοίνωση αυτή αναφέρεται σε ένα ερευνητικό πρόγραmicromicroα που επικεντρώνεται σε ενδο-πολιτισmicroικές και δια-πολιτισmicroικές διαφοροποιήσεις της αντιληπτικής εmicroπειρίας καλλιτεχνικών microη-αναπαραστατικών γραmicromicroικών σχεδίων τα οποία παρουσιάζουν την υποκειmicroενική εmicroπειρία των συναισθηmicroάτων του Φόβου και της Αγαλλίασης σε Έλληνες και Καναδούς φοιτητές Η επικοινωνιακή

20

δυνατότητα των εικόνων αυτών αντιπαραβάλλεται microε αντίστοιχα ερευνητικά δεδοmicroένα που αφορούν την επικοινωνιακή δυνατότητα των παραπάνω συναισθηmicroατικών καταστάσεων όταν αυτές διατυπώνονται microέσα από λέξεις-έννοιες

Το ερευνητικό υλικό αποτελείται από σχέδια που δηmicroιούργησαν Έλληνες φοιτητές της ΑΣΚΤ Η ανάλυση των αποτελεσmicroάτων υπέδειξε ότι οι αξιολογήσεις των υποκειmicroένων της έρευνας στις λέξεις-έννοιες που δηλώνουν την υποκειmicroενική εmicroπειρία των συναισθηmicroάτων του Φόβου και της Αγαλλίασης δείχνουν να συγκροτούνται περισσότερο δηλωτικά και αναφορικά εφόσον οι αξιολογήσεις αυτές σχηmicroατίζονται κυρίως στη βάση εκτιmicroήσεων που αφορούν τον εαυτό Αντιθέτως οι αξιολογήσεις των εικόνων έχουν περισσότερο συν-δηλωτικό και υπονοούmicroενο χαρακτήρα εφόσον οι εικόνες κρίνονται περισσότερο σε σχέση microε κιναισθητικές αισθητηριο-αντιληπτικές και συγκινησιακές διαδικασίες Η δια-πολιτισmicroική επικοινωνία στο επίπεδο των εννοιών και κυρίως του θετικού συναισθήmicroατος της Αγαλλίασης δείχνει να είναι αρκετά προβληmicroατική υποδεικνύοντας στερεοτυπική επεξεργασία από τα υποκείmicroενα της έρευνας Αντιθέτως η δια-πολιτισmicroική δυνατότητα επικοινωνίας σε σχέση microε τις εικόνες εmicroφανίζεται ισχυρή ιδίως σε σχέση microε τη microη-αναπαραστατική εικόνα που παριστά τη συναισθηmicroατική εmicroπειρία του Φόβου Παραλλήλως microέσα από τα ερευνητικά αποτελέσmicroατα αναφαίνεται και η σχετική αντιστοιχία εικόνας και λέξεως-έννοιας σε σχέση microε το αρνητικό συναίσθηmicroα του Φόβου

Τα παραπάνω ευρήmicroατα υποδεικνύουν ότι υπάρχει ένα κοινό laquoεmicroπειριακόraquo πλαίσιο συγκρότησης του νοήmicroατος κατά την αντιληπτική διαδικασία που δίνει έmicroφαση στις δυναmicroικές και συναισθηmicroατικές ποιότητες της αντιληπτικής εmicroπειρίας (εκφραστική και φυσιογνωmicroική αντίληψη) και προτείνει τη βαθιά σχέση microεταξύ δράσης αντίληψης και συναισθήmicroατος η οποία διαmicroορφώνει το πεδίο του υπονοούmicroενου νοήmicroατος και δηmicroιουργεί ταυτοχρόνως το διυποκειmicroενικό επίπεδο επικοινωνίας microεταξύ θεατή και καλλιτέχνη

Τέλος τα αποτελέσmicroατα σχολιάζονται σε σχέση microε τα χαρακτηριστικά του lsquoστυλrsquo και της lsquoδιάθεσηςrsquo στα έργα Τέχνης καθώς επίσης και microε τη λειτουργία των αρνητικών συναισθηmicroάτων στην Τέχνη και τη διαδικασία της εν-συναίσθησης

21

Φαντασία και εικόνα η θεmicroελίωση της microιmicroητικής απεικόνισης στη βυζαντινή αισθητική

Μαρία Φιολιτάκη

Υπ ∆ρ Φιλοσοφίας Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Η έννοια της φαντασίας κληροδοτείται από την αρχαιοελληνική

στη βυζαντινή σκέψη microε όλο το παραδοσιακό φορτίο της Στην πλατωνική φιλοσοφία ως φαντασία νοείται ο συνδυασmicroός των λειτουργιών της αίσθησης και της κρίσης (της δόξας) Αντίθετα για τον Αριστοτέλη η φαντασία είναι microια αντιληπτική λειτουργία που προκαλείται από την αισθητηριακή αντίληψη και διαδραmicroατίζει σηmicroαντικό ρόλο στη διαδικασία της γνώσης

Στο πλαίσιο του ιδιόmicroορφου φιλοσοφικού εκλεκτικισmicroού τους οι βυζαντινοί θα αναζητήσουν στις δύο αρχαίες φιλοσοφικές παραδόσεις τη γνωσιοθεωρητική θεmicroελίωση (και τη νοmicroιmicroοποίηση) για τη δηmicroιουργία και τη χρήση της microιmicroητικής απεικόνισης του (υπερβατικού) προτύπου Έτσι η βυζαντινή φαντασία παρουσιάζεται ως microέρος του εγχειρήmicroατος για την αναζήτηση microιας υπερβατικής αλήθειας καθώς τίθεται microεταξύ εmicroπειρίας και κατανόησης είναι η διαδικασία σύνθεσης των εmicroπειρικών δεδοmicroένων και το προπαρασκευαστικό στάδιο για τη νοητική σύλληψη της εικόνας ως συmicroβόλου

Ίσως δεν θα ήταν υπερβολική η διαπίστωση ότι τελικά οι βυζαντινοί στοχαστές δεν αρκέστηκαν microόνο στη γόνιmicroη αφοmicroοίωση βασικών αρχών της αρχαιοελληνικής σκέψης προκειmicroένου να διατυπώσουν τη δική τους θέση αλλά πραγmicroατοποίησαν και σε ορισmicroένα σηmicroεία microια υπέρβαση Η βυζαντινή φαντασία δεν είναι παθητική διότι αφού προσλάβει ένδον το γνωστόν το επεξεργάζεταιmiddot όmicroως δεν είναι ενεργητική όπως η στωική φαντασία δεν καταλαmicroβάνει απλώς τα αισθητηριακά δεδοmicroένα αλλά microπορεί να ανεξαρτητοποιηθεί από αυτά ndashέστω και αν αυτή η ανεξαρτησία σηmicroαίνει την καταδίκη της

Οι βυζαντινοί στοχαστές διακρίνουν δύο σηmicroασίες της έννοιας (α) τη φαντασία ως αντιληπτικό στάδιο που παραπέmicroπει στην αριστοτελική παράδοση και νοmicroιmicroοποιεί την αναγωγική χρήση της εικόνας και (β) τη φαντασία ως διαδικασία δηmicroιουργίας νοητικών εικόνων και ως πηγή έmicroπνευσης για εικόνες ζωγραφικής

22

Η αισθητική της microεταmicroφίεσης

Νίκος Ψιλάκης Συγγραφέας

Οι εθιmicroικές αποκριάτικες microεταmicroφιέσεις της Κρήτης απηχούν την lsquoαισθητική της παρωδίαςrsquo και την τάση διακωmicroώδησης που αποσκοπεί στην πρόκληση ευθυmicroίας Ωστόσο η χρήση αρχέγονων γονιmicroικών και αναπαραγωγικών συmicroβόλων καθώς και οι ειδικοί χοροί (όπως ο laquoαρκουδιάρηςraquo των ανατολικών υπωρειών του Ψηλορείτη) αποτελούν στοιχεία που συνδέουν τα κυρίαρχα ως τη δεκαετία του 1960 αποκριάτικα δρώmicroενα microε τις τελετές γονιmicroότητας

Στην εισήγηση εξετάζονται microερικές από τις πιο χαρακτηριστικές ανθρωποmicroορφικές microάσκες της Κρήτης η κατασκευή τους και ο τρόπος microε τον οποίο απεικονίζεται η ανθρώπινη microορφή στις παραδοσιακές microεταmicroφιέσεις Επιπλέον διερευνάται η σύζευξη των αντιθέτων στα δρώmicroενα της Αποκριάς και της Καθαρής ∆ευτέρας όπως το ιερό και το ανίερο το ωραίο και το άσχηmicroο το σεmicroνό και το άσεmicroνο

23

24

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΟΜΙΛΗΤΩΝ

Αικατερινίδης Γεώργιος ∆ρ Φιλολογίας τ ∆ιευθυντής Ερευνών Κέντρου Λαογραφίας Ακαδηmicroίας Αθηνών Επίτιmicroος ∆ιδάκτωρ Τmicroήmicroατος Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανmicroίου Κρήτης

Ανδρουλιδάκης Κώστας Επ Καθηγητής Φιλοσοφίας Πανmicroιο Κρήτης

Αποστολοπούλου Γεωργία Καθηγήτρια Φιλοσοφίας Πανmicroιο Ιωαννίνων

Γεωργάκη Αναστασία Λέκτωρ Μουσικής Τεχνολογίας Πανmicroιο Αθηνών

∆ροσοφορίδου Ελένη ∆ρ Ιστορίας της τέχνης

Ζεiumlmicroπέκης Ιωάννης Αν Καθηγητής Φιλοσοφίας Πανεπιστήmicroιο Grenoble

Ζήβας ∆ιονύσης Οmicroότιmicroος Καθηγητής ΕΜΠ Πρόεδρος ∆Σ Ιδρύmicroατος lsquoΠαναγιώτη amp Έφης Μιχελήrsquo

Ζωγραφίδης Γιώργος Επ Καθηγητής Φιλοσοφίας Πανmicroιο Κρήτης

Καϊmicroάκης Παύλος Αν Καθηγητής Φιλοσοφίας Αριστοτέλειο Πανmicroιο Θεσσαλονίκης

Καλιγιάννης Μανόλης Zωγράφος τ ∆ιευθυντής Μουσείου Terriade

Κάλφας Βασίλης Καθηγητής Φιλοσοφίας Αριστοτέλειο Πανmicroιο Θεσσαλονίκης

Κουγιουmicroουτζάκης Γιάννης Καθηγητής Ψυχολογίας Πανmicroιο Κρήτης

Μαραγκός Γιώργος Αν Καθηγητής Φιλοσοφίας Πανmicroιο Κρήτης

Μαζοκοπάκη Αικατερίνη Υπ ∆ρ Αναπτυξιακής Ψυχολογίας

Μιράσγεζη Αθηνά ∆ρ Φιλοσοφίας Ειδικός Επιστήmicroων Πανmicroιο Αθηνών

Νικολακάκης Γιώργος Αν Καθηγητής Κοινωνικής Ανθρωπολογίας Πανmicroιο Κρήτης

Πάγκαλος Μιχάλης ∆ρ Φιλοσοφίας ∆ιδάσκων θέσης lsquoΜιχελήrsquo Πανmicroιο Κρήτης

Παπαδοπεράκη Ασπασία Γλύπτρια

Παπασταθόπουλος Στάθης ∆ρ Αναπτυξιακής Ψυχολογίας ∆ιδάσκων Π∆ 40780 Πανmicroιο Κρήτης

Παπαχριστόπουλος Νίκος ∆ρ Κοινωνιολογίας

Παρισάκη Θεόπη Αν Καθηγήτρια Φιλοσοφίας Αριστοτέλειο Πανmicroιο Θεσσαλονίκης

Πούλος Παναγιώτης Επ καθηγητής Φιλοσοφίας και Αισθητικής ΑΣΚΤ

Πρώιmicroος Κωνσταντίνος ∆ρ Φιλοσοφίας ∆ιδάσκων θέσης lsquoΜιχελήrsquo Πανmicroιο Κρήτης

Σταmicroατοπούλου ∆έσποινα Λέκτορας Ψυχολογίας Πανmicroιο Κρήτης

Φιολιτάκη Μαρία Υπ ∆ρ Φιλοσοφίας Πανmicroιο Κρήτης

Ψιλάκης Νίκος Συγγραφέας

7

η πεποίθηση ότι βιώνουmicroε το τέλος της τέχνης Αφετέρου κλονίστηκαν οι ήδη αmicroφισβητούmicroενες προσπάθειες ορισmicroού της τέχνης microε αποτέλεσmicroα η παραγωγή τέχνης των τελευταίων σαράντα χρόνων να αποτελεί microια σειρά πειραmicroατισmicroών προς κάθε κατεύθυνση χωρίς καmicroία αίσθηση συνοχής

Ως συνέπεια οι θεσmicroοί που περιβάλλουν και προβάλλουν την καλλιτεχνική παραγωγή εmicroφανίζονται ανεπαρκείς σε αυτόν τον ρόλο καθιστώντας αναγκαία την αναπροσαρmicroογή τους Τη microεγαλύτερη δυσκολία αντιmicroετώπισε και αντιmicroετωπίζει ακόmicroα η θεωρητική προσέγγιση της τέχνης αυτής Μέρος της δυσκολίας αποτελεί το γεγονός ότι ο τρόπος που microιλούmicroε για την τέχνη έγινε το ίδιο το περιεχόmicroενο της εννοιολογικής τέχνης Ο Α Danto θεωρεί ότι η περίοδος αυτή είναι microια περίοδος microετάβασης της τέχνης σ΄ ένα υψηλότερο επίπεδο αυτοσυνει-δησίας ανάλογο microε αυτό που επετεύχθη κατά τη microετάβαση στον Μοντερνισmicroό

Η εισήγηση αποτελεί microια σύγκριση της προσπάθειας αναπροσαρ-microογής των θεσmicroών στις δύο αυτές microεταβατικές περιόδους της τέχνης

Αξιολόγηση της διεπιστηmicroονικής έρευνας σrsquo ένα κλασικό πρόβληmicroα αισθητικής

Η microίmicroηση και η θεωρία της προσοmicroοίωσης

Ιωάννης Ζε iumlmicroπέκης

Αν Καθηγητής Φιλοσοφίας Πανεπιστήmicroιο Grenoble

Στην αρχαιότητα η έννοια της microίmicroησης κάλυπτε ένα σύνολο αναπαραστατικών πρακτικών που σχεδόν συmicroπίπτει microε τη σηmicroερινή έννοια της καλλιτεχνικής αναπαράστασης το θέατρο τις εικόνες την ποίηση τη microουσική Η έννοια εφαρmicroοζόταν σε γλωσσικές microη-γλωσσικές και πραξιακές αναπαραστάσεις ακόmicroα και σε ορισmicroένα αφηρηmicroένα ή microη παραστατικά είδη Το αν η αρχαία έννοια είχε την απαιτούmicroενη συνοχή παραmicroένει ανοιχτό ερώτηmicroα

Σήmicroερα η αισθητική έχει ανανεώσει την έννοια της microίmicroησης υπό έναν ενιαίο ψυχολογικό ή νοητικό ορισmicroό παρmicroένο από τη γνωστική ψυχολογία την προσποίηση (ή lsquoπροσποιηmicroένη πεποίθησηrsquo make-believe) που άλλοτε απλά ονοmicroάζεται φαντασία και άλλοτε πάλι σε λιγότερο φαινοmicroενολογικό επίπεδο περιγραφής προσοmicroοίωση Έτσι η σύγχρονη θεωρία εξηγεί την καλλιτεχνική αναπαράσταση και την

8

ιδιαιτερότητά της επικαλούmicroενη την ύπαρξη ειδικών νοητικών στάσεων και λειτουργιών Η θεωρία της προσποίησης διατυπώθηκε για πρώτη φορά από τον Kendall Walton το 1973 και σταδιακά οδήγησε σε αλλαγή παραδείγmicroατος στην αισθητική αντικαθιστώντας τα γλωσσικά microοντέλα (Beardsley Goodman) microrsquoένα microοντέλο εmicroπνευσmicroένο από τη φιλοσοφία του νου Μεταξύ των δυνατών σηmicroείων της νέας θεωρίας είναι ο ισχυρισmicroός της ότι υπάρχουν στενές σχέσεις microεταξύ της καλλιτεχνικής αναπαράστασης και άλλων πρωταρχικών δραστηριοτήτων όπως το παιγνίδι και η φαντασία η εξήγηση που προτείνει της φαινοmicroενολογικής εmicroπειρίας των microυθοπλασιών και η προσπάθειά της να εξηγήσει τη σηmicroασία της τέχνης επικαλούmicroενη την παρουσία microιας ειδικής ανθρώπινης ικανότητας

Ωστόσο παραmicroένει άγνωστο το πώς ανταποκρίνεται η θεωρία στα αιτήmicroατα αντιπάλων και παλαιότερων θεωριών ή και καθηmicroερινών διαισθήσεων που αφορούν την τέχνη λχ στις κοινές πεποιθήσεις ότι η τέχνη αξίζει ως microορφή γνώσης και ότι τα έργα έχουν συmicroβολικές αξίες ακόmicroα και όταν πρόκειται για microυθοπλασίες Συνεπώς η σύγχρονη θεωρία της microίmicroησης διατρέχει ένα παλαιό κίνδυνο ndash ότι αδυνατεί να εξηγήσει αφrsquoενός τη σηmicroασία των έργων τέχνης αφrsquoετέρου τις πολύπλοκες αντιδράσεις των ανθρώπινων υποκειmicroένων απέναντι σrsquoαυτά Θα παρουσιάσω σύντοmicroα τα επιχειρήmicroατα υπέρ και κατά των διεπιστηmicroονικών εφαρmicroογών σε τούτο τον τοmicroέα υποδεικνύοντας προς ποιες κατευθύνσεις θα microπορούσε να αναπτυχθεί η έρευνα έτσι ώστε να παραmicroείνει χρήσιmicroη για τον προσδιορισmicroό της αξίας και της λειτουργίας της τέχνης

Παλαιές και νέες εικονοmicroαχίες από τον Λέοντα Γ΄ στους ταλιmicroπάν

Γιώργος Ζωγραφίδης Επ Καθηγητής Φιλοσοφίας

Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Τι κοινό υπάρχει ανάmicroεσα στον πιστό που φιλάει την εικόνα του θεού του στον υπήκοο που θυmicroιατίζει το άγαλmicroα του αυτοκράτορά του στον πολίτη που γκρεmicroίζει την προτοmicroή του πρώην δικτάτορα και στον επισκέ-πτη του microουσείου που microαχαιρώνει τον πίνακα του Πουσσέν laquoΧορός γύρω από τον χρυσό microόσχοraquo Ανάmicroεσα στην αποκαθήλωση της εικόνας του Χριστού από τον Λέοντα Γ΄ Ίσαυρο και στον αποκεφαλισmicroό του

9

λαξευmicroένου Βούδα από τους αφγανούς ταλιmicroπάν Το γεγονός ότι απέναντι σε όλες αυτές τις εικόνες προκαλείται microια ανθρώπινη συmicroπεριφορά lsquoΒλέπω την εικόναrsquo σηmicroαίνει εδώ ότι συmicroπεριφέροmicroαι προς αυτήν microrsquo έναν συγκεκριmicroένο τρόπο υπό συγκεκριmicroένες συνθήκες ndashη εικόνα είναι η χρήση της

Και τι κοινό υπάρχει ανάmicroεσα στην εξορία των ποιητών από την πλατωνική πολιτεία και στους lsquoχριστιανικούς θεσmicroούςrsquo του Καλβίνου στη βιβλική απαγόρευση των ειδώλων και στα κηρύγmicroατα καταδίκης του κινηmicroατογράφου

Εικονόφιλοι και εικονοmicroάχοι συmicroφωνούν τουλάχιστον σε ένα πράγmicroα στη δύναmicroη της εικόνας Ο εικονοmicroάχος δεν αρνείται αυτήν τη δύναmicroηmiddot αρνείται την εικόνα ακριβώς επειδή και ο ίδιος αναγνωρίζει (και συχνά φοβάται) τη δύναmicroή της Είναι ο φόβος απέναντι στο αισθητό που τελικά καταλήγει στη λογοκρισία των αισθήσεων Ο εικονοmicroάχος δεν διανοείται να εκχωρήσει στις αισθήσεις το δικαίωmicroα να αναπαριστάνουν το νοητό και microέσω της τέχνης να το διαιωνίζουν Κρατά για τον λόγο το δικαίωmicroα να θεσπίζει σηmicroασίες και στη διαmicroάχη για κυριαρχία ανάmicroεσα στα εικονιστικά και τα γλωσσικά σηmicroεία τάσσεται υπέρ των δεύτερων

Η στάση απέναντι στην εικόνα είναι κάτι πολύ περισσότερο από ένα πρόβληmicroα της θρησκευτικής τέχνης και η στάση αυτή (microε κάθε δυνατή εκδοχή της) παραmicroένει βαθιά ριζωmicroένη στους πολιτισmicroούς των τριών microονοθεϊστικών θρησκειών και προϋποθέτει (επικαλείται ή συγκροτεί) microια θεωρία για την πραγmicroατικότητα και τους τρόπους microε τους οποίους ο άνθρωπος επιδιώκει να την γνωρίσει να microιλήσει γιrsquo αυτήν και microην το ξεχνάmicroε να την ζήσει

Αριστείδης Κοϊντιλιανός ένας ιδιότυπος αισθητικός της microουσικής

στην Ύστερη Αρχαιότητα

Παύλος Καϊmicroάκης Αν Καθηγητής Φιλοσοφίας

Τmicroήmicroα Φιλοσοφίας amp Παιδαγωγικής Αριστοτέλειο Πανεπιστήmicroιο Θεσσαλονίκης

Από τους ελληνιστικούς χρόνους και microετά στην αρχαία ελληνική γραmicromicroατεία εmicroφανίζεται πληθώρα θεωρητικών κειmicroένων αφιερωmicroένων στη microουσική Τα περισσότερα από αυτά πραγmicroατεύονται κυρίως τεχνικά θέmicroατα και θα εντάσσονταν σήmicroερα microάλλον στην περιοχή της microουσικολογίας

10

Ξεχωριστή θέση ανάmicroεσα στα κείmicroενα αυτά κατέχει ένα έργο microε τίτλο Περί microουσικής για τον συγγραφέα του οποίου γνωρίζουmicroε microόνο το όνοmicroα Αριστείδης Κοϊντιλιανός Το έργο παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον γιατί πέρα από τα καθαρά microουσικολογικά θέmicroατα αναφέρεται επίσης και σε θέmicroατα αισθητικής της microουσικής προσπαθώντας να δείξει πως η microουσική microέσα από την αρmicroονία microάς παρέχει ένα κατανοητό microοντέλο για την κατανόηση της φυσικής και microεταφυσικής πραγmicroατικότητας και εποmicroένως την απόκτηση υψηλότερης γνώσης microέσω της φιλοσοφίας

Βεβαίως όπως συmicroβαίνει και microε τα περισσότερα έργα αυτής της εποχής οι απόψεις που παρουσιάζει ο συγγραφέας δεν είναι πάντοτε πρωτότυπες αλλά αυτό δεν microειώνει τη σηmicroασία του έργου αφού microας microεταφέρει πολύ σηmicroαντικές πληροφορίες για εξέχοντες θεωρητικούς της microουσικής όπως ο ∆άmicroων ή ο Αριστόξενος ο Ταραντίνος οι οποίες δεν microας είναι γνωστές από άλλες πηγές

Στην ανακοίνωση θα παρουσιάσουmicroε ορισmicroένα από τα πιο ενδιαφέροντα θέmicroατα αυτής της ιδιόρρυθmicroης lsquomicroουσικής εγκυκλοπαί-δειαςrsquo της αρχαιότητας

Η αισθητική ως βίωmicroα η περιπέτεια της microοντέρνας τέχνης

Μανόλης Καλιγιάννης

Ζωγράφος τ ∆ιευθυντής Μουσείου Terriade

Τέχνη και νεωτερικότητα microε αναφορές κυρίως στη ζωγραφική Η διαρκής αναζήτηση microιας νέας lsquoαισθητικήςrsquo microε άξονα την καινοτοmicroία της microορφής στη διάρκεια του 20ου αιώνα

Τα παραδείγmicroατα που θα εκτεθούν αναφέρονται στη βιωmicroατική εmicroπειρία ενός νέου ζωγράφου στο microεταπολεmicroικό Παρίσι

11

Ο Πλάτων και η αττική κωmicroωδία

Βασίλης Κάλφας Καθηγητής Φιλοσοφίας

Τmicroήmicroα Φιλοσοφίας amp Παιδαγωγικής Αριστοτέλειο Πανεπιστήmicroιο Θεσσαλονίκης

Είναι γεγονός ότι όταν ο Πλάτων επιλέγει να δώσει στη φιλοσοφία του διαλογική microορφή δεν υπάρχει καθιερωmicroένος τρόπος έκφρασης της φιλοσοφίας Οι φιλόσοφοι του 6ου και του 5ου αιώνα πΧ έχουν εκφραστεί microε αρκετούς διαφορετικούς τρόπους microε την πεζή πραγmicroατεία microε την ποίηση microε χρησmicroικά αποφθέγmicroατα Ο φιλοσοφικός διάλογος είναι ένα νέο λογοτεχνικό είδος που καθιερώνεται από τον Πλάτωνα και τους άλλους microαθητές του Σωκράτη Αν αναζητήσει ωστόσο κανείς σε ποιο γνωστό λογοτεχνικό είδος βρίσκεται πιο κοντά ο πλατωνικός διάλογος η αττική κωmicroωδία είναι χωρίς αmicroφιβολία η επικρατέστερη απάντηση

Στην ανακοίνωση συγκεντρώνονται και αναλύονται οι σκόρπιες αναφορές του ίδιου του Πλάτωνα στον Αριστοφάνη και στην κωmicroωδία κυρίως στην Πολιτεία στο Συmicroπόσιο και στον Φίληβο

Από την άλλη πλευρά φαίνεται ότι ο Σωκράτης υπήρξε αγαπηmicroένη φιγούρα των κωmicroικών ποιητών του τέλους του 5ου αιώνα εκπροσωπώντας τη λαϊκή εικόνα του φιλοσόφου Με βάση τις σωζόmicroενες κωmicroωδίες του Αριστοφάνη επιχειρείται η αξιολόγηση του ρόλου του Σωκράτη στο πλαίσιο της αττικής κωmicroωδίας και η συσχέτισή του microε συγγενείς microορφές της κωmicroωδίας όπως ο Ευριπίδης

Η microουσική πριν και microετά την εmicroφάνιση του ανθρώπινου είδους

Αικατερίνη Μαζοκοπάκη Υπ ∆ρ Αναπτυξιακής Ψυχολογίας

Γιάννης Κουγιουmicroουτζάκης Καθηγητής Ψυχολογίας

Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Η microουσική σήmicroερα όσο ποτέ άλλοτε απασχολεί συστηmicroατικά τους ψυχολόγους που microελετούν την ανθρώπινη ανάπτυξη Σε πειραmicroατικές και νατουραλιστικές microελέτες διερευνούν την καταγωγή και την ανάπτυξη των microουσικών ικανοτήτων στον ιστορικό χρόνο και στον πολιτισmicroικό χώρο που αναδύονται κατά την οντογένεση Τα τελευταία 20 χρόνια η microελέτη των microουσικών χαρακτηριστικών (προσωδία ρυθmicroός microελωδία

12

κτλ) που εmicroφανίζονται στην αλληλεπίδραση βρέφους-σηmicroαντικού άλλου απέφερε ανέλπιστους καρπούς ενδεικτικούς του laquomicroουσικού νουraquo microε τον οποίο έρχεται στον κόσmicroο κάθε νεογνό και της laquomicroουσικής αλληλεπίδρασηςraquo microέσα στην οποία αναθρέφεται αναπτύσσεται εmicroποδίζεται καταστέλλεται ή εκτινάσσεται η microουσική ικανότητα διεργασία στην οποία ο ρόλος κάθε οικογενειακής ή τοπικής microικρο-κουλτούρας είναι τεράστιος Απουσία της microουσικής ικανότητας στα βρέφη ndashαmicroουσίαndash δηmicroιουργεί πολλά προβλήmicroατα στην ανάπτυξή τους

Η πρώτη οmicroιλήτρια θα παρουσιάσει ερευνητικό υλικό από το Εργαστήριο Ψυχολογίας του Τmicroήmicroατος Φιλοσοφικών και Κοινωνικών Σπουδών το οποίο microαρτυρεί τον έmicroφυτο εξοπλισmicroό των microουσικών ικανοτήτων κατά τον πρώτο χρόνο της ζωής στην παρουσία και στην απουσία microουσικών ερεθισmicroών και στην παρουσία και στην απουσία της microητέρας

Ο δεύτερος οmicroιλητής θα θίξει την καταγωγή την εξέλιξη και την ανάπτυξη της microουσικής σε επίπεδο ειδών Τα διεπιστηmicroονικά δεδοmicroένα συγκλίνουν στην ενίσχυση της άποψης ότι η microουσική ως microορφή επικοινωνίας προηγείται της εmicroφάνισης του είδους microας και microέσα στο είδος microας προηγείται της ανάδυσης της γλώσσας Βασικό κίνητρό της φαίνεται ότι είναι το microοίρασmicroα σε επίπεδο ατόmicroων και οmicroάδων ενώ microεγάλο microέρος της αισθητικής της δεν είναι καρπός microάθησης

Η microουσική εmicroπειρία ως ψυχονοητική λειτουργία

Γιώργος Μαραγκός Αν Καθηγητής Φιλοσοφίας

Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Αντιπαραβάλλοντας τη microουσική microε τη γλωσσική εmicroπειρία ο Ray Jackendoff έχει προτείνει ένα θεωρητικό πλαίσιο που περιλαmicroβάνει microια lsquoγενετική γραmicromicroατικήrsquo της τονικής microουσικής και ένα σύνολο από υποθέσεις σχετικά microε τις ψυχονοητικές λειτουργίες όσες είναι δυνατόν να συνυφαίνονται microε τη microουσική εmicroπειρία Οι υποθέσεις αυτές αφορούν την αντιληπτική και τη συγκινησιακή συνιστώσα του microουσικού βιώmicroατος και εν πολλοίς εξειδικεύουν στο microουσικό πεδίο γενικές υποθέσεις από τα πεδία της γνωσιακής ψυχολογίας και της φιλοσοφίας του νου Επί παραδείγmicroατι κατά τον Jackendoff η microουσική αντίληψη έχει ως υπόβαθρο έmicroφυτους microηχανισmicroούς ακουστικής οργάνωσης ως προς τη χρονική τη microελωδική και την αρmicroονική διάσταση Οι εν λόγω

13

microηχανισmicroοί πάντα κατά τον Jackendoff λειτουργούν σύmicroφωνα microε το σχήmicroα της παράλληλης επεξεργασίας Από την άλλη η microουσική απόλαυση είναι δυνατόν να θεωρηθεί ότι σχετίζεται microε ένα σχετικά lsquoστεγανόrsquo microηχανισmicroό διά του οποίου η microουσική αντίληψη και συγκινησιακή απόκριση συντίθενται ως ολική microουσική εmicroπειρία

Το πρόσωπο στο έργο του James Ensor

Αθηνά Μιράσγεζη ∆ρ Φιλοσοφίας Ειδικός Επιστήmicroων

Τmicroήmicroα Φιλοσοφίας Παιδαγωγικής amp Ψυχολογίας Πανεπιστήmicroιο Αθηνών

Το έργο του Βέλγου ζωγράφου James Ensor χαρακτηρίζεται από microια ταυτόχρονη εmicromicroονή στο καρναβάλι και στον θάνατο Μεταmicroφιεσmicroένοι και σκελετοί συνυπάρχουν στους πίνακές του Η microάσκα είναι η κυρίαρχη microορφή ndash το γυmicroνό ανθρώπινο κρανίο θα είναι η πίσω όψη της microάσκας Οι σκελετοί κυκλοφορούν ντυmicroένοι όπως οι άνθρωποι Οι άνθρωποι φορούν τη microάσκα για πρόσωπο δεν έχουν άλλο πρόσωπο από τη microάσκα Μάσκες άσπρες αλλά και ροδαλές που τίποτα δεν προδίδει ότι είναι microάσκες παρά microόνο το τέρmicroα τους αφήνουν γρήγορα ακάλυπτο το κεφάλι ενός ανυποψίαστου ανθρώπου Αφθονούν όmicroως και οι ασώmicroατες microάσκες που περιτριγυρίζουν περικυκλώνουν πνίγουν τα ζωντανά πρόσωπα ndashτα ζωντανά πρόσωπα θα χρησιmicroοποιηθούν ως έσχατες microάσκες

Τα ερωτήmicroατα που γεννιούνται είναι πολλά Η microάσκα αποκαλύπτει ή αποκρύπτει Απελευθερώνει ή φυλακίζει Το σώmicroα που έχει για κεφάλι microια microάσκα είναι άψυχο όπως αυτή ή δίνει αυτό ψυχή στη microάσκα και τελικά η microάσκα τού παίρνει την ψυχή του για να ζήσει αυτή Βλέπουmicroε ανθρώπους που φορούν microάσκες ή microάσκες που έχουν microεταmicroφιεστεί σε ανθρώπους

Η microάσκα έλκει την καταγωγή της από τους θεούς τον θάνατο και το θέατρο Ο ρόλος της microάσκας στο έργο του Ensor θα γίνει πιο κατανοητός microέσα από microια διεπιστηmicroονική θεώρηση της microάσκας (ανθρωπολογική ψυχολογική)

14

Κοινωνία και οργάνωση του χώρου στη νήσο Γαύδο

Γιώργος Νικολακάκης Αν Καθηγητής Κοινωνικής Ανθρωπολογίας

Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Μια ανθρωπολογική και ιστορική προσέγγιση των κοινωνικών και οικονοmicroικών διαδικασιών που microορφοποίησαν ένα microοντέλο οργάνωσης του χώρου

Γίνονται αναφορές στη microορφή εγκατάστασης και κατοίκησης καθώς και στην αξιοποίηση και εκmicroετάλλευση του χώρου

Η νεωτερικότητα ως ροmicroαντική υποκειmicroενικότητα

Μιχάλης Πάγκαλος ∆ρ Φιλοσοφίας ∆ιδάσκων στη θέση lsquoΜιχελήrsquo

Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

1 Η απόσχιση της καντιανής αισθητικής από τους κανόνες της αρχαίας

Ποιητικής 2 Η νιτσεϊκή lsquoαποθέωσηrsquo της τέχνης και του καλλιτέχνη 3 Thomas Mann η φιγούρα του ροmicroαντικού καλλιτέχνη microέσα στη ναζιστική

ιδεολογία 4 Ολοκληρωτισmicroός η τέχνη ως πολιτική θρησκεία 5 Αναπαράσταση versus έκφρασης Η αξία της επιστροφής στην αρχαία

Ποιητική Θα microελετήσουmicroε την έννοια της laquoροmicroαντικής υποκειmicroενικότηταςraquo ως έννοια-κλειδί προκειmicroένου να κατανοήσουmicroε το φαινόmicroενο της νεωτερικότητας Η θέση ότι η τέχνη αποτελεί την πλέον αξιόπιστη lsquoανθρωπολογίαrsquo της εποχής microας έχει υποστηριχτεί microεταξύ άλλων και από τον καναδό φιλόσοφο Charles Taylor στο microνηmicroειώδες έργο του Sources of the Self (1989)

Θα εξετάσουmicroε ορισmicroένες βασικές κατηγορίες της καντιανής αισθητικής οι οποίες αποmicroάκρυναν ρητά την τέχνη από τον ορισmicroό που της είχε δώσει ο Αριστοτέλης στην Ποιητική του δηλ ως microιmicroήσεως πράξεως αποσκοπούσας στη διέγερση του φιλανθρώπου στοιχείου microέσα στον άνθρωπο

Περνώντας αναγκαίως από τον σταθmicroό-Νίτσε θα δούmicroε να ιχνογραφείται ενώπιόν microας ο νεωτερικός (microετα)-ροmicroαντικός καλλιτέχνης

15

και η νεωτερική έννοια της καλλιτεχνικής συγκίνησης και του συναισθήmicroατος Το ροmicroαντικό έργο τέχνης δεν ενσωmicroατώνεται πλέον στη microεγάλη κλίmicroακα του όντος (Α Lovejoy The great Chain of Being 1964) αλλά την παραβιάζει και την διαρρηγνύει διανοίγοντας τη δυνατότητα microιας διαρραγής του αρχαίου κόσmicroου microέσω της ανάδυσης της νεωτερικής ροmicroαντικής υποκειmicroενικότητας

Με αφετηρία τις microεγάλες λογοτεχνικές συνθέσεις των Thomas Mann και Robert Musil θα δούmicroε ακολούθως τον τρόπο microε τον οποίο η ανωτέρω φιγούρα του ροmicroαντικού καλλιτέχνη εργαλειοποιήθηκε και διαστρεβλώθηκε προκειmicroένου να υπηρετήσει τους σκοπούς του ναζιστικού κράτους στο οποίο η laquoτέχνηraquo αποτέλεσε ισχυρό υποκατάστατο της θρησκείας Η άποψη ότι ο ολοκληρωτισmicroός υπήρξε microια laquoπολιτική θρησκείαraquo που εσωκλείει microια laquoροmicroαντικήraquo ρίζα έχει microεταξύ άλλων υποστηριχτεί από τον φιλόσοφο Philippe Lacoue-Labarthe (Le mythe nazi 1991) και από τον γνωστό γάλλο ανθρωπολόγο Louis Dumont (Essais sur lrsquoIndividualisme 1983)

Τη στιγmicroή λοιπόν που η ροmicroαντική ιδέα της έκφρασης καταδεικνύει microε την εργαλειοποίησή της από τον ναζισmicroό τα όριά της το κρίσιmicroο ερώτηmicroα που τίθεται είναι εάν η αρχαιοελληνική έννοια της microίmicroησης microπορεί να ενοφθαλmicroίζει ακόmicroη microια καίρια σηmicroασία για την κατανόηση της σύγχρονης καλλιτεχνικής δηmicroιουργίας Το ερώτηmicroα αυτό το οποίο θεωρώ αποφασιστικό τόσο για την κατανόηση της τέχνης όσο και για εκείνην της νεωτερικότητας αποτελεί τον άξονα περιστροφής της παρούσας εργασίας Μέτρα microέτρησης της Ελληνικής Αρχαιότητας και η χρυσή τοmicroή

ο lsquoθησαυρόςrsquo των Σιφνίων

Ασπασία Παπαδοπεράκη Γλύπτρια

Τα 16 microοιράσmicroατα των ποδών της Ελληνικής Αρχαιότητας στα microοιράσmicroατά τους έχουν microια απόλυτη αναλογική σχέση microε το ανθρώπινο σώmicroα έτσι ώστε χρησιmicroοποιώντας τα σαν εργαλεία ο αρχαίος καλλιτέχνης απέδωσε αρmicroονικά ναούς και γλυπτά που προέκυπταν από την εικονιστική οικειότητα microε το ανθρώπινο σώmicroα Στον lsquoΘησαυρόrsquo των Σιφνίων στους ∆ελφούς έχουmicroε ένα αντιπροσωπευτικό δείγmicroα γεωmicroετρικής τελειότητας καλυmicromicroένο εκπληκτικά ώστε να δίδεται microε απλότητα η οmicroορφιά και microε κυρίαρχη

16

θέση η γλυπτική Ένα από τα microεγαλύτερα αριστουργήmicroατα της αρχαϊκής γλυπτικής Στη microελέτη αποκαλύπτεται microια λογική και συνειδητή σύνθεση στη δοmicroή microε έντονη την εντύπωση της υπολογισmicroένης αρmicroονίας Αυτή η microελέτη φανερώνει ένα δείγmicroα της υψηλής συνύπαρξης των microαθηmicroατικών και της αίσθησης microε την επεξεργασία των δεδοmicroένων της Η αρχιτεκτονική microεταφορά του σώmicroατος φαντασίας οίκηση

Στάθης Παπασταθόπουλος

∆ρ Αναπτυξιακής Ψυχολογίας ∆ιδάσκων microε το Π∆ 40780 Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Σκοπός αυτής της ανακοίνωσης είναι να παρουσιαστούν κάποιοι lsquoβασικοί τρόποιrsquo της εmicroπειρίας που αν και δεν microπορούν να χαρακτηριστούν έmicroφυτοι συγκροτούνται αναπτυξιακά ως θεmicroελιώδεις οργανωτικοί τρόποι της εmicroπειρίας Θα γίνει αναφορά στο laquoσωmicroατικό σχήmicroαraquo και τον ρόλο που αναλαmicroβάνει στην ενοποίηση και οργάνωση του βασικού τρόπου επαφής του προσώπου microε το περιβάλλον την αντίληψη Η αντίληψη είναι microια ενεργητική διαδικασία οργανωmicroένη αλληλοδραστικά και πρωταρχικά διυποκειmicroενικά Η φαντασία εκδιπλώνει και συγκροτεί έναν χώρο microεταφοράς συνάντησης και συγκρότησης νοηmicroάτων από διάφορους τοmicroείς της εmicroπειρίας όπου η νοηmicroατοδότηση και ανανοηmicroατοδότηση γίνεται επί τη βάσει των σωmicroατικών βιωmicroατικών τρόπων Θα γίνει microια προσπάθεια να περιγραφεί πώς η αρχιτεκτονική εmicroπειρία καθορίζεται σε αυτό το πλαίσιο

O Λακάν το Ωραίο και το έργο τέχνης

Νίκος Παπαχριστόπουλος ∆ρ Κοινωνιολογίας ∆ιδάσκων microε το Π∆ 40780

Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Στο έβδοmicroο Σεmicroινάριο microε τίτλο Η ηθική της ψυχανάλυσης ο Λακάν διατυπώνει έναν λόγο για το Ωραίο και την έννοια της οmicroορφιάς σε σχέση microε την περίπτωση της Αντιγόνης Το Ωραίο εντοπίζεται στην ένωση microε τον θάνατο τον δεύτερο θάνατο της Αντιγόνης όπως τον

17

εκφράζει ο χορός στην τραγωδία του Σοφοκλή Το microοτίβο του δεύτερου θανάτου ως αποτύπωση του Ωραίου ένα microοτίβο που κυριαρχεί και στα έργα του Σαντ στον οποίο αναφέρεται διεξοδικά ο Λακάν στο ίδιο Σεmicroινάριο επαναπροσδιορίζει και τη σχέση του αισθητικά καλού microε την καλλιτεχνική δηmicroιουργία το έργο τέχνης στη λακανική θεωρία έρχεται να εγγραφεί σε ένα κενό σε ένα χάσmicroα στην ανολοκλήρωτη σχέση του υποκειmicroένου microε το φροϋδικό Πράγmicroα Θα γίνει microια συνοπτική παρουσίαση της θέσης αυτής

Η ζωγραφική microίmicroηση στον Αριστοτέλη

Θεόπη Παρισάκη Αν Καθηγήτρια Φιλοσοφίας

Τmicroήmicroα Φιλοσοφίας amp Παιδαγωγικής Αριστοτέλειο Πανεπιστήmicroιο Θεσσαλονίκης

Ο Αριστοτέλης όπως και ο Πλάτων δεν ασχολείται συστηmicroατικά microε τη ζωγραφική αλλά την χρησιmicroοποιεί συχνά ως αναλογία για να διατυπώσει τις σκέψεις του για την ποίηση Ακολουθώντας τον Πλάτωνα εντάσσει τη ζωγραφική ndashmicroαζί microε τη γλυπτική την ποίηση τη microουσική και τον χορόndash στις microιmicroητικές τέχνες και επιχειρεί να προσδιορίσει το είδος ή τον τρόπο της microίmicroησης που προσιδιάζει στην καθεmicroιά

Ο Αριστοτέλης εκκινεί από την πλατωνική αντίληψη για την καλλι-τεχνική microίmicroηση που βασίζεται στο microοντέλο της οmicroοιότητας Η οmicroοιότητα όmicroως στην περίπτωση της ζωγραφικής microίmicroησης λειτουργεί εν είδει συmicro-βόλου καθώς τα καλλιτεχνικά microέσα της ζωγραφικής (σχήmicroατα χρώmicroα-τα) χαρακτηρίζονται ως lsquoσηmicroείαrsquo χαρακτήρων ή συναισθηmicroατικών κατα-στάσεων σε αντίθεση προς τα καλλιτεχνικά microέσα της microουσικής (ρυθmicroός microελωδία) τα οποία χαρακτηρίζονται ως microιmicroητικά lsquoοmicroοιώmicroατάrsquo τους

Η παραπάνω άποψη του Αριστοτέλη για την οmicroοιότητα θα συσχετισθεί microε εκείνη του γνωστικού χαρακτήρα της αισθητικής εmicroπειρίας προκειmicroένου να αντληθούν ορισmicroένα συmicroπεράσmicroατα ως προς τη microορφή της ζωγραφικής microίmicroησης στον Αριστοτέλη

18

Η έννοια του laquoβλέπω-εντόςraquo και η συγκρότηση της φιλοσοφικής αισθητικής

του Ρίτσαρντ Βόλχαϊmicro

Παναγιώτης Πούλος Επ Καθηγητής Φιλοσοφίας amp Αισθητικής Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών

Στο αισθητικό έργο του Άγγλου φιλοσόφου Ρίτσαρντ Βόλχαϊmicro (Richard Wollheim 1923-2003) συmicroπλέουν επιχειρήmicroατα και θεωρήσεις που αντλούν την εγκυρότητά τους από διαφορετικούς γνωστικούς κλάδους και ποικίλες καλλιτεχνικές πρακτικές Στην απόπειρά microας να εντοπίσουmicroε το νήmicroα που διατρέχει αυτό το πολυσχιδές έργο θα εξετάσουmicroε τον ρόλο που διαδραmicroατίζουν η παράσταση και η αντίληψη στην αργόσυρτη συγκρότηση της έννοιας του laquoβλέπω-εντόςraquo (seeing-in) κατrsquo αντιδιαστολή προς άλλες αισθητικές και φιλοσοφικές προσεγγίσεις Το νήmicroα αυτό το οποίο σχετίζεται microε microια προθεσιακή και υφολογική θεώρηση του εικαστικού νοήmicroατος microας επιτρέπει να κατανοήσουmicroε καλύτερα microε ποιον τρόπο ο Βόλχαϊmicro διευρύνει το βεληνεκές της θεωρίας της τέχνης

Ο καθρέφτης και το microέτρο οι microεταφυσικές και ηθικές διαστάσεις της πλατωνικής κριτικής των τεχνών

στο 10ο βιβλίο της Πολιτείας

Κωνσταντίνος Β Πρώιmicroος ∆ρ Φιλοσοφίας ∆ιδάσκων στη θέση lsquoΜιχελήrsquo

Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Η κριτική της ποίησης και των συναφών microε αυτήν microιmicroητικών τεχνών η οποία αναπτύσσεται στο 10ο βιβλίο της Πολιτείας έχει γίνει συχνά στόχος κριτικής από επιφανείς microελετητές του Πλάτωνα όπως o Γρηγόρης Βλαστός η Julia Annas και ο Αλέξανδρος Νεχαmicroάς Ο Πλάτων έχει κατη-γορηθεί για υπερβολική αυστηρότητα που έρχεται σε αντίθεση microε προγε-νέστερα βιβλία της Πολιτείας για παραδοξολογία αφέλεια και αυταρχι-κότητα ιδιαίτερα στο σηmicroείο που συγκρίνει τους καλλιτέχνες microε αυτούς που αρκούνται να κρατούν έναν καθρέφτη για να αναπαράγουν τα πράγ-microατα γύρω τους Η ρητή άρνηση του Πλάτωνα στο 10ο βιβλίο να αναγνω-ρίσει οποιαδήποτε αυτονοmicroία στην αισθητική και η πρόθεσή του να

19

υπαγάγει την καλλιτεχνική δηmicroιουργία σε εξωαισθητικά πολιτικά κριτή-ρια δεν φανερώνει έναν υποβιβασmicroό της τέχνης όπως πολλοί πιστεύουν

Θα υποστηρίξω ότι η εικονοκλαστική λογοκρισία του Πλάτωνα δείχνει αντιθέτως κάποιον που δίνει στην τέχνη microεγάλη αξία και γιrsquo αυτό ακριβώς πασχίζει πάση θυσία να ελέγξει πολιτικά την πρόσληψή της Η τέχνη για τον Πλάτωνα έχει microια ευρεία microεταφυσική και ηθική σηmicroασία την οποία είναι φυσικό να παρεξηγούν όσοι προσδοκούν microια αισθητική αντιmicroετώπισή της η οποία του είναι microάλλον αδιάφορη Αν όντως η τέχνη καλύπτει ένα ευρύ φάσmicroα δηmicroιουργικών δραστηριοτήτων έχει όπως κάθε ανθρώπινη δηmicroιουργία microια έmicromicroεση και microακρινή σχέση microε τις ακλόνητες και αιώνιες ιδέες τις οποίες δεν έφτιαξε ποτέ ανθρώπινο χέρι Η τέχνη γιrsquo αυτό δεν παρουσιάζει παρά την ίδια την πραγmicroατικότητα ή καλύτερα το αντεστραmicromicroένο είδωλό της σrsquo ένα πλαίσιο το οποίο βοηθά microε τις ανθρωποκεντρικές παραmicroέτρους του τον προσανατολισmicroό όπως ακριβώς κι ένας καθρέφτης Αν όmicroως κανείς ενδιαφέρεται για την ουσία της πραγmicroατικότητας για ότι υπερβαίνει αλλά και καθορίζει τον άνθρωπο τότε θα στραφεί προς το microέτρο που είναι ένας τρόπος για να συλλάβει όλα όσα δεν έχουν δηmicroιουργηθεί από τον ίδιο Αν η τέχνη microάς δίνει microια εποπτεία κι ένα όριο του ανθρώπινου η microέτρηση microας προσφέρει microια ιδέα για τον υπεράνθρωπο χώρο των αληθειών που περισσότερο από όλα microας καθορίζουν Καθρέφτης και microέτρο ορίζουν τελικά microε microεταφορικό τρόπο την ηθική και microεταφυσική διάσταση της ανθρώπινης δραστηριότητας συναρτώντας τη microία από την άλλη και δηmicroιουργώντας έναν κόσmicroο στον οποίο η τέχνη είναι πέραν της αισθητικής

Η γλώσσα των συναισθηmicroάτων και η γλώσσα της Τέχνης εκφραστική-φυσιογνωmicroική αντίληψη και το νόηmicroα της εικόνας

∆έσποινα Σταmicroατοπούλου

Λέκτορας Ψυχολογίας Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Η ανακοίνωση αυτή αναφέρεται σε ένα ερευνητικό πρόγραmicromicroα που επικεντρώνεται σε ενδο-πολιτισmicroικές και δια-πολιτισmicroικές διαφοροποιήσεις της αντιληπτικής εmicroπειρίας καλλιτεχνικών microη-αναπαραστατικών γραmicromicroικών σχεδίων τα οποία παρουσιάζουν την υποκειmicroενική εmicroπειρία των συναισθηmicroάτων του Φόβου και της Αγαλλίασης σε Έλληνες και Καναδούς φοιτητές Η επικοινωνιακή

20

δυνατότητα των εικόνων αυτών αντιπαραβάλλεται microε αντίστοιχα ερευνητικά δεδοmicroένα που αφορούν την επικοινωνιακή δυνατότητα των παραπάνω συναισθηmicroατικών καταστάσεων όταν αυτές διατυπώνονται microέσα από λέξεις-έννοιες

Το ερευνητικό υλικό αποτελείται από σχέδια που δηmicroιούργησαν Έλληνες φοιτητές της ΑΣΚΤ Η ανάλυση των αποτελεσmicroάτων υπέδειξε ότι οι αξιολογήσεις των υποκειmicroένων της έρευνας στις λέξεις-έννοιες που δηλώνουν την υποκειmicroενική εmicroπειρία των συναισθηmicroάτων του Φόβου και της Αγαλλίασης δείχνουν να συγκροτούνται περισσότερο δηλωτικά και αναφορικά εφόσον οι αξιολογήσεις αυτές σχηmicroατίζονται κυρίως στη βάση εκτιmicroήσεων που αφορούν τον εαυτό Αντιθέτως οι αξιολογήσεις των εικόνων έχουν περισσότερο συν-δηλωτικό και υπονοούmicroενο χαρακτήρα εφόσον οι εικόνες κρίνονται περισσότερο σε σχέση microε κιναισθητικές αισθητηριο-αντιληπτικές και συγκινησιακές διαδικασίες Η δια-πολιτισmicroική επικοινωνία στο επίπεδο των εννοιών και κυρίως του θετικού συναισθήmicroατος της Αγαλλίασης δείχνει να είναι αρκετά προβληmicroατική υποδεικνύοντας στερεοτυπική επεξεργασία από τα υποκείmicroενα της έρευνας Αντιθέτως η δια-πολιτισmicroική δυνατότητα επικοινωνίας σε σχέση microε τις εικόνες εmicroφανίζεται ισχυρή ιδίως σε σχέση microε τη microη-αναπαραστατική εικόνα που παριστά τη συναισθηmicroατική εmicroπειρία του Φόβου Παραλλήλως microέσα από τα ερευνητικά αποτελέσmicroατα αναφαίνεται και η σχετική αντιστοιχία εικόνας και λέξεως-έννοιας σε σχέση microε το αρνητικό συναίσθηmicroα του Φόβου

Τα παραπάνω ευρήmicroατα υποδεικνύουν ότι υπάρχει ένα κοινό laquoεmicroπειριακόraquo πλαίσιο συγκρότησης του νοήmicroατος κατά την αντιληπτική διαδικασία που δίνει έmicroφαση στις δυναmicroικές και συναισθηmicroατικές ποιότητες της αντιληπτικής εmicroπειρίας (εκφραστική και φυσιογνωmicroική αντίληψη) και προτείνει τη βαθιά σχέση microεταξύ δράσης αντίληψης και συναισθήmicroατος η οποία διαmicroορφώνει το πεδίο του υπονοούmicroενου νοήmicroατος και δηmicroιουργεί ταυτοχρόνως το διυποκειmicroενικό επίπεδο επικοινωνίας microεταξύ θεατή και καλλιτέχνη

Τέλος τα αποτελέσmicroατα σχολιάζονται σε σχέση microε τα χαρακτηριστικά του lsquoστυλrsquo και της lsquoδιάθεσηςrsquo στα έργα Τέχνης καθώς επίσης και microε τη λειτουργία των αρνητικών συναισθηmicroάτων στην Τέχνη και τη διαδικασία της εν-συναίσθησης

21

Φαντασία και εικόνα η θεmicroελίωση της microιmicroητικής απεικόνισης στη βυζαντινή αισθητική

Μαρία Φιολιτάκη

Υπ ∆ρ Φιλοσοφίας Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Η έννοια της φαντασίας κληροδοτείται από την αρχαιοελληνική

στη βυζαντινή σκέψη microε όλο το παραδοσιακό φορτίο της Στην πλατωνική φιλοσοφία ως φαντασία νοείται ο συνδυασmicroός των λειτουργιών της αίσθησης και της κρίσης (της δόξας) Αντίθετα για τον Αριστοτέλη η φαντασία είναι microια αντιληπτική λειτουργία που προκαλείται από την αισθητηριακή αντίληψη και διαδραmicroατίζει σηmicroαντικό ρόλο στη διαδικασία της γνώσης

Στο πλαίσιο του ιδιόmicroορφου φιλοσοφικού εκλεκτικισmicroού τους οι βυζαντινοί θα αναζητήσουν στις δύο αρχαίες φιλοσοφικές παραδόσεις τη γνωσιοθεωρητική θεmicroελίωση (και τη νοmicroιmicroοποίηση) για τη δηmicroιουργία και τη χρήση της microιmicroητικής απεικόνισης του (υπερβατικού) προτύπου Έτσι η βυζαντινή φαντασία παρουσιάζεται ως microέρος του εγχειρήmicroατος για την αναζήτηση microιας υπερβατικής αλήθειας καθώς τίθεται microεταξύ εmicroπειρίας και κατανόησης είναι η διαδικασία σύνθεσης των εmicroπειρικών δεδοmicroένων και το προπαρασκευαστικό στάδιο για τη νοητική σύλληψη της εικόνας ως συmicroβόλου

Ίσως δεν θα ήταν υπερβολική η διαπίστωση ότι τελικά οι βυζαντινοί στοχαστές δεν αρκέστηκαν microόνο στη γόνιmicroη αφοmicroοίωση βασικών αρχών της αρχαιοελληνικής σκέψης προκειmicroένου να διατυπώσουν τη δική τους θέση αλλά πραγmicroατοποίησαν και σε ορισmicroένα σηmicroεία microια υπέρβαση Η βυζαντινή φαντασία δεν είναι παθητική διότι αφού προσλάβει ένδον το γνωστόν το επεξεργάζεταιmiddot όmicroως δεν είναι ενεργητική όπως η στωική φαντασία δεν καταλαmicroβάνει απλώς τα αισθητηριακά δεδοmicroένα αλλά microπορεί να ανεξαρτητοποιηθεί από αυτά ndashέστω και αν αυτή η ανεξαρτησία σηmicroαίνει την καταδίκη της

Οι βυζαντινοί στοχαστές διακρίνουν δύο σηmicroασίες της έννοιας (α) τη φαντασία ως αντιληπτικό στάδιο που παραπέmicroπει στην αριστοτελική παράδοση και νοmicroιmicroοποιεί την αναγωγική χρήση της εικόνας και (β) τη φαντασία ως διαδικασία δηmicroιουργίας νοητικών εικόνων και ως πηγή έmicroπνευσης για εικόνες ζωγραφικής

22

Η αισθητική της microεταmicroφίεσης

Νίκος Ψιλάκης Συγγραφέας

Οι εθιmicroικές αποκριάτικες microεταmicroφιέσεις της Κρήτης απηχούν την lsquoαισθητική της παρωδίαςrsquo και την τάση διακωmicroώδησης που αποσκοπεί στην πρόκληση ευθυmicroίας Ωστόσο η χρήση αρχέγονων γονιmicroικών και αναπαραγωγικών συmicroβόλων καθώς και οι ειδικοί χοροί (όπως ο laquoαρκουδιάρηςraquo των ανατολικών υπωρειών του Ψηλορείτη) αποτελούν στοιχεία που συνδέουν τα κυρίαρχα ως τη δεκαετία του 1960 αποκριάτικα δρώmicroενα microε τις τελετές γονιmicroότητας

Στην εισήγηση εξετάζονται microερικές από τις πιο χαρακτηριστικές ανθρωποmicroορφικές microάσκες της Κρήτης η κατασκευή τους και ο τρόπος microε τον οποίο απεικονίζεται η ανθρώπινη microορφή στις παραδοσιακές microεταmicroφιέσεις Επιπλέον διερευνάται η σύζευξη των αντιθέτων στα δρώmicroενα της Αποκριάς και της Καθαρής ∆ευτέρας όπως το ιερό και το ανίερο το ωραίο και το άσχηmicroο το σεmicroνό και το άσεmicroνο

23

24

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΟΜΙΛΗΤΩΝ

Αικατερινίδης Γεώργιος ∆ρ Φιλολογίας τ ∆ιευθυντής Ερευνών Κέντρου Λαογραφίας Ακαδηmicroίας Αθηνών Επίτιmicroος ∆ιδάκτωρ Τmicroήmicroατος Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανmicroίου Κρήτης

Ανδρουλιδάκης Κώστας Επ Καθηγητής Φιλοσοφίας Πανmicroιο Κρήτης

Αποστολοπούλου Γεωργία Καθηγήτρια Φιλοσοφίας Πανmicroιο Ιωαννίνων

Γεωργάκη Αναστασία Λέκτωρ Μουσικής Τεχνολογίας Πανmicroιο Αθηνών

∆ροσοφορίδου Ελένη ∆ρ Ιστορίας της τέχνης

Ζεiumlmicroπέκης Ιωάννης Αν Καθηγητής Φιλοσοφίας Πανεπιστήmicroιο Grenoble

Ζήβας ∆ιονύσης Οmicroότιmicroος Καθηγητής ΕΜΠ Πρόεδρος ∆Σ Ιδρύmicroατος lsquoΠαναγιώτη amp Έφης Μιχελήrsquo

Ζωγραφίδης Γιώργος Επ Καθηγητής Φιλοσοφίας Πανmicroιο Κρήτης

Καϊmicroάκης Παύλος Αν Καθηγητής Φιλοσοφίας Αριστοτέλειο Πανmicroιο Θεσσαλονίκης

Καλιγιάννης Μανόλης Zωγράφος τ ∆ιευθυντής Μουσείου Terriade

Κάλφας Βασίλης Καθηγητής Φιλοσοφίας Αριστοτέλειο Πανmicroιο Θεσσαλονίκης

Κουγιουmicroουτζάκης Γιάννης Καθηγητής Ψυχολογίας Πανmicroιο Κρήτης

Μαραγκός Γιώργος Αν Καθηγητής Φιλοσοφίας Πανmicroιο Κρήτης

Μαζοκοπάκη Αικατερίνη Υπ ∆ρ Αναπτυξιακής Ψυχολογίας

Μιράσγεζη Αθηνά ∆ρ Φιλοσοφίας Ειδικός Επιστήmicroων Πανmicroιο Αθηνών

Νικολακάκης Γιώργος Αν Καθηγητής Κοινωνικής Ανθρωπολογίας Πανmicroιο Κρήτης

Πάγκαλος Μιχάλης ∆ρ Φιλοσοφίας ∆ιδάσκων θέσης lsquoΜιχελήrsquo Πανmicroιο Κρήτης

Παπαδοπεράκη Ασπασία Γλύπτρια

Παπασταθόπουλος Στάθης ∆ρ Αναπτυξιακής Ψυχολογίας ∆ιδάσκων Π∆ 40780 Πανmicroιο Κρήτης

Παπαχριστόπουλος Νίκος ∆ρ Κοινωνιολογίας

Παρισάκη Θεόπη Αν Καθηγήτρια Φιλοσοφίας Αριστοτέλειο Πανmicroιο Θεσσαλονίκης

Πούλος Παναγιώτης Επ καθηγητής Φιλοσοφίας και Αισθητικής ΑΣΚΤ

Πρώιmicroος Κωνσταντίνος ∆ρ Φιλοσοφίας ∆ιδάσκων θέσης lsquoΜιχελήrsquo Πανmicroιο Κρήτης

Σταmicroατοπούλου ∆έσποινα Λέκτορας Ψυχολογίας Πανmicroιο Κρήτης

Φιολιτάκη Μαρία Υπ ∆ρ Φιλοσοφίας Πανmicroιο Κρήτης

Ψιλάκης Νίκος Συγγραφέας

8

ιδιαιτερότητά της επικαλούmicroενη την ύπαρξη ειδικών νοητικών στάσεων και λειτουργιών Η θεωρία της προσποίησης διατυπώθηκε για πρώτη φορά από τον Kendall Walton το 1973 και σταδιακά οδήγησε σε αλλαγή παραδείγmicroατος στην αισθητική αντικαθιστώντας τα γλωσσικά microοντέλα (Beardsley Goodman) microrsquoένα microοντέλο εmicroπνευσmicroένο από τη φιλοσοφία του νου Μεταξύ των δυνατών σηmicroείων της νέας θεωρίας είναι ο ισχυρισmicroός της ότι υπάρχουν στενές σχέσεις microεταξύ της καλλιτεχνικής αναπαράστασης και άλλων πρωταρχικών δραστηριοτήτων όπως το παιγνίδι και η φαντασία η εξήγηση που προτείνει της φαινοmicroενολογικής εmicroπειρίας των microυθοπλασιών και η προσπάθειά της να εξηγήσει τη σηmicroασία της τέχνης επικαλούmicroενη την παρουσία microιας ειδικής ανθρώπινης ικανότητας

Ωστόσο παραmicroένει άγνωστο το πώς ανταποκρίνεται η θεωρία στα αιτήmicroατα αντιπάλων και παλαιότερων θεωριών ή και καθηmicroερινών διαισθήσεων που αφορούν την τέχνη λχ στις κοινές πεποιθήσεις ότι η τέχνη αξίζει ως microορφή γνώσης και ότι τα έργα έχουν συmicroβολικές αξίες ακόmicroα και όταν πρόκειται για microυθοπλασίες Συνεπώς η σύγχρονη θεωρία της microίmicroησης διατρέχει ένα παλαιό κίνδυνο ndash ότι αδυνατεί να εξηγήσει αφrsquoενός τη σηmicroασία των έργων τέχνης αφrsquoετέρου τις πολύπλοκες αντιδράσεις των ανθρώπινων υποκειmicroένων απέναντι σrsquoαυτά Θα παρουσιάσω σύντοmicroα τα επιχειρήmicroατα υπέρ και κατά των διεπιστηmicroονικών εφαρmicroογών σε τούτο τον τοmicroέα υποδεικνύοντας προς ποιες κατευθύνσεις θα microπορούσε να αναπτυχθεί η έρευνα έτσι ώστε να παραmicroείνει χρήσιmicroη για τον προσδιορισmicroό της αξίας και της λειτουργίας της τέχνης

Παλαιές και νέες εικονοmicroαχίες από τον Λέοντα Γ΄ στους ταλιmicroπάν

Γιώργος Ζωγραφίδης Επ Καθηγητής Φιλοσοφίας

Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Τι κοινό υπάρχει ανάmicroεσα στον πιστό που φιλάει την εικόνα του θεού του στον υπήκοο που θυmicroιατίζει το άγαλmicroα του αυτοκράτορά του στον πολίτη που γκρεmicroίζει την προτοmicroή του πρώην δικτάτορα και στον επισκέ-πτη του microουσείου που microαχαιρώνει τον πίνακα του Πουσσέν laquoΧορός γύρω από τον χρυσό microόσχοraquo Ανάmicroεσα στην αποκαθήλωση της εικόνας του Χριστού από τον Λέοντα Γ΄ Ίσαυρο και στον αποκεφαλισmicroό του

9

λαξευmicroένου Βούδα από τους αφγανούς ταλιmicroπάν Το γεγονός ότι απέναντι σε όλες αυτές τις εικόνες προκαλείται microια ανθρώπινη συmicroπεριφορά lsquoΒλέπω την εικόναrsquo σηmicroαίνει εδώ ότι συmicroπεριφέροmicroαι προς αυτήν microrsquo έναν συγκεκριmicroένο τρόπο υπό συγκεκριmicroένες συνθήκες ndashη εικόνα είναι η χρήση της

Και τι κοινό υπάρχει ανάmicroεσα στην εξορία των ποιητών από την πλατωνική πολιτεία και στους lsquoχριστιανικούς θεσmicroούςrsquo του Καλβίνου στη βιβλική απαγόρευση των ειδώλων και στα κηρύγmicroατα καταδίκης του κινηmicroατογράφου

Εικονόφιλοι και εικονοmicroάχοι συmicroφωνούν τουλάχιστον σε ένα πράγmicroα στη δύναmicroη της εικόνας Ο εικονοmicroάχος δεν αρνείται αυτήν τη δύναmicroηmiddot αρνείται την εικόνα ακριβώς επειδή και ο ίδιος αναγνωρίζει (και συχνά φοβάται) τη δύναmicroή της Είναι ο φόβος απέναντι στο αισθητό που τελικά καταλήγει στη λογοκρισία των αισθήσεων Ο εικονοmicroάχος δεν διανοείται να εκχωρήσει στις αισθήσεις το δικαίωmicroα να αναπαριστάνουν το νοητό και microέσω της τέχνης να το διαιωνίζουν Κρατά για τον λόγο το δικαίωmicroα να θεσπίζει σηmicroασίες και στη διαmicroάχη για κυριαρχία ανάmicroεσα στα εικονιστικά και τα γλωσσικά σηmicroεία τάσσεται υπέρ των δεύτερων

Η στάση απέναντι στην εικόνα είναι κάτι πολύ περισσότερο από ένα πρόβληmicroα της θρησκευτικής τέχνης και η στάση αυτή (microε κάθε δυνατή εκδοχή της) παραmicroένει βαθιά ριζωmicroένη στους πολιτισmicroούς των τριών microονοθεϊστικών θρησκειών και προϋποθέτει (επικαλείται ή συγκροτεί) microια θεωρία για την πραγmicroατικότητα και τους τρόπους microε τους οποίους ο άνθρωπος επιδιώκει να την γνωρίσει να microιλήσει γιrsquo αυτήν και microην το ξεχνάmicroε να την ζήσει

Αριστείδης Κοϊντιλιανός ένας ιδιότυπος αισθητικός της microουσικής

στην Ύστερη Αρχαιότητα

Παύλος Καϊmicroάκης Αν Καθηγητής Φιλοσοφίας

Τmicroήmicroα Φιλοσοφίας amp Παιδαγωγικής Αριστοτέλειο Πανεπιστήmicroιο Θεσσαλονίκης

Από τους ελληνιστικούς χρόνους και microετά στην αρχαία ελληνική γραmicromicroατεία εmicroφανίζεται πληθώρα θεωρητικών κειmicroένων αφιερωmicroένων στη microουσική Τα περισσότερα από αυτά πραγmicroατεύονται κυρίως τεχνικά θέmicroατα και θα εντάσσονταν σήmicroερα microάλλον στην περιοχή της microουσικολογίας

10

Ξεχωριστή θέση ανάmicroεσα στα κείmicroενα αυτά κατέχει ένα έργο microε τίτλο Περί microουσικής για τον συγγραφέα του οποίου γνωρίζουmicroε microόνο το όνοmicroα Αριστείδης Κοϊντιλιανός Το έργο παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον γιατί πέρα από τα καθαρά microουσικολογικά θέmicroατα αναφέρεται επίσης και σε θέmicroατα αισθητικής της microουσικής προσπαθώντας να δείξει πως η microουσική microέσα από την αρmicroονία microάς παρέχει ένα κατανοητό microοντέλο για την κατανόηση της φυσικής και microεταφυσικής πραγmicroατικότητας και εποmicroένως την απόκτηση υψηλότερης γνώσης microέσω της φιλοσοφίας

Βεβαίως όπως συmicroβαίνει και microε τα περισσότερα έργα αυτής της εποχής οι απόψεις που παρουσιάζει ο συγγραφέας δεν είναι πάντοτε πρωτότυπες αλλά αυτό δεν microειώνει τη σηmicroασία του έργου αφού microας microεταφέρει πολύ σηmicroαντικές πληροφορίες για εξέχοντες θεωρητικούς της microουσικής όπως ο ∆άmicroων ή ο Αριστόξενος ο Ταραντίνος οι οποίες δεν microας είναι γνωστές από άλλες πηγές

Στην ανακοίνωση θα παρουσιάσουmicroε ορισmicroένα από τα πιο ενδιαφέροντα θέmicroατα αυτής της ιδιόρρυθmicroης lsquomicroουσικής εγκυκλοπαί-δειαςrsquo της αρχαιότητας

Η αισθητική ως βίωmicroα η περιπέτεια της microοντέρνας τέχνης

Μανόλης Καλιγιάννης

Ζωγράφος τ ∆ιευθυντής Μουσείου Terriade

Τέχνη και νεωτερικότητα microε αναφορές κυρίως στη ζωγραφική Η διαρκής αναζήτηση microιας νέας lsquoαισθητικήςrsquo microε άξονα την καινοτοmicroία της microορφής στη διάρκεια του 20ου αιώνα

Τα παραδείγmicroατα που θα εκτεθούν αναφέρονται στη βιωmicroατική εmicroπειρία ενός νέου ζωγράφου στο microεταπολεmicroικό Παρίσι

11

Ο Πλάτων και η αττική κωmicroωδία

Βασίλης Κάλφας Καθηγητής Φιλοσοφίας

Τmicroήmicroα Φιλοσοφίας amp Παιδαγωγικής Αριστοτέλειο Πανεπιστήmicroιο Θεσσαλονίκης

Είναι γεγονός ότι όταν ο Πλάτων επιλέγει να δώσει στη φιλοσοφία του διαλογική microορφή δεν υπάρχει καθιερωmicroένος τρόπος έκφρασης της φιλοσοφίας Οι φιλόσοφοι του 6ου και του 5ου αιώνα πΧ έχουν εκφραστεί microε αρκετούς διαφορετικούς τρόπους microε την πεζή πραγmicroατεία microε την ποίηση microε χρησmicroικά αποφθέγmicroατα Ο φιλοσοφικός διάλογος είναι ένα νέο λογοτεχνικό είδος που καθιερώνεται από τον Πλάτωνα και τους άλλους microαθητές του Σωκράτη Αν αναζητήσει ωστόσο κανείς σε ποιο γνωστό λογοτεχνικό είδος βρίσκεται πιο κοντά ο πλατωνικός διάλογος η αττική κωmicroωδία είναι χωρίς αmicroφιβολία η επικρατέστερη απάντηση

Στην ανακοίνωση συγκεντρώνονται και αναλύονται οι σκόρπιες αναφορές του ίδιου του Πλάτωνα στον Αριστοφάνη και στην κωmicroωδία κυρίως στην Πολιτεία στο Συmicroπόσιο και στον Φίληβο

Από την άλλη πλευρά φαίνεται ότι ο Σωκράτης υπήρξε αγαπηmicroένη φιγούρα των κωmicroικών ποιητών του τέλους του 5ου αιώνα εκπροσωπώντας τη λαϊκή εικόνα του φιλοσόφου Με βάση τις σωζόmicroενες κωmicroωδίες του Αριστοφάνη επιχειρείται η αξιολόγηση του ρόλου του Σωκράτη στο πλαίσιο της αττικής κωmicroωδίας και η συσχέτισή του microε συγγενείς microορφές της κωmicroωδίας όπως ο Ευριπίδης

Η microουσική πριν και microετά την εmicroφάνιση του ανθρώπινου είδους

Αικατερίνη Μαζοκοπάκη Υπ ∆ρ Αναπτυξιακής Ψυχολογίας

Γιάννης Κουγιουmicroουτζάκης Καθηγητής Ψυχολογίας

Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Η microουσική σήmicroερα όσο ποτέ άλλοτε απασχολεί συστηmicroατικά τους ψυχολόγους που microελετούν την ανθρώπινη ανάπτυξη Σε πειραmicroατικές και νατουραλιστικές microελέτες διερευνούν την καταγωγή και την ανάπτυξη των microουσικών ικανοτήτων στον ιστορικό χρόνο και στον πολιτισmicroικό χώρο που αναδύονται κατά την οντογένεση Τα τελευταία 20 χρόνια η microελέτη των microουσικών χαρακτηριστικών (προσωδία ρυθmicroός microελωδία

12

κτλ) που εmicroφανίζονται στην αλληλεπίδραση βρέφους-σηmicroαντικού άλλου απέφερε ανέλπιστους καρπούς ενδεικτικούς του laquomicroουσικού νουraquo microε τον οποίο έρχεται στον κόσmicroο κάθε νεογνό και της laquomicroουσικής αλληλεπίδρασηςraquo microέσα στην οποία αναθρέφεται αναπτύσσεται εmicroποδίζεται καταστέλλεται ή εκτινάσσεται η microουσική ικανότητα διεργασία στην οποία ο ρόλος κάθε οικογενειακής ή τοπικής microικρο-κουλτούρας είναι τεράστιος Απουσία της microουσικής ικανότητας στα βρέφη ndashαmicroουσίαndash δηmicroιουργεί πολλά προβλήmicroατα στην ανάπτυξή τους

Η πρώτη οmicroιλήτρια θα παρουσιάσει ερευνητικό υλικό από το Εργαστήριο Ψυχολογίας του Τmicroήmicroατος Φιλοσοφικών και Κοινωνικών Σπουδών το οποίο microαρτυρεί τον έmicroφυτο εξοπλισmicroό των microουσικών ικανοτήτων κατά τον πρώτο χρόνο της ζωής στην παρουσία και στην απουσία microουσικών ερεθισmicroών και στην παρουσία και στην απουσία της microητέρας

Ο δεύτερος οmicroιλητής θα θίξει την καταγωγή την εξέλιξη και την ανάπτυξη της microουσικής σε επίπεδο ειδών Τα διεπιστηmicroονικά δεδοmicroένα συγκλίνουν στην ενίσχυση της άποψης ότι η microουσική ως microορφή επικοινωνίας προηγείται της εmicroφάνισης του είδους microας και microέσα στο είδος microας προηγείται της ανάδυσης της γλώσσας Βασικό κίνητρό της φαίνεται ότι είναι το microοίρασmicroα σε επίπεδο ατόmicroων και οmicroάδων ενώ microεγάλο microέρος της αισθητικής της δεν είναι καρπός microάθησης

Η microουσική εmicroπειρία ως ψυχονοητική λειτουργία

Γιώργος Μαραγκός Αν Καθηγητής Φιλοσοφίας

Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Αντιπαραβάλλοντας τη microουσική microε τη γλωσσική εmicroπειρία ο Ray Jackendoff έχει προτείνει ένα θεωρητικό πλαίσιο που περιλαmicroβάνει microια lsquoγενετική γραmicromicroατικήrsquo της τονικής microουσικής και ένα σύνολο από υποθέσεις σχετικά microε τις ψυχονοητικές λειτουργίες όσες είναι δυνατόν να συνυφαίνονται microε τη microουσική εmicroπειρία Οι υποθέσεις αυτές αφορούν την αντιληπτική και τη συγκινησιακή συνιστώσα του microουσικού βιώmicroατος και εν πολλοίς εξειδικεύουν στο microουσικό πεδίο γενικές υποθέσεις από τα πεδία της γνωσιακής ψυχολογίας και της φιλοσοφίας του νου Επί παραδείγmicroατι κατά τον Jackendoff η microουσική αντίληψη έχει ως υπόβαθρο έmicroφυτους microηχανισmicroούς ακουστικής οργάνωσης ως προς τη χρονική τη microελωδική και την αρmicroονική διάσταση Οι εν λόγω

13

microηχανισmicroοί πάντα κατά τον Jackendoff λειτουργούν σύmicroφωνα microε το σχήmicroα της παράλληλης επεξεργασίας Από την άλλη η microουσική απόλαυση είναι δυνατόν να θεωρηθεί ότι σχετίζεται microε ένα σχετικά lsquoστεγανόrsquo microηχανισmicroό διά του οποίου η microουσική αντίληψη και συγκινησιακή απόκριση συντίθενται ως ολική microουσική εmicroπειρία

Το πρόσωπο στο έργο του James Ensor

Αθηνά Μιράσγεζη ∆ρ Φιλοσοφίας Ειδικός Επιστήmicroων

Τmicroήmicroα Φιλοσοφίας Παιδαγωγικής amp Ψυχολογίας Πανεπιστήmicroιο Αθηνών

Το έργο του Βέλγου ζωγράφου James Ensor χαρακτηρίζεται από microια ταυτόχρονη εmicromicroονή στο καρναβάλι και στον θάνατο Μεταmicroφιεσmicroένοι και σκελετοί συνυπάρχουν στους πίνακές του Η microάσκα είναι η κυρίαρχη microορφή ndash το γυmicroνό ανθρώπινο κρανίο θα είναι η πίσω όψη της microάσκας Οι σκελετοί κυκλοφορούν ντυmicroένοι όπως οι άνθρωποι Οι άνθρωποι φορούν τη microάσκα για πρόσωπο δεν έχουν άλλο πρόσωπο από τη microάσκα Μάσκες άσπρες αλλά και ροδαλές που τίποτα δεν προδίδει ότι είναι microάσκες παρά microόνο το τέρmicroα τους αφήνουν γρήγορα ακάλυπτο το κεφάλι ενός ανυποψίαστου ανθρώπου Αφθονούν όmicroως και οι ασώmicroατες microάσκες που περιτριγυρίζουν περικυκλώνουν πνίγουν τα ζωντανά πρόσωπα ndashτα ζωντανά πρόσωπα θα χρησιmicroοποιηθούν ως έσχατες microάσκες

Τα ερωτήmicroατα που γεννιούνται είναι πολλά Η microάσκα αποκαλύπτει ή αποκρύπτει Απελευθερώνει ή φυλακίζει Το σώmicroα που έχει για κεφάλι microια microάσκα είναι άψυχο όπως αυτή ή δίνει αυτό ψυχή στη microάσκα και τελικά η microάσκα τού παίρνει την ψυχή του για να ζήσει αυτή Βλέπουmicroε ανθρώπους που φορούν microάσκες ή microάσκες που έχουν microεταmicroφιεστεί σε ανθρώπους

Η microάσκα έλκει την καταγωγή της από τους θεούς τον θάνατο και το θέατρο Ο ρόλος της microάσκας στο έργο του Ensor θα γίνει πιο κατανοητός microέσα από microια διεπιστηmicroονική θεώρηση της microάσκας (ανθρωπολογική ψυχολογική)

14

Κοινωνία και οργάνωση του χώρου στη νήσο Γαύδο

Γιώργος Νικολακάκης Αν Καθηγητής Κοινωνικής Ανθρωπολογίας

Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Μια ανθρωπολογική και ιστορική προσέγγιση των κοινωνικών και οικονοmicroικών διαδικασιών που microορφοποίησαν ένα microοντέλο οργάνωσης του χώρου

Γίνονται αναφορές στη microορφή εγκατάστασης και κατοίκησης καθώς και στην αξιοποίηση και εκmicroετάλλευση του χώρου

Η νεωτερικότητα ως ροmicroαντική υποκειmicroενικότητα

Μιχάλης Πάγκαλος ∆ρ Φιλοσοφίας ∆ιδάσκων στη θέση lsquoΜιχελήrsquo

Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

1 Η απόσχιση της καντιανής αισθητικής από τους κανόνες της αρχαίας

Ποιητικής 2 Η νιτσεϊκή lsquoαποθέωσηrsquo της τέχνης και του καλλιτέχνη 3 Thomas Mann η φιγούρα του ροmicroαντικού καλλιτέχνη microέσα στη ναζιστική

ιδεολογία 4 Ολοκληρωτισmicroός η τέχνη ως πολιτική θρησκεία 5 Αναπαράσταση versus έκφρασης Η αξία της επιστροφής στην αρχαία

Ποιητική Θα microελετήσουmicroε την έννοια της laquoροmicroαντικής υποκειmicroενικότηταςraquo ως έννοια-κλειδί προκειmicroένου να κατανοήσουmicroε το φαινόmicroενο της νεωτερικότητας Η θέση ότι η τέχνη αποτελεί την πλέον αξιόπιστη lsquoανθρωπολογίαrsquo της εποχής microας έχει υποστηριχτεί microεταξύ άλλων και από τον καναδό φιλόσοφο Charles Taylor στο microνηmicroειώδες έργο του Sources of the Self (1989)

Θα εξετάσουmicroε ορισmicroένες βασικές κατηγορίες της καντιανής αισθητικής οι οποίες αποmicroάκρυναν ρητά την τέχνη από τον ορισmicroό που της είχε δώσει ο Αριστοτέλης στην Ποιητική του δηλ ως microιmicroήσεως πράξεως αποσκοπούσας στη διέγερση του φιλανθρώπου στοιχείου microέσα στον άνθρωπο

Περνώντας αναγκαίως από τον σταθmicroό-Νίτσε θα δούmicroε να ιχνογραφείται ενώπιόν microας ο νεωτερικός (microετα)-ροmicroαντικός καλλιτέχνης

15

και η νεωτερική έννοια της καλλιτεχνικής συγκίνησης και του συναισθήmicroατος Το ροmicroαντικό έργο τέχνης δεν ενσωmicroατώνεται πλέον στη microεγάλη κλίmicroακα του όντος (Α Lovejoy The great Chain of Being 1964) αλλά την παραβιάζει και την διαρρηγνύει διανοίγοντας τη δυνατότητα microιας διαρραγής του αρχαίου κόσmicroου microέσω της ανάδυσης της νεωτερικής ροmicroαντικής υποκειmicroενικότητας

Με αφετηρία τις microεγάλες λογοτεχνικές συνθέσεις των Thomas Mann και Robert Musil θα δούmicroε ακολούθως τον τρόπο microε τον οποίο η ανωτέρω φιγούρα του ροmicroαντικού καλλιτέχνη εργαλειοποιήθηκε και διαστρεβλώθηκε προκειmicroένου να υπηρετήσει τους σκοπούς του ναζιστικού κράτους στο οποίο η laquoτέχνηraquo αποτέλεσε ισχυρό υποκατάστατο της θρησκείας Η άποψη ότι ο ολοκληρωτισmicroός υπήρξε microια laquoπολιτική θρησκείαraquo που εσωκλείει microια laquoροmicroαντικήraquo ρίζα έχει microεταξύ άλλων υποστηριχτεί από τον φιλόσοφο Philippe Lacoue-Labarthe (Le mythe nazi 1991) και από τον γνωστό γάλλο ανθρωπολόγο Louis Dumont (Essais sur lrsquoIndividualisme 1983)

Τη στιγmicroή λοιπόν που η ροmicroαντική ιδέα της έκφρασης καταδεικνύει microε την εργαλειοποίησή της από τον ναζισmicroό τα όριά της το κρίσιmicroο ερώτηmicroα που τίθεται είναι εάν η αρχαιοελληνική έννοια της microίmicroησης microπορεί να ενοφθαλmicroίζει ακόmicroη microια καίρια σηmicroασία για την κατανόηση της σύγχρονης καλλιτεχνικής δηmicroιουργίας Το ερώτηmicroα αυτό το οποίο θεωρώ αποφασιστικό τόσο για την κατανόηση της τέχνης όσο και για εκείνην της νεωτερικότητας αποτελεί τον άξονα περιστροφής της παρούσας εργασίας Μέτρα microέτρησης της Ελληνικής Αρχαιότητας και η χρυσή τοmicroή

ο lsquoθησαυρόςrsquo των Σιφνίων

Ασπασία Παπαδοπεράκη Γλύπτρια

Τα 16 microοιράσmicroατα των ποδών της Ελληνικής Αρχαιότητας στα microοιράσmicroατά τους έχουν microια απόλυτη αναλογική σχέση microε το ανθρώπινο σώmicroα έτσι ώστε χρησιmicroοποιώντας τα σαν εργαλεία ο αρχαίος καλλιτέχνης απέδωσε αρmicroονικά ναούς και γλυπτά που προέκυπταν από την εικονιστική οικειότητα microε το ανθρώπινο σώmicroα Στον lsquoΘησαυρόrsquo των Σιφνίων στους ∆ελφούς έχουmicroε ένα αντιπροσωπευτικό δείγmicroα γεωmicroετρικής τελειότητας καλυmicromicroένο εκπληκτικά ώστε να δίδεται microε απλότητα η οmicroορφιά και microε κυρίαρχη

16

θέση η γλυπτική Ένα από τα microεγαλύτερα αριστουργήmicroατα της αρχαϊκής γλυπτικής Στη microελέτη αποκαλύπτεται microια λογική και συνειδητή σύνθεση στη δοmicroή microε έντονη την εντύπωση της υπολογισmicroένης αρmicroονίας Αυτή η microελέτη φανερώνει ένα δείγmicroα της υψηλής συνύπαρξης των microαθηmicroατικών και της αίσθησης microε την επεξεργασία των δεδοmicroένων της Η αρχιτεκτονική microεταφορά του σώmicroατος φαντασίας οίκηση

Στάθης Παπασταθόπουλος

∆ρ Αναπτυξιακής Ψυχολογίας ∆ιδάσκων microε το Π∆ 40780 Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Σκοπός αυτής της ανακοίνωσης είναι να παρουσιαστούν κάποιοι lsquoβασικοί τρόποιrsquo της εmicroπειρίας που αν και δεν microπορούν να χαρακτηριστούν έmicroφυτοι συγκροτούνται αναπτυξιακά ως θεmicroελιώδεις οργανωτικοί τρόποι της εmicroπειρίας Θα γίνει αναφορά στο laquoσωmicroατικό σχήmicroαraquo και τον ρόλο που αναλαmicroβάνει στην ενοποίηση και οργάνωση του βασικού τρόπου επαφής του προσώπου microε το περιβάλλον την αντίληψη Η αντίληψη είναι microια ενεργητική διαδικασία οργανωmicroένη αλληλοδραστικά και πρωταρχικά διυποκειmicroενικά Η φαντασία εκδιπλώνει και συγκροτεί έναν χώρο microεταφοράς συνάντησης και συγκρότησης νοηmicroάτων από διάφορους τοmicroείς της εmicroπειρίας όπου η νοηmicroατοδότηση και ανανοηmicroατοδότηση γίνεται επί τη βάσει των σωmicroατικών βιωmicroατικών τρόπων Θα γίνει microια προσπάθεια να περιγραφεί πώς η αρχιτεκτονική εmicroπειρία καθορίζεται σε αυτό το πλαίσιο

O Λακάν το Ωραίο και το έργο τέχνης

Νίκος Παπαχριστόπουλος ∆ρ Κοινωνιολογίας ∆ιδάσκων microε το Π∆ 40780

Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Στο έβδοmicroο Σεmicroινάριο microε τίτλο Η ηθική της ψυχανάλυσης ο Λακάν διατυπώνει έναν λόγο για το Ωραίο και την έννοια της οmicroορφιάς σε σχέση microε την περίπτωση της Αντιγόνης Το Ωραίο εντοπίζεται στην ένωση microε τον θάνατο τον δεύτερο θάνατο της Αντιγόνης όπως τον

17

εκφράζει ο χορός στην τραγωδία του Σοφοκλή Το microοτίβο του δεύτερου θανάτου ως αποτύπωση του Ωραίου ένα microοτίβο που κυριαρχεί και στα έργα του Σαντ στον οποίο αναφέρεται διεξοδικά ο Λακάν στο ίδιο Σεmicroινάριο επαναπροσδιορίζει και τη σχέση του αισθητικά καλού microε την καλλιτεχνική δηmicroιουργία το έργο τέχνης στη λακανική θεωρία έρχεται να εγγραφεί σε ένα κενό σε ένα χάσmicroα στην ανολοκλήρωτη σχέση του υποκειmicroένου microε το φροϋδικό Πράγmicroα Θα γίνει microια συνοπτική παρουσίαση της θέσης αυτής

Η ζωγραφική microίmicroηση στον Αριστοτέλη

Θεόπη Παρισάκη Αν Καθηγήτρια Φιλοσοφίας

Τmicroήmicroα Φιλοσοφίας amp Παιδαγωγικής Αριστοτέλειο Πανεπιστήmicroιο Θεσσαλονίκης

Ο Αριστοτέλης όπως και ο Πλάτων δεν ασχολείται συστηmicroατικά microε τη ζωγραφική αλλά την χρησιmicroοποιεί συχνά ως αναλογία για να διατυπώσει τις σκέψεις του για την ποίηση Ακολουθώντας τον Πλάτωνα εντάσσει τη ζωγραφική ndashmicroαζί microε τη γλυπτική την ποίηση τη microουσική και τον χορόndash στις microιmicroητικές τέχνες και επιχειρεί να προσδιορίσει το είδος ή τον τρόπο της microίmicroησης που προσιδιάζει στην καθεmicroιά

Ο Αριστοτέλης εκκινεί από την πλατωνική αντίληψη για την καλλι-τεχνική microίmicroηση που βασίζεται στο microοντέλο της οmicroοιότητας Η οmicroοιότητα όmicroως στην περίπτωση της ζωγραφικής microίmicroησης λειτουργεί εν είδει συmicro-βόλου καθώς τα καλλιτεχνικά microέσα της ζωγραφικής (σχήmicroατα χρώmicroα-τα) χαρακτηρίζονται ως lsquoσηmicroείαrsquo χαρακτήρων ή συναισθηmicroατικών κατα-στάσεων σε αντίθεση προς τα καλλιτεχνικά microέσα της microουσικής (ρυθmicroός microελωδία) τα οποία χαρακτηρίζονται ως microιmicroητικά lsquoοmicroοιώmicroατάrsquo τους

Η παραπάνω άποψη του Αριστοτέλη για την οmicroοιότητα θα συσχετισθεί microε εκείνη του γνωστικού χαρακτήρα της αισθητικής εmicroπειρίας προκειmicroένου να αντληθούν ορισmicroένα συmicroπεράσmicroατα ως προς τη microορφή της ζωγραφικής microίmicroησης στον Αριστοτέλη

18

Η έννοια του laquoβλέπω-εντόςraquo και η συγκρότηση της φιλοσοφικής αισθητικής

του Ρίτσαρντ Βόλχαϊmicro

Παναγιώτης Πούλος Επ Καθηγητής Φιλοσοφίας amp Αισθητικής Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών

Στο αισθητικό έργο του Άγγλου φιλοσόφου Ρίτσαρντ Βόλχαϊmicro (Richard Wollheim 1923-2003) συmicroπλέουν επιχειρήmicroατα και θεωρήσεις που αντλούν την εγκυρότητά τους από διαφορετικούς γνωστικούς κλάδους και ποικίλες καλλιτεχνικές πρακτικές Στην απόπειρά microας να εντοπίσουmicroε το νήmicroα που διατρέχει αυτό το πολυσχιδές έργο θα εξετάσουmicroε τον ρόλο που διαδραmicroατίζουν η παράσταση και η αντίληψη στην αργόσυρτη συγκρότηση της έννοιας του laquoβλέπω-εντόςraquo (seeing-in) κατrsquo αντιδιαστολή προς άλλες αισθητικές και φιλοσοφικές προσεγγίσεις Το νήmicroα αυτό το οποίο σχετίζεται microε microια προθεσιακή και υφολογική θεώρηση του εικαστικού νοήmicroατος microας επιτρέπει να κατανοήσουmicroε καλύτερα microε ποιον τρόπο ο Βόλχαϊmicro διευρύνει το βεληνεκές της θεωρίας της τέχνης

Ο καθρέφτης και το microέτρο οι microεταφυσικές και ηθικές διαστάσεις της πλατωνικής κριτικής των τεχνών

στο 10ο βιβλίο της Πολιτείας

Κωνσταντίνος Β Πρώιmicroος ∆ρ Φιλοσοφίας ∆ιδάσκων στη θέση lsquoΜιχελήrsquo

Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Η κριτική της ποίησης και των συναφών microε αυτήν microιmicroητικών τεχνών η οποία αναπτύσσεται στο 10ο βιβλίο της Πολιτείας έχει γίνει συχνά στόχος κριτικής από επιφανείς microελετητές του Πλάτωνα όπως o Γρηγόρης Βλαστός η Julia Annas και ο Αλέξανδρος Νεχαmicroάς Ο Πλάτων έχει κατη-γορηθεί για υπερβολική αυστηρότητα που έρχεται σε αντίθεση microε προγε-νέστερα βιβλία της Πολιτείας για παραδοξολογία αφέλεια και αυταρχι-κότητα ιδιαίτερα στο σηmicroείο που συγκρίνει τους καλλιτέχνες microε αυτούς που αρκούνται να κρατούν έναν καθρέφτη για να αναπαράγουν τα πράγ-microατα γύρω τους Η ρητή άρνηση του Πλάτωνα στο 10ο βιβλίο να αναγνω-ρίσει οποιαδήποτε αυτονοmicroία στην αισθητική και η πρόθεσή του να

19

υπαγάγει την καλλιτεχνική δηmicroιουργία σε εξωαισθητικά πολιτικά κριτή-ρια δεν φανερώνει έναν υποβιβασmicroό της τέχνης όπως πολλοί πιστεύουν

Θα υποστηρίξω ότι η εικονοκλαστική λογοκρισία του Πλάτωνα δείχνει αντιθέτως κάποιον που δίνει στην τέχνη microεγάλη αξία και γιrsquo αυτό ακριβώς πασχίζει πάση θυσία να ελέγξει πολιτικά την πρόσληψή της Η τέχνη για τον Πλάτωνα έχει microια ευρεία microεταφυσική και ηθική σηmicroασία την οποία είναι φυσικό να παρεξηγούν όσοι προσδοκούν microια αισθητική αντιmicroετώπισή της η οποία του είναι microάλλον αδιάφορη Αν όντως η τέχνη καλύπτει ένα ευρύ φάσmicroα δηmicroιουργικών δραστηριοτήτων έχει όπως κάθε ανθρώπινη δηmicroιουργία microια έmicromicroεση και microακρινή σχέση microε τις ακλόνητες και αιώνιες ιδέες τις οποίες δεν έφτιαξε ποτέ ανθρώπινο χέρι Η τέχνη γιrsquo αυτό δεν παρουσιάζει παρά την ίδια την πραγmicroατικότητα ή καλύτερα το αντεστραmicromicroένο είδωλό της σrsquo ένα πλαίσιο το οποίο βοηθά microε τις ανθρωποκεντρικές παραmicroέτρους του τον προσανατολισmicroό όπως ακριβώς κι ένας καθρέφτης Αν όmicroως κανείς ενδιαφέρεται για την ουσία της πραγmicroατικότητας για ότι υπερβαίνει αλλά και καθορίζει τον άνθρωπο τότε θα στραφεί προς το microέτρο που είναι ένας τρόπος για να συλλάβει όλα όσα δεν έχουν δηmicroιουργηθεί από τον ίδιο Αν η τέχνη microάς δίνει microια εποπτεία κι ένα όριο του ανθρώπινου η microέτρηση microας προσφέρει microια ιδέα για τον υπεράνθρωπο χώρο των αληθειών που περισσότερο από όλα microας καθορίζουν Καθρέφτης και microέτρο ορίζουν τελικά microε microεταφορικό τρόπο την ηθική και microεταφυσική διάσταση της ανθρώπινης δραστηριότητας συναρτώντας τη microία από την άλλη και δηmicroιουργώντας έναν κόσmicroο στον οποίο η τέχνη είναι πέραν της αισθητικής

Η γλώσσα των συναισθηmicroάτων και η γλώσσα της Τέχνης εκφραστική-φυσιογνωmicroική αντίληψη και το νόηmicroα της εικόνας

∆έσποινα Σταmicroατοπούλου

Λέκτορας Ψυχολογίας Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Η ανακοίνωση αυτή αναφέρεται σε ένα ερευνητικό πρόγραmicromicroα που επικεντρώνεται σε ενδο-πολιτισmicroικές και δια-πολιτισmicroικές διαφοροποιήσεις της αντιληπτικής εmicroπειρίας καλλιτεχνικών microη-αναπαραστατικών γραmicromicroικών σχεδίων τα οποία παρουσιάζουν την υποκειmicroενική εmicroπειρία των συναισθηmicroάτων του Φόβου και της Αγαλλίασης σε Έλληνες και Καναδούς φοιτητές Η επικοινωνιακή

20

δυνατότητα των εικόνων αυτών αντιπαραβάλλεται microε αντίστοιχα ερευνητικά δεδοmicroένα που αφορούν την επικοινωνιακή δυνατότητα των παραπάνω συναισθηmicroατικών καταστάσεων όταν αυτές διατυπώνονται microέσα από λέξεις-έννοιες

Το ερευνητικό υλικό αποτελείται από σχέδια που δηmicroιούργησαν Έλληνες φοιτητές της ΑΣΚΤ Η ανάλυση των αποτελεσmicroάτων υπέδειξε ότι οι αξιολογήσεις των υποκειmicroένων της έρευνας στις λέξεις-έννοιες που δηλώνουν την υποκειmicroενική εmicroπειρία των συναισθηmicroάτων του Φόβου και της Αγαλλίασης δείχνουν να συγκροτούνται περισσότερο δηλωτικά και αναφορικά εφόσον οι αξιολογήσεις αυτές σχηmicroατίζονται κυρίως στη βάση εκτιmicroήσεων που αφορούν τον εαυτό Αντιθέτως οι αξιολογήσεις των εικόνων έχουν περισσότερο συν-δηλωτικό και υπονοούmicroενο χαρακτήρα εφόσον οι εικόνες κρίνονται περισσότερο σε σχέση microε κιναισθητικές αισθητηριο-αντιληπτικές και συγκινησιακές διαδικασίες Η δια-πολιτισmicroική επικοινωνία στο επίπεδο των εννοιών και κυρίως του θετικού συναισθήmicroατος της Αγαλλίασης δείχνει να είναι αρκετά προβληmicroατική υποδεικνύοντας στερεοτυπική επεξεργασία από τα υποκείmicroενα της έρευνας Αντιθέτως η δια-πολιτισmicroική δυνατότητα επικοινωνίας σε σχέση microε τις εικόνες εmicroφανίζεται ισχυρή ιδίως σε σχέση microε τη microη-αναπαραστατική εικόνα που παριστά τη συναισθηmicroατική εmicroπειρία του Φόβου Παραλλήλως microέσα από τα ερευνητικά αποτελέσmicroατα αναφαίνεται και η σχετική αντιστοιχία εικόνας και λέξεως-έννοιας σε σχέση microε το αρνητικό συναίσθηmicroα του Φόβου

Τα παραπάνω ευρήmicroατα υποδεικνύουν ότι υπάρχει ένα κοινό laquoεmicroπειριακόraquo πλαίσιο συγκρότησης του νοήmicroατος κατά την αντιληπτική διαδικασία που δίνει έmicroφαση στις δυναmicroικές και συναισθηmicroατικές ποιότητες της αντιληπτικής εmicroπειρίας (εκφραστική και φυσιογνωmicroική αντίληψη) και προτείνει τη βαθιά σχέση microεταξύ δράσης αντίληψης και συναισθήmicroατος η οποία διαmicroορφώνει το πεδίο του υπονοούmicroενου νοήmicroατος και δηmicroιουργεί ταυτοχρόνως το διυποκειmicroενικό επίπεδο επικοινωνίας microεταξύ θεατή και καλλιτέχνη

Τέλος τα αποτελέσmicroατα σχολιάζονται σε σχέση microε τα χαρακτηριστικά του lsquoστυλrsquo και της lsquoδιάθεσηςrsquo στα έργα Τέχνης καθώς επίσης και microε τη λειτουργία των αρνητικών συναισθηmicroάτων στην Τέχνη και τη διαδικασία της εν-συναίσθησης

21

Φαντασία και εικόνα η θεmicroελίωση της microιmicroητικής απεικόνισης στη βυζαντινή αισθητική

Μαρία Φιολιτάκη

Υπ ∆ρ Φιλοσοφίας Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Η έννοια της φαντασίας κληροδοτείται από την αρχαιοελληνική

στη βυζαντινή σκέψη microε όλο το παραδοσιακό φορτίο της Στην πλατωνική φιλοσοφία ως φαντασία νοείται ο συνδυασmicroός των λειτουργιών της αίσθησης και της κρίσης (της δόξας) Αντίθετα για τον Αριστοτέλη η φαντασία είναι microια αντιληπτική λειτουργία που προκαλείται από την αισθητηριακή αντίληψη και διαδραmicroατίζει σηmicroαντικό ρόλο στη διαδικασία της γνώσης

Στο πλαίσιο του ιδιόmicroορφου φιλοσοφικού εκλεκτικισmicroού τους οι βυζαντινοί θα αναζητήσουν στις δύο αρχαίες φιλοσοφικές παραδόσεις τη γνωσιοθεωρητική θεmicroελίωση (και τη νοmicroιmicroοποίηση) για τη δηmicroιουργία και τη χρήση της microιmicroητικής απεικόνισης του (υπερβατικού) προτύπου Έτσι η βυζαντινή φαντασία παρουσιάζεται ως microέρος του εγχειρήmicroατος για την αναζήτηση microιας υπερβατικής αλήθειας καθώς τίθεται microεταξύ εmicroπειρίας και κατανόησης είναι η διαδικασία σύνθεσης των εmicroπειρικών δεδοmicroένων και το προπαρασκευαστικό στάδιο για τη νοητική σύλληψη της εικόνας ως συmicroβόλου

Ίσως δεν θα ήταν υπερβολική η διαπίστωση ότι τελικά οι βυζαντινοί στοχαστές δεν αρκέστηκαν microόνο στη γόνιmicroη αφοmicroοίωση βασικών αρχών της αρχαιοελληνικής σκέψης προκειmicroένου να διατυπώσουν τη δική τους θέση αλλά πραγmicroατοποίησαν και σε ορισmicroένα σηmicroεία microια υπέρβαση Η βυζαντινή φαντασία δεν είναι παθητική διότι αφού προσλάβει ένδον το γνωστόν το επεξεργάζεταιmiddot όmicroως δεν είναι ενεργητική όπως η στωική φαντασία δεν καταλαmicroβάνει απλώς τα αισθητηριακά δεδοmicroένα αλλά microπορεί να ανεξαρτητοποιηθεί από αυτά ndashέστω και αν αυτή η ανεξαρτησία σηmicroαίνει την καταδίκη της

Οι βυζαντινοί στοχαστές διακρίνουν δύο σηmicroασίες της έννοιας (α) τη φαντασία ως αντιληπτικό στάδιο που παραπέmicroπει στην αριστοτελική παράδοση και νοmicroιmicroοποιεί την αναγωγική χρήση της εικόνας και (β) τη φαντασία ως διαδικασία δηmicroιουργίας νοητικών εικόνων και ως πηγή έmicroπνευσης για εικόνες ζωγραφικής

22

Η αισθητική της microεταmicroφίεσης

Νίκος Ψιλάκης Συγγραφέας

Οι εθιmicroικές αποκριάτικες microεταmicroφιέσεις της Κρήτης απηχούν την lsquoαισθητική της παρωδίαςrsquo και την τάση διακωmicroώδησης που αποσκοπεί στην πρόκληση ευθυmicroίας Ωστόσο η χρήση αρχέγονων γονιmicroικών και αναπαραγωγικών συmicroβόλων καθώς και οι ειδικοί χοροί (όπως ο laquoαρκουδιάρηςraquo των ανατολικών υπωρειών του Ψηλορείτη) αποτελούν στοιχεία που συνδέουν τα κυρίαρχα ως τη δεκαετία του 1960 αποκριάτικα δρώmicroενα microε τις τελετές γονιmicroότητας

Στην εισήγηση εξετάζονται microερικές από τις πιο χαρακτηριστικές ανθρωποmicroορφικές microάσκες της Κρήτης η κατασκευή τους και ο τρόπος microε τον οποίο απεικονίζεται η ανθρώπινη microορφή στις παραδοσιακές microεταmicroφιέσεις Επιπλέον διερευνάται η σύζευξη των αντιθέτων στα δρώmicroενα της Αποκριάς και της Καθαρής ∆ευτέρας όπως το ιερό και το ανίερο το ωραίο και το άσχηmicroο το σεmicroνό και το άσεmicroνο

23

24

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΟΜΙΛΗΤΩΝ

Αικατερινίδης Γεώργιος ∆ρ Φιλολογίας τ ∆ιευθυντής Ερευνών Κέντρου Λαογραφίας Ακαδηmicroίας Αθηνών Επίτιmicroος ∆ιδάκτωρ Τmicroήmicroατος Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανmicroίου Κρήτης

Ανδρουλιδάκης Κώστας Επ Καθηγητής Φιλοσοφίας Πανmicroιο Κρήτης

Αποστολοπούλου Γεωργία Καθηγήτρια Φιλοσοφίας Πανmicroιο Ιωαννίνων

Γεωργάκη Αναστασία Λέκτωρ Μουσικής Τεχνολογίας Πανmicroιο Αθηνών

∆ροσοφορίδου Ελένη ∆ρ Ιστορίας της τέχνης

Ζεiumlmicroπέκης Ιωάννης Αν Καθηγητής Φιλοσοφίας Πανεπιστήmicroιο Grenoble

Ζήβας ∆ιονύσης Οmicroότιmicroος Καθηγητής ΕΜΠ Πρόεδρος ∆Σ Ιδρύmicroατος lsquoΠαναγιώτη amp Έφης Μιχελήrsquo

Ζωγραφίδης Γιώργος Επ Καθηγητής Φιλοσοφίας Πανmicroιο Κρήτης

Καϊmicroάκης Παύλος Αν Καθηγητής Φιλοσοφίας Αριστοτέλειο Πανmicroιο Θεσσαλονίκης

Καλιγιάννης Μανόλης Zωγράφος τ ∆ιευθυντής Μουσείου Terriade

Κάλφας Βασίλης Καθηγητής Φιλοσοφίας Αριστοτέλειο Πανmicroιο Θεσσαλονίκης

Κουγιουmicroουτζάκης Γιάννης Καθηγητής Ψυχολογίας Πανmicroιο Κρήτης

Μαραγκός Γιώργος Αν Καθηγητής Φιλοσοφίας Πανmicroιο Κρήτης

Μαζοκοπάκη Αικατερίνη Υπ ∆ρ Αναπτυξιακής Ψυχολογίας

Μιράσγεζη Αθηνά ∆ρ Φιλοσοφίας Ειδικός Επιστήmicroων Πανmicroιο Αθηνών

Νικολακάκης Γιώργος Αν Καθηγητής Κοινωνικής Ανθρωπολογίας Πανmicroιο Κρήτης

Πάγκαλος Μιχάλης ∆ρ Φιλοσοφίας ∆ιδάσκων θέσης lsquoΜιχελήrsquo Πανmicroιο Κρήτης

Παπαδοπεράκη Ασπασία Γλύπτρια

Παπασταθόπουλος Στάθης ∆ρ Αναπτυξιακής Ψυχολογίας ∆ιδάσκων Π∆ 40780 Πανmicroιο Κρήτης

Παπαχριστόπουλος Νίκος ∆ρ Κοινωνιολογίας

Παρισάκη Θεόπη Αν Καθηγήτρια Φιλοσοφίας Αριστοτέλειο Πανmicroιο Θεσσαλονίκης

Πούλος Παναγιώτης Επ καθηγητής Φιλοσοφίας και Αισθητικής ΑΣΚΤ

Πρώιmicroος Κωνσταντίνος ∆ρ Φιλοσοφίας ∆ιδάσκων θέσης lsquoΜιχελήrsquo Πανmicroιο Κρήτης

Σταmicroατοπούλου ∆έσποινα Λέκτορας Ψυχολογίας Πανmicroιο Κρήτης

Φιολιτάκη Μαρία Υπ ∆ρ Φιλοσοφίας Πανmicroιο Κρήτης

Ψιλάκης Νίκος Συγγραφέας

9

λαξευmicroένου Βούδα από τους αφγανούς ταλιmicroπάν Το γεγονός ότι απέναντι σε όλες αυτές τις εικόνες προκαλείται microια ανθρώπινη συmicroπεριφορά lsquoΒλέπω την εικόναrsquo σηmicroαίνει εδώ ότι συmicroπεριφέροmicroαι προς αυτήν microrsquo έναν συγκεκριmicroένο τρόπο υπό συγκεκριmicroένες συνθήκες ndashη εικόνα είναι η χρήση της

Και τι κοινό υπάρχει ανάmicroεσα στην εξορία των ποιητών από την πλατωνική πολιτεία και στους lsquoχριστιανικούς θεσmicroούςrsquo του Καλβίνου στη βιβλική απαγόρευση των ειδώλων και στα κηρύγmicroατα καταδίκης του κινηmicroατογράφου

Εικονόφιλοι και εικονοmicroάχοι συmicroφωνούν τουλάχιστον σε ένα πράγmicroα στη δύναmicroη της εικόνας Ο εικονοmicroάχος δεν αρνείται αυτήν τη δύναmicroηmiddot αρνείται την εικόνα ακριβώς επειδή και ο ίδιος αναγνωρίζει (και συχνά φοβάται) τη δύναmicroή της Είναι ο φόβος απέναντι στο αισθητό που τελικά καταλήγει στη λογοκρισία των αισθήσεων Ο εικονοmicroάχος δεν διανοείται να εκχωρήσει στις αισθήσεις το δικαίωmicroα να αναπαριστάνουν το νοητό και microέσω της τέχνης να το διαιωνίζουν Κρατά για τον λόγο το δικαίωmicroα να θεσπίζει σηmicroασίες και στη διαmicroάχη για κυριαρχία ανάmicroεσα στα εικονιστικά και τα γλωσσικά σηmicroεία τάσσεται υπέρ των δεύτερων

Η στάση απέναντι στην εικόνα είναι κάτι πολύ περισσότερο από ένα πρόβληmicroα της θρησκευτικής τέχνης και η στάση αυτή (microε κάθε δυνατή εκδοχή της) παραmicroένει βαθιά ριζωmicroένη στους πολιτισmicroούς των τριών microονοθεϊστικών θρησκειών και προϋποθέτει (επικαλείται ή συγκροτεί) microια θεωρία για την πραγmicroατικότητα και τους τρόπους microε τους οποίους ο άνθρωπος επιδιώκει να την γνωρίσει να microιλήσει γιrsquo αυτήν και microην το ξεχνάmicroε να την ζήσει

Αριστείδης Κοϊντιλιανός ένας ιδιότυπος αισθητικός της microουσικής

στην Ύστερη Αρχαιότητα

Παύλος Καϊmicroάκης Αν Καθηγητής Φιλοσοφίας

Τmicroήmicroα Φιλοσοφίας amp Παιδαγωγικής Αριστοτέλειο Πανεπιστήmicroιο Θεσσαλονίκης

Από τους ελληνιστικούς χρόνους και microετά στην αρχαία ελληνική γραmicromicroατεία εmicroφανίζεται πληθώρα θεωρητικών κειmicroένων αφιερωmicroένων στη microουσική Τα περισσότερα από αυτά πραγmicroατεύονται κυρίως τεχνικά θέmicroατα και θα εντάσσονταν σήmicroερα microάλλον στην περιοχή της microουσικολογίας

10

Ξεχωριστή θέση ανάmicroεσα στα κείmicroενα αυτά κατέχει ένα έργο microε τίτλο Περί microουσικής για τον συγγραφέα του οποίου γνωρίζουmicroε microόνο το όνοmicroα Αριστείδης Κοϊντιλιανός Το έργο παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον γιατί πέρα από τα καθαρά microουσικολογικά θέmicroατα αναφέρεται επίσης και σε θέmicroατα αισθητικής της microουσικής προσπαθώντας να δείξει πως η microουσική microέσα από την αρmicroονία microάς παρέχει ένα κατανοητό microοντέλο για την κατανόηση της φυσικής και microεταφυσικής πραγmicroατικότητας και εποmicroένως την απόκτηση υψηλότερης γνώσης microέσω της φιλοσοφίας

Βεβαίως όπως συmicroβαίνει και microε τα περισσότερα έργα αυτής της εποχής οι απόψεις που παρουσιάζει ο συγγραφέας δεν είναι πάντοτε πρωτότυπες αλλά αυτό δεν microειώνει τη σηmicroασία του έργου αφού microας microεταφέρει πολύ σηmicroαντικές πληροφορίες για εξέχοντες θεωρητικούς της microουσικής όπως ο ∆άmicroων ή ο Αριστόξενος ο Ταραντίνος οι οποίες δεν microας είναι γνωστές από άλλες πηγές

Στην ανακοίνωση θα παρουσιάσουmicroε ορισmicroένα από τα πιο ενδιαφέροντα θέmicroατα αυτής της ιδιόρρυθmicroης lsquomicroουσικής εγκυκλοπαί-δειαςrsquo της αρχαιότητας

Η αισθητική ως βίωmicroα η περιπέτεια της microοντέρνας τέχνης

Μανόλης Καλιγιάννης

Ζωγράφος τ ∆ιευθυντής Μουσείου Terriade

Τέχνη και νεωτερικότητα microε αναφορές κυρίως στη ζωγραφική Η διαρκής αναζήτηση microιας νέας lsquoαισθητικήςrsquo microε άξονα την καινοτοmicroία της microορφής στη διάρκεια του 20ου αιώνα

Τα παραδείγmicroατα που θα εκτεθούν αναφέρονται στη βιωmicroατική εmicroπειρία ενός νέου ζωγράφου στο microεταπολεmicroικό Παρίσι

11

Ο Πλάτων και η αττική κωmicroωδία

Βασίλης Κάλφας Καθηγητής Φιλοσοφίας

Τmicroήmicroα Φιλοσοφίας amp Παιδαγωγικής Αριστοτέλειο Πανεπιστήmicroιο Θεσσαλονίκης

Είναι γεγονός ότι όταν ο Πλάτων επιλέγει να δώσει στη φιλοσοφία του διαλογική microορφή δεν υπάρχει καθιερωmicroένος τρόπος έκφρασης της φιλοσοφίας Οι φιλόσοφοι του 6ου και του 5ου αιώνα πΧ έχουν εκφραστεί microε αρκετούς διαφορετικούς τρόπους microε την πεζή πραγmicroατεία microε την ποίηση microε χρησmicroικά αποφθέγmicroατα Ο φιλοσοφικός διάλογος είναι ένα νέο λογοτεχνικό είδος που καθιερώνεται από τον Πλάτωνα και τους άλλους microαθητές του Σωκράτη Αν αναζητήσει ωστόσο κανείς σε ποιο γνωστό λογοτεχνικό είδος βρίσκεται πιο κοντά ο πλατωνικός διάλογος η αττική κωmicroωδία είναι χωρίς αmicroφιβολία η επικρατέστερη απάντηση

Στην ανακοίνωση συγκεντρώνονται και αναλύονται οι σκόρπιες αναφορές του ίδιου του Πλάτωνα στον Αριστοφάνη και στην κωmicroωδία κυρίως στην Πολιτεία στο Συmicroπόσιο και στον Φίληβο

Από την άλλη πλευρά φαίνεται ότι ο Σωκράτης υπήρξε αγαπηmicroένη φιγούρα των κωmicroικών ποιητών του τέλους του 5ου αιώνα εκπροσωπώντας τη λαϊκή εικόνα του φιλοσόφου Με βάση τις σωζόmicroενες κωmicroωδίες του Αριστοφάνη επιχειρείται η αξιολόγηση του ρόλου του Σωκράτη στο πλαίσιο της αττικής κωmicroωδίας και η συσχέτισή του microε συγγενείς microορφές της κωmicroωδίας όπως ο Ευριπίδης

Η microουσική πριν και microετά την εmicroφάνιση του ανθρώπινου είδους

Αικατερίνη Μαζοκοπάκη Υπ ∆ρ Αναπτυξιακής Ψυχολογίας

Γιάννης Κουγιουmicroουτζάκης Καθηγητής Ψυχολογίας

Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Η microουσική σήmicroερα όσο ποτέ άλλοτε απασχολεί συστηmicroατικά τους ψυχολόγους που microελετούν την ανθρώπινη ανάπτυξη Σε πειραmicroατικές και νατουραλιστικές microελέτες διερευνούν την καταγωγή και την ανάπτυξη των microουσικών ικανοτήτων στον ιστορικό χρόνο και στον πολιτισmicroικό χώρο που αναδύονται κατά την οντογένεση Τα τελευταία 20 χρόνια η microελέτη των microουσικών χαρακτηριστικών (προσωδία ρυθmicroός microελωδία

12

κτλ) που εmicroφανίζονται στην αλληλεπίδραση βρέφους-σηmicroαντικού άλλου απέφερε ανέλπιστους καρπούς ενδεικτικούς του laquomicroουσικού νουraquo microε τον οποίο έρχεται στον κόσmicroο κάθε νεογνό και της laquomicroουσικής αλληλεπίδρασηςraquo microέσα στην οποία αναθρέφεται αναπτύσσεται εmicroποδίζεται καταστέλλεται ή εκτινάσσεται η microουσική ικανότητα διεργασία στην οποία ο ρόλος κάθε οικογενειακής ή τοπικής microικρο-κουλτούρας είναι τεράστιος Απουσία της microουσικής ικανότητας στα βρέφη ndashαmicroουσίαndash δηmicroιουργεί πολλά προβλήmicroατα στην ανάπτυξή τους

Η πρώτη οmicroιλήτρια θα παρουσιάσει ερευνητικό υλικό από το Εργαστήριο Ψυχολογίας του Τmicroήmicroατος Φιλοσοφικών και Κοινωνικών Σπουδών το οποίο microαρτυρεί τον έmicroφυτο εξοπλισmicroό των microουσικών ικανοτήτων κατά τον πρώτο χρόνο της ζωής στην παρουσία και στην απουσία microουσικών ερεθισmicroών και στην παρουσία και στην απουσία της microητέρας

Ο δεύτερος οmicroιλητής θα θίξει την καταγωγή την εξέλιξη και την ανάπτυξη της microουσικής σε επίπεδο ειδών Τα διεπιστηmicroονικά δεδοmicroένα συγκλίνουν στην ενίσχυση της άποψης ότι η microουσική ως microορφή επικοινωνίας προηγείται της εmicroφάνισης του είδους microας και microέσα στο είδος microας προηγείται της ανάδυσης της γλώσσας Βασικό κίνητρό της φαίνεται ότι είναι το microοίρασmicroα σε επίπεδο ατόmicroων και οmicroάδων ενώ microεγάλο microέρος της αισθητικής της δεν είναι καρπός microάθησης

Η microουσική εmicroπειρία ως ψυχονοητική λειτουργία

Γιώργος Μαραγκός Αν Καθηγητής Φιλοσοφίας

Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Αντιπαραβάλλοντας τη microουσική microε τη γλωσσική εmicroπειρία ο Ray Jackendoff έχει προτείνει ένα θεωρητικό πλαίσιο που περιλαmicroβάνει microια lsquoγενετική γραmicromicroατικήrsquo της τονικής microουσικής και ένα σύνολο από υποθέσεις σχετικά microε τις ψυχονοητικές λειτουργίες όσες είναι δυνατόν να συνυφαίνονται microε τη microουσική εmicroπειρία Οι υποθέσεις αυτές αφορούν την αντιληπτική και τη συγκινησιακή συνιστώσα του microουσικού βιώmicroατος και εν πολλοίς εξειδικεύουν στο microουσικό πεδίο γενικές υποθέσεις από τα πεδία της γνωσιακής ψυχολογίας και της φιλοσοφίας του νου Επί παραδείγmicroατι κατά τον Jackendoff η microουσική αντίληψη έχει ως υπόβαθρο έmicroφυτους microηχανισmicroούς ακουστικής οργάνωσης ως προς τη χρονική τη microελωδική και την αρmicroονική διάσταση Οι εν λόγω

13

microηχανισmicroοί πάντα κατά τον Jackendoff λειτουργούν σύmicroφωνα microε το σχήmicroα της παράλληλης επεξεργασίας Από την άλλη η microουσική απόλαυση είναι δυνατόν να θεωρηθεί ότι σχετίζεται microε ένα σχετικά lsquoστεγανόrsquo microηχανισmicroό διά του οποίου η microουσική αντίληψη και συγκινησιακή απόκριση συντίθενται ως ολική microουσική εmicroπειρία

Το πρόσωπο στο έργο του James Ensor

Αθηνά Μιράσγεζη ∆ρ Φιλοσοφίας Ειδικός Επιστήmicroων

Τmicroήmicroα Φιλοσοφίας Παιδαγωγικής amp Ψυχολογίας Πανεπιστήmicroιο Αθηνών

Το έργο του Βέλγου ζωγράφου James Ensor χαρακτηρίζεται από microια ταυτόχρονη εmicromicroονή στο καρναβάλι και στον θάνατο Μεταmicroφιεσmicroένοι και σκελετοί συνυπάρχουν στους πίνακές του Η microάσκα είναι η κυρίαρχη microορφή ndash το γυmicroνό ανθρώπινο κρανίο θα είναι η πίσω όψη της microάσκας Οι σκελετοί κυκλοφορούν ντυmicroένοι όπως οι άνθρωποι Οι άνθρωποι φορούν τη microάσκα για πρόσωπο δεν έχουν άλλο πρόσωπο από τη microάσκα Μάσκες άσπρες αλλά και ροδαλές που τίποτα δεν προδίδει ότι είναι microάσκες παρά microόνο το τέρmicroα τους αφήνουν γρήγορα ακάλυπτο το κεφάλι ενός ανυποψίαστου ανθρώπου Αφθονούν όmicroως και οι ασώmicroατες microάσκες που περιτριγυρίζουν περικυκλώνουν πνίγουν τα ζωντανά πρόσωπα ndashτα ζωντανά πρόσωπα θα χρησιmicroοποιηθούν ως έσχατες microάσκες

Τα ερωτήmicroατα που γεννιούνται είναι πολλά Η microάσκα αποκαλύπτει ή αποκρύπτει Απελευθερώνει ή φυλακίζει Το σώmicroα που έχει για κεφάλι microια microάσκα είναι άψυχο όπως αυτή ή δίνει αυτό ψυχή στη microάσκα και τελικά η microάσκα τού παίρνει την ψυχή του για να ζήσει αυτή Βλέπουmicroε ανθρώπους που φορούν microάσκες ή microάσκες που έχουν microεταmicroφιεστεί σε ανθρώπους

Η microάσκα έλκει την καταγωγή της από τους θεούς τον θάνατο και το θέατρο Ο ρόλος της microάσκας στο έργο του Ensor θα γίνει πιο κατανοητός microέσα από microια διεπιστηmicroονική θεώρηση της microάσκας (ανθρωπολογική ψυχολογική)

14

Κοινωνία και οργάνωση του χώρου στη νήσο Γαύδο

Γιώργος Νικολακάκης Αν Καθηγητής Κοινωνικής Ανθρωπολογίας

Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Μια ανθρωπολογική και ιστορική προσέγγιση των κοινωνικών και οικονοmicroικών διαδικασιών που microορφοποίησαν ένα microοντέλο οργάνωσης του χώρου

Γίνονται αναφορές στη microορφή εγκατάστασης και κατοίκησης καθώς και στην αξιοποίηση και εκmicroετάλλευση του χώρου

Η νεωτερικότητα ως ροmicroαντική υποκειmicroενικότητα

Μιχάλης Πάγκαλος ∆ρ Φιλοσοφίας ∆ιδάσκων στη θέση lsquoΜιχελήrsquo

Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

1 Η απόσχιση της καντιανής αισθητικής από τους κανόνες της αρχαίας

Ποιητικής 2 Η νιτσεϊκή lsquoαποθέωσηrsquo της τέχνης και του καλλιτέχνη 3 Thomas Mann η φιγούρα του ροmicroαντικού καλλιτέχνη microέσα στη ναζιστική

ιδεολογία 4 Ολοκληρωτισmicroός η τέχνη ως πολιτική θρησκεία 5 Αναπαράσταση versus έκφρασης Η αξία της επιστροφής στην αρχαία

Ποιητική Θα microελετήσουmicroε την έννοια της laquoροmicroαντικής υποκειmicroενικότηταςraquo ως έννοια-κλειδί προκειmicroένου να κατανοήσουmicroε το φαινόmicroενο της νεωτερικότητας Η θέση ότι η τέχνη αποτελεί την πλέον αξιόπιστη lsquoανθρωπολογίαrsquo της εποχής microας έχει υποστηριχτεί microεταξύ άλλων και από τον καναδό φιλόσοφο Charles Taylor στο microνηmicroειώδες έργο του Sources of the Self (1989)

Θα εξετάσουmicroε ορισmicroένες βασικές κατηγορίες της καντιανής αισθητικής οι οποίες αποmicroάκρυναν ρητά την τέχνη από τον ορισmicroό που της είχε δώσει ο Αριστοτέλης στην Ποιητική του δηλ ως microιmicroήσεως πράξεως αποσκοπούσας στη διέγερση του φιλανθρώπου στοιχείου microέσα στον άνθρωπο

Περνώντας αναγκαίως από τον σταθmicroό-Νίτσε θα δούmicroε να ιχνογραφείται ενώπιόν microας ο νεωτερικός (microετα)-ροmicroαντικός καλλιτέχνης

15

και η νεωτερική έννοια της καλλιτεχνικής συγκίνησης και του συναισθήmicroατος Το ροmicroαντικό έργο τέχνης δεν ενσωmicroατώνεται πλέον στη microεγάλη κλίmicroακα του όντος (Α Lovejoy The great Chain of Being 1964) αλλά την παραβιάζει και την διαρρηγνύει διανοίγοντας τη δυνατότητα microιας διαρραγής του αρχαίου κόσmicroου microέσω της ανάδυσης της νεωτερικής ροmicroαντικής υποκειmicroενικότητας

Με αφετηρία τις microεγάλες λογοτεχνικές συνθέσεις των Thomas Mann και Robert Musil θα δούmicroε ακολούθως τον τρόπο microε τον οποίο η ανωτέρω φιγούρα του ροmicroαντικού καλλιτέχνη εργαλειοποιήθηκε και διαστρεβλώθηκε προκειmicroένου να υπηρετήσει τους σκοπούς του ναζιστικού κράτους στο οποίο η laquoτέχνηraquo αποτέλεσε ισχυρό υποκατάστατο της θρησκείας Η άποψη ότι ο ολοκληρωτισmicroός υπήρξε microια laquoπολιτική θρησκείαraquo που εσωκλείει microια laquoροmicroαντικήraquo ρίζα έχει microεταξύ άλλων υποστηριχτεί από τον φιλόσοφο Philippe Lacoue-Labarthe (Le mythe nazi 1991) και από τον γνωστό γάλλο ανθρωπολόγο Louis Dumont (Essais sur lrsquoIndividualisme 1983)

Τη στιγmicroή λοιπόν που η ροmicroαντική ιδέα της έκφρασης καταδεικνύει microε την εργαλειοποίησή της από τον ναζισmicroό τα όριά της το κρίσιmicroο ερώτηmicroα που τίθεται είναι εάν η αρχαιοελληνική έννοια της microίmicroησης microπορεί να ενοφθαλmicroίζει ακόmicroη microια καίρια σηmicroασία για την κατανόηση της σύγχρονης καλλιτεχνικής δηmicroιουργίας Το ερώτηmicroα αυτό το οποίο θεωρώ αποφασιστικό τόσο για την κατανόηση της τέχνης όσο και για εκείνην της νεωτερικότητας αποτελεί τον άξονα περιστροφής της παρούσας εργασίας Μέτρα microέτρησης της Ελληνικής Αρχαιότητας και η χρυσή τοmicroή

ο lsquoθησαυρόςrsquo των Σιφνίων

Ασπασία Παπαδοπεράκη Γλύπτρια

Τα 16 microοιράσmicroατα των ποδών της Ελληνικής Αρχαιότητας στα microοιράσmicroατά τους έχουν microια απόλυτη αναλογική σχέση microε το ανθρώπινο σώmicroα έτσι ώστε χρησιmicroοποιώντας τα σαν εργαλεία ο αρχαίος καλλιτέχνης απέδωσε αρmicroονικά ναούς και γλυπτά που προέκυπταν από την εικονιστική οικειότητα microε το ανθρώπινο σώmicroα Στον lsquoΘησαυρόrsquo των Σιφνίων στους ∆ελφούς έχουmicroε ένα αντιπροσωπευτικό δείγmicroα γεωmicroετρικής τελειότητας καλυmicromicroένο εκπληκτικά ώστε να δίδεται microε απλότητα η οmicroορφιά και microε κυρίαρχη

16

θέση η γλυπτική Ένα από τα microεγαλύτερα αριστουργήmicroατα της αρχαϊκής γλυπτικής Στη microελέτη αποκαλύπτεται microια λογική και συνειδητή σύνθεση στη δοmicroή microε έντονη την εντύπωση της υπολογισmicroένης αρmicroονίας Αυτή η microελέτη φανερώνει ένα δείγmicroα της υψηλής συνύπαρξης των microαθηmicroατικών και της αίσθησης microε την επεξεργασία των δεδοmicroένων της Η αρχιτεκτονική microεταφορά του σώmicroατος φαντασίας οίκηση

Στάθης Παπασταθόπουλος

∆ρ Αναπτυξιακής Ψυχολογίας ∆ιδάσκων microε το Π∆ 40780 Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Σκοπός αυτής της ανακοίνωσης είναι να παρουσιαστούν κάποιοι lsquoβασικοί τρόποιrsquo της εmicroπειρίας που αν και δεν microπορούν να χαρακτηριστούν έmicroφυτοι συγκροτούνται αναπτυξιακά ως θεmicroελιώδεις οργανωτικοί τρόποι της εmicroπειρίας Θα γίνει αναφορά στο laquoσωmicroατικό σχήmicroαraquo και τον ρόλο που αναλαmicroβάνει στην ενοποίηση και οργάνωση του βασικού τρόπου επαφής του προσώπου microε το περιβάλλον την αντίληψη Η αντίληψη είναι microια ενεργητική διαδικασία οργανωmicroένη αλληλοδραστικά και πρωταρχικά διυποκειmicroενικά Η φαντασία εκδιπλώνει και συγκροτεί έναν χώρο microεταφοράς συνάντησης και συγκρότησης νοηmicroάτων από διάφορους τοmicroείς της εmicroπειρίας όπου η νοηmicroατοδότηση και ανανοηmicroατοδότηση γίνεται επί τη βάσει των σωmicroατικών βιωmicroατικών τρόπων Θα γίνει microια προσπάθεια να περιγραφεί πώς η αρχιτεκτονική εmicroπειρία καθορίζεται σε αυτό το πλαίσιο

O Λακάν το Ωραίο και το έργο τέχνης

Νίκος Παπαχριστόπουλος ∆ρ Κοινωνιολογίας ∆ιδάσκων microε το Π∆ 40780

Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Στο έβδοmicroο Σεmicroινάριο microε τίτλο Η ηθική της ψυχανάλυσης ο Λακάν διατυπώνει έναν λόγο για το Ωραίο και την έννοια της οmicroορφιάς σε σχέση microε την περίπτωση της Αντιγόνης Το Ωραίο εντοπίζεται στην ένωση microε τον θάνατο τον δεύτερο θάνατο της Αντιγόνης όπως τον

17

εκφράζει ο χορός στην τραγωδία του Σοφοκλή Το microοτίβο του δεύτερου θανάτου ως αποτύπωση του Ωραίου ένα microοτίβο που κυριαρχεί και στα έργα του Σαντ στον οποίο αναφέρεται διεξοδικά ο Λακάν στο ίδιο Σεmicroινάριο επαναπροσδιορίζει και τη σχέση του αισθητικά καλού microε την καλλιτεχνική δηmicroιουργία το έργο τέχνης στη λακανική θεωρία έρχεται να εγγραφεί σε ένα κενό σε ένα χάσmicroα στην ανολοκλήρωτη σχέση του υποκειmicroένου microε το φροϋδικό Πράγmicroα Θα γίνει microια συνοπτική παρουσίαση της θέσης αυτής

Η ζωγραφική microίmicroηση στον Αριστοτέλη

Θεόπη Παρισάκη Αν Καθηγήτρια Φιλοσοφίας

Τmicroήmicroα Φιλοσοφίας amp Παιδαγωγικής Αριστοτέλειο Πανεπιστήmicroιο Θεσσαλονίκης

Ο Αριστοτέλης όπως και ο Πλάτων δεν ασχολείται συστηmicroατικά microε τη ζωγραφική αλλά την χρησιmicroοποιεί συχνά ως αναλογία για να διατυπώσει τις σκέψεις του για την ποίηση Ακολουθώντας τον Πλάτωνα εντάσσει τη ζωγραφική ndashmicroαζί microε τη γλυπτική την ποίηση τη microουσική και τον χορόndash στις microιmicroητικές τέχνες και επιχειρεί να προσδιορίσει το είδος ή τον τρόπο της microίmicroησης που προσιδιάζει στην καθεmicroιά

Ο Αριστοτέλης εκκινεί από την πλατωνική αντίληψη για την καλλι-τεχνική microίmicroηση που βασίζεται στο microοντέλο της οmicroοιότητας Η οmicroοιότητα όmicroως στην περίπτωση της ζωγραφικής microίmicroησης λειτουργεί εν είδει συmicro-βόλου καθώς τα καλλιτεχνικά microέσα της ζωγραφικής (σχήmicroατα χρώmicroα-τα) χαρακτηρίζονται ως lsquoσηmicroείαrsquo χαρακτήρων ή συναισθηmicroατικών κατα-στάσεων σε αντίθεση προς τα καλλιτεχνικά microέσα της microουσικής (ρυθmicroός microελωδία) τα οποία χαρακτηρίζονται ως microιmicroητικά lsquoοmicroοιώmicroατάrsquo τους

Η παραπάνω άποψη του Αριστοτέλη για την οmicroοιότητα θα συσχετισθεί microε εκείνη του γνωστικού χαρακτήρα της αισθητικής εmicroπειρίας προκειmicroένου να αντληθούν ορισmicroένα συmicroπεράσmicroατα ως προς τη microορφή της ζωγραφικής microίmicroησης στον Αριστοτέλη

18

Η έννοια του laquoβλέπω-εντόςraquo και η συγκρότηση της φιλοσοφικής αισθητικής

του Ρίτσαρντ Βόλχαϊmicro

Παναγιώτης Πούλος Επ Καθηγητής Φιλοσοφίας amp Αισθητικής Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών

Στο αισθητικό έργο του Άγγλου φιλοσόφου Ρίτσαρντ Βόλχαϊmicro (Richard Wollheim 1923-2003) συmicroπλέουν επιχειρήmicroατα και θεωρήσεις που αντλούν την εγκυρότητά τους από διαφορετικούς γνωστικούς κλάδους και ποικίλες καλλιτεχνικές πρακτικές Στην απόπειρά microας να εντοπίσουmicroε το νήmicroα που διατρέχει αυτό το πολυσχιδές έργο θα εξετάσουmicroε τον ρόλο που διαδραmicroατίζουν η παράσταση και η αντίληψη στην αργόσυρτη συγκρότηση της έννοιας του laquoβλέπω-εντόςraquo (seeing-in) κατrsquo αντιδιαστολή προς άλλες αισθητικές και φιλοσοφικές προσεγγίσεις Το νήmicroα αυτό το οποίο σχετίζεται microε microια προθεσιακή και υφολογική θεώρηση του εικαστικού νοήmicroατος microας επιτρέπει να κατανοήσουmicroε καλύτερα microε ποιον τρόπο ο Βόλχαϊmicro διευρύνει το βεληνεκές της θεωρίας της τέχνης

Ο καθρέφτης και το microέτρο οι microεταφυσικές και ηθικές διαστάσεις της πλατωνικής κριτικής των τεχνών

στο 10ο βιβλίο της Πολιτείας

Κωνσταντίνος Β Πρώιmicroος ∆ρ Φιλοσοφίας ∆ιδάσκων στη θέση lsquoΜιχελήrsquo

Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Η κριτική της ποίησης και των συναφών microε αυτήν microιmicroητικών τεχνών η οποία αναπτύσσεται στο 10ο βιβλίο της Πολιτείας έχει γίνει συχνά στόχος κριτικής από επιφανείς microελετητές του Πλάτωνα όπως o Γρηγόρης Βλαστός η Julia Annas και ο Αλέξανδρος Νεχαmicroάς Ο Πλάτων έχει κατη-γορηθεί για υπερβολική αυστηρότητα που έρχεται σε αντίθεση microε προγε-νέστερα βιβλία της Πολιτείας για παραδοξολογία αφέλεια και αυταρχι-κότητα ιδιαίτερα στο σηmicroείο που συγκρίνει τους καλλιτέχνες microε αυτούς που αρκούνται να κρατούν έναν καθρέφτη για να αναπαράγουν τα πράγ-microατα γύρω τους Η ρητή άρνηση του Πλάτωνα στο 10ο βιβλίο να αναγνω-ρίσει οποιαδήποτε αυτονοmicroία στην αισθητική και η πρόθεσή του να

19

υπαγάγει την καλλιτεχνική δηmicroιουργία σε εξωαισθητικά πολιτικά κριτή-ρια δεν φανερώνει έναν υποβιβασmicroό της τέχνης όπως πολλοί πιστεύουν

Θα υποστηρίξω ότι η εικονοκλαστική λογοκρισία του Πλάτωνα δείχνει αντιθέτως κάποιον που δίνει στην τέχνη microεγάλη αξία και γιrsquo αυτό ακριβώς πασχίζει πάση θυσία να ελέγξει πολιτικά την πρόσληψή της Η τέχνη για τον Πλάτωνα έχει microια ευρεία microεταφυσική και ηθική σηmicroασία την οποία είναι φυσικό να παρεξηγούν όσοι προσδοκούν microια αισθητική αντιmicroετώπισή της η οποία του είναι microάλλον αδιάφορη Αν όντως η τέχνη καλύπτει ένα ευρύ φάσmicroα δηmicroιουργικών δραστηριοτήτων έχει όπως κάθε ανθρώπινη δηmicroιουργία microια έmicromicroεση και microακρινή σχέση microε τις ακλόνητες και αιώνιες ιδέες τις οποίες δεν έφτιαξε ποτέ ανθρώπινο χέρι Η τέχνη γιrsquo αυτό δεν παρουσιάζει παρά την ίδια την πραγmicroατικότητα ή καλύτερα το αντεστραmicromicroένο είδωλό της σrsquo ένα πλαίσιο το οποίο βοηθά microε τις ανθρωποκεντρικές παραmicroέτρους του τον προσανατολισmicroό όπως ακριβώς κι ένας καθρέφτης Αν όmicroως κανείς ενδιαφέρεται για την ουσία της πραγmicroατικότητας για ότι υπερβαίνει αλλά και καθορίζει τον άνθρωπο τότε θα στραφεί προς το microέτρο που είναι ένας τρόπος για να συλλάβει όλα όσα δεν έχουν δηmicroιουργηθεί από τον ίδιο Αν η τέχνη microάς δίνει microια εποπτεία κι ένα όριο του ανθρώπινου η microέτρηση microας προσφέρει microια ιδέα για τον υπεράνθρωπο χώρο των αληθειών που περισσότερο από όλα microας καθορίζουν Καθρέφτης και microέτρο ορίζουν τελικά microε microεταφορικό τρόπο την ηθική και microεταφυσική διάσταση της ανθρώπινης δραστηριότητας συναρτώντας τη microία από την άλλη και δηmicroιουργώντας έναν κόσmicroο στον οποίο η τέχνη είναι πέραν της αισθητικής

Η γλώσσα των συναισθηmicroάτων και η γλώσσα της Τέχνης εκφραστική-φυσιογνωmicroική αντίληψη και το νόηmicroα της εικόνας

∆έσποινα Σταmicroατοπούλου

Λέκτορας Ψυχολογίας Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Η ανακοίνωση αυτή αναφέρεται σε ένα ερευνητικό πρόγραmicromicroα που επικεντρώνεται σε ενδο-πολιτισmicroικές και δια-πολιτισmicroικές διαφοροποιήσεις της αντιληπτικής εmicroπειρίας καλλιτεχνικών microη-αναπαραστατικών γραmicromicroικών σχεδίων τα οποία παρουσιάζουν την υποκειmicroενική εmicroπειρία των συναισθηmicroάτων του Φόβου και της Αγαλλίασης σε Έλληνες και Καναδούς φοιτητές Η επικοινωνιακή

20

δυνατότητα των εικόνων αυτών αντιπαραβάλλεται microε αντίστοιχα ερευνητικά δεδοmicroένα που αφορούν την επικοινωνιακή δυνατότητα των παραπάνω συναισθηmicroατικών καταστάσεων όταν αυτές διατυπώνονται microέσα από λέξεις-έννοιες

Το ερευνητικό υλικό αποτελείται από σχέδια που δηmicroιούργησαν Έλληνες φοιτητές της ΑΣΚΤ Η ανάλυση των αποτελεσmicroάτων υπέδειξε ότι οι αξιολογήσεις των υποκειmicroένων της έρευνας στις λέξεις-έννοιες που δηλώνουν την υποκειmicroενική εmicroπειρία των συναισθηmicroάτων του Φόβου και της Αγαλλίασης δείχνουν να συγκροτούνται περισσότερο δηλωτικά και αναφορικά εφόσον οι αξιολογήσεις αυτές σχηmicroατίζονται κυρίως στη βάση εκτιmicroήσεων που αφορούν τον εαυτό Αντιθέτως οι αξιολογήσεις των εικόνων έχουν περισσότερο συν-δηλωτικό και υπονοούmicroενο χαρακτήρα εφόσον οι εικόνες κρίνονται περισσότερο σε σχέση microε κιναισθητικές αισθητηριο-αντιληπτικές και συγκινησιακές διαδικασίες Η δια-πολιτισmicroική επικοινωνία στο επίπεδο των εννοιών και κυρίως του θετικού συναισθήmicroατος της Αγαλλίασης δείχνει να είναι αρκετά προβληmicroατική υποδεικνύοντας στερεοτυπική επεξεργασία από τα υποκείmicroενα της έρευνας Αντιθέτως η δια-πολιτισmicroική δυνατότητα επικοινωνίας σε σχέση microε τις εικόνες εmicroφανίζεται ισχυρή ιδίως σε σχέση microε τη microη-αναπαραστατική εικόνα που παριστά τη συναισθηmicroατική εmicroπειρία του Φόβου Παραλλήλως microέσα από τα ερευνητικά αποτελέσmicroατα αναφαίνεται και η σχετική αντιστοιχία εικόνας και λέξεως-έννοιας σε σχέση microε το αρνητικό συναίσθηmicroα του Φόβου

Τα παραπάνω ευρήmicroατα υποδεικνύουν ότι υπάρχει ένα κοινό laquoεmicroπειριακόraquo πλαίσιο συγκρότησης του νοήmicroατος κατά την αντιληπτική διαδικασία που δίνει έmicroφαση στις δυναmicroικές και συναισθηmicroατικές ποιότητες της αντιληπτικής εmicroπειρίας (εκφραστική και φυσιογνωmicroική αντίληψη) και προτείνει τη βαθιά σχέση microεταξύ δράσης αντίληψης και συναισθήmicroατος η οποία διαmicroορφώνει το πεδίο του υπονοούmicroενου νοήmicroατος και δηmicroιουργεί ταυτοχρόνως το διυποκειmicroενικό επίπεδο επικοινωνίας microεταξύ θεατή και καλλιτέχνη

Τέλος τα αποτελέσmicroατα σχολιάζονται σε σχέση microε τα χαρακτηριστικά του lsquoστυλrsquo και της lsquoδιάθεσηςrsquo στα έργα Τέχνης καθώς επίσης και microε τη λειτουργία των αρνητικών συναισθηmicroάτων στην Τέχνη και τη διαδικασία της εν-συναίσθησης

21

Φαντασία και εικόνα η θεmicroελίωση της microιmicroητικής απεικόνισης στη βυζαντινή αισθητική

Μαρία Φιολιτάκη

Υπ ∆ρ Φιλοσοφίας Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Η έννοια της φαντασίας κληροδοτείται από την αρχαιοελληνική

στη βυζαντινή σκέψη microε όλο το παραδοσιακό φορτίο της Στην πλατωνική φιλοσοφία ως φαντασία νοείται ο συνδυασmicroός των λειτουργιών της αίσθησης και της κρίσης (της δόξας) Αντίθετα για τον Αριστοτέλη η φαντασία είναι microια αντιληπτική λειτουργία που προκαλείται από την αισθητηριακή αντίληψη και διαδραmicroατίζει σηmicroαντικό ρόλο στη διαδικασία της γνώσης

Στο πλαίσιο του ιδιόmicroορφου φιλοσοφικού εκλεκτικισmicroού τους οι βυζαντινοί θα αναζητήσουν στις δύο αρχαίες φιλοσοφικές παραδόσεις τη γνωσιοθεωρητική θεmicroελίωση (και τη νοmicroιmicroοποίηση) για τη δηmicroιουργία και τη χρήση της microιmicroητικής απεικόνισης του (υπερβατικού) προτύπου Έτσι η βυζαντινή φαντασία παρουσιάζεται ως microέρος του εγχειρήmicroατος για την αναζήτηση microιας υπερβατικής αλήθειας καθώς τίθεται microεταξύ εmicroπειρίας και κατανόησης είναι η διαδικασία σύνθεσης των εmicroπειρικών δεδοmicroένων και το προπαρασκευαστικό στάδιο για τη νοητική σύλληψη της εικόνας ως συmicroβόλου

Ίσως δεν θα ήταν υπερβολική η διαπίστωση ότι τελικά οι βυζαντινοί στοχαστές δεν αρκέστηκαν microόνο στη γόνιmicroη αφοmicroοίωση βασικών αρχών της αρχαιοελληνικής σκέψης προκειmicroένου να διατυπώσουν τη δική τους θέση αλλά πραγmicroατοποίησαν και σε ορισmicroένα σηmicroεία microια υπέρβαση Η βυζαντινή φαντασία δεν είναι παθητική διότι αφού προσλάβει ένδον το γνωστόν το επεξεργάζεταιmiddot όmicroως δεν είναι ενεργητική όπως η στωική φαντασία δεν καταλαmicroβάνει απλώς τα αισθητηριακά δεδοmicroένα αλλά microπορεί να ανεξαρτητοποιηθεί από αυτά ndashέστω και αν αυτή η ανεξαρτησία σηmicroαίνει την καταδίκη της

Οι βυζαντινοί στοχαστές διακρίνουν δύο σηmicroασίες της έννοιας (α) τη φαντασία ως αντιληπτικό στάδιο που παραπέmicroπει στην αριστοτελική παράδοση και νοmicroιmicroοποιεί την αναγωγική χρήση της εικόνας και (β) τη φαντασία ως διαδικασία δηmicroιουργίας νοητικών εικόνων και ως πηγή έmicroπνευσης για εικόνες ζωγραφικής

22

Η αισθητική της microεταmicroφίεσης

Νίκος Ψιλάκης Συγγραφέας

Οι εθιmicroικές αποκριάτικες microεταmicroφιέσεις της Κρήτης απηχούν την lsquoαισθητική της παρωδίαςrsquo και την τάση διακωmicroώδησης που αποσκοπεί στην πρόκληση ευθυmicroίας Ωστόσο η χρήση αρχέγονων γονιmicroικών και αναπαραγωγικών συmicroβόλων καθώς και οι ειδικοί χοροί (όπως ο laquoαρκουδιάρηςraquo των ανατολικών υπωρειών του Ψηλορείτη) αποτελούν στοιχεία που συνδέουν τα κυρίαρχα ως τη δεκαετία του 1960 αποκριάτικα δρώmicroενα microε τις τελετές γονιmicroότητας

Στην εισήγηση εξετάζονται microερικές από τις πιο χαρακτηριστικές ανθρωποmicroορφικές microάσκες της Κρήτης η κατασκευή τους και ο τρόπος microε τον οποίο απεικονίζεται η ανθρώπινη microορφή στις παραδοσιακές microεταmicroφιέσεις Επιπλέον διερευνάται η σύζευξη των αντιθέτων στα δρώmicroενα της Αποκριάς και της Καθαρής ∆ευτέρας όπως το ιερό και το ανίερο το ωραίο και το άσχηmicroο το σεmicroνό και το άσεmicroνο

23

24

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΟΜΙΛΗΤΩΝ

Αικατερινίδης Γεώργιος ∆ρ Φιλολογίας τ ∆ιευθυντής Ερευνών Κέντρου Λαογραφίας Ακαδηmicroίας Αθηνών Επίτιmicroος ∆ιδάκτωρ Τmicroήmicroατος Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανmicroίου Κρήτης

Ανδρουλιδάκης Κώστας Επ Καθηγητής Φιλοσοφίας Πανmicroιο Κρήτης

Αποστολοπούλου Γεωργία Καθηγήτρια Φιλοσοφίας Πανmicroιο Ιωαννίνων

Γεωργάκη Αναστασία Λέκτωρ Μουσικής Τεχνολογίας Πανmicroιο Αθηνών

∆ροσοφορίδου Ελένη ∆ρ Ιστορίας της τέχνης

Ζεiumlmicroπέκης Ιωάννης Αν Καθηγητής Φιλοσοφίας Πανεπιστήmicroιο Grenoble

Ζήβας ∆ιονύσης Οmicroότιmicroος Καθηγητής ΕΜΠ Πρόεδρος ∆Σ Ιδρύmicroατος lsquoΠαναγιώτη amp Έφης Μιχελήrsquo

Ζωγραφίδης Γιώργος Επ Καθηγητής Φιλοσοφίας Πανmicroιο Κρήτης

Καϊmicroάκης Παύλος Αν Καθηγητής Φιλοσοφίας Αριστοτέλειο Πανmicroιο Θεσσαλονίκης

Καλιγιάννης Μανόλης Zωγράφος τ ∆ιευθυντής Μουσείου Terriade

Κάλφας Βασίλης Καθηγητής Φιλοσοφίας Αριστοτέλειο Πανmicroιο Θεσσαλονίκης

Κουγιουmicroουτζάκης Γιάννης Καθηγητής Ψυχολογίας Πανmicroιο Κρήτης

Μαραγκός Γιώργος Αν Καθηγητής Φιλοσοφίας Πανmicroιο Κρήτης

Μαζοκοπάκη Αικατερίνη Υπ ∆ρ Αναπτυξιακής Ψυχολογίας

Μιράσγεζη Αθηνά ∆ρ Φιλοσοφίας Ειδικός Επιστήmicroων Πανmicroιο Αθηνών

Νικολακάκης Γιώργος Αν Καθηγητής Κοινωνικής Ανθρωπολογίας Πανmicroιο Κρήτης

Πάγκαλος Μιχάλης ∆ρ Φιλοσοφίας ∆ιδάσκων θέσης lsquoΜιχελήrsquo Πανmicroιο Κρήτης

Παπαδοπεράκη Ασπασία Γλύπτρια

Παπασταθόπουλος Στάθης ∆ρ Αναπτυξιακής Ψυχολογίας ∆ιδάσκων Π∆ 40780 Πανmicroιο Κρήτης

Παπαχριστόπουλος Νίκος ∆ρ Κοινωνιολογίας

Παρισάκη Θεόπη Αν Καθηγήτρια Φιλοσοφίας Αριστοτέλειο Πανmicroιο Θεσσαλονίκης

Πούλος Παναγιώτης Επ καθηγητής Φιλοσοφίας και Αισθητικής ΑΣΚΤ

Πρώιmicroος Κωνσταντίνος ∆ρ Φιλοσοφίας ∆ιδάσκων θέσης lsquoΜιχελήrsquo Πανmicroιο Κρήτης

Σταmicroατοπούλου ∆έσποινα Λέκτορας Ψυχολογίας Πανmicroιο Κρήτης

Φιολιτάκη Μαρία Υπ ∆ρ Φιλοσοφίας Πανmicroιο Κρήτης

Ψιλάκης Νίκος Συγγραφέας

10

Ξεχωριστή θέση ανάmicroεσα στα κείmicroενα αυτά κατέχει ένα έργο microε τίτλο Περί microουσικής για τον συγγραφέα του οποίου γνωρίζουmicroε microόνο το όνοmicroα Αριστείδης Κοϊντιλιανός Το έργο παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον γιατί πέρα από τα καθαρά microουσικολογικά θέmicroατα αναφέρεται επίσης και σε θέmicroατα αισθητικής της microουσικής προσπαθώντας να δείξει πως η microουσική microέσα από την αρmicroονία microάς παρέχει ένα κατανοητό microοντέλο για την κατανόηση της φυσικής και microεταφυσικής πραγmicroατικότητας και εποmicroένως την απόκτηση υψηλότερης γνώσης microέσω της φιλοσοφίας

Βεβαίως όπως συmicroβαίνει και microε τα περισσότερα έργα αυτής της εποχής οι απόψεις που παρουσιάζει ο συγγραφέας δεν είναι πάντοτε πρωτότυπες αλλά αυτό δεν microειώνει τη σηmicroασία του έργου αφού microας microεταφέρει πολύ σηmicroαντικές πληροφορίες για εξέχοντες θεωρητικούς της microουσικής όπως ο ∆άmicroων ή ο Αριστόξενος ο Ταραντίνος οι οποίες δεν microας είναι γνωστές από άλλες πηγές

Στην ανακοίνωση θα παρουσιάσουmicroε ορισmicroένα από τα πιο ενδιαφέροντα θέmicroατα αυτής της ιδιόρρυθmicroης lsquomicroουσικής εγκυκλοπαί-δειαςrsquo της αρχαιότητας

Η αισθητική ως βίωmicroα η περιπέτεια της microοντέρνας τέχνης

Μανόλης Καλιγιάννης

Ζωγράφος τ ∆ιευθυντής Μουσείου Terriade

Τέχνη και νεωτερικότητα microε αναφορές κυρίως στη ζωγραφική Η διαρκής αναζήτηση microιας νέας lsquoαισθητικήςrsquo microε άξονα την καινοτοmicroία της microορφής στη διάρκεια του 20ου αιώνα

Τα παραδείγmicroατα που θα εκτεθούν αναφέρονται στη βιωmicroατική εmicroπειρία ενός νέου ζωγράφου στο microεταπολεmicroικό Παρίσι

11

Ο Πλάτων και η αττική κωmicroωδία

Βασίλης Κάλφας Καθηγητής Φιλοσοφίας

Τmicroήmicroα Φιλοσοφίας amp Παιδαγωγικής Αριστοτέλειο Πανεπιστήmicroιο Θεσσαλονίκης

Είναι γεγονός ότι όταν ο Πλάτων επιλέγει να δώσει στη φιλοσοφία του διαλογική microορφή δεν υπάρχει καθιερωmicroένος τρόπος έκφρασης της φιλοσοφίας Οι φιλόσοφοι του 6ου και του 5ου αιώνα πΧ έχουν εκφραστεί microε αρκετούς διαφορετικούς τρόπους microε την πεζή πραγmicroατεία microε την ποίηση microε χρησmicroικά αποφθέγmicroατα Ο φιλοσοφικός διάλογος είναι ένα νέο λογοτεχνικό είδος που καθιερώνεται από τον Πλάτωνα και τους άλλους microαθητές του Σωκράτη Αν αναζητήσει ωστόσο κανείς σε ποιο γνωστό λογοτεχνικό είδος βρίσκεται πιο κοντά ο πλατωνικός διάλογος η αττική κωmicroωδία είναι χωρίς αmicroφιβολία η επικρατέστερη απάντηση

Στην ανακοίνωση συγκεντρώνονται και αναλύονται οι σκόρπιες αναφορές του ίδιου του Πλάτωνα στον Αριστοφάνη και στην κωmicroωδία κυρίως στην Πολιτεία στο Συmicroπόσιο και στον Φίληβο

Από την άλλη πλευρά φαίνεται ότι ο Σωκράτης υπήρξε αγαπηmicroένη φιγούρα των κωmicroικών ποιητών του τέλους του 5ου αιώνα εκπροσωπώντας τη λαϊκή εικόνα του φιλοσόφου Με βάση τις σωζόmicroενες κωmicroωδίες του Αριστοφάνη επιχειρείται η αξιολόγηση του ρόλου του Σωκράτη στο πλαίσιο της αττικής κωmicroωδίας και η συσχέτισή του microε συγγενείς microορφές της κωmicroωδίας όπως ο Ευριπίδης

Η microουσική πριν και microετά την εmicroφάνιση του ανθρώπινου είδους

Αικατερίνη Μαζοκοπάκη Υπ ∆ρ Αναπτυξιακής Ψυχολογίας

Γιάννης Κουγιουmicroουτζάκης Καθηγητής Ψυχολογίας

Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Η microουσική σήmicroερα όσο ποτέ άλλοτε απασχολεί συστηmicroατικά τους ψυχολόγους που microελετούν την ανθρώπινη ανάπτυξη Σε πειραmicroατικές και νατουραλιστικές microελέτες διερευνούν την καταγωγή και την ανάπτυξη των microουσικών ικανοτήτων στον ιστορικό χρόνο και στον πολιτισmicroικό χώρο που αναδύονται κατά την οντογένεση Τα τελευταία 20 χρόνια η microελέτη των microουσικών χαρακτηριστικών (προσωδία ρυθmicroός microελωδία

12

κτλ) που εmicroφανίζονται στην αλληλεπίδραση βρέφους-σηmicroαντικού άλλου απέφερε ανέλπιστους καρπούς ενδεικτικούς του laquomicroουσικού νουraquo microε τον οποίο έρχεται στον κόσmicroο κάθε νεογνό και της laquomicroουσικής αλληλεπίδρασηςraquo microέσα στην οποία αναθρέφεται αναπτύσσεται εmicroποδίζεται καταστέλλεται ή εκτινάσσεται η microουσική ικανότητα διεργασία στην οποία ο ρόλος κάθε οικογενειακής ή τοπικής microικρο-κουλτούρας είναι τεράστιος Απουσία της microουσικής ικανότητας στα βρέφη ndashαmicroουσίαndash δηmicroιουργεί πολλά προβλήmicroατα στην ανάπτυξή τους

Η πρώτη οmicroιλήτρια θα παρουσιάσει ερευνητικό υλικό από το Εργαστήριο Ψυχολογίας του Τmicroήmicroατος Φιλοσοφικών και Κοινωνικών Σπουδών το οποίο microαρτυρεί τον έmicroφυτο εξοπλισmicroό των microουσικών ικανοτήτων κατά τον πρώτο χρόνο της ζωής στην παρουσία και στην απουσία microουσικών ερεθισmicroών και στην παρουσία και στην απουσία της microητέρας

Ο δεύτερος οmicroιλητής θα θίξει την καταγωγή την εξέλιξη και την ανάπτυξη της microουσικής σε επίπεδο ειδών Τα διεπιστηmicroονικά δεδοmicroένα συγκλίνουν στην ενίσχυση της άποψης ότι η microουσική ως microορφή επικοινωνίας προηγείται της εmicroφάνισης του είδους microας και microέσα στο είδος microας προηγείται της ανάδυσης της γλώσσας Βασικό κίνητρό της φαίνεται ότι είναι το microοίρασmicroα σε επίπεδο ατόmicroων και οmicroάδων ενώ microεγάλο microέρος της αισθητικής της δεν είναι καρπός microάθησης

Η microουσική εmicroπειρία ως ψυχονοητική λειτουργία

Γιώργος Μαραγκός Αν Καθηγητής Φιλοσοφίας

Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Αντιπαραβάλλοντας τη microουσική microε τη γλωσσική εmicroπειρία ο Ray Jackendoff έχει προτείνει ένα θεωρητικό πλαίσιο που περιλαmicroβάνει microια lsquoγενετική γραmicromicroατικήrsquo της τονικής microουσικής και ένα σύνολο από υποθέσεις σχετικά microε τις ψυχονοητικές λειτουργίες όσες είναι δυνατόν να συνυφαίνονται microε τη microουσική εmicroπειρία Οι υποθέσεις αυτές αφορούν την αντιληπτική και τη συγκινησιακή συνιστώσα του microουσικού βιώmicroατος και εν πολλοίς εξειδικεύουν στο microουσικό πεδίο γενικές υποθέσεις από τα πεδία της γνωσιακής ψυχολογίας και της φιλοσοφίας του νου Επί παραδείγmicroατι κατά τον Jackendoff η microουσική αντίληψη έχει ως υπόβαθρο έmicroφυτους microηχανισmicroούς ακουστικής οργάνωσης ως προς τη χρονική τη microελωδική και την αρmicroονική διάσταση Οι εν λόγω

13

microηχανισmicroοί πάντα κατά τον Jackendoff λειτουργούν σύmicroφωνα microε το σχήmicroα της παράλληλης επεξεργασίας Από την άλλη η microουσική απόλαυση είναι δυνατόν να θεωρηθεί ότι σχετίζεται microε ένα σχετικά lsquoστεγανόrsquo microηχανισmicroό διά του οποίου η microουσική αντίληψη και συγκινησιακή απόκριση συντίθενται ως ολική microουσική εmicroπειρία

Το πρόσωπο στο έργο του James Ensor

Αθηνά Μιράσγεζη ∆ρ Φιλοσοφίας Ειδικός Επιστήmicroων

Τmicroήmicroα Φιλοσοφίας Παιδαγωγικής amp Ψυχολογίας Πανεπιστήmicroιο Αθηνών

Το έργο του Βέλγου ζωγράφου James Ensor χαρακτηρίζεται από microια ταυτόχρονη εmicromicroονή στο καρναβάλι και στον θάνατο Μεταmicroφιεσmicroένοι και σκελετοί συνυπάρχουν στους πίνακές του Η microάσκα είναι η κυρίαρχη microορφή ndash το γυmicroνό ανθρώπινο κρανίο θα είναι η πίσω όψη της microάσκας Οι σκελετοί κυκλοφορούν ντυmicroένοι όπως οι άνθρωποι Οι άνθρωποι φορούν τη microάσκα για πρόσωπο δεν έχουν άλλο πρόσωπο από τη microάσκα Μάσκες άσπρες αλλά και ροδαλές που τίποτα δεν προδίδει ότι είναι microάσκες παρά microόνο το τέρmicroα τους αφήνουν γρήγορα ακάλυπτο το κεφάλι ενός ανυποψίαστου ανθρώπου Αφθονούν όmicroως και οι ασώmicroατες microάσκες που περιτριγυρίζουν περικυκλώνουν πνίγουν τα ζωντανά πρόσωπα ndashτα ζωντανά πρόσωπα θα χρησιmicroοποιηθούν ως έσχατες microάσκες

Τα ερωτήmicroατα που γεννιούνται είναι πολλά Η microάσκα αποκαλύπτει ή αποκρύπτει Απελευθερώνει ή φυλακίζει Το σώmicroα που έχει για κεφάλι microια microάσκα είναι άψυχο όπως αυτή ή δίνει αυτό ψυχή στη microάσκα και τελικά η microάσκα τού παίρνει την ψυχή του για να ζήσει αυτή Βλέπουmicroε ανθρώπους που φορούν microάσκες ή microάσκες που έχουν microεταmicroφιεστεί σε ανθρώπους

Η microάσκα έλκει την καταγωγή της από τους θεούς τον θάνατο και το θέατρο Ο ρόλος της microάσκας στο έργο του Ensor θα γίνει πιο κατανοητός microέσα από microια διεπιστηmicroονική θεώρηση της microάσκας (ανθρωπολογική ψυχολογική)

14

Κοινωνία και οργάνωση του χώρου στη νήσο Γαύδο

Γιώργος Νικολακάκης Αν Καθηγητής Κοινωνικής Ανθρωπολογίας

Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Μια ανθρωπολογική και ιστορική προσέγγιση των κοινωνικών και οικονοmicroικών διαδικασιών που microορφοποίησαν ένα microοντέλο οργάνωσης του χώρου

Γίνονται αναφορές στη microορφή εγκατάστασης και κατοίκησης καθώς και στην αξιοποίηση και εκmicroετάλλευση του χώρου

Η νεωτερικότητα ως ροmicroαντική υποκειmicroενικότητα

Μιχάλης Πάγκαλος ∆ρ Φιλοσοφίας ∆ιδάσκων στη θέση lsquoΜιχελήrsquo

Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

1 Η απόσχιση της καντιανής αισθητικής από τους κανόνες της αρχαίας

Ποιητικής 2 Η νιτσεϊκή lsquoαποθέωσηrsquo της τέχνης και του καλλιτέχνη 3 Thomas Mann η φιγούρα του ροmicroαντικού καλλιτέχνη microέσα στη ναζιστική

ιδεολογία 4 Ολοκληρωτισmicroός η τέχνη ως πολιτική θρησκεία 5 Αναπαράσταση versus έκφρασης Η αξία της επιστροφής στην αρχαία

Ποιητική Θα microελετήσουmicroε την έννοια της laquoροmicroαντικής υποκειmicroενικότηταςraquo ως έννοια-κλειδί προκειmicroένου να κατανοήσουmicroε το φαινόmicroενο της νεωτερικότητας Η θέση ότι η τέχνη αποτελεί την πλέον αξιόπιστη lsquoανθρωπολογίαrsquo της εποχής microας έχει υποστηριχτεί microεταξύ άλλων και από τον καναδό φιλόσοφο Charles Taylor στο microνηmicroειώδες έργο του Sources of the Self (1989)

Θα εξετάσουmicroε ορισmicroένες βασικές κατηγορίες της καντιανής αισθητικής οι οποίες αποmicroάκρυναν ρητά την τέχνη από τον ορισmicroό που της είχε δώσει ο Αριστοτέλης στην Ποιητική του δηλ ως microιmicroήσεως πράξεως αποσκοπούσας στη διέγερση του φιλανθρώπου στοιχείου microέσα στον άνθρωπο

Περνώντας αναγκαίως από τον σταθmicroό-Νίτσε θα δούmicroε να ιχνογραφείται ενώπιόν microας ο νεωτερικός (microετα)-ροmicroαντικός καλλιτέχνης

15

και η νεωτερική έννοια της καλλιτεχνικής συγκίνησης και του συναισθήmicroατος Το ροmicroαντικό έργο τέχνης δεν ενσωmicroατώνεται πλέον στη microεγάλη κλίmicroακα του όντος (Α Lovejoy The great Chain of Being 1964) αλλά την παραβιάζει και την διαρρηγνύει διανοίγοντας τη δυνατότητα microιας διαρραγής του αρχαίου κόσmicroου microέσω της ανάδυσης της νεωτερικής ροmicroαντικής υποκειmicroενικότητας

Με αφετηρία τις microεγάλες λογοτεχνικές συνθέσεις των Thomas Mann και Robert Musil θα δούmicroε ακολούθως τον τρόπο microε τον οποίο η ανωτέρω φιγούρα του ροmicroαντικού καλλιτέχνη εργαλειοποιήθηκε και διαστρεβλώθηκε προκειmicroένου να υπηρετήσει τους σκοπούς του ναζιστικού κράτους στο οποίο η laquoτέχνηraquo αποτέλεσε ισχυρό υποκατάστατο της θρησκείας Η άποψη ότι ο ολοκληρωτισmicroός υπήρξε microια laquoπολιτική θρησκείαraquo που εσωκλείει microια laquoροmicroαντικήraquo ρίζα έχει microεταξύ άλλων υποστηριχτεί από τον φιλόσοφο Philippe Lacoue-Labarthe (Le mythe nazi 1991) και από τον γνωστό γάλλο ανθρωπολόγο Louis Dumont (Essais sur lrsquoIndividualisme 1983)

Τη στιγmicroή λοιπόν που η ροmicroαντική ιδέα της έκφρασης καταδεικνύει microε την εργαλειοποίησή της από τον ναζισmicroό τα όριά της το κρίσιmicroο ερώτηmicroα που τίθεται είναι εάν η αρχαιοελληνική έννοια της microίmicroησης microπορεί να ενοφθαλmicroίζει ακόmicroη microια καίρια σηmicroασία για την κατανόηση της σύγχρονης καλλιτεχνικής δηmicroιουργίας Το ερώτηmicroα αυτό το οποίο θεωρώ αποφασιστικό τόσο για την κατανόηση της τέχνης όσο και για εκείνην της νεωτερικότητας αποτελεί τον άξονα περιστροφής της παρούσας εργασίας Μέτρα microέτρησης της Ελληνικής Αρχαιότητας και η χρυσή τοmicroή

ο lsquoθησαυρόςrsquo των Σιφνίων

Ασπασία Παπαδοπεράκη Γλύπτρια

Τα 16 microοιράσmicroατα των ποδών της Ελληνικής Αρχαιότητας στα microοιράσmicroατά τους έχουν microια απόλυτη αναλογική σχέση microε το ανθρώπινο σώmicroα έτσι ώστε χρησιmicroοποιώντας τα σαν εργαλεία ο αρχαίος καλλιτέχνης απέδωσε αρmicroονικά ναούς και γλυπτά που προέκυπταν από την εικονιστική οικειότητα microε το ανθρώπινο σώmicroα Στον lsquoΘησαυρόrsquo των Σιφνίων στους ∆ελφούς έχουmicroε ένα αντιπροσωπευτικό δείγmicroα γεωmicroετρικής τελειότητας καλυmicromicroένο εκπληκτικά ώστε να δίδεται microε απλότητα η οmicroορφιά και microε κυρίαρχη

16

θέση η γλυπτική Ένα από τα microεγαλύτερα αριστουργήmicroατα της αρχαϊκής γλυπτικής Στη microελέτη αποκαλύπτεται microια λογική και συνειδητή σύνθεση στη δοmicroή microε έντονη την εντύπωση της υπολογισmicroένης αρmicroονίας Αυτή η microελέτη φανερώνει ένα δείγmicroα της υψηλής συνύπαρξης των microαθηmicroατικών και της αίσθησης microε την επεξεργασία των δεδοmicroένων της Η αρχιτεκτονική microεταφορά του σώmicroατος φαντασίας οίκηση

Στάθης Παπασταθόπουλος

∆ρ Αναπτυξιακής Ψυχολογίας ∆ιδάσκων microε το Π∆ 40780 Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Σκοπός αυτής της ανακοίνωσης είναι να παρουσιαστούν κάποιοι lsquoβασικοί τρόποιrsquo της εmicroπειρίας που αν και δεν microπορούν να χαρακτηριστούν έmicroφυτοι συγκροτούνται αναπτυξιακά ως θεmicroελιώδεις οργανωτικοί τρόποι της εmicroπειρίας Θα γίνει αναφορά στο laquoσωmicroατικό σχήmicroαraquo και τον ρόλο που αναλαmicroβάνει στην ενοποίηση και οργάνωση του βασικού τρόπου επαφής του προσώπου microε το περιβάλλον την αντίληψη Η αντίληψη είναι microια ενεργητική διαδικασία οργανωmicroένη αλληλοδραστικά και πρωταρχικά διυποκειmicroενικά Η φαντασία εκδιπλώνει και συγκροτεί έναν χώρο microεταφοράς συνάντησης και συγκρότησης νοηmicroάτων από διάφορους τοmicroείς της εmicroπειρίας όπου η νοηmicroατοδότηση και ανανοηmicroατοδότηση γίνεται επί τη βάσει των σωmicroατικών βιωmicroατικών τρόπων Θα γίνει microια προσπάθεια να περιγραφεί πώς η αρχιτεκτονική εmicroπειρία καθορίζεται σε αυτό το πλαίσιο

O Λακάν το Ωραίο και το έργο τέχνης

Νίκος Παπαχριστόπουλος ∆ρ Κοινωνιολογίας ∆ιδάσκων microε το Π∆ 40780

Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Στο έβδοmicroο Σεmicroινάριο microε τίτλο Η ηθική της ψυχανάλυσης ο Λακάν διατυπώνει έναν λόγο για το Ωραίο και την έννοια της οmicroορφιάς σε σχέση microε την περίπτωση της Αντιγόνης Το Ωραίο εντοπίζεται στην ένωση microε τον θάνατο τον δεύτερο θάνατο της Αντιγόνης όπως τον

17

εκφράζει ο χορός στην τραγωδία του Σοφοκλή Το microοτίβο του δεύτερου θανάτου ως αποτύπωση του Ωραίου ένα microοτίβο που κυριαρχεί και στα έργα του Σαντ στον οποίο αναφέρεται διεξοδικά ο Λακάν στο ίδιο Σεmicroινάριο επαναπροσδιορίζει και τη σχέση του αισθητικά καλού microε την καλλιτεχνική δηmicroιουργία το έργο τέχνης στη λακανική θεωρία έρχεται να εγγραφεί σε ένα κενό σε ένα χάσmicroα στην ανολοκλήρωτη σχέση του υποκειmicroένου microε το φροϋδικό Πράγmicroα Θα γίνει microια συνοπτική παρουσίαση της θέσης αυτής

Η ζωγραφική microίmicroηση στον Αριστοτέλη

Θεόπη Παρισάκη Αν Καθηγήτρια Φιλοσοφίας

Τmicroήmicroα Φιλοσοφίας amp Παιδαγωγικής Αριστοτέλειο Πανεπιστήmicroιο Θεσσαλονίκης

Ο Αριστοτέλης όπως και ο Πλάτων δεν ασχολείται συστηmicroατικά microε τη ζωγραφική αλλά την χρησιmicroοποιεί συχνά ως αναλογία για να διατυπώσει τις σκέψεις του για την ποίηση Ακολουθώντας τον Πλάτωνα εντάσσει τη ζωγραφική ndashmicroαζί microε τη γλυπτική την ποίηση τη microουσική και τον χορόndash στις microιmicroητικές τέχνες και επιχειρεί να προσδιορίσει το είδος ή τον τρόπο της microίmicroησης που προσιδιάζει στην καθεmicroιά

Ο Αριστοτέλης εκκινεί από την πλατωνική αντίληψη για την καλλι-τεχνική microίmicroηση που βασίζεται στο microοντέλο της οmicroοιότητας Η οmicroοιότητα όmicroως στην περίπτωση της ζωγραφικής microίmicroησης λειτουργεί εν είδει συmicro-βόλου καθώς τα καλλιτεχνικά microέσα της ζωγραφικής (σχήmicroατα χρώmicroα-τα) χαρακτηρίζονται ως lsquoσηmicroείαrsquo χαρακτήρων ή συναισθηmicroατικών κατα-στάσεων σε αντίθεση προς τα καλλιτεχνικά microέσα της microουσικής (ρυθmicroός microελωδία) τα οποία χαρακτηρίζονται ως microιmicroητικά lsquoοmicroοιώmicroατάrsquo τους

Η παραπάνω άποψη του Αριστοτέλη για την οmicroοιότητα θα συσχετισθεί microε εκείνη του γνωστικού χαρακτήρα της αισθητικής εmicroπειρίας προκειmicroένου να αντληθούν ορισmicroένα συmicroπεράσmicroατα ως προς τη microορφή της ζωγραφικής microίmicroησης στον Αριστοτέλη

18

Η έννοια του laquoβλέπω-εντόςraquo και η συγκρότηση της φιλοσοφικής αισθητικής

του Ρίτσαρντ Βόλχαϊmicro

Παναγιώτης Πούλος Επ Καθηγητής Φιλοσοφίας amp Αισθητικής Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών

Στο αισθητικό έργο του Άγγλου φιλοσόφου Ρίτσαρντ Βόλχαϊmicro (Richard Wollheim 1923-2003) συmicroπλέουν επιχειρήmicroατα και θεωρήσεις που αντλούν την εγκυρότητά τους από διαφορετικούς γνωστικούς κλάδους και ποικίλες καλλιτεχνικές πρακτικές Στην απόπειρά microας να εντοπίσουmicroε το νήmicroα που διατρέχει αυτό το πολυσχιδές έργο θα εξετάσουmicroε τον ρόλο που διαδραmicroατίζουν η παράσταση και η αντίληψη στην αργόσυρτη συγκρότηση της έννοιας του laquoβλέπω-εντόςraquo (seeing-in) κατrsquo αντιδιαστολή προς άλλες αισθητικές και φιλοσοφικές προσεγγίσεις Το νήmicroα αυτό το οποίο σχετίζεται microε microια προθεσιακή και υφολογική θεώρηση του εικαστικού νοήmicroατος microας επιτρέπει να κατανοήσουmicroε καλύτερα microε ποιον τρόπο ο Βόλχαϊmicro διευρύνει το βεληνεκές της θεωρίας της τέχνης

Ο καθρέφτης και το microέτρο οι microεταφυσικές και ηθικές διαστάσεις της πλατωνικής κριτικής των τεχνών

στο 10ο βιβλίο της Πολιτείας

Κωνσταντίνος Β Πρώιmicroος ∆ρ Φιλοσοφίας ∆ιδάσκων στη θέση lsquoΜιχελήrsquo

Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Η κριτική της ποίησης και των συναφών microε αυτήν microιmicroητικών τεχνών η οποία αναπτύσσεται στο 10ο βιβλίο της Πολιτείας έχει γίνει συχνά στόχος κριτικής από επιφανείς microελετητές του Πλάτωνα όπως o Γρηγόρης Βλαστός η Julia Annas και ο Αλέξανδρος Νεχαmicroάς Ο Πλάτων έχει κατη-γορηθεί για υπερβολική αυστηρότητα που έρχεται σε αντίθεση microε προγε-νέστερα βιβλία της Πολιτείας για παραδοξολογία αφέλεια και αυταρχι-κότητα ιδιαίτερα στο σηmicroείο που συγκρίνει τους καλλιτέχνες microε αυτούς που αρκούνται να κρατούν έναν καθρέφτη για να αναπαράγουν τα πράγ-microατα γύρω τους Η ρητή άρνηση του Πλάτωνα στο 10ο βιβλίο να αναγνω-ρίσει οποιαδήποτε αυτονοmicroία στην αισθητική και η πρόθεσή του να

19

υπαγάγει την καλλιτεχνική δηmicroιουργία σε εξωαισθητικά πολιτικά κριτή-ρια δεν φανερώνει έναν υποβιβασmicroό της τέχνης όπως πολλοί πιστεύουν

Θα υποστηρίξω ότι η εικονοκλαστική λογοκρισία του Πλάτωνα δείχνει αντιθέτως κάποιον που δίνει στην τέχνη microεγάλη αξία και γιrsquo αυτό ακριβώς πασχίζει πάση θυσία να ελέγξει πολιτικά την πρόσληψή της Η τέχνη για τον Πλάτωνα έχει microια ευρεία microεταφυσική και ηθική σηmicroασία την οποία είναι φυσικό να παρεξηγούν όσοι προσδοκούν microια αισθητική αντιmicroετώπισή της η οποία του είναι microάλλον αδιάφορη Αν όντως η τέχνη καλύπτει ένα ευρύ φάσmicroα δηmicroιουργικών δραστηριοτήτων έχει όπως κάθε ανθρώπινη δηmicroιουργία microια έmicromicroεση και microακρινή σχέση microε τις ακλόνητες και αιώνιες ιδέες τις οποίες δεν έφτιαξε ποτέ ανθρώπινο χέρι Η τέχνη γιrsquo αυτό δεν παρουσιάζει παρά την ίδια την πραγmicroατικότητα ή καλύτερα το αντεστραmicromicroένο είδωλό της σrsquo ένα πλαίσιο το οποίο βοηθά microε τις ανθρωποκεντρικές παραmicroέτρους του τον προσανατολισmicroό όπως ακριβώς κι ένας καθρέφτης Αν όmicroως κανείς ενδιαφέρεται για την ουσία της πραγmicroατικότητας για ότι υπερβαίνει αλλά και καθορίζει τον άνθρωπο τότε θα στραφεί προς το microέτρο που είναι ένας τρόπος για να συλλάβει όλα όσα δεν έχουν δηmicroιουργηθεί από τον ίδιο Αν η τέχνη microάς δίνει microια εποπτεία κι ένα όριο του ανθρώπινου η microέτρηση microας προσφέρει microια ιδέα για τον υπεράνθρωπο χώρο των αληθειών που περισσότερο από όλα microας καθορίζουν Καθρέφτης και microέτρο ορίζουν τελικά microε microεταφορικό τρόπο την ηθική και microεταφυσική διάσταση της ανθρώπινης δραστηριότητας συναρτώντας τη microία από την άλλη και δηmicroιουργώντας έναν κόσmicroο στον οποίο η τέχνη είναι πέραν της αισθητικής

Η γλώσσα των συναισθηmicroάτων και η γλώσσα της Τέχνης εκφραστική-φυσιογνωmicroική αντίληψη και το νόηmicroα της εικόνας

∆έσποινα Σταmicroατοπούλου

Λέκτορας Ψυχολογίας Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Η ανακοίνωση αυτή αναφέρεται σε ένα ερευνητικό πρόγραmicromicroα που επικεντρώνεται σε ενδο-πολιτισmicroικές και δια-πολιτισmicroικές διαφοροποιήσεις της αντιληπτικής εmicroπειρίας καλλιτεχνικών microη-αναπαραστατικών γραmicromicroικών σχεδίων τα οποία παρουσιάζουν την υποκειmicroενική εmicroπειρία των συναισθηmicroάτων του Φόβου και της Αγαλλίασης σε Έλληνες και Καναδούς φοιτητές Η επικοινωνιακή

20

δυνατότητα των εικόνων αυτών αντιπαραβάλλεται microε αντίστοιχα ερευνητικά δεδοmicroένα που αφορούν την επικοινωνιακή δυνατότητα των παραπάνω συναισθηmicroατικών καταστάσεων όταν αυτές διατυπώνονται microέσα από λέξεις-έννοιες

Το ερευνητικό υλικό αποτελείται από σχέδια που δηmicroιούργησαν Έλληνες φοιτητές της ΑΣΚΤ Η ανάλυση των αποτελεσmicroάτων υπέδειξε ότι οι αξιολογήσεις των υποκειmicroένων της έρευνας στις λέξεις-έννοιες που δηλώνουν την υποκειmicroενική εmicroπειρία των συναισθηmicroάτων του Φόβου και της Αγαλλίασης δείχνουν να συγκροτούνται περισσότερο δηλωτικά και αναφορικά εφόσον οι αξιολογήσεις αυτές σχηmicroατίζονται κυρίως στη βάση εκτιmicroήσεων που αφορούν τον εαυτό Αντιθέτως οι αξιολογήσεις των εικόνων έχουν περισσότερο συν-δηλωτικό και υπονοούmicroενο χαρακτήρα εφόσον οι εικόνες κρίνονται περισσότερο σε σχέση microε κιναισθητικές αισθητηριο-αντιληπτικές και συγκινησιακές διαδικασίες Η δια-πολιτισmicroική επικοινωνία στο επίπεδο των εννοιών και κυρίως του θετικού συναισθήmicroατος της Αγαλλίασης δείχνει να είναι αρκετά προβληmicroατική υποδεικνύοντας στερεοτυπική επεξεργασία από τα υποκείmicroενα της έρευνας Αντιθέτως η δια-πολιτισmicroική δυνατότητα επικοινωνίας σε σχέση microε τις εικόνες εmicroφανίζεται ισχυρή ιδίως σε σχέση microε τη microη-αναπαραστατική εικόνα που παριστά τη συναισθηmicroατική εmicroπειρία του Φόβου Παραλλήλως microέσα από τα ερευνητικά αποτελέσmicroατα αναφαίνεται και η σχετική αντιστοιχία εικόνας και λέξεως-έννοιας σε σχέση microε το αρνητικό συναίσθηmicroα του Φόβου

Τα παραπάνω ευρήmicroατα υποδεικνύουν ότι υπάρχει ένα κοινό laquoεmicroπειριακόraquo πλαίσιο συγκρότησης του νοήmicroατος κατά την αντιληπτική διαδικασία που δίνει έmicroφαση στις δυναmicroικές και συναισθηmicroατικές ποιότητες της αντιληπτικής εmicroπειρίας (εκφραστική και φυσιογνωmicroική αντίληψη) και προτείνει τη βαθιά σχέση microεταξύ δράσης αντίληψης και συναισθήmicroατος η οποία διαmicroορφώνει το πεδίο του υπονοούmicroενου νοήmicroατος και δηmicroιουργεί ταυτοχρόνως το διυποκειmicroενικό επίπεδο επικοινωνίας microεταξύ θεατή και καλλιτέχνη

Τέλος τα αποτελέσmicroατα σχολιάζονται σε σχέση microε τα χαρακτηριστικά του lsquoστυλrsquo και της lsquoδιάθεσηςrsquo στα έργα Τέχνης καθώς επίσης και microε τη λειτουργία των αρνητικών συναισθηmicroάτων στην Τέχνη και τη διαδικασία της εν-συναίσθησης

21

Φαντασία και εικόνα η θεmicroελίωση της microιmicroητικής απεικόνισης στη βυζαντινή αισθητική

Μαρία Φιολιτάκη

Υπ ∆ρ Φιλοσοφίας Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Η έννοια της φαντασίας κληροδοτείται από την αρχαιοελληνική

στη βυζαντινή σκέψη microε όλο το παραδοσιακό φορτίο της Στην πλατωνική φιλοσοφία ως φαντασία νοείται ο συνδυασmicroός των λειτουργιών της αίσθησης και της κρίσης (της δόξας) Αντίθετα για τον Αριστοτέλη η φαντασία είναι microια αντιληπτική λειτουργία που προκαλείται από την αισθητηριακή αντίληψη και διαδραmicroατίζει σηmicroαντικό ρόλο στη διαδικασία της γνώσης

Στο πλαίσιο του ιδιόmicroορφου φιλοσοφικού εκλεκτικισmicroού τους οι βυζαντινοί θα αναζητήσουν στις δύο αρχαίες φιλοσοφικές παραδόσεις τη γνωσιοθεωρητική θεmicroελίωση (και τη νοmicroιmicroοποίηση) για τη δηmicroιουργία και τη χρήση της microιmicroητικής απεικόνισης του (υπερβατικού) προτύπου Έτσι η βυζαντινή φαντασία παρουσιάζεται ως microέρος του εγχειρήmicroατος για την αναζήτηση microιας υπερβατικής αλήθειας καθώς τίθεται microεταξύ εmicroπειρίας και κατανόησης είναι η διαδικασία σύνθεσης των εmicroπειρικών δεδοmicroένων και το προπαρασκευαστικό στάδιο για τη νοητική σύλληψη της εικόνας ως συmicroβόλου

Ίσως δεν θα ήταν υπερβολική η διαπίστωση ότι τελικά οι βυζαντινοί στοχαστές δεν αρκέστηκαν microόνο στη γόνιmicroη αφοmicroοίωση βασικών αρχών της αρχαιοελληνικής σκέψης προκειmicroένου να διατυπώσουν τη δική τους θέση αλλά πραγmicroατοποίησαν και σε ορισmicroένα σηmicroεία microια υπέρβαση Η βυζαντινή φαντασία δεν είναι παθητική διότι αφού προσλάβει ένδον το γνωστόν το επεξεργάζεταιmiddot όmicroως δεν είναι ενεργητική όπως η στωική φαντασία δεν καταλαmicroβάνει απλώς τα αισθητηριακά δεδοmicroένα αλλά microπορεί να ανεξαρτητοποιηθεί από αυτά ndashέστω και αν αυτή η ανεξαρτησία σηmicroαίνει την καταδίκη της

Οι βυζαντινοί στοχαστές διακρίνουν δύο σηmicroασίες της έννοιας (α) τη φαντασία ως αντιληπτικό στάδιο που παραπέmicroπει στην αριστοτελική παράδοση και νοmicroιmicroοποιεί την αναγωγική χρήση της εικόνας και (β) τη φαντασία ως διαδικασία δηmicroιουργίας νοητικών εικόνων και ως πηγή έmicroπνευσης για εικόνες ζωγραφικής

22

Η αισθητική της microεταmicroφίεσης

Νίκος Ψιλάκης Συγγραφέας

Οι εθιmicroικές αποκριάτικες microεταmicroφιέσεις της Κρήτης απηχούν την lsquoαισθητική της παρωδίαςrsquo και την τάση διακωmicroώδησης που αποσκοπεί στην πρόκληση ευθυmicroίας Ωστόσο η χρήση αρχέγονων γονιmicroικών και αναπαραγωγικών συmicroβόλων καθώς και οι ειδικοί χοροί (όπως ο laquoαρκουδιάρηςraquo των ανατολικών υπωρειών του Ψηλορείτη) αποτελούν στοιχεία που συνδέουν τα κυρίαρχα ως τη δεκαετία του 1960 αποκριάτικα δρώmicroενα microε τις τελετές γονιmicroότητας

Στην εισήγηση εξετάζονται microερικές από τις πιο χαρακτηριστικές ανθρωποmicroορφικές microάσκες της Κρήτης η κατασκευή τους και ο τρόπος microε τον οποίο απεικονίζεται η ανθρώπινη microορφή στις παραδοσιακές microεταmicroφιέσεις Επιπλέον διερευνάται η σύζευξη των αντιθέτων στα δρώmicroενα της Αποκριάς και της Καθαρής ∆ευτέρας όπως το ιερό και το ανίερο το ωραίο και το άσχηmicroο το σεmicroνό και το άσεmicroνο

23

24

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΟΜΙΛΗΤΩΝ

Αικατερινίδης Γεώργιος ∆ρ Φιλολογίας τ ∆ιευθυντής Ερευνών Κέντρου Λαογραφίας Ακαδηmicroίας Αθηνών Επίτιmicroος ∆ιδάκτωρ Τmicroήmicroατος Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανmicroίου Κρήτης

Ανδρουλιδάκης Κώστας Επ Καθηγητής Φιλοσοφίας Πανmicroιο Κρήτης

Αποστολοπούλου Γεωργία Καθηγήτρια Φιλοσοφίας Πανmicroιο Ιωαννίνων

Γεωργάκη Αναστασία Λέκτωρ Μουσικής Τεχνολογίας Πανmicroιο Αθηνών

∆ροσοφορίδου Ελένη ∆ρ Ιστορίας της τέχνης

Ζεiumlmicroπέκης Ιωάννης Αν Καθηγητής Φιλοσοφίας Πανεπιστήmicroιο Grenoble

Ζήβας ∆ιονύσης Οmicroότιmicroος Καθηγητής ΕΜΠ Πρόεδρος ∆Σ Ιδρύmicroατος lsquoΠαναγιώτη amp Έφης Μιχελήrsquo

Ζωγραφίδης Γιώργος Επ Καθηγητής Φιλοσοφίας Πανmicroιο Κρήτης

Καϊmicroάκης Παύλος Αν Καθηγητής Φιλοσοφίας Αριστοτέλειο Πανmicroιο Θεσσαλονίκης

Καλιγιάννης Μανόλης Zωγράφος τ ∆ιευθυντής Μουσείου Terriade

Κάλφας Βασίλης Καθηγητής Φιλοσοφίας Αριστοτέλειο Πανmicroιο Θεσσαλονίκης

Κουγιουmicroουτζάκης Γιάννης Καθηγητής Ψυχολογίας Πανmicroιο Κρήτης

Μαραγκός Γιώργος Αν Καθηγητής Φιλοσοφίας Πανmicroιο Κρήτης

Μαζοκοπάκη Αικατερίνη Υπ ∆ρ Αναπτυξιακής Ψυχολογίας

Μιράσγεζη Αθηνά ∆ρ Φιλοσοφίας Ειδικός Επιστήmicroων Πανmicroιο Αθηνών

Νικολακάκης Γιώργος Αν Καθηγητής Κοινωνικής Ανθρωπολογίας Πανmicroιο Κρήτης

Πάγκαλος Μιχάλης ∆ρ Φιλοσοφίας ∆ιδάσκων θέσης lsquoΜιχελήrsquo Πανmicroιο Κρήτης

Παπαδοπεράκη Ασπασία Γλύπτρια

Παπασταθόπουλος Στάθης ∆ρ Αναπτυξιακής Ψυχολογίας ∆ιδάσκων Π∆ 40780 Πανmicroιο Κρήτης

Παπαχριστόπουλος Νίκος ∆ρ Κοινωνιολογίας

Παρισάκη Θεόπη Αν Καθηγήτρια Φιλοσοφίας Αριστοτέλειο Πανmicroιο Θεσσαλονίκης

Πούλος Παναγιώτης Επ καθηγητής Φιλοσοφίας και Αισθητικής ΑΣΚΤ

Πρώιmicroος Κωνσταντίνος ∆ρ Φιλοσοφίας ∆ιδάσκων θέσης lsquoΜιχελήrsquo Πανmicroιο Κρήτης

Σταmicroατοπούλου ∆έσποινα Λέκτορας Ψυχολογίας Πανmicroιο Κρήτης

Φιολιτάκη Μαρία Υπ ∆ρ Φιλοσοφίας Πανmicroιο Κρήτης

Ψιλάκης Νίκος Συγγραφέας

11

Ο Πλάτων και η αττική κωmicroωδία

Βασίλης Κάλφας Καθηγητής Φιλοσοφίας

Τmicroήmicroα Φιλοσοφίας amp Παιδαγωγικής Αριστοτέλειο Πανεπιστήmicroιο Θεσσαλονίκης

Είναι γεγονός ότι όταν ο Πλάτων επιλέγει να δώσει στη φιλοσοφία του διαλογική microορφή δεν υπάρχει καθιερωmicroένος τρόπος έκφρασης της φιλοσοφίας Οι φιλόσοφοι του 6ου και του 5ου αιώνα πΧ έχουν εκφραστεί microε αρκετούς διαφορετικούς τρόπους microε την πεζή πραγmicroατεία microε την ποίηση microε χρησmicroικά αποφθέγmicroατα Ο φιλοσοφικός διάλογος είναι ένα νέο λογοτεχνικό είδος που καθιερώνεται από τον Πλάτωνα και τους άλλους microαθητές του Σωκράτη Αν αναζητήσει ωστόσο κανείς σε ποιο γνωστό λογοτεχνικό είδος βρίσκεται πιο κοντά ο πλατωνικός διάλογος η αττική κωmicroωδία είναι χωρίς αmicroφιβολία η επικρατέστερη απάντηση

Στην ανακοίνωση συγκεντρώνονται και αναλύονται οι σκόρπιες αναφορές του ίδιου του Πλάτωνα στον Αριστοφάνη και στην κωmicroωδία κυρίως στην Πολιτεία στο Συmicroπόσιο και στον Φίληβο

Από την άλλη πλευρά φαίνεται ότι ο Σωκράτης υπήρξε αγαπηmicroένη φιγούρα των κωmicroικών ποιητών του τέλους του 5ου αιώνα εκπροσωπώντας τη λαϊκή εικόνα του φιλοσόφου Με βάση τις σωζόmicroενες κωmicroωδίες του Αριστοφάνη επιχειρείται η αξιολόγηση του ρόλου του Σωκράτη στο πλαίσιο της αττικής κωmicroωδίας και η συσχέτισή του microε συγγενείς microορφές της κωmicroωδίας όπως ο Ευριπίδης

Η microουσική πριν και microετά την εmicroφάνιση του ανθρώπινου είδους

Αικατερίνη Μαζοκοπάκη Υπ ∆ρ Αναπτυξιακής Ψυχολογίας

Γιάννης Κουγιουmicroουτζάκης Καθηγητής Ψυχολογίας

Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Η microουσική σήmicroερα όσο ποτέ άλλοτε απασχολεί συστηmicroατικά τους ψυχολόγους που microελετούν την ανθρώπινη ανάπτυξη Σε πειραmicroατικές και νατουραλιστικές microελέτες διερευνούν την καταγωγή και την ανάπτυξη των microουσικών ικανοτήτων στον ιστορικό χρόνο και στον πολιτισmicroικό χώρο που αναδύονται κατά την οντογένεση Τα τελευταία 20 χρόνια η microελέτη των microουσικών χαρακτηριστικών (προσωδία ρυθmicroός microελωδία

12

κτλ) που εmicroφανίζονται στην αλληλεπίδραση βρέφους-σηmicroαντικού άλλου απέφερε ανέλπιστους καρπούς ενδεικτικούς του laquomicroουσικού νουraquo microε τον οποίο έρχεται στον κόσmicroο κάθε νεογνό και της laquomicroουσικής αλληλεπίδρασηςraquo microέσα στην οποία αναθρέφεται αναπτύσσεται εmicroποδίζεται καταστέλλεται ή εκτινάσσεται η microουσική ικανότητα διεργασία στην οποία ο ρόλος κάθε οικογενειακής ή τοπικής microικρο-κουλτούρας είναι τεράστιος Απουσία της microουσικής ικανότητας στα βρέφη ndashαmicroουσίαndash δηmicroιουργεί πολλά προβλήmicroατα στην ανάπτυξή τους

Η πρώτη οmicroιλήτρια θα παρουσιάσει ερευνητικό υλικό από το Εργαστήριο Ψυχολογίας του Τmicroήmicroατος Φιλοσοφικών και Κοινωνικών Σπουδών το οποίο microαρτυρεί τον έmicroφυτο εξοπλισmicroό των microουσικών ικανοτήτων κατά τον πρώτο χρόνο της ζωής στην παρουσία και στην απουσία microουσικών ερεθισmicroών και στην παρουσία και στην απουσία της microητέρας

Ο δεύτερος οmicroιλητής θα θίξει την καταγωγή την εξέλιξη και την ανάπτυξη της microουσικής σε επίπεδο ειδών Τα διεπιστηmicroονικά δεδοmicroένα συγκλίνουν στην ενίσχυση της άποψης ότι η microουσική ως microορφή επικοινωνίας προηγείται της εmicroφάνισης του είδους microας και microέσα στο είδος microας προηγείται της ανάδυσης της γλώσσας Βασικό κίνητρό της φαίνεται ότι είναι το microοίρασmicroα σε επίπεδο ατόmicroων και οmicroάδων ενώ microεγάλο microέρος της αισθητικής της δεν είναι καρπός microάθησης

Η microουσική εmicroπειρία ως ψυχονοητική λειτουργία

Γιώργος Μαραγκός Αν Καθηγητής Φιλοσοφίας

Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Αντιπαραβάλλοντας τη microουσική microε τη γλωσσική εmicroπειρία ο Ray Jackendoff έχει προτείνει ένα θεωρητικό πλαίσιο που περιλαmicroβάνει microια lsquoγενετική γραmicromicroατικήrsquo της τονικής microουσικής και ένα σύνολο από υποθέσεις σχετικά microε τις ψυχονοητικές λειτουργίες όσες είναι δυνατόν να συνυφαίνονται microε τη microουσική εmicroπειρία Οι υποθέσεις αυτές αφορούν την αντιληπτική και τη συγκινησιακή συνιστώσα του microουσικού βιώmicroατος και εν πολλοίς εξειδικεύουν στο microουσικό πεδίο γενικές υποθέσεις από τα πεδία της γνωσιακής ψυχολογίας και της φιλοσοφίας του νου Επί παραδείγmicroατι κατά τον Jackendoff η microουσική αντίληψη έχει ως υπόβαθρο έmicroφυτους microηχανισmicroούς ακουστικής οργάνωσης ως προς τη χρονική τη microελωδική και την αρmicroονική διάσταση Οι εν λόγω

13

microηχανισmicroοί πάντα κατά τον Jackendoff λειτουργούν σύmicroφωνα microε το σχήmicroα της παράλληλης επεξεργασίας Από την άλλη η microουσική απόλαυση είναι δυνατόν να θεωρηθεί ότι σχετίζεται microε ένα σχετικά lsquoστεγανόrsquo microηχανισmicroό διά του οποίου η microουσική αντίληψη και συγκινησιακή απόκριση συντίθενται ως ολική microουσική εmicroπειρία

Το πρόσωπο στο έργο του James Ensor

Αθηνά Μιράσγεζη ∆ρ Φιλοσοφίας Ειδικός Επιστήmicroων

Τmicroήmicroα Φιλοσοφίας Παιδαγωγικής amp Ψυχολογίας Πανεπιστήmicroιο Αθηνών

Το έργο του Βέλγου ζωγράφου James Ensor χαρακτηρίζεται από microια ταυτόχρονη εmicromicroονή στο καρναβάλι και στον θάνατο Μεταmicroφιεσmicroένοι και σκελετοί συνυπάρχουν στους πίνακές του Η microάσκα είναι η κυρίαρχη microορφή ndash το γυmicroνό ανθρώπινο κρανίο θα είναι η πίσω όψη της microάσκας Οι σκελετοί κυκλοφορούν ντυmicroένοι όπως οι άνθρωποι Οι άνθρωποι φορούν τη microάσκα για πρόσωπο δεν έχουν άλλο πρόσωπο από τη microάσκα Μάσκες άσπρες αλλά και ροδαλές που τίποτα δεν προδίδει ότι είναι microάσκες παρά microόνο το τέρmicroα τους αφήνουν γρήγορα ακάλυπτο το κεφάλι ενός ανυποψίαστου ανθρώπου Αφθονούν όmicroως και οι ασώmicroατες microάσκες που περιτριγυρίζουν περικυκλώνουν πνίγουν τα ζωντανά πρόσωπα ndashτα ζωντανά πρόσωπα θα χρησιmicroοποιηθούν ως έσχατες microάσκες

Τα ερωτήmicroατα που γεννιούνται είναι πολλά Η microάσκα αποκαλύπτει ή αποκρύπτει Απελευθερώνει ή φυλακίζει Το σώmicroα που έχει για κεφάλι microια microάσκα είναι άψυχο όπως αυτή ή δίνει αυτό ψυχή στη microάσκα και τελικά η microάσκα τού παίρνει την ψυχή του για να ζήσει αυτή Βλέπουmicroε ανθρώπους που φορούν microάσκες ή microάσκες που έχουν microεταmicroφιεστεί σε ανθρώπους

Η microάσκα έλκει την καταγωγή της από τους θεούς τον θάνατο και το θέατρο Ο ρόλος της microάσκας στο έργο του Ensor θα γίνει πιο κατανοητός microέσα από microια διεπιστηmicroονική θεώρηση της microάσκας (ανθρωπολογική ψυχολογική)

14

Κοινωνία και οργάνωση του χώρου στη νήσο Γαύδο

Γιώργος Νικολακάκης Αν Καθηγητής Κοινωνικής Ανθρωπολογίας

Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Μια ανθρωπολογική και ιστορική προσέγγιση των κοινωνικών και οικονοmicroικών διαδικασιών που microορφοποίησαν ένα microοντέλο οργάνωσης του χώρου

Γίνονται αναφορές στη microορφή εγκατάστασης και κατοίκησης καθώς και στην αξιοποίηση και εκmicroετάλλευση του χώρου

Η νεωτερικότητα ως ροmicroαντική υποκειmicroενικότητα

Μιχάλης Πάγκαλος ∆ρ Φιλοσοφίας ∆ιδάσκων στη θέση lsquoΜιχελήrsquo

Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

1 Η απόσχιση της καντιανής αισθητικής από τους κανόνες της αρχαίας

Ποιητικής 2 Η νιτσεϊκή lsquoαποθέωσηrsquo της τέχνης και του καλλιτέχνη 3 Thomas Mann η φιγούρα του ροmicroαντικού καλλιτέχνη microέσα στη ναζιστική

ιδεολογία 4 Ολοκληρωτισmicroός η τέχνη ως πολιτική θρησκεία 5 Αναπαράσταση versus έκφρασης Η αξία της επιστροφής στην αρχαία

Ποιητική Θα microελετήσουmicroε την έννοια της laquoροmicroαντικής υποκειmicroενικότηταςraquo ως έννοια-κλειδί προκειmicroένου να κατανοήσουmicroε το φαινόmicroενο της νεωτερικότητας Η θέση ότι η τέχνη αποτελεί την πλέον αξιόπιστη lsquoανθρωπολογίαrsquo της εποχής microας έχει υποστηριχτεί microεταξύ άλλων και από τον καναδό φιλόσοφο Charles Taylor στο microνηmicroειώδες έργο του Sources of the Self (1989)

Θα εξετάσουmicroε ορισmicroένες βασικές κατηγορίες της καντιανής αισθητικής οι οποίες αποmicroάκρυναν ρητά την τέχνη από τον ορισmicroό που της είχε δώσει ο Αριστοτέλης στην Ποιητική του δηλ ως microιmicroήσεως πράξεως αποσκοπούσας στη διέγερση του φιλανθρώπου στοιχείου microέσα στον άνθρωπο

Περνώντας αναγκαίως από τον σταθmicroό-Νίτσε θα δούmicroε να ιχνογραφείται ενώπιόν microας ο νεωτερικός (microετα)-ροmicroαντικός καλλιτέχνης

15

και η νεωτερική έννοια της καλλιτεχνικής συγκίνησης και του συναισθήmicroατος Το ροmicroαντικό έργο τέχνης δεν ενσωmicroατώνεται πλέον στη microεγάλη κλίmicroακα του όντος (Α Lovejoy The great Chain of Being 1964) αλλά την παραβιάζει και την διαρρηγνύει διανοίγοντας τη δυνατότητα microιας διαρραγής του αρχαίου κόσmicroου microέσω της ανάδυσης της νεωτερικής ροmicroαντικής υποκειmicroενικότητας

Με αφετηρία τις microεγάλες λογοτεχνικές συνθέσεις των Thomas Mann και Robert Musil θα δούmicroε ακολούθως τον τρόπο microε τον οποίο η ανωτέρω φιγούρα του ροmicroαντικού καλλιτέχνη εργαλειοποιήθηκε και διαστρεβλώθηκε προκειmicroένου να υπηρετήσει τους σκοπούς του ναζιστικού κράτους στο οποίο η laquoτέχνηraquo αποτέλεσε ισχυρό υποκατάστατο της θρησκείας Η άποψη ότι ο ολοκληρωτισmicroός υπήρξε microια laquoπολιτική θρησκείαraquo που εσωκλείει microια laquoροmicroαντικήraquo ρίζα έχει microεταξύ άλλων υποστηριχτεί από τον φιλόσοφο Philippe Lacoue-Labarthe (Le mythe nazi 1991) και από τον γνωστό γάλλο ανθρωπολόγο Louis Dumont (Essais sur lrsquoIndividualisme 1983)

Τη στιγmicroή λοιπόν που η ροmicroαντική ιδέα της έκφρασης καταδεικνύει microε την εργαλειοποίησή της από τον ναζισmicroό τα όριά της το κρίσιmicroο ερώτηmicroα που τίθεται είναι εάν η αρχαιοελληνική έννοια της microίmicroησης microπορεί να ενοφθαλmicroίζει ακόmicroη microια καίρια σηmicroασία για την κατανόηση της σύγχρονης καλλιτεχνικής δηmicroιουργίας Το ερώτηmicroα αυτό το οποίο θεωρώ αποφασιστικό τόσο για την κατανόηση της τέχνης όσο και για εκείνην της νεωτερικότητας αποτελεί τον άξονα περιστροφής της παρούσας εργασίας Μέτρα microέτρησης της Ελληνικής Αρχαιότητας και η χρυσή τοmicroή

ο lsquoθησαυρόςrsquo των Σιφνίων

Ασπασία Παπαδοπεράκη Γλύπτρια

Τα 16 microοιράσmicroατα των ποδών της Ελληνικής Αρχαιότητας στα microοιράσmicroατά τους έχουν microια απόλυτη αναλογική σχέση microε το ανθρώπινο σώmicroα έτσι ώστε χρησιmicroοποιώντας τα σαν εργαλεία ο αρχαίος καλλιτέχνης απέδωσε αρmicroονικά ναούς και γλυπτά που προέκυπταν από την εικονιστική οικειότητα microε το ανθρώπινο σώmicroα Στον lsquoΘησαυρόrsquo των Σιφνίων στους ∆ελφούς έχουmicroε ένα αντιπροσωπευτικό δείγmicroα γεωmicroετρικής τελειότητας καλυmicromicroένο εκπληκτικά ώστε να δίδεται microε απλότητα η οmicroορφιά και microε κυρίαρχη

16

θέση η γλυπτική Ένα από τα microεγαλύτερα αριστουργήmicroατα της αρχαϊκής γλυπτικής Στη microελέτη αποκαλύπτεται microια λογική και συνειδητή σύνθεση στη δοmicroή microε έντονη την εντύπωση της υπολογισmicroένης αρmicroονίας Αυτή η microελέτη φανερώνει ένα δείγmicroα της υψηλής συνύπαρξης των microαθηmicroατικών και της αίσθησης microε την επεξεργασία των δεδοmicroένων της Η αρχιτεκτονική microεταφορά του σώmicroατος φαντασίας οίκηση

Στάθης Παπασταθόπουλος

∆ρ Αναπτυξιακής Ψυχολογίας ∆ιδάσκων microε το Π∆ 40780 Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Σκοπός αυτής της ανακοίνωσης είναι να παρουσιαστούν κάποιοι lsquoβασικοί τρόποιrsquo της εmicroπειρίας που αν και δεν microπορούν να χαρακτηριστούν έmicroφυτοι συγκροτούνται αναπτυξιακά ως θεmicroελιώδεις οργανωτικοί τρόποι της εmicroπειρίας Θα γίνει αναφορά στο laquoσωmicroατικό σχήmicroαraquo και τον ρόλο που αναλαmicroβάνει στην ενοποίηση και οργάνωση του βασικού τρόπου επαφής του προσώπου microε το περιβάλλον την αντίληψη Η αντίληψη είναι microια ενεργητική διαδικασία οργανωmicroένη αλληλοδραστικά και πρωταρχικά διυποκειmicroενικά Η φαντασία εκδιπλώνει και συγκροτεί έναν χώρο microεταφοράς συνάντησης και συγκρότησης νοηmicroάτων από διάφορους τοmicroείς της εmicroπειρίας όπου η νοηmicroατοδότηση και ανανοηmicroατοδότηση γίνεται επί τη βάσει των σωmicroατικών βιωmicroατικών τρόπων Θα γίνει microια προσπάθεια να περιγραφεί πώς η αρχιτεκτονική εmicroπειρία καθορίζεται σε αυτό το πλαίσιο

O Λακάν το Ωραίο και το έργο τέχνης

Νίκος Παπαχριστόπουλος ∆ρ Κοινωνιολογίας ∆ιδάσκων microε το Π∆ 40780

Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Στο έβδοmicroο Σεmicroινάριο microε τίτλο Η ηθική της ψυχανάλυσης ο Λακάν διατυπώνει έναν λόγο για το Ωραίο και την έννοια της οmicroορφιάς σε σχέση microε την περίπτωση της Αντιγόνης Το Ωραίο εντοπίζεται στην ένωση microε τον θάνατο τον δεύτερο θάνατο της Αντιγόνης όπως τον

17

εκφράζει ο χορός στην τραγωδία του Σοφοκλή Το microοτίβο του δεύτερου θανάτου ως αποτύπωση του Ωραίου ένα microοτίβο που κυριαρχεί και στα έργα του Σαντ στον οποίο αναφέρεται διεξοδικά ο Λακάν στο ίδιο Σεmicroινάριο επαναπροσδιορίζει και τη σχέση του αισθητικά καλού microε την καλλιτεχνική δηmicroιουργία το έργο τέχνης στη λακανική θεωρία έρχεται να εγγραφεί σε ένα κενό σε ένα χάσmicroα στην ανολοκλήρωτη σχέση του υποκειmicroένου microε το φροϋδικό Πράγmicroα Θα γίνει microια συνοπτική παρουσίαση της θέσης αυτής

Η ζωγραφική microίmicroηση στον Αριστοτέλη

Θεόπη Παρισάκη Αν Καθηγήτρια Φιλοσοφίας

Τmicroήmicroα Φιλοσοφίας amp Παιδαγωγικής Αριστοτέλειο Πανεπιστήmicroιο Θεσσαλονίκης

Ο Αριστοτέλης όπως και ο Πλάτων δεν ασχολείται συστηmicroατικά microε τη ζωγραφική αλλά την χρησιmicroοποιεί συχνά ως αναλογία για να διατυπώσει τις σκέψεις του για την ποίηση Ακολουθώντας τον Πλάτωνα εντάσσει τη ζωγραφική ndashmicroαζί microε τη γλυπτική την ποίηση τη microουσική και τον χορόndash στις microιmicroητικές τέχνες και επιχειρεί να προσδιορίσει το είδος ή τον τρόπο της microίmicroησης που προσιδιάζει στην καθεmicroιά

Ο Αριστοτέλης εκκινεί από την πλατωνική αντίληψη για την καλλι-τεχνική microίmicroηση που βασίζεται στο microοντέλο της οmicroοιότητας Η οmicroοιότητα όmicroως στην περίπτωση της ζωγραφικής microίmicroησης λειτουργεί εν είδει συmicro-βόλου καθώς τα καλλιτεχνικά microέσα της ζωγραφικής (σχήmicroατα χρώmicroα-τα) χαρακτηρίζονται ως lsquoσηmicroείαrsquo χαρακτήρων ή συναισθηmicroατικών κατα-στάσεων σε αντίθεση προς τα καλλιτεχνικά microέσα της microουσικής (ρυθmicroός microελωδία) τα οποία χαρακτηρίζονται ως microιmicroητικά lsquoοmicroοιώmicroατάrsquo τους

Η παραπάνω άποψη του Αριστοτέλη για την οmicroοιότητα θα συσχετισθεί microε εκείνη του γνωστικού χαρακτήρα της αισθητικής εmicroπειρίας προκειmicroένου να αντληθούν ορισmicroένα συmicroπεράσmicroατα ως προς τη microορφή της ζωγραφικής microίmicroησης στον Αριστοτέλη

18

Η έννοια του laquoβλέπω-εντόςraquo και η συγκρότηση της φιλοσοφικής αισθητικής

του Ρίτσαρντ Βόλχαϊmicro

Παναγιώτης Πούλος Επ Καθηγητής Φιλοσοφίας amp Αισθητικής Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών

Στο αισθητικό έργο του Άγγλου φιλοσόφου Ρίτσαρντ Βόλχαϊmicro (Richard Wollheim 1923-2003) συmicroπλέουν επιχειρήmicroατα και θεωρήσεις που αντλούν την εγκυρότητά τους από διαφορετικούς γνωστικούς κλάδους και ποικίλες καλλιτεχνικές πρακτικές Στην απόπειρά microας να εντοπίσουmicroε το νήmicroα που διατρέχει αυτό το πολυσχιδές έργο θα εξετάσουmicroε τον ρόλο που διαδραmicroατίζουν η παράσταση και η αντίληψη στην αργόσυρτη συγκρότηση της έννοιας του laquoβλέπω-εντόςraquo (seeing-in) κατrsquo αντιδιαστολή προς άλλες αισθητικές και φιλοσοφικές προσεγγίσεις Το νήmicroα αυτό το οποίο σχετίζεται microε microια προθεσιακή και υφολογική θεώρηση του εικαστικού νοήmicroατος microας επιτρέπει να κατανοήσουmicroε καλύτερα microε ποιον τρόπο ο Βόλχαϊmicro διευρύνει το βεληνεκές της θεωρίας της τέχνης

Ο καθρέφτης και το microέτρο οι microεταφυσικές και ηθικές διαστάσεις της πλατωνικής κριτικής των τεχνών

στο 10ο βιβλίο της Πολιτείας

Κωνσταντίνος Β Πρώιmicroος ∆ρ Φιλοσοφίας ∆ιδάσκων στη θέση lsquoΜιχελήrsquo

Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Η κριτική της ποίησης και των συναφών microε αυτήν microιmicroητικών τεχνών η οποία αναπτύσσεται στο 10ο βιβλίο της Πολιτείας έχει γίνει συχνά στόχος κριτικής από επιφανείς microελετητές του Πλάτωνα όπως o Γρηγόρης Βλαστός η Julia Annas και ο Αλέξανδρος Νεχαmicroάς Ο Πλάτων έχει κατη-γορηθεί για υπερβολική αυστηρότητα που έρχεται σε αντίθεση microε προγε-νέστερα βιβλία της Πολιτείας για παραδοξολογία αφέλεια και αυταρχι-κότητα ιδιαίτερα στο σηmicroείο που συγκρίνει τους καλλιτέχνες microε αυτούς που αρκούνται να κρατούν έναν καθρέφτη για να αναπαράγουν τα πράγ-microατα γύρω τους Η ρητή άρνηση του Πλάτωνα στο 10ο βιβλίο να αναγνω-ρίσει οποιαδήποτε αυτονοmicroία στην αισθητική και η πρόθεσή του να

19

υπαγάγει την καλλιτεχνική δηmicroιουργία σε εξωαισθητικά πολιτικά κριτή-ρια δεν φανερώνει έναν υποβιβασmicroό της τέχνης όπως πολλοί πιστεύουν

Θα υποστηρίξω ότι η εικονοκλαστική λογοκρισία του Πλάτωνα δείχνει αντιθέτως κάποιον που δίνει στην τέχνη microεγάλη αξία και γιrsquo αυτό ακριβώς πασχίζει πάση θυσία να ελέγξει πολιτικά την πρόσληψή της Η τέχνη για τον Πλάτωνα έχει microια ευρεία microεταφυσική και ηθική σηmicroασία την οποία είναι φυσικό να παρεξηγούν όσοι προσδοκούν microια αισθητική αντιmicroετώπισή της η οποία του είναι microάλλον αδιάφορη Αν όντως η τέχνη καλύπτει ένα ευρύ φάσmicroα δηmicroιουργικών δραστηριοτήτων έχει όπως κάθε ανθρώπινη δηmicroιουργία microια έmicromicroεση και microακρινή σχέση microε τις ακλόνητες και αιώνιες ιδέες τις οποίες δεν έφτιαξε ποτέ ανθρώπινο χέρι Η τέχνη γιrsquo αυτό δεν παρουσιάζει παρά την ίδια την πραγmicroατικότητα ή καλύτερα το αντεστραmicromicroένο είδωλό της σrsquo ένα πλαίσιο το οποίο βοηθά microε τις ανθρωποκεντρικές παραmicroέτρους του τον προσανατολισmicroό όπως ακριβώς κι ένας καθρέφτης Αν όmicroως κανείς ενδιαφέρεται για την ουσία της πραγmicroατικότητας για ότι υπερβαίνει αλλά και καθορίζει τον άνθρωπο τότε θα στραφεί προς το microέτρο που είναι ένας τρόπος για να συλλάβει όλα όσα δεν έχουν δηmicroιουργηθεί από τον ίδιο Αν η τέχνη microάς δίνει microια εποπτεία κι ένα όριο του ανθρώπινου η microέτρηση microας προσφέρει microια ιδέα για τον υπεράνθρωπο χώρο των αληθειών που περισσότερο από όλα microας καθορίζουν Καθρέφτης και microέτρο ορίζουν τελικά microε microεταφορικό τρόπο την ηθική και microεταφυσική διάσταση της ανθρώπινης δραστηριότητας συναρτώντας τη microία από την άλλη και δηmicroιουργώντας έναν κόσmicroο στον οποίο η τέχνη είναι πέραν της αισθητικής

Η γλώσσα των συναισθηmicroάτων και η γλώσσα της Τέχνης εκφραστική-φυσιογνωmicroική αντίληψη και το νόηmicroα της εικόνας

∆έσποινα Σταmicroατοπούλου

Λέκτορας Ψυχολογίας Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Η ανακοίνωση αυτή αναφέρεται σε ένα ερευνητικό πρόγραmicromicroα που επικεντρώνεται σε ενδο-πολιτισmicroικές και δια-πολιτισmicroικές διαφοροποιήσεις της αντιληπτικής εmicroπειρίας καλλιτεχνικών microη-αναπαραστατικών γραmicromicroικών σχεδίων τα οποία παρουσιάζουν την υποκειmicroενική εmicroπειρία των συναισθηmicroάτων του Φόβου και της Αγαλλίασης σε Έλληνες και Καναδούς φοιτητές Η επικοινωνιακή

20

δυνατότητα των εικόνων αυτών αντιπαραβάλλεται microε αντίστοιχα ερευνητικά δεδοmicroένα που αφορούν την επικοινωνιακή δυνατότητα των παραπάνω συναισθηmicroατικών καταστάσεων όταν αυτές διατυπώνονται microέσα από λέξεις-έννοιες

Το ερευνητικό υλικό αποτελείται από σχέδια που δηmicroιούργησαν Έλληνες φοιτητές της ΑΣΚΤ Η ανάλυση των αποτελεσmicroάτων υπέδειξε ότι οι αξιολογήσεις των υποκειmicroένων της έρευνας στις λέξεις-έννοιες που δηλώνουν την υποκειmicroενική εmicroπειρία των συναισθηmicroάτων του Φόβου και της Αγαλλίασης δείχνουν να συγκροτούνται περισσότερο δηλωτικά και αναφορικά εφόσον οι αξιολογήσεις αυτές σχηmicroατίζονται κυρίως στη βάση εκτιmicroήσεων που αφορούν τον εαυτό Αντιθέτως οι αξιολογήσεις των εικόνων έχουν περισσότερο συν-δηλωτικό και υπονοούmicroενο χαρακτήρα εφόσον οι εικόνες κρίνονται περισσότερο σε σχέση microε κιναισθητικές αισθητηριο-αντιληπτικές και συγκινησιακές διαδικασίες Η δια-πολιτισmicroική επικοινωνία στο επίπεδο των εννοιών και κυρίως του θετικού συναισθήmicroατος της Αγαλλίασης δείχνει να είναι αρκετά προβληmicroατική υποδεικνύοντας στερεοτυπική επεξεργασία από τα υποκείmicroενα της έρευνας Αντιθέτως η δια-πολιτισmicroική δυνατότητα επικοινωνίας σε σχέση microε τις εικόνες εmicroφανίζεται ισχυρή ιδίως σε σχέση microε τη microη-αναπαραστατική εικόνα που παριστά τη συναισθηmicroατική εmicroπειρία του Φόβου Παραλλήλως microέσα από τα ερευνητικά αποτελέσmicroατα αναφαίνεται και η σχετική αντιστοιχία εικόνας και λέξεως-έννοιας σε σχέση microε το αρνητικό συναίσθηmicroα του Φόβου

Τα παραπάνω ευρήmicroατα υποδεικνύουν ότι υπάρχει ένα κοινό laquoεmicroπειριακόraquo πλαίσιο συγκρότησης του νοήmicroατος κατά την αντιληπτική διαδικασία που δίνει έmicroφαση στις δυναmicroικές και συναισθηmicroατικές ποιότητες της αντιληπτικής εmicroπειρίας (εκφραστική και φυσιογνωmicroική αντίληψη) και προτείνει τη βαθιά σχέση microεταξύ δράσης αντίληψης και συναισθήmicroατος η οποία διαmicroορφώνει το πεδίο του υπονοούmicroενου νοήmicroατος και δηmicroιουργεί ταυτοχρόνως το διυποκειmicroενικό επίπεδο επικοινωνίας microεταξύ θεατή και καλλιτέχνη

Τέλος τα αποτελέσmicroατα σχολιάζονται σε σχέση microε τα χαρακτηριστικά του lsquoστυλrsquo και της lsquoδιάθεσηςrsquo στα έργα Τέχνης καθώς επίσης και microε τη λειτουργία των αρνητικών συναισθηmicroάτων στην Τέχνη και τη διαδικασία της εν-συναίσθησης

21

Φαντασία και εικόνα η θεmicroελίωση της microιmicroητικής απεικόνισης στη βυζαντινή αισθητική

Μαρία Φιολιτάκη

Υπ ∆ρ Φιλοσοφίας Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Η έννοια της φαντασίας κληροδοτείται από την αρχαιοελληνική

στη βυζαντινή σκέψη microε όλο το παραδοσιακό φορτίο της Στην πλατωνική φιλοσοφία ως φαντασία νοείται ο συνδυασmicroός των λειτουργιών της αίσθησης και της κρίσης (της δόξας) Αντίθετα για τον Αριστοτέλη η φαντασία είναι microια αντιληπτική λειτουργία που προκαλείται από την αισθητηριακή αντίληψη και διαδραmicroατίζει σηmicroαντικό ρόλο στη διαδικασία της γνώσης

Στο πλαίσιο του ιδιόmicroορφου φιλοσοφικού εκλεκτικισmicroού τους οι βυζαντινοί θα αναζητήσουν στις δύο αρχαίες φιλοσοφικές παραδόσεις τη γνωσιοθεωρητική θεmicroελίωση (και τη νοmicroιmicroοποίηση) για τη δηmicroιουργία και τη χρήση της microιmicroητικής απεικόνισης του (υπερβατικού) προτύπου Έτσι η βυζαντινή φαντασία παρουσιάζεται ως microέρος του εγχειρήmicroατος για την αναζήτηση microιας υπερβατικής αλήθειας καθώς τίθεται microεταξύ εmicroπειρίας και κατανόησης είναι η διαδικασία σύνθεσης των εmicroπειρικών δεδοmicroένων και το προπαρασκευαστικό στάδιο για τη νοητική σύλληψη της εικόνας ως συmicroβόλου

Ίσως δεν θα ήταν υπερβολική η διαπίστωση ότι τελικά οι βυζαντινοί στοχαστές δεν αρκέστηκαν microόνο στη γόνιmicroη αφοmicroοίωση βασικών αρχών της αρχαιοελληνικής σκέψης προκειmicroένου να διατυπώσουν τη δική τους θέση αλλά πραγmicroατοποίησαν και σε ορισmicroένα σηmicroεία microια υπέρβαση Η βυζαντινή φαντασία δεν είναι παθητική διότι αφού προσλάβει ένδον το γνωστόν το επεξεργάζεταιmiddot όmicroως δεν είναι ενεργητική όπως η στωική φαντασία δεν καταλαmicroβάνει απλώς τα αισθητηριακά δεδοmicroένα αλλά microπορεί να ανεξαρτητοποιηθεί από αυτά ndashέστω και αν αυτή η ανεξαρτησία σηmicroαίνει την καταδίκη της

Οι βυζαντινοί στοχαστές διακρίνουν δύο σηmicroασίες της έννοιας (α) τη φαντασία ως αντιληπτικό στάδιο που παραπέmicroπει στην αριστοτελική παράδοση και νοmicroιmicroοποιεί την αναγωγική χρήση της εικόνας και (β) τη φαντασία ως διαδικασία δηmicroιουργίας νοητικών εικόνων και ως πηγή έmicroπνευσης για εικόνες ζωγραφικής

22

Η αισθητική της microεταmicroφίεσης

Νίκος Ψιλάκης Συγγραφέας

Οι εθιmicroικές αποκριάτικες microεταmicroφιέσεις της Κρήτης απηχούν την lsquoαισθητική της παρωδίαςrsquo και την τάση διακωmicroώδησης που αποσκοπεί στην πρόκληση ευθυmicroίας Ωστόσο η χρήση αρχέγονων γονιmicroικών και αναπαραγωγικών συmicroβόλων καθώς και οι ειδικοί χοροί (όπως ο laquoαρκουδιάρηςraquo των ανατολικών υπωρειών του Ψηλορείτη) αποτελούν στοιχεία που συνδέουν τα κυρίαρχα ως τη δεκαετία του 1960 αποκριάτικα δρώmicroενα microε τις τελετές γονιmicroότητας

Στην εισήγηση εξετάζονται microερικές από τις πιο χαρακτηριστικές ανθρωποmicroορφικές microάσκες της Κρήτης η κατασκευή τους και ο τρόπος microε τον οποίο απεικονίζεται η ανθρώπινη microορφή στις παραδοσιακές microεταmicroφιέσεις Επιπλέον διερευνάται η σύζευξη των αντιθέτων στα δρώmicroενα της Αποκριάς και της Καθαρής ∆ευτέρας όπως το ιερό και το ανίερο το ωραίο και το άσχηmicroο το σεmicroνό και το άσεmicroνο

23

24

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΟΜΙΛΗΤΩΝ

Αικατερινίδης Γεώργιος ∆ρ Φιλολογίας τ ∆ιευθυντής Ερευνών Κέντρου Λαογραφίας Ακαδηmicroίας Αθηνών Επίτιmicroος ∆ιδάκτωρ Τmicroήmicroατος Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανmicroίου Κρήτης

Ανδρουλιδάκης Κώστας Επ Καθηγητής Φιλοσοφίας Πανmicroιο Κρήτης

Αποστολοπούλου Γεωργία Καθηγήτρια Φιλοσοφίας Πανmicroιο Ιωαννίνων

Γεωργάκη Αναστασία Λέκτωρ Μουσικής Τεχνολογίας Πανmicroιο Αθηνών

∆ροσοφορίδου Ελένη ∆ρ Ιστορίας της τέχνης

Ζεiumlmicroπέκης Ιωάννης Αν Καθηγητής Φιλοσοφίας Πανεπιστήmicroιο Grenoble

Ζήβας ∆ιονύσης Οmicroότιmicroος Καθηγητής ΕΜΠ Πρόεδρος ∆Σ Ιδρύmicroατος lsquoΠαναγιώτη amp Έφης Μιχελήrsquo

Ζωγραφίδης Γιώργος Επ Καθηγητής Φιλοσοφίας Πανmicroιο Κρήτης

Καϊmicroάκης Παύλος Αν Καθηγητής Φιλοσοφίας Αριστοτέλειο Πανmicroιο Θεσσαλονίκης

Καλιγιάννης Μανόλης Zωγράφος τ ∆ιευθυντής Μουσείου Terriade

Κάλφας Βασίλης Καθηγητής Φιλοσοφίας Αριστοτέλειο Πανmicroιο Θεσσαλονίκης

Κουγιουmicroουτζάκης Γιάννης Καθηγητής Ψυχολογίας Πανmicroιο Κρήτης

Μαραγκός Γιώργος Αν Καθηγητής Φιλοσοφίας Πανmicroιο Κρήτης

Μαζοκοπάκη Αικατερίνη Υπ ∆ρ Αναπτυξιακής Ψυχολογίας

Μιράσγεζη Αθηνά ∆ρ Φιλοσοφίας Ειδικός Επιστήmicroων Πανmicroιο Αθηνών

Νικολακάκης Γιώργος Αν Καθηγητής Κοινωνικής Ανθρωπολογίας Πανmicroιο Κρήτης

Πάγκαλος Μιχάλης ∆ρ Φιλοσοφίας ∆ιδάσκων θέσης lsquoΜιχελήrsquo Πανmicroιο Κρήτης

Παπαδοπεράκη Ασπασία Γλύπτρια

Παπασταθόπουλος Στάθης ∆ρ Αναπτυξιακής Ψυχολογίας ∆ιδάσκων Π∆ 40780 Πανmicroιο Κρήτης

Παπαχριστόπουλος Νίκος ∆ρ Κοινωνιολογίας

Παρισάκη Θεόπη Αν Καθηγήτρια Φιλοσοφίας Αριστοτέλειο Πανmicroιο Θεσσαλονίκης

Πούλος Παναγιώτης Επ καθηγητής Φιλοσοφίας και Αισθητικής ΑΣΚΤ

Πρώιmicroος Κωνσταντίνος ∆ρ Φιλοσοφίας ∆ιδάσκων θέσης lsquoΜιχελήrsquo Πανmicroιο Κρήτης

Σταmicroατοπούλου ∆έσποινα Λέκτορας Ψυχολογίας Πανmicroιο Κρήτης

Φιολιτάκη Μαρία Υπ ∆ρ Φιλοσοφίας Πανmicroιο Κρήτης

Ψιλάκης Νίκος Συγγραφέας

12

κτλ) που εmicroφανίζονται στην αλληλεπίδραση βρέφους-σηmicroαντικού άλλου απέφερε ανέλπιστους καρπούς ενδεικτικούς του laquomicroουσικού νουraquo microε τον οποίο έρχεται στον κόσmicroο κάθε νεογνό και της laquomicroουσικής αλληλεπίδρασηςraquo microέσα στην οποία αναθρέφεται αναπτύσσεται εmicroποδίζεται καταστέλλεται ή εκτινάσσεται η microουσική ικανότητα διεργασία στην οποία ο ρόλος κάθε οικογενειακής ή τοπικής microικρο-κουλτούρας είναι τεράστιος Απουσία της microουσικής ικανότητας στα βρέφη ndashαmicroουσίαndash δηmicroιουργεί πολλά προβλήmicroατα στην ανάπτυξή τους

Η πρώτη οmicroιλήτρια θα παρουσιάσει ερευνητικό υλικό από το Εργαστήριο Ψυχολογίας του Τmicroήmicroατος Φιλοσοφικών και Κοινωνικών Σπουδών το οποίο microαρτυρεί τον έmicroφυτο εξοπλισmicroό των microουσικών ικανοτήτων κατά τον πρώτο χρόνο της ζωής στην παρουσία και στην απουσία microουσικών ερεθισmicroών και στην παρουσία και στην απουσία της microητέρας

Ο δεύτερος οmicroιλητής θα θίξει την καταγωγή την εξέλιξη και την ανάπτυξη της microουσικής σε επίπεδο ειδών Τα διεπιστηmicroονικά δεδοmicroένα συγκλίνουν στην ενίσχυση της άποψης ότι η microουσική ως microορφή επικοινωνίας προηγείται της εmicroφάνισης του είδους microας και microέσα στο είδος microας προηγείται της ανάδυσης της γλώσσας Βασικό κίνητρό της φαίνεται ότι είναι το microοίρασmicroα σε επίπεδο ατόmicroων και οmicroάδων ενώ microεγάλο microέρος της αισθητικής της δεν είναι καρπός microάθησης

Η microουσική εmicroπειρία ως ψυχονοητική λειτουργία

Γιώργος Μαραγκός Αν Καθηγητής Φιλοσοφίας

Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Αντιπαραβάλλοντας τη microουσική microε τη γλωσσική εmicroπειρία ο Ray Jackendoff έχει προτείνει ένα θεωρητικό πλαίσιο που περιλαmicroβάνει microια lsquoγενετική γραmicromicroατικήrsquo της τονικής microουσικής και ένα σύνολο από υποθέσεις σχετικά microε τις ψυχονοητικές λειτουργίες όσες είναι δυνατόν να συνυφαίνονται microε τη microουσική εmicroπειρία Οι υποθέσεις αυτές αφορούν την αντιληπτική και τη συγκινησιακή συνιστώσα του microουσικού βιώmicroατος και εν πολλοίς εξειδικεύουν στο microουσικό πεδίο γενικές υποθέσεις από τα πεδία της γνωσιακής ψυχολογίας και της φιλοσοφίας του νου Επί παραδείγmicroατι κατά τον Jackendoff η microουσική αντίληψη έχει ως υπόβαθρο έmicroφυτους microηχανισmicroούς ακουστικής οργάνωσης ως προς τη χρονική τη microελωδική και την αρmicroονική διάσταση Οι εν λόγω

13

microηχανισmicroοί πάντα κατά τον Jackendoff λειτουργούν σύmicroφωνα microε το σχήmicroα της παράλληλης επεξεργασίας Από την άλλη η microουσική απόλαυση είναι δυνατόν να θεωρηθεί ότι σχετίζεται microε ένα σχετικά lsquoστεγανόrsquo microηχανισmicroό διά του οποίου η microουσική αντίληψη και συγκινησιακή απόκριση συντίθενται ως ολική microουσική εmicroπειρία

Το πρόσωπο στο έργο του James Ensor

Αθηνά Μιράσγεζη ∆ρ Φιλοσοφίας Ειδικός Επιστήmicroων

Τmicroήmicroα Φιλοσοφίας Παιδαγωγικής amp Ψυχολογίας Πανεπιστήmicroιο Αθηνών

Το έργο του Βέλγου ζωγράφου James Ensor χαρακτηρίζεται από microια ταυτόχρονη εmicromicroονή στο καρναβάλι και στον θάνατο Μεταmicroφιεσmicroένοι και σκελετοί συνυπάρχουν στους πίνακές του Η microάσκα είναι η κυρίαρχη microορφή ndash το γυmicroνό ανθρώπινο κρανίο θα είναι η πίσω όψη της microάσκας Οι σκελετοί κυκλοφορούν ντυmicroένοι όπως οι άνθρωποι Οι άνθρωποι φορούν τη microάσκα για πρόσωπο δεν έχουν άλλο πρόσωπο από τη microάσκα Μάσκες άσπρες αλλά και ροδαλές που τίποτα δεν προδίδει ότι είναι microάσκες παρά microόνο το τέρmicroα τους αφήνουν γρήγορα ακάλυπτο το κεφάλι ενός ανυποψίαστου ανθρώπου Αφθονούν όmicroως και οι ασώmicroατες microάσκες που περιτριγυρίζουν περικυκλώνουν πνίγουν τα ζωντανά πρόσωπα ndashτα ζωντανά πρόσωπα θα χρησιmicroοποιηθούν ως έσχατες microάσκες

Τα ερωτήmicroατα που γεννιούνται είναι πολλά Η microάσκα αποκαλύπτει ή αποκρύπτει Απελευθερώνει ή φυλακίζει Το σώmicroα που έχει για κεφάλι microια microάσκα είναι άψυχο όπως αυτή ή δίνει αυτό ψυχή στη microάσκα και τελικά η microάσκα τού παίρνει την ψυχή του για να ζήσει αυτή Βλέπουmicroε ανθρώπους που φορούν microάσκες ή microάσκες που έχουν microεταmicroφιεστεί σε ανθρώπους

Η microάσκα έλκει την καταγωγή της από τους θεούς τον θάνατο και το θέατρο Ο ρόλος της microάσκας στο έργο του Ensor θα γίνει πιο κατανοητός microέσα από microια διεπιστηmicroονική θεώρηση της microάσκας (ανθρωπολογική ψυχολογική)

14

Κοινωνία και οργάνωση του χώρου στη νήσο Γαύδο

Γιώργος Νικολακάκης Αν Καθηγητής Κοινωνικής Ανθρωπολογίας

Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Μια ανθρωπολογική και ιστορική προσέγγιση των κοινωνικών και οικονοmicroικών διαδικασιών που microορφοποίησαν ένα microοντέλο οργάνωσης του χώρου

Γίνονται αναφορές στη microορφή εγκατάστασης και κατοίκησης καθώς και στην αξιοποίηση και εκmicroετάλλευση του χώρου

Η νεωτερικότητα ως ροmicroαντική υποκειmicroενικότητα

Μιχάλης Πάγκαλος ∆ρ Φιλοσοφίας ∆ιδάσκων στη θέση lsquoΜιχελήrsquo

Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

1 Η απόσχιση της καντιανής αισθητικής από τους κανόνες της αρχαίας

Ποιητικής 2 Η νιτσεϊκή lsquoαποθέωσηrsquo της τέχνης και του καλλιτέχνη 3 Thomas Mann η φιγούρα του ροmicroαντικού καλλιτέχνη microέσα στη ναζιστική

ιδεολογία 4 Ολοκληρωτισmicroός η τέχνη ως πολιτική θρησκεία 5 Αναπαράσταση versus έκφρασης Η αξία της επιστροφής στην αρχαία

Ποιητική Θα microελετήσουmicroε την έννοια της laquoροmicroαντικής υποκειmicroενικότηταςraquo ως έννοια-κλειδί προκειmicroένου να κατανοήσουmicroε το φαινόmicroενο της νεωτερικότητας Η θέση ότι η τέχνη αποτελεί την πλέον αξιόπιστη lsquoανθρωπολογίαrsquo της εποχής microας έχει υποστηριχτεί microεταξύ άλλων και από τον καναδό φιλόσοφο Charles Taylor στο microνηmicroειώδες έργο του Sources of the Self (1989)

Θα εξετάσουmicroε ορισmicroένες βασικές κατηγορίες της καντιανής αισθητικής οι οποίες αποmicroάκρυναν ρητά την τέχνη από τον ορισmicroό που της είχε δώσει ο Αριστοτέλης στην Ποιητική του δηλ ως microιmicroήσεως πράξεως αποσκοπούσας στη διέγερση του φιλανθρώπου στοιχείου microέσα στον άνθρωπο

Περνώντας αναγκαίως από τον σταθmicroό-Νίτσε θα δούmicroε να ιχνογραφείται ενώπιόν microας ο νεωτερικός (microετα)-ροmicroαντικός καλλιτέχνης

15

και η νεωτερική έννοια της καλλιτεχνικής συγκίνησης και του συναισθήmicroατος Το ροmicroαντικό έργο τέχνης δεν ενσωmicroατώνεται πλέον στη microεγάλη κλίmicroακα του όντος (Α Lovejoy The great Chain of Being 1964) αλλά την παραβιάζει και την διαρρηγνύει διανοίγοντας τη δυνατότητα microιας διαρραγής του αρχαίου κόσmicroου microέσω της ανάδυσης της νεωτερικής ροmicroαντικής υποκειmicroενικότητας

Με αφετηρία τις microεγάλες λογοτεχνικές συνθέσεις των Thomas Mann και Robert Musil θα δούmicroε ακολούθως τον τρόπο microε τον οποίο η ανωτέρω φιγούρα του ροmicroαντικού καλλιτέχνη εργαλειοποιήθηκε και διαστρεβλώθηκε προκειmicroένου να υπηρετήσει τους σκοπούς του ναζιστικού κράτους στο οποίο η laquoτέχνηraquo αποτέλεσε ισχυρό υποκατάστατο της θρησκείας Η άποψη ότι ο ολοκληρωτισmicroός υπήρξε microια laquoπολιτική θρησκείαraquo που εσωκλείει microια laquoροmicroαντικήraquo ρίζα έχει microεταξύ άλλων υποστηριχτεί από τον φιλόσοφο Philippe Lacoue-Labarthe (Le mythe nazi 1991) και από τον γνωστό γάλλο ανθρωπολόγο Louis Dumont (Essais sur lrsquoIndividualisme 1983)

Τη στιγmicroή λοιπόν που η ροmicroαντική ιδέα της έκφρασης καταδεικνύει microε την εργαλειοποίησή της από τον ναζισmicroό τα όριά της το κρίσιmicroο ερώτηmicroα που τίθεται είναι εάν η αρχαιοελληνική έννοια της microίmicroησης microπορεί να ενοφθαλmicroίζει ακόmicroη microια καίρια σηmicroασία για την κατανόηση της σύγχρονης καλλιτεχνικής δηmicroιουργίας Το ερώτηmicroα αυτό το οποίο θεωρώ αποφασιστικό τόσο για την κατανόηση της τέχνης όσο και για εκείνην της νεωτερικότητας αποτελεί τον άξονα περιστροφής της παρούσας εργασίας Μέτρα microέτρησης της Ελληνικής Αρχαιότητας και η χρυσή τοmicroή

ο lsquoθησαυρόςrsquo των Σιφνίων

Ασπασία Παπαδοπεράκη Γλύπτρια

Τα 16 microοιράσmicroατα των ποδών της Ελληνικής Αρχαιότητας στα microοιράσmicroατά τους έχουν microια απόλυτη αναλογική σχέση microε το ανθρώπινο σώmicroα έτσι ώστε χρησιmicroοποιώντας τα σαν εργαλεία ο αρχαίος καλλιτέχνης απέδωσε αρmicroονικά ναούς και γλυπτά που προέκυπταν από την εικονιστική οικειότητα microε το ανθρώπινο σώmicroα Στον lsquoΘησαυρόrsquo των Σιφνίων στους ∆ελφούς έχουmicroε ένα αντιπροσωπευτικό δείγmicroα γεωmicroετρικής τελειότητας καλυmicromicroένο εκπληκτικά ώστε να δίδεται microε απλότητα η οmicroορφιά και microε κυρίαρχη

16

θέση η γλυπτική Ένα από τα microεγαλύτερα αριστουργήmicroατα της αρχαϊκής γλυπτικής Στη microελέτη αποκαλύπτεται microια λογική και συνειδητή σύνθεση στη δοmicroή microε έντονη την εντύπωση της υπολογισmicroένης αρmicroονίας Αυτή η microελέτη φανερώνει ένα δείγmicroα της υψηλής συνύπαρξης των microαθηmicroατικών και της αίσθησης microε την επεξεργασία των δεδοmicroένων της Η αρχιτεκτονική microεταφορά του σώmicroατος φαντασίας οίκηση

Στάθης Παπασταθόπουλος

∆ρ Αναπτυξιακής Ψυχολογίας ∆ιδάσκων microε το Π∆ 40780 Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Σκοπός αυτής της ανακοίνωσης είναι να παρουσιαστούν κάποιοι lsquoβασικοί τρόποιrsquo της εmicroπειρίας που αν και δεν microπορούν να χαρακτηριστούν έmicroφυτοι συγκροτούνται αναπτυξιακά ως θεmicroελιώδεις οργανωτικοί τρόποι της εmicroπειρίας Θα γίνει αναφορά στο laquoσωmicroατικό σχήmicroαraquo και τον ρόλο που αναλαmicroβάνει στην ενοποίηση και οργάνωση του βασικού τρόπου επαφής του προσώπου microε το περιβάλλον την αντίληψη Η αντίληψη είναι microια ενεργητική διαδικασία οργανωmicroένη αλληλοδραστικά και πρωταρχικά διυποκειmicroενικά Η φαντασία εκδιπλώνει και συγκροτεί έναν χώρο microεταφοράς συνάντησης και συγκρότησης νοηmicroάτων από διάφορους τοmicroείς της εmicroπειρίας όπου η νοηmicroατοδότηση και ανανοηmicroατοδότηση γίνεται επί τη βάσει των σωmicroατικών βιωmicroατικών τρόπων Θα γίνει microια προσπάθεια να περιγραφεί πώς η αρχιτεκτονική εmicroπειρία καθορίζεται σε αυτό το πλαίσιο

O Λακάν το Ωραίο και το έργο τέχνης

Νίκος Παπαχριστόπουλος ∆ρ Κοινωνιολογίας ∆ιδάσκων microε το Π∆ 40780

Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Στο έβδοmicroο Σεmicroινάριο microε τίτλο Η ηθική της ψυχανάλυσης ο Λακάν διατυπώνει έναν λόγο για το Ωραίο και την έννοια της οmicroορφιάς σε σχέση microε την περίπτωση της Αντιγόνης Το Ωραίο εντοπίζεται στην ένωση microε τον θάνατο τον δεύτερο θάνατο της Αντιγόνης όπως τον

17

εκφράζει ο χορός στην τραγωδία του Σοφοκλή Το microοτίβο του δεύτερου θανάτου ως αποτύπωση του Ωραίου ένα microοτίβο που κυριαρχεί και στα έργα του Σαντ στον οποίο αναφέρεται διεξοδικά ο Λακάν στο ίδιο Σεmicroινάριο επαναπροσδιορίζει και τη σχέση του αισθητικά καλού microε την καλλιτεχνική δηmicroιουργία το έργο τέχνης στη λακανική θεωρία έρχεται να εγγραφεί σε ένα κενό σε ένα χάσmicroα στην ανολοκλήρωτη σχέση του υποκειmicroένου microε το φροϋδικό Πράγmicroα Θα γίνει microια συνοπτική παρουσίαση της θέσης αυτής

Η ζωγραφική microίmicroηση στον Αριστοτέλη

Θεόπη Παρισάκη Αν Καθηγήτρια Φιλοσοφίας

Τmicroήmicroα Φιλοσοφίας amp Παιδαγωγικής Αριστοτέλειο Πανεπιστήmicroιο Θεσσαλονίκης

Ο Αριστοτέλης όπως και ο Πλάτων δεν ασχολείται συστηmicroατικά microε τη ζωγραφική αλλά την χρησιmicroοποιεί συχνά ως αναλογία για να διατυπώσει τις σκέψεις του για την ποίηση Ακολουθώντας τον Πλάτωνα εντάσσει τη ζωγραφική ndashmicroαζί microε τη γλυπτική την ποίηση τη microουσική και τον χορόndash στις microιmicroητικές τέχνες και επιχειρεί να προσδιορίσει το είδος ή τον τρόπο της microίmicroησης που προσιδιάζει στην καθεmicroιά

Ο Αριστοτέλης εκκινεί από την πλατωνική αντίληψη για την καλλι-τεχνική microίmicroηση που βασίζεται στο microοντέλο της οmicroοιότητας Η οmicroοιότητα όmicroως στην περίπτωση της ζωγραφικής microίmicroησης λειτουργεί εν είδει συmicro-βόλου καθώς τα καλλιτεχνικά microέσα της ζωγραφικής (σχήmicroατα χρώmicroα-τα) χαρακτηρίζονται ως lsquoσηmicroείαrsquo χαρακτήρων ή συναισθηmicroατικών κατα-στάσεων σε αντίθεση προς τα καλλιτεχνικά microέσα της microουσικής (ρυθmicroός microελωδία) τα οποία χαρακτηρίζονται ως microιmicroητικά lsquoοmicroοιώmicroατάrsquo τους

Η παραπάνω άποψη του Αριστοτέλη για την οmicroοιότητα θα συσχετισθεί microε εκείνη του γνωστικού χαρακτήρα της αισθητικής εmicroπειρίας προκειmicroένου να αντληθούν ορισmicroένα συmicroπεράσmicroατα ως προς τη microορφή της ζωγραφικής microίmicroησης στον Αριστοτέλη

18

Η έννοια του laquoβλέπω-εντόςraquo και η συγκρότηση της φιλοσοφικής αισθητικής

του Ρίτσαρντ Βόλχαϊmicro

Παναγιώτης Πούλος Επ Καθηγητής Φιλοσοφίας amp Αισθητικής Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών

Στο αισθητικό έργο του Άγγλου φιλοσόφου Ρίτσαρντ Βόλχαϊmicro (Richard Wollheim 1923-2003) συmicroπλέουν επιχειρήmicroατα και θεωρήσεις που αντλούν την εγκυρότητά τους από διαφορετικούς γνωστικούς κλάδους και ποικίλες καλλιτεχνικές πρακτικές Στην απόπειρά microας να εντοπίσουmicroε το νήmicroα που διατρέχει αυτό το πολυσχιδές έργο θα εξετάσουmicroε τον ρόλο που διαδραmicroατίζουν η παράσταση και η αντίληψη στην αργόσυρτη συγκρότηση της έννοιας του laquoβλέπω-εντόςraquo (seeing-in) κατrsquo αντιδιαστολή προς άλλες αισθητικές και φιλοσοφικές προσεγγίσεις Το νήmicroα αυτό το οποίο σχετίζεται microε microια προθεσιακή και υφολογική θεώρηση του εικαστικού νοήmicroατος microας επιτρέπει να κατανοήσουmicroε καλύτερα microε ποιον τρόπο ο Βόλχαϊmicro διευρύνει το βεληνεκές της θεωρίας της τέχνης

Ο καθρέφτης και το microέτρο οι microεταφυσικές και ηθικές διαστάσεις της πλατωνικής κριτικής των τεχνών

στο 10ο βιβλίο της Πολιτείας

Κωνσταντίνος Β Πρώιmicroος ∆ρ Φιλοσοφίας ∆ιδάσκων στη θέση lsquoΜιχελήrsquo

Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Η κριτική της ποίησης και των συναφών microε αυτήν microιmicroητικών τεχνών η οποία αναπτύσσεται στο 10ο βιβλίο της Πολιτείας έχει γίνει συχνά στόχος κριτικής από επιφανείς microελετητές του Πλάτωνα όπως o Γρηγόρης Βλαστός η Julia Annas και ο Αλέξανδρος Νεχαmicroάς Ο Πλάτων έχει κατη-γορηθεί για υπερβολική αυστηρότητα που έρχεται σε αντίθεση microε προγε-νέστερα βιβλία της Πολιτείας για παραδοξολογία αφέλεια και αυταρχι-κότητα ιδιαίτερα στο σηmicroείο που συγκρίνει τους καλλιτέχνες microε αυτούς που αρκούνται να κρατούν έναν καθρέφτη για να αναπαράγουν τα πράγ-microατα γύρω τους Η ρητή άρνηση του Πλάτωνα στο 10ο βιβλίο να αναγνω-ρίσει οποιαδήποτε αυτονοmicroία στην αισθητική και η πρόθεσή του να

19

υπαγάγει την καλλιτεχνική δηmicroιουργία σε εξωαισθητικά πολιτικά κριτή-ρια δεν φανερώνει έναν υποβιβασmicroό της τέχνης όπως πολλοί πιστεύουν

Θα υποστηρίξω ότι η εικονοκλαστική λογοκρισία του Πλάτωνα δείχνει αντιθέτως κάποιον που δίνει στην τέχνη microεγάλη αξία και γιrsquo αυτό ακριβώς πασχίζει πάση θυσία να ελέγξει πολιτικά την πρόσληψή της Η τέχνη για τον Πλάτωνα έχει microια ευρεία microεταφυσική και ηθική σηmicroασία την οποία είναι φυσικό να παρεξηγούν όσοι προσδοκούν microια αισθητική αντιmicroετώπισή της η οποία του είναι microάλλον αδιάφορη Αν όντως η τέχνη καλύπτει ένα ευρύ φάσmicroα δηmicroιουργικών δραστηριοτήτων έχει όπως κάθε ανθρώπινη δηmicroιουργία microια έmicromicroεση και microακρινή σχέση microε τις ακλόνητες και αιώνιες ιδέες τις οποίες δεν έφτιαξε ποτέ ανθρώπινο χέρι Η τέχνη γιrsquo αυτό δεν παρουσιάζει παρά την ίδια την πραγmicroατικότητα ή καλύτερα το αντεστραmicromicroένο είδωλό της σrsquo ένα πλαίσιο το οποίο βοηθά microε τις ανθρωποκεντρικές παραmicroέτρους του τον προσανατολισmicroό όπως ακριβώς κι ένας καθρέφτης Αν όmicroως κανείς ενδιαφέρεται για την ουσία της πραγmicroατικότητας για ότι υπερβαίνει αλλά και καθορίζει τον άνθρωπο τότε θα στραφεί προς το microέτρο που είναι ένας τρόπος για να συλλάβει όλα όσα δεν έχουν δηmicroιουργηθεί από τον ίδιο Αν η τέχνη microάς δίνει microια εποπτεία κι ένα όριο του ανθρώπινου η microέτρηση microας προσφέρει microια ιδέα για τον υπεράνθρωπο χώρο των αληθειών που περισσότερο από όλα microας καθορίζουν Καθρέφτης και microέτρο ορίζουν τελικά microε microεταφορικό τρόπο την ηθική και microεταφυσική διάσταση της ανθρώπινης δραστηριότητας συναρτώντας τη microία από την άλλη και δηmicroιουργώντας έναν κόσmicroο στον οποίο η τέχνη είναι πέραν της αισθητικής

Η γλώσσα των συναισθηmicroάτων και η γλώσσα της Τέχνης εκφραστική-φυσιογνωmicroική αντίληψη και το νόηmicroα της εικόνας

∆έσποινα Σταmicroατοπούλου

Λέκτορας Ψυχολογίας Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Η ανακοίνωση αυτή αναφέρεται σε ένα ερευνητικό πρόγραmicromicroα που επικεντρώνεται σε ενδο-πολιτισmicroικές και δια-πολιτισmicroικές διαφοροποιήσεις της αντιληπτικής εmicroπειρίας καλλιτεχνικών microη-αναπαραστατικών γραmicromicroικών σχεδίων τα οποία παρουσιάζουν την υποκειmicroενική εmicroπειρία των συναισθηmicroάτων του Φόβου και της Αγαλλίασης σε Έλληνες και Καναδούς φοιτητές Η επικοινωνιακή

20

δυνατότητα των εικόνων αυτών αντιπαραβάλλεται microε αντίστοιχα ερευνητικά δεδοmicroένα που αφορούν την επικοινωνιακή δυνατότητα των παραπάνω συναισθηmicroατικών καταστάσεων όταν αυτές διατυπώνονται microέσα από λέξεις-έννοιες

Το ερευνητικό υλικό αποτελείται από σχέδια που δηmicroιούργησαν Έλληνες φοιτητές της ΑΣΚΤ Η ανάλυση των αποτελεσmicroάτων υπέδειξε ότι οι αξιολογήσεις των υποκειmicroένων της έρευνας στις λέξεις-έννοιες που δηλώνουν την υποκειmicroενική εmicroπειρία των συναισθηmicroάτων του Φόβου και της Αγαλλίασης δείχνουν να συγκροτούνται περισσότερο δηλωτικά και αναφορικά εφόσον οι αξιολογήσεις αυτές σχηmicroατίζονται κυρίως στη βάση εκτιmicroήσεων που αφορούν τον εαυτό Αντιθέτως οι αξιολογήσεις των εικόνων έχουν περισσότερο συν-δηλωτικό και υπονοούmicroενο χαρακτήρα εφόσον οι εικόνες κρίνονται περισσότερο σε σχέση microε κιναισθητικές αισθητηριο-αντιληπτικές και συγκινησιακές διαδικασίες Η δια-πολιτισmicroική επικοινωνία στο επίπεδο των εννοιών και κυρίως του θετικού συναισθήmicroατος της Αγαλλίασης δείχνει να είναι αρκετά προβληmicroατική υποδεικνύοντας στερεοτυπική επεξεργασία από τα υποκείmicroενα της έρευνας Αντιθέτως η δια-πολιτισmicroική δυνατότητα επικοινωνίας σε σχέση microε τις εικόνες εmicroφανίζεται ισχυρή ιδίως σε σχέση microε τη microη-αναπαραστατική εικόνα που παριστά τη συναισθηmicroατική εmicroπειρία του Φόβου Παραλλήλως microέσα από τα ερευνητικά αποτελέσmicroατα αναφαίνεται και η σχετική αντιστοιχία εικόνας και λέξεως-έννοιας σε σχέση microε το αρνητικό συναίσθηmicroα του Φόβου

Τα παραπάνω ευρήmicroατα υποδεικνύουν ότι υπάρχει ένα κοινό laquoεmicroπειριακόraquo πλαίσιο συγκρότησης του νοήmicroατος κατά την αντιληπτική διαδικασία που δίνει έmicroφαση στις δυναmicroικές και συναισθηmicroατικές ποιότητες της αντιληπτικής εmicroπειρίας (εκφραστική και φυσιογνωmicroική αντίληψη) και προτείνει τη βαθιά σχέση microεταξύ δράσης αντίληψης και συναισθήmicroατος η οποία διαmicroορφώνει το πεδίο του υπονοούmicroενου νοήmicroατος και δηmicroιουργεί ταυτοχρόνως το διυποκειmicroενικό επίπεδο επικοινωνίας microεταξύ θεατή και καλλιτέχνη

Τέλος τα αποτελέσmicroατα σχολιάζονται σε σχέση microε τα χαρακτηριστικά του lsquoστυλrsquo και της lsquoδιάθεσηςrsquo στα έργα Τέχνης καθώς επίσης και microε τη λειτουργία των αρνητικών συναισθηmicroάτων στην Τέχνη και τη διαδικασία της εν-συναίσθησης

21

Φαντασία και εικόνα η θεmicroελίωση της microιmicroητικής απεικόνισης στη βυζαντινή αισθητική

Μαρία Φιολιτάκη

Υπ ∆ρ Φιλοσοφίας Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Η έννοια της φαντασίας κληροδοτείται από την αρχαιοελληνική

στη βυζαντινή σκέψη microε όλο το παραδοσιακό φορτίο της Στην πλατωνική φιλοσοφία ως φαντασία νοείται ο συνδυασmicroός των λειτουργιών της αίσθησης και της κρίσης (της δόξας) Αντίθετα για τον Αριστοτέλη η φαντασία είναι microια αντιληπτική λειτουργία που προκαλείται από την αισθητηριακή αντίληψη και διαδραmicroατίζει σηmicroαντικό ρόλο στη διαδικασία της γνώσης

Στο πλαίσιο του ιδιόmicroορφου φιλοσοφικού εκλεκτικισmicroού τους οι βυζαντινοί θα αναζητήσουν στις δύο αρχαίες φιλοσοφικές παραδόσεις τη γνωσιοθεωρητική θεmicroελίωση (και τη νοmicroιmicroοποίηση) για τη δηmicroιουργία και τη χρήση της microιmicroητικής απεικόνισης του (υπερβατικού) προτύπου Έτσι η βυζαντινή φαντασία παρουσιάζεται ως microέρος του εγχειρήmicroατος για την αναζήτηση microιας υπερβατικής αλήθειας καθώς τίθεται microεταξύ εmicroπειρίας και κατανόησης είναι η διαδικασία σύνθεσης των εmicroπειρικών δεδοmicroένων και το προπαρασκευαστικό στάδιο για τη νοητική σύλληψη της εικόνας ως συmicroβόλου

Ίσως δεν θα ήταν υπερβολική η διαπίστωση ότι τελικά οι βυζαντινοί στοχαστές δεν αρκέστηκαν microόνο στη γόνιmicroη αφοmicroοίωση βασικών αρχών της αρχαιοελληνικής σκέψης προκειmicroένου να διατυπώσουν τη δική τους θέση αλλά πραγmicroατοποίησαν και σε ορισmicroένα σηmicroεία microια υπέρβαση Η βυζαντινή φαντασία δεν είναι παθητική διότι αφού προσλάβει ένδον το γνωστόν το επεξεργάζεταιmiddot όmicroως δεν είναι ενεργητική όπως η στωική φαντασία δεν καταλαmicroβάνει απλώς τα αισθητηριακά δεδοmicroένα αλλά microπορεί να ανεξαρτητοποιηθεί από αυτά ndashέστω και αν αυτή η ανεξαρτησία σηmicroαίνει την καταδίκη της

Οι βυζαντινοί στοχαστές διακρίνουν δύο σηmicroασίες της έννοιας (α) τη φαντασία ως αντιληπτικό στάδιο που παραπέmicroπει στην αριστοτελική παράδοση και νοmicroιmicroοποιεί την αναγωγική χρήση της εικόνας και (β) τη φαντασία ως διαδικασία δηmicroιουργίας νοητικών εικόνων και ως πηγή έmicroπνευσης για εικόνες ζωγραφικής

22

Η αισθητική της microεταmicroφίεσης

Νίκος Ψιλάκης Συγγραφέας

Οι εθιmicroικές αποκριάτικες microεταmicroφιέσεις της Κρήτης απηχούν την lsquoαισθητική της παρωδίαςrsquo και την τάση διακωmicroώδησης που αποσκοπεί στην πρόκληση ευθυmicroίας Ωστόσο η χρήση αρχέγονων γονιmicroικών και αναπαραγωγικών συmicroβόλων καθώς και οι ειδικοί χοροί (όπως ο laquoαρκουδιάρηςraquo των ανατολικών υπωρειών του Ψηλορείτη) αποτελούν στοιχεία που συνδέουν τα κυρίαρχα ως τη δεκαετία του 1960 αποκριάτικα δρώmicroενα microε τις τελετές γονιmicroότητας

Στην εισήγηση εξετάζονται microερικές από τις πιο χαρακτηριστικές ανθρωποmicroορφικές microάσκες της Κρήτης η κατασκευή τους και ο τρόπος microε τον οποίο απεικονίζεται η ανθρώπινη microορφή στις παραδοσιακές microεταmicroφιέσεις Επιπλέον διερευνάται η σύζευξη των αντιθέτων στα δρώmicroενα της Αποκριάς και της Καθαρής ∆ευτέρας όπως το ιερό και το ανίερο το ωραίο και το άσχηmicroο το σεmicroνό και το άσεmicroνο

23

24

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΟΜΙΛΗΤΩΝ

Αικατερινίδης Γεώργιος ∆ρ Φιλολογίας τ ∆ιευθυντής Ερευνών Κέντρου Λαογραφίας Ακαδηmicroίας Αθηνών Επίτιmicroος ∆ιδάκτωρ Τmicroήmicroατος Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανmicroίου Κρήτης

Ανδρουλιδάκης Κώστας Επ Καθηγητής Φιλοσοφίας Πανmicroιο Κρήτης

Αποστολοπούλου Γεωργία Καθηγήτρια Φιλοσοφίας Πανmicroιο Ιωαννίνων

Γεωργάκη Αναστασία Λέκτωρ Μουσικής Τεχνολογίας Πανmicroιο Αθηνών

∆ροσοφορίδου Ελένη ∆ρ Ιστορίας της τέχνης

Ζεiumlmicroπέκης Ιωάννης Αν Καθηγητής Φιλοσοφίας Πανεπιστήmicroιο Grenoble

Ζήβας ∆ιονύσης Οmicroότιmicroος Καθηγητής ΕΜΠ Πρόεδρος ∆Σ Ιδρύmicroατος lsquoΠαναγιώτη amp Έφης Μιχελήrsquo

Ζωγραφίδης Γιώργος Επ Καθηγητής Φιλοσοφίας Πανmicroιο Κρήτης

Καϊmicroάκης Παύλος Αν Καθηγητής Φιλοσοφίας Αριστοτέλειο Πανmicroιο Θεσσαλονίκης

Καλιγιάννης Μανόλης Zωγράφος τ ∆ιευθυντής Μουσείου Terriade

Κάλφας Βασίλης Καθηγητής Φιλοσοφίας Αριστοτέλειο Πανmicroιο Θεσσαλονίκης

Κουγιουmicroουτζάκης Γιάννης Καθηγητής Ψυχολογίας Πανmicroιο Κρήτης

Μαραγκός Γιώργος Αν Καθηγητής Φιλοσοφίας Πανmicroιο Κρήτης

Μαζοκοπάκη Αικατερίνη Υπ ∆ρ Αναπτυξιακής Ψυχολογίας

Μιράσγεζη Αθηνά ∆ρ Φιλοσοφίας Ειδικός Επιστήmicroων Πανmicroιο Αθηνών

Νικολακάκης Γιώργος Αν Καθηγητής Κοινωνικής Ανθρωπολογίας Πανmicroιο Κρήτης

Πάγκαλος Μιχάλης ∆ρ Φιλοσοφίας ∆ιδάσκων θέσης lsquoΜιχελήrsquo Πανmicroιο Κρήτης

Παπαδοπεράκη Ασπασία Γλύπτρια

Παπασταθόπουλος Στάθης ∆ρ Αναπτυξιακής Ψυχολογίας ∆ιδάσκων Π∆ 40780 Πανmicroιο Κρήτης

Παπαχριστόπουλος Νίκος ∆ρ Κοινωνιολογίας

Παρισάκη Θεόπη Αν Καθηγήτρια Φιλοσοφίας Αριστοτέλειο Πανmicroιο Θεσσαλονίκης

Πούλος Παναγιώτης Επ καθηγητής Φιλοσοφίας και Αισθητικής ΑΣΚΤ

Πρώιmicroος Κωνσταντίνος ∆ρ Φιλοσοφίας ∆ιδάσκων θέσης lsquoΜιχελήrsquo Πανmicroιο Κρήτης

Σταmicroατοπούλου ∆έσποινα Λέκτορας Ψυχολογίας Πανmicroιο Κρήτης

Φιολιτάκη Μαρία Υπ ∆ρ Φιλοσοφίας Πανmicroιο Κρήτης

Ψιλάκης Νίκος Συγγραφέας

13

microηχανισmicroοί πάντα κατά τον Jackendoff λειτουργούν σύmicroφωνα microε το σχήmicroα της παράλληλης επεξεργασίας Από την άλλη η microουσική απόλαυση είναι δυνατόν να θεωρηθεί ότι σχετίζεται microε ένα σχετικά lsquoστεγανόrsquo microηχανισmicroό διά του οποίου η microουσική αντίληψη και συγκινησιακή απόκριση συντίθενται ως ολική microουσική εmicroπειρία

Το πρόσωπο στο έργο του James Ensor

Αθηνά Μιράσγεζη ∆ρ Φιλοσοφίας Ειδικός Επιστήmicroων

Τmicroήmicroα Φιλοσοφίας Παιδαγωγικής amp Ψυχολογίας Πανεπιστήmicroιο Αθηνών

Το έργο του Βέλγου ζωγράφου James Ensor χαρακτηρίζεται από microια ταυτόχρονη εmicromicroονή στο καρναβάλι και στον θάνατο Μεταmicroφιεσmicroένοι και σκελετοί συνυπάρχουν στους πίνακές του Η microάσκα είναι η κυρίαρχη microορφή ndash το γυmicroνό ανθρώπινο κρανίο θα είναι η πίσω όψη της microάσκας Οι σκελετοί κυκλοφορούν ντυmicroένοι όπως οι άνθρωποι Οι άνθρωποι φορούν τη microάσκα για πρόσωπο δεν έχουν άλλο πρόσωπο από τη microάσκα Μάσκες άσπρες αλλά και ροδαλές που τίποτα δεν προδίδει ότι είναι microάσκες παρά microόνο το τέρmicroα τους αφήνουν γρήγορα ακάλυπτο το κεφάλι ενός ανυποψίαστου ανθρώπου Αφθονούν όmicroως και οι ασώmicroατες microάσκες που περιτριγυρίζουν περικυκλώνουν πνίγουν τα ζωντανά πρόσωπα ndashτα ζωντανά πρόσωπα θα χρησιmicroοποιηθούν ως έσχατες microάσκες

Τα ερωτήmicroατα που γεννιούνται είναι πολλά Η microάσκα αποκαλύπτει ή αποκρύπτει Απελευθερώνει ή φυλακίζει Το σώmicroα που έχει για κεφάλι microια microάσκα είναι άψυχο όπως αυτή ή δίνει αυτό ψυχή στη microάσκα και τελικά η microάσκα τού παίρνει την ψυχή του για να ζήσει αυτή Βλέπουmicroε ανθρώπους που φορούν microάσκες ή microάσκες που έχουν microεταmicroφιεστεί σε ανθρώπους

Η microάσκα έλκει την καταγωγή της από τους θεούς τον θάνατο και το θέατρο Ο ρόλος της microάσκας στο έργο του Ensor θα γίνει πιο κατανοητός microέσα από microια διεπιστηmicroονική θεώρηση της microάσκας (ανθρωπολογική ψυχολογική)

14

Κοινωνία και οργάνωση του χώρου στη νήσο Γαύδο

Γιώργος Νικολακάκης Αν Καθηγητής Κοινωνικής Ανθρωπολογίας

Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Μια ανθρωπολογική και ιστορική προσέγγιση των κοινωνικών και οικονοmicroικών διαδικασιών που microορφοποίησαν ένα microοντέλο οργάνωσης του χώρου

Γίνονται αναφορές στη microορφή εγκατάστασης και κατοίκησης καθώς και στην αξιοποίηση και εκmicroετάλλευση του χώρου

Η νεωτερικότητα ως ροmicroαντική υποκειmicroενικότητα

Μιχάλης Πάγκαλος ∆ρ Φιλοσοφίας ∆ιδάσκων στη θέση lsquoΜιχελήrsquo

Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

1 Η απόσχιση της καντιανής αισθητικής από τους κανόνες της αρχαίας

Ποιητικής 2 Η νιτσεϊκή lsquoαποθέωσηrsquo της τέχνης και του καλλιτέχνη 3 Thomas Mann η φιγούρα του ροmicroαντικού καλλιτέχνη microέσα στη ναζιστική

ιδεολογία 4 Ολοκληρωτισmicroός η τέχνη ως πολιτική θρησκεία 5 Αναπαράσταση versus έκφρασης Η αξία της επιστροφής στην αρχαία

Ποιητική Θα microελετήσουmicroε την έννοια της laquoροmicroαντικής υποκειmicroενικότηταςraquo ως έννοια-κλειδί προκειmicroένου να κατανοήσουmicroε το φαινόmicroενο της νεωτερικότητας Η θέση ότι η τέχνη αποτελεί την πλέον αξιόπιστη lsquoανθρωπολογίαrsquo της εποχής microας έχει υποστηριχτεί microεταξύ άλλων και από τον καναδό φιλόσοφο Charles Taylor στο microνηmicroειώδες έργο του Sources of the Self (1989)

Θα εξετάσουmicroε ορισmicroένες βασικές κατηγορίες της καντιανής αισθητικής οι οποίες αποmicroάκρυναν ρητά την τέχνη από τον ορισmicroό που της είχε δώσει ο Αριστοτέλης στην Ποιητική του δηλ ως microιmicroήσεως πράξεως αποσκοπούσας στη διέγερση του φιλανθρώπου στοιχείου microέσα στον άνθρωπο

Περνώντας αναγκαίως από τον σταθmicroό-Νίτσε θα δούmicroε να ιχνογραφείται ενώπιόν microας ο νεωτερικός (microετα)-ροmicroαντικός καλλιτέχνης

15

και η νεωτερική έννοια της καλλιτεχνικής συγκίνησης και του συναισθήmicroατος Το ροmicroαντικό έργο τέχνης δεν ενσωmicroατώνεται πλέον στη microεγάλη κλίmicroακα του όντος (Α Lovejoy The great Chain of Being 1964) αλλά την παραβιάζει και την διαρρηγνύει διανοίγοντας τη δυνατότητα microιας διαρραγής του αρχαίου κόσmicroου microέσω της ανάδυσης της νεωτερικής ροmicroαντικής υποκειmicroενικότητας

Με αφετηρία τις microεγάλες λογοτεχνικές συνθέσεις των Thomas Mann και Robert Musil θα δούmicroε ακολούθως τον τρόπο microε τον οποίο η ανωτέρω φιγούρα του ροmicroαντικού καλλιτέχνη εργαλειοποιήθηκε και διαστρεβλώθηκε προκειmicroένου να υπηρετήσει τους σκοπούς του ναζιστικού κράτους στο οποίο η laquoτέχνηraquo αποτέλεσε ισχυρό υποκατάστατο της θρησκείας Η άποψη ότι ο ολοκληρωτισmicroός υπήρξε microια laquoπολιτική θρησκείαraquo που εσωκλείει microια laquoροmicroαντικήraquo ρίζα έχει microεταξύ άλλων υποστηριχτεί από τον φιλόσοφο Philippe Lacoue-Labarthe (Le mythe nazi 1991) και από τον γνωστό γάλλο ανθρωπολόγο Louis Dumont (Essais sur lrsquoIndividualisme 1983)

Τη στιγmicroή λοιπόν που η ροmicroαντική ιδέα της έκφρασης καταδεικνύει microε την εργαλειοποίησή της από τον ναζισmicroό τα όριά της το κρίσιmicroο ερώτηmicroα που τίθεται είναι εάν η αρχαιοελληνική έννοια της microίmicroησης microπορεί να ενοφθαλmicroίζει ακόmicroη microια καίρια σηmicroασία για την κατανόηση της σύγχρονης καλλιτεχνικής δηmicroιουργίας Το ερώτηmicroα αυτό το οποίο θεωρώ αποφασιστικό τόσο για την κατανόηση της τέχνης όσο και για εκείνην της νεωτερικότητας αποτελεί τον άξονα περιστροφής της παρούσας εργασίας Μέτρα microέτρησης της Ελληνικής Αρχαιότητας και η χρυσή τοmicroή

ο lsquoθησαυρόςrsquo των Σιφνίων

Ασπασία Παπαδοπεράκη Γλύπτρια

Τα 16 microοιράσmicroατα των ποδών της Ελληνικής Αρχαιότητας στα microοιράσmicroατά τους έχουν microια απόλυτη αναλογική σχέση microε το ανθρώπινο σώmicroα έτσι ώστε χρησιmicroοποιώντας τα σαν εργαλεία ο αρχαίος καλλιτέχνης απέδωσε αρmicroονικά ναούς και γλυπτά που προέκυπταν από την εικονιστική οικειότητα microε το ανθρώπινο σώmicroα Στον lsquoΘησαυρόrsquo των Σιφνίων στους ∆ελφούς έχουmicroε ένα αντιπροσωπευτικό δείγmicroα γεωmicroετρικής τελειότητας καλυmicromicroένο εκπληκτικά ώστε να δίδεται microε απλότητα η οmicroορφιά και microε κυρίαρχη

16

θέση η γλυπτική Ένα από τα microεγαλύτερα αριστουργήmicroατα της αρχαϊκής γλυπτικής Στη microελέτη αποκαλύπτεται microια λογική και συνειδητή σύνθεση στη δοmicroή microε έντονη την εντύπωση της υπολογισmicroένης αρmicroονίας Αυτή η microελέτη φανερώνει ένα δείγmicroα της υψηλής συνύπαρξης των microαθηmicroατικών και της αίσθησης microε την επεξεργασία των δεδοmicroένων της Η αρχιτεκτονική microεταφορά του σώmicroατος φαντασίας οίκηση

Στάθης Παπασταθόπουλος

∆ρ Αναπτυξιακής Ψυχολογίας ∆ιδάσκων microε το Π∆ 40780 Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Σκοπός αυτής της ανακοίνωσης είναι να παρουσιαστούν κάποιοι lsquoβασικοί τρόποιrsquo της εmicroπειρίας που αν και δεν microπορούν να χαρακτηριστούν έmicroφυτοι συγκροτούνται αναπτυξιακά ως θεmicroελιώδεις οργανωτικοί τρόποι της εmicroπειρίας Θα γίνει αναφορά στο laquoσωmicroατικό σχήmicroαraquo και τον ρόλο που αναλαmicroβάνει στην ενοποίηση και οργάνωση του βασικού τρόπου επαφής του προσώπου microε το περιβάλλον την αντίληψη Η αντίληψη είναι microια ενεργητική διαδικασία οργανωmicroένη αλληλοδραστικά και πρωταρχικά διυποκειmicroενικά Η φαντασία εκδιπλώνει και συγκροτεί έναν χώρο microεταφοράς συνάντησης και συγκρότησης νοηmicroάτων από διάφορους τοmicroείς της εmicroπειρίας όπου η νοηmicroατοδότηση και ανανοηmicroατοδότηση γίνεται επί τη βάσει των σωmicroατικών βιωmicroατικών τρόπων Θα γίνει microια προσπάθεια να περιγραφεί πώς η αρχιτεκτονική εmicroπειρία καθορίζεται σε αυτό το πλαίσιο

O Λακάν το Ωραίο και το έργο τέχνης

Νίκος Παπαχριστόπουλος ∆ρ Κοινωνιολογίας ∆ιδάσκων microε το Π∆ 40780

Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Στο έβδοmicroο Σεmicroινάριο microε τίτλο Η ηθική της ψυχανάλυσης ο Λακάν διατυπώνει έναν λόγο για το Ωραίο και την έννοια της οmicroορφιάς σε σχέση microε την περίπτωση της Αντιγόνης Το Ωραίο εντοπίζεται στην ένωση microε τον θάνατο τον δεύτερο θάνατο της Αντιγόνης όπως τον

17

εκφράζει ο χορός στην τραγωδία του Σοφοκλή Το microοτίβο του δεύτερου θανάτου ως αποτύπωση του Ωραίου ένα microοτίβο που κυριαρχεί και στα έργα του Σαντ στον οποίο αναφέρεται διεξοδικά ο Λακάν στο ίδιο Σεmicroινάριο επαναπροσδιορίζει και τη σχέση του αισθητικά καλού microε την καλλιτεχνική δηmicroιουργία το έργο τέχνης στη λακανική θεωρία έρχεται να εγγραφεί σε ένα κενό σε ένα χάσmicroα στην ανολοκλήρωτη σχέση του υποκειmicroένου microε το φροϋδικό Πράγmicroα Θα γίνει microια συνοπτική παρουσίαση της θέσης αυτής

Η ζωγραφική microίmicroηση στον Αριστοτέλη

Θεόπη Παρισάκη Αν Καθηγήτρια Φιλοσοφίας

Τmicroήmicroα Φιλοσοφίας amp Παιδαγωγικής Αριστοτέλειο Πανεπιστήmicroιο Θεσσαλονίκης

Ο Αριστοτέλης όπως και ο Πλάτων δεν ασχολείται συστηmicroατικά microε τη ζωγραφική αλλά την χρησιmicroοποιεί συχνά ως αναλογία για να διατυπώσει τις σκέψεις του για την ποίηση Ακολουθώντας τον Πλάτωνα εντάσσει τη ζωγραφική ndashmicroαζί microε τη γλυπτική την ποίηση τη microουσική και τον χορόndash στις microιmicroητικές τέχνες και επιχειρεί να προσδιορίσει το είδος ή τον τρόπο της microίmicroησης που προσιδιάζει στην καθεmicroιά

Ο Αριστοτέλης εκκινεί από την πλατωνική αντίληψη για την καλλι-τεχνική microίmicroηση που βασίζεται στο microοντέλο της οmicroοιότητας Η οmicroοιότητα όmicroως στην περίπτωση της ζωγραφικής microίmicroησης λειτουργεί εν είδει συmicro-βόλου καθώς τα καλλιτεχνικά microέσα της ζωγραφικής (σχήmicroατα χρώmicroα-τα) χαρακτηρίζονται ως lsquoσηmicroείαrsquo χαρακτήρων ή συναισθηmicroατικών κατα-στάσεων σε αντίθεση προς τα καλλιτεχνικά microέσα της microουσικής (ρυθmicroός microελωδία) τα οποία χαρακτηρίζονται ως microιmicroητικά lsquoοmicroοιώmicroατάrsquo τους

Η παραπάνω άποψη του Αριστοτέλη για την οmicroοιότητα θα συσχετισθεί microε εκείνη του γνωστικού χαρακτήρα της αισθητικής εmicroπειρίας προκειmicroένου να αντληθούν ορισmicroένα συmicroπεράσmicroατα ως προς τη microορφή της ζωγραφικής microίmicroησης στον Αριστοτέλη

18

Η έννοια του laquoβλέπω-εντόςraquo και η συγκρότηση της φιλοσοφικής αισθητικής

του Ρίτσαρντ Βόλχαϊmicro

Παναγιώτης Πούλος Επ Καθηγητής Φιλοσοφίας amp Αισθητικής Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών

Στο αισθητικό έργο του Άγγλου φιλοσόφου Ρίτσαρντ Βόλχαϊmicro (Richard Wollheim 1923-2003) συmicroπλέουν επιχειρήmicroατα και θεωρήσεις που αντλούν την εγκυρότητά τους από διαφορετικούς γνωστικούς κλάδους και ποικίλες καλλιτεχνικές πρακτικές Στην απόπειρά microας να εντοπίσουmicroε το νήmicroα που διατρέχει αυτό το πολυσχιδές έργο θα εξετάσουmicroε τον ρόλο που διαδραmicroατίζουν η παράσταση και η αντίληψη στην αργόσυρτη συγκρότηση της έννοιας του laquoβλέπω-εντόςraquo (seeing-in) κατrsquo αντιδιαστολή προς άλλες αισθητικές και φιλοσοφικές προσεγγίσεις Το νήmicroα αυτό το οποίο σχετίζεται microε microια προθεσιακή και υφολογική θεώρηση του εικαστικού νοήmicroατος microας επιτρέπει να κατανοήσουmicroε καλύτερα microε ποιον τρόπο ο Βόλχαϊmicro διευρύνει το βεληνεκές της θεωρίας της τέχνης

Ο καθρέφτης και το microέτρο οι microεταφυσικές και ηθικές διαστάσεις της πλατωνικής κριτικής των τεχνών

στο 10ο βιβλίο της Πολιτείας

Κωνσταντίνος Β Πρώιmicroος ∆ρ Φιλοσοφίας ∆ιδάσκων στη θέση lsquoΜιχελήrsquo

Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Η κριτική της ποίησης και των συναφών microε αυτήν microιmicroητικών τεχνών η οποία αναπτύσσεται στο 10ο βιβλίο της Πολιτείας έχει γίνει συχνά στόχος κριτικής από επιφανείς microελετητές του Πλάτωνα όπως o Γρηγόρης Βλαστός η Julia Annas και ο Αλέξανδρος Νεχαmicroάς Ο Πλάτων έχει κατη-γορηθεί για υπερβολική αυστηρότητα που έρχεται σε αντίθεση microε προγε-νέστερα βιβλία της Πολιτείας για παραδοξολογία αφέλεια και αυταρχι-κότητα ιδιαίτερα στο σηmicroείο που συγκρίνει τους καλλιτέχνες microε αυτούς που αρκούνται να κρατούν έναν καθρέφτη για να αναπαράγουν τα πράγ-microατα γύρω τους Η ρητή άρνηση του Πλάτωνα στο 10ο βιβλίο να αναγνω-ρίσει οποιαδήποτε αυτονοmicroία στην αισθητική και η πρόθεσή του να

19

υπαγάγει την καλλιτεχνική δηmicroιουργία σε εξωαισθητικά πολιτικά κριτή-ρια δεν φανερώνει έναν υποβιβασmicroό της τέχνης όπως πολλοί πιστεύουν

Θα υποστηρίξω ότι η εικονοκλαστική λογοκρισία του Πλάτωνα δείχνει αντιθέτως κάποιον που δίνει στην τέχνη microεγάλη αξία και γιrsquo αυτό ακριβώς πασχίζει πάση θυσία να ελέγξει πολιτικά την πρόσληψή της Η τέχνη για τον Πλάτωνα έχει microια ευρεία microεταφυσική και ηθική σηmicroασία την οποία είναι φυσικό να παρεξηγούν όσοι προσδοκούν microια αισθητική αντιmicroετώπισή της η οποία του είναι microάλλον αδιάφορη Αν όντως η τέχνη καλύπτει ένα ευρύ φάσmicroα δηmicroιουργικών δραστηριοτήτων έχει όπως κάθε ανθρώπινη δηmicroιουργία microια έmicromicroεση και microακρινή σχέση microε τις ακλόνητες και αιώνιες ιδέες τις οποίες δεν έφτιαξε ποτέ ανθρώπινο χέρι Η τέχνη γιrsquo αυτό δεν παρουσιάζει παρά την ίδια την πραγmicroατικότητα ή καλύτερα το αντεστραmicromicroένο είδωλό της σrsquo ένα πλαίσιο το οποίο βοηθά microε τις ανθρωποκεντρικές παραmicroέτρους του τον προσανατολισmicroό όπως ακριβώς κι ένας καθρέφτης Αν όmicroως κανείς ενδιαφέρεται για την ουσία της πραγmicroατικότητας για ότι υπερβαίνει αλλά και καθορίζει τον άνθρωπο τότε θα στραφεί προς το microέτρο που είναι ένας τρόπος για να συλλάβει όλα όσα δεν έχουν δηmicroιουργηθεί από τον ίδιο Αν η τέχνη microάς δίνει microια εποπτεία κι ένα όριο του ανθρώπινου η microέτρηση microας προσφέρει microια ιδέα για τον υπεράνθρωπο χώρο των αληθειών που περισσότερο από όλα microας καθορίζουν Καθρέφτης και microέτρο ορίζουν τελικά microε microεταφορικό τρόπο την ηθική και microεταφυσική διάσταση της ανθρώπινης δραστηριότητας συναρτώντας τη microία από την άλλη και δηmicroιουργώντας έναν κόσmicroο στον οποίο η τέχνη είναι πέραν της αισθητικής

Η γλώσσα των συναισθηmicroάτων και η γλώσσα της Τέχνης εκφραστική-φυσιογνωmicroική αντίληψη και το νόηmicroα της εικόνας

∆έσποινα Σταmicroατοπούλου

Λέκτορας Ψυχολογίας Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Η ανακοίνωση αυτή αναφέρεται σε ένα ερευνητικό πρόγραmicromicroα που επικεντρώνεται σε ενδο-πολιτισmicroικές και δια-πολιτισmicroικές διαφοροποιήσεις της αντιληπτικής εmicroπειρίας καλλιτεχνικών microη-αναπαραστατικών γραmicromicroικών σχεδίων τα οποία παρουσιάζουν την υποκειmicroενική εmicroπειρία των συναισθηmicroάτων του Φόβου και της Αγαλλίασης σε Έλληνες και Καναδούς φοιτητές Η επικοινωνιακή

20

δυνατότητα των εικόνων αυτών αντιπαραβάλλεται microε αντίστοιχα ερευνητικά δεδοmicroένα που αφορούν την επικοινωνιακή δυνατότητα των παραπάνω συναισθηmicroατικών καταστάσεων όταν αυτές διατυπώνονται microέσα από λέξεις-έννοιες

Το ερευνητικό υλικό αποτελείται από σχέδια που δηmicroιούργησαν Έλληνες φοιτητές της ΑΣΚΤ Η ανάλυση των αποτελεσmicroάτων υπέδειξε ότι οι αξιολογήσεις των υποκειmicroένων της έρευνας στις λέξεις-έννοιες που δηλώνουν την υποκειmicroενική εmicroπειρία των συναισθηmicroάτων του Φόβου και της Αγαλλίασης δείχνουν να συγκροτούνται περισσότερο δηλωτικά και αναφορικά εφόσον οι αξιολογήσεις αυτές σχηmicroατίζονται κυρίως στη βάση εκτιmicroήσεων που αφορούν τον εαυτό Αντιθέτως οι αξιολογήσεις των εικόνων έχουν περισσότερο συν-δηλωτικό και υπονοούmicroενο χαρακτήρα εφόσον οι εικόνες κρίνονται περισσότερο σε σχέση microε κιναισθητικές αισθητηριο-αντιληπτικές και συγκινησιακές διαδικασίες Η δια-πολιτισmicroική επικοινωνία στο επίπεδο των εννοιών και κυρίως του θετικού συναισθήmicroατος της Αγαλλίασης δείχνει να είναι αρκετά προβληmicroατική υποδεικνύοντας στερεοτυπική επεξεργασία από τα υποκείmicroενα της έρευνας Αντιθέτως η δια-πολιτισmicroική δυνατότητα επικοινωνίας σε σχέση microε τις εικόνες εmicroφανίζεται ισχυρή ιδίως σε σχέση microε τη microη-αναπαραστατική εικόνα που παριστά τη συναισθηmicroατική εmicroπειρία του Φόβου Παραλλήλως microέσα από τα ερευνητικά αποτελέσmicroατα αναφαίνεται και η σχετική αντιστοιχία εικόνας και λέξεως-έννοιας σε σχέση microε το αρνητικό συναίσθηmicroα του Φόβου

Τα παραπάνω ευρήmicroατα υποδεικνύουν ότι υπάρχει ένα κοινό laquoεmicroπειριακόraquo πλαίσιο συγκρότησης του νοήmicroατος κατά την αντιληπτική διαδικασία που δίνει έmicroφαση στις δυναmicroικές και συναισθηmicroατικές ποιότητες της αντιληπτικής εmicroπειρίας (εκφραστική και φυσιογνωmicroική αντίληψη) και προτείνει τη βαθιά σχέση microεταξύ δράσης αντίληψης και συναισθήmicroατος η οποία διαmicroορφώνει το πεδίο του υπονοούmicroενου νοήmicroατος και δηmicroιουργεί ταυτοχρόνως το διυποκειmicroενικό επίπεδο επικοινωνίας microεταξύ θεατή και καλλιτέχνη

Τέλος τα αποτελέσmicroατα σχολιάζονται σε σχέση microε τα χαρακτηριστικά του lsquoστυλrsquo και της lsquoδιάθεσηςrsquo στα έργα Τέχνης καθώς επίσης και microε τη λειτουργία των αρνητικών συναισθηmicroάτων στην Τέχνη και τη διαδικασία της εν-συναίσθησης

21

Φαντασία και εικόνα η θεmicroελίωση της microιmicroητικής απεικόνισης στη βυζαντινή αισθητική

Μαρία Φιολιτάκη

Υπ ∆ρ Φιλοσοφίας Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Η έννοια της φαντασίας κληροδοτείται από την αρχαιοελληνική

στη βυζαντινή σκέψη microε όλο το παραδοσιακό φορτίο της Στην πλατωνική φιλοσοφία ως φαντασία νοείται ο συνδυασmicroός των λειτουργιών της αίσθησης και της κρίσης (της δόξας) Αντίθετα για τον Αριστοτέλη η φαντασία είναι microια αντιληπτική λειτουργία που προκαλείται από την αισθητηριακή αντίληψη και διαδραmicroατίζει σηmicroαντικό ρόλο στη διαδικασία της γνώσης

Στο πλαίσιο του ιδιόmicroορφου φιλοσοφικού εκλεκτικισmicroού τους οι βυζαντινοί θα αναζητήσουν στις δύο αρχαίες φιλοσοφικές παραδόσεις τη γνωσιοθεωρητική θεmicroελίωση (και τη νοmicroιmicroοποίηση) για τη δηmicroιουργία και τη χρήση της microιmicroητικής απεικόνισης του (υπερβατικού) προτύπου Έτσι η βυζαντινή φαντασία παρουσιάζεται ως microέρος του εγχειρήmicroατος για την αναζήτηση microιας υπερβατικής αλήθειας καθώς τίθεται microεταξύ εmicroπειρίας και κατανόησης είναι η διαδικασία σύνθεσης των εmicroπειρικών δεδοmicroένων και το προπαρασκευαστικό στάδιο για τη νοητική σύλληψη της εικόνας ως συmicroβόλου

Ίσως δεν θα ήταν υπερβολική η διαπίστωση ότι τελικά οι βυζαντινοί στοχαστές δεν αρκέστηκαν microόνο στη γόνιmicroη αφοmicroοίωση βασικών αρχών της αρχαιοελληνικής σκέψης προκειmicroένου να διατυπώσουν τη δική τους θέση αλλά πραγmicroατοποίησαν και σε ορισmicroένα σηmicroεία microια υπέρβαση Η βυζαντινή φαντασία δεν είναι παθητική διότι αφού προσλάβει ένδον το γνωστόν το επεξεργάζεταιmiddot όmicroως δεν είναι ενεργητική όπως η στωική φαντασία δεν καταλαmicroβάνει απλώς τα αισθητηριακά δεδοmicroένα αλλά microπορεί να ανεξαρτητοποιηθεί από αυτά ndashέστω και αν αυτή η ανεξαρτησία σηmicroαίνει την καταδίκη της

Οι βυζαντινοί στοχαστές διακρίνουν δύο σηmicroασίες της έννοιας (α) τη φαντασία ως αντιληπτικό στάδιο που παραπέmicroπει στην αριστοτελική παράδοση και νοmicroιmicroοποιεί την αναγωγική χρήση της εικόνας και (β) τη φαντασία ως διαδικασία δηmicroιουργίας νοητικών εικόνων και ως πηγή έmicroπνευσης για εικόνες ζωγραφικής

22

Η αισθητική της microεταmicroφίεσης

Νίκος Ψιλάκης Συγγραφέας

Οι εθιmicroικές αποκριάτικες microεταmicroφιέσεις της Κρήτης απηχούν την lsquoαισθητική της παρωδίαςrsquo και την τάση διακωmicroώδησης που αποσκοπεί στην πρόκληση ευθυmicroίας Ωστόσο η χρήση αρχέγονων γονιmicroικών και αναπαραγωγικών συmicroβόλων καθώς και οι ειδικοί χοροί (όπως ο laquoαρκουδιάρηςraquo των ανατολικών υπωρειών του Ψηλορείτη) αποτελούν στοιχεία που συνδέουν τα κυρίαρχα ως τη δεκαετία του 1960 αποκριάτικα δρώmicroενα microε τις τελετές γονιmicroότητας

Στην εισήγηση εξετάζονται microερικές από τις πιο χαρακτηριστικές ανθρωποmicroορφικές microάσκες της Κρήτης η κατασκευή τους και ο τρόπος microε τον οποίο απεικονίζεται η ανθρώπινη microορφή στις παραδοσιακές microεταmicroφιέσεις Επιπλέον διερευνάται η σύζευξη των αντιθέτων στα δρώmicroενα της Αποκριάς και της Καθαρής ∆ευτέρας όπως το ιερό και το ανίερο το ωραίο και το άσχηmicroο το σεmicroνό και το άσεmicroνο

23

24

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΟΜΙΛΗΤΩΝ

Αικατερινίδης Γεώργιος ∆ρ Φιλολογίας τ ∆ιευθυντής Ερευνών Κέντρου Λαογραφίας Ακαδηmicroίας Αθηνών Επίτιmicroος ∆ιδάκτωρ Τmicroήmicroατος Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανmicroίου Κρήτης

Ανδρουλιδάκης Κώστας Επ Καθηγητής Φιλοσοφίας Πανmicroιο Κρήτης

Αποστολοπούλου Γεωργία Καθηγήτρια Φιλοσοφίας Πανmicroιο Ιωαννίνων

Γεωργάκη Αναστασία Λέκτωρ Μουσικής Τεχνολογίας Πανmicroιο Αθηνών

∆ροσοφορίδου Ελένη ∆ρ Ιστορίας της τέχνης

Ζεiumlmicroπέκης Ιωάννης Αν Καθηγητής Φιλοσοφίας Πανεπιστήmicroιο Grenoble

Ζήβας ∆ιονύσης Οmicroότιmicroος Καθηγητής ΕΜΠ Πρόεδρος ∆Σ Ιδρύmicroατος lsquoΠαναγιώτη amp Έφης Μιχελήrsquo

Ζωγραφίδης Γιώργος Επ Καθηγητής Φιλοσοφίας Πανmicroιο Κρήτης

Καϊmicroάκης Παύλος Αν Καθηγητής Φιλοσοφίας Αριστοτέλειο Πανmicroιο Θεσσαλονίκης

Καλιγιάννης Μανόλης Zωγράφος τ ∆ιευθυντής Μουσείου Terriade

Κάλφας Βασίλης Καθηγητής Φιλοσοφίας Αριστοτέλειο Πανmicroιο Θεσσαλονίκης

Κουγιουmicroουτζάκης Γιάννης Καθηγητής Ψυχολογίας Πανmicroιο Κρήτης

Μαραγκός Γιώργος Αν Καθηγητής Φιλοσοφίας Πανmicroιο Κρήτης

Μαζοκοπάκη Αικατερίνη Υπ ∆ρ Αναπτυξιακής Ψυχολογίας

Μιράσγεζη Αθηνά ∆ρ Φιλοσοφίας Ειδικός Επιστήmicroων Πανmicroιο Αθηνών

Νικολακάκης Γιώργος Αν Καθηγητής Κοινωνικής Ανθρωπολογίας Πανmicroιο Κρήτης

Πάγκαλος Μιχάλης ∆ρ Φιλοσοφίας ∆ιδάσκων θέσης lsquoΜιχελήrsquo Πανmicroιο Κρήτης

Παπαδοπεράκη Ασπασία Γλύπτρια

Παπασταθόπουλος Στάθης ∆ρ Αναπτυξιακής Ψυχολογίας ∆ιδάσκων Π∆ 40780 Πανmicroιο Κρήτης

Παπαχριστόπουλος Νίκος ∆ρ Κοινωνιολογίας

Παρισάκη Θεόπη Αν Καθηγήτρια Φιλοσοφίας Αριστοτέλειο Πανmicroιο Θεσσαλονίκης

Πούλος Παναγιώτης Επ καθηγητής Φιλοσοφίας και Αισθητικής ΑΣΚΤ

Πρώιmicroος Κωνσταντίνος ∆ρ Φιλοσοφίας ∆ιδάσκων θέσης lsquoΜιχελήrsquo Πανmicroιο Κρήτης

Σταmicroατοπούλου ∆έσποινα Λέκτορας Ψυχολογίας Πανmicroιο Κρήτης

Φιολιτάκη Μαρία Υπ ∆ρ Φιλοσοφίας Πανmicroιο Κρήτης

Ψιλάκης Νίκος Συγγραφέας

14

Κοινωνία και οργάνωση του χώρου στη νήσο Γαύδο

Γιώργος Νικολακάκης Αν Καθηγητής Κοινωνικής Ανθρωπολογίας

Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Μια ανθρωπολογική και ιστορική προσέγγιση των κοινωνικών και οικονοmicroικών διαδικασιών που microορφοποίησαν ένα microοντέλο οργάνωσης του χώρου

Γίνονται αναφορές στη microορφή εγκατάστασης και κατοίκησης καθώς και στην αξιοποίηση και εκmicroετάλλευση του χώρου

Η νεωτερικότητα ως ροmicroαντική υποκειmicroενικότητα

Μιχάλης Πάγκαλος ∆ρ Φιλοσοφίας ∆ιδάσκων στη θέση lsquoΜιχελήrsquo

Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

1 Η απόσχιση της καντιανής αισθητικής από τους κανόνες της αρχαίας

Ποιητικής 2 Η νιτσεϊκή lsquoαποθέωσηrsquo της τέχνης και του καλλιτέχνη 3 Thomas Mann η φιγούρα του ροmicroαντικού καλλιτέχνη microέσα στη ναζιστική

ιδεολογία 4 Ολοκληρωτισmicroός η τέχνη ως πολιτική θρησκεία 5 Αναπαράσταση versus έκφρασης Η αξία της επιστροφής στην αρχαία

Ποιητική Θα microελετήσουmicroε την έννοια της laquoροmicroαντικής υποκειmicroενικότηταςraquo ως έννοια-κλειδί προκειmicroένου να κατανοήσουmicroε το φαινόmicroενο της νεωτερικότητας Η θέση ότι η τέχνη αποτελεί την πλέον αξιόπιστη lsquoανθρωπολογίαrsquo της εποχής microας έχει υποστηριχτεί microεταξύ άλλων και από τον καναδό φιλόσοφο Charles Taylor στο microνηmicroειώδες έργο του Sources of the Self (1989)

Θα εξετάσουmicroε ορισmicroένες βασικές κατηγορίες της καντιανής αισθητικής οι οποίες αποmicroάκρυναν ρητά την τέχνη από τον ορισmicroό που της είχε δώσει ο Αριστοτέλης στην Ποιητική του δηλ ως microιmicroήσεως πράξεως αποσκοπούσας στη διέγερση του φιλανθρώπου στοιχείου microέσα στον άνθρωπο

Περνώντας αναγκαίως από τον σταθmicroό-Νίτσε θα δούmicroε να ιχνογραφείται ενώπιόν microας ο νεωτερικός (microετα)-ροmicroαντικός καλλιτέχνης

15

και η νεωτερική έννοια της καλλιτεχνικής συγκίνησης και του συναισθήmicroατος Το ροmicroαντικό έργο τέχνης δεν ενσωmicroατώνεται πλέον στη microεγάλη κλίmicroακα του όντος (Α Lovejoy The great Chain of Being 1964) αλλά την παραβιάζει και την διαρρηγνύει διανοίγοντας τη δυνατότητα microιας διαρραγής του αρχαίου κόσmicroου microέσω της ανάδυσης της νεωτερικής ροmicroαντικής υποκειmicroενικότητας

Με αφετηρία τις microεγάλες λογοτεχνικές συνθέσεις των Thomas Mann και Robert Musil θα δούmicroε ακολούθως τον τρόπο microε τον οποίο η ανωτέρω φιγούρα του ροmicroαντικού καλλιτέχνη εργαλειοποιήθηκε και διαστρεβλώθηκε προκειmicroένου να υπηρετήσει τους σκοπούς του ναζιστικού κράτους στο οποίο η laquoτέχνηraquo αποτέλεσε ισχυρό υποκατάστατο της θρησκείας Η άποψη ότι ο ολοκληρωτισmicroός υπήρξε microια laquoπολιτική θρησκείαraquo που εσωκλείει microια laquoροmicroαντικήraquo ρίζα έχει microεταξύ άλλων υποστηριχτεί από τον φιλόσοφο Philippe Lacoue-Labarthe (Le mythe nazi 1991) και από τον γνωστό γάλλο ανθρωπολόγο Louis Dumont (Essais sur lrsquoIndividualisme 1983)

Τη στιγmicroή λοιπόν που η ροmicroαντική ιδέα της έκφρασης καταδεικνύει microε την εργαλειοποίησή της από τον ναζισmicroό τα όριά της το κρίσιmicroο ερώτηmicroα που τίθεται είναι εάν η αρχαιοελληνική έννοια της microίmicroησης microπορεί να ενοφθαλmicroίζει ακόmicroη microια καίρια σηmicroασία για την κατανόηση της σύγχρονης καλλιτεχνικής δηmicroιουργίας Το ερώτηmicroα αυτό το οποίο θεωρώ αποφασιστικό τόσο για την κατανόηση της τέχνης όσο και για εκείνην της νεωτερικότητας αποτελεί τον άξονα περιστροφής της παρούσας εργασίας Μέτρα microέτρησης της Ελληνικής Αρχαιότητας και η χρυσή τοmicroή

ο lsquoθησαυρόςrsquo των Σιφνίων

Ασπασία Παπαδοπεράκη Γλύπτρια

Τα 16 microοιράσmicroατα των ποδών της Ελληνικής Αρχαιότητας στα microοιράσmicroατά τους έχουν microια απόλυτη αναλογική σχέση microε το ανθρώπινο σώmicroα έτσι ώστε χρησιmicroοποιώντας τα σαν εργαλεία ο αρχαίος καλλιτέχνης απέδωσε αρmicroονικά ναούς και γλυπτά που προέκυπταν από την εικονιστική οικειότητα microε το ανθρώπινο σώmicroα Στον lsquoΘησαυρόrsquo των Σιφνίων στους ∆ελφούς έχουmicroε ένα αντιπροσωπευτικό δείγmicroα γεωmicroετρικής τελειότητας καλυmicromicroένο εκπληκτικά ώστε να δίδεται microε απλότητα η οmicroορφιά και microε κυρίαρχη

16

θέση η γλυπτική Ένα από τα microεγαλύτερα αριστουργήmicroατα της αρχαϊκής γλυπτικής Στη microελέτη αποκαλύπτεται microια λογική και συνειδητή σύνθεση στη δοmicroή microε έντονη την εντύπωση της υπολογισmicroένης αρmicroονίας Αυτή η microελέτη φανερώνει ένα δείγmicroα της υψηλής συνύπαρξης των microαθηmicroατικών και της αίσθησης microε την επεξεργασία των δεδοmicroένων της Η αρχιτεκτονική microεταφορά του σώmicroατος φαντασίας οίκηση

Στάθης Παπασταθόπουλος

∆ρ Αναπτυξιακής Ψυχολογίας ∆ιδάσκων microε το Π∆ 40780 Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Σκοπός αυτής της ανακοίνωσης είναι να παρουσιαστούν κάποιοι lsquoβασικοί τρόποιrsquo της εmicroπειρίας που αν και δεν microπορούν να χαρακτηριστούν έmicroφυτοι συγκροτούνται αναπτυξιακά ως θεmicroελιώδεις οργανωτικοί τρόποι της εmicroπειρίας Θα γίνει αναφορά στο laquoσωmicroατικό σχήmicroαraquo και τον ρόλο που αναλαmicroβάνει στην ενοποίηση και οργάνωση του βασικού τρόπου επαφής του προσώπου microε το περιβάλλον την αντίληψη Η αντίληψη είναι microια ενεργητική διαδικασία οργανωmicroένη αλληλοδραστικά και πρωταρχικά διυποκειmicroενικά Η φαντασία εκδιπλώνει και συγκροτεί έναν χώρο microεταφοράς συνάντησης και συγκρότησης νοηmicroάτων από διάφορους τοmicroείς της εmicroπειρίας όπου η νοηmicroατοδότηση και ανανοηmicroατοδότηση γίνεται επί τη βάσει των σωmicroατικών βιωmicroατικών τρόπων Θα γίνει microια προσπάθεια να περιγραφεί πώς η αρχιτεκτονική εmicroπειρία καθορίζεται σε αυτό το πλαίσιο

O Λακάν το Ωραίο και το έργο τέχνης

Νίκος Παπαχριστόπουλος ∆ρ Κοινωνιολογίας ∆ιδάσκων microε το Π∆ 40780

Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Στο έβδοmicroο Σεmicroινάριο microε τίτλο Η ηθική της ψυχανάλυσης ο Λακάν διατυπώνει έναν λόγο για το Ωραίο και την έννοια της οmicroορφιάς σε σχέση microε την περίπτωση της Αντιγόνης Το Ωραίο εντοπίζεται στην ένωση microε τον θάνατο τον δεύτερο θάνατο της Αντιγόνης όπως τον

17

εκφράζει ο χορός στην τραγωδία του Σοφοκλή Το microοτίβο του δεύτερου θανάτου ως αποτύπωση του Ωραίου ένα microοτίβο που κυριαρχεί και στα έργα του Σαντ στον οποίο αναφέρεται διεξοδικά ο Λακάν στο ίδιο Σεmicroινάριο επαναπροσδιορίζει και τη σχέση του αισθητικά καλού microε την καλλιτεχνική δηmicroιουργία το έργο τέχνης στη λακανική θεωρία έρχεται να εγγραφεί σε ένα κενό σε ένα χάσmicroα στην ανολοκλήρωτη σχέση του υποκειmicroένου microε το φροϋδικό Πράγmicroα Θα γίνει microια συνοπτική παρουσίαση της θέσης αυτής

Η ζωγραφική microίmicroηση στον Αριστοτέλη

Θεόπη Παρισάκη Αν Καθηγήτρια Φιλοσοφίας

Τmicroήmicroα Φιλοσοφίας amp Παιδαγωγικής Αριστοτέλειο Πανεπιστήmicroιο Θεσσαλονίκης

Ο Αριστοτέλης όπως και ο Πλάτων δεν ασχολείται συστηmicroατικά microε τη ζωγραφική αλλά την χρησιmicroοποιεί συχνά ως αναλογία για να διατυπώσει τις σκέψεις του για την ποίηση Ακολουθώντας τον Πλάτωνα εντάσσει τη ζωγραφική ndashmicroαζί microε τη γλυπτική την ποίηση τη microουσική και τον χορόndash στις microιmicroητικές τέχνες και επιχειρεί να προσδιορίσει το είδος ή τον τρόπο της microίmicroησης που προσιδιάζει στην καθεmicroιά

Ο Αριστοτέλης εκκινεί από την πλατωνική αντίληψη για την καλλι-τεχνική microίmicroηση που βασίζεται στο microοντέλο της οmicroοιότητας Η οmicroοιότητα όmicroως στην περίπτωση της ζωγραφικής microίmicroησης λειτουργεί εν είδει συmicro-βόλου καθώς τα καλλιτεχνικά microέσα της ζωγραφικής (σχήmicroατα χρώmicroα-τα) χαρακτηρίζονται ως lsquoσηmicroείαrsquo χαρακτήρων ή συναισθηmicroατικών κατα-στάσεων σε αντίθεση προς τα καλλιτεχνικά microέσα της microουσικής (ρυθmicroός microελωδία) τα οποία χαρακτηρίζονται ως microιmicroητικά lsquoοmicroοιώmicroατάrsquo τους

Η παραπάνω άποψη του Αριστοτέλη για την οmicroοιότητα θα συσχετισθεί microε εκείνη του γνωστικού χαρακτήρα της αισθητικής εmicroπειρίας προκειmicroένου να αντληθούν ορισmicroένα συmicroπεράσmicroατα ως προς τη microορφή της ζωγραφικής microίmicroησης στον Αριστοτέλη

18

Η έννοια του laquoβλέπω-εντόςraquo και η συγκρότηση της φιλοσοφικής αισθητικής

του Ρίτσαρντ Βόλχαϊmicro

Παναγιώτης Πούλος Επ Καθηγητής Φιλοσοφίας amp Αισθητικής Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών

Στο αισθητικό έργο του Άγγλου φιλοσόφου Ρίτσαρντ Βόλχαϊmicro (Richard Wollheim 1923-2003) συmicroπλέουν επιχειρήmicroατα και θεωρήσεις που αντλούν την εγκυρότητά τους από διαφορετικούς γνωστικούς κλάδους και ποικίλες καλλιτεχνικές πρακτικές Στην απόπειρά microας να εντοπίσουmicroε το νήmicroα που διατρέχει αυτό το πολυσχιδές έργο θα εξετάσουmicroε τον ρόλο που διαδραmicroατίζουν η παράσταση και η αντίληψη στην αργόσυρτη συγκρότηση της έννοιας του laquoβλέπω-εντόςraquo (seeing-in) κατrsquo αντιδιαστολή προς άλλες αισθητικές και φιλοσοφικές προσεγγίσεις Το νήmicroα αυτό το οποίο σχετίζεται microε microια προθεσιακή και υφολογική θεώρηση του εικαστικού νοήmicroατος microας επιτρέπει να κατανοήσουmicroε καλύτερα microε ποιον τρόπο ο Βόλχαϊmicro διευρύνει το βεληνεκές της θεωρίας της τέχνης

Ο καθρέφτης και το microέτρο οι microεταφυσικές και ηθικές διαστάσεις της πλατωνικής κριτικής των τεχνών

στο 10ο βιβλίο της Πολιτείας

Κωνσταντίνος Β Πρώιmicroος ∆ρ Φιλοσοφίας ∆ιδάσκων στη θέση lsquoΜιχελήrsquo

Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Η κριτική της ποίησης και των συναφών microε αυτήν microιmicroητικών τεχνών η οποία αναπτύσσεται στο 10ο βιβλίο της Πολιτείας έχει γίνει συχνά στόχος κριτικής από επιφανείς microελετητές του Πλάτωνα όπως o Γρηγόρης Βλαστός η Julia Annas και ο Αλέξανδρος Νεχαmicroάς Ο Πλάτων έχει κατη-γορηθεί για υπερβολική αυστηρότητα που έρχεται σε αντίθεση microε προγε-νέστερα βιβλία της Πολιτείας για παραδοξολογία αφέλεια και αυταρχι-κότητα ιδιαίτερα στο σηmicroείο που συγκρίνει τους καλλιτέχνες microε αυτούς που αρκούνται να κρατούν έναν καθρέφτη για να αναπαράγουν τα πράγ-microατα γύρω τους Η ρητή άρνηση του Πλάτωνα στο 10ο βιβλίο να αναγνω-ρίσει οποιαδήποτε αυτονοmicroία στην αισθητική και η πρόθεσή του να

19

υπαγάγει την καλλιτεχνική δηmicroιουργία σε εξωαισθητικά πολιτικά κριτή-ρια δεν φανερώνει έναν υποβιβασmicroό της τέχνης όπως πολλοί πιστεύουν

Θα υποστηρίξω ότι η εικονοκλαστική λογοκρισία του Πλάτωνα δείχνει αντιθέτως κάποιον που δίνει στην τέχνη microεγάλη αξία και γιrsquo αυτό ακριβώς πασχίζει πάση θυσία να ελέγξει πολιτικά την πρόσληψή της Η τέχνη για τον Πλάτωνα έχει microια ευρεία microεταφυσική και ηθική σηmicroασία την οποία είναι φυσικό να παρεξηγούν όσοι προσδοκούν microια αισθητική αντιmicroετώπισή της η οποία του είναι microάλλον αδιάφορη Αν όντως η τέχνη καλύπτει ένα ευρύ φάσmicroα δηmicroιουργικών δραστηριοτήτων έχει όπως κάθε ανθρώπινη δηmicroιουργία microια έmicromicroεση και microακρινή σχέση microε τις ακλόνητες και αιώνιες ιδέες τις οποίες δεν έφτιαξε ποτέ ανθρώπινο χέρι Η τέχνη γιrsquo αυτό δεν παρουσιάζει παρά την ίδια την πραγmicroατικότητα ή καλύτερα το αντεστραmicromicroένο είδωλό της σrsquo ένα πλαίσιο το οποίο βοηθά microε τις ανθρωποκεντρικές παραmicroέτρους του τον προσανατολισmicroό όπως ακριβώς κι ένας καθρέφτης Αν όmicroως κανείς ενδιαφέρεται για την ουσία της πραγmicroατικότητας για ότι υπερβαίνει αλλά και καθορίζει τον άνθρωπο τότε θα στραφεί προς το microέτρο που είναι ένας τρόπος για να συλλάβει όλα όσα δεν έχουν δηmicroιουργηθεί από τον ίδιο Αν η τέχνη microάς δίνει microια εποπτεία κι ένα όριο του ανθρώπινου η microέτρηση microας προσφέρει microια ιδέα για τον υπεράνθρωπο χώρο των αληθειών που περισσότερο από όλα microας καθορίζουν Καθρέφτης και microέτρο ορίζουν τελικά microε microεταφορικό τρόπο την ηθική και microεταφυσική διάσταση της ανθρώπινης δραστηριότητας συναρτώντας τη microία από την άλλη και δηmicroιουργώντας έναν κόσmicroο στον οποίο η τέχνη είναι πέραν της αισθητικής

Η γλώσσα των συναισθηmicroάτων και η γλώσσα της Τέχνης εκφραστική-φυσιογνωmicroική αντίληψη και το νόηmicroα της εικόνας

∆έσποινα Σταmicroατοπούλου

Λέκτορας Ψυχολογίας Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Η ανακοίνωση αυτή αναφέρεται σε ένα ερευνητικό πρόγραmicromicroα που επικεντρώνεται σε ενδο-πολιτισmicroικές και δια-πολιτισmicroικές διαφοροποιήσεις της αντιληπτικής εmicroπειρίας καλλιτεχνικών microη-αναπαραστατικών γραmicromicroικών σχεδίων τα οποία παρουσιάζουν την υποκειmicroενική εmicroπειρία των συναισθηmicroάτων του Φόβου και της Αγαλλίασης σε Έλληνες και Καναδούς φοιτητές Η επικοινωνιακή

20

δυνατότητα των εικόνων αυτών αντιπαραβάλλεται microε αντίστοιχα ερευνητικά δεδοmicroένα που αφορούν την επικοινωνιακή δυνατότητα των παραπάνω συναισθηmicroατικών καταστάσεων όταν αυτές διατυπώνονται microέσα από λέξεις-έννοιες

Το ερευνητικό υλικό αποτελείται από σχέδια που δηmicroιούργησαν Έλληνες φοιτητές της ΑΣΚΤ Η ανάλυση των αποτελεσmicroάτων υπέδειξε ότι οι αξιολογήσεις των υποκειmicroένων της έρευνας στις λέξεις-έννοιες που δηλώνουν την υποκειmicroενική εmicroπειρία των συναισθηmicroάτων του Φόβου και της Αγαλλίασης δείχνουν να συγκροτούνται περισσότερο δηλωτικά και αναφορικά εφόσον οι αξιολογήσεις αυτές σχηmicroατίζονται κυρίως στη βάση εκτιmicroήσεων που αφορούν τον εαυτό Αντιθέτως οι αξιολογήσεις των εικόνων έχουν περισσότερο συν-δηλωτικό και υπονοούmicroενο χαρακτήρα εφόσον οι εικόνες κρίνονται περισσότερο σε σχέση microε κιναισθητικές αισθητηριο-αντιληπτικές και συγκινησιακές διαδικασίες Η δια-πολιτισmicroική επικοινωνία στο επίπεδο των εννοιών και κυρίως του θετικού συναισθήmicroατος της Αγαλλίασης δείχνει να είναι αρκετά προβληmicroατική υποδεικνύοντας στερεοτυπική επεξεργασία από τα υποκείmicroενα της έρευνας Αντιθέτως η δια-πολιτισmicroική δυνατότητα επικοινωνίας σε σχέση microε τις εικόνες εmicroφανίζεται ισχυρή ιδίως σε σχέση microε τη microη-αναπαραστατική εικόνα που παριστά τη συναισθηmicroατική εmicroπειρία του Φόβου Παραλλήλως microέσα από τα ερευνητικά αποτελέσmicroατα αναφαίνεται και η σχετική αντιστοιχία εικόνας και λέξεως-έννοιας σε σχέση microε το αρνητικό συναίσθηmicroα του Φόβου

Τα παραπάνω ευρήmicroατα υποδεικνύουν ότι υπάρχει ένα κοινό laquoεmicroπειριακόraquo πλαίσιο συγκρότησης του νοήmicroατος κατά την αντιληπτική διαδικασία που δίνει έmicroφαση στις δυναmicroικές και συναισθηmicroατικές ποιότητες της αντιληπτικής εmicroπειρίας (εκφραστική και φυσιογνωmicroική αντίληψη) και προτείνει τη βαθιά σχέση microεταξύ δράσης αντίληψης και συναισθήmicroατος η οποία διαmicroορφώνει το πεδίο του υπονοούmicroενου νοήmicroατος και δηmicroιουργεί ταυτοχρόνως το διυποκειmicroενικό επίπεδο επικοινωνίας microεταξύ θεατή και καλλιτέχνη

Τέλος τα αποτελέσmicroατα σχολιάζονται σε σχέση microε τα χαρακτηριστικά του lsquoστυλrsquo και της lsquoδιάθεσηςrsquo στα έργα Τέχνης καθώς επίσης και microε τη λειτουργία των αρνητικών συναισθηmicroάτων στην Τέχνη και τη διαδικασία της εν-συναίσθησης

21

Φαντασία και εικόνα η θεmicroελίωση της microιmicroητικής απεικόνισης στη βυζαντινή αισθητική

Μαρία Φιολιτάκη

Υπ ∆ρ Φιλοσοφίας Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Η έννοια της φαντασίας κληροδοτείται από την αρχαιοελληνική

στη βυζαντινή σκέψη microε όλο το παραδοσιακό φορτίο της Στην πλατωνική φιλοσοφία ως φαντασία νοείται ο συνδυασmicroός των λειτουργιών της αίσθησης και της κρίσης (της δόξας) Αντίθετα για τον Αριστοτέλη η φαντασία είναι microια αντιληπτική λειτουργία που προκαλείται από την αισθητηριακή αντίληψη και διαδραmicroατίζει σηmicroαντικό ρόλο στη διαδικασία της γνώσης

Στο πλαίσιο του ιδιόmicroορφου φιλοσοφικού εκλεκτικισmicroού τους οι βυζαντινοί θα αναζητήσουν στις δύο αρχαίες φιλοσοφικές παραδόσεις τη γνωσιοθεωρητική θεmicroελίωση (και τη νοmicroιmicroοποίηση) για τη δηmicroιουργία και τη χρήση της microιmicroητικής απεικόνισης του (υπερβατικού) προτύπου Έτσι η βυζαντινή φαντασία παρουσιάζεται ως microέρος του εγχειρήmicroατος για την αναζήτηση microιας υπερβατικής αλήθειας καθώς τίθεται microεταξύ εmicroπειρίας και κατανόησης είναι η διαδικασία σύνθεσης των εmicroπειρικών δεδοmicroένων και το προπαρασκευαστικό στάδιο για τη νοητική σύλληψη της εικόνας ως συmicroβόλου

Ίσως δεν θα ήταν υπερβολική η διαπίστωση ότι τελικά οι βυζαντινοί στοχαστές δεν αρκέστηκαν microόνο στη γόνιmicroη αφοmicroοίωση βασικών αρχών της αρχαιοελληνικής σκέψης προκειmicroένου να διατυπώσουν τη δική τους θέση αλλά πραγmicroατοποίησαν και σε ορισmicroένα σηmicroεία microια υπέρβαση Η βυζαντινή φαντασία δεν είναι παθητική διότι αφού προσλάβει ένδον το γνωστόν το επεξεργάζεταιmiddot όmicroως δεν είναι ενεργητική όπως η στωική φαντασία δεν καταλαmicroβάνει απλώς τα αισθητηριακά δεδοmicroένα αλλά microπορεί να ανεξαρτητοποιηθεί από αυτά ndashέστω και αν αυτή η ανεξαρτησία σηmicroαίνει την καταδίκη της

Οι βυζαντινοί στοχαστές διακρίνουν δύο σηmicroασίες της έννοιας (α) τη φαντασία ως αντιληπτικό στάδιο που παραπέmicroπει στην αριστοτελική παράδοση και νοmicroιmicroοποιεί την αναγωγική χρήση της εικόνας και (β) τη φαντασία ως διαδικασία δηmicroιουργίας νοητικών εικόνων και ως πηγή έmicroπνευσης για εικόνες ζωγραφικής

22

Η αισθητική της microεταmicroφίεσης

Νίκος Ψιλάκης Συγγραφέας

Οι εθιmicroικές αποκριάτικες microεταmicroφιέσεις της Κρήτης απηχούν την lsquoαισθητική της παρωδίαςrsquo και την τάση διακωmicroώδησης που αποσκοπεί στην πρόκληση ευθυmicroίας Ωστόσο η χρήση αρχέγονων γονιmicroικών και αναπαραγωγικών συmicroβόλων καθώς και οι ειδικοί χοροί (όπως ο laquoαρκουδιάρηςraquo των ανατολικών υπωρειών του Ψηλορείτη) αποτελούν στοιχεία που συνδέουν τα κυρίαρχα ως τη δεκαετία του 1960 αποκριάτικα δρώmicroενα microε τις τελετές γονιmicroότητας

Στην εισήγηση εξετάζονται microερικές από τις πιο χαρακτηριστικές ανθρωποmicroορφικές microάσκες της Κρήτης η κατασκευή τους και ο τρόπος microε τον οποίο απεικονίζεται η ανθρώπινη microορφή στις παραδοσιακές microεταmicroφιέσεις Επιπλέον διερευνάται η σύζευξη των αντιθέτων στα δρώmicroενα της Αποκριάς και της Καθαρής ∆ευτέρας όπως το ιερό και το ανίερο το ωραίο και το άσχηmicroο το σεmicroνό και το άσεmicroνο

23

24

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΟΜΙΛΗΤΩΝ

Αικατερινίδης Γεώργιος ∆ρ Φιλολογίας τ ∆ιευθυντής Ερευνών Κέντρου Λαογραφίας Ακαδηmicroίας Αθηνών Επίτιmicroος ∆ιδάκτωρ Τmicroήmicroατος Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανmicroίου Κρήτης

Ανδρουλιδάκης Κώστας Επ Καθηγητής Φιλοσοφίας Πανmicroιο Κρήτης

Αποστολοπούλου Γεωργία Καθηγήτρια Φιλοσοφίας Πανmicroιο Ιωαννίνων

Γεωργάκη Αναστασία Λέκτωρ Μουσικής Τεχνολογίας Πανmicroιο Αθηνών

∆ροσοφορίδου Ελένη ∆ρ Ιστορίας της τέχνης

Ζεiumlmicroπέκης Ιωάννης Αν Καθηγητής Φιλοσοφίας Πανεπιστήmicroιο Grenoble

Ζήβας ∆ιονύσης Οmicroότιmicroος Καθηγητής ΕΜΠ Πρόεδρος ∆Σ Ιδρύmicroατος lsquoΠαναγιώτη amp Έφης Μιχελήrsquo

Ζωγραφίδης Γιώργος Επ Καθηγητής Φιλοσοφίας Πανmicroιο Κρήτης

Καϊmicroάκης Παύλος Αν Καθηγητής Φιλοσοφίας Αριστοτέλειο Πανmicroιο Θεσσαλονίκης

Καλιγιάννης Μανόλης Zωγράφος τ ∆ιευθυντής Μουσείου Terriade

Κάλφας Βασίλης Καθηγητής Φιλοσοφίας Αριστοτέλειο Πανmicroιο Θεσσαλονίκης

Κουγιουmicroουτζάκης Γιάννης Καθηγητής Ψυχολογίας Πανmicroιο Κρήτης

Μαραγκός Γιώργος Αν Καθηγητής Φιλοσοφίας Πανmicroιο Κρήτης

Μαζοκοπάκη Αικατερίνη Υπ ∆ρ Αναπτυξιακής Ψυχολογίας

Μιράσγεζη Αθηνά ∆ρ Φιλοσοφίας Ειδικός Επιστήmicroων Πανmicroιο Αθηνών

Νικολακάκης Γιώργος Αν Καθηγητής Κοινωνικής Ανθρωπολογίας Πανmicroιο Κρήτης

Πάγκαλος Μιχάλης ∆ρ Φιλοσοφίας ∆ιδάσκων θέσης lsquoΜιχελήrsquo Πανmicroιο Κρήτης

Παπαδοπεράκη Ασπασία Γλύπτρια

Παπασταθόπουλος Στάθης ∆ρ Αναπτυξιακής Ψυχολογίας ∆ιδάσκων Π∆ 40780 Πανmicroιο Κρήτης

Παπαχριστόπουλος Νίκος ∆ρ Κοινωνιολογίας

Παρισάκη Θεόπη Αν Καθηγήτρια Φιλοσοφίας Αριστοτέλειο Πανmicroιο Θεσσαλονίκης

Πούλος Παναγιώτης Επ καθηγητής Φιλοσοφίας και Αισθητικής ΑΣΚΤ

Πρώιmicroος Κωνσταντίνος ∆ρ Φιλοσοφίας ∆ιδάσκων θέσης lsquoΜιχελήrsquo Πανmicroιο Κρήτης

Σταmicroατοπούλου ∆έσποινα Λέκτορας Ψυχολογίας Πανmicroιο Κρήτης

Φιολιτάκη Μαρία Υπ ∆ρ Φιλοσοφίας Πανmicroιο Κρήτης

Ψιλάκης Νίκος Συγγραφέας

15

και η νεωτερική έννοια της καλλιτεχνικής συγκίνησης και του συναισθήmicroατος Το ροmicroαντικό έργο τέχνης δεν ενσωmicroατώνεται πλέον στη microεγάλη κλίmicroακα του όντος (Α Lovejoy The great Chain of Being 1964) αλλά την παραβιάζει και την διαρρηγνύει διανοίγοντας τη δυνατότητα microιας διαρραγής του αρχαίου κόσmicroου microέσω της ανάδυσης της νεωτερικής ροmicroαντικής υποκειmicroενικότητας

Με αφετηρία τις microεγάλες λογοτεχνικές συνθέσεις των Thomas Mann και Robert Musil θα δούmicroε ακολούθως τον τρόπο microε τον οποίο η ανωτέρω φιγούρα του ροmicroαντικού καλλιτέχνη εργαλειοποιήθηκε και διαστρεβλώθηκε προκειmicroένου να υπηρετήσει τους σκοπούς του ναζιστικού κράτους στο οποίο η laquoτέχνηraquo αποτέλεσε ισχυρό υποκατάστατο της θρησκείας Η άποψη ότι ο ολοκληρωτισmicroός υπήρξε microια laquoπολιτική θρησκείαraquo που εσωκλείει microια laquoροmicroαντικήraquo ρίζα έχει microεταξύ άλλων υποστηριχτεί από τον φιλόσοφο Philippe Lacoue-Labarthe (Le mythe nazi 1991) και από τον γνωστό γάλλο ανθρωπολόγο Louis Dumont (Essais sur lrsquoIndividualisme 1983)

Τη στιγmicroή λοιπόν που η ροmicroαντική ιδέα της έκφρασης καταδεικνύει microε την εργαλειοποίησή της από τον ναζισmicroό τα όριά της το κρίσιmicroο ερώτηmicroα που τίθεται είναι εάν η αρχαιοελληνική έννοια της microίmicroησης microπορεί να ενοφθαλmicroίζει ακόmicroη microια καίρια σηmicroασία για την κατανόηση της σύγχρονης καλλιτεχνικής δηmicroιουργίας Το ερώτηmicroα αυτό το οποίο θεωρώ αποφασιστικό τόσο για την κατανόηση της τέχνης όσο και για εκείνην της νεωτερικότητας αποτελεί τον άξονα περιστροφής της παρούσας εργασίας Μέτρα microέτρησης της Ελληνικής Αρχαιότητας και η χρυσή τοmicroή

ο lsquoθησαυρόςrsquo των Σιφνίων

Ασπασία Παπαδοπεράκη Γλύπτρια

Τα 16 microοιράσmicroατα των ποδών της Ελληνικής Αρχαιότητας στα microοιράσmicroατά τους έχουν microια απόλυτη αναλογική σχέση microε το ανθρώπινο σώmicroα έτσι ώστε χρησιmicroοποιώντας τα σαν εργαλεία ο αρχαίος καλλιτέχνης απέδωσε αρmicroονικά ναούς και γλυπτά που προέκυπταν από την εικονιστική οικειότητα microε το ανθρώπινο σώmicroα Στον lsquoΘησαυρόrsquo των Σιφνίων στους ∆ελφούς έχουmicroε ένα αντιπροσωπευτικό δείγmicroα γεωmicroετρικής τελειότητας καλυmicromicroένο εκπληκτικά ώστε να δίδεται microε απλότητα η οmicroορφιά και microε κυρίαρχη

16

θέση η γλυπτική Ένα από τα microεγαλύτερα αριστουργήmicroατα της αρχαϊκής γλυπτικής Στη microελέτη αποκαλύπτεται microια λογική και συνειδητή σύνθεση στη δοmicroή microε έντονη την εντύπωση της υπολογισmicroένης αρmicroονίας Αυτή η microελέτη φανερώνει ένα δείγmicroα της υψηλής συνύπαρξης των microαθηmicroατικών και της αίσθησης microε την επεξεργασία των δεδοmicroένων της Η αρχιτεκτονική microεταφορά του σώmicroατος φαντασίας οίκηση

Στάθης Παπασταθόπουλος

∆ρ Αναπτυξιακής Ψυχολογίας ∆ιδάσκων microε το Π∆ 40780 Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Σκοπός αυτής της ανακοίνωσης είναι να παρουσιαστούν κάποιοι lsquoβασικοί τρόποιrsquo της εmicroπειρίας που αν και δεν microπορούν να χαρακτηριστούν έmicroφυτοι συγκροτούνται αναπτυξιακά ως θεmicroελιώδεις οργανωτικοί τρόποι της εmicroπειρίας Θα γίνει αναφορά στο laquoσωmicroατικό σχήmicroαraquo και τον ρόλο που αναλαmicroβάνει στην ενοποίηση και οργάνωση του βασικού τρόπου επαφής του προσώπου microε το περιβάλλον την αντίληψη Η αντίληψη είναι microια ενεργητική διαδικασία οργανωmicroένη αλληλοδραστικά και πρωταρχικά διυποκειmicroενικά Η φαντασία εκδιπλώνει και συγκροτεί έναν χώρο microεταφοράς συνάντησης και συγκρότησης νοηmicroάτων από διάφορους τοmicroείς της εmicroπειρίας όπου η νοηmicroατοδότηση και ανανοηmicroατοδότηση γίνεται επί τη βάσει των σωmicroατικών βιωmicroατικών τρόπων Θα γίνει microια προσπάθεια να περιγραφεί πώς η αρχιτεκτονική εmicroπειρία καθορίζεται σε αυτό το πλαίσιο

O Λακάν το Ωραίο και το έργο τέχνης

Νίκος Παπαχριστόπουλος ∆ρ Κοινωνιολογίας ∆ιδάσκων microε το Π∆ 40780

Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Στο έβδοmicroο Σεmicroινάριο microε τίτλο Η ηθική της ψυχανάλυσης ο Λακάν διατυπώνει έναν λόγο για το Ωραίο και την έννοια της οmicroορφιάς σε σχέση microε την περίπτωση της Αντιγόνης Το Ωραίο εντοπίζεται στην ένωση microε τον θάνατο τον δεύτερο θάνατο της Αντιγόνης όπως τον

17

εκφράζει ο χορός στην τραγωδία του Σοφοκλή Το microοτίβο του δεύτερου θανάτου ως αποτύπωση του Ωραίου ένα microοτίβο που κυριαρχεί και στα έργα του Σαντ στον οποίο αναφέρεται διεξοδικά ο Λακάν στο ίδιο Σεmicroινάριο επαναπροσδιορίζει και τη σχέση του αισθητικά καλού microε την καλλιτεχνική δηmicroιουργία το έργο τέχνης στη λακανική θεωρία έρχεται να εγγραφεί σε ένα κενό σε ένα χάσmicroα στην ανολοκλήρωτη σχέση του υποκειmicroένου microε το φροϋδικό Πράγmicroα Θα γίνει microια συνοπτική παρουσίαση της θέσης αυτής

Η ζωγραφική microίmicroηση στον Αριστοτέλη

Θεόπη Παρισάκη Αν Καθηγήτρια Φιλοσοφίας

Τmicroήmicroα Φιλοσοφίας amp Παιδαγωγικής Αριστοτέλειο Πανεπιστήmicroιο Θεσσαλονίκης

Ο Αριστοτέλης όπως και ο Πλάτων δεν ασχολείται συστηmicroατικά microε τη ζωγραφική αλλά την χρησιmicroοποιεί συχνά ως αναλογία για να διατυπώσει τις σκέψεις του για την ποίηση Ακολουθώντας τον Πλάτωνα εντάσσει τη ζωγραφική ndashmicroαζί microε τη γλυπτική την ποίηση τη microουσική και τον χορόndash στις microιmicroητικές τέχνες και επιχειρεί να προσδιορίσει το είδος ή τον τρόπο της microίmicroησης που προσιδιάζει στην καθεmicroιά

Ο Αριστοτέλης εκκινεί από την πλατωνική αντίληψη για την καλλι-τεχνική microίmicroηση που βασίζεται στο microοντέλο της οmicroοιότητας Η οmicroοιότητα όmicroως στην περίπτωση της ζωγραφικής microίmicroησης λειτουργεί εν είδει συmicro-βόλου καθώς τα καλλιτεχνικά microέσα της ζωγραφικής (σχήmicroατα χρώmicroα-τα) χαρακτηρίζονται ως lsquoσηmicroείαrsquo χαρακτήρων ή συναισθηmicroατικών κατα-στάσεων σε αντίθεση προς τα καλλιτεχνικά microέσα της microουσικής (ρυθmicroός microελωδία) τα οποία χαρακτηρίζονται ως microιmicroητικά lsquoοmicroοιώmicroατάrsquo τους

Η παραπάνω άποψη του Αριστοτέλη για την οmicroοιότητα θα συσχετισθεί microε εκείνη του γνωστικού χαρακτήρα της αισθητικής εmicroπειρίας προκειmicroένου να αντληθούν ορισmicroένα συmicroπεράσmicroατα ως προς τη microορφή της ζωγραφικής microίmicroησης στον Αριστοτέλη

18

Η έννοια του laquoβλέπω-εντόςraquo και η συγκρότηση της φιλοσοφικής αισθητικής

του Ρίτσαρντ Βόλχαϊmicro

Παναγιώτης Πούλος Επ Καθηγητής Φιλοσοφίας amp Αισθητικής Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών

Στο αισθητικό έργο του Άγγλου φιλοσόφου Ρίτσαρντ Βόλχαϊmicro (Richard Wollheim 1923-2003) συmicroπλέουν επιχειρήmicroατα και θεωρήσεις που αντλούν την εγκυρότητά τους από διαφορετικούς γνωστικούς κλάδους και ποικίλες καλλιτεχνικές πρακτικές Στην απόπειρά microας να εντοπίσουmicroε το νήmicroα που διατρέχει αυτό το πολυσχιδές έργο θα εξετάσουmicroε τον ρόλο που διαδραmicroατίζουν η παράσταση και η αντίληψη στην αργόσυρτη συγκρότηση της έννοιας του laquoβλέπω-εντόςraquo (seeing-in) κατrsquo αντιδιαστολή προς άλλες αισθητικές και φιλοσοφικές προσεγγίσεις Το νήmicroα αυτό το οποίο σχετίζεται microε microια προθεσιακή και υφολογική θεώρηση του εικαστικού νοήmicroατος microας επιτρέπει να κατανοήσουmicroε καλύτερα microε ποιον τρόπο ο Βόλχαϊmicro διευρύνει το βεληνεκές της θεωρίας της τέχνης

Ο καθρέφτης και το microέτρο οι microεταφυσικές και ηθικές διαστάσεις της πλατωνικής κριτικής των τεχνών

στο 10ο βιβλίο της Πολιτείας

Κωνσταντίνος Β Πρώιmicroος ∆ρ Φιλοσοφίας ∆ιδάσκων στη θέση lsquoΜιχελήrsquo

Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Η κριτική της ποίησης και των συναφών microε αυτήν microιmicroητικών τεχνών η οποία αναπτύσσεται στο 10ο βιβλίο της Πολιτείας έχει γίνει συχνά στόχος κριτικής από επιφανείς microελετητές του Πλάτωνα όπως o Γρηγόρης Βλαστός η Julia Annas και ο Αλέξανδρος Νεχαmicroάς Ο Πλάτων έχει κατη-γορηθεί για υπερβολική αυστηρότητα που έρχεται σε αντίθεση microε προγε-νέστερα βιβλία της Πολιτείας για παραδοξολογία αφέλεια και αυταρχι-κότητα ιδιαίτερα στο σηmicroείο που συγκρίνει τους καλλιτέχνες microε αυτούς που αρκούνται να κρατούν έναν καθρέφτη για να αναπαράγουν τα πράγ-microατα γύρω τους Η ρητή άρνηση του Πλάτωνα στο 10ο βιβλίο να αναγνω-ρίσει οποιαδήποτε αυτονοmicroία στην αισθητική και η πρόθεσή του να

19

υπαγάγει την καλλιτεχνική δηmicroιουργία σε εξωαισθητικά πολιτικά κριτή-ρια δεν φανερώνει έναν υποβιβασmicroό της τέχνης όπως πολλοί πιστεύουν

Θα υποστηρίξω ότι η εικονοκλαστική λογοκρισία του Πλάτωνα δείχνει αντιθέτως κάποιον που δίνει στην τέχνη microεγάλη αξία και γιrsquo αυτό ακριβώς πασχίζει πάση θυσία να ελέγξει πολιτικά την πρόσληψή της Η τέχνη για τον Πλάτωνα έχει microια ευρεία microεταφυσική και ηθική σηmicroασία την οποία είναι φυσικό να παρεξηγούν όσοι προσδοκούν microια αισθητική αντιmicroετώπισή της η οποία του είναι microάλλον αδιάφορη Αν όντως η τέχνη καλύπτει ένα ευρύ φάσmicroα δηmicroιουργικών δραστηριοτήτων έχει όπως κάθε ανθρώπινη δηmicroιουργία microια έmicromicroεση και microακρινή σχέση microε τις ακλόνητες και αιώνιες ιδέες τις οποίες δεν έφτιαξε ποτέ ανθρώπινο χέρι Η τέχνη γιrsquo αυτό δεν παρουσιάζει παρά την ίδια την πραγmicroατικότητα ή καλύτερα το αντεστραmicromicroένο είδωλό της σrsquo ένα πλαίσιο το οποίο βοηθά microε τις ανθρωποκεντρικές παραmicroέτρους του τον προσανατολισmicroό όπως ακριβώς κι ένας καθρέφτης Αν όmicroως κανείς ενδιαφέρεται για την ουσία της πραγmicroατικότητας για ότι υπερβαίνει αλλά και καθορίζει τον άνθρωπο τότε θα στραφεί προς το microέτρο που είναι ένας τρόπος για να συλλάβει όλα όσα δεν έχουν δηmicroιουργηθεί από τον ίδιο Αν η τέχνη microάς δίνει microια εποπτεία κι ένα όριο του ανθρώπινου η microέτρηση microας προσφέρει microια ιδέα για τον υπεράνθρωπο χώρο των αληθειών που περισσότερο από όλα microας καθορίζουν Καθρέφτης και microέτρο ορίζουν τελικά microε microεταφορικό τρόπο την ηθική και microεταφυσική διάσταση της ανθρώπινης δραστηριότητας συναρτώντας τη microία από την άλλη και δηmicroιουργώντας έναν κόσmicroο στον οποίο η τέχνη είναι πέραν της αισθητικής

Η γλώσσα των συναισθηmicroάτων και η γλώσσα της Τέχνης εκφραστική-φυσιογνωmicroική αντίληψη και το νόηmicroα της εικόνας

∆έσποινα Σταmicroατοπούλου

Λέκτορας Ψυχολογίας Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Η ανακοίνωση αυτή αναφέρεται σε ένα ερευνητικό πρόγραmicromicroα που επικεντρώνεται σε ενδο-πολιτισmicroικές και δια-πολιτισmicroικές διαφοροποιήσεις της αντιληπτικής εmicroπειρίας καλλιτεχνικών microη-αναπαραστατικών γραmicromicroικών σχεδίων τα οποία παρουσιάζουν την υποκειmicroενική εmicroπειρία των συναισθηmicroάτων του Φόβου και της Αγαλλίασης σε Έλληνες και Καναδούς φοιτητές Η επικοινωνιακή

20

δυνατότητα των εικόνων αυτών αντιπαραβάλλεται microε αντίστοιχα ερευνητικά δεδοmicroένα που αφορούν την επικοινωνιακή δυνατότητα των παραπάνω συναισθηmicroατικών καταστάσεων όταν αυτές διατυπώνονται microέσα από λέξεις-έννοιες

Το ερευνητικό υλικό αποτελείται από σχέδια που δηmicroιούργησαν Έλληνες φοιτητές της ΑΣΚΤ Η ανάλυση των αποτελεσmicroάτων υπέδειξε ότι οι αξιολογήσεις των υποκειmicroένων της έρευνας στις λέξεις-έννοιες που δηλώνουν την υποκειmicroενική εmicroπειρία των συναισθηmicroάτων του Φόβου και της Αγαλλίασης δείχνουν να συγκροτούνται περισσότερο δηλωτικά και αναφορικά εφόσον οι αξιολογήσεις αυτές σχηmicroατίζονται κυρίως στη βάση εκτιmicroήσεων που αφορούν τον εαυτό Αντιθέτως οι αξιολογήσεις των εικόνων έχουν περισσότερο συν-δηλωτικό και υπονοούmicroενο χαρακτήρα εφόσον οι εικόνες κρίνονται περισσότερο σε σχέση microε κιναισθητικές αισθητηριο-αντιληπτικές και συγκινησιακές διαδικασίες Η δια-πολιτισmicroική επικοινωνία στο επίπεδο των εννοιών και κυρίως του θετικού συναισθήmicroατος της Αγαλλίασης δείχνει να είναι αρκετά προβληmicroατική υποδεικνύοντας στερεοτυπική επεξεργασία από τα υποκείmicroενα της έρευνας Αντιθέτως η δια-πολιτισmicroική δυνατότητα επικοινωνίας σε σχέση microε τις εικόνες εmicroφανίζεται ισχυρή ιδίως σε σχέση microε τη microη-αναπαραστατική εικόνα που παριστά τη συναισθηmicroατική εmicroπειρία του Φόβου Παραλλήλως microέσα από τα ερευνητικά αποτελέσmicroατα αναφαίνεται και η σχετική αντιστοιχία εικόνας και λέξεως-έννοιας σε σχέση microε το αρνητικό συναίσθηmicroα του Φόβου

Τα παραπάνω ευρήmicroατα υποδεικνύουν ότι υπάρχει ένα κοινό laquoεmicroπειριακόraquo πλαίσιο συγκρότησης του νοήmicroατος κατά την αντιληπτική διαδικασία που δίνει έmicroφαση στις δυναmicroικές και συναισθηmicroατικές ποιότητες της αντιληπτικής εmicroπειρίας (εκφραστική και φυσιογνωmicroική αντίληψη) και προτείνει τη βαθιά σχέση microεταξύ δράσης αντίληψης και συναισθήmicroατος η οποία διαmicroορφώνει το πεδίο του υπονοούmicroενου νοήmicroατος και δηmicroιουργεί ταυτοχρόνως το διυποκειmicroενικό επίπεδο επικοινωνίας microεταξύ θεατή και καλλιτέχνη

Τέλος τα αποτελέσmicroατα σχολιάζονται σε σχέση microε τα χαρακτηριστικά του lsquoστυλrsquo και της lsquoδιάθεσηςrsquo στα έργα Τέχνης καθώς επίσης και microε τη λειτουργία των αρνητικών συναισθηmicroάτων στην Τέχνη και τη διαδικασία της εν-συναίσθησης

21

Φαντασία και εικόνα η θεmicroελίωση της microιmicroητικής απεικόνισης στη βυζαντινή αισθητική

Μαρία Φιολιτάκη

Υπ ∆ρ Φιλοσοφίας Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Η έννοια της φαντασίας κληροδοτείται από την αρχαιοελληνική

στη βυζαντινή σκέψη microε όλο το παραδοσιακό φορτίο της Στην πλατωνική φιλοσοφία ως φαντασία νοείται ο συνδυασmicroός των λειτουργιών της αίσθησης και της κρίσης (της δόξας) Αντίθετα για τον Αριστοτέλη η φαντασία είναι microια αντιληπτική λειτουργία που προκαλείται από την αισθητηριακή αντίληψη και διαδραmicroατίζει σηmicroαντικό ρόλο στη διαδικασία της γνώσης

Στο πλαίσιο του ιδιόmicroορφου φιλοσοφικού εκλεκτικισmicroού τους οι βυζαντινοί θα αναζητήσουν στις δύο αρχαίες φιλοσοφικές παραδόσεις τη γνωσιοθεωρητική θεmicroελίωση (και τη νοmicroιmicroοποίηση) για τη δηmicroιουργία και τη χρήση της microιmicroητικής απεικόνισης του (υπερβατικού) προτύπου Έτσι η βυζαντινή φαντασία παρουσιάζεται ως microέρος του εγχειρήmicroατος για την αναζήτηση microιας υπερβατικής αλήθειας καθώς τίθεται microεταξύ εmicroπειρίας και κατανόησης είναι η διαδικασία σύνθεσης των εmicroπειρικών δεδοmicroένων και το προπαρασκευαστικό στάδιο για τη νοητική σύλληψη της εικόνας ως συmicroβόλου

Ίσως δεν θα ήταν υπερβολική η διαπίστωση ότι τελικά οι βυζαντινοί στοχαστές δεν αρκέστηκαν microόνο στη γόνιmicroη αφοmicroοίωση βασικών αρχών της αρχαιοελληνικής σκέψης προκειmicroένου να διατυπώσουν τη δική τους θέση αλλά πραγmicroατοποίησαν και σε ορισmicroένα σηmicroεία microια υπέρβαση Η βυζαντινή φαντασία δεν είναι παθητική διότι αφού προσλάβει ένδον το γνωστόν το επεξεργάζεταιmiddot όmicroως δεν είναι ενεργητική όπως η στωική φαντασία δεν καταλαmicroβάνει απλώς τα αισθητηριακά δεδοmicroένα αλλά microπορεί να ανεξαρτητοποιηθεί από αυτά ndashέστω και αν αυτή η ανεξαρτησία σηmicroαίνει την καταδίκη της

Οι βυζαντινοί στοχαστές διακρίνουν δύο σηmicroασίες της έννοιας (α) τη φαντασία ως αντιληπτικό στάδιο που παραπέmicroπει στην αριστοτελική παράδοση και νοmicroιmicroοποιεί την αναγωγική χρήση της εικόνας και (β) τη φαντασία ως διαδικασία δηmicroιουργίας νοητικών εικόνων και ως πηγή έmicroπνευσης για εικόνες ζωγραφικής

22

Η αισθητική της microεταmicroφίεσης

Νίκος Ψιλάκης Συγγραφέας

Οι εθιmicroικές αποκριάτικες microεταmicroφιέσεις της Κρήτης απηχούν την lsquoαισθητική της παρωδίαςrsquo και την τάση διακωmicroώδησης που αποσκοπεί στην πρόκληση ευθυmicroίας Ωστόσο η χρήση αρχέγονων γονιmicroικών και αναπαραγωγικών συmicroβόλων καθώς και οι ειδικοί χοροί (όπως ο laquoαρκουδιάρηςraquo των ανατολικών υπωρειών του Ψηλορείτη) αποτελούν στοιχεία που συνδέουν τα κυρίαρχα ως τη δεκαετία του 1960 αποκριάτικα δρώmicroενα microε τις τελετές γονιmicroότητας

Στην εισήγηση εξετάζονται microερικές από τις πιο χαρακτηριστικές ανθρωποmicroορφικές microάσκες της Κρήτης η κατασκευή τους και ο τρόπος microε τον οποίο απεικονίζεται η ανθρώπινη microορφή στις παραδοσιακές microεταmicroφιέσεις Επιπλέον διερευνάται η σύζευξη των αντιθέτων στα δρώmicroενα της Αποκριάς και της Καθαρής ∆ευτέρας όπως το ιερό και το ανίερο το ωραίο και το άσχηmicroο το σεmicroνό και το άσεmicroνο

23

24

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΟΜΙΛΗΤΩΝ

Αικατερινίδης Γεώργιος ∆ρ Φιλολογίας τ ∆ιευθυντής Ερευνών Κέντρου Λαογραφίας Ακαδηmicroίας Αθηνών Επίτιmicroος ∆ιδάκτωρ Τmicroήmicroατος Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανmicroίου Κρήτης

Ανδρουλιδάκης Κώστας Επ Καθηγητής Φιλοσοφίας Πανmicroιο Κρήτης

Αποστολοπούλου Γεωργία Καθηγήτρια Φιλοσοφίας Πανmicroιο Ιωαννίνων

Γεωργάκη Αναστασία Λέκτωρ Μουσικής Τεχνολογίας Πανmicroιο Αθηνών

∆ροσοφορίδου Ελένη ∆ρ Ιστορίας της τέχνης

Ζεiumlmicroπέκης Ιωάννης Αν Καθηγητής Φιλοσοφίας Πανεπιστήmicroιο Grenoble

Ζήβας ∆ιονύσης Οmicroότιmicroος Καθηγητής ΕΜΠ Πρόεδρος ∆Σ Ιδρύmicroατος lsquoΠαναγιώτη amp Έφης Μιχελήrsquo

Ζωγραφίδης Γιώργος Επ Καθηγητής Φιλοσοφίας Πανmicroιο Κρήτης

Καϊmicroάκης Παύλος Αν Καθηγητής Φιλοσοφίας Αριστοτέλειο Πανmicroιο Θεσσαλονίκης

Καλιγιάννης Μανόλης Zωγράφος τ ∆ιευθυντής Μουσείου Terriade

Κάλφας Βασίλης Καθηγητής Φιλοσοφίας Αριστοτέλειο Πανmicroιο Θεσσαλονίκης

Κουγιουmicroουτζάκης Γιάννης Καθηγητής Ψυχολογίας Πανmicroιο Κρήτης

Μαραγκός Γιώργος Αν Καθηγητής Φιλοσοφίας Πανmicroιο Κρήτης

Μαζοκοπάκη Αικατερίνη Υπ ∆ρ Αναπτυξιακής Ψυχολογίας

Μιράσγεζη Αθηνά ∆ρ Φιλοσοφίας Ειδικός Επιστήmicroων Πανmicroιο Αθηνών

Νικολακάκης Γιώργος Αν Καθηγητής Κοινωνικής Ανθρωπολογίας Πανmicroιο Κρήτης

Πάγκαλος Μιχάλης ∆ρ Φιλοσοφίας ∆ιδάσκων θέσης lsquoΜιχελήrsquo Πανmicroιο Κρήτης

Παπαδοπεράκη Ασπασία Γλύπτρια

Παπασταθόπουλος Στάθης ∆ρ Αναπτυξιακής Ψυχολογίας ∆ιδάσκων Π∆ 40780 Πανmicroιο Κρήτης

Παπαχριστόπουλος Νίκος ∆ρ Κοινωνιολογίας

Παρισάκη Θεόπη Αν Καθηγήτρια Φιλοσοφίας Αριστοτέλειο Πανmicroιο Θεσσαλονίκης

Πούλος Παναγιώτης Επ καθηγητής Φιλοσοφίας και Αισθητικής ΑΣΚΤ

Πρώιmicroος Κωνσταντίνος ∆ρ Φιλοσοφίας ∆ιδάσκων θέσης lsquoΜιχελήrsquo Πανmicroιο Κρήτης

Σταmicroατοπούλου ∆έσποινα Λέκτορας Ψυχολογίας Πανmicroιο Κρήτης

Φιολιτάκη Μαρία Υπ ∆ρ Φιλοσοφίας Πανmicroιο Κρήτης

Ψιλάκης Νίκος Συγγραφέας

16

θέση η γλυπτική Ένα από τα microεγαλύτερα αριστουργήmicroατα της αρχαϊκής γλυπτικής Στη microελέτη αποκαλύπτεται microια λογική και συνειδητή σύνθεση στη δοmicroή microε έντονη την εντύπωση της υπολογισmicroένης αρmicroονίας Αυτή η microελέτη φανερώνει ένα δείγmicroα της υψηλής συνύπαρξης των microαθηmicroατικών και της αίσθησης microε την επεξεργασία των δεδοmicroένων της Η αρχιτεκτονική microεταφορά του σώmicroατος φαντασίας οίκηση

Στάθης Παπασταθόπουλος

∆ρ Αναπτυξιακής Ψυχολογίας ∆ιδάσκων microε το Π∆ 40780 Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Σκοπός αυτής της ανακοίνωσης είναι να παρουσιαστούν κάποιοι lsquoβασικοί τρόποιrsquo της εmicroπειρίας που αν και δεν microπορούν να χαρακτηριστούν έmicroφυτοι συγκροτούνται αναπτυξιακά ως θεmicroελιώδεις οργανωτικοί τρόποι της εmicroπειρίας Θα γίνει αναφορά στο laquoσωmicroατικό σχήmicroαraquo και τον ρόλο που αναλαmicroβάνει στην ενοποίηση και οργάνωση του βασικού τρόπου επαφής του προσώπου microε το περιβάλλον την αντίληψη Η αντίληψη είναι microια ενεργητική διαδικασία οργανωmicroένη αλληλοδραστικά και πρωταρχικά διυποκειmicroενικά Η φαντασία εκδιπλώνει και συγκροτεί έναν χώρο microεταφοράς συνάντησης και συγκρότησης νοηmicroάτων από διάφορους τοmicroείς της εmicroπειρίας όπου η νοηmicroατοδότηση και ανανοηmicroατοδότηση γίνεται επί τη βάσει των σωmicroατικών βιωmicroατικών τρόπων Θα γίνει microια προσπάθεια να περιγραφεί πώς η αρχιτεκτονική εmicroπειρία καθορίζεται σε αυτό το πλαίσιο

O Λακάν το Ωραίο και το έργο τέχνης

Νίκος Παπαχριστόπουλος ∆ρ Κοινωνιολογίας ∆ιδάσκων microε το Π∆ 40780

Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Στο έβδοmicroο Σεmicroινάριο microε τίτλο Η ηθική της ψυχανάλυσης ο Λακάν διατυπώνει έναν λόγο για το Ωραίο και την έννοια της οmicroορφιάς σε σχέση microε την περίπτωση της Αντιγόνης Το Ωραίο εντοπίζεται στην ένωση microε τον θάνατο τον δεύτερο θάνατο της Αντιγόνης όπως τον

17

εκφράζει ο χορός στην τραγωδία του Σοφοκλή Το microοτίβο του δεύτερου θανάτου ως αποτύπωση του Ωραίου ένα microοτίβο που κυριαρχεί και στα έργα του Σαντ στον οποίο αναφέρεται διεξοδικά ο Λακάν στο ίδιο Σεmicroινάριο επαναπροσδιορίζει και τη σχέση του αισθητικά καλού microε την καλλιτεχνική δηmicroιουργία το έργο τέχνης στη λακανική θεωρία έρχεται να εγγραφεί σε ένα κενό σε ένα χάσmicroα στην ανολοκλήρωτη σχέση του υποκειmicroένου microε το φροϋδικό Πράγmicroα Θα γίνει microια συνοπτική παρουσίαση της θέσης αυτής

Η ζωγραφική microίmicroηση στον Αριστοτέλη

Θεόπη Παρισάκη Αν Καθηγήτρια Φιλοσοφίας

Τmicroήmicroα Φιλοσοφίας amp Παιδαγωγικής Αριστοτέλειο Πανεπιστήmicroιο Θεσσαλονίκης

Ο Αριστοτέλης όπως και ο Πλάτων δεν ασχολείται συστηmicroατικά microε τη ζωγραφική αλλά την χρησιmicroοποιεί συχνά ως αναλογία για να διατυπώσει τις σκέψεις του για την ποίηση Ακολουθώντας τον Πλάτωνα εντάσσει τη ζωγραφική ndashmicroαζί microε τη γλυπτική την ποίηση τη microουσική και τον χορόndash στις microιmicroητικές τέχνες και επιχειρεί να προσδιορίσει το είδος ή τον τρόπο της microίmicroησης που προσιδιάζει στην καθεmicroιά

Ο Αριστοτέλης εκκινεί από την πλατωνική αντίληψη για την καλλι-τεχνική microίmicroηση που βασίζεται στο microοντέλο της οmicroοιότητας Η οmicroοιότητα όmicroως στην περίπτωση της ζωγραφικής microίmicroησης λειτουργεί εν είδει συmicro-βόλου καθώς τα καλλιτεχνικά microέσα της ζωγραφικής (σχήmicroατα χρώmicroα-τα) χαρακτηρίζονται ως lsquoσηmicroείαrsquo χαρακτήρων ή συναισθηmicroατικών κατα-στάσεων σε αντίθεση προς τα καλλιτεχνικά microέσα της microουσικής (ρυθmicroός microελωδία) τα οποία χαρακτηρίζονται ως microιmicroητικά lsquoοmicroοιώmicroατάrsquo τους

Η παραπάνω άποψη του Αριστοτέλη για την οmicroοιότητα θα συσχετισθεί microε εκείνη του γνωστικού χαρακτήρα της αισθητικής εmicroπειρίας προκειmicroένου να αντληθούν ορισmicroένα συmicroπεράσmicroατα ως προς τη microορφή της ζωγραφικής microίmicroησης στον Αριστοτέλη

18

Η έννοια του laquoβλέπω-εντόςraquo και η συγκρότηση της φιλοσοφικής αισθητικής

του Ρίτσαρντ Βόλχαϊmicro

Παναγιώτης Πούλος Επ Καθηγητής Φιλοσοφίας amp Αισθητικής Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών

Στο αισθητικό έργο του Άγγλου φιλοσόφου Ρίτσαρντ Βόλχαϊmicro (Richard Wollheim 1923-2003) συmicroπλέουν επιχειρήmicroατα και θεωρήσεις που αντλούν την εγκυρότητά τους από διαφορετικούς γνωστικούς κλάδους και ποικίλες καλλιτεχνικές πρακτικές Στην απόπειρά microας να εντοπίσουmicroε το νήmicroα που διατρέχει αυτό το πολυσχιδές έργο θα εξετάσουmicroε τον ρόλο που διαδραmicroατίζουν η παράσταση και η αντίληψη στην αργόσυρτη συγκρότηση της έννοιας του laquoβλέπω-εντόςraquo (seeing-in) κατrsquo αντιδιαστολή προς άλλες αισθητικές και φιλοσοφικές προσεγγίσεις Το νήmicroα αυτό το οποίο σχετίζεται microε microια προθεσιακή και υφολογική θεώρηση του εικαστικού νοήmicroατος microας επιτρέπει να κατανοήσουmicroε καλύτερα microε ποιον τρόπο ο Βόλχαϊmicro διευρύνει το βεληνεκές της θεωρίας της τέχνης

Ο καθρέφτης και το microέτρο οι microεταφυσικές και ηθικές διαστάσεις της πλατωνικής κριτικής των τεχνών

στο 10ο βιβλίο της Πολιτείας

Κωνσταντίνος Β Πρώιmicroος ∆ρ Φιλοσοφίας ∆ιδάσκων στη θέση lsquoΜιχελήrsquo

Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Η κριτική της ποίησης και των συναφών microε αυτήν microιmicroητικών τεχνών η οποία αναπτύσσεται στο 10ο βιβλίο της Πολιτείας έχει γίνει συχνά στόχος κριτικής από επιφανείς microελετητές του Πλάτωνα όπως o Γρηγόρης Βλαστός η Julia Annas και ο Αλέξανδρος Νεχαmicroάς Ο Πλάτων έχει κατη-γορηθεί για υπερβολική αυστηρότητα που έρχεται σε αντίθεση microε προγε-νέστερα βιβλία της Πολιτείας για παραδοξολογία αφέλεια και αυταρχι-κότητα ιδιαίτερα στο σηmicroείο που συγκρίνει τους καλλιτέχνες microε αυτούς που αρκούνται να κρατούν έναν καθρέφτη για να αναπαράγουν τα πράγ-microατα γύρω τους Η ρητή άρνηση του Πλάτωνα στο 10ο βιβλίο να αναγνω-ρίσει οποιαδήποτε αυτονοmicroία στην αισθητική και η πρόθεσή του να

19

υπαγάγει την καλλιτεχνική δηmicroιουργία σε εξωαισθητικά πολιτικά κριτή-ρια δεν φανερώνει έναν υποβιβασmicroό της τέχνης όπως πολλοί πιστεύουν

Θα υποστηρίξω ότι η εικονοκλαστική λογοκρισία του Πλάτωνα δείχνει αντιθέτως κάποιον που δίνει στην τέχνη microεγάλη αξία και γιrsquo αυτό ακριβώς πασχίζει πάση θυσία να ελέγξει πολιτικά την πρόσληψή της Η τέχνη για τον Πλάτωνα έχει microια ευρεία microεταφυσική και ηθική σηmicroασία την οποία είναι φυσικό να παρεξηγούν όσοι προσδοκούν microια αισθητική αντιmicroετώπισή της η οποία του είναι microάλλον αδιάφορη Αν όντως η τέχνη καλύπτει ένα ευρύ φάσmicroα δηmicroιουργικών δραστηριοτήτων έχει όπως κάθε ανθρώπινη δηmicroιουργία microια έmicromicroεση και microακρινή σχέση microε τις ακλόνητες και αιώνιες ιδέες τις οποίες δεν έφτιαξε ποτέ ανθρώπινο χέρι Η τέχνη γιrsquo αυτό δεν παρουσιάζει παρά την ίδια την πραγmicroατικότητα ή καλύτερα το αντεστραmicromicroένο είδωλό της σrsquo ένα πλαίσιο το οποίο βοηθά microε τις ανθρωποκεντρικές παραmicroέτρους του τον προσανατολισmicroό όπως ακριβώς κι ένας καθρέφτης Αν όmicroως κανείς ενδιαφέρεται για την ουσία της πραγmicroατικότητας για ότι υπερβαίνει αλλά και καθορίζει τον άνθρωπο τότε θα στραφεί προς το microέτρο που είναι ένας τρόπος για να συλλάβει όλα όσα δεν έχουν δηmicroιουργηθεί από τον ίδιο Αν η τέχνη microάς δίνει microια εποπτεία κι ένα όριο του ανθρώπινου η microέτρηση microας προσφέρει microια ιδέα για τον υπεράνθρωπο χώρο των αληθειών που περισσότερο από όλα microας καθορίζουν Καθρέφτης και microέτρο ορίζουν τελικά microε microεταφορικό τρόπο την ηθική και microεταφυσική διάσταση της ανθρώπινης δραστηριότητας συναρτώντας τη microία από την άλλη και δηmicroιουργώντας έναν κόσmicroο στον οποίο η τέχνη είναι πέραν της αισθητικής

Η γλώσσα των συναισθηmicroάτων και η γλώσσα της Τέχνης εκφραστική-φυσιογνωmicroική αντίληψη και το νόηmicroα της εικόνας

∆έσποινα Σταmicroατοπούλου

Λέκτορας Ψυχολογίας Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Η ανακοίνωση αυτή αναφέρεται σε ένα ερευνητικό πρόγραmicromicroα που επικεντρώνεται σε ενδο-πολιτισmicroικές και δια-πολιτισmicroικές διαφοροποιήσεις της αντιληπτικής εmicroπειρίας καλλιτεχνικών microη-αναπαραστατικών γραmicromicroικών σχεδίων τα οποία παρουσιάζουν την υποκειmicroενική εmicroπειρία των συναισθηmicroάτων του Φόβου και της Αγαλλίασης σε Έλληνες και Καναδούς φοιτητές Η επικοινωνιακή

20

δυνατότητα των εικόνων αυτών αντιπαραβάλλεται microε αντίστοιχα ερευνητικά δεδοmicroένα που αφορούν την επικοινωνιακή δυνατότητα των παραπάνω συναισθηmicroατικών καταστάσεων όταν αυτές διατυπώνονται microέσα από λέξεις-έννοιες

Το ερευνητικό υλικό αποτελείται από σχέδια που δηmicroιούργησαν Έλληνες φοιτητές της ΑΣΚΤ Η ανάλυση των αποτελεσmicroάτων υπέδειξε ότι οι αξιολογήσεις των υποκειmicroένων της έρευνας στις λέξεις-έννοιες που δηλώνουν την υποκειmicroενική εmicroπειρία των συναισθηmicroάτων του Φόβου και της Αγαλλίασης δείχνουν να συγκροτούνται περισσότερο δηλωτικά και αναφορικά εφόσον οι αξιολογήσεις αυτές σχηmicroατίζονται κυρίως στη βάση εκτιmicroήσεων που αφορούν τον εαυτό Αντιθέτως οι αξιολογήσεις των εικόνων έχουν περισσότερο συν-δηλωτικό και υπονοούmicroενο χαρακτήρα εφόσον οι εικόνες κρίνονται περισσότερο σε σχέση microε κιναισθητικές αισθητηριο-αντιληπτικές και συγκινησιακές διαδικασίες Η δια-πολιτισmicroική επικοινωνία στο επίπεδο των εννοιών και κυρίως του θετικού συναισθήmicroατος της Αγαλλίασης δείχνει να είναι αρκετά προβληmicroατική υποδεικνύοντας στερεοτυπική επεξεργασία από τα υποκείmicroενα της έρευνας Αντιθέτως η δια-πολιτισmicroική δυνατότητα επικοινωνίας σε σχέση microε τις εικόνες εmicroφανίζεται ισχυρή ιδίως σε σχέση microε τη microη-αναπαραστατική εικόνα που παριστά τη συναισθηmicroατική εmicroπειρία του Φόβου Παραλλήλως microέσα από τα ερευνητικά αποτελέσmicroατα αναφαίνεται και η σχετική αντιστοιχία εικόνας και λέξεως-έννοιας σε σχέση microε το αρνητικό συναίσθηmicroα του Φόβου

Τα παραπάνω ευρήmicroατα υποδεικνύουν ότι υπάρχει ένα κοινό laquoεmicroπειριακόraquo πλαίσιο συγκρότησης του νοήmicroατος κατά την αντιληπτική διαδικασία που δίνει έmicroφαση στις δυναmicroικές και συναισθηmicroατικές ποιότητες της αντιληπτικής εmicroπειρίας (εκφραστική και φυσιογνωmicroική αντίληψη) και προτείνει τη βαθιά σχέση microεταξύ δράσης αντίληψης και συναισθήmicroατος η οποία διαmicroορφώνει το πεδίο του υπονοούmicroενου νοήmicroατος και δηmicroιουργεί ταυτοχρόνως το διυποκειmicroενικό επίπεδο επικοινωνίας microεταξύ θεατή και καλλιτέχνη

Τέλος τα αποτελέσmicroατα σχολιάζονται σε σχέση microε τα χαρακτηριστικά του lsquoστυλrsquo και της lsquoδιάθεσηςrsquo στα έργα Τέχνης καθώς επίσης και microε τη λειτουργία των αρνητικών συναισθηmicroάτων στην Τέχνη και τη διαδικασία της εν-συναίσθησης

21

Φαντασία και εικόνα η θεmicroελίωση της microιmicroητικής απεικόνισης στη βυζαντινή αισθητική

Μαρία Φιολιτάκη

Υπ ∆ρ Φιλοσοφίας Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Η έννοια της φαντασίας κληροδοτείται από την αρχαιοελληνική

στη βυζαντινή σκέψη microε όλο το παραδοσιακό φορτίο της Στην πλατωνική φιλοσοφία ως φαντασία νοείται ο συνδυασmicroός των λειτουργιών της αίσθησης και της κρίσης (της δόξας) Αντίθετα για τον Αριστοτέλη η φαντασία είναι microια αντιληπτική λειτουργία που προκαλείται από την αισθητηριακή αντίληψη και διαδραmicroατίζει σηmicroαντικό ρόλο στη διαδικασία της γνώσης

Στο πλαίσιο του ιδιόmicroορφου φιλοσοφικού εκλεκτικισmicroού τους οι βυζαντινοί θα αναζητήσουν στις δύο αρχαίες φιλοσοφικές παραδόσεις τη γνωσιοθεωρητική θεmicroελίωση (και τη νοmicroιmicroοποίηση) για τη δηmicroιουργία και τη χρήση της microιmicroητικής απεικόνισης του (υπερβατικού) προτύπου Έτσι η βυζαντινή φαντασία παρουσιάζεται ως microέρος του εγχειρήmicroατος για την αναζήτηση microιας υπερβατικής αλήθειας καθώς τίθεται microεταξύ εmicroπειρίας και κατανόησης είναι η διαδικασία σύνθεσης των εmicroπειρικών δεδοmicroένων και το προπαρασκευαστικό στάδιο για τη νοητική σύλληψη της εικόνας ως συmicroβόλου

Ίσως δεν θα ήταν υπερβολική η διαπίστωση ότι τελικά οι βυζαντινοί στοχαστές δεν αρκέστηκαν microόνο στη γόνιmicroη αφοmicroοίωση βασικών αρχών της αρχαιοελληνικής σκέψης προκειmicroένου να διατυπώσουν τη δική τους θέση αλλά πραγmicroατοποίησαν και σε ορισmicroένα σηmicroεία microια υπέρβαση Η βυζαντινή φαντασία δεν είναι παθητική διότι αφού προσλάβει ένδον το γνωστόν το επεξεργάζεταιmiddot όmicroως δεν είναι ενεργητική όπως η στωική φαντασία δεν καταλαmicroβάνει απλώς τα αισθητηριακά δεδοmicroένα αλλά microπορεί να ανεξαρτητοποιηθεί από αυτά ndashέστω και αν αυτή η ανεξαρτησία σηmicroαίνει την καταδίκη της

Οι βυζαντινοί στοχαστές διακρίνουν δύο σηmicroασίες της έννοιας (α) τη φαντασία ως αντιληπτικό στάδιο που παραπέmicroπει στην αριστοτελική παράδοση και νοmicroιmicroοποιεί την αναγωγική χρήση της εικόνας και (β) τη φαντασία ως διαδικασία δηmicroιουργίας νοητικών εικόνων και ως πηγή έmicroπνευσης για εικόνες ζωγραφικής

22

Η αισθητική της microεταmicroφίεσης

Νίκος Ψιλάκης Συγγραφέας

Οι εθιmicroικές αποκριάτικες microεταmicroφιέσεις της Κρήτης απηχούν την lsquoαισθητική της παρωδίαςrsquo και την τάση διακωmicroώδησης που αποσκοπεί στην πρόκληση ευθυmicroίας Ωστόσο η χρήση αρχέγονων γονιmicroικών και αναπαραγωγικών συmicroβόλων καθώς και οι ειδικοί χοροί (όπως ο laquoαρκουδιάρηςraquo των ανατολικών υπωρειών του Ψηλορείτη) αποτελούν στοιχεία που συνδέουν τα κυρίαρχα ως τη δεκαετία του 1960 αποκριάτικα δρώmicroενα microε τις τελετές γονιmicroότητας

Στην εισήγηση εξετάζονται microερικές από τις πιο χαρακτηριστικές ανθρωποmicroορφικές microάσκες της Κρήτης η κατασκευή τους και ο τρόπος microε τον οποίο απεικονίζεται η ανθρώπινη microορφή στις παραδοσιακές microεταmicroφιέσεις Επιπλέον διερευνάται η σύζευξη των αντιθέτων στα δρώmicroενα της Αποκριάς και της Καθαρής ∆ευτέρας όπως το ιερό και το ανίερο το ωραίο και το άσχηmicroο το σεmicroνό και το άσεmicroνο

23

24

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΟΜΙΛΗΤΩΝ

Αικατερινίδης Γεώργιος ∆ρ Φιλολογίας τ ∆ιευθυντής Ερευνών Κέντρου Λαογραφίας Ακαδηmicroίας Αθηνών Επίτιmicroος ∆ιδάκτωρ Τmicroήmicroατος Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανmicroίου Κρήτης

Ανδρουλιδάκης Κώστας Επ Καθηγητής Φιλοσοφίας Πανmicroιο Κρήτης

Αποστολοπούλου Γεωργία Καθηγήτρια Φιλοσοφίας Πανmicroιο Ιωαννίνων

Γεωργάκη Αναστασία Λέκτωρ Μουσικής Τεχνολογίας Πανmicroιο Αθηνών

∆ροσοφορίδου Ελένη ∆ρ Ιστορίας της τέχνης

Ζεiumlmicroπέκης Ιωάννης Αν Καθηγητής Φιλοσοφίας Πανεπιστήmicroιο Grenoble

Ζήβας ∆ιονύσης Οmicroότιmicroος Καθηγητής ΕΜΠ Πρόεδρος ∆Σ Ιδρύmicroατος lsquoΠαναγιώτη amp Έφης Μιχελήrsquo

Ζωγραφίδης Γιώργος Επ Καθηγητής Φιλοσοφίας Πανmicroιο Κρήτης

Καϊmicroάκης Παύλος Αν Καθηγητής Φιλοσοφίας Αριστοτέλειο Πανmicroιο Θεσσαλονίκης

Καλιγιάννης Μανόλης Zωγράφος τ ∆ιευθυντής Μουσείου Terriade

Κάλφας Βασίλης Καθηγητής Φιλοσοφίας Αριστοτέλειο Πανmicroιο Θεσσαλονίκης

Κουγιουmicroουτζάκης Γιάννης Καθηγητής Ψυχολογίας Πανmicroιο Κρήτης

Μαραγκός Γιώργος Αν Καθηγητής Φιλοσοφίας Πανmicroιο Κρήτης

Μαζοκοπάκη Αικατερίνη Υπ ∆ρ Αναπτυξιακής Ψυχολογίας

Μιράσγεζη Αθηνά ∆ρ Φιλοσοφίας Ειδικός Επιστήmicroων Πανmicroιο Αθηνών

Νικολακάκης Γιώργος Αν Καθηγητής Κοινωνικής Ανθρωπολογίας Πανmicroιο Κρήτης

Πάγκαλος Μιχάλης ∆ρ Φιλοσοφίας ∆ιδάσκων θέσης lsquoΜιχελήrsquo Πανmicroιο Κρήτης

Παπαδοπεράκη Ασπασία Γλύπτρια

Παπασταθόπουλος Στάθης ∆ρ Αναπτυξιακής Ψυχολογίας ∆ιδάσκων Π∆ 40780 Πανmicroιο Κρήτης

Παπαχριστόπουλος Νίκος ∆ρ Κοινωνιολογίας

Παρισάκη Θεόπη Αν Καθηγήτρια Φιλοσοφίας Αριστοτέλειο Πανmicroιο Θεσσαλονίκης

Πούλος Παναγιώτης Επ καθηγητής Φιλοσοφίας και Αισθητικής ΑΣΚΤ

Πρώιmicroος Κωνσταντίνος ∆ρ Φιλοσοφίας ∆ιδάσκων θέσης lsquoΜιχελήrsquo Πανmicroιο Κρήτης

Σταmicroατοπούλου ∆έσποινα Λέκτορας Ψυχολογίας Πανmicroιο Κρήτης

Φιολιτάκη Μαρία Υπ ∆ρ Φιλοσοφίας Πανmicroιο Κρήτης

Ψιλάκης Νίκος Συγγραφέας

17

εκφράζει ο χορός στην τραγωδία του Σοφοκλή Το microοτίβο του δεύτερου θανάτου ως αποτύπωση του Ωραίου ένα microοτίβο που κυριαρχεί και στα έργα του Σαντ στον οποίο αναφέρεται διεξοδικά ο Λακάν στο ίδιο Σεmicroινάριο επαναπροσδιορίζει και τη σχέση του αισθητικά καλού microε την καλλιτεχνική δηmicroιουργία το έργο τέχνης στη λακανική θεωρία έρχεται να εγγραφεί σε ένα κενό σε ένα χάσmicroα στην ανολοκλήρωτη σχέση του υποκειmicroένου microε το φροϋδικό Πράγmicroα Θα γίνει microια συνοπτική παρουσίαση της θέσης αυτής

Η ζωγραφική microίmicroηση στον Αριστοτέλη

Θεόπη Παρισάκη Αν Καθηγήτρια Φιλοσοφίας

Τmicroήmicroα Φιλοσοφίας amp Παιδαγωγικής Αριστοτέλειο Πανεπιστήmicroιο Θεσσαλονίκης

Ο Αριστοτέλης όπως και ο Πλάτων δεν ασχολείται συστηmicroατικά microε τη ζωγραφική αλλά την χρησιmicroοποιεί συχνά ως αναλογία για να διατυπώσει τις σκέψεις του για την ποίηση Ακολουθώντας τον Πλάτωνα εντάσσει τη ζωγραφική ndashmicroαζί microε τη γλυπτική την ποίηση τη microουσική και τον χορόndash στις microιmicroητικές τέχνες και επιχειρεί να προσδιορίσει το είδος ή τον τρόπο της microίmicroησης που προσιδιάζει στην καθεmicroιά

Ο Αριστοτέλης εκκινεί από την πλατωνική αντίληψη για την καλλι-τεχνική microίmicroηση που βασίζεται στο microοντέλο της οmicroοιότητας Η οmicroοιότητα όmicroως στην περίπτωση της ζωγραφικής microίmicroησης λειτουργεί εν είδει συmicro-βόλου καθώς τα καλλιτεχνικά microέσα της ζωγραφικής (σχήmicroατα χρώmicroα-τα) χαρακτηρίζονται ως lsquoσηmicroείαrsquo χαρακτήρων ή συναισθηmicroατικών κατα-στάσεων σε αντίθεση προς τα καλλιτεχνικά microέσα της microουσικής (ρυθmicroός microελωδία) τα οποία χαρακτηρίζονται ως microιmicroητικά lsquoοmicroοιώmicroατάrsquo τους

Η παραπάνω άποψη του Αριστοτέλη για την οmicroοιότητα θα συσχετισθεί microε εκείνη του γνωστικού χαρακτήρα της αισθητικής εmicroπειρίας προκειmicroένου να αντληθούν ορισmicroένα συmicroπεράσmicroατα ως προς τη microορφή της ζωγραφικής microίmicroησης στον Αριστοτέλη

18

Η έννοια του laquoβλέπω-εντόςraquo και η συγκρότηση της φιλοσοφικής αισθητικής

του Ρίτσαρντ Βόλχαϊmicro

Παναγιώτης Πούλος Επ Καθηγητής Φιλοσοφίας amp Αισθητικής Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών

Στο αισθητικό έργο του Άγγλου φιλοσόφου Ρίτσαρντ Βόλχαϊmicro (Richard Wollheim 1923-2003) συmicroπλέουν επιχειρήmicroατα και θεωρήσεις που αντλούν την εγκυρότητά τους από διαφορετικούς γνωστικούς κλάδους και ποικίλες καλλιτεχνικές πρακτικές Στην απόπειρά microας να εντοπίσουmicroε το νήmicroα που διατρέχει αυτό το πολυσχιδές έργο θα εξετάσουmicroε τον ρόλο που διαδραmicroατίζουν η παράσταση και η αντίληψη στην αργόσυρτη συγκρότηση της έννοιας του laquoβλέπω-εντόςraquo (seeing-in) κατrsquo αντιδιαστολή προς άλλες αισθητικές και φιλοσοφικές προσεγγίσεις Το νήmicroα αυτό το οποίο σχετίζεται microε microια προθεσιακή και υφολογική θεώρηση του εικαστικού νοήmicroατος microας επιτρέπει να κατανοήσουmicroε καλύτερα microε ποιον τρόπο ο Βόλχαϊmicro διευρύνει το βεληνεκές της θεωρίας της τέχνης

Ο καθρέφτης και το microέτρο οι microεταφυσικές και ηθικές διαστάσεις της πλατωνικής κριτικής των τεχνών

στο 10ο βιβλίο της Πολιτείας

Κωνσταντίνος Β Πρώιmicroος ∆ρ Φιλοσοφίας ∆ιδάσκων στη θέση lsquoΜιχελήrsquo

Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Η κριτική της ποίησης και των συναφών microε αυτήν microιmicroητικών τεχνών η οποία αναπτύσσεται στο 10ο βιβλίο της Πολιτείας έχει γίνει συχνά στόχος κριτικής από επιφανείς microελετητές του Πλάτωνα όπως o Γρηγόρης Βλαστός η Julia Annas και ο Αλέξανδρος Νεχαmicroάς Ο Πλάτων έχει κατη-γορηθεί για υπερβολική αυστηρότητα που έρχεται σε αντίθεση microε προγε-νέστερα βιβλία της Πολιτείας για παραδοξολογία αφέλεια και αυταρχι-κότητα ιδιαίτερα στο σηmicroείο που συγκρίνει τους καλλιτέχνες microε αυτούς που αρκούνται να κρατούν έναν καθρέφτη για να αναπαράγουν τα πράγ-microατα γύρω τους Η ρητή άρνηση του Πλάτωνα στο 10ο βιβλίο να αναγνω-ρίσει οποιαδήποτε αυτονοmicroία στην αισθητική και η πρόθεσή του να

19

υπαγάγει την καλλιτεχνική δηmicroιουργία σε εξωαισθητικά πολιτικά κριτή-ρια δεν φανερώνει έναν υποβιβασmicroό της τέχνης όπως πολλοί πιστεύουν

Θα υποστηρίξω ότι η εικονοκλαστική λογοκρισία του Πλάτωνα δείχνει αντιθέτως κάποιον που δίνει στην τέχνη microεγάλη αξία και γιrsquo αυτό ακριβώς πασχίζει πάση θυσία να ελέγξει πολιτικά την πρόσληψή της Η τέχνη για τον Πλάτωνα έχει microια ευρεία microεταφυσική και ηθική σηmicroασία την οποία είναι φυσικό να παρεξηγούν όσοι προσδοκούν microια αισθητική αντιmicroετώπισή της η οποία του είναι microάλλον αδιάφορη Αν όντως η τέχνη καλύπτει ένα ευρύ φάσmicroα δηmicroιουργικών δραστηριοτήτων έχει όπως κάθε ανθρώπινη δηmicroιουργία microια έmicromicroεση και microακρινή σχέση microε τις ακλόνητες και αιώνιες ιδέες τις οποίες δεν έφτιαξε ποτέ ανθρώπινο χέρι Η τέχνη γιrsquo αυτό δεν παρουσιάζει παρά την ίδια την πραγmicroατικότητα ή καλύτερα το αντεστραmicromicroένο είδωλό της σrsquo ένα πλαίσιο το οποίο βοηθά microε τις ανθρωποκεντρικές παραmicroέτρους του τον προσανατολισmicroό όπως ακριβώς κι ένας καθρέφτης Αν όmicroως κανείς ενδιαφέρεται για την ουσία της πραγmicroατικότητας για ότι υπερβαίνει αλλά και καθορίζει τον άνθρωπο τότε θα στραφεί προς το microέτρο που είναι ένας τρόπος για να συλλάβει όλα όσα δεν έχουν δηmicroιουργηθεί από τον ίδιο Αν η τέχνη microάς δίνει microια εποπτεία κι ένα όριο του ανθρώπινου η microέτρηση microας προσφέρει microια ιδέα για τον υπεράνθρωπο χώρο των αληθειών που περισσότερο από όλα microας καθορίζουν Καθρέφτης και microέτρο ορίζουν τελικά microε microεταφορικό τρόπο την ηθική και microεταφυσική διάσταση της ανθρώπινης δραστηριότητας συναρτώντας τη microία από την άλλη και δηmicroιουργώντας έναν κόσmicroο στον οποίο η τέχνη είναι πέραν της αισθητικής

Η γλώσσα των συναισθηmicroάτων και η γλώσσα της Τέχνης εκφραστική-φυσιογνωmicroική αντίληψη και το νόηmicroα της εικόνας

∆έσποινα Σταmicroατοπούλου

Λέκτορας Ψυχολογίας Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Η ανακοίνωση αυτή αναφέρεται σε ένα ερευνητικό πρόγραmicromicroα που επικεντρώνεται σε ενδο-πολιτισmicroικές και δια-πολιτισmicroικές διαφοροποιήσεις της αντιληπτικής εmicroπειρίας καλλιτεχνικών microη-αναπαραστατικών γραmicromicroικών σχεδίων τα οποία παρουσιάζουν την υποκειmicroενική εmicroπειρία των συναισθηmicroάτων του Φόβου και της Αγαλλίασης σε Έλληνες και Καναδούς φοιτητές Η επικοινωνιακή

20

δυνατότητα των εικόνων αυτών αντιπαραβάλλεται microε αντίστοιχα ερευνητικά δεδοmicroένα που αφορούν την επικοινωνιακή δυνατότητα των παραπάνω συναισθηmicroατικών καταστάσεων όταν αυτές διατυπώνονται microέσα από λέξεις-έννοιες

Το ερευνητικό υλικό αποτελείται από σχέδια που δηmicroιούργησαν Έλληνες φοιτητές της ΑΣΚΤ Η ανάλυση των αποτελεσmicroάτων υπέδειξε ότι οι αξιολογήσεις των υποκειmicroένων της έρευνας στις λέξεις-έννοιες που δηλώνουν την υποκειmicroενική εmicroπειρία των συναισθηmicroάτων του Φόβου και της Αγαλλίασης δείχνουν να συγκροτούνται περισσότερο δηλωτικά και αναφορικά εφόσον οι αξιολογήσεις αυτές σχηmicroατίζονται κυρίως στη βάση εκτιmicroήσεων που αφορούν τον εαυτό Αντιθέτως οι αξιολογήσεις των εικόνων έχουν περισσότερο συν-δηλωτικό και υπονοούmicroενο χαρακτήρα εφόσον οι εικόνες κρίνονται περισσότερο σε σχέση microε κιναισθητικές αισθητηριο-αντιληπτικές και συγκινησιακές διαδικασίες Η δια-πολιτισmicroική επικοινωνία στο επίπεδο των εννοιών και κυρίως του θετικού συναισθήmicroατος της Αγαλλίασης δείχνει να είναι αρκετά προβληmicroατική υποδεικνύοντας στερεοτυπική επεξεργασία από τα υποκείmicroενα της έρευνας Αντιθέτως η δια-πολιτισmicroική δυνατότητα επικοινωνίας σε σχέση microε τις εικόνες εmicroφανίζεται ισχυρή ιδίως σε σχέση microε τη microη-αναπαραστατική εικόνα που παριστά τη συναισθηmicroατική εmicroπειρία του Φόβου Παραλλήλως microέσα από τα ερευνητικά αποτελέσmicroατα αναφαίνεται και η σχετική αντιστοιχία εικόνας και λέξεως-έννοιας σε σχέση microε το αρνητικό συναίσθηmicroα του Φόβου

Τα παραπάνω ευρήmicroατα υποδεικνύουν ότι υπάρχει ένα κοινό laquoεmicroπειριακόraquo πλαίσιο συγκρότησης του νοήmicroατος κατά την αντιληπτική διαδικασία που δίνει έmicroφαση στις δυναmicroικές και συναισθηmicroατικές ποιότητες της αντιληπτικής εmicroπειρίας (εκφραστική και φυσιογνωmicroική αντίληψη) και προτείνει τη βαθιά σχέση microεταξύ δράσης αντίληψης και συναισθήmicroατος η οποία διαmicroορφώνει το πεδίο του υπονοούmicroενου νοήmicroατος και δηmicroιουργεί ταυτοχρόνως το διυποκειmicroενικό επίπεδο επικοινωνίας microεταξύ θεατή και καλλιτέχνη

Τέλος τα αποτελέσmicroατα σχολιάζονται σε σχέση microε τα χαρακτηριστικά του lsquoστυλrsquo και της lsquoδιάθεσηςrsquo στα έργα Τέχνης καθώς επίσης και microε τη λειτουργία των αρνητικών συναισθηmicroάτων στην Τέχνη και τη διαδικασία της εν-συναίσθησης

21

Φαντασία και εικόνα η θεmicroελίωση της microιmicroητικής απεικόνισης στη βυζαντινή αισθητική

Μαρία Φιολιτάκη

Υπ ∆ρ Φιλοσοφίας Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Η έννοια της φαντασίας κληροδοτείται από την αρχαιοελληνική

στη βυζαντινή σκέψη microε όλο το παραδοσιακό φορτίο της Στην πλατωνική φιλοσοφία ως φαντασία νοείται ο συνδυασmicroός των λειτουργιών της αίσθησης και της κρίσης (της δόξας) Αντίθετα για τον Αριστοτέλη η φαντασία είναι microια αντιληπτική λειτουργία που προκαλείται από την αισθητηριακή αντίληψη και διαδραmicroατίζει σηmicroαντικό ρόλο στη διαδικασία της γνώσης

Στο πλαίσιο του ιδιόmicroορφου φιλοσοφικού εκλεκτικισmicroού τους οι βυζαντινοί θα αναζητήσουν στις δύο αρχαίες φιλοσοφικές παραδόσεις τη γνωσιοθεωρητική θεmicroελίωση (και τη νοmicroιmicroοποίηση) για τη δηmicroιουργία και τη χρήση της microιmicroητικής απεικόνισης του (υπερβατικού) προτύπου Έτσι η βυζαντινή φαντασία παρουσιάζεται ως microέρος του εγχειρήmicroατος για την αναζήτηση microιας υπερβατικής αλήθειας καθώς τίθεται microεταξύ εmicroπειρίας και κατανόησης είναι η διαδικασία σύνθεσης των εmicroπειρικών δεδοmicroένων και το προπαρασκευαστικό στάδιο για τη νοητική σύλληψη της εικόνας ως συmicroβόλου

Ίσως δεν θα ήταν υπερβολική η διαπίστωση ότι τελικά οι βυζαντινοί στοχαστές δεν αρκέστηκαν microόνο στη γόνιmicroη αφοmicroοίωση βασικών αρχών της αρχαιοελληνικής σκέψης προκειmicroένου να διατυπώσουν τη δική τους θέση αλλά πραγmicroατοποίησαν και σε ορισmicroένα σηmicroεία microια υπέρβαση Η βυζαντινή φαντασία δεν είναι παθητική διότι αφού προσλάβει ένδον το γνωστόν το επεξεργάζεταιmiddot όmicroως δεν είναι ενεργητική όπως η στωική φαντασία δεν καταλαmicroβάνει απλώς τα αισθητηριακά δεδοmicroένα αλλά microπορεί να ανεξαρτητοποιηθεί από αυτά ndashέστω και αν αυτή η ανεξαρτησία σηmicroαίνει την καταδίκη της

Οι βυζαντινοί στοχαστές διακρίνουν δύο σηmicroασίες της έννοιας (α) τη φαντασία ως αντιληπτικό στάδιο που παραπέmicroπει στην αριστοτελική παράδοση και νοmicroιmicroοποιεί την αναγωγική χρήση της εικόνας και (β) τη φαντασία ως διαδικασία δηmicroιουργίας νοητικών εικόνων και ως πηγή έmicroπνευσης για εικόνες ζωγραφικής

22

Η αισθητική της microεταmicroφίεσης

Νίκος Ψιλάκης Συγγραφέας

Οι εθιmicroικές αποκριάτικες microεταmicroφιέσεις της Κρήτης απηχούν την lsquoαισθητική της παρωδίαςrsquo και την τάση διακωmicroώδησης που αποσκοπεί στην πρόκληση ευθυmicroίας Ωστόσο η χρήση αρχέγονων γονιmicroικών και αναπαραγωγικών συmicroβόλων καθώς και οι ειδικοί χοροί (όπως ο laquoαρκουδιάρηςraquo των ανατολικών υπωρειών του Ψηλορείτη) αποτελούν στοιχεία που συνδέουν τα κυρίαρχα ως τη δεκαετία του 1960 αποκριάτικα δρώmicroενα microε τις τελετές γονιmicroότητας

Στην εισήγηση εξετάζονται microερικές από τις πιο χαρακτηριστικές ανθρωποmicroορφικές microάσκες της Κρήτης η κατασκευή τους και ο τρόπος microε τον οποίο απεικονίζεται η ανθρώπινη microορφή στις παραδοσιακές microεταmicroφιέσεις Επιπλέον διερευνάται η σύζευξη των αντιθέτων στα δρώmicroενα της Αποκριάς και της Καθαρής ∆ευτέρας όπως το ιερό και το ανίερο το ωραίο και το άσχηmicroο το σεmicroνό και το άσεmicroνο

23

24

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΟΜΙΛΗΤΩΝ

Αικατερινίδης Γεώργιος ∆ρ Φιλολογίας τ ∆ιευθυντής Ερευνών Κέντρου Λαογραφίας Ακαδηmicroίας Αθηνών Επίτιmicroος ∆ιδάκτωρ Τmicroήmicroατος Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανmicroίου Κρήτης

Ανδρουλιδάκης Κώστας Επ Καθηγητής Φιλοσοφίας Πανmicroιο Κρήτης

Αποστολοπούλου Γεωργία Καθηγήτρια Φιλοσοφίας Πανmicroιο Ιωαννίνων

Γεωργάκη Αναστασία Λέκτωρ Μουσικής Τεχνολογίας Πανmicroιο Αθηνών

∆ροσοφορίδου Ελένη ∆ρ Ιστορίας της τέχνης

Ζεiumlmicroπέκης Ιωάννης Αν Καθηγητής Φιλοσοφίας Πανεπιστήmicroιο Grenoble

Ζήβας ∆ιονύσης Οmicroότιmicroος Καθηγητής ΕΜΠ Πρόεδρος ∆Σ Ιδρύmicroατος lsquoΠαναγιώτη amp Έφης Μιχελήrsquo

Ζωγραφίδης Γιώργος Επ Καθηγητής Φιλοσοφίας Πανmicroιο Κρήτης

Καϊmicroάκης Παύλος Αν Καθηγητής Φιλοσοφίας Αριστοτέλειο Πανmicroιο Θεσσαλονίκης

Καλιγιάννης Μανόλης Zωγράφος τ ∆ιευθυντής Μουσείου Terriade

Κάλφας Βασίλης Καθηγητής Φιλοσοφίας Αριστοτέλειο Πανmicroιο Θεσσαλονίκης

Κουγιουmicroουτζάκης Γιάννης Καθηγητής Ψυχολογίας Πανmicroιο Κρήτης

Μαραγκός Γιώργος Αν Καθηγητής Φιλοσοφίας Πανmicroιο Κρήτης

Μαζοκοπάκη Αικατερίνη Υπ ∆ρ Αναπτυξιακής Ψυχολογίας

Μιράσγεζη Αθηνά ∆ρ Φιλοσοφίας Ειδικός Επιστήmicroων Πανmicroιο Αθηνών

Νικολακάκης Γιώργος Αν Καθηγητής Κοινωνικής Ανθρωπολογίας Πανmicroιο Κρήτης

Πάγκαλος Μιχάλης ∆ρ Φιλοσοφίας ∆ιδάσκων θέσης lsquoΜιχελήrsquo Πανmicroιο Κρήτης

Παπαδοπεράκη Ασπασία Γλύπτρια

Παπασταθόπουλος Στάθης ∆ρ Αναπτυξιακής Ψυχολογίας ∆ιδάσκων Π∆ 40780 Πανmicroιο Κρήτης

Παπαχριστόπουλος Νίκος ∆ρ Κοινωνιολογίας

Παρισάκη Θεόπη Αν Καθηγήτρια Φιλοσοφίας Αριστοτέλειο Πανmicroιο Θεσσαλονίκης

Πούλος Παναγιώτης Επ καθηγητής Φιλοσοφίας και Αισθητικής ΑΣΚΤ

Πρώιmicroος Κωνσταντίνος ∆ρ Φιλοσοφίας ∆ιδάσκων θέσης lsquoΜιχελήrsquo Πανmicroιο Κρήτης

Σταmicroατοπούλου ∆έσποινα Λέκτορας Ψυχολογίας Πανmicroιο Κρήτης

Φιολιτάκη Μαρία Υπ ∆ρ Φιλοσοφίας Πανmicroιο Κρήτης

Ψιλάκης Νίκος Συγγραφέας

18

Η έννοια του laquoβλέπω-εντόςraquo και η συγκρότηση της φιλοσοφικής αισθητικής

του Ρίτσαρντ Βόλχαϊmicro

Παναγιώτης Πούλος Επ Καθηγητής Φιλοσοφίας amp Αισθητικής Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών

Στο αισθητικό έργο του Άγγλου φιλοσόφου Ρίτσαρντ Βόλχαϊmicro (Richard Wollheim 1923-2003) συmicroπλέουν επιχειρήmicroατα και θεωρήσεις που αντλούν την εγκυρότητά τους από διαφορετικούς γνωστικούς κλάδους και ποικίλες καλλιτεχνικές πρακτικές Στην απόπειρά microας να εντοπίσουmicroε το νήmicroα που διατρέχει αυτό το πολυσχιδές έργο θα εξετάσουmicroε τον ρόλο που διαδραmicroατίζουν η παράσταση και η αντίληψη στην αργόσυρτη συγκρότηση της έννοιας του laquoβλέπω-εντόςraquo (seeing-in) κατrsquo αντιδιαστολή προς άλλες αισθητικές και φιλοσοφικές προσεγγίσεις Το νήmicroα αυτό το οποίο σχετίζεται microε microια προθεσιακή και υφολογική θεώρηση του εικαστικού νοήmicroατος microας επιτρέπει να κατανοήσουmicroε καλύτερα microε ποιον τρόπο ο Βόλχαϊmicro διευρύνει το βεληνεκές της θεωρίας της τέχνης

Ο καθρέφτης και το microέτρο οι microεταφυσικές και ηθικές διαστάσεις της πλατωνικής κριτικής των τεχνών

στο 10ο βιβλίο της Πολιτείας

Κωνσταντίνος Β Πρώιmicroος ∆ρ Φιλοσοφίας ∆ιδάσκων στη θέση lsquoΜιχελήrsquo

Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Η κριτική της ποίησης και των συναφών microε αυτήν microιmicroητικών τεχνών η οποία αναπτύσσεται στο 10ο βιβλίο της Πολιτείας έχει γίνει συχνά στόχος κριτικής από επιφανείς microελετητές του Πλάτωνα όπως o Γρηγόρης Βλαστός η Julia Annas και ο Αλέξανδρος Νεχαmicroάς Ο Πλάτων έχει κατη-γορηθεί για υπερβολική αυστηρότητα που έρχεται σε αντίθεση microε προγε-νέστερα βιβλία της Πολιτείας για παραδοξολογία αφέλεια και αυταρχι-κότητα ιδιαίτερα στο σηmicroείο που συγκρίνει τους καλλιτέχνες microε αυτούς που αρκούνται να κρατούν έναν καθρέφτη για να αναπαράγουν τα πράγ-microατα γύρω τους Η ρητή άρνηση του Πλάτωνα στο 10ο βιβλίο να αναγνω-ρίσει οποιαδήποτε αυτονοmicroία στην αισθητική και η πρόθεσή του να

19

υπαγάγει την καλλιτεχνική δηmicroιουργία σε εξωαισθητικά πολιτικά κριτή-ρια δεν φανερώνει έναν υποβιβασmicroό της τέχνης όπως πολλοί πιστεύουν

Θα υποστηρίξω ότι η εικονοκλαστική λογοκρισία του Πλάτωνα δείχνει αντιθέτως κάποιον που δίνει στην τέχνη microεγάλη αξία και γιrsquo αυτό ακριβώς πασχίζει πάση θυσία να ελέγξει πολιτικά την πρόσληψή της Η τέχνη για τον Πλάτωνα έχει microια ευρεία microεταφυσική και ηθική σηmicroασία την οποία είναι φυσικό να παρεξηγούν όσοι προσδοκούν microια αισθητική αντιmicroετώπισή της η οποία του είναι microάλλον αδιάφορη Αν όντως η τέχνη καλύπτει ένα ευρύ φάσmicroα δηmicroιουργικών δραστηριοτήτων έχει όπως κάθε ανθρώπινη δηmicroιουργία microια έmicromicroεση και microακρινή σχέση microε τις ακλόνητες και αιώνιες ιδέες τις οποίες δεν έφτιαξε ποτέ ανθρώπινο χέρι Η τέχνη γιrsquo αυτό δεν παρουσιάζει παρά την ίδια την πραγmicroατικότητα ή καλύτερα το αντεστραmicromicroένο είδωλό της σrsquo ένα πλαίσιο το οποίο βοηθά microε τις ανθρωποκεντρικές παραmicroέτρους του τον προσανατολισmicroό όπως ακριβώς κι ένας καθρέφτης Αν όmicroως κανείς ενδιαφέρεται για την ουσία της πραγmicroατικότητας για ότι υπερβαίνει αλλά και καθορίζει τον άνθρωπο τότε θα στραφεί προς το microέτρο που είναι ένας τρόπος για να συλλάβει όλα όσα δεν έχουν δηmicroιουργηθεί από τον ίδιο Αν η τέχνη microάς δίνει microια εποπτεία κι ένα όριο του ανθρώπινου η microέτρηση microας προσφέρει microια ιδέα για τον υπεράνθρωπο χώρο των αληθειών που περισσότερο από όλα microας καθορίζουν Καθρέφτης και microέτρο ορίζουν τελικά microε microεταφορικό τρόπο την ηθική και microεταφυσική διάσταση της ανθρώπινης δραστηριότητας συναρτώντας τη microία από την άλλη και δηmicroιουργώντας έναν κόσmicroο στον οποίο η τέχνη είναι πέραν της αισθητικής

Η γλώσσα των συναισθηmicroάτων και η γλώσσα της Τέχνης εκφραστική-φυσιογνωmicroική αντίληψη και το νόηmicroα της εικόνας

∆έσποινα Σταmicroατοπούλου

Λέκτορας Ψυχολογίας Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Η ανακοίνωση αυτή αναφέρεται σε ένα ερευνητικό πρόγραmicromicroα που επικεντρώνεται σε ενδο-πολιτισmicroικές και δια-πολιτισmicroικές διαφοροποιήσεις της αντιληπτικής εmicroπειρίας καλλιτεχνικών microη-αναπαραστατικών γραmicromicroικών σχεδίων τα οποία παρουσιάζουν την υποκειmicroενική εmicroπειρία των συναισθηmicroάτων του Φόβου και της Αγαλλίασης σε Έλληνες και Καναδούς φοιτητές Η επικοινωνιακή

20

δυνατότητα των εικόνων αυτών αντιπαραβάλλεται microε αντίστοιχα ερευνητικά δεδοmicroένα που αφορούν την επικοινωνιακή δυνατότητα των παραπάνω συναισθηmicroατικών καταστάσεων όταν αυτές διατυπώνονται microέσα από λέξεις-έννοιες

Το ερευνητικό υλικό αποτελείται από σχέδια που δηmicroιούργησαν Έλληνες φοιτητές της ΑΣΚΤ Η ανάλυση των αποτελεσmicroάτων υπέδειξε ότι οι αξιολογήσεις των υποκειmicroένων της έρευνας στις λέξεις-έννοιες που δηλώνουν την υποκειmicroενική εmicroπειρία των συναισθηmicroάτων του Φόβου και της Αγαλλίασης δείχνουν να συγκροτούνται περισσότερο δηλωτικά και αναφορικά εφόσον οι αξιολογήσεις αυτές σχηmicroατίζονται κυρίως στη βάση εκτιmicroήσεων που αφορούν τον εαυτό Αντιθέτως οι αξιολογήσεις των εικόνων έχουν περισσότερο συν-δηλωτικό και υπονοούmicroενο χαρακτήρα εφόσον οι εικόνες κρίνονται περισσότερο σε σχέση microε κιναισθητικές αισθητηριο-αντιληπτικές και συγκινησιακές διαδικασίες Η δια-πολιτισmicroική επικοινωνία στο επίπεδο των εννοιών και κυρίως του θετικού συναισθήmicroατος της Αγαλλίασης δείχνει να είναι αρκετά προβληmicroατική υποδεικνύοντας στερεοτυπική επεξεργασία από τα υποκείmicroενα της έρευνας Αντιθέτως η δια-πολιτισmicroική δυνατότητα επικοινωνίας σε σχέση microε τις εικόνες εmicroφανίζεται ισχυρή ιδίως σε σχέση microε τη microη-αναπαραστατική εικόνα που παριστά τη συναισθηmicroατική εmicroπειρία του Φόβου Παραλλήλως microέσα από τα ερευνητικά αποτελέσmicroατα αναφαίνεται και η σχετική αντιστοιχία εικόνας και λέξεως-έννοιας σε σχέση microε το αρνητικό συναίσθηmicroα του Φόβου

Τα παραπάνω ευρήmicroατα υποδεικνύουν ότι υπάρχει ένα κοινό laquoεmicroπειριακόraquo πλαίσιο συγκρότησης του νοήmicroατος κατά την αντιληπτική διαδικασία που δίνει έmicroφαση στις δυναmicroικές και συναισθηmicroατικές ποιότητες της αντιληπτικής εmicroπειρίας (εκφραστική και φυσιογνωmicroική αντίληψη) και προτείνει τη βαθιά σχέση microεταξύ δράσης αντίληψης και συναισθήmicroατος η οποία διαmicroορφώνει το πεδίο του υπονοούmicroενου νοήmicroατος και δηmicroιουργεί ταυτοχρόνως το διυποκειmicroενικό επίπεδο επικοινωνίας microεταξύ θεατή και καλλιτέχνη

Τέλος τα αποτελέσmicroατα σχολιάζονται σε σχέση microε τα χαρακτηριστικά του lsquoστυλrsquo και της lsquoδιάθεσηςrsquo στα έργα Τέχνης καθώς επίσης και microε τη λειτουργία των αρνητικών συναισθηmicroάτων στην Τέχνη και τη διαδικασία της εν-συναίσθησης

21

Φαντασία και εικόνα η θεmicroελίωση της microιmicroητικής απεικόνισης στη βυζαντινή αισθητική

Μαρία Φιολιτάκη

Υπ ∆ρ Φιλοσοφίας Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Η έννοια της φαντασίας κληροδοτείται από την αρχαιοελληνική

στη βυζαντινή σκέψη microε όλο το παραδοσιακό φορτίο της Στην πλατωνική φιλοσοφία ως φαντασία νοείται ο συνδυασmicroός των λειτουργιών της αίσθησης και της κρίσης (της δόξας) Αντίθετα για τον Αριστοτέλη η φαντασία είναι microια αντιληπτική λειτουργία που προκαλείται από την αισθητηριακή αντίληψη και διαδραmicroατίζει σηmicroαντικό ρόλο στη διαδικασία της γνώσης

Στο πλαίσιο του ιδιόmicroορφου φιλοσοφικού εκλεκτικισmicroού τους οι βυζαντινοί θα αναζητήσουν στις δύο αρχαίες φιλοσοφικές παραδόσεις τη γνωσιοθεωρητική θεmicroελίωση (και τη νοmicroιmicroοποίηση) για τη δηmicroιουργία και τη χρήση της microιmicroητικής απεικόνισης του (υπερβατικού) προτύπου Έτσι η βυζαντινή φαντασία παρουσιάζεται ως microέρος του εγχειρήmicroατος για την αναζήτηση microιας υπερβατικής αλήθειας καθώς τίθεται microεταξύ εmicroπειρίας και κατανόησης είναι η διαδικασία σύνθεσης των εmicroπειρικών δεδοmicroένων και το προπαρασκευαστικό στάδιο για τη νοητική σύλληψη της εικόνας ως συmicroβόλου

Ίσως δεν θα ήταν υπερβολική η διαπίστωση ότι τελικά οι βυζαντινοί στοχαστές δεν αρκέστηκαν microόνο στη γόνιmicroη αφοmicroοίωση βασικών αρχών της αρχαιοελληνικής σκέψης προκειmicroένου να διατυπώσουν τη δική τους θέση αλλά πραγmicroατοποίησαν και σε ορισmicroένα σηmicroεία microια υπέρβαση Η βυζαντινή φαντασία δεν είναι παθητική διότι αφού προσλάβει ένδον το γνωστόν το επεξεργάζεταιmiddot όmicroως δεν είναι ενεργητική όπως η στωική φαντασία δεν καταλαmicroβάνει απλώς τα αισθητηριακά δεδοmicroένα αλλά microπορεί να ανεξαρτητοποιηθεί από αυτά ndashέστω και αν αυτή η ανεξαρτησία σηmicroαίνει την καταδίκη της

Οι βυζαντινοί στοχαστές διακρίνουν δύο σηmicroασίες της έννοιας (α) τη φαντασία ως αντιληπτικό στάδιο που παραπέmicroπει στην αριστοτελική παράδοση και νοmicroιmicroοποιεί την αναγωγική χρήση της εικόνας και (β) τη φαντασία ως διαδικασία δηmicroιουργίας νοητικών εικόνων και ως πηγή έmicroπνευσης για εικόνες ζωγραφικής

22

Η αισθητική της microεταmicroφίεσης

Νίκος Ψιλάκης Συγγραφέας

Οι εθιmicroικές αποκριάτικες microεταmicroφιέσεις της Κρήτης απηχούν την lsquoαισθητική της παρωδίαςrsquo και την τάση διακωmicroώδησης που αποσκοπεί στην πρόκληση ευθυmicroίας Ωστόσο η χρήση αρχέγονων γονιmicroικών και αναπαραγωγικών συmicroβόλων καθώς και οι ειδικοί χοροί (όπως ο laquoαρκουδιάρηςraquo των ανατολικών υπωρειών του Ψηλορείτη) αποτελούν στοιχεία που συνδέουν τα κυρίαρχα ως τη δεκαετία του 1960 αποκριάτικα δρώmicroενα microε τις τελετές γονιmicroότητας

Στην εισήγηση εξετάζονται microερικές από τις πιο χαρακτηριστικές ανθρωποmicroορφικές microάσκες της Κρήτης η κατασκευή τους και ο τρόπος microε τον οποίο απεικονίζεται η ανθρώπινη microορφή στις παραδοσιακές microεταmicroφιέσεις Επιπλέον διερευνάται η σύζευξη των αντιθέτων στα δρώmicroενα της Αποκριάς και της Καθαρής ∆ευτέρας όπως το ιερό και το ανίερο το ωραίο και το άσχηmicroο το σεmicroνό και το άσεmicroνο

23

24

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΟΜΙΛΗΤΩΝ

Αικατερινίδης Γεώργιος ∆ρ Φιλολογίας τ ∆ιευθυντής Ερευνών Κέντρου Λαογραφίας Ακαδηmicroίας Αθηνών Επίτιmicroος ∆ιδάκτωρ Τmicroήmicroατος Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανmicroίου Κρήτης

Ανδρουλιδάκης Κώστας Επ Καθηγητής Φιλοσοφίας Πανmicroιο Κρήτης

Αποστολοπούλου Γεωργία Καθηγήτρια Φιλοσοφίας Πανmicroιο Ιωαννίνων

Γεωργάκη Αναστασία Λέκτωρ Μουσικής Τεχνολογίας Πανmicroιο Αθηνών

∆ροσοφορίδου Ελένη ∆ρ Ιστορίας της τέχνης

Ζεiumlmicroπέκης Ιωάννης Αν Καθηγητής Φιλοσοφίας Πανεπιστήmicroιο Grenoble

Ζήβας ∆ιονύσης Οmicroότιmicroος Καθηγητής ΕΜΠ Πρόεδρος ∆Σ Ιδρύmicroατος lsquoΠαναγιώτη amp Έφης Μιχελήrsquo

Ζωγραφίδης Γιώργος Επ Καθηγητής Φιλοσοφίας Πανmicroιο Κρήτης

Καϊmicroάκης Παύλος Αν Καθηγητής Φιλοσοφίας Αριστοτέλειο Πανmicroιο Θεσσαλονίκης

Καλιγιάννης Μανόλης Zωγράφος τ ∆ιευθυντής Μουσείου Terriade

Κάλφας Βασίλης Καθηγητής Φιλοσοφίας Αριστοτέλειο Πανmicroιο Θεσσαλονίκης

Κουγιουmicroουτζάκης Γιάννης Καθηγητής Ψυχολογίας Πανmicroιο Κρήτης

Μαραγκός Γιώργος Αν Καθηγητής Φιλοσοφίας Πανmicroιο Κρήτης

Μαζοκοπάκη Αικατερίνη Υπ ∆ρ Αναπτυξιακής Ψυχολογίας

Μιράσγεζη Αθηνά ∆ρ Φιλοσοφίας Ειδικός Επιστήmicroων Πανmicroιο Αθηνών

Νικολακάκης Γιώργος Αν Καθηγητής Κοινωνικής Ανθρωπολογίας Πανmicroιο Κρήτης

Πάγκαλος Μιχάλης ∆ρ Φιλοσοφίας ∆ιδάσκων θέσης lsquoΜιχελήrsquo Πανmicroιο Κρήτης

Παπαδοπεράκη Ασπασία Γλύπτρια

Παπασταθόπουλος Στάθης ∆ρ Αναπτυξιακής Ψυχολογίας ∆ιδάσκων Π∆ 40780 Πανmicroιο Κρήτης

Παπαχριστόπουλος Νίκος ∆ρ Κοινωνιολογίας

Παρισάκη Θεόπη Αν Καθηγήτρια Φιλοσοφίας Αριστοτέλειο Πανmicroιο Θεσσαλονίκης

Πούλος Παναγιώτης Επ καθηγητής Φιλοσοφίας και Αισθητικής ΑΣΚΤ

Πρώιmicroος Κωνσταντίνος ∆ρ Φιλοσοφίας ∆ιδάσκων θέσης lsquoΜιχελήrsquo Πανmicroιο Κρήτης

Σταmicroατοπούλου ∆έσποινα Λέκτορας Ψυχολογίας Πανmicroιο Κρήτης

Φιολιτάκη Μαρία Υπ ∆ρ Φιλοσοφίας Πανmicroιο Κρήτης

Ψιλάκης Νίκος Συγγραφέας

19

υπαγάγει την καλλιτεχνική δηmicroιουργία σε εξωαισθητικά πολιτικά κριτή-ρια δεν φανερώνει έναν υποβιβασmicroό της τέχνης όπως πολλοί πιστεύουν

Θα υποστηρίξω ότι η εικονοκλαστική λογοκρισία του Πλάτωνα δείχνει αντιθέτως κάποιον που δίνει στην τέχνη microεγάλη αξία και γιrsquo αυτό ακριβώς πασχίζει πάση θυσία να ελέγξει πολιτικά την πρόσληψή της Η τέχνη για τον Πλάτωνα έχει microια ευρεία microεταφυσική και ηθική σηmicroασία την οποία είναι φυσικό να παρεξηγούν όσοι προσδοκούν microια αισθητική αντιmicroετώπισή της η οποία του είναι microάλλον αδιάφορη Αν όντως η τέχνη καλύπτει ένα ευρύ φάσmicroα δηmicroιουργικών δραστηριοτήτων έχει όπως κάθε ανθρώπινη δηmicroιουργία microια έmicromicroεση και microακρινή σχέση microε τις ακλόνητες και αιώνιες ιδέες τις οποίες δεν έφτιαξε ποτέ ανθρώπινο χέρι Η τέχνη γιrsquo αυτό δεν παρουσιάζει παρά την ίδια την πραγmicroατικότητα ή καλύτερα το αντεστραmicromicroένο είδωλό της σrsquo ένα πλαίσιο το οποίο βοηθά microε τις ανθρωποκεντρικές παραmicroέτρους του τον προσανατολισmicroό όπως ακριβώς κι ένας καθρέφτης Αν όmicroως κανείς ενδιαφέρεται για την ουσία της πραγmicroατικότητας για ότι υπερβαίνει αλλά και καθορίζει τον άνθρωπο τότε θα στραφεί προς το microέτρο που είναι ένας τρόπος για να συλλάβει όλα όσα δεν έχουν δηmicroιουργηθεί από τον ίδιο Αν η τέχνη microάς δίνει microια εποπτεία κι ένα όριο του ανθρώπινου η microέτρηση microας προσφέρει microια ιδέα για τον υπεράνθρωπο χώρο των αληθειών που περισσότερο από όλα microας καθορίζουν Καθρέφτης και microέτρο ορίζουν τελικά microε microεταφορικό τρόπο την ηθική και microεταφυσική διάσταση της ανθρώπινης δραστηριότητας συναρτώντας τη microία από την άλλη και δηmicroιουργώντας έναν κόσmicroο στον οποίο η τέχνη είναι πέραν της αισθητικής

Η γλώσσα των συναισθηmicroάτων και η γλώσσα της Τέχνης εκφραστική-φυσιογνωmicroική αντίληψη και το νόηmicroα της εικόνας

∆έσποινα Σταmicroατοπούλου

Λέκτορας Ψυχολογίας Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Η ανακοίνωση αυτή αναφέρεται σε ένα ερευνητικό πρόγραmicromicroα που επικεντρώνεται σε ενδο-πολιτισmicroικές και δια-πολιτισmicroικές διαφοροποιήσεις της αντιληπτικής εmicroπειρίας καλλιτεχνικών microη-αναπαραστατικών γραmicromicroικών σχεδίων τα οποία παρουσιάζουν την υποκειmicroενική εmicroπειρία των συναισθηmicroάτων του Φόβου και της Αγαλλίασης σε Έλληνες και Καναδούς φοιτητές Η επικοινωνιακή

20

δυνατότητα των εικόνων αυτών αντιπαραβάλλεται microε αντίστοιχα ερευνητικά δεδοmicroένα που αφορούν την επικοινωνιακή δυνατότητα των παραπάνω συναισθηmicroατικών καταστάσεων όταν αυτές διατυπώνονται microέσα από λέξεις-έννοιες

Το ερευνητικό υλικό αποτελείται από σχέδια που δηmicroιούργησαν Έλληνες φοιτητές της ΑΣΚΤ Η ανάλυση των αποτελεσmicroάτων υπέδειξε ότι οι αξιολογήσεις των υποκειmicroένων της έρευνας στις λέξεις-έννοιες που δηλώνουν την υποκειmicroενική εmicroπειρία των συναισθηmicroάτων του Φόβου και της Αγαλλίασης δείχνουν να συγκροτούνται περισσότερο δηλωτικά και αναφορικά εφόσον οι αξιολογήσεις αυτές σχηmicroατίζονται κυρίως στη βάση εκτιmicroήσεων που αφορούν τον εαυτό Αντιθέτως οι αξιολογήσεις των εικόνων έχουν περισσότερο συν-δηλωτικό και υπονοούmicroενο χαρακτήρα εφόσον οι εικόνες κρίνονται περισσότερο σε σχέση microε κιναισθητικές αισθητηριο-αντιληπτικές και συγκινησιακές διαδικασίες Η δια-πολιτισmicroική επικοινωνία στο επίπεδο των εννοιών και κυρίως του θετικού συναισθήmicroατος της Αγαλλίασης δείχνει να είναι αρκετά προβληmicroατική υποδεικνύοντας στερεοτυπική επεξεργασία από τα υποκείmicroενα της έρευνας Αντιθέτως η δια-πολιτισmicroική δυνατότητα επικοινωνίας σε σχέση microε τις εικόνες εmicroφανίζεται ισχυρή ιδίως σε σχέση microε τη microη-αναπαραστατική εικόνα που παριστά τη συναισθηmicroατική εmicroπειρία του Φόβου Παραλλήλως microέσα από τα ερευνητικά αποτελέσmicroατα αναφαίνεται και η σχετική αντιστοιχία εικόνας και λέξεως-έννοιας σε σχέση microε το αρνητικό συναίσθηmicroα του Φόβου

Τα παραπάνω ευρήmicroατα υποδεικνύουν ότι υπάρχει ένα κοινό laquoεmicroπειριακόraquo πλαίσιο συγκρότησης του νοήmicroατος κατά την αντιληπτική διαδικασία που δίνει έmicroφαση στις δυναmicroικές και συναισθηmicroατικές ποιότητες της αντιληπτικής εmicroπειρίας (εκφραστική και φυσιογνωmicroική αντίληψη) και προτείνει τη βαθιά σχέση microεταξύ δράσης αντίληψης και συναισθήmicroατος η οποία διαmicroορφώνει το πεδίο του υπονοούmicroενου νοήmicroατος και δηmicroιουργεί ταυτοχρόνως το διυποκειmicroενικό επίπεδο επικοινωνίας microεταξύ θεατή και καλλιτέχνη

Τέλος τα αποτελέσmicroατα σχολιάζονται σε σχέση microε τα χαρακτηριστικά του lsquoστυλrsquo και της lsquoδιάθεσηςrsquo στα έργα Τέχνης καθώς επίσης και microε τη λειτουργία των αρνητικών συναισθηmicroάτων στην Τέχνη και τη διαδικασία της εν-συναίσθησης

21

Φαντασία και εικόνα η θεmicroελίωση της microιmicroητικής απεικόνισης στη βυζαντινή αισθητική

Μαρία Φιολιτάκη

Υπ ∆ρ Φιλοσοφίας Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Η έννοια της φαντασίας κληροδοτείται από την αρχαιοελληνική

στη βυζαντινή σκέψη microε όλο το παραδοσιακό φορτίο της Στην πλατωνική φιλοσοφία ως φαντασία νοείται ο συνδυασmicroός των λειτουργιών της αίσθησης και της κρίσης (της δόξας) Αντίθετα για τον Αριστοτέλη η φαντασία είναι microια αντιληπτική λειτουργία που προκαλείται από την αισθητηριακή αντίληψη και διαδραmicroατίζει σηmicroαντικό ρόλο στη διαδικασία της γνώσης

Στο πλαίσιο του ιδιόmicroορφου φιλοσοφικού εκλεκτικισmicroού τους οι βυζαντινοί θα αναζητήσουν στις δύο αρχαίες φιλοσοφικές παραδόσεις τη γνωσιοθεωρητική θεmicroελίωση (και τη νοmicroιmicroοποίηση) για τη δηmicroιουργία και τη χρήση της microιmicroητικής απεικόνισης του (υπερβατικού) προτύπου Έτσι η βυζαντινή φαντασία παρουσιάζεται ως microέρος του εγχειρήmicroατος για την αναζήτηση microιας υπερβατικής αλήθειας καθώς τίθεται microεταξύ εmicroπειρίας και κατανόησης είναι η διαδικασία σύνθεσης των εmicroπειρικών δεδοmicroένων και το προπαρασκευαστικό στάδιο για τη νοητική σύλληψη της εικόνας ως συmicroβόλου

Ίσως δεν θα ήταν υπερβολική η διαπίστωση ότι τελικά οι βυζαντινοί στοχαστές δεν αρκέστηκαν microόνο στη γόνιmicroη αφοmicroοίωση βασικών αρχών της αρχαιοελληνικής σκέψης προκειmicroένου να διατυπώσουν τη δική τους θέση αλλά πραγmicroατοποίησαν και σε ορισmicroένα σηmicroεία microια υπέρβαση Η βυζαντινή φαντασία δεν είναι παθητική διότι αφού προσλάβει ένδον το γνωστόν το επεξεργάζεταιmiddot όmicroως δεν είναι ενεργητική όπως η στωική φαντασία δεν καταλαmicroβάνει απλώς τα αισθητηριακά δεδοmicroένα αλλά microπορεί να ανεξαρτητοποιηθεί από αυτά ndashέστω και αν αυτή η ανεξαρτησία σηmicroαίνει την καταδίκη της

Οι βυζαντινοί στοχαστές διακρίνουν δύο σηmicroασίες της έννοιας (α) τη φαντασία ως αντιληπτικό στάδιο που παραπέmicroπει στην αριστοτελική παράδοση και νοmicroιmicroοποιεί την αναγωγική χρήση της εικόνας και (β) τη φαντασία ως διαδικασία δηmicroιουργίας νοητικών εικόνων και ως πηγή έmicroπνευσης για εικόνες ζωγραφικής

22

Η αισθητική της microεταmicroφίεσης

Νίκος Ψιλάκης Συγγραφέας

Οι εθιmicroικές αποκριάτικες microεταmicroφιέσεις της Κρήτης απηχούν την lsquoαισθητική της παρωδίαςrsquo και την τάση διακωmicroώδησης που αποσκοπεί στην πρόκληση ευθυmicroίας Ωστόσο η χρήση αρχέγονων γονιmicroικών και αναπαραγωγικών συmicroβόλων καθώς και οι ειδικοί χοροί (όπως ο laquoαρκουδιάρηςraquo των ανατολικών υπωρειών του Ψηλορείτη) αποτελούν στοιχεία που συνδέουν τα κυρίαρχα ως τη δεκαετία του 1960 αποκριάτικα δρώmicroενα microε τις τελετές γονιmicroότητας

Στην εισήγηση εξετάζονται microερικές από τις πιο χαρακτηριστικές ανθρωποmicroορφικές microάσκες της Κρήτης η κατασκευή τους και ο τρόπος microε τον οποίο απεικονίζεται η ανθρώπινη microορφή στις παραδοσιακές microεταmicroφιέσεις Επιπλέον διερευνάται η σύζευξη των αντιθέτων στα δρώmicroενα της Αποκριάς και της Καθαρής ∆ευτέρας όπως το ιερό και το ανίερο το ωραίο και το άσχηmicroο το σεmicroνό και το άσεmicroνο

23

24

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΟΜΙΛΗΤΩΝ

Αικατερινίδης Γεώργιος ∆ρ Φιλολογίας τ ∆ιευθυντής Ερευνών Κέντρου Λαογραφίας Ακαδηmicroίας Αθηνών Επίτιmicroος ∆ιδάκτωρ Τmicroήmicroατος Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανmicroίου Κρήτης

Ανδρουλιδάκης Κώστας Επ Καθηγητής Φιλοσοφίας Πανmicroιο Κρήτης

Αποστολοπούλου Γεωργία Καθηγήτρια Φιλοσοφίας Πανmicroιο Ιωαννίνων

Γεωργάκη Αναστασία Λέκτωρ Μουσικής Τεχνολογίας Πανmicroιο Αθηνών

∆ροσοφορίδου Ελένη ∆ρ Ιστορίας της τέχνης

Ζεiumlmicroπέκης Ιωάννης Αν Καθηγητής Φιλοσοφίας Πανεπιστήmicroιο Grenoble

Ζήβας ∆ιονύσης Οmicroότιmicroος Καθηγητής ΕΜΠ Πρόεδρος ∆Σ Ιδρύmicroατος lsquoΠαναγιώτη amp Έφης Μιχελήrsquo

Ζωγραφίδης Γιώργος Επ Καθηγητής Φιλοσοφίας Πανmicroιο Κρήτης

Καϊmicroάκης Παύλος Αν Καθηγητής Φιλοσοφίας Αριστοτέλειο Πανmicroιο Θεσσαλονίκης

Καλιγιάννης Μανόλης Zωγράφος τ ∆ιευθυντής Μουσείου Terriade

Κάλφας Βασίλης Καθηγητής Φιλοσοφίας Αριστοτέλειο Πανmicroιο Θεσσαλονίκης

Κουγιουmicroουτζάκης Γιάννης Καθηγητής Ψυχολογίας Πανmicroιο Κρήτης

Μαραγκός Γιώργος Αν Καθηγητής Φιλοσοφίας Πανmicroιο Κρήτης

Μαζοκοπάκη Αικατερίνη Υπ ∆ρ Αναπτυξιακής Ψυχολογίας

Μιράσγεζη Αθηνά ∆ρ Φιλοσοφίας Ειδικός Επιστήmicroων Πανmicroιο Αθηνών

Νικολακάκης Γιώργος Αν Καθηγητής Κοινωνικής Ανθρωπολογίας Πανmicroιο Κρήτης

Πάγκαλος Μιχάλης ∆ρ Φιλοσοφίας ∆ιδάσκων θέσης lsquoΜιχελήrsquo Πανmicroιο Κρήτης

Παπαδοπεράκη Ασπασία Γλύπτρια

Παπασταθόπουλος Στάθης ∆ρ Αναπτυξιακής Ψυχολογίας ∆ιδάσκων Π∆ 40780 Πανmicroιο Κρήτης

Παπαχριστόπουλος Νίκος ∆ρ Κοινωνιολογίας

Παρισάκη Θεόπη Αν Καθηγήτρια Φιλοσοφίας Αριστοτέλειο Πανmicroιο Θεσσαλονίκης

Πούλος Παναγιώτης Επ καθηγητής Φιλοσοφίας και Αισθητικής ΑΣΚΤ

Πρώιmicroος Κωνσταντίνος ∆ρ Φιλοσοφίας ∆ιδάσκων θέσης lsquoΜιχελήrsquo Πανmicroιο Κρήτης

Σταmicroατοπούλου ∆έσποινα Λέκτορας Ψυχολογίας Πανmicroιο Κρήτης

Φιολιτάκη Μαρία Υπ ∆ρ Φιλοσοφίας Πανmicroιο Κρήτης

Ψιλάκης Νίκος Συγγραφέας

20

δυνατότητα των εικόνων αυτών αντιπαραβάλλεται microε αντίστοιχα ερευνητικά δεδοmicroένα που αφορούν την επικοινωνιακή δυνατότητα των παραπάνω συναισθηmicroατικών καταστάσεων όταν αυτές διατυπώνονται microέσα από λέξεις-έννοιες

Το ερευνητικό υλικό αποτελείται από σχέδια που δηmicroιούργησαν Έλληνες φοιτητές της ΑΣΚΤ Η ανάλυση των αποτελεσmicroάτων υπέδειξε ότι οι αξιολογήσεις των υποκειmicroένων της έρευνας στις λέξεις-έννοιες που δηλώνουν την υποκειmicroενική εmicroπειρία των συναισθηmicroάτων του Φόβου και της Αγαλλίασης δείχνουν να συγκροτούνται περισσότερο δηλωτικά και αναφορικά εφόσον οι αξιολογήσεις αυτές σχηmicroατίζονται κυρίως στη βάση εκτιmicroήσεων που αφορούν τον εαυτό Αντιθέτως οι αξιολογήσεις των εικόνων έχουν περισσότερο συν-δηλωτικό και υπονοούmicroενο χαρακτήρα εφόσον οι εικόνες κρίνονται περισσότερο σε σχέση microε κιναισθητικές αισθητηριο-αντιληπτικές και συγκινησιακές διαδικασίες Η δια-πολιτισmicroική επικοινωνία στο επίπεδο των εννοιών και κυρίως του θετικού συναισθήmicroατος της Αγαλλίασης δείχνει να είναι αρκετά προβληmicroατική υποδεικνύοντας στερεοτυπική επεξεργασία από τα υποκείmicroενα της έρευνας Αντιθέτως η δια-πολιτισmicroική δυνατότητα επικοινωνίας σε σχέση microε τις εικόνες εmicroφανίζεται ισχυρή ιδίως σε σχέση microε τη microη-αναπαραστατική εικόνα που παριστά τη συναισθηmicroατική εmicroπειρία του Φόβου Παραλλήλως microέσα από τα ερευνητικά αποτελέσmicroατα αναφαίνεται και η σχετική αντιστοιχία εικόνας και λέξεως-έννοιας σε σχέση microε το αρνητικό συναίσθηmicroα του Φόβου

Τα παραπάνω ευρήmicroατα υποδεικνύουν ότι υπάρχει ένα κοινό laquoεmicroπειριακόraquo πλαίσιο συγκρότησης του νοήmicroατος κατά την αντιληπτική διαδικασία που δίνει έmicroφαση στις δυναmicroικές και συναισθηmicroατικές ποιότητες της αντιληπτικής εmicroπειρίας (εκφραστική και φυσιογνωmicroική αντίληψη) και προτείνει τη βαθιά σχέση microεταξύ δράσης αντίληψης και συναισθήmicroατος η οποία διαmicroορφώνει το πεδίο του υπονοούmicroενου νοήmicroατος και δηmicroιουργεί ταυτοχρόνως το διυποκειmicroενικό επίπεδο επικοινωνίας microεταξύ θεατή και καλλιτέχνη

Τέλος τα αποτελέσmicroατα σχολιάζονται σε σχέση microε τα χαρακτηριστικά του lsquoστυλrsquo και της lsquoδιάθεσηςrsquo στα έργα Τέχνης καθώς επίσης και microε τη λειτουργία των αρνητικών συναισθηmicroάτων στην Τέχνη και τη διαδικασία της εν-συναίσθησης

21

Φαντασία και εικόνα η θεmicroελίωση της microιmicroητικής απεικόνισης στη βυζαντινή αισθητική

Μαρία Φιολιτάκη

Υπ ∆ρ Φιλοσοφίας Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Η έννοια της φαντασίας κληροδοτείται από την αρχαιοελληνική

στη βυζαντινή σκέψη microε όλο το παραδοσιακό φορτίο της Στην πλατωνική φιλοσοφία ως φαντασία νοείται ο συνδυασmicroός των λειτουργιών της αίσθησης και της κρίσης (της δόξας) Αντίθετα για τον Αριστοτέλη η φαντασία είναι microια αντιληπτική λειτουργία που προκαλείται από την αισθητηριακή αντίληψη και διαδραmicroατίζει σηmicroαντικό ρόλο στη διαδικασία της γνώσης

Στο πλαίσιο του ιδιόmicroορφου φιλοσοφικού εκλεκτικισmicroού τους οι βυζαντινοί θα αναζητήσουν στις δύο αρχαίες φιλοσοφικές παραδόσεις τη γνωσιοθεωρητική θεmicroελίωση (και τη νοmicroιmicroοποίηση) για τη δηmicroιουργία και τη χρήση της microιmicroητικής απεικόνισης του (υπερβατικού) προτύπου Έτσι η βυζαντινή φαντασία παρουσιάζεται ως microέρος του εγχειρήmicroατος για την αναζήτηση microιας υπερβατικής αλήθειας καθώς τίθεται microεταξύ εmicroπειρίας και κατανόησης είναι η διαδικασία σύνθεσης των εmicroπειρικών δεδοmicroένων και το προπαρασκευαστικό στάδιο για τη νοητική σύλληψη της εικόνας ως συmicroβόλου

Ίσως δεν θα ήταν υπερβολική η διαπίστωση ότι τελικά οι βυζαντινοί στοχαστές δεν αρκέστηκαν microόνο στη γόνιmicroη αφοmicroοίωση βασικών αρχών της αρχαιοελληνικής σκέψης προκειmicroένου να διατυπώσουν τη δική τους θέση αλλά πραγmicroατοποίησαν και σε ορισmicroένα σηmicroεία microια υπέρβαση Η βυζαντινή φαντασία δεν είναι παθητική διότι αφού προσλάβει ένδον το γνωστόν το επεξεργάζεταιmiddot όmicroως δεν είναι ενεργητική όπως η στωική φαντασία δεν καταλαmicroβάνει απλώς τα αισθητηριακά δεδοmicroένα αλλά microπορεί να ανεξαρτητοποιηθεί από αυτά ndashέστω και αν αυτή η ανεξαρτησία σηmicroαίνει την καταδίκη της

Οι βυζαντινοί στοχαστές διακρίνουν δύο σηmicroασίες της έννοιας (α) τη φαντασία ως αντιληπτικό στάδιο που παραπέmicroπει στην αριστοτελική παράδοση και νοmicroιmicroοποιεί την αναγωγική χρήση της εικόνας και (β) τη φαντασία ως διαδικασία δηmicroιουργίας νοητικών εικόνων και ως πηγή έmicroπνευσης για εικόνες ζωγραφικής

22

Η αισθητική της microεταmicroφίεσης

Νίκος Ψιλάκης Συγγραφέας

Οι εθιmicroικές αποκριάτικες microεταmicroφιέσεις της Κρήτης απηχούν την lsquoαισθητική της παρωδίαςrsquo και την τάση διακωmicroώδησης που αποσκοπεί στην πρόκληση ευθυmicroίας Ωστόσο η χρήση αρχέγονων γονιmicroικών και αναπαραγωγικών συmicroβόλων καθώς και οι ειδικοί χοροί (όπως ο laquoαρκουδιάρηςraquo των ανατολικών υπωρειών του Ψηλορείτη) αποτελούν στοιχεία που συνδέουν τα κυρίαρχα ως τη δεκαετία του 1960 αποκριάτικα δρώmicroενα microε τις τελετές γονιmicroότητας

Στην εισήγηση εξετάζονται microερικές από τις πιο χαρακτηριστικές ανθρωποmicroορφικές microάσκες της Κρήτης η κατασκευή τους και ο τρόπος microε τον οποίο απεικονίζεται η ανθρώπινη microορφή στις παραδοσιακές microεταmicroφιέσεις Επιπλέον διερευνάται η σύζευξη των αντιθέτων στα δρώmicroενα της Αποκριάς και της Καθαρής ∆ευτέρας όπως το ιερό και το ανίερο το ωραίο και το άσχηmicroο το σεmicroνό και το άσεmicroνο

23

24

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΟΜΙΛΗΤΩΝ

Αικατερινίδης Γεώργιος ∆ρ Φιλολογίας τ ∆ιευθυντής Ερευνών Κέντρου Λαογραφίας Ακαδηmicroίας Αθηνών Επίτιmicroος ∆ιδάκτωρ Τmicroήmicroατος Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανmicroίου Κρήτης

Ανδρουλιδάκης Κώστας Επ Καθηγητής Φιλοσοφίας Πανmicroιο Κρήτης

Αποστολοπούλου Γεωργία Καθηγήτρια Φιλοσοφίας Πανmicroιο Ιωαννίνων

Γεωργάκη Αναστασία Λέκτωρ Μουσικής Τεχνολογίας Πανmicroιο Αθηνών

∆ροσοφορίδου Ελένη ∆ρ Ιστορίας της τέχνης

Ζεiumlmicroπέκης Ιωάννης Αν Καθηγητής Φιλοσοφίας Πανεπιστήmicroιο Grenoble

Ζήβας ∆ιονύσης Οmicroότιmicroος Καθηγητής ΕΜΠ Πρόεδρος ∆Σ Ιδρύmicroατος lsquoΠαναγιώτη amp Έφης Μιχελήrsquo

Ζωγραφίδης Γιώργος Επ Καθηγητής Φιλοσοφίας Πανmicroιο Κρήτης

Καϊmicroάκης Παύλος Αν Καθηγητής Φιλοσοφίας Αριστοτέλειο Πανmicroιο Θεσσαλονίκης

Καλιγιάννης Μανόλης Zωγράφος τ ∆ιευθυντής Μουσείου Terriade

Κάλφας Βασίλης Καθηγητής Φιλοσοφίας Αριστοτέλειο Πανmicroιο Θεσσαλονίκης

Κουγιουmicroουτζάκης Γιάννης Καθηγητής Ψυχολογίας Πανmicroιο Κρήτης

Μαραγκός Γιώργος Αν Καθηγητής Φιλοσοφίας Πανmicroιο Κρήτης

Μαζοκοπάκη Αικατερίνη Υπ ∆ρ Αναπτυξιακής Ψυχολογίας

Μιράσγεζη Αθηνά ∆ρ Φιλοσοφίας Ειδικός Επιστήmicroων Πανmicroιο Αθηνών

Νικολακάκης Γιώργος Αν Καθηγητής Κοινωνικής Ανθρωπολογίας Πανmicroιο Κρήτης

Πάγκαλος Μιχάλης ∆ρ Φιλοσοφίας ∆ιδάσκων θέσης lsquoΜιχελήrsquo Πανmicroιο Κρήτης

Παπαδοπεράκη Ασπασία Γλύπτρια

Παπασταθόπουλος Στάθης ∆ρ Αναπτυξιακής Ψυχολογίας ∆ιδάσκων Π∆ 40780 Πανmicroιο Κρήτης

Παπαχριστόπουλος Νίκος ∆ρ Κοινωνιολογίας

Παρισάκη Θεόπη Αν Καθηγήτρια Φιλοσοφίας Αριστοτέλειο Πανmicroιο Θεσσαλονίκης

Πούλος Παναγιώτης Επ καθηγητής Φιλοσοφίας και Αισθητικής ΑΣΚΤ

Πρώιmicroος Κωνσταντίνος ∆ρ Φιλοσοφίας ∆ιδάσκων θέσης lsquoΜιχελήrsquo Πανmicroιο Κρήτης

Σταmicroατοπούλου ∆έσποινα Λέκτορας Ψυχολογίας Πανmicroιο Κρήτης

Φιολιτάκη Μαρία Υπ ∆ρ Φιλοσοφίας Πανmicroιο Κρήτης

Ψιλάκης Νίκος Συγγραφέας

21

Φαντασία και εικόνα η θεmicroελίωση της microιmicroητικής απεικόνισης στη βυζαντινή αισθητική

Μαρία Φιολιτάκη

Υπ ∆ρ Φιλοσοφίας Τmicroήmicroα Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανεπιστήmicroιο Κρήτης

Η έννοια της φαντασίας κληροδοτείται από την αρχαιοελληνική

στη βυζαντινή σκέψη microε όλο το παραδοσιακό φορτίο της Στην πλατωνική φιλοσοφία ως φαντασία νοείται ο συνδυασmicroός των λειτουργιών της αίσθησης και της κρίσης (της δόξας) Αντίθετα για τον Αριστοτέλη η φαντασία είναι microια αντιληπτική λειτουργία που προκαλείται από την αισθητηριακή αντίληψη και διαδραmicroατίζει σηmicroαντικό ρόλο στη διαδικασία της γνώσης

Στο πλαίσιο του ιδιόmicroορφου φιλοσοφικού εκλεκτικισmicroού τους οι βυζαντινοί θα αναζητήσουν στις δύο αρχαίες φιλοσοφικές παραδόσεις τη γνωσιοθεωρητική θεmicroελίωση (και τη νοmicroιmicroοποίηση) για τη δηmicroιουργία και τη χρήση της microιmicroητικής απεικόνισης του (υπερβατικού) προτύπου Έτσι η βυζαντινή φαντασία παρουσιάζεται ως microέρος του εγχειρήmicroατος για την αναζήτηση microιας υπερβατικής αλήθειας καθώς τίθεται microεταξύ εmicroπειρίας και κατανόησης είναι η διαδικασία σύνθεσης των εmicroπειρικών δεδοmicroένων και το προπαρασκευαστικό στάδιο για τη νοητική σύλληψη της εικόνας ως συmicroβόλου

Ίσως δεν θα ήταν υπερβολική η διαπίστωση ότι τελικά οι βυζαντινοί στοχαστές δεν αρκέστηκαν microόνο στη γόνιmicroη αφοmicroοίωση βασικών αρχών της αρχαιοελληνικής σκέψης προκειmicroένου να διατυπώσουν τη δική τους θέση αλλά πραγmicroατοποίησαν και σε ορισmicroένα σηmicroεία microια υπέρβαση Η βυζαντινή φαντασία δεν είναι παθητική διότι αφού προσλάβει ένδον το γνωστόν το επεξεργάζεταιmiddot όmicroως δεν είναι ενεργητική όπως η στωική φαντασία δεν καταλαmicroβάνει απλώς τα αισθητηριακά δεδοmicroένα αλλά microπορεί να ανεξαρτητοποιηθεί από αυτά ndashέστω και αν αυτή η ανεξαρτησία σηmicroαίνει την καταδίκη της

Οι βυζαντινοί στοχαστές διακρίνουν δύο σηmicroασίες της έννοιας (α) τη φαντασία ως αντιληπτικό στάδιο που παραπέmicroπει στην αριστοτελική παράδοση και νοmicroιmicroοποιεί την αναγωγική χρήση της εικόνας και (β) τη φαντασία ως διαδικασία δηmicroιουργίας νοητικών εικόνων και ως πηγή έmicroπνευσης για εικόνες ζωγραφικής

22

Η αισθητική της microεταmicroφίεσης

Νίκος Ψιλάκης Συγγραφέας

Οι εθιmicroικές αποκριάτικες microεταmicroφιέσεις της Κρήτης απηχούν την lsquoαισθητική της παρωδίαςrsquo και την τάση διακωmicroώδησης που αποσκοπεί στην πρόκληση ευθυmicroίας Ωστόσο η χρήση αρχέγονων γονιmicroικών και αναπαραγωγικών συmicroβόλων καθώς και οι ειδικοί χοροί (όπως ο laquoαρκουδιάρηςraquo των ανατολικών υπωρειών του Ψηλορείτη) αποτελούν στοιχεία που συνδέουν τα κυρίαρχα ως τη δεκαετία του 1960 αποκριάτικα δρώmicroενα microε τις τελετές γονιmicroότητας

Στην εισήγηση εξετάζονται microερικές από τις πιο χαρακτηριστικές ανθρωποmicroορφικές microάσκες της Κρήτης η κατασκευή τους και ο τρόπος microε τον οποίο απεικονίζεται η ανθρώπινη microορφή στις παραδοσιακές microεταmicroφιέσεις Επιπλέον διερευνάται η σύζευξη των αντιθέτων στα δρώmicroενα της Αποκριάς και της Καθαρής ∆ευτέρας όπως το ιερό και το ανίερο το ωραίο και το άσχηmicroο το σεmicroνό και το άσεmicroνο

23

24

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΟΜΙΛΗΤΩΝ

Αικατερινίδης Γεώργιος ∆ρ Φιλολογίας τ ∆ιευθυντής Ερευνών Κέντρου Λαογραφίας Ακαδηmicroίας Αθηνών Επίτιmicroος ∆ιδάκτωρ Τmicroήmicroατος Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανmicroίου Κρήτης

Ανδρουλιδάκης Κώστας Επ Καθηγητής Φιλοσοφίας Πανmicroιο Κρήτης

Αποστολοπούλου Γεωργία Καθηγήτρια Φιλοσοφίας Πανmicroιο Ιωαννίνων

Γεωργάκη Αναστασία Λέκτωρ Μουσικής Τεχνολογίας Πανmicroιο Αθηνών

∆ροσοφορίδου Ελένη ∆ρ Ιστορίας της τέχνης

Ζεiumlmicroπέκης Ιωάννης Αν Καθηγητής Φιλοσοφίας Πανεπιστήmicroιο Grenoble

Ζήβας ∆ιονύσης Οmicroότιmicroος Καθηγητής ΕΜΠ Πρόεδρος ∆Σ Ιδρύmicroατος lsquoΠαναγιώτη amp Έφης Μιχελήrsquo

Ζωγραφίδης Γιώργος Επ Καθηγητής Φιλοσοφίας Πανmicroιο Κρήτης

Καϊmicroάκης Παύλος Αν Καθηγητής Φιλοσοφίας Αριστοτέλειο Πανmicroιο Θεσσαλονίκης

Καλιγιάννης Μανόλης Zωγράφος τ ∆ιευθυντής Μουσείου Terriade

Κάλφας Βασίλης Καθηγητής Φιλοσοφίας Αριστοτέλειο Πανmicroιο Θεσσαλονίκης

Κουγιουmicroουτζάκης Γιάννης Καθηγητής Ψυχολογίας Πανmicroιο Κρήτης

Μαραγκός Γιώργος Αν Καθηγητής Φιλοσοφίας Πανmicroιο Κρήτης

Μαζοκοπάκη Αικατερίνη Υπ ∆ρ Αναπτυξιακής Ψυχολογίας

Μιράσγεζη Αθηνά ∆ρ Φιλοσοφίας Ειδικός Επιστήmicroων Πανmicroιο Αθηνών

Νικολακάκης Γιώργος Αν Καθηγητής Κοινωνικής Ανθρωπολογίας Πανmicroιο Κρήτης

Πάγκαλος Μιχάλης ∆ρ Φιλοσοφίας ∆ιδάσκων θέσης lsquoΜιχελήrsquo Πανmicroιο Κρήτης

Παπαδοπεράκη Ασπασία Γλύπτρια

Παπασταθόπουλος Στάθης ∆ρ Αναπτυξιακής Ψυχολογίας ∆ιδάσκων Π∆ 40780 Πανmicroιο Κρήτης

Παπαχριστόπουλος Νίκος ∆ρ Κοινωνιολογίας

Παρισάκη Θεόπη Αν Καθηγήτρια Φιλοσοφίας Αριστοτέλειο Πανmicroιο Θεσσαλονίκης

Πούλος Παναγιώτης Επ καθηγητής Φιλοσοφίας και Αισθητικής ΑΣΚΤ

Πρώιmicroος Κωνσταντίνος ∆ρ Φιλοσοφίας ∆ιδάσκων θέσης lsquoΜιχελήrsquo Πανmicroιο Κρήτης

Σταmicroατοπούλου ∆έσποινα Λέκτορας Ψυχολογίας Πανmicroιο Κρήτης

Φιολιτάκη Μαρία Υπ ∆ρ Φιλοσοφίας Πανmicroιο Κρήτης

Ψιλάκης Νίκος Συγγραφέας

22

Η αισθητική της microεταmicroφίεσης

Νίκος Ψιλάκης Συγγραφέας

Οι εθιmicroικές αποκριάτικες microεταmicroφιέσεις της Κρήτης απηχούν την lsquoαισθητική της παρωδίαςrsquo και την τάση διακωmicroώδησης που αποσκοπεί στην πρόκληση ευθυmicroίας Ωστόσο η χρήση αρχέγονων γονιmicroικών και αναπαραγωγικών συmicroβόλων καθώς και οι ειδικοί χοροί (όπως ο laquoαρκουδιάρηςraquo των ανατολικών υπωρειών του Ψηλορείτη) αποτελούν στοιχεία που συνδέουν τα κυρίαρχα ως τη δεκαετία του 1960 αποκριάτικα δρώmicroενα microε τις τελετές γονιmicroότητας

Στην εισήγηση εξετάζονται microερικές από τις πιο χαρακτηριστικές ανθρωποmicroορφικές microάσκες της Κρήτης η κατασκευή τους και ο τρόπος microε τον οποίο απεικονίζεται η ανθρώπινη microορφή στις παραδοσιακές microεταmicroφιέσεις Επιπλέον διερευνάται η σύζευξη των αντιθέτων στα δρώmicroενα της Αποκριάς και της Καθαρής ∆ευτέρας όπως το ιερό και το ανίερο το ωραίο και το άσχηmicroο το σεmicroνό και το άσεmicroνο

23

24

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΟΜΙΛΗΤΩΝ

Αικατερινίδης Γεώργιος ∆ρ Φιλολογίας τ ∆ιευθυντής Ερευνών Κέντρου Λαογραφίας Ακαδηmicroίας Αθηνών Επίτιmicroος ∆ιδάκτωρ Τmicroήmicroατος Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανmicroίου Κρήτης

Ανδρουλιδάκης Κώστας Επ Καθηγητής Φιλοσοφίας Πανmicroιο Κρήτης

Αποστολοπούλου Γεωργία Καθηγήτρια Φιλοσοφίας Πανmicroιο Ιωαννίνων

Γεωργάκη Αναστασία Λέκτωρ Μουσικής Τεχνολογίας Πανmicroιο Αθηνών

∆ροσοφορίδου Ελένη ∆ρ Ιστορίας της τέχνης

Ζεiumlmicroπέκης Ιωάννης Αν Καθηγητής Φιλοσοφίας Πανεπιστήmicroιο Grenoble

Ζήβας ∆ιονύσης Οmicroότιmicroος Καθηγητής ΕΜΠ Πρόεδρος ∆Σ Ιδρύmicroατος lsquoΠαναγιώτη amp Έφης Μιχελήrsquo

Ζωγραφίδης Γιώργος Επ Καθηγητής Φιλοσοφίας Πανmicroιο Κρήτης

Καϊmicroάκης Παύλος Αν Καθηγητής Φιλοσοφίας Αριστοτέλειο Πανmicroιο Θεσσαλονίκης

Καλιγιάννης Μανόλης Zωγράφος τ ∆ιευθυντής Μουσείου Terriade

Κάλφας Βασίλης Καθηγητής Φιλοσοφίας Αριστοτέλειο Πανmicroιο Θεσσαλονίκης

Κουγιουmicroουτζάκης Γιάννης Καθηγητής Ψυχολογίας Πανmicroιο Κρήτης

Μαραγκός Γιώργος Αν Καθηγητής Φιλοσοφίας Πανmicroιο Κρήτης

Μαζοκοπάκη Αικατερίνη Υπ ∆ρ Αναπτυξιακής Ψυχολογίας

Μιράσγεζη Αθηνά ∆ρ Φιλοσοφίας Ειδικός Επιστήmicroων Πανmicroιο Αθηνών

Νικολακάκης Γιώργος Αν Καθηγητής Κοινωνικής Ανθρωπολογίας Πανmicroιο Κρήτης

Πάγκαλος Μιχάλης ∆ρ Φιλοσοφίας ∆ιδάσκων θέσης lsquoΜιχελήrsquo Πανmicroιο Κρήτης

Παπαδοπεράκη Ασπασία Γλύπτρια

Παπασταθόπουλος Στάθης ∆ρ Αναπτυξιακής Ψυχολογίας ∆ιδάσκων Π∆ 40780 Πανmicroιο Κρήτης

Παπαχριστόπουλος Νίκος ∆ρ Κοινωνιολογίας

Παρισάκη Θεόπη Αν Καθηγήτρια Φιλοσοφίας Αριστοτέλειο Πανmicroιο Θεσσαλονίκης

Πούλος Παναγιώτης Επ καθηγητής Φιλοσοφίας και Αισθητικής ΑΣΚΤ

Πρώιmicroος Κωνσταντίνος ∆ρ Φιλοσοφίας ∆ιδάσκων θέσης lsquoΜιχελήrsquo Πανmicroιο Κρήτης

Σταmicroατοπούλου ∆έσποινα Λέκτορας Ψυχολογίας Πανmicroιο Κρήτης

Φιολιτάκη Μαρία Υπ ∆ρ Φιλοσοφίας Πανmicroιο Κρήτης

Ψιλάκης Νίκος Συγγραφέας

23

24

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΟΜΙΛΗΤΩΝ

Αικατερινίδης Γεώργιος ∆ρ Φιλολογίας τ ∆ιευθυντής Ερευνών Κέντρου Λαογραφίας Ακαδηmicroίας Αθηνών Επίτιmicroος ∆ιδάκτωρ Τmicroήmicroατος Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανmicroίου Κρήτης

Ανδρουλιδάκης Κώστας Επ Καθηγητής Φιλοσοφίας Πανmicroιο Κρήτης

Αποστολοπούλου Γεωργία Καθηγήτρια Φιλοσοφίας Πανmicroιο Ιωαννίνων

Γεωργάκη Αναστασία Λέκτωρ Μουσικής Τεχνολογίας Πανmicroιο Αθηνών

∆ροσοφορίδου Ελένη ∆ρ Ιστορίας της τέχνης

Ζεiumlmicroπέκης Ιωάννης Αν Καθηγητής Φιλοσοφίας Πανεπιστήmicroιο Grenoble

Ζήβας ∆ιονύσης Οmicroότιmicroος Καθηγητής ΕΜΠ Πρόεδρος ∆Σ Ιδρύmicroατος lsquoΠαναγιώτη amp Έφης Μιχελήrsquo

Ζωγραφίδης Γιώργος Επ Καθηγητής Φιλοσοφίας Πανmicroιο Κρήτης

Καϊmicroάκης Παύλος Αν Καθηγητής Φιλοσοφίας Αριστοτέλειο Πανmicroιο Θεσσαλονίκης

Καλιγιάννης Μανόλης Zωγράφος τ ∆ιευθυντής Μουσείου Terriade

Κάλφας Βασίλης Καθηγητής Φιλοσοφίας Αριστοτέλειο Πανmicroιο Θεσσαλονίκης

Κουγιουmicroουτζάκης Γιάννης Καθηγητής Ψυχολογίας Πανmicroιο Κρήτης

Μαραγκός Γιώργος Αν Καθηγητής Φιλοσοφίας Πανmicroιο Κρήτης

Μαζοκοπάκη Αικατερίνη Υπ ∆ρ Αναπτυξιακής Ψυχολογίας

Μιράσγεζη Αθηνά ∆ρ Φιλοσοφίας Ειδικός Επιστήmicroων Πανmicroιο Αθηνών

Νικολακάκης Γιώργος Αν Καθηγητής Κοινωνικής Ανθρωπολογίας Πανmicroιο Κρήτης

Πάγκαλος Μιχάλης ∆ρ Φιλοσοφίας ∆ιδάσκων θέσης lsquoΜιχελήrsquo Πανmicroιο Κρήτης

Παπαδοπεράκη Ασπασία Γλύπτρια

Παπασταθόπουλος Στάθης ∆ρ Αναπτυξιακής Ψυχολογίας ∆ιδάσκων Π∆ 40780 Πανmicroιο Κρήτης

Παπαχριστόπουλος Νίκος ∆ρ Κοινωνιολογίας

Παρισάκη Θεόπη Αν Καθηγήτρια Φιλοσοφίας Αριστοτέλειο Πανmicroιο Θεσσαλονίκης

Πούλος Παναγιώτης Επ καθηγητής Φιλοσοφίας και Αισθητικής ΑΣΚΤ

Πρώιmicroος Κωνσταντίνος ∆ρ Φιλοσοφίας ∆ιδάσκων θέσης lsquoΜιχελήrsquo Πανmicroιο Κρήτης

Σταmicroατοπούλου ∆έσποινα Λέκτορας Ψυχολογίας Πανmicroιο Κρήτης

Φιολιτάκη Μαρία Υπ ∆ρ Φιλοσοφίας Πανmicroιο Κρήτης

Ψιλάκης Νίκος Συγγραφέας

24

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΟΜΙΛΗΤΩΝ

Αικατερινίδης Γεώργιος ∆ρ Φιλολογίας τ ∆ιευθυντής Ερευνών Κέντρου Λαογραφίας Ακαδηmicroίας Αθηνών Επίτιmicroος ∆ιδάκτωρ Τmicroήmicroατος Φιλοσοφικών amp Κοινωνικών Σπουδών Πανmicroίου Κρήτης

Ανδρουλιδάκης Κώστας Επ Καθηγητής Φιλοσοφίας Πανmicroιο Κρήτης

Αποστολοπούλου Γεωργία Καθηγήτρια Φιλοσοφίας Πανmicroιο Ιωαννίνων

Γεωργάκη Αναστασία Λέκτωρ Μουσικής Τεχνολογίας Πανmicroιο Αθηνών

∆ροσοφορίδου Ελένη ∆ρ Ιστορίας της τέχνης

Ζεiumlmicroπέκης Ιωάννης Αν Καθηγητής Φιλοσοφίας Πανεπιστήmicroιο Grenoble

Ζήβας ∆ιονύσης Οmicroότιmicroος Καθηγητής ΕΜΠ Πρόεδρος ∆Σ Ιδρύmicroατος lsquoΠαναγιώτη amp Έφης Μιχελήrsquo

Ζωγραφίδης Γιώργος Επ Καθηγητής Φιλοσοφίας Πανmicroιο Κρήτης

Καϊmicroάκης Παύλος Αν Καθηγητής Φιλοσοφίας Αριστοτέλειο Πανmicroιο Θεσσαλονίκης

Καλιγιάννης Μανόλης Zωγράφος τ ∆ιευθυντής Μουσείου Terriade

Κάλφας Βασίλης Καθηγητής Φιλοσοφίας Αριστοτέλειο Πανmicroιο Θεσσαλονίκης

Κουγιουmicroουτζάκης Γιάννης Καθηγητής Ψυχολογίας Πανmicroιο Κρήτης

Μαραγκός Γιώργος Αν Καθηγητής Φιλοσοφίας Πανmicroιο Κρήτης

Μαζοκοπάκη Αικατερίνη Υπ ∆ρ Αναπτυξιακής Ψυχολογίας

Μιράσγεζη Αθηνά ∆ρ Φιλοσοφίας Ειδικός Επιστήmicroων Πανmicroιο Αθηνών

Νικολακάκης Γιώργος Αν Καθηγητής Κοινωνικής Ανθρωπολογίας Πανmicroιο Κρήτης

Πάγκαλος Μιχάλης ∆ρ Φιλοσοφίας ∆ιδάσκων θέσης lsquoΜιχελήrsquo Πανmicroιο Κρήτης

Παπαδοπεράκη Ασπασία Γλύπτρια

Παπασταθόπουλος Στάθης ∆ρ Αναπτυξιακής Ψυχολογίας ∆ιδάσκων Π∆ 40780 Πανmicroιο Κρήτης

Παπαχριστόπουλος Νίκος ∆ρ Κοινωνιολογίας

Παρισάκη Θεόπη Αν Καθηγήτρια Φιλοσοφίας Αριστοτέλειο Πανmicroιο Θεσσαλονίκης

Πούλος Παναγιώτης Επ καθηγητής Φιλοσοφίας και Αισθητικής ΑΣΚΤ

Πρώιmicroος Κωνσταντίνος ∆ρ Φιλοσοφίας ∆ιδάσκων θέσης lsquoΜιχελήrsquo Πανmicroιο Κρήτης

Σταmicroατοπούλου ∆έσποινα Λέκτορας Ψυχολογίας Πανmicroιο Κρήτης

Φιολιτάκη Μαρία Υπ ∆ρ Φιλοσοφίας Πανmicroιο Κρήτης

Ψιλάκης Νίκος Συγγραφέας