انتقال آب بين حوضه ای تعریف انتقال آب بین حوضه ای

ای والمللی، ملی، منطق��های از طری��ق مرزه��ای بینانتق��ال آب بین حوض��ه محلی ،بمنظ���ور غلب���ه ب���ر کمب���ود آب، ت���امین اف���زایش تقاض���ا در بخش

آبی و خانگی وتحقق توس��عه اقتص��ادی و اجتم��اعی ،کشاورزی، صنعت، برقگونه بیان شده است:شود.که درچند تعریف رایج اینانجام می

ی دیگر، که در این جابج��اییاز یک حوضه به حوضهانتقال فیزیکی آب الف: ریز دیگر آب به دستدهد )مبدأ( و حوضه آبریز آب از دست مییک حوضه آب

توان��د منش��أ تغی��یراتآورد)مقص��د(. این انتق��ال عل��یرغم رف��ع کمبوده��ا میمی هاي مختل��ف م��وردهاي مبدأ و مقصد باشد که باید از دیدگاهزیادي در حوضه

ارزیابی قرار گیرد. ب:هرگونه انتقال آبهای سطحی، زیرزمینی یا فاض��الب ب��ه خ��ارج از حوض��ه رود منبع انتقال که از مرزهای یک حوض��ه بگ��ذرد،انتق��ال آب بین حوض��ه ای

محسوب می شود. ای در بر گیرنده برداشت آب سطحی ی��ا زی��ر زمی��نیج :انتقاالت بین حوضه

باشد. از یک حوضه به حوضه دیگر جهت مصارف مفید و نافع می

انواع انتقال آب بین حوضه ای

ای وجود دارد: بصورت مستقیم سه نوع عمده از انتقاالت بین حوضه

تأمین آب.1

گیری و گس��ترش ی��ک منب��ع ت��أمین آب ک��ه در ی��ک این نوع از انتقال با شکل ش��ود. آبب��ران مج��زا ق��رار دارد؛ ش��روع میحوضه جداگانه ب��ا گ��روهی از آب

گ��ردد.انتقالی این منبع پیشنهادی ب��رای تخلی��ه ب��ه منب��ع اص��لی خ��ود ب��از نمی بعن��وان مث��ال، از آب دریاچ��ه س��یلورکه در ن��واحی کینگس��تون، پلیمبت��ون و

شود. دریاچه س��یلورپمبروک قرار گرفته است، در شهر براکتون استفاده می در حوضه ساحلی جنوبی است و براکتون در حوضه رود تانتون قرار گرفت��ه

1

است. از این آب برای تأمین آب شهر براکت��ون اس��تفاده میش��ود و بعن��وان ای که ب��ر روی یکی از ش��اخه ه��ای رودخان��هخانهفاضالب از طریق تصفیه

شود.تانتون واقع شده است، تخلیه می بنابراین،خروجی آب مورد استفاده در یک حوضه که حوض��ه اص��لی و منب��ع

گردد. آن نیست به حوضه اصلی باز نمی

انتقال فاضالب.2 گیری سیستمی که فاض��الب تولی��د ش��ده در حوض��هنوع دوم انتقال با شکل

شود. نقطه تخلیه فاضالب در خ��ارج ازکند، آغاز میآوری میغیر منبع را جمع ش��ود. سیس��تم تقس��یمای اس��ت ک�ه فاض��الب از آنج��ا جم��ع آوری میحوض��ه

فاضالب مدیریت منابع آب ماساچوست یک نمونه از انتقال فاض��الب اس��ت. ه��ادهد. این محل��ه محله در کالنشهر بوستون را تحت پوشش قرار می43که

ان��د ک��ه منب��ع محلی ت��أمین آب هم دارن��د.های متعددی واق��ع ش��دهدر حوضه نقطه تخلیه ب��رای این سیس��تم حوض��ه س��احلی ماساچوس��ت اس��ت. آب از

های فاضالب از حوضه منبع بعنوان فاضالب تصفیه شده، وب��اطریق این لوله یابد. بنابراین، آب انتقال یافته بعداز تصفیه ویک جریان به بوستون انتقال می

گردد .تخلیه به حوضه اصلی باز نمی

انتقال فاضالب با توسعه ذخایر آب.3 شودکه ذخایر آب در حوضه ای است ک��هنوع سوم انتقال زمانی شروع می

ای استسیستم فاضالب دارد و نقطه تخلیه این سیستم در خارج از حوضهکه منبع تأمین آب درآن قرار گرفته دارد.

از ان��واع دیگرانتق��ال آب بین حوض��ه ای بط��ور غ��یر مس��تقیم ن��یزمیتوان ب��ه برداشت آب زیر زمینی اشاره نمود که از حوصله این پایان نام��ه خ��ارج می

باشد.

تاریخچه انتقال آب بین حوضه ای

2

سوابق تاریخی انتقال آب در ایران - پیشاهنگی ایرانیان در تاریخ مدیریت منابع آب در مورد طرح های انتقال آب نیز صادق است. یکی از مهم��ترین این ط��رح ه��ا، سیس��تم ذخ��یره و انتق��ال

س��ال پیش م��ردم منطق��ه طبس ب��ا ه��دف650کریت طبس می باش��د. از تنازع بقاء در اقدامی جسورانه، سیستمی جامع را برای م��دیریت من��ابع آب خود طراحی و اجرا نمودند که اکنون می تواند ب��ه عن��وان ی��ک نمون��ه ع��الی

تالش خالقانه بشر، الهام دهنده مهندسین آب در سراسر جهان باشد. بعد از شهر طبس، کریت مهمترین مرکز جمعیتی این منطقه محس��وب می شود، به طوریکه ب��ه مجموع��ه طبس و ک��ریت، طبس��ین اطالق می گردی��د. زیر بنا و محور اص��لی توس��عه روس��تای ک��ریت، انتق��ال آب رودخان��ه ای ب��ه

کیلوم��تری اس��ت. اج��زای اص��لی سیس��تم یکپارچ��ه26همین نام از فاص��له مزبور در کوهس��تان ه��ای ص��عب العب��ور ش��مال غ��ربی ش��هر طبس ش��امل

س��ال )ت��ا ابت��دای550بلندترین سد وزنی قوسی و مرحله ای دنیا به م��دت قرن بیستم( در منطقه کریت با هدف ذخیره جریان فصلی رودخانه کریت و کان��ال ترکی��بی ه��دایت جری��ان تنظیمی از س��د از طری��ق قن��ات و روب��از ت��ا

کیلومتر می باشد. این سد، آب رودخان��ه ک��ریت26روستای کریت به طول را برای مزارع روستایی کریت تنظیم نموده است. بع�د از س��د، رودخان��ه از

کیلوم��تر عب��ور می کن��د و پس از انح��راف از ی��ک5یک دره تن��گ ب��ه ط��ول قنات، وارد دشت می شود و از آن جا به وسیله کانال به روستا انتق��ال می یاب��د. یکی از نق��اط ق��وت ط��رح انتق��ال ک��ریت، هم اف��زایی توانمن��دی ه��ای ایرانیان در مدیریت منابع آبهای زیرزمینی و منابع آبهای سطحی )قنات، سد و کانال انتق�ال( می باش��د. ب�ا توج�ه ب�ه ابع�اد س��د ک�ریت و ط�ول سیس�تم

650انتقال، بایستی این نکته مطرح شود ک��ه ب��ا توج��ه ب��ه تکنول��وژی ه��ای سال پیش این حرکت بسیار جسورانه بوده و سیستم ذخیره و انتق��ال ف��وق از بزرگترین دستاوردهای بشر در مهندس��ی آب در ق��رن وس��طی محس��وب

می گردد.

3

طرحهاي انتقال آب بين حوضه اي در سالهای اخیر نیز مي ت��وان ب��هدیگرازطرحهای زير اشاره کرد:

- تونل بهشت آباد براي انتقال آب رودخانه بهشت آباد به زاينده رود۱ - تونل هاي کوهرن��گ ب��ه منظ��ور انتق��ال آب از سرش��اخه ه��اي ک��ارون ب��ه۲

زاينده رود- انتقال آب گالب از سد زاينده رود به کاشان۳ - تونل انتقال آب قمرود به منظور انتقال آب از شاخه هاي رودخانه دز ب��ه۴

رودخانه قمرود- کانال زياران براي انتقال آب سد طالقان به دشت قزوين۵

انتقال آب رودخا نه سيروان به دشت ذهاب توسط يک بندانحرافي-6

سوابق تاریخی انتقال آب در جهان- اگر چه قدمت انتقال آب دردنیا به صدها سال پیش برمیگردد ولی ض��رورت

اجراي. سال پیش تاکنون بیشتر احساس شده است200ااجرای طرحها از کارگاهها، سمینارها و همایشهاي بین المللی ب��ا ه��دف بررس��ی و شناس��ایی

در ای��الت(IHP)مسائل انتقال بین حوضه اي چ��ون هم��ایش بین حوض��ه اي و کارگ��اه انتق�ال بین حوض��ه اي آب توس��ط1992نوادا در آمریکا در س��ال

در پ��اریس تأکی��دي ب��ر1999گروه برنامه ریزي منابع آب یونسکو در س��ال این موضوع است.

اوج طراحی و اجراي پروژه هاي عظیم انتق��ال آب در کش��ورهاي ص��نعتی و میالدي1970 ب��از میگ��ردد.ولی ده��ۀ� 1970و1960پیش��رفته ب��ه ده��ه ه��اي

نقطه عطفی در مدیریت منابع آب جهان بوده است. انتقال آب از یک حوضه به حوض��ه دیگ��ر در بعض��ی از کش��ورها از جمل��ه در ایاالت متحده آمریکا، شوروي سابق و چین یکی ازراههاي معم��ول اف��زایش منابع آب حوضه هاي خشک بوده است. در این ارتباط میت��وان از ت��أمین آب شهري نیویورك ازحوضه آبریز دالور و شهر دنور از حوضه آبریز کلرادو ن��ام

.برد

4

طرح انتقال آب آمودری��ا ب��ه ش��بکه آبی��اري ترکمنس��تان در ش��وروي س��ابق، طرحهاي سه گانه انتق��ال آب از بخش��هاي غ��ربی، ش��رقی و جن��وبی حوض��ه

میلیارد متر مکعبی در چین، طرح انتق��ال آب ب��ه20پکن با ظرفیتهاي باالي انتق��ال آب از کش��ور لس��وتو ب��ه آفریق��اي جن��وبی از جمل��ه وتوکیو در ژاپن

[17] دردنیامحسوب می شوند.طرحهاي انتقال آب

جایگاه قانونی آب و انتقال آب بین حوضه ای در ایران

بررسی موضوع در حقوق ایران

حقوق حاصل از آب های داخلی .1 قانون اساس��ی جمه��وری اس��المی ای��ران ، آب دریاه��ا و45بر اساس اصل

آبهای جاری در رودها و انهار طبیعی و دره ها و هر مسیر طبیعی دیگ��ر اعم از سطحی و زیرزمینی ، و سیالب ها و فاضالب ها و زه آب ها و دریاچه ه��ا و مرداب ها و برکه های طبیعی ، چشمه سارها و آب ه��ای مع��دنی و من��ابع آب های زیرزمینی از مشترکات بوده و در اختیار حکومت اس��المی اس��ت و طبق مصالح عامله از آن ها به��ره ب��رداری می ش��ود و مس��ئولیت حف��ظ و اجازه و نظارت بر بهره برداری از آن ها طبق این اصل به دولت محول می

ق�انون توزی�ع عادالن�ه آب عب�ارت18شود . حقابه نیز در تبص�ره ی�ک م�اده است از حق مصرف آبی که در دفاتر جزء وجمع ق��دیم ی��ا س��ند م��الکیت ی��ا حکم دادگاه یا مدارک قانونی دیگر قبل از تصویب این قانون برای مل��ک ی��ا مالک آن تعیین شده باشد و حق انتفاع عبارت از حقی است که ب��ه م��وجب آن شخص می تواند از مالی که عین آن ملک دیگری است یا مال��ک خاص��ی

ق��انون92 ق��انون م��دنی ( . همچ��نین م��اده 40ندارد ، استفاده کند ) م��اده م��دنی مق��رر می دارد : »ه��ر کس می توان��د بارع��ایت ق��وانین و نظام��ات مربوط به هر یک از مباحات از آن ه�ا اس�تفاده نمای�د «. ه�ر چن��د درنظ�ام کنونی استفاده از بیشتر مباحات شایع ، مانند زمین و آب ، در نظارت کاملدولت است و در بسیاری موارد تابع قواعد عمومی در قانون مدنی نیست .

5

قانون مدنی تعریف گردی��ده و عب��ارت از حقی93 حق ارتفاق نیز در ماده است برای شخصی که در ملک دیگری حاصل می شود که ب��رای نمون��ه می توان به حق المجرا و حق حریم اشاره نمود . بنابراین راه های قانونی بهره برداری از آبهای سطحی بدین شکل در قوانین تبلور می یابد و مدیریت این

قانون اساسی ایران به دولت واگ��ذار گردی��ده اس��ت45منابع مطابق اصل که در چارچوب وظایف وزارت نیرو و جهاد کشاورزی و پ��اره ای از مس��ائل

سازمان محیط زیست قرار می گیرد. قانون مدنی در فصل دوم در اسباب تملک از حیازت مباحات نام می ب��رد و

این قانون مقرر می دارد » مقصود از حی��ازت تص�رف وض�ع ی��د146ماده مقرر می دارد »147است یا مهیا کردن وسایل تصرف و استیالء« و ماده

هرکس مال مباحی را با رعایت قوانین مربوطه حی��ازت کن��د مال��ک آن می گردد«. حیازت مباحات به تناس��ب ان��واع آن متف��اوت اس��ت ؛ حی��ازت زمین موات مالزمه با احیاء آن دارد ؛ حیازت آب رودخانه و ماهی با تصرف م��ادی در آن انجام می شود و حیازت دفین��ه ب��ه کش��ف آن و حیوان��ات وحش��ی ب��ه شکار کردن است . در نظ��ام کن��ونی ه�ر چن��د در خص��وص من��ابع آب ،م��اده

قانون مدنی مقرر می دارد » هرگاه کسی به قصد حیازت میاه مباحه149 نهر یا مجرا احداث کند ، آب مباحی که در نهر ی�ا مج�رای مزب�ور وارد ش��ود ملک مجرا است و بدون اذن مالک نمی توان از آن نهری جدا کرد یا زمی��نی را مشروب نمود «. ولی در حال حاضر این ماده با وج��ود م��اده ی��ک ق��انون توزی��ع عادالن��ه آب تخص��یص خ��ورده و مط��ابق این ق��انون رودخان��ه ج��زو مشترکات عمومی است و بر مبنای مصالح عمومی از آن استفاده می شود و تملک آب با پروانه وزارت نیرو انجام می شود و تصرف شخصی از من��ابع

قانون مذکور مقرر می 2 ماده 3آب بدون اخذ مجوز ممنوع است.تبصره دارد : » ایجاد هر نوع اعیانی و حفاری و دخل و تصرف در بستر رودخانه ها و انهار ط��بیعی و کان��ال ه��ای عم��ومی و مس�یل ه��ا و م��رداب و برک��ه ه��ای ط��بیعی و همچ��نین در ح��ریم ق��انونی س��واحل دریاه��ا و دریاچ��ه ه��ا اعم از طبیعی و یا مخزنی ممنوع است مگ��ر ب��ا اج��ازه وزارت ن��یرو « و ح�تی اگ�ر

6

2 م��اده 4اعیانی یا تصرفی شخصی صورت گرفت��ه باش��د. مط��ابق تبص��ره همین قانون به مالک یا متصرف اعالم خواهد کرد که ظرف مدت معینی در تخلیه و قلع اعیانی اقدام کند و در صورت استنکاف وزارت نیرو با اج��ازه و

نظارت دادستان یانماینده او اقدام به تخلیه و قلع خواهد نمود . درحال حاضر مطابق قانون ، ما برای منابع آب ط��بیعی ، تص��رف شخص��ی به عنوان مالکیت ) عین و منافع( نمی توانیم قائل ش��ویم و این من��ابع ج��زء مش��ترکات عم��ومی اس��ت و م��الکیت آن ب��رای عم��وم م��ردم می باش��د . بنابراین مدیریت این منابع با وزارت نیرو و جهادکشاورزی می باش��د .و اگ��ر تصرفی توسط افراد به صورت فردی و یا جمعی صورت گیرد باید در س��ایه نظارت متولیان مذکور باش��د ک��ه ق�انون توزی��ع عادالن��ه آب از آن ب��ا عن��وان حقابه یاد می کند و آن را حق مصرف آب می داند ک��ه قب��ل از تص��ویب این قانون یا در دفاتر جزء قدیم یا سند مالکیت یا حکم دادگاه یا مدارک ق��انونی دیگ��ر ب��رای مل��ک ی��ا مال��ک آن تع��یین ش��ده باش��د و در ق��انون م��ذکور ن��یز

به محترم شمردن این حق توسط وزارت جهاد19 و 18قانونگذار در ماده کشاورزی و نیرو تأکی��د نم��وده اس��ت .ولی این ح��ق » م��الکیت عین « نمی توان��د باش��د و در ق��الب » م��الکیت من��افع « ،» ح��ق انتف��اع « و ی��ا »ح��ق ارتفاق«باید مورد بررس��ی ق��رار گ��یرد و ح��دود آن ن��یز توس��ط وزارت ن��یرو

قانون مارالذکر با عنوان مصرف معق��ول18 ماده 2شود و تبصره تعیین می کند و از نظر قانونگذار مصرف معقول مقدار آبی اس��ت ک�هبه آن اشاره می

تحت شرایط زمان و مکان و با توجه به احتیاجات مص��رف کنن��ده و رع��ایتشود.احتیاجات عمومی و امکانات طبق مقررات این قانون نعیین می

-در خصوص ماهیت حقوقی حقابه که قانون توزی�ع عادالن�ه آب از آن ی��اد میکند، چند نظر قابل بررسی است که به آن می پردازیم.

مالکیت منافع اذن در انتفاع حق ارتفاق

7

های مرزی و مشترکحقوق آب.2 المللیهای مرزی و همچنین آبهای مش��ترک، موض��وع جنب��ه بیندر خصوص آب

باش��د. ب��ه عن��وانیافته و سیاست تقنینی کش��ورها در این م��ورد یکس��ان نمی مثال، در کشور ایران سیاس��ت تقنی��نی خاص�ی در خص��وص آبه��ای م��رزی و

درص�د از22مش�ترک وج�ود ن�دارد و در خص��وص آبه�ای م�رزی ک�ه تقریب�ا س��اله جمه��وری20ان��داز ده��د، س��ند چش��ممرزه��ای کش��ور را تش��کیل می

اسالمی که میثاق ملی توسعه هم��ه جانب��ه اقتص��ادی، سیاس��ی، و اجتم��اعی شود، مجری��ان کالن کش��ور را مل��زم ک��رده اس��ت ک��ه ب��اکشور محسوب می

اعمال مدیریت صحیح بر من��ابع آبی م��رزی کش��ور زمین��ه اس��تفاده بهین��ه از های دائمی و فصلی مرزی را فراهم کن��د و ب��ر اس��اس برنام��ه پنجمرودخانه

توس��عه، دولت ن��یز مکل��ف اس��ت ک��ه م��انع از خ��روج آب از مرزه��ا ش��ود و شرایط تغییر مسیر و بازگرداندن آب به داخل کشور را فراهم کند. در ح��ال

نام��ه وهای سطحی م��رزی ب��ر اس��اس تف��اهمبرداری از آبحاضر میزان بهره باشد که در بیش��ترهای بین کشور ایران و کشورهای همجوار مینامهموافقت

در نظ��ر گرفت��ه ش��ده اس��ت. یکی از50 � 50مواقع این حقابه ب��ه ص��ورت رودخانه مرزی و مش��ترکی250المللی، بیش از عوامل تشدید تضادهای بین

کشور جهان وجود دارد. با افزایش جمعیت این کش��ورها145است که بین ها و برخوردهای بین کش��ورهای همج��وار وو نیاز بیشتر به آب طبیعتا درگیری

های مشترک هم شدت بیش��تری خواه��د ی��افت. در عین ح��الذینفع بر سر آبیابد. ها سال به سال افزایش میمیانگین مصرف آب توسط انسان

برخی ازکارشناسان آب معتقدند آب به ان��دازه ک��افی در خ��اور میان��ه وج��ود ت��وان ب��هشود که برای نمون��ه میدارد، اما به صورت بهینه از آن استفاده نمی

ه��ای م��رزی اش��اره ک��رد. بن��ابراین، بح��ران آب در اینعدم مدیریت روان آب کشورها به علت ع��دم دسترس��ی ب��ه من��ابع آب نیس��ت، بلک��ه حاص��ل س��وء

باشد و این معضل بعض��ی از کش��ورهامدیریت در حفظ و تولید منابع آب می را بر آن داشته تا میزان قابل ت��وجهی از درآم��دهای خ��ود را در بخش من��ابع قابل دسترس آبی هزین��ه نماین��د. بعن��وان مث��ال، کش��ور عربس��تان در س��ال

8

میلی��ارد دالر را در34 درص��د از درآم��دهای نف��تی خ��ویش یع��نی 7،�� 2002 گ��ذاری ک��رد )ب��ه نق��ل از روزنام��ه خراس��ان، ش��مارهبخش آب س��زمایه

(. جمهوری اسالمی ایران با کشورهای همجوار دارای مرزه��ای آبی17867 کیلوم��تر( از م��رز1918 درص��د )22متع��دد و متن��وعی اس��ت. نزدی��ک ب��ه

ت��رینده��د. مهم رودخان��ه ب��زرگ و کوچ��ک تش��کیل می26مشترک کش��ور را های شمال استان خراسان،شوند رودخانههایی که از کشور خارج میرودخانه

ه�ای غ��رب کش�ور اس��ت. این رودخان��هرودخان��ه ات��رک و رودخان��ه ه�ا عم��دتا بصورت متوالی از ایران سرچشمه گرفته و پس از طی مس��یری مج��ددا از

ه�ایه�ا طب�ق پروتک�لشوند. حقابه ایران از آب این رودخان�ه کشور خارج می [48] باشد. یا باالمناصفه می50 � 50موجود عمدتا

ي�ك�ي� ا�ز� ع�م�د�ه� ت�ر�ي�ن� ش�ي�و�ه� ه�ا�ي حف�ا�ظ�ت� آ�ب�ه�ا ت�و�س��ط� ه��ر� د�ول�ت� ی��ا حك��و�م�ت� وض�ع� ق�و�ان�ی�ن عل�ی ا�لخ�ص�و�ص� ا�ی�ج�ا�د� ض�م�ان�ت� ا�ج�ر�ا�ی� ک�ی�ف�ر�ی� و� م�د�ن�ی� ر�ا�جع� ب��ه� م�ن��ا�ب�ع آ�ب�ي ي��ا ت�أ�س�ي�س��ا�ت� آ�ب�ي� ا�س��ت�. م�ن��ا�ب�ع آ�ب�ي عالو�ه� ب��ر� آ�ن�ك��ه� ب��ر�خ�ي ن�ي�ا�زم�ن�د�ي�ه�اي� ع�م�و�م�ي� ا�ج�ت�م�ا�ع را� م�ر�ت�ف�ع م�ي س�ا�زن�د� غ�ال�ب�ا� ب�ا� د�ي�د�گ�ا�ه�ها�ي ا�م�ن�ي�ت� م�ل�ي�،� س�ي�ا�س�ي� و� د�ف�اع�ي ه��ر� ك�ش��و�ر� م�ر�ت�ب��ط� و� د�رگ��ي�ر� ه�س��ت�ن�د�. ب��د�ي�ن� ل�ح��ا�ظ� لز�وم� د�ا�ش�ت�ن� س�ي�ا�س�ت� ح�قو�ق�ی ب�ر�ا�ي� ه�ر� كش�و�ر پ��ي�ر�ا�م�و�ن� ح�ف��ا�ظ�ت� ا�ز� م�ن��ا�ب�ع

آ�ب�ي ض�ر�و�ري� م�ي� ن�م�ا�ي�د�. حج�م� ع�ظ�ي�م� س��ر�م�اي�ه� گ��ذ�ا�ري� د�ول�ت�ه��ا� د�ر ت�أس�ي�س��ا�ت� و� م�ن��ا�ب�ع آ�ب�ي و ف�ش��ا�ر� كم�ر�ش�ك�ن� ا�ح�د�ا�ث� و ب�هر�ه� ب�ر�د�ا�ري� ا�ز� آ�ن�ه�ا�،� د�ول�ت�ه�ا را� ب�ر� آ�ن� م�ي د�ا�ر�د� كه� ب�ر�ا�ي� جل�و�گ���ي�ر�ي� ا�ز� ب���ر�وز� ا�خ�ت�الل� د�ر� ا�م���ر� ا�ن�ت�ف���اع� ا�ز� ا�ي�ن� م�ن���اب�ع� ت���د�ا�ب�ي�ر�ی� ع�ل�ی� ا�لخ�ص�و�ص� ج�ز�ا�ي�ي� ر�ا� ا�ت�خ�ا�ذ� و ب��ا� ا�ن�گ��ي�ز�ه� ه��اي� م�خ�ت�ل�ف�ي� ك��ه� ق�ص��د� ت�خ��ر�ي�ب� ي��ا�

ت�ج�ا�وز� ب�ه� چ�ن�ي�ن� م�ن�ا�ب�ع�ي را� د�ا�ر�ن�د� ب�ه� ش�د�ت� ب�ر�خو�رد� ن�م�ا�ي�ن�د�.� ق�ا�ن�و�ن� اس�اس�ی ج�هم�و�ر�ی ا�س�الم�ی ا�ی��ر�ان�،� س��د�ه�ا� و�44ب�ه� ع�ن�و�ا�ن� م�ث�ا�ل ا�ص�ل�

ش�ب�ک�ه� ه�ا�ی ب�ز�ر�گ� آب�ر�س�ا�ن�ی را� زی�ر� م�ج�مو�عه� ب�خ�ش� د�ول��ت�ی د�ا�ن�س��ت�ه� و� آ�ن�ه��ا� ر�ا�ا�ز ش�م�و�ل� ب�خ�ش� ه�ای� ت�عا�ون�ی� و� خص�و�ص�ی ج�د�ا� م�ی� کن�د�.�

ق�ان�و�ن� م�د�ن�ي ا�ي�ر�ا�ن� ب�ه� ت�ب�عي�ت� ا�ز ف�قه� ا�س��الم�ي� آ�ب�ه��ا� را� ام��و�ا�ل� م�ب��ا�ح� و ق�اب��ل� ت�م�ل�ك� اش�خ�ا�ص� ت�ل�ق�ي ن�م�و�د�ه� ا�س�ت�،� ب�ا ت�ص�و�ي�ب� ق�ان�و�ن آ�ب� و� ن�ح�و�ه� م�ل�ي� ش��د�ن�

9

،� م�ق��ر�را�ت� و�ا�ص��و�ل� م��د�ون�ي� ب��ر�ا�ي ب�ه��ر�ه� ب��ر�د�ا�ر�ي ا�زآ�ب�ه��ا1347آ�ب� د�ر�س��ا�ل� ا�ي�ن� ق�ا�ن�و�ن� آب� ب��ه� ع�ن��و�ا�ن� ث��ر�و�ت م�ل�ي� و� م�ت�عل��ق ب��ه�1ت�ن�ظ�ي�م� گر�د�ي�د� د�ر�م�ا�د�ه�

عم�و�م ت�ل�ق�ي� ش�د�ه� ا�س�ت� ك�ه� د�ر وا�ق�ع� ت�ح�و�لي� د�ر م��ا�ل�ك�ي�ت� آ�ب�ه��ا� م�ح�س��و�ب م�ي�[67] .گر�د�ي�د�.

از طرف دیگر با توجه ب��ه اینک��ه آب در ق��انون اساس��ی ب��ه عن��وان انف��ال و سرمایه ملی تلقی شده، دولت و وزارت ن��یرو این اختی��ار را دارن��د ک��ه وارد مقوله انتق��ال بین حوض��ه ای ش��وند. سیاس��ت این وزارتخان��ه آن اس��ت ک��ه منابع آب یک استان و یک منطقه به مردم آن استان تعلق ندارد، بلکه مردم آن منطقه فقط اولویت بهره برداری از منابع آب را دارند. در این چ��ارچوب برای بهره برداری منابع آب یک استان ابتدا اولویت با مردم آن استان است و در مرحله بعد طرح های انتقال آن مط��رح می ش��ود. بن��ابراین ب��ا رع��ایت اول��ویت به��ره ب��رداری ب��رای حوض��ه مب��داء، ط��رح ه��ای انتق��ال آب پس از مطالعات اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی انجام می گیرد. با وجود این ب��ه نظ��ر می رس��د هن��وز ش��فافیت الزم در م��ورد چ��ارچوب ه��ای ق��انونی و

[405]اولویت های منطقه ای وجود ندارد.

آب در ایرانجایگاه قانونی انتقال بین حوضه ای

قوانین انتقال بین حوضه ای گ��یری ت��ک مح��وره در برنام��ه چه��ارم توس��عه کش��ور نس��بت ب��ه تص��میم

گیری ب��ر اس��اسچون اهمیت تصمیمسنتی) اقتصادی، مالی( به مسائلی هم محیطی، انس��انی، اجتم��اعی، اقتص��ادی، سیاس��ی، امنی��تی،معیاره��ای زیس��ت

ه��اي انتق��الترين بند قانوني در مورد طرحمالی و ... توجه شده است. مهم ( ق��انون برنام��ه چه��ارم17اي در كشورما، در بن��د )ه( م��اده )آب بين حوضه

توسعه اقتصادي، اجتماعی و فرهنگی آمده كه در اين م��اده ق��انوني تص��ریح اي بای��د از دی��دگاه توس��عه پای��دار، ب��اه��اي انتق��ال آب بین حوض��هشده طرح

رعایت حقوق ذینفعان و براي تأمین نیازهاي مختل��ف مص�رف، مش�روط ب�ه توجیه فنی، اقتصادي، اجتماعی و زیس�ت محیطی و من�افع ملی م�ورد نظ�ر

قرار گیرد.10

ق++انون برنام++ه چه++ارم توس++عه اقتص++ادي، اجتم++اعی و17م++اده  نظ��ر ب��ه جایگ��اه مح��وری آب در توس��عه کش��ور، دولت مکل��ف فرهنگی:

است، منابع آب کشور را با نگرش مدیریت جامع و توأمان عرضه و تقاض��ا در کل چرخه آب با رویکرد توس��عه پای��دار در واح��دهای ط��بیعی حوض��ه های

آبریز با لحاظ نمودن ارزش اقتص��ادی آب، آگاه س��ازی عم��ومی و مش��ارکت م��ردم ب��ه گ��ونه ای

برنامه ریزی و مدیریت نماید که هدفهای زیر تحقق یابد: ( قانون برنام��ه س��وم۱۰۷( و ماده )۱۰۶( ماده )۱الف( اجرای مفاد تبصره )

توسعه در طول اجرای برنامه چهارم توسعه و با اصالح ساختار مص��رف آب و استقرار نظام بهره برداری مناسب و با استفاده از روشهای نوین آبیاری و کم آبیاری، راندمان آبیاری و به تبع آن کارایی آب به ازای یک م��تر مکعب در

%( اف��زایش یافت��ه و ب��ا اختص��اص ب��ه۲۵طی برنام��ه بیس��ت و پنج درص��د ) محصوالت با ارزش اقتصادی باال و اس��تفاده بهین��ه از آن موجب��ات اف��زایش

بهره وری آب را فراهم سازد. ب( به منظور ایجاد تعادل بین تغذیه و برداشت سفره های آب زیر زمینی در دشت های با تراز منفی، دولت مکلف است با تجهیز منابع مالی مورد نی��از و تمهیدات س��ازه ای و م��دیریتی، مجوز ه��ای بهره ب��رداری در این دش��تها را ب��ر

( قانون توزیع عادالن��ه آب( ک��ه ب��ا۱۹اساس مصرف معقول )موضوع ماده ) روشهای نوین آبیاری قابل دسترس است، اص��الح نمای��د بطوریک��ه ت��ا پای��انبرنامه چهارم ت��راز منفی س��فره های آب زی��ر زمی��نی بیس��ت و پنج درص��د )

%( بهبود یابد.۲۵ ج( ارزش اقتصادی آب در هر یک از حوضه های آبریز، ب��ا لح��اظ ارزش ذاتی و س��رمایه گذاری ب��رای بهره ب��رداری حف��اظت و بازی��افت در برنامه ه��ای بخش های مصرف منظور گردد. آیین نامه اجرایی این بن��د در طی س��ال اول

برنامه تهیه و به تصویب هیأت وزیران خواهد رسید. د( به منظور تسریع در اجرای طرحهای استحصال، تنظیم، انتقال و استفاده ح��داکثر از آبه��ای رودخانه ه��ای م��رزی و من��ابع آب مش��ترک، دولت موظ��ف

11

%( از مجموع اعتبارات طرحه��ای تمل��ک دارائیه��ای۲است ساالنه دودرصد ) سرمایه ای بودجه عمومی را در لوایح بودجه س��نواتی تحت برنام��ه مس��تقل منظ��ور و در چ��ارچوب موافقت نامه ه��ای متبادل��ه بین س��ازمان م��دیریت و برنامه ریزی کشور و وزارت نیرو برای اجرای طرحه��ای م��ذکور ب��ه ص��ورت

%( تخصیص یافته هزینه نماید.۱۰۰صددرصد ) ه( طرحهای انتقال آب بین حوضه ای که از دیدگاه توسعه پای��دار، ب��ا رع��ایت حقوق ذینفعان و برای تأمین نیازهای مختل��ف مص��رف، مش��روط ب��ه توجی��ه

محیطی و من��افع ملی م��ورد نظ��ر ق��رار فنی اقتص��ادی، اجتم��اعی و زیستگیرد.

( ق��انون۷۷هفتاد و هفتم ) و( مبادله آب با کشورهای همجوار با رعایت اصل اساسی جمهوری اسالمی ایران و منافع ملی و توجیه ه��ای ف��نی، اقتص��ادی، اجتماعی و زیست محیطی بر اس�اس ط�رح ج�امع آب کش�ور و ب�ا تص��ویب

هیأت وزیران به عمل آید. ز( فرهنگ ص��حیح و منطقی مص��رف آب، از طری��ق ت��دوین الگ��وی مص��رف بهینه آب، اص�الح تعرفه ه�ا ب�رای مش�ترکین پرمص�رف، ب�ه ت�دریج ب�ا نص�ب کنتورهای جداگانه برای کلیه واحدهای مسکونی و اجرای طرحهای م��دیریت

مصرف آب در شهرها و روستاهای کشور گسترش یابد. ( قانون برنام��ه س��وم۱۳۳تبصره- قانون الحاق یک بند و دو تبصره به ماده )

اجتم��اعی و ف��رهنگی جمه��وری اس��المی ای��ران )موض��وع توسعه اقتصادی، تعیین الگ��و و هزینه ه��ای م��ازاد ب��ر الگ��وی مص��رف آب( ب��رای دوره برنام��ه

( تنفیذ می گردد.۱۳۸۴-۱۳۸۸چهارم ) ح( هم��اهنگی اعتب��اری در تهی��ه و اج��رای همزم��ان طرحه��ای ت��أمین آب و طرحه��ای مکم��ل نظ��یر ش��بکه های آبی��اری و زهکش��ی در پ��ایین دس��ت و

طرحهای آبخیزداری در باالدست سدهای مخزنی به عمل آید. ( قانون برنامه دوم توس��عه و م��اده۷۶ط( برای تداوم اجرای احکام تبصره )

( قانون برنامه سوم توسعه و ب��ه منظ�ور گس�ترش س��رمایه گذاری، ب��ا۱۰۶) اولویت در طرحهای ش��بکه های آبی��اری زهکش��ی و طرحه��ای ت��أمین آب ک��ه

12

دارای توجیه فنی و اقتصادی هستند، منابع عمومی با منابع بان��ک کش��اورزی و بهره برداران تلفیق میگ��ردد در آیین نام��ه اج��رایی این بن��د ک��ه ب��ه تص��ویب هیأت وزیران می رسد چگونگی تعیین عناوین و سهم حمایت دولت مشخص

می گردد.ی( برنامه های اجرائی مدیریت خشکسالی را تهیه و تدوین نماید.

ک( آیین نامه های اجرائی این ماده با پیشنهاد وزارت نیرو و سازمان مدیریت[55]و برنامه ریزی کشور به تصویب هیأت وزیران می رسد.

ق�انون(� 104 آئین نامه اجرائی بند)الف(ماده )2عالوه براین دربند)ک(ماده مب��نی ب��ر تس��ریع دربرنام��ه س��وم توس��عه اقتص��ادي، اجتم��اعی و ف��رهنگی

اجرای طرحهای آبخیزداری بااولویت دادن ب��ه احی��ای پوش��ش گی��اهی ب��ویژه درحوضه هایی که بح��رانی ش��ناخته ش��ده ان��د، از جمل��ه حوض��ه ه��ای آبخ��یز سدها، تصریح شده که پیش نیاز اجرای طرح ه��ایی از قبی��ل انتق��ال آب بین حوض��ه ای ک��ه در آنه��ا اح��داث س��د ن��یز پیش بی��نی ش��ده، انج��ام عملی��ات

[33] آبخیزداری، حفاظت خاک و کنترل فرسایش خاک است. درراهبرده��اي بلن��د م��دت توس��عه من��ابع آب)مص��وب ه��یئت وزی��ران م��ورخ

(نیز بندهائی بش��رح ذی��ل مرتب��ط ب��ا انتق��ال آب بین حوض��ه ای27/7/1382تدوین شده است:

با توجه به نقش آب در توسعه ملي و ارزش اقتصادي آن در بازارهاي -7بند منطقه با لحاظ منافع ملي و بر اساس طرح جامع آب كشور، مبادله آب ب��ا كشورهاي همجوار ب��ا رع��ايت توجيه��ات ف��ني، اقتص��ادي، زيس��ت محيطي و

اجتماعي در برنامه هاي توسعه لحاظ گردد. در تهيه طرح هاي توسعه كالبدي و آمايش سرزمين، مح�دوديت من��ابع  -8بند

آب كشور از نظر كمي و كيفي و توزيع مكاني و زماني آن ب��ه لح��اظ هزين��ه فرصت و ارزش ذاتي آب م��ورد توج��ه و عم��ل ق��رار گرفت��ه و برنام��ه ه��اي توسعه بخش هاي آب و كشاورزي، صنعت و معدن، انرژي، عم��ران ش��هرها و روستاها و ساير بخش ها در هر يك از حوضه هاي آبريز با رعايت ظرفيت

[29] .تحمل آنها تهيه و به اجرا درآيد.

13

قوانین مرتبط با محیط زیست)وابسته به انتقال آب بین حوضه ای( اصوال بعضی از قوانین محیط زیست وجود دارن��د ک��ه ب��ا ق��وانین انتق��ال آب بین حوض��ه ای رابط��ه نزدی��ک وتنگاتن��گ دارن��د، در ح��ال حاض��ر مهم��ترین و

قانون برنامه105معتبرترین قانون مرتبط با ارزیابی زیست محیطی، ماده سوم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اس��المی ای��ران، تنفی��ذ

قانون برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی71شده در ماده - و آئین نام��ه اج��رائی آن موض��وع1383جمهوری اس��المی ای��ران- مص��وب

هیئت وزی��ران20/1/1387 ه مورخ 31613/ت 4018تصویب نامه شماره کمیسیون امور زی��ر24/5/1388 ک مورخ 40440/ت 104522و اصالحیه

بنایی، صنعت و محیط زیست می باشد که بدین شرح است: ق++انون برنام++ه س++وم توس++عه اقتص++ادی، اجتم++اعی و105م++اده

كليه طرحها و پروژه هاي بزرگ توليدي و خدماتي باي��د پيش از  فرهنگی : اجرا و در مرحلة انج��ام مطالع��ات امك��ان س��نجي و مك��ان ي��ابي، براس��اس ضوابط پيشنهادي ش��وراي ع��الي حف��اظت محي��ط زيس��ت و مص��وب هي��أت وزي��ران م��ورد ارزي��ابي زيس��ت محيطي ق��رار گ��يرد. رع��ايت نت��ايج ارزي��ابي توسط مجريان طرحها و پروژه هاي مذكور الزامي است. نظارت بر حس��ن

اجراي اين ماده برعهدة سازمان برنامه و بودجه مي باشد. تبصره- سازمان حفاظت محيط زيست موظ��ف اس��ت راهكاره��اي عملي و اجرائي پروژه هاي عمراني و اشتغال زائي در مناطق حف��اظت ش��ده را ب��ه  طريقي فراهم نمايد كه ض��من رع��ايت مس��ائل زيس��ت محيطي، طرحه��اي

توسعه عمراني متوقف نگردد. 

قانون برنامه چهارم توس��عه اقتص��ادي، اجتم��اعی و32 و31همچنین درمواد، اشاراتی به موضوع انتقال آب بین حوضه ای شده است که بق��رارفرهنگی

دیل می باشد: ق++انون برنام++ه چه++ارم توس++عه اقتص++ادي، اجتم++اعی و۳۱م++اده

دولت موظف است، به منظور افزایش کارآم��دی و اث��ر بخش��یفرهنگی: طرحها و پروژه های سرمایه گذاری با رویکرد نتیجه گرا و دستیابی به سیستم

14

کنترل کیفی، متناسب با شرایط اقتص��ادی و اجتم��اعی و اقلیمی کش��ور، ت��ا پایان سال اول برنامه چهارم، نسبت به تدوین نظام فنی و اجرایی کشور و

( این ق��انون ب��ه ش��رح۱۶۰اجرای آن در تمامی دستگاههای موض��وع م��اده )ذیل اقدام نماید:

الف( نظ��ام کن��ترل هزین��ه، کیفیت و زم��ان را، در تم��امی مراح��ل ط��راحی، اجراء و بهره برداری پروژه ها و طرحها و بهره مندی از روشهای نوین، نظ��یر طرح و ساخت کلید در دست و مدیریت طرح با ارائه برنامه مشخص، ایجاد

%( از طرح ها مستقر کند.۴۰و در حداقل چهل درصد ) ب( با هدف افزایش ایم��نی بناه��ا و اس��تحکام س��اخت و س��ازها، نس��بت ب��ه ترویج فرهنگ بهسازی و تدوین ضوابط، مقررات و بخشنامه های م��ورد نی��از با رویکرد تشویقی و بازدارنده و به کارگیری مصالح و روشهای ساخت نوین

اقدام نماید. ج( سازوکارهای الزم، به منظور استقرار نظام م��دیریت کیفیت و مهندس��ی ارزش، در پروژه ه��ای تمل��ک دارائی ه��ای س��رمایه ای، از س��ال اول برنام��ه

چهارم، فراهم نماید. د( سازوکار ارزیابی پروژه های پیشنهادی پس از حص��ول اطمین��ان از ت��أمین اعتبار، ب��ا رویک��رد توجی��ه ف��نی، اقتص��ادی و زیس��ت محیطی را، ب��ه منظ��ور جلوگیری از اجرای پروژه های فاقد توجی��ه، از ابت��دای برنام��ه چه��ارم، ایج��اد

نماید. ه�( حذف تقاضای مفاصاحساب حقوق دولتی در خاتمه کار از پیمانک��اران و

مشاوران. و( تدوین »استاندارد ملی حسابداری طرح های تملک دارئی های سرمایه ای« برای تعیین دقیق عملکرد حس��ابهای س��رمایه گذاری بخش عم��ومی و تع��یین قیمت تم��ام ش��ده طرحه��ا براس��اس ش��اخص های به��ره وری در ه��ر بخش و

اعمال مدیریت ارزش در آنها. ز( آیین نامه اجرائی این م��اده ب��ه پیش��نهاد س��ازمان م��دیریت و برن��امه ریزی

کشور به تصویب هیأت وزیران خواهد رسید.

15

ق++انون برنام++ه چه++ارم توس++عه اقتص++ادي، اجتم++اعی و۳2ماده اعتبارات طرحهای تملک دارائیه��ای س��رمایه ای جدی��د ص��رفا ب��رفرهنگی:

اساس گزارشهای توجیهی فنی، اقتصادی و زیست محیطی تأیید شده برای یکبار و به قیمت ثابت سالی که طرح م��ورد نظ��ر ب��رای اولین ب��ار در الیح��ه بودجه ساالنه منظور می گردد، به تف��کیک سالهای برنامه چه��ارم و س��الهای

بعد به تصویب مجلس شورای اسالمی می رسد. سازمان م��دیریت و برن��امه ریزی کش��ور موظ��ف اس��ت اعتب��ارات موردنی��از سالهای باقیمان��ده برنام��ه چه��ارم را ب��ا اعم��ال تغی��یر نرخه��ای ابالغی خ��ود، محاسبه نمود و بر حسب برنامه- دستگاه در لوایح بودجه ساالنه کل کش��ور

منظور نماید. مبادل��ه موافقتنام��ه ش��رح عملی��ات طرحه��ای تمل��ک دارائیه��ای س��رمایه ای انتفاعی و غیرانتف�اعی مش�تمل ب�ر اه�داف ط��رح، ش�رح عملی��ات اج�رائی، اعتبارات مصوب، پیشرفت فیزیکی و مشخصات فنی فق��ط ب��رای یکب��ار در دوران برنامه انجام می پذیرد، این موافقتنامه ها ب��رای دوران برنام��ه چه��ارم

معتبر و مالک عمل خواهند بود. م��وافق��تنامه هائی که ب��رای انط����باق م��یزان اعتب��ارات س��االنه طرحه��ا ب��ا قوانین بودجه سنواتی مبادله می شوند جنبه اصالحیه داش��ته و نبای��د م��وجب افزایش اهداف و تعداد پروژه های طرح شوند. موارد اس��تثناء ک��ه منج��ر ب��ه افزایش حجم عملیات و یا تع��داد پروژه ه��ا میگ��ردد مش��ابه طرحه��ای جدی��د

تلقی می گردند. مبادله موافقتنامه طرحهای تملک دارائیهای سرمایه ای ص��رفا نظ��امی بخش دفاع ت��ابع دس��تورالعمل خاص��ی اس��ت ک��ه ب��ه پیش��نهاد مش��ترک س��تاد ک��ل نیروه��ای مس��لح و وزارت دف��اع و پش��تیبانی نیروه��ای مس��لح و س��ازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور به تأیید فرماندهی کل نیروهای مس��لح خواه��د

رسید. آیین نام��ه اج��رائی این م��اده ش��امل چگ��ونگی ابالغ و تخص��یص اعتب��ارات طرحهای ملی و نحوه اعمال مفاد این ماده برای اعتبارات تمل��ک دارائیه��ای

16

سرمایه ای اس��تانی ب��ا پیش��نهاد س��ازمان م��دیریت و برن��امه ریزی کش��ور ب��هتصویب هیأت وزیران خواهد رسید.

س��اله20موضوع انتقال آب بین حوضه ای از نظرس��ند نه�ائی چش��م ان��داز هم دور نمانده است که در ادامه به آنها اش��اره میجمهوری اسالمی ایران

شود: ساله جمهوری اسالمی ایران20 سند نهائی چشم انداز 19ماده

:آمايش سرزمينى مبتنى بر اصول ذيل:

- مالحظات امنيتى و دفاعى.

- کارآيى و بازدهى اقتصادى.- وحدت و يکپارچگى سرزمين.

- گسترش عدالت اجتماعى و تعادلهاى منطقهاى.- حفاظت محيط زيست و احياى منابع طبيعى.

- حفظ هويت اسالمى، ايرانى و حراست از ميراث فرهنگى.- تسهيل و تنظيم روابط درونى و بيرونى اقتصاد کشور.

- رفع محروميتها خصوصا در مناطق روستايى کشور. س++اله جمه++وری اس++المی20 سند نه++ائی چش++م ان++داز 40ماده

ایران : - توج��ه ب��ه ارزش اقتص��ادى، امني��تى، سياس��ى و زيس��ت محيطى آب در

استحصال، عرضه، نگهدارى و مصرف آن. - مهار آبهايى ک��ه از کش��ور خ��ارج مىش��ود و اول��ويت اس��تفاده از من��ابع آبى

مشترک.

ايمعيارهاي جهاني انتقال آب بين حوضه

17

معیار های یونسکو برای انتقال آب بین حوضه ای گزارش��ی ب��اعنوان»آین��ده مش��ترک«، در کمیس��یون جه��انی1987در س��ال

(( ارائه شد و درBrundt Landمحیط زیست و توسعه سازمان ملل توسط زیست به صورت تأمین نیازهاي نس��ل حاض��ر وآن مفهوم پایداري در محیط

ه��ا و درعین ح��ال حف��ظ انس��جام ف��رهنگی،هاي آینده با حف��ظ حق��وق آننسلاکولوژیکی و هیدرولوژیکی جوامع تعریف گردید.

ه���ای( در پ���اریس رع���ایت معی���ار1999ب���دنبال آن ودر برنام���ه یونس���کو)اختصاصی زیر برای اجرای طرحهای انتقال آب الزم تشخیص داده شد:

-ناحیه مقصد با وجود استفاده از منابع جایگزین ت��امین آب وانج��ام تم��امی1 اقدامات منطقی برای ک��اهش تقاض��ای آن ،ب��از هم درت��امین نیازه��ای فعلی

وپیش بینی شده ،کمبود جدی داشته باشد. - حوضه مقصد در حال حاضر یا آینده نزدیک دچار بح��ران آبی ش��ده و ی��ا2

رشد و توسعه منطقه از لحاظ مسائل مختلف منوط به تأمین آب ب��ه روش انتقال باشد و انتقال آب از حوضه مبدأ ن��یز توس��عه این منطق��ه را در ح��ال

حاضر یا آینده دچار بحران و مشکل جدی نکند. ج��بران داش��تهزیس��ت اث��رات تخری��بی زی��اد و غیرقاب��ل-طرح نباید بر محیط3

ده��د ک��ه س��طحمحیطی بایس��تی نش��انباشد. ارزیابی ج��امع پیام��دهاي زیس��تمعقولی از قطعیت وجود دارد که ط��رح انتق��ال، ب�ه ش��کل اساس��ی، کیفیت

کند .ب��ااین ح��ال چنانچ��همحیطی را در حوضه مبدأ یا مقصد تخریب نمیزیست هزینه های جبران خسارت زیست محیطی فراهم شود ،طرح انتق��ال ممکن

است توجیه پذیرباشد. -ارزیابی جامع پیامدهاي اجتماعی، فرهنگی باید نشان دهد، سطح معقولی4

از قطعیت وجود دارد که طرح انتقال، سبب بروز اختالل اساسی اجتم��اعی وفرهنگی در حوضه مبدأ یا مقصد نخواهد شد. اگر طرح در حوض��ه مب��دا ی��ا

در طول مسیر، مسایل اجتماعی فراوان داشته باشد، نباید اجرا شود.

18

هاي مبدأ و-منافع خالص ناشی از اجراي طرح بایستی عادالنه میان حوضه5 مقصد تقسیم شود. پس نه تنها طرح باید بازده اقتصادی داشته باشد، بلک��ه

[29] منافع آن نیز نباید فقط برای مجری طرح یا مقصد صرف شود.

ای از ديدگاه حقوق توسعه پایدار معیارهای انتقال آب بین حوضه بطور کلی منابع آب پایدار منابعی هستند که اهداف زیر را تامین نمایند:

،حفظ، بهبود و ایجاد زندگی مناسب برای تک تک افراد جامعه،حفظ، بهبود و سالم سازی محیط زیستحفظ، بهبود و ایجاد اقتص��اد س��الم ک��ه در آن براب��ری، خ��ود اتک��ایی و تولی��د

مناسبی برای تامین نیازها رعایت می شود. لذابا توجه به تعاریف اولیه منابع آب پایدار می توان محورهای تائید شده در

الگوی جدید مدیریت آب را به شرح زیر بیان کرد:برآورده کردن نیاز پایه ای انسان به آب شرب و خدمات بهداشتیتامین نیازهای پایه ای اکوسیستماولویت بخشی به گزینه های غیر سازه ای، برای تامین نیازهابکارگیری اصول اقتصادی مناسب و اطمین��ان بخش در مص��رف و م��دیریت

آبانعطاف پذیر ی و بازدهی حداکثری درصورت اجرای سیس��تم جدی��د عرض��ه

آب.ایفای نقش ازسوی سازمان های غیر دولتی، افراد، سازمان های پژوهش��ی

.مستقل و دیگر ذینفعان در تصمیمات مدیریت آب. بر اساس تعاریف و ایده های ارائه شده توس��ط پی��تر الکس درب��اره توس��عهپایدار آب، می توان سه بعد کلی را برای پایداری این منابع در نظر گرفت.

- بعد فنی زیست محیطی.3- بعد اقتصادی2بعد اجتماعی-1 بنابراین برای دسترسی به توسعه پایدار در عرصه منابع آب، ش��رایط خ��اص فرآیند برنامه ریزی و طراحی و بهره برداری و نگهداری از سامانه های منابع آب ضروری است. از دیدگاه پیتر الکس منابع آب پای��دار، من��ابعی هس��تند ک��ه

خصوصیات زیر را دارا باشند:

19

از نظر فنی: طراحی و مدیریت موثر آنها در گرو ایج��اد تع��ادل بین تقاض��ا وتامین آب باشد.

از نظر زیست محیطی: س��امانه ه��ای آب نبای��د آث��ار منفی زیس��ت محیطیدراز مدت داشته باشند.

از نظر مالی: کل هزینه های مربوط به توس��عه و م��دیریت س��امانه ه��ا بای��دقابل برگشت باشند.

از نظر اجتماعی: جامعه باید از این سامانه ها حمایت کرده و تمایل خ��ود رابرای بازپرداخت خدمات ارائه شده از طریق این پروژه ها ابراز نماید.

از نظر ساختاری: نهاده��ای مس��ئول بای��د ظ��رفیت و توان��ایی برنام�ه ری��زی،[33] .مدیریت ردیابی و ایجاد تطابق با شرایط متغیر را داشته باشد.

بنابراین از دیدگاه حقوق توسعه پایدار می توان معیاره��ای زی��ررا در انتق��الای مورد توجه قرارداد:آب بین حوضه

-زیرساخت بودن پروژه در منطقه. -تاثیر پروژه در مهار و کنترل آب ه��ای ج��اری و ب��ه وی��ژه آب ه��ای مش�ترک

مرزی. -وابستگی صنایع و کشاورزی و شرب ب��ه آب انتق��الی در دو حوض��ه مب��دأ و

مقصد. -بررسی پتانسیل های موجود در حوضه مبدأ.

-بهبود اراضی کشاورزی و افزایش تولی��دات، ک��ارآفرینی و ایج��اد اش��تغال وجلوگیری از بیکاری.

-بررسی کیفیت آب در حوضه مب��دأ از سرچش��مه ت��ا پ��ایین دس��ت و آخ��رین برداشت کننده های آب و برآورده سازی نی��از زیس��ت محیطی مح��ل تخلی��ه

اعم از دریا، تاالب و ... . -بررس��ی تغی��یرات س��طح ایس��تابی در حوض��ه مب��دأ و نشس��ت اراض��ی در

صورت پایین افتادن سطح آب های زیرزمینی. -اثرات پروژه بر حذف و یا تخریب جاذبه های گردشگری.

20

-برقراری عدالت اجتم��اعی در تخص��یص آب حوض��ه ای و ال��زام مح��رومیتزدایی از حوضه های مبدأ و مقصد.

روی�ه از حوض�ه مب�دا و تمرک�ز در-رخداد آثار س��وء اجتم�اعی و مه�اجرت بی پارچ��ههای مقصد با توجه به وجود آب نقش همه جانبه و م��دیریت ی��کحوضه

منابع آب کشور.-تاثیر پروژه در طرح آمایش سرزمین.

-رضایت مردم.-امنیت اجتماعی.-رفاه اجتماعی.

-حفظ محیط زیست.-بهره برداری پایدار.-بهره وری اقتصادی.

همچنین در پای��داری سیس��تمهای من��ابع آب بای��د س��ه مفه��وم ط��بیعت،نس��ل حاضرونسل آینده مدنظرقرارگرفته و در راس��تای توس��عه پای��داردرطرحهای انتقال آب نیز بایدشاخص هایی مثل:کارآیی،اثربخشی،تطبیق ذیری،برگش��ت پذیری وآسیب پذیری را رعایت کنند تا دردراز مدت پروژه مفی��د وموثرواق��ع

[29]شود.

ضرورتها و مزایای انتقال آب بین حوضه ای آب عنصری اساسی برای زندگی و فرآیندهای اساسی حیات همه موجودات زنده بوده و بنابراین مبنای اساسی برای پایداری زندگی در زمین محس��وب می شود. این ماده به طور مستقیم ب��رای مص��ارف آش��امیدنی، بهداش��ت و تولید غذا و به اهمیت کمتری برای سایرتولیدات کشاورزی و نیز ص��نعتی در بخش های مختلف مورد توجه است. بنابراین دسترسی پایدار ب��ه من��ابع آبی سالم، یک مبنای اولیه برای پایداری رفاه بشر در نس��ل ه��ای آتی محس��وب می شود. چرخه آب جه��ان و فاکتوره��ایی ک��ه روی جری��ان آب روی زمین وپوسته آن اثر می گذارند، ظرفیت طبیعی را برای ذخیره آب ایجاد می کنند.

21

دسترسی آب در طول زمان و مکان تغییر می کند: در بسیاری از مکان ه��ا، جمعیت بشر به اندازه ای است که پاسخگوی نی��از آبی آنه��ا نیس��ت و همین

منجر به عملکرد پایین تر اکوسیستم های آبی و خاکی می شود. همچنین مواقعی اتفاق می افتد که آب فراوانی در برخی از مکان ها وج��ود دارد و تامین نیاز بشر از یک سو و استفاده از آب در جهت اه��داف ص��نعتی از سوی دیگر، چالشی را فرا روی مدیران آب قرار می دهد.قرن ه��ا اس��ت که مدیریت منابع آب در پی استفاده از منابع آبی ب��رای سودرس��انی بیش��تر به بشر است. بشر زیرساخت هایی را برای ذخ��یره آب، تض��مین دسترس��ی پایدار به آب آشامیدنی، کنترل جریان رودخانه ها برای مهار س��یل و ن��اوبری و ن��یز ب��رای تولی��د ب��رق آبی اس��تفاده می کن��د. همچ��نین بش��ر ب��ه منظ��ور دسترسی بیشتر به منابع آبی برای استفاده های خود، سرمایه ه��ای ط��بیعی را ب��ا س��رمایه ه��ای س��اخته ش��ده توس��ط خ��ود گ��ره زده اس��ت. متاس��فانه بسیاری از تغییرات گسترده در راستای مهار آب، عواقب بلندمدت غیرقاب��ل

پیش بینی و نامطلوبی را همراه داشته اند. آب بعنوان گوهر گرانبهاي برنامه ریزي، محور توس��عه محیطی اس��ت و می تواند توزیع ساختاري فضایی توس��عه را تحت الش��عاع ق��رار ده��د ب��ه همین دلی��ل چگ��ونگی مه��ار،تنظیم، توزی��ع و به��ره ب��رداري از پتانس��یلهاي آبی

زم��انی، سلس��له مرات��بی ،منطق��ه اي، ملی و،درچ��ارچوب اه��داف مک��انی محلی نیازمند یک ایدئولوژي جامع و چند منظوره اجرایی است. با توج��ه ب��ه نقش تعیین کننده آب به عن��وان یکی از عناص��ر اساس��ی در ادام��ه حی��ات و توسعه جوامع بشري و تحوالت اخیر در چرخه آب درطبیعت ناشی از تغی��یر اقلیم جهانی و نیز به دلیل عواملی چون افزایش جمعیت و ک��اهش ش��اخص هاي زیست محیطی،مدیریت بهینه منابع آب جهان با چالشهاي ج��دي روب��رو شده است. بدین ترتیب امروزه مسئله آب در بسیاري از من��اطق جه��ان ب��ه یک بحران جدي تبدیل شده که این امر بازنگري مج��دد در وض��عیت و تع��یین منابع بالقوه آب و برنامه ریزي در من��ابع آب راب��ه عن��وان ی��ک ض��رورت می

طلبد.

22

قرار گرفتن ایران در منطقه نیمه خش��ک و توزی��ع ن��اهمگون زم��انی ،بدلیل مکانی ب��ارش و روان��اب درحوض��ه ه��اي آبی، ن��واحی ب��ا من��ابع آبی متف��اوت بوجود آمده است. عوامل فوق در کنار حفظ محیط زیست و وضعیت خاص اکولوژیکی از یک سو و حفظ الگوي فعلی پ��راکنش جمعیت و ایج��اد تع��ادل منطقه اي متناسب با نیازهاي توسعه از سوي دیگربه موضوع انتقال حوضه

به حوضه آب در کشور ضرورت بخشیده است. همچنین آب و مسائل متنوع مرتبط با آن از الزامات توسعه پايدار در جوامع روبه رشد مي باشد. عرضه محدود و تقريبا ث��ابت آب و ح��تي ك��اهش آن در دوره هاي خشكس��الي، م��وجب چ��الش ه��ايي در تم��امي من��اطق، ب��ه وي��ژه نواحي پر مصرف گردي��ده ك�ه گاه�ا اين چ�الش ه�ا منج��ر ب��ه ب��روز ح�وادث

توزیع ن��اهمگون مك��انی و زم��انی من��ابع آب، اف��زایشناخوشايند مي شوند. جمعیت در ب���رخی من���اطق، اف���زایش خس���ارات ناش���ی از س���یالب ها و خشكسالی ها، تغییرات زیس��ت محیطی و رش��د روزاف��زون جمعیت در دنی��ا،

ق��رار داده21بحران آب را در زمره مهم ت�رین بحران ه�ای جه�انی در ق�رن است این بحران در مناطق خش��ك و نیمه خش��ك و به خص��وص خاورمیان��ه از شدت بیشتری برخوردار خواهد بود چرا كه براساس پیش بی��نی كارشناس��ان

جنگ آینده در این منطقه برسر منابع آبی خواهد بود. این شرایط طرح های انتقال آب بین حوضه ای را بعنوان یكی از ساده ت��رین

روش های كاهش بحران در كنار دیگر روش ها مطرح كرده است. جهت اجراي طرح هاي انتقال آب بين حوض��ه اي ب��ه ج��اي اس��تفاده از البي هاي سياسي، غوغاساالري و تحريك جو عمومي جامع��ه، می ت��وان ب��ر روي فرهنگ بهينه مصرف و ارزش واقعي آب، ايج��اد اعتق��اد راس��خ ب��ه م��ديريت بهينه و پايدار من��ابع آبي و در ص��ورت ب��ر آورده نش��دن تع��ادل بين عرض��ه و تقاض��اي آب و بع��د از اج��راي م��ديريت بهين��ه و پاي��دار من��ابع آبي، از جمل��ه راهكارهاي ب��رون رفت از بح��ران كم آبي در ن��واحي خش��ك و نيم��ه خش��ك، بحث انتقال آب بين حوضه اي به عنوان يك گزينه مطرح مورد پذیرش قرار

23

گرفته و پس از بررسی ابع�اد اقتص��ادي، اجتم��اعي، ف��ني و زيس�ت محيطيمی توان به اجرائی شدن آن فکر کرد.

از طرفی آزادی و اختیار است ک��ه مس��ئولیت را پدی��د می آورد.وانس��ان ب��ه عنوان مسئول محیط زیست وقائل شدن حق حیات برای تمام موج��ودات و ادامه نسل آنها باید تمام توان خود را به کارگیرد تا بتواند با کم��ترین آس��یب به بقا و رفاه خود ادامه داده وموجبات ره��ایی س��ایر همنوع��ان خ��ود از بن��د

مشکالت را نیز فراهم سازد.. لذا انتقال آب بین حوضه بعنوان یک ابزار سازه ای جهت كاهش تنش ناشي از بحران آب در یك منطقه ازطریق انتقال آب از من��اطق پ��رآب ب��ه حوض��ه کم آب مورد توجه قرار گرفته تا ضمن برقراري ت��وازن و همگ��ني در توزی��ع آب، م��وجب ك��اهش مش��کالت س��اکنین حوض��ه مقص��د ش��ده وب��اعث ایج��اد

[15] گردد.پایداری و سود دهی دو طرفه

م++دیریت بهم پیوس++ته من++ابع آب در ط++ر ح ه++اي انتق++ال آب بينحوضه اي

رشد روزافزون جمعیت ،توسعه ص��نعت، گس��ترش شهرنش��ینی و ب��اال رفتن سطح رفاه سبب افزایش تقاضای آب از یک سو و بدتر ش��دن کیفیت من��ابع محدود آب از سوی دیگر ش��ده اس�ت این مش��کالت ب�ه هم�راه هزین��ه ه�ای باالی تامین آب، سازمانها را مجبور می سازد تا به بج��ای انتق��ال ب��ه س��مت مدیریت تقاضا به برنامه های صرفه جویی آب و اصالح الگوهای مصرف آب و قانونمند کردن رفتار مصرف کنندگان آب ، و .... به عنوان راه حله��ای کم هزینه، پایدار و قابل اعتماد روی آورند .دراین راس�تارویکرد م�دیریت ب��ه هم

( در پاسخ ب��ه فش��ارهای روزاف��زون ب��ر سیس��تمIWRMپیوسته منابع آب ) های منابع آب ارایه شده است .

در نتیجه سیستم مدیریت منابع آب در معرض یک تغی��یر اساس��ی در س��طح جهانی قرار گرفته و از یک دیدگاه مبتنی بر اصول مهندس��ی ک��ه اساس��ا ب��ر تامین آب تکی��ه دارد ب��ه ی��ک دی��دگاه فرابخش��ی ک��ه اساس��ا بیش��تر ب��ر روی م��دیریت تقاض��ای آب اس��توار ش��ده اس��ت روی آورد.این موض��وع در بیانی��ه

24

مط��رح وبراتخ��اذروش بهین��ه82نه��ایی س��ومین اجالس جه��انی آب در به��ارمدیریت منابع آب و ایجاد ساختار مناسب در میان کشورهاتاکید شد .

م��دیریت بهم پیوس��ته من��ابع آب توس��ط کمیت��ه ف��نی مش��ارکت جه��انی آب تعریف شده است.دراین تعریف م��دیریت بهم پیوس��ته من��ابع آب ب��ه عن��وان مراحلی ک��ه دررش��دوارتقای م��دیریت هماهن��گ باتوس��عه درزمین��ه آب،زمین ومنابع وابسته به آن نقش دارد،معرفی شده است.دراین مدیریت دس��تیابی به حداکثر نت��ایج اقتص��ادی و رف��اه اجتم��اعی ب��ا روش��ی عادالن��ه و توج��ه ب��ه زیست بوم های حیاتی مورد تاکید قرار میگیرد.ب��ه ط��ور عملی��اتی، م��دیریت

ش��امل ب��ه ک��ار گ��یری دانش ب��ا روش ه��ای(IWRM )بهم پیوسته من��ابع آب گوناگون و در نظر گرفتن نظ�رات ذی نفع�ان مختل��ف ب�رای اداره و اج�رای موثر آن، و نیز ارائ�ه راه ح�ل ه�ای منطقی و منص��فانه ب��رای آب و مس��ائل توسعه میباشد. بنابراین مدیریت بهم پیوسته من��ابع آب ش��یوه ای اس��ت ک��ه بین نیازهای اجتماعی و اقتصادی تعادل برقرار میکند و محافظت از زیس��ت

بوم ها را برای نسل آینده تضمین و بیمه میکند. آب مصارف گوناگونی دارد که شامل کشاورزی، زیس��ت ب��وم ه��ای س��الم، مردم و مراقبت های بهداشت عم��ومی و س��هم هماهن��گ تقاض��اها میباش��د. خط مشی و دستیابی به مدیریت بهم پیوسته منابع آب دارای مراحلی قاب��ل تغی��یر و منعط��ف از جمل��ه شناس��ایی تص��میم گ��یران از می��ان بخش��های مختلفی که بر منابع آب اثر گذارند و گردهمایی تمام ذی نفع��ان ب��ه منظ��ور وضع قوانین و ایجاد همصدایی در اتخاذ تصمیمات هماهنگ و مس��ئول ب��ودن

[54] میباشد.در هنگام مواجه با تنش ها و مناقشات آبی مدیریت به هم پیوسته فرایندی آرمانی است و مفه�وم آن در زمین��ه ت��أثیر و ارتباطات بخش های مختل��ف ب��ا آب اهمیت داش��ته و اعم��ال ن��وعی دی��دگاه های مشارکتی در مدیریت آب است که از طری��ق آن ب��ا اول��ویت ق��راردادن آب به عنوان بستر توسعه پایدار، امکان برنامه ریزی منسجم برای آب پدید

خواهد آمد.

25

( فرآین��دی ب��رای ارتق��اء و توس��عهIWRMمدیریت به هم پیوسته من��ابع آب ) هماهنگ و جامع نگر مدیریت آب، اراضی و منابع مرتبط ب��ا آن ه��ا می باش��د. هدف این نوع مدیریت افزایش رفاه اجتماعی و اقتصادی به صورت عادالنه و با در نظر گرفتن حقوق و منافع ذینفعان است. در این روش برنامه ریزی و اجرای مشارکتی و بهره وری حداکثری از من��ابع آب م��ورد توج��ه اس��ت و

همچنین پایداری اکوسیستم ها و محیط های آبی را نیز مدنظر دارد. مدیریت بهم پیوسته منابع آب فلسفه ای است که مقوله آب را در یک چشم انداز همه جانبه ش�امل ش�رایط ط�بیعی و مت�وازن س�ازی نیازه�ای مختل��ف

کشاورزی، صنعتی و زیست محیطی مورد توجه قرار می دهد. مدیریت بهم پیوسته منابع آب فرآین��د اص��ولی جهت توس��عه پای��دار و پ��ایش

منابع آب در زمینه اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی است. نیز تعریف مدیریت ب��ه هم پیوس��ته من��ابع82در کنفرانس الهه هلند در بهار

آب به قرار زیرآمده است : مدیریت به هم پیوسته منابع آب فلسفه ای اس��ت ک��ه مقول��ه آب را در ی��ک چشم ان��داز هم��ه جانب��ه ش��امل وض��عیت ط��بیعی ومتع��ادل نم��ودن نیازه��ای مختلف کشاورزی ، صنعتی ، شرب وزیست محیطی، مدنظر قرار می دهد. مدیریت منابع و خدمات آب باید منعکس کننده روابط و تاثیرات متقابل بین مصارف مختلف آب بوده و بنابراین بایستی با همک��اری بخش ه��ای مختل��ف همراه باشد. اگ��ر ب��ه هم پیوس��تگی مناس��بی در چ��ارچوب م��دیریت من��ابع و خدمات آب وجود داشته باش�د وض�عیت عادالن��ه ، کارآم��د و پای��داری پدی��دار

خواهد شد. با توجه به تعریف ارایه شده ویژگی های مدیریت به هم پیوسته به قرار زیر

می باشد: - یک فلسفه است که میبایستی با ی��ک فراین��د و رون��د گ��ام ب��ه گ��ام ب��ه این فلسفه جامع عمل پوشاند و سپس با مش�ارکت ذینفع�ان آن��را ب�ه ی�ک م�دل

تصمیم گیری مبدل گردد. - رشد اقتصادی و اجتماعی به همراه دارد.

26

- شاخص های آن عادالنه و کارآمد و پایداراست. بنابراین هدف از مدیریت به هم پیوسته منابع اب دستیابی به توس��عه پای��دار کارامد و عادالنه منابع آب با اس��تفاده همزم��ان از م��دیریت ت��امین و تقاض��ا

وانتقال آب می باشد. مفاهیم و اصول مدیریت به هم پیبوسته منابع آب چهار اصل عمده ای است

نیز به قرار زیر آمده است : 1992که در کنفرانس دوبلین در سال - مدیریت آب باید به عنوان یک منبع آس��یب پ��ذیر در س��طح حوض��ه آبری��ز1

اعمال شود. پس مدیریت منابع آب براساس مرزهای هیدرولوژیکی ص��ورتمی پذیرد. و نه مرزهای سیاسی.

- اصل مشارکت )نه فق��ط مش��اوره( از طری��ق ایج��اد مک��انیزم ه��ای الزم2 برای مدیریت مستقیم ذینفعان ، واگذاری م��دیریت ب��ه پ��ایین ت��رین مقی��اس ممکن و ک���اهش نقش دولت فق���ط در ح���د ایج���اد و ت���دوین مق���ررات دستورالعمل ، ض��وابط و ... ب��ه ج��ای ایف��ای نقش مس��تقیم،لذابای��د وظیف��ه گروه های ذینفع که در تصمیم سازی مش�ارکت می نماین��د. روش��ن و تب��یین گردد و ساختار سازمانی و ظرفیت سازی مناسب در سطح حوضه ها و زیر حوضه ه��ا ب�رای آم��اده س��ازی بس�تر تص��میم س��ازی در پ�ایین ت��رین س��طح

مقتضی مشخص گردد. -زنان :لزوم افزایش نقش زنان در مدیریت و تص��میم گ��یری ه��ا ب��ه دلی��ل3

مسئولیت در بهداشت خانواده ، ن��یروی، ک��ار کش��اورزی و تغی��یر در نگ��رشفرهنگی و آداب ورسوم.

- آب باید به عنوان یک کاالی اقتصادی ، اجتماعی و زیست محیطی م��ورد4 توجه قرار گیرد. که این توجه میتواند شامل استفاده از ابزاره��ای اقتص��ادی برای مدیریت تقاضا ،قانونمند کردن رفتار مصرف کنندگان، س��طح خ��دمات متناسب با قابلیت پرداخت آن ، تمایل مردم ب��ه پ��رداخت هزین��ه و ی��ا تنظیم این مقوله از طریق بازار پرداخت هزینه ها توسط آل��وده کنن��دگان آب و ...

باشد.

27

برخی از تجربیات جهانی و ملی درخصوص مدیریت به هم پیوسته من�ابع آببه قرار زیر است :

در کشور هائیتی ساختارهای1996- برنامه عمران سازمان ملل در سال 1 مورد نیاز آب کشور را ب�ا رویک�رد م�دیریت ب�ه هم پیوس��ته من�ابع آب م��ورد

ارزیابی وسازماندهی قرار داده است. - شرکت دی اچ ای دانمارک مجموعه ای از اسناد و کاره��ای انج��ام یافت��ه2

در جهان درخصوص مدیریت به هم پیوسته آب رابه ص��ورت جعب��ه اب��زار در سایت خود قرار داده است. این شرکت برنامه مدیریت فوق را برای کشور

اوگاندا و دیگر کشورها نوشته است. بن��د تنظیم ش��ده18- راهبردهای بلند مدت توسعه منابع آب کش��ورکه در 3

است که مهمترین اقدامات مورد نیاز برای اج��رای م��دیریت ب��ه هم پیوس��تهمنابع آب است که به تصویب دولت جمهوری اسالمی ایران رسیده است.

- در س��طوح ملی و حوض��ه ای در برزی��ل و ش��یلی و مکزی��ک مطالع��ات4مدیریت به هم پیوسته انجام گردید.

-جهت حل مشکالت منابع آب درکشور هن��د چ�ارچوب مفه�ومی حکم�رانی5آب براساس مدیریت به هم پیوسته منابع آب تدوین شد.

- ده کشور همجوار رود نیل مدیریت به هم پیوسته منابع آب را ب��ه عن��وان6 رویکرد پذیرفته اند و برای بهره برداری مشترک و بهینه از رودخان��ه نی��ل ب��ا استفاده از این رویکرد برنامه ریزی های توسعه ای خ��ود را ب��رای ی��ک اف��ق

دراز مدت تدوین و در دست اجرا دارند. - سری النکا وزارتخانه جداگان��ه ای را تاس��یس نم��وده ت��ا م��دیریت ب��ه هم7

پیوسته منابع آب را در مناطق بسیار متراکم از نقطه نظر توس��عه ای اج��رانماید.

- در حال حاضر تعیین محدوده حوضه رودخانه و ق��درت دادن ب��ه ذینفع��ان8 هر حوضه به منظور تهیه و اجرای برنامه های ب��ه هم پیوس��ته حوض��ه آبری��ز رودخانه در کشور ترکیه بعنوان یک ضرورت جهت پذیرش در اتحادی��ه اروپ��ا

تلقی می شود..

28

از آنجا كه طرح هاي انتقال آب بين حوضه اي مستقيما مديريت حوضه مبدا و حوضه مقصد را تحت تاثير ق��رار مي ده��د، ل��ذا بهب��ود و ي��ا ت��نزل ش��رايط اجتماعي،اقتصادي و زيست محيطي در هر يك از دو حوض��ه می توان��د آث��ار متقابل را به دنبال داشته باشد. به منظور كاهش مخ��اطرات اين ط��رح ه��ا، شناسايي جنبه ها و ابعاد مختلف طرح و تصميم گيري ب��ر اس��اس اطالع�ات

ورعایت اصول اصلی مدیریت یکپارچه و به هم پیوسته من��ابع آبهمه جانبهاجتناب ناپذير است.

فلسفه طرح هاي انتقال آب بين حوض��ه اي اين اس��ت ك��ه فق��ط آب م��ازاد حوضه مبدا منتقل شود و در آن حق آبه هاي فعلي و آينده و محي��ط زيس�ت حوضه مبدا در اولويت باشد. همچ��نين سيس��تم ه��اي آبي حوض��ه مب��دا تحت ت��اثير ق��رار نگرفت��ه، مص��ر ف كنن��دگان اين حوض��ه ب��ا به��ره ب��رداري از آن مخ��الفت نداش��ته باش��ند و آب منتق��ل ش��ده فق��ط ب��راي ب��رآورده ك��ردن تقاضاهاي فعلي مصرف باشد تا تضمين كند كه سفره هاي آب زيرزمي��ني و منابع آب سطحي در يك الگوي پايدار مصرف مي شوند و هرگز براي تامين نيازهاي توسعه زمين و توسعه كشاورزي استفاده نخواهن��د ش��د.و هم��ه این

قاب��لیکپارچ��ه و ب��ه هم پیوس��ته من��ابع آبموارد در ق��الب اص��ول م��دیریت [35] اعمال می باشد.

لذابا توجه به مطالب فوق رعایت اصول اصلی م��دیریت یکپارچ��ه و ب��ه هم پیوسته منابع آب در انتقال آب بین حوضه ای می توانداین طرحها را موجه جلوه داده و موجب پایداری درتوسعه ورع��ایت کلی��ه حق��وق ذینفع��ان ش��ده

وموفقیت آن را در پی داشته باشد.

پیامد ها و چالش های انتقال آب بین حوضه ای همانطورکه قبال توضیح داده شد،توزیع ناهمگون مكانی و زمانی من��ابع آب، اف����زایش جمعیت در ب����رخی من����اطق، اف����زایش خس����ارات ناش����ی از سیالب هاوخشكسالی ها، طرح های انتقال آب بین حوضه ای را بعنوان یكی از ساده ترین روش ه��ای ك��اهش بح��ران در كن��ار دیگ��ر روش ه��ا مط��رح ك��رده

ب��ا وج��ود پیچی��دگی و است. از سوی دیگر این طرح ها در س��ایر نق��اط دنیا29

افزایش تعداد عوامل درگ��یر نظ��یر: اجتم��اعی، اقتص��ادی، سیاس��ی، ف��نی و بویژه زیست محیطی ولی ب��دلیل مطالع��ات ج��امع ودقی��ق وانج��ام ارزی��ابی دقیق اقتصادی،اجتماعی،فنی وزیس��ت محیطی و اطالع رس��انی گس��ترده و درنظر گرفتن منافع نسل حاضرو آینده واعمال مدیریت منطقه ای وناحی��ه ای ودخیل بودن عامه درمدیریت كالن با مق��اومت ان��دک م��ردم و مس��ئولین

.محلی مواجه است ولی در كشورما به دلیل عدم حضور مردم در تص��میم گ��یری و آش��نا نب��ودن مردم با اثرات بلند مدت برداشتها و انتقالهای بی روی��ه آب ، همچ��نین ع��دم وجود دیدگاههای آینده نگرانه به مسایل توسعه ب��ویژه توس��عه پای��دار ك�ه در آن بر برداشت و استفاده مناسب از منابع به گونه ای كه در نی��از نس��ل آتی خللی وارد نشود تأکید شده است، این طرحها به س��رعت و ب��دون ارزی��ابی دقیق و كارشناسانه و صرفأ با نگاه یک طرح معمول مهندسی در مطالعه و

اجرا می شوند. در هر ط��رح انتق��ال آب بین حوض��ه ای می ت��وان دو حوض��ه مج��زا تعری��ف 

نمود. یکی حوضه مقصد که قرار است آب به آن منطقه انتقال داده شود و دیگری حوضه مبدأ که همان حوضه باالدستی بوده و قرار اس��ت آب از آنج��ا منتقل شود. معموال مناطق باالدست آبخیز، دارای تیپ اراضی کوهستانی و یا تپه ای بوده و دارای کاربری جنگلی ، مرتعی و به صورت موضعی زراعی می باشد، در حالیکه نقاط حوضه مقصد، دارای شیب کم��تر و عم��دتا دارای مناطق زراعی، مسکونی، پل ها، راه ه��ا، مخ��ازن ذخ��یره آب و کان��ال ه��ای آبیاری است. در رسم رایج کشور م��ا ب��ا اج��رای ی��ک برنام��ه انتق��ال آب بین حوض��ه ای تنه��ا حوض��ه مقص��د از من��افع آن به��ره من��دمی ش��ود و این در حالیست که سکنه باالدست آبخیز ها غالبأ از نظر اقتص��ادی ض��عیف ب��وده و کمتر از اقدامات دولتی بهره مند میگردن��د. ش��غل س��کنه ب��اال دس��ت عم��دتا دامداری و گاه در تلفیق با زراعت می باشد. در مقابل سکنه حوضه مقص��د

معموال ح��د متوس��ط و حوضه های دوردست كه آب به آنجا انتقال می یابد، روستایی و شهری هستند که از امکانات رفاهی بیشتری برخوردار هس��تند و

30

از آب های مهار شده در پش��ت س��د ه��ا جهت ش��رب، ص��نعت و کش��اورزی سود می برند.لذا آنچه در کشور شاهد آن هستیم با اصول توس��عه پای��دار و معیارهای عدالت گرایانه فاصله زیاد دارد امروزه مفهوم جدید آبخ��یزداری و مدیریت آب با نگاه ب��ر انس��ان و محی��ط زیس��ت، ک��ه تحت عن��وان م��دیریت

میالدی مطرح شده است، راه برت��ر توس��عه اس��ت و70جامع آبخیز از دهه اولویت دادن آبخیزداری به حوضه باالدست سدها در راستای همین سیاست است و در م��ورد طرحه��ای انتق��ال آب بین حوض��ه ای ن��یز س��رمایه گ��ذاری کافی برای انجام مؤثر آبخیزداری می بایست به عن��وان پیش��نیاز اول م��ورد توجه جدی مسئولین ذیربط باشد. لذا طرح انتقال آبی که بخش��ی از من��افع آن در توسعه آبخیزداری حوضه مبدأ ب��ه مص�رف برس�د قاب��ل قب��ول خواه�د بود. در غیر این صورت حوضه مبدأ به جز انکه آب طبیعی خود را از دس��ت می دهد و به اندازه مردمان حوضه مقصد از مزای��ای س��رمایه گ��ذاری ه��ای ملی و دولتی برخوردار نمی گردند. و ب��ه همین دالی��ل نمی ت��وان انه��ا را ب��ه اجرای برنامه های انتقال آب بین حوضه ای قانع نمود و این در حالی اس��ت كه بپذیریم نیاز زیست محیطی و آینده حوضه آبخ��یز باالدس��ت در این ط��رح ها دیده شده است .. اگر مدیران دولتی آب در سیاست ه��ای کالن خ�ود ب��ه دور از مس��ایل سیاس��ی و منفعت طلبان��ه و ب��ا دی��د كارشناس��انه و رع��ایت حقوق زیست محیطی ساكنان حوضه مبدأ عمل نمایندو سیاست حم��ایت از اجرای طرحهای آبخیزداری و افزایش تولیدات کشاورزی و دامی در حوض��ه مبدأ و بویژه در مناطق روستایی و عشایری را سرلوحه پروژه های اجرایی خود قرار دهن��د. در این ص��ورت می ت��وان درص��دی از مش��کالت ومقاومته��ا

راکاهش داد. میالدی2050و 2025همچنین با توجه به ویژگی ه��ای جمعی��تی در س��الهای

در کشور و تمرکز بیشتر جمعیت در شهر های ب��زرگ ک��ه حاص��ل وابس��تگی زیاد به درآمدهای نفتی است و به دنبال این سیاست نیاز بیشتر به تخصیص آبه�ای مه�ار ش��ده ب��ه ش��رب و ص��نایع ش��هرهای ب��زرگ مط�رح می ش��ود و  سازمان های دولتی می باید منفعت هر دو سکنه ی باالدست)حوضه مب��دأ(

31

و حوضه مقصد )که قرار است آب به آنها انتقال یابد( را مدنظر ق��رار دهن��د و بسته به ویژگی های آبخیز و نیازهای م��ردم، ح��د قاب��ل قب��ول و بهین��ه بین حفاظت و تولید آب را در نقاط مختلف کش�ور معین نمای��د وقب��ل از ش��روع عملی���ات انتق���ال آب بین حوض���ه ای کلی���ه نیازه���ای آب حوض���ه مب���دا از قبیل :شرب ،ص��نعت ،خ��دمات،محی��ط زیس��ت و...را بط��ورمطمئن در ح��ال وآینده دراز مدت تامین وتضمین نموده و همچنین حق آبه دریافتی از حوضه هائی كه آب باالدست را دریافت میكنند ب��ه س��اكنان حوض��ه مب��دأ اختص��اص دهند ت��ا ص�رف حف�اظت و توس�عه من�ابع ط��بیعی و محی��ط زیس��ت و بهب��ود شرایط زیستی و اشتغال مردم باالدس��تی ش�ود . در این ص�ورت اس�ت ک�ه سازمان های دولتی دست اندرکار بخش آب و توسعه روس��تایی، از حم��ایت

و مقصد برخوردار خواهن��د ب��ود و اه��داف توس��عه پای��دار سکنه حوضه مبدا[31]  تأمین می شود.

ازطرفی ن��زاع ب��ر س��ر پ��روژه ه��اي انتق��ال آب درکش��وربجای مح��ور ق��رار  گ��رفتن نیازه��ای واقعی اظط��راری ولح��اظ مب��انی علمی ورع��ایت اص��ول اساسی توسعه پایدار عموما سود جویان��ه ،سیاس��ی ،واعم��ال ق��درت اس��ت

ونتیجه آن ایجاد نزاع وچالش میان مناطق مختلف می باشد. براي غلبه بر مشکل کمبود آب در کشور راه حلهاي مختلفي از جمله صرفه جويي و استفاده بهين��ه از آب، ورود فاض��الب ه��اي تص��فيه ش��ده ب��ه چرخ��ه مصرف، استفاده از سيس��تم ه��اي پيش��رفته تص��فيه آب را پيش روي خ��ود مي بيند. انتقال آب از نقطه اي به نقط��ه ديگ��ر از جمل��ه پ��ر هزين��ه ت��رين و آخرین راه ولی ساده ترین ب��رای ب��راي ح��ل مش��کل کم آبي درنق��ا طي از کشوراست.لذا انتقال آب بین حوضه ای قبل ازاستفاده از روشهای اش��اره شده غیر علمی وغیر موجه ب��وده وفاق��د مش��روعیت تلقی ش��ده ومخ��الفت

حوضه مبدا را درپی خواهد داشت. اى باي��د در ق��الب من��افع ملى و مطالع��ات حوضه طرح ه��ای انتق��ال آب بين

اى ارزيابى ش��وند. متاس��فانه ب��ه علت فق�دان ي��ك حسابرس��ى جامع منطقه ه��ا، اغلب م��ردم مت��اثر از اين  س��ازى جزئي��ات ط��رح صحيح و عدم ش��فاف

32

دانن��د و ه��اى سياس��ى مى ه��ا را معل��ول عالي��ق و خواس��ته ها، ط��رح پروژه ش��وند.در ط��رح انتق��ال آب نسبت به اثرات آنها بر رفع كمبودها توجي��ه نمى

ه��اى ش��فاف اى همه تاثيرات و پيامدها بای��ددر ق��الب حسابرسى حوضه بين م��ورد بررس��ى قرارگيرن��د.هرگ��اه منبعی ازی��ک سيس��تم من��ابع آب خ��ارج شود ،قطعا يكسرى اثرات منفى به لح��اظ كمى و كيفى ايج��اد خواه��د ش��د.

محيطى و ط��رح ج��امع که الزم است اين اثرات در قالب حسابرسى زيست ت��وان پاس��خگوى كاهش آلودگى بررسى ش��ود ک��ه در اين ص��ورت به��تر مى

ه��ا توجيه يا عدم توجيه اجراى طرح ب��ود. متاس��فانه ت��اکنون اين حسابرسى درکشورص��ورت نگرفت��ه اس��ت.ازط��رفی در كش��ور م��ا، در ارزي��ابى ه��اى

ها به صورت غيرشفاف، محيطى نیزمعيار يكنواختى نداريم وارزيابى زيست[47] شوند. كلى و غير يكنواخت مطرح مى

از دیگر مواردی چالشهای موج��ود در انتق��ال آب بین حوض��ه ای کش��ورعدم مطالع��ه وارزی��ابی ت��اثيرات انتق��ال آب بین حوض��ه ای از نقط��ه نظره��اى گوناگون در محي��ط ف��يزيكى، اجتم��اعى، اقتص��ادى و بيول��وژيكى ب��ه منظ��ور

بين قب��ل از اج��را می باش��د. ما حف��ظ تع��ادل اج��زاى محي��ط و ارتب��اط فى اى ب��ه نقط��ه ديگ��ر وج��ود تجربيات بسيارى در خصوص انتق��ال آب از نقطه

دارد كه سبب انتقال موجودات آب��زى اعم از گي��اه و حي��وان گردی��ده ك��ه در زيستى و شرايط پايدار منبع آبى را س��بب ش��ده اس��ت. نهايت تخريب تنوع

كه ازMneopsis leidiiنام  دارى به در همين خصوص می توان به مهاجرت شانه يافت��ه اش�اره درياى سياه از طريق كانال ارتب�اطى ب�ه دري�اى مازن�دران راه

تواند شرايط نامطلوب بقا را سبب شود. كرد كه مى

مالحضات انتقال آب بین حوضه ای ،پنج اص��ل راجهت توجی��ه ویاع��دم توجی��ه1999پروفس��وركاكس درس��ال

طرحهای انتقال بین حوضه ای آب طرح نمودکه اصل اول و دوم مربوط ب��ه مسائل اقتصادي، اصل س��وم در ارتب��اط ب��ا مس��ائل زيس��ت محيطي، اص��ل

بيانگر توزيع عادالنه س��ود چهارم در ارتباط با مسائل اجتماعي و اصل پنجمحاصله از اجراي پروژه در دو حوضه مبدأ و مقصداست.

33

به نظر مي رسد رمز كارايي پروژ ه ه�اي موف�ق انتق��ال آب بين حوض��ه ای در جهان، توجه دقيق به اصول مديريت يكپارچه منابع آب و شناخت نيازهاي واقعي حوضه مقصد بهمراه شناسايي شرايط موجود و پيش بي��ني نيازه��اي آتي حوضه مبدأ، با توجه ب��ه كلي��ه ج��وانب اقتص��ادي،اجتم��اعي و ف��رهنگي و زيست محيطي آن و ب��ا تكي��ه ب��ر مفه��وم توس��عه پاي��دار ميباش��د. ل��ذا جهت اجراي هر چه به�تر و اص��ولي ت�ر پ��روژه ه�اي انتق�ال بين حوض�ه اي آب در كشور و گام برداشتن در راس��تاي مفه�وم توس��عه پاي�دار در م�ديريت من��ابع

آب، توجه به مالحظات اساسي زير و رعايت آنها ضرورت دارد.

توجيه پذيري اقتصادي و فني طرح اجراي پروژه های انتقال حوضه به حوضه اي آب، باي��د از دو جنب��ه اقتص��اد

.معيارهاي اقتصادي جهتمورد ارزيابي قرار گيرد ملي و اقتصاد منطقه اي برآورد تأثير يك پ��روژه انتق��ال حوض��ه ب��ه حوض��ه آب از جنب��ه اقتص��اد ملي، معموال شبيه معيارهايي است كه در ساير طرح هاي توسعه منابع آب به كار مي رود.از جمله اينكه پ��روژه ه��اي انتق��ال حوض��ه ب��ه حوض��ه، باي��د ح��داقل هزينه ه�اي ممكن را داش��ته باش��ند. ب��ه اين مع�ني ك�ه مثال جهت ت�أمين آب شرب يك منطق��ه معين، باي��د هم��ه راهه��ا و روش��هاي ممكن م��ورد توج��ه و مقايسه قرار گرفته و در نهايت كم هزينه ترين آنها جهت دستيابي به ه��دف مذكور انتخاب گردد. در اين خصوص لحاظ نم��ودن هزين��ه ه��اي اجتم��اعي و زيست محيطي وارد شده بر حوضه مبدأ نيز بسيار اهميت دارد. معي��ار دوم كه بايد در توجيه پذيري پروژه هاي انتقال آب بين حوضه اي از جنبة اقتصاد ملي مد نظر قرار گيرد، اين است كه ارزش آب در منطقه دريافت كننده يا حوضه مقصد بايد بيش ازارزش آن در منطقه صادركننده يا حوضه مب��دأ ب��ه اضافه هزينه هاي انتق��ال باش��د. همچ��نين من��افع حاص��ل از آبي ك��ه منطق��ه صادركننده درصورت اجراي طرح انتقال در آينده از دست خواهد داد بايد از

[4] منافع حاصله در منطقه وارد كننده آب كسر گردد. البت��ه در عم��ل، ك��اربرد اين معي��ار و پيش بي��ني ارزش آب در آين��دة دور و نامطمئن به اضافه ارزش همان آب در منطقه ص��ادر كنن��ده ك��ار س��اد ه اي

34

نخواهد بود. ولي تا حد امكان بايد سعي نمود كه منافع و مضرات حاص��ل از اجراي پروژه در هر دو حوضه مبدأ و مقصد و نيز در طول مس��يرانتقا ل ب��ه طور ك��امال منص��فانه و واق��ع بينان��ه شناس��ايي و بررس��ي ش��ده و در تحلي��ل ميزان سود به هزينه، بكار گرفته شود.در ارتباط با تعيين اث��رات ي��ك پ��روژة انتقال حوضه به حوضه اي آب از بعد اقتصاد منطقه اي، ذكر اين نكت��ه الزم است كه در بيشتر مناطق، رشد اقتصادي براساس اس�تفاده از من��ابع ث�ابت نظير منابع معدني يا منابع آبهاي س��طحي و زي��ر زمي��ني ايج��اد مي ش��ود.در اينگونه موارد با تهي شدن تدريجي آن منابع،اقتص��اد منطق��ه اي وابس��ته ب��ه آن نيز در معرض تهديد قرار مي گيرد. در اينگونه شرايط يا باي��د ب��ا اج��راي طرح هاي انتقال آب در منطقه اي كه كمبود منابع آبي در آن بحران زاس��ت يا پيش بيني مي گردد كه بحران زا گردد، و يا با ايجاد زمينه هاي اش��تغال و درآمدزاي جدي��د، مش��كل ايج��اد ش��ده را برط��رف نم��ود. در غ��ير اينص��ورت شاهد مهاجرت درصد قابل توجهي از جمعيت به ساير مناطق خ��واهيم ب��ود. لذا بررسي وضعيت اقتصاد مناطق صادركننده و وارد كننده آب نقش مهمي

در توجيه و يا عدم توجيه اينگونه پروژه ها دارد. البت��ه ش��ايان ذك��ر اس��ت ك��ه اين ذه��نيت هم��واره وج��ود دارد ك��ه فق��ط در موارديك��ه ه��دف از انتق��ال آب بين حوض��ه اي ت��أمين آب ش��رب وبهداش��ت مردم است، مسائل اقتصادي بسيار كمرنگ جلوه مي كن��د.از ط��رف ديگ��ر، بايد توجه داشت كه در صورت اج��راي ط��رح انتق��ال آب،اس��تفاده از آب در ط��ول مس��ير انتق��ال جهت مص��ارف كش��اورزي و در ص��ورت امك��ان ايج��اد اشتغال و ن��يز درآم��د حاص��ل از ف��روش آب مي توان��دبعنوان من��افع حاص��له

حوضه مبدأ در ارزش گذاري پروژه مد نظر قرار گيرد.

توجه به حقابه هاي اجتماعي و زيست محيطي اگر چه اين موضوع در توجيه پذيري اقتصادي طرح ن��يز م��د نظ��ر ق��رار می گيرد، اما بدليل اهميت آن، جداگانه نيز به آن پرداخته شده است.حقابه هاي ي��ك منطق��ه بس��تگي ب��ه س��هم ه��ر منطق��ه چ��ه از نظ��ر اجتم��اعي و چ��ه از نظرزيست محيطي و اكولوژيكي در توليد منابع و ورودي از ه��ر منطق��ه ب��ه

35

رودخانه دارد. رضايت منطقه مب��دأ در م��ورد تف��ويض حقاب��ه ه��اي خ��ود،مي تواند از طريق پرداخت قيمت آب منتقل شده و اس��تفاده از آن در س��رمايه گذاري هاي انجام شده در آن منطقه، تأمين گردد.همچنين همانطور ك��ه قبال نيز ذكر گرديد در برخي موارد، استفاده از آب در طول مس��ير انتق��ال جهت مصارف كشاورزي و زير كشت بردن نواحي ازمنطقه مبدأ، مي تواند راهي

[47] جهت جبران حقابه از دست رفته منطقه مذكور باشد. در ارتباط با حقابه هاي زيست محيطي، الزم است براي انتقال آب مازاد بر نياز آبي به خصوص نياز زيست محيطي منطقه مبدأ برنامه ريزي گ��ردد. در اين راستا، شاخص هاي پايداري زيست محيطي باي��د بعن��وان معي��اري ب��راي

بررسي اثرات منفي انتقال آب در نظر گرفته شود. همچنين بايد توجه نمود كه متحول نمودن ش��رايط اكول��وژيكي ي��ك منطق��ه، تاجائيكه مشكالت خاصي خارج از توان خ��ود پ��االيي منطق��ه ايج��اد نكن��د، در جهت عدالت اكولوژيكي مي باشد.مشخص نمودن حقاب��ه ه��ا ب��راي منطق��ه مبدأ و مناطق پايين دست رژيم طبيعي رودخانه،مي تواند در ك��اهش اث��رات

اجتماعي اين طرح ها مؤثر باشد.

مسائل اجتماعي تجربه عملي و سنتي نشان داده است كه در ارزيابي پ��روژه ه��اي انتق��ال

آب ، ب��رخي از اث��رات و واكنش��هاي اجتم��اعي نادي��ده گرفت��ه ش��ده ودر فرآيندتصميم گيري ن�يز،راهكاره�اي ان�دكي، ب�ه منظ�ور ك�اهش هزين�ه ه�اي اجتماعي پيش بيني شده است. تجربه مشخص كرده كه در اكثريت م��وارد، عدم اطالع رساني صحيح از داليل و دستاوردهاي اجراي چنين پ��روژه ه��ايي و شفاف نبودن هدف آنها، دليل اصلي اعتراضات مردم به اينگونه ط��رح ه��ا بوده است. ايجاد شفافيت در بيان اهداف اصلي پروژه ه��اي انتق��ال آب بين حوضه اي وتوجيه نم��ودن منطقي م��ردم، مي توان��د نقش م��ؤثري در تغي��ير ديدگاه و ذهنيت آنان نسبت به اين گونه طرحها داشته باشد. چرا كه بيش��تر مردم اين من��اطق، دالي��ل طرحه��اي انتق��ال آب را سياس��ي و ن��ه ب��ه خ��اطر كمبوده��اي موج��ود می دانن��د. البت��ه اين ام��ر در من��اطق ص��ادر كنن��ده آب

36

مصداق بيشتري داشته است. از مهمترين اث�رات انتق�ال بين حوض�ه اي آب در حوضة مقصد نيز مي توان به افزايش ميزان رض��ايت و س��طح بهداش��ت ورف��اه عم��ومي ب��دليل برخ��ورداري از آب ش��رب و ن��يز توس��عة فعاليته��اي

كشاورزي و اقتصادي اشاره نمود.

جامع نگری و آمایش سرزمین درانتقال آب بین حوضه ای ضرب المثلی در کشورمان رایج است كه مي گويند چاه بايد خ��ودش آب در بياورد آب دستي فاي��ده ن��دارد! اي��ران كش��وري ب��زرگ و ب��ا اقليم و ش��رايط جغرافي��ايي بس��يار متن��وع اس��ت. اص��رار در اينك��ه توس��عه را ب��ه بعض��ي از من��اطق آن ك��ه بط��ور ب��القوه و ب��ر اس��اس تكنول��وژي روز ت��وان توس��عه و جمعيت پذيري ندارند ببریم، به قيمت اتالف سرمايه ها و هدر رفتن سرمايه هايي است كه در اقصي نقاط كشور به شدت مورد نياز است . سرمايه ه��ا بايد در جايي گذارده شوند ك��ه بيش��ترين ب��ازده اجتم��اعي و اقتص��ادي را ب��ه دس��ت دهن��د. تص��ميم گ�يري ب�راي اين س�رمايه گ�ذاري ه��ا در عرص�ه ه�اي جغرافيايي كشور مستلرم ش��ناخت ك��افي از توانه��اي جغرافي��ايي من��اطق و ارائه و اجراي دستورالعمل هاي آمايش سرزمين است. به نظر مي رسد ت�ا زماني كه دستورالعملهاي جامع و تفصيلي آمايش س��رزمين در كش�ور اج�را

انتق��ال آب بين حوض��ه نگردد، برخورده��اي س��ليقه اي ادام��ه خواه��د ي��افت. ن��ه ب��ر مبن��اي اص��ول علمي و ش��رايط ط��بيعي جغرافي��ايي و توجيه��ات ها

اش��خاص و گ��اه ب��ا اقتصادي و اجتماعي ، بلكه ب��ر مبن��اي الگوه��اي نظ��رات اهداف تبليغاتي و انتخاباتي ادامه خواهد يافت. هنگامي كه عناصر قدرت يك استان يا يك حوض�ه آبري��ز ق��درت بيش��تري مي يابن��د ب�ا اس�تفاده از ق��درت خود ، آب را به هر قيمت كه ش��ده ، ب��ه قيمت تخ��ريب محي��ط زيس��ت و ي��ا

ت��دوين جابج��ا مي كنن��د.  حتي گاه به قيمت بروز كم آبي در حوض��ه اص��لي، طرح جامع آمايش سرزمين و التزام ب��ه رع��ايت توص��يه ه��ا و دس��تورات آن مي تواند از بازيچه شدن سرزمين جلوگيري كند و به پايداري جغرافياي اين

از اتالف سرمايه ه��اي ط��بيعي و س��رزميني و اتالف سرزمين كمك نموده و[68] سرمايه هاي اجتماعي و انساني جلوگيري نماید.

37

در هر حوضه مي توان با مديريت آب در همين محدوده ها و اس��تفاده بهين��ه از منابع آب و اصالح الگوي مصرف در حوضه هاي آبريز داخلي به روش��هاي پايدار دست يافت و از پروژه هاي بزرگ دشمن محيط زيس��ت پره��يز ك��رد.

»كوچ��ك تجربيات طرح هاي آبي جهان امروزه به خوبي نشان مي ده��د كه كوچ��ك احمقان��ه ح��داقل در م��ورد اين ط��رح ه��ا نباي��د گفت كه و زيباس��ت«

ط��رح ه��اي آبخ��يزداري و آبخوان��داري در عرص��ه ه��اي باالدس��ت و است جلوگيري از تخريب پوشش گياهي و جنگلي مي تواند به كنترل رواناب ها و تأمين آب با كمترين هزينه ها و سالم ترين روش ها و پايدارترين اشكال آن

كمك كند. كليه پروژه ها، اعم از پروژه هاي آب قاعدتا بايد بر اساس يك طرح آمايش سرزمين و سياست گذاري كالن و در چارچوب يك چشم انداز بلندمدت، كه منتهي به يك طرح جامع مي گردد به وجود آيد. در حالي كه ما شاهد پ��روژه هايي هستيم كه به منظور پاسخگويي به نيازه��اي موض��عي و موق��تي ايج��اد شده اند و به همين س�بب ن�يز، زيرس�اخت ه�اي الزم در م�ورد پ�روژه ه�اي

مذكور تدارك ديده نشده است. عدم تهيه طرح هاي آمايش سرزمين )كاربري اراض��ي( و فق��دان سياس��ت 

گذاري هاي كالن و نبودطرح هاي جامع آب مبتني بر مديريت به هم پيوس��تهو يكپارچه منابع آب می تواند نتایج منفی زیر را درپی داشته باشد:

خطر اضمحالل زنج��يره غ��ذايي و تخ��ريب من��ابع آب و خ��اك و محي��ط-1زيست .

كسري ذخيره مخزن و بيالن منفي در دشت .-2 خشك و نيمه خشك شدن درياچه ها، ت��االب ه��ا، هوره��ا، م��رداب ه��ا،-3

رودخانه ها، قنوات و چشمه ها. به خطر افتادن من��ابع آب وبهم خ�وردن تع��ادل كمي وكيفي من��ابع آب-4

آبخوان هاورودخانه ها

38

آلوده شدن منابع آب اكثر آبخوان ها، درياها و درياچ��ه ه��اي ب��ه ان��واع-5 آالينده ها )به وي��ژه ب��ه فاض��الب ه��اي كش��اورزي، ش��هري، ص��نعتي و

بيمارستاني( تولي�د گ�رد و غب�ار و ريزگرده�ا در كف�ه ه�اي تبخ�يري ب�اقي مان�ده از-6

درياچه ها، تاالب ها، مرداب ها و هوره��اي خش��ك و نيم��ه خش��ك، ب��هويژه در شوره زارهاي در حال توسعه

تغيير كاربري اراضي زراعي )از زراعي به شهرسازي و ش��هرك ه��اي-7صنعتي(

ایج��اد مش��کالت متع��دد اقتص��ادی،اجتم��اعی،سیاس��ی،فرهنگیوزیس��ت-8[45] محیطی.

چالش آب ، مساله ای نیست كه درمرزه��ای مشخص��ی ، تع��ریفی ب��رای آن ارائه كرد . برای این موضوع باید تعریفی ملی داشته باشیم.ویاح��داقل بای��د نگرش ملی حاکم باشد.آمایش سرزمینی دربخش آب و كشاوری تعریفی را به عنوان پروتكل ملی دراختیار ما ق��رار می ده��د، بن��ابراین بای��د در تعری��ف موارد مصرف آب موجود كش��ورمان براس��اس اول��ویت بن��دی و دی��دگاههای

وبا استناد به مدارک علمی واصول توسعه پای��دار وب��دور ازكالن لحاظ شود. مالحضات سیاسی و تصمیمات غ��یرعقالیی ب��ر تخص��یص من��ابع آب م��دیریت

نماییم. لذا بازگشت به مدیریت خردورزانه آب تنها راهكار اصالح ورفع مشكالت ب��ه

وجودآمده میباشد.

نقش رویکرد سیستماتیک در انتقال آب بین حوضه ای رویکرد سیستماتیک رویکردی است که برخورد با مس�ائل ،مولف�ه ه�ا ،اج�زا وارتباط آنها را در یک سیستم در نظر گرفته وبمنظور حل مشکالت ب��ادقت مناسبی دنیای واقعی را با جزییات مورد نظر از طری��ق مدلس��ازی و تع��یین

عوامل ایجاد مشکل ،بررسی می کئد. در محیط زیست عوامل غیر زنده مانند خاک ، آب ، گازها و غیره به هم��راه جانداران وج�ود دارن�د. موج�ودات زن�ده ب�ا هم و ب�ا محی��ط غ��یر زن��ده خ�ود

39

ارتباطی متقابل برقرار می سازند. این ارتباط ها ب��رای بق��ای محی��ط زیس��تبسیار الزمند.

همچنین محيط زيست سالم،پویا ، بالنده وپایدارحاص��ل رويک��ردي ج��امع ب��ه نقش ه��ا، مس��ئوليت ها و ت��اثيرات متقاب��ل چه��ار حوض��ه ح��اکميت، اقتص��اد، فرهنگ)عمومي، نهادي و حرفه اي( و بخش محيط زيست کشور اس��ت. اين حوضه ها هم راستا و يکپارچه در ابع��اد ج��امع حف��اظت از محي��ط زيس��ت ب��هويژه آب، هوا، خاک، انرژي و تنوع زيستي به ايفاي نقش مبادرت می نمايند.

به منظور پیش گیری از آسیب پذیری محیط زیست و کمک به انطباق آن ب��ا  نیاز ه��ای جامع��ه، الزم اس��ت سیاس��ت گذاری، برن��امه ریزی، اج��را، پ��ایش، نظ��ارت و ارزی��ابی ب��ه ص��ورت یکپارچ��ه دی��ده ش��ود. تعام��ل هم اف��زایي دس���تگاه هاي مس���ئول و هم خ���وانی و هم���اهنگی ق���وانين، مق���ررات و

استانداردهای محیط زیستی از ابعاد يکپارچگي نهادي به شمار مي آيد. ه��ای اساس��ی آن یع��نی آب، ه��وا، خ��اک،هرگاه انسان در ط��بیعت و مولفه

صوت دما و...مداخله نماید، به طریقی به ت��وازن موج��ود درآن خدش��ه وارد سازد. نیازهای بی حدوحصر بشر وزیاده خواهی آنان باعث شده است کهمی

شتاب تخریب و عمق مداخله او در طبیعت افزایش یابد و ب�ه ج�ای س�ازش با طبیعت به هجمه بر طبیعت و استثمار عنان گسیخته منابع آن تبدیل شود. ام��روزه رون��د تخ��ریب ط��بیعت ش��دت یافت��ه و نظ��ام ارزش��های مص��رفی و مسابقه بین خواستن و داشتن تا عمق جوامع بزرگ و کوچک انس��انها رخن��ه کرده است. جست و جوی روز افزون برای کشف دارائیهای ط��بیعت، تالش

ناپذیر، همگی ب��اعث مداخل��هبیوقفه برای رفاه بیشتر و فرهنگ مصرف پایان اند و تعادل و ت��وازن محی��ط ط��بیعی را ب��رهمافراطی بشر در طبیعت شده

اند تا بدان حد ک�ه هم این�ک زن�دگی خ�ود بش�ر ن�یز ب�ه مخ�اطره افت�ادهزده است. گ��رم ش��دن زمین، اف��زایش تغی��یرات آب و ه��وایی در س��طح جه��ان،

ه��ای زیس��تیاف��زایش آل��ودگی ه��ای آب، خ��اک، ه��وا و انق��راض س��ریع گونه هشدارهایی از عدم تعادل درطبیعت هستند که توجه جدی م��ا را می طلبن��د. ما به خاطر بقای خ��ود مل��زم ب��ه توج��ه ب��ه هش��دارهای م��ذکور و شناس��ایی

40

بایدها و نبایدهای ط��بیعت هس��تیم. ام��روز دیگ��ر فرص��تی نمان��ده و در واق��ع بسیار هم دیر شده است. ما موظف هستیم از هم اکن��ون اطالع��ات مبت��نی بر واقعیت ونگاه سیستماتیک و همه جانبه را مبنای عمل آگاهانه قرار دهیم، روند تخریب را معکوس کرده و به بازسازی و محافظت از من��ابع ط��بیعی و

[24] محیط زیست خود بپردازیم. در موضوع تصمیم گیری درخصوص انتقال آب بین حوض��ه ای ب��ا عن��ایت ب��ه نقش محوری آب بعنوان یکی از اساسی ت��رین مولف��ه ه��ای محی��ط زیس��ت وتوسعه پایدار،رویکرد سیستماتیک به تم��امی عوام��ل ط��بیعت بای��د ش��الوده مبنای تصمیمات قرار گیرد.بطوریکه در مطالعات اولیه با دقت الزم ارتب��اط مولفه های محیط زیست مانند:آب ،خاک،گیاه،انسان،وسایرموجودات زن��ده در مبدا ومقصد و ارتباط وتاثیر متقابل آنه��ا ب��رهم ومحی��ط زیس��ت بررس��ی

وارزیابی گردد. نقش وتاثیرمتقابل انتقال آب بین حوض��ه ای ب��ر ح��اکمیت ،اقتص��اد،فرهن��گ وحقوق محیط زیست با نگاه استقرارتوسعه پای��دار ب��ا رویک��رد سیس��تماتیک

بدقت مطالعه واثرات آن بخصوص در حوضه مبدا به روشنی تعیین شود. سیاست گذاری ،برنامه ری��زی ، اج��را ، پ��ایش ونظ��ارت و ارزی��ا بی ج��امع و یکپارچه در انتقال آب بین حوضه ای با نگ��اه کالن وب��ا رویک��رد سیس��تماتیک مور توجه قرار گرفته وضمن پایش مداوم اثرات منفی آن درحوضه مب��دا از ورود خسارت به حوضه جلوگیری یا ب��ه ح��داقل رس��انده وی��ا بطری��ق ممکن جبران شوده ودر صورت عدم امکان جبران وبعنوان آخرین راه حل، انتق��ال

 آب متوقف گردد.

نقش اصول احتیاط و پیشگیری در انتقال آب بین حوضه ای حق��وق بین المل��ل محی��ط زیس��ت قواع��دحقوقی ق��وام نایافت��ه ف��راوانی داردواصولی چون اصل پیشگیری که قاعده طالیی حقوق بین الملل محی��ط زیست است.اصل احتیاط؛ که البته به دلیل عدم مش��خص ب��ودن چه��ارچوب به صورت گسترده درحق��وق بین المل��ل چن��دان پذیرفت��ه ش��ده نیس�ت. ولی

دیوان دادگستری جوامع اروپایی به این اصل توجه خوبی کرده است.

41

معادله برد برد در انتقال آب بین حوضه ای امروزه یکی از راههای برون رفت طرح های انتقال آب حوضه به حوض��ه از چالشهای موجود، استفاده از سناریوی برنده برنده است که سالهاست این رویکرد در کشورهای توسعه یافته مورد توجه ق��رار میگ��یرد. در این ارتب��اط صاحب نظران زیادی در سطح کشور به این موضوع پرداخت��ه ان��د. ام��ا الزم است این رویکرد در طرح های توسعه من��ابع آب و ب��ه وی��ژه در ط��رح ه��ای انتقال آب بین حوضه ای نهادینه شود. با توجه به تجارب ط��رح ه��ای انتق��ال آب در کشورهای مختلف، میتوان برخی پیش شرط ه��ای الزم ب��رای تحق��ق

"سناریوی همه برنده" را به شرح زیر اراده کرد .

چشم انداز و دانایی از پویایی و روندهای تغییر در حوضه های مب��دا و.1مقصد

در بیش��تر م��وارد در ط��رح ه��ای عظیم ک�ه اح��داث آن س��الها ب��ه ط��ول می انجامد توانایی در ترسیم چش��م ان��داز کالن از آین��ده میتوان��د دارای اهمی��تی بیش از مس��ائل ف��نی باش��د. ب��رای مث��ال آق��ای بی��ل گیت موس��س ش��رکت میکروسافت اشاره کرده است که زیر بنای اصلی رشد این شرکت چن��دین میلیارد دالری، چشم انداز تحقق ساخت کامپیوتر رو میزی در آین��ده نزدی��ک

بود.

تفاوت بسیار زیاد ارزش افزوده آب در حوضه های مبدا و مقصد.2 در نهایت راز موفقیت طرح های انتقال آب کسب رض��ایت هم��ه ذی نفع��ان میباشد. بنابراین درصد عادالنه ای از من�افع ط��رح ه�ای انتق��الی بایس�تی در زمان آغاز بهره برداری و یا حتی قبل از آن به حوض��ه مب��دا اختص��اص یاب��د. این امر زمانی امکان پذیر است که طرح انتق�ال از توجی�ه اقتص��ادی بس�یار باالیی برخوردار باشند. بنابراین با توجه به مناقش��اتی ک��ه همیش��ه در م��ورد طرح های انتقال وجود دارد، پارامتره�ای اقتص��ادی متوس��ط ی�ا ح�تی خ�وب نمیتواند مبنای محکمی برای توجیه طرح باشد. معموال تف��اوت قیمته��ای آب کشاورزی و آب شرب این پیش نیاز را بدست میدهد. در این ارتباط میتوان

42

به قیمت های آب کشاورزی و شهری در مناطق مختلف اسپانیا اشاره کرد. در این کش��ور در منطق��ه مورس��یا قیمت آب مص��رفی در بخش مص��ارف

68/9 یورو ب�ر م�تر مکعب و قیمت آب آبی�اری در این منطق�ه 103شهری، یورو بر متر مکعب است. این رد ح��الی اس��ت ک��ه در منطق��ه والنس��یا ) در

ی��ورو ب��ر م��تر مکعب19/2 و 65همین کشور( قیمت های مذکور به ترتیب اس��ت. این اختالف چش��مگیر بین قیمت آب در دو منطق��ه م��ذکور میتوان��د

بستری مناسب برای تعریف طرح انتقال آب باشد.

احراز حداقل تع�یین ش�ده در رابط�ه ب�ا پارامتره�ای اص�لی م�دیریت.3منابع آب در حوضه مقصد

طرح های انتق��ال آب، ی��ک فرص��ت طالیی را ب��رای دولت ف��راهم میکن��د ت��ا الزامات قانونی را برای استفاده بهینه از منابع آب به عنوان پیش نیاز طرح های انتقال اعمال کند. برای مثال در آمریکا، دولت بیمه یارانه ای سیالب را تنها در اختیار جوامعی قرار میدهد که قوانین سیالب دشتها را رعایت ک��رده باش��ند. در این چ�ارچوب میت��وان ح�داقل ه�ایی را ب�رای پارامتره�ایی مانن��د راندمان انتقال، درصد اتالف شبکه آب شهری، مص��رف س��رانه آب و غ��یره

به عنوان پیش نیاز انتقال طرح درمقصد تعیین نمود.

وجود پتانسیل آب اضافی یا آب جدید در حوضه مبدا.4 برآورد آب مازاد حوضه با توجه به ارزیابی منابع و مصارف آب حوض��ه و ب��ا لحاظ کردن نیازهای آتی حوضه مبدا در افق آینده انجام میشود. درواق��ع ب��ا

اجرای طرح انتقال آب نباید توسعه حوضه مبدا تحت تاثیر قرار گیرد.

پذیرش طرح توسط مردم در حوضه های مبدا و مقصد.5 موافقت مردم با تصمیم های کلیدی برای توسعه عادالنه و پای��دار من��ابع آب و انرژی، امری ضروری است. موافقت، در پی به رسمیت ش��ناختن حق��وق ذی نفعان، توجه به زیان های احتمالی و محفوظ نگهداشتن حق بهره مندی تمامی اقشار متاثر از ط��رح، خصوص��ا اف��راد ب��ومی و قبای��ل، زن��ان و دیگ��ر گروه های آسیب پذیر ش��کل میگ��یرد. در این راس��تا، در فراین��دهای تص��میم

43

گیری از مکانیزمهایی استفاده میشود که شرایط مشارکت آگاهانه از س��وی تمامی گروه ها را مهیا میکنند و ب��ه م��وافقت قاب��ل اثب��ات ب��ا تص��میم ه��ای کلیدی می انجامد. درمواردی که طرح مورد نظ��ر ب��ر اف��راد ب��ومی و قبای��ل تاثیر میگذارد، پیشبرد چنین فرآیندهایی، با رضایت آگاهان��ه و آزادان��ه میس��ر میشود. این شرط حتی در مواقعی که طرح انتق��ال دارای توجی��ه اقتص��ادی باالست و همه ذینفعان برنده محسوب میش�وند، نمیتوان�د ب�ه راح�تی ممکن شود زیرا نمیتوان انتظار داشت ک��ه م��ردم ب��ه مس��ائل ف��نی آگ��اهی الزم را داشته باشند. برای نمونه میت��وان ب��ه ص��دها کاریک��اتور در انتق��اد از ف��روش برق، زمانی که کشور با کمبود ب��رق مواج��ه اس��ت اش��اره نم��ود ک��ه نش��ان میدهد حتی بسیاری از روزنامه نگاران و نخبگان درک کاملی از ساعات اوج مصرف ب��رق ندارن�د. ب�ه ه�ر ح�ال ایج��اد آگ�اهی در م�ردم از پیش نیازه�ای اجرای طرح انتقال اس��ت و گروهه��ای غ��یر دول��تی میتوانن��د نقش مهمی در این زمینه ایفا کنند. آب را نمیتوان فق��ط ب��ه عن��وان ی��ک ک��اال، مش��ابه دیگ��ر کاالها در نظ��ر گ��رفت. زی��را آب ی��ک منب��ع و ح��ق ب��رای تم��امی ش��هروندان محسوب میشود و این بایستی در برنامه ریزی و اجرای طرح ه��ای انتق��ال در نظر گرفته شود. در بسیاری از جوامع ارزشهای بسیار قوی و دی��ر پ��ایی برای حفط منابع آب در داخل حوض��ه وج��ود دارد. ب��رای اینک��ه م��ردم آب را زبر بن��ای رش��د اقتص��اد منطق��ه و ض��امن پوی��ایی و دوام آن میدانن��د. ط��رح انتقال آبرو، بزرگترین پ��روژه هی��درولوژیکی اس��ت ک��ه ت��ا کن��ون در اروپ��ای غربی مطرح بوده وفواید زیادی ازجمله دری��افت یاران��ه ازاتحادی��ه اروپ��ا ب��ه

میلی��ارد ی�ورو( ب��رای20 درصد کل سرمایه گ�ذاری الزم ) 40 تا 30میزان اسپانیا دربر داشته است. در عین حال بر سر آن مناقش�ه ای در گرفت�ه ک�ه در اسپانیا بی سابقه بود است. از زمان معرفی ط��رح، بیش از ی��ک میلی��ون

نفر از مردم در مخالفت با » بزرگراه آبی « تظاهرات به راه انداخته اند.

حسابرسی و پایش دقیق منابع.6 یک عامل کلیدی در رابطه با پیش نیازهای تحقق سناریوی " همه برن��ده" در طرحهای انتقال آب، اندازه گیریی دقیق و سریع شاخص ه��ای کمی و کیفی

44

منابع آب سطحی و زیر زمینی به صورت پیوسته میباشد. برای مث��ال ط��رح میلی��ون دالری سیس��تم خودکاراطالع��ات هی��درولوژیکی در اس��پانیا )700

S.A.I.H.میتواند حسابرسی و پایش دقیق منابع آب را تحقق بخشد )

وج��ود نگ��رش ج��امع گرایان��ه، ملی، بیطرفان��ه، علمی و منص��فانه در.7تصمیم سازی ها و تصمیم گیری ها

هیچ پیش فرضی در نتایج مطالعات قابل قبول نبوده وباید اج��ازه داده ش��ود روند بررسی ها و مطالعات به صورت کامال بی طرفانه ب��ه پیش رود و روح

بی طرفی برکل روند مطالعات و تصمیم سازی ها حاکم باشد.

توان مالی باالی حوضه مقصد.8 به ثمر رسیدن طرح های انتقال س��الها ب��ه ط��ول می انجام��د و در عم��ل در مقایسه با ذی نفعان، منافع حوضه مقصد بعد از بقیه تامین میشود. بنابراین حوضه مقصد بایستی از توان مالی باال برخوردار باشد. برای نمونه از طرح عظیم انتقال آب از لسوتو به آفریقای جنوبی، که از جمله ط��رح ه��ای هم��ه برن��ده محس��وب میش��ود ب��ا توج��ه ب��ه اینک��ه لس��وتو، یکی از فق��یر ت��رین کشورهای جهان است، توان باالی اقتصادی آفریقای جنوبی زیر بنای اص��لی

برنامه ریزی، طراحی، احداث و بهره برداری از این طرح بوده است.

عدم وجود یا قابل مالحظه نبودن میزان خسارتها به اشخاص ثالث.9 هزینه ها و خسارتهای احتمالی به اشخاص بایستی مورد بررسی قرار گ��یرد و قابل جبران باشد. در غیر این ص�ورت نمیت�وان ب�ه ش��رایط برن�ده برن�ده

طرح اطمینان داشت.

وجود شفافیت الزم در چارچوبهای قانونی.10 الزم است همه نکات مثبت و منفی طرح در گزارشات ط��رح انتق��ال آب ب��ا ص��راحت بی��ان ش��ود و کلی��ه اس��ناد و گزارش��ات ب��رای بررس��ی در اختی��ار

متخصصان امر قرار گیرد.

45

امکان برآورد تمامی اثرات مهم در دراز مدت با دیدگاه چند رشته ای.11 تمام اثرات احتمالی باید ب��ه دقت مطالع��ه وب��رای ه��ر ک��دام راه ح��ل ارائ��ه نمود.برای مثال در طرح انتقال آب حوضه ای تگزاس پیش بی��نی ش��ده ب��ود مشکل مگس هایی که در غرب ایالت تکزاس ناق��ل ی��ک ن��وع بیم��اری ت��ورم

مغزی هستند با انتقال آب بسیار جدی تر خواهد شد.

پرداخت غرامت.12 در طرح های عظیم نمیتوان به طور کامل از آسیب رسیدن به من��افع اف��راد یا محیط زیست جلوگیری ک�رد. ام�ا میت�وان ب�ا پ�رداخت غ��رامت، طرفه�ای آسیب دیده را به یک ذی نفع برنده تبدیل نمود. برای مثال در جریان احداث یک سد در هند، خان��ه ه��ا و م��زارع به��تری در اختی��ار و م��الکیت اف��رادی ک��ه بایستی جا به جا میشدند قرار گرفت و قبل از شروع احداث سد در مقاب��ل هر درختی که بایستی قط��ع میش��د چه��ار نه��ال کاش��ته ش��د. در بس��یاری از موارد میتوان انتقال دهنده را به ت��امین آب اض��افی ب��رای ج��بران خس��ارات

محیط زیستی ملزم کرد.

ارائه تضمینهای قانونی الزم برای کاهش آب انتق��الی در س��الهای کم.13آب و خشک

معموال انتقال آب در سالهای متوسط و پ�ر آب مش�کلی ب�رای حوض�ه مب�دا ایجاد نمیکند. اما در سالهای کم آبی و خشک میتوان��د ع��واقب وخیمی ب��رای پایین دست ایجاد کند. در این چارچوب وج�ود تض��مینهای ق�انونی الزم ب��رای ک��اهش آب انتق��الی در س��الهای کم آب و خش��ک میتوان��د زمین��ه الزم ب��رای

پذیرش کل طرح انتقال را فراهم کند.

قائل شدن محدودیت زمانی برای انتقال آب.14 احترام به نسل های آتی، ملحوظ ک��ردن مح��دودیت زم��انی در تواف��ق نام��ه های استفاده مشترک از آب را الزام مینماید. در مواردی حل مشکل آب در کوتاه مدت یا میان مدت میتواند فرصت الزم را برای بهبود راندمان، ت��امین آب جدید و کاهش مصرف حوضه مقصد فراهم کند. انتقال آب دائمی، برای

46

شرایط پیچیده و غیر قابل پیش بینی هیدروسیستمها و جوامع پویا منطبق با دور اندیشی نیست. در ضمن از دیدگاه توسعه پایدار نیز درآمد ه��ا و هزین��ه

س��ال اول به�ره ب�رداری قاب�ل مالحظ�ه30های ب�ه روز ش��ده دوره عمرت�ا هستند و پس از آن درصد کمی از درآمد یا هزینه کل را شامل می شوند.

تعیین زمان برای برنامه ریزی، طراحی و اجرا.15 به جز موارد استثنایی برنامه ریزی، طراحی و احداث طرح های انتق��ال آب ب��ه زمانه��ای ط��والنی نی��از دارد ) ب��رای مث��ال اولین مطالع��ه ط��رح عظیم

صورت گرفته و هنوز ده ه��ا س��ال ب��ه ش��روع به�ره1318سیروان در سال برداری مانده است(. به عنوان یک استثنا میتوان به پروزه اضطراری ت��امین

، دانش��مندان1990آب شهر فورتالزا در برزیل اشاره نمود. در اوای��ل ده��ه موسسه اسکریپ در آمریکا با همکاری موسسه ماکس پالنک در آلم��ان، ب��ا استفاده از پیش بی��نی ه��ای اقلیمی مبت��نی بردی��ده ه��ای ال نین��و و النین��ا در اقیانوش آرام ادامه خشکسالی در شهر چند میلیون نفری فورتالز در برزیل را به درستی پیش بینی نمودند که در نتیجه احداث به موقع کانال انتقال آب

کیلومتری از میلیونها دالر خسا رت و لطمه به سالمتی م��ردم جلوگ�یری60شد.

تکمیل مطالعات دیگر گزینه های تامین و مدیریت مصرف آب.16 به دلیل زمان طوالنی مطالعه و اجرا، هزینه های س�نگین، تع�دد ذی نفع�ان، تنازعات اجتماعی، پیچیدگی های قانونی، درگیری چن��دین س��ازمان دول��تی و غیر دولتی، ل��زوم حف��اظت از من��افع اش��خاص ث��الث و ... در بیش��تر م��وارد گزینه انتقال آب حوضه ای به عنوان آخرین راه حل مطرح میشود. بنابراین باید برای تصمیم گیری در م��ورد ط��رح انتق��ال ابت��دا من��افع و مزای��ای دیگ��ر گزینه ها به دقت و منص��فانه م�ورد مطالع�ه ق�رار گ��یرد. ب��ه منظ�ور کس��ب اطمینان از موفقیت، طرح های انتقال آب بایستی با روشهای س��نتی ت��امین منابع و مدیریت مصرف تلفیق شوند. این تلفیق نیاز به همکاری بیشتر میان

47

کاربران مختلف و حل مسائل متع��دد ف��نی و س��ازمانی از جمل��ه اث��رات ب��راشخاص ثالث دارد.

ملحوظ کردن الزامات و مسائل زیست محیطی .17 وجود آب مازاد در یک حوضه و انتقال آن به حوضه ای دیگر الزاما وض��عیت برنده برنده محسوب نمی شود. برای ارزی��ابی درس��ت هزین��ه ه��ای زیس��ت محیطی،باید نسبت به اینکه چه زمانی، برای چ��ه دوره ای و چ��ه مق��دار آب میتواند از هر حوضه، برای انتق�ال ب��ه حوض��ه دیگ��ر برداش��ت ش�ود و اینک��ه چگونه این مقدار، نیازهای آبیاری را در حوضه دریافت کنن��ده ت��امین میکن��د، شناخت پیدا کرد. در این زمینه میتوان، اثرات ویرانگ��ر تص��میمات نس��نجیده توس��عه اقتص��ادی را ب��ر محی��ط زیس��ت، مث��ل تش��کیل مان��داب در س��طح گسترده، شور شدن و در نتیجه بایر شدن در محدوده تاثیر طرح های بزرگ

آبیاری را نام برد.

احترام به حقوق حق آبه بران حوضه مبدا.18 همانطور که اشاره شد مهمترین مشکل اجتماعی طرح ه��ای انتق��ال آب در ژاپن اخذ مجوز برای احداث مخ��ازن و رض��ایت م��ردمی اس��ت ک��ه بایس��تی محل زندگی خود را تغییر دهند. در طرح انتقال آب حوض��ه ای ب��رای ت��امین آب توکیو بر اثر مخالفت انجمن صنفی کشاورزان، سد مخزنی برای انتق��ال آب به جای آنک��ه در ب��اال دس��ت م��زارع س��اخته ش��ود، در پ��ایین دس��ت آنه��ا احداث گردید به نحوی که هم نیاز کشاورزان برآورده گردید و هم آب م��ورد

نیاز برای انتقال تامین شد.

معیارهای ارزیابی.19 معیارهای ارزی��ابی از ابت��دای مطالع��ات مش��خص میگ��ردد ت��ا جهت مقایس��ه گزینه ها و ایده ه��ای مختل��ف در فازه��ای ارزی��ابی و توس��عه ب��ه ک��ار گرفت��ه شوند. این ف��اکتور ه��ا جایگ��اه کیفی و کمی گزین��ه ه��ا را از نظ��ر اس��تاندارد مشخص خواهند کرد. این معیارها در فاز اطالعات تکمیل و تص��حیح ش��ده و

وزن دهی میگردند .

48

مدریت بحران و ریسک یا بحران م++دیریت در تص++میمات انتق++ال آب بین حوضه ای

آیا در طرحهای انتقال آب بین حوضه ای اشتباه نرفته ایم و به بیان دیگر آیا برنامه های انتقال آب بین حوضه ای بیش از آنک�ه ب�ر پای�ه م�دیریت بح�ران

استوار باشد، باعث بحران مدیریت نمی شود؟ ابت��دا بای��د دی��د م��دیریت بح��ران چیس��ت و چ��ه م��راحلی دارد: هنگ��امی ك��ه مجموعه شرایط خاص موجب می شود تا روال مت��داول و پیش بی��نی ش��ده جریان كار، فعالیت، تولید، خدمت رسانی، زندگی، ارتباطات، تامین نیازهای عمومی)آب، غذا و..(، سالمت، محیط زیست و یا افكار عم��ومی ب��ه یكب��اره تغییر یابد، دراین حالت شرایط بحرانی اتفاق افت��اده اس��ت. در این ص��ورت

مدیریت بحران از سه مرحله كامال مجزا تش��كیل باید بحران مدیریت شود، می شود، نخست پیش بینی وپیشگیری، دوم برنامه ریزی و آموزش و سوم هدایت و كنترل. پرواض��ح اس��ت ك��ه در زم��ان وق��وع بح��ران ج��ز ه��دایت و كنترل كار زی��اددیگری نمی ت��وانیم انج��ام دهیم و مهم��ترین اق��دامات در این زمان اتخاذ تصمیم های صحیح است. از دیدگاه مدیریت، برای اتخاذ تص��میم ص��حیح، ب��ه داده ه��ا، اطالع��ات، امك��ان پ��ردازش و تحلی��ل نی��از داریم ام��ا متاسفانه منابع اصلی همه این موارد تنها قبل از ب�روز بح��ران در اختی��ار م��ا می باشد و اگر دو مرحله قبلی یعن���ی پیش بینی و پیشگیری، برنامه ری��زی و آموزش را انجام نداده باشیم، شاهد بروز بحران جدیدی در دل بحران رخ داده، خواهیم بود كه م����رتبا با تصمیم های عجوالنه و نسنجیده ن��ه تنه��ا ب��ر وخامت اوضاع می افزاییم بلكه بحرانهای جدیدی می آفرینیم كه حتی قاب��ل شناسایی نیستند و فقط عوارض ناشی از آنها مرتبا در كنترل بحران اص��لی خلل ایجاد می كند. حال در مورد مدیریت آب اگر به برنامه های انجام شده درحوضه مبدا و مقصد ب��ه دقت بنگ��ریم ب��ه نظ��ر می رس��د در م��دیریت آب كشور بیشتر از آنكه مدیریت بحران و ریسك مطرح باشد مدیریت آب دچار بحران است. زیرا نه پیش بینی الزم صورت گرفته و نه چالش��های احتم��الی در بحث آب بررسی شده است. لذا این س��وال قاب��ل ط��رح اس��ت ک��ه چ��ه

49

اقداماتی در حوضه مقصد برای مدیریت آب انجام داده اند؟ آیا بج��ز انتق��ال آب، روی سایر گزینه ها از جمله مهار و بهره برداری از منابع و تكنیك ه��ای

احیا و كاربرد این روشهای مدیریت سنتی كه جامعه جهانی به شدت در پی زمان آزموده است و مدیریت آب موجود در این حوضه ها كاری انجام شده است؟ آیا راههای افزایش راندمان آبیاری که در کشور پیموده شده اس��ت؟ آیا زیرساختهای توسعه در من��اطق مختل��ف کش��ور و ب��ویژه در حوض��ه ه��ای مقصد که قرار است آب با ص��رف هزین��ه ه��ای هنگفت، اث��رات ن��ا مطل��وب زیست محیطی و اجتماعی و بسیاری از صعوبتهای فنی دیگر به آنجا انتق��ال

برمبنای آمایش سرزمین و توان اکولوژیکی صورت پذیرفته است؟ ت��ا یابد، کی باید عملکردها با استراتژی مدیریت عرضه مقبول باشد و ت��ا چ��ه زم��ان باید به شعار مدیریت تقاضای آب بسنده ک��نیم؟ بی��ائیم ب��رای م��دتی هم ک��ه شده از طرحهای عرضه آب که انجام آنها تنها با قیمت و هزینه ه��ای گ��زاف اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی )نظیر طرحهای انتقال آب بین حوض��ه ای که اخیرأ مطرح شده( ممکن است، دوری کنیم و هزاران میلیارد تومانی را که ق��رار اس��ت ص��رف اج��رای این تونله��ای عظیم مش��کل دار ش��ود، در جهت حفاظت منابع آب و خاک و بهینه سازی مصرف آب بکار ببریم ک��ه ب��ه

گفته بزرگان صرفه جوئی بزرگترین ثروت است. بدین ترتیب می توان گفت دراک�ثر م��وارد م��ا ب�ا بح�ران م�دیریت آب بج��ای بحران کمبود آب مواجه هستیم لذا بایدقبل از اجرای طرحهای انتق��ال ابت��دا

[31]به مدیریت مصرف وتقاضای آب بپردازیم.

انتقال بين حوضه اي آب در ايران در ایران نیز به دلیل وجود کم آبی از دیرب��از عملی��ات انتق��ال آب از من��اطق پرآب به نواحی کم آب از طریق احداث بندها، کانالها، انهار و قن��وات انج��ام

می شده است. سابقه انتقال آب از ی��ک حوض��ه ب��ه حوض��ه دیگ��ر ب��ه عه��د باس��تان و زم��ان داریوش هخامنشی برمیگردد لیکن ب��ا پیش��رفت تکنول��وژي و فن مهندس��ی،

50

توسط تونل، کانالهاي آبیاري1320انتقال آب در مسافتهاي طوالنی از دهه و خطوط لوله مورد توج��ه بیش��تر ق��رار گ��رفت و طرحه��اي چن��دي اج��را ی��ا درح��ال اح��داث میباش��د. تقریب��ا اک��ثر طرحه��ای انتق��ال آب بین حوض��ه ای مناسب در گذشته اجرا ش��ده ان��د. ولی درادام��ه همین سیاس��ت، متاس��فانه درسالهای اخیر دولت به سمت اج��رای طرحه��ای انتق��ال آب بین حوض��ه ای ک��ه بعض��ا می توانن��د تبع��ات و اث��رات بس��یار نامناس��ب و مخ��ربی هم ب��رای حوضه مبداء و هم برای حوضه مقصد به همراه داشته باشند، متمایل ش��ده که طرح انتقال آب بهشت آباد ب��ه عن��وان یکی از این ط��رح ه��ا مط��رح می

باشد. پیش بی��نی ش��ده حجم1400آنچه در طرح جامع آب کش��ور در اف��ق س��ال

میلیارد م��تر مکعب در س��ال می باش��د. ام��ا3.98انتقال آب بین حوضه ای هم اکنون طرح های در دست مطالعه فراتر از برنامه طرح جامع آب کشور بوده و حجم انتقال آب بین حوضه ای در دست مطالع��ه ب��ا توج��ه ب��ه ارق��ام

میلی��ارد م�تر مکعب در س��ال و4.45(، ب��الغ ب�ر 2-1ارائه ش��ده در ج�دول )2.24ظرفیت طرح های در دست اجرا میلیارد متر مکعب می باشد. ض��منا

1.24 پروژه انتقال میان حوضه ای با حجم آب انتقالی س��الیانه 5هم اکنون درصد از آن از حوضه آبریز کارون ب��زرگ توس��ط45میلیارد متر مکعب که

تونل های اول و دوم کوهرنگ می باشد در حال بهره برداری اس��ت. ل��ذا در صورت عملی شدن ط��رح ه��ای مطالع��اتی و اج��رائی، حجم آب انتق��الی در

میلی�ارد م�تر مکعب8طرح های بین حوضه ای در مجموع سالیانه به ح�دود می رسد که این رقم بیش از دو برابر پیش بینی طرح جامع آب کش��ور می باشد. این آمار نشان می دهد مدیریت آب کشور توجه ویژه ب��ه ط��رح ه��ای انتقال آب بین حوض��ه ای داش��ته اس��ت و این در ح��الی اس��ت ک��ه ران��دمان

درص��د و مص��رف آب ش��هری در30مصرف آب در بخش کشاورزی ح��دود حدود دو برابر ن��رم بهین��ه مص��رف آب می باش��د. ب��ر این اس��اس می ت��وان گفت سیاست بخش آب کشور در پاسخگویی به نیاز روز اف��زون جامع��ه ب��ه

51

آب به جای اینکه بر پایه مدیریت تقاضا باشد بر مبنای مدیریت عرضه عم��ل[33] می شود.

وضعیت طرح های انتقال آب بین حوضه ای در ایران4.1جدول ردیف

شمار طرحوضعیتها

حجم انتقال )میلیون مترمکعب در سال(

پیش بی����نی ط����رح1 ج��امع آب کش��ور در

1400افق

203980

154457.6در حال مطالعه2112244در حال اجرا3 در ح������ال به������ره4

برداری51241

با توجه به عدم تناسب رشد و تمركز كانونهاي جمعي��تي ب��ا من��ابع ط��بيعي و محدوديتهاي منابع آب، طرح ه��اي متع��ددي جهت ت��أمين نيازه��اي آبي م��ورد مطالعه قرار گرفته اند. برخي از آنها اجرا شده و تعدادي نيز به مرحلة به��ر ه برداري رسيده اند. از ميان پروژ ه هاي مهم انتقال بين حوض��ه اي آب در

كشور مي توان به موارد زير اشاره نمود:

انتقال آب از سرشاخه هاي كوهرنگ به حوضه زايند ه رود.1اين طرح شامل سه تونل با مشخصات زير مي باشد:

تونل اول كوهرن��گ :بن��د انح��رافي و تون��ل اول كوهرن��گ بوس��يله مهندس��ين خورشيدي ب��ه به��ره ب��رداري١٣٣٣مشاور الكساندر گيب طراحي و درسال

متر و ميزان متوسط انتقال آب ساليانه٢٨٠٠است. طول اين تونل رسیده ميليون مترمكعب است.٣٠٠آن حدود

تونل دوم كوهرنگ : طراحي و اج��راي س��د انح��رافي و تون��ل دوم كوهرن��گ ب��ه١٣٦٦بوسيله مهندسين مشاور سوگر هافرانسوي انجام ش��د و در س��ال

52

م��تر و م��يزان متوس��ط انتق��ال آب٢٧٢٧به��ره ب��رداري رس��يد. ط��ول تون��ل ميليون مترمكعب است.٢٥٠ساليانه آن حدود

ميلي��ون م��تر٣٠٠تونل سوم كوهرنگ : هدف از اين طرح ، انتق��ال س��اليانه مكعب آب رودخانه كوهرنگ به حوضه آبريز رودخانه زاينده رود است. البت��ه

اين تونل هنوز به مرحله يهره برداري نرسيده است.

انتقال آب از سرشاخه هاي دز در استان لرستان به حوزة مركزي.2 اين طرح با هدف تأمين آب شرب دراز مدت شهرهاي قم، گلپايگان، خمين، محالت، خوانسار و سلفچگان و نيازه��اي ص��نعتي منطق��ه درراس��تاي تحق��ق اهداف برنامه ه��اي توس��عه اقتص��ادي اجتم��اعي كش��ور در دس��ت اج��را مي باشد. بندها و ورودي تونل انتقال در استان لرس��تان وخ��روجي تون��ل و س��د مخزني كوچري جهت ذخيرة آب انتقال يافته در استان اص��فهان واق��ع ش��ده است. آب ذخيره شده در سد كوچري توسط سيس��تم آبرس��اني ب��ه تص��فيه

خانه قم منتقل مي گردد تا به مصرف شرب و صنعت برسد.

انتقال آب از رودخانه سيروان و ساير رودخانه هاي مرزي غرب.3 هدف از اجراي اين طرح ، استفاده بهينه از آب رودخانه س��يروان در داخ��ل كشور مي باشد .رودخانه بزرگ سيروان كه در استان كردستان جريان دارد

ميلي��ارد٣ كيلومتري باآورد متوسط س��االنه ح��دود ٣٠٠پس از طي مسافت مترمكعب، از مرز غربي كشور خارج و وارد خاك عراق مي شود.

درصد پتانسيل آبي رودخانه سيروان استفاده شده١٠در حال حاضر تنها از درصد آن بدون بهره از دسترس خارج مي شود. با احداث تأسيس��اتي٩٠و

از قبيل س��دهاي ذخ�يره اي، انح��رافي ، تون�ل ه�ا و كان��ال ه�اي انتق�ال آب، امكان بهره برداري بهينه از پتانسيل آبي رودخانه س��يروان وس��اير رودخان��ه هاي مرزي فراهم مي شود . با اجراي سد سيروان و طرح تونل انتق��ال آب نوسود كه هدف آن تامين آب دشتهاي گرمسيري غرب كشوراست ، امك��ان انحراف آب رودخانه پر آب سيروان به زمين هاي زراعي منطقه فراهم مي گردد . شايان ذكر است كه تون��ل نوس��ود ، يكي از طوي��ل ت��رين تون��ل ه��اي انتق��ال آب در جه��ان مي باش��د . ب��ا اج��راي اين ط��رح ،ت��امين آب من��اطق

53

مركزي و گرمسيري كنترل وباتنظيم آبه��اي س��طحي و زي��ر زمي��ني منطق��ه وس��يعي از غ��رب كش��ور، انتق��ال آب تنظيم ش��ده ب��ه دش��ت ه��اي زراعي

و توليد برق امك��ان پ��ذيرمي ش��ود . همچ��نين بخش قاب��لانجام شدهمنطقه مالحظه اي از آب رودخانه هاي ميان حوضه اي نيز به داخل كشور منح��رف ش��د ه و م��يزان زي��ادي ازآب آنه��ا جهت اس��تفاده در مص��ارف ش��رب و

[18] كشاورزي مهار خواهدشد.

سایر پروژه ها.4 مشخصات بعضی از پروژه های انتقال آب بین حوض��ه ای در4.2درجدول

[40] کشور بطور اختصار بیان شده است:

مشخصات گزیده ای پروژه های انتقال آب بین حوضه ای در4.2جدول کشور

مشخصات پروژهنام پروژه 2800 میلی���ون م���تر مکعب و ط���ول 300ظ���رفیت تونل اول کوهرنگ

کیلومتر مت2727 میلیون متر مکعب و طول 250ظرفیت تونل دوم کوهرنگ

کیلومتر4/23 میلیون متر مکعب و طول 300ظرفیت تونل سوم کوهرنگ کیلومتر177 متر مکعب در ثانیه و طول 5ظرفیت خط آبرسانی نوروزلو به تبریز

م��تر2از حدود کازرون به بنادر خلیج فارس به ظرفیت خط آبرسانی محرم کیلومتر310مکعب در ثانیه و طول

خ��ط آبرس��انی از مخ��ازن چ��اهنیمه به زاهدان

کیلومتر197 لیتر در ثانیه به طول 850به ظزفیت

تونل انتقال آب از سد کرخه بهدشت عباس

کیلوم��تر7/6 متر مکعب در ثانیهو طول 80به ظرفیت متر5/5و قطر

تون���ل انتق���ال آب از س���د چمآسمان

م��تر مکعب3از زاینده رود به اردکان و یزد به ظرفیت کیلومتر309در ثانیه و طول

خط آبرسانی از زاین��ده رود ب��هکاشان

125ب��ه ظ��رفیت ی��ک م��تر مکعب در ثانی��ه و ط��ول کیلومتر

54

انتقال آب از طالق��ان و زی��ارانبه قزوین

120 م���تر مکعب در ثانی���ه و ط���ول 30ب���ه ظ���رفیت کیلومتر

انتق��ال آب از رودخان��ه الر ب��هتهران

کیلومتر24 متر مکب در ثانیه و طول 5به ظرفیت

انتق����ال آب از گاوش����ان ب����هکامیاران و کرمانشاه

کیلومتر21 متر مکعب در ثانیه و طول 3به ظرفیت

میلی��ون م��تر مکعب در س��ال و ب��ه ط��ول3به ظرفیت آبرسانی به اردستان کیلومتر104

میلی��ون م��تر مکعب در س��ال و ب��ه ط��ول9به ظرفیت آبرسانی به شهر گناباد کیلومتر100

انتق��ال آب از تون��ل ل��وارک ب��هسوهانک و تهران

12 میلیون متر مکعب در سال و طول 235به ظرفیت کیلومتر

انتقال آب آشامیدنی از بردسیربه رفسنجان

کیلومتر50به طول

انتقال آب از سد بوکان به شهرسقز

30 م��تر مکعب در روز و ط��ول 40000ب��ه ظ��رفیت کیلومتر

متر13760از سرشاخه های ذر به زاینده رود به طول تونل انتقال آب چشمه لنگان م��تر مکعب آب در23 متر به ظرفیت 35750به طول تونل انتقال آب قمرود

ثانیه از چشمه ها دز به قمرود یکی از بزرگترین و مشکل ترین حفاری تونل در جن��وبتونل انتقال گاوشان

سنندج می باشد

55