БЪЛГАРИСТИКА BULGARICA

1

Á Ú Ë Ã À Ð Ñ Ê À À Ê À Ä Å Ì È ß Í À Í À Ó Ê È Ò Å

ÖÅÍÒÐÀËÍÀ ÁÈÁËÈÎÒÅÊÀ

ÑÚÂÅÒ ÇÀ ×ÓÆÄÅÑÒÐÀÍÍÀ ÁÚËÃÀÐÈÑÒÈÊÀ

ÁÚËÃÀÐÈÑÒÈÊÀ

BULGARICA

ÈÍÔÎÐÌÀÖÈÎÍÅÍ ÁÞËÅÒÈÍ

9/2004

ÑÎÔÈß•2004

ÀÊÀÄÅÌÈ×ÍÎ ÈÇÄÀÒÅËÑÒÂÎ „ÌÀÐÈÍ ÄÐÈÍÎÂ“

ISSN 1311-8544

2

Ðåäàêòîð: ñò.í.ñ. ä-ð Àíèñàâà Ëþáåíîâà Ìèëòåíîâà

Ñúñòàâèòåëè: ñò.í.ñ. ä-ð Àíèñàâà Ëþáåíîâà Ìèëòåíîâà,

ñò.í.ñ. ä-ð Íèêîëà Ðà÷åâ Êàçàíñêè, Åìèëèÿ ßêîâà Âîëåâà

© Öåíòðàëíà áèáëèîòåêà íà ÁÀÍ, 2004

Àäðåñ íà ðåäàêöèÿòà:

Áúëãàðñêà àêàäåìèÿ íà íàóêèòå

Ñúâåò çà ÷óæäåñòðàííà áúëãàðèñòèêà

óë. „15 íîåìâðè“ 1, Ñîôèÿ 1040, Áþëåòèí „Áúëãàðèñòèêà“

Àíèñàâà Ìèëòåíîâà,

òåë. (+359-2) 989 84 46 / 383, 384, ôàêñ: (+359-2) 986 25 00

E-mail: [email protected]; [email protected]

© Áîãäàí Íèêîëàåâ Ìàâðîäèíîâ, õóäîæíèê, 2004

Íà êîðèöàòà: Ìèíèàòþðà íà åâàíãåëèñò Éîàí, Äîáðåéøîâî

åâàíãåëèå, ïúðâà ïîëîâèíà íà XIII â.; Ñîôèÿ, ÍÁÊÌ, ¹ 17.

3

B U L G A R I AN A C A D E M Y OF S C I E N C E S

CENTRAL LIBRARY

COUNCIL FOR BULGARIAN STUDIES ABROAD

BULGARIAN STUDIES

BULGARICA

INFORMATION BULLETIN

9/2004

MARIN DRINOV ACADEMIC PUBLISHING HOUSE

ISSN 1311-8544

SOFIA•2004

4

Editor: Assoc. Prof. Anisava Lyubenova Miltenova, PhD

Compiler: Assoc. Prof. Anisava Lyubenova Miltenova, PhD,

Assoc. Prof. Nikola Rachev Kazanski, PhD, Emiliya Yakova Voleva

© Central Library of BAS, 2004

Council for Bulgarian Studies Abroad

Bulgarian Academy of Sciences

Bulgarica, Information Bulletin

Address: 1, 15 Noemvri Str., Sofia 1040

Anisava Miltenova, tel. (+359-2) 989 84 46 /383, 384, fax: (+359-2) 986 25 00

E-mail: [email protected]; [email protected]

© Bogdan Nikolaev Mavrodinov, cover designer, 2004

On the cover: Miniature at the Begining of the Gospel of John, Priest

Dobrejsho Tetraevangelion, First Half of 13th

c. Sofia, NBKM, ¹ 17.

5

Ñ Ú Ä Ú Ð Æ À Í È Å

ÓÂÎÄÍÈ ÄÓÌÈ ......................................................................................................... 9

Íèêîëà Êàçàíñêè – 135 ãîäèíè Áúëãàðñêà àêàäåìèÿ íà íàóêèòå

è ðàçâèòèåòî íà áúëãàðèñòèêàòà .......................................................................... 9

Ðóìÿíà Çëàòàíîâà – Ïîðèâ çà íàðîäíîñòíà è èíäèâèäóàëíà èäåíòè÷íîñò .... 11

ÁÚËÃÀÐÑKÀ ËÈÒÅÐÀÒÓÐÀ .................................................................................. 17

Êíèãè 2004 ã. ..................................................................................................................... 18

Ñúñò. Åìèëèÿ Âîëåâà

Íàó÷íà ïåðèîäèêà 2004 ã. .............................................................................................. 30

Ñúñò. Åìèëèÿ Âîëåâà

ÄÈÑÅÐÒÀÖÈÈ ............................................................................................................... 39

Ñúñò. Íèêîëà Êàçàíñêè

ÍÀÓ×ÍÈ ÔÎÐÓÌÈ .................................................................................................... 41

Ñúñò. Íèêîëà Êàçàíñêè

ÕÎÐÈÇÎÍÒÈ .................................................................................................................. 45

Ìàðèåòà Èâàíîâà-Ãèðãèíîâà – Óíèâåðñèòåòñêàòà áúëãàðèñòèêà

â Ñàíêò Ïåòåðáóðã – òðàäèöèè è ñúâðåìåíîñò ................................................ 45

ÍÀÓ×ÅÍ ÆÈÂÎÒ ......................................................................................................... 53

Ïåòúð Êîñòàäèíîâ – Ïåòè áàëêàíèñòè÷íè ÷åòåíèÿ ............................................... 53

Èëèÿ Ïåõëèâàíîâ – Ïðåä ïðàãà íà ãëîáàëèçàöèÿòà. ............................................ 54

ßâîð Ìèëòåíîâ – „Ìàëêàòà Ñâåòà ãîðà“ ................................................................. 55

Èëèÿ Ïåõëèâàíîâ – Îñìè ìåæäóíàðîäåí ñèìïîçèóì „Òúðíîâñêà

êíèæîâíà øêîëà“...................................................................................................... 59

Äèëÿíà Ðàäîñëàâîâà – Ìåæäóíàðîäíà íàó÷íà êîíôåðåíöèÿ

„Ñëîâî è âÿðà“ .......................................................................................................... 60

Ñâåòëàíà Ðóñèíîâà – „Èâ. Ä. Øèøìàíîâ – Ôîðóìúò“: òðàäèöèÿòà

â ìîäåðíîñòòà è ìîäåðíîñòòà â òðàäèöèÿòà..................................................... 62

ÏÐÎÔÈËÈ ........................................................................................................................ 65

Àíèñàâà Ìèëòåíîâà – Âàñèëêà Òúïêîâà-Çàèìîâà íà 80 ãîäèíè ......................... 65

Èðèíà Êóçèäîâà – Äæîðäæå Òðèôóíîâè÷ íà 70 ãîäèíè ....................................... 70

Ìàðèàíà Èëèåâà – Éîàíèñ Òàðíàíèäèñ íà 65 ãîäèíè ......................................... 76

6

ÎÒÇÈÂÈ ........................................................................................................................... 81

Äèàíà Àòàíàñîâà-Ïåí÷åâà – Èñêðà Õðèñòîâà-Øîìîâà. Ñëóæåáíèÿò

Àïîñòîë â ñëàâÿíñêàòà ðúêîïèñíà òðàäèöèÿ. Òîì I. Èçñëåäâàíå

íà áèáëåéñêèÿ òåêñò ................................................................................................ 81

Íèêîëà Êàçàíñêè – Êèðèëî-Ìåòîäèåâñêà åíöèêëîïåäèÿ.

Òîì IV ......................................................................................................................... 84

Êèðèë Òîïàëîâ – Ëèòåðàòóðà è íàöèîíàëíà èäåíòè÷íîñò .................................. 85

Âåñêà Áåðîâà – Ðóìÿíà Äàìÿíîâà. Îòâúä òåêñòîâåòå: êóëòóðíè

ìåõàíèçìè íà Âúçðàæäàíåòî ................................................................................. 90

Áèñåðà Äàêîâà – Ïî ñëåäèòå íà ìîäåðíèçìà è ïîñòìîäåðíèçìà.

Ëèòåðàòóðíè è êóëòóðîëîãè÷íè ïðî÷èòè â íà÷àëîòî íà òðåòîòî

õèëÿäîëåòèå ............................................................................................................... 93

Ðóìÿíà Äàìÿíîâà – Êúì êîðåíèòå íà áúëãàðñêàòà ìåíòàëíîñò ....................... 96

Âàñèë Ðàéíîâ – Åâðîñëàâèñòè÷åí òðóä çà íåìñêî-áúëãàðñêèòå

åçèêîâè âçàèìîîòíîøåíèÿ. .................................................................................... 102

Êðàñèìèðà Àëåêñîâà – Èëèÿíà Ãàðàâàëîâà. Øêîëàòà íà íàòóðàëíàòà

ìîðôîëîãèÿ è áúëãàðñêàòà ìîðôîëîãè÷åñêà ñèñòåìà .................................... 107

Ìàðèÿíà Âèòàíîâà – Ïåí÷î ×åðíàåâ. ßñíåö. Ðå÷íèê íà ãîâîðà

íà ñ. Ðóõîâöè, Åëåíñêî ............................................................................................ 112

Ìàðèÿ Íèêîëîâà – Ìàðèÿ Ìëàäåíîâà, Ñâåòëà Äåâêîâà

è Ñèëâèÿ Íàéäåíîâà. Éîðäàí Ðàäè÷êîâ 1929–2004. Áèîáèáëèîãðàôèÿ ..... 114

ÑÚÎÁÙÅÍÈß .................................................................................................................. 115

Íàãðàäè íà Àãåíöèÿòà çà áúëãàðèòå â ÷óæáèíà ....................................................... 115

Âúçîáíîâåíî èçäàíèå ..................................................................................................... 115

7

C O N T E N T S

PREFACE ............................................................................................................................ 9

Nikola Kazanski – 135 Years Bulgarian Academy of Sciences

and the Development of Bulgarian Studies ............................................................. 9

Rumiana Zlatanova – Impulse of National and Individual Identity ....................... 11

BULGARIAN LITERATURE .................................................................................................. 17Books 2004 ..................................................................................................................... 18

Comp. by Emilia VolevaPeriodicals 2004 ............................................................................................................. 30

Comp. by Emilia Voleva

THESES ............................................................................................................................. 39

Comp. by Nikola Kazanski

SCIENTIFIC EVENTS ................................................................................................. 41

Comp. by Nikola Kazanski

OUTLOOKS ..................................................................................................................... 45

Marieta Ivanova-Girginova – Bulgarian Studies in the University

of Sankt Peterburg – Traditions and Contemporary State .......................................... 45

SCIENTIFIC ACTIVITY ........................................................................................... 53

Petar Kostadinov – Fifth Balkan Studies Meetings ..................................................... 53

Ilia Pehlivanov – On the Threshold of the Globalization ........................................... 54

Yavor Miltenov – „The Mons Athos Minor“ ................................................................ 55

Ilia Pehlivanov – Eighth International Symposium „Tarnovo Literary School“ ..... 59

Diliana Radoslavova – International Conference „Word and Faith“ ....................... 60

Svetlana Rusinova – „Iv. D. Shishmanov – the Forum“: Tradition

in Modernity and Modernity in Tradition ............................................................... 62

PROFILES .......................................................................................................... 65

Anisava Miltenova – Vasilka Tapkova-Zaimova at 80 ................................................ 65

Irina Kuzidova – Dzhordzhe Trifunovich at 70............................................................ 70

Mariana Ilieva – Yoannis Tarnanidis at 65 .................................................................. 76

8

REVIEWS ......................................................................................................................... 81

Diana Atanasova-Pencheva – Iskra Hristova-Shomova. The Service Apostolos

in Slavonic Manuscript tradition. Vol. 1. Study of the Biblical Text .................... 81

Nikola Kazanski – Cyril and Methodius Encyclopedia.

Vol. IV .......................................................................................................................... 84

Kiril Topalov – Literature and National Identity ......................................................... 85

Veska Berova – Rumiana Damianova. Beyond Texts: Cultural Mechanisms

of the Bulgarian National Revival ............................................................................ 90

Bisera Dakova – On the Traces of Modernism and Postmodernism.

Literary and Culturological Perusals at the Beginning

of the Third Millenium ............................................................................................... 93

Rumiana Damianova – To the Roots of Bulgarian Mentality .................................... 96

Vasil Rainov – Euroslavonic Study of the German-Bulgarian

Linguistic Relationships ............................................................................................. 102

Krasimira Aleksova – Iliana Garavalova. The Natural Morphology School

and the Bulgarian Morphological System................................................................ 107

Mariana Vitanova – Pencho Chernaev. Yasnets. Dictionary of the Speech

of Village of Ruhovtsi, Elena Region ....................................................................... 112

Maria Nikolova – Maria Mladenova, Svetla Devkova and Silvia Naidenova.

Iordan Radichkov 1929–2004. Biobibliography ..................................................... 114

ANNOUNCEMENTS ....................................................................................................... 115

Awards of the Agency for Bulgarians Abroad ............................................................... 115

Renewed Edition ............................................................................................................ 115

9

ÓÂÎÄÍÈ ÄÓÌÈ

135 ãîäèíè Áúëãàðñêà àêàäåìèÿ íà íàóêèòå

è ðàçâèòèåòî íà áúëãàðèñòèêàòà

Íà 12 îêòîìâðè 2004 ãîäèíà ñå íàâúðøèõà 135 ãîäèíè îò îñíîâàâàíåòî

íà íàé-ñòàðàòà áúëãàðñêà íàöèîíàëíà íàó÷íà èíñòèòóöèÿ – Áúëãàðñêàòà àêà-

äåìèÿ íà íàóêèòå.

Îòäàâíà å èçâåñòíî, ÷å íàëè÷èåòî íà àêàäåìèÿ íà íàóêèòå ìàðêèðà ïðè-

íàäëåæíîñòòà íà äàäåíà ñòðàíà êúì åâðîïåéñêoòo êóëòóðíî è öèâèëèçàöèîí-

íî ïðîñòðàíñòâî. Òîâà ñà çíàåëè äîáðå îòöèòå îñíîâàòåëè íà Áúëãàðñêîòî

êíèæîâíî äðóæåñòâî, êîãàòî ãî ó÷ðåäÿâàò ïðåç 1869 ãîäèíà â ðóìúíñêèÿ ãðàä

Áðàèëà – ñëåä íåìàëêî óñèëèÿ. Òàêà òî ñòàâà íå ñàìî ïúðâàòà íàó÷íà, íî è

ïúðâàòà íàöèîíàëíà èíñòèòóöèÿ íà áúëãàðñêèÿ íàðîä îùå äåâåò ãîäèíè ïðåäè

òîé äà ïîëó÷è ìàêàð è ÷àñòè÷íà íåçàâèñèìîñò. Äîñòàòú÷íî å äà ñå îòáåëåæè,

÷å ñðåä ñïîìàãàòåëíèòå ÷ëåíîâå íà äðóæåñòâîòî ôèãóðèðàò èìåíàòà íà Âàñèë

Ëåâñêè, áðàòÿ Ïàíèöà è ìíîãî äðóãè âèäíè áúëãàðè. Íà÷åëî íà äðóæåñòâîòî

çàñòàâàò ãëàâíèÿò èíèöèàòîð Âàñèë Ä. Ñòîÿíîâ, Âàñèë Äðóìåâ (ìèòðîïîëèò

Êëèìåíò Òúðíîâñêè) è ïúðâèÿò ïðîôåñîð áúëãàðèí Ìàðèí Äðèíîâ.

Îùå â ïúðâèÿ Óñòàâ íà äðóæåñòâîòî îò 1869 ãîäèíà ñå óêàçâà êàòî íåãîâà

ãëàâíà öåë „Îáðàáîòâàíèå è óñúâúðøåíñòâîâàíèå íà áúëãàðñêèÿ åçèê, íà

áúëãàðñêàòà èñòîðèÿ è íà íàðîäíàòà íàøà ñëîâåñíîñò âúîáùå“. Â ñëåäâà-

ùèòå óñòàâè îò 1884 è 1900 ã., êàêòî è â óñòàâèòå íà Áúëãàðñêàòà àêàäåìèÿ íà

íàóêèòå îò 1911 è 1940 ã., ñå ïîòâúðæäàâà íåéíàòà ðîëÿ çà èçãðàæäàíåòî íà

áúëãàðñêàòà íàóêà, êíèæíèíà è âñåñòðàííîòî èçó÷àâàíå íà áúëãàðèòå è áúë-

ãàðñêèòå çåìè èëè „èçîáùî íà âñè÷êè ïðîÿâè â äóõîâíîòî è âåùåñòâåíîòî

òâîð÷åñòâî íà áúëãàðèòå â ìèíàëîòî è äíåñ“. Íåñëó÷àéíî ïúðâîòî ñàìîñòîÿ-

òeëíî íàó÷íî çâåíî â ðàìêèòå íà ÁÀÍ å èìåííî îáðàçóâàíàòà ïðåç 1942 ã.

Ñëóæáà çà Ðå÷íèê íà áúëãàðñêèÿ åçèê.

Ñëåä Âòîðàòà ñâåòîâíà âîéíà ñå íàáëþäàâà áóðíî ðàçâèòèå íà áúë-

ãàðñêàòà íàóêà, ìàêàð è ñúïðîâîäåíî ñ íåéíàòà ñèëíà èäåîëîãèçàöèÿ. Â íî-

âèòå óñòàâè íà ÁÀÍ îò 1947 è 1949 ã. ñå îòáåëÿçâà „îñîáåíî âíèìàíèå âúðõó

èñòîðèÿòà, åçèêà è áèòà íà áúëãàðñêèÿ íàðîä è îñòàíàëèòå áàëêàíñêè íàðî-

10

äè“, êàêòî è ñå íàáëÿãà íà „ðàçðàáîòêàòà íà áúëãàðñêàòà èñòîðèÿ, ëèòåðàòó-

ðà è åçèê“. Êàòî ðåçóëòàò îò òåçè íàñîêè å ó÷ðåäÿâàíåòî íà Öåíòúð ïî áúëãà-

ðèñòèêà ïðè ÁÀÍ ïðåç 1970 ã. ñ îñíîâíè çàäà÷è: äà êîîðäèíèðà äåéíîñòòà íà

âñè÷êè íàó÷íè èíñòèòóòè â îáëàñòòà íà áúëãàðèñòèêàòà; äà ñëåäè ðàçâèòèåòî

íà áúëãàðèñòèêàòà â ÷óæáèíà è äà ñúãëàñóâà èçïðàùàíåòî íà íàó÷íà ëèòå-

ðàòóðà íà áúëãàðèñòè÷íè èíñòèòóöèè è íà ó÷åíè áúëãàðèñòè â ÷óæáèíà; äà

ïîääúðæà öåíòðàëíà êàðòîòåêà íà ó÷åíèòå áúëãàðèñòè è äð. Âðúõ íà ðàçâèòèå-

òî íà áúëãàðèñòè÷íàòà äåéíîñò ñå îòáåëÿçâà ñ ïðîâåæäàíåòî íà äâàòà ìåæäó-

íàðîäíè êîíãðåñà ïî áúëãàðèñòèêà â Ñîôèÿ ïðåç 1981 è 1986 ã.

Îò 1994 ã. äåéíîñòòà íà çàêðèòèÿ íÿêîëêî ãîäèíè ïðåäè òîâà Öåíòúð ïî

áúëãàðèñòèêà ñå ïîåìà îò Ñúâåòà çà ÷óæäåñòðàííà áúëãàðèñòèêà ïðè Óïðà-

âèòåëíèÿ ñúâåò íà ÁÀÍ. Íåãîâ ïðúâ ïðåäñåäåòåë å ïðîô. äôí Åêàòåðèíà Äîã-

ðàìàäæèåâà. Ñúâåòúò èçäàâà ñïåöèàëèçèðàí èíôîðìàöèîíåí áþëåòèí „Áúë-

ãàðèñòèêà/Bulgarica“, êàòî îò 2000 ã. äî ñåãà ñà èçëåçëè 8 êíèæêè.

Ñúñ ñúäåéñòâèåòî íà ðúêîâîäñòâîòî íà ÁÀÍ å èçãðàäåíà áàçà äàííè çà

÷óæäåñòðàííè áúëãàðèñòè è çà èíñòèòóöèè, êîèòî ðàçðàáîòâàò ïðîåêòè â òàçè

îáëàñò. Îò Ñúâåòà ñå ðåàëèçèðàò ðåäèöà êîíôåðåíöèè, ðàáîòíè ñðåùè è ëåòíè

øêîëè. Îêàçâà ñå åêñïåðòíà ïîìîù íà ÷óæäåñòðàííè ñïåöèàëèçàíòè, êîèòî

ðàáîòÿò â Áúëãàðèÿ ïî ìåæäóíàðîäíè ïðîãðàìè.

Íèêîëà Êàçàíñêè

11

Ïîðèâ çà íàðîäíîñòíà è èíäèâèäóàëíà èäåíòè÷íîñò*

Åçèêúò å îíçè íàé-èçðàçèòåëåí èíñòðóìåíò, ÷ðåç êîéòî ñå îòúæäåñòâÿâàìå

(êúäåòî è äà ñìå ïî ñâåòà) êàòî áúëãàðè – èìå, ñâúðçàíî ñ äðåâíè äúðæàâ-

íè÷åñêè è äóõîâíè òðàäèöèè, óñòîÿëè íà íàé-äðàìàòè÷íè èñòîðè÷åñêè

èçïèòàíèÿ ïðåç âåêîâå è õèëÿäîëåòèÿ; èìå, êîåòî ùå ñúõðàíèì, àêî íå çàáðà-

âÿìå ïðîìèñëèòåëíèòå ñëîâà íà ïîåòà îò íåãîâàòà Êúðâàâà ïåñåí:

Áúëãàðèÿ – òîâà å èçâîðà íà ñèëà,

êèïåù â Ñâåòá ñâåòèõ íà íàøèòå äóøè,

êîãîòî çåìíà âëàñò íå ìîæå ïðåñóøè.

Â ñòðóèòå ìó òå÷å ñàìàòà Áîæà âîëÿ –

è âúçïîè íè òÿ òúé â ðîáñêàòà íåâîëÿ,

âúâ ñâîáîäà ñåãà, êîåòî ùå öúôòè...

Òðóäúò íà íàøèòå ñúðöà ãî îñâåòè

ñàì Áîã – ïîä çíàìåòî è â æèâà áðàòñêà ñëîãà,

è íèé äà îñâåòèì äíåñ âîëÿòà íà Áîãà!

Ï. Ï. Ñëàâåéêîâ

Êàêâî ïî-èçèñêâàùî ïîñëàíèå çà âñè÷êè íàñ, êîèòî òúðñèì, èçñëåäâàìå

èëè ïðîíèêâàìå â äúëáèííèòå ïðîñòîðè íà ñëîâîòî â äíåøíî âðåìå! Íåçà-

âèñèìî îò ôàêòà, ÷å èìåòî íà Áúëãàðèÿ ðÿäêî ñå ñðåùà â ñúâðåìåííàòà çà-

ïàäíîåâðîïåéñêà êóëòóðíà õðîíèêà, îáúðíåì ëè âçîð íàçàä âúâ âðåìåòî,

âíèìàíèåòî íè ùå ïðèâëå÷å åäíà îò íàé-äðåâíèòå öèâèëèçàöèè â Åâðîïà. Òÿ

âúçíèêâà â öåíòúðà íà èçòî÷íîåâðîïåéñêàòà £ ÷àñò, òàì, êúäåòî äíåñ ñå íà-

ìèðàò çåìèòå íà Áúëãàðèÿ – ñòðàíà, îáëèêúò íà êîÿòî î÷åðòàâàò âèñîêèòå

öèâèëèçàöèè íà õèëÿäîëåòèÿòà**. Ñòðåìåæúò êúì ðàçêðèâàíå äîñòîéíñòâàòà

íà òåçè ïðîñòðàíñòâà íà äóõà íè èçïðàâÿ ïðåä ïðåäèçâèêàòåëñòâîòî äà íàâëè-

çàìå âñå ïî-äúëáîêî â ïëàñòîâåòå íà áúëãàðñêèÿ åçèê è áúëãàðñêàòà äóõîâíà

ñúêðîâèùíèöà.

Òàêà, íàðóøèëè ìúë÷àíèåòî çà ñåáå ñè, ïîâÿðâàëè ñàìè â ñåáå ñè, ùå

ñòèãíåì íåìèíóåìî è äî èçâîðèòå íà áúëãàðèñòèêàòà.

Â îñíîâèòå £ ñòîè íàé-äðåâíèÿò ïèñìåíî çàñâèäåòåëñòâàí ñëàâÿíñêè åçèê

– ñòàðîáúëãàðñêèÿò. Ïðåç 1852 ã. Àóãóñò Øëàéõåð îòáåëÿçâà, ÷å â „îáëàñòòà

íà ñëàâÿíñêèòå åçèöè òîé çàåìà ñúùîòî ìÿñòî, êàêâîòî ñå îòäàâà íà ãîòñêèÿ

ñðåä ãåðìàíñêèòå åçèöè èëè íà ñòàðèÿ èíäèéñêè ñðåä èíäîåâðîïåéñêèòå

* Òåêñòúò å ðàçøèðåí âàðèàíò íà ñëîâîòî, ïðîèçíåñåíî ïðè íàãðàæäàâàíåòî íà

ïðîô. äôí Ðóìÿíà Çëàòàíîâà ñ ìåäàë „Èâàí Âàçîâ“ (23. IX.2004).** Ñðâ. Çëàòàíîâà, Ð. Êúì èçâîðèòå íà åâðîïåéñêàòà öèâèëèçàöèÿ. – Â: Ïëàìúê 2004, 3–4,

183–195.

12

ïðàåçèöè“, ñëåä êàòî ïî÷òè 30 ãîäèíè ïðåäè íåãî À. Âîñòîêîâ âå÷å å âúâåë

òåðìèíà „ñòàðîáúëãàðñêè“ â ñâîåòî Ðàññóæäåíèå î ñëàâÿíñêîì ÿçûêå îò

1820. Çà áúëãàðñêèÿ õàðàêòåð íà íàé-ñòàðèÿ ñëàâÿíñêè êíèæîâåí åçèê ãîâîðÿò

îùå â ñðåäàòà íà ÕIÕ â. è íåïîñðåäñòâåíè ñúâðåìåííèöè íà ðóñêèÿ ñëàâèñò

êàòî ó÷åíèòå Ôð. Áîï (1833), Ï. Øàôàðèê (1837), Ì. Õàòàëà (1855), Ë. Ãàéòëåð

(1873), À. Ëåñêèí (1886), êàêòî è ðåçóëòàòèòå îò èçñëåäâàíèÿòà íà öÿëà ðåäèöà

ñëàâèñòè îò ñëåäâàùèòå ïîêîëåíèÿ. Òîé ñå ïîñòàâÿ â îñíîâàòà íà ñëàâÿíñêàòà

ôèëîëîãèÿ íàé-íàïðåä íà íåìñêîåçè÷íà òåðèòîðèÿ. Ëåêöèèòå, ñåìèíàðèòå è

óïðàæíåíèÿòà ïî ñòàðîáúëãàðñêè òóê ñòàâàò çàäúëæèòåëíè çà âñè÷êè êàòåäðè

ïî ñëàâÿíñêè åçèöè è ëèòåðàòóðè, òå ïðèâëè÷àò èíòåðåñà íå ñàìî íà ñëàâèñòè,

íî è íà äðóãè ñïåöèàëèñòè, êîèòî ïîëó÷àâàò ðàçíîñòðàííè èìïóëñè çà

åçèêîñëîâíè ïðîó÷âàíèÿ îò òåçè ñè çàíèìàíèÿ.

Ïúðâèòå ñëàâÿíñêè ïðåâîäè íà ñâ. ñâ. Êèðèë è Ìåòîäèé îò ãðúöêè íà

ãîâîðèì íàðîäåí åçèê ïðåäñòàâÿò îùå ïðåç òîãàâàøíèÿ IÕ â. èçêëþ÷èòåëíî

äîñòèæåíèå çà åâðîïåéñêàòà êóëòóðà, íå íà ïîñëåäíî ìÿñòî è ñúñ çàëîæåíîòî

â òÿõ ïðåäèçâèêàòåëñòâî çà ïðîòèâîïîñòàâÿíå íà ò.íàð. äíåñ „ñâåòîâíè“ åçèöè.

Ñ äúëáîêà óáåäåíîñò è ñàìîîòâåðæåíîñò äâàìàòà àïîñòîëè çàùèòàâàò ïðà-

âîòî íà ñúùåñòâóâàíå íà åäèí íîâ ïèñìåí åçèê ðåäîì äî òåçè îò íàäïèñà íà

Õðèñòîâèÿ êðúñò – ëàòèíñêè, ãðúöêè è åâðåéñêè. Ïðèíîñ, êîéòî íå ñàìî â

ïðîäúëæåíèå íà âåêîâå íå çàãóáâà çíà÷åíèåòî ñè íà äâèãàòåë çà äóõîâåí

ïðîñïåðèòåò, íî å îò çíà÷åíèå è çà áúäåùåòî íà äíåøíà îáåäèíÿâàùà ñå

Åâðîïà è ñúäáàòà íà åçèöèòå â íåÿ. Â äóõà íà êëàñè÷åñêèÿ ãðúöêè õóìàíèçúì

è íîâîçàâåòíàòà ïàòðèñòè÷íà àíòðîïîëîãèÿ ñëàâÿíñêèòå Ïúðâîàïîñòîëè

î÷åâèäíî íå ñà ñìÿòàëè, ÷å âúïðîñúò çà åäèííàòà öúðêâà è çà ìíîãîîáðàçèåòî

íà êóëòóðèòå ñà â ïðîòèâîðå÷èå ïîìåæäó ñè. Âÿðàòà â åäèíñòâîòî íà öúðê-

âàòà çà òÿõ íå îçíà÷àâà ïðèäúðæàíå ñàìî êúì åäèí „ñâåùåí“ åçèê, çà êàêúâòî

ñðåäíîâåêîâíà Åâðîïà áåçñïîðíî ñ÷èòà åäèíñòâåíî ëàòèíñêèÿ (‘åçèêúò íà

õðèñòèÿíñòâîòî’). Èìåííî ñðåùó íåòîëåðàíòíî ïðîïîâÿäâàíîòî åäíîåçè÷èå

íà çàïàäíèòå ñè ëàòèíñêè îïîíåíòè è òåõíèÿ åçèê òå ïðèâåæäàò ðåäèöà

áèáëåéñêè öèòàòè, êîèòî óòâúðæäàâàò ðàâíîïîñòàâåíîñòòà íà âñè÷êè åçèöè.

„×å íèå ïîçíàâàìå ìíîãî íàðîäè, êîèòî ðàçáèðàò êíèãè è êîèòî ñëàâÿò Áîãà,

âñåêè ñúñ ñâîé åçèê. Èçâåñòíè ñà ñëåäíèòå: àðìåíöè, ïåðñè, àâãàçè, èâåðè,

ñóãäè, ãîòè, àâàðè, òèðñè, õàçàðè, àðàáè, åãèïòÿíè, ñèðèéöè è ìíîãî äðóãè...

Çàùîòî àêî ñå ìîëÿ íà åçèê íåïîçíàò, äóõúò ìè ñå ìîëè, à óìúò ìè îñòàâà

áåçïëîäåí. Çàòîâà... ïðåäïî÷èòàì äà èçãîâîðÿ ïåò äóìè ñ óìà ñè, çà äà ïîó÷à

è äðóãè, íåæåëè äåñåòêè õèëÿäè äóìè ñ åçèê íåïîçíàò. ...È òúé, áðàòÿ, èìàéòå

ðåâíîñò êúì ïðîðî÷åñòâàíå è íå çàáðàâÿéòå äà ñå ãîâîðÿò è åçèöè... È âñåêè

åçèê äà èçïîâÿäâà, ÷å Èèñóñ Õðèñòîñ å Ãîñïîä çà ñëàâà íà Áîãà Îòöà...“ (Æè-

òèå íà Êîíñòàíòèí-Êèðèë). Çàïàäúò îáà÷å íå îáðúùà âíèìàíèå íà òåçè èì

àðãóìåíòè è êàêòî òîãàâà, òàêà è äíåñ íå çíàå ïî÷òè íèùî çà Èçòîêà. Ñëå-

äîâàòåëíî êðèòèêàòà íà òåçè âåñòèòåëè íà èêóìåíèçìà å íàñî÷åíà ñðåùó åäíà

äîêòðèíà, âúçïðèåòà è ñëåäâàíà íåîòñòúïíî îò Ðèì, íî íàìèðàùà ñå â ïðî-

13

òèâîðå÷èå êàêòî ñ òîëêîâà íàñòîÿòåëíî ïðîêëàìèðàíàòà õðèñòèÿíñêà òî-

ëåðàíòíîñò, òàêà è ñúñ ñàìèòå èñòîðè÷åñêè ôàêòè. Çàùîòî Èèñóñ íèòî å ãî-

âîðåë, íèòî å ðàçáèðàë åçèêà íà ðèìñêèòå çàâîåâàòåëè, êîèòî èìåííî èçðè-

÷àò ñìúðòíàòà ìó ïðèñúäà; çàñòúïâà ñå çà ñâîáîäíà Ïàëåñòèíà, çà íåñðåòíèöè

è íóæäàåùè ñå, íåçàâèñèìî îò ñîöèàëíîòî èì ïîëîæåíèå. Ãîëÿìà ÷àñò îò

ïúðâîíà÷àëíèòå ìó ïîääðúæíèöè ñà ñå íàäÿâàëè, ÷å Òîé ùå ðàçãðîìè ðèìñ-

êîòî âëàäè÷åñòâî, à ñ íåãî – è åçèêà íà çàâîåâàòåëèòå, íî Èèñóñ ñå ïðîòèâî-

ïîñòàâÿ íà îïèòà äà áúäå èçäèãíàò êàòî âîäà÷ íà ïîëèòè÷åñêè áóíò (Éîàí

6:14, 15) è èçêóïâà îáâèíåíèåòî â ïðåòåíöèÿ çà ìåñèàíñêè „öàð íà åâðåèòå“ ñ

êðúñòíà ñìúðò. Òàêà îùå â ñðåäàòà íà IÕ â., â òîêó-ùî çàïî÷âàùèÿ äèàëîã

ìåæäó Èçòîêà è Çàïàäà, ñîëóíñêèòå áðàòÿ ñå èçÿâÿâàò êàòî âåñòèòåëè íà

åâðîïåéñêîòî ìíîãîåçè÷èå, çàñòúïâàéêè ñå çà åçèêîâà òîëåðàíòíîñò íà íà-

øèÿ êîíòèíåíò. Ïðåâîäúò íà Áèáëèÿòà îò ñâ. Ìåòîäèé áåëåæè íàé-çíà÷è-

òåëíàòà ëèòåðàòóðíà èçÿâà íà ñëàâÿíñêîòî ñðåäíîâåêîâèå è îñòàâà åäèí-

ñòâåíèÿò àâòîðèòåòåí òåêñò çà áîãîñëóæåíèå íà ïðàâîñëàâíèòå ñëàâÿíè äî

ÕIÕ â. Ïî òîçè íà÷èí ñòàðîáúëãàðñêèÿò åçèê íà Ìåòîäèåâàòà Áèáëèÿ ñòàâà

îñíîâà çà ðàçâèòèåòî íà ðåäèöà ìîäåðíè ñëàâÿíñêè ëèòåðàòóðíè åçèöè è íà

çàáåëåæèòåëíàòà ñëàâÿíñêà êíèæíèíà, êîÿòî çíà÷èòåëíî îáîãàòÿâà åâðî-

ïåéñêèÿ äóõîâåí æèâîò è ðàçáèðàíåòî íè çà õðèñòèÿíñêà êóëòóðà.

Íèå, áúëãàðèòå, ñìå ïðèçâàíè äà æèâååì â åäíà ñòðàíà, ÷èåòî ìåñòî-

ïîëîæåíèå ÿ ïðåâðúùà â ìîñò ìåæäó Èçòîêà è Çàïàäà, ìåæäó Ñåâåðíà è Þæíà

Åâðîïà. Òóê ñå êðúñòîñâàò ïúòèùàòà íà ðàçëè÷íè íàðîäè: òðàêè è ãúðöè,

ìàêåäîíöè è êåëòè, ðîìåè è âèçàíòèéöè, õóíè è àâàðè, ñëàâÿíè è ïðàáúëãàðè,

íîðìàíè è ôðàíêè, òàòàðè è òóðöè. Èñòîðè÷åñêè ïðåâðàòíîñòè è ïðîòèâî-

ðå÷èÿ îêàçâàò ñâîåòî âëèÿíèå âúðõó äóõîâíîòî è êóëòóðíîòî íè ðàâèòèå îò

äðåâíîñòòà äî äåí-äíåøåí. Íî è ñåãà, â íà÷àëîòî íà ÕÕI â., ñòàðîáúëãàðñêèÿò

åçèê ïîâå÷å îò âñÿêîãà ñå îòêðîÿâà êàòî ñèìâîë íà òîëåðàíòíîñò ïî îòíîøåíèå

íà äðóãîãîâîðåùèòå, äðóãîïèøåùèòå, äðóãîìèñëåùèòå, ò.å. êàòî ñèìâîë íà

åçèêîâ ïëóðàëèçúì. Êàêòî ïîêàçâàò ìíîãîáðîéíèòå íàäïèñè îò IÕ–ÕI â.,

èçïèñàíè ñ êèðèëñêè, ãëàãîëè÷åñêè, ãðúöêè, ëàòèíñêè, ðóíè÷åñêè çíàöè è

ïð., òîçè åçèê âúçíèêâà è ñå óòâúðæäàâà â åäíà ìíîãîåçè÷íà äúðæàâà, â êîÿòî

ñè äàâàò ñðåùà êóëòóðíè òðàäèöèè íà ðàçëè÷íè íàðîäè. Òîçè åçèê íå ñå íàëàãà

ïîä âúçäåéñòâèåòî íà ñòîïàíñêè, âîåííè èëè ïîëèòè÷åñêè ôàêòîðè, êàêúâòî

å ñëó÷àÿò íàïð. ñ ëàòèíñêèÿ, àíãëèéñêèÿ èëè ðóñêèÿ åçèê, íå ñå ðàçïðîñòðàíÿâà

â ðåçóëòàò íà òåðèòîðèàëíè çàâîåâàíèÿ èëè ïîëèòè÷åñêè ïðåòåíöèè. Òîâà å

åçèêúò íà åäíà ìíîãîíàðîäíîñòíà äúðæàâà â åâðîïåéñêèÿ Þãîèçòîê – åçèê,

äîñòèãíàë êíèæîâåí ðàçöâåò âåêîâå ïðåäè ïîÿâàòà íà äðóãè åâðîïåéñêè

êíèæîâíè åçèöè êàòî ôðåíñêè, íåìñêè, èòàëèàíñêè, àíãëèéñêè èëè ðóñêè åçèê.

Ïîâå÷å îò õèëÿäîëåòèå âå÷å òîçè åçèê å â óïîòðåáà áåç íèòî çà ìèã äà å áèëî

íåîáõîäèìî äà áúäå çàùèòàâàí èëè íàëàãàí ñúñ ñèëà. È íåêà íå çàáðàâÿìå,

÷å åäíà ÷åòâúðò îò åâðîïåéñêîòî íàñåëåíèå (èëè 269 ìëí) ãîâîðè íÿêàêúâ

ñëàâÿíñêè åçèê, òàêà ÷å ñëåä ãðóïàòà íà êèòàéñêèòå, èíäèéñêèòå, ãåðìàíñêèòå

14

è ðîìàíñêèòå åçèöè, ñëàâÿíñêèòå çàåìàò ïåòî ìÿñòî âúðõó åçèêîâàòà êàðòà

íà ïëàíåòàòà, à íàä 230 ìëí îò òÿõ ïèøàò íà êèðèëèöà.

Ïîðàäè èçêëþ÷èòåëíàòà ïî ðîäà ñè ñèòóàöèÿ, ïðè êîÿòî Êèðèëî-Ìåòî-

äèåâèÿò åçèê íàìèðà ïúðâîíà÷àëíîòî ñè îôèöèàëíî ïðèçíàíèå, òîé ïðåä-

ñòàâÿ èíòåðåñåí îáåêò íà èçñëåäâàíå çà áîãîñëîâè, èñòîðèöè íà öúðêâàòà,

ñîöèîëîçè. Âúâ âðúçêà ñ ðàçïðîñòðàíåíèåòî íà õðèñòèÿíñòâîòî ñðåä þæíèòå

ñëàâÿíè ïðåç IÕ â. è ïîäíîâåíèÿ ñïîð ìåæäó Ðèìñêàòà è Âèçàíòèéñêàòà öúðê-

âà çà öúðêîâíàòà âëàñò íàä Èëèðèÿ è áúëãàðñêèÿ äèîöåç, çà Ðèì ñå îòäàâà

ïðåêðàñíà âúçìîæíîñò äà îáâúðæå äåëîòî íà äâàìàòà áðàòÿ ïî-òÿñíî ñ

ïàïñêàòà ðåçèäåíöèÿ, êàòî 1) âúçîáíîâè óíèùîæåíàòà ïðåç VI â. àðõèåïèñ-

êîïèÿ Èëèðèÿ è 2) ðúêîïîëîæè ñâ. Ìåòîäèé çà àðõèåïèñêîï íà ñòàðèÿ äèîöåç

Ïàíîíèÿ ñúñ ñðåäèùå Ñèðìèóì (äí. Ñðåìñêà Ìèòðîâèöà, ðàííîõðèñòèÿí-

ñêàòà êàòåäðà íà ñâ. Àíäðîíèê). Îò òàçè ãëåäíà òî÷êà å îáÿñíèìî è ãîñòî-

ïðèåìñòâîòî, îêàçàíî íà äâàìàòà áðàòÿ â Ðèì ïðåç 867/868 ã. Íà ñëåäíàòà

ãîäèíà, 869, Àäðèàí II ðàçðåøàâà óïîòðåáàòà íà ñòàðîáúëãàðñêèÿ åçèê ïðè

áîãîñëóæåíèå ñëåä ëàòèíñêèÿ. Íî çàñëóãàòà çà òîçè æåñò òðÿáâà äà òúðñèì è

â ïîâåäåíèåòî íà ñëàâÿíñêèòå Ó÷èòåëè è òÿõíîòî ëîÿëíî îòíîøåíèå êàêòî

êúì èìïåðàòîðà è ïàòðèàðõà â Êîíñòàíòèíîïîë, òàêà è ïî îòíîøåíèå íà

ïàïàòà â Ðèì – åäíà íàèñòèíà çàáåëåæèòåëíà ïðîÿâà íà èêóìåíèçúì â

ñðåäíîâåêîâíà Åâðîïà îò ðàííèÿ IÕ â. Åäâà ïðåç 1980 ã. íà ïàïà Éîàí Ïàâåë

II ñå óäàäå äà ïðîÿâè òîëåðàíòíîñò è äà ñå çàñòúïè çà ìíîãîåçè÷èåòî íà

êîíòèíåíòà ÷ðåç îáÿâÿâàíåòî íà ñëàâÿíñêèòå Ïðîñâåòèòåëè çà ñúïîêðîâèòåëè

íà Åâðîïà, ðåäîì äî ñâ. Áåíåäèêò. Óñèëèåòî íà ñëàâÿíñêèÿ ïàïà ïðåäèçâèêâà

äúëáîêî ïðèçíàíèå.

Çà ñúæàëåíèå îáà÷å òî âñå îùå íå íàìèðà äîñòàòú÷íî ïîñëåäîâàòåëè

ñðåä ñúâðåìåííèòå åâðîïåéñêè ïîëèòèöè. Äîñòàòú÷íî å äà ñïîìåíåì çà

êðèòè÷íàòà àêòóàëíà ñèòóàöèÿ íà ðåäèöà ñëàâèñòè÷íè èíñòèòóòè â Ãåðìàíèÿ,

êîèòî âúâ âðåìåòî íà îáåäèíåíèå è ãëîáàëèçàöèÿ â äíåøíà Åâðîïà ñà ïðåä

çàêðèâàíå èëè âå÷å ñà çàêðèòè (Áåðëèí, Ìàðáóðã, Ñààðáðþêåí, Åðëàíãåí,

Ìþíñòåð, Ôðàíêôóðò íà Ìàéí, Õàìáóðã è äð.). Òîçè ôàêò èçèñêâà îòäåëÿíåòî

íà ñïåöèàëíî âíèìàíèå îò íàøà ñòðàíà ïî îòíîøåíèå èçãðàæäàíåòî íà ÿñíà

êîíöåïöèÿ çà ðàçâèòèå íà áúëãàðèñòè÷íàòà íè ïîëèòèêà, êîÿòî å íå ñàìî îò

ïúðâîñòåïåííî íàöèîíàëíî çíà÷åíèå, íî êîÿòî áè ñëåäâàëî äà èãðàå ðåøà-

âàùà ðîëÿ çà ïîäïîìàãàíå íà ÷óæäåñòðàííàòà áúëãàðèñòèêà. Ïðåêðàñåí

ïðèìåð ïðåäñòàâÿ äåéñòâàùèÿò îò 1980 ã. íàñàì äîãîâîð çà ñúòðóäíè÷åñòâî

ìåæäó Ñààðñêèÿ è Ñîôèéñêèÿ óíèâåðñèòåò, ÷èéòî çàðîäèø áå ïîñòàâåí ñ

áúëãàðñêèÿ ëåêòîðàò íà Ð. Çëàòàíîâà. Ñúòðóäíè÷åñòâîòî îáõâàùà âñè÷êè

ñïåöèàëíîñòè è ôàêóëòåòè. Íàé-ãîëÿì óñïåõ îòáåëÿçàõà ïðîâåæäàíèòå

ñúâìåñòíè àðõåîëîãè÷åñêè ðàçêîïêè ñúñ çàáåëåæèòåëíèòå íàõîäêè îò

ïðàèñòîðè÷åñêî âðåìå â Äðàìà, ßìáîëñêî. Îòêðèòèÿò ïðåç 1995 åäèíñòâåí

ïî ðîäà ñè â Ãåðìàíèÿ Bulgaricum (Èíñòèòóò çà áúëãàðñêè åçèê è êóëòóðà) â

Ñààðáðþêåí ïîðîäè ó÷ðåäÿâàíåòî íà ñúîòâåòåí Germanicum (Èíñòèòóò çà

15

íåìñêè õóìàíèòàðíè è ñîöèàëíè íàóêè) êúì Ñîôèéñêèÿ óíèâåðñèòåò ïðåç

1996, ñ øèðîê ñïåêòúð íà äâåãîäèøíè ñïåöèàëèçàöèè çà ñòóäåíòè îò âñè÷êè

áúëãàðñêè âèñøè ó÷èëèùà, äâóñòðàííè èçñëåäîâàòåëñêè ïðîåêòè è ïóáëè-

êóâàíå íà ãîäèøíèê Germanica. Ïî÷òè ïî ñúùîòî âðåìå – 1995 – ïî èíèöèà-

òèâà íà ïðîô. Â. Ãåçåìàí è ïðîô. Õ. Øàëåð ñå ïîëàãàò îñíîâèòå íà íîâî

„Íåìñêî-áúëãàðñêî äðóæåñòâî çà íàñúð÷àâàíå íà âðúçêèòå ìåæäó Ãåðìàíèÿ

è Áúëãàðèÿ â îáëàñòòà íà íàóêàòà è êóëòóðàòà“ ñúñ ñåäàëèùå Áåðëèí è

ôèëèàëè â Ìàðáóðã, Õàéäåëáåðã è Éåíà. Òî ñè ïîñòàâÿ çà öåë äà ñú÷åòàå

óñèëèÿòà íà èçÿâåíè áúëãàðèñòè ñëåä îáåäèíåíèåòî íà Ãåðìàíèÿ ÷ðåç

ïðîäúëæåíèå íà îñíîâàíàòà ïðåç 1916 „Áúëãàðñêà áèáëèîòåêà“ îò Ã. Âàéãàíä

â íîâà ïîðåäèöà, èçäàâàíå íà ãîäèøíèê (Bulgarien-Jahrbuch) ïîä ðåäàêöèÿòà

íà Â. Ãåçåìàí, Ð. Çëàòàíîâà, Ð. Êèôåð, êàêòî è ÷ðåç êîíôåðåíöèè, äîêëàäè,

èçëîæáè. Ïîõâàëåí å ñòðåìåæúò íà Äðóæåñòâîòî äà çàïîçíàâà àêòèâíî è

ïðîôåñèîíàëíî åâðîïåéñêàòà îáùåñòâåíîñò ñ áúëãàðèñòè÷íè ïðîáëåìè îò

íàé-ðàçíîîáðàçåí õàðàêòåð, ñ èíòåëåêòóàëíèÿ ïîðèâ íà áúëãàðèíà êúì

ðàâíîñòîéíî êóëòóðíî ñúòðóäíè÷åñòâî â îáùîåâðîïåéñêè ìàùàá.

Àêî ÷ðåç ñúçäàâàíåòî íà Ïðåñëàâñêàòà öèâèëèçàöèÿ áúëãàðèòå îòïðàâÿò

ìîùíà äóõîâíà ñòðóÿ ñðåä þæíè, èçòî÷íè ñëàâÿíè è íÿêîè íåñëàâÿíñêè

íàðîäè, òî ÷ðåç âúçíèêâàíåòî íà áîãîìèëñêîòî ó÷åíèå ïðåç Õ â. äóõîâíîòî

èì ïðèñúñòâèå ïðîíèêâà äàëå÷ íà Çàïàä. Ñòàðîáúëãàðñêèòå èçâîðè è èñòî-

ðèÿòà íà Ïúðâîòî áúëãàðñêî öàðñòâî ñà îñíîâà çà ïðîó÷âàíå íà òîâà áåëåæèòî

äóõîâíî ó÷åíèå, êîåòî ñ ãíîñòè÷íèòå ñè è äóàëèñòè÷íè ñõâàùàíèÿ çà ìàòåðèÿ,

ïîëèòè÷åñêà âëàñò è îôèöèàëíà öúðêâà ñå ðàçïðîñòðàíÿâà íå ñàìî ñðåä

ñëàâÿíèòå â Áîñíà, Äàëìàöèÿ, Ñúðáèÿ, ×åõèÿ, íî è â Èòàëèÿ, Ôðàíöèÿ,

Ãåðìàíèÿ, Àíãëèÿ, ò.å. äúëãî ïðåäè ïîÿâàòà íà Öâèíãëè, Ëóòåð è Êàëâèí

Åâðîïà å îáõâàíàòà îò äóõîâíî äâèæåíèå, êîåòî ïî-êúñíî, ÷ðåç õóñèçìà, ùå

ñúçðåå â ïðîòåñòàíòèçìà, Ðåíåñàíñà è Ôðåíñêàòà ðåâîëþöèÿ. Áîãîìèëè,

ôóíäàèòè, àëáèãîéöè, êàòàðè, êàòàðèòè, âàëäåíöè, ïàòàðåíè, ëîëàðäè ñå

÷èñëÿò â êðàÿ íà ÕII è íà÷àëîòî íà ÕIII â. êúì øåñòíàäåñåòòå áîãîìèëñêè

öúðêâè, îñåÿëè òåðèòîðèÿòà íà Åâðîïà îò Àòëàíòè÷åñêèÿ îêåàí äî ×åðíî

ìîðå. Âúïðåêè æåñòîêèòå ïðåñëåäâàíèÿ òåçè õðèñòèÿíñêè ðåôîðìàòîðè

ôàíàòè÷íî çàùèòàâàò ïîëèòèêî-ñîöèàëíîòî ñè è ðåëèãèîçíî ó÷åíèå â

ñòðåìåæà ñè êúì íåáåñíî ñúâúðøåíñòâî è ïðåóñòðîéñòâî ïî ñúâúðøåí íà÷èí

íà çåìíèÿ æèâîò. Íÿìà íèùî ÷óäíî, ÷å ïúðâàòà ñàìîæåðòâà â Åâðîïà, íàïðà-

âåíà â çàùèòà íà òåçè èäåè, áèëà íà áúëãàðñêèÿ ëå÷èòåë è áîãîìèëñêè

ïðåäâîäèòåë Âàñèëèé, èçãîðåí æèâ â 1100 ã. íà õèïîäðóìà â Êîíñòàíòèíîïîë

– 415 ãîäèíè ïðåäè ÷åõà ßí Õóñ è öåëè 500 ãîäèíè ïðåäè èòàëèàíåöà Äæîð-

äàíî Áðóíî. È êëàäèòå ñòàíàëè òåõíèòå íàé-ñèëíè ïðîïîâåäíèöè... Âàæåí

ïðèíîñ êúì ïðîó÷âàíå íà Áúëãàðñêèòå áîãîìèëñêè è àïîêðèôíè ïðåäñòàâè

â àíãëèéñêàòà ñðåäíîâåêîâíà êóëòóðà (Îáðàçúò íà Õðèñòîñ Îðà÷ â ïîå-

ìàòà íà Óèëÿì Ëåíãëúíò „Âèäåíèåòî íà Ïåòúð Îðà÷à“, 1360) ïðåäñòàâÿ

ïóáëèêóâàíîòî ïðåç 2001 ã. êîìïëåêñíî èçñëåäâàíå íà Ã. Âàñèëåâ, êîåòî ñå

16

îïèðà íà õåðìåíåâòèêàòà íà Â. Äèëòàé â îïèòà çà ðåêîíñòðóêöèÿ íà ïúðâî-

íà÷àëíàòà äóàëèñòè÷íà òåîëîãèÿ êàêòî íà ïðàâîñëàâíàòà, òàêà è íà êàòî-

ëè÷åñêàòà öúðêâà âúç îñíîâà íà áîãîìèëñêè àïîêðèôíè òåêñòîâå. Ðåöåïöèÿòà

èì â ñðåäíîâåêîâíà Åâðîïà êðàñíîðå÷èâî ãîâîðè çà çíà÷èòåëíèÿ èíòåëåê-

òóàëåí äàð íà áúëãàðèòå, îñòàâèë òðàéíè ñëåäè âúðõó öåëèÿ ðàçâîé íà îáùî-

åâðîïåéñêàòà êóëòóðà. Èçñëåäâàíèÿòà â òàçè íàñîêà îáà÷å ñà âñå îùå òâúðäå

îñêúäíè.

Íîâîáúëãàðñêèÿò åçèê, ëèòåðàòóðà, êóëòóðíà èñòîðèÿ, ôîëêëîð êðèÿò

çàáåëåæèòåëíè ïîñòèæåíèÿ. Èçêëþ÷èòåëåí èíòåðåñ ïðåäñòàâÿ íîâîáúëãàð-

ñêèÿò ëèòåðàòóðåí åçèê â ìîðôîëîãè÷íî-ñèíòàêòè÷íî îòíîøåíèå ñúñ ñâîåòî

åäèíñòâåíî ïî ðîäà ñè ñðåä ñëàâÿíñêèòå åçèöè ðàçâèòèå îò êëàñè÷åñêè ñèíòå-

òè÷åí ñòðîé (ïîäîáíî íà ñòàðîãðúöêè, ëàòèíñêè, ñàíñêðèò, ðóñêè, íåìñêè)

êúì àíàëèòè÷åí (êàòî ôðåíñêè, àíãëèéñêè, ïåðñèéñêè; ïúëíà ëèïñà íà ïà-

äåæíà ôëåêñèÿ, íàëè÷èå íà çàäïîñòàâåí ÷ëåí, ñèëíî ðàçâèòà òåìïîðàëíà

ñèñòåìà) êàòî ðåçóëòàò îò âúòðåøíîåçèêîâè ïðîöåñè, íî è ïîä ïðÿêî èëè

êîñâåíî âúçäåéñòâèå íà áàëêàíñêèÿ ñóáñòðàò è àäñòðàò. Ðåäîì äî àëáàíñêè,

ðóìúíñêè, íîâîãðúöêè è ìàêåäîíñêè áúëãàðñêèÿò åçèê å åäèí îò îñíîâíèòå

ïðåäñòàâèòåëè íà ò.íàð. áàëêàíñêè åçèêîâ ñúþç. Èçó÷àâàíåòî è èçñëåäâàíåòî

ìó ñëåäîâàòåëíî ñà îò èçêëþ÷èòåëíî çíà÷åíèå çà áàëêàíñêîòî, ñëàâÿíñêîòî

è îáùîåâðîïåéñêîòî ñðàâíèòåëíî åçèêîçíàíèå.

Äðåâíè ñà êîðåíèòå íà íåïîâòîðèìàòà áúëãàðñêà íàðîäíà ìóçèêà –

èñòèíñêà ñúêðîâèùíèöà îò íàä 300 000 ïåñíè è èíñòðóìåíòàëíè ïèåñè. Òÿ å

îðèãèíàëíî ñú÷åòàíèå íà åëåìåíòè îò ìóçèêàòà íà òðàêè, ñëàâÿíè,

ïðàáúëãàðè, íà âèçàíòèéñêè è îðèåíòàëñêè ÷åðòè. Äúëáîêî îòðàæåíèå âúðõó

íåÿ îêàçâà èíäèéñêàòà çâóêîâà è ëàäîâà ñèñòåìà. Íåâåðîÿòíîòî ðèòìè÷íî

ðàçíîîáðàçèå ñ íåðàâíîäåëíèòå òàêòîâå (íàðå÷åíè îò Áåëà Áàðòîê „áúëãàðñêè

ðèòìè“), õàðàêòåðíàòà àíòè÷íà õåòåðîôîíèÿ (ïðåäõîäíèöà íà ìíîãîãëàñèåòî),

äèñîíàíòíèòå èíòåðâàëè, äèàôîíè÷íèòå ñåêóíäè ñúçäàâàò íåïîâòîðèìàòà

çâóêîâà êàðòèíà, ïîíåñëà ìèñòåðèÿòà íà áúëãàðñêèòå ãëàñîâå ïî çåìíè è

íàäçåìíè ñåëåíèÿ êàòî ìàãè÷åí èíñòðóìåíò ñ ðÿäêà âèðòóîçíîñò, åêñïðåñèÿ

è ñèëà. Ìóçèêà, îòðàçÿâàùà ÷èñòîòàòà íà ïúðâîèçâîðà, ñúùíîñòòà íà áúë-

ãàðñêàòà äóøåâíîñò.

È çàâðúùàéêè ñå êúì ñëîâîòî íà íàøèÿ „êëàñè÷åñêè è åêçîòè÷åí“ áúë-

ãàðñêè åçèê, íè ñå ùå äà ïåðèôðàçèðàìå ñòàðîáúëãàðñêèÿ õèìíîãðàô îò Õ â.

è äà âúçêëèêíåì:

äà îòâîðèì ïðèëåæíî äâåðèòå íà óìà

è îòäàäåì ñëàâà è ïîõâàëà íà òîçè äóõîâåí ñúñúä

– çíàê íà íàðîäíîñòíàòà íè è èíäèâèäóàëíà èäåíòè÷íîñò.

Ðóìÿíà Çëàòàíîâà

17

ÁÚËÃÀÐÑÊÀËÈÒÅÐÀÒÓÐÀ

Ðóáðèêàòà ñúäúðæà ïåðèîäèêà è êíèãè (ìîíîãðàôèè, ñáîðíèöè, ó÷åáíè

ïîìàãàëà, ðå÷íèöè è äð.) çà 2004 ã. Ïî îòíîøåíèå íà íàó÷íàòà ïåðèîäèêà,

êîÿòî òóê å ïðåäñòàâåíà çà ïîðåäåí ïúò, îò ñúäúðæàíèåòî íà âñÿêà êíèæêà ñà

ïîäáðàíè ñòàòèè, ñòóäèè è íàó÷íè ñúîáùåíèÿ íà áúëãàðñêè àâòîðè, êîèòî

èçñëåäâàò áúëãàðèñòè÷íè òåìè è ïðîáëåìè â îáëàñòòà íà õóìàíèòàðíèòå è

îáùåñòâåíè íàóêè (èñòîðèÿ, îáùåñòâîçíàíèå, àðõåîëîãèÿ, êèðèëîìåòîäèåâèñ-

òèêà, åçèê, ëèòåðàòóðà, èçêóñòâîçíàíèå, òðàäèöèîííà è ñúâðåìåííà êóëòóðà

è äð.). Ïîðàäè ñïåöèôèêàòà íà íàñòîÿùèÿ èíôîðìàöèîíåí áþëåòèí íå ñå

âêëþ÷âàò íàó÷íè èçñëåäâàíèÿ îò ÷óæäè àâòîðè, ïðåâîäíè ìàòåðèàëè (îò ÷óæä

íà áúëãàðñêè åçèê), êàêòî è ðåöåíçèè, îáçîðè è äð. Ïðèíöèïíî å îòðàçåíà

íàó÷íàòà ïåðèîäèêà çà 2004 ã. Â ñëó÷àé, êîãàòî íÿìà èçëåçëè êíèæêè îò îïðå-

äåëåíî ïåðèîäè÷íî èçäàíèå çà 2004 ã., ñà îòðàçåíè ïîñëåäíèòå ðåãèñòðèðàíè

ãîäèíè. Êíèãèòå ñ ëèïñâàù ISBN è ïåðèîäè÷íèòå èçäàíèÿ ñ ëèïñâàù ISSN

ñà îçíà÷åíè ñúñ çíàêà *.

Îò ðåäàêòîðà

18

ÊÍÈÃÈ 2004

BOOKS

ÎÁÙ ÎÒÄÅË / GENERAL

ÁÚËÃÀÐÈÑÒÈ×ÍÈ ñòóäèè. Ñ., ÓÈ Ñâ. Êëèìåíò Îõðèäñêè, 2004. 342 ñ.

ISBN 954-07-1881-3.

Îòã. ðåäàêòîð: Âàñèëêà Ðàäåâà

Ñúñòàâèòåëè: Éîðäàíêà Õîëåâè÷ è Êàìåí Ðèêåâ

Ñáîðíèêúò âêëþ÷âà äîêëàäèòå, èçíåñåíè îò áúëãàðñêè è ÷óæäåñòðàííè ó÷åíè

íà ïðîâåäåíèÿ ïðåç àâãóñò 2002 ã. Ìåæäóíàðîäåí êîëîêâèóì ïî áúëãàðèñòèêà.

ÁÚËÃÀÐÈß â ïîëèòèêàòà íà òðèìà èìïåðàòîðè 1879–1885. Ãåðìàíñêè

äèïëîìàòè÷åñêè äîêóìåíòè. Ñ., ÓÈ Ñâ. Êëèìåíò Îõðèäñêè –

Ò. 1. 2004. 702 ñ. ISBN 954—07-0232-1.

Íàó÷åí ðåäàêòîð: Öâåòàíà Òîäîðîâà

Ïóáëèêóâàí å àðõèâåí ìàòåðèàë, ñâúðçàí ñ îñíîâíèòå ñúáèòèÿ ïðåç ïúðâèòå

ñåäåì ãîäèíè ñëåä âúçñòàíîâÿâàíåòî íà áúëãàðñêàòà äúðæàâà ïðåç 1878 ã.

ÂÅËÅÂÀ, Ìàðèÿ. Áúëãàðñêàòà ñúäáà íà ïðîô. Ï. Ì. Áèöèëëè. Ñ., ÈÊ Ãóòåíáåðã,

2004. 162 ñ.

ISBN 954-9943-77-1.

Êíèãà çà åìèãðàíòñêèÿ æèâîò è ïðîôåñèîíàëíàòà ðåàëèçàöèÿ íà áåëåæèòèÿ

ðóñêè ó÷åí â Áúëãàðèÿ.

ÃÅÍ×ÅÂ, Íèêîëàé. Ïóáëèöèñòèêà. Ñ., Argo Publishing, 2004 –

Ò. III. 1958–1991. 604 ñ. ISBN 954-328-001-0.

Ò. IV. 1992–2001. 519 ñ. ISBN 954-328-002-9.

Ñúñòàâèòåëè: Ì. Êóþìäæèåâà è Ã. Âúë÷åâ

Ñúäúðæàò ñòàòèè è èíòåðâþòà íà èçâåñòíèÿ èñòîðèê ïðîô. Íèêîëàé Ãåí÷åâ.

ÆÅËÅÂÀ-ÌÀÐÒÈÍÑ, Äîáðèíà. Ãðàäîóñòðîéñòâåíè ïàðàëåëè. Áúëãàðèÿ è ñâåòúò.

Ñ., ÀÈ Ìàðèí Äðèíîâ, 2004. 233 ñ.

ISBN 954-430-938-1.

Èíòåðäèñöèïëèíàðíî èçñëåäâàíå, â êîåòî ÿâëåíèÿ è ïðîöåñè â ðàçâèòèåòî íà

áúëãàðñêàòà àðõèòåêòóðà è ãðàäîóñòðîéñòâî ñà ïðîó÷åíè ñ ìåòîäèòå íà êîì-

ïàðàòèâèñòèêàòà, ñåìèîòèêàòà è êóëòóðîëîãèÿòà.

ÊÍÈÃÀ çà êíèãèòå. Ñ., ÀÈ Ìàðèí Äðèíîâ, 2004. 440 ñ.

ISBN 954-430-921-7.

Ñúñòàâèòåëè: Ëèäèÿ Äðàãîëîâà è äð.

Òðóäúò å ÷àñò îò ïîðåäèöà, â êîÿòî ñà ñúáðàíè è êîìåíòèðàíè âñè÷êè îáÿâëå-

íèÿ çà çàïèñâàíå íà ñïîìîùåñòâóâàòåëè çà êíèãè, âåñòíèöè è ñïèñàíèÿ ïðåç

Áúëãàðñêîòî âúçðàæäàíå, ñúîáùåíèÿ çà îòêðèâàíå íà êíèæàðíèöè è çà ïðåä-

19

ëàãàíèòå â òÿõ êíèãè, èìåíàòà íà àáîíàòèòå íà ïåðèîäè÷íèòå èçäàíèÿ è íà

íàñòîÿòåëèòå çà ðàçïðîñòðàíåíèåòî íà îòäåëíèòå êíèãè, âåñòíèöè è ñïèñàíèÿ.

Ìàòåðèàëèòå ñà èçâëå÷åíè îò áúëãàðñêèòå âúçðîæäåíñêè èçäàíèÿ.

ÌÀÐÈÍÎÂ, Àëåêñàíäúð. Îáùåñòâåíè åëèòè è ëèäåðñòâî â ñòðàíèòå â ïðåõîä. Ñ.,

Ñèáè, 2004. 248 ñ.

ISBN 954-730-204-3.

Êíèãàòà èíòåðïðåòèðà ãëîáàëíàòà äåìîêðàòè÷íà ïðîìÿíà (çàìÿíàòà íà

òîòàëèòàðíèòå ðåæèìè â ñúâðåìåííèÿ ñâÿò) è íåéíèòå ñïåöèôè÷íè ïðîåêöèè

â Èçòî÷íà Åâðîïà.

ÌÈÕÀÉËÎÂÀ, Åêàòåðèíà. Ïàðëàìåíòàðèçúì è ïðàâîâà äúðæàâà â Áúëãàðèÿ. Ñ.,

Íîâ áúëãàðñêè óíèâåðñèòåò, 2004. 471 ñ.

ISBN 954-5353-17-1.

Ñúâðåìåííîòî ñúñòîÿíèå íà áúëãàðñêèÿ ïàðëàìåíòàðåí æèâîò å îòðàçåíî îò

àâòîðêàòà – ïîëèòè÷åñêà äåÿòåëêà è ïàðëàìåíòàðèñòêà.

ÍÅÄÅË×ÅÂÀ, Òàíÿ. Èäåíòè÷íîñò è âðåìå. Ñ., ÀÈ Ìàðèí Äðèíîâ, 2004. 296 ñ.

ISBN 954-4309-802.

Èçñëåäâàíå âúðõó ïðîìåíèòå â íàöèîíàëíàòà èäåíòè÷íîñò ïðåç ïîñëåäíèòå äâà-

äåñåò ãîäèíè.

ÎÁÐÀÇ è ñëîâî. Ñáîðíèê â ÷åñò íà ïðîô. Àêñèíèÿ Äæóðîâà. Ñ., ÓÈ Ñâ. Êëèìåíò

Îõðèäñêè, 2004. 508 ñ. + ÷åðíî-áåëè ñíèìêè.

ISBN 954-07-1998-4.

Ñúñòàâèòåëè: Â. Âåëèíîâà, Ð. Áîÿäæèåâ, À. Ìèëàíîâà

Ñáîðíèêúò ñúäúðæà ñòàòèè íà èçÿâåíè áúëãàðñêè è ÷óæäè èçñëåäîâàòåëè íà

Ñðåäíîâåêîâèåòî â îáëàñòòà íà èñòîðèÿòà, ôèëîëîãèÿòà è èçêóñòâîçíàíèåòî.

ÏÀÐÈ, äóìè, ïàìåò. Ñ., Êðàëèöà Ìàá, 2004. 359 ñ.

ISBN 954-533-059-7.

Ñúñòàâèòåëè: Ðàÿ Çàèìîâà è Íèêîëàé Àðåòîâ

Ñáîðíèêúò ñúäúðæà äîêëàäèòå îò ïðîâåäåíàòà ïðåç 2003 ã. êîíôåðåíöèÿ, îðãà-

íèçèðàíà îò Áúëãàðñêî îáùåñòâî çà ïðîó÷âàíå íà XVIII âåê.

ÏÚÐÂÎÑÒÐÎÈÒÅËßÒ, ó÷åíèÿò, ÷îâåêúò. Þáèëåéíî èçäàíèå ïî ñëó÷àé 155-

ãîäèøíèíà íà ïðîôåñîð Äèìèòúð Ä. Àãóðà. Ñ., ÓÈ Ñâ. Êëèìåíò Îõðèäñêè, 2004.

72 ñ. + 140 ñ. ïðèëîæåíèÿ.

ISBN 954-07-2050-8.

Ñúñòàâèòåëè: Öâåòà Òðèôîíîâà è Ëþäìèëà Çèäàðîâà

Ñáîðíèêúò å ïîñâåòåí íà æèâîòà è äåëîòî íà áåëåæèòèÿ áúëãàðñêè èñòîðèê,

ïåäàãîã, âèñø äúðæàâåí ñëóæèòåë è ñúçäàòåë íà âàæíè èíñòèòóöèè.

ÐÀÉ×ÅÂÑÊÈ, Ñòîÿí. Íà÷àëîòî íà äèïëîìàòè÷åñêèòå îòíîøåíèÿ íà Áúëãàðèÿ.

Ñ., Áúëãàðñêè áåñòñåëúð è Íàöèîíàëåí ìóçåé íà áúëãàðñêàòà êíèãà è ïîëèãðàôèÿ,

2004. 108 ñ.

ISBN 954-9308-38-3.

Áîãàòî èëþñòðîâàí àëáóì ïî ñëó÷àé 125 ãîäèíè îò óñòàíîâÿâàíå íà äèïëî-

20

ìàòè÷åñêè îòíîøåíèÿ ñ Ðóñèÿ, Àâñòðî-Óíãàðèÿ, Ôðàíöèÿ, Ãåðìàíèÿ, Âåëèêîáðè-

òàíèÿ, Ñúðáèÿ è ×åðíà ãîðà, Ðóìúíèÿ, Èòàëèÿ, Áåëãèÿ è Òóðöèÿ. Íà áúëãàðñêè

è àíãëèéñêè åçèê.

ÐÀÉ×ÅÂÑÊÈ, Ñòîÿí. Ïàìåòíèöè íà ïðèçíàòåëíîñò çà îñâîáîæäåíèåòî íà

Áúëãàðèÿ. Ñ., Áúëãàðñêè áåñòñåëúð è Íàöèîíàëåí ìóçåé íà áúëãàðñêàòà êíèãà è

ïîëèãðàôèÿ, 2004. 237 ñ.

ISBN 954-9308-50-2.

Áîãàòî èëþñòðîâàí àëáóì çà ìåìîðèàëèòå, ïàìåòíèöèòå è ïàìåòíèòå çíàöè,

ïîñâåòåíè íà Ðóñêî-òóðñêàòà âîéíà 1877–1878 ã. è íà çàãèíàëèòå çà îñâîáîæäå-

íèåòî íà Áúëãàðèÿ ðóñêè, ðóìúíñêè è ôèíëàíäñêè âîéíè è áúëãàðñêè îïúë÷åíöè.

Íà áúëãàðñêè è ðóñêè åçèê.

ÑÁÎÐÍÈÊ â ÷åñò íà ïðîô. äôí Ãåîðãè Äàí÷åâ ïî ñëó÷àé 70-ãîäèøíèíàòà ìó.

Ìàòåðèàëè îò ìåæäóíàðîäíà íàó÷íà êîíôåðåíöèÿ, Âåëèêî Òúðíîâî, 13–14

äåêåìâðè, 2002, Âåëèêî Òúðíîâî, ÓÈ Ñâ. ñâ. Êèðèë è Ìåòîäèé, 2004. 642 ñ.

ISBN 954-524-408-9.

Îòã. ðåäàêòîð: Ä. Êåíàíîâ.

Ñáîðíèêúò âêëþ÷âà ñòàòèè îò ðàçëè÷íè îáëàñòè íà ïàëåîñëàâèñòèêàòà –

èñòîðèÿ, èçâîðîçíàíèå, åçèêîçíàíèå, ëèòåðàòóðîçíàíèå è êóëòóðîëîãèÿ.

ÑÒÀÂÐÎÂ, Áîðèñ. Èñòîðèÿ íà ñîöèîëîãèÿòà â Áúëãàðèÿ. Ñ., ÓÈ Ñòîïàíñòâî, 2004.

240 ñ.

ISBN 954-494-601-2.

Ïðîó÷âàíåòî å îïèò çà öÿëîñòíî ïðåäñòàâÿíå íà ïðîöåñà íà âúçíèêâàíå, ôîðìèðàíå

è ðàçâèòèå íà ñîöèîëîãè÷åñêîòî ïîçíàíèå ó íàñ.

ÒÐÈÔÎÍÎÂÀ, Öâåòà. Ïèñàòåëè è äîñèåòà. Âåëèêî Òúðíîâî, Ôàáåð, 2004. 574 ñ.

ISBN 954-775-307-Õ.

Î÷åðöèòå â êíèãàòà, ïîñâåòåíè íà âèäíè áúëãàðñêè èíòåëåêòóàëöè, ðåïðåñèðàíè

ñëåä 9. Õ. 1944 ã., ñà ðåçóëòàò îò äúëãîãîäèøíè ïðîó÷âàíèÿ íà ñåêðåòíè äîñèåòà

è àðõèâè. Ñúäúðæà áîãàò äîêóìåíòàëåí ìàòåðèàë.

ÕÀÐÈÒÎÍÎÂ, Õðèñòî. Åíöèêëîïåäèÿ íóìèçìàòèêà. Ìîíåòèòå íà Åâðîïà â

Áúëãàðèÿ ÕV–ÕVIII âåê. Âåëèêî Òúðíîâî, Àáàãàð, 2004. 375 ñ.

ISBN 954-4272-87-9.

Ñïðàâî÷íèêúò ñúäúðæà 874 åíöèêëîïåäè÷íè ñòàòèè ñ 550 èëþñòðàöèè, êàðòè è

èíôîðìàöèÿ çà 453 íàõîäêè.

*×ÅÐÍÎ ìîðå ìåæäó Èçòîêà è Çàïàäà. Ðåêà Äóíàâ – ìîñò ìåæäó íàðîäè è

êóëòóðè. IÕ Ïîíòèéñêè ÷åòåíèÿ, Âàðíà, 16–17 ìàé, 2003. Âàðíà, Âàðíåíñêè

ñâîáîäåí óíèâåðñèòåò ×åðíîðèçåö Õðàáúð, Ïðîãðàìà èñòîðèÿ è åâðîïåèñòèêà,

ÀÑÈ, 2004. 387 ñ.

Îòã. ðåäàêòîðè: Ñ. Ïàíîâà, Â. Âúëêàíîâ, Â. Ëîçàíîâà

Ñáîðíèêúò ñúäúðæà èçñëåäâàíèÿ âúðõó ÷åðíîìîðñêàòà îáëàñò è êðàéäóíàâñêèòå

çåìè ïðåç âåêîâåòå.

21

ÈÑÒÎÐÈß / HISTORY

ÀËÒÚÍÊÎÂ, Íèêîëà. Íàðåêîõà ãè ôàøèñòè, ëåãèîíåðè, îòöåïàèñèåâöè,

ðàòíèöè, áðàííèöè, ðîäîçàùèòíèöè, êóáðàòèñòè. Ñ., Òàíãðà ÒàíÍàêÐà, 2004. 511 ñ.

ISBN 954-9942-66-Õ.

Ïúðâè ïî-öÿëîñòåí òðóä âúðõó ìëàäåæêèòå íåêîìóíèñòè÷åñêè îðãàíèçàöèè îò

30-òå è 40-òå ãîäèíè íà ÕÕ âåê.

ÀÍÃÅËÎÂ, Ïåòúð. Ñðåäíîâåêîâíàòà áúëãàðñêà äèïëîìàöèÿ. Ñ., Ëèê , 2004. 370 ñ.

ISBN 954-6076-38-4.

Ìîíîãðàôèÿòà å îïèò äà ñå ðàçãëåäà öÿëîñòíî çàðàæäàíåòî è ðàçâèòèåòî íà

ñðåäíîâåêîâíàòà áúëãàðñêà äèïëîìàöèÿ.

*ÀÐÕÅÎËÎÃÈ×ÅÑÊÈ îòêðèòèÿ è ðàçêîïêè ïðåç 2002 ã. Ñ., 2004. 145 ñ.

Îòã. ðåäàêòîð: Ñåðãåé Òîðáàòîâ

Ñáîðíèêúò ñúäúðæà 115 íàó÷íè ñúîáùåíèÿ, ïðåäñòàâåíè íà XLII íàöèîíàëíà

àðõåîëîãè÷åñêà êîíôåðåíöèÿ, îáîñîáåíè â ñëåäíèòå äÿëîâå: Ïðàèñòîðèÿ, Òðàêèéñêà

àðõåîëîãèÿ, Àíòè÷íà àðõåîëîãèÿ è Ñðåäíîâåêîâíà àðõåîëîãèÿ.

*ÀÐÕÅÎËÎÃÈ×ÅÑÊÈ îòêðèòèÿ è ðàçêîïêè ïðåç 2003 ã. Ñ., 2004. 216 ñ.

Îòã. ðåäàêòîð: Ñåðãåé Òîðáàòîâ

Ñáîðíèêúò ñúäúðæà ðåçþìåòà íà íàó÷íèòå ñúîáùåíèÿ, ïðåäñòàâåíè íà XLIII

íàöèîíàëíà àðõåîëîãè÷åñêà êîíôåðåíöèÿ, îáîñîáåíè â ñëåäíèòå äÿëîâå: Ïðà-

èñòîðèÿ, Òðàêèéñêà àðõåîëîãèÿ, Àíòè÷íà àðõåîëîãèÿ è Ñðåäíîâåêîâíà àðõåîëîãèÿ.

ÁÈËßÐÑÊÈ, Èâàí. Ïîêðîâèòåëè íà öàðñòâîòî. Ñâ. öàð Ïåòúð è ñâ. Ïàðàñêåâà-

Ïåòêà. Ñ., Âóëêàí-4, 2004. 111 ñ.

ISBN 954-4888-050-Õ.

Â èçñëåäâàíåòî ñà ðàçãëåäàíè êóëòîâåòå íà ñâ. öàð Ïåòúð è íà ñâ. Ïåòêà â

áúëãàðñêàòà öàðñêà èäåîëîãèÿ êàòî íàñëåäíèöè íà îñíîâíèòå êóëòîâå ñ ïîëè-

òè÷åñêî çíà÷åíèå â Êîíñòàíòèíîïîë – òîçè íà ñâ. Êîíñòàíòèí Âåëèêè è íà

ïðåñâåòà Áîãîðîäèöà-ãðàäîçàùèòíèöà.

ÂÈÒËßÍÎÂ, Ñòîÿí. Âîåííîàäìèíèñòðàòèâíè ñãðàäè îò äâîðåöà âúâ Âåëèêè

Ïðåñëàâ, IX–X âåê. Ñ., ÀÈ Ìàðèí Äðèíîâ, 2004. 166 ñ.

ISBN 954-430-975-6.

Â ìîíîãðàôèÿòà ñà îáîáùåíè ìíîãîãîäèøíèòå àðõåîëîãè÷åñêè ïðîó÷âàíèÿ íà

äâå ìîíóìåíòàëíè ñãðàäè îò IX–X âåê, ðàçïîëîæåíè âúâ âúòðåøíèÿ ãðàä íà

Âåëèêè Ïðåñëàâ.

ÃÀÃÎÂÀ, Êðàñèìèðà. Êðúñòîíîñíèòå ïîõîäè è ñðåäíîâåêîâíà Áúëãàðèÿ. Ñ.,

ÓÈ Ñâ. Êëèìåíò Îõðèäñêè, 2004. 298 ñ.

ISBN 954-07-1936-4.

Â êíèãàòà å ïðåäñòàâåíà åäíà ñòðàíà îò ìèíàëîòî íà Áúëãàðèÿ, îáâúðçàíà

íåïîñðåäñòâåíî ñ èñòîðèÿòà íà Çàïàäíà Åâðîïà. Èçñëåäâàíè ñà íå ñàìî ïîëèòè-

÷åñêèòå ñúáèòèÿ è ïðåìèíàâàíåòî íà àðìèÿòà íà êðúñòîíîñöèòå, íî è îòíî-

22

øåíèÿòà ìåæäó ìåñòíîòî íàñåëåíèå è ðèöàðèòå. Ñïåöèàëíî âíèìàíèå å îòäåëåíî

íà ãåîãðàôñêèòå ïîçíàíèÿ çà Áúëãàðèÿ è ïðåêèòå £ ñúñåäè.

îòåö ÃÀÐÅÍÀ, Êàìåí. Áúëãàðñêèÿò êðúñò â Òàâðèÿ. Êúðäæàëè,

Ðîäîïè-Êúðäæàëè, 2004, 346 ñ.

ISBN 954-8969-55-6.

Êíèãà çà äðàìàòè÷íàòà ñúäáà íà áúëãàðñêàòà äèàñïîðà â Óêðàéíà è ðîëÿòà íà

áúëãàðñêîòî ñâåùåíè÷åñòâî çà çàïàçâàíå íà íàöèîíàëíîòî ñàìîñúçíàíèå.

ÃÞÇÅËÅÂ, Âàñèë. Àïîëîãèÿ íà Ñðåäíîâåêîâèåòî. Ñ., Êëàñèêà è ñòèë, 2004. 169 ñ.

ISBN 954-9964-98-1

Êíèãàòà ñúäúðæà ñòóäèè âúðõó èñòîðèÿòà è êóëòóðàòà íà Åâðîïà è Áàëêàíè-

òå ïðåç ïåðèîäà IV–ÕV â. Àíàëèçèðàíè ñà ïîäõîäèòå â ìåäèåâèñòèêàòà è â

èñòîðèîãðàôèÿòà íà Åâðîïåéñêîòî è íà Áúëãàðñêîòî ñðåäíîâåêîâèå îò çàðàæ-

äàíåòî £ äî ñúâðåìåííîñòòà.

ÄÀÑÊÀËÎÂ, Ãåîðãè. Áúëãàðèÿ è Ãúðöèÿ. Îò ðàçðèâ êúì ïîìèðåíèå. 1944–1964.

Ñ., ÓÈ Ñâ. Êëèìåíò Îõðèäñêè, 2004. 508 ñ. + 12 ñ. ÷åðíî-áåëè ñíèìêè

ISBN 954-07-1948-8.

Èçñëåäâàíå âúðõó åäèí ñëîæåí ïåðèîä îò èñòîðèÿòà íà ñëåäâîåííèòå áúëãàðî-

ãðúöêè îòíîøåíèÿ.

ÊÀËÈÍÎÂÀ, Åâãåíèÿ. Ïîáåäèòåëèòå è Áúëãàðèÿ. 1939–1945. Ñ., ÓÈ Ñâ. Êëèìåíò

Îõðèäñêè, 2004. 448 ñ.

ISBN 954-07-1859-7.

Ìîíîãðàôèÿòà å îïèò äà ñå ïðåäñòàâÿò ñèíõðîííî äâà òåìàòè÷íè êðúãà îò

ñúâðåìåííàòà áúëãàðñêà èñòîðèÿ: ïðîöåñèòå â ïîëèòè÷åñêèÿ æèâîò íà Áúëãàðèÿ

ñëåä 9 ñåïòåìâðè 1944 ã., êîãàòî âëàñòòà å çàâçåòà îò ëÿâàòà êîàëèöèÿ Îòå-

÷åñòâåí ôðîíò, è ðåøàâàùîòî âëèÿíèå, êîåòî íàìåðåíèÿòà è äåéñòâèÿòà íà

ÑÑÑÐ, ÑÀÙ è Âåëèêîáðèòàíèÿ îêàçâàò âúðõó òåìïîâåòå, íàñîêèòå è õàðàêòåðà

íà ïðîìåíèòå â ñòðàíàòà.

ÏÐÅÑËÀÂ. Ñ., ÀÈ Ìàðèí Äðèíîâ, 2004. 403 ñ.

ISBN 954-322-002-6.

Ñáîðíèêúò ñúäúðæà äîêëàäèòå îò Íàöèîíàëíàòà êîíôåðåíöèÿ „Âåëèêè Ïðåñëàâ

IX–XIV âåê“, ïðîâåäåíà ïðåç ìàé 2003 ã.

ÐÀÉ×ÅÂÑÊÈ, Ñòîÿí. Íèøàâñêèòå áúëãàðè. Ñ., Áàëêàíè, 2004. 335 ñ.

ISBN 954-8353-79-2.

Èçñëåäâàíå çà áúëãàðñêîòî íàñåëåíèå ïî ïîðå÷èåòî íà ðåêà Íèøàâà.

ÑÏÀÑÎÂ, Ìåòîäè. Èñòîðèÿòà íà ÑÄÑ. Ñ., ÈÊ Ãóòåíáåðã, 2004. 263 ñ.

ISBN 954-9943-72-0.

Êíèãà çà íàé-íîâàòà áúëãàðñêà èñòîðèÿ.

23

ÐÅËÈÃÈß / RELIGION

ÂÀÒÀØÊÈ Ðóìåí. Ïëîâäèâñêàòà åïàðõèéñêà öúðêâà è ðèìîêàòîëè÷åñêèòå

ìèñèè â åïàðõèÿòà (ñðåäàòà íà ÕIÕ äî 30-òå ãîäèíè íà ÕÕ âåê). Øóìåí,

ÓÈ Êîíñòàíòèí Ïðåñëàâñêè, 2004. 175 ñ.

ISBN 954-577-230-1.

Îòãîâîðåí ðåäàêòîð: Õðèñòî Òðåíäàôèëîâ

Öúðêîâíî-èñòîðè÷åñêî èçñëåäâàíå.

ÅÒÍÎÃÐÀÔÈß È ÔÎËÊËÎÐ / ETHNOGRAPHY

END FOLKLORE

ÀÍÒÎÍÎÂ, Ñòîÿí. Òàòàðèòå â Áúëãàðèÿ. Äîáðè÷, Íàâðåç, 2004. 208 ñ. +24 ñ.

êàðòè è òàáëèöè +12 ñ. ÷åðíî-áåëè è öâåòíè ñíèìêè.

ISBN 954-91500-1-1.

Èñòîðè÷åñêî è åòíîäåìîãðàôñêî èçñëåäâàíå íà òàòàðñêîòî ïðèñúñòâèå ïî áúë-

ãàðñêèòå çåìè.

ÃÀÍÅÂÀ-ÐÀÉ×ÅÂÀ, Âàëåíòèíà. Áúëãàðèòå â Óíãàðèÿ – ïðîáëåìè íà êóëòóðíàòà

èäåíòè÷íîñò. Ñ., ÀÈ Ìàðèí Äðèíîâ, 2004. 156 ñ. + 16 ñ. öâåòíî ïðèëîæåíèå

ISBN 954-322-024-7.

Êíèãàòà å ïëîä íà äúëãîãîäèøíè ïðîó÷âàíèÿ ñðåä áúëãàðèòå â Óíãàðèÿ. Èçñëåä-

âàíåòî ñú÷åòàâà äâå ãëåäíè òî÷êè: íà èíñòèòóöèèòå è íà ñàìèòå ïðåäñòàâèòåëè

íà îáùíîñòòà. Àíàëèçèðàíè ñà äåéíîñòèòå íà áúëãàðñêèòå êóëòóðíè èíñòè-

òóöèè.

ÃÀÍÅÂÀ-ÐÀÉ×ÅÂÀ, Âàëåíòèíà. Ðàçêàçâàíå è èäåíòè÷íîñò. Ñ., ÈÊ ßð, 2004.

231 ñ.

ISBN 954-91314-3-2.

Èçñëåäâàíå âúðõó êîíñòðóèðàíåòî íà èäåíòè÷íîñò â ñëîâåñíè ôîðìè ïðè áúë-

ãàðèòå êàòîëèöè è áúëãàðèòå ìþñþëìàíè.

îòåö ÃÀÐÅÍÀ, Êàìåí. Åòíè÷åñêè è ðåãèîçíè âçàèìîäåéñòâèÿ â Îäðèíñêà Òðàêèÿ

è Èçòî÷íèòå Ðîäîïè. Êúðäæàëè, Ðîäîïè-Êúðäæàëè, 2004, 266 ñ.

ISBN 954-8969-56-4.

Èçñëåäâàíå âúðõó ÷àñò îò èñòîðèÿòà íà òðàêèéñêèòå áåæàíöè è âçàèìîîòíî-

øåíèÿòà èì ñ òóðñêèÿ åòíîñ.

ÃÞÇÅËÅÂ, Áîÿí. Àëáàíöè â èçòî÷íèòå Áàëêàíè. Ñ., Ìåæäóíàðîäåí öåíòúð çà

èçñëåäâàíå íà ìàëöèíñòâàòà è êóëòóðíèòå âçàèìîîòíîøåíèÿ, 2004. 228 ñ.

ISBN 954-8872-45-5.

Èçñëåäâàíåòî å ïîñâåòåíî íà ñúçäàâàíåòî è óñòàíîâÿâàíåòî íà àëáàíñêèòå ïîñå-

ëåíèÿ, ñúùåñòâóâàëè íà òåðèòîðèÿòà íà äíåøíà Áúëãàðèÿ. Àíàëèçèðàíè ñà

êàêòî èñòîðèêî-äåìîãðàôñêèòå ïðîöåñè, òàêà è ðåëèãèîçíèÿò æèâîò è êóëòóð-

íîòî ðàçâèòèå.

24

ÊÞÐÊ×ÈÅÂÀ, Èâà. Ñâåòúò íà áúëãàðèòå ìþñþëìàíè îò Òåòåâåíñêî. Ïðåõîä êúì

ìîäåðíîñò. Ñ., Ìåæäóíàðîäåí öåíòúð çà èçñëåäâàíå íà ìàëöèíñòâàòà è

êóëòóðíèòå âçàèìîîòíîøåíèÿ, 2004. 283 ñ.

ISBN 954-8872-51-Õ.

Ïðîó÷âàíå âúðõó åòíîêóëòóðíèòå ñïåöèôèêè íà ìþñþëìàíñêàòà îáùíîñò â Òåòå-

âåíñêèÿ êðàé ìåæäó 20–30-òå è êðàÿ íà 90-òå ãîäèíè íà ÕÕ âåê.

ÏÅÒÐÎÂ, Êðàñèìèð. Áúëãàðñêè íàðîäíè òàíöè îò ñðåäíà Çàïàäíà Áúëãàðèÿ. Ñ.,

Ñëàâåíà, 2004. 346 ñ.

ISBN 954-579-400-3.

Ïîäðîáíî ñà ðàçãëåäàíè øîïñêèòå íàðîäíè òàíöè â òÿõíîòî äèíàìè÷íî è ìåòðî-

ðèòìè÷íî ðàçíîîáðàçèå êàêòî è áîãàòñòâîòî íà âúíøíèòå èì ôîðìè.

ÑÌÅÑÅÍÈÒÅ áðàêîâå – ìîäåë íà åòíè÷åñêà è ðåëèãèîçíà òîëåðàíòíîñò

(àâòîáèîãðàôèè è èçñëåäâàíèÿ). Áëàãîåâãðàä, ÓÈ Íåîôèò Ðèëñêè è ÈÊ Ñåìà ÐØ,

2004. 246 ñ.

ISBN 954-680-321-9. ISBN 9548021-50-1.

Ñúñòàâèòåë: Àíàñòàñèÿ Ïîïîâà

Â êíèãàòà ñà ïóáëèêóâàíè ðåçóëòàòèòå îò åäíîãîäèøíàòà ñúâìåñòíà ðàáîòà

íà ïåäàãîãè÷åñêèòå ôàêóëòåòè íà ÞÇÓ „Íåîôèò Ðèëñêè“, Áëàãîåâãðàä è Óíè-

âåðñèòåòà „Ô. Íåëè“, Òèðàíà.

ÒÎÌÎÂÀ, Èëîíà è ßíöèñëàâ ßíàêèåâ. Åòíè÷åñêèòå îòíîøåíèÿ â àðìèÿòà. Ñ.,

Ìåæäóíàðîäåí öåíòúð çà èçñëåäâàíå íà ìàëöèíñòâàòà è êóëòóðíèòå

âçàèìîîòíîøåíèÿ, 2004. 155 ñ.

ISBN 954-8872-42-0.

Ïúðâî ïî ðîäà ñè èçñëåäâàíå â íîâàòà èñòîðèÿ íà Áúëãàðèÿ.

LITOVA-NIKOLOVA, Lydia. Bulgarian Folk Music. Ñ., ÀÈ Ìàðèí Äðèíîâ, 2004.

149 ñ.

ISBN 954-430-996-9.

Èçñëåäâàíåòî ñå ñúñòîè îò äâå ÷àñòè: „Ìóçèêàëíî-ôîëêëîðíà äèàëåêòîëîãèÿ“ è

„Èñòîðèÿ íà áúëãàðñêàòà ìóçèêàëíà ôîëêëîðèñòèêà“.

ÅÇÈÊÎÇÍÀÍÈÅ / LINGUISTICS

ÆÎÁÎÂ, Âëàäèìèð. Çâóêîâåòå â áúëãàðñêèÿ åçèê. Ñ., Ñåìà ÐØ, 2004. 122 ñ.

ISBN 954-8021-40-4.

Êíèãàòà å ðåçóëòàò îò äúëãîãîäèøíè ïðîó÷âàíèÿ âúðõó çâóêîâèÿ ñòðîåæ íà

áúëãàðñêèòå äèàëåêòè è áúëãàðñêèÿ êíèæîâåí åçèê.

ÇÀÈÌÎÂ, Éîðäàí. Áúëãàðñêè èìåííèê. Ñ., Àíèìàð, 2004. 448 ñ.

ISBN 954-9323-19-6.

Êíèãàòà ïðåäñòàâëÿâà âòîðî èçäàíèå íà òðóä âúðõó ëè÷íèòå è ôàìèëíèòå

áúëãàðñêè èìåíà.

25

ÊÎÂÀ×ÅÂ, Êàìåí. Ñòèë, ñòèëèñòèêà è ïàðëàìåíò. Ñ., ÓÈ Ñâ. Êëèìåíò Îõðèäñêè,

2004. 135 ñ.

ISBN 954-07-1976-3.

Àíàëèç íà ñúâðåìåííàòà áúëãàðñêà åçèêîâà ïàðëàìåíòàðíà ïðàêòèêà.

ÊÎÃÍÈÒÈÂÍÀ ãðàìàòèêà íà áúëãàðñêèÿ è ôðåíñêèÿ åçèê – îïèñàíèå è

ôîðìàëèçàöèÿ. Ñ., ÀÈ Ìàðèí Äðèíîâ, 2004. 307 ñ.

ISBN 954-430-961-6.

Ñúñòàâèòåëè: Jean-Pierre Declés è äð.

Êíèãàòà ïðåäñòàâÿ ðåçóëòàòè îò íàó÷íèòå èçñëåäâàíèÿ íà áúëãàðñêè è ôðåíñêè

ëèíãâèñòè è ìàòåìàòèöè.

Ïîðåäèöà: Áúëãàðñêî åçèêîçíàíèå

ÊÎ×ÅÂÀ-ËÅÔÅÄÆÈÅÂÀ, Àíà. Íåìñêè ëåêñèêàëíè åëåìåíòè â áúëãàðñêèòå

ãîâîðè. Ñ., Ìóëòèïðèíò, 2004. 227 ñ.

ISBN 954-9811-69-7.

Èçñëåäâàíåòî å ïîñâåòåíî íà íåìñêî-áúëãàðñêèòå åçèêîâè âçàèìîîòíîøåíèÿ.

ÑËÓÖÊÀ, Àííà. Ìåæäóñëîâíà ôîíåòèêà (ñàíäõè) íà áúëãàðñêèÿ êíèæîâåí åçèê.

Ñ., ÓÈ Ñâ. Êëèìåíò Îõðèäñêè, 2004. 90 ñ.

ISBN 954-07-1882-1.

Â êíèãàòà ñå ïðåäñòàâÿò ðåçóëòàòèòå îò åêñïåðèìåíòàëíîòî èçñëåäâàíå íà

ôîíåòè÷íèòå ÿâëåíèÿ íà çâóêîâåòå, êîèòî ñå íàìèðàò â ïîçèöèèòå íà ìåæäó-

ñëîâåí äîïèð è àáñîëþòíî êðàåñëîâèå, êàêòî è â ïîòîêà íà ðå÷òà.

ËÈÒÅÐÀÒÓÐÎÇÍÀÍÈÅ / THEORY OF LITERATURE

ÀËÈÏÈÅÂÀ, Àíòîàíåòà. Áúëãàðñêàòà ëèòåðàòóðà îò 1878 äî 1918 ã. Øóìåí,


ISBN 954-577-203-4.

Ó÷åáíèêúò ïðåäñòàâÿ áúëãàðñêàòà ëèòåðàòóðà â ïåðèîäà îò Îñâîáîæäåíèåòî

äî Ïúðâàòà ñâåòîâíà âîéíà êàòî ñúáèòèéíîñò è ôàêòîëîãèÿ, ïîñòàâåíè â øèðîê

êóëòóðåí êîíòåêñò.

ÁÅËÅÆÊÈ íà áúëãàðñêèòå êíèæîâíèöè. XV–XVIII âåê. Ñ., ÓÈ Ñâ. Êëèìåíò

Îõðèäñêè –

Ò. 2. XV–XVIII âåê. 2004. 387 ñ. ISBN 954-523-078-9.

Ñúñòàâèòåëè: Á. Õðèñòîâà, Ä. Êàðàäæîâà, Å. Óçóíîâà

Èçñëåäâàíå âúðõó ïðèïèñêèòå êúì áúëãàðñêèòå ðúêîïèñè. Ñúäúðæà òåêñòîâåòå

íà ïðèïèñêèòå, ïðåâîä íà ñúâðåìåíåí áúëãàðñêè åçèê, ïîäðîáíè êîìåíòàðè, áîãàò

ñïðàâî÷åí àïàðàò è ÷åðíî-áåëè ñíèìêîâè îáðàçöè.

26

ÃË™ÁÈÍÛ êúíèæüíûª. Øóìåí, ÓÈ Åï. Êîíñòàíòèí Ïðåñëàâñêè –

Ò. 2. 2004. 210 ñ. ISBN 954-577-225-5.

Îòã. ðåäàäàêòîð: Õðèñòî Òðåíäàôèëîâ

Ñáîðíèêúò ñúäúðæà èçäàíèÿ è àðõåîãðàôñêè äàííè çà íåèçâåñòíè è ìàëêî

èçâåñòíè ñòàðîáúëãàðñêè ïèñìåíè ïàìåòíèöè.

Ïîðåäèöà Àðõèâ çà ñòàðîáúëãàðñêè èçâîðè.

ÄÎÍ×ÅÂÀ-ÏÀÍÀÉÎÒÎÂÀ, Íåâÿíà. Ãðèãîðèé Öàìáëàê è áúëãàðñêèòå

ëèòåðàòóðíè òðàäèöèè â Èçòî÷íà Åâðîïà XV–XVII â. Âåëèêî Òúðíîâî, Âåñòà,

2004. 575 ñ.

ISBN 954-543-021-4.

Èçñëåäâàíåòî èìà çà öåë äà ïðåäñòàâè ïî-öÿëîñòíî íàé-çðåëèÿ è ïðîäóêòèâåí

ëèòîâñêî-ðóñêè ïåðèîä â æèçíåíèÿ è òâîð÷åñêè ïúò íà áåëåæèòèÿ áúëãàðñêè

êíèæîâíèê.

ÄßÊÎÂ, Òîìèñëàâ. Ìèò, îáðåä, ëèòåðàòóðà. Ìîòèâè íà èíèöèàöèÿòà â

õóäîæåñòâåíàòà ïðîçà çà äåöà è þíîøè. Ñ., ÓÈ Ñâ. Êëèìåíò Îõðèäñêè, 2004.

294 ñ.

ISBN 954-07-1962-3.

Â ìîíîãðàôèÿòà ñå èçñëåäâà õóäîæåñòâåíàòà ïðîçà çà äåöà è þíîøè â äèàõðîí-

íàòà £ âðúçêà ñ ìèòà è îáðåäà – ïðåç ôîëêëîðà. Àíàëèçèðàò ñå ïðîèçâåäåíèÿ,

ïðèåìàíè êàòî ãðàíè÷íè ìåæäó ëèòåðàòóðàòà çà âúçðàñòíè è ëèòåðàòóðàòà

çà þíîøè – òðèëúðà è êðèìèíàëíîòî ïîâåñòâîâàíèå.

ÊÈÐÈËÎ-ÌÅÒÎÄÈÅÂÑÊÀ åíöèêëîïåäèÿ. Ñ., ÀÈ Ìàðèí Äðèíîâ –

Ò. 4. Ò–ß. Äîïúëíåíèå. 2004. 750 ñ. ISBN 954-430-949-7.

ISBN 954-87-12-28-8.

Ãë. ðåäàêòîð: Ëèëÿíà Ãðàøåâà

Ïîñëåäåí òîì îò ìàùàáíîòî ñïðàâî÷íî èçäàíèå.

ËÀËÅÂÀ, Òàíÿ. Ñåâàñòèÿíîâèÿò ñáîðíèê â áúëãàðñêàòà ðúêîïèñíà òðàäèöèÿ. Ñ.,

Ïîëèñ, 2004. 310 ñ.

ISBN 954-796-006-7.

Êíèãàòà ïðåäñòàâëÿâà èçäàíèå íà ñáîðíèê ¹ II.41/Ì1467 îò ñáèðêàòà íà Ï. Ñå-

âàñòèÿíîâ, ÐÃÁ Ìîñêâà, áúëãàðñêè ïî ïðîèçõîä. Ïðèäðóæåíî å îò êîäèêîëîãè÷åñêî

è ïàëåîãðàôñêî îïèñàíèå, äåòàéëíî ñà àíàëèçèðàíè ôîíåòèêàòà, ïðàâîïèñúò,

ïðîìåíèòå â ìîðôîëîãèÿòà.

ËÈÒÅÐÀÒÓÐÍÀ èñòîðèîãðàôèÿ è âúçðîæäåíñêà êóëòóðà. Øóìåí,


ISBN 954-577-236-0.

Ðåäàêòîðè: Þðèé Ïðîäàíîâ è Âåðà Áîíåâà

Ñáîðíèêúò å ïîñâåòåí íà 65-ãîäèøíèíàòà íà äîö. ä-ð Íèêîëàé Äèìêîâ îñíîâàòåë

è ðúêîâîäèòåë íà Êàòåäðàòà ïî áúëãàðñêà ëèòåðàòóðà â Øóìåíñêèÿ óíèâåð-

ñèòåò. Âêëþ÷åíè ñà ñòàòèè íà áúëãàðñêè ó÷åíè è óíèâåðñèòåòñêè ïðåïîäàâàòåëè.

27

ÌÈËÒÅÍÎÂÀ, Àíèñàâà. Erotapokriseis. Ñú÷èíåíèÿòà îò êðàòêè âúïðîñè è

îòãîâîðè â ñòàðîáúëãàðñêàòà ëèòåðàòóðà. Ñ., Äàìÿí ßêîâ, 2004. 352 ñ.+ 215 ñ.

ïðèëîæåíèÿ.

ISBN 954-527-256-2.

Èçñëåäâàíåòî å ïîñâåòåíî íà òåêñòîëîãèÿòà, èçòî÷íèöèòå è ëèòåðàòóðíèòå

îñîáåíîñòè íà êðàòêèòå âúïðîñè è îòãîâîðè â èñòîðèÿòà íà ñðåäíîâåêîâíàòà

áúëãàðñêà êíèæíèíà.

ÏÎ ÑËÅÄÈÒÅ íà ìîäåðíèçìà è ïîñòìîäåðíèçìà. Ëèòåðàòóðíè

è êóëòóðîëîãè÷íè ïðî÷èòè â íà÷àëîòî íà òðåòîòî õèëÿäîëåòèå. Ñ., ÈÖ Áîÿí

Ïåíåâ, 2004. 447 ñ.

Na tropach modernizmu i postmodernismu. Interpretacje literackie

i kulturologiczne na pocz¹tku trzeciego tysi¹clecia. Sofia, Oœrodek Wydawniczy Bojan

Penew, 2004.

ISBN 954-8712-34-2.

Ñúñòàâèòåëè: Ì. Êàðàáåëîâà è Ðèøàðä Íè÷

Ñáîðíèêúò ñúäúðæà äîêëàäèòå, ÷åòåíè îò áúëãàðñêè è ïîëñêè ó÷åíè íà êîí-

ôåðåíöèÿòà „Îò ìîäåðíèçúì êúì ïîñòìîäåðíèçúì“. Íà áúëãàðñêè è ïîëñêè åçèê.

ÑÎÔÐÎÍÈÉ Âðà÷àíñêè. Ñáîðíèê èçñëåäâàíèÿ. Ñ., ÀÈ Ìàðèí Äðèíîâ, 2004.

314 ñ.

ISBN 954-430-834-2.

Ðåäàêòîðè: Ä. Êàðàäæîâà è Ñò. Òàðèíñêà

Ñáîðíèêúò âêëþ÷âà ëèòåðàòóðíî-èñòîðè÷åñêè è èñòîðè÷åñêè èçñëåäâàíèÿ íà

èçòúêíàòè ñïåöèàëèñòè, êîèòî ðàçêðèâàò íîâè ñòðàíè îò êíèæîâíàòà è îá-

ùåñòâåíàòà äåéíîñò íà åïèñêîï Ñîôðîíèé Âðà÷àíñêè.

ÒÐÈÔÎÍÎÂÀ, Öâåòà. Íèêîëà Âàïöàðîâ. Òåêñòúò è ñÿíêàòà. Ñ., Ôàáåð, 2004.

296 ñ.

ISBN 954-775-375-4.

Â êíèãàòà ñå àíàëèçèðàò íåäîâèäÿíè, ãðåøíî ðàç÷åòåíè, ñêðèòè è òàáóèðàíè

òåêñòîëîãè÷íè è ñìèñëîâè àñïåêòè íà ïðåíåáðåãâàíè äîñåãà Âàïöàðîâè òåêñòîâå

è ðúêîïèñè. Èçíåñåíè ñà äàííè çà íåèçâåñòíè ñòèõîòâîðåíèÿ íà Í. Âàïöàðîâ, çà

ðåäàêöèè íà íåãîâè òâîðáè, íàïðàâåíà å íîâà èíòåðïðåòàöèÿ íà áåëåæíèêà

„Áàéåð“, â ÷èèòî ñòðàíèöè ïîåòúò å âïèñàë ïðåäñìúðòíèòå ñè òâîðáè.

ÔÈËÈÏÎÂ, Âëàäèìèð. Ïðîíèêâàíå íà àíãëèéñêàòà è àìåðèêàíñêàòà êíèæíèíà

â Áúëãàðèÿ ïðåç Âúçðàæäàíåòî. Ñ., ÓÈ Ñâ. Êëèìåíò Îõðèäñêè, 2004. 184 ñ.

ISBN 954-07-1642-Õ.

Ïîðåäíîòî èçñëåäâàíå íà àâòîðà âúðõó ðåöåïöèÿòà íà àíãëèéñêàòà è àìåðè-

êàíñêàòà ëèòåðàòóðà â Áúëãàðèÿ. Ïðîèçâåäåíèÿòà íà àíãëîåçè÷íè àâòîðè, ïðå-

âåäåíè íà áúëãàðñêè, ñå ðàçãëåæäàò â õðîíîëîãè÷åí ðåä è â òåìàòè÷íè ãðóïè.

28

ÕÓÄÎÆÍÈÊÚÒ è íåãîâèÿò îáðàç. Þáèëååí ñáîðíèê â ÷åñò

íà ïðîô. äôí Çäðàâêî ×îëàêîâ. Ñ., ÓÈ Ñâ. Êëèìåíò Îõðèäñêè, 2004. 230 ñ.

ISBN 954-07-1927-5.

Ñúñòàâèòåëè: Ìèëåíà Êèðîâà, Âàëåðè Ñòåôàíîâ, Íîåìè Ñòîè÷êîâà

Â ñáîðíèêà ñà âêëþ÷åíè ñòàòèè íà áúëãàðñêè ó÷åíè è óíèâåðñèòåòñêè ïðåïîäà-

âàòåëè. Ñúäúðæà è áèáëèîãðàôèÿ íà ïðîô. Çäðàâêî ×îëàêîâ.

ÈÇÊÓÑÒÂÎ / ART

ÀÐÈÙÈÐÎÂ, Õðèñòî. Òàçè ìàãèÿ – õîðîâîòî èçêóñòâî. Áëàãîåâãðàä, ÓÈ Íåîôèò

Ðèëñêè, 2004. 176 ñ.

ISBN: 954-680-313-8.

Êíèãà çà îñíîâàòåëèòå íà áúëãàðñêàòà õîðîâîäèðèãåíòñêà øêîëà.

ÃÅÍ×ÅÂÀ, Åâãåíèÿ. Ðèìñêèòå ôèáóëè îò Áúëãàðèÿ îò êðàÿ íà I â. ïð.í.å. äî êðàÿ

íà VI â. îò í.å. Ñ., Faber, 2004. 199 ñ.

ISBN 954-775-264-2.

Â êíèãàòà å ïðåäëîæåíà òèïîëîãèÿ íà íàõîäêèòå îò áúëãàðñêèòå çåìè, ïðîñëåäåí

å ïúòÿò íà ïðîíèêâàíåòî íà íàé-ðàííèòå ôîðìè íà ðèìñêèòå ôèáóëè è íà

òÿõíîòî ðàçâèòèå.

ÄÀ×ÈÍÀ Çëàòêà. Áúëãàðñêà ìóçèêàëíà êóëòóðà. Áëàãîåâãðàä, ÓÈ Íåîôèò

Ðèëñêè, 2004. 167 ñ.

ISBN: 954-680-308-1.

Òåîðåòè÷åí òðóä ñ ïðèëîæíî-ïðàêòè÷åñêî ïðåäíàçíà÷åíèå.

ÊÓÞÌÄÆÈÅÂÀ, Ñâåòëà. Ñòèõèðàðúò íà Éîàí Êóêóçåë. Ôîðìèðàíå íà

íîòèðàíèÿ âúçêðåñíèê. Ñ., Ãóòåíáåðã, 2004. 220 ñ.

ISBN 954-9943-79-8

Ìîíîãðàôèÿòà å ïîñâåòåíà íà åäíà îò îñíîâíèòå íîòèðàíè áîãîñëóæåáíè ïåâ÷åñêè

êíèãè íà Èçòî÷íàòà öúðêâà – ñòèõèðàðúò. Ïðîñëåäÿâàò ñå ïðåïèñèòå îò ÕI–

ÕII äî ÕVI â. è ñå èçñëåäâàò èçìåíåíèÿòà, ñâúðçàíè ñ ðåôîðìàòîðñêàòà äåéíîñò

íà Éîàí Êóêóçåë.

ÍÀÐÎÄÅÍ òåàòúð „Èâàí Âàçîâ“. Ëåòîïèñ 1904–2004. Ñ., Âàëåíòèí Òðàÿíîâ,

2004. 912 ñ.

ISBN 954-9928-11-Õ.

Ñúñòàâèòåëè: Í. Âàíäîâ, À. Êàðàêîñòîâà, È. Ãúð÷åâ, Ñí. Ãúëúáîâà

Þáèëåéíîòî èçäàíèå ñúäúðæà áîãàòà èíôîðìàöèÿ çà èãðàíèòå ïðåç ãîäèíèòå

ïèåñè â Íàðîäíèÿ òåàòúð, çà òåõíèòå àâòîðè, ïðåâîäà÷è, ðåæèñüîðè, àðòèñòè,

ñöåíîãðàôè, êîìïîçèòîðè è ìóçèêàíòè, õîðåîãðàôè, äðàìàòóðçè è àâòîðè íà

àôèøèòå, çà ïðåìèåðíèòå äàòè, áðîÿ íà ïðåäñòàâëåíèÿòà è ïîäìåíèòå íà

èçïúëíèòåëèòå íà ðàçëè÷íèòå ðîëè ïðåç ñåçîíèòå. Ñúäúðæà è áèáëèîãðàôñêà

ñïðàâêà çà ïóáëèêàöèèòå, ïîñâåòåíè íà ñúîòâåòíèòå ïðåäñòàâëåíèÿ. Ïðîäúë-

æåíèå íà èçëåçëèÿ ïðåç 1971 ãîäèíà „Ëåòîïèñ íà Íàðîäíèÿ òåòúð „Èâàí Âàçîâ“.

29

ÑÒÅÔÀÍÎÂ, Âàñèë, Êð. Òîøåâà, Â. Äå÷åâà, Ð. Ïîïèëèåâ. 100 ãîäèíè Íàðîäåí

òåàòúð. Ñ., Äàìÿí ßêîâ, 2004. 354 ñ.

ISBN 954-527-234-1.

Àâòîðñêèÿò êîëåêòèâ å ïðåäñòàâèë ñâîåòî âèæäàíå çà òâîð÷åñêàòà èñòîðèÿ

íà Íàðîäíèÿ òåàòúð „Èâàí Âàçîâ“ – çà íåãîâîòî ñúçäàâàíå, óòâúðæäàâàíå, ïåðèî-

äè íà êðèçà è óòâúðæäàâàíåòî ìó êàòî åäíà îò âîäåùèòå êóëòóðíè èíñòèòóöèè

â Áúëãàðèÿ.

ÑÒÅÔÀÍÎÂÀ, Àãëèêà. Æàíðîâè ïîëåòà â áúëãàðñêàòà äðàìàòóðãèÿ ïðåç 90-òå. Ñ.,

Àñêîíè-èçäàò, 2004. 199 ñ.

ISBN 954-8542-79-Õ.

Èçñëåäâàíåòî ðàçãëåæäà ïðîáëåìèòå íà íàé-íîâàòà áúëãàðñêà äðàìàòóðãèÿ ïðåç

äâå êëàñè÷åñêè åñòåòè÷åñêè êàòåãîðèè – æàíðà è ïåðñîíàæà.

ÒÅÀÒÐÀËÍÀÒÀ íàóêà è êðèòèêà, ðàâíîñìåòêè è ïåðñïåêòèâè. Ñ., ÍÀÒÔÈÇ

Êðúñòüî Ñàðàôîâ, 2004. 167 ñ.

ISBN 954-9870-19-7.

Ñúñòàâèòåë: Êàìåëèÿ Íèêîëîâà

Òåêñòîâå è èçêàçâàíèÿ îò êîíôåðåíöèÿ, ïîñâåòåíà íà 5-ãîäèøíèíàòà îò îòêðè-

âàíåòî íà ñïåöèàëíîñò „Òåàòðîçíàíèå“ â ÍÀÒÔÈÇ „Êðúñòüî Ñàðàôîâ“.

ØÎÏÎÂ, Ïåòúð. Presto ma non troppo. 75 ãîäèíè Ñîôèéñêà ôèëõàðìîíèÿ. Ñ.,

Äåìàêñ, 2004. 350 ñ.

ISBN 954-479-010-1.

Êíèãà çà àðòèñòè÷íèÿ ïúò íà Ñîôèéñêàòà ôèëõàðìîíèÿ è íåéíîòî ìÿñòî â

ðàçâèòèåòî íà áúëãàðñêîòî îðêåñòðîâî èçêóñòâî.

ÐÅ×ÍÈÖÈ ÍÀ ÁÚËÃÀÐÑÊÈß ÅÇÈÊ / DICTIONARIES

IN BULGARIAN LANGUAGE

ÒÀÕÈÐ, Ìþìþí. Ðå÷íèê íà òóðñêèòå ëè÷íè èìåíà â Áúëãàðèÿ. Ñ., Íàóêà è

èçêóñòâî, 2004. 131 ñ.

ISBN 954-02-0287-6.

Òúëêîâåí è ÷åñòîòåí ðå÷íèê, ñúäúðæàù áîãàòà èíôîðìàöèÿ çà ñìèñúëà è ìíî-

ãîîáðàçèåòî íà òóðñêèòå ëè÷íè èìåíà â Áúëãàðèÿ. Íà áúëãàðñêè è òóðñêè åçèê.

30

ÍÀÓ×ÍÀ ÏÅÐÈÎÄÈÊÀ 2004

PERIODICALS

Àðõåîëîãèÿ. ÁÀÍ, Àðxåîëîãè÷åñêè èíñòèòóò è ìóçåé. Ãë. ðåä. Âàñèë

Íèêîëîâ. ISSN 0324-1203.

2004, ¹ 1–2: Íèêîëîâ, Â. Ðàííîíåîëèòíî ñåëèùå Ñëàòèíà: âòîðè

ñòðîèòåëåí õîðèçîíò (ïðåäâàðèòåëíî ñúîáùåíèå, ÷àñò I), 5–14; Ñèðàêîâà,

Å. Ðàííîíåîëèòíî ñåëèùå Ñëàòèíà: âòîðè ñòðîèòåëåí õîðèçîíò (ïðåä-

âàðèòåëíî ñúîáùåíèå, ÷àñò II), 15–24; Ïîïîâ, Õð. Àðõåîìåòàëóðãèÿ íà

æåëÿçíàòà åïîõà â Áúëãàðèÿ – ñúñòîÿíèå è ïåðñïåêòèâè íà ïðîó÷âàíèÿòà,

33–41; Êèòîâ, Ã. Íîâè íàáëþäåíèÿ â Àëåêñàíäðîâñêàòà ãðîáíèöà, 42–51;

Áîæêîâà, À. Àòè÷åñêè ÷åðíîôèðíèñîâè êèëèêñè ñ óäåáåëåíî îòâúòðå óñòèå

îò áúëãàðñêèòå çåìè, 52–60; Ãðèãîðîâ, Â. Êîëåêöèÿ ðàííîñðåäíîâåêîâíè

îáåöè îò Ñåâåðíà Áúëãàðèÿ, 69–76; Òîðáàòîâ, Ñ. Íåèçâåñòíî òðàêèéñêî

ñêàëíî ñâåòèëèùå â Þæíà Äîáðóäæà, 77–82; Êîçàðåâ, Í. Ïåù çà ñòðîè-

òåëíà êåðàìèêà îò îêîëíîñòèòå íà Ñåðäèêà, 87–90; Äàñêàëîâ, Ì. Êàëúïè

çà ìåòàëíè íàêèòè è êîëàííè óêðàñè (VI–VII â.) îò Þæíà Áúëãàðèÿ, 91–

95; Ïåòðóíîâà, Á. Àðõåîëîãè÷åñêè ïðîó÷âàíèÿ íà ïåðèîäà XV–XVII â. â

áúëãàðñêèòå çåìè, 96–106; Ìàíîâ, Ì. ßìôîðèíà èëè Ôîðóííà? Îïèò çà

ïðîáëåìàòèçàöèÿ è ëîêàëèçàöèÿ, 107–112; Òîäîðîâ, È. Êàçèìèð Ïîïêîí-

ñòàíòèíîâ íà 60 ãîäèíè, 119–120; Ìåëàìåä, Ê. Ïåòà ìåæäóíàðîäíà êîíôå-

ðåíöèÿ ïî ïðàáúëãàðñêà àðõåîëîãèÿ è èñòîðèÿ, Âàðíà, 22–24 àïðèë 2004 ã.,

123–124; Òîðáàòîâ, Ñ. Ñïèñúê íà ïóáëèêàöèèòå çà 2003 ã. íà ÀÈÌ – ÁÀÍ

è êàòåäðèòå ïî àðõåîëîãèÿ íà ÑÓ „Ñâ. Êëèìåíò Îõðèäñêè“ è ÂÒÓ „Ñâ. ñâ.

Êèðèë è Ìåòîäèé“, 127–135.

Áúëãàðñêà åòíîëoãèÿ. ÁÀÍ, Åòíîãðàôñêè èíñòèòóò ñ ìóçåé.

Ãë. ðåä. ïðîô. Ðàäîñò Èâàíîâà. ISSN 1310-5213.

2004, ¹ 1: Âîäèí÷àð, Å. Ïðîëåòàðñêàòà êóëòóðà – ìèò è ðåàëíîñò â

òðàäèöèîííèÿ êàëåíäàð íà áúëãàðñêèòå ïðåñåëíèöè â Áåñàðàáèÿ, 5–17;

Àíòîâà, Ñâ. Ñìåñåíèòå áðàêîâå ìåæäó áúëãàðè è ñëîâàöè, 28–39; Âàñåâà, Â.

Ðàæäàíåòî íà äåöà â êîñìîáèîëîãè÷íèÿ ðèòúì íà æèâîòà, 40–60; Ìàäæà-

ðîâ, Äæ. Ïîçäðàâÿâàíåòî ñ öåëóâàíå íà ðúêà è íåãîâàòà ñåìàíòèêà â áúë-

ãàðñêàòà òðàäèöèÿ, 61–79; Ìàðêîâ, È. Ðîäñòâåíè è ñåìåéíè ñòðóêòóðè.

Ïîãëåä îòâúòðå, 80–91; Áàðîâà, Â. Ìëàäåæêèòå ñóáêóëòóðè â Áúëãàðèÿ

ïðåç 80-òå è íà÷. íà 90-òå ãîäèíè íà ÕÕ âåê, 92–100; Öàíåâà, Å. Åòíîãðàô-

ñêèÿò èíñòèòóò ñ ìóçåé ïðè ÁÀÍ ïðåç 2003 ã., 114–119.

2004, ¹ 2: Ïåòðîâà, È. Ðàáîòà çà åäíà ìåæäóíàðîäíà êîìïàíèÿ.

Ïðèñïîñîáÿâàíåòî íà áúëãàðñêè ñúòðóäíèöè êúì íîâè ðàáîòíè èçèñêâàíèÿ,

41–58; Ìàåâà, Ì. Åçèê è åòíîêóëòóðíà èäåíòè÷íîñò íà áúëãàðñêèòå òóðöè

31

ïðåñåëíèöè â Ðåïóáëèêà Òóðöèÿ, 59–74; Èâàíîâà, Å. Îñìàíñêîòî çàâëà-

äÿâàíå íà Áàëêàíèòå: ìèòîòâîð÷åñêè èíòåðïðåòàöèè, 75–91.

Áúëãàðñêè åçèê è ëèòåðàòóðà. ÌÎÍ, Ãë. ðåä. Âëàäèìèð Àòàíàñîâ.

ISSN 0323-9519.

2004, ¹ 2: Èë÷åâñêà, Ì. Çà õèòðîñòòà, ñëàáîñòòà, ïðåäèçâèêàòåë-

ñòâîòî... è çà Êðàëè Ìàðêî, êîéòî èçãóáâà ñèëàòà ñè. Ìåòàìîðôîçèòå íà

êóëòóðíèÿ ãåðîé, 11–27.

2004, ¹ 3: Âåëèíîâà, Å. Âàðèàíòè íà ðàìêèðàíå â Éîâêîâèòå ïðîçàè-

÷åñêè öèêëè, 59–70.

2004, ¹ 4: Èãîâ, Ñâ. Ñàìîóáèâà ëè ñå ïîðó÷èê Áåíö? (Ïúðâèÿò ðîìàí

íà Äèìèòúð Äèìîâ), 8–20; È÷åâñêà, Ò. Áëÿíúò ïðîêëÿòèå (Îáðàçîâàíèåòî

– íà÷èíè íà óïîòðåáà â ðîìàíèòå íà Äèìèòúð Äèìîâ), 21–35; Êîâà÷åâà,

Ä. Èñïàíñêèÿò ëàáèðèíò è Äèìèòúð Äèìîâ, 36–44; Ñèìåîíîâà, Ñò. Íåî-

ñúùåñòâåíîòî îáùóâàíå ìåæäó Áîðèñ è Èðèíà (Äèìèòúð Äèìîâ –

„Òþòþí“), 45–65; Ðàëåâà, Ä. Äèìèòúð Äèìîâ (1909–1966). Áèáëèîãðàôèÿ

íà ëèòåðàòóðàòà çà íåãî (êíèãè è ñòàòèè), 66–70.

Áúëãàðñêè ôîëêëîð, ÁÀÍ. Èíñòèòóò çà ôîëêëîð. Ãë. ðåä. Ëþáîìèð Ìèêîâ.

ISSN 0323-9861.

2003, ¹ 4: Êðúñòåâà, À. Èäåÿòà çà Åâðîïà â îãëåäàëîòî íà áúëãàðñêàòà

êóëòóðíà èäåíòè÷íîñò, 21–35;

2004, ¹ 1–2: Ãàíåâà-Ðàé÷åâà, Â. Àñåíîâãðàä: ñïîäåëåíî ðàçëè÷èå è

äèàëîãè÷íè îòíîøåíèÿ, 5–21; Áîêîâà, È. Êóðáàíúò – êóëòóðíà ñïåöèôèêà

è íàñëåäñòâî, 22–37; Êðúñòàíîâà, Êð. Êóëòóðíè ïðàêòèêè è êîíñòðóèðàíå

îáðàçèòå íà ãðàäà, 38–55; Çëàòêîâà, Ì. Ãðàäñêè îáùíîñòè è ïðîñòðàíñòâà

íà ãðàäà – íàñëåäñòâî è êóëòóðíî âçàèìîäåéñòâèå, 56–67; Íåíîâ, Í. Ïàí-

òåîíúò íà âúçðîæäåíöèòå â Ðóñå. Ñòðàñòèòå íà ëîêàëíàòà îáùíîñò, 68–

77; Àíòîíîâ, Ñò. Èäåíòè÷íîñò è äèàëîãè÷íîñò (Ïî ïðèìåðà íà òðè æèòåéñêè

ðàçêàçà îò Ïëîâäèâ), 79–97; Áúð÷åâà, Ì., È. Ñèðàêîâà, Å. Òàáàêîâà. Óëè-

öàòà íà ãðàäà – îòâúí è îòâúòðå (Çà áúäåùàòà åêñïîçèöèÿ â Ðåãèîíàëíèÿ

èñòîðè÷åñêè ìóçåé – Ðóñå), 109–112; Ïåé÷åâà, Ë. Îòíîøåíèåòî ÷óæäåíöè

– áúëãàðñêè ìóçèêàëåí ôîëêëîð (Ðàçìèñëè âúðõó èäåíòè÷íîñòòà), 113–

125; Äåíîâà, Ñâ. Àíòðîïîíèìèÿ è ñìåñåí áðàê, 138–146; Ñòîÿíîâà-Ëå-

÷åâà, Ç. Ïåðíèê – êîíñòðóèðàíå íà ãðàäñêî ïðîñòðàíñòâî (1880–1945),

147–160; Äèìèòðîâà, Öâ. Íàöèîíàëíî ÷åñòâàíå íà 125 ãîäèíè îò ðîæ-

äåíèåòî íà àêàä. Ìèõàèë Àðíàóäîâ, 187–193.

Áúëãàðñêî ìóçèêîçíàíèå, ÁÀÍ. Èíñòèòóò çà èçêóñòâîçíàíèå.

Ãë. ðåä. Äèìèòúð Õðèñòîâ. ISSN 0204-823Õ.

2004, ¹ 3: Êóòåâà, Ì. Æèâîò â äàòè, 3–12; Òîí÷åâà, Å. „Èñêàì äà

ðàçêàæà çà Ôèëèï“, 15–18; Èâàíîâà, Ì. Ôèëèï Êóòåâ. Áèáëèîãðàôèÿ,

32

íîòîãðàôèÿ è äèñêîãðàôèÿ, 18–46; Ïåé÷åâà, Ë. Åäíà ïåâèöà ïî ïúòÿ íà

ôîëêëîðíî-ìîäåðíî-ãëîáàëíî, 47–59; Áîí÷åâà, Ì. Ñåìàíòè÷íè àñïåêòè

íà ôîðìà, ìàòåðèàë è çâóê ïðè íÿêîè òðàäèöèîííè èíñòðóìåíòè, 62–78;

Ñòàòåëîâà, Ð. Äèñêóðñè îêîëî åòíîïîïìóçèêàòà: ïðîåêöèè è ïðî÷èòè, 86–

116.

2004, ¹ 4: Áóëåâà, Ì. Õàðìîíèÿòà íà Ëþáîìèð Ïèïêîâ, 3–45;

Ïàâëîâè÷, Ò. Õîðîâîòî òâîð÷åñòâî íà Ëþáîìèð Ïèïêîâ è íàøåòî ñúâ-

ðåìèå, 51–60; Öåíîâà, Ì. Õîðúò â îïåðèòå íà Ëþáîìèð Ïèïêîâ, 62–85;

Êàðòàëîâ, Ïë. Ðîäîñëîâèå íà ëèáðåòîòî íà „ßíèíèòå äåâåò áðàòÿ“, 87–

96; Áàëàðåâà, À. Èç ïðåäèñòîðèÿòà íà Äúðæàâíàòà ìóçèêàëíà àêàäåìèÿ,

118–121.

Ãîäèøíèê íà ÑÓ „Ñâ. Êëèìåíò Îõðèäñêè“. Èñòîðè÷åñêè ôàêóëòåò.

Ñïåöèàëíîñò „Àðõåîëîãèÿ“. Ãë. ðåä. ïðîô. Ëþäìèë Ãåòîâ.

ISSN 1310-6090.

2003, 2: Ñòîÿíîâ, Ò. è Êð. Íèêîâ. Ñïàñèòåëíè ñîíäàæíè ïðîó÷âàíèÿ

íà îáåêòè îò ðàííîæåëÿçíàòà åïîõà â çåìëèùåòî íà ñ. Ðîãîçèíîâî, Õàðìàí-

ëèéñêî, 7–92; Òåîäîñèåâ, Í. Ñâåòèëèùà â Ñåâåðîçàïàäíà Òðàêèÿ ïðåç I õèë.

ïð. Õð., 93–102; Ïàâëîâ, Ñ. Þçäàòà ïðåç ðàííîæåëÿçíàòà åïîõà â äíåøíà

Ñåâåðíà Áúëãàðèÿ, 103–114; Êóçìàíîâ, Ã. è Ò. Êîâà÷åâà. Êîëåêöèÿ îò

àíòè÷íè ëàìïè â Èñòîðè÷åñêèÿ ìóçåé – Ïëåâåí. ×àñò I. Ëàìïè ñ èçîáðà-

æåíèÿ, 135–158; Àíãåëîâà, Ñò. è Ð. Êîëåâà. Àðõåîëîãè÷åñêè äàííè çà ðàí-

íîòî ñëàâÿíñêî çàñåëâàíå â Áúëãàðèÿ, 159–186; Ïåí÷åâ, Âë. Ìàòðèöà çà

âîñú÷íè ïå÷àòè îò êðàÿ íà XIV â., íàìåðåíà â Ñèëèñòðà, 187–192; Õðîíè-

êà íà àðõåîëîãè÷åñêèòå ïðîó÷âàíèÿ, 193–210.

Ãîäèøíèê íà ÑÓ „Ñâ. Êëèìåíò Îõðèäñêè“. Ôàêóëòåò ïî êëàñè÷åñêè è íîâè

ôèëîëîãèè. Ãë. ðåä. äîö. Äèíà Ìàí÷åâà. ISSN 0861-8216.

2003, 89: Áîòåâà, Ñ. La notion de passivité et son étendue. Etude contras-

tive français-bulgare. Deuxième partie, 5–62; Ìàí÷åâà, Ä. Ìèòúò â òåàòúðà

íà àáñóðäà è â äðàìàòóðãèÿòà íà Éîðäàí Ðàäè÷êîâ è Ñòàíèñëàâ Ñòðàòèåâ,

109–126.

Èçâåñòèÿ íà äúðæàâíèòå àðõèâè. Ãëàâíî óïðàâëåíèå íà àðõèâèòå.

Îòã. ðåä. Öî÷î Áèëÿðñêè. ISSN 0323-9780.

2004, 87: Áàåâà, È. Ñúçäàâàíå íà êëóáà çà ïîäêðåïà íà ãëàñíîñòòà è

ïðåóñòðîéñòâîòî è ðîëÿòà ìó çà íà÷àëîòî íà ïðåõîäà – 1988–1989 ã., 3–

31; Ïåí÷åâ, Ï. Áúëãàðî-òóðñêîòî ñïîðàçóìåíèå îò ìàðò 1904 ã. è íåãîâîòî

ïðèëîæåíèå, 32–55; Íåéêîâà, À. Åäíî çàáðàâåíî íà÷àëî, 56–75; Àíãåëîâ, Â.

Ìàêåäîíñêèÿò âúïðîñ â áúëãàðî-þãîñëàâñêèòå îòíîøåíèÿ ñïîðåä ïðîâåäå-

íè ðàçãîâîðè è ðàçìåíåíè ïîñëàíèÿ ìåæäó Òîäîð Æèâêîâ è Éîñèï Áðîç

Òèòî (1965–1973 ã.), 76–97; Êîòåâ, Í. è À. Êîòåâà. Èç ïðåïèñêàòà íà ãåð-

ìàíñêèòå ðàçóçíàâàòåëíè ñëóæáè, äåéñòâàùè â Áúëãàðèÿ â ïåðèîäà 1941–

33

1944 ã., 98–175; Ïåòðîâ, Ï. Ïðåâçåìàíåòî íà Îäðèí ïðåç 1913 ã. (Ñïîðåä

îïåðàòèâíèÿ äíåâíèê íà ñðúáñêàòà àðìèÿ), 176–199; Áèëÿðñêè, Ö. Ïúð-

âèòå ïðîãðàìíè äîêóìåíòè íà ÂÌÎÐÎ äî åñåíòà íà 1902 ã., 200–275; Õàìàì-

äæèåâ, Ê. ×åòèðè ïèñìà íà Õðèñòàêè Ïàâëîâè÷-Äóïíè÷àíèí, 276–287.

Èñòîðè÷åñêè ïðåãëåä. ÁÀÍ, Èíñòèòóò ïî èñòîðèÿ.

Ãë. ðåä. ïðîô. Ãåîðãè Ìàðêîâ. ISSN 0323-9748.

2004, ¹ 1–2: Èëèåâ, È. Äèìèòúð, ïî Áîæèÿ ìèëîñò àðõèåïèñêîï íà

Ïúðâà Þñòèíèàíà è íà öÿëà Áúëãàðèÿ, 3–39; Òðåí÷åâ, Ã. Ïåäàãîãè÷åñêîòî

îòäåëåíèå íà Ñîëóíñêàòà ãèìíàçèÿ (1887–1896 ã.), 40–65; Áèñòðàøêè, Ò.

Èòàëèÿ è êîíñòèòóöèîííèÿò âúïðîñ ïðè óïðàâëåíèåòî íà êíÿç Àëåêñàíäúð

Áàòåíáåðã (1897–1883), 66–85; Éî÷åâ, Å. Çàêîíúò çà æåíñêèÿ è äåòñêèÿ

òðóä â èíäóñòðèàëíèòå çàâåäåíèÿ îò 1905 ã., 86–106; Èâàíîâ, Ì. Áúëãàð-

ñêîòî ñòîïàíñòâî ïðåç âòîðîòî „çëàòíî äåñåòèëåòèå“. 1935–1939 ã., 107–

128; Âà÷êîâ, Ä. Èçïúëíåíèåòî íà ôèíàíñîâî-èêîíîìè÷åñêèòå êëàóçè íà

Ñúãëàøåíèåòî çà ïðèìèðèå ñ Áúëãàðèÿ îò 28 îêòîìâðè 1944 ã., 129–154;

Êîñòîâà, Â. Áåëãèéñêè äèïëîìàòè÷åñêè äîêóìåíòè çà ñúáèòèÿòà â Ìàêåäî-

íèÿ ïðåç 1897–1904 ã., 173–187; Àíãåëîâà, Ð. Ìåìîàðèòå íà Ìèõàèë Ìà-

äæàðîâ êàòî èçòî÷íèê çà äåéíîñòòà íà Íàðîäíàòà ïàðòèÿ (ÿíóàðè 1899–

ôåâðóàðè 1901) 188–200; Òàí÷åâ, Èâ. è Ñâ. ßíåâà. Èíñòèòóòúò ïî èñòîðèÿ

ïðåç 2003, 277–282; Õðîíèêà, 283–296.

Èñòîðèÿ. Ãë. ðåä. ïðîô. Ãåîðãè Áàêàëîâ. ISSN 0861-3710.

2004, ¹ 2: Àíàíèåâ, À. È ïî òîìú ïðèäå... (Íîâ ïîãëåä âúðõó „Èìåí-

íèêà íà áúëãàðñêèòå êàíîâå“), 14–31; Ñòîÿíîâ, Ìë. Âåñòíèê „Íåçàâèñè-

ìîñò“ çà çàëàâÿíåòî, ïðåäàòåëñòâîòî è ïðåäàòåëÿ íà Ëåâñêè, 32–44;

Ãåíîâà, Ñ. Äàðèòåëè è äàðåíèÿ, íàïðàâåíè â ïîëçà íà Ðèëñêèÿ ìàíàñòèð

ïðåç ïåðèîäà XIV–XV âåê, 45–56.

2004, ¹ 3: Âàñèëåâ, Â. Ðàçöåïëåíèåòî â ÁÇÍÑ (ÿíóàðè–þíè 1945),

27–41; Áàåâà, È. Íàñèëèåòî â Áúëãàðèÿ â ãîäèíèòå íà ïðåõîäà – 1989–

2003 ã., 42–51; Êàëèíîâà, Å. Íàñèëèåòî â ïîëèòèêàòà íà áúëãàðñêàòà äúðæà-

âà êúì áúëãàðñêèòå òóðöè 30-òå–80-òå ãîäèíè íà ÕÕ âåê, 52–64.

Ëèòåðàòóðíà ìèñúë. ÁÀÍ, Èíñòèòóò çà ëèòåðàòóðà.

Ãë. ðåä. Ðàäîñâåò Êîëàðîâ, ISSN 0324-0495.

2002, ¹ 2: Ãàí÷åâà, Á. Ìåæäó ñòàðàòà è íîâàòà çåìÿ, 20–31; Øèâà÷åâ,

Ð. Ëèòåðàòóðíîêðèòè÷åñêèòå ðèñêîâå íà ä-ð Êðúñòåâ, 32–43; Éîðäàíî-

âà, Ì. Íàé-ñòàðèòå íàðàòèâíè òåêñòîâå çà Óñïåíèåòî íà Ñâåòà Áîãîðîäèöà,

44–50.

2003, ¹ 1–2: Àíòîâ, Ïë. Áúëãàðñêàòà ïàëèãåíåçà. Ëèòåðàòóðà è Ñúå-

äèíåíèå, 5–45; Èë÷åâñêà, Ì. Ïàðàäîêñèòå íà ãîñïîäñòâîòî. Âëàñòîâè êîí-

ôèãóðàöèè â „Èâàíêî, óáèåöúò íà Àñåíÿ I“ îò Â. Äðóìåâ, 46–58; Ïúòîâà, Í.

34

Çà ïðîâîêàòèâíîñòòà íà „Èâàíêî“, 59–75; Äèìèòðîâ, Í. Çà ñèìâîëà è „åä-

íàòà äóìà“ â ïîåçèÿòà íà ßâîðîâ, 76–84; Íàíêîâ, Í. Áàñíÿòà çà áëóäíèÿ

ñèí: Ãåî Ìèëåâ, åâðîïåéñêèÿò ìîäåðíèçúì è áúëãàðñêàòà ëÿâà êðèòèêà,

85–111; Éîðäàíîâà, Þ. Ëèòåðàòóðíè ëåãåíäè – âòîðè ñòàçèì (òåêñò çà

Ïåòúð Äèíåêîâ), 122–135.

2004, ¹ 1: Àðåòîâ, Í. Îáåêòèòå íà ïðîñâåòåíèÿ ñìÿõ, 47–48; Äàíîâà,

Í. „Òúé ðå÷å Éîàí Çëàòîóñò“, 49–59; Êîñòîâà, Ë. Îðèåíòàëñêè íåëåïèöè:

(íå)ïðîñâåòåíèÿò ñìÿõ íà ëåéäè Åëèçàáåò Êðåéâúí, 60–68; Àðåòîâ, Í. Ïà-

ðîäèè íà íàöèîíàëèñòè÷åñêàòà ìèòîëîãèÿ, 88–98; Öàíîâ, Ñòð. Ìèòîëî-

ãèçàöèÿòà íà èñòîðè÷åñêàòà ëè÷íîñò â „Õðèñòî Áîòéîâ. Îïèò çà áèîãðàôèÿ“

îò Ç. Ñòîÿíîâ (Áîòåâ êàòî Áîòåâ), 115–133.

Ìàêåäîíñêè ïðåãëåä / Macedonian Review. Ìàêåäîíñêè íàó÷åí èíñòèòóò.

Ãë. ðåä. ïðîô. Äèìèòúð Ãîöåâ. ISSN 0861-2277.

2003, ¹ 4: Òþëåêîâ, Ä. Óáèéñòâîòî â ñåëî Áàíèöà, Ñåðñêî èëè íîâîòî

ðîæäåíèå íà Ãîöå Äåë÷åâ, 29–52; Äðåíêîâ, È. Õåíðè Áðåéëñôîðä çà âúñòà-

íèåòî îò 1903 ã. â íåãîâàòà êíèãà „Ìàêåäîíèÿ“, 53–62; Ñîòèðîâ, É. Ïîëêîâ-

íèê Ñîòèð Àòàíàñîâ ßíàêèåâ (îôèöåð âîéâîäà), 63–71; Ðîÿ÷êè, Ñò. Õàé-

äóøêèÿò ðîä îò ñ. Ëåøêî, Ãîðíîäæóìàéñêî, 71–78; Äèí÷åâ, Ê. Èëèíäåíñêî-

Ïðåîáðàæåíñêîòî âúñòàíèå â ïèðèíñêèòå íàðîäíè ïåñíè, 79–86; Ìè-

òåâ, Òð. Îùå äîêàçàòåëñòâà çà äåéíîñòòà íà ïðîáúëãàðñêîòî ëîáè â ÑÀÙ

äî ñðåäàòà íà ÕÕ âåê, 87–102; Ðàéêîâà, Ð. Öúðêîâíî-íàðîäíîñòíàòà è

ñîöèàëíà äåéíîñò íà áúëãàðñêèòå ãðàäñêè îáùèíè â Ìàêåäîíèÿ (1878–

1903 ã.), 103–132; Êî÷åâà-Ëåôåäæèåâà, À. Çà áúëãàðñêèÿ åçèê â Êîñîâî (ôî-

íåòè÷íè îñîáåíîñòè), 133–140; Êðåìåíëèåâ, À. Ïîï Òàøî îò Êàøèíà, âè-

äåí îáùåñòâåíèê, ðåëèãèîçåí è ïðîñâåòåí äåÿòåë â Ìåëíèøêî, 141–150.

2004, ¹ 1: Êþâëèåâà-Ìèøàéêîâà, Â. Òåðèòîðèàëíî-ãåîãðàôñêî

çíà÷åíèå íà îïðåäåëåíèåòî ìàêåäîíñêè â áúëãàðñêè ðå÷íèöè ïðåç Âúç-

ðàæäàíåòî, 55–64; Ðàéêîâà, Ì. Çà åäèí ðúêîïèñåí ñáîðíèê îò ñåëî Ãîäëåâî

îò 1865 ãîäèíà (õàäæè Ìèõàèë Ïîïôèëèïîâ è ðúêîïèñíàòà òðàäèöèÿ îò

âòîðàòà ïîëîâèíà íà XIÕ â.), 65–90; Ãèëãèÿí À. Îòçâóêúò îò Èëèíäåíñêî-

Ïðåîáðàæåíñêîòî âúñòàíèå ïî ñòðàíèöèòå íà àðìåíñêèÿ ïåðèîäè÷åí ïå÷àò

â Áúëãàðèÿ è Øâåéöàðèÿ, 91–98; Òðàéêîâà, Â. Äîêëàäè íà ãðúöêèòå êîíñóëè

â Ìàêåäîíèÿ – 1904 ã., 105–132.

2004, ¹ 2: Ìèòåâ, Ë. Ïðîáëåìè è ïåðñïåêòèâè íà Çàïàäíèòå ïîêðàé-

íèíè, 7–22; Ìó÷èíîâ, Â. Äåéíîñòòà íà ÂÌÐÎ âúâ Âàðäàðñêà Ìàêåäîíèÿ

ñïîðåä íåïóáëèêóâàíè äîêóìåíòè íà ÖÊ íà ÌÊÏ (1944–1946 ã. ), 23–38;

Èãíàòîâ, Â. Êðàëè Ìàðêî êàòî èñòîðè÷åñêà ëè÷íîñò, 39–52; Öîêîâà, Ï.

Óñòàíîâÿâàíå è ôóíêöèîíèðàíå íà ìåñòíàòà âëàñò â ãðàäîâåòå Áàíñêî è

Ìåõîìèÿ (Íàáëþäåíèÿ âúðõó àäìèíèñòðàòèâíèòå àêòîâå íà êìåòîâåòå

1912–1915 ã.), 71–92; Ìèòåâ, Òð. Ìàêåäîíñêèÿò âúïðîñ ïðåä äúðæàâíèòå

îðãàíè íà ÑÀÙ ïðåç 30-òå ãîäèíè íà ÕÕ âåê, 93–116; Íåíîâ, Á.

Ìàêåäîíîîäðèíñêîòî îïúë÷åíñêî äðóæñòâî â Ãîðíà Äæóìàÿ 1934–1975 ã.,

121–124; Ãðåáåíàðîâ, À. Ïîâåðèòåëíè äîêóìåíòè çà ìåðêèòå íà äåâåò-

35

íàäåñåòîìàéöèòå ñðåùó ÂÌÐÎ, 125–148; Íèêîëîâà, Ì. Äîêóìåíòè çà íà-

öèîíàëíîîñâîáîäèòåëíîòî äâèæåíèå â Ñðåäíèòå Ðîäîïè ïðåç 1900 ã., 149–

156.

2004, ¹ 3: Òðàéêîâ, Â. 80 ãîäèíè Ìàêåäîíñêè íàó÷åí èíñòèòóò –

Ñîôèÿ è íàó÷íèÿò ìó îðãàí „Ìàêåäîíñêè ïðåãëåä“, 5–24; Òþëåêîâ, Ä. Ë.

Þáèëåéíî âúçïîìåíàíèå çà Òîäîð Àëåêñàíäðîâ, 25–56; Äæîíåâ, À. Ïà-

ìåòíèöèòå íà Òîäîð Àëåêñàíäðîâ, 57–80; Ëþáåíîâà-Áàêàëîâà, Ì. Ïîëèòè-

÷åñêèòå àñïåêòè ïðè îïèòà çà ñúçäàâàíå íà „ìàêåäîíñêà àçáóêà è åçèê“,

81–112; Ãîöåâ, Ä. Èç äîêóìåíòàëíèòå çàïèñêè íà î. ç. ïîëêîâíèê Âúëêî

Àíòîíîâ ßíà÷êîâ çà òåðèòîðèàëíîòî ðàçãðàíè÷åíèå ìåæäó Áúëãàðèÿ è

Èòàëèÿ âúâ Âàðäàðñêà Ìàêåäîíèÿ 1942–1943 ã., 113–128; Ãåîðãèåâ, Ã. Ïðà-

âèëíèê íà Ìàêåäîíñêèÿ êîìèòåò îò 1894 ã., 135–138.

Ìèíàëî / Minalo. Ãë. ðåä. Ëþáîìèð Þðóêîâ. ISSN 1310-3415.

2004, ¹ 3: Îâ÷àðîâ, Ä. Ìàãè÷åñêè ïðàêòèêè ó ïðàáúëãàðèòå, 30–37;

Ñòàíåâ, Ê. Ìèãðàöèÿ íà áúëãàðèòå ïðåç 30-òå ãîäèíè íà XI â. îò Ñåâåðíà

Áúëãàðèÿ êúì çàïàäíèòå áúëãàðñêè çåìè, 38–46; Êàðàáóëêîâ, Ò. Âèêòîð

Þãî è Áúëãàðèÿ, 47–52; ×óëîâà, Ä. Èñòîðèÿ è ìèòîëîãèÿ â òâîð÷åñòâîòî

íà ïëîâäèâñêèòå õóäîæíèöè ìîíóìåíòàëèñòè ïðåç 60-òå–80-òå ãîäèíè íà

ÕÕ âåê, 77–88; Ïåí÷åâ, Âë. Êîëåêòèâíà íàõîäêà ñ åëèíèñòè÷åñêè òåòðà-

äðàõìè îò Çàïàäíîìàëîàçèéñêàòà îáëàñò Òðîàäà, íàìåðåíà â Þãîèçòî÷íà

Áúëãàðèÿ, 89–91.

Ìóçèêàëíè õîðèçîíòè. Ñúþç íà áúëãàðñêèòå ìóçèêàëíè è òàíöîâè äåéöè.

Ãë. ðåä. ä-ð Þë. Êóþìäæèåâ. ISSN 1310-0076.

2004, ¹ 3: Êóøåâà, Ò. „Ôèëèïîïîëèñ“ â Õîëàíäèÿ, ñ. 17.

2004, ¹ 4: Áîãäàíîâà, ß. Ìàðòåíñêè ìóçèêàëíè äíè ‘2004, 5–8; Àðíàó-

äîâà, Á. Àíãåë Ñòàíêîâ è Ñîôèéñêàòà ôèëõàðìîíèÿ, ñ. 12; Ñìèëêîâà, Ñì.

Òâîð÷åñêè ïðòðåò íà Ðàäêà ×îìàêîâà, ñ. 13; Áîæîâà, Í. Êîíöåðò íà Äàíèåëà

Àíäîíîâà, ñ. 14; Ãàòåâ, Á. Äâà êîíöåðòà íà Ñèìôîíèåòà „Ñîôèÿ“, ñ. 16;

ßïîâà, Í. Êîíöåðò íà Àëáåíà Äàíàèëîâà, ñ. 16; Ïîïîâ, Ò. XI òâîð÷åñêà

ñðåùà „Àòàíàñ Ïåòðîâ“, 18–20; Íåäÿëêîâà, Ë. Òðåòè áàëêàíñêè êîíêóðñ

è ôåñòèâàë íà êëàñè÷åñêàòà êèòàðà – Âåëèíãðàä 2004, ñ. 21; ßíåâ, Å. Êîí-

öåðò íà õîð „Ðîäèíà“, ñ. 22; Ðÿäêîâà, Áë. XVII êîíêóðñ „Âúðáàí Âúðáàíîâ“,

ñ. 23;

2004, ¹ 5: 125 ãîäèíè äóõîâè îðêåñòðè â Áúëãàðèÿ, 3–4; Áðàøîâàíîâà,

Ë. Þáèëååí êîíöåðò íà Ãèíêà Ãè÷êîâà è Ñàâêà Øîïîâà-Ìàðêîâà, ñ. 10;

Ðÿäêîâà, Áë. Ìàéñòîðñêè êëàñ íà Ïàí÷î Âëàäèãåðîâ-ìëàäøè â Áóðãàñ,

ñ.16; Òàíåâà-ßíåâà, Ï. Äîðà Âàðèåâà è ïîäñòúïèòå êúì ïðîôåñèîíàëíèÿ

áàëåò â Áóðãàñ, 19–24; Ìàë÷åâà, Ò. Ëàäîâî-õàðìîíè÷íè îñíîâè íà õîðÀòà

íà Äèêî Èëèåâ, 25–26; ßíåâ, Å. Åäèí ÷óäåñåí õîðîâ ïðàçíèê. 90 ãîäèíè

õîð „×åðíîìîðñêè çâóöè“, ñ. 32.

36

2004, ¹ 6: Êðà÷åâà, Ë. Êëàñèêà, äæàç è àðæåíòèíñêî òàíãî. Åâðîïåé-

ñêè ìóçèêàëåí ôåñòèâàë, 5–24 ìàé, 3–4; Áîæîâà, Í. Ôåñòèâàë íà ãðàäñêàòà

ïåñåí âúâ Âàðíà, ñ. 5; Êóþìäæèåâ, Þ. Íàöèîíàëíèÿò êîíêóðñ „Ïàí÷î Âëà-

äèãåðîâ“, 13–14; Àðíàóäîâà, Á. Ñ ïåñíèòå íà Äèìèòúð Õðèñòîâ, ñ. 16.

Ïðîáëåìè íà èçêóñòâîòî / Art Studies Quorterly. ÁÀÍ, Èíñòèòóò çà

èçêóñòâîçíàíèå. Ãë. ðåä. ïðîô. Åëêà Áàêàëîâà. ISSN 0032-9371.

2004, ¹ 2: Ìèëåâ, Í. Åêðàíåí èçêàç è êíèæîâåí èçêàç (áúëãàðñêè,

ðåãèîíàëíè, îáùî÷îâåøêè èçìåðåíèÿ), 3–6; Ôåíåðäæèåâà, Çë. Íåèçáåæ-

íîñòòà íà ôàòóìà. Ïðèñúñòâèå/îòñúñòâèå íà ôèëìè ñ ìóëòèëèíåàðíà

íàðàòèâíà ñòðóêòóðà â áúëãàðñêîòî è ñâåòîâíîòî êèíî, 12–14; Ìàðèí÷åâ-

ñêà, Í. „Ïîåòèêàòà íà ïåñèìèçìà“ êàòî ôîðìà íà ïðîòåñò â àíèìàöèîííîòî

êèíî íà Èçòî÷íà Åâðîïà, 31–34; Íåéêîâà, Ð. Áîæåñòâåíîòî è ÷îâåøêîòî â

áúëãàðñêàòà àíèìàöèÿ, 44–48.

2004, ¹ 3: Ðúöåâà, Ñâ. Ñâ. Áîãîðîäèöà „Ñòðàñòíà“ – ïðîèçõîä è ñå-

ìàíòèêà â êîíòåêñòà íà ñðåäíîâåêîâíàòà îáðàçíà òðàäèöèÿ, 10–14; Ñòåôà-

íîâ, Ïë. Ñöåíàòà „Íîñåíå íà êðúñòà“ îò íàîñà íà öúðêâàòà „Ðîæäåñòâî

Õðèñòîâî“ â Àðáàíàñè, 15–21; Âàíåâ, È. Ðåñòàâðàöèîííè íàìåñè, ïðèëîæå-

íè âúðõó ñòåíîïèñèòå íà öúðêâàòà „Ñâ. Íèêîëà“ ïðè ãðàä Ìåëíèê, 22–27;

Õàäæèïàïà, Ñ. Îò ðåëèãèîçíîòî èçêóñòâî êúì „ðîäíîòî“. Àòîí ïðåç ïîãëå-

äà íà õóäîæíèöèòå Öàíêî Ëàâðåíîâ è Ïîëèêëèòîñ Ðåíãîñ, 28–37; Ìàðèí-

ñêà, Ð. Ãåîðãè Âåë÷åâ (1891–1955) è Ðàéíåð Ìàðèÿ Ðèëêå (1875–1926) –

êîìåíòàð íà åäèí âúîáðàæàåì äèàëîã, 36–42; Ïîïîâ, ×. Ïúòèùàòà íà „íå-

êîíâåíöèîíàëíîòî“ èçêóñòâî: äâà ïðèìåðà, 43–48; Ìèêîâ, Ë. Íàìàçãÿõúò-

÷åøìà â ðàéîíà íà ñ. Áåëîãðàäåö, Âàðíåíñêî, 49–56.

2004, ¹ 4: Êîíñòàíòèíîâà, Ð. Êèðèë Êðúñòåâ – îò „Crescendo“ äî

„Åñòåòè÷åñêà êâàäðèãðàìà“, 3–7; Êàðëóêîâñêà, Ñí. Æîðæ Ïàïàçîâ â êîëåê-

öèÿòà íà Íàöèîíàëíàòà õóäîæåñòâåíà ãàëåðèÿ, 8–15; Ñòàí÷åâà, Ð. Æîðæ

Ïàïàçîâ è Òðèñòàí Öàðà – åäíî ïðèÿòåëñòâî è äâå ïèñìà, áåç äà áðîèì

ñòèõîòâîðåíèåòî, 16–20; Öèíãîâà, Ñò. Ãåîðãè Ïîïîâ-Äæîí âúâ Ôðàíöèÿ,

21–25; Äðàãàíîâà, Ä. 105 ãîäèíè îò ðîæäåíèåòî íà Ãåîðãè Áàêúðäæèåâ,

26–31; Ãåîðãèåâà, Ì. Ìåæäó äåêîðàòèâíîòî è ïëàñòè÷íîòî – ðèñóíêàòà

â òâîð÷åñòâîòî íà Èâàí Ïåíêîâ, 32–50; Êîíñòàíòèíîâà, Ð. Àâòîðñêèÿò è

ñàòèðè÷íèÿò ïëàêàò – ïðèíîñúò íà Èâàí Ãàçäîâ â ðàçâèòèåòî íà áúë-

ãàðñêàòà ïðèëîæíà ãðàôèêà, 51–56; Öèíãîâà, Ñò. Õóäîæåñòâåíà ãàëåðèÿ

„Æîðæ Ïàïàçîâ“, 57–61.

Ñòàðîáúëãàðèñòèêà / Palaeobulgarica. ÁÀÍ, Êèðèëî-Ìåòîäèåâñêè íàó÷åí

öåíòúð. Ãë. ðåä. ñò.í.ñ. Ñâåòëèíà Íèêîëîâà. ISSN 0204-4021.

2004, ¹ 1: Íèêîëîâà, Ñâ. Çà íàé-ñòàðèÿ áúëãàðñêè ïðåïèñ íà „Âàðëààì

è Éîàñàô“, 3–41; Öèáðàíñêà-Êîñòîâà, Ì. Êàòàðñêèÿò òðåáíèê è áîãîìèë-

ñêàòà êíèæíèíà, 42–67; Êîé÷åâà, Ð. Êúì õàðàêòåðèñòèêàòà íà ñòàðîáúë-

ãàðñêèÿ ïðåâîä íà èðìîñèòå â òðèîäíèÿ öèêúë íà Êîíñòàíòèí Ïðåñëàâñêè,

37

68–78; Æäðàêîâ, Ç. Ôðàãìåíòè îò íàäïèñè âúðõó èçïèñàíè çàâåñè íà äâå

áúëãàðñêè öúðêâè îò XIII â., 94–105; Îâ÷àðîâ, Í. è Â. Îáðåøêîâ. Íàäïèñúò

îò Õîëúâíèê è âúïðîñúò çà ëè÷íîñòòà íà ïúðâèÿ òóðñêè óïðàâèòåë íà Íè-

êîïîë, 106–112.

2004, ¹ 2: ×åøìåäæèåâ, Ä. Êí¿æåíè¬ ¬ì¹ äàñòü äüðæàòè ñëîâÝíüñêî

îò Ïðîñòðàííîòî æèòèå íà Ìåòîäèé è áúëãàðî-âèçàíòèéñêèòå îòíîøåíèÿ

îò ïúðâàòà ïîëîâèíà íà IX â., 3–19; Ìàâðîäèíîâà, Ë. Áåëåæêè âúðõó óêðà-

ñàòà íà äâå ãëàãîëè÷åñêè åâàíãåëèÿ, 34–44; Âåë÷åâà, Á. Ïîâòîðåíèå –

áëàãîçâó÷èå, ðèòúì (Íàáëþäåíèÿ âúðõó ñòàðîáúëãàðñêàòà ïðåâîäíà ïðîçà),

45–54; Ðàéêîâà, Ì. Êúì èñòîðèÿòà íà íàèìåíîâàíèÿòà íà ãîäèíàòà è íà

ãîäèøíèòå âðåìåíà, 55–64; Êóçèäîâà, È. Íåèçâåñòíà ñáèðêà îò ñåíòåíöèè

â áúëãàðñêè ðúêîïèñ îò XV â. (Ðúêîïèñ ¹ 1/108 ÎÃÍÁ) 65–79; Ãþçåëåâ, Â.

×åòâúðòèÿò êðúñòîíîñåí ïîõîä, ïðåâçåìàíåòî íà Öàðèãðàä è áúëãàðî-âè-

çàíòèéñêèòå îòíîøåíèÿ 1204–1207 ã., 80–88.

Ñúïîñòàâèòåëíî åçèêîçíàíèå / Ñîïîñòàâèòåëüíîå ÿûêîçíàíèå / Contrastive

linguistics. ÑÓ „Ñâ. Êëèìåíò Îõðèäñêè“.

Çàì.-ãë. ðåä. Ïàâåë Ïåòêîâ. ISSN 0204-8701.

2004, ¹ 1: Ïîïîâ, Á. Òèïîëîãèÿ íà íàçîâàâàíåòî ïðè äðåâíèòå èíäî-

åâðîïåéñêè òåðìèíè íà íÿêîè îïàñíè è õèùíè æèâîòíè, 5–23; Ãåîðãèåâà,

Öâ., Ñ. Áîÿäæèåâà, Ô. Àíãåëèåâà. Ãðúöêèÿò åçèê â Áúëãàðèÿ (1880–2000),

129–156.

2004, ¹ 2: Ñòîÿíîâà, Å. Ìîðôîëîãè÷åí õàðàêòåð íà àëòåðíàöèèòå íà

ìÿñòîòî íà åòèìîëîãè÷íèÿ ì â áúëãàðñêèÿ è õúðâàòñêèÿ åçèê, 5–17;

Alexieva, N. Punning of anglicisms – a manifestation of linguistic ingenuity, 36–

41; Ïîïîâà, Â. Ðàííîòî óñâîÿâàíå íà åçèêà (L1) â ñâåòëèíàòà íà åñòåñòâåíàòà

ìîðôîëîãèÿ, 42–48; Áîÿäæèåâ, Æ. Ïèñàòåëè è åçèêîçíàíèå (II ÷àñò), 64–

69; Ñàëäæèåâ, Õð. Åòèìîëîãèÿ è ôîíåòè÷íà åâîëþöèÿ íà äóìàòà lambir

(ëàìáúð ‘ëèïà’) â ãîâîðà íà òóðñêîåçè÷íîòî íàñåëåíèå îò Ñúðíåíà Ñðåäíà

ãîðà, 70–73.

Bulgarian Historical Review / Revue bulgare d’Histoire. Bulgarian Academy of

Sciences, Institute of History. Ed. Vanja Stojanova. ISSN 0204-8906.

2004, ¹ 1–2: Dantchéva-Vassiléva, A. Sredetz (Serdica) dans l’histoire

politique de l’Empire Byzantin (1018–1195), 13–40; ×åðíÿâñêè, Ã. è Ì. Âåêîâ.

Êðûñòþ Ðàêîâñêè è ãàçåòà „Íàïðåä“: íîâûé âçãëÿä íà ïîëèòè÷åñêóþ ïîçè-

öèþ (1911–1912 ã.), 66–100; Vassileva, S. L’Union des peintres en Bulgarie,

les institutions d’État et les autres organisations sociales durant les ans 1934–

1944, 101–138; Tanchev, I. Anglo-Bulgarian Relations in the Sphere of Educa-

tion (1878–1912), 139–148; Nedev, S. Beschleunigte „Fesigung“ der bulgarischen

Armee 1945–1947, 187–218; Peeva, P. The USA and the Balkan Challenges to

38

the Declaration on Liberated Europe, 219–234; Popova, N. Littérature scientifique

historique bulgare en 2003 (suite), 251–264.

Études balkaniques. Institut d’études balkaniques. Ed.-in-Chief Agop Garabedian.ISSN 0324-1654.

2003, ¹ 4: Russev, I. Les manuels de commerce À l’époque du Réveil Na-

tional bulgare (1830–1870), 18–63; Kochev, N. Tz. On Some Issues of Byzan-

tine Diplomacy during the Ottoman Penetration of the Balkan Peninsula, 64–

83; Zhekov, Zh. On the Titles of Balkan Aristocracy in the 7th–9th Century, 84–

98; Kirova, L. Les elites intellectuelles et les personifications de la modernité (Le

cas de Péyo Yavorov et d’Antin Matoš), 99–120; Tãpkova-Zaimova, V. Le

modÈle byzantin et la structure politico-étatique de la Bulgarie médiévale, 121–

129.

2004, ¹ 1: Études balkaniques, 1964–2003 (Áèáëèîãðàôèÿ íà ñòàòèèòå

â ñïèñàíèåòî); Tãpkova-Zaïmova, V. Un programme d’hier et d’aujourd’hui,

3–4; Articles, 5–81; Comptes rendus, 82–142; Vie scientifique, 143–161; Perso-

nalia, 162–163; In memoriam, 164–166; Index des noms, 167–176

2004, ¹ 2: Tašev, S. Caractéristiques démographiques spécifiques des

différents groupes ethniques en République de Macédoine, 3–18; Petrov, B. On

the Legitimacy of Guerilla Warfare in Occupied Balkan States during Worls War

II, 19–35; Kostov, A. Les étudiants roumains, serbes et bulgares à l’École des

Ponts et Chaussées (Paris) pendant la seconde moitié du XIXe et au début du XXe

siécle: origine sociale, formation, realizations professionnelles, 72–87;

Rãþdavièka, E. Situation ethnodémographique et processus religieux à Nikopol

au début du XVIe siécle, 88–108; Ivanova, S. Varna during the late Middle Ages

– regional versus national history, 109–143.

39

ÄÈÑÅÐÒÀÖÈÈ

2004

ÅÇÈÊ È ËÈÒÅÐÀÒÓÐÀ

Ìîíè Åøóà Àëìàëåõ. Âíóøåíèÿòà çà öâÿò è åçèêîâà êàðòèíà íà ñâåòà â

Ïåòîêíèæèåòî (íà áàçàòà íà áúëãàðñêè åçèê è èâðèò). Ñ., 2004. ÄÍ

Àëåêñàíäðà Áîæèäàðîâà Áàãàøåâà. Åçèêîâî êîäèðàíå íà „ñúáèòèå“ â

ïåðñïåêòèâàòà íà êîãíèòèâíàòà ñåìàíòèêà. Ñ., 2004.

Åëåíà (Îëåíà) Çëàòåâà. Êîìóíèêàòèâíè îñîáåíîñòè íà áúëãàðîåçè÷íèòå

ìåäèéíè ïîñëàíèÿ êúì áúëãàðèòå â Îäåñêà îáëàñò (Óêðàéíà). Ñ., 2004.

Áðàíêî Ñèìåîíîâ Éîòåâ. Ëèòåðàòóðà íà áúëãàðèòå â áèâøà Þãîñëàâèÿ. Ñ.,

2004.

Çåëìà Äàâèä Êàòàëàí-Áàëèíîâà. Ïîëèòèêà íà èðîíèÿòà â çðåëèòå ðîìàíè íà

Óèëÿì Òàêúðè: „Ïàíàèð íà ñóåòàòà“, „Õåíðè Åçìúíä“ è „Ñåìåéñòâî Íþêúì“.

Ñ., 2004.

Ïàâëèíà Ãðèãîðîâà Êúí÷åâà. Ñîöèîëèíãâèñòè÷åñêî èçñëåäâàíå íà çàïàä-

íîáúëãàðñêè ïðåñåëíèöè â Ñîôèÿ. Ñ., 2004.

Õðèñòèíà Ãåîðãèåâà Ìàðêó. Ïðîáëåìúò çà âèäà â íîâîãðúöêèÿ åçèê â

ñúïîñòàâêà ñúñ ñëàâÿíñêèÿ ãëàãîëåí âèä (âúðõó ìàòåðèàë îò áúëãàðñêè, ðóñêè

è ïîëñêè). Ñ., 2004.

Þëèÿíà Ïåòêîâà Íèêèôîðîâà. Òîïîíèìèÿòà íà Íîâîçàãîðñêî. Ñ., 2004.

Íèêîëèíà Âàñèëåâà Ïúòåâà. Ïðîáëåìúò çà áúëãàðñêàòà èäåíòè÷íîñò âúâ

âúçðîæäåíñêàòà äðàìàòóðãèÿ. Ñ., 2004.

Öâåòàí Êèðèëîâ Ðàêüîâñêè. Îáðàçè íà áúëãàðñêàòà ïàìåò (Èñòîðèÿòà,

Ïîáîðíèöèòå, Çàïèñêèòå). Ñ., 2004. ÄÍ

Ñâåòëàíà Ðóìåíîâà Ðóñèíîâà. Òîïîñúò „òúìíèöà“ â ìåìîàðèòå çà Áúëãàð-

ñêîòî âúçðàæäàíå. Ñ., 2004.

Åìèëèÿ Êèðèëîâà Ñëàâîâà. Ó÷òèâîñòòà â àíãëèéñêèÿ è áúëãàðñêèÿ åçèê:

òåîðåòè÷íè àñïåêòè, êóëòóðíè ðàçëè÷èÿ, ìåæäóêóëòóðíî îáùóâàíå. Ñ., 2004.

40

Ìèðåíà Õðèñòîâà Ñëàâîâà. Ôîíåòèêà íà ãðúöêèòå íàäïèñè îò Áúëãàðèÿ. Ñ.,

2004. ÄÍ

Ðóìåí Èëèåâ Ñðåáðàíîâ. Ìîðôîëîãèÿ è ìîðôîíîëîãèÿ íà ÷å÷êèÿ ãîâîð. Ñ.,

2004.

Êàëèíà Âëàäèìèðîâà Ôèëèïîâà. Äðàìàòèçèðàíî ïîâåñòâîâàíèå: ðàçâèòèå

íà ïîâåñòâîâàòåëíàòà òåõíèêà íà Äæîéñ îò Ñòèâúí Õåðîÿò äî Óëèñ. Ñ., 2004.

Ôèëèïèíà Ãåîðãèåâà Ôèëèïîâà. Ïðåâîäèìîñò è ïàðîäèéíîñò: ìîäåëè íà

ïðåâîä è ðåöåïöèÿ íà òâîð÷åñòâîòî íà Äæîíàòàí Ñóèôò â Áúëãàðèÿ. Ñ., 2004.

Íàòàëèÿ Âàñèëåâà Õðèñòîâà. Íàöèîíàëíèÿò îáðàç íà ñâåòà è íåãîâîòî

ïðåñúçäàâàíå â òåêñòà íà õóäîæåñòâåíèÿ ïðåâîä. Ñ., 2004.

Äèÿíà Äèìèòðîâà ßíêîâà. Èçðàçÿâàíå íà õèïîòåçèñà â àíãëèéñêèÿ çàêîíî-

äàòåëåí òåêñò â ñúïîñòàâêà ñ áúëãàðñêè. Ñ., 2004.

ÅÒÍÎÃÐÀÔÈß È ÔÎËÊËÎÐ

Ñâåòëèíà Êðàñèìèðîâà Äåíîâà. Ñåìåéíè ïðàçíèöè ïðè ñìåñåí áðàê. Ñ., 2004.

41

ÍÀÓ×ÍÈ ÔÎÐÓÌÈ

„Òðàäèöèîííîòî“ â èäåíòè÷íîñòòà íà ìîäåðíèòå þãîèçòî÷íîåâðîïåéñêè

êóëòóðè: ëèòåðàòóðàòà, èçêóñòâàòà è èíòåëåêòóàëíèÿò æèâîò ïðåç ÕÕ âåê

×åòâúðòè ìåæäóíàðîäåí íàó÷åí êîëîêâèóì ïî ñðàâíèòåëíî ëèòåðàòóðîçíàíèå

è êóëòóðíà èñòîðèÿ

Èíñòèòóò ïî áàëêàíèñòèêà ïðè ÁÀÍ è Óíèâåðñèòåòúò â Àðòîà, Ôðàíöèÿ

1–2 îêòîìâðè 2004 – Ñîôèÿ

40 äîêëàäà

Ó÷àñòíèöèòå îò íàä 10 ñòðàíè áÿõà îðãàíèçèðàíè â ñëåäíèòå ðàáîòíè ñåñèè:

„Òðàíñôîðìàöèèòå íà „òðàäèöèîííîòî“ è ìîäåðíîòî: Âçàèìîäåéñòâèå ìåæäó

èäåèòå è îáðàçèòå â ëèòåðàòóðàòà è èçêóñòâàòà“, „Ôîëêëîð è ëèòåðàòóðà:

Òàíöúò â ïðîöåñà íà äåêîíñòðóêöèÿ è ðåêîíñòðóêöèÿ íà ìèíàëîòî“, „Êîíòåêñ-

òúò íà ðåöåïöèÿòà è ïðåâîäà â äèàëåêòèêàòà íà: „òðàäèöèîííî“ ñðåùó ìîäåð-

íî“, êàêòî è êðúãëà ìàñà íà òåìà „Èíòåëåêòóàëíèÿò æèâîò, ëèòåðàòóðàòà è

ïîëèòèêàòà“.

Öâåòàí Òîäîðîâ – òåîðåòèê è õóìàíèñò

Þáèëåéíà íàó÷íà êîíôåðåíöèÿ

Ñîôèéñêè óíèâåðñèòåò „Ñâ. Êëèìåíò Îõðèäñêè“, Èíñòèòóò çà ëèòåðàòóðà

ïðè ÁÀÍ è Íîâ áúëãàðñêè óíèâåðñèòåò

10 – 11 äåêåìâðè 2004 – Ñîôèÿ

30 äîêëàäà

Òúðíîâñêà êíèæîâíà øêîëà „Ñâ. Åâòèìèé, ïàòðèàðõ òúðíîâñêè, è íåãîâàòà

äóõîâíà ìèñèÿ â åâðîïåéñêàòà êóëòóðà“

Îñìè ìåæäóíàðîäåí ñèìïîçèóì

Âåëèêîòúðíîâñêè óíèâåðñèòåò „Ñâ. ñâ. Êèðèë è Ìåòîäèé“, Íàó÷íîèçñëåäî-

âàòåëñêè öåíòúð „Òúðíîâñêà êíèæîâíà øêîëà è Èíñòèòóò çà áàëêàíèñòèêà

ïðè ÁÀÍ

14–16 îêòîìâðè 2004 ã. – Âåëèêî Òúðíîâî

101 äîêëàäà îò 9 ñòðàíè

42

ÅÇÈÊ È ËÈÒÅÐÀÒÓÐÀ

X êîëåãèóì ïî âúçðîæäåíñêà ëèòåðàòóðà „Ëèòåðàòóðàòà ïðåç íîðìàòà“

Ñåêöèÿ „Ëèòåðàòóðà íà Áúëãàðñêîòî âúçðàæäàíå“ ïðè Èíñòèòóòà çà ëèòå-

ðàòóðà ïðè ÁÀÍ

25– 26 íîåìâðè 2004

23 äîêëàäà

Êðèòèöè íà áúëãàðñêèÿ ìîäåðíèçúì

Íàöèîíàëíà êîíôåðåíöèÿ ïî ñëó÷àé 120 ãîäèíè îò ðîæäåíèåòî íà Äèìî

Êüîð÷åâ è 100 ãîäèíè îò ðîæäåíèåòî íà Êèðèë Êðúñòåâ

Èíñòèòóò çà ëèòåðàòóðà ïðè ÁÀÍ

25 íîåìâðè 2004 ã. – Ñîôèÿ

Ìàëêàòà Ñâåòà ãîðà

Ìåæäóíàðîäíà íàó÷íà êîíôåðåíöèÿ

Êàòåäðà „Êèðèëîìåòîäèåâèñòèêà“ êúì Ñîôèéñêèÿ óíèâåðñèòåò „Ñâ. Êëèìåíò

Îõðèäñêè“

2–5 ñåïòåìâðè 2004 ã. – ñ. Æåðàâíà

37 äîêëàäà

Ìåæäóíàðîäíà ñëàâèñòè÷íà êîíôåðåíöèÿ

Ïî ñëó÷àé äåñåòãîäèøíèÿ þáèëåé íà ñïåöèàëíîñò „Ñëàâÿíñêà ôèëîëîãèÿ“ â

Þãîçàïàäíèÿ óíèâåðñèòåò „Íåîôèò Ðèëñêè“ – Áëàãîåâãðàä

Êàòåäðà ïî áúëãàðñêè åçèê è Êàòåäðà ïî ëèòåðàòóðà êúì Ôèëîëîãè÷åñêèÿ

ôàêóëòåò Þãîçàïàäíèÿ óíèâåðñèòåò „Íåîôèò Ðèëñêè“ – Áëàãîåâãðàä

3–4 äåêåìâðè 2004 ã. – Áëàãîåâãðàä

Äîêëàäèòå ñà ðàçäåëåíè â 6 ñåêöèè: ñëàâÿíñêî åçèêîçíàíèå, áúëãàðñêè åçèê,

ïðåâîä, ñëàâÿíñêè ëèòåðàòóðè, áúëãàðñêà ëèòåðàòóðà è åòíîëîãèÿ.

Ïîä çíàêà íà åâðîïåéñêèòå êóëòóðíè äèàëîçè

Íàó÷íà êîíôåðåíöèÿ â ïàìåò íà áúëãàðñêèÿ ëèòåðàòóðîâåä ïðîô. ä.ô.í. Áîÿí

Íè÷åâ

Èíñòèòóò çà ëèòåðàòóðà ïðè ÁÀÍ

1–2 äåêåìâðè 2004 ã. – Ñîôèÿ

43

Ïðàâî è åçèê

Âòîðà ìåæäóíàðîäíà êîíôåðåíöèÿ

Ñîôèéñêè óíèâåðñèòåò „Ñâ. Êëèìåíò Îõðèäñêè“

24–25 ñåïòåìâðè 2004 ã. – Ñâåòè Âëàñ, Áóðãàñêà îáë.

13 äîêëàäà îò 5 ñòðàíè

Áÿõà îáñúäåíè ïðîáëåìèòå: êàêúâ å åçèêúò íà ïðàâîòî, äîêîëêî å ïîíÿòåí çà

ãðàæäàíèíà, êàê áúëãàðñêèòå çàêîíè è ñúäåáíè ðàçïîðåäáè ùå ñå àäàïòèðàò

êúì åâðîïåéñêîòî çàêîíîäàòåëñòâî ñúñ ñðåäñòâàòà íà åçèêà.

Ñëîâî è âÿðà

Ìåæäóíàðîäíà íàó÷íà êîíôåðåíöèÿ

â ïàìåò íà ïðîô. Áîíþ Ñò. Àíãåëîâ ïî ñëó÷àé

90-ãîäèøíèíàòà îò ðîæäåíèåòî ìó

Ôèëîëîãè÷åñêè ôàêóëòåò ïðè Âåëèêîòúðíîâñêèÿ óíèâåðñèòåò „Ñâ. ñâ. Êèðèë

è Ìåòîäèé“, Íàó÷íîèçñëåäîâàòåëñêè öåíòúð „Òúðíîâñêà êíèæîâíà øêîëà“

è Ñúþç íà ó÷åíèòå â Áúëãàðèÿ – êëîí Ñòàðà Çàãîðà

18–19 îêòîìâðè 2004 ã. – Ñòàðà Çàãîðà

75 äîêëàäà

XIII èíòåðäèñöèïëèíàðåí êîëåãèóì ïî ñòàðîáúëãàðñêà ëèòåðàòóðà è êóëòóðà

ïîñâåòåí íà 90 ãîäèíè îò ðîæäåíèåòî íà ïðîô. Á. Àíãåëîâ

Ñåêöèÿ çà ñòàðà áúëãàðñêà ëèòåðàòóðà ïðè Èíñòèòóò çà ëèòåðàòóðà ïðè ÁÀÍ

11–12 íîåìâðè 2004 ã. – Ñîôèÿ

32 äîêëàäà

Èâ. Ä. Øèøìàíîâ – Ôîðóìúò

Íàöèîíàëíà êîíôåðåíöèÿ ïî ñëó÷àé 130 ãîäèíè îò ðîæäåíèåòî íà

Èâ. Ä. Øèøìàíîâ

Ñåêöèÿ „Ëèòåðàòóðà íà Áúëãàðñêîòî âúçðàæäàíå“ ïðè Èíñòèòóòà çà ëèòå-

ðàòóðà ïðè ÁÀÍ

35 äîêëàäà

44

ÈÑÒÎÐÈß È ÀÐÕÅÎËÎÃÈß

Îò ðàçäîð êúì íàäåæäà. Áàëàêàíèòå: èñòîðèÿ, ïîêîëåíèÿ, èäåíòè÷íîñòè

Ìåæäóíàðîäíà íàó÷íà êîíôåðåíöèÿ â ïàìåò íà ïðîô. ä.èñò.í. Ìèë÷î Ëàëêîâ

Êàòåäðà „Îáùà èñòîðèÿ“ è êàòåäðà „Áúëãàðñêà èñòîðèÿ è àðõåîëîãèÿ“ ïðè

Ïðàâíî-èñòîðè÷åñêèÿ ôàêóëòåò íà Þãîçàïàäíèÿ óíèâåïðñèòåò „Íåîôèò

Ðèëñêè“ – Áëàãîåâãðàä

2–3 äåêåìâðè 2004 ã. – Áëàãîåâãðàä

Òúðãîâèùå è Òúðãîâèùêèÿò êðàé â áúëãàðñêàòà èñòîðèÿ

Íàöèîíàëíà íàó÷íà êîíôåðåíöèÿ

Èñòîðè÷åñêè ìóçåé – Òúðãîâèùå

18 íîåìâðè 2004 ã. – Òúðãîâèùå

40 äîêëàäà

Øóìåíöè – ñòðîèòåëè íà ñúâðåìåííà Áúëãàðèÿ

Íàöèîíàëíà íàó÷íà êîíôåðåíöèÿ

Èíñòèòóò ïî èñòîðèÿ ïðè ÁÀÍ è Ïåäàãîãè÷åñêèÿ ôàêóëòåò íà Øóìåíñêèÿ

óíèâåðñèòåò „Åïèñêîï Êîíñòàíòèí Ïðåñëàâñêè“

22–23 îêòîìâðè 2004 ã. – Øóìåí

20 äîêëàäà

Ïîñâåòåíà íà ìèòðîïîëèò Êëèìåíò Òúðíîâñêè, ãåíåðàë Ðà÷î Ïåòðîâ, Èâàí

Áàãðÿíîâ è Âàñèë Êîëàðîâ.

45

ÕÎÐÈÇÎÍÒÈ

Óíèâåðñèòåòñêàòà áúëãàðèñòèêà â Ñàíêò Ïåòåðáóðã –

òðàäèöèè è ñúâðåìåííîñò

Ãðàäúò íà âåëèêèÿ Ïåòúð I è äíåñ ïðîäúëæàâà äà ïîääúðæà ñëàâàòà íà

åäèí îò íàé-ïðåñòèæíèòå öåíòðîâå íà ñëàâèñòèêàòà â ñâåòà. À Äúðæàâíèÿò

óíèâåðñèòåò â Ñàíêò Ïåòåðáóðã ïîâå÷å îò åäíî ñòîëåòèe å ìÿñòî íà íàé-àê-

òèâíî îáó÷åíèå è ðàçâèòèå çà èçó÷àâàùèòå ñëàâÿíñêèòå åçèöè è ëèòåðàòóðè.

2004 ãîäèíà èçìèíàâà ïîä çíàêà íà íåãîâèÿ 280-ãîäèøåí þáèëåé (îñíîâàí å

ñ óêàç íà èìïåðàòîð Ïåòúð I ïðåç 1724). Ñàéòúò íà óíèâåðñèòåòà (http://

www.spbu.ru/) ðåñïåêòèðà ñ îáðàçîâàòåëíîòî è íàó÷íî äåëî íà íåãîâèòå ïðå-

ïîäàâàòåëè, ó÷åíè è ñòóäåíòè. Ïðåç ñëåäâàùàòà 2005 ã. Êàòåäðàòà ïî ñëà-

âèñòèêà ùå ÷åñòâà ñâîÿòà 170-ãîäèøíà èñòîðèÿ. Äúëãà è ïðåñòèæíà å èñòî-

ðèÿòà íà Êàòåäðàòà ïî èñòîðèÿ è êóëòóðà íà ñëàâÿíñêèòå íàðîäè òóê. Îñíî-

âàíà ïðåç 1835 ã. ñ óêàç íà Ìèíèñòåðñòâîòî íà íàðîäíàòà ïðîñâåòà è ðàçâè-

òèå, òÿ ñêîðî ñå ïðåâðúùà â öåíòúð íà ñëàâèñòèêàòà, à ðàáîòàòà è óñïåõèòå £

ñå ñâúðçâàò ñ èìåíàòà íà ïðî÷óòè ó÷åíè ñëàâèñòè êàòî È. È. Ñðåçíåâñêè

1812–1880), Â. È. Ëàìàíñêè (1833–1914), Ï. À. Ñèðêó (1855–1905), Â. ßãè÷

(1838–1923), Á. Ì. Ëÿïóíîâ (1862–1942), À. È. Ñîáîëåâñêè (1856–1929) è

À. À. Øàõìàòîâ (1864–1920), ß. Áîäóåí äå Êóðòåíå (1845–1929), Ï. À. Ëàâ-

ðîâ (1856–1929), Ê. À. Ïóøêàðåâè÷ (1890–1942), Â. Ã. ×åðíîáàåâ (1891–1947),

Ì. Ã. Äîëîáêî (1884–1935), Í. Ñ. Äåðæàâèí (1897–1935) è äð.

Â ðàìêèòå íà òàçè ìíîãîãîäèøíà òðàäèöèÿ íà óíèâåðñèòåòñêàòà ñëà-

âèñòèêà â Ïåòåðáóðã ñåðèîçíî ìÿñòî çàåìà è ðàçâèòèåòî íà áúëãàðèñòèêàòà.

Äíåøíèòå óñïåõè íà àêàäåìè÷íàòà áúëãàðèñòèêà ñà ïëîä íà óñèëèÿòà íà

ðåäèöà ðóñêè ó÷åíè – ñëàâèñòè è áúëãàðèñòè, ñúñðåäîòî÷èëè íàó÷íèòå ñè

èíòåðåñè è èçñëåäâàíèÿ âúðõó áúëãàðñêèÿ åçèê è ëèòåðàòóðà, êóëòóðà è

èñòîðèÿ. Êàêòî å èçâåñòíî, îñíîâèòå íà ïðåïîäàâàíåòî íà èñòîðèÿ íà

áúëãàðñêàòà ëèòåðàòóðà ñà ïîñòàâåíè îò àêàä. Í. Ñ. Äåðæàâèí. Êàòî ðúêî-

âîäèòåë íà ñëàâèñòè÷íàòà êàòåäðà òîé ÷åòå ëåêöèîííè êóðñîâå ïî óâîä â

ñëàâÿíñêàòà ôèëîëîãèÿ, èñòîðèÿ íà áúëãàðñêàòà ëèòåðàòóðà è âîäè ñåìèíàðíè

çàíÿòèÿ ïî áúëãàðñêè åçèê. Çà ñâîÿ ïðèíîñ â ðàçâèòèåòî íà áúëãàðèñòè÷íàòà

ïðîáëåìàòèêà àêàä. Äåðæàâèí å èçáðàí çà äîïèñåí ÷óæäåñòðàíåí ÷ëåí íà

ÁÀÍ (1930) ïî èíèöèàòèâà íà ïðîô. Ë. Ìèëåòè÷. Ïî-êúñíî òîé å óäîñòîåí

ñúñ çâàíèåòî ïî÷åòåí ÷ëåí íà ÁÀÍ (1945). Â íåãîâà ïàìåò îò 1996 ã. â Êàòåä-

46

ðàòà ïî ñëàâÿíñêè ôèëîëîãèè ïðåç ìàðò âñÿêà ãîäèíà ñå ïðîâåæäà ìåæäó-

íàðîäíà íàó÷íà êîíôåðåíöèÿ Äåðæàâèíñêè ÷åòåíèÿ. Ñåãà ÷åòåíèÿòà ñå îãëà-

âÿâàò îò äåêàíà íà Èñòîðè÷åñêèÿ ôàêóëòåò íà Ñàíêò Ïåòåðáóðãñêèÿ äúðæàâåí

óíèâåðñèòåò ïðîô. Äâîðíè÷åíêî.

Òðèäåñåò ãîäèíè ñëàâèñòè÷íàòà êàòåäðà ñå ðàçâèâà îñîáåíî óñïåøíî ïîä

ðúêîâîäñòâîòî íà èçâåñòíèÿ ñúðáîõúðâàòèñò, ñïåöèàëèñò â îáëàñòòà íà ñðàâ-

íèòåëíîòî ñëàâÿíñêî åçèêîçíàíèå ïðîô. À. Ï. Äìèòðèåâ (1928–1998). Â åêèï

ñúñ ñâîÿ ïðèÿòåë è êîëåãà Ã. È. Ñàôðîíîâ (1924–1997) ïðåç 80-òå ãîäèíè òå

ðàçðàáîòâàò øèðîêà ïðîãðàìà çà íàâëèçàíå íà ñëàâèñòè÷íîòî îáðàçîâàíèå

âúâ âóçîâåòå â Ðóñèÿ. Ïðåç 90-òå ãîäèíè Äìèòðèåâ è Ñàôðîíîâ àêòèâíî ñú-

äåéñòâàò çà âúâåæäàíå íà èçó÷àâàíåòî íà ñëàâÿíñêè åçèöè è êóëòóðè â ðåäèöà

ñðåäíè ó÷èëèùà â Ïåòåðáóðã. Òå íàñî÷âàò ïðåïîäàâàòåëè, àñïèðàíòè, ñòó-

äåíòè è ñúòðóäíèöè íà ñëàâÿíñêàòà êàòåäðà êúì ïðåïîäàâàòåëñêà ðàáîòà â

ñëàâÿíñêèòå ó÷èëèùà â ãðàäà. Â ÷åñò íà øèðîêàòà íàó÷íà è îáðàçîâàòåëíà

äåéíîñò íà äâàìàòà ó÷åíè îò 1999 â Êàòåäðàòà ïî ñëàâÿíñêè ôèëîëîãèè ïðåç

ñåïòåìâðè ñå ïðîâåæäà òðàäèöèîííà ìåæäóíàðîäíà íàó÷íà êîíôåðåíöèÿ Ñëà-

âèñòè÷íè ÷åòåíèÿ â ïàìåò íà ïðîôåñîðèòå À. Ï. Äìèòðèåâ è Ã. È. Ñàô-

ðîíîâ.

Åòàï â ðàçâèòèåòî íà àêàäåìè÷íàòà áúëãàðèñòèêà ïðåäñòàâëÿâà äåéíîñò-

òà íà ñâåòîâíîèçâåñòíèÿ ïðîô. Þ. Ñ. Ìàñëîâ (1914–1990) â îáëàñòòà íà

ëèíãâèñòèêàòà è íà ãîëåìèÿ áúëãàðèñò ïðîô. Â. Ä. Àíäðååâ (1929–2000) â

îáëàñòòà íà ëèòåðàòóðîçíàíèåòî. Êàòî çàâåæäàù Êàòåäðàòà ïî îáùî åçèêî-

çíàíèå ïðîô. Ìàñëîâ ñúçäàâà ñåðèîçíà øêîëà âúâ ôóíêöèîíàëíîòî èçó÷àâàíå

íà ãðàìàòèêàòà íà ñëàâÿíñêèòå åçèöè. Îñîáåíî öåííè ñà ðàçðàáîòêèòå ìó ïî

ïðîáëåìèòå íà áúëãàðñêèÿ åçèê, ïîïóëÿðíàòà è â Áúëãàðèÿ Ãðàìàòèêà íà

áúëãàðñêèÿ åçèê (Ìîñêâà, 1981) è ïîäãîòîâêàòà íà äèïëîìàíòè è äîêòîðàíòè

ïî áúëãàðñêè åçèê. ×àñò îò ñëåäâàùîòî ïîêîëåíèå ñëàâèñòè è áúëãàðèñòè ñà

íåãîâè âúçïèòàíèöè (äîö. Ç. Øàíîâà, äîö. Ì. Ïåòêîâà è äð.).

Îñíîâîïîëîæíèê íà òðàäèöèèòå â ïðåïîäàâàíåòî è èçó÷àâàíåòî íà áúë-

ãàðñêà ëèòåðàòóðà â ïîñëåäíèòå 40 ãîäèíè áåçñïîðíî å ïðîô. Â. Ä. Àíäðååâ.

Òîé å àâòîð íà ðåäèöà ìîíîãðàôèè, ó÷åáíèöè è õðèñòîìàòèè ïî èñòîðèÿ íà

áúëãàðñêàòà ëèòåðàòóðà. Çà ñúæàëåíèå ïðîô. Àíäðååâ íå ñúçäàâà ñâîÿ øêîëà

è íå îñòàâÿ ñëåä ñåáå ñè èçÿâåíè ïðèåìíèöè. Ñàìî åäèí îò íåãîâèòå íàé-

ìëàäè äîêòîðàíòè – Ä. Áîðøîâ – îñòàâà â êàòåäðàòà êàòî õîíîðóâàí ïðåïî-

äàâàòåë ïî èñòîðèÿ íà Áúëãàðèÿ è ñòðàíîçíàíèå.

Îò 1998 ãîäèíà Êàòåäðàòà ñå îãëàâÿâà îò äîö. Ì. Êîòîâà, èçÿâåí ó÷åí,

ñïåöèàëèñò ïî ÷åøêè, ñëîâàøêè è áúëãàðñêè åçèê. Äîö. Êîòîâà ÷åòå ëåêöèî-

ííè êóðñîâå ïî ñëàâÿíñêà ôðàçåîëîãèÿ è ñëàâÿíñêà ïàðåìèîëîãèÿ, âîäè ñïåö-

êóðñîâå è ñåìèíàðè çà äèïëîìàíòè. Ïðåç îêòîìâðè 2004 ã. òÿ çàùèòè áëåñ-

òÿùî ãîëÿì äîêòîðàò âúðõó ñëàâÿíñêàòà ïàðåìèîëîãèÿ. Ãîëÿìà å çàñëóãàòà

íà äîö. Êîòîâà çà îðãàíèçèðàíåòî è ïðîâåæäàíåòî îò 1999 ã. íàñàì íà

òðàäèöèîííàòà íàó÷íà êîíôåðåíöèÿ â ïàìåò íà èçâåñòíèòå ñëàâèñòè

47

ïðîô. À. Ï. Äìèòðèåâ è ïðîô. Ã. È. Ñàôðîíîâ. Òàçè ãîäèíà çà øåñòè ïúò

ó÷åíè ñëàâèñòè îò öÿë ñâÿò ñå ñúáðàõà, çà äà ðàçèñêâàò ðàçëè÷íè àñïåêòè è

îáñúæäàò ïðîáëåìè â îáëàñòòà íà ñëàâÿíñêèòå åçèöè, êóëòóðè è ëèòåðàòóðè.

Êàêâî å ñúñòîÿíèåòî íà áúëãàðèñòèêàòà â Êàòåäðàòà ïî ñëàâÿíñêè ôèëî-

ëîãèè äíåñ? Êàêâè ñà ïåðñïåêòèâèòå, òðóäíîñòèòå è ïðîáëåìèòå ïðåä øåñò-

÷ëåííèÿ åêèï îò ïðåïîäàâàòåëè áúëãàðèñòè? Îñíîâíàòà ãðóïà îò òÿõ ñà äîêà-

çàíè ñïåöèàëèñòè â îáëàñòòà íà áúëãàðñêèÿ åçèê. Äîöåíòèòå Ã. Êðèëîâà,

Ç. Øàíîâà, Å. Èâàíîâà, Ì. Ïåòêîâà è ñòàðøè ïðåïîäàâàòåëêàòà Î. Âàäèìîâà

ñà ëèíãâèñòè ñ óòâúðäåíî è àâòîðèòåòíî ïðèñúñòâèå â êàòåäðàòà è ïðåïîäàâàò

ðàçëè÷íè àñïåêòè íà áúëãàðñêàòà ãðàìàòèêà. Ñòàðøè ïðåïîäàâàòåë Î. Ìèíèí

â ìîìåíòà å åäèíñòâåíèÿò ëèòåðàòóðîâåä, ïðåïîäàâàòåë ïî ñòàðà, âúçðîæ-

äåíñêà è íîâà ëèòåðàòóðà. Ïî òðàäèöèÿ òóê áúëãàðñêèÿò ëåêòîð, èçïðàòåí

ñëåä êîíêóðñ â ÌÎÍ, å ëèòåðàòóðîâåä è ïîåìà ëåêöèîííèòå êóðñîâå ïî áúëãàð-

ñêà ëèòåðàòóðà îò 30-òå ãîäèíè äî äíåñ, êàêòî è ðàçëè÷íèòå ñïåöêóðñîâå è

ñåìèíàðè ïî ëèòåðàòóðîâåäñêèòå äèñöèïëèíè. Â êàòåäðàòà ñå ïîìíÿò èìåíàòà

íà äîö. Àòàíàñ Áó÷êîâ (ëåêòîð â ïåðèîäà 1988–1991), ïðîô. Õðèñòî Òðåí-

äàôèëîâ (1991–1995), äîö. Âëàäèìèð ßíåâ (1995–1999), ïðîô. Ãåîðãè Ïåòêîâ

(1999–2003) è äð., óâàæàâàíè ïðåäñòàâèòåëè íà áúëãàðñêàòà àêàäåìè÷íà

îáùíîñò, ïîäãîòâèëè íÿêîëêî ïîêîëåíèÿ ñòóäåíòè â Ñàíêò Ïåòåðáóðã.

Äîàéåí ñðåä ïðåïîäàâàòåëèòå áúëãàðèñòè å äîö. Ã. Êðèëîâà. Òàçè ãîäèíà

òÿ áåëåæè 50-ãîäèøíàòà ñè ðàáîòà â êàòåäðàòà, ñâúðçàíà ñ îáó÷åíèåòî è

âúçïèòàíèåòî íà ñòîòèöè ñòóäåíòè áúëãàðèñòè. Äîö. Êðèëîâà ðàáîòè â

îáëàñòòà íà ëåêñèêîëîãèÿòà è ñòèëèñòè÷åñêèÿ ñèíòàêñèñ, èçó÷àâà ëåêñèêî-

ãðàôèÿòà íà áúëãàðñêè ïèñàòåëè, ÷åòå ëåêöèè è âîäè ñåìèíàðíè çàíÿòèÿ ïî

áúëãàðñêè åçèê. Ãàëèíà Âàëåíòèíîâíà ïðèòåæàâà ñîëèäåí îïèò â ðàáîòàòà

ïî ñúçäàâàíå íà äâóåçè÷íè òúëêîâíè ðå÷íèöè. Âå÷å äúëãè ãîäèíè ïîä íåéíî

ðúêîâîäñòâî ðàáîòè åêèï îò ïðåïîäàâàòåëè áúëãàðèñòè âúðõó äâóåçè÷åí òúë-

êîâåí ðå÷íèê íà Âàïöàðîâàòà ïîåçèÿ. Ñúçäàäåíèÿò îò íåÿ êîëåêòèâ òàëàíòëèâî

ðàçðàáîòâà è ïðàêòè÷åñêè äîðàçâèâà ëåêñèêîãðàôñêèòå èäåè íà Ë. Â. Ùåðáà

è Á. À. Ëàðèí. Òàçè ãîäèíà èçëåçå è âòîðèÿò òîì íà òîâà óíèêàëíî ïî ðîäà ñè

èçäàíèå. Îñâåí ïðåïîäàâàòåëñêà è íàó÷íî-ìåòîäè÷åñêà ðàáîòà, äîö. Êðèëîâà

ðàçâèâà è øèðîêà êóëòóðíî-ïðîñâåòíà ðàáîòà êàòî âäúõíîâèòåë è îðãàíèçàòîð

íà ãîëÿìà ÷àñò îò íàöèîíàëíî-îáðåäíèòå ïðàçíèöè è ÷åñòâàíèÿ â êàòåäðàòà.

Òÿ âúïëúùàâà îíçè êëàñè÷åñêè òèï óíèâåðñèòåòñêè ïðåïîäàâàòåë, êîéòî âëàãà

„äóøà è ñúðöå“ â ïðåäìåòà íà ïðåïîäàâàíåòî è ñ áåçðåçåðâíàòà ñè ëþáîâ

êúì åçèêà è êóëòóðàòà íè å çàïàëèëà çà êàóçàòà íà áúëãàðèñòèêàòà ñòîòèöè

ñòóäåíòè. Çà íåéíèÿ ïðèíîñ êúì ðàçâèòèåòî íà áúëãàðèñòèêàòà è çà öÿ-

ëîñòíàòà £ íàó÷íà ðàáîòà, êàêòî è çà àêòèâíîòî £ ñúäåéñòâèå â îáëàñòòà íà

àêàäåìè÷íîòî äâóñòðàííî óíèâåðñèòåòñêî ñúòðóäíè÷åñòâî ïðåç 2002 ã.

Àêàäåìè÷íèÿò ñúâåò íà ÏÓ „Ïàèñèé Õèëåíäàðñêè“ £ ïðèñúäè ïî÷åòíîòî

çâàíèå äîêòîð õîíîðèñ êàóçà.

48

Ñëåäâàùîòî ïîêîëåíèå äîñòîéíî å ïðåäñòàâåíî îò äîö. Øàíîâà, ó÷åíè÷êà

íà ïðîô. Þ. Ìàñëîâ. Çàïî÷âàéêè ñâîåòî ðàçâèòèå ñ ïðîó÷âàíèÿ ïî ñúâðåìåíåí

ìàêåäîíñêè åçèê, òÿ ñå ðàçâèâà êàòî ñïåöèàëèñò â îáëàñòòà íà áúëãàðèñòèêàòà.

Íåéíèòå èçñëåäâàíèÿ ñà â îáëàñòòà íà áúëãàðñêàòà ìîðôîëîãèÿ è ñèíòàêñèñ,

íà òåîðèÿòà è èñòîðèÿòà íà ïðåâîäà, íà íàó÷íàòà è èñòîðè÷åñêà ãðàìàòèêà.

Äîö. Øàíîâà ÷åòå ëåêöèè ïî ìîðôîëîãèÿ íà áúëãàðñêèÿ åçèê, ïî òåîðèÿ è

ïðàêòèêà íà ïðåâîäà, ïî äèàëåêòîëîãèÿ, âîäè ñïåöêóðñîâå ïî òèïîëîãèÿ íà

áàëêàíñêèòå åçèöè. Ãîëÿìà ÷àñò îò íåéíèòå èçñëåäâàíèÿ ñà ïîñâåòåíè íà ìî-

äàëíî-òåìïîðàëíàòà ñèñòåìà íà áúëãàðñêèÿ ãëàãîë. Ðåñïåêòèðàùà â íàó÷åí

è îáùåñòâåí ïëàí å ìåòîäè÷åñêàòà ðàáîòà íà äîö. Øàíîâà. Ïðåç 70-òå è 80-òå

ãîäèíè òÿ ðúêîâîäè ïðàêòèêàòà íà ñòóäåíòèòå áúëãàðèñòè â ÑÓ „Ñâ. Êëè-

ìåíò Îõðèäñêè“ è ïîñòàâÿ íà íîâà îñíîâà òîçè âàæåí ìîìåíò îò îáó÷åíèåòî

íà ðóñêèòå áúëãàðèñòè – íåïîñðåäñòâåíèÿ äîïèð ñ Áúëãàðèÿ. Ïðåç 90-òå ãî-

äèíè òÿ å èíèöèàòîð è îðãàíèçàòîð íà ñèñòåìàòà îò ïðîãðàìè çà ïðåïîäàâàíå

íà áúëãàðñêè è äðóãè ñëàâÿíñêè åçèöè è êóëòóðè â ïåòåðáóðãñêèòå ó÷èëèùà.

Ç. Øàíîâà å íàó÷åí ðúêîâîäèòåë è ñúñòàâèòåë íà ðåäèöà ó÷èëèùíè ïðîãðàìè

è ðàçëè÷íè ó÷åáíè ïîñîáèÿ çà èçó÷àâàíå íà áúëãàðñêè êàòî ïúðâè è âòîðè

åçèê, íà áúëãàðñêà èñòîðèÿ è êóëòóðà. Âñÿêà ãîäèíà â ðàìêèòå íà ìàéñêèòå

ïðàçíèöè íà êóëòóðàòà äîö. Øàíîâà îðãàíèçèðà ñâîåîáðàçíà íàó÷íî-ïðàêòè-

÷åñêà êîíôåðåíöèÿ íà ìëàäèòå ñëàâèñòè Äèàëîã íà ñëàâÿíñêèòå êóëòóðè, â

êîÿòî ó÷àñòâàò êàêòî ó÷åíèöè îò ñëàâÿíñêèòå ó÷èëèùà, òàêà è ñòóäåíòè ñëà-

âèñòè îò óíèâåðñèòåòà. Â íåÿ ñå îãëåæäàò òúðñåíèÿòà è ïîñòèæåíèÿòà íà

íàé-ìëàäîòî ïîêîëåíèå ñëàâèñòè è áúëãàðèñòè, î÷åðòàâàò ñå ïðîáëåìèòå è

ïåðñïåêòèâèòå çà èçó÷àâàíå íà ðåãèîíàëíèòå êóëòóðè è åçèöè. Äîö. Øàíîâà

ðåäîâíî óðåæäà èíòåðåñíè èçëîæáè â áèáëèîòåêàòà íà Ðóñêàòà àêàäåìèÿ íà

íàóêèòå, ïîñâåòåíè íà þáèëåè íà áúëãàðñêè ïèñàòåëè è îáùåñòâåíèöè, íà

âàæíè èñòîðè÷åñêè è êóëòóðíè ñúáèòèÿ îò ìèíàëîòî è íàñòîÿùåòî íà ñòðà-

íàòà íè, êàòî âñåêè ïúò ñå îïèòâà äà àêöåíòèðà âúðõó íåïîçíàòè èëè ïî-

ìàëêî èçâåñòíè ñòðàíè îò íàøåòî íàöèîíàëíî èñòîðè÷åñêî è êóëòóðíî íàñ-

ëåäñòâî. Çà ñåðèîçíàòà ñè èçñëåäîâàòåëñêà, ïðåïîäàâàòåëñêà è ìåòîäè÷åñêà

ðàáîòà òàçè ãîäèíà Çîÿ Êóçìèíè÷íà ïîëó÷è äâå âèñîêè îòëè÷èÿ – ïî÷åòíèÿ

çíàê íà ÌÎÍ è ïî÷åòíàòà ãðàìîòà íà Ñúâåòà çà ÷óæäåñòðàííà áúëãàðèñòèêà

êúì ÁÀÍ. Áëàãîäàðåíèå íà íåéíèÿ åíòóñèàçúì è ïðîôåñèîíàëèçúì â èçãðàæ-

äàíåòî, ïîääúðæàíåòî è ðàçâèòèåòî íà ïðèåìñòâåíîñòòà è êîìóíèêàöèÿòà

ìåæäó ðàçëè÷íèòå ïîêîëåíèÿ áúëãàðèñòè â óíèâåðñèòåòà è èçâúí íåãî, áúëãà-

ðèñòèêàòà ïðîäúëæàâà äà ñå ðàäâà íà èíòåðåñ è ðàçâèòèå â ñèñòåìàòà íà

ñðåäíîòî îáðàçîâàíèå â Ïåòåðáóðã. Â ìîìåíòà íàé-ïúëíà ïðîãðàìà çà èçó÷à-

âàíå íà áúëãàðñêè åçèê ñå ïðîâåæäà â Ó÷èëèùå ïî ñëàâÿíñêè êóëòóðè ¹ 479.

Â íåãî îêîëî òðèñòà äåöà îò ïåòè äî åäèíàäåñåòè êëàñ èçó÷àâàò áúëãàðñêè

åçèê ïî äâà ÷àñà ñåäìè÷íî. Ñ ïðîìåíëèâ óñïåõ ó÷èëèùåòî ñå ðàäâà íà ïîä-

äðúæêàòà îò ñòðàíà íà ãðàäñêàòà óïðàâà è íà ñúäåéñòâèåòî íà êàäðè îò ñòðàíà

íà ñëàâèñòè÷íàòà êàòåäðà. Âñå îùå íå äîñòèãàò ó÷åáíè ïîñîáèÿ è íàãëåäíè

49

ìàòåðèàëè, à çàïëàùàíåòî å ñëàáî è íå ìîæå äà íàñúð÷è äîáðèòå ñòóäåíòè

áúëãàðèñòè ñëåä çàâúðøâàíå íà óíèâåðñèòåòà äà ïîñòúïÿò íà ðàáîòà â

ñèñòåìàòà íà ñðåäíîòî îáðàçîâàíèå. Ñ ìåòîäè÷åñêàòà ïîìîù íà ñëàâèñòè÷-

íàòà êàòåäðà è ñ ïîäêðåïàòà îò ñòðàíà íà Ãåíåðàëíîòî êîíñóëñòâî íà ÐÁ â

Ñàíêò Ïåòåðáóðã ó÷èëèùåòî òúðñè íîâè âúçìîæíîñòè, ñðåäñòâà è ôîðìè, çà

äà ïðîäúëæè ñâîÿòà óñïåøíà ñëàâèñòè÷íà ïîëèòèêà â ïðîìåíëèâèòå óñëîâèÿ

íà íàñòîÿùåòî.

Íàó÷íèÿò ïðåñòèæ íà áúëãàðèñòèêàòà â Êàòåäðàòà ïî ñëàâÿíñêè åçèöè

îëèöåòâîðÿâà íàó÷íî-èçñëåäîâàòåëñêàòà è ïðåïîäàâàòåëñêà ðàáîòà íà

äîö. Å. Èâàíîâà. ßðúê ïðåäñòàâèòåë íà ñëåäâàùîòî ïîêîëåíèå áúëãàðèñòè â

ñëàâèñòè÷íàòà êàòåäðà, òÿ å åäèí îò íàé-òàëàíòëèâèòå ëèíãâèñòè. Ïðåç 2003 ã.

äîö. Èâàíîâà çàùèòè áëåñòÿùî ñâîÿ ãîëÿì äîêòîðàò íà òåìà Ëîãèêî-ñåìàí-

òè÷åñêèå òèïû ïðåäëîæåíèé. Íåïîëíûå ðå÷åâûå ðåàëèçàöèè (â ðóññêîì è

áîëãàðñêîì ÿçûêàõ) è ñòàíà ïúðâèÿò ãîëÿì äîêòîð â êàòåäðàòà ñëåä 20-

ãîäèøíà ïàóçà. Åëåíà Þðèåâíà ÷åòå ëåêöèè ïî ñèíòàêñèñ è òåîðåòè÷åñêà

ãðàìàòèêà íà ñúâðåìåííèÿ áúëãàðñêè åçèê, âîäè èíòåðåñíè ñïåöêóðñîâå ïî

ïðîáëåìè íà ñèíòàêñèñà è ñåìèíàðíè çàíÿòèÿ ïî áúëãàðñêà ãðàìàòèêà è

ðàçãîâîð. Ñ íàó÷íî-ïðåïîäàâàòåëñêàòà ñè ðàáîòà òÿ èçäèãà íà êà÷åñòâåíî

íîâî íèâî îáó÷åíèåòî íà áúëãàðèñòèòå â Êàòåäðàòà ïî ñëàâÿíñêè ôèëîëîãèè.

Ñâîÿ ïðèíîñ â îáó÷åíèåòî íà ñòóäåíòèòå áúëãàðèñòè âíàñÿò äîö. Ì. Ðóñ-

êîâà Ïåòêîâà è ñòàðøè ïðåïîäàâàòåë Î. Ìèíèí. Ñêðîìíî, ëèøåíî îò âñÿ-

êàêâà ïîêàçíîñò, íî ìíîãî ïðîôåñèîíàëíî å òÿõíîòî ïðèñúñòâèå â êàòåäðàòà

ïî ñëàâÿíñêè åçèöè. Äîö. Ïåòêîâà ñúùî å îò ãðóïàòà ó÷åíèöè è ïðîäúëæèòå-

ëè íà äåëîòî íà ïðîô. Þ. Ìàñëîâ. Òÿ ïðåïîäàâà èñòîðèÿ íà áúëãàðñêèÿ êíè-

æîâåí åçèê è äúëãè ãîäèíè âîäè ïðàêòè÷åñêèÿ ñåìèíàð ïî ðàçãîâîðåí áúë-

ãàðñêè åçèê è ÷àñîâåòå ïî ïðåâîä íà òåêñòîâå îò ðóñêè íà áúëãàðñêè, êàòî

âêëþ÷âà â îáðàçîâàòåëíàòà ñè ïðîãðàìà ñåðèîçíî çàïîçíàâàíå íà ñòóäåíòèòå

ñ áúëãàðñêàòà èñòîðèÿ, ãåîãðàôèÿ, åòíîëîãèÿ è êóëòóðà. Ñòàðøè ïðåïîäàâàòåë

Î. Ìèíèí îò äåñåòêè ãîäèíè ïðåïîäàâà èñòîðèÿ íà áúëãàðñêàòà ëèòåðàòóðà

îò äðåâíîñòòà äî 30-òå ãîäèíè, ÷åòå ñïåöêóðñîâå è âîäè ñåìèíàðíè çàíÿòèÿ

ïî ðåäèöà ïðîáëåìè íà ñúâðåìåííàòà áúëãàðñêà ëèòåðàòóðà è ïåðèîäà íà

Áúëãàðñêîòî íàöèîíàëíî âúçðàæäàíå. Áåç ãîëåìè àìáèöèè â îáëàñòòà íà íàó÷-

íàòà êàðèåðà, òîé ñå ïîñâåùàâà èçöÿëî íà ïðåïîäàâàíåòî íà ñâîÿ ïðåäìåò è

çà ïîâå÷å îò 30 ãîäèíè âúçïèòàâà ïîêîëåíèÿ áúëãàðèñòè â îñíîâíèòå õóìà-

íèñòè÷íè öåííîñòè íà áúëãàðñêàòà ëèòåðàòóðà è êóëòóðà, êàòî ñúõðàíÿâà

òðàåí èíòåðåñ êúì íîâîñòèòå â áúëãàðñêèÿ êóëòóðåí è ëèòåðàòóðåí æèâîò.

Îò 1992 ã. ðåäîâåí àñïèðàíò, à âïîñëåäñòâèå àñèñòåíò è ñòàðøè ïðåïî-

äàâàòåë â Êàòåäðàòà å áúëãàðèñòêàòà Î. Âàäèìîâíà. Ñåãà òÿ âîäè ÷àñîâå ïî

èñòîðè÷åñêà ãðàìàòèêà, äèàëåêòîëîãèÿ è ìîðôîëîãèÿ íà áúëãàðñêèÿ åçèê.

Îëãà å ïðåä çàùèòà íà ñâîÿòà êàíäèäàòñêà äèñåðòàöèÿ âúðõó òåìàòà çà ïåð-

ôåêòà è êîíêëóçèâà â ñúâðåìåííèÿ áúëãàðñêè åçèê. Íåèí íàó÷åí ðúêîâîäèòåë

å äîö. Ç. Øàíîâà. Îò 2000 ã. Î. Âàäèìîâíà îãëàâÿâà ñúñòàâèòåëñòâîòî íà

50

åëåêòðîíåí êàòàëîã íà âñè÷êè áèáëèîòåêè â êàòåäðèòå íà Ñàíêò Ïåòåðáóðã-

ñêèÿ äúðæàâåí óíèâåðñèòåò è ñúùåâðåìåííî îòãîâàðÿ çà áèáëèîòåêàòà â

êàòåäðàòà. Áëàãîäàðåíèå íà íåéíèòå óñèëèÿ è àêóðàòíîñò áèáëèîòå÷íèÿò ôîíä

êúì êàòåäðàòà ïðåäîñòàâÿ çà ïîëçâàíå íàä 30 000 áèáëèîòå÷íè åäèíèöè –

íàó÷íà è õóäîæåñòâåíà ëèòåðàòóðà, ñïðàâî÷íè èçäàíèÿ, èçñëåäâàíèÿ è äðóãè

ó÷åáíè ïîñîáèÿ.

Óíèâåðñèòåòñêèòå ïðåïîäàâàòåëè áúëãàðèñòè âçèìàò àêòèâíî ó÷àñòèå â

ðàçëè÷íèòå íàó÷íîèçñëåäîâàòåëñêè è îáùåñòâåíè ôîðóìè ñ áúëãàðèñòè÷íà

ïðîáëåìàòèêà, çàíèìàâàò ñå ïðîôåñèîíàëíî ñ ïðåâîäà÷åñêà è êîíñóëòàíòñêà

äåéíîñò è ðúêîâîäÿò âñÿêà ãîäèíà êóðñîâèòå è äèïëîìíè ðàáîòè íà äåñåòêè

ñòóäåíòè.

Ïî-ïðîáëåìàòè÷íè ñà ïðèâëè÷àíåòî è ðåàëèçàöèÿòà â Êàòåäðàòà íà íàé-

ìëàäèòå àñïèðàíòè áúëãàðèñòè â ñïåöèàëíîñòòà „Áúëãàðñêà ôèëîëîãèÿ“ êàòî

Ì. ×óäåíîâñêèõ è Ä. Áîðøîâ. Òå çàâúðøèõà ñâîèòå ðåäîâíè àñïèðàíòóðè

ïðåäè òðè-÷åòèðè ãîäèíè, íî áåç äà çàùèòÿò äèñåðòàöèè è ñå íàñî÷èõà êúì

ïðåïîäàâàíåòî íà áúëãàðñêè åçèê, èñòîðèÿ è êóëòóðà â ó÷èëèùàòà â Ïåòåðáóðã.

Ì. ×óäåíîâñêèõ å áèâøà àñïèðàíòêà íà äîö. Êðèëîâà è ðàáîòè âúðõó

èçìåíåíèÿòà â ãëàãîëíàòà ñèñòåìà ïðè âúâåæäàíåòî íà ïðÿêà ðå÷ â ïðåâîäà

îò ðóñêè íà áúëãàðñêè åçèê. Ïîíàñòîÿùåì å åäèí îò íàé-òàëàíòëèâèòå ìëàäè

ïðåïîäàâàòåëè áúëãàðèñòè â ñèñòåìàòà íà ñðåäíèòå ó÷èëèùà. Â ó÷èëèùå

¹ 479 Ì. ×óäåíîâñêèõ ðàáîòè îò îñåì ãîäèíè è ñúñ ñâîÿ ïðåïîäàâàòåëñêè

÷àð è ïðîôåñèîíàëèçúì äîïðèíàñÿ ìíîãî çà òâîð÷åñêîòî óñâîÿâàíå íà

áúëãàðñêèÿ åçèê è ðàçøèðÿâàíå íà ïîçíàíèÿòà íà ó÷åíèöèòå â ðàçëè÷íè

îáëàñòè íà áúëãàðñêàòà èñòîðèÿ, êóëòóðà, íàðîäîïñèõîëîãèÿ è èçêóñòâî. Â

ìîìåíòà òÿ å è õîíîðóâàí àñèñòåíò êúì êàòåäðàòà è âîäè óïðàæíåíèÿ ïî

àíàëèòè÷íî ÷åòåíå. Ìàðèíà Íèêîëàåâíà å ñ íàìåðåíèå äà çàâúðøè ñêîðî

êàíäèäàòñêàòà ñè äèñåðòàöèÿ è äà ïðîäúëæè ñâîÿòà ðàáîòà â Óíèâåðñèòåòà.

Â ïîäîáíà ñèòóàöèÿ å è Ä. Áîðøîâ, êîéòî å çàïî÷íàë êàòî ðåäîâåí àñïèðàíò

íà ïðîô. Â. Ä. Àíäðååâ ïî áúëãàðñêà ëèòåðàòóðà íà Âúçðàæäàíåòî. Ñëåä

ñìúðòòà íà ïðîô. Àíäðååâ îñòàâà áåç êîìïåòåíòåí íàó÷åí ðúêîâîäèòåë è

ïðåêúñâà ðàáîòàòà ñè âúðõó äèñåðòàöèÿòà. Îò 5 ãîäèíè Ä. Áîðøîâ å ó÷èòåë

ïî áúëãàðñêè è ïîëñêè åçèê â ó÷èëèùå ¹ 294 è åäíîâðåìåííî ñ òîâà ðàáîòè

êàòî õîíîðóâàí ïðåïîäàâàòåë ïî èñòîðèÿ íà Áúëãàðèÿ è ñòðàíîçíàíèå â

ñëàâÿíñêàòà êàòåäðà. Íåãîâèòå èíòåðåñè è ïóáëèêàöèè ñà â îáëàñòòà íà íà-

ðîäîïñèõîëîãèÿòà è åòíîëîãèÿòà, íà ëèòåðàòóðíàòà èñòîðèÿ è êðèòèêà.

Îò 2002 ã. ðåäîâåí àñïèðàíò â ñëàâèñòè÷íàòà êàòåäðà å Ì. Êëèãèíà. Ïîä

íàó÷íîòî ðúêîâîäñòâî íà äîö. Ã. Â. Êðèëîâà òÿ ñå çàíèìàâà ñ èçñëåäâàíå íà

êàòåãîðèèòå ïðîñòðàíñòâî è âðåìå â ïîåçèÿòà íà Âàïöàðîâ. Ñâîáîäíè

àñïèðàíòè êúì êàòåäðàòà â ìîìåíòà ñà äâå áúëãàðèñòêè – Ì. Ñòóïêèíà è

Í. Åðøîâà. Ì. Ñòóïêèíà îò ÷åòèðè ãîäèíè ðàáîòè â îáëàñòòà íà åêñïðåñèâíèÿ

ñèíòàêñèñ. Íåéíàòà äèñåðòàöèîííà òåìà å Ïàðöåëàöèÿ íà ìîíîëîãè÷íàòà

àâòîðîâà ðå÷ âúðõó ìàòåðèàë îò áúëãàðñêèÿ åçèê, à çà íàáëþäåíèÿòà ñè

51

ïðèâëè÷à ìàòåðèàë îò õóäîæåñòâåíàòà ëèòåðàòóðà è îò ïåðèîäè÷íèÿ ïå÷àò.

Íàó÷åí ðúêîâîäèòåë íà Ì. Ñòóïêèíà å äîö. Å. Èâàíîâà. Â ìîìåíòà Ìàðèíà å

íàïðåäíàëà â ðàáîòàòà âúðõó äèñåðòàöèÿòà ñè, íî çà ñúæàëåíèå å íà

ïðåïîäàâàòåëñêà ðàáîòà â äðóã ôàêóëòåò íà óíèâåðñèòåòà. Íàäåæäà Åðøîâà

ñúùî å ñâîáîäåí àñïèðàíò è ðàáîòè â îáëàñòòà íà áúëãàðñêèÿ ñèíòàêñèñ.

Òåìàòà íà íåéíàòà äèñåðòàöèÿ å Ïðîòèâîïîñòàâèòåëíèòå ñúþçè â áúëãàð-

ñêèÿ åçèê, à íàó÷åí ðúêîâîäèòåë å äîö. Ã. Êðèëîâà. Íàäåæäà ñúùî å êúì

êðàÿ íà ñâîåòî èçñëåäâàíå. Òÿ å íà ðàáîòà â Ïåäàãîãè÷åñêèÿ óíèâåðñèòåò â

Ñàíêò Ïåòåðáóðã, íî íå êàòî áúëãàðèñò, à êàòî ñïåöèàëèñò ïî àíãëèéñêè åçèê.

Íàäåæäèòå çà ðàçâèòèå íà áúëãàðèñòèêàòà ñåãà ñà îáúðíàòè êúì íàé-

ìëàäàòà ñìÿíà, êúì ñòóäåíòèòå îò âòîðè è òðåòè êóðñ áúëãàðñêà ôèëîëîãèÿ.

Âñÿêà ãîäèíà â ñïåöèàëíîñò áúëãàðñêà ôèëîëîãèÿ ñå ïðèåìàò øåñòèìà

ñòóäåíòè ïî äúðæàâíà ïîðú÷êà è åäèí ñòóäåíò ïëàòåíî îáó÷åíèå. Ðàäâàùî å,

÷å âúâ âðåìåòî íà ãëîáàëèçàöèÿ è äîñòúï äî èíòåðíåò èíòåðåñúò êúì áúëãà-

ðèñòèêàòà íå ïðåñòàâà. Ðàçáèðà ñå è òóê íàñòúïâàò âðåìåíà íà èçïèòàíèÿ è

ïðîìåíè, íà àêòèâíî òúðñåíå íà íîâè ôîðìè è íà÷èíè çà ïðîôåñèîíàëíà

ðåàëèçàöèÿ íà çàâúðøâàùèòå áúëãàðèñòè. Ïåðñïåêòèâèòå çà ðàáîòà ñëåä

äèïëîìèðàíåòî ïî ñïåöèàëíîñòòà – ôèëîëîã-ñëàâèñò-ïðåâîäà÷, ñïåöèàëèñò

ïî áúëãàðñêè åçèê è ëèòåðàòóðà – ñà ìíîãî îãðàíè÷åíè â ñåãàøíèòå óñëîâèÿ.

Íà ôîíà íà ðàçðàñòâàùèòå ñå ìîùíè êàòåäðè ïî çàïàäíè è èçòî÷íè åçèöè â

Ñàíêòïåòåðáóðãñêèÿ óíèâåðñèòåò, ñëàâÿíñêàòà êàòåäðà äîñòîéíî îòñòîÿâà

ñâîèòå ñòîëåòíè òðàäèöèè è âúïðåêè íîâîòî ðàçïðåäåëåíèå íà åçèêîâèòå è

êóëòóðíè èíòåðåñè ïðîäúëæàâà äà ïîääúðæà âèñîêîòî íèâî íà àêàäåìè÷íîòî

îáðàçîâàíèå.

Ðàçâèòèåòî íà óíèâåðñèòåòñêàòà áúëãàðèñòèêà å ñòèìóëèðàíî îò ïîñòîÿí-

íèòå àêàäåìè÷íè êîíòàêòè íà Êàòåäðàòà ñ ðàçëè÷íè óíèâåðñèòåòñêè è ñëàâèñ-

òè÷íè öåíòðîâå ó íàñ è â ÷óæáèíà. Äèíàìè÷íèòå ñîöèàëíî-èêîíîìè÷åñêè,

ïîëèòè÷åñêè è êóëòóðíè ïðîìåíè â ïîñëåäíèòå ïåòíàäåñåò ãîäèíè èçìåíèõà

è ïðåñòðóêòóðèðàõà òðàäèöèîííî ñèëíèòå êîíòàêòè â îáëàñòòà íà îáðàçîâà-

íèåòî, íàóêàòà è êóëòóðàòà ìåæäó Áúëãàðèÿ è Ðóñèÿ. Ñåãà êàòåäðàòà èìà

ñâîèòå äâóñòðàííè äîãîâîðè çà ñúòðóäíè÷åñòâî ñ ôèëîëîãè÷åñêèòå êàòåäðè

íà ÏÓ „Ïàèñèé Õèëåíäàðñêè“ è ÑÓ „Ñâ. Êëèìåíò Îõðèäñêè“. Åæåãîäíî íàé-

äîáðèòå ñòóäåíòè áúëãàðèñòè îò òðåòè è ÷åòâúðòè êóðñ ïîñåùàâàò ëåòíèòå

åçèêîâè ñåìèíàðè â Ñîôèÿ, Áàíêÿ è Âåëèêî Òúðíîâî, êîåòî èì äàâà âúçìîæ-

íîñò äà óñúâúðøåíñòâàò åçèêîâèòå ñè óìåíèÿ è äà ðàçøèðÿò ïîçíàíèÿòà ñè

çà æèâîòà, áèòà è êóëòóðàòà íà ñúâðåìåííà Áúëãàðèÿ.

Óíèâåðñèòåòñêàòà áúëãàðèñòèêàòà â Ïåòåðáóðã èìà è ñâîèòå ïîñòîÿííè

íàó÷íè ôîðóìè. Â òîâà îòíîøåíèå òðÿáâà äà ñå îáúðíå ñïåöèàëíî âíèìàíèå

íà Äåðæàâèíñêèòå ÷åòåíèÿ. Òå âúçíèêâàò ïðåç 1996 ã. êàòî ñúâìåñòíà ïðîÿâà

íà áúëãàðèñòèòå îò êàòåäðàòà ïî ñëàâÿíñêè ôèëîëîãèè è ïåòåðáóðãñêèÿ êëîí

íà Ìåæäóðåïóáëèêàíñêàòà íàó÷íà àñîöèàöèÿ íà áúëãàðèñòèòå (ÌÍÀÁ).

Ïîñâåòåíè íà ïàìåòòà íà èçâåñòíèÿ ó÷åí ñëàâèñò àêàä. Äåðæàâèí, Äåðæàâèí-

52

ñêèòå ÷åòåíèÿ ïðåäñòàâëÿâàò åæåãîäíà ðàáîòíà ñðåùà íà ó÷åíèòå áúëãà-

ðèñòè îò áúëãàðèñòè÷íèòå öåíòðîâå â Ðóñèÿ, Óêðàéíà è ñòðàíèòå îò ÎÍÄ.

Âñÿêà ãîäèíà Äåðæàâèíñêèòå ÷åòåíèÿ ïðîòè÷àò êàòî îòäåëåí ôîðóì â

ðàìêèòå íà òðàäèöèîííàòà Ìåæäóíàðîäíà ìàðòåíñêà ôèëîëîãè÷åñêà êîí-

ôåðåíöèÿ ñúñ ñâîÿ ïðåäâàðèòåëíî îáÿâåíà òåìàòèêà è ðàáîòíà ïðîãðàìà. Òå

èìàò çà öåë äà äèñêóòèðàò øèðîê êðúã îò ïðîáëåìè â ðàçëè÷íè îáëàñòè íà

ïîçíàíèåòî, ñâúðçàíè ñ ìèíàëîòî è íàñòîÿùîòî ðàçâèòèå íà áúëãàðñêàòà

èñòîðèÿ, êóëòóðà è èçêóñòâî. ×àñò îò ðàáîòàòà íà ôîðóìà ïðåäñòàâëÿâà îáðà-

áîòâàíåòî è ïóáëèêóâàíåòî íà ðåäèöà ìàòåðèàëè îò áîãàòèÿ àðõèâ íà

àêàä. Äåðæàâèí, êîéòî ñå ñúõðàíÿâà â Áèáëèîòåêàòà íà ÐÀÍ â Ïåòåðáóðã.

Âñÿêà ãîäèíà Äåðæàâèíñêèòå ÷åòåíèÿ ñà ñúïúòñòâàíè è îò ñâîåîáðàçíà

òåìàòè÷íà èçëîæáà îò ñëàâÿíñêèÿ ôîíä íà áèáëèîòåêàòà íà ÐÀÍ, îðãà-

íèçèðàíà îò äîö. Ç. Øàíîâà, êîÿòî âñåñòðàííî îñâåòëÿâà ìíîãîëåòíîòî èñòî-

ðè÷åñêî è êóëòóðíî âçàèìîäåéñòâèå ìåæäó Ðóñèÿ è Áúëãàðèÿ. Òàçè ãîäèíà

Äåâåòèòå Äåðæàâèíñêè ÷åòåíèÿ ñå ñúñòîÿõà ïîä ìîòîòî çà ðîëÿòà íà áúë-

ãàðñêàòà èñòîðèÿ, êóëòóðà è ëèòåðàòóðà â öèâèëèçàöèîííèòå ïðîöåñè íà Áàë-

êàíèòå è ïî ñâåòà â ìèíàëîòî è äíåñ. Îñíîâíà ðîëÿ â îðãàíèçèðàíåòî è ïðî-

âåæäàíåòî íà Äåðæàâèíñêèòå ÷åòåíèÿ, êàêòî è íà ðàçëè÷íè áúëãàðèñòè÷íè

ôîðóìè è ÷åñòâàíèÿ â Äîìà íà äðóæáàòà, çàåìà âúçðîæäåíñêàòà ôèãóðà íà

ã-æà Èðèíà Ñàäîâñêàÿ. Ó÷àñòíè÷êà âúâ Âåëèêàòà îòå÷åñòâåíà âîéíà, êàíäèäàò

íà èçêóñòâîâåäñêèòå íàóêè, È. Ñàäîâñêàÿ îáâúðçâà òðàéíî ñâîÿòà íàó÷íîèç-

ñëåäîâàòåëñêà è îáùåñòâåíà äåéíîñò ñ áúëãàðñêîòî êèíîèçêóñòâî è êóëòóðà.

Íåèçòîùèìàòà £ åíåðãèÿ è åíòóñèàçúì, ëþáîâòà £ êúì áúëãàðñêàòà èñòîðèÿ

è êóëòóðà ðåñïåêòèðàò ðåäèöà ïîêîëåíèÿ áúëãàðèñòè è ó÷åíè ñëàâèñòè. Äîìúò

íà äðóæáàòà â Ïåòåðáóðã å òðàäèöèîííî ìÿñòî çà êîìóíèêàöèÿ íà ðàçëè÷íè

ïîêîëåíèÿ áúëãàðèñòè è ñïåöèàëèñòè îò ðàçëè÷íè îáëàñòè íà íàóêàòà è îáðà-

çîâàíèåòî. Òóê ñå îðãàíèçèðàò íàó÷íè, äåëîâè è ñâåòñêè ñúáèòèÿ, ñâúðçàíè ñ

÷åñòâàíåòî íà çàáåëåæèòåëíè äàòè è ñúáèòèÿ îò èñòîðèÿòà è íàñòîÿùåòî íà

áúëãàðñêàòà äúðæàâà. Âñÿêà ãîäèíà ïðåç ìàé ñå ïðîâåæäà ñåðèÿ îò ïðàçíèöè,

ïîñâåòåíè íà ñëàâÿíñêàòà ïèñìåíîñò è êóëòóðà, â êîèòî ó÷åíèòå áúëãàðèñòè

âçèìàò íàé-àêòèâíî ó÷àñòèå.

Òåçè îáùè ùðèõè êúì ñúâðåìåííîòî ñúñòîÿíèå íà óíèâåðñèòåòñêàòà

áúëãàðèñòèêà â Ïåòåðáóðã ðàçêðèâàò ïëîäîâåòå íà åäíà ñèëíà àêàäåìè÷íà

òðàäèöèÿ â îáëàñòòà íà îáðàçîâàíèåòî è íàóêàòà, êîÿòî â íàñòîÿùåòî ñå îïèò-

âà äà îöåëåå è äà íàìåðè íàé-ïîäõîäÿùàòà è ïðîäóêòèâíà ôîðìà çà ïî-íàòà-

òúøíî ðàçâèòèå. Â íà÷àëîòî íà ÕÕI â. ñëàâÿíñêèòå êóëòóðè è åçèöè âñå îùå

çàïàçâàò ñâîèòå òðàäèöèîííî ñèëíè òåðèòîðèè â óíèâåðñèòåòñêèÿ ñâÿò â Ïå-

òåðáóðã. À áúëãàðèñòèêàòà òóê ïðîäúëæàâà äà èìà ñâîåòî àâòîðèòåòíî

ïðèñúñòâèå, êîåòî ïîòâúðæäàâà òåçàòà, ÷å âúïðåêè îáðàòèòå â èñòîðèÿòà è

ñîöèàëíî-ïîëèòè÷åñêèòå ïðîìåíè è ñúòðåñåíèÿ, äúëáîêîòî åçèêîâî, ìåíòàëíî

è äóõîâíî ðîäñòâî ìåæäó ñëàâÿíñêèòå íàðîäè ùå ïðîäúëæè äà äàâà ïëîäîâå.

Ìàðèåòà Èâàíîâà-Ãèðãèíîâà

53

ÍÀÓ×ÅÍ ÆÈÂÎÒ

Ïåòè áàëêàíèñòè÷íè ÷åòåíèÿ

Â ïåðèîäà 17–19 ìàé 2004 ã. Ñîôèéñêèÿò óíèâåðñèòåò „Ñâ. Êëèìåíò

Îõðèäñêè“ áåøå äîìàêèí íà „Ïåòèòå áàëêàíèñòè÷íè ÷åòåíèÿ“. Òå ñå ïðîâåæ-

äàò âñÿêà ãîäèíà â ðàìêèòå íà ñúòðóäíè÷åñòâîòî ìåæäó ñòóäåíòèòå îò

ñïåöèàëíîñò Áàëêàíèñòèêà â Ñîôèéñêèÿ è Âåëèêîòúðíîâñêèÿ óíèâåðñèòåò.

Òàçè ãîäèíà áÿõà ïîñâåòåíè íà äåñåòãîäèøíèíàòà íà ñïåöèàëíîñòòà Áàë-

êàíèñòèêà â Ñîôèéñêèÿ óíèâåðñèòåò è ïîðàäè òîâà êðúãúò íà ó÷àñòíèöèòå

áåøå ðàçøèðåí. Íà öåðåìîíèÿòà ïî îòêðèâàíåòî, ñúñòîÿëà ñå â àóëàòà íà

Óíèâåðñèòåòà, ñëîâî ïðîèçíåñå ïðîô. äôí Ïåòÿ Àñåíîâà, ðúêîâîäèòåë íà

Êàòåäðàòà ïî îáùî, èíäîåâðîïåéñêî è áàëêàíñêî åçèêîçíàíèå. Ïðî÷åòåíè

áÿõà ïðèâåòñòâèÿ è îò Ðåêòîðà íà Ñîôèéñêèÿ óíèâåðñèòåò, îò Äåêàíà íà Ôà-

êóëòåòà ïî ñëàâÿíñêè ôèëîëîãèè, êàêòî è îò äåëåãàöèÿòà íà Âåëèêîòúðíîâñêèÿ

óíèâåðñèòåò. Íà îòêðèâàíåòî ïðèñúñòâàõà è ïðåäñòàâèòåëè íà ïîñîëñòâàòà

íà íÿêîëêî áàëêàíñêè äúðæàâè.

Ïî âðåìå íà ÷åòèðèòå çàñåäàíèÿ èçíåñîõà äîêëàäè ïîâå÷å îò 40 ó÷àñò-

íèöè, ñðåä êîèòî ïðåïîäàâàòåëè è ñòóäåíòè îò ñïåöèàëíîñòòà Áàëêàíèñòèêà

îò Ñîôèÿ è Âåëèêî Òúðíîâî, áèâøè ñòóäåíòè â òàçè ñïåöèàëíîñò, íÿêîè îò

êîèòî âå÷å äîêòîðàíòè â ðàçëè÷íè íàó÷íè èíñòèòóòè. Ó÷àñòèå âçåõà è ãîëÿì

áðîé ãîñòè îò ÷óæáèíà, ïðåïîäàâàòåëè, èçñëåäîâàòåëè è ñòóäåíòè îò Ðóìú-

íèÿ, Ãúðöèÿ, Êèïúð, Àëáàíèÿ, Êàíàäà, Ãåðìàíèÿ, Àâñòðèÿ, Ìàêåäîíèÿ.

Íàó÷íèòå ñúîáùåíèÿ íà ó÷àñòíèöèòå áÿõà ãðóïèðàíè â îòäåëíèòå

çàñåäàíèÿ òåìàòè÷íî è ñïîðåä èçó÷àâàíèòå â ñïåöèàëíîñòòà äèñöèïëèíè –

åçèêîâåäñêè, èñòîðè÷åñêè, åòíîêóëòóðíè è ëèòåðàòóðîâåäñêè. Òàêà òå óñïÿõà

äà ïðåñúçäàäàò åäíà èíòåðåñíà êàðòèíà íà ïúñòðîöâåòíèòå Áàëêàíè.

Îò ÷óæäåñòðàííèòå ãîñòè ó÷àñòèå ñ äîêëàäè âçåõà Õàðàëàìáîñ Ñèìåî-

íèäèñ (Ñîëóí/Íèêîçèÿ), Îëãà Ìëàäåíîâà (Êàëãàðè), Õðèñòèíà Ìàðêó (Êî-

ìîòèíè), ßíèñ Ìîöèîñ (ßíèíà), Äèìèòðó Çàâåðà (Áóêóðåù), Êîðèíà Ëåøáåð

(Áåðëèí).

Ñâîèòå ïúðâè íàó÷íè èçñëåäâàíèÿ ïðåäñòàâèõà ñòóäåíòè îò âñè÷êè

êóðñîâå íà ñïåöèàëíîñòòà Áàëêàíèñòèêà â ÑÓ, êàêòî è êîëåãèòå èì îò Âåëè-

êîòúðíîâñêèÿ óíèâåðñèòåò. Íàðåä ñ òÿõ íà òàçè êîíôåðåíöèÿ ó÷àñòâàõà è

òåõíèòå ïðåïîäàâàòåëè. Ó÷èòåëè è ó÷åíèöè çàåäíî äèñêóòèðàõà ðàçëè÷íè

54

ïðîáëåìè íà áàëêàíèñòè÷íàòà íàóêà. Ïðèñúñòâàõà è ÷óæäåñòðàííè ñòóäåíòè

áàëêàíèñòè.

Íà êîíôåðåíöèÿòà áÿõà ïðåäñòàâåíè äîêëàäè, â äèñêóñèÿòà íà êîèòî çà

ïîðåäåí ïúò ñå îòêðîèõà ðàçëè÷íèòå ãëåäíè òî÷êè íà õîðàòà îò Áàëêàíèòå.

Äèàïàçîíúò íà èíòåðåñè îáõâàíà àêòóàëíàòà òåìà çà ïðèñúåäèíÿâàíåòî íà

Áàëêàíèòå êúì Åâðîïåéñêèÿ ñúþç, ïðåìèíà ïðåç ðàçëè÷íè èñòîðè÷åñêè åïîõè

è ñúáèòèÿ, êàòî íå áÿõà çàáðàâåíè è åòíîêóëòóðíèòå è ëèòåðàòóðíè âçàèìî-

âðúçêè íà ïîëóîñòðîâà. Ñïåöèàëíî âíèìàíèå áåøå îòäåëåíî íà åçèêîâåäñêàòà

ïðîáëåìàòèêà. Íÿêîè ñúîáùåíèÿ çàñåãíàõà äèñêóñèîííè âúïðîñè, ðåøàâàíåòî

íà êîèòî ïðåäñòîè íà ñëåäâàùèòå „Áàëêàíèñòè÷íè ÷åòåíèÿ“.

Òåçè íàó÷íè ñðåùè ùå ïðîäúëæàâàò äà ïðåäèçâèêâàò èíòåðåñ ñðåä

ñòóäåíòèòå è àêàäåìè÷íàòà îáùíîñò, çàùîòî ñà âàæåí åëåìåíò â íàó÷íîòî

îáùóâàíå è íàé-âå÷å çàùîòî ìíîãîëèêèòå Áàëêàíè çà ìîìåíò ñå ñúáèðàò íà

åäíà ìàñà ñ åäíà èäåÿ.

Ïåòúð Êîñòàäèíîâ

Ïðåä ïðàãà íà ãëîáàëèçàöèÿòà

×åòèðèäåñåò è âòîðè ëåòåí ñåìèíàð ïî áúëãàðñêè åçèê è êóëòóðà

çà ÷óæäåñòðàííè áúëãàðèñòè è ñëàâèñòè â Áàíêÿ

Çà 42-ðè ïîðåäåí ïúò â Áúëãàðèÿ ñè äàäîõà òðèñåäìè÷íà ñðåùà ìëàäè

õîðà îò ðàçëè÷íè ñòðàíè, ÷èéòî îáù åçèê å áúëãàðñêèÿò. Òîçè ïúò â Ëåòíèÿ

ñåìèíàð ïî áúëãàðñêè åçèê è êóëòóðà çà ÷óæäåñòðàííè áúëãàðèñòè è ñëàâèñ-

òè, îðãàíèçèðàí âñÿêà ãîäèíà îò Ìèíèñòåðñòâîòî íà îáðàçîâàíèåòî è íàóêàòà

è Ñîôèéñêèÿ óíèâåðñèòåò „Ñâ. Êëèìåíò Îõðèäñêè“ â Áàíêÿ, âçåõà ó÷àñòèå

86 ñòóäåíòè, ïðåïîäàâàòåëè è íàó÷íè ðàáîòíèöè îò Àëáàíèÿ, Áåëãèÿ, Ãåð-

ìàíèÿ, Ãúðöèÿ, Äàíèÿ, Èñïàíèÿ, Èòàëèÿ, Êàçàõñòàí, Êèòàé, Ìîëäîâà, Ìîí-

ãîëèÿ, Ïîëøà, Ðóìúíèÿ, Ðóñèÿ, ÑÀÙ, Ñúðáèÿ, Ñëîâåíèÿ, Óêðàéíà, Óíãàðèÿ,

Õúðâàòñêî, ×åõèÿ, Øâåéöàðèÿ, ßïîíèÿ.

Îò òàçè ãîäèíà äèðåêòîð íà ñåìèíàðà å äîö. ä-ð Ïàíàéîò Êàðàãüîçîâ.

Ðúêîâîäèòåëè íà îòäåëíèòå ñåêöèè áÿõà ïðîô. Âàñèëêà Ðàäåâà (áúëãàðñêè

åçèê), äîö. ä-ð Éîðäàíêà Õîëåâè÷ (àíòðîïîëîãèÿ íà áúëãàðèòå) è ä-ð Ïàóëè-

íà Ñòîé÷åâà (áúëãàðñêà ëèòåðàòóðà).

Ëåêöèè èçíåñîõà ïðîô. Êëèìåíòèíà Èâàíîâà, ïðîô. Êèðèë Òîïàëîâ,

ïðîô. Òàòÿíà Ñëàâîâà, ïðîô. Ðóìÿíà Äàìÿíîâà, ïðîô. Ïåòÿ Àñåíîâà,

ïðîô. Èâàí Ïàâëîâ, ïðîô. Âëàäêî Ìóðäàðîâ, äîö. Àííà-Ìàðèÿ Òîòîìàíîâà,

äîö. Íèêîëàé ×åðíîêîæåâ, äîö. Áîÿí Âúë÷åâ è äð.

55

Ïîä ðúêîâîäñòâîòî íà Äàíèåëà Èâàíîâà äâàäåñåòèíà ñòóäåíòè èçó÷àâàõà

áúëãàðñêè íàðîäíè ïåñíè è òàíöè, êàòî ïîäãîòâèõà è ïîêàçàõà ôîëêëîðåí

ñïåêòàêúë ïîä íàñëîâà „Ñåäÿíêà“. Íà îòäåëíà âå÷åð ïðåäñòàâèòåëè íà ðàç-

ëè÷íè ñòðàíè ïÿõà è òàíöóâàõà õàðàêòåðíè îáðàçöè îò áúëãàðñêèÿ íàöèîíàëåí

ôîëêëîð.

Ó÷àñòíèöèòå â ñåìèíàðà ïîñåòèõà Íàöèîíàëíèÿ èñòîðè÷åñêè ìóçåé,

Íàðîäíàòà áèáëèîòåêà „Ñâ. ñâ. Êèðèë è Ìåòîäèé“, ãðàä Ïëîâäèâ è Ðèëñêèÿ

ìàíàñòèð.

Êàêòî âñÿêà ãîäèíà è òîçè ïúò â ïîäíîæèåòî íà Ëþëèí ïëàíèíà ñå èçãðàæ-

äà åäèí óìàëåí ìîäåë íà îáåäèíåíà Åâðîïà âúðõó ïðèíöèïà íà ðàâíîïîñòà-

âåíîñò íà êóëòóðèòå íà ìàëêèòå è ãîëåìèòå íàðîäè.

Èëèÿ Ïåõëèâàíîâ

„Ìàëêàòà Ñâåòà ãîðà“

Ìåæäóíàðîäíà íàó÷íà êîíôåðåíöèÿ, 2–5 ñåïòåìâðè 2004, Æåðàâíà

Êîíôåðåíöèÿòà áå îðãàíèçèðàíà îò Ôàêóëòåòà ïî ñëàâÿíñêè ôèëîëîãèè

â Ñîôèéñêèÿ óíèâåðñèòåò „Ñâ. Êëèìåíò Îõðèäñêè“, Îáùèíñêèÿ ñúâåò íà

ãðàä Ñëèâåí, Õóäîæåñòâåíàòà ãàëåðèÿ „Äèìèòúð Äîáðåâè÷“ – Ñëèâåí è Èñòî-

ðè÷åñêèÿ ìóçåé – Ñëèâåí. Òÿ áå ïîñâåòåíà íà ïðîô. Ä. Ïåòêàíîâà, îñíîâàòåë

è ïðúâ ðúêîâîäèòåë íà Êàòåäðàòà ïî êèðèëîìåòîäèåâèñòèêà. Ó÷àñòâàõà íàä

60 ó÷åíè îò Áúëãàðèÿ, Ñúðáèÿ, Àâñòðèÿ, Ãúðöèÿ, Ïîëøà, ÑÀÙ, Âåëèêîáðè-

òàíèÿ è Øâåöèÿ ñ äîêëàäè îò îáëàñòòà íà ìåäèåâèñòèêàòà, ëèíãâèñòèêàòà,

ôîëêëîðèñòèêàòà è êðàåçíàíèåòî. Öåíòúð íà èçñëåäâàíèÿòà áå Ìàëêàòà Ñâåòà

ãîðà – áàëêàíñêèòå ìàíàñòèðñêè öåíòðîâå ïðåç Ñðåäíîâåêîâèåòî è ïðåç

Âúçðàæäàíåòî êàòî äóõîâíè è ïðîñâåòíè ñðåäèùà.

Äîêëàäèòå îò ïëåíàðíîòî çàñåäàíèå áÿõà ñâúðçàíè ñ îíåçè êóëòóðíè è

ìàíàñòèðñêè öåíòðîâå, êîèòî îêàçâàò íàé-ñèëíî âëèÿíèå âúðõó äóõîâíèÿ

æèâîò íà Áàëêàíèòå ïðåç Êúñíîòî ñðåäíîâåêîâèå è Âúçðàæäàíåòî. Â ñâîÿ

äîêëàä Ä. Ïåòêàíîâà (Ñîôèÿ) ïðåäñòàâè è îáîáùè ñâèäåòåëñòâàòà çà Æåðàâíà

è æåðàâíåíöè îò äîñòèãíàëèòå äî íàñ ðúêîïèñíè êíèãè. Ïî åäèí îñîáåíî

òðîãâàù è åìîöèîíàëåí íà÷èí ïðåä ñëóøàòåëèòå áå ðàçêðèòà áîãàòàòà êàð-

òèíà íà äóõîâíèÿ è ìàòåðèàëíèÿ âúçõîä íà Æåðàâíà, ïîäêðåïåíà ñ äàííè çà

êíèæîâíîòî íàñëåäñòâî, çàâåùàíî íè îò æåðàâíåíöè. Äîêëàäúò íà È. Äîáðåâ

(Ñîôèÿ) Ñâåòà ãîðà ñëèâåíñêà áå ïîñâåòåí íà ìàíàñòèðñêèòå ñðåäèùà â ñëè-

âåíñêèÿ êðàé ïðåç Ñðåäíîâåêîâèåòî è Âúçðàæäàíåòî. Ïðîô. Äîáðåâ íàïðàâè

çàäúëáî÷åí îáçîð íà èñòîðè÷åñêèòå è ëèòåðàòóðíè äàííè çà òåçè ñðåäèùà è

îòäåëè îñîáåíî âíèìàíèå íà âðúçêèòå íà Ìàëêàòà Ñâåòà ãîðà ñ àòîíñêèòå

56

îáèòåëè. Ñ íå ïî-ìàëúê èíòåðåñ áå ïîñðåùíàò äîêëàäúò íà Ïð. Ìàòåè÷

(Êúëúìáúñ, ÑÀÙ), â êîéòî áÿõà ïðåäñòàâåíè äàííè çà ïîðàæåíèÿòà îò ïîæàðà

â Õèëåíäàðñêèÿ ìàíàñòèð ïðåç ìàðò 2004 ã. Ïðè ëèïñàòà íà îôèöèàëíà

èíôîðìàöèÿ çà ïðè÷èíåíèòå îò áåäñòâèåòî ùåòè, ïðîô. Ìàòåè÷ èçëîæè

ðåäèöà íåèçâåñòíè íà íàó÷íàòà îáùíîñò äàííè çà óíèùîæàâàíåòî íà åäíà

çíà÷èòåëíà ÷àñò îò ñãðàäàòà íà ìàíàñòèðà, íà íàìèðàùè ñå òàì áåçöåííè

ïàðàêëèñè è ñòåíîïèñè. Ò. Ñóáîòèí-Ãîëóáîâè÷ (Áåëãðàä, Ñúðáèÿ è ×åðíà

ãîðà) ïðåäñòàâè äåòàéëåí îáçîð íà äóõîâíèÿ è êóëòóðåí æèâîò â ñðúáñêèòå

ìàíàñòèðè ïðåç ïåðèîäà íà îñìàíñêî âëàäè÷åñòâî, êàòî áÿõà èçòúêíàòè êàêòî

èíäèâèäóàëíè îñîáåíîñòè íà îòäåëíè ñðåäèùà, òàêà è âêëþ÷âàíåòî èì â

ïðîöåñà íà âçàèìîäåéñòâèå è îáìåí ìåæäó áàëêàíñêè ìàíàñòèðñêè öåíòðîâå.

Â ïîñëåäíèÿ äîêëàä îò ïëåíàðíîòî çàñåäàíèå Âë. Äåìèðåâ (Ñëèâåí) èçëîæè

ìàëêî èçâåñòíè è íîâè äàííè çà ðàçëè÷íè ëåãåíäè è ïðåäàíèÿ îò Ñëèâåíñêî,

ñúõðàíèëè åäíà ñâîåîáðàçíà ôîëêëîðíà èñòîðèÿ çà Ìàëêàòà Ñâåòà ãîðà.

Ðàáîòíàòà äåéíîñò íà êîíôåðåíöèÿòà ïðîäúëæè â ïàðàëåëíî ïðîòè÷àùè

çàñåäàíèÿ. Îñîáåíî âíèìàíèå áå îòäåëåíî íà äóõîâíàòà è ìàòåðèàëíàòà êóë-

òóðà íà Æåðàâíà, Êîòåë è Ñëèâåí, íà êîèòî áÿõà ïîñâåòåíè îòäåëíè ñåêöèè,

ïðîâåäåíè ïîä ïàòðîíàæà íà ïðîô. Ä. Ïåòêàíîâà, ïðîô. Êð. Ñòàí÷åâ è

ïðîô. Èâ. Äîáðåâ – ïîòîìöè íà èçâåñòíè ðîäîâå îò òåçè ñðåäèùà íà âúçðîæ-

äåíñêèÿ äóõ è ìåíòàëíîñò. Áÿõà ïðî÷åòåíè äîêëàäè, ïðåäëàãàùè ðàçíîîáðàçíè

ìåòîäîëîãè÷åñêè „êëþ÷îâå“ çà âíèêâàíå â èñòîðèÿòà, ñúäáàòà è ìèðîãëåäà

íà æåðàâíåíöè, ñëèâåíöè è êîòëåöè. Ïðîó÷âàíèÿòà ïðåäëîæèõà ôèëîëîãè-

÷åñêè, èñòîðè÷åñêè, ñòîïàíñêè, åòíîãðàôñêè è ôîëêëîðíè äàííè çà íÿêîè îò

íàé-âàæíèòå êóëòóðíè è äóõîâíè ñðåäèùà íà Áàëêàíèòå ïðåç Âúçðàæäàíåòî,

êàòî îñîáåí èíòåðåñ ïðåäèçâèêàõà èçñëåäâàíèÿòà íà Èâ. Ðóñåâ (Âàðíà), É. Êî-

öåâà (Ñîôèÿ), Ì. Òèìîòèåâè÷ (Áåëãðàä), É. Æåëåâ (Ñîôèÿ), Å. Äðîñíåâà

(Ñîôèÿ), Ñâë Ðàäåâà (Êîòåë), À. Ìàíîëåâà (Ñîôèÿ). Òåìàòà çà ïîêëîííè-

÷åñòâîòî, çà êóëòóðíèòå è êíèæîâíè âðúçêè ìåæäó ðàçëè÷íè ìàíàñòèðñêè

ñðåäèùà áå çàñåãíàòà â äîêëàäèòå íà Í. Ðàäîñëàâëåâè÷ (Áåëãðàä), Á. Íèêîëîâà

(Ñîôèÿ), Ò. Éîâàíîâè÷ (Áåëãðàä), È. Èâàíîâà (Ñîôèÿ). Ðåäèöà äîêëàäè áÿõà

ïîñâåòåíè íà âðúçêàòà ìåæäó òðàäèöèîííà êóëòóðà, ôîëêëîð, ðåëèãèÿ è

ìåíòàëíîñò – Ð. Ìàë÷åâ (Ñîôèÿ), À. Ãåîðãèåâà (Ñîôèÿ), Ê. Ðàíãî÷åâ (Ñîôèÿ).

Â îáëàñòòà íà ñðåäíîâåêîâíîòî ðúêîïèñíî íàñëåäñòâî áÿõà ïðåäñòàâåíè

ðåäèöà ïðèíîñíè èçñëåäâàíèÿ. É. Ðàéíõàðò (Âèåíà) ïðåäñòàâè ðåçóëòàòèòå

îò ñâîåòî ïðîó÷âàíå íà òåêñòîëîãèÿòà è åçèêîâèòå îñîáåíîñòè íà ñòàðîáúë-

ãàðñêèÿ ïðåâîä íà Æèòèåòî íà Ñèìåîí Þðîäèâè. Àâòîðúò íàïðàâè âàæíè

íàáëþäåíèÿ âúðõó ãðóïèðàíåòî íà ïðåïèñèòå íà ñú÷èíåíèåòî è èñòîðèÿòà

íà òåêñòà â îòäåëíèòå ãðóïè. Ñ ãîëÿì èíòåðåñ ñå î÷àêâà ïîäãîòâÿíîòî îò

ïðîô. Ðàéíõàðò êðèòè÷åñêî èçäàíèå íà ñëàâÿíñêèÿ ïðåâîä íà Æèòèåòî,

êîéòî ïðèòåæàâà ñòàðèííè ãðàìàòè÷åñêè îñîáåíîñòè è ñúäúðæà èçêëþ÷è-

òåëíî öåíåí ëåêñèêàëåí ìàòåðèàë. Äîêëàäúò íà Ì. Äèìèòðîâà (Ñîôèÿ) áå

57

ïîñâåòåí íà ïîåìàòà íà Ìèõàèë Ïñåë â ðèëñêèÿ ðúêîïèñ ¹ 2/24 â êîíòåêñòà

íà øèðîêî äèñêóòèðàíèÿ â ïîñëåäíèòå ãîäèíè ïðîáëåì çà ñëàâÿíñêèòå

ïðåâîäè è ðåäàêöèè íà áèáëåéñêàòà êíèãà Ïåñåí íà ïåñíèòå ñ òúëêîâàíèÿ.

Ä. Ïååâ (Ñîôèÿ) ïðåäñòàâè ñâîèòå íàáëþäåíèÿ âúðõó Õðîíèêàòà íà Ãåîðãè

Ìîíàõ â Àðõèâñêèÿ õðîíîãðàô. Â öåíòúðà íà íåãîâèÿ äîêëàä áÿõà ïîñòàâåíè

âúïðîñèòå îòíîñíî ïðîèçõîäà è ôóíêöèÿòà íà òîçè òåêñò êàêòî â ðàìêèòå íà

ñáîðíèêà, òàêà è â êîíòåêñòà íà äðóãè ïðåâîäíè èñòîðè÷åñêè ñú÷èíåíèÿ.

Îñîáåíî âíèìàíèå ïðåäèçâèêàõà äîêëàäèòå íà Ê. Ì. ÌàêÐîáúðò (Âåëèêîáðè-

òàíèÿ) âúðõó òåêñòîëîãè÷åñêèòå è ïàëåîãðàôñêèòå îñîáåíîñòè íà Àòèíñêèÿ

ïñàëòèð ¹ 1797 è íà Ì.-À. Äæîíñúí (ÑÀÙ), êîÿòî íàïðàâè èíòåðåñíè íàá-

ëþäåíèÿ âúðõó òåêñòóàëíàòà òðàäèöèÿ íà ñëàâÿíñêèÿ Ïàðèìåéíèê. Â ñâîÿ

äîêëàä Ñëåäèòå íà âñåêèäíåâèåòî â Ñèíàéñêèÿ ïàòåðèê Å. Çàøåâ (Ñîôèÿ)

èçñëåäâà íàèìåíîâàíèÿòà íà ñúäîâå â ãðúöêèÿ òåêñò íà ïàìåòíèêà è òåõíèòå

ñëàâÿíñêè åêâèâàëåíòè. Àâòîðúò îòáåëÿçà íÿêîè õàðàêòåðíè îòêëîíåíèÿ ïðè

ïðåâîäà, êîèòî áÿõà ðàçòúëêóâàíè â îáùîêóëòóðîëîãè÷åí àñïåêò. È. Ïåòðîâ

(Ëîäç) èçíåñå äîêëàä âúðõó ñèíòàêòè÷íèòå èíîâàöèè â åçèêà íà Ñâîäíèÿ

ïàòåðèê îò XIV â. Äîêëàäúò íàïðàâè âïå÷àòëåíèå ñ ìîäåðíèÿ ïîäõîä è ìåòî-

äèêà ïðè ðàçðàáîòâàíåòî íà òàçè ïðîáëåìàòèêà. Â ðàáîòàòà íà êîíôåðåíöèÿòà

íå áå ïîäìèíàòà è òåìàòà çà äàìàñêèíàðñêèòå ñáîðíèöè. Ê. Ô. Ãèëäåé (Ãüî-

òåáîðã, Øâåöèÿ) èçëîæè íÿêîè òåîðåòè÷íè è ìåòîäîëîãè÷íè íàáëþäåíèÿ

âúðõó åçèêà íà êíèæîâíèöèòå, Ä. Äèìèòðîâà-Ìàðèíîâà (Ñîôèÿ) ïîñâåòè ñâîÿ

äîêëàä íà äèäàêòè÷íèòå ñáîðíèöè íà Éîñèô Áðàäàòè êàòî íàðú÷íèöè íà

ìàíàñòèðñêèÿ òàêñèäèîò ïðåç XIX â.

Â ðåäèöà èçñëåäâàíèÿ, ïðåäñòàâåíè íà êîíôåðåíöèÿòà, áÿõà äåìîíñòðè-

ðàíè ïëîäîòâîðíè íàó÷íè ðåçóëòàòè, ïîñòèãíàòè ÷ðåç èíòåðäèñöèïëèíàðåí

ïîäõîä è ïðîó÷âàíå íà èíòåðêóëòóðíèòå âðúçêè. Äîêëàäúò íà Ã. Ìèí÷åâ (Ëîäç)

áå ïîñâåòåí íà àïîêðèôíèòå òúëêîâàíèÿ íà ëèòóðãèÿòà, â êîèòî å îòðàçåíà

ïðåäñòàâàòà çà ïðèñúñòâèåòî íà áåçïëúòíè ñèëè ïî âðåìå íà áîãîñëóæåíèåòî.

Êàòî ìàòåðèàë áÿõà èçïîëçâàíè íÿêîëêî ñëàâÿíñêè òåêñòà, ïðè êîåòî áå

íàïðàâåí îáçîð íà äîñåãàøíèòå ïðîó÷âàíèÿ íà âñåêè åäèí îò òÿõ è áÿõà èçòúê-

íàòè èíòåðåñíè ïàðàëåëè ìåæäó ïèñìåí òåêñò è èêîíîãðàôèÿ. Ì. Ñêîâðîíåê

(Ëîäç) íàïðàâè â ñâîåòî èçëîæåíèå ïðåãëåä íà öèêëèòå ñ ÷óäåñà íà àðõàíãåë

Ìèõàèë â ñðåäíîâåêîâíàòà ëèòåðàòóðà è èêîíîãðàôèÿ, êàòî äåòàéëíî

àíàëèçèðà âðúçêèòå ìåæäó òåêñò è èçîáðàæåíèå. Å. Êîöåâà (Ñîôèÿ) èçíåñå

äîêëàä íà òåìà Ñèíîäèêúò íà áúëãàðñêèòå öàðå â ñâåòëèíàòà íà ñúâðå-

ìåííè àðõåîëîãè÷åñêè íàõîäêè. Àâòîðêàòà èçñëåäâà âúçìîæíîñòòà íà áàçàòà

íà ñúâðåìåííèòå àðõåîëîãè÷åñêè íàõîäêè, ñâúðçàíè ñ èíôðàñòðóêòóðàòà è

ïúòíàòà ìðåæà â ñðåäíîâåêîâíà Áúëãàðèÿ, äà ñå ïîòâúðäÿò ðåäèöà èñòîðè÷åñ-

êè äàííè, çàñâèäåòåëñòâàíè â òåêñòà íà Ñèíîäèêà. È.×åêîâà (Ñîôèÿ) èçëîæè

ñâîÿ ïðîåêò íà òåìà çà Çàïàäíèòå ñâåòöè â Ñòèøíèÿ ïðîëîã (ïðîåêòúò ùå

ñå îñúùåñòâÿâà ñúâìåñòíî ñ ïðîô. Õ. Ìèêëàñ), È. Èëèåâ (Êúðäæàëè) ñïðÿ

58

âíèìàíèåòî ñè âúðõó âðúçêàòà ìåæäó èñèõàñòêèÿ ñâåòîãëåä è åçèêîâèÿ èçêàç

â òâîð÷åñòâîòî íà ïèñàòåëèòå îò Òúðíîâñêàòà êíèæîâíà øêîëà. Â. Ãåðäæèêîâà

(Ñîôèÿ) (Íàáëþäåíèÿ âúðõó Õðèñòîèòèÿòà íà Ðàéíî Ïîïîâè÷ è àíòè÷íèòå

êîðåíè íà äèñêóðñà çà áëàãîíðàâèåòî) ðàçãëåäà ïðîèçõîäà íà æàíðà „ó÷åáíèê

ïî áëàãîíðàâèå“, êàòî áÿõà íàïðàâåíè èíòåðåñíè ïàðàëåëè ñ àíòè÷íèÿ è ñëåä-

ðåíåñàíñîâèÿ çàïàäíîåâðîïåéñêè êóëòóðåí ìîäåë. Ñèëíî âïå÷àòëåíèå íà-

ïðàâè ó÷àñòèåòî íà íàé-ìëàäîòî ïîêîëåíèå ñëàâèñòè è íàé-âå÷å íà àñïè-

ðàíòèòå â Êàòåäðàòà ïî êèðèëîìåòîäèåâèñòèêà â Ñîôèéñêèÿ óíèâåðñèòåò

À. Äèìèòðîâà (Ñòóäèéñêèÿò ìàíàñòèð â æèòèÿòà íà ñâ. Òåîäîð Ñòó-

äèò) è Ä. Àòàíàñîâà (Ñåäåìòå îòðîöè îò Åôåñ â ëèòåðàòóðíàòà òðà-

äèöèÿ).

×àñò îò ïðîó÷âàíèÿòà, ïðåäñòàâåíè íà êîíôåðåíöèÿòà, áÿõà ïîñâåòåíè

íà òåìàòà çà ñðåäíîâåêîâíèòå ìàíàñòèðè è êóëòîâå. Â ñâîÿ äîêëàä Èç àòîí-

ñêàòà õèìíîãðàôñêà ïðîñëàâà íà áúëãàðñêè ñâåòöè (íîâè íàõîäêè) Ê. Íèõî-

ðèòèñ (Ñîëóí, Ãúðöèÿ) ïðåäñòàâè íîâîîòêðèòà ñëóæáà çà Çîãðàôñêèòå

ìú÷åíèöè, ñúçäàäåíà îò ãðúöêèÿ êíèæîâíèê ßêîâ Íåîñêèòèîò (XVIII â.), êîé-

òî å àâòîð îñâåí òîâà è íà ñëóæáè çà ñâ. Éîàí Ðèëñêè è çà ñâ. Îíóôðèé Ãàáðîâ-

ñêè. È. Áèëÿðñêè (Ñîôèÿ) ïîñâåòè äîêëàäà ñè íà åäíà íåèçâåñòíà ñëóæáà çà

ñâ. ñâ. Êîíñòàíòèí è Åëåíà, êîÿòî ïðåäîñòàâÿ âàæåí ìàòåðèàë çà èçñëåäâàíå

íà êóëòà êúì òÿõ âúâ Âëàøêî ïðåç XVII âåê. Ä. ×åøìåäæèåâ (Ïëîâäèâ) ïðåä-

ñòàâè èçñëåäâàíå âúðõó çàïàçåíèòå â ãð. Áåðàò (Àëáàíèÿ) ìîùè íà ñâ. Ãîðàçä.

Âúç îñíîâà íà ïðèâëå÷åíèÿ ôàêòîëîãè÷åñêè ìàòåðèàë è íà äîñåãàøíèòå ïðî-

ó÷âàíèÿ îòíîñíî êóëòà ñúì ñâ. Ñåäìî÷èñëåíèöè, àâòîðúò çàùèòè ñòàíîâè-

ùåòî, ÷å òåçè ðåëèêâè íå ñà àâòåíòè÷íè – ïîÿâàòà è ïî÷èòàíåòî èì â êàòå-

äðàëàòà „Óñïåíèå Áîãîðîäè÷íî“ â Áåðàò ñå îòíàñÿò íàé-ðàíî êúì XVI âåê.

Ãîëÿì èíòåðåñ ïðåäèçâèêà ëåêöèÿòà íà Ïð. Ìàòåè÷ è Ì.-À. Äæîíñúí.

Àìåðèêàíñêèòå êîëåãè ïðåäñòàâèõà íàïðàâåíîòî äîñåãà è áúäåùèòå çàäà÷è

íà Õèëåíäàðñêàòà èçñëåäîâàòåëñêà áèáëèîòåêà è Öåíòúðà çà ñðåäíîâåêîâíè

ñëàâÿíñêè ïðîó÷âàíèÿ â Êúëúìáúñ (Îõàéî, ÑÀÙ), êúäåòî ñå ñúõðàíÿâàò â

ìèêðîôèëìîâà ôîðìà ñëàâÿíñêè ðúêîïèñè è ñòàðîïå÷àòíè êíèãè, ïåðèîäèêà

è êðèòè÷åñêà ëèòåðàòóðà. Íàó÷íàòà îáùíîñò ïîäêðåïè èíèöèàòèâèòå íà

Õèëåíäàðñêàòà èçñëåäîâàòåëñêà áèáëèîòåêà, êàòî áÿõà îáñúäåíè âúçìîæíîñ-

òèòå çà îùå ïî-îáëåê÷åí äîñòúï äî ñúõðàíÿâàíèòå òàì öåííè ìàòåðèàëè,

êîèòî ñà íà ðàçïîëîæåíèå íà ó÷åíèòå îò öÿë ñâÿò (ïîâå÷å èíôîðìàöèÿ ïî

òåçè âúïðîñè ìîæå äà ñå ïîëó÷è â èíòåðíåò ñàéòà http://cmrs.osu.edu/rcmss).

Îæèâåíè äèñêóñèè ïî âðåìå íà êîíôåðåíöèÿòà ìåæäó áúëãàðñêèòå è ÷óæäå-

ñòðàííèòå ó÷àñòíèöè ïðåäèçâèêà äîêëàäúò íà Ì. Íèõîðèòèñ (Ãúðöèÿ) çà

ñúñòîÿíèåòî íà ñúâðåìåííàòà ãðúöêà ñëàâèñòèêà. Îáùà áå òðåâîãàòà è çàãðè-

æåíîñòòà îò ðàçðàñòâàùèÿ ñå ïðîöåñ íà ìàðãèíàëèçèðàíå íà ñëàâèñòèêàòà è

áúëãàðèñòèêàòà, ïðåäèçâèêàí îò çàêðèâàíåòî èëè ïðåîáðàçóâàíåòî íà íàó÷íè

èíñòèòóöèè è îáðàçîâàòåëíè öåíòðîâå â ðåäèöà åâðîïåéñêè äúðæàâè.

59

Êîíôåðåíöèÿòà „Ìàëêàòà Ñâåòà ãîðà“ â Æåðàâíà äàäå ñðåùà íà óòâúðäå-

íè ñïåöèàëèñòè è ìëàäè ó÷åíè, áÿõà îáìåíåíè öåííè èäåè, âúçíèêíàõà íîâè

èíèöèàòèâè. Íåñúìíåíî áëÿñúêúò íà íàó÷íèòå ïîñòèæåíèÿ íà ôîðóìà íÿìàøå

äà áúäå ñúùèÿò áåç óñèëèÿòà íà ãëàâíèòå îðãàíèçàòîðè îò Êàòåäðàòà ïî

êèðèëîìåòîäèåâèñòèêà íà Ñîôèéñêèÿ óíèâåðñèòåò äîö. äôí È. Õðèñòîâà è

ä-ð Ì. Äèìèòðîâà, êàêòî è íà äîìàêèíà íà ìåæäóíàðîäíàòà êîíôåðåíöèÿ

ïðîô. Ä. Ïåòêàíîâà.

ßâîð Ìèëòåíîâ

Îñìè ìåæäóíàðîäåí ñèìïîçèóì

„Òúðíîâñêà êíèæîâíà øêîëà“

Îò 14 äî 16 îêòîìâðè 2004 ã. çà îñìè ïîðåäåí ïúò ñå ñúñòîÿ ìåæäóíà-

ðîäíèÿò ñèìïîçèóì „Òúðíîâñêà êíèæîâíà øêîëà“, òàçè ãîäèíà ïîñâåòåí íà

ñâ. Åâòèìèé, ïàòðèàðõ Òúðíîâñêè è íåãîâàòà äóõîâíà ìèñèÿ â åâðîïåéñêàòà

êóëòóðà. Îðãàíèçàòîðè áÿõà Âåëèêîòúðíîâñêèÿò óíèâåðñèòåò „Ñâ. ñâ. Êèðèë

è Ìåòîäèé“, Íàó÷íî-èçñëåäîâàòåëñêèÿò öåíòúð „Òúðíîâñêà êíèæîâíà øêî-

ëà“ è Èíñòèòóòúò ïî áàëêàíèñòèêà ïðè Áúëãàðñêàòà àêàäåìèÿ íà íàóêèòå.

Â íàó÷íàòà ñðåùà âçåõà ó÷àñòèå ÷åòèðèäåñåò è åäèí ó÷åíè îò Áúëãàðèÿ,

Ðóñèÿ, Ãåðìàíèÿ, Ðóìúíèÿ, Ãúðöèÿ, Ñúðáèÿ.

Ïî ñúùîòî âðåìå ïðîô. ä-ð Âàñèëêà Òúïêîâà-Çàèìîâà íà òúðæåñòâåíà

öåðåìîíèÿ áåøå óäîñòîåíà ñúñ çâàíèåòî äîêòîð õîíîðèñ êàóçà. Íåéíîòî àêà-

äåìè÷íî ñëîâî áå ïîñâåòåíî íà îáðàçà íà Òúðíîâî â èçñëåäâàíèÿòà çà Òúð-

íîâñêàòà êíèæîâíà øêîëà.

Ïðîô. Ãåîðãè Äàí÷åâ (Âåëèêî Òúðíîâî) ïðåäñòàâè ñáîðíèöèòå íà Âëà-

äèñëàâ Ãðàìàòèê ñ îãëåä íà âêëþ÷åíèòå â òÿõ ñú÷èíåíèÿ íà Åâòèìèé Òúð-

íîâñêè. Ïðîô. Äèìèòðèîñ Ãîíèñ, ïðåïîäàâàòåë ïî èñòîðèÿ íà ïðàâîñëàâíèòå

öúðêâè â Àòèíñêèÿ óíèâåðñèòåò ðàçãëåäà Æèòèåòî íà ñâ. Ôèëîòåÿ â

íåãîâèòå ðóìúíñêè è áúëãàðñêè âåðñèè. Äîö. Ëèëà Ìîí÷åâà (Øóìåí) ñå ñïðÿ

íà ñòèëîâèòå îñîáåíîñòè íà „ïëåòåíèå ñëîâåñ“ â ñâåòëèíàòà íà èíäîåâðî-

ïåéñêàòà òðàäèöèÿ, êàòî ðàçøèðè îáñåãà íà âçàèìîäåéñòâèå íà òúðíîâñêèòå

êíèæîâíèöè ñ îñòàíàëèÿ êóëòóðåí ñâÿò ïðåç Ñðåäíîâåêîâèåòî. Ïðîô. Äîíêà

Ïåòêàíîâà (Ñîôèÿ) ïîñòàâè âúïðîñà çà ñðúáñêàòà êíèæíèíà êàòî èçâîð çà

Æèòèå íà Ñòåôàí Äå÷àíñêè îò Ãðèãîðèé Öàìáëàê. Ñòàðøè ïðåïîäàâàòåë

Ãàëèíà Ãàäàëîâà (Òâåð) ñúîáùè çà áúëãàðñêè òåêñòîâå â òâåðñêè ðúêîïèñè

îò XV–XVIII â., ìåæäó êîèòî è êúñåí ïðåïèñ íà Ñëîâî çà Âúçíåñåíèå îò

Éîàí Åêçàðõ. Äîö. ä-ð Äðàãèøà Áîéîâè÷ (Íèø) ðàçãëåäà ðåöåïöèÿòà íà ïàò-

ðèñòè÷íàòà ëèòåðàòóðà â ñðúáñêè ðúêîïèñè îò êðàÿ íà XIV è XV â. Ïðîô. Ðó-

60

ìÿíà Çëàòàíîâà (Õàéäåëáåðã) ïðåäñòàâè ñâîèòå ðàçñúæäåíèÿ âúðõó òåêñòîâåòå

ñ òúëêîâàíèÿ â òúðíîâñêèÿ áèáëåéñêè ñâîä. Ïðîô. Èâàí Õàðàëàìïèåâ (Âåëèêî

Òúðíîâî) èçëîæè ñõâàùàíèÿòà ñè çà åçèêîâàòà ðåôîðìà íà Åâòèìèé

Òúðíîâñêè è íåéíèòå êðèòèöè. Ïðîô. Àíãåë Äàâèäîâ (Âåëèêî Òúðíîâî) ñå

ñïðÿ íà îñîáåíîñòèòå, õàðàêòåðèçèðàùè åçèêà íà Ãðèãîðèé Öàìáëàê. Êôí Êè-

ðèë Ìàêñèìîâè÷ (Ìîñêâà) àíàëèçèðà ïàíäåêòèòå íà Íèêîí ×åðíîãîðåö â

ñëàâÿíñêèòå ïðåâîäè îò XII–XIV â. â ëåêñèêàëåí àñïåêò. Òàòÿíà Ïåíòêîâñêà

(Ìîñêâà) íàïðàâè ñðàâíèòåëåí åçèêîâåäñêè àíàëèç íà Åâòèìèåâàòà ðåäàêöèÿ

íà Éåðóñàëèìñêèÿ óñòàâ è ðóñêàòà ðåäàêöèÿ îò íà÷àëîòî íà XV â. Äîö. Ïëà-

ìåí Ïàâëîâ (Âåëèêî Òúðíîâî) ïðåäñòàâè äàííè çà êóëòà êúì ñâ. Ïåòêà

Òúðíîâñêà. Ñò.í.ñ. Ïàâëèíà Áîé÷åâà (Ñîôèÿ) àíàëèçèðà â ñâîÿ äîêëàä êîí-

òàêòèòå ìåæäó Ìîëäîâñêàòà öúðêâà è Êîíñòàíòèíîïîëñêàòà ïàòðèàðøèÿ ïðåç

30-òå ãîäèíè íà XV âåê. Çà èçñëåäîâàòåëñêèòå ïðîåêòè, ïî êîèòî ðàáîòÿò,

ãîâîðèõà ìëàäè ó÷åíè îò Øóìåíñêèÿ è Ïëîâäèâñêèÿ óíèâåðñèòåò.

Ïðåäñòàâåíà áå íîâàòà êíèãà íà äîö. äôí Íåâÿíà Äîí÷åâà-Ïàíàéîòîâà

– Ãðèãîðèé Öàìáëàê è áúëãàðñêèòå ëèòåðàòóðíè òðàäèöèè â Èçòî÷íà

Åâðîïà XV–XVII âåê – ïëîä íà äúëãîãîäèøíè ïðîó÷âàíèÿ â ðóñêè àðõèâî-

õðàíèëèùà è áèáëèîòåêè, êîèòî ïîòâúðæäàâàò áúëãàðñêèÿ ïðîèçõîä íà áåëå-

æèòèÿ äóõîâíèê è îáùåñòâåíèê.

Ïîêàçàí áå äîêóìåíòàëíèÿò ôèëì Âåêúò íà Ëèõà÷îâ, ñúçäàäåí îò Ëåí-

íàó÷ôèëì, ñ ó÷àñòèåòî íà áúëãàðñêè ó÷åíè è ïóáëèöèñòè.

Èëèÿ Ïåõëèâàíîâ

Ìåæäóíàðîäíà íàó÷íà êîíôåðåíöèÿ „Ñëîâî è âÿðà“

Íà 18 è 19 îêòîìâðè 2004 ã. ïîä ïàòðîíàæà íà ä-ð Åâãåíèé Æåëåâ, êìåò

íà îáùèíà Ñòàðà Çàãîðà, ñå ïðîâåäå ìåæäóíàðîäíà íàó÷íà êîíôåðåíöèÿ â

ïàìåò íà ïðîô. Áîíþ Ñò. Àíãåëîâ è ïî ñëó÷àé 90-ãîäèøíèíàòà îò ðîæäåíèåòî

ìó. Ñðåä îðãàíèçàòîðèòå áÿõà è Ôèëîëîãè÷åñêèÿò ôàêóëòåò íà Âåëèêîòúð-

íîâñêèÿ óíèâåðñèòåò „Ñâ. ñâ. Êèðèë è Ìåòîäèé“, Íàó÷íîèçñëåäîâàòåëñêèÿò

öåíòúð „Òúðíîâñêà êíèæîâíà øêîëà“, Ñúþçúò íà ó÷åíèòå â Áúëãàðèÿ – êëîí

Ñòàðà Çàãîðà è Òðàêèéñêèÿò óíèâåðñèòåò – Ñòàðà Çàãîðà. Â íàó÷íèÿ ôîðóì

âçåõà ó÷àñòèå êàêòî óòâúðäåíè, òàêà è ìëàäè ó÷åíè îò Áúëãàðèÿ, Ðóñèÿ è

Øâåöèÿ.

Ïëåíàðíîòî çàñåäàíèå áåøå îòêðèòî ñ îáçîðíèÿ äîêëàä íà À. Ìèëòåíî-

âà (Íàó÷íîòî äåëî íà ïðîô. Á. Ñò. Àíãåëîâ). Âàæíè ìîìåíòè îò æèâîòà è

òâîð÷åñêîòî äåëî íà ó÷åíèÿ îòêðîèõà Í. Äîí÷åâà-Ïàíàéîòîâà (Ïðîô. Á. Ñò.

Àíãåëîâ çà áúëãàðî-ðóñêèòå êíèæîâíè îòíîøåíèÿ) è È. Ìàòåâ (Íàó÷íè è

âúçïîìåíàòåëíè åñêèçè çà ïðîô. Áîíþ Àíãåëîâ)

61

Ðàáîòàòà íà ôîðóìà ïðîòå÷å â ðàìêèòå íà äâå ñåêöèè: „Ìåäèåâèñòèêà“ è

„Èñòîðèÿ è êóëòóðîçíàíèå“. È. Ðàäåâ (Âåëèêî Òúðíîâî) ïðåäñòàâè äîêëàäà

ñè Íîâè ìîìåíòè â äåéíîñòòà íà Ñòîÿí Êîâàíëúøêè – îïèò çà äîðàç-

âèâàíå íà íàñëåäåíîòî îò ïðîô. Á. Ñò. Àíãåëîâ. À. Êàëîÿíîâ (Âåëèêî Òúð-

íîâî) ñå ñïðÿ íà âúïðîñèòå êîãà, êúäå è îò êîãî å ïðîèçíåñåíî Ñëîâî çà

Ïàñõà. À. Íîâèêîâà (Ìîñêâà) íàïðàâè ñúïîñòàâêè ìåæäó Êèðèëîìåòî-

äèåâñêèÿ ïðåâîä íà Åâàíãåëèåòî è ñúâðåìåííèÿ òåêñò, ïîëçâàí îò Ðóñêàòà

ïðàâîñëàâíà öúðêâà. Ä. Èâàíîâà (Ïëîâäèâ) ñå ñïðÿ íà åçèêîâèòå êîíöåïöèè

â ïðåâîäèòå íà Áèáëèÿòà ïðåç XIX âåê. Ã. Ãàäàëîâà (Òâåð) ðàçãëåäà ïðèñúñò-

âèåòî íà Àçáó÷íàòà ìîëèòâà â òâåðñêèòå ðúêîïèñè îò XVI âåê. Â. Öà÷åâà

(Ñîôèÿ) ïðåäñòàâè íîâè äàííè çà ðúêîïèñà ñ îòêðèòèòå îò ïðîô. Á. Àíãåëîâ

Îáùè ñëóæáè íà ñâ. Êëèìåíò Îõðèäñêè. Ê. Ìàêñèìîâè÷ (Ìîñêâà) àíàëèçè-

ðà àðõàè÷íàòà ðåãèîíàëíà ëåêñèêà â Çàêîí ñóäíûé ëþäåì. Åçèêîâåäñêàòà

òåìàòèêà áå çàñòúïåíà è â äîêëàäà íà Ï. Êàðàìôèëîâà (Ñìîëÿí) – Ñðåäñòâà

çà èçðàçÿâàíå íà îïðåäåëåíîñò â ïîñëàíèÿòà íà Åâòèìèé Òúðíîâñêè.

Í. Äîí÷åâà-Ïàíàéîòîâà (Âåëèêî Òúðíîâî) íàïðàâè ñâîèòå íàáëþäåíèÿ âúðõó

ïðèåìñòâåíîñòòà ìåæäó òâîð÷åñòâîòî íà Ãðèãîðèé Öàìáëàê è íÿêîè ñòàðî-

ðóñêè ïèñàòåëè. Ä. Ïåòêàíîâà ñå ñïðÿ íà âúïðîñà çà ðàçïðîñòðàíåíèåòî íà

Ñëîâî çà ÷åòåíåòî íà êíèãèòå îò Éîñèô Õèëåíäàðñêè. Ï. Ñòåôàíîâ (Øóìåí)

ñúîáùè çà íåèçâåñòíè ðúêîïèñè îò XV–XIX âåê â Øóìåí. Ä. Ðàäîñëàâîâà

(Ñîôèÿ) íàïðàâè îáñòîåí ïðåãëåä íà áúëãàðñêèòå êíèæîâíè öåíòðîâå ïðåç

XVII âåê. Îáîáùàâàùà áåøå ïðîáëåìàòèêàòà íà äîêëàäà íà Î. Ïúðëè÷åâà

(Ñîôèÿ), ïîñâåòåí íà Êèðèëî-Ìåòîäèåâñêèòå òðàäèöèè. Îïèò çà òèïîëîãèÿ

íà ìîòèâèòå â àïîêðèôèòå çà êðúñòíîòî äúðâî íàïðàâè Ä. Èâàíîâà (Ñîôèÿ).

Êóëòóðîëîãè÷íà ãëåäíà òî÷êà áåøå çàñòúïåíà â äîêëàäèòå íà Á. Àíãåëîâ

(Ñîôèÿ) – Èçòîêúò è Çàïàäúò – èëè êîé êîé å â î÷èòå íà äðóãèÿ, Ð. Êîì-

ñàëîâà (Ïëîâäèâ) – Õðèñòèÿíñêàòà èäåÿ ñðåä ïðàáúëãàðñêàòà îáùíîñò è

íà Ò. Ìîëëîâ (Âåëèêî Òúðíîâî) – Ñîòèðîëîãè÷íàòà ñòðàòåãèÿ íà ïîï

Ïåéî ñëåä åñõàòîëîãè÷íàòà 1492 ãîäèíà. À. Ãàðàáåäÿí ïðåäñòàâè åïèãðàôñêè

äàííè çà áúëãàðî-àðìåíñêèòå öúðêîâíè îòíîøåíèÿ. Ä. ×åøìåäæèåâ (Ñîôèÿ)

ðàçãëåäà íÿêîè àñïåêòè íà âúïðîñà çà ãðîáà íà ïàòðèàðõ Åâòèìèé â Áà÷êîâ-

ñêèÿ ìàíàñòèð. É. Àëåêñèåâ (Âåëèêî Òúðíîâî) ñå ñïðÿ íà ñâåäåíèÿòà çà Òðà-

ïåçèöà â æèòèéíàòà ëèòåðàòóðà. Ãîñò íà êîíôåðåíöèÿòà áå øâåäñêèÿò ñëàâèñò

Ê. Ô. Ãèëäåé (Ãüîòåáîðã).

Êîíôåðåíöèÿòà ïîêàçà ïðèåìñòâåíîñòòà, íà êîÿòî ñå ðàäâà íàó÷íîòî äåëî

íà íà ïðîô. Áîíþ Àíãåëîâ.

Äèëÿíà Ðàäîñëàâîâà

62

„Èâ. Ä. Øèøìàíîâ – Ôîðóìúò“: òðàäèöèÿòà

â ìîäåðíîñòòà è ìîäåðíîñòòà â òðàäèöèÿòà

Íà 21 è 22 îêòîìâðè 2004 ã. â Ñîôèÿ ñå ïðîâåäå Íàöèîíàëíà êîí-

ôåðåíöèÿ ïî ñëó÷àé 130-ãîäèøíèíàòà îò ðîæäåíèåòî íà Èâ. Ä. Øèøìàíîâ.

Òÿ áå îðãàíèçèðàíà îò ñåêöèÿ „Ëèòåðàòóðà íà Áúëãàðñêîòî âúçðàæäàíå“

íà Èíñòèòóòà çà ëèòåðàòóðà ïðè ÁÀÍ ïîä îáùîòî íàèìåíîâàíèå „Èâ. Ä.

Øèøìàíîâ – Ôîðóìúò“. Îñâåí ñïåöèàëèñòèòå íà ëèòåðàòóðàòà çà Âúç-

ðàæäàíåòî, ïðèñúñòâàõà è áÿõà ïîêàíåíè è êîëåãè îò Èíñòèòóòà çà ôîëêëîð,

Èíñòèòóòà çà èñòîðèÿ, ÑÓ „Ñâ. Êë. Îõðèäñêè“, ÏÓ „Ïàèñèé Õèëåíäàðñêè“

è äð. Áÿõà ïðî÷åòåíè íàä 30 äîêëàäà, ïîñâåòåíè íà äåëîòî íà Èâ. Ä. Øèø-

ìàíîâ, êîèòî ùå áúäàò ïîìåñòåíè â ïîäãîòâÿíèÿ íàó÷åí ñáîðíèê.

Îáðàçúò è ëè÷íîñòòà íà ãîëåìèÿ áúëãàðñêè ó÷åí, ôîëêëîðèñò, åòíîãðàô

è ïîëèòèê ñå î÷åðòà â ïðåñå÷íàòà òî÷êà íà âúçðîæäåíñêîòî (÷èñòî òðàäè-

öèîííîòî) è íîâîòî, ìîäåðíîòî (åâðîïåéñêîòî). Àêàä. Èâ. Ä. Øèøìàíîâ áå

èíòåðïðåòèðàí êàòî ëè÷íîñò, çàñòàíàëà íà ãðàíèöàòà íà äâå êóëòóðíè åïîõè.

Åäíà ÷àñò îò äîêëàäèòå áÿõà ïîñâåòåíè íà âúçðîæäåíñêîòî ó Øèøìàíîâ.

Ê. Ìèõàéëîâ èíòåðïðåòèðà îáðàçà íà ó÷åíèÿ êàòî åäèí êúñåí âúçðîæäåíåö,

ñ êîãîòî âñúùíîñò „ñâúðøâà âúçðîæäåíñêîòî âðåìå“. Èçñëåäîâàòåëÿò âèæ-

äà â ó÷åíèÿ íàñëåäåíàòà îñíîâíà õàðàêòåðèñòèêà íà Âúçðàæäàíåòî –

ëè÷íîñòòà-èíñòèòóöèÿ, ïðîÿâåíàòà âñåîáõâàòíîñò. Êàòî âúçðîæäåíñêè

Ê. Ìèõàéëîâ î÷åðòà íÿêîè îò èäåèòå íà Øèøìàíîâ, íàïðèìåð çà àâòîíîì-

íîñò íà ó÷èëèùåòî, çà ïîëåçíîñò è ãðàæäàíñòâåíîñò, çà êîîïåðàòèâíèÿ

÷èòàòåë, çà ñúõðàíÿâàíå íà òàëàíòèòå è äð. Åäèí äðóã ðàêóðñ êúì âúçðîæäåí-

ñêàòà ïðîáëåìàòèêà, íî îòðàçåíà â ÷åðòèòå íà ðîäà Øèøìàíîâè, ïðåäëîæè

Í. Äðàãîâà. Â äîêëàäà ñè „Èâàí Ä. Øèøìàíîâ è Ä. Øèøìàíîâ â ëàíåöà íà

áúëãàðñêàòà èíòåëåêòóàëíîñò“ òÿ èçñëåäâà äèàëîãà Èâ. Ä. Øèøìàíîâ è

Ä. Øèøìàíîâ êàòî åäíî ñëîæíî ñúîòíàñÿíå, êàòî ïñèõîëîãè÷åñêî âçàè-

ìîäåéñòâèå è âúçäåéñòâèå. Èçñëåäîâàòåëêàòà ìîòèâèðà èçðàçà „ëàíåö“ êàòî

„äåëèêàòíà âðúçêà ìåæäó áðúíêè îò áëàãîðîäåí ìåòàë“. Àíàëèçèðàéêè äíåâ-

íèêà íà Ä. Øèøìàíîâ, Í. Äðàãîâà îòêðèâà îáðå÷åíà ñàìîòà, ñïîðåä íåÿ

âúçðîæäåíñêîòî ïðè Øèøìàíîâè ñå ïðåâðúùà â ñúùíîñòíî, â ñìóùåíèå

îò åâðîïåèçìà, â ïàòðèàðõàëíîñò. Èçñëåäîâàòåëêàòà ïðèåìà íàïèñàíîòî

îò Ä. Øèøìàíîâ êàòî åðóäèòñêà, à íå èíäèâèäóàëíà ïðîçà, ñðàâíÿâà ãî ñ

òåêñòîâåòå íà Ãåî Ìèëåâ, ñ Èâî Àíäðè÷ è äð.

Íà êîíôåðåíöèÿòà áå ïîñòàâåíà è åäíà îò ÷åñòî äèñêóòèðàíèòå òåìè â

íàøåòî ëèòåðàòóðîçíàíèå – çà ïñèõîñîöèàëíèÿ ìåòîä íà Øèøìàíîâ. Â

àñïåêòà íà òàçè ïðîáëåìàòèêà ñå îòêðîèõà äîêëàäèòå íà Ð. Äèì÷åâà „Ïðèíîñúò

íà ïðîô. Èâ. Ä. Øèøìàíîâ êúì ñîöèîëîãèÿòà íà ëèòåðàòóðàòà“ è íà Ð. Äàìÿ-

íîâà „Ïñèõîñîöèîëîãè÷íèÿò ìåòîä íà ïðîô. Èâàí Ä. Øèøìàíîâ“. Ð. Äèì-

63

÷åâà ïîä÷åðòà ïðîäóêòèâíîñòòà íà ñîöèîëîãè÷íèòå èäåè íà Øèøìàíîâ –

êàòî ðàçðàáîòâà îáëàñòè îò ëèòåðàòóðîçíàíèåòî, ñúùåâðåìåííî äà ãî

ïðèîáùè êúì Åâðîïà. Òÿ èçòúêíà ðîëÿòà íà Øèøìàíîâ êàòî ñîöèàëåí

ðåôîðìàòîð. Ð. Äèì÷åâà ïîä÷åðòà çíà÷åíèåòî íà íîâàòà åñòåòèêà íà Øèø-

ìàíîâ, ñâúðçàíà ñúñ ñîöèàëíèÿ õàðàêòåð íà èçêóñòâîòî. Ñïîðåä íåÿ ðàçáè-

ðàíåòî íà ó÷åíèÿ, ÷å âàæíîòî å êîäèðàíî â ïóáëèêàòà, è ÷å ëèòåðàòóðàòà

ñúäúðæà òîâà, êîåòî ÷èòàòåëÿò âëàãà â íåãî, ñå îêàçâà êðåàòèâíî. Ð. Äàìÿ-

íîâà îáîãàòè è äîïúëíè ìåòîäîëîãè÷åñêè êàçàíîòî îò Ð. Äèì÷åâà. Òÿ ïîä-

÷åðòà, ÷å Øèøìàíîâ ïðåäëàãà íåùî áåçïðåöåäåíòíî â áúëãàðñêîòî ëèòåðà-

òóðîçíàíèå – îòêðèâàíåòî íà íîâ ìåòîä, ñúçäàâàíåòî íà ëèòåðàòóðíà ñîöèî-

ëîãèÿ. Èçñëåäîâàòåëêàòà èçòúêíà ôàêòà, ÷å Øèøìàíîâ ïðåäóñåùà òåíäåí-

öèè, êîèòî ïðåç ïîñëåäíîòî äåñåòèëåòèå íà ÕÕ âåê ñå îòëàãàò â ñîöèàëíàòà

ïñèõîëîãèÿ, â íàóêàòà çà ëè÷íîñòíàòà è ñîöèàëíàòà èäåíòè÷íîñò, â ïîÿâàòà

íà ôåíîìåíîëîãè÷íèòå øêîëè è äð.

×àñò îò äîêëàäèòå ðàçãëåäàõà îáðàçà è ôèãóðàòà íà ó÷åíèÿ â äèàëîãà

ìó è ïîëåòî íà êóëòóðíî-ëèòåðàòóðíèòå è ôèëîñîôñêè ïîëåìèêè ñ èçâåñòíè

ëè÷íîñòè íà íåãîâîòî âðåìå. Ìåæäó òÿõ áÿõà äîêëàäèòå íà Ë. Ìèíêîâà,

Ñ. Ñèâðèåâ, Ñâ. ×åðïîêîâà, Â. Áàëåâñêè, Âë. Ìóðäàðîâ è äð. Â äîêëàäà ñè

„Ëþáåí Êàðàâåëîâ è Èâ. Ä. Øèøìàíîâ â òðàäèöèÿòà íà áúëãàðñêàòà óêðàè-

íèñòèêà“ Ë. Ìèíêîâà ñå ñïðÿ íà îòíîøåíèåòî íà Èâ. Øèøìàíîâ êúì Øåâ-

÷åíêî êàòî êúì ïîåò-ðîìàíòèê, ïàíñëàâèñò, õðèñòèÿíèí. Â ñâîÿ äîêëàä

„Èâàí Ä. Øèøìàíîâ è ä-ð Ê. Êðúñòåâ çà òåíäåíöèîçíîòî èçêóñòâî“ Ñ. Ñèâ-

ðèåâ ïðîñëåäè åäèí äðóã ëèòåðàòóðíî-åñòåòè÷åñêè äèàëîã – âúçãëåäèòå íà

Øèøìàíîâ ñðåùó òåçè íà ä-ð Êðúñòåâ. Øèøìàíîâ çàùèòàâà âúçãëåäà ñè

çà íðàâñòâåíàòà òåíäåíöèÿ â èçêóñòâîòî, êîÿòî òðÿáâà äà áúäå îáùî÷îâåøêà.

Äîêàòî ñïîðåä ä-ð Êðúñòåâ òàçè òåíäèíöèÿ å àíîìàëèÿ, ÷ðåç íåÿ èçêóñòâîòî

ñå ïðåâðúùà â ðåëèãèÿ, à òî èìà íóæäà îò ñàêðàëíîñò. Ñâ. ×åðïîêîâà

ïðîñëåäè îòíîøåíèÿòà Ì. Äðàãîìàíîâ – Èâ. Øèøìàíîâ, îò åäíà ñòðàíà,

êàòî èíòåëåêòóàëåí îáìåí, à îò äðóãà – êàòî ðåêîíñòðóèðàíå íà âðúçêàòà

ó÷èòåë-ó÷åíèê. Âë. Ìóðäàðîâ î÷åðòà ôèëîëîãè÷åñêèÿ ïðîôèë íà Èâ. Øèø-

ìàíîâ. Ñïîðåä èçñëåäîâàòåëÿ åçèêîâèòå èíòåðåñè íà Øèøìàíîâ âîäÿò ñâîÿ-

òà òðàäèöèÿ îò Âúçðàæäàíåòî. Òîé äèñêóòèðà è ïîëåìèêèòå íà Èâ. Øèø-

ìàíîâ ñ Â. ßãè÷. Â. Áàëåâñêè ïðîñëåäè êîðåñïîíäåíöèÿòà ìåæäó Èâ. Øèø-

ìàíîâ è Ì. Àðíàóäîâ êàòî åâðîïåèñòè÷íè èçÿâè íà áúëãàðñêàòà ëèòåðàòóðíà

íàóêà.

Äðóãà ãðóïà äîêëàäè ôîêóñèðàõà çíà÷åíèåòî íà äåëîòî íà Èâ. Ä. Øèø-

ìàíîâ â ñúïîñòàâèòåëåí ïëàí – áúëãàðñêîòî è åâðîïåéñêîòî. Ìåæäó òÿõ

èíòåðåñíè ïîäñòúïè êúì òàçè òåìà ïðåäëîæèõà Êë. Ïðîòîõðèñòîâà, Í. Äà-

íîâà, Ë. Ìèõîâà, Ä. Ãîñïîäèíîâ è äð. Êë. Ïðîòîõðèñòîâà ïîòúðñè âðúçêàòà

ìåæäó àêàäåìè÷íèÿ ïðîåêò íà ó÷åíèÿ è íåãîâèÿ ïðî÷èò íà çàïàäíîåâðîïåé-

ñêèòå ëèòåðàòóðè. Í. Äàíîâà ñúùî î÷åðòà ïðîôèëà íà ó÷åíèÿ ïðåç ïðèçìàòà

íà åâðîïåéñêîòî è ìîäåðíîòî. Òÿ ïðîñëåäè áúëãàðî-ãðúöêèòå âçàèìî-

64

îòíîøåíèÿ ïðåç ïðîòèâîïîñòàâÿíèÿòà íà Èâ. Øèøìàíîâ íà íàöèîíàëíàòà

ìèòîëîãèÿ. Òîé ðàçêîëåáàâà ðîìàíòè÷íàòà èñòîðèîãðàôèÿ è ñâúðçàíèÿ ñ

íåÿ àíòèèñòîðè÷åñêè ìåòîä. Ë. Ìèõîâà ñå îïèòà äà äàäå îòãîâîð íà âúïðîñà

äàëè Èâ. Øèøìàíîâ óñïÿâà äà ïðîäúëæè è îñúùåñòâè åäèí îò íàé-àìáè-

öèîçíèòå ïðîåêòè íà Âúçðàæäàíåòî – ñúçäàâàíå è óòâúðæäàâàíå íà áúëãàð-

ñêàòà íàó÷íà ïåðèîäèêà è ñ òîâà íåéíèÿò äîêëàä ñå îáúðíà êúì âúçðîæäåí-

ñêàòà ïðîáëåìàòèêà, íî è êúì åâðîïåéñêèòå òåíäåíöèè. Öåëòà íà èçñëåäî-

âàòåëêàòà áå äà äîêàæå, ÷å Èâ. Øèøìàíîâ öåëè äà îáâúðæå íàöèÿòà ñ äúðæà-

âàòà è äà èíñòèòóöèîíàëèçèðà íàó÷íîòî çíàíèå, äà ñúõðàíè íàöèîíàëíàòà

êóëòóðíà òðàäèöèÿ è ìîäåðíèòå öåííîñòè. Ä. Ãîñïîäèíîâ, èñòîðè÷åñêè

äåòåðìèíèðà è êîðèãèðà óâëå÷åíèÿòà íà Èâ. Ä. Øèøìàíîâ. Ñïîðåä íåãî

Áúëãàðñêîòî âúçðàæäàíå å ñõîäíî íà ïåðèîäà íà ðàííàòà ìîäåðíîñò â Åâðî-

ïà. Òîé èçðàçè óáåæäåíèåòî ñè, ÷å èñòîðèÿòà íà áúëãàðñêàòà ëèòåðàòóðà è

êóëòóðà òðÿáâà äà ñå èçñëåäâà êàòî ñå ïðîñëåäè îðèãèíàëíîòî ðàçâèòèå è

íåïîâòîðèìîñòòà èì ïî îòíîøåíèå íà Åâðîïà.

Èíòåðåñ ïðåäñòàâëÿâàõà äîêëàäèòå íà Þ. Íèêîëîâà è Ï. Ñòîé÷åâà. Þ. Íè-

êîëîâà òúëêóâà åïèãðàìèòå íà Èâ. Ä. Øèøìàíîâ, êàòî èçõîæäà îò îöåíêàòà,

êîÿòî àâòîðúò ñàì äàâà íà òåçè ñâîè ëèòåðàòóðíè îïèòè – íå òîëêîâà êàòî

ëèòåðàòóðåí ïðèíîñ, êîëêîòî êàòî ãðàæäàíñêî ïîâåäåíèå. Ñïîðåä Þ. Íèêîëîâà

åïèãðàìèòå íà Èâ. Øèøìàíîâ èçðàçÿâàò òåîðåòè÷íàòà êîíöåïöèÿ, ÷å àôîðèñ-

òè÷íèÿò ïðî÷èò å óíèâåðñàëåí è òå ïðåäñòàâëÿâàò ñâîåîáðàçåí äíåâíèê.

Ï. Ñòîé÷åâà çàñåãíà âúïðîñà çà íàöèîíàëíèòå ëåãåíäè è íàó÷íàòà îáåêòèâíîñò

â èçñëåäâàíèÿòà íà Èâ. Ä. Øèøìàíîâ. Ñïîðåä íåÿ îïîçèöèÿòà ìèò/èñòîðèÿ å

ñúùåñòâåíà îñîáåíî ïî îòíîøåíèå íà ëèòåðàòóðíèÿ èñòîðèê. Ï. Ñòîé÷åâà îò-

áåëÿçà è åäèí èíòåðåñåí ðàêóðñ âúâ âúçãëåäèòå íà Øèøìàíîâ îòíîñíî ãðúöêîòî

âëèÿíèå ïðåç Âúçðàæäàíåòî. Òÿ îöåíè êàòî êðåàòèâíî ñòàíîâèùåòî íà Øèø-

ìàíîâ çà åëèíîôèëñòâîòî êàòî ïúò êúì ïàòðèîòèçìà. Â èñòîðè÷åñêè ïëàí

Í. Êàïðàëîâà ïðîñëåäè ñïîìîùåñòâîâàòåëñòâîòî â ðîäà íà Øèøìàíîâè. Ñïî-

ðåä íåÿ êàòî íàé-àêòèâåí ñïîìîùåñòâîâàòåë ñå î÷åðòàâà Àëåêñàíäúð Øèø-

ìàíîâ, íî èçðåäè è ôàêòè, ñâúðçàíè ñ Åì. Øèøìàíîâ, Ïåòðàêè Øèøìàíîâ,

Äèìèòúð Øèøìàíîâ è Èâàí Øèøìàíîâ.

Åäíà îòäåëíà ãðóïà äîêëàäè íà ó÷åíèòå îò Èíñòèòóòà çà ôîëêëîð ïîòúð-

ñèõà ðîëÿòà è çíà÷åíèåòî íà Èâ. Øèøìàíîâ êàòî åòíîãðàô è ôîëêëîðèñò.

Ìåæäó òÿõ áÿõà äîêëàäèòå íà Ð. Ïîïîâ, Ñâ. Ïåòêîâà, Ñò. Áîÿäæèåâà, Å. Ìèöåâà,

Ê. Äèí÷åâ è äð. Ñâ. Ïåòêîâà è Ñò. Áîÿäæèåâà èíòåðïðåòèðàõà „Ïåñåíòà çà

ìúðòâèÿ áðàò“ êàòî ìåòîäîïîëàãàùà, êàòî ïîãëåä, êàêòî êúì êîíòåêñòà â áà-

ëàäíàòà íè òðàäèöèÿ, òàêà è êàòî ñúâðåìåííè, ìîäåðíè àíàëèçè è òúëêóâàíèÿ.

Öâ. Âåëè÷êîâà îò Íàó÷íèÿ àðõèâ íà ÁÀÍ óïîìåíà íåïóáëèêóâàíè äîêóìåíòè

îò è çà Èâ. Øèøìàíîâ – àâòîáèîãðàôè÷íè è áèîãðàôè÷íè ìàòåðèàëè, ïèñìà,

ñåìåéíè ïðåïèñêè è äð.

Ñâåòëàíà Ðóñèíîâà

65

ÏÐÎÔÈËÈ

Âàñèëêà Òúïêîâà-Çàèìîâà íà 80 ãîäèíè

Âàñèëêà Òúïêîâà-Çàèìîâà å åäèí îò ìàë-

êîòî áúëãàðñêè ó÷åíè, êîèòî ñà ïîëó÷èëè áåç-

ñïîðíî ïðèçíàíèå ó íàñ è â ÷óæáèíà çà ïðè-

íîñèòå ñè â ïðîó÷âàíåòî íà èñòîðèÿòà è ïèñ-

ìåíèòå èçâîðè îò åïîõàòà íà Ñðåäíîâåêîâèå-

òî. Íåéíèòå èíòåðåñè îáõâàùàò êàêòî âèçàí-

òèéñêî-áúëãàðñêèòå è áàëêàíñêèòå âðúçêè è

âçàèìîîòíîøåíèÿ, òàêà è òúëêóâàíåòî íà èñ-

òîðè÷åñêèòå ôàêòè â åâðîïåéñêè è â ñâåòî-

âåí êîíòåêñò. Â ïðîäúëæåíèå íà ïîâå÷å îò

50 ãîäèíè òÿ ïóáëèêóâà íà áúëãàðñêè è íà

îùå íÿêîëêî åçèêà ïî÷òè 500 ñòàòèè, ñòóäèè,

ðåöåíçèè, ìîíîãðàôèè, èçäàâà îòäåëíè ñðåä-

íîâåêîâíè ïàìåòíèöè ñ êîìåíòàð, ó÷àñòâà â

ñúñòàâÿíåòî íà ðå÷íèöè è åíöèêëîïåäèè è äð.

Âúïðåêè âïå÷àòëÿâàùèÿ áðîé çàãëàâèÿ â íåéíàòà áèáëèîãðàôèÿ, òÿ å îò èçñëå-

äîâàòåëèòå, ÷èåòî òâîð÷åñòâî å îðãàíè÷íî è íå ìîæå äà ñå ïîäåëè íà ïî-

âàæíè è ïî-ìàëîâàæíè ïóáëèêàöèè, íà òàêèâà, êîèòî áèõà ìîãëè äà áúäàò

ïðîäóêò íà áúðçîòå÷íà àêòóàëíîñò è òàêèâà, êîèòî èìàò ñòîéíîñò íà ôóíäà-

ìåíòàëíè ïðèíîñè.

Ðîäåíà â Ñîôèÿ íà 7.VIII.1924 ã., òÿ çàâúðøâà Ôðåíñêèÿ êîëåæ (1943) è

êëàñè÷åñêà ôèëîëîãèÿ â Ñîôèéñêèÿ óíèâåðñèòåò (1947). Ïî âðåìå íà ñëåä-

âàíåòî ñè ïîñåùàâà ëåêöèè ïî àðõåîëîãèÿ, ñðåäíîâåêîâíà èñòîðèÿ, ôðåíñêè

åçèê, ñòàðîáúëãàðñêè åçèê è ëèòåðàòóðà, óñâîÿâàéêè íàé-äîáðèòå òðàäèöèè

íà áúëãàðñêàòà íàóêà çà àíòè÷íîñòòà è íà ìåäèåâèñòèêàòà â ëèöåòî íà Àë. Áà-

ëàáàíîâ, Á. Ãåðîâ, Â. Áåøåâëèåâ, Â. Ãåîðãèåâ, Ã. Ìèõàéëîâ. Â ïðîäúëæåíèå

íà ïîâå÷å îò ïåòíàäåñåò ãîäèíè ðàáîòè çà èçäàâàíåòî íà ãðúöêèòå è ëàòèí-

ñêèòå èçâîðè çà áúëãàðñêàòà èñòîðèÿ â Èíñòèòóòà çà èñòîðèÿ ïðè ÁÀÍ (îò

1947). Ñïåöèàëèçèðà â Ëåíèíãðàä, Ìîñêâà (1963) è â Ïàðèæ (1967). Îò îñíî-

âàâàíåòî íà Èíñòèòóòà ïî áàëêàíèñòèêà ïðè ÁÀÍ (1964) ïîñòúïâà â íåãî (îò

1966 ã. å ñò.í.ñ. II ñò., à îò 1973 ã. ñò.í.ñ. I ñò. è ïðîôåñîð), êúäåòî ïî-êúñíî

66

îñíîâàâà è ðúêîâîäè Ñåêöèÿ „Áàëêàíñêèòå íàðîäè è Âèçàíòèÿ“ (1971–1989).

Â ïîñëåäíèòå äåñåò ãîäèíè òÿ å ñúòðóäíèê íà Êèðèëî-Ìåòîäèåâñêèÿ íàó÷åí

öåíòúð ïðè ÁÀÍ. Ïðåïîäàâàòåëñêàòà £ äåéíîñò å èçêëþ÷èòåëíî áîãàòà:

õîíîðóâàí ïðîôåñîð âúâ Âèñøèÿ èíñòèòóò çà èçîáðàçèòåëíè èçêóñòâà (1973–

1993) è â Ñîôèéñêèÿ óíèâåðñèòåò (îò 1990); ïðîôåñîð âúâ Âåëèêîòúðíîâñêèÿ

óíèâåðñèòåò (îò 1975), êúäåòî ÷åòå ëåêöèè ïî èñòîðèÿ íà Âèçàíòèÿ, â Ïëîâ-

äèâñêèÿ óíèâåðñèòåò (îò 1990) è äð. Ïðîô. Òúïêîâà-Çàèìîâà å ÷ëåí (1979) è

ïî-êúñíî çàì.- ïðåäñåäàòåë (1994) íà Ìåæäóíàðîäíàòà àñîöèàöèÿ çà ïðîó÷-

âàíå íà Þãîèçòî÷íà Åâðîïà (AIESEE), íà Íàöèîíàëíèÿ êîìèòåò ïî áàëêà-

íèñòèêà (îò 1978), íà Ìåæäóíàðîäíàòà àñîöèàöèÿ ïî âèçàíòîëîãèÿ, íà Êîìè-

ñèÿòà ïî èñòîðèÿ íà ñëàâèñòèêàòà êúì Ìåæäóíàðîäíèÿ êîìèòåò íà ñëàâèñ-

òèòå (1990–1992) è äð. Ñúâìåñòíî ñ É. Çàèìîâ å íîñèòåëêà íà Êèðèëî-Ìåòî-

äèåâñêà íàãðàäà (1971) çà ïóáëèêóâàíåòî è ïðîó÷âàíåòî íà Áèòîëñêèÿ íàäïèñ

íà Èâàí Âëàäèñëàâ. Ïðèñúäåíè ñà £ ðåäèöà ïðåñòèæíè îòëè÷èÿ: îðäåí „×åð-

âåíî çíàìå“, äâà ìåäàëà îò èìåòî íà Ìåæäóíàðîäíàòà àñîöèàöèÿ çà ïðîó÷âàíå

íà Þãîèçòî÷íà Åâðîïà, ãðàìîòà íà ÑÓÁ çà ãîëåìè íàó÷íè ïîñòèæåíèÿ (1993),

ìåäàë ïî ñëó÷àé 40-ãîäèøíèíàòà íà Äðóæåñòâîòî çà ìàêåäîíñêè ïðîó÷âàíèÿ

â Ñîëóí è âúçïîìåíàòåëåí ìåäàë „Êèðèë è Ìåòîäèé“ (Ñîëóí), ìåäàë çà

çàñëóãè íà Ðèìñêèÿ óíèâåðñèòåò, îðäåí „Àêàäåìè÷íè ïàëìè“ íà Ôðåíñêàòà

àêàäåìèÿ (1996). Ïðåç 2003 ã. å èçáðàíà çà äîïèñåí ÷ëåí íà Ðóìúíñêàòà àêàäå-

ìèÿ, à ïðåç 2004 – çà ïî÷åòåí äîêòîð íà Âåëèêîòúðíîâñêèÿ óíèâåðñèòåò

„Ñâ. ñâ. Êèðèë è Ìåòîäèé“.

Ïðîô. Òúïêîâà-Çàèìîâà èìà ïîä÷åðòàíà ñêëîííîñò êúì èíòåðäèñöèïëè-

íàðíèÿ ïîäõîä â ñâîèòå ïðîó÷âàíèÿ. Ïðèâëè÷àéêè ñâåäåíèÿ è ôàêòè îò ïèñìå-

íèòå èçâîðè, òÿ èçñëåäâà îò åäíà ñòðàíà äâèæåíèåòî íà èäåèòå â îáùåñòâîòî,

à îò äðóãà ìàíòàëèòåòà íà ñðåäíîâåêîâíèÿ ÷îâåê. Èñòîðèÿ, ôèëîëîãèÿ è ôè-

ëîñîôèÿ ñå ïðåïëèòàò â íåéíèòå íàó÷íè è íàó÷íî-ïîïóëÿðíè òåêñòîâå. Îñ-

íîâíèòå òåìè â èçñëåäîâàòåëñêàòà £ ðàáîòà ñà: åòíîãåíåçèñ íà áàëêàíñêèòå

íàðîäè, Âèçàíòèÿ è ñëàâÿíèòå, ïîëèòè÷åñêè è êóëòóðåí æèâîò íà Áàëêàíèòå

ïðåç Ñðåäíîâåêîâèåòî, èñòîðè÷åñêè è èñòîðèêî-ãåîãðàôñêè ïðîáëåìè íà

ñåâåðíèòå è ñåâåðîèçòî÷íèòå áúëãàðñêè çåìè, îáðàçóâàíå è ñòðóêòóðà íà áàë-

êàíñêèòå äúðæàâè, ïîëèòè÷åñêàòà èäåîëîãèÿ è öúðêîâíàòà îðãàíèçàöèÿ â

ñðåäíîâåêîâíà Áúëãàðèÿ. Âàæíî ìÿñòî â òâîð÷åñòâîòî £ çàåìàò âèçàíòèéñêî-

áàëêàíñêèòå ïîëèòè÷åñêè è êóëòóðíè êîíòàêòè è âçàèìîäåéñòâèÿ. Ñëîæíèòå

è ìíîãîáðàçíè ïðîöåñè â Þãîèçòî÷íà Åâðîïà äî ïîÿâàòà íà áúëãàðñêàòà

äúðæàâà, ðàçãëåäàíè â ìíîæåñòâî îòäåëíè ïóáëèêàöèè, ñà îáîáùåíè â ìîíî-

ãðàôèÿòà £ Íàøåñòâèÿ è åòíè÷åñêè ïðîìåíè íà Áàëêàíèòå ïðåç V–VII â.

(1966). Â äðóã îáîùàâàù òðóä – Äîëíè Äóíàâ – ãðàíè÷íà çîíà íà âèçàí-

òèéñêèÿ Çàïàä (1976) àâòîðêàòà ñå ñïèðà íà òåðèòîðèàëíèÿ îáõâàò è âîåííî-

àäìèíèñòðàòèâíàòà îðãàíèçàöèÿ íà îòâúääóíàâñêà Áúëãàðèÿ îò êðàÿ íà Õ

äî êðàÿ íà ÕII â., êàòî îòäåëÿ ñïåöèàëíî âíèìàíèå íà âúïðîñà çà äåìîãðàô-

67

ñêèòå ïðîìåíè, íàñòúïèëè ñðåä áúëãàðñêîòî íàñåëåíèå â ðåçóëòàò íà íàøåñò-

âèÿòà íà òþðêñêè íàðîäè ïî âðåìå íà âèçàíòèéñêîòî âëàäè÷åñòâî. Ðåçóëòàò

îò èçäèðâàíèÿòà £ å çàñëóæèëàòà ñâåòîâíî ïðèçíàíèå êíèãà Äîëíè Äóíàâ –

ãðàíè÷íà çîíà íà âèçàíòèéñêèÿ Çàïàä. Êúì èñòîðèÿòà íà ñåâåðíèòå è

ñåâåðîèçòî÷íèòå áúëãàðñêè çåìè – êðàÿò íà Õ–ÕII â.) (1976). Èçðàç íà

âíèìàíèåòî íà èçñëåäîâàòåëêàòà êúì ïåðèîäà ÕI–ÕII â. å ó÷àñòèåòî £ êàòî

ñúàâòîð â êíèãàòà Áèòîëñêè íàäïèñ íà Èâàí-Âëàäèñëàâ – ñàìîäúðæåö

áúëãàðñêè. Ñòàðîáúëãàðñêè ïàìåòíèê îò 1015–1016 ã. (1970), â êîÿòî çà

ïðúâ ïúò ñå ïðàâè ïðåîöåíêà íà ðîëÿòà íà Èâàí-Âëàäèñëàâ â áúëãàðñêàòà

èñòîðèÿ è îïðîâåðãàâà íÿêîè íåîáîñíîâàíè òâúðäåíèÿ çà õàðàêòåðà íà Ñàìóè-

ëîâàòà äúðæàâà. Åäèí îò íàé-èíòåðåñíèòå âúïðîñè, êîèòî ïðîô. Òúïêîâà-

Çàèìîâà ïðîó÷âà, å êóëòúò êúì ñâ. Äèìèòúð Ñîëóíñêè (ïðîèçõîä, ðàçïðî-

ñòðàíåíèå è çíà÷åíèå çà áúëãàðñêàòà êóëòóðà, âðúçêàòà ìó ñúñ ñëàâÿíñêîòî

ïðèñúñòâèå îêîëî ãð. Ñîëóí, ñ âèçàíòèéñêîòî êóëòóðíî âëèÿíèå ñðåä äðóãèòå

áàëêàíñêè íàðîäè è äð. (1979; 1981; 1982; 2000; 2004). Ñòóäèèòå è ñòàòèèòå £

âúðõó âèçàíòèéñêî-ñëàâÿíñêèòå âçàèìîîòíîøåíèÿ íà Áàëêàíèòå ñà ñúáðàíè

â êíèãàòà „Byzance et les Balkans À partir du VI-e siÈcle. Les mouvements ethniques

et les états“ (1979).

Ïðîô. Òúïêîâà-Çàèìîâà àíàëèçèðà òåçàòà çà „âèçàíòèíèçìà“ è äåëîòî

íà Êèðèë è Ìåòîäèé è äðóãè âàæíè ñòðàíè îò ïðåäïîñòàâêèòå çà Êèðèëî-

Ìåòîäèåâîòî äåëî. Òÿ îáîñíîâàâà çíà÷åíèåòî íà áúëãàðñêàòà êóëòóðà, âúç-

íèêíàëà â íåðàçðèâíà âðúçêà ñ êèðèëî-ìåòîäèåâñêèòå òðàäèöèè, êàêòî â

êîíòåêñòà íà èçòî÷íîòî ïðàâîñëàâèå, òàêà è êàòî ìîñò ìåæäó Èçòîêà è Çàïàäà.

Òÿ å àâòîð íà ïðîó÷âàíèÿ âúðõó èñòîðèêî-àïîêàëèïòè÷íàòà êíèæíèíà âúâ

Âèçàíòèÿ è ñðåäíîâåêîâíà Áúëãàðèÿ, êàòî ðàçêðèâà ñëîæíèòå ïëàñòîâå â òåçè

ñú÷èíåíèÿ, â êîèòî ñå ïðåïëèòàò áèáëåéñêè åñõàòîëîãè÷åñêè åëåìåíòè,

ìèòîëîãè÷åñêè ìîäåëè è ðåàëíà èñòîðèÿ. Àíàëèçèðà êàêòî îòäåëíè òåêñòîâå

(Âèäåíèå íà ïðîðîê Èñàéÿ, Ñêàçàíèå çà Ñèâèëà, Áúëãàðñêè àïîêðèôåí

ëåòîïèñ è äð.), òàêà è èçñëåäâà òåìè, ñâúðçàíè ñúñ „ñâåùåíèòå“ è „íåñâå-

ùåíè“ ãðàäîâå, ïðåäñòàâàòà çà îòäåëíè íàðîäè, ðåäóâàíåòî íà „öàðñòâàòà“ â

òåçè ñú÷èíåíèÿ, ñèìâîëèêàòà â åñõàòîëîãè÷íàòà ëèòåðàòóðà è äð. Ó÷àñòâà â

ðåäèöà êîíôåðåíöèè è ïèøå òðóäîâå, ïîñâåòåíè íà âúïðîñà çà „Òðåòèÿ Ðèì“,

êàêòî è âúðõó ñâúðçàíàòà ñ íåãî òåìà çà áúëãàðñêàòà è ïî-îáùî çà áàëêàíñêàòà

ïîëèòè÷åñêà èäåîëîãèÿ ïðåç Ñðåäíîâåêîâèåòî.

Ïðåç ïîñëåäíèòå ãîäèíè ñìå ñâèäåòåëè íà íîâè ïàìåòíèöè, èçäàäåíè è

êîìåíòèðàíè îò èçñëåäîâàòåëêàòà. Òÿ ïðîó÷âà Äþêàíæîâèÿ ñïèñúê (êàòàëîã

íà áúëãàðñêè àðõèåïèñêîïè, ñúñòàâåí íà ãðúöêè åçèê ïðåç ÕII â.). Àíàëèçèðàíè

ñà äàííèòå, ñâúðçàíè ñ öúðêîâíàòà îðãàíèçàöèÿ ïðåç IÕ–ÕII â. è ïî-ñïåöèàë-

íî – ñ èñòîðèÿòà íà Îõðèäñêàòà àðõèåïèñêîïèÿ. Íÿêîè îò òðóäîâåòå £ ñà

ïîñâåòåíè íà ïîëèòèêî-ðåëèãèîçíèòå ïðîöåñè ïî âðåìå íà Âòîðîòî áúëãàðñêî

öàðñòâî è ïðîáëåìèòå íà Òúðíîâñêàòà êíèæîâíà øêîëà. Íàé-îò÷åòëèâ å ïðè-

68

íîñúò £ â ïðîó÷âàíåòî íà òåðìèíîëîãèÿòà (þðèäè÷åñêà è äúðæàâíà), êîÿòî

ñå èçïîëçâà âúâ âèçàíòèéñêè è â ñëàâÿíñêè èñòîðè÷åñêè èçâîðè, êàêòî è âúâ

âàæíè ìîìåíòè îò èñòîðèÿòà íà èäåèòå ïðåç òàçè åïîõà, íàìåðèëà îòðàæåíèå

â ñúùíîñòòà è ðåàëèçàöèÿòà íà áúëãàðñêèÿ äúðæàâåí ìîäåë. Òÿ ó÷àñòâà êàòî

àâòîð íà ñòàòèè â Èñòîðèÿ íà ÷îâå÷åñòâîòî (ò. 3 è 4, 1997 è 2000, ìåæäó-

íàðîäåí êîëåêòèâ, èçäàíèå íà UNESCO) .

Íàó÷íîòî òâîð÷åñòâî íà Â. Òúïêîâà-Çàèìîâà å ôàêò îò ñâåòîâíà âåëè÷èíà

çà ìåäèåâèñòèêàòà. Àâòîðèòåòúò £ íà ïîçíàâà÷ íà âèçàíòèéñêèòå è çàïàäíèòå

èçâîðè, íåéíèÿò îðèãèíàëåí ïîãëåä êúì Ñðåäíîâåêîâèåòî, îòêðèâàòåëñòâîòî

£ ÿ íàðåæäàò ñðåä îñíîâàòåëèòå íà ïëîäîòâîðíè íàïðàâëåíèÿ â ñúâðåìåííàòà

íàóêà, íàñî÷åíè êúì áúäåùåòî. ×åñòèòèì £ þáèëåÿ îò ñúðöå, êàòî £ ïîæåëà-

âàìå ìíîãî íîâè òåìè è èäåè, ìíîãî íîâè ïðèíîñè!

Èçáðàíà áèáëèîãðàôèÿ

1. Íàøåñòâèÿ è åòíè÷åñêè ïðîáëåìè íà Áàëêàíèòå ïðåç VI–VII â. Ñ., 1966, 136 ñ.

2. La mission de Cyrille et Méthode dans le cadre de l’époque. – Études balkaniques, 1969, 4,

5–13;

3. Áèòîëñêè íàäïèñ íà Èâàí Âëàäèñëàâ – ñàìîäúðæåö áúëãàðñêè. Ñòàðîáúëãàðñêè

ïàìåòíèê îò 1015–1016 ã. Ñ., 1970, 164 ñ. [É. Çàèìîâ, Â. Çàèìîâà];

4. Ðîëÿòà íà àäìèíèñòðàòèâíîòî óñòðîéñòâî íà ò.íàð. „îòâúääóíàâñêà Áúëãàðèÿ“. –

Studia balkanica, 2, 1970, 63–74;

5. L’ idée impériale à Byzance et la tradition étatique Bulgare. – Byzantina, 1971, 3, 287–295;

La ville de Salonique et son hinterland slave jusqu’ au X-e siÈcle. –In: Actes du II-e congrÈs

international des études du Sud-Est européen. AthÈnes, 7–13 mai 1970. 2. AthÈnes, 1972,

355–362;

6. Âúçíèêâàíå íà þæíîñëàâÿíñêèòå äúðæàâè è Âèçàíòèÿ. – Ñëàâÿíñêà ôèëîëîãèÿ, 14,

1973, 43–54;

7. Âèçàíòèÿ è íàñåëåíèåòî â êðàéäóíàâñêèòå çåìè ïðåç ÕI âåê. – Âåêîâå, 1973, 3, 24–

31;

8. L’administration Byzantine au Bas-Danube (fin du X-e – XI-e s.) . – Études balkaniques,1973, 3, 90–112;

9. GenÈse des peuples balkaniques et formation de leurs états. (III-e congrÈs international des

études Sud-Est européennes). Bucarest, 1974, 3–29;

10. Äîëíè Äóíàâ – ãðàíè÷íà çîíà íà âèçàíòèéñêèÿ Çàïàä. Ñ., 1976, 187 ñ.;

11. Ethnische Schichten auf dem Balkan und die Byzantinische Macht. – In: Studien zum 7 Jh.

in Byzanz. Berlin, 1976, 66–72; Au sujet de la formation des nationalités sud-slaves.

(Considération d’ordre général). – EH, 8, 1978, 31–40;

12. Les Légendes de S. Démétrius dans les textes byzantines et slaves. – Â: Ñëàâÿíñêèå

êóëüòóðû è Áàëêàíû. (Ìåæäóíàðîäíà íàó÷íà êîíôåðåíöèÿ, Âàðíà, 15–20ñåïòåìâðè, 1975 ã.). 1. Ñ., 1978, 161–169;

13. Byzance et les Balkans à partir du VI-e siÈcle. Les mouvements ethniques et les états.

(Variorum Reprints.) London, 1979, 346 p.;

14. Âèçàíòèÿ, Áúëãàðèÿ è îáðàçóâàíåòî íà ñðåäíîâåêîâíèòå áàëêàíñêè äúðæàâè. – Â:

Áúëãàðèÿ è ñâåòà îò äðåâíîñòòà äî íîâè äíè. 1. Ñ., 1979, 206–212;

15. Êóëòúò êúì ñâ. Äèìèòúð Ñîëóíñêè è íÿêîè âúïðîñè, ñâúðçàíè ñ âèçàíòèéñêîòî

êóëòóðíî âëèÿíèå â áàëêàíñêèòå è â ñëàâÿíñêèòå ñòðàíè. – Studia balcanica, 15,

1979, 5–19;

16. „Âèçàíòèíèçìúò“ è äåëîòî íà Êèðèë è Ìåòîäèé. – Â: Êîíñòàíòèí-Êèðèë

Ôèëîñîô. Ìàòåðèàëè îò íàó÷íèòå êîíôåðåíöèè ïî ñëó÷àé 1150-ãîäèøíèíàòà îò

ðîæäåíèåòî ìó (Âåëèêî Òúðíîâî, 10–11. 11. 1977 è Ðèì, 12–13.12.1977). Ñ., 1981,

152–158;

69

17. Ìÿñòîòî íà Ïúðâàòà áúëãàðñêà äúðæàâà â ïîëèòè÷åñêèòå è êóëòóðíèòå

âçàèìîîòíîøåíèÿ íà áàëêàíñêèòå ñòðàíè. – Â: Èñòîðèÿ, èçêóñòâî è êóëòóðà íà

ñðåäíîâåêîâíà Áúëãàðèÿ. Ñ., 1981, 30–39;

18. Les textes Démétriens dans les recueils de Rila et dans la collections de Makaire. –

Cyrillomethodianum, 5, 1981, 113–119;

19. Òåêñòîâåòå çà ñâ. Äèìèòúð Ñîëóíñêè â Ìàêàðèåâèÿ ñáîðíèê. – Â: Ðóñêî-áàëêàíñêè

êóëòóðíè âúðçêè ïðåç ñðåäíîâåêîâèåòî. Ñ., 1982, 144–154;

20. Ðàçâèòèåòî íà ñðåäíîâåêîâíàòà áúëãàðñêà äúðæàâà â ñèñòåìàòà íà ìåæäó-

íàðîäíèòå îòíîøåíèÿ íà Áàëêàíèòå. – Â: Ïúðâè ìåæäóíàðîäåí êîíãðåñ ïî

áúëãàðèñòèêà, 23 ìàé – 3 þíè 1981, Ñ.. 1. Ñ., 1982, 47–50 [â ñúàâò. ñ Å. Êîé÷åâà,

Õð. Ìàòàíîâ];

21. Áúëãàðî-âèçàíòèéñêèòå îòíîøåíèÿ è êîíöåïöèèòå çà „Âòîðèÿ“ è „Òðåòèÿ“ Ðèì. –

Studia balcanica, 17, 1983, 27–38;

22. Ñðåäàòà, â êîÿòî èçðàñíàõà. – Â: Êèðèëî-Ìåòîäèåâñêè ñòðàíèöè. Ñ., 1983, 35–44;

23. Ïðîáëåìè íà þðèäè÷åñêàòà è äúðæàâíàòà òåðìèíîëîãèÿ â Ïðîñòðàííèòå æèòèÿ

íà Êèðèë è Ìåòîäèé. – Â: Êèðèëî-Ìåòîäèåâñêè ñòóäèè, 4, 1987, 86–90;

24. Âèçàíòèéñêàÿ è áîëãàðñêàÿ ãîñóäàðñòâåííàÿ èäåîëîãèÿ â ýñõàòîëîãè÷åñêîé

ëèòåðàòóðå è â ïðîðî÷åñòâàõ. – In: Typologie ranì feudálnich slovanskich státù. Praha,

1987, 147–173;

25. Èäåÿòà çà õðèñòèÿíñêèÿ Ðèì è ñúîòâåòíàòà òåðìèíîëîãèÿ â êúñíàòà

ñðåäíîâåêîâíà êíèæíèíà. – Â: Áúëãàðèÿ, Èòàëèÿ è Áàëêàíèòå. Êîìïëåêñíà

áúëãàðî-èòàëèàíñêà êîíôåðåíöèÿ. Ñîôèÿ, 22–26 ìàé 1984. Ñ., 1988, 45–50 [â ñúàâò.

ñ À. Ìèëòåíîâà];

26. Ñâåùåíè è íåñâåùåíè öàðñòâà è ãðàäîâå â ïðîðî÷åñòâàòà è â åñõàòîëîãè÷íàòà

ëèòåðàòóðà. – ÃÑÓ, Íàó÷åí öåíòúð çà ñëàâÿíî-âèçàíòèéñêè ïðîó÷âàíèÿ „Èâàí

Äóé÷åâ“, 1 (1987), 1990, 243–250;

27. Âëàäåòåëüñêàÿ èäåîëîãèÿ íà Áàëêàíàõ. – Studia Balkanika, 20, Sofia, 1991, 10–18;

28. Les légendes sur Salonique – ville sainte – et la conversion des Bulgares. – In: The Legasy

of Saints Cyril and Methodius to Kiev and Moskow. Proceedings of the International

Congress of Rus’ to Christianity. Thessaloniki, 26–28 November 1988. Thessaloniki, 1992,

133–141;

29. Ïðåâçåìàíåòî íà Ïðåñëàâ â 971 ã. è ïðîáëåìèòå íà áúëãàðñêàòà öúðêâà. – Â: 1100

ãîäèíè Âåëèêè Ïðåñëàâ. Øóìåí, 1995, 172–181;

30. Èñòîðèêî-àïîêàëèïòè÷íàòà êíèæíèíà âúâ Âèçàíòèÿ è â ñðåäíîâåêîâíà Áúëãàðèÿ.

Ñ., 1996, 360 ñ. + 24 èë. [â ñúàâò. ñ À. Ìèëòåíîâà];

31. Òàêà áåøå íÿêîãà... â Ñðåäíîâåêîâèåòî. Ñ., 1997, 272 ñ.

32. Ìåæäó Ñîëóí è Òúðíîâî. – Â: Äíè íà íàóêàòà íà Ðåïóáëèêà Áúëãàðèÿ è Ðåïóáëèêà

Ìàêåäîíèÿ. (27–29 ìàé, ÑÓÁ). Íàó÷íè äîêëàäè. Ñ., 1999, 130–143.

33. Ìåæäó Îõðèä è Òúðíîâî. – Â: Òúðíîâñêà êíèæîâíà øêîëà. 6. Âåëèêî Òúðíîâî,

1999, 337–346.

34. Ñâåòè Êëèìåíòîâèòå ñëîâà çà ñâ. Äèìèòúð è âèçàíòèéñêàòà êíèæîâíà òðàäèöèÿ. –

Â: Êèðèëî-Ìåòîäèåâñêè ñòóäèè, 13, 2000, 145–151;

35. Äþêàíæîâ ñïèñúê. – Palaeobulgarica, 24, 2000, 3, 21–49;

36. Íÿêîëêî áåëåæêè êúì ðàííèòå èçäàíèÿ íà Äþêàíæîâèÿ ñïèñúê (Ìèøåë Ëåêèåí è

Éîñèô Àñåìàíè). – Â: Òðàäèöèÿ. Ïðèåìñòâåíîñò. Íîâàòîðñòâî. Â ïàìåò íà Ïåòúð

Äèíåêîâ. Ñ., 2001, 100–111.

37. Ïúòÿò íà Ñèâèëà îò Èçòîê íà Çàïàä è îáðàòíî. – Â: Ñðåäíîâåêîâíà õðèñòÿíñêà

Åâðîïà: Èçòîê è Çàïàä. Öåííîñòè, òðàäèöèè, îáùóâàíå. Ñ., 2002, 475–484.

38. Âèçàíòèÿ ïðåç ïîãëåäà íà ñúâðåìåííèöèòå £. Ïëîâäèâ, 2003, 421 ñ. (â ñúàâò. ñ Ð.

Ïåíäæåêîâà).

39. Pour commémorer la prise de Constantinople: quelques textes et images de présage. – In :

Arta istoriiei istoria artei. Academicianul Rãzvan Theodorescu la 65 de ani. Bucurešti,

2004, 49–58.

40. Ïëàâàùè îáðàçè è ìîòèâè â èñòîðèêî-àïîêàëèïòè÷íàòà êíèæíèíà âúâ Âèçàíòèÿ è

Áúëãàðèÿ.– Â: Ñáîðíèê â ÷åñò íà ïðîô. äôí. Ãåîðãè Äàí÷åâ, Âåëèêî Òúðíîâî,

2004, 460–475.

Àíèñàâà Ìèëòåíîâà

70

Äæîðäæå Òðèôóíîâè÷ íà 70 ãîäèíè

Àêàäåìè÷íîòî äåëî íà Äæîðäæå Òðèôó-

íîâè÷ áåç êîëåáàíèå ìîæå äà ñå îïðåäåëè êàòî

îòäåëåí åòàï â èñòîðèÿòà íà ñðúáñêàòà ïàëåî-

ñëàâèñòèêà, ðàçâèâàíà îò ó÷åíè îò ðàíãà íà

Ï. Âóëîâè÷, Ï. Ïîïîâè÷, Ë. Ñòîÿíîâè÷, Ñò. Íî-

âàêîâè÷, Äæ. Ðàäîé÷è÷, Ä. Áîãäàíîâè÷. Â ñðúá-

ñêàòà ìåäèåâèñòè÷íà øêîëà íåãîâîòî èìå ñå

ñâúðçà íå ñàìî ñ íàé-äîáðèòå òðàäèöèè â îá-

ëàñòòà íà àðõåîãðàôèÿòà, òåêñòîëîãèÿòà è èç-

âîðîçíàíèåòî, íî è ñúñ ñïåöèôè÷íèÿ ìàíèåð

íà Òðèôóíîâè÷ äà ïðîó÷âà ñòàðîñðúáñêîòî

êíèæîâíî íàñëåäñòâî èìåííî êàòî ëèòåðàòóðà,

êàòî ïðîäóêò íå ñàìî íà èñòîðè÷åñêè, íî è íà

ñîöèîêóëòóðíè è êíèæîâíè çàêîíîìåðíîñòè.

Èçêëþ÷èòåëíî áîãàòàòà ìó àêàäåìè÷íà ðàáîòà

âêëþ÷âà ìíîæåñòâî ïðåâîäè è èçäàíèÿ íà ñòàðè ñðúáñêè òåêñòîâå, îáçîðíè

òðóäîâå âúðõó ïðîáëåìè íà ïàëåîñëàâèñòèêàòà, êàêòî è ñïåöèàëèçèðàíè

èçñëåäâàíèÿ âúðõó ïîåòèêàòà íà ñðåäíîâåêîâíàòà ñëàâÿíñêà ëèòåðàòóðà.

Ðàçðàáîòâàíèòå îò íåãî òåìè ïðàêòè÷åñêè ñå ïðîñòèðàò äî äâåòå ãðàíèöè íà

Ñðúáñêîòî ñðåäíîâåêîâèå – îò òåêñòîâåòå íà ñâ. Ñàâà äî äåëîòî íà Ãàâðèëî

Ñòåôàíîâè÷-Âåíöëîâè÷. Â òîçè øèðîê õðîíîëîãè÷åñêè äèàïàçîí ó÷åíèÿò

àíàëèçèðà êàêòî ïðîáëåìè íà ñîáñòâåíî ñðúáñêàòà êóëòóðà, òàêà è ñëîæíèòå

âçàèìîîòíîøåíèÿ â ñðúáñêî-áúëãàðñêèòå, ñðúáñêî-ðóñêèòå è ñðúáñêî-âèçàí-

òèéñêèòå êóëòóðíè ôàêòè. Ðîäåí íà 13 àïðèë 1934 â Áåëãðàä, Òðèôóíîâè÷

çàâúðøâà þãîñëàâñêà ëèòåðàòóðà âúâ Ôèëîñîôñêèÿ ôàêóëòåò íà Áåëãðàäñêèÿ

óíèâåðñèòåò (1957). Ñïåöèàëèçèðà äâå ãîäèíè ñðåäíîâåêîâíà ëèòåðàòóðà â

Óíèâåðñèòåòà â Áåëãðàä è âèçàíòèéñêà õèìíîãðàôèÿ è ãðúöêè åçèê â Óíè-

âåðñèòåòà â Àòèíà (1967–1968). Çàùèòàâà äîêòîðñêà äèñåðòàöèÿ íà òåìà

Ñðïñêè ñðåäœîâåêîâíè ñïèñè î êíåçó Ëàçàðó è Êîñîâñêîì áîjó (1966). Èçáðàí

å çà èçâúíðåäåí ïðîôåñîð â Áåëãðàäñêèÿ óíèâåðñèòåò îò 1976 ã., à çà ðåäîâåí

ïðîôåñîð – îò 1981 ã.

Íåãîâèòå ïàëåîñëàâèñòè÷íè èíòåðåñè ñà ñâúðçàíè ñ ïðÿêà ðàáîòà ñ ðúêî-

ïèñíèòå ñáèðêè íà Þãîñëàâèÿ, Ãúðöèÿ, Ñâåòà ãîðà, Ðóñèÿ, Áúëãàðèÿ è Ðóìú-

íèÿ. Óñïîðåäíî ñúñ ñòðîãî àðõåîãðàôñêèòå çàíèìàíèÿ, Äæ. Òðèôóíîâè÷ ðàç-

âèâà øèðîêà ïðåâîäà÷åñêà è íàó÷íîèçñëåäîâàòåëñêà äåéíîñò – òîé å àâòîð

íà õðèñòîìàòèè çà ñòóäåíòè, íà ñòàòèè, íà êðèòè÷åñêè îòçèâè, íà ìîíîãðà-

ôè÷íè èçñëåäâàíèÿ, íà ðóáðèêè â åíöèêëîïåäèè (Enciklopedija Jugoslavije), íà

71

îïèñ íà ñëàâÿíñêèòå ðúêîïèñè â ìàíàñòèðà Èâèðîí, Ñâåòà Ãîðà è äð. Èçäàâà

è ïðåâåæäà íà ñúâðåìåíåí ñðúáñêè îò ñòàðîñðúáñêè, ñòàðîðóñêè, ñúâðåìåíåí

ðóñêè è ãðúöêè åçèê. Îáíàðîäâàíè â ñáîðíèöè, õðèñòîìàòèè èëè ñàìîñòîÿ-

òåëíè êíèãè, íåãîâèòå ïðåâîäè ïðàâÿò äîñòúïíî ñòàðîñëàâÿíñêîòî êóëòóðíî

íàñëåäñòâî çà øèðîêà ÷èòàòåëñêà ïóáëèêà. Â èçäàíèÿòà ñè Òðèôóíîâè÷ òðàäè-

öèîííî ïîìåñòâà áîãàò êðèòè÷åñêè àïàðàò, ïðèäðóæåí ñúñ çàäúëáî÷åíè íà-

áëþäåíèÿ âúðõó èñòîðèÿòà, ðàçâîÿ, ñúùíîñòíèòå õàðàêòåðèñòèêè íà æàíðà,

òâîðöèòå è òðàäèöèÿòà íà êîíêðåòíèÿ òåêñò. Òåçè „áåëåæêè“ èìàò õàðàêòåð

íà ñâîåîáðàçíè ñòóäèè èëè ïðîïåäåâòè÷íè ðàçðàáîòêè êúì ñúîòâåòíèòå ñú÷è-

íåíèÿ è êíèæîâíèöè.

Òðèôóíîâè÷ å àâòîð íà ïîâå÷å îò ïåòíàäåñåò êíèãè, íÿêîè îò òÿõ èçäàâà

êàòî ñúñòàâèòåë è ñúàâòîð (Àçáó÷íè ïîêçàòåš ðå÷è ó ñïèñèìà ñâåòîã Ñàâå

ñúâìåñòíî ñ Òîìèñëàâ Éîâàíîâè÷ è Ë. Þõàñ; Ñëóæáà ñâåòîì êœåçó Ëàçà-

ðó ñúâìåñòíî ñ Èðåíà Øïàäèåð; Àíòîëîãèjà ñðïñêîã ïåñíèøòâà ñúâìåñòíî

ñ Ì. Ïàâëîâè÷; Ñðášàê. Ñëóæáå, êàíîíè, àêàòèñòè ñúâìåñòíî ñ Ä. Áîãäà-

íîâè÷ è äð.). Íåãîâàòà îòëè÷íà îñâåäîìåíîñò çà ñúñòîÿíèåòî íà ñúâðåìåííàòà

ïàëåîñàâèñòèêà íàìèðà èçðàç â ìíîæåòâî ðåöåíçèè è îòçèâè – âúðõó òðóäîâå

íà Í. Òèõîíðàâîâ, É. Òàðíàíèäèñ, È. Äóé÷åâ, Ê. Õàíèê, Í. Òóíèöêè, Ï. Ñèðêó,

Å. Êàëóæíÿöêè, Ä. Äàíèíè÷, Õ. Øóëöå, Ñ. Õàôíåð è ò.í. Îñâåí òîâà Òðè-

ôóíîâè÷ å àâòîð íà òåêñòîâå, ïîñâåòåíè íà æèâîòà è äåëîòî íà èçâåñòíè èçñëå-

äîâàòåëè íà Ñðåäíîâåêîâèåòî êàòî É. Ñòåðèÿ Ïîïîâè÷, Äæ. Äàíè÷è÷, Ë. Ñòîÿ-

íîâè÷, È. Ðóâàðàö.

Âàæåí åòàï â àêàäåìè÷íèòå ìó çàíèìàíèÿ å èçëåçëèÿò êàòî êíèãà

äèñåðòàöèîíåí òðóä çà êîñîâñêèÿ öèêúë è ñú÷èíåíèÿòà çà êíÿç Ëàçàð. Âúïðåêè

íàòðóïàíèòå ïðîó÷âàíèÿ âúðõó îðèãèíàëíèÿ ñâîä îò ñòàðîñðúáñêè ñú÷èíåíèÿ

ñâúðçàíè ñ êîñîâêàòà áèòêà (Äæ. Äàíè÷è÷, Ñ. Íîâàêîâè÷, Äæ. Ðàäîé÷è÷, È. Ðó-

âàðàö, ×îðîâè÷ è äð.), ïðîô. Òðèôóíîâè÷ óñïÿâà äà äîïúëíè, ïðåðàçãëåäà è

ðåâèçèðà ÷àñò îò ìíåíèÿòà è õèïîòåçèòå îêîëî äåñåòòå ñú÷èíåíèÿ. Â ñâîÿòà

äèñåðòàöèÿ òîé ïðåäàòèðà Ïðîëîæíîòî æèòèå íà êíÿç Ëàçàð, êîðèãèðà

æàíðîâèòå îïðåäåëåíèÿ êúì ÷àñò îò òåêñòîâåòå, ðåàáèëèòèðà çà íàóêàòà

ïðåíåáðåãâàíîòî ïðîèçâåäåíèå íà Àíäîíèå Ðàôàèë Åïàêòèò Âðøè ìèñëíè

êœåçó Ëàçàðó è ïðåäëàãà íîâà ñèñòåìàòèçàöèÿ íà ïðåïèñèòå íà Ïîõâàëà íà

êíÿç Ëàçàð, ïèñàíà îò ìîíàõèíÿ Åôòèìèÿ. Îñâåí äåòàéëíèòå àðõåîãðàôñêè

ïðîó÷âàíèÿ â òðóäà ñà âêëþ÷åíè è âúïðîñè íà ïîåòèêàòà è ñòèëèñòèêàòà.

Âàæåí ìîìåíò îò íàó÷íàòà ðàáîòà âúðõó ñâîäà îò ñú÷èíåíèÿ å îòêðîÿâàíåòî

íà òÿõíàòà îðèãèíàëíà ñðúáñêà ñúùíîñò îòâúä îáùîñðåäíîâåêîâíèòå òîïîñè,

îáðàçè è êîìïîçèöèîííè åëåìåíòè.

Äðóã öåíåí ïðèíîñ êúì èñòîðèÿòà íà ñòàðîñðúáñêàòà ëèòåðàòóðà å çàäúë-

áî÷åíîòî è ìíîãîïîñî÷íî èçñëåäâàíå íà Ðåñàâñêèÿ êóëòóðåí êðúã, ïîääúð-

æàí îò äåéíîñòòà è êòèòîðñòâîòî íà Ñòåôàí Ëàçàðåâè÷. Â ñâîÿ òðóä Äåñïîò

Ñòåôàí ËàçàðåâèÊ. Êœèæåâíè ðàäîâè (1979) Òðèôóíîâè÷ äîïúëâà ñ íîâîîò-

72

êðèòè îò íåãî ïðåïèñè íà ñú÷èíåíèÿ íà Ñòåôàí Ëàçàðåâè÷ (êàòî íàïð. Ñëîâî

çà ëþáîâòà) ïðåäñòàâàòà çà ñîöèîêóëòóðíàòà ñðåäà, êîÿòî ìîäåëèðà, íî è

ïðÿêî ñå âëèÿå îò âëàäåòåëñêàòà èíñòèòóöèÿ. Êíèãàòà ïîäðîáíî èçëàãà

öÿëîñòíà êàðòèíà çà êíèæîâíàòà ïðîäóêöèÿ íà äåñïîòñòâîòî – ñâúðçàíèòå ñ

èìåòî íà äåñïîòà òåêñòîâå êàòî Íàäãðîáíî ðèäàíèå íàä êíÿç Ëàçàð, Íàä-

ïèñ íà êîñîâñêèÿ ìðàìîðåí ñòúëá, ìàíàñòèðñêèòå ãðàìîòè, ïðåâîä íà Çà

áúäåùèòå âðåìåíà, íî è ñú÷èíåíèÿòà íà Êîíñòàíòèí Êîñòåíå÷êè è Ãðèãîðèé

Õèëåíäàðåö. Àíàëèçèòå íà Òðèôóíîâè÷ ñà ïîëîæåíè âúðõó áîãàò èñòîðè÷åñêè

è êóëòóðîëîãè÷åí êîíòåêñò, êîéòî îáãðàæäà ëèòåðàòóðíèòå ôàêòè ñ ïîäðîáíà

èíôîðìàöèÿ çà ðåëèãèîçíàòà ñðåäà, èêîíîìè÷åñêîòî ïîëîæåíèå, âîåííàòà

ñèëà è êóëòóðíîòî ñòðîèòåëñòâî, ðàçâèâàíè â Ðåñàâñêàòà çàäóæáèíà.

Îñâåí îò ñîáñòâåíî ñðúáñêèòå êóëòîâå è òåêñòîâåòå, êîèòî ãè îáñëóæâàò,

Òðèôóíîâè÷ ñå èíòåðåñóâà è îò òåìè â îáëàñòòà íà êèðèëîìåòîäèåâèñòèêàòà.

Òîé å ñúñòàâèòåë, ðåäàêòîð è ïðåâîäà÷ íà ÷àñò îò òåêñòîâåòå â õðèñòîìàòèÿ

ñ õèìíîãðàôñêè, àãèîãðàôñêè è ïàíåãèðè÷íè òåêñòîâå çà Êèðèë è Ìåòîäèé

îò Êëèìåíò Îõðèäñêè, Êîíñòàíòèí Ïðåñëàâñêè è äð. Îñâåí òîâà èçêàçâà è

àðãóìåíòèðà ñîáñòâåíà òåçà çà òðîè÷íîñòòà â êîìïîçèöèÿòà íà Êëèìåíòîâèòå

ñëîâà, êîÿòî ñå ñúñòîè îò âúâåäåíèå (1), ïîâåñòâîâàíèå (2) è ôèíàëíà ÷àñò,

ñèíòåçèðàùà ïîõâàëà è ïîó÷åíèå (3). Îòíîâî êúì îáëàñòòà íà êèðèëîìåòî-

äèåâèñòèêàòà òðÿáâà äà ñå îòíåñàò íàáëþäåíèÿòà íà Òðèôóíîâè÷ çà êîñâå-

íîòî âëèÿíèå, êîåòî îêàçâàò ñú÷èíåíèÿòà íà ïàòðèàðõ Ôîòèé âúðõó ñòèëà íà

Êîíñòàíòèí-Êèðèë Ôèëîñîô. Âúðõó ïðîáëåìè íà àçáóêàòà, åçèêà è îòíî-

øåíèÿòà ãîâîðèì åçèê/êíèæîâíà íîðìà å ñúñðåäîòî÷åíî èçñëåäâàíåòî â êíè-

ãàòà Êà ïî÷åöèìà ñðïñêå ïèñìåíîñòè (2001). Â êíèãàòà å îòðàçåíî âëèÿíèåòî

íà Êèðèëî-Ìåòîäèåâàòà òðàäèöèÿ âúðõó ðàííèòå ãëàãîëè÷åñêè è êèðèëñêè

ïàìåòíèöè â ñðúáñêèòå è õúðâàòñêèòå çåìè. Îòäåëåíî å âíèìàíèå è íà âúïðîñà

çà ôîðìèðàíåòî íà ñðúáñêàòà ðåäàöêèÿ íà ñòàðîáúëãàðñêèÿ êíèæîâåí åçèê.

Òðèôóíîâè÷ íàñî÷âà ñâîèòå óñèëèÿ îñâåí êúì öåíòðàëíèòå çà ïàëåî-

ñëàâèñòèêàòà òåìè è àâòîðè è êúì ñëàáî ïðîó÷åíè òâîðáè è ìàðãèíàëíè

æàíðîâè ôîðìè. Íà íåäîñòàòú÷íî èçñëåäâàíèòå åïèñòîëîãðàôñêè òåêñòîâå

å ïîñâåòåíà êíèãàòà ìó Ñðïñêå ïîñëàíèöå ÕVI âåêà (1988), â êîÿòî îáñòîéíî

ñà êîìåíòèðàíè è ïðåâåäåíè íà ñúâðåìåíåí åçèê ïîñëàíèÿòà íà Ãàâðèë Ñâå-

òîãîðåö [äî óíãàðñêèÿ êðàë Éîâàí Çàïîëÿ] è íà õèëåíäàðñêèòå ìîíàñè äî

öàð Èâàí Ãðîçíè. Ñðúáñêî-ðóñêèòå îòíîøåíèÿ ñà îáåêò íà èçñëåäâàíå â äðó-

ãà êíèãà íà ïðîô. Òðèôóíîâè÷ – Î÷åâèöè î âåëèêîj ñåîáè Ñðáà (1990). Ñâúð-

çàíèòå ñ ãîëÿìîòî ïðåñåëåíèå îò 1690 ã. Àòàíàñèé äàñêàë ñðúáñêè, äàñêàë

Ñòåôàí Ðàâàíè÷àíèí, ïàòðèàðõ Àðñåíèé III Öúðíîåâè÷ è éåðîìîíàõ Êèðèë

Õîïîâàö ÷åñòî îñòàâàò ñàìî êàòî ïîðåäèöà îò èìåíà â ñðúáñêèòå èñòîðèè

íà ëèòåðàòóðàòà. Âàæíèÿò ïðèíîñ íà Òðèôóíîâè÷ å òî÷íîòî ñèòóèðàíå íà

òåçè ôèãóðè â ñòàðîñðúáñêàòà êíèæîâíà òðàäèöèÿ è êðèòè÷åñêèÿò ïðåãëåä

íà ñúäúðæàíèåòo, èçëîæåíî â ïîñëàíèÿòà.

73

Îò íà÷àëîòî íà ñâîèòå íàó÷íè çàíèìàíèÿ äî ñåãà Òðèôóíîâè÷ ðàçâèâà

ñâîèòå àêàäåìè÷íè èíòåðåñè ñ ÿñíîòî ñúçíàíèå çà ëèïñâàùè èëè ñëàáîðàç-

âèòè ïîëåòà â ñëàâÿíñêàòà ìåäèåâèñòèêà. Íåãîâèÿò ìíîãîãîäèøåí òðóä å

îòãîâîð íà óñåòåíàòà íåîáõîäèìîñò äà ñå ïðîó÷âà ñòàðîñëàâÿíñêîòî êíèæîâíî

íàñëåäñòâî íå ñàìî êàòî èñòîðè÷åñêè èçâîð èëè òåêñòîëîãè÷åñêà åäèíèöà,

íî è êàòî ëèòåðàòóðíî ïðîèçâåäåíèå. Âñåêè òðóä íà Òðèôóíîâè÷ å îáðàçåö

íà ìíîãîàñïåêòíî àíàëèçèðàíå íà ñòàðîñëàâÿíñêèòå ñú÷èíåíèÿ, êîåòî ñú÷å-

òàâà òåêñòîëîãè÷åñêà ïðåöèçíîñò, èñòîðèîãðàôñêà òî÷íîñò è ïðåäè âñè÷êî

âíèìàíèå êúì ëèòåðàòóðíàòà íàïðàâà íà òåêñòà. Ñ åäíàêâî âíèìàíèå ñå ðàç-

ãëåæäàò êîìïîíåíòèòå â ñèíòåçà îò ôàêòîëîãè÷åñêèÿ ïëàñò, õóäîæåñòâåíèòå

ïîõâàòè, ñïåöèôèêè, çàäàäåíè îò ïàðàìåòðèòå íà æàíðà è íåãîâèÿ ðàçâîé,

èäåîëîãè÷åñêè ìåñòà è òúëêóâàíå íà ñèìâîëèêàòà, ïðåç êîÿòî òå ñà îñúùåñò-

âåíè, áèáëåéñêèòå ìîäåëè íà âëèÿíèå è ò.í. Îñâåí êàòî èçñëåäîâàòåëñêè

ïðèíöèï òåçè äúëãîòðàéíè èíòåðåñè êúì ñèìâîëèêàòà, ïîåòèêàòà è æàíðîâåòå

íà ñðåäíîâåêîâíàòà ñëîâåñíîñò äàâàò êàòî ðåçóëòàò è ñàìîñòîÿòåëíà êíèãà

– Àçáó÷íèê ñðïñêèõ ñðåäœîâåêîâíèõ êœèæåâíèõ ïîjìîâà. Â òîçè ðå÷íèê,

îñòàíàë ïî÷òè áåç àíàëîã â ñúâðåìåííàòà ñëàâèñòèêà, ñà âêëþ÷åíè ìíîæåñòâî

õóäîæåñòâåíè îáðàçè, ôèãóðè, ñèìâîëè, óñòîé÷èâè ìåòàôîðè, êîèòî ñà

èíòåðïðåòèðàíè â êîíòåêñòà íà õðèñòèÿíñêàòà è ãðúêî-àíòè÷íàòà òðàäèöèÿ.

Äðóã àêòóàëåí ïðîáëåì çà Òðèôóíîâè÷ å íàïèñâàíåòî íà ñúâðåìåííà èñòî-

ðèÿ íà ñòàðàòà ñðúáñêà ëèòåðàòóðà. Ìàêàð è äà íå ñà ñúáðàíè â åäèí êîðïóñ,

ïðîó÷âàíèÿòà íà Òðèôóíîâè÷ âñúùíîñò ïðåäëàãàò òîçè öÿëîñòåí – äåòàéëåí

è ïîñëåäîâàòåëåí – ïðåãëåä íà àâòîðè, ñú÷èíåíèÿ, äóõîâíè ôåíîìåíè è êóë-

òóðíè ïðîöåñè, áåëÿçàëè îòäåëíèòå åòàïè íà Ñðúáñêîòî ñðåäíîâåêîâèå. Íåãî-

âèòå ñòàòèè, ïðåâîäè è ñòóäèè ñà ïîñâåòåíè íà âñè÷êè âàæíè è íà íå òîëêîâà

èçâåñòíè êíèæîâíèöè íà þæíîòî ñëàâÿíñòâî.

Ìîæå áè íà ìàëöèíà å èçâåñòíî, ÷å îñâåí ñ ïàëåîñëàâèñòèêà ïðîô. Òðè-

ôóíîâè÷ ñå å çàíèìàâàë è ñ ïðåâîäè íà ñúâðåìåííà ãðúöêà ïîåçèÿ. Íà íåãî

ïðèíàäëåæàò íÿêîè ïðåâîäè íà Êàâàôèñ, Ñåôåðèñ, Ñèêåëèàíîñ, Ñîëîìîñ,

Ïàëàìàñ, Âðåòàêîñ. Íåêà òîçè ïàñàæ îò Êàâàôèñ áúäå ñúðäå÷åí ïîçäðàâ çà

íåãîâèÿ þáèëåé:

Êîãàòî òðúãíåø íÿâãà çà Èòàêà,/ ìîëè ñå ïúòÿò íè äà å äàëå÷åí,/

èçïúëíåí ñ ïåðèïåòèè è çíàíèÿ./ Îò ëàñòðèãîíèòå è îò öèêëîïèòå,/ îò

Ïîñåéäîí ñúðäèòèÿ íå áîé ñå –/ òàêèâà â ïúòÿ íèâãà íå ùå ñðåùíåø,/ àêî

âúçâèøåíà îñòàâà ìèñúëòà òè,/ àêî îòáðàíî ÷óâñòâî/ äóøàòà è òåëîòî

òè äîêîñâà./ ...Èòàêà äàðè òå ñ ïðåêðàñíîòî ïúòóâàíå./ Áåç íåÿ íÿìàøå

äà ìîæåø â ïúò äà òðúãíåø./Íî íèùî äðóãî íÿìà òÿ äà òè äàäå./ È àêî

áåäíà ÿ íàìåðèø, íå òå å òÿ èçëúãàëà:/ òúé ìúäúð, êàêòî ñè ñåãà ñúñ

òîëêîç îïèò,/ íàâÿðíî âå÷å ñè ðàçáðàë Èòàêèòå ùî çíà÷àò. (Èòàêà, Ê.

Êàâàôèñ, ïðåâ. Ñò. Ãå÷åâ)

74


1. Äîìåíòèjàí [Ïîåçèjà]. Áåîãðàä, 1963, 142 ñ.

2. Äèìèòðèjå Êàíòàêóçèí [Ïîåçèjà]. Áåîãðàä, 1963, 175 ñ.

3. æèðèëî è Ìåòîäèjå. Æèòèjà, ñëóæáå, êàíîíè, ïîõâàëå. Áåîãðàä, 1964, 241 ñ.

4. Îáëèöè è ìîòèâè ñòàðå ñðïñêå ïîåçèjå. – Ëåòîïèñ Ìàòèöå ñðïñêå, 1965, êœ. 396, ñâ.

1, 45–58.

5. Íàöðò çà ïîåòèêó ñòàðå ñðïñêå êœèæåâíîñòè. Ëåòîïèñ Ìàòèöå ñðïñêå. 1966, êœ. 397,

ñâ. 3, 257–265.

6. Ñòàðà ñðïñêà êœèæåâíîñò. Áåîãðàä, 1967, 571 ñ.

7. Ñðïñêè ñðåäœîâåêîâíè ñïèñè î êœåçó Ëàçàðó è êîñîâñêîì áîjó. Êðóøåâàö, 1968, 452

ñ.

8. Ñëîâåíñêè ïðåâîä ñëîâà Ãðèãîðèjà Áîãîñëîâà ñà òóìà÷åœåì Íèêèòå Èðàêëèjñêîã. –

Ïðèëîçè çà ÊJÈÔ, êœ. ÕÕÕV, 1969, ñâ. 1–2, 81–91.

9. Ñðášàê. Ñëóæáå, êàíîíè, àêàòèñòè. Áåîãðàä, 1970, 507 ñ.

10. Çíà÷àjíèjå ïîjàâå è ïèñöè ó ñðïñêîj ñðåäœîâåêîâíîj êœèæåâíîñòè ó äîáà òóðñêå

âëàäàâèíå. – Êœèæåâíîñò è jeçèê. 1970, ÕVII, áð. 2, 172–177.

11. Hymne de Nicéphore Calliste Xanthopoulos, consacré à la traduction serbe de la Makarije de

¾année 1382. – Cyrillomethodianum, 1971, I, 58–79.

12. Äâå ïîñëàíèöå Jåëåíå ÁàëøèÊ è Íèêîíîâà „Ïîâåñò î jåðóñàëèìñêèì öðêâàìà è

ïóñòèœñêèì ìåñòèìà“. – Êœèæåâíà èñòîðèjà, êœ. V, 1972, ñâ. 18, 289–327.

13. Ôèçèîëîã. Ñëîâî î õîäåÊèì è ëåòåÊèì ñòâîðåœèìà. Ïîæàðåâàö, 1973, 511 ñ., II èçä.

1988

14. Ïåñìà íàä ïåñìàìà ó ïðåâîäó èëè ó ðåäàêöèjè Êîíñòàíòèíà Ôèëîñîôà (Êîñòåíå÷êîã).

– Òúðíîâñêà êíèæîâíà øêîëà 1371–1971. Ìåæäóíàðîäåí ñèìïîçèóì Âåëèêî Òúðíîâî,

11–14 îêòîìâðè 1971. Ñ., 1974, 257–281

15. Ïðèìåðè èç ñòàðå ñðïñêå êœèæåâíîñòè. Îä Ãðèãîðèjà äèjàêà äî Ãàâðèëà ÑòåôàíîâèÊà

ÂåíöëîâèÊà. Áåîãðàä, 1975, 250 ñ. + ÕÕÕII

16. Êðàòàê ïðåãëåä jóãîñëîâåíñêèõ êœèæåâíîñòè ñðåäœåãà âåêà. Çàïèñè ñà ïðåäàâàœà

Þîð°à ÒðèôóíîâèÊà. Áåîãðàä, 1976, 170 ñ. Èçäàíèÿ îò 1982, 1990, 1994 ã.

17. Öàìáëàêîâå ñòèõèðå ïðåíîñó ìîøòèjó ñâåòå Ïåòêå. – Â: Çáîðíèê Âëàäèìèðà Ìîøèíà.

Áåîãðàä, 1977, 199–204.

18. Jóãîñëîâåíñêå êœèæåâíîñòè ñðåäœåãà âåêà. Áåîãðàä, 1978, 186 ñ.

19. Òðàãîâè íàjñòàðèjåã ñëîâåíñêîã æèòèjà ó ñðïñêîj ñðåäœîâåêîâíîj êœèæåâíîñòè. –

Studi slavistici in ricordo di Carlo Verdiani, 1979, 321–325

20. Äåñïîò Ñòåôàí ËàçàðåâèÊ. Êœèæåâíè ðàäîâè. Áåîãðàä, 1979, 241 ñ.

21. Ïèñàö è ïðåâîäèëàö èíîê Èñàèjà. Êðóøåâàö, 1980, 111 ñ.

22. Èíòåðïóíêöèjà jóæíîñëîâåíñêèõ ñðåäœîâåêîâíèõ Êèðèëñêèõ ðóêîïèñà. – Òåêñòîëîãèjà

ñðåäœîâåêîâíèõ jóæíîñëîâåíñêèõ êœèæåâíîñòè. Íàó÷íè ñêóïîâè ÑÀÍÓ, êœ. Õ, 1981,

89–106.

23. Åñòåòè÷êà ðàñïðàâà Ïñåóäî–Äèîíèñèjà Àðåîïàãèòà ó ïðåâîäó èíîêà Èñàjå. – Çáîðíèê

Ìàòèöå ñðïñêå çà ëèêîâíå óìåòíîñòè, 1982, 18, 153–169

24. Î÷åâèöè î âåëèêîj ñåîáè Ñðáà. Êðóøåâàö, 1982, 72 ñ.; II èçä. 1990

25. Ìîíàõèœjà Jåôèìèjà. Êœèæåâíè ðàäîâè. Êðóøåâàö, 1983, 61 ñ.; II èçä. 1992

26. Ñðúáñêà ñðåäíîâåêîâíà „ñëàâà“ íà áàëêàíñêè è þæíîñëàâÿíñêè ñâåòöè. –

Ñòàðîáúëãàðñêà ëèòåðàòóðà, 1983, 14, 86–90

27. Jåäíî èñèõàñòè÷êî íàäàõíóÊå êîä Êîíñòàíòèíà Ôèëîñîôà. – Cyrillomethodianum,

VIII–IX, 1984–1985, 227–231.

28. The Monastery of Studenica Endowment of Saint Simeon. –Serbian Literary Quarterly,

1986, 4, 10–18

29. Äàìàñêèí Õèëàíäàðàö. (Ê âîïðîñó î ãðåêî-ñëàâÿíñêèõ îòíîøåíèÿõ íà Àôîíå â ÕVII

â.) – Â: Èññëåäîâàíèÿ ïî äðåâíåé è íîâîé ëèòåðàòóðå. 80-ëåòèþ àêàäåìèêà Ä. Ñ.

Ëèõà÷åâà ïîñâÿùàåòñÿ. Ë., 1987, 316–319.

30. Ñðïñêå ïîñëàíèöå øåñíàåñòîã âåêà. Êðóøåâàö, 1988, 53 ñ.

31. Æèòèjå ñâåòîãà êíåçà Ëàçàðà. Áåîãðàä, 1989, 24 ñ.

75

32. The Charters of Prince Lazar. Autobiographical Details About King Lazar. – Serbian

Literary Quarterly, 1–3, 1989, 195–202.

33. Àçáó÷íèê ñðïñêèõ ñðåäœîâåêîâíèõ êœèæåâíèõ ïîjìîâà. Áåîãðàä, 1973; II èçäàíèå –

1990, 388 ñ.

34. Êàçèâàœà ïàòðèjàðõà Àðñåíèjà III ×àðíîjeâèÊà î ñåîáàìà. – Ãëàñíèê Áàøòèíà, ñâ. 1,

1991, 11–15.

35. Jåôèìèjà. Êœèæåâíè ðàäîâè. Êðóøåâàö, 1992 (II èçä.), 61 ñ.

36. Äèìèòðèjà Êàíòàêóçèíà Ïîõâàëà ñâåòîì è ñëàâíîì âåëèêîìó÷åíèêó è ïîáåäîíîñöó

Äèìèòðèjó Ìèðîòî÷öó. – Èñòî÷íèê, II, 1993, áð. 5, 49–54.

37. Íåïîçíàòè ñðïñêè ïèñàö. Æèòèjå ñâåòèõ ëèòâàíñêèõ ìó÷åíèêà. – Èñòî÷íèê, II, 1993,

áð. 6, 28–32.

38. Ñòàðà ñðïñêà êœèæåâíîñò. Îñíîâå. Áåîãðàä, 1994, 377 ñ.; II èçä. 1995

39. Îãëåäè è ïðåâîäè. ÕIV–ÕVII â. Áåîãðàä, 1995, 147 ñ.

40. Ãåíàäèjå Ñâåòîãîðàö. Ñëóæáà ñâåòîì Ïåòðó Àòîíñêîì. Êðóøåâàö, 1995, 137 ñ.

41. Íàjñòàðèjè ñðïñêîñëîâåíñêè æèâîòîïèñ ñâåòîãà Ïðîõîðà Ï÷èœñêîã. – Êœèæåâíà

èñòîðèjà, XXVIII, 1996, 100, 359–364.

42. Æèòèjå èç âðåìåíà ñâåòîã Ñàâå. Ñïàšèâàœå ìîøòèjó ñâåòîãà Ñàâå 1594–1994. –

Çáîðíèê ðàäîâà. Áåîãðàä, 1997, 39–54.

43. Ñëîâî Ìàêñèìà Ãðêà ó ñòàðîì ñðïñêîì ïðåâîäó. – Ñëîâî è êóšòóðà. I. Ïàìÿòû Í.

È. Òîëñòîãî, Ìîñêâà, 1998, 298–305.

44. Äâå ïîâåšå öàðà Äóøàíà. – Èñòî÷íèê, VIII, 1999, áð. 31-31, 5–17

45. Êà ïî÷åöèìà ñðïñêå ïèñìåíîñòè. Áåîãðàä, 2001, 193 ñ.

46. Ñèíàêñàðíî æèòèjå êíåçà Ëàçàðà. – Èñòî÷íèê, Õ, 2002, áð. 37–38, 160–165.

47. Ñà ñâåòîãîðñêèõ èçâîðà. Áåîãðàä, 2004, 309 ñ.

Èðèíà Êóçèäîâà

76

Éîàíèñ Òàðíàíèäèñ íà 65 ãîäèíè

Ïðåç 1988 ã. â ïàëåîñëàâèñòèêàòà ñå ïîÿ-

âÿâà åäíà ñåíçàöèîííà êíèãà – îïèñ íà íîâî-

îòêðèòèòå â ìàíàñòèðà „Ñâ. Åêàòåðèíà“ íà

Ñèíàé ãëàãîëè÷åñêè è êèðèëñêè ðúêîïèñè îò

ïðîôåñîðà â Òåîëîãè÷åñêèÿ ôàêóëòåò íà Ñî-

ëóíñêèÿ óíèâåðñèòåò Éîàíèñ Òàðíàíèäèñ.

Êíèãàòà ñúäúðæà êîäèêîëîãè÷åñêè äàííè çà

÷åòèðèäåñåò è åäèí ðúêîïèñà îò Õ äî ÕIV â.,

êàêòî è ðåäèöà èäåíòèôèêàöèè íà òåêñòîâå,

àíàëèçè è ïðåäïîëîæåíèÿ çà òÿõíàòà èñòî-

ðèÿ. Â óâîäà ÷èòàòåëÿò ìîæå äà íàìåðè íå

ñàìî èñòîðèÿòà íà ðúêîïèñíàòà ñáèðêà è

îáñòîÿòåëñòâàòà îêîëî íåéíîòî íåî÷àêâàíî

îòêðèâàíå â õðàíèëèùàòà íà ìàíàñòèðà, íî

è ïúðâàòà îöåíêà çà ñòîéíîñòòà íà êîäåê-

ñèòå. Îòêðèòè ñà íåèçâåñòíè ôðàãìåíòè îò Ñèíàéñêèÿ åâõîëîãèé, Ñèíàéñêèÿ

ïñàëòèð, ò.íàð. Ïñàëòèð íà Äèìèòúð Îëòàðíèê, îò ìèíåé è äðóãè öåííè

ãëàãîëè÷åñêè ðúêîïèñè îò Õ è ÕI â. Ñðåä êèðèëñêèòå ðúêîïèñè íå ìîãàò äà

íå ñå îòáåëåæàò ôðàãìåíòèòå îò Äîáðîìèðîâî åâàíãåëèå îò ÕII â., ïðåâîäúò

íà Æèòèåòî íà Âàñèëèé Íîâè îò ÕIV â., ñáîðíèêúò, êîéòî ñúäúðæà àïî-

êðèôà Âèäåíèå Èñàéåâî îò ÕIII â. è äð. Âåäíàãà ñëåä ïóáëèêóâàíåòî íà

èçäàíèåòî ñå ïîÿâÿâàò ìíîãîáðîéíè ðåöåíçèè è ðàçðàáîòêè íà îòäåëíè

âúïðîñè íà âèçàíòèéñêî-ñëàâÿíñêèòå îòíîøåíèÿ îò ó÷åíè îò îêîëî äåñåò

ñòðàíè. Òàêà òî ñúçäàâà èçêëþ÷èòåëíî áîãàòà áàçà çà íîâè íàáëþäåíèÿ, çà

äèñêóñèè è çà íîâè õèïîòåçè çà îáåìà è õàðàêòåðà íà ñëàâÿíñêîòî ðúêîïèñíî

íàñëåäñòâî.

Àâòîðúò, ñïåöèàëèçèðàë âèçàíòèéñêà ïàëåîãðàôèÿ è äèïëîìàòèêà ïðè

ãîëåìèòå ó÷åíè ïðîô. Ãåîðãèé Îñòðîãîðñêè è ïðîô. Âëàäèìèð Ìîøèí, å

åäèí îò íàé-åðóäèðàíèòå ñúâðåìåííè ãðúöêè ó÷åíè, ÷èèòî òðóäîâå îáõâàùàò

íÿêîëêî îáëàñòè íà ìåäèåâèñòèêàòà: áîãîñëîâèå, öúðêîâíà èñòîðèÿ, âèçàí-

òîëîãèÿ è ñëàâèñòèêà. Ñëåä êàòî çàâúðøâà áîãîñëîâèå â Ñîëóíñêèÿ óíè-

âåðñèòåò (1962), òîé èçó÷àâà ñðåäíîâåêîâíè ñëàâÿíñêè åçèöè, ëèòåðàòóðè è

êóëòóðè â Áåëãðàäñêèÿ óíèâåðñèòåò (1965–1968). Çàâðúùàéêè ñå â ðîäíèÿ ñè

ãðàä, Éîàíèñ Òàðíàíèäèñ çàïî÷âà äåéíîñòòà ñè íà ïðåïîäàâàòåë â Ñîëóí-

ñêèÿ óíèâåðñèòåò (1970). Ïðåç 1983 ã. òîé å èçáðàí çà ðåäîâåí ïðîôåñîð ïî

èñòîðèÿ íà öúðêâèòå â ñëàâÿíñêèòå ñòðàíè. Â ïðîäúëæåíèå íà íÿêîëêî ìàíäà-

òà å äåêàí íà Áîãîñëîâñêèÿ ôàêóëòåò íà óíèâåðñèòåòà, êàòî ïîëàãà óñèëèÿ çà

77

ïî-íàòàòúøíî ðàçâèòèå íà âèçàíòèéñêî-ñëàâÿíñêèòå èçñëåäâàíèÿ. Â áîãàòàòà

ñè äåéíîñò òîé ðåàëèçèðà òàëàíòà ñè íà ïðåïîäàâàòåë, íà ðúêîâîäèòåë íà

ìàãèñòðàíòè è äîêòîðàíòè, êàêòî è íà îðãàíèçàòîð íà íîâè ïðîåêòè çà

èçäèðâàíå è èçäàâàíå íà íåèçâåñòíè ñëàâÿíñêè èçòî÷íèöè. Ñëåä êàòî å èçáðàí

çà ïðåäñåäàòåë íà Öåíòúðà çà âèçàíòèéñêè èçñëåäâàíèÿ (1987), É. Òàðíàíèäèñ

ïîëàãà íà÷àëîòî íà ïðîãðàìàòà çà êîìïëåêñíè ïðîó÷âàíèÿ Ñëàâÿíñêè èçâîðè

çà èñòîðèÿòà íà Âèçàíòèÿ, â ðàìêèòå íà êîÿòî ñå ñúáèðàò è àíàëèçèðàò

âàæíè äîêóìåíòàëíè ïàìåòíèöè. Íîâ òëàñúê ïîëó÷àâà ñúòðóäíè÷åñòâîòî ñ

áàëêàíñêèòå è ñ åâðîïåéñêèòå óíèâåðñèòåòè.

Â íàó÷íîòî òâîð÷åñòâî íà Éîàíèñ Òàðíàíèäèñ òðàéíî ìÿñòî çàåìà òå-

ìàòà çà õðèñòèÿíèçàöèÿòà íà ñëàâÿíèòå è çà âèçàíòèéñêî-ñëàâÿíñêèòå îòíî-

øåíèÿ. Òîé å ïðèâúðæåíèê íà òåçàòà çà àêòèâíîòî îòíîøåíèå íà âèçàíòèé-

ñêèòå èíñòèòóöèè êúì ñëàâÿíñòâîòî íà Áàëêàíñêèÿ ïîëóîñòðîâ ïðåç Ñðåäíî-

âåêîâèåòî. Â ðåäèöà ïóáëèêàöèè èçñëåäîâàòåëÿò äîêàçâà, ÷å ñëàâÿíè è âèçàí-

òèéöè ñà ñïîäåëÿëè îáùè òðàäèöèè è ìíîãîâåêîâíà êóëòóðà, êîåòî å óëåñíÿâà-

ëî îáùóâàíåòî ïîìåæäó èì. Èçñëåäâàéêè âçàèìîîòíîøåíèÿòà ìåæäó Ðèì è

Êîíñòàíòèíîïîë è òÿõíîòî âëèÿíèå, òîé ïîñâåùàâà ìíîãî ñòðàíèöè â ñâîèòå

êíèãè íà âèçàíòèéñêàòà ïîëèòèêà ñïðÿìî ñúñåäíèòå äúðæàâè è íà íåéíèòå

ïîëîæèòåëíè ðåçóëòàòè. É. Òàðíàíèäèñ îñâåòëÿâà âàæíè ñòðàíè îò ñïåöèôè-

êàòà íà öúðêîâíèÿ ðèòóàë, îáóñëàâÿùè ðåöåïöèÿòà íà îïðåäåëåíè ïèñìåíè

ïàìåòíèöè. Â îöåíêàòà ñè çà Êèðèëî-Ìåòîäèåâîòî äåëî É. Òàðíàíèäèñ ãî

ïîñòàâÿ ñðåä íàé-çíà÷èòåëíèòå ïîñòèæåíèÿ â êîíòåêñòà íà åâðîïåéñêàòà

êóëòóðà. Ìÿñòîòî è ðîëÿòà íà ïúðâîñòåïåííè ïî çíà÷åíèå ñëàâÿíñêè ïàìåòíè-

öè è èñòîðè÷åñêè èçâîðè (ïðîñòðàííèòå æèòèÿ íà ñâ. ñâ. Êèðèë è Ìåòîäèé,

íÿêîè îò òåõíèòå ïðåâîäè è àâòîðñêè ïðîèçâåäåíèÿ, Çà áóêâèòå íà ×åðíî-

ðèçåö Õðàáúð, òâîðáèòå íà ñâ. Êëèìåíò Îõðèäñêè è äð.) ñà ïîäëîæåíè îò

íåãî íà ùàòåëåí àíàëèç, êàòî â ìíîãî ñëó÷àè àâòîðúò îñòàâÿ ñâîé îðèãèíàëåí

ïðèíîñ â òúëêóâàíåòî èì.

Íà Éîàíèñ Òàðíàíèäèñ äúëæèì ñúùåñòâåíè îáîáùåíèÿ çà îáðàçóâàíåòî

è ñòðóêòóðàòà íà ìîíàøåñêàòà èíñòèòóöèÿ â ñðåäíîâåêîâíà Áúëãàðèÿ è â

Ñúðáèÿ. Ó÷åíèÿò ïðîÿâÿâà èíòåðåñ êúì äâóåçè÷íèòå è ìíîãîåçè÷íèòå êíè-

æîâíè ñðåäèùà íà Áàëêàíèòå, êàòî èçíàñÿ âàæíè äàííè çà ìåæäóêóëòóðíèòå

êîíòàêòè ïðåç Ñðåäíîâåêîâèåòî è ðàííîòî Âúçðàæäàíå. Äîïðèíàñÿ çà

èçãðàæäàíåòî íà ïî-ïúëíà è îáåêòèâíà ïðåäñòàâà çà ñðúáñêèòå ñâåòöè ñâ. Ñè-

ìåîí è ñâ. Ñàâà, êàòî èçíàñÿ äàííè çà ïî÷èòàíåòî èì íà Áàëêàíèòå. Íàðåä ñ

òîâà â òâîð÷åñòâîòî ìó ñå ðåàëèçèðà èäåÿòà îòäåëíèòå åòàïè îò ðàçâîÿ íà

ñëàâÿíñêèòå öúðêâè äà áúäàò îáåäèíåíè â öÿëîñòíà öúðêîâíà èñòîðèÿ íà

Èçòî÷íîòî ïðàâîñëàâèå. Òîé ïîä÷åðòàâà ïðåèìóùåñòâàòà íà êîìïàðàòèâèñ-

òèêàòà è èíòåðäèñöèïëèíàðíîñòòà êàêòî âúâ âèçàíòîëîãèÿòà, òàêà è â ïàëåî-

ñëàâèñòèêàòà è ðàòóâà çà òðàéíî ïðåîäîëÿâàíå íà ãðàíèöèòå è íà çàòâî-

ðåíîñòòà â íàóêàòà.

78

Íàó÷íîòî äåëî íà Éîàíèñ Òàðíàíèäèñ – åäíî îò äîáðå èçâåñòíèòå èìåíà

â ñâåòîâíàòà ìåäèåâèñòèêà – ñå õàðàêòåðèçèðà ñ äîáðîñúâåñòíîñò, ñ âèñîê

ïðîôåñèîíàëèçúì è ñ ãîëÿìà âñåîòäàéíîñò. Íàãðàäàòà å óâàæåíèåòî, áëàãî-

äàðíîñòòà è ïî÷èòòà íà íåãîâèòå êîëåãè, ó÷åíèöè è ïîñëåäîâàòåëè, êîèòî ñà

ìíîãîáðîéíè. Äà ìó ïîæåëàåì çäðàâå è ìíîãî íîâè óñïåõè.


1. Ôá ðñïâëÞìáôá ôçò Ìçôñïðüëåùò Êáñëïâéêßùí êáôÜ ôïí ÉÇ´ áéþíá êáé ï Jovan

Rajiæ (1726–1801). ÄéäáêôïñéêÞ äéáôñéâÞ. Èåóóáëïíßêç, 1972, 200 p.

2. Byzantine-Bulgarian Ecclesiastical Relations during the Reigns of Ioannis Vatatzis andIvan Asen II, up to the year 1235. – Cyrillomethodianum, 3, Èåóóáëïíßêç, 1975, 28–52.

3. Ç äéáìüñöùóéò ôïõ áõôïêåöÜëïõ ôçò ÂïõëãáñéêÞò Åêêëçóßáò (864-1235).

ÄéáôñéâÞ åðß õöçãåóßá, Èåóóáëïíßêç, 1976, 187 p.

4. Ç åêêëçóéáóôéêÞ ðïëéôéêÞ ôïõ áõôïêñÜôïñïò Ìé÷áÞë Ç´ Ðáëáéïëüãïõ Ýíáíôé

ôùí ÂïõëãÜñùí êáé ÓÝñâùí. – ÂõæáíôéíÜ, 8, 1976, 47–87.

5. Êóëò ñâåòîã Ñàâå è ñâåòîã Ñèìåîíà êîä ãðêà. – Â: Õèëàíäàðñêè çáîðíèê. 5.

Áåîãðàä, 1983, 101–182.

6. Éóôïñßá ôçò ÓåñâéêÞò Åêêëçóßáò. Èåóóáëïíßêç, 1985, 223 p.7. Éóôïñßá ôçò ÂïõëãáñéêÞò Åêêëçóßáò. Èåóóáëïíßêç, 1986, 104 p.

8. Ç ðáëáéïóëáâéêÞ ìåôÜöñáóç ôçò Áãßáò ÃñáöÞò. – In: ÅéóçãÞóåéò Ä´ ÓõíÜîåùò

Ïñèïäüîùí âéâëéêþí Èåïëüãùí. Èåóóáëïíßêç, 1986, 203–208.

9. Auf Sinai entdeckte Quellen als Ausgangspunkt für ein neues Verständnis der cyrillo-

methodianischen Mission. – In: Salzburg und die Slawenmission. Zum 1100. Todestag des

hl. Methodius. Beiträge des Internationalen Symposions, 20. bis 22. September 1985 in

Salzburg. Salzburg, 1986, 11–21.10. Les relations serbes avec le centre Hésychaste du Mont Sinaï au XIVe siÈcle. – In: L’ Art de

Thessalonique et des Pays Balkaniques et les courants spirituels au XIVe siÈcle. Belgrade,

1987, 137–141.

11. Ç Êõñéëëï-ìåèïäéáíÞ ËáôñåõôéêÞ ðáñÜäïóç óôç Ìïñáâßá êáé Ðáííïíßá. - In:

ÁöéÝñùìá óôç ìíÞìç Âáóéëåßïõ ÓôïãéÜííïõ. Èåóóáëïíßêç, 1988, 755–773.

12. The Slavonic Manuscripts Discovered in 1975 at St. Catherine’s Monastery on MountSinai. Thessaloniki, 1988, 361 p.

13. Ôá ìïíáóôÞñéá ùò êÝíôñá ðïëéôéóôéêÞò áêôéíïâïëßáò ôïõ Âõæáíôßïõ óôï Óëáâéêü

êüóìï. – In: ÁöéÝñùìá óôïí ÅììáíïõÞë ÊñéáñÜ. Èåóóáëïíßêç, 1988, p. 285–289.

14. Glagolitic Canon to Saints Peter and Paul (Sin. Slav. 4/N). – In: Filologia e letteratura neipaesi slavi. Studi in onore di Sante Graciotti. Roma, 1990, 91–97.

15. Latin Opposition to the Mission Work of Cyril and Methodius. – In: The Legacy of SaintsCyril and Methodius to Kiev and Moscow. Thessaloniki, 1992, 49–62.

16. Ï ñüëïò ôïõ âõæáíôéíïý áõôïêñÜôïñá êáé ç óõìâïëÞ ôïõ Ïéêïõìåíéêïý

ðáôñéÜñ÷ç óôç äéáìüñöùóç ôïõ áõôïêÝöáëïõ ôùí Óëáâéêþí Åêêëçóéþí. – In:

ÌíÞìç ÉùÜííïõ Åõáãã. Áíáóôáóßïõ [ÅðéóôçìïíéêÞ Åðåôçñßäá ÈåïëïãéêÞò

Ó÷ïëÞò Á. Ð. È.]. Èåóóáëïíßêç, 1992, 539–564.

17. Ðôõ÷Ýò ôçò ÓëáâéêÞò Ïñèïäïîßáò. Èåóóáëïíßêç, 1992, 360 p.

18. Aspetti dell Ortodossia Slava. – In: Le tradici de monachesimo ortodosso slavo.Èåóóáëïíßêç, 1993–1994 (ÅðéóôçìïíéêÞ Åðåôçñßäá ÈåïëïãéêÞò Ó÷ïëÞò Á.Ð.È.

ÍÝá ÓåéñÜ. ÔìÞìá Èåïëïãßáò, 3), 393–412.19. Ñðïñêî-ãð÷êè îäíîñè y ëèòóðãèjñêîì æèâîòó y 16 âåêó ó ceíöè aäìèíèñòðàòèâíî-

ïîëèòè÷êèõ çáèâàœà òîã âðåìåíà. – Â: Çáîðíèê Ìàòèöå ñðïñêå çà ëèêîâíå

óìåñòíîñòè, 29–30 (Íîâè Ñàä, 1993–1994), 325–336.

20. Óôá âüñåéá ôçò Ìáêåäïíßáò. Èåóóáëïíßêç, 1992, 139 p.

21. Ï ðáôñéÜñ÷çò Öþôéïò êáé ç äéÜäïóç ôïõ ×ñéóôéáíéóìïý óôïõò ÓëÜâïõò. – In:

79

ÌíÞìç Áãßùí Ãñçãïñßïõ ôïõ Èåïëüãïõ êáé ÌåãÜëïõ Öùôßïõ Áñ÷éåðéóêüðùí

Êùíóôáíôéíïõðüëåùò. Èåóóáëïíßêç, 1994, p. 483–491.

22. Ôï áñ÷áéüôåñï óëáâéêü ØáëôÞñé. – In: ÊÁÉÑÏÓ (Ôüìïò ôéìçôéêüò óôïí ïìüôéìï

êáèçãçôÞ Äáìéáíü Áè. Äüéêï) ÅðéóôçìïíéêÞ Åðåôçñßäá ÔìÞìáôïò Èåïëïãßáò ôïõ

Á. Ð. È., ôüì. 4, Èåóóáëïíßêç, 1994, 415–426.

23. Ôï ¢ãéï ¼ñïò áíÜìåóá óôï ÂõæÜíôéï êáé óôïõò ÓëÜâïõò. – In: Ôï Ôï ¢ãéï ¼ñïò,

÷èåò – óÞìåñá – áýñéï. ÄéåèíÝò Óõìðüóéï Åôáéñ. Ìáêåäïíéêþí Óðïõäþí,

Èåóóáëïíßêç, 29 Ïêô. – 1 Íïå. 1993. Èåóóáëïíßêç, 1996, 337–346.

24. Ôï óëáâéêü (ãêëáãêïëéêü) áëöáâçôÜñé ôïõ ÓéíÜ. – In: Thessaloniki – MagnaMoravia. Proceedings of the International Conference, Thessaloniki, 16–19 October 1997.Thessaloniki, 1999, 165–173.

25. The Macedonians of the Byzantine Period. - In: Byzantine Macedonia. Identity, Image andHistory. Papers from the Melbourne Conference, July, 1995. Melbourne, 2000, 29–49.

26. ÍïôéïóëáâéêÝò óõëëïãÝò – ìåôáöñÜóåéò áóêçôéêþí êáé çóõ÷áóôéêþí Ýñãùí

êáôÜ ôïí 14ï áé. (Ðåñßðôùóç Óéíáúôéêïý êþäéêá 24/N). – In: Ï Üãéïò Ãñçãüñéïò ï

ÐáëáìÜò óôçí Éóôïñßá êáé óôï Ðáñüí. ¢ãéïí ¼ñïò, 2000, 87–94.

27. Åëëçíïñèüäïîç ôáõôüôçôá êáé ÅõñùðáúêÞ Ïéêïõìåíéêüôçôá. – In:

ÄõôéêïìáêåäïíéêÜ ÃñÜììáôá. ÊïæÜíç, 2001, 11–19.

28. Ïé „êáôÜ Ìáêåäïíßáí ÓêëáâÞíïé„. [ÉóôïñéêÞ ðïñåßá êáé óýã÷ñïíá ðñïâëÞìáôá

ðñïóáñìïãÞò]. Èåóóáëïíßêç, 2001, 205 p.

29. Ôï óëáâéêü åßäùëï ôçò ðüëçò ôïõ Áãßïõ Äçìçôñßïõ Èåóóáëïíßêçò. – In:

ÁöéÝñùìá óôç ìíÞìç ôïõ ÓùôÞñç Êßóóá. Èåóóáëïíßêç, 2001, p. 597–613.

30. Ç áñ÷éåðéóêïðÞ Á÷ñßäáò áíÜìåóá óôï Ïéêïõìåíéêü Ðáôñéáñ÷åßï êáé Óëáâéêü

êüóìï. – In: Ç Ìáêåäïíßá êáôÜ ôçí åðï÷Þ ôùí Ðáëáéïëüãùí. Èåóóáëïíßêç, 2002

(Áñéóô. Ðáíåð. Èåóóáëïíßêçò. ÄéåèíÞ Óõìðüóéá ãéá ôç Ìáêåäïíßá. Â´ Óõìðüóéï.

Èåóóáëïíßêç, 14–20 Äåê. 1992), 29–35.

31. Ëèòóðãèÿòà íà ñâåòè Ïåòúð ïî ñèíàéñêèÿ ðúêîïèñ ¹ 5 N. – Â: Ñðåäíîâåêîâíà

õðèñòèÿíñêà Åâðîïà: Èçòîê è Çàïàä. Öåííîñòè, òðàäèöèè, îáùóâàíå. Ñ., 2002, 213–

219.

32. Ôá áßôéá ôá ïðïßá ðñïêÜëåóáí ôçí åîáðüëõóç ôçò åãêõêëßïõ ôïõ 1902 åê ìÝñïõò

ôïõ Ïéêïõìåíéêïý ðáôñéÜñ÷ç Éùáêåßì Ã´ êáé åéäéêüôåñá ç áíáöïñÜ ôçò óôç

äéïñèüäïîç áíáæÞôçóç ôçò óõíåñãáóßáò êáé ôçò åíüôçôáò. – In: Ïñèïäïîßá, ôüì.

I´ (2003), ôåý÷. A´, 243–252.

33. Âñåëåíñêèÿò ïàðèàðõ Ôîòèé è ñëàâÿíñêèÿò ñâÿò. – Â: Ïýòè äîñòîèòú. Ñáîðíèê â

ïàìåò íà Ñòåôàí Êîæóõàðîâ. Ñîôèÿ, 2003, 398–414.

34. Óåëßäåò áðü ôçí ÅêêëçóéáóôéêÞ ãñáììáôåßá ôùí ÓëÜâùí. Èåóóáëïíßêç, 2004,

541 p.

Ìàðèàíà Èëèåâà

80

Êíèãîðàçïðîñòðàíèòåëñêà ôèðìà „BULGARIAN BOOKS“

ïðåäëàãà áúëãàðñêè íàó÷íè èçäàíèÿ, ðå÷íèöè, åíöèêëîïåäèè, àëáóìè,

õóäîæåñòâåíà ëèòåðàòóðà.

Çà èíôîðìàöèÿ è êîíòàêòè:

The book-dealing company „BULGARIAN BOOKS“ offersto its clients scientific books, dictionaries, encyclopedias,albums, fiction from Bulgaria.For contacts, please use the following address:

BULGARIAN BOOKSSOFIA 1000PO Box 1567fax/tel. (359 2) 952 25 75e-mail:[email protected] Teodora Davidova

81

ÎÒÇÈÂÈ

Èñêðà Õðèñòîâà-Øîìîâà. Ñëóæåáíèÿò Aïîñòîë â ñëàâÿíñêàòà

ðúêîïèñíà òðàäèöèÿ. Òîì I. Èçñëåäâàíå íà áèáëåéñêèÿ òåêñò.

Ñ., ÓÈ Ñâ. Êëèìåíò Îõðèäñêè 2004. 831 ñ.

Èçâåñòíî å, ÷å Ñðåäíîâåêîâèåòî íå ïîçíàâà Áèáëèÿòà êàòî åäèíåí êíè-

æåí êîðïóñ. Åäâà îò XV â. íàòàòúê Ïðàâîñëàâíèÿò èçòîê èìà âå÷å âñè÷êè

áèáëåéñêè êíèãè â åäíî êíèæíî òÿëî. Àïîñòîëúò, Åâàíãåëèåòî è Ïñàëòèðúò

ñà òðèòå íàé-âàæíè çà áîãîñëóæåíèåòî áèáëåéñêè êíèãè. Ìàêàð è äà çàåìà

íàé-ñêðîìíî ìÿñòî â áîãîñëóæåáíàòà ïðàêòèêà, â ñðàâíåíèå ñ Ïñàëòèðà,

êîéòî èìà ïúðâîñòåïåííà ðîëÿ, è Åâàíãåëèåòî, êîåòî ñå íàðåæäà íà âòîðî

ìÿñòî ïî âàæíîñò, Àïîñòîëúò å çàäúëæèòåëíà áîãîñëóæåáíà êíèãà çà âñÿêà

öúðêâà. Òîé ñå ðàçïðîñòðàíÿâà â äâå ðàçíîâèäíîñòè ïðåç Ñðåäíîâåêîâèåòî â

èçòî÷íîïðàâîñëàâíèÿ àðåàë – Ñëóæåáåí Àïîñòîë – è íåñëóæåáåí èëè ×åòè-

àïîñòîë, êîèòî, êàêòî è ñàìèòå èì íàèìåíîâàíèÿ ãîâîðÿò, ñà ïðåäíàçíà÷åíè

ñúîòâåòíî çà áîãîñëóæåíèåòî è çà ÷åòåíå (ñàìîñòîÿòåëíî èëè ïóáëè÷íî).

Èçñëåäâàíåòî íà Èñêðà Õðèñòîâà å ïîñâåòåíî èìåííî íà åäíà îò îñíîâ-

íèòå ëèòóðãè÷íè êíèãè – Ñëóæåáíèÿò Àïîñòîë – è íà ðàçïðîñòðàíåíèåòî £

â þæíî- è èçòî÷íîñëàâÿíñêàòà ðúêîïèñíà òðàäèöèÿ. Êíèãàòà å ïúðâà ÷àñò

îò ïî-ìàùàáíî èçñëåäâàíå, â êîåòî îñâåí òåêñòà íà Àïîñòîëà å ïðîñëåäåíî

ðàçâèòèåòî â ñúïîñòàâèòåëåí ïëàí íà ñúïðîâîæäàùèòå ãî íåáèáëåéñêè òåê-

ñòîâå: ïåñíîïåíèÿ, òðîïàðè, êàëåíäàðíè óêàçàíèÿ. Íàó÷íèÿò àíàëèç íà öåëèÿ

ëèòóðãè÷åí àïàðàò (íåáèáëåéñêèòå òåêñòîâå, ñúïðîâîæäàùè Àïîñòîëà) å

âêëþ÷åíî âúâ âòîðèÿ òîì, êîéòî ïðåäñòîè äà èçëåçå.

Ïúðâèÿò òîì íà èçñëåäâàíåòî e ïîñâåòåí íà òåêñòîâåòå, âêëþ÷åíè â

Ñëóæåáíèÿ Àïîñòîë – íåãîâèÿ ïúðâîíà÷àëåí ñëàâÿíñêè ïðåâîä è ïîñëåä-

âàëèòå ãî ðåäàêöèè. Ñïîðåä òåêñòîëîãè÷íèÿ àíàëèç, íàïðàâåí â êíèãàòà,

ðåäàêöèîííèòå âåðñèè, â êîèòî ñå ðàçïðîñòðàíÿâà Ñëóæåáíèÿò Àïîñòîë ïðåç

Ñðåäíîâåêîâèåòî â ñëàâÿíñêè êîíòåêñò, ñà, íàé-îáùî êàçàíî, äâå: àðõàè÷íà,

êîÿòî îáõâàùà ïúðâîíà÷àëíèÿ Êèðèëî-Ìåòîäèåâ ïðåâîä íà òåêñòà è íåãîâè-

òå âàðèàíòè, êàêòî è ò.íàð. Ïðåñëàâñêà ðåäàêöèÿ – ïðîìåíèòå, íàñòúïèëè â

õîäà íà ïðåïèñâà÷åñêî-ïðåâîäà÷åñêàòà äåéíîñò â Ïëèñêà-Ïðåñëàâ ïðåç X â.;

âòîðàòà âåðñèÿ å ïðåäñòàâåíà îò ò.íàð. Àòîíñêà ðåäàêöèÿ îò êðàÿ íà XIII –

íà÷àëîòî íà XIV â., êàêòî è îò ïî-êúñíèòå ðóñêè ïðåïèñè.

82

Êíèãàòà ñå ñúñòîè îò ÷åòèðè ðàçäåëà è ïðèëîæåíèå, â êîåòî ñà ïóáëèêó-

âàíè ñíèìêè îò ïðîó÷åíèòå ðúêîïèñè.

Âúâåæäàùàòà ÷àñò èçÿñíÿâà îñíîâíèòå ñïåöèôèêè íà îáåêòà íà ïðîó÷-

âàíåòî – ùî çà êíèãà å Ñëóæåáíèÿò Àïîñòîë è êàêâà å ðîëÿòà ìó â ëèòóð-

ãèÿòà. Àâòîðêàòà ïîñëåäîâàòåëíî ïðåäñòàâÿ öåëèòå, êîèòî ñè ïîñòàâÿ, è

ìåòîäèòå íà èçñëåäâàíåòî ñè. Â êðàÿ íà âúâåæäàùàòà ÷àñò å âêëþ÷åí ñïèñúê

íà èçïîëçâàíèòå ðúêîïèñè, ñíàáäåí ñ ïîäðîáíè ïàëåîãðàôñêè äàííè çà âñåêè

åäèí îò òÿõ. Õðîíîëîãè÷åñêè ïðîó÷åíèòå è ñúïîñòàâåíè ïðåïèñè íà Ñëó-

æåáíèÿ Àïîñòîë îáõâàùàò ïåðèîäà îò XI äî XVI â., à òåõíèÿò áðîé å 27.

Âòîðàòà ÷àñò íà êíèãàòà, îçàãëàâåíà „Òåêñòîëîãè÷íà ñúïîñòàâêà ìåæäó

ïðåïèñèòå“, å ðåàëèçàöèÿ íà ïîñòàâåíàòà çàäà÷à – äà áúäàò ñðàâíåíè âñè÷-

êèòå 27 þæíî- è èçòî÷íîñëàâÿíñêè ïðåïèñà íà Ñëóæåáíèÿ Àïîñòîë. Öåëòà

íà òåêñòîëîãè÷íèÿ àíàëèç å äà ñå ïðîñëåäÿò ïðîìåíèòå, íàñòúïâàëè â òåêñòî-

âàòà òúêàí â õîäà íà ïðåïèñâà÷åñêàòà òðàäèöèÿ, êîÿòî îáõâàùà íåìàëúê ïå-

ðèîä îò âðåìå – îò ñúçäàâàíåòî íà ïúðâèÿ ñëàâÿíñêè ïðåâîä íà Àïîñòîëà,

ò.å. Êèðèëî-Ìåòîäèåâèÿ, äî ïúðâàòà ïå÷àòíà ïðàâîñëàâíà Áèáëèÿ. Èíòåðåñúò

íà àâòîðêàòà å îðèåíòèðàí íàé-âå÷å êúì ñîöèî-êóëòóðíàòà îáóñëîâåíîñò íà

ðåäàêöèîííèòå ïðîìåíè â òåêñòà íà Àïîñòîëà ïðåç âåêîâåòå. Òÿ òúðñè ïðè-

÷èíèòå çà ëåêñèêàëíèòå, ìîðôîëîãè÷íèòå è ñèíòàêòè÷íèòå ðàçíî÷åòåíèÿ,

êàêòî è íà÷èí ïðîìåíèòå äà áúäàò õðîíîëîãèçèðàíè è ëîêàëèçèðàíè.

Òðåòàòà ÷àñò – „Ëåêñèêàëåí àíàëèç íà òåêñòîëîãè÷íèòå âàðèàíòè“ – å

ïîñâåòåíà íà ëåêñèêàëíàòà âàðèàòèâíîñò â îòäåëíèòå ðåäàêöèè íà Àïîñòîëà.

Îïèñàíè ñà ñèíîíèìíèòå ðåäîâå èëè äóìèòå, ñ êîèòî å ïðåâåæäàíà äàäåíà

ãðúöêà äóìà. Íà ïúðâî ìÿñòî â ñèíîíèìíèÿ ðåä ñòîè õàðàêòåðíàòà çà ïúðâî-

íà÷àëíèÿ, ò.íàð. Êèðèëî-Ìåòîäèåâ ïðåâîä íà Àïîñòîëà, ñëåäâàò âàðèàíòèòå,

êîèòî èëþñòðèðàò Ïðåñëàâñêàòà ðåäàêöèÿ (X â.) è Àòîíñêàòà ðåäàêöèÿ (XIII–

XIV â.). Íåâèíàãè îáà÷å ëåêñèêàëíèòå ðàçíî÷åòåíèÿ ïðåäñòàâÿò òðèäåëåí

ñèíîíèìåí ðåä; â íÿêîè ñëó÷àè ñà çàñâèäåòåëñòâàíè ïî äâà ñèíîíèìà, â äðóãè

ïî òðè, ÷åòèðè è ïî ïîâå÷å. Èíòåðåñíî è ìíîãî âàæíî ìè ñå ñòðóâà å óñúìíÿ-

âàíåòî íà àâòîðêàòà â ñòðîãèòå êëàñèôèêàòîðñêè ìåõàíèçìè, êîèòî ïîíÿêîãà

íå ñà â ñúñòîÿíèå äà âìåñòÿò ðàçíîîáðàçèåòî îò ðàçíî÷åòåíèÿ. Â òàçè âðúçêà

òðÿáâà äà ñå îòáåëåæè, ÷å èçâîäèòå îòíîñíî õàðàêòåðà íà ïúðâîíà÷àëíèÿ

ïðåâîä íà Àïîñòîëà è íà íåãîâèòå ðåäàêöèè ïîêàçâàò òâúðäå ñëîæíà êàðòèíà

îò òåêñòîâè âàðèàíòè, â êîÿòî, ñïîðåä Èñêðà Õðèñòîâà, „îïèòèòå äà ñå ïðàâè

êàêâàòî è äà áèëà âúçñòàíîâêà íà ïúðâîíà÷àëíèÿ ïðåâîä ñà íàïúëíî áåç-

ñìèñëåíè“ (Õðèñòîâà-Øîìîâà 2004: 734). Îáÿñíÿâàéêè ïðè÷èíèòå çà ëåêñè-

êàëíàòà âàðèàòèâíîñò â òåêñòà íà Ñëóæåáíèÿ Àïîñòîë, òÿ êîìåíòèðà ðàçëè÷-

íèòå ïðåâîäà÷åñêè ïîäõîäè êúì ãðúöêèÿ òåêñò, êàòî ïðîñëåäÿâà è àíàëèçèðà

åçèêîâè ôàêòè è ãðàìàòè÷åñêè ôîðìè îò ãðúöêèÿ åçèê, çàòðóäíÿâàëè ñòàðî-

áúëãàðñêèòå êíèæîâíèöè, çà íÿêîè îò êîèòî â åçèêà íè íå å èìàëî ñúîò-

âåòñòâèÿ.

83

Èçêëþ÷èòåëíî öåííè â òðóäà íà Èñêðà Õðèñòîâà ñà ïðèëîæåíèòå íÿêîëêî

íà áðîé ëåêñèêàëíè ñïèñúêà. Åäèíèÿò îò òÿõ ñå ñúñòîè îò ïðèâåäåíè â àçáó-

÷åí ðåä ãðúöêè ëåêñåìè è ðàçíîîáðàçíèòå èì ñòàðîáúëãàðñêè ñúîòâåòñòâèÿ,

êàêòî è òî÷íî ïîñî÷âàíå çà ãëàâàòà è ñòèõà îò Àïîñòîëà, êúäåòî ñå ñðåùàò.

Äðóãè äâà ñïèñúêà âêëþ÷âàò ëåêñåìèòå, õàðàêòåðíè çà Ïðåñëàâñêàòà ðåäàê-

öèÿ, êàòî ñà ïîñî÷åíè è Êèðèëî-Ìåòîäèåâèòå èì ñúîòâåòñòâèÿ è ëåêñåìèòå

îò Àòîíñêàòà ðåäàêöèÿ. Ñ îòäåëåí ñïèñúê ñà èëþñòðèðàíè õàðàêòåðíèòå çà

×óäîâñêèÿ Íîâ çàâåò (åäèí òâúðäå ëþáîïèòåí è ñïîðåí çà íàóêàòà ïàìåòíèê)

ëåêñèêàëíè ðåøåíèÿ. È ïîñëåäíèÿò ëåêñèêàëåí ñïèñúê âêëþ÷âà äóìè, õàðàê-

òåðíè çà Îñòðîæêàòà Áèáëèÿ – ïúðâàòà ðóñêà ïå÷àòíà Áèáëèÿ.

Òîâà òâúðäå ïðåöèçíî è çàäúëáî÷åíî èçñëåäâàíå â îáëàñòòà íà èñòîðèÿòà

íà åçèêà å äèñåðòàöèîííèÿò òðóä íà Èñêðà Õðèñòîâà, êîéòî áåøå çàùèòåí

ïðåç 2002 ã. çà ïðèñúæäàíå íà íàó÷íàòà ñòåïåí äîêòîð íà ôèëîëîãè÷åñêèòå

íàóêè. Õóáàâî å, ÷å ïðèäîáèâà ïóáëè÷íîñò è ñòàâà äîñòîÿíèå íà ïî-øèðîêà

ïóáëèêà, íà âñè÷êè èíòåðåñóâàùè ñå îò ñëàâèñòèêà.

Äèàíà Àòàíàñîâà-Ïåí÷åâà

84

Êèðèëî-Ìåòîäèåâñêà åíöèêëîïåäèÿ. Tîì IV (Ò–ß. Äîïúëíåíèå).

Ñ., ÀÈ Ìàðèí Äðèíîâ, 2004. 750 ñ.

×åòâúðòèÿò òîì íà åíöèêëîïåäèÿòà çàâúðøâà òîçè ìíîãîãîäèøåí òðóä,

êîéòî çàå òðàéíî ìÿñòî â ñâåòîâíàòà ìåäèåâèñòèêà. Òîé å îñúùåñòâåí

áëàãîäàðåíèå íà ùåäðàòà ôèíàíñîâà ïîäêðåïà íà Èâîí è Äèìèòúð Ïàíèöà. Ïî-

ñëåäíèÿò òîì å äåëî íà ðåäêîëåãèÿ â ñúñòàâ: Ëèëÿíà Ãðàøåâà, Åêàòåðèíà

Äîãðàìàäæèåâà, Êëèìåíòèíà Èâàíîâà, Ñòåôàí Êîæóõàðîâ, Ñâåòëèíà Íèêîëîâà,

Àíà Ñòîéêîâà. Áèáëèîãðàôèÿòà å ðåäàêòèðàíà îò Àíà Ñòîéêîâà, à îáùàòà

åíöèêëîïåäè÷íà ðåäàêöèÿ å íàïðàâåíà îò Ïåòðàíêà Êîëåâà. Ñòàòèèòå ñà íàïèñàíè

îò 86 áúëãàðñêè àâòîðè, ðàáîòåùè â ðàçëè÷íè èíñòèòóöèè.

Ñðåä ñòàòèèòå â ò. 4 ñå îòêðîÿâà „Òðàäèöèè êèðèëî-ìåòîäèåâñêè èçâúí áúë-

ãàðñêèòå çåìè“, êîÿòî âñúùíîñò îáåäèíÿâà íÿêîëêî îòäåëíè ïðîó÷âàíèÿ. Íà ïúðâî

ìÿñòî ñà ðàçãëåäàíè òðàäèöèèòå ñðåä çàïàäíèòå ñëàâÿíè – â äíåøíà ×åõèÿ è

Ñëîâàêèÿ (àâòîð Ì. Ìëàäåíîâà) è â çåìèòå íà äíåøíà Ïîëøà (Èâ. Ãóãóëàíîâà).

Ðàçâîÿò íà òðàäèöèòå íà Áàëêàíèòå îáõâàùà äíåøíèòå äúðæàâè Ñúðáèÿ (Êë. Èâà-

íîâà), Õúðâàòñêà (Í. Ãàãîâà), Ñëîâåíèÿ (Å. Òîìîâà), Ðóìúíèÿ è Ìîëäàâèÿ (çåìèòå

íà Âëàõèÿ, Ìîëäîâà è Òðàíñèëâàíèÿ) (àâòîð Ñâ. Íèêîëîâà). Ïðîöåñèòå è ÿâëåíèÿòà,

ñâúðçàíè ñ äåëîòî íà ñâ. ñâ. Êèðèë è Ìåòîäèé â Ðóñèÿ è Óêðàéíà, ñà ðàçãëåäàíè

îò Öâ. Ðàëåâà, à â Óíãàðèÿ – îò Ñë. Áúðëèåâà.

Â ò. 4 ìîãàò äà ñå îòáåëåæàò êàêòî ðåäèöà ñòàòèè çà êëþ÷îâè ëè÷íîñòè îò

âèçàíòèéñêîòî è ñëàâÿíñêîòî Ñðåäíîâåêîâèå, íàïð. çà ïàòðèàðõ Ôîòèé (àâòîð

Èë. Èëèåâ), çà ×åðíîðèçåö Õðàáúð (àâòîð Ë. Ãðàøåâà) è äð., òàêà è çà îòäåëíè

ïðîáëåìè, íàïð. çà ôèëîñîôñêèòå âúçãëåäè íà Êèðèë (àâòîð Ñâ. Íèêîëîâà), çà

ñúùíîñòòà íà öúðêîâíîñëàâÿíñêèÿ åçèê (àâòîð Ä. Ìèð÷åâà) è äð. Ïðåäñòàâåíè ñà

îáñòîéíî öåëè ñðåäíîâåêîâíè æàíðîâå, íàïð. ñòàòèÿòà, â êîÿòî ñå ïðåäñòàâÿ ñòàðî-

áúëãàðñêàòà õèìíîãðàôèÿ (Ã. Ïîïîâ), ñðåäíîâåêîâíèòå õðîíèêè (Ñë. Áúðëèåâà) è

äð. Â òîçè òîì, êàêòî è â îñòàíàëèòå, âñÿêà áóêâà îò ñòàðîáúëãàðñêèòå àçáóêè

(ãëàãîëè÷åñêà è êèðèëñêà), å õàðàêòåðèçèðàíà ïîîòäåëíî (ñ àâòîðè Á. Âåë÷åâà è

Ï. Èë÷åâ).

Îñîáåíî çíà÷åíèå èìà äîïúëíåíèåòî, êîåòî îáõâàùà îêîëî 100 ñòðàíèöè. Â

íåãî ñà çàñòúïåíè êàêòî ñòàòèè çà ó÷åíè êèðèëîìåòîäèåâèñòè, òàêà è çà

ïàìåòíèöè îò êèðèëîìåòîäèåâñêàòà åïîõà, êîèòî ïî åäíà èëè äðóãà ïðè÷èíà ñà

ïðîïóñíàòè â ïðåäèøíèòå òîìîâå. Â íåãî ñà âêëþ÷åíè ñòàòèèòå çà: À. À. Àëåêñååâ,

Å. Áàêàëîâà, Þ. Áåãóíîâ, Â. Í. Áåíåøåâè÷, Ñ. Á. Áåðíùåéí, Ï. Ñ. Áèëÿðñêè, Ã.

Áèðêôåëíåð, Ï. Ãåîðãèåâ, Á. Ãðàáàð, Ãðèãîðîâè÷åâ ëèñò, À. Äàâèäîâ, Äæ. Äçèôåð,

Ï. Èëèåâñêè, Ê.-Ì. Ìàêðîáúðò, Ä. Îâ÷àðîâ è äð.

Èçäàíèåòî å ñíàáäåíî ñ áîãàòà áèáëèîãðàôèÿ è âêëþ÷âà öâåòíè è ÷åðíî-áåëè

èëþñòðàöèè. Ïîëèãðàôè÷åñêîòî îôîðìëåíèå, íàïðàâåíî îò ÀÈ „Ìàðèí Äðèíîâ“,

å íà ìíîãî äîáðî ðàâíèùå. Åíèêëîïåäèÿòà ïðåäñòàâëÿâà öåíåí îòðàñëîâ

ñïðàâî÷íèê, ïðåäíàçíà÷åí çà ñïåöèàëèñòè è çà øèðîê êðúã ÷èòàòåëè.

Íèêîëà Êàçàíñêè

85

Ëèòåðàòóðà è íàöèîíàëíà èäåíòè÷íîñò

(Ä. Ëåêîâ. Áúëãàðñêè âúçðîæäåíñêè ëèòåðàòóðíè è êóëòóðíè

ñðåäèùà â ÷óæáèíà. Ñ., 1999. Âúçðîæäåíñêè ïðîöåñè è òâîðöè

â Þæíà Òðàêèÿ è Ìàêåäîíèÿ. Ñ., 2001. Èñòîðèÿ

íà ëèòåðàòóðàòà è íà âúçïðèåìàòåëÿ ïðåç Áúëãàðñêîòî

âúçðàæäàíå. Ò. I–II, Ñ., 2003–2004)

Èíòåðåñúò íà èçñëåäîâàòåëÿ íà âúçðîæäåíñêàòà ëèòåðàòóðà Äî÷î Ëåêîâ

êúì ëèòåðàòóðíèÿ æèâîò â áúëãàðñêèòå êóëòóðíè ñðåäèùà â ÷óæáèíà å ïîç-

íàò íà ñïåöèàëèñòèòå, òúé êàòî â åäíà èëè äðóãà ñòåïåí âèíàãè å „ïðîãî-

âàðÿë“ â íåãîâèòå òðóäîâå. Òîé å è åäíà îò íàé-õàðàêòåðíèòå åêñïëèêàöèè íà

ñêëîííîñòòà íà Ä. Ëåêîâ äà íàñî÷âà èçñëåäîâàòåëñêèÿ ñè èíòåðåñ íå ñàìî

êúì ôóíäàìåíòàëíè ïðîáëåìè íà âúçðîæäåíñêàòà ëèòåðàòóðà, íî è êúì ïî-

ìàëêî ïðîó÷âàíè íåéíè ñòðàíèöè. Íåñúìíåíî åäíà òàêàâà ñòðàíèöà å è òåìàòà

íà èíòåðåñíîòî èçñëåäâàíå Áúëãàðñêè âúçðîæäåíñêè ëèòåðàòóðíè è

êóëòóðíè ñðåäèùà â ÷óæáèíà, èçäàäåíî îò óíèâåðñèòåòñêîòî èçäàòåëñòâî

è êàòî ÷å íåîöåíåíî ïî ïîäîáàâàù íà÷èí îò êðèòèêàòà. Àâòîðúò îòáåëÿçâà

ñêðîìíî îùå â óâîäíèòå ñè äóìè, ÷å òðóäúò ìó „íÿìà ïðåòåíöèèòå äà èç÷åðïâà

ïðîáëåìèòå“, ÷å „Âêëþ÷âà ñàìî ðàçðàáîòêè íà âúïðîñè, ïî-ìàëêî ïðîó÷-

âàíè èëè íåèçñëåäâàíè, êîèòî òðÿáâà äà ñå èìàò ïðåäâèä ïðè ñúçäàâàíåòî íà

òîïîãðàôñêàòà êàðòà íà áúëãàðñêàòà âúçðîæäåíñêà òâîð÷åñêà èíòåëèãåíöèÿ

è ëèòåðàòóðà, ïîñî÷âà îáùîòî è ñïåöèôè÷íîòî ìåæäó îòäåëíèòå ÷óæäå-

ñòðàííè öåíòðîâå, âëîãà èì â áúëãàðñêàòà íàöèîíàëíà ëèòåðàòóðà, èíòåðåñíè

ïðîÿâè íà òåõíè òàëàíòëèâè äåéöè“, íî âñúùíîñò ïîñòàâÿ îñíîâèòå íà îíàçè

èñòîðèÿ íà áúëãàðñêèòå êóëòóðíè ñðåäèùà, ÷èåòî íàïèñâàíå ñàìèÿò òîé

îáÿâÿâà ñúâñåì ñïðàâåäëèâî êàòî íàëîæèòåëíà. Ä. Ëåêîâ å ðàçäåëèë êíèãàòà

ñè íà äâå îñíîâíè ÷àñòè, êàòî ïúðâàòà, ïî-òåîðåòè÷íàòà, å ïîñâåòèë íà ïðîá-

ëåìèòå è ëèòåðàòóðíèÿ æèâîò â ëèòåðàòóðíèòå è êóëòóðíèòå öåíòðîâå èçâúí

áúëãàðñêèòå ïðåäåëè, à âòîðàòà – íà îòäåëíè ïðåäñòàâèòåëè è ïðîÿâè. Îùå

ïúðâàòà ñòàòèÿ ôîðìóëèðà – è ñúñ çàãëàâèåòî, è ñúñ ñúäúðæàíèåòî ñè –

èäåÿòà íà àâòîðà äà ðàçêðèå çíà÷åíèåòî íà äóõîâíèòå ñðåäèùà êàòî âàæåí

ôàêòîð â ðàçâèòèåòî íà ëèòåðàòóðàòà è íà ëèòåðàòóðíèÿ æèâîò íà áúëãàðñêîòî

îáùåñòâî â ñïåöèôè÷íèòå óñëîâèÿ íà æèâîò â èìïåðèÿòà, ò.å. â óñëîâèÿòà íà

îòñúñòâàùà èíñòèòóöèîíàëíîñò, îò åäíà ñòðàíà, è îò äðóãà – íà íàëè÷èå â

ðåäèöà ñëó÷àè èçâúí áúëãàðñêàòà òåðèòîðèÿ íà ïîâå÷å èëè ïî-ìàëêî

êîìïàêòíî áúëãàðñêî ïðåñåëíè÷åñêî íàñåëåíèå èëè ïúê íà óñëîâèÿ çà äóõîâåí

æèâîò (îáðàçîâàíèå èëè êíèæîâíà äåéíîñò) íà ïî-ìàëêè èëè ïî-ãîëåìè ãðóïè

îò âúçðîæäåíñêè äåéöè. Ñúâñåì îáÿñíèìî å â òîçè ñìèñúë è îáñòîÿòåëñòâîòî,

÷å àâòîðúò çàïî÷âà ñ Àòîí êàòî ïúðâîòî è îñíîâîïîëàãàùî áúëãàðñêî äóõîâ-

86

íî âúçðîæäåíñêî ñðåäèùå, „íàé-ãîëÿìàòà áàëêàíñêà ñðåäíîâåêîâíà áèáëèî-

òåêà“, ïî äóìèòå íà åäíà âèäíà èçñëåäîâàòåëêà íà Âúçðàæäàíåòî. Çàùîòî,

êàêòî ïðîèçòè÷à îò ëîãèêàòà íà íåãîâîòî èçñëåäâàíå (òîâà å ëîãèêàòà âñúù-

íîñò è íà ñàìîòî áúëãàðñêî êóëòóðíî-èñòîðè÷åñêî ðàçâèòèå), åíåðãèÿòà íà

èçëú÷åíèÿ îò Àòîí ìîùåí öèâèëèçàöèîíåí ñèãíàë å íåîáõîäèìèÿò äâèãàòåë

íà åïîõàëíàòà ïðîìÿíà, êîÿòî ïî-êúñíî „ïîçíà“ ñåáå ñè âúâ ôåíîìåíè êàòî

Îäåñêè, Öàðèãðàäñêè, Ìîñêîâñêè, Áóêóðåùêî-Áðàèëñêè è äðóãè êóëòóðíè è

ëèòåðàòóðíè (íàé-÷åñòî è èäåîëîãè÷åñêè) öåíòðîâå. Íà ïðúâ ïîãëåä ïàðàäîê-

ñàëíî, íî âñúùíîñò äúëáîêî çàêîíîìåðíî (çàùîòî å íåèçáåæíî ñ îãëåä ñïåöè-

ôèêàòà íà Áàëêàíñêîòî âúçðàæäàíå) å îáñòîÿòåëñòâîòî, ÷å ïðåç öåëèÿ ïåðèîä

íà ñúùåñòâóâàíåòî ñè, ñ åäíè èëè äðóãè ïðîÿâè, â åäíà èëè äðóãà ñòåïåí,

íàøàòà âúçðîæäåíñêà ëèòåðàòóðà – ñúçäàâàíà â ãðàíèöèòå íà Áúëãàðñêî

èëè ïúê èçâúí òÿõ – íåóìîðíî, ïîñëåäîâàòåëíî è óïîðèòî âúðøè è äîâúðøâà

âñå îíîâà, êîåòî ñè å ïîñòàâèëî êàòî ñâðúõçàäà÷à äåëîòî íà âåëèêèÿ ñâåòîãî-

ðåö: îò Áîçâåëè è Íåîôèò Ðèëñêè äî Äîáðè Âîéíèêîâ, èëè, êàçàíî ñ òåìàòà

íà Äî÷î-Ëåêîâîòî èçñëåäâàíå – îò Îäåñêèÿ êðúã ñ ×èíòóëîâ è Íàéäåí Ãåðîâ

äî Öàðèãðàäñêèÿ ñúñ Ñëàâåéêîâ è Áóêóðåùêî-Áðàèëñêèÿ ñ Áîòåâ è Êàðàâå-

ëîâ. Øèðîêàòà åðóäèöèÿ íà àâòîðà è ìíîãîãîäèøíèÿò ìó èíòåðåñ êúì âðúçêè-

òå íà âúçðîæäåíñêàòà íè êíèæíèíà ñ ÷óæäèòå ëèòåðàòóðè ãî óëåñíÿâà â èç-

ãðàæäàíåòî íà åäíà îò íàé-èíòåðåñíèòå ãëàâè â òàçè ÷àñò íà êíèãàòà – Áúë-

ãàðñêàòà ëèòåðàòóðíà èíòåëèãåíöèÿ ïðåç Âúçðàæäàíåòî è ïðîáëåìúò

Ðóñèÿ – Çàïàäíà Åâðîïà – è â äîñòèãàíåòî äî èçâîäà (îáîñíîâàâàí è â äðó-

ãè íåãîâè èçñëåäâàíèÿ), ÷å êîëêîòî è äà å „ðàçíîëèêà ïî èäåè, òâîð÷åñêè

âèæäàíèÿ, ïðåäïî÷èòàíèÿ (...) íåçàâèñèìî îò ðàçëè÷íèÿ íà÷èí íà îáó÷åíèå,

îáùåñòâåíî è òâîð÷åñêî ôîðìèðàíå“, áúëãàðñêàòà èíòåëèãåíöèÿ îò îíàçè

åïîõà çàïàçâà íàöèîíàëíàòà ñè àâòåíòè÷íîñò è ÷å „ðàçíîåçè÷èåòî íà åäíà

íàöèîíàëíà èíòåëèãåíöèÿ å íå íåèí íåäîñòàòúê, à áîãàòñòâî“. Íÿìà äà ñå

ñïèðàì íà ïðèíîñíèòå ìîìåíòè îò âòîðàòà ÷àñò íà êíèãàòà, çàùîòî ìîæåì

äà ãè îòêðèåì â åäíà èëè äðóãà ñòåïåí âúâ âñè÷êè ñòàòèè òàì. Âåðåí íà èçñëå-

äîâàòåëñêèÿ ñè ìàíèåð, Ä. Ëåêîâ å óñïÿë äà íàìåðè íîâè, ëþáîïèòíè äèñêóðñè

íà ïîçíàòè âçàèìîîòíîøåíèÿ ìåæäó âúçðîæäåíñêèòå äåéöè îò Ìîñêîâñêèÿ

èëè Áóêóðåùêî-Áðàèëñêèÿ êðúã èëè ìåæäó òåõíèòå ïðîèçâåäåíèÿ, ìåæäó

ïðîèçâåäåíèÿòà èì è òåõíèòå ÷èòàòåëè íå ñàìî îò áúëãàðñêà, íî è îò åäíà

ïî-øèðîêà ñëàâÿíñêà ñðåäà. Ïåðèôðàçèðàéêè íåãîâè äóìè, ùå çàâúðøà

êðàòêèÿ ñè îòçèâ çà íåãîâîòî öåííî èçñëåäâàíå ñ ðàäîñòíàòà êîíñòàòàöèÿ, ÷å

äèàëîãúò íè ïî èñòîðèÿòà íà áúëãàðñêèòå ëèòåðàòóðíè è êóëòóðíè öåíòðîâå

íàèñòèíà å íàïðàâèë íàé-âàæíàòà ñè êðà÷êà – îñíîâîïîëàãàùàòà – è î÷àêâà

ñâîåòî ïðîäúëæåíèå.

Âåðîÿòíî êàòî ðåïëèêà íà òàçè íåãîâà èäåÿ, ñèðå÷ êàòî óñïåøåí îïèò äà

ñå ïîêàæå êàê ìîæå äà ñå ïðîäúëæè åäèí âå÷å çàïî÷íàò îùå îò ïðåäøåñòâå-

íèöèòå ìó äèàëîã â áúëãàðñêàòà âúçðîæäåíñêà íàóêà, òðÿáâà äà âúçïðèåìåì

87

ñëåäâàùàòà êíèãà íà Ä. Ëåêîâ – Âúçðîæäåíñêè ïðîöåñè è òâîðöè â Þæíà

Òðàêèÿ è Ìàêåäîíèÿ. Ïîÿâàòà íà òàçè êíèãà òðÿáâà äà ðàçãëåæäàìå è êàòî

íðàâñòâåíî-êîìïåíñàòîðíî èçïúëíåíèå íà åäèí äúëã íà íàøàòà íàóêà êúì

„ìàêåäîíñêî-òðàêèéñêàòà“ òåìà, íàä êîÿòî ïî÷òè ïîëîâèí âåê áÿõà íàëàãàíè

êîãà ïî-ãîëåìè, êîãà ïî-ìàëêè, íî âèíàãè åäíàêâî íåëåïè òàáóòà. Åäíà

ìíîãîãîäèøíà àíòèáúëãàðñêà ïîëèòè÷åñêà äîêòðèíà è ïðàêòèêà äîêàðà

ðåôëåêñèòå íè äîòàì, ÷å êàòî ÷åòåì ñëîâîñú÷åòàíèå, êàòî íàïðèìåð „Þæíà

Òðàêèÿ è Ìàêåäîíèÿ“, äà íè ñå ñòðóâà, ÷å ÷åòåì òåêñò îò âðåìåòî äî ñðåäàòà

íà ÕÕ âåê. Êíèãàòà íà Ä. Ëåêîâ îáà÷å å ðàäîñòåí ôàêò îò òåêóùèÿ íè íàó÷åí

æèâîò è äîêàçàòåëñòâî, ÷å îíàçè äîêòðèíà è ïðàêòèêà íå ñà ëèêâèäèðàëè

èçêîííèòå „âúçðîæäåíñêè“ ðåôëåêñè íà âúçðîæäåíñêàòà íè íàóêà. Êàêòî ñàì

àâòîðúò ñïîäåëÿ â ïðåäèñëîâèåòî ñè („Íàïèñàõ òàÿ êíèãà...“) è êàêòî ñòàâà

ÿñíî îò èçëîæåíèåòî ìó, ðúêîâîäèëè ñà ãî íå âðåìåííè ïîëèòè÷åñêè

êîíþíêòóðíè ñúîáðàæåíèÿ, à òðàäèöèîííè çà áúëãàðñêàòà ëèòåðàòóðà èäåè

è äóõîâíè öåííîñòè, èçäúðæàëè ïðîâåðêàòà íà íåìàëêî èçïèòè è îñíîâàâàùè

ñå íà ñúçíàíèåòî çà âåêîâíîòî äóõîâíî åäèíñòâî íà áúëãàðèòå îò ñåâåðíèòå,

þæíèòå è þãîçàïàäíèòå êðàèùà íà Áàëêàíñêèÿ ïîëóîñòðîâ. Âåðåí íà ñâîÿ

èçñëåäîâàòåëñêè ïîäõîä, îñíîâàâàù ñå âèíàãè íà ñîëèäíà ôàêòîëîãè÷åñêà

áàçà, è îïèðàù ñå íà íàé-ñîëèäíè èçñëåäîâàòåëñêè óñèëèÿ íà áúëãàðñêàòà

íàóêà çà Âúçðàæäàíåòî îò ñúçäàâàíåòî £ äî ñúâðåìåííàòà åïîõà, Ä. Ëåêîâ

âúçêðåñÿâà íàó÷íèÿ èíòåðåñ êàêòî êúì èçâåñòíè êíèæîâíèöè êàòî Éîàêèì

Êúð÷îâñêè, Êèðèë Ïåé÷èíîâè÷ è Òåîäîñèé Ñèíàèòñêè (çà êîèòî î÷åâèäíî

ïîãðåøíî ìèñëèì ïîíÿêîãà, ÷å ñëåä Áîÿí Ïåíåâ íÿìà êîé çíàå êàêâî íîâî äà

ñå êàæå), êàòî Ðàéêî Æèíçèôîâ (çà êîãîòî ïðåäè íÿêîëêî äåñåòèëåòèÿ èçäàäå

è öåíåí ìîòîãðàôè÷åí òðóä), Ãðèãîð Ïúðëè÷åâ, Áðàòÿ Ìèëàäèíîâè, Éîðäàí

Õàäæèêîíñòàíòèíîâ-Äæèíîò, Êóçìàí Øàïêàðåâ è äðóãè êíèæîâíèöè è

àïîñòîëè íà áúëãàðñêîòî äóõîâíî è ïîëèòè÷åñêî âúçðàæäàíå â Ìàêåäîíèÿ,

òàêà è êúì ïî-ìàëêî ïðîó÷âàíè äåéöè (îñîáåíî îò Þæíà Òðàêèÿ), ÷èèòî

ðîäîëþáèâè óñèëèÿ è æèòåéñêè ïîäâèã ñà íåäåëèìà ÷àñò îò îáùîáúëãàðñêèÿ

âúçðîæäåíñêè ïîðèâ çà íàöèîíàëíî ïðîáóæäàíå, îñúçíàâàíå è äóõîâíî

ñúãðàæäàíå. Îñîáåíà òåæåñò ñ îãëåä îáùàòà êîíöåïöèÿ íà êíèãàòà ïðèäîáèâàò

â òîçè ñìèñúë îùå ïúðâèòå ñòàòèè â íåÿ – Ðåãèîíàëíî è íàöèîíàëíî â

áúëãàðñêàòà ëèòåðàòóðà è êóëòóðà ïðåç Âúçðàæäàíåòî è Ëèòåðàòóðíè

è îáùîêóëòóðíè ïðîöåñè â Þæíà Òðàêèÿ è Ìàêåäîíèÿ, êîèòî îáîáùàâàò

áîãàòà ôàêòîëîãèÿ, èçâëå÷åíà îò êíèæîâíîòî äåëî íà ñàìèòå âúçðîæäåíñêè

äåéöè, ïðè òîâà íå ñàìî íà òàêèâà êàòî åêçàðõ Àíòèì I îò Ëîçåíãðàä, Åôðåì

Êàðàíîâ îò Êðàòîâî, Ãåîðãè è Ñëàâêà Äèíêîâè îò Ñîëóí, Ïàèñèé Ïëîâäèâñêè

îò ßíèíà, Ïàíàðåò Ïëîâäèâñêè îò ñ. Ïúòåëå, Ëåðèíñêî, Ïàðòåíèé Çîãðàôñêè

îò Ãàëè÷íèê è ìíîãî äðóãè, íî è íà ïðîèçõîæäàùè îò äðóãè ðåãèîíè äåéöè

êàòî Ñëàâåéêîâ, Êàðàâåëîâ, Áîòåâ. Íà îòíîøåíèåòî íà ïîñëåäíèòå òðèìà

êúì ïðîáëåìà çà íàöèîíàëíàòà èäåíòè÷íîñò íà Þæíà Òðàêèÿ è Ìàêåäîíèÿ

88

àâòîðúò å ïîñâåòèë íåñëó÷àéíî è ïîñëåäíàòà ñòàòèÿ â êíèãàòà ñè, ïîä÷åð-

òàâàéêè è äîêàçâàéêè ïî íàó÷åí ïúò çàÿâåíàòà îùå â óâîäíèòå äóìè íàó÷íà,

à íå êîíþíêòóðíà ìîòèâàöèÿ íà òðóäà ñè. Òîé ðàçêðèâà çàîáèêàëÿíàòà äîñåãà

ïî èçâåñòíè ïðè÷èíè äúëáîêà ñúïðè÷àñòíîñò íà íàé-êðóïíèòå íè âúçðîæäåí-

ñêè äåéöè êúì áóäåùèòå îùå òîãàâà îñíîâàòåëíà òðåâîãà òåíäåíöèè, ïîä-

êëàæäàíè îò íàöèîíàëèñòè÷íè äîêòðèíè íà ñúñåäíè ñòðàíè, êúì ôàëøèôè-

öèðàíå íà èñòîðè÷åñêàòà èñòèíà çà íàöèîíàëíàòà ïðèíàäëåæíîñò íà ãîëåìè

áúëãàðñêè åòíè÷åñêè ìàñè è ãåîãðàôñêè ðàéîíè, à íèå äíåñ ñ ãîð÷èâèíà

îñúçíàâàìå òðàãè÷íèòå ïðîçðåíèÿ íà åäèí Ñëàâåéêîâ íàïðèìåð, êîéòî îùå

ïðåäè âåê è ïîëîâèíà ïðåäóïðåæäàâà çà îïàñíîñòòà ïîëèòè÷åñêè è ïàðòèéíè

èíòåðåñè â áúäåùå äà çëîóïîòðåáÿò ãèáåëíî ñ âñå îùå íåâèíàãè èçãëåæäàùîòî

òîëêîâà îïàñíî íåãëèæèðàíå èëè ïúê äðàñòè÷íî èçîïà÷àâàíå íà òðàäèöèîííè

è èçêîííè áúëãàðñêè èñòîðè÷åñêè èëè äóõîâíè öåííîñòè è èñòèíè. Ìàðêñè-

÷åñêàòà „íàóêà“ äúëãî âðåìå çàîáèêàëÿøå òåçè ìîìåíòè îò Áîòåâàòà è Êàðàâå-

ëîâàòà ïóáëèöèñòèêà è â òîçè ñìèñúë „ïðèîáùàâàíåòî“ è íà òàçè ïðîáëåìà-

òèêà êúì ïîëåòî íà âîäåíèòå îò òÿõ áèòêè å îùå åäèí íåñúìíåí ïðèíîñ íà

èçñëåäâàíåòî íà Ä. Ëåêîâ. Ðàçëè÷íèòå êàòåãîðèè ÷èòàòåëè ùå íàìåðÿò â òàçè

êíèãà è ðàçëè÷íè „ñâîè“ òåðèòîðèè, ñàìèÿò àç, êàòî èçñëåäîâàòåë íà âúç-

ðîæäåíñêàòà ëèòåðàòóðà ñ ïîä÷åðòàíè ïðåäïî÷èòàíèÿ êúì äåëîòî è íà Ìè-

ëàäèíîâöè, è íà Æèíçèôîâ, è îñîáåíî íà Ïúðëè÷åâ (ñèãóðíî íå áåç âðúçêà è

ñ îõðèäñêî-äåáúðñêèòå ìè ðîäîâè ñïîìåíè), ÷åòîõ ñ óäîâîëñòâèå ïðîíèêíî-

âåíèòå ñòðàíèöè çà ìàêåäîíñêèòå âúçðîæäåíöè, íî íå êðèÿ, ÷å âíèìàíèåòî

ìè ïðèâëå÷å îñîáåíî ñèëíî ñïîìåíàòàòà âå÷å ñòàòèÿ, âòîðà ïî ðåä â êíèãàòà

Ëèòåðàòóðíè è îáùîêóëòóðíè ïðîöåñè â Þæíà Òðàêèÿ è Ìàêåäîíèÿ.

Òîâà å åäíî îò íàé-öåííèòå ëèòåðàòóðíî-êðàåâåäñêî-èñòîðèêî-êóëòóðíè ïðî-

ó÷âàíèÿ, êîèòî ñúì ÷åë â ïîñëåäíî âðåìå. Çàä íåìíîãîòî ñòðàíèöè ñå êðèå

îãðîìåí èçñëåäîâàòåëñêè òðóä. Ä. Ëåêîâ å îñìèñëèë ïðèíîñà íà äåñåòêè íàó÷-

íè òðóäîâå (íÿêîè îò êîèòî ñ ôóíäàìåíòàëíî çíà÷åíèå) îò ðàçëè÷íè íàó÷íè

îáëàñòè, îò èçâåñòíè èëè íåñïðàâåäëèâî çàáðàâåíè àâòîðè, çà äà âúðíå íà

íàøàòà íàóêà åäíà îùå ïî-îíåïðàâäàíà îò „ìàêåäîíñêàòà“ òåìà – „òðàêèé-

ñêàòà“, êîÿòî å íå ïî-ìàëêî áîëåçíåíà è òðàãè÷íà â íàöèîíàëíî-èñòîðè÷åñêè

è åòíî-öèâèëèçàöèîíåí ïëàí, çàùîòî áåøå îùå ïî-íåïðîñòèìî áåçïàðäîííî

æåðòâàíà â èìåòî íà åäíà ïîëîâèíâåêîâíà íåäîïóñòèìî-ïðåñòúïíî-àáñóðäíà

àíòèáúëãàðñêà ïîëèòè÷åñêà äîêòðèíà. Íàé-ñòðàøíîòî å, ÷å ïîêîëåíèåòî, çà

êîåòî òàçè „òåìà“ îçíà÷àâà íåùî, âå÷å ïî÷òè íå ñúùåñòâóâà è ÷å òÿ âå÷å

ïðåäñòàâëÿâà èíòåðåñ ñàìî çà îãðàíè÷åíèÿ êðúã „òåñíè ñïåöèàëèñòè“. Ñòà-

òèÿòà íà Ëåêîâ å ïî-ñêîðî åäèí îò÷àÿí „ïàèñèåâñêè“ îïèò çà âúçñòàíîâÿâàíå

íà èñòîðè÷åñêàòà ïàìåò, çà ñâúðçâàíå íà åäíà âåðèãà, ñëåä ÷èåòî áåçâúçâðàòíî

ðàçêúñâàíå êîðàáúò íèêîãà ïîâå÷å íÿìà øàíñ äà ñå çàâúðæå îòíîâî íà ðîäíèÿ

ïðèñòàí... Òàêà ñ òàçè íàãëåä íåïðåòåíäèðàùà çà „êîíöåïòóàëíè“ ïðèíîñè

ñâîÿ êíèãà çàñëóæèëèÿò èçñëåäîâàòåë íà ïðåäîñâîîáîæäåíñêàòà íè ëèòåðà-

89

òóðà Äî÷î Ëåêîâ íè å ïðåäëîæèë âñúùíîñò „íàé-âúçðîæäåíñêèÿ“ ñè òåêñò, ñ

êîéòî ìàé èñêà è äà êîðèãèðà èçêàçàíàòà îò ìåí ìàëêî ïî-ãîðå ìèñúë, ÷å

áúëãàðñêàòà êíèæíèíà èìà äà èçïúëíÿâà ïàèñèåâñêè çàäà÷è ÷àê äî êðàÿ íà

âúçðîæäåíñêàòà åïîõà. Î÷åâèäíî – íå ñàìî äîòîãàâà...

Çà ñúæàëåíèå íàøèÿò óâàæàâàí êîëåãà ïðîô. Äî÷î Ëåêîâ íå óñïÿ äà äî÷àêà

èçëèçàíåòî â îêîí÷àòåëåí âèä íà äâóòîìíèêà ñè Èñòîðèÿ íà ëèòåðàòóðàòà

è íà âúçïðèåìàòåëÿ ïðåç Áúëãàðñêîòî âúçðàæäàíå, â êîéòî å ñúáðàíà íàé-

ïðåäñòàâèòåëíàòà ÷àñò îò ìíîãîãîäèøíèòå ìó èçñëåäâàíèÿ, äîïúëíåíè

÷àñòè÷íî îò òåêñòîâå è íà äðóãè èçñëåäîâàòåëè (Öâåòà Óíäæèåâà, Ëèäèÿ

Ìèõîâà, Þëèÿ Íèêîëîâà). Âúçðîæäåíñêàòà ëèòåðàòóðà ïîñòàâÿ ðåäèöà

âúïðîñè, íà êîèòî Ä. Ëåêîâ å òúðñèë ïðåç ãîäèíèòå ñâîÿ îòãîâîð: çà ïåðèî-

äèçàöèÿòà íà èñòîðè÷åñêîòî ðàçâèòèå íà ëèòåðàòóðàòà è íà âúçïðèåìàòåëÿ

ïðåç Âúçðàæäàíåòî, çà ñïåöèôè÷íèòå òåíäåíöèè â ïðîöåñà íà èçãðàæäàíåòî

íà „ïèñàòåë, ñëóøàòåë è ÷èòàòåë îò íîâ òèï“, çà ïîÿâàòà íà ïúðâîòî áúëãàðñêî

ëèòåðàòóðíî ïîêîëåíèå – ðåôîðìàòîð íà êóëòóðíèÿ, ëèòåðàòóðíèÿ è

îáùåñòâåíèÿ æèâîò ïðåç 20–30-òå ãîäèíè íà ÕIÕ âåê, çà ïúðâîòî ñòúëêíî-

âåíèå ìåæäó ïîêîëåíèÿòà â áúëãàðñêàòà ëòåðàòóðà ïðåç 40–60-òå ãîäèíè íà

âåêà è çà ðåãëàìåíòèðàíåòî íà ëèòåðàòóðà îò õóäîæåñòâåí òèï, çà íîâèòå

÷åðòè íà âçàèìîîòíîøåíèåòî òâîðåö-ëèòåðàòóðà-âúçïðèåìàòåë ïðåç ñåäìîòî

äåñåòèëåòèå íà ÕIÕ âåê, çà îñâîáîæäåíèåòî è âúçðîæäåíñêèòå ïðîöåñè â

Áúëãàðèÿ è â çåìèòå, îñòàíàëè ïîä îñìàíñêà âëàñò, çà ñúçäàâàíåòî íà íàöèî-

íàëåí õóäîæåñòâåí âêóñ è äð. Òóê ñà âêëþ÷åíè, óìåëî ïîä÷èíåíè íà öÿëîñò-

íàòà êîíöåïöèÿ íà äâóòîìíèêà, è íàé-ïðèíîñíèòå ìîìåíòè íà ïî-ãîëåìèòå

ìîíîãðàôè÷íè èçñëåäâàíèÿ íà àâòîðà çà íÿêîè âúçðîæäåíñêè ïèñàòåëè –

Âàñèë Äðóìåâ, Òîäîð Ïååâ, Ëþáåí Êàðàâåëîâ, Ðàéêî Æèíçèôîâ è äð.

Ðàçãëåäàíè ïîîòäåëíî, ïðîó÷âàíèÿòà íà Ä. Ëåêîâ ïîäñêàçâàò ïðåäïî-

÷èòàíèÿ ïîâå÷å êúì îñâåòëÿâàíå íà êîíêðåòíè, ïîíÿêîãà ïðåíåáðåãâàíè îò

äðóãèòå èçñëåäîâàòåëè ñïåöèôè÷íè ìîìåíòè è ñòðàíè íà âúçðîæäåíñêàòà

ëèòåðàòóðà. Ñúáðàíè íà åäíî ìÿñòî îáà÷å, òå î÷åðòàâàò åäèí öÿëîñòåí ñâîé

ïîãëåä íà ó÷åíèÿ âúðõó ïðîöåñèòå, ïðîòè÷àùè â åïîõàòà íà Áúëãàðñêîòî

âúçðàæäàíå. Ïîãëåä, êîéòî â ïåðñïåêòèâàòà íà âå÷íèÿ ñïîð ìåæäó åìïèðè-

öèòå è òåîðåòèöèòå å ïå÷åëèâøà ñòúïêà â ïîñîêà íà õèïîòåçàòà, ÷å íàé-ñè-

ãóðíàòà áàçà çà ïî-îáîáùàâàùè íàáëþäåíèÿ è èçâîäè å êîìïåòåíòíîòî,

ñèñòåìàòè÷íîòî è ñêðóïóëüîçíî îòêðèâàíå, èäåíòèôèöèðàíå, ïðîó÷âàíå è

äîâåðÿâàíå íà ôàêòèòå.

Êèðèë Òîïàëîâ

90

Ðóìÿíà Äàìÿíîâà. Îòâúä òåêñòîâåòå: êóëòóðíè ìåõàíèçìè

íà Âúçðàæäàíåòî. Ñ., Åëãàòåõ, 2004. 336 ñ.

Ñëåä êàòî äàäå ñåðèîçíà íàó÷íà çàÿâêà îùå ñ ïúðâàòà ñè êíèãà çà åïèñ-

òîëàðíèÿ æàíð è íàëîæè èìåòî ñè íà àêòèâåí è çàäúëáî÷åí èçñëåäîâàòåë íà

âúçðîæäåíñêàòà ëèòåðàòóðà ÷ðåç ìíîãîáðîéíè ïóáëèêàöèè è ó÷àñòèÿ â íàó÷íè

ïðîÿâè, Ðóìÿíà Äàìÿíîâà íè ïðåäëàãà åäèí ìíîãî èíòåðåñåí ñâîé ïîãëåä

âúðõó èçãðàæäàíåòî è äèíàìèêàòà íà „êóëòóðíèòå íàãëàñè, ìåõàíèçìè è

ìîäåëè â ìèñëåíåòî è ïîâåäåíèåòî íà âúçðîæäåíñêèÿ ÷îâåê“, âúðõó „óñòà-

íîâÿâàíåòî íà ïîâòàðÿùèòå ñå, êëèøèðàùèòå ñå, ñòåðåîòèïèçèðàùèòå ôîðìè

íà êóëòóðíî ìèñëåíå è ïîâåäåíèå“, êàêòî ñàìàòà òÿ ôîðìóëèðà çàäà÷àòà íà

íîâàòà ñè êíèãà. Áúðçàì äà êàæà îùå â íà÷àëîòî íà ðåöåíçèÿòà, ÷å è â òîçè

ñâîé òðóä Äàìÿíîâà ïîêàçâà íàé-äîáðèòå ÷åðòè íà íàó÷íèÿ ñè ñòèë – òî÷åí

è êîíêðåòåí àíàëèç íà ÿñíî ôîðìóëèðàíà ïðîáëåìàòèêà, çàäúëáî÷åíà è øè-

ðîêà íàó÷íà åðóäèöèÿ, ñúâðåìåíåí èçñëåäîâàòåëñêè ðåôëåêñ.

Â ïúðâàòà ÷àñò íà êíèãàòà – Ïîãëåäúò êúì „ïðåõâàëíà“ Åâðîïà – àâòîð-

êàòà ñè ïîñòàâÿ ïîçíàòà îò äîñåãàøíèòå èçñëåäâàíèÿ ïî òåìàòà, íî îòêðèâàùà

íåïðåêúñíàòî íîâè òåðèòîðèè çà ïðîó÷âàíå ïðîáëåìàòèêà íà ïðîñëîâóòîòî

„åâðîïåèçèðàíå“ íà áúëãàðñêàòà êóëòóðà, íà êîíôëèêòà ìåæäó æàäóâàùèÿ

çà íîâè êîíòàêòè è íîâè õîðèçîíòè íà îáùóâàíå ÷îâåøêè è ñîöèàëåí èíòåëåêò

è ñïîíòàííèÿ ìó ðåôëåêñ çà ñúõðàíÿâàíå íà èäåíòè÷íîñòòà. Åêçîòèêàòà èëè

çàïëàõàòà, íàïðåæåíèÿòà íà ïðèâëè÷àíåòî èëè íà ðàçãðàíè÷àâàíåòî,

êîìïëåêñèòå íà íåãðàìîòíîòî è îãðàíè÷åíîòî ñúçíàíèå èëè ïðîâîêèðàùàòà

ìîáèëíîñò íà ñâîáîäíèÿ èíòåëåêò – êîå å îïðåäåëÿùîòî çà åïîõàòà? ×ðåç

ñòóäèèòå ×óæäîòî – ñòðàõ è âëå÷åíèå, Ìóçèêàëíèÿò „äðóã“ âúâ âúçðîæ-

äåíñêàòà êóëòóðà, Êóëòóðíè öåíòðîâå è äóõîâíè îáùíîñòè: åìáëåìè íà

Âúçðàæäàíåòî è Ïðåäñòàâè çà âúçðîæäåíñêîòî çíàíèå Ðóìÿíà Äàìÿíîâà

íàìèðà è óñïåøíî äîáàâÿ ñâîè àðãóìåíòè â ðàçðàáîòåíàòà âå÷å òåìàòèêà îò

ðåäèöà íåéíè êîëåãè. Åäíà îò îñíîâíèòå £ ãëåäíè òî÷êè êúì ïðîáëåìàòèêàòà

å îïîçèöèÿòà âëå÷åíèå/ñòðàõ, îùå ïîâå÷å, ÷å âàæåí öåíòúð íà íåéíèÿ èíòåðåñ

ñå îêàçâà íåî÷àêâàíî è ìóçèêàëíàòà äåéíîñò, åäèí ôåíîìåí, ñëàáî (èëè ïî÷òè

íèêàê) çàñÿãàí äîñåãà îò ëèòåðàòóðíèòå èçñëåäîâàòåëè. Êóëòóðíîòî ëþáîïèò-

ñòâî – óáåæäàâà àâòîðêàòà – äîðè âúâ âàçîâñêî-÷è÷îâñêèÿ âàðèàíò, ñïîðåä

óìåëî íàïðàâåíèÿ îò íåÿ ïàðàëåë, å åäíîâðåìåííî è ãðàäèâíî, è äåñòðóêòèâíî,

òî ìîæå äà îêðèëè è åíòóñèàçèðà, íî è áúðçî äà ðàçî÷àðîâà è äà ïîðîäè

ñèëè íà îòòëàñêâàíå îò Ôîòèíîâàòà „ïðåõâàëíà Åâðîïà“. Îò èçñëåäâàíåòî

ñòàâà îùå ïî-ÿñíî, ÷å êóëòóðíîòî ëþáîïèòñòâî ñå ïðåâðúùà â êóëòóðåí ïðîã-

ðåñ áàâíî è ìú÷èòåëíî, ÷å òî ñå ðàæäà è ðàçâèâà â ñîöèîêóëòóðíîòî ïîëå íà

ðàçëè÷íè ïî ñèëà è õàðàêòåð íàïðåæåíèÿ â îáëàñòòà è íà ñëîâîòî, è ëèòåðà-

91

òóðàòà, è íà àðõèòåêòóðàòà, è íà ìóçèêàëíàòà êóëòóðà, è íà æèâîïèñòà è õóäî-

æåñòâåíèòå çàíàÿòè, è íà áèòà è íà÷èíà íà æèâîò íà õîðàòà îò åïîõàòà. Êàòî

ïðèåìà òåçàòà çà ïî-ãîëÿìà ïîäàòëèâîñò íà àðõèòåêòóðàòà è ìóçèêàòà (÷ðåç

îïîçèöèÿòà ïîçíàòî/íåïîçíàòî) â ïàñèâíîòî èì ïðèîáùàâàíå êúì ÷óæäè öè-

âèëèçàöèîííè ìîäåëè, àâòîðêàòà òúðñè ñïåöèôè÷íèòå ïðîÿâè íà òîçè ïðîöåñ

â õóäîæåñòâåíàòà êóëòóðà (æèâîïèñ, ãðàôèêà, äúðâîðåçáà), ïðè êîåòî èçëèçà-

íåòî „èçâúí“ òðàäèöèÿòà è ïîãëåäúò êúì áúëãàðñêàòà êóëòóðíà äåéñòâèòåë-

íîñò „îòâúí“ äîâåæäàò äî ïðåâðúùàíåòî íà âúçïðèåòîòî „ìîäåðíî“ âèæäàíå

â „îïèò“, êîéòî äà ïîìîãíå çà íàìèðàíå íà áàëàíñ ìåæäó ñîáñòâåíè è ïðèâ-

íåñåíè (è óñâîåíè) êóëòóðíî-õóäîæåñòâåíè öåííîñòè“, ïðîöåñ, â êîéòî ÷óæäî-

òî èíòåðâåíèðà ÷ðåç èíòåðåñà êúì ñâîåòî, òúé êàòî ïîãëåäúò „îòâúí“ ñå îêàçâà

„ïëîä íà åäíà äúëáîêî îñúçíàòà ïîòðåáíîñò „îòâúòðå“ (ñ. 17). Â êðàÿ íà òàçè

ãëàâà íàìèðàìå çàÿâêà çà åäíî ïî-ïîäðîáíî èçñëåäâàíå è íà áèòíîñòòà íà

ñëîâîòî â òîçè êóëòóðîëîãè÷åí êîíòåêñò, ñïîëó÷ëèâî íàðå÷åíî îò àâòîðêàòà

îñíîâåí îõðàíèòåëåí ìåõàíèçúì íà êóëòóðàòà (ïðè Ï. Ð. Ñëàâåéêîâ, Õð. Áîòåâ,

Ä. Âîéíèêîâ, Ã. Ñ. Ðàêîâñêè, Ë. Êàðàâåëîâ è äð.). Êàòî âàæåí ôàêòîð çà èç-

ãðàæäàíåòî íà íîâèòå âúçðîæäåíñêè íàãëàñè è êóëòóðíèòå âúçïðèåìàòåëíè

ìîäåëè àâòîðêàòà ñ îñíîâàíèå ðàçãëåæäà ïîÿâàòà íà êóëòóðíè öåíòðîâå è

äóõîâíè îáùíîñòè, ðîëÿòà èì íà ãåíåðàòîðè íà êóëòóðíèòå ïðèîðèòåòè íà

âúçðîæäåíñêîòî îáùåñòâî (êîìïåíñàíòîðíî èçãðàæäàùè ëèïñâàùèòå â îòå-

÷åñòâîòî ìîäåðíè èíñòèòóöèè: îáðàçîâàòåëíè, ëèòåðàòóðíè, èçäàòåëñêè, êíè-

ãîðàçïðîñòðàíèòåëñêè, ñúçäàâàùè ïåðèîäè÷åí ïå÷àò è äð.), âúïëúùàâàùè

ïðåäñòàâàòà çà êóëòóðåí è ëèòåðàòóðåí æèâîò ïðåç Âúçðàæäàíåòî. Òå ñå ïðåâ-

ðúùàò â åìáëåìè íà Áúëãàðñêîòî âúçðàæäàíå, â ìåñòà çà ñðåùà íà íàñëåäå-

íîòî îò òðàäèöèÿòà è óòâúðæäàâàùîòî ñå íîâî. È â òàçè ñâîÿ ñòóäèÿ, êàêòî è

â ïî÷òè öÿëàòà êíèãà, Ðóìÿíà Äàìÿíîâà íå ïðåíåáðåãâà ôàêòîëîãè÷åñêèòå

ïðèíîñè íà íàïðàâåíîòî ïðåäè íåÿ, íî ñå âïèñâà óñïåøíî â óñèëèÿòà íà ñâîåòî

ïîêîëåíèå ïî-ìëàäè èçñëåäîâàòåëè çà òåîðåòè÷íî îñìèñëÿíå íà ôåíîìåíà

„êóëòóðíè öåíòðîâå è äóõîâíè îáùíîñòè“ â îòíîøåíèåòî ìó êúì ïðîáëåìà

çà âúçïðèåìàíå íà íîâîòî è ÷óæäîòî.

Ñïðÿõ ñå ìàëêî ïîâå÷å íà ïúðâèÿ äÿë íà êíèãàòà, çàùîòî òîé âñúùíîñò

çàäàâà íÿêîè îò íåîáõîäèìèòå ïàðàìåòðè íà ðàçáèðàíåòî íà îñíîâíàòà ÷àñò

íà èçñëåäâàíåòî £, êîåòî òÿ è èíòðèãóâàùî, è òî÷íî å îçàãëàâèëà Êîíñòðóê-

öèè íà ñòåðåîòèïíîòî âúâ âúçðîæäåíñêàòà êóëòóðà. Îáÿâÿâàéêè ñòåðåî-

òèïà çà åäíà îò îñíîâíèòå ïîâåäåí÷åñêè ôîðìóëè íà ÕIÕ âåê, òÿ ñå çàåìà ñ

ïîäðîáíà è àðãóìåíòèðàíà çàùèòà íà ïðîâîêàòèâíàòà ñè òåçà, áàçèðàéêè ñå

íà øèðîê êðúã ÷óæäè è áúëãàðñêè èçñëåäâàíèÿ. È òóê Ðóìÿíà Äàìÿíîâà ñå

ïðåäïàçâà îò èçêóøåíèåòî äà ïîâåäå ÷èòàòåëÿ ñè èç ñëîæíèÿ àáñòðàêòåí

òåîðåòè÷åñêè ëàáèðèíò îò ÷óæäè èìåíà è ôîðìóëèðîâêè; âìåñòî òîâà íè

ïðåäëàãà óáåäèòåëåí è â ñâîÿòà òåîðåòè÷åñêà ïëàòôîðìà, è â êîíêðåòèêàòà

92

ñè àíàëèç, ïðåäëàãàéêè íàêðàÿ è äåñåòèíà âúçìîæíè ïîñîêè íà ïðîÿâà íà

ñòåðåîòèïíîòî ïðåç Áúëãàðñêîòî âúçðàæäàíå.

Â ïðîòèâîðå÷èâîòî èì åäèíñòâî åäíîâðåìåííî íà ïðîÿâà è íà ïðåîäî-

ëÿâàíå íà ñòåðåîòèïèòå (â íÿêîè ñëó÷àè è íà èçãðàæäàíå íà èìèäæ) àâòîðêàòà

âèæäà è îáÿâëåíèÿòà çà èçäàâàíå íà êíèãè è ïåðèîäè÷íè èçäàíèÿ, íÿêîè

õàðàêòåðíè ïðèïèñêè, óïîòðåáàòà íà êëèøåòî (êàòî êîäèôèöèðàùà åçèêîâàòà

ïðàêòèêà), ïðîÿâÿâàùà ñå â ðîëÿòà íà êëèøå–öèòàò, êëèøå–ïðèçèâ, êëèøå–

÷óæäèöà, êëèøå–ðåêëàìà), ðîëÿòà íà ñòåðåîòèïèòå íà îáåùàíèåòî â îáÿ-

âëåíèÿòà è â ðåêëàìàòà. Íåñúìíåíî ïðèíîñíè ñà è îíåçè ñòðàíèöè íà êíèãàòà,

â êîèòî àâòîðêàòà èçñëåäâà ïðèðîäàòà íà åìîöèèòå (ñòðàõúò, ãíåâúò, î÷àê-

âàíåòî è äð.), êàêòî è íà îáåùàíèåòî êàòî êóëòóðíè ñòåðåîòèïè: ñòðàõúò êà-

òî ãåíåðàòîð, ôîðìà èëè ðåàêöèÿ íà âèíà, êîíñîëèäàöèÿ, äèñòàíöèðàíå,

îáðå÷åíîñò, ãåðîèçúì, íîñòàëãèÿ è äð. Èíòåðåñíè ñà íàáëþäåíèÿòà £ íàä

ëèòåðàòóðíèÿ îáðàç íà ãíåâíèÿ ÷îâåê è íà î÷àêâàùèÿ ÷îâåê – õóäîæåñòâåíè

ôåíîìåíè íà Áúëãàðñêîòî âúçðàæäàíå – åïîõà, â êîÿòî òåçè äâå êóëòóðíè

åìîöèè ñà çàðåäåíè ñ èçêëþ÷èòåëíî ïîçèòèâíà ìîòèâàöèÿ è åíåðãèÿ.

Èçâúíðåäíî öåííà å òóê êîíñòàòàöèÿòà £, ÷å „Ñòðàõúò è ãíåâúò, íàäåæäàòà è

òúðïåíèåòî ñà îáåäèíÿâàùèòå îáùíîñòòà åìîöèîíàëíè ñòåðåîòèïè, ÷ðåç

êîèòî ñå ìîäåëèðà îáðàçúò íà „î÷àêâàùèÿ ÷îâåê“ íà Âúçðàæäàíåòî. “ (ñ.173).

Ïîðàäè ìàëêîòî ìÿñòî, êîåòî ñå äàâà íà åäíà ðåöåíçèÿ, ñàìî ùå îòáå-

ëåæà, ÷å â ñúùàòà ñòåïåí è ïðèíîñíà, è çàÿâÿâàùà ïåðèìåòúð çà îùå ïî-

ãîëÿìî èçñëåäâàíå å ñòóäèÿòà çà ñòåðåîòèïèòå íà îáåùàíèåòî. Î÷åâèäíî

íåìàëúê èçñëåäîâàòåëñêè áåêãðàóíä íîñè è ñòóäèÿòà Âðåìåòî íà ïàðà-

òåêñòà. Ðóìÿíà Äàìÿíîâà äîêàçâà, ÷å è â ïîëåòî íà òàçè, âå÷å äîñòà åêñïëîà-

òèðàíà ïðîáëåìàòèêà, èìà êàêâî îùå äà ñå êàæå çà âúçðîæäåíñêàòà ëèòåðà-

òóðà, îñîáåíî ïî îòíîøåíèå íà ïîñâåùåíèåòî, ìîòîòî, ïðåäãîâîðà è ïîñëå-

ñëîâà, êîèòî òóê êîíêðåòíî ïðèâëè÷àò âíèìàíèåòî £. Ìàëêî âñòðàíè

(ïîãëåäíàòî ôîðìàëíî) îò ïðîáëåìàòèêàòà íà êíèãàòà ñòîè ïðèëîæåíèåòî

íàêðàÿ Ïî ñëåäèòå íà ×èíòóëîâèòå ðúêîïèñè, íî òî íå ñå âúçïðèåìà êàòî

÷óæäî òÿëî, çàùîòî, êàêòî îòáåëÿçâà è ñàìàòà àâòîðêà, ïîãëåäúò êúì

×èíòóëîâîòî ðúêîïèñíî íàñëåäñòâî å ïîãëåä êúì ëèòåðàòóðíèòå ÿâëåíèÿ â

äâèæåíèå, à òîâà â êðàÿ íà êðàèùàòà å è åäíî îò íàé-ãîëåìèòå äîñòîéíñòâà

íà öÿëàòà êíèãà.

Âåñêà Áåðîâà

93

Ïî ñëåäèòå íà ìîäåðíèçìà è ïîñòìîäåðíèçìà. Ëèòåðàòóðíè

è êóëòóðîëîãè÷íè ïðî÷èòè â íà÷àëîòî íà òðåòîòî

õèëÿäîëåòèå. Ñ., ÈÖ Áîÿí Ïåíåâ, 2004. 447 ñ.

Na tropach modernizmu i postmodernismu. Interpretacje literackie

i kulturologiczne na pocz¹tku trzeciego tysi¹clecia. Sofia, Oœrodek

Wydawniczy Bojan Penew, 2004.

Áúëãàðî-ïîëñêèÿò ñáîðíèê Ïî ñëåäèòå íà ìîäåðíèçìà è ïîñòìîäåðíèçìà,

ïîä ñúñòàâèòåëñòâîòî íà äîö. Ìàãäà Êàðàáåëîâà è ïðîô. Ðèøàðä Íè÷, ñ

ïðåâîäà÷è Ìàãäà Êàðàáåëîâà, Õàííà Êàðïèíñêà, Êàìåí Ðèêåâ, Öåëèíà Þäà è

Ôèëèïèíà Ôèëèïîâà, å ðåçóëòàò îò äúëãîãîäèøíèÿ ñúâìåñòåí ïðîåêò ìåæäó

Èíñòèòóòà çà ëèòåðàòóðà ïðè ÁÀÍ è Èíñòèòóòà çà ëèòåðàòóðíè èçñëåäâàíèÿ

ïðè Ïîëñêàòà àêàäåìèÿ íà íàóêèòå. Òåêñòîâåòå â íåãî ñà ÷åòåíè íà êîíôåðåíöèÿòà

Îò ìîäåðíèçúì êúì ïîñòìîäåðíèçúì, ñúñòîÿëà ñå íà 9–10.V. 2002 ãîäèíà â

Ñîôèÿ.

Ñáîðíèêúò å èçïúëíåí îò ñòðåìåæà çà êîíöåïòóàëíà ïðåíàãëàñà ñïðÿìî

ïðîáëåìàòèêàòà íà ìîäåðíèçìà: ñúçäàâàíå íà íîâè, ïî-ãúâêàâè, èäåîëîãè÷åñêè

íåîáðåìåíåíè îïèñàòåëíè ìîäåëè, èçâåæäàíå íà àêòóàëíè êàòåãîðèè â

ëèòåðàòóðîçíàíèåòî, ïðåöèçèðàíå íà ðàáîòíàòà òåðìèíîëîãèÿ, êîíêðåòèçèðàíå

íà ïîíÿòèÿ êàòî ìîäåðíèçúì, ìîäåðíîñò, àâàíãàðä, ïîñòìîäåðíèçúì/ïîñò-

ìîäåðíîñò. ßâåí òåîðåòè÷åñêè „óêëîí“ ñå íàáëþäàâà â òåêñòîâåòå íà Ð. Íè÷

(Êðàêîâ) Ìîäåðíàòà ëèòåðàòóðà: ÷åòèðè äèñêóðñà (òåçè) è íà Âë. Áîëåöêè

(Âàðøàâà) Ìîäåðíèçìúò â ïîëñêàòà ëèòåðàòóðà ïðåç ÕÕ âåê. Òå ñà ïðîíèêíàòè

îò àìáèöèÿòà äà ïðåôîðìóëèðàò êîíöåïöèè è ïåðèîäè îò èñòîðèÿòà íà ïîëñêàòà

ëèòåðàòóðà, èìàéêè ïðåâèä ðàäèêàëíàòà ïðîìÿíà, íàñòúïèëà â ñòàòóñà íà ñàìàòà

ëèòåðàòóðà, îêàçàëà ñå ìíîãî ïîâå÷å äèñêóðñ, ñúïðèêîñíîâÿâàù ñå ñ äðóãè

ñîöèàëíè ñôåðè, îòêîëêîòî àâòîíîìåí ñâÿò. Ð. Íè÷ îòáåëÿçâà óñâîÿâàíåòî íà

íåôèêöèîíàëíèòå æàíðîâå îò õóäîæåñòâåíàòà ëèòåðàòóðà è îñòîéíîñòÿâàíåòî

íà òåõíèòå èçðàçíè ñðåäñòâà êàòî åäèí îò íàé-ÿðêèòå áåëåçè íà ñúâðåìåííàòà

ëèòåðàòóðíà ñèòóàöèÿ. Âèäåíè â ñâåòëèíàòà íà òîçè ïîñòóëàò, àíàëèçèòå

Ãîìáðîâè÷ – îòäàëå÷àâàíå îò Ïîëøà è „óñâîÿâàíå“ íà Àðæåíòèíà íà Ì.

×åðìèíñêà (Ãäàíñê) è Ïîñòìîäåðíèñòè÷íîòî (àâòî)áèîãðàôèçèðàíå â

„Çàïèñêè íà ïðåïàðèðàíèÿ“ îò Âàñèë Ñëàâîâ íà Ï. Âàòîâà (Ñîôèÿ) ñÿêàø

íåâîëíî ïîòâúðæäàâàò, íà åäíî ïî-åìïèðè÷íî íèâî, íàáåëÿçàíàòà òåíäåíöèÿ.

Ïîäîáíè ïàðàëåëè ìåæäó áúëãàðñêàòà è ïîëñêàòà åìèãðàíòñêà ëèòåðàòóðà

èçíèêâàò ñïîíòàííî è íåçàâèñèìî åäèí îò äðóã, ïîðàæäàò ñå èìåííî îò

ïðèâèæäàíåòî íà ïîñòìîäåðíèñòè÷íà èãðà â àâòîáèîãðàôè÷íèÿ æàíð, äîêàòî

íàïðèìåð â òåêñòà íà Å. Êîíñòàíòèíîâà (Ñîôèÿ) Èäåèòå íà ñúâðåìåííàòà

ìîäåðíîñò: ïîëñêàòà è áúëãàðñêàòà õóäîæåñòâåíà ïðîçà îò 70-òå è 80-òå

ãîäèíè íà ìèíàëèÿ âåê – åäèíñòâåíîòî êîìïàðàòèâèñòè÷íî èçñëåäâàíå â

94

ñáîðíèêà – îñíîâíà èíòåíöèÿ å òúêìî ïîñòàíîâÿâàíåòî íà òèïîëîãè÷íà áëèçîñò

ìåæäó äâåòå ëèòåðàòóðè ÷ðåç ñúçèðàíåòî íà îáùèÿ çà ïðîçàòà íà 80-òå

êàòàñòðîôèçúì.

Â ïîëñêèòå äîêëàäè å î÷åâèäíà íàãëàñàòà òåçèòå, òúðñåíèÿòà è íàáëþäå-

íèÿòà äà ñúâïàäíàò è ïðèêëþ÷àò ñ ãðàíèöèòå íà ìîäåðíèçìà. Â òîçè ñìèñúë

îñîáåíèÿò ôèëîñîôè÷åí ðàêóðñ â Ìåòàôèçè÷åí ïîåò ëè å Ïøèáîø? íà Ì. Ï.

Ìàðêîâñêè (Êðàêîâ) íå ïðàâè èçêëþ÷åíèå, à ïîòâúðæäàâà ñúçäàëîòî ñå âïå÷àò-

ëåíèå. Ïîëñêèòå èçñëåäîâàòåëè ìèñëÿò ïîñòìîäåðíèçìà êàòî ïîðåäíàòà

ìîäèôèêàöèÿ, óäúëæàâàíå íà ìîäåðíèçìà: „äàëè òåçè ÿâëåíèÿ èçëèçàò èçâúí

ãðàíèöèòå íà ìîäåðíèçìà, èëè ñà ñàìî ïîðåäíèÿò âàðèàíò íà íåãîâèòå

äîìèíàíòè?“ å ôèíàëíèÿò ðåòîðè÷åñêè âúïðîñ â òåêñòà íà Âë. Áîëåöêè. Èíîâà-

òèâåí ìåòîäîëîãè÷åñêè íþàíñ â òîçè ñìèñúë âíàñÿ ñúùíîñòíîòî äèôåðåíöèðàíå

íà Å. Äèìèòðîâà (Ñîôèÿ) – ìåæäó „ãîëåìèÿ ðàçêàç íà ìîäåðíèçìà“ è

îòöåïâàíåòî íà „ïîñòìîäåðíèòå èñòîðèéêè“, êîåòî ðåøèòåëíî èçìåñòâà àêöåí-

òà îò îáùèÿ êîðåí íà ÿâëåíèÿòà âúðõó îáîñîáÿâàíåòî èì åäíî ñðåùó äðóãî

(Ìîäåðíèçìúò – èñòîðèè è ìèòîâå). Àíàëîãè÷íî å è âèæäàíåòî íà À. Íàøèë-

îâñêà (Âàðøàâà), êîÿòî îïðåäåëÿ ìîäåðíèçìà êàòî ñåáåïðåâúçìîãâàùà ñå

„ìîíîêóëòóðà“, îòâúä ÷èÿòî ôîðìàöèÿ „ñå î÷åðòàõà ìíîãî âúçìîæíè êðàéíè

òî÷êè“ (Ïîñòìîäåðíèçìúò è ìîäåðíèçìúò â ïîëñêàòà ïîåçèÿ ñëåä 1989 ãîäèíà).

Íàâÿðíî äîíÿêúäå èçãëåæäà ïàðàäîêñàëíî, ÷å ïîëñêèòå ëèòåðàòóðîâåäè

ïðèâèæäàò àïðèîðåí ïîñòìîäåðíèçúì â åäèí óòâúðäèë ñå êàòî åìáëåìàòè÷åí

çà ñúâðåìåííàòà áúëãàðñêà ïðîçà òåêñò. Åñòåñòâåí ðîìàí íà Ã. Ãîñïîäèíîâ

ñå ïðåâðúùà â òâúðäå áëàãîäàòåí îáåêò çà ñúçèðàíå íà ïîñòìîäåðíèñòè÷íè

ñòðàòåãèè, â ïðåñå÷íà òî÷êà çà òúðñåíèÿòà íà áúëãàðñêèòå è ïîëñêèòå èçñëå-

äîâàòåëè è ìîæå áè â åäèíñòâåíîòî áåçñïîðíî ïîñòìîäåðíî ìÿñòî â ñáîðíèêà

(Å. Ìîæåéêî (Àëáúðòà, Êàíàäà) Ïîñòìîäåðíîòî â „Åñòåñòâåí ðîìàí“ íà

Ãåîðãè Ãîñïîäèíîâ; Ö. Þäà (Êðàêîâ) Ìàðêåðè íà áúëãàðñêèÿ ïîñòìîäåð-

íèçúì. Ëèòåðàòóðíà òåîðèÿ è ïðàêòèêà: „Åñòåñòâåí ðîìàí“ íà Ã. Ãîñ-

ïîäèíîâ – òåêñò, êîéòî îïðåäåëåíî âïå÷àòëÿâà ñ âåùîòî ïîçíàâàíå íà ïðî-

öåñóàëíîñòòà â áúëãàðñêàòà ëèòåðàòóðà). Èìåííî â „êðèñòàëèçèðàùîòî“

áúëãàðñêî ïîñòìîäåðíèñòè÷íî ñúçíàíèå ñå âãëåæäàò òåêñòîâåòå íà Ïë. Àíòîâ

(Ñîôèÿ) Áúëãàðñêî è ïîñòìîäåðíî è íà Ã. Ãîñïîäèíîâ (Ñîôèÿ) Ïðèïèñêè

êúì íà÷àëàòà íà áúëãàðñêèÿ ïîñòìîäåðíèçúì (â ñëó÷àÿ íàñëîâúò „ïðèïèñ-

êè“ ïîä÷åðòàâà ïîñòìîäåðíèñòè÷íàòà íåãëèæèðàíîñò è íåîêîí÷àòåëíîñò íà

íàïðàâåíèòå èçâîäè). Òåçè äâà òåêñòà ñå îïèòâàò äà èçâåäàò ãåíåçèñà íà ÿâëå-

íèåòî, èçðè÷àéêè âàæíèòå ìó ñïåöèôèêè è îòãðàíè÷àâàéêè ñîáñòâåíèÿ ìó ðåçî-

íåí è íàâðåìåíåí ðàçâîé ñïðÿìî øèðåùàòà ñå ïðåäñòàâà çà íåãîâàòà çàáàâå-

íîñò è ìåõàíè÷íà ïðèâíåñåíîñò â áúëãàðñêàòà ëèòåðàòóðà. Òóê íå å áåç çíà÷åíèå

ôàêòúò, ÷å è äâàìàòà àâòîðè ñà ñðåä âîäåùèòå èìåíà íà ëèòåðàòóðàòà íà 90-òå

è çàòîâà ãëåäíàòà èì òî÷êà êúì ÿâëåíèåòî èçõîæäà îò íåãîâàòà âúòðåøíîñò,

îò ñúðöåâèíàòà ìó è íå áè ìîãëà äà çâó÷è áåçïðèñòðàñòíî. Èçëîæåíèåòî íà

Ïë. Àíòîâ å êîíöåïòóàëèñòêè îáèñòðåíî è åìïèðè÷íî àðãóìåíòèðàíî (òîé

95

ïðîâèæäà „äîìàøíèòå“ êîðåíè íà áúëãàðñêèÿ ïîñòìîäåðíèçúì îò 90-òå â

öÿëîñòíèÿ êîíòåêñò íà áúëãàðñêàòà ìîäåðíîñò îò Âúçðàæäàíåòî äî ïåðèîäà

íà ñîöèàëèçìà). Ó Ã. Ãîñïîäèíîâ ñå äî÷óâà íàé-âå÷å àâòåíòè÷íèÿò ãëàñ íà

î÷åâèäåöà, ó÷àñòíèêà â ñúáèòèÿòà, íà ðåäàêòîðà íà „Ëèòåðàòóðåí âåñòíèê“ –

èíñòèòóöèÿòà, ïðîâîêèðàëà ìîäåðíèñòè÷íèòå èãðè è ìèñòèôèêàöèè íà 90-òå.

Íåñëó÷àéíî îáðúùàì âíèìàíèå íà ÿðêàòà áúëãàðñêà äîìèíàíòà â äâàòà

òåêñòà, ïîíåæå â èçñëåäâàíèÿòà íà äðóãè íàøè ëèòåðàòóðîâåäè îò÷åòëèâî ñå

äîëàâÿ èëè òåíäåíöèÿòà êúì ñèëíî ïîäöåíÿâàíå íà ëèòåðàòóðàòà íè êàòî

ñúñòîÿùà ñå îò íåîáãëåäèìè ëèïñè è çàòîâà ñå ãîâîðè ôåíîìåíîëîãè÷íî çà

ïîñòìîäåðíèçúì-ïðåç-ëèïñàòà (Ì. Êèðîâà – Ñîôèÿ: Ïîñòôåìèíèçìúò –

êîãàòî ëèïñâà ôåìèíèñòè÷íà òðàäèöèÿ), èëè ñå äîëàâÿ óïðåêúò êúì íåäî-

ñòàòú÷íèòå óñèëèÿ íà ëèòåðàòóðíàòà íè íàóêà äà ñå ñïðàâè ñ íåîòëîæíèòå

ñè çàäà÷è, à ïîäîáíà íåìàðà ñèëíî äåôîðìèðà ðåöåïöèÿòà íà íàé-íîâèòå

ÿâëåíèÿ â ëèòåðàòóðàòà íè (Ì. Êàðàáåëîâà – Ñîôèÿ: Ïîñòìîäåðåí ñîôòóåð

çà óìà èëè êàêâî ñå ïîëó÷àâà îò áúëãàðñêèÿ ïîñòìîäåðíèçúì). Êîìïëåêñúò

çà èçîñòàíàëîñò íà ïåðèôåðíàòà êóëòóðà å âñå îùå æèâ, íåïðåîäîëÿí â îöåí-

êàòà íà ñîáñòâåíàòà íè ëèòåðàòóðà è íà ïîäñòúïèòå êúì íåÿ, íî òóê òîé ñúñåä-

ñòâà ðåäîì ñúñ ñèíõðîíèçèðàíèòå òúðñåíèÿ â îáëàñòòà íà ïîñò-ïîñòìî-

äåðíîòî (Êë. Ïðîòîõðèñòîâà – Ïëîâäèâ: Ðîìàíúò íà Êóíäåðà „Áåçñìúðòèå“

è èçìåñòâàíåòî íà ïîñòìîäåðíàòà ïàðàäèãìà; Ì. Ôàäåë – Ñîôèÿ Ïîë äå

Ìàí è ïîñòìîäåðíîñòòà).

Â òîçè ñìèñúë îáãëåæäàíåòî íà ïîñòìîäåðíèçìà â ñáîðíèêà ìîæå äà ñå íàðå-

÷å ðàçíîðå÷èâî. Òî íå å öåíòðèðàíî îêîëî íÿêàêâà åäèííà ìåòîäîëîãèÿ è ÿñíî

îò÷ëåíåí îáåêò, à ñå íàñî÷âà êúì ðàçíîðåäîâè, ðàçáÿãâàùè ñå â óíèêàëíîñòòà ñè

ôåíîìåíè – áúëãàðñêà, ïîëñêà, ÷åøêà, ðóñêà ëèòåðàòóðà (ïðèíîñíè â òàçè íàñîêà

ñà äîêëàäèòå íà Ä. Ãðèãîðîâ (Ñîôèÿ) Çàùî èìåííî Âèòîëä Ãîìáðîâè÷ èëè êàê

àâòîðúò èñêà äà áúäå ÷åòåí è íà Ð. Åâòèìîâà (Ñîôèÿ) Æåñòîâåòå íà ìîäåð-

íèçìà è ãðèìàñèòå íà ïîñòìîäåðíèçìà (×åõîâ è Ãëîâàöêè)), êàêòî è êúì ìà-

êðîêàòåãîðèè íà ïîñòìîäåðíîòî êàòî ìðåæàòà è àçáóêàòà – ñòàòèÿòà Ïîñò-

ìîäåðíèñòè÷íè àçáóêè íà Ð. Áîæàíêîâà – Ñîôèÿ), èëè áè ìîãëî äîðè ïîäìîëíî

äà àïîñòðîôèðà òåçàòà çà ñúùèíñêîòî ñëó÷âàíå íà ïîñòìîäåðíèçìà ÷ðåç âçèðàíåòî

â ðåàëíîñòòà íà íåóÿçâèìîòî ñòàòóêâî, íà àáñòðàêòíàòà ñòðóêòóðà íà âëàñòòà

(Ä. Êàìáóðîâ – Ñîôèÿ: ×èÿ å ðåâîëþöèÿòà: êîíòðàìîäåðíà õèïîòåçà çà

ñòðóêòóðàòà íà ìîäåðíîñòòà).

„Àâàíòþðíîñòòà“ è ñúùåâðåìåííî äîáðîñúâåñòíîñòòà íà âêëþ÷åíèòå â

ñáîðíèêà èçñëåäâàíèÿ ïðîèçòè÷à îò îáãîâàðÿíåòî íà åäíà ïî ïðèíöèï óáåã-

ëèâà, íåçàñòèíàëà ìàòåðèÿ, êîÿòî íå ñå ïîääàâà íà äåòåðìèíèðàíå, à íàïðîòèâ,

áèâà ïîäëàãàíà è ïîäëåæè íà íåïðåñòàííè ïðåêðîÿâàíèÿ, ïðîáëåìàòèçèðàíèÿ,

óñúìíÿâàíèÿ. Â ñëó÷àÿ íàèñòèíà ñå âúðâè „ïî ñëåäèòå íà…“ – ïðåîäîëÿâàò ñå

âðåìåâè äèñòàíöèè èëè îáðàòíî, ñúçäàâàò ñå îòñòîÿíèÿ îò ñêîðîøíè ñúáè-

òèÿ; çàëè÷àâàò ñå îáåêòè íà èçñëåäâàíå èëè ñà ïðåîòêðèòè íîâè òåðåíè; ïðå-

ìàõâàò ñå èëè ñå èçäèãàò ãðàíèöè â î÷åðòàâàíåòî íà ëèòåðàòóðíèòå ïåðèîäè.

Áèñåðà Äàêîâà

96

Êúì êîðåíèòå íà áúëãàðñêàòà ìåíòàëíîñò

Îáåêò íà òåçè ðàçìèñëè ñà äâå êíèãè, êîèòî ñâîåîáðàçíî ñå ñðåùàò â ïîëåòî

íà èçãðàæäàíå è óòâúðæäàâàíå íà íàöèîíàëíî õàðàêòåðîëîãè÷íîòî.

Ñúâðåìåííàòà õóìàíèòàðíà ìèñúë ïðîäúëæàâà ïëîäîòâîðíî óòâúðäåíèòå

ïîçèöèè íà ìîäåðíàòà àíòðîïîëîãèÿ, êàòî òúðñè íîâè ïðîåêöèè è ñúùåâðåìåííî

îòêðèâà è ïðèëàãà ðàçëè÷íè è îðèãèíàëíè èçñëåäîâàòåëñêè ñòðàòåãèè.

Îáåäèíÿâàùîòî â äâåòå íàó÷íè èçñëåäâàíèÿ (áåç äà å íàðî÷íî òúðñåíî) å â

íàñî÷âàíåòî êúì àðõåòèïà íà êóëòóðíèòå ïðàêòèêè, êúì ãåíåçèñà íà ÿâëåíèÿ

èëè òâîð÷åñêè ïðîÿâè. Ðàçëè÷íîòî å îãðàíè÷åíî íå ñàìî â ñïåöèôè÷íèÿ îáåêò

íà èçñëåäâàíå – ôîëêëîð è ëè÷íî òâîð÷åñòâî – à ïî ñêîðî ïðèñúñòâà â òåçè äâå

ðàçëè÷àâàùè ñå (ìàêàð è äúëáîêî ñâúðçàíè) â ñâîÿòà ñïåöèôè÷íîñò èçîáðàçè-

òåëíè ñèñòåìè. Ñëîæíàòà ìíîãîïëàñòîâîñò íà ñúâðåìåííèòå õóìàíèòàðíè

èçñëåäâàíèÿ å ïîðîäåíà è îò áîãàòñòâîòî íà èíòåðïðåòàòèâíè ïîäõîäè – îùå

åäèí áåëåã, êîéòî ïîðàæäà è ðàçëè÷íèòå èçñëåäîâàòåëñêè åçèöè â äâåòå íàó÷íè

êíèãè. Íî ñúùåâðåìåííî â òîâà å è ïðèáëèæàâàíåòî èì – ñ ðàçëè÷åí íàó÷åí

èíñòðóìåíòàðèóì òå îòêðèâàò è êîìåíòèðàò áàçèñíè çà êóëòóðíèÿ ðàçâîé ÿâëå-

íèÿ. È äâàìàòà àâòîðè – Àëáåíà Ãåîðãèåâà è Ñàâà Ñèâðèåâ – ñà óòâúðäåíè

èçñëåäîâàòåëè, à òåêñòîâåòå èì â ãîëÿìà ñòåïåí çàäàâàò ñúâðåìåííè ìîäåëè íà

ìîäåðíî ìèñëåíå è íàó÷íî èíòåðïðåòèðàíå. È äâàìàòà àâòîðè äåìîíñòðèðàò

òðàåí èíòåðåñ êúì ðàçèñêâàíèÿ è íàáëþäåíèÿ îò íîâè è ÷åñòî íà ïðúâ ïîãëåä

íåîáè÷àéíè èçñëåäîâàòåëñêè ïîçèöèè, íî ñúùåâðåìåííî çàäúëî÷åíî àíàëèçèðàò

ïðîáëåìíè ñíîïîâå îò òèïà ñâîå–÷óæäî, óñòíîñò–ïèñìåíîñò, êóëòóðà–öèâè-

ëèçàöèÿ, ìÿðà è íîðìà, òâîð÷åñêè ãëàñîâå è „ãëàñîâå“ îò îòâúäíîòî…

I. Àëáåíà Ãåîðãèåâà. Îáðàçè íà äðóãîñòòà â áúëãàðñêèÿ ôîëêëîð. Ñ.,

ÈÊ Ãóòåíáåðã, 2003. 192 ñ.

Êíèãàòà íà Àëáåíà Ãåîðãèåâà å åäíî êîíöåïòóàëíî è ìåòîäîëîãè÷åñêè

åäèííî èçñëåäâàíå íà ñëîæíèÿ âúïðîñ çà ïðèñúñòâèåòî íà „äðóãèÿ“ è „÷óæäèÿ“

âúâ ôîëêëîðà. Îáðàçèòå íà „ñâîåòî“ ñà âèäåíè ïðåç è â êîðåëàòèâíà âðúçêà ñ

„äðóãîñòòà“, ñ îíîâà, êîåòî å „íå-ñâîå“, íî íå âèíàãè å „÷óæäî“. Òàêà êíèãàòà íà

À. Ãåîðãèåâà ñå âêëþ÷âà â ñåðèîçíèÿ äåáàò çà î÷åðòàâàíå íà ïàðàìåòðèòå íà

íàöèîíàëíîòî êàòî òðàäèöèÿ è îïèò. Èäåíòè÷íîñòòà íà åäíà íàöèîíàëíà êóëòóðà

â ãîëÿìà ñòåïåí ñå îáëÿãà íà ïàìåòòà çà ðàçëè÷íèòå åòàïè íà íåéíîòî èçãðàæäàíå,

êàòî ñúùåâðåìåííî îõðàíÿâà íåéíàòà ñúùíîñò. Ïúòÿò „îò ïðèíàäëåæíîñò êúì

èäåíòè÷íîñò“ (È. Äè÷åâ) â áúëãàðñêàòà êóëòóðà íåèçáåæíî çàñÿãà ìíîæåñòâîòî

ïëàñòîâå â êóëòóðíîòî ñúçíàíèå íà áúëãàðèíà, íî è ïðîñëåäÿâà êàê ñå ñðåùàò

(ñúîòâåòíî ñáëúñêâàò, ðàçìèíàâàò) òðàäèöèîííî è ìîäåðíî, ñòàðî è íîâî.

97

Ìåòîäîëîãè÷åñêàòà ÷àñò îò êíèãàòà íà À. Ãåîðãèåâà ñå îïèðà íà òåîðèÿòà

íà Êàðë Ãóñòàâ Þíã çà „êîëåêòèâíîòî íåñúçíàâàíî“, îòëîæåíî â àðõåòèïîâåòå.

Ìèòè÷åñêèòå îáðàçè è ñèìâîëè, ñïîìîãíàëè çà óòâúðæäàâàíåòî íà êóëòóðíèÿ

ãåðîé, ñâîåîáðàçíî çàõðàíâàò îñúçíàòîòî êàòî ïðèìåð, òðàäèöèÿ è îïèò, ïðàâÿò

ãî îñåçàåìî. Îñíîâíèÿò àêöåíò â íàáëþäåíèÿòà íà À. Ãåîðãèåâà å áàçèðàí íà

ðàçáèðàíåòî íà Þíã çà âðúçêàòà ìåæäó íåñúçíàâàíî è ìèòîëîãèÿ, à òÿ, êàêòî

óáåäèòåëíî äîêàçâà àâòîðêàòà, å áàçà äà ñå ïðîñëåäÿò ñòàâàùèòå òðàíñôîðìàöèè

â êîëåêòèâíîòî è â èíäèâèäóàëíîòî ñúçíàíèå, â ïðåñè÷àíåòî íà ñâîåòî è ÷óæäîòî.

Ïî÷òè íåïðåâîäèìîòî – self (ñåáå ñè) – îáðúùà ïðåäñòàâèòå êúì åäíî

äúëãîëåòíî àðõàè÷íî ñúçíàíèå, êîåòî ñå èçìåðâà è ïî ïðîåêöèèòå ìó â ðàçëè÷íè

îáðàçè, ìîòèâè è ñèìâîëè â ñúâðåìåííèÿ æèâîò. Â òîçè ñìèñúë âúâåæäàùàòà

ãëàâà Îáðàçè íà äðóãîñòòà (êîëåêòèâíî íåñúçíàâàíî – àðõåòèï – ìèò) î÷åð-

òàâà è áàçàòà çà èäåíòèôèêàöèÿ, âúðõó êîÿòî À. Ãåîðãèåâà ñòðîè îñòàíàëèòå

÷àñòè íà êíèãàòà. Âñå â òàêàâà ïîñîêà – îòêðèâàíå íà èäåíòèôèêàöèîííè ìåõà-

íèçìè, êîèòî äà îïîñðåäÿò è â èçâåñòåí ñìèñúë „äà ïðèçåìÿò“ âèñîêèÿ ñòàòóò

íà ìèòîëîãè÷íîòî êúì ðåàëíàòà ôîëêëîðíà ïðàêòèêà – å îðèåíòèðàíà è ãëà-

âàòà, ïîñâåòåíà íà åäèí èíòåðïðåòèðàí ïðîáëåì: çà äóàëèçìà âúâ ôîëêëîðíèòå

ðàçêàçè çà ñúòâîðåíèåòî („Ñÿíêàòà“ íà Áîãà /ïî ìîòèâè îò Ñúòâîðåíèåòî),

çà ñâîåîáðàçíàòà, ïðîòèâîðå÷èâà è ñëîæíà ïîçèöèÿ íà äÿâîëà – êàòî „ñÿíêà“,

êàòî ïðîòèâíèê, êàòî „îðòàê è äðóãàð“. Íî ñúùåâðåìåííî òîé å íåèçáåæíà ÷àñò

îò åäíî õàðîìíè÷íî åäèíñòâî, âúçåë îò ñúãëàñèÿ è ïðîòèâîðå÷èÿ, èçãðàæäàùè

öåëîñòòà íà ëè÷íîñòòà.

Òúëêóâàíåòî íà „÷óæäèÿ“ âúâ ôîëêëîðà å ñëîæíî è ïðîòèâîðå÷èâî – ÷åñòî å

ïðîåêöèÿ íà ðàçëè÷íè ñúîòíàñÿíèÿ, òúëêóâàíèÿ. Êàêòî òâúðäè è À. Ãåîðãèåâà,

„×óæäèÿò å èçêëþ÷åíèåòî, îòêëîíåíèåòî îò ñìÿòàíîòî çà íîðìàëíî è åñòåñòâåíî,

òîé å îòðèöàíèå íà ïðåäñòàâàòà çà ðåä“ (ñ. 45). Â ìíîãîáðîéíèòå ëåãåíäè

òúëêóâàíåòî íà ÷óæäîñòòà íà æåíàòà å ðàçíîðå÷èâî, æåíàòà å è ïðèÿòåë íà Àäàì,

è „÷óæäî“ íà íåãî òâîðåíèå. Òàêà òðàäèöèÿ è íîðìà, îò åäíà ñòðàíà, ñå ñðåùàò ñ

íåèçáåæíàòà ïðîòèâîðå÷èâîñò, ïîðîäåíà îò óñòíîòî ïðåäàâàíå íà ëåãåíäèòå. Íà

âúïðîñà çà „÷óæäîòî“ ñà ïîñâåòåíè è äâå îñíîâíè ñòóäèè â êíèãàòà – „×óæäèÿò“

ñïîðåä áúëãàðñêèòå åòèîëîãè÷íè ëåãåíäè è „×óæäèÿò“ âúâ ôîëêëîðà: ñìÿíà

íà çíàêà. Äèñêóòèðàíèÿò â ïîñëåäíèòå ãîäèíè ïðîáëåì çà ñâîåòî è ÷óæäîòî â

áúëãàðñêàòà êóëòóðà ñðåùà â èçñëåäâàíèÿòà íà À. Ãåîðãèåâà çàäúëáî÷åíî

òúëêóâàíå. Òÿ ðàçãëåæäà ÷óæäîòî êàòî íå-ñâîå, êàòî íåùî íåïðàâèëíî è ïðî-

òèâîñòîÿùî íà íîðìàòà. Â ñòðîãàòà ôîëêëîðíà ïîäðåäåíîñò íà ñâîå è ÷óæäî,

äîáðî è çëî íîðìàòà ñå îêàçâà àêòèâåí ìåõàíèçúì, ïîðàæäàù äèíàìèêà, íî ÷åñòî

è çàäúðæàù, áëîêèðàù ïðîìåíè. Òàêà ÷óæäèÿò íå å ñàìî íåèçáåæíèÿò äðóã, ÷ðåç

êîéòî ñå ñúèçìåðâàìå, òîé å è ÿðêèÿò ñèãíàë çà ïðîìÿíà íà óñòàíîâåíèÿ ðåä, â

êîéòî íàðóøàâàíåòî å ðàâíîñèëíî íà èçêëþ÷âàíå. Â òîçè ñìèñúë å ïîêàçàíà èäåÿòà

çà ÷óæäîòî â åòèîëîãè÷íèòå ëåãåíäè ÷ðåç ðàçêàçèòå çà ÷óæäèÿ åòíîñ – òóðöèòå,

öèãàíèòå, âëàñèòå. Èçñëåäâàíåòî ïîäðîáíî ïðîñëåäÿâà, áîðàâåéêè ñ ìíîæåñòâî

ëåãåíäè, èçãðàæäàíåòî íà îáðàçà íà åòíè÷åñêè ÷óæäèÿ, êîéòî âèíàãè å ïîäöåíåíèÿò,

98

íåïúëíîöåííèÿò, „íåðàâíîöåííèÿò“. Â ïðîÿâè íà ïèñìåíàòà êóëòóðà ÷óæäîòî

îáèêíîâåíî å íàòîâàðåíî ñ ïðîòèâîïîëîæíè êîíîòàöèè: òî å äîáðî, ïðèìàìëèâî,

íî ñúùåâðåìåííî å è íå òîëêîâà äîáðî, òî å è ïëàøåùî. Ñòðîéíàòà ñèñòåìà íà

ôîëêëîðíîòî ñúçíàíèå, îòäåëÿùà êàòåãîðè÷íî „ñâîåòî“ îò „÷óæäîòî“, çàëàãà

ïîâå÷å íà îòëèêèòå, íà ðàç÷óïâàíåòî íà âðúçêèòå, çàïàçâàéêè èäåíòè÷íîòî,

èçêîííîòî. Â îòãðàíè÷àâàíåòî îò ÷óæäîòî ñå êðèå óñòîé÷èâîñòòà íà ñâîåòî, íî

êàêòî îòáåëÿçâà îñíîâàòåëíî è À. Ãåîðãèåâà, ïúëíîòàòà íà èçñëåäâàíåòî çà÷èòà è

„ñâîåîáðàçíèÿ äèàëåêòè÷åí íà÷èí, ïî êîéòî âúâ ôîëêëîðà ÷óæäîòî ñå âúçïðèåìà

íå ñàìî êàòî ïðîòèâîïîñòàâåíî, íî è êàòî åäèííî ñúñ ñâîåòî“ (ñ. 77). Â òîçè ñìèñúë

è òîëåðàíòíîñòòà íà âúçïðèåìàíåòî ñå ðàçáèðà êàòî çàêîíîìåðíà, íàáëþäàâàò ñå

âìúêâàíèÿ, âïëèòàíèÿ íà ñâîåòî è ÷óæäîòî äî ñòåïåí íà óñâîÿâàíå íà ÷óæäîñòòà.

Â îáîáùàâàùàòà ÷àñò íà êíèãàòà ñà îáõâàíàòè ðàçëè÷íèòå ïîäñòúïè êúì

òúëêóâàíåòî íà ÷óæäèÿ âúâ ôîëêëîðà – ìàðêèðàíè ñà ðàçáèðàíèÿòà çà ÷óæäîòî

êàòî íàìèðàùî ñå è „òóê è òàì“, êàòî àðãóìåíò çà îòãðàíè÷àâàíå å íàáåëÿçàíî

ðàçëè÷èåòî; ñúùåâðåìåííî â òúëêóâàíåòî íà ÷óæäîñòòà íà ðàçëè÷íèòå åòíîñè ñå

îòêðèâà äðóãà àìïëèòóäà – îò íåïðèåìàíåòî êàòî íåùî íå-ñâîå, åäèí âèä „íå-

êóëòóðà è àíòè-ñâÿò“ äî ïðèåìàíåòî íà ÷óæäèÿ êàòî íåîáõîäèìèÿ êîðåêòèâ

(„îãëåæäàíåòî â äðóãèÿ å âñúùíîñò âãëåæäàíå â ñåáå ñè“, ñ. 175). Âúçïðèåìàíåòî

íà ÷óæäîòî â äèíàìèêàòà íà êóëòóðíèòå ïðîìåíè ïðåç ÕIÕ–ÕÕ âåê å ïðîåêöèÿ

íà ïðîìåíÿùàòà ñå áúëãàðñêà ìåíòàëíîñò, ñèëíî ïîâëèÿíà îò íåèçáåæíè âëèÿíèÿ,

óñåòåíè ðàçëèêè, ïîæåëàíè ñáëèæàâàíèÿ. Îòíîøåíèåòî êúì Åâðîïà – åäíàêâî

ïðèìàìëèâà è ïëàøåùà – îùå ïðåç ÕIÕ âåê ïðîìåíÿ áúëãàðñêîòî îáùåñòâî,

âíàñÿ åêçîòèêàòà íà ÷óæäîòî. Áúëãàðñêàòà êóëòóðà îòêðèâà ñâîèòå ìåõàíèçìè çà

îòñòîÿâàíå íà èäåíòè÷íîòî â è ÷ðåç ïðåîñìèñëÿíå íà íàâëèçàùîòî ÷óæäî. Â òåçè

ïðîöåñè ó÷àñòâà àêòèâíî è ôîëêëîðíîòî ñúçíàíèå – ñ äðóãà äèíàìèêà íà

ïðèåìàíå–îòõâúðëÿíå. Òàêà íåèçáåæíî ñå îôîðìÿ è äðóãèÿò îáðàç íà ÷óæäîòî,

ïðîíèöàòåëíî îòêðîåí â èçñëåäâàíåòî íà Àëáåíà Ãåîðãèåâà – ÷ðåç ïðåîäîëÿâàíå

íà åäíà ìèñòèôèêàöèÿ ñå òðúãâà êúì „äðóãà åäíà ìèñòèôèêàöèÿ: ñòàðàòà àðõàè÷íî

ìèòè÷åñêà ïðåäñòàâà çà ÷óæäèÿ êàòî íåïðàâèëåí è ìàëîöåíåí ñå ïîäìåíÿ ñ

íîâàòà…“ (ñ. 178). Òàêà åäèí ìîäåë çà ïðåæèâÿâàíå íà ñâåòà ñå ñìåíÿ ïîñòåïåííî ñ

äðóã, êîéòî âå÷å íå å ñàìî ñâîé, íå å ñàìî äîáúð, íî íå å è èçöÿëî ÷óæä.

Íåçàâèñèìî îò íàðî÷íàòà óãîâîðêà, ÷å òåêñòîâåòå ñà ïèñàíè ïðåç ïîñëåä-

íèòå ãîäèíè è ïî ðàçëè÷íè ïîâîäè, êíèãàòà íà Àëáåíà Ãåîðãèåâà èçãðàæäà åäèííà

ïðåäñòàâà çà òîâà êàê, êîãà, äîêîëêî è çàùî èìåííî òàêà ñà îáîñîáåíè îáðàçèòå

íà äðóãîñòòà â áúëãàðñêèÿ ôîëêëîð. Çà öÿëîñòíîòî âúçïðèåìàíå íà îòäåëíèòå

òåêñòîâå (ñ êîðåêòíî ïîñî÷âàíå íà ïúðâàòà èì ïóáëèêàöèÿ) äîïðèíàñÿ è åäèííàòà

êîíöåïöèÿ – ïðîáëåìúò çà ÷óæäèÿ å âèäÿí â ðàçëè÷íè ìîäèôèêàöèè âúâ

ôîëêëîðíîòî ñúçíàíèå, íî ñúùî è â èçâåñòíà åâîëþöèÿ. Ïðîëè÷àâà óìåíèåòî

íà Àëáåíà Ãåîðãèåâà äà ñèíòåçèðà íàáëþäåíèÿòà ñè, çà äà ãè ïðåäñòàâè â

ëîãè÷åñêè îáîñíîâàíàòà êîíöåïöèÿ íà êíèãàòà. Çà îáùîòî çâó÷åíå êàòî åäèíåí

òåêñò äîïðèíàñÿ è àðòèñòèçìúò íà èçêàçà, êîéòî ñ ëåêîòà ïîäíàñÿ íà ÷èòàòåëÿ

ñëîæíè òåçè îò ïñèõîëîãèÿòà è êóëòóðíàòà àíòðîïîëîãèÿ, îò èñòîðèÿòà íà

99

êóëòóðàòà è åòíîëîãèÿòà. À îðèãèíàëíî îôîðìåíàòà îò Ñ. Ïîòóðëÿí êîðèöà íà

êíèãàòà âúâåæäà â íåéíèÿ ñâÿò ñ âúçäåéñòâàùèòå ôîëêëîðíè îáðàçè.

Àíàëèòè÷íîòî î÷åðòàâàíå íà „îáðàçèòå íà äðóãîñòòà“ â êíèãàòà íà Àëáå-

íà Ãåîðãèåâà, èçâúðøåíî ñ ðåñïåêòèðàùà ïðåöèçíîñò è åðóäèöèÿ, ñå äîïúëâà

è îò ñòðàíèöèòå, îòðàçÿâàùè „òåðåííàòà“ ðàáîòà íà àâòîðêàòà (êîðåêòíî

îòáåëÿçâàùà ñúùî è ñúàâòîðñòâîòî ñ Â. Áàåâà è Â. Ãàðíèçîâ). Ïðåäñòàâåíèòå

òåêñòîâå, çàïèñàíè êúì êðàÿ íà ÕÕ âåê, ñà îñîáåíî èíòåðåñíè ñ æèâàòà âðúçêà

ìåæäó òðàäèöèÿ è íàñòîÿùå, ñ îòêðåõâàíåòî êúì åäèí íåîáÿòåí ñâÿò, â êîéòî

íåðàç÷ëåíèìî ïðèñúñòâàò áèò, ëåãåíäà è ìèò.

II. Ñàâà Ñèâðèåâ. Êíèãà Ïñàëòèð è áúëãàðñêàòà ïîåçèÿ. Ñ., Êàðèíà Ì,

2004. 128 ñ.

Êíèãà Ïñàëòèð è áúëãàðñêàòà ïîåçèÿ íå å èçîëèðàíî ÿâëåíèå â

èçñëåäîâàòåëñêèÿ ïúò íà Ñàâà Ñèâðèåâ. Òÿ òðÿáâà äà áúäå ÷åòåíà ñ èçëÿçëàòà

ïî-ðàíî êíèãà ×óäåñíîòî ðàæäàíå (ðàáîòè ïî ëèòåðàòóðíà èñòîðèÿ), 1995

ã., à ñúùî è ñ îòäåëíè ñòóäèè â íàó÷íèÿ ïå÷àò. Òåçè èçñëåäâàíèÿ äåìîíñòðèðàò

òðàéíèÿ èíòåðåñ íà Ñ. Ñèâðèåâ êúì åäèí âàæåí ïðîáëåì îò áúëãàðñêàòà êóëòóðíà

è ëèòåðàòóðíà èñòîðèÿ – êàê è êúäå ñå ñðåùàò ëèòåðàòóðàòà è áîãîñëîâèåòî, â

òâîð÷åñòâîòî íà êîè àâòîðè îò ÕIÕ è ÕÕ âåê ñå îôîðìÿ „ïúðâîÿäðîòî“ íà íîâàòà

ëèòåðàòóðà. Çà ðàâíîñòîéíîòî ïðåäñòàâÿíå íà ëèòåðàòóðíîèñòîðè÷åñêàòà è áî-

ãîñëîâñêàòà òåìàòèêà äîïðèíàñÿ è ïðèäîáèòàòà íàó÷íà êâàëèôèêàöèÿ íà Ñ. Ñèâ-

ðèåâ êàòî ïðåïîäàâàòåë ïî èñàãîãèêà è åêçåãåòèêà íà Ñòàðèÿ çàâåò, êàêòî îñíî-

âàòåëíî îòáåëÿçâà âúâ âúâåæäàùèòå äóìè ïðîô., ä.è.í. Òîòþ Òîòåâ. Â ñâîèòå

àíàëèçè òîé ñå îïèðà íà íàïðàâåíîòî îò åðóäèòè êàòî ïðîô. Èâàí Ìàðêîâñêè è

ïðîô. Íèêîëàé Øèâàðîâ, íà âîäåùè èçñëåäâàíèÿ âúðõó ëèòåðàòóðíèòå ÿâëåíèÿ

è ïðîöåñè ïðåç ÕIÕ è ÕÕ âåê.

Â ñîáñòâåíîòî „ïðåäèñëîâèå“ Ñ. Ñèâðèåâ îáîñíîâàâà èíòåðåñà êúì Ïñàë-

òèðà êàòî „Áîãîâäúõíîâåíà êíèãà“, êîÿòî îòêðèâà ñâåòà íà äóõîâíîòî, ñúäúðæà

àðõåòèïà íà äúëãîëåòíîòî ÷îâåøêî òâîð÷åñòâî. Âàæíàòà áåëåæêà, îïðÿíà íà

ìèñúëòà íà Àò. Äàë÷åâ, ÷å „â ñâîåòî 50–60-ãîäèøíî ñúùåñòâóâàíå áúëãàðñêàòà

ëèòåðàòóðà íå å äàëà íèòî åäèí ëèðè÷åí èëè åïè÷åí ïîåò, â ÷èåòî òâîð÷åñòâî

ãëàâíà îñ äà å èäåÿòà çà Áîãà, êàêòî ó Äîñòîåâñêè èëè Ð. Ì. Ðèëêå“ (ñ. 9) å

ñúïúòñòâàùèÿò àðãóìåíò íà Ñèâðèåâ äà ïîòúðñè ïîäîáíè âëèÿíèÿ è îáðàçíè

ïðåñè÷àíèÿ ìåæäó íîâîáúëãàðñêàòà ïîåçèÿ è Ïñàëòèðà. Îñíîâíèÿò àðãóìåíò çà

òîâà ñëîæíî èçñëåäâàíå, îáà÷å, å â óáåæäåíèåòî íà Ñèâðèåâ, ÷å âúâ âðåìå íà

ñåêóëàðèñ (îòãðàíè÷àâàíå íà ñâåòñêîòî îò äóõîâíîòî) è óòâúðæäàâàíå íà ñâåòñêèÿ

åëåìåíò èìåííî ñúçäàâàíàòà „ñâåòñêà ëèðèêà íàìèðà íÿêîè ñâîè îáðàçöè è â

êíèãà Ïñàëòèð“ (ñ. 9). Êúì òîâà íàñî÷âà ïúðâàòà ãëàâà íà êíèãàòà Çà Êíèãà

Ïñàëòèð â Ñâåòîòî ïèñàíèå è â áîãîñëóæåíèåòî, â êîÿòî àâòîðúò åðóäèðàíî

ïðåäñòàâÿ ÷åòåíåòî íà „ñåôåð òåõèëëèì“ (áóêâàëíî „êíèãà íà âúçõâàëèòå“) â

ãðúöêè è ñëàâÿíñêè ïðåâîäè, ðàçêðèâà ñúùíîñòòà ìó êàòî ñáîðíèê îò ìîëèòâè,

100

êîèòî ñà âñúùíîñò ÿðêè ïîåòè÷íè òåêñòîâå. Õàðàêòåðîëîãèÿòà íà òåêñòîâåòå â

Ïñàëòèðà îòêðîÿâà òâúðäåíèåòî, ÷å „ïðåäìåò íà ïîåçèÿ â òàçè êíèãà å âÿðàòà“

(ñ. 16), â êîÿòî âîäåùà å ñïåöèôè÷íàòà îáðàçíîñò. Ïîäðîáíîòî ïðåäñòàâÿíå íà

÷àñòè îò Êíèãà Ïñàëòèð, ïðåìèíàëè â áîãîñëóæåíèåòî, å ïîäñòúïúò êúì

ñëåäâàùèòå ÷àñòè íà êíèãàòà, êúäåòî àâòîðúò ùå íàáåëåæè òîçè ïðîöåñ íà

óñâîÿâàíå íà „åñòåñòâåíèÿ åçèê“ (ñïîðåä îïðåäåëåíèåòî íà À. Øìåìàí, ïîñî÷åíî

îò Ñèâðèåâ) â àâòîðñêàòà ïîåçèÿ.

Îòãîâîðè íà âúïðîñè êàòî êàêâî ïå÷åëè è êàêâî ãóáè êóëòóðàòà â ñâîåòî

îòäåëÿíå îò Ïðàâîñëàâèåòî ïðåç ÕIÕ âåê, èëè äîêîëêî íàñëåäåíîòî è íîâîïðè-

äîáèòîòî ñå ñðåùàò, êúäå, êàêâè ñà òåõíèòå îáðàçè è ïðåäñòàâè, êàê ñå âúçïðèå-

ìà äóõîâíàòà êóëòóðà è ìèò ëè å òðàäèöèîííîòî ðàçáèðàíå çà îòñúñòâèå ó

áúëãàðèíà íà ñèëíî ðåëèãèîçíî ÷óâñòâî – ïðèñúñòâàò ïî åäèí èëè äðóã íà÷èí

âúâ âñè÷êè ÷àñòè íà êíèãàòà íà Ñ. Ñèâðèåâ. Íî ïðåäè âñè÷êî âàæíî å, ÷å ñà

ïîñòàâåíè. Ìåòîäîëîãè÷åñêà áàçà çà ïîäîáíè âãëåæäàíèÿ ïðåäñòàâÿ ãëàâàòà „Çà

õðèñòèÿíñòâîòî, çà êóëòóðàòà è çà ëèðèêàòà“, êîÿòî â ãîëÿìà ñòåïåí î÷åðòàâà

ïàðàìåòðèòå íà öÿëîòî èçñëåäâàíå. Ñ ðàçìàõà íà çàäúëáî÷åí ïîçíàâà÷ íà

ëèòåðàòóðíèòå ïðîöåñè îò ÕIÕ è ÕÕ âåê, íî è íà Êíèãàòà íà Âå÷íèòå Èñòèíè,

Ñèâðèåâ äîñòèãà äî îñíîâîïîëàãàùèÿ èçâîä çà òÿõíîòî åäèíñòâî, âèäÿíî â

îáùóâàíåòî èì: “×ðåç Êíèãà Ïñàëòèð äóøàòà íà ïèøåùèÿ è íà ÷åòÿùèÿ å áèëà

â îáùåíèå ñ Òâîðåöà è Ñïàñèòåëÿ ñè – Áîãà“ (ñ. 39). Ïîäîáåí ïîäñòúï êúì åäèí

òîëêîâà âàæåí ïðîáëåì çà îáùóâàíåòî ìåæäó äóõîâíî è ñâåòñêî å íå ñàìî îñíîâåí

è âàæåí, òîé å íåîáõîäèì, çà äà áúäàò ðàçáðàíè âúçìîæíèòå ïðîáëåìíè,

òåìàòè÷íè è îáðàçíè ïðåñè÷àíèÿ. Òàêà, ðàçãëåæäàéêè îòäåëíè òâîðöè è ïðîèç-

âåäåíèÿ â áúëãàðñêàòà ëèòåðàòóðà, ïîåëè îò ìúäðîñòòà íà Ñâåòîòî ïèñàíèå,

àâòîðúò î÷åðòàâà âúçìîæíèòå îïîðè íà èçãðàæäàíåòî íà áúëãàðñêàòà ìåíòàë-

íîñò, äîñòèãà äî ìîäåëè è âëèÿíèÿ, êîèòî ÿ ïîðàæäàò, ïðîìåíÿò.

Îáâúðçâàéêè æàíðîâî è òèïîëîãè÷íî íÿêîè ïñàëìè ñ îòäåëíè ïðîÿâè íà

íîâîáúëãàðñêàòà ïîåçèÿ, Ñ. Ñèâðèåâ íàáåëÿçâà íÿêîè îò ïúòèùàòà íà âúç-

äåéñòâèå, íà ñúçíàòåëíî, à ÷åñòî è íåñúçíàòåëíî óñâîÿâàíå íà ìúäðîñòòà è

äóõîâíîòî âåëè÷èå íà òåêñòîâåòå îò Êíèãà Ïñàëòèð. Íåùî ïîâå÷å, òîé ïðîêàðâà

íèøêè ñ èçãðàæäàùèÿ ñå ìàíòàëèòåò íà áúëãàðñêîòî îáùåñòâî ïðåç ÕIÕ âåê

èëè ñ óòâúðæäàâàíå íà íîâ ïîåòè÷åí åçèê è îáðàçíîñò ïðåç ÕÕ âåê. Îáåêò íà

òåçè íåãîâè ðàçñúæäåíèÿ ñà ïîåòè÷íè ïðîèçâåäåíèÿ îò Ïåòêî Ñëàâåéêîâ, Õðèñòî

Áîòåâ, Ñòîÿí Ìèõàéëîâñêè, Ïåéî ßâîðîâ è Àòàíàñ Äàë÷åâ. Îñíîâíàòà èäåÿ íà

ïðåäëàãàíèòå àíàëèçè å óáåæäåíèåòî íà Ñèâðèåâ çà âúòðåøíàòà äèàëîãè÷íîñò

ìåæäó ïîåçèÿòà â Ïñàëòèðà è â ëè÷íîòî òâîð÷åñòâî, çà íàëè÷èå íà òèïîëîãè÷åñêî

ñõîäñòâî, íî è íà ïðÿêî óñâîåíà õóäîæåñòâåíà îáðàçíîñò.

Ìîæå äà ñå êàæå, ÷å àíàëèçèòå íà ïîåçèÿòà íà èçÿâåíèòå áúëãàðñêè ïîåòè

îò ÕIÕ è ÕÕ âåê ñà âäúõíîâåíè. Òå íå ñàìî èçãðàæäàò ïðåäñòàâà çà äèíàìèêàòà

(è äîíÿêúäå äðàìàòèçìà) íà îáùóâàíåòî ñ Êíèãà Ïñàëòèð, íî î÷åðòàâàò è

ïàðàäèãìàòà íà ðàçëè÷íèòå åòàïè íà ñåêóëàðèçàöèÿ íà áúëãàðñêàòà êóëòóðà,

101

ïîñòàâÿéêè âúïðîñà äîêîëêî òîçè ôàêò å êðåàòèâåí çà íåéíèÿ áúäåù ðàçâîé. È

îùå – âñåêè åäèí îò ïîåòèòå, âèäÿí â äîñåãà ñ èçêóñòâîòî íà ïñàëìèòå, íî è

áëàãîäàðåíèå íà òÿõ, å ðàçêðèò â íåãîâàòà ëè÷íîñòíà è ñîöèàëíà ôèçèîíîìè÷íîñò.

Òàêà Ïåòêî Ñëàâåéêîâ å ðàçãëåäàí êàòî ëè÷íîñò, íåîòêúñíàëà ñå îùå îò òðàäè-

öèîííàòà ðåëèãèîçíîñò íà ÕIÕ âåê, íî íàñî÷èëà ñå êúì ñâåòñêîòî. Ãëàâàòà Çà

ïñàëîì 136 â „Íå ïåé ìè ñå“ íà Ïåòêî Ð. Ñëàâåéêîâ å ïðèíîñ êúì èçÿñíÿâàíå

íà êðèçàòà â íåãîâàòà äóøà, êúì ïðåæèâÿíîòî è îòñòîÿâàíîòî â òâîð÷åñòâîòî.

Íåãîâàòà „òúãà ïî îíÿ æèâ â èäåàëíèòå ñâåòîâå Ñèîí“ (ñ. 56) å íåçàáðàâèì ùðèõ

êúì ïîðòðåòà íà òîçè âåëèê âúçðîæäåíåö.

Äà ñå ïèøå çà Õðèñòî Áîòåâ å òðóäíî è òîâà å âñåèçâåñòíî. Íî íàõîäêàòà

íà Ñèâðèåâ å â îòêðèâàíåòî íà óñòîè â òâîð÷åñòâîòî íà ïîåòà, êîèòî ñòàâàò

æàëîíè è â èäåîëîãèÿòà ìó. ×àñòòà „Çà ïñàëîì 71 â „Ïðèñòàíàëà“ íà Õðèñòî

Áîòåâ“ ïîâòàðÿ ìîäåëà íà âñè÷êè îñòàíàëè èçñëåäâàíèÿ, íî êàòåãîðè÷íî

íàñî÷âà êúì åäèíñòâîòî íà æèòåéñêà ôèëîñîôèÿ, òâîð÷åñòâî è èäåîëîãèÿ,

âèäåíè ïðåç òèïîëîãè÷åñêîòî ñõîäñòâî ñ åäèí îò íàé-ïîïóëÿðíèòå ïñàëìè â

Êíèãà Ïñàëòèð. Ïîåòúò, ñïîðåä Ñèâðèåâ, íå òîëêîâà ñëó÷àéíî ñå îïèðà íà

òîçè ïñàëì, à ïî-ñêîðî ñúçíàòåëíî ñå íàñî÷âà êúì îòêðèâàíå íà „äðóãèÿ ñâÿò,

íà ñâîáîäà, èñòèíà, ñïðàâåäëèâîñò è ëþáîâ“ (ñ. 64). Ñðåäèùíî ìÿñòî â åäíà

ïîäîáíà òèïîëîãèÿ çàåìà òâîð÷åñòâîòî íà Ñòîÿí Ìèõàéëîâñêè. Êàêòî

îñíîâàòåëíî ïðèïîìíÿ àâòîðúò, îùå Â. Ïóíäåâ ïîñî÷âà, ÷å Ìèõàéëîâñêè å îò

ìàëöèíàòà áúëãàðñêè ïîåòè, êîèòî ñà çàâëàäåíè îò „ðåëèãèîçíà ìèñúë è ÷óâ-

ñòâî“ (ñ. 80) è òîâà íåñúìíåíî ñå îòðàçÿâà â òâîð÷åñòâîòî ìó, â ãðàæäàíñêàòà

ìó ïîçèöèÿ. Ïðèçíàíèåòî – „Òåæè ìè, Áîæå, êðúñòúò íà æèâîòà…“, å íå òîëêîâà

è íå ñàìî ïîåòè÷åñêî óïîâàíèå â Áîãà, íî å è èçðàç íà äúëáîêàòà ëè÷íîñòíà è

ñîöèàëíà ñàìîòíîñò íà òîçè ñèëåí äóõ.

Ïîåçèÿòà íà ßâîðîâ è Äàë÷åâ å âèäÿíà â ïðåëîìà íà ëèòåðàòóðàòà – â

íàñî÷âàíåòî £ êúì åñòåòè÷åñêîòî, êàòî íîðìà è ñâåòîóñåùàíå, â äðàìàòà íà

ðàçäâîåíàòà ëè÷íîñò ñ íåéíàòà ñàìîòíîñò è åêçèñòåíöèàëíà îáðå÷åíîñò. Àêî

Ïåí÷î Ñëàâåéêîâ ñ ôèëîñîôñêèòå ñè ñòèõîâå å ïðåä÷óâñòâèå çà ðàæäàíåòî íà

ÿðêà òâîð÷åñêà èíäèâèäóàëíîñò, òî ßâîðîâ è ïî-êúñíî Äàë÷åâ óäîâëåòâîðÿâàò

íàäåæäàòà íà ÿðîñòíèÿ áîðåö ñðåùó äóõîâíàòà íèùåòà. Ñòðàíèöèòå, ïîñâåòåíè

íà äâàìàòà ïîåòè, ñà îòêðîâåíèå, èíòèìíî ñïîäåëåíà ïîòðåáíîñò äà ñå èçêàæå

÷ðåç åçèêà íà ïîåçèÿòà äúëáîêàòà ñàìîòíîñò íà ëè÷íîñòòà – òîãàâà è ñåãà –

ñàìîòíîñò, êîÿòî ñïîõîæäà ÷óâñòâàùèòå è ìèñëåùèòå, çà êîèòî òâîð÷åñòâîòî å

ñúêðîâåíî åäèíåíèå ñ äóõîâíîòî íà÷àëî, â ãîëÿìà ñòåïåí èçãðàäèëî áàçàòà íà

áúëãàðñêàòà ìåíòàëíîñò. Êíèãàòà íà Ñàâà Ñèâðèåâ å ñëîæíà êíèãà è ñúùåâðå-

ìåííî – ñâåòëà è ÿñíà. Çàùîòî íîñè îìàÿòà íà åäíî íàääåëÿëî âðåìåòî çíàíèå,

íî è íåùî äðóãî – óïîâàíèå â ìúäðîñòòà è áëàãîäåòåëòà, åäèí ñèëåí ãëàñ íà

ïðåêëîíåíèå è áëàãîñëîâ.

Ðóìÿíà Äàìÿíîâà

102

Åâðîñëàâèñòè÷åí òðóä çà íåìñêî-áúëãàðñêèòå åçèêîâè

âçàèìîîòíîøåíèÿ (Àíà Êî÷åâà-Ëåôåäæèåâà. Íåìñêè ëåêñèêàëíè

åëåìåíòè â áúëãàðñêèòå ãîâîðè. Ñ., 2004. 227 ñ.)

Òðóäúò íà í.ñ. Àíà Êî÷åâà-Ëåôåäæèåâà Íåìñêè ëåêñèêàëíè åëåìåíòè â

áúëãàðñêèòå ãîâîðè å ìíîãî èíòåðåñíî ïî çàìèñúë è èçïúëíåíèå èçñëåäâàíå.

Ñ íåãî ñå óñòàíîâÿâà è õàðàêòåðèçèðà êîðïóñ êàêòî íà ðåãèñòðèðàíèòå íåìñêè

ëåêñèêàëíè åäèíèöè â íàðîäíèòå ãîâîðè (ñ îãëåä è íà èçãîòâÿíåòî íà Áúëãàðñêè

äèàëåêòåí ðå÷íèê – åäíà îò îñíîâíèòå çàäà÷è íà Ñåêöèÿòà çà áúëãàðñêà äèà-

ëåêòîëîãèÿ è ëèíãâèñòè÷íà ãåîãðàôèÿ è íà Èíñòèòóòà çà áúëãàðñêè åçèê), òàêà

ñúùî ñå õâúðëÿ è îáèëíà ñâåòëèíà âúðõó ïðîíèêâàíåòî èì â áúëãàðñêèÿ åçèê

÷ðåç áèòóâàíåòî èì â äèàëåêòèòå.

Äîêîëêîòî å èçâåñòíà ãåðìàíèñòè÷íàòà ëèòåðàòóðà, ïîñâåòåíà íà òîçè

ïðîáëåì, èçñëåäâàíèÿòà çà çàåìêèòå â ñëàâÿíñêèòå åçèöè ñà îðèåíòèðàíè ïðå-

äèìíî êúì êíèæîâíèòå èì ôîðìè, à ôàêòèòå, êîèòî ñå èçíàñÿò îò ãîâîðèòå,

èìàò ñïîðàäè÷åí õàðàêòåð.

Òîâà å ïúðâîòî ïðîñòðàííî ñëàâèñòè÷íî èçñëåäâàíå, êîåòî ñå îòíàñÿ äî

ñòàòóñà íà çàåìêèòå â ãîâîðèòå íà åäèí åçèê (òóê èçêëþ÷âàì ïî-ìàëêèòå ïðîó÷-

âàíèÿ çà ãåðìàíèçìèòå â åäèí èëè äðóã ñëàâÿíñêè äèàëåêò). Ïîëîæèòåëíîòî å,

÷å â ñëó÷àÿ ñòàâà äóìà èìåííî çà áúëãàðñêèÿ äèàëåêòåí åçèê. Êàêòî îòáåëÿçâà

â „Ïðåäèñëîâèåòî“ èçòúêíàòèÿò áúëãàðñêè ãåðìàíèñò ïðîô. ä-ð Á. Ïàðàøêåâîâ,

â ïðåäñòàâåíîòî èçñëåäâàíå „ïðîëè÷àâà åäèí îùå ïî-ïúëåí, ïî-êîìïëåêñåí

ïîäõîä êúì èçó÷àâàíåòî íà íåìñêîåçè÷íîòî âëèÿíèå, ïðè òîâà âúðõó íàé-

ïðîñòðàííàòà áàçà íà ñúâðåìåííèÿ áúëãàðñêè åçèê“ (ñ. 7).

Çàäà÷èòå, êîèòî ñà ïîñòàâåíè çà ðåøàâàíå, ñà ìíîãî íà áðîé è òðÿáâà âåäíàãà

äà ñå êàæå, ÷å ñà èçïúëíåíè êîðåêòíî: èçâúðøåíà å òåìïîðàëíà è àðåàëíà

õàðàêòåðèñòèêà íà çàåìêèòå â ãîâîðèòå; ïðîñëåäåíè ñà ïúòèùàòà íà ïðîíèêâàíå:

äèðåêòåí, èíäèðåêòåí è êàêòî ñïîëó÷ëèâî å îòáåëÿçàíî, ìíîãîñòðàíåí (ìóëòèïåí);

ïîñî÷åíè ñà îáëàñòèòå îò íåìñêîåçè÷íèÿ åçèêîâ ñâÿò, îòêúäåòî ñà ïðîíèêíàëè

çàåìêèòå, à ñúùî òàêà ñà óêàçàíè àðåàëèòå íà áúëãàðñêèÿ åçèê, â êîèòî òå ñà

ñúñðåäîòî÷åíè ïî-êúñíî. Êàòî ïðèáàâèì è èçïúëíåíèåòî íà öåëèòå, ñâúðçàíè ñ

ôîíåòè÷íàòà, ìîðôîëîãè÷íàòà, àêöåíòîëîãè÷íàòà, ñëîâîîáðàçóâàòåëíàòà è

îñîáåíî ñúñ ñåìàíòè÷íàòà è ñòèëèñòè÷íàòà õàðàêòåðèñòèêà, ïðåä íàñ å íàïðàâåí

îïèò çà èçãîòâÿíå íà åäíà öÿëîñòíà ëåêñèêîëîãèÿ íà çàåìêèòå.

Â íà÷àëîòî áèõ èñêàë ñúùî äà ïîä÷åðòàÿ èíòåðåñíàòà è ìíîãî òðóäíà

ðàçðàáîòêà íà ñåìàíòè÷íàòà ÷àñò, êîÿòî íå ñðåùàì ó äîñåãàøíèòå àâòîðè. Ìíîãî

öåííèÿò òðóä íà Å. Ïúðâåâà-Êåðí çà íåìñêèòå çàåìêè â êíèæîâíèÿ áúëãàðñêè

åçèê – ðàçãëåæäà íàé-âå÷å ôîíåòè÷íèòå, àêöåíòîëîãè÷íèòå è ìîðôîëîãè÷íèòå

îñîáåíîñòè, íî ñîáñòâåíî ëåêñèêàëíèòå, îòíàñÿùè ñå òúêìî äî çíà÷åíèåòî íà

103

äóìèòå (êàêòî è äî òÿõíàòà ïðîìÿíà), ïî÷òè îòñúñòâàò. Çàòîâà ïðàâ å Ê. Ãóòøìèò,

êîéòî ïðåïîðú÷âà ñïåöèàëíî âíèìàíèå êúì ñåìàíòè÷íèòå âúïðîñè. Òàêàâà

ðàçðàáîòêà âå÷å å íàëèöå ó À. Êî÷åâà.

Ðåñïåêòèðàùà å áèáëèîãðàôñêàòà îñâåäîìåíîñò íà àâòîðêàòà, èçðàçåíà

íå ñàìî â öèòèðàíåòî, íî è ïðè àíàëèçà íà ïðåäõîäíèòå òðóäîâå. Î÷åâèäíî

äîñåãúò £ ñ áèáëèîãðàôñêèòå èçòî÷íèöè â Ãåðìàíèÿ, êúäåòî å áèëà Õóìáîëòî-

âà ñòèïåíäèàíòêà, å ñïîìîãíàë ñúùåñòâåíî çà ðàçðàáîòêàòà íà òåìàòà. Íå å

áåç çíà÷åíèå è ôàêòúò, ÷å îòäåëíè ãëàâè îò òðóäà ñà áèëè ÷åòåíè êàòî äîêëàäè

âúâ „Ôèëèïñ óíèâåðñèòåò“ â Ìàðáóðã, à ñëåä òîâà è îáñúæäàíè íà ñåìèíàðè

ïðåä òàìîøíèòå êîëåãè - ïðåïîäàâàòåëè è ñòóäåíòè. Òåçè ìîìåíòè îò èñòîðèÿòà

íà òðóäà íå ñà îòðàçåíè â èçñëåäâàíåòî, íî ñïîðåä ìåí å íåîáõîäèìî äà

ïðèñúñòâàò, òúé êàòî îòðàçÿâàò åäíî èñòèíñêî è ðåçóëòàòíî ìåæäóíàðîäíî

åâðîñëàâèñòè÷íî ñúòðóäíè÷åñòâî.

Èçñëåäâàíåòî èìà ñòðîéíà è ëîãè÷íà êîìïîçèöèÿ. Ñëåä óâîäà, â êîéòî,

êàêòî âå÷å áå îòáåëÿçàíî, ñå àíàëèçèðà ñúñòîÿíèåòî íà äîñåãàøíèòå ïðîó÷âàíèÿ

è ñå ïîñòàâÿò çàäà÷èòå íà ðàáîòàòà, ñëåäâà âòîðàòà îñíîâíà ÷àñò –

ëåêñèêîëîæêàòà, êúäåòî çàåìêèòå ñà ðàçãëåäàíè âñåñòðàííî.

Ñ èñòîðè÷åñêàòà ñïðàâêà çà áúëãàðî-íåìñêèòå îòíîøåíèÿ ïðåç ðàííîòî

Ñðåäíîâåêîâèå ñå õâúðëÿ ïîãëåä âúðõó ïúðâîíà÷àëíèòå çàåìêè â áúëãàðñêèÿ

åçèê. Ñ îñíîâàíèå ñå ïðèåìà êðèòè÷íàòà òåçà íà àêàä. Ñò. Ìëàäåíîâ çà ìíèìèòå

ãåðìàíèçìè, ñ êîèòî ñå ïðåóâåëè÷àâà áðîÿò íà çàåìêèòå. Óñïîðåäíî ñ òîâà ñå

ïðàâÿò è êîðåêöèè: äåñåò ñà çàåìêèòå, ïîñî÷åíè è îò äðóãè àâòîðè êàòî

äåéñòâèòåëíè. Çà îòíîñèòåëíî ïî-ñèãóðíè àêàä. Ìëàäåíîâ èçíàñÿ îùå äâàäåñåò

ñëó÷àÿ, ïðèåòè è îò Êî÷åâà. Òÿ ñâúðçâà ñ ïúðâèÿ ñòàðîâèñîêîíåìñêè ïåðèîä

îêîëî äâàäåñåòèíà äóìè, çàïàçåíè â äèàëåêòèòå; ÷åòèðèíàäåñåò îò òÿõ ñà ñ

îáùîáúëãàðñêà óïîòðåáà, è îñåì – ñ ïî-òÿñíî äèàëåêòíî ðàçïðîñòðàíåíèå. Îò

âòîðèÿò, ñðåäíîâèñîêîíåìñêè ïåðèîä, ñà ïðèâåäåíè äåñåòèíà çàåìêè (ïî Äæîíîâ,

Êîñòîâ, Ïúðâåâà-Êåðí), ñâúðçàíè ñ ðóäàðñêàòà òåðìèíîëîãèÿ îò âðåìåòî íà

ò.íàð. „ñàñè“ ïî íàøèòå çåìè, è îùå òîëêîâà ñà çàåìêèòå ñ ïî-òÿñíîäèàëåêòåí

õàðàêòåð. Â èçëîæåíèåòî ñà ïîñî÷åíè è äðóãè çàåìêè îò òîâà âðåìå. Îñíîâíàòà

÷àñò îò çàåìêèòå è õèáðèäèòå Êî÷åâà îòíàñÿ êúì íîâîâèñîêîíåìñêèÿ ïåðèîä îò

âúçðîæäåíñêàòà è ñëåäîñâîáîæäåíñêàòà åïîõà â Áúëãàðèÿ.

Îáîñíîâàíî è óáåäèòåëíî – ÷ðåç êðèòèêà íà ðåäèöà ïðåäïîëàãàåìè äî-

ïóñêàíèÿ çà ïúòèùàòà íà ïðîíèêâàíå íà íåìñêèòå çàåìêè â áúëãàðñêè ñïîðåä

åòèìîëîãè÷íèòå ðå÷íèöè – Êî÷åâà óòâúðæäàâà ìóëòèïíèÿ (<ìóëòèòèïíèÿ)

ïúò íà ïðîíèêâàíå, êîéòî ñå èçðàçÿâà âúâ ôàêòà, ÷å åäíà è ñúùà íåìñêà äóìà

ìîæå äà ïðåìèíå ïî íàé-ðàçëè÷íè ïúòèùà (êàêòî ïðåêè, òàêà è êîñâåíè), êàòî

ñúçäàâà ðàçíîîáðàçíè ôîíåòè÷íè, ìîðôîëîãè÷íè, òà äîðè è ñåìàíòè÷íè

ðàçíîâèäíîñòè, êàòî ñúçäàâà, ò.å. èìà ìíîæåñòâî äèàëåêòíè âàðèàíòè.

Àâòîðêàòà ñ îñíîâàíèå çàñòúïâà òåçàòà, ÷å îò íåìñêà ñòðàíà àêòèâíî ó÷àñòâà

â èíòåðôåðåíöèÿòà Þãîèçòî÷íèÿò (áàâàðñêî–àâñòðèéñêè) àðåàë è íà âòîðî

104

ìÿñòî (÷ðåç ïîñðåäíè÷åñòâîòî íà ðóñêè) – Ñåâåðîçàïàäíîãåðìàíñêèÿò àðåàë,

ñâúðçâàù ñå âå÷å è ñ äðóã ãåðìàíñêè åçèê, îòäåëèë ñå îò íåìñêèÿ ïðåäè íÿêîëêî

âåêà – õîëàíäñêèÿò. Íà áúëãàðñêàòà åçèêîâà òåðèòîðèÿ ðàéîíèòå, êúäåòî íàé-

èíòåíçèâíî ñå ïðèåìàò çàåìêèòå, ñà: Êðàéäóíàâñêàòà, Ñòàðîïëàíèíñêàòà è

Áàíñêî-Ðàçëîæêàòà îáëàñò, òúðãîâöèòå îò êîèòî â ìèíàëîòî ñà îáùóâàëè óñèëåíî

ñ Àâñòðî-Óíãàðèÿ.

Â íîâà ñâåòëèíà Êî÷åâà ïðåäñòàâÿ Ñåâåðîçàïàäíîáúëãàðñêàòà åçèêîâà

îáëàñò (÷àñò îò êîÿòî äíåñ âå÷å å â Èçòî÷íà Ñúðáèÿ), ñ êîåòî ñå îòõâúðëÿ

õèïîòåòè÷íîòî êîñâåíî ñðúáñêî ïîñðåäíè÷åñòâî, ñìåñâàíî â åòèìîëîãè÷-

íèòå ðå÷íèöè ïîíÿêîãà ñ ðóñêî èëè ðóìúíñêî. Äî Îñâîáîäèòåëíàòà âîéíà

(1878 ãîä.) âðúçêàòà ìåæäó Áàíàò âúâ Âîéâîäèíà è áúëãàðîåçè÷íàòà òîãàâà

Òèìîøêî-Ìîðàâñêà îáëàñò å íåïîñðåäñòâåíà (âæ. è ïðèëîæåíàòà êàðòà ¹ 2).

Êàòî èìà ïðåäâèä è ïðåõîäíèòå ñðúáñêî-áúëãàðñêè ãîâîðè îêîëî Êðà-

ãóåâàö, à ñúùî òàêà è ñòàðèòå ãðàíèöè ìåæäó äâåòå èìïåðèè – Îòîìàíñêàòà

è Àâñòðî-óíãàðñêàòà, àâòîðêàòà âúâåæäà ñïîëó÷ëèâèÿ òåðìèí íåìñêî-

áàëêàíñêà èíòåðôåðåíöèÿ.

×àñòòà, ïîñâåòåíà íà òåìàòè÷íàòà äåëáà íà çàåìêèòå è õèáðèäèòå, ñúäúð-

æà ìàêñèìàëíà èíôîðìàöèÿ çà òÿõ. Èçíåñåíè ñà àçáó÷íî îòäåëíèòå ëåêñåìè

è õèáðèäè â ãðàíèöèòå íà îïðåäåëåíà òåìàòè÷íà ãðóïà. Ìíîãî ÷åñòî ñå ïðè-

âåæäàò êàêòî ôîíåòè÷íèòå ðàçíîâèäíîñòè, ïîëó÷åíè ÷ðåç ìóëòèïíèÿ íà÷èí

íà íàâëèçàíåòî èì, òàêà è îíåçè, êîèòî ñå äúëæàò íà ïî-êúñíè äîìàøíè ôîíå-

òè÷íè ïðîìåíè. Äóìèòå è õèáðèäèòå, ïðèâåäåíè ñ ïåòèò, ñà õàðàêòåðèçèðàíè

è ñ îãëåä íà òÿõíàòà ñåìàíòèêà. Â ÷åñòèòå ñëó÷àè, êîãàòî å íàëèöå èëþñòðàòè-

âåí ìàòåðèàë, òîé ñúùî ñå ïðåäñòàâÿ. Ïîñî÷âà ñå è ãåîãðàôèÿòà èì. Ñâåäå-

íèÿòà çà ëîêàëèçàöèÿòà íà ôîðìèòå ïî-íàòàòúê íå ñå ïîâòàðÿò (ñ èçêëþ÷åíèå

íà ÷àñòòà çà ñòèëèñòè÷íà õàðàêòåðèñòèêà). Íàêðàÿ ñå ïðàâè ñðàâíåíèå ñ êîðåñ-

ïîíäåíòíàòà ôîðìà ÷ðåç çíàêà Z, êîéòî îòðàçÿâà çèãçàãîîáðàçíî äâèæåíèå

íà çàåìêàòà äî áúëãàðñêèÿ ãîâîð. Òîçè çíàê å ïî-ñïîëó÷ëèâ îò äâàòà çíàêà >

è < , ïðèãîäåíè êúì ïðåêèÿ è àáñîëþòíî äîêàçàí ðàçâîé.

Èçíåíàäàí ñúì îò îáèëíàòà ãåîãðàôñêà ëîêàëèçàöèÿ íà íåìñêèòå ëåêñè-

êàëíè åëåìåíòè, äîêóìåíòèðàíà ñ ðàçëè÷íè ñåëèùà îò áúëãàðñêàòà åçèêîâà

òåðèòîðèÿ. Îò åäíà ñòðàíà, òÿ å äîêàçàòåëñòâî çà òîâà êîëêî äúëáîêî åëå-

ìåíòèòå ñà íàâëåçëè â íàøèÿ åçèê, à îò äðóãà, ÷å íàèñòèíà (êàêòî òâúðäè

Ãóòøìèò) òå ñà àêòèâåí è ñåðèîçåí äÿë îò ëåêñèêàëíîòî áîãàòñòâî íà áúë-

ãàðñêèÿ åçèê.

×àñòòà Ìîðôîëîãè÷íà àäàïòàöèÿ íà íåìñêèòå ëåêñèêàëíè åëåìåíòè

â áúëãàðñêèÿ äèàëåêòåí åçèê å íàïèñàíà ñòåãíàòî. Êîñâåíî òÿ äàâà ïðåäñòàâà

çà äðóã ïðîáëåì, ðàçãëåäàí íà ìíîãî ìåñòà â ðàáîòàòà – èçîáèëèåòî íà âà-

ðèàíòíè îáëèöè, äîøëè ïî ðàçëè÷íè ïúòèùà â ãîâîðèòå.

Çà ÷àñòòà Àêöåíòîëîãè÷íà õàðàêòåðèñòèêà íà íåìñêèòå ëåêñèêàëíè

åëåìåíòè â áúëãàðñêèÿ äèàëåêòåí åçèê ñà èçïîëçâàíè íÿêîëêî ìîäåëà íà Á.

105

Ïàðàøêåâîâ. Òÿ å êðàòêà, òúé êàòî óäàðåíèåòî â íåìñêè îáùî âçåòî å ïîñ-

òîÿííî è îòêëîíåíèÿòà ïðè çàèìñòâàíåòî ñà ïî-ìàëêî íà áðîé.

Â ÷àñòòà Ñëîâîîáðàçóâàòåëíà àñèìèëàöèÿ íà íåìñêèòå ëåêñèêàëíè

åëåìåíòè â áúëãàðñêèÿ äèàëåêòåí åçèê ïðèíîñèòå íà àâòîðêàòà ñà çíà-

÷èòåëíè: 1) óáåäèòåëíî àíàëèçèðà ñëàâÿíñêèÿ (è áúëãàðñêèÿ) òèï íà äå-

êîìïîçèöèÿ íà íåìñêèòå êîìïîçèòè â áúëãàðñêè; 2) óáåäèòåëíî èçíàñÿ ïðè-

ìåðè â ÷àñòòà çà äåðèâàöèÿòà çà ïðåîñìèñëÿíå íà íåìñêè çàâúðøåöè â áúë-

ãàðñêè íàñòàâêè, êàòî çàåäíî ñ òîâà ïðèâëè÷à ìàòåðèàë è çà îáðàòíèÿ ïðîöåñ

íà ïðåâðúùàíå íà ñëàâÿíñêèòå ñóôèêñè â íåìñêè çàâúðøåöè â ïî-ñòàðèòå

ïåðèîäè íà íåìñêèÿ åçèê; 3) ðåøèòåëíî ñå ïðîòèâîïîñòàâÿ ñ îáèëåí äîêàçà-

òåëñòâåí ìàòåðèàë íà êàòåãîðè÷íîñòòà â „÷åøêàòà“ õèïîòåçà íà Ñâ. Èâàí÷åâ

è â „ñðúáñêàòà“ íà Ê. Êîñòîâ, à èìåííî, ÷å çàåìêèòå îò äúðâîäåëñêàòà

òåðìèíîëîãèÿ â áúëãàðñêè ñëåäâàò ÷óæäè ìîäåëè.

Îñîáåíî ïðèíîñíà å ÷àñòòà Ñåìàíòè÷íà àñèìèëàöèÿ íà íåìñêè ëåêñè-

êàëíè åëåìåíòè â áúëãàðñêèÿ äèàëåêòåí åçèê. Â áúëãàðñêàòà ëåêñèêîëîæêà

ëèòåðàòóðà äîñåãà íÿìà èçñëåäâàíå, â êîåòî ïðîáëåìúò çà ñåìàíòè÷íàòà

àñèìèëàöèÿ äà å ïîñòàâåí òîëêîâà ðàçãúðíàòî (îòíîâî ùå ïðèïîìíÿ ïðå-

ïîðúêèòå íà Êàðë Ãóòøìèò). Ñëåä îáîñíîâàíà êðèòèêà íà åòèìîëîãè÷íèòå

ðå÷íèöè, êîèòî çà åäíè è ñúùè çàåìêè îòáåëÿçâàò òó „ñðúáñêî“, òó „ðóìúí-

ñêî“, òó „÷åøêî“, òó „ðóñêî“, à äîðè è „ïîëñêî“ ïîñðåäíè÷åñòâî ñ êâàëèôèêà-

öèè îò ðîäà íà „íàâÿðíî“, „ìîæå áè“, „âåðîÿòíî“, Êî÷åâà ïðàâè ñïîëó÷ëèâ

îïèò äà òèïîëîãèçèðà ñëó÷àèòå â íÿêîëêî ãðóïè: 1) áúëãàðñêàòà ìîíîñåìíà

äóìà ñúîòâåòñòâà ñúñ çíà÷åíèåòî ñè íà íåìñêà ìîíîñåìíà; 2) áúëãàðñêàòà

ïîëèñåìíà äóìà ñ ìíîæåñòâî ñïåöèàëèçèðàíè çíà÷åíèÿ îòãîâàðÿ íà íåìñêà

ìîíîñåìíà äóìà; 3) áúëãàðñêàòà ïîëèñåìíà äóìà ñúîòâåòñòâà ñ âñè÷êèòå ñè

çíà÷åíèÿ íà íåìñêà ïîëèñåìíà äóìà; 4) áúëãàðñêàòà äóìà èìà ñàìî åäíî

òåðìèíîëîãè÷íî çíà÷åíèå, íåìñêàòà å ïîëèñåìíà; 5) íåìñêàòà çàåìêà â áúë-

ãàðñêè çàïàçâà íàé-îáùî èëè ïðèáëèçèòåëíî ñåìàíòèêàòà îò íåìñêè, ðàçâè-

âàéêè íà äîìàøíà ïî÷âà ðåäèöà ñïåöèàëèçèðàíè çíà÷åíèÿ.

À. Êî÷åâà ðàçãëåæäà è âúïðîñèòå íà èíòåðäèàëåêòíàòà (èíòåðàðåàëíàòà)

ïîëèñåìèÿ, ïîëó÷åíà ñ (èëè ñëåä) äåñòðóêòóðèðàíåòî íà ñåìàíòè÷íàòà

ñòðóêòóðà íà íåìñêàòà ëåêñåìà, êàòî çàïàçâà ÷àñò îò ñòàðèòå è ðàçâèâà

íîâè çíà÷åíèÿ. Íå ñà çàáðàâåíè è âúïðîñèòå íà êîíîòàöèÿòà, â ðåçóëòàò íà

êîÿòî ñå ïîëó÷àâàò ñòèëèñòè÷íî-åìîöèîíàëíî îöâåòåíè äèàëåêòíè ëåêñåìè

(ë²ìïàð, ²òìàí, ø²øòåð, âðÀòëà). Îòäåëåíî å ìÿñòî è íà âúïðîñà çà

ñåìàíòè÷íèòå çàåìêè (êàëêèòå). Àâòîðêàòà íå å ïîäìèíàëà è ïðîáëåìà çà

ñèíîíèìèÿòà, îìîíèìèÿòà è àíòîíèìèÿòà ïðè çàèìñòâàíåòî.

È çà äà å íàïúëíî çàâúðøåíà êàðòèíàòà, òÿ ðàçðàáîòâà ÷àñòòà Ñòèëèñ-

òè÷íà õàðàêòåðèñòèêà íà íåìñêèòå ëåêñèêàëíè åëåìåíòè â áúëãàðñêèÿ

äèàëåêòåí åçèê, ñõâàùàéêè â äóõà íà ðóñêàòà äèàëåêòîëîæêà øêîëà (Ð. È. Àâà-

íåñîâ) ôîëêëîðà â îïðåäåëåí äèàëåêò êàòî õóäîæåñòâåí ñòèë. Èçíåñåíèÿò

106

ìàòåðèàë å îñîáåíî èíòåðåñåí. Äîêàòî ñòàðèòå çàåìêè îò òèïà íà êðàë (è

ïðîèçâîäíèòå ìó), øÀôåð , êÀðòà, ï£íòà , òÀíåö ñå âïèñâàò åñòåñòâåíî â

åçèêà íà íàðîäíàòà ïåñåí, íîâèòå êàòî øÀéáà, á£ðà, îôèö˜ðèí, ëÀãåð, ð¥òà ñà

ñâèäåòåëñòâî, ÷å ïåñåííèÿò ôîëêëîð æèâåå è äíåñ è ïðîäúëæàâà ëåêñèêàëíî

äà ñå îáîãàòÿâà.

Òðóäúò ñúäúðæà è ÷åòèðè êàðòè (ãåîãðàôñêè è ëèíãâîãåîãðàôñêè). Â

ïîñëåäíàòà ÷àñò (Çàêëþ÷åíèå) íàìèðàò ìÿñòî íàé-ñúùíîñòíèòå èçâîäè îò

òðóäà. Ïðèëîæåí å è Èíäåêñ íà äèàëåêòíè è êíèæîâíè ñëîâîôîðìè, çà-

ïèñàíè â èçïîëçâàíèòå ìàòåðèàëè (ñ. 186–204), à ñúùî òàêà è Áèáëèî-

ãðàôèÿ (205–227).

Àíàëèçèðàéêè îñíîâíèòå ÷àñòè íà ðàáîòàòà, íå ìîãà äà íå îòáåëåæà

óìåíèåòî íà À. Êî÷åâà äà èçâúðøâà ñèñòåìàòèçàöèÿ íà ãîëÿì, ðàçíîðîäåí è

ïúñòúð åìïèðè÷åí ìàòåðèàë, êàòî ãî îðãàíèçèðà â åäèííà è öÿëîñòíà ëåêñèêî-

ëîãèÿ íà çàåìêèòå. Â èñòèíñêèÿ ñìèñúë íà äóìàòà òîâà å íîâàòîðñêè òðóä ñúñ

ñúâðåìåííî åâðîñëàâèñòè÷íî çíà÷åíèå.

Âàñèë Ðàéíîâ

107

Èëèÿíà Ãàðàâàëîâà. Øêîëàòà íà íàòóðàëíàòà ìîðôîëîãèÿ

è áúëãàðñêàòà ìîðôîëîãè÷åñêà ñèñòåìà. Ñ., Ñåìà ÐØ, 2003,

238 ñ.

Êíèãàòà íà Èëèÿíà Ãàðàâàëîâà å ïúðâèÿò ó íàñ ïúëåí îáçîð íà îñíîâíèòå

ïîëîæåíèÿ íà øêîëàòà íà íàòóðàëíàòà ìîðôîëîãèÿ (ïî-íàíàòúê ØÍÌ), êîÿòî

âúçíèêâà ïðåç 70-òå ãîäèíè íà ÕÕ â. Òîâà âñúùíîñò å äîêòîðñêàòà äèñåðòàöèÿ

íà È. Ãàðàâàëîâà, â êîÿòî àâòîðêàòà êðèòè÷åñêè ðàçãëåæäà òåîðåòè÷íèòå

êîíöåïöèè íà íàé-âèäíèòå ïðåäñòàâèòåëè íà òîâà òå÷åíèå: Ó. Ìàéåðòàëåð,

Â. Âóðöåë, Â. Äðåñëåð è Î. Ïàíàãúë. Èäåèòå íà øêîëàòà ñà ïðèëîæåíè çà ïðúâ

ïúò êúì áúëãàðñêèÿ åçèê îò Çàáèíå Êüîñòåðñ, êîÿòî ñå ñïèðà ñàìî íà ñòåïåíòà

íà íàòóðàëíîñò íà áúëãàðñêàòà ãëàãîëíà ñèñòåìàòà.

È. Ãàðàâàëîâà íå ñàìî çàïîçíàâà ÷èòàòåëèòå ñ öÿëîñòíàòà ñèñòåìà îò

âèæäàíèÿ â îáëàñòòà íà ìîðôîëîãèÿòà è íà òèïîëîãèÿòà, ïðèíàäëåæàùè íà ó÷åíèòå

îò ØÍÌ, íå ñàìî ïðåäëàãà êðèòè÷åñêè àíàëèç îò ãëåäíà òî÷êà íà òåîðèÿòà íà

ãðàìàòè÷åñêèòå îïîçèöèè (êàòî ïîñëåäîâàòåëêà íà øêîëàòà, ñúçäàäåíà îò Ã. Ãåð-

äæèêîâ), íî è ïðåäñòàâÿ ñâîÿ ãëåäíà òî÷êà çà êîíöåïöèÿòà çà íàòóðàëíîñò â åçèêà,

ïðèëàãàéêè ÿ ñëåä òîâà ïîñëåäîâàòåëíî êúì áúëãàðñêàòà ìîðôîëîãè÷íà ñèñòåìà.

Òîçè ïîäõîä å îïðåäåëèë îáåìà è ñòðóêòóðèðàíåòî íà èçñëåäâàíåòî íà È. Ãàðà-

âàëîâà: äâå îáøèðíè îñíîâíè ãëàâè, êàòî âñÿêà îò òÿõ å ïîäõîäÿùî ïîäåëåíà íà

ïîä÷àñòè. ×èòàòåëÿò ëåñíî ñå îðèåíòèðà â ñòðîéíî îðãàíèçèðàíàòà ðàáîòà, êîÿòî

å âïå÷àòëÿâàùà ïî îáõâàòà íà èçñëåäâàíèòå åçèêîâè ÿâëåíèÿ.

Ïúðâàòà ãëàâà å ïîñâåòåíà íà âèæäàíåòî íà ïðåäñòàâèòåëèòå íà ØÍÌ çà

íàòóðàëíîñòòà â åçèêà. Ïúðâîòî îïðåäåëåíèå ïðèíàäëåæè íà Ó. Ìàéåðòàëåð:

„åäèí ìîðôîëîãè÷åñêè ïðîöåñ, ðåñï. åäíà ìîðôîëîãè÷åñêà ñòðóêòóðà å

íàòóðàëíà, àêî òÿ å: à) øèðîêî ðàçïðîñòðàíåíà è/èëè á) áèâà óñâîåíà îòíîñèòåëíî

ðàíî è/èëè â) å îòíîñèòåëíî óñòîé÷èâà íà åçèêîâà ïðîìÿíà èëè âúçíèêâà â

ðåçóëòàò îò íåÿ“ (Ìàéåðòàëåð 1980:3). Â ïîä÷àñòèòå íà ïúðâàòà ãëàâà È. Ãàðà-

âàëîâà êîìåíòèðà ñòðåìåæà íà ó÷åíèÿ äà îáâúðæå ìîðôîëîãè÷åñêàòà íàòóðàë-

íîñò èçöÿëî ñ îòíîøåíèåòî ‘íåìàðêèðàíîñò/ìàðêèðàíîñò’ â ïëàíà íà ñúäúðæà-

íèåòî, êàêòî è ñ âúïðîñà äîêîëêî èêîíè÷íî ñå ïðåäàâà òîâà îòíîøåíèå â ïëàíà

íà èçðàçà. Ó. Ìàéåðòàëåð èçäèãà îùå åäèí êðèòåðèé: çà äà áúäå îïðåäåëåíî

äàäåíî ìîðôîëîãè÷åñêî ÿâëåíèå êàòî íàòóðàëíî, òî òðÿáâà äà ñå õàðàêòåðèçèðà

ñ åäíàêâîñò è ïðîçðà÷íîñò íà ñèìâîëèçàöèÿòà. Àâòîðúò ñ÷èòà, ÷å êîëêîòî ïî-

íàòóðàëíà å äàäåíà ìîðôîëîãè÷åñêà êàòåãîðèÿ, òîëêîâà ïî-íåìàðêèðàíà å òÿ è

îáðàòíîòî. Íàïúëíî ïðàâèëíî àâòîðêàòà íà êíèãàòà èçòúêâà, ÷å ïðè Ó. Ìàéåð-

òàëåð òåðìèíúò ‘ìàðêèðàíîñò/íåìàðêèðàíîñò’ (â ñìèñúë íà íàòóðàëíîñò) å ìíî-

ãîçíà÷åí, ò.å. óïîòðåáÿâà ñå çà ïëàíà íà ñúäúðæàíèåòî, çà ïëàíà íà èçðàçà è çà

çíàêà â öÿëîñò. Ïðè òîâà, ïîä÷åðòàâà È. Ãàðàâàëîâà, íå ñòàâà äóìà çà ñìåñâàíå

íà ïîíÿòèÿòà îò ñòðàíà íà àâòîðà, à çà ñúçíàòåëíî äîïóñêàíå íà äâóçíà÷íîñò,

108

êîÿòî çàòðóäíÿâà ðàçáèðàíåòî è íàëàãà íåïðåêúñíàòî óòî÷íÿâàíå çíà÷åíèåòî íà

òåðìèíà ïðè âñÿêà êîíêðåòíà íåãîâà óïîòðåáà. Çà ïëàíà íà èçðàçà àâòîðúò

âúâåæäà ïîíÿòèÿòà merkmalhaft/merkmallos ñúñ çíà÷åíèå ñ/áåç íàëè÷èå íà ôîð-

ìàëåí áåëåã, êàòî êàòåãîðè÷íî ãè ðàçãðàíè÷àâà îò ìàðêèðàí/íåìàðêèðàí

(markiert/unmarkiert), áåç äà îò÷èòà ïúðâîíà÷àëíàòà åäíîçíà÷íîñò íà òåçè äâà

òåðìèíà ó Í. Òðóáåöêîé, à ïî-êúñíî è ó Ð. ßêîáñîí è Ïðàæêàòà ëèíãâèñòè÷íà

øêîëà.

Â îòäåëíè ïîäòî÷êè È. Ãàðàâàëîâà ñå ñïèðà êðèòè÷åñêè âúðõó èçâåäåíèòå îò

Ó. Ìàéåðòàëåð òðè òèïà ìàðêèðàíîñò: à) ñåìàíòè÷íà ìàðêèðàíîñò (ò.å.

ìàðêèðàíîñò â ïëàíà íà ñúäúðæàíèåòî, êàêâîòî å è ïúðâîíà÷àëíîòî çíà÷åíèå íà

òîâà ïîíÿòèå, ôîðìóëèðàíî îò Ïðàæêàòà ëèíãâèñòè÷íà øêîëà), ÷èÿòî ñòåïåí ñå

îò÷èòà íà áàçàòà íà 14 êðèòåðèÿ; á) ìàðêèðàíîñò íà ñèìâîëèçàöèÿòà (ò.å.

ìàðêèðàíîñò â ïëàíà íà èçðàçà) è â) ìàðêèðàíîñò íà çíàêà êàòî öÿëî (ò.å. íà

ìîðôîëîãè÷åñêàòà êàòåãîðèÿ), êîÿòî ñå îïðåäåëÿ íà áàçàòà íà îòíîøåíèåòî ìåæäó

ñòîéíîñòèòå íà ñåìàíòè÷íàòà ìàðêèðàíîñò è ìàðêèðàíîñòòà íà ñèìâîëèçàöèÿòà.

Âñåêè îò òåçè êðèòåðèè å äåòàéëíî èçÿñíåí, êîìåíòèðàí, ñúïîñòàâåí ñ íÿêîè

îñíîâîïîëàãàùè êîíöåïöèè íà Ð. ßêîáñîí, Äæ. Ãðèíáåðã è Ã. Ãåðäæèêîâ.

Âúâ âòîðàòà ÷àñò íà ïúðâà ãëàâà àâòîðêàòà ðàçãëåæäà âèæäàíèÿòà íà Â. Âóð-

öåë, êîéòî èìà çà öåë äà èçâåäå ïðèíöèïèòå íà íàòóðàëíîñòòà, îáùè çà âñè÷êè

åçèöè. Ó÷åíèÿò ñå îïèòâà äà êîðèãèðà íÿêîè ïðîòèâîðå÷èÿ è íåòî÷íîñòè â

êîíöåïöèÿòà íà Ó. Ìàéåðòàëåð, äà ÿ îáîãàòè è óñúâúðøåíñòâà. Â ðåçóëòàò íà

òîâà Â. Âóðöåë íàñî÷âà èçñëåäîâàòåëñêèòå ñè èíòåðåñè êúì ïðîìåíèòå â ðàìêèòå

íà êîíêðåòíà åçèêîâà ñèñòåìà è íàé-âå÷å êúì êîíêðåòíè ôîðìàëíè ïàðàäèãìè,

íàðå÷åíè îò íåãî „ôëåêòèâíè êëàñîâå“. Çàòîâà ñàì àâòîðúò íàðè÷à ñâîåòî

âèæäàíå çà íàòóðàëíîñòòà â åçèêà – ñèñòåìîçàâèñèìà íàòóðàëíîñò. Â. Âóðöåë

äîáàâÿ êúì êîíöåïöèÿòà íà íàòóðàëíàòà ìîðôîëîãèÿ îùå äâà ïðèíöèïà íà

íàòóðàëíîñòòà, îòíàñÿùè ñå äî ñèñòåìàòà íà êîíêðåòíèÿ åçèê: ïðèíöèïà íà ñèñòå-

ìîïîäõîäÿùíîñòòà è ïðèíöèïà íà ïðèâèëèãèðîâàíîòî êëàñîâî ÷ëåíñòâî.

Àâòîðúò íà ñèñòåìîçàâèñèìàòà ìîðôîëîãèÿ ïðåäëàãà íÿêîëêî êðèòåðèÿ çà

òèïîëîãè÷åñêî õàðàêòåðèçèðàíå è êëàñèôèöèðàíå íà ôëåêòèâíèòå ñèñòåìè è

÷àñòè÷íèòå ôëåêòèâíè (ñëîâîèçìåíèòåëíè) ñèñòåìè. Òðÿáâà äà ñå èìà ïðåäâèä,

ïîä÷åðòàâà È. Ãàðàâàëîâà, ÷å ïîä òèïîëîãè÷åñêî õàðàêòåðèçèðàíå Â. Âóðöåë ðàç-

áèðà íå îòíàñÿíåòî íà åçèêà êúì íÿêîé îò îñíîâíèòå ìîðôîëîãè÷åñêè òèïîâå, à

÷àñòíèòå ìó õàðàêòåðèñòèêè. Ïðåäëîæåíèòå êðèòåðèè ñà ñëåäíèòå: à) èíâåíòàð

íà êàòåãîðèàëíîòî óñòðîéñòâî è íåãîâèòå ïîäêàòåãîðèè, á) ïîÿâàòà íà îñíîâíà

ôîðìàëíà ôëåêñèÿ, ðåñï. ôîðìàëíà ôëåêñèÿ, â) îòäåëíî èëè êîìáèíèðàíî

ñèìâîëèçèðàíå íà êàòåãîðèèòå, ã) áðîÿò è íà÷èíúò íà èçðàçÿâàíå íà ôîðìàëíèòå

ðàçëèêè âúâ ôëåêòèâíèòå (ñëîâîîáðàçóâàòåëíèòå) ñèñòåìè íà åäíà ïàðàäèãìà,

ä) îïðåäåëÿíå òèïà íà èçïîëçâàíèòå ìàðêåðè, ó÷àñòâàùè â óñòðîéñòâîòî íà êàòå-

ãîðèÿòà (ñóôèêñè, ïðåôèêñè è ò.í.), å) íàëè÷èå èëè ëèïñà íà ôëåêòèâíè êëàñîâå.

Ñïîðåä ó÷åíèÿ ñúùåñòâóâàíåòî íà âñåêè êîíêðåòåí åçèê ñúîòâåòíî ñå îñíîâàâà

âúðõó ðåàëèçèðàíåòî íà åäíà îò âúçìîæíîñòèòå çà êîìáèíèðàíå íà òåõíèòå

109

ïîêàçàòåëè. Ïðè ðàçðåøàâàíåòî îáà÷å íà åäíà îò îñíîâíèòå çàäà÷è íà ñâîÿòà

òåîðèÿ – äà ñå îòêðèÿò ïðè÷èíèòå, ïîðàäè êîèòî åäèí ôëåêòèâåí êëàñ ñå îêàçâà

ïî-óñòîé÷èâ îò îñòàíàëèòå â ñëó÷àèòå, êîãàòî ðàçëèêèòå ìåæäó òÿõ ñà ÷èñòî

ôîðìàëíè, Â. Âóðöåë âñúùíîñò íå ðàçëè÷àâà ìîðôîëîãè÷åñêèòå ñâîéñòâà íà

êîíêðåòíèÿ åçèê îò õàðàêòåðèñòèêèòå íà ìîðôîëîãè÷íàòà ñèñòåìà íà ìîð-

ôîëîãè÷åñêèÿ òèï, êúì êîéòî òîçè åçèê ïðèíàäëåæè. Êîìåíòèðàéêè òîçè ôàêò,

È. Ãàðàâàëîâà ñ ïðàâî ïîä÷åðòàâà, ÷å çà äà áúäàò ïðàâèëíî îïðåäåëåíè õà-

ðàêòåðíèòå çà êîíêðåòíèÿ åçèê ñâîéñòâà, å íåîáõîäèìî ïúðâî äà ñå ïîñî÷àò ñâîé-

ñòâàòà íà ìîðôîëîãè÷åñêèÿ òèï, êàêòî è ñâîéñòâàòà íà ìîðôîëîãè÷åñêèÿ ïîäòèï,

êúì êîéòî òîçè åçèê ïðèíàäëåæè (ò.íàïð. ôëåêòèâíèÿò ìîðôîëîãè÷åñêè òèï ñå

ïîäðàçäåëÿ íà ñèíòåòè÷åí è àíàëèòè÷åí, â àãëóòèíàòèâíèÿ åçèêîâ òèï ñúùî ñå

íàáëþäàâàò åçèöè ñ ðàçëè÷íà ñòåïåí íà ñèíòåòèçúì) è åäâà òîãàâà äà ñå òúðñÿò

íåãîâèòå èíäèâèäóàëíè îñîáåíîñòè. Â. Âóðöåë ñå íàñî÷âà åäèíñòâåíî êúì

ïîñëåäíîòî, êîåòî ïðåäèçâèêâà åäíîñòðàí÷èâîñòòà íà íåãîâèòå òåîðåòè÷íè ïî-

ñòðîåíèÿ.

Òðåòàòà ÷àñò íà ïúðâàòà ãëàâà å ïîñâåòåíà íà òèïîëîãè÷åñêèòå àñïåêòè íà

åçèêîâàòà íàòóðàëíîñò â òðóäîâåòå íà äðóã ïðåäñòàâèòåë íà ØÍÌ – Â. Ó. Äðåñ-

ëåð. È. Ãàðàâàëîâà ðàçãëåæäà è êîìåíòèðà äâàòà íîâè ïðèíöèïà, êîèòî Äðåñëåð

äîáàâÿ êúì êîìïëåêñíàòà òåîðèÿ íà íàòóðàëíîñòòà: íà èíäåêñèêàëíîñòòà è íà

îïòèìàëíàòà äúëæèíà íà ñëîâîôîðìàòà, êîèòî ñïîðåä ó÷åíèÿ ñòîÿò â îñíîâàòà

íà åäèí òðåòè ñâðúõêîìïîíåíò – èçèñêâàíåòî çà òèïîëîãè÷åñêà àäåêâàòíîñò.

Òåçè ïðèíöèïè ëåæàò â îñíîâàòà íà îáÿñíåíèåòî, êîåòî äàâà Â. Äðåñëåð, çà

ðàçëè÷èÿòà ìåæäó ìîðôîëîãè÷åñêèòå òèïîâå åçèöè. Ñïîðåä ó÷åíèÿ òåçè ðàçëèêè

ñå äúëæàò íà ðàçëè÷íèòå ïðåäïî÷èòàíèÿ, êîèòî åçèöèòå îò ðàçëè÷íèòå ìîð-

ôîëîãè÷íè òèïîâå ïðîÿâÿâàò êúì ïðèíöèïèòå íà íàòóðàëíîñòòà.

Ïîñëåäíàòà ÷àñò íà ïúðâàòà ãëàâà âêëþ÷âà ïðåãëåä íà âèæäàíèÿòà íà äðóãè

ïîñëåäîâàòåëè íà ëèíãâèñòè÷åñêîòî íàïðàâëåíèå íà íàòóðàëíàòà ìîðôîëîãèÿ.

Âúâ âòîðàòà ãëàâà È. Ãàðàâàëîâà ñè å ïîñòàâèëà íåëåêàòà çàäà÷à äà äàäå

õàðàêòåðèñòèêà íà áúëãàðñêàòà ìîðôîëîãè÷åñêà ñèñòåìà îò ãëåäíà òî÷êà íà

ïîíÿòèåòî ‘íàòóðàëíîñò’. Ïîðàäè òàçè ïðè÷èíà ïúðâàòà ÷àñò íà òàçè ãëàâà å

ïîñâåòåíà íà èçÿñíÿâàíåòî íà ðàçáèðàíåòî £ çà ïîíÿòèåòî ‘íàòóðàëíîñò’ íà

äàäåí åçèê. Àâòîðêàòà ñå ñïèðà íà ôàêòîðèòå, îïðåäåëÿùè ïîñîêàòà íà ðàç-

âèòèåòî íà ôëåêòèâíèòå ìîðôîëîãè÷åñêè òèïîâå, êàêòî è íà ïðè÷èíè çà ðàç-

ëè÷èÿòà â èíäèâèäóàëíîòî èñòîðè÷åñêî ðàçâèòèå íà îòäåëíèòå åçèöè, ïðè-

íàäëåæàùè êúì ôëåêòèâíèÿ ìîðôîëîãè÷åñêè òèï.

Êàòî îñíîâåí ïðèíîñ â ðàáîòàòà íà È. Ãàðàâàëîâà áèõ î÷åðòàëà ïðåîñ-

ìèñëÿíåòî íà êðèòåðèÿ çà íàòóðàëíîñò íà ñúîòâåòíèÿ åçèê îò ãëåäíà òî÷êà

íà òåîðèÿòà íà ãðàìàòè÷åñêèòå îïîçèöèè. Àâòîðêàòà îáâúðçâà êðèòåðèÿ çà

íàòóðàëíîñò íà ñúîòâåòíèÿ åçèê ñ èçîìîðôèçìà ïî îòíîøåíèå íà ãðàìàòè-

÷åñêàòà äîìèíàíòà íà ñúîòâåòíèÿ ìîðôîëîãè÷åí òèï. Òîâà ñìÿòàì, ÷å å îò

îñîáåíà âàæíîñò, çàùîòî ñå èçäèãà ïî òîçè íà÷èí åäèí äîñòàòú÷íî îáîáùåí,

ãåíåðàëåí êðèòåðèé çà íàòóðàëíîñò íà åçèêîâàòà ñèñòåìà çà ðàçëèêà îò

110

ïðåäñòàâèòåëèòå íà ðàçãëåæäàíàòà øêîëà, êîèòî ñå îïèòâàò äà äåôèíèðàò

ñòåïåíòà íà íàòóðàëíîñò íà äàäåíî ìîðôîëîãè÷åñêî ÿâëåíèå ÷ðåç ïîðåäèöà

îò èçèñêâàíèÿ è ïðèíöèïè, íà êîèòî òðÿáâà äà îòãîâàðÿ òîâà ÿâëåíèå, ïðè

òîâà âñåêè îò àâòîðèòå äîáàâÿ íîâè è íîâè êðèòåðèè è èçèñêâàíèÿ, êàòî ñå

îïèòâà ïî òîçè íà÷èí äà ïîñòèãíå äîñòàòú÷íîñò è èç÷åðïàòåëíîñò íà îáùèÿ

êðèòåðèé çà íàòóðàëíîñò. È êðèòåðèÿò çà óñòîé÷èâîñò íà ìîðôîëîãè÷íèòå

ÿâëåíèÿ íà ïðîìåíèòå âúâ âðåìåòî, îïèðàù ñå íà îòíîøåíèåòî íåìàðêèðàí/

ìàðêèðàí ÷ëåí, è èçèñêâàíåòî çà èêîíè÷íîñò ìåæäó ïëàíà íà ñúäúðæàíèåòî

è ïëàíà íà èçðàçà, ôîðìóëèðàíè â ðàìêèòå íà ò.íàð. ñèñòåìîíåçàâèñèìà

íàòóðàëíîñò, è ïðèíöèïèòå çà òèïîëîãè÷åñêà è åçèêîâî-ñïåöèôè÷íà

ñèñòåìîñúîáðàçíîñò, è ïðèíöèïèòå çà íàòóðàëíîñò íà íèâî îòäåëíè åçèöè

â ðàìêèòå íà ò.íàð. ñèñòåìîçàâèñèìà íàòóðàëíîñò, ïðåäñòàâëÿâàò îïèòè

äà ñå óñòàíîâÿò ïàðàìåòðèòå çà îïðåäåëÿíå íà ñòåïåíòà íà íàòóðàëíîñò,

áåç îáà÷å äà ñå îò÷èòàò îñîáåíîñòèòå íà ìîðôîëîãè÷íèÿ òèï, êîåòî ïðå÷è

äà áúäå èçâåäåí åäèí äîñòàòú÷íî îáîáùàâàù êðèòåðèé çà íàòóðàëíîñò.

Çàòîâà ñìÿòàì çà íàé-âàæíî ïîñòèæåíèå ðàçáèðàíåòî çà ñòåïåíòà íà

íàòóðàëíîñò íà äàäåí åçèê êàòî äîñòèãíàòà îïòèìèçàöèÿ è ñòàáèëíîñò íà

åçèêîâàòà ñèñòåìà ñ òå÷åíèå íà âðåìåòî, êàòî ïîä ñòàáèëíîñò ñå ðàçáèðà

ïîñòèãàíå â ðàìêèòå íà êîíêðåòíèÿ åçèê íà èçîìîðôèçúì â äâå îòíîøåíèÿ:

– íà ïúðâî ìÿñòî ïî âàæíîñò å ïîñòèãàíåòî íà èçîìîðôèçúì ïî îòíîøåíèå

íà äîìèíàíòàòà, êîÿòî îïðåäåëÿ ñïåöèôèêàòà íà ñúîòâåòíèÿ ìîðôîëîãè÷åí òèï;

– íà âòîðî ìÿñòî ñòàáèëíîñòòà è ñúîòâåòíî íàòóðàëíîñòòà ñå îáâúðçâà ñ

èçîìîðôèçìà ïî îòíîøåíèå íà ðàçïðåäåëåíèåòî íà ãðàìàòè÷åñêàòà èíôîð-

ìàöèÿ íà ôîðìàëíî ðàâíèùå.

Òîâà ðàçáèðàíå íà àâòîðêàòà å ïîñëåäîâàòåëíî ïðèëîæåíî ïðè ðàçãëåæ-

äàíåòî íà áúëãàðñêàòà ìîðôîëîãè÷íà ñèñòåìà âúâ âòîðàòà ãëàâà íà êíèãàòà.

Âúïðåêè ÷å ðàçãëåæäà ïîäðîáíî îðãàíèçàöèÿòà è ñúñòàâà íà ìîðôîëîãè÷íèòå

êàòåãîðèè â áúëãàðñêèÿ åçèê, â òàçè ãëàâà È. Ãàðàâàëîâà íå ñè å ïîñòàâèëà êàòî

îñíîâíà öåë çàäà÷àòà äà íàïðàâè öÿëîñòíî ïðåäñòàâÿíå íà ìîðôîëîãè÷íàòà

ñèñòåìà, à äà ïîñòèãàíå îòãîâîð íà âúïðîñà êàêâà å ñòåïåíòà íà íàòóðàëíîñò â

ðàçëè÷íèòå çâåíà íà áúëãàðñêàòà ìîðôîëîãè÷íà ñèñòåìà. Ñëåä ïðåãëåäà íà

áúëãàðñêàòà ìîðôîëîãè÷íà ñèñòåìà îòêúì ñòåïåíòà íà íåéíàòà íàòóðàëíîñò

È. Ãàðàâàëîâà çàêëþ÷àâà, ÷å å ïîñòèãíàòà âèñîêà ñòåïåí íà íàòóðàëíîñò ïðè

ðåàëèçàöèÿòà íà îñíîâíàòà ðàçâîéíà òåíäåíöèÿ ïðè ôëåêòèâíèòå åçèöè –

òåíäåíöèÿòà çà íàìàëÿâàíå íà ñðåäíîòî êîëè÷åñòâî ãðàìàòè÷åñêà èíôîðìàöèÿ,

íîñåíî îò ìèêðîñëîâîôîðìàòà â ðàìêèòå íà çàïàçâàíåòî íà îñîáåíîñòèòå íà

ôëåêòèâíèÿ òèï. Òîâà å äîâåëî äî âèñîêà ñòåïåí íà àíàëèòèçúì, à è íà èêîíè÷íîñò

ïî îòíîøåíèå íà äèñêðåòèçàöèÿòà íà ãðàìàòè÷åñêàòà èíôîðìàöèÿ íà ôîðìàëíî

ðàâíèùå, êàòî â åçèêà ñà ñå çàïàçèëè ðåäèöà ôîðìàëíè êëàñîâå, ñúõðàíèëè

îñíîâíèòå ÷åðòè íà ôëåêòèâíîñòòà. Îñâåí òîâà îáà÷å â ñúâðåìåííèÿ áúëãàðñêè

åçèê ñúùåñòâóâàò ðåäèöà ôîðìàëíè êëàñîâå, à ïðè÷èíàòà çà òîâà, ñïîðåä È. Ãàðà-

111

âàëîâà, ñå êðèå âúâ ôàêòà, ÷å ñà ñå çàïàçèëè îñíîâíèòå ÷åðòè íà ôëåêòèâíîñòòà

(çà ðàçëèêà îò íåìñêè åçèê íàïðèìåð, êúäåòî ôëåêòèâíîñòòà ñå ïàçè â ìíîãî ïî-

íèñêà ñòåïåí è çàòîâà òîçè åçèê ñå õàðàêòåðèçèðà ñ íàëè÷èåòî íà ìíîãî

àãëóòèíàòèâíè ÷åðòè â ìîðôîëîãè÷åñêàòà ñè ñèñòåìà). Àâòîðêàòà çàêëþ÷àâà,

÷å òîçè ôàêò, çàåäíî ñ âèñîêàòà ñòåïåí íà àíàëèòèçúì, å äîêàçàòåëñòâî çà

íàòóðàëíîñòòà íà áúëãàðñêàòà ìîðôîëîãè÷åñêà ñèñòåìà, òúé êàòî ñúõðàíÿâàíåòî

íà îñíîâíèòå ÷åðòè íà ôëåêòèâíîñòòà å èêîíè÷íîñò ïî îòíîøåíèå íà äîìè-

íàíòàòà íà ôëåêòèâíèÿ ìîðôîëîãè÷åñêè òèï åçèöè, ò.å. èêîíè÷íîñò ïî îòíî-

øåíèå íà òÿõíàòà íàé-âàæíà îñîáåíîñò.

Â êíèãàòà ñè È. Ãàðàâàëîâà ïîêàçâà îòëè÷íî ïîçíàâàíå íà øèðîê êðúã

òåîðåòè÷íè âúïðîñè îò îáëàñòòà íà îáùîòî åçèêîçíàíèå, òèïîëîãèÿòà, èñòî-

ðè÷åñêàòà ãðàìàòèêà, ôîíîëîãèÿòà è ìîðôîëîãèÿòà. Èçñëåäâàíåòî £ ïðåäñòàâÿ

äîñòèæåíèÿòà íà åäíî óòâúðäèëî ñå âå÷å íàïðàâëåíèå â íàøàòà ëèíãâèñòèêà,

÷èéòî ñúçäàòåë å Ã. Ãåðäæèêîâ, àâòîð íà òåîðèÿòà íà ãðàìàòè÷åñêèòå îïîçèöèè.

Èìåííî îò ãëåäíà òî÷êà íà òàçè òåîðèÿ àâòîðêàòà àíàëèçèðà äîñòèæåíèÿòà è

ïðîòèâîðå÷èÿòà íà åäíî äðóãî íàïðàâëåíèå â ìîðôîëîãèÿòà – øêîëàòà íà

íàòóðàëíàòà ìîðôîëîãèÿ. Ìàêàð è ðàçëè÷àâàùè ñå çíà÷èòåëíî, äâåòå òå÷åíèÿ

â ìîðôîëîãèÿòà èçõîæäàò â ðåäèöà ñëó÷àè îò îáùè ïîñòàíîâêè, îò îñíîâîïî-

ëàãàùè çà åçèêîçíàíèåòî ïðîáëåìè: îòíîøåíèåòî íåìàðêèðàíîñò/ìàðêèðàíîñò,

èêîíè÷íîñò íà ïëàíà íà èçðàçà ïî îòíîøåíèå íà ïëàíà íà ñúäúðæàíèåòî, ñòåïåí

íà íàòóðàëíîñò íà äàäåí åçèê (ðàçáèðàíà êàòî äîñòèãíàòà îïòèìèçàöèÿ è

ñòàáèëíîñò íà åçèêîâàòà ñèñòåìà ñ òå÷åíèå íà âðåìåòî), ñïåöèôèêà íà ðàçëè÷-

íèòå ìîðôîëîãè÷íè òèïîâå è ò.í.

Êíèãàòà íà ä-ð Èëèÿíà Ãàðàâàëîâà „Øêîëàòà íà íàòóðàëíàòà ìîðôîëî-

ãèÿ è áúëãàðñêàòà ìîðôîëîãè÷åñêà ñèñòåìà“ ìîæå äà ïîñëóæè íà ñòóäåíòè

ôèëîëîçè è íà èçñëåäîâàòåëè â îáëàñòòà íà îáùîòî åçèêîçíàíèå, ìîðôîëî-

ãèÿòà, èñòîðè÷åñêàòà ãðàìàòèêà è åçèêîâàòà òèïîëîãèÿ. Òÿ å ÷àñò îò ïîðåäèöà

„VERBA MAGISTRI“ íà èçäàòåëñòâî „Ñåìà ÐØ“, êîåòî â ïîñëåäíèòå íÿêîëêî

ãîäèíè ïðåäñòàâÿ íåìàëêà ÷àñò îò íàó÷íàòà ïðîäóêöèÿ íà äîêòîðàíòè è

ïðåïîäàâàòåëè âúâ Ôàêóëòåòà ïî ñëàâÿíñêè ôèëîëîãèè íà ÑÓ „Ñâ. Êëèìåíò

Îõðèäñêè“.

Êðàñèìèðà Àëåêñîâà

112

Ïåí÷î ×åðíàåâ. ßñíåö. Ðå÷íèê íà ãîâîðà íà ñ. Ðóõîâöè, Åëåíñêî

Ñ., Ðàë Êîëîáúð, 2002. 147 ñ.

Ïðåç 2002 ã. èçëåçå îò ïå÷àò îùå åäèí äèàëåêòîëîæêè òðóä – ßñíåö.

Ðå÷íèê íà ãîâîðà íà ñ. Ðóõîâöè, Åëåíñêî. Àâòîðúò Ïåí÷î ×åðíàåâ íå å ñïå-

öèàëèñò äèàëåêòîëîã, à ïðåâîäà÷ è æóðíàëèñò. Ðîäåí â áàëêàíñêîòî ñåëî

Ðóõîâöè, Ï. ×åðíàåâ ïðèåìà êàòî ñèíîâåí äúëã êúì Åëåíñêèÿ êðàé èçðà-

áîòâàíåòî è îáíàðîäâàíåòî íà ðå÷íèê íà ãîâîðà. Èíòåðåñíèÿò è ðàçíîîáðàçåí

äèàëåêòåí ëåêñèêàëåí ìàòåðèàë, ïðåäñòàâåí â òðóäà, å ïëîä íà äúëãîãîäèøíà

ñúáèðàòåëñêà äåéíîñò. Ðå÷íèêúò å îáñúäåí â Ñåêöèÿòà çà áúëãàðñêà äèàëåê-

òîëîãèÿ è ëèíãâèñòè÷íà ãåîãðàôèÿ íà Èíñòèòóòà çà áúëãàðñêè åçèê íà ÁÀÍ.

Ðåäàêòîð íà òðóäà å ñò.í.ñ. ä-ð Ä. Âàêàðåëñêà.

Â êðàòêîòî âúâåäåíèå êúì ðå÷íèêà Ï. ×åðíàåâ äàâà ñâåäåíèÿ çà

ìåñòîïîëîæåíèåòî è äåìîãðàôñêîòî ñúñòîÿíèå íà ñåëîòî. Àâòîðúò ñå ñïèðà

íàêðàòêî âúðõó íÿêîè ôîíåòè÷íè ÷åðòè, îïðåäåëÿùè ãîâîðà êàòî áàëêàíñêè

– ïúëíà ðåäóêöèÿ íà íåóäàðåíèòå ãëàñíè à, å, î â ú, è, ó (íèá˜, ìóð˜, ïóë˜êú

è äð.), ïðåãëàñ íà à â å ïðåä ìåêà ñðè÷êà (ïèéÀí –- ïè˜íè, òóéÀãú – òó˜ãè),

èçïàäàíå íà ñúãëàñíà â â íà÷àëîòî íà äóìàòà è ìåæäó ãëàñíè (óä³, ¥ë, õ²áóó,

íè¥ë’à), íàëè÷èå íà ìíîãî ìåêè ñúãëàñíè è äð. Ïîñî÷åí å ïî-ðÿäêî ñðåùà-

íèÿò â áúëãàðñêèòå äèàëåêòè ïðåõîä íà ìåêèòå ñúãëàñíè ò’, ä’ â ê’, ã’ (â£ã’åëó,

ëèâÀã’è, óã’˜íöú), êîéòî â Ðóõîâöè ñå îòêðèâà ïî-÷åñòî âúâ ôîíîìîðôîëî-

ãè÷íà ïîçèöèÿ – â ÷ëåííè ìîðôåìè ïðè èìåíàòà îò æåíñêè ðîä ìíîæåñòâåíî

÷èñëî (êóç£ê’ú, í£âèê’ú, óôö˜ê’ú è ò.í.). Íÿêîè áåëåæêè äàâàò âúçìîæíîñò

äà ñå íàïðàâÿò èçâîäè è çà ñúùåñòâóâàùèòå ðàçâîéíè òåíäåíöèè â ãîâîðà,

íàïð. çà ðàçêîëåáàâàíåòî íà êðàåñëîâíàòà ìåêîñò ïðè ñúãëàñíèòå è äð.

Â óâîäà àâòîðúò ðàçãëåæäà íàêðàòêî è îòäåëíè îíîìàñòè÷íè âúïðîñè –

ñïåöèôè÷íîòî èìåíóâàíå íà äîìàøíè æèâîòíè ñïîðåä äåíÿ, â êîéòî ñà

ðîäåíè, íàïð. Ï¥íäüî, Ï¥íäà (çà æèâîòíè, ðîäåíè â ïîíåäåëíèê), Ò¥ðíüî,

Ò¥ðíà (çà æèâîòíè, ðîäåíè âúâ âòîðíèê), Ñð˜äêî, ÑðåäÀí, ÑðåäÀíà (çà æè-

âîòíè, ðîäåíè â ñðÿäà), ×˜òðüî, ×˜òðà (çà æèâîòíè, ðîäåíè â ÷åòâúðòúê),

ÏåòêÀí, ÏåòêÀíà (çà æèâîòíè, ðîäåíè â ïåòúê), Ñ³áêî, Ñ³áà (çà æèâîòíè,

ðîäåíè â ñúáîòà) è ò.í., íÿêîè ïðÿêîðè è ôàìèëíè èìåíà, óìàëèòåëíè èìåíà

çà ëèöà.

Ðå÷íèêúò âêëþ÷âà ïðåäèìíî äèôåðåíöèàëíà ëåêñèêà è ñúäúðæà îêîëî

2 400 ëåêñèêàëíè åäèíèöè, ñâúðçàíè ñúñ ñåëñêèÿ áèò, ñúñ ñåëñêîñòîïàíñêàòà

äåéíîñò, ñ îáè÷àèòå è òðàäèöèèòå íà íàñåëåíèåòî. ×àñò îò òÿõ íå ñå ñðåùàò

â äîñåãà ïóáëèêóâàíèòå ðå÷íèöè íà ãîâîðè îò Åëåíñêî, íàïð. â “Îñîáåíè äóìè

è èçðàçè îò Åëåíñêèÿ êðàé“ íà Êîíñòàíòèí Ìå÷åâ (Áúëãàðñêà äèàëåêòîëîãèÿ.

Ïðîó÷âàíèÿ è ìàòåðèàëè. Ñ., 1965 ã., êí. 2), â „Åëåíñêè ðå÷íèê“ íà Ïåòêî Èâ.

113

Ïåòêîâ (Áúëãàðñêà äèàëåêòîëîãèÿ. Ïðîó÷âàíèÿ è ìàòåðèàëè. Ñ., 1974 ã., êí. 7).

Â íîâèÿ ðå÷íèê å âêëþ÷åíà êàêòî äîìàøíà ëåêñèêà, òàêà è çàåòà îò äðóãè

áàëêàíñêè è åâðîïåéñêè åçèöè, íàïð. îò òóðñêè (çÿí, çóë²ì, êà£ë, èøèð˜ò è

ò.í.), îò ãðúöêè (êàë˜ñâúì, êîìàòÀí), îò ðóìúíñêè (ï¥ø, ôúðêóë£öú), îò

óíãàðñêè (ãÀçäú, êÀòàíú) è äð. Ïðîíèêâàíåòî íà ðóìúíñêè è óíãàðñêè çàåìêè

ñïîðåä àâòîðà å ñòàíàëî ÷ðåç ãðàäèíàðèòå îò ñåëîòî – ãóðáåò÷èè â Ðóìúíèÿ,

Àâñòðèÿ è Óíãàðèÿ.

Îñîáåíî èíòåðåñíà è öåííà å ñúáðàíàòà äîìàøíà ëåêñèêà – „äóìè-

áèñåðè“ ïî îïðåäåëåíèåòî íà àâòîðà, êàòî á²ðíèê ‘áóðåí, ïðîëèâåí äúæä’,

äúá£öú ‘ìëàäà äúáîâà ôèäàíêà’, åñ˜í÷è ‘êúñíî ïèëå, èçëþïåíî â êðàÿ íà

ëÿòîòî’, çàä¥éêú ‘æåíà, êîÿòî ïúðâà çàêúðìÿ, çàäîÿâà íîâîðîäåíî áåáå’, èí˜é

‘ñêðåæ’, éàñí˜ö ‘âÿòúð, êîéòî ÷èñòè íåáåòî îò îáëàöè’, êèò ‘ñêðåæ’, ìèí²øêà

‘ìÿñòî çà ïðåìèíàâàíå’, ì¥ðíèöè ‘ñòóäåíè òðúïêè’, ìëàä¥êú ‘ôèäàíêà’,

îáë¥æíèê ‘òèõ, íàïîèòåëåí äúæä’, í˜ìòóð ‘íåîáùèòåëåí ÷îâåê’, ¥ãí’úíèöú

‘òðåñêà’, ï¥äçèìå ‘êúñíà åñåí’, ïðèéÀòêú ‘ìåçå’, ïóìð³çëèöú ‘çàìðúçíàëà çåìÿ

áåç ñíÿã’, ñíåæÀâèöú ‘âîäà îò ñòîïåí ñíÿã’, òúæ£öú ‘ïðîëåòíî öâåòå’,

øòàï²íêú’ñòúïêà, ñëåäà’; ñëîæíè äóìè êàòî: âàäèä²øíèê ‘æåñòîê ÷îâåê’,

âèíîá˜ðìú ‘ãðîçäîáåð’, âîäîñë£ô ‘ìÿñòî, êúäåòî ñå ñëèâàò äâà èëè ïîâå÷å

ïîòîêà’, âúðòîê³øíèê ‘êúùîâíèê’, ãîëîë˜äèöú ‘òúíúê ëåä ïî çåìÿòà’,

çâåçäîâðÀíú ‘âðàíà ñ îáàãðåíè â ñèíüî ïåðà’; óìàëèòåëíè îáëèöè, îáðàçóâàíè

ñ ðàçëè÷íè ñóôèêñè – ìúí£íêú, ìúí£öúðêú, ì³öèíêú, ò¥íèíêó, ò¥íè÷êó è

äð. Íÿêîè îò ëåêñåìèòå ñå õàðàêòåðèçèðàò ñúñ ñâîÿòà ñòàðèííîñò - í˜â’àì

‘êàòî ÷å ëè’, îæ£äàì ‘î÷àêâàì’ è äð. Âêëþ÷åíè ñà íå ñàìî íîìèíàòèâíè, íî

è ñåìàíòè÷íè è ñëîâîîáðàçóâàòåëíè äèàëåêòèçìè – êîë ‘äðóæèíà (êîëåäàðè,

ñóðâàêàðè)’, óìúðòâ˜í ‘ëåêî çàòîïëåí (çà âúçäóõ)’; æ˜áèíú ‘æàáóíÿê’,

çàòúæ˜í ‘íàòúæåí’, óê²ñâúì ‘âêóñâàì’ è äð.

Äèàëåêòíèÿò ðå÷íèê íà ãîâîðà íà ñ. Ðóõîâöè ïîäíàñÿ íà êóëòóðíàòà

îáùåñòâåíîñò áîãàò è àâòåíòè÷åí ìàòåðèàë, êîéòî îïðîâåðãàâà ðàçïðîñòðà-

íåíîòî ñõâàùàíå, ÷å îðèãèíàëíà äèôåðåíöèàëíà ëåêñèêà ñå ñðåùà ãëàâíî â

Ðîäîïñêàòà îáëàñò è â çàïàäíîáúëãàðñêîòî åçèêîâî çåìëèùå. Òîé áè áèë

èíòåðåñåí è ïîëåçåí èçòî÷íèê íà ìàòåðèàë çà ñïåöèàëèñòè ïî äèàëåêòîëîãèÿ,

åòíîëèíãâèñòèêà, åòèìîëîãèÿ è îíîìàñòèêà, êàêòî è çà øèðîêà êóëòóðíà

àóäèòîðèÿ.

Ìàðèÿíà Âèòàíîâà

114

Ìàðèÿ Ìëàäåíîâà, Ñâåòëà Äåâêîâà è Ñèëâèÿ Íàéäåíîâà.

Éîðäàí Ðàäè÷êîâ 1929–2004. Áèîáèáëèîãðàôèÿ. Ñ., Àðãóñ,

2004. 487 ñ.

Áèáëèîãðàôñêèÿò óêàçàòåë Éîðäàí Ðàäè÷êîâ å ïîäãîòâåí ïî ïîâîä 75-

ãîäèøíèíàòà îò ðîæäåíèåòî íà ïèñàòåëÿ. Òîâà å ïúðâèÿò îïèò çà öÿëîñòíî

áèáëèîãðàôñêî èçñëåäâàíå âúðõó òâîð÷åñòâîòî íà Éîðäàí Ðàäè÷êîâ è ëèòå-

ðàòóðàòà çà íåãî ó íàñ è â ÷óæáèíà íà áúëãàðñêè è äðóãè åçèöè.

Îáõâàùà ñå ïåðèîäúò îò 1951 ã. – êîãàòî çà ïúðâè ïúò â ïå÷àòà ñå ïîÿ-

âÿâà ïóáëèêàöèÿ îò íåãî – äî êðàÿ íà þíè 2004 ã. Öåëòà íà òîçè òðóä å äà

ïðåäñòàâè ïî âúçìîæíîñò ïúëíî ðàçíîîáðàçíîòî òâîð÷åñòâî íà Éîðäàí

Ðàäè÷êîâ – åäèí îò íàé-âèñîêèòå âúðõîâå â ñúâðåìåííàòà áúëãàðñêà è ñâå-

òîâíà ëèòåðàòóðà.

Æàíðîâîòî è òåìàòè÷íî ðàçíîîáðàçèå â ïðîèçâåäåíèÿòà íà Éîðäàí

Ðàäè÷êîâ è ëèòåðàòóðàòà çà íåãîâèÿ æèâîò è òâîð÷åñòâî, êîèòî ñà ñúùíîñòòà

è ñúäúðæàíèåòî íà òîçè òðóä, ðàçêðèâàò ïðîÿâèòå è èçìåðåíèÿòà íà íåãîâèÿ

èçêëþ÷èòåëåí òâîð÷åñêè òàëàíò.

Â 4125 áèáëèîãðàôñêè îïèñàíèÿ àâòîðêèòå Ìàðèÿ Ìëàäåíîâà, Ñâåòëà

Äåâêîâà è Ñèëâèÿ Íàéäåíîâà îáõâàùàò òâîð÷åñòâîòî ìó â Áúëãàðèÿ è ïðå-

âîäèòå ìó íà 38 åçèêà â 51 ñòðàíè. Êíèãàòà å ñ áîãàò ñïðàâî÷åí àïàðàò, áîãà-

òî èëþñòðèðàíà è ñòèëíî îôîðìåíà, èçäàäåíà îò èçäàòåëñòâî „Àðãóñ“.

Èçäèðåíàòà è ïðîó÷åíà ëèòåðàòóðà å ãðóïèðàíà â äâå îñíîâíè ñòðóê-

òóðíè ÷àñòè – Éîðäàí Ðàäè÷êîâ â Áúëãàðèÿ è Éîðäàí Ðàäè÷êîâ â ÷óæáè-

íà. È â äâåòå ÷àñòè ïîäðåæäàíåòî íà ìàòåðèàëà å ïî ãîäèíè íà ïóáëèêóâà-

íåòî, à âúâ âñÿêà ãîäèíà – ïî äàòè.

Ïî ñâîÿ õàðàêòåð óêàçàòåëÿò å íàó÷íî-ñïîìàãàòåëíà áèáëèîãðàôèÿ,

ïðåäíàçíà÷åíà çà ñïåöèàëèñòèòå ëèòåðàòóðîâåäè è òåàòðîâåäè, çà ñöåíà-

ðèñòèòå è ðåæèñüîðèòå, çà áúëãàðèñòèòå, ïðåâîäà÷èòå è èçäàòåëèòå ó íàñ è â

÷óæáèíà, çà ñòóäåíòèòå, ó÷èòåëèòå è ó÷åíèöèòå, êîèòî îòäàâíà èçó÷àâàò òâîð-

÷åñòâîòî íà Ðàäè÷êîâ, ïðèçíàò ïðèæèâå çà êëàñèê íà áúëãàðñêàòà ëèòåðàòóðà.

Òîçè ñïðàâî÷íèê ùå áúäå ìíîãî ïîëåçåí è çà áúäåùèòå ÷èòàòåëè íà Éîðäàí

Ðàäè÷êîâ â Áúëãàðèÿ è ïî ñâåòà, íà êîèòî ïðåäñòîè äà îòêðèÿò è äà ñå äîêîñ-

íàò äî íåãîâàòà òâîð÷åñêà âñåëåíà, äî îáðàçíèÿ ñâÿò, êîéòî íè îñòàâè.

Ìàðèÿ Íèêîëîâà

115

ÑÚÎÁÙÅÍÈß

Íàãðàäè íà Àãåíöèÿòà çà áúëãàðèòå â ÷óæáèíà

Äâàìà âèäíè ÷óæäåñòðàííè áúëãàðèñòè áÿõà óäîñòîåíè ñ ìåäàë „Èâàí

Âàçîâ“ îò Àãåíöèÿòà çà áúëãàðèòå â ÷óæáèíà ïðè ÌÑ. Íà 22 þíè 2004 ã.

ìåäàëúò áå âðú÷åí íà ïðîô. Äæóçåïå Äåë Àãàòà, ïðåïîäàâàòåë â Óíèâåðñèòåòà

íà ãð. Ïèçà, çà äúëãîãîäèøíàòà ìó èçñëåäîâàòåëñêà è ïðåâîäà÷åñêà äåéíîñò,

êàêòî è çà áåçêîðèñòíîòî ìó ñúäåéñòâèå íà áúëãàðñêàòà îáùíîñò â Èòàëèÿ.

Íà òúðæåñòâåíàòà öåðåìîíèÿ ïðèñúñòâàõà âèäíè áúëãàðñêè ó÷åíè – ïðîô.

Êëèìåíòèíà Èâàíîâà, ñò.í.ñ. Ñâåòëèíà Íèêîëîâà, ïðîô. Àêñèíèÿ Äæóðîâà è

äð. Íà 23 ñåïòåìâðè 2004 ã. ïðåñòèæíàòà íàãðàäà áå âðú÷åíà è íà ïðîô. Ðóìÿíà

Çëàòàíîâà çà íåéíèòå íàó÷íè ïðèíîñè, çà èçäàòåëñêàòà £ äåéíîñò è çà ðàç-

ïðîñòðàíåíèåòî íà áúëãàðñêàòà êóëòóðà â Ãåðìàíèÿ. Â òúðæåñòâîòî âçåõà

ó÷àñòèå ïðîô. Åìèëèÿ Ñòàé÷åâà, ïðîô. Àíãåëèíà Ìèí÷åâà, ñò.í.ñ. Àíèñàâà

Ìèëòåíîâà è äð.

***

Âúçîáíîâåíî èçäàíèå

Ïúðâèÿò áðîé íà Êèðèëî-Ìåòîäèåâñêèÿ âåñòíèê „Çà áóêâèòå –

Î ÏÈÑÌÅÍÅÕÜ“ ñå ïîÿâè ïðåç 1979 ã. êàòî èçäàíèå íà Ñúþçà íà áúëãàðñêèòå

æóðíàëèñòè âúç îñíîâà íà ðóáðèêàòà „Áúëãàðèñòèêà è áúëãàðèñòè“. Òÿ

èçëèçàøå â ñåäìè÷íèêà çà ïîëèòèêà è êóëòóðà „Àíòåíè“ â ïðîäúëæåíèå íà

äåñåò ãîäèíè êàòî ðåçóëòàò îò ñúòðóäíè÷åñòâîòî ìåæäó ó÷åíè ñëàâèñòè è

áúëãàðèñòè, îò åäíà ñòðàíà, è ïóáëèöèñòè, îò äðóãà.

Ñëåä ïåðèîä íà ïðîäúëæèòåëíî ïðåêúñâàíå, èçäàíèåòî áåøå âúçîáíîâåíî.

Îòãîâîðíîñò çà íåãîâîòî ðåäîâíî îñúùåñòâÿâàíå ïîå Ñïåöèàëèçèðàíîòî

âèñøå ó÷èëèùå ïî áèáëèîòåêîçíàíèå è èíôîðìàöèîííè òåõíîëîãèè.

Ïðåäñåäàòåë íà ðåäàêöèîííèÿ êîìèòåò å íåãîâèÿò ðåêòîð äîö. ä-ð Ñòîÿí

Äåí÷åâ, à ðåäàêòîð-ñúñòàâèòåë – Èëèÿ Ïåõëèâàíîâ.

116

Áðîé 18 (ìàé, 2004 ã.) ñúäúðæà ðåïîðòàæ çà ïîñåùåíèåòî íà ïàïà Éîàí

Ïàâåë II â Áúëãàðèÿ, êàêòî è ïóáëèêàöèÿ íà ïðîô. Âàñèëêà Òúïêîâà-Çàèìîâà

çà ñâ. Äàçèé, ÷èèòî ìîùè ñà ïðåäàäåíè çà ñúõðàíåíèå â Ñèëèñòðà. Ïóáëèêó-

âàíî å ïîçäðàâëåíèå äî áúëãàðñêèÿ íàðîä îò Áèë Ãåéòñ êàòî ïðèçíàíèå çà

ïðèíîñà íà Äæîí Àòàíàñîâ – åäèí îò ïèîíåðèòå íà èíôîðìàöèîííàòà åðà.

Èíòåðåñ ïðåäñòàâëÿâàò íåèçâåñòíè ñâåäåíèÿ çà ÷åñòâàíåòî íà Êèðèëî-

Ìåòîäèåâèÿ ïðàçíèê â Ðîáåðò êîëåæ â Öàðèãðàä ïðåç Âúçðàæäàíåòî.

Ñëåäâàùèÿò 19 áðîé (íîåìâðè, 2004) å ïîñâåòåí íà áúëãàðñêîòî áóäèòåë-

ñòâî. Îòïå÷àòàíè ñà ðàçëè÷íè ìàòåðèàëè çà êíèãîèçäàòåëè è äóõîâíèöè,

ñâåäåíèÿ çà äèàðáåêèðñêè çàòî÷åíèöè, êîèòî ïðîäúëæàâàò äà ñå çàíèìàâàò ñ

êíèæîâíà äåéíîñò äàëå÷ îò ðîäèíàòà ñè. Ïðåäñòàâåíè ñà ìåìîðèàëíèÿò êîì-

ïëåêñ îêîëî ðîäíàòà êúùà íà Âàñèë Ëåâñêè â ãð. Êàðëîâî, âúçîáíîâåíàòà

áúëãàðñêà öúðêâà „Ñâ. Ãåîðãè“ â ãð. Îäðèí è äð.

Íà 15.ÕII.2004 ã. âúçîáíîâåíîòî èçäàíèå „Çà áóêâèòå – Î ÏÈÑÌÅÍÅÕÜ“

áåøå ïðåäñòàâåíî â ðàìêèòå íà åæåãîäíèÿ Ïàíàèð íà êíèãàòà â Íàöèîíàëíèÿ

äâîðåö íà êóëòóðàòà â Ñîôèÿ.

117

Address: 1, 15 Noemvri Str., Sofia 1040

tel. (+359-2) 987 89 66, fax (+359-2) 986 25 00

E-mail: [email protected]

URL: http://www.cl.bas.bg

ABOUT THE CENTRAL LIBRARY

OF THE BULGARIAN ACADEMY OF SCIENCES

The Central Library of the Bulgarian Academy of Sciences is a multidisciplinary

scientific library responsible for the creation and the organization of the national

library collection and of the library and information services of the readers and

users with Bulgarian and foreign scientific literature and data bases in the field of

mathematical, physical, chemical, biological sciences, Earth sciences, technical

sciences, humanities and social sciences. The Central Library is a center of the

special bibliography in the research fields covered by the Academy. The Library is

a depository for the publications of the World Bank. It manages a network of 48

special libraries of the permanent research units of the Academy in an integrated

library complex. The Central Library carries out research and development activ-

ity in the field of library and information sciences. It publishes monographs, refer-

ence works, bibliographies, studies and articles. Carries out expert activity in the

field of the library and bibliographic standards and technologies. Collaborates in

national and international projects. The Central Library is a base for education of

students in library and information sciences.

The Central Library is the first scientific library in Bulgaria, founded in 1869

in Braila, Romania, as a book collection of the Bulgarian Learned Society, today

Bulgarian Academy of Sciences. The whole academic library stock in 2004 is

1 888 763 volumes, from which 1 073 533 volumes of book and special kind of

publications, and 815 230 volumes of periodicals. The academic collections con-

tains more than 70 personal libraries and unique collections (old-printed books,

microfilms of Slavonic and Greek manuscripts, Slavic literature). Promotes inter-

national cooperation with more than 1 500 institutions all over the world. Annu-

ally more than 1000 readers are served with over 20 000 library units and access to

foreign data bases. In the Central Library is implemented the automated system

for management of information resources ALEPH 500. An electronic catalogue is

build for up to date and permanent 24-hour service and access to foreign data

bases. The Library is a national coordination center for international standards

MARC 21 and AARC2, and possesses rightful license from the Library of Con-

gress to exchange data with leading libraries in the world.

118

ÁÚËÃÀÐÈÑÒÈÊÀ

BULGARICA

ÈÍÔÎÐÌÀÖÈÎÍÍÅÍ ÁÞËÅÒÈÍ

9/2004

Ðåäàêòîð ñò.í.ñ. ä-ð Àíèñàâà Ìèëòåíîâà

Ñúñòàâèòåëè ñò.í.ñ. ä-ð Íèêîëà Êàçàíñêè, Åìèëèÿ Âîëåâà

Êîðåêòîð Æàñìèíà Êðúñòåâà

Õóäîæíèê Áîãäàí Ìàâðîäèíîâ

Ïðåäïå÷àòíà ïîäãîòîâêà ÖÁ ÁÀÍ Íåëè Áàéêîâà

Èçäàòåëñêè èíäåêñ 498

Ôîðìàò 70X100/16 Ïå÷àòíè êîëè 7,38

Ïå÷àòíèöà íà Àêàäåìè÷íî èçäàòåëñòâî „Ìàðèí Äðèíîâ“

1113 Ñîôèÿ, óë. „Àêàä. Ãåîðãè Áîí÷åâ“, áë. 5

Ïîðú÷êà ¹ 2037

ISSN 1311-8544

Documents

БЪЛГАРИСТИКА BULGARICA