วิชา : การวัดละเอียด หนวยการเรยีนที่ 7 : เครื่องมือวัดมมุ

ใบเนื้อหา 1/12 หนวยท่ี 7

ใบวัดมมุ (Bevel Protractor) จุดประสงคเชงิพฤติกรรม

1. บอกลักษณะสวนประกอบของใบวัดมุมได 2. อานคามุมจากใบวัดมุมไดถูกตอง 3. ใชงานใบวัดมมุไดถูกตอง 4. บอกวิธีการบํารุงรักษาใบวดัมุมได

บรรทัดวัดมมุสากล (Universal bevel protractor) จุดประสงคเชงิพฤติกรรม

1. อธิบายหนาที่ และสวนประกอบที่สําคัญของบรรทัดวัดมุมสากลได 2. อธิบายหลักการแบงสเกลของบรรทัดวัดมมุสากลได 3. อานคาการวัดจากบรรทัดมมุสากลได 4. ใชบรรทัดมุมสากลไดถูกตอง 5. บอกวิธีการเกบ็บํารุงรักษาบรรทัดวัดมุมสากลได

วิชา : การวัดละเอียด หนวยการเรยีนที่ 7 : เครื่องมือวัดมมุ

ใบเนื้อหา 2/12 7.1 ใบวัดมุม (Bevel Protractor)

7.1.1 ลักษณะสวนประกอบของใบวัดมุม ลักษณะงานทีใ่ชวัดดวยใบวดัมุม

การผลิตชิ้นงานใหไดขนาดตามแบบกําหนดบางครั้งจะตองทําชิ้นงานใหเปนมุม วิธีทําช้ินงานใหมีลักษณะเปนมุม อาจจะมจีุดมุงหมายเพื่อลบคมใหสวยงาม และเพื่อประกอบกับชิ้นงานอื่น สําหรับการวัดหรือการตรวจสอบมุมของชิ้นงานอยางไมละเอยีดนกั เชน ± 1 องศา จะใชเครื่องมอืวดัที่เรียกวา “ใบวดัมุม”

ภาพที่ 7-1 ช้ินงานที่ตองตรวจสอบมุม

ลักษณะโครงสรางของใบวัดมุม ลักษณะโครงสรางที่สําคัญของใบวัดมุมประกอบดวยใบบอกองศาที่มีลักษณะโคงเปนรูป

คร่ึงวงกลมมีขีดสเกลแบงองศา 0o – 180o โดยเริ่มจากดานซายมือ คาความละเอยีดของขีดสเกลเทากับ 10 ฐานดานลางของใบบอกองศาใชประกอบกับผิวงานขณะวัด และแขนวัดมมุซึ่งยึดติดกับใบบอกองศาดวยแปนเกลียวดังภาพที่ 7-1 ปลายดานบนจะแหลมเพื่อใหอานคาวดัองศาไดอยางถูกตอง ปลายดานลางจะทําหนาที่เปนแขนประกบกับผิวงาน เพราะฉะนั้นใบวัดมุมสามารถวัดมุมของงานที่ใบบอกองศา และแขนวัดมุมสามารถประกอบกับผิวงานไดเทานั้น

วิชา : การวัดละเอียด หนวยการเรยีนที่ 7 : เครื่องมือวัดมมุ

ใบเนื้อหา 3/12

สวนประกอบของใบวัดมุม

สวนประกอบของใบวัดมุม ก. ใบบอกองศา ข. แปนเกลยีวยึดใบบอกองศา ค. แขนวดัมุม

ภาพที่ 7-2 สวนประกอบของใบวัดมุม

7.1.2 วิธีอานคามุมองศา เนื่องจากลักษณะสรางของใบวัดมุมสามารถใชวัดมุมไดทั้งสองดานดังภาพที่ 7-3, 7-4 โดย

องศาที่อานไดจากขีดสเกลบอกองศาที่แตกตางกันคือ

ภาพที่ 7-3 การใชใบวดัมุม วัดมุมของชิ้นงานซึ่งอยูทางขวาของแขนวดัมุม คาวัดมุมองศาของชิ้นงานมคีาเทากับคาวดัองศาที่อานได ดังภาพที่ 7-3 คาที่อานไดเทากับ 42 องศา

ภาพที่ 7-3 การวัดมุมดานขวา

ภาพที่ 7-4 การใชใบวดัมุม วัดมุมของชิ้นงานซึ่งอยูทางซายมือของแขนวัดมุมคาวัดองศาของชิ้นงานมคีาเทากับ 180o – คาวัดองศาทีอ่านได (180o – 138o = 42o)

ภาพที่ 7-4 การวัดมุมดานซาย

วิชา : การวัดละเอียด หนวยการเรยีนที่ 7 : เครื่องมือวัดมมุ

ใบเนื้อหา 4/12

7.1.3 วิธีวัดมุมองศาดวยใบวัดมุม กอนวดัจะตองปรับแปนเกลียวใหแขนวัดมมุ หมุนดวยความฝดที่พอเหมาะ กดฐานของใบบอก

องศาใหแนบกับผิวงาน หมนุแขนวัดมุมเขาหาผิวงานจนสัมผัสกับผิวงาน อานคาวัดองศา ถาเปนชิ้นงานที่ไมสามารถอานคาวัดองศาขณะวัดได ใหขนัแปนเกลียวยดึแขนวัดมุมเสยีกอนจึงยกขึ้นอาน

ภาพที่ 7-5 วิธีใชใบวดัมมุวดัมุมของชิ้นงาน

7.1.4 วิธีการบํารุงรกัษา 1. ขณะวัดมุมของชิ้นงาน จะตองวางใบวัดมมุใหถูกตองโดยคํานึงถึงแนวแกนทั้งสาม (y – y’,

x – x’ และ z – z’) ดังภาพที ่7-6

ภาพที่ 7-6 แนวแกนวดัมุม

2. แนวเล็งของสายตาจะตองอยูในตําแหนงที่ถูกตอง 3. ปลายเข็มชี้ขีดสเกลจะตองแหลมพอ 4. ขีดสเกลบอกองศาจะตองชัดเจน 5. ช้ินงานจะตองลบคมใหเรียบรอย

วิชา : การวัดละเอียด หนวยการเรยีนที่ 7 : เครื่องมือวัดมมุ

ใบเนื้อหา 5/12

6. จะตองกวดแปนเกลียวยดึแขนวัดมุมกอนยกใบวดัมุมขึ้นมาอานคาวัดองศา 7. ควรยึดหรือวางชิ้นงานใหมัน่คงขณะวัด 8. ขณะใชใบวดัมมุวัดมุมชิ้นงานจะตองกดใบบอกองศาและแขนวัดมุม ใหแนบสนิทกับผิวงานจริง ๆ

7.2 บรรทัดวัดมมุสากล (Universal bevel protractor)

ช้ินสวนเครื่องมือกล หรือช้ินงานบางชิ้นจะมีลักษณะเปนมุม เชน รองหางเหยีย่ว รองนําเลื่อน มุมตาง ๆ ของเฟองกัด และมุมของเฟองดอกจอก ฯลฯ เปนตน เครื่องมือวัดมุมทีใ่ชวัดหรือตรวจสอบมีช่ือเรียกวา “บรรทัดวัดมุมสากล”

7.2.1 หนาท่ีและสวนประกอบที่สําคัญของบรรทัดวัดมุมสากล

ภาพที่ 7-7 แสดงสวนประกอบของบรรทัดวัดมุมสากล

ชื่อสวนประกอบ หนาท่ี 1. แขนวดัเลื่อน เล่ือนวัดและสัมผัสชิ้นงาน 2. แขนวดัหลัก ใชแนบผวิช้ินงานเพื่อเปนระนาบอางอิง 3. ขาจับ ใชจับเพื่อเล่ือนแขนวัดหลักและแขนวัดเลื่อนวัดชิน้งาน 4. แปนเกลยีวยึดแขนวดัเลื่อน ยึดแขนวดัเลื่อน 5. แปนเกลยีวยึดตําแหนงวัด ยึดบรรทัด หรือใบองศา 6. เวอรเนยีสเกล แตละชองแบงออกเปน 5 ลิปดา ซ่ึงมีอยู 2 ขาง ขีดของเวอร

เนียสเกล จะหมุนไปพรอมกบัแขนวดัเลื่อน 7. ใบองศา ใบองศา ซ่ึงแบงขีดองศารอบใบองศา โดยแบงขีดองศา

ออกไปทั้งสองขาง ขางละ 90 องศา

วิชา : การวัดละเอียด หนวยการเรยีนที่ 7 : เครื่องมือวัดมมุ

ใบเนื้อหา 6/12

7.2.2 หลักการแบงขดีเวอรเนียสเกล หลักการของการแบงขีดเวอรเนียสเกลของบรรทัดวัดมุมสากล จะแบงขีดสเกลตามเสนรอบวงบน

แผนเวอรเนียสเกล จะแบงขดีสเกลออกไปขางละ 12 ชอง ซ่ึงจะมีขีดศนูย (0) อยูตรงกลาง โดยขีดที่ 3, 6, 9 และ 12 ของทั้งสองขางจะมีตัวเลข 15, 30, 45 และ 60 ตามลําดับ เขียนกํากบัไว (ดังภาพที่ 7-8) ซ่ึง 12 ชองบนเวอรเนียสเกลจะมคีาเทากับ 23 องศา บนใบบอกองศา

ภาพที่ 7-8(บน) การแบงขีด เวอรเนยีสเกลของบรรทัดวัดมุมสากล

ภาพที่ 7-8(ลาง) การแบงขีด เวอรเนยีสเกลของบรรทัดวัดมุมสากล โดยการยดึออกเปนเสนตรง

ภาพที่ 7-8 การแบงขีดสเกลบนบรรทัดสัดมุมสากล

12 ขีดของเวอรเนียสเกล เทากับ 23 องศา 1 ขีดของเวอรเนียสเกล เทากับ 23 / 12 องศา = 10 55’ 1 ชองของเวอรเนียสเกล จะนอยกวา 2 องศา ของใบบอกองศาอยู 5’ (5 ลิปดา)

เมื่อ ขีดที่ 1 ของเวอรเนียสเกลตรงกับขีดหนึ่งขีดใดบนใบบอกองศา = 5 ลิปดา

ขีดที่ 2 ของเวอรเนียสเกลตรงกับขีดหนึ่งขีดใดบนใบบอกองศา = 10 ลิปดา ขีดที่ 3 ของเวอรเนียสเกลตรงกับขีดหนึ่งขีดใดบนใบบอกองศา = 15 ลิปดา ขีดที่ 4 ของเวอรเนียสเกลตรงกับขีดหนึ่งขีดใดบนใบบอกองศา = 20 ลิปดา

วิชา : การวัดละเอียด หนวยการเรยีนที่ 7 : เครื่องมือวัดมมุ

ใบเนื้อหา 7/12

7.2.3 การอานคาวดัมุม การอานคาวัดมุมจากบรรทัดวัดมุมสากลใหอานเปน 2 ขั้นตอน คือ อานคาวัดมุม (องศาและลิปดา)

ในทิศทางที่ขดีเวอรเนยีสเกลหมุนไป เนื่องจากขีดเวอรเนียสเกลสามารถหมุนไปไดทั้งสองทิศทางดังนี้คือ เมื่อขีดเวอรเนยีสเกลหมุนทศิทางตามเข็มนาฬิกา

ขีดศูนยของเวอรเนียสเกลอยูระหวาง 43 และ 44 องศา อานคามุมไดที่ 43 องศา สวนคาลิปดาที่นํามาบวกใหอานไปทางขวามือ (ดังภาพที่ 7-9) ขีดที่ 5 ของเวอรเนยีสเกลตรงกับขีดใด ๆ บนใบบอกองศาพอดีอานคาได 25 ลิปดา

∴อานคาได = 43 องศา 25 ลิปดา ภาพที่ 7-9 อานคามุมทิศทางตามเข็มนาฬกิา

เมื่อขีดเวอรเนยีสเกลหมุนทศิทางทวนเข็มนาฬิกา ขีดศูนยของเวอรเนียสเกลอยูระหวาง 73

และ 74 องศา อานคามุมไดที่ 73 องศา คาลิปดาที่นํามาบวกใหอานไปทางซายมือ (ดังภาพที่ 7-10) ขีดที่ 7 ของเวอรเนียสเกลอานคาได 35 ลิปดา

∴ อานคาได = 73 องศา 35 ลิปดา

ภาพที่ 7-10 อานคามุมทิศทางทวนเข็มนาฬกิา

7.2.4 เทคนิคในการใชบรรทัดวัดมมุสากล กดแขนวัดเลื่อนและแขนวดัหลักใหแนบสนิทกับผิวช้ินงาน

ภาพที่ 7-11 การกดแขนวัดเลือ่นและแขนวดัหลักใหแนบสนิทกับผิวช้ินงาน

วิชา : การวัดละเอียด หนวยการเรยีนที่ 7 : เครื่องมือวัดมมุ

ใบเนื้อหา 8/12

เมื่อช้ินงานมีมมุระหวาง 90o – 180o ใหตั้งหรือวางแขนวัดหลักบนชิ้นงาน และกดแขนวัดหลักใหแนบกับผิวช้ินงานและเลื่อนลงจนแขนวัดเลื่อนสัมผัสกับผิวช้ินงาน (ดังภาพที่ 7-11)

ภาพที่ 7-12 การกดแขนวัดเลือ่นและแขนวดัหลักใหแนบสนิทกับผิวช้ินงาน

เมื่อทําการวัดชิ้นงานที่มีมุมนอยกวา 90o

แตไมนอยกวา 10o ใหตั้งมุมวัดใกลเคียงกบัมุมของช้ินงานเล็กนอยเล่ือนแขนวัดหลักตามทิศทางของลูกศร จนแขนวัดเลื่อน เล่ือนสัมผัสกับผิวงาน (ดังภาพที่ 7-13)

ภาพที่ 7-13 การวัดชิ้นงานทีม่ีมุม 10o – 90o

วิชา : การวัดละเอียด หนวยการเรยีนที่ 7 : เครื่องมือวัดมมุ

ใบเนื้อหา 9/12

วัดชิ้นงานที่มผิีวสัมผัสนอยมาก จากภาพที่ 7-14 คือ การวัดชิน้งานที่มี

ผิวสัมผัสนอยมาก จําเปนจะตองวัดหลาย ๆ คร้ัง เพื่อที่จะยืนยันไดวาคาทีว่ัดถูกตอง

ภาพที่ 7-14 ช้ินงานที่มีผิวสัมผัสนอยมาก

แนวแกนวดัชิน้งาน จากภาพที่ 7-15 ขณะวัดมุมชิน้งาน จะตอง

ทําใหแนวแกนของบรรทัดวัดมุมสากลอยูในตําแหนงที่ถูกตอง

A = แนวแกนวดัชิน้งาน B = แนวแกนของบรรทัดวัดมุม เมื่ออยูใน

ตําแหนงที่ถูกตอง C = แนวแกนของบรรทัดวัดมุม เมื่ออยูใน

ตําแหนงทีไ่มถูกตอง ภาพที่ 7-15 การวางแนวแกนบรรทัดวัดมุมสากล

7.2.5 ลักษณะการใชบรรทัดวัดมุมสากล

เนื่องจากการแบงขีดองศาที่มีรอบใบองศา ดังนั้นการอานคาวัดมุมจะตองสัมพันธกับลักษณะของการใชบรรทัดวัดมุมสากลวดังานดวย ซ่ึงแบงออกเปนลักษณะใหญ ๆ ดังนี้คือ

ลักษณะการวดัชิ้นงานมีมุมมากกวา 10 องศา ใชแขนวัดเลื่อนและแขนวัดหลักประกอบผิวงาน แตมุมทีว่ดัจะตองมากกวา 10 องศา (ดังภาพที่ 7-16)

วิชา : การวัดละเอียด หนวยการเรยีนที่ 7 : เครื่องมือวัดมมุ

ใบเนื้อหา 10/12

ภาพที่ 7-16 ลักษณะการวัดชิ้นงานมีมุมมากกวา 10 องศา

จากภาพที่ 7-16 คือ การอานคาวัดมุมของชิน้งานจากเวอรเนียสเกลและใบบอกองศา ซ่ึงอานคาไดเทากับ 34 องศา 25 ลิปดา (34o 25’ )

ลักษณะการวดัชิ้นงานที่มีผิวสัมผัสนอย ถามุมของชิ้นงานมีขนาดเล็ก หรือมีผิวสัมผัส

งานนอยใหใชขาวัดยนัประกอบชวย (ดังภาพที่ 7-17)

ภาพที่ 7-17 ลักษณะการวัดชิ้นงานที่มีผิวสัมผัสนอย

การอานคาวัดจากภาพที่ 7-17 ไมสามารถจะอานคาที่ไดจากการวัด จากเวอรเนยีสเกลและใบบอกองศาไดทนัที อยางลักษณะที่ 1 แตจะอานไดดังนี ้

θ = 90o – 84o 25’ ∴θ = 5o 35’

ภาพที่ 7-18 การอานคาวัดจากภาพที่ 7-17

วิชา : การวัดละเอียด หนวยการเรยีนที่ 7 : เครื่องมือวัดมมุ

ใบเนื้อหา 11/12

ลักษณะการวดัชิ้นงานโดยฐานวางประกอบเขากับแขนวดัหลัก ช้ินงานที่ตองการวัดหรือตรวจสอบขนาดอยางรวดเรว็ โดยใชฐานวางประกอบเขากับแขนวัดหลัก (ดังภาพที่ 7-19)

ภาพที่ 7-19 ลักษณะการวัดชิ้นงาน โดยฐานวางประกอบเขากับแขนวัดหลัก

- เมื่อวางแนวแกนวัดของบรรทัดวัดมุมสากลถูกตองอานคาไดเทากับ 38 องศา (ภาพที่ 7-20a)

- เมื่อวางแนวแกนวดัผิดไป แขนเลื่อนวัดจะไมสัมผัสกับผิวช้ินงาน(ภาพที่ 7-20b)

ภาพที่ 7-20 การวางแนวแกนวัดของบรรทัดมุมสากล

7.2.6 การบํารุงรักษาบรรทัดวัดมมุสากล 1.ทําความสะอาดผิวช้ินงานทุกครั้งกอนการวัด 2.การใหแสงสวางเพียงพอสําหรับการวัดชิ้นงาน 3.ลบรอยเยินและครีบของชิ้นงาน 4.ตรวจสอบความถูกตองของสเกลบอกองศา โดยใชฉากมาตราฐาน

วิชา : การวัดละเอียด หนวยการเรยีนที่ 7 : เครื่องมือวัดมมุ

ใบเนื้อหา 12/12 5.ตรวจสอบ แปนเกลยีวตางๆวาฝดไป หรือคลอนไปหรือไม 6.ตรวจสอบแขนวัดหลักและแขนวัดเลื่อนวามีรอยเยินหรือไม 7.เช็ดทําความสะอาดบรรทัดวัดมุมดวยผา หามใชลมเปา 8.หลอล่ืนสวนที่มีการเคลื่อนที่ 9.ใชน้ํามัน(ทาเครื่องมือ)ทาบรรทัดวัดมุมบางๆ 10.เก็บบรรทัดวัดมุมสากลไวในที่เฉพาะ เชนกลองไม เปนตน