Αντιγόνη Βλαβιανού Guy de Maupassant ndash ένα διήγημα

Μέσα σε μια δεκαετία από το 1880 ώς το 1890 ο Μωπασσάν έγραψε και δημοσίευσε το σύνολο σχεδόν του έργου του τριακόσια δέκα διηγήματα και νουβέλες έξι μυθιστορήματα τρία ταξιδιωτικά κείμενα χρονογραφήματα μία ποιητική συλλογή κι ένα τελευταίο θεατρικό έργο

Πλην όμως παρά την εκδοτική και αναγνωστική επιτυχία των μυθιστορημάτων του ο Μωπασσάν οφείλει την παγκόσμια φήμη του στα βραχύλογα διηγήματά του που ο ίδιος αποκαλούσε περιπαικτικά laquoιστοριούλεςraquo και δημοσίευε συστηματικά ndash όπως πολλοί σύγχρονοί του συγγραφείς ndash στον ημερήσιο τύπο (κυρίως στις παρισινές εφημερίδες Le Gaulois και Gil Blas) προτού τα περιλάβει ανά διαστήματα σε μία συλλογή χωρίς ιδιαίτερο θεματικό άξονα και τα εκδώσει υπό τον γενικό τίτλο του ομώνυμου πρώτου διηγήματος της εκάστοτε συλλογής συνήθως

Τα πολυάριθμα διηγήματά του ndash που αναδεικνύουν ως προσφιλή του θέματα τη συζυγική απιστία και εν γένει την αντιπαλότητα των δύο φύλων την προδομένη πατρότητα και τη δυστυχία μιας ανυπεράσπιστης παιδικής ηλικίας την κτηνωδία ενός άξεστου αγροτικού κόσμου και τη ματαιοδοξία μιας αλαφρόμυαλης μικροαστικής κοινωνίας ndash μπορούν εύκολα να κατανεμηθούν στις εξής τέσσερις κατηγορίες τα αγροτικά διηγήματα που εστιάζονται κατά κύριο λόγο στον τραχύ κόσμο της επαρχιακής Νορμανδίας ή της Βρετάνης τα αστικά διηγήματα που προβάλλουν τον υποκριτικό ωφελιμισμό και την αφέλεια του μικροϋπαλληλικού κόσμου τα σκωπτικά διηγήματα που καυτηριάζουν με πικρή ειρωνεία τα πάθη και τα παθήματα των μεγαλοαστών και των στρατιωτικών κατά τη διάρκεια του γαλλοπρωσικού πολέμου1 (1870) και τέλος τα φανταστικά διηγήματα που συνοψίζοντας τις μεταφυσικές ανησυχίες του συνδυάζουν το πάθος της άθλησης ή της μανίας του κυνηγιού με το οδυνηρό φάσμα του θανάτου και το φόβο της παραφροσύνης

Σε όλα τα διηγήματά του πάντως ο Μωπασσάν μετατρέποντας την εκδοτική σύμβαση (τετρακόσιες λέξεις περίπου που αριθμεί κάθε δημοσίευση στον ημερήσιο τύπο) σε κανόνα τέχνης της σύντομης αφήγησης (short story) απομονώνει ένα πρόσωπο ένα στοιχείο ή ένα αντικείμενο (όπως μαρτυρούν ενδεικτικά μερικοί τίτλοι διηγημάτων laquoUn parricide Ο φονιάς των γονιών τουraquo laquoAupregraves drsquoun mort Πλάι σrsquo έναν νεκρόraquo laquoLa main Το χέριraquo laquoLa parure Το περιδέραιοraquo) και το εξετάζει κάτω από το μεγεθυντικό φακό ενός περιγραφικού παροξυσμού ικανού να ολοκληρώσει σε ελάχιστες σελίδες μιαν ιστορία και να της 1 Βλ σχετικά τα laquoΕργοβιογραφικά στοιχείαraquo (σ 31) του Μωπασσάν

1

προσδώσει τη μυθοπλαστική πληρότητα μιας αφήγησης από laquoτις Χίλιες και μία νύχτες της ψυχήςraquo2 ή της ζωής του εκάστοτε αναγνώστη

Επειδή όμως η αφηγηματική βραχυλογία και ο περιγραφικός παροξυσμός που προαναφέραμε συνιστούν δύο από τα βασικά χαρακτηριστικά του διηγήματος στα τέλη του 19ου αιώνα που χαρακτηρίστηκε ως κλασικό λόγω της μορφικής του αρτιότητας ας σταθούμε εδώ κι ας διαβάσουμε ένα διήγημα του Μωπασσάν που δεν αποτελεί μόνο αντιπροσωπευτικό δείγμα της μυθοπλαστικής δεινότητάς του αλλά και εν γένει του κλασικού διηγήματος3 στην καμπή του 19ου

αιώνα προκειμένου να εντοπίσουμε και να μελετήσουμε από κοντά τα ιδιαίτερα δομικά αφηγηματολογικά και θεματολογικά χαρακτηριστικά του

laquoΤο Περιδέραιοraquo4

ΗΤΑΝ ΑΠΌ ΕΚΕΙΝΕΣ τις όμορφες και γοητευτικές κοπέλες που ένα λάθος θαρρείς της μοίρας τις έριξε από γεννησιμιού τους σε κάποια μικροαστική οικογένεια Δεν είχε προίκα δεν προσδοκούσε κάποια κληρονομιά ούτε και διάθετε κανέναν τρόπο για να τη γνωρίσει να τη νιώσει να την αγαπήσει και τελικά να την παντρευτεί κάποιος πλούσιος και εκλεκτός άντρας Γιrsquo αυτό δέχτηκε να παντρευτεί έναν υπαλληλάκο του Υπουργείου Δημόσιας Εκπαίδευσης

Ήταν απλή αφού δεν μπορούσε να στολίζεται αλλά δυστυχισμένη καθότι κοινωνικά παραγκωνισμένη Γιατί οι γυναίκες που δεν είναι από τζάκι έχουν γιrsquo αντιστάθμισμα την ομορφιά τη χάρη και την γοητεία τους Η έμφυτή τους λεπτότητα η φυσική τους κομψότητα και η ευστροφία τους

2 Σύμφωνα με την εύστοχη παρατήρηση της Μαρίας Τσούτσουρα στο δοκίμιό της laquoGuy de Maupassantraquo εισαγωγή περ Πόρφυρας τχ 70 Κέρκυρα Ιούλιος ndash Σεπτέμβριος 1994 σ 276 3 Βασικοί εκπρόσωποι του κλασικού διηγήματος θεωρούνται εκτός του Μωπασσάν ο Τσέχωφ ο Χ Τζαίημς ο Βέργκα και ο Τζόυς Για περαιτέρω ανάλυση του εν λόγω είδους βλ Αντιγόνη Βλαβιανού laquoΤο διήγημα στην καμπή του 19ου αιώνα ndash Από την κλασική αρτιότητα στις πρώτες καινοτόμες αποκλίσειςraquo στον τόμο Η συγκριτική γραμματολογία στην Ελλάδα ndash Σύγχρονες τάσεις επιμέλεια Ελ Κουτριάνου εκδ Μεσόγειος Αθήνα 2005 σσ 199-222 4 laquoΤο περιδέραιοraquo θαυμάστηκε από τον Χένρυ Τζαίημς ο οποίος μάλιστα εμπνεύστηκε από το θέμα του κι έγραψε μια νουβέλα με τον τίτλο laquoΤα ψεύτικα κοσμήματαraquo (laquoPasteraquo 1900) Μόνο που ενώ στο κείμενο του γάλλου διηγηματογράφου η πλοκή στρέφεται γύρω από ένα πανάκριβο περιδέραιο που αποδεικνύεται στο τέλος ψεύτικο στη νουβέλα του αμερικανού ομοτέχνου του ανατρέπεται το εν λόγω εύρημα και το κόσμημα που θεωρείται αρχικά ψεύτικο αποδεικνύεται αληθινό Κάτι παρόμοιο βέβαια συμβαίνει και σrsquo ένα άλλο διήγημα του Μωπασσάν laquoΤα κοσμήματα Les Bijoux raquo (1883) laquoΤο περιδέραιοraquo μεταφέρθηκε δυο φορές στον κινηματογράφο την πρώτη φορά το 1909 από τον Αμερικανό D W Griffith με τον τίτλο laquoThe Necklaceraquo και τη δεύτερη φορά το 1921 από τον Άγγλο Denison Clift με τον τίτλο laquoThe Diamond Necklaceraquo Και οι δύο ταινίες είναι μικρού μήκους ασπρόμαυρες και βουβές (ΣΣ Του μεταφραστή)

2

όλrsquo αυτά τις ανυψώνουν και κάνουν τις λαϊκές αυτές κοπέλες γυναίκες ισάξιες των πιο μεγάλων κυριών

Υπέφερε συνεχώς καθώς ένιωθε γεννημένη για όλα τα φίνα και πολυτελή πράγματα Υπέφερε για τη φτώχεια του σπιτιού τους για τους γυμνούς τοίχους τους τα φθαρμένα καθίσματα τις άσχημες στόφες Όλrsquo αυτά που μια άλλη γυναίκα της σειράς της ούτε που θα τα πρόσεχε καν αυτήν τη βασάνιζαν και την έκαναν νrsquo αγανακτεί Έβλεπε τη νεαρή Βρετόνη που συγύριζε το νοικοκυριό της και μέσα της ξυπνούσαν ματαιωμένα όνειρα και τρελές επιθυμίες Ονειρευόταν μέγαρα με αθόρυβους προθαλάμους επενδυμένους με ανατολίτικες ταπετσαρίες φωτισμένους με ψηλούς μπρούτζινους δαυλούς και δυο μεγαλόσωμους λακέδες με περισκελίδες να κοιμούνται στις φαρδιές πολυθρόνες ζαλισμένοι από τη βαριά ζέστη της θερμάστρας Ονειρευόταν μεγάλα σαλόνια ντυμένα με στόφες από παλαιά μεταξωτά με κομψά και καλαίσθητα αντικείμενα ανεκτίμητης αξίας και χαριτωμένα σαλονάκια αρωματισμένα και ταιριαστά γιrsquo απογευματινά κουβεντολόγια με τους στενότερους φίλους με τους ξακουστούς και περιζήτητους άντρες που την προσοχή τους όλες οι γυναίκες ποθούν και επιθυμούν

Όταν το βράδυ καθόταν για να φάει στο στρογγυλό τραπέζι που ήταν στρωμένο με τριών ημερών τραπεζομάντιλο απέναντι από τον άντρα της που ξεσκέπαζε τη σουπιέρα λέγοντας μrsquo ευχαριστημένο ύφος laquoΩ τι βραστό Δεν υπάρχει καλύτερο φαγητό απrsquo αυτόraquo ονειρευόταν υπέροχα δείπνα αστραφτερά ασημικά και ταπετσαρίες που καλύπτουν τους τοίχους με αρχαία πρόσωπα και παράξενα πτηνά μέσα σε δάση μαγικά ονειρευόταν εκλεκτά εδέσματα σερβιρισμένα σε θαυμάσια σκεύη φιλοφρονήσεις που ψιθυρίζονται από τους άντρες και γίνονται αποδεκτές από τις γυναίκες με αινιγματικά μειδιάματα5 εξακολουθώντας να τρώνε το δείπνο τους από ροδαλό ψαχνό πέστροφας ή φτερούγες λιβαδοπέρδικας

Εκείνη δεν είχε ούτε τουαλέτες ούτε κοσμήματα τίποτα Όμως μόνο αυτά της άρεσαν Ένιωθε πλασμένη γιrsquo αυτά Ήθελε τόσο πολύ νrsquo αρέσει να την ποθούν να είναι σαγηνευτική και περιζήτητη

Είχε μια πλούσια φίλη μια συμμαθήτριά της από τη σχολή των καλογραιών που δεν ήθελε πια να πηγαίνει να τη βλέπει γιατί υπέφερε πολύ όταν επέστρεφε στο σπίτι της Κι έκλαιγε μέρες ολόκληρες μετά από τον καημό της από λύπη απελπισία και θλίψη

Ένα βράδυ λοιπόν ο άντρας της γύρισε σπίτι με ύφος θριαμβευτικό

κρατώντας ένα μεγάλο φάκελο στο χέρι laquoΝα και κάτι για σέναraquo της είπε

5 Στο πρωτότυπο laquosourire de sphinx χαμόγελο σφίγγας μυστηριώδεςraquo Αγαπημένη μεταφορά του Μωπασσάν (συναντάται και στο διήγημά του laquoRose Ρόζαraquo 1884) ενδεικτική της απεικόνισης της γυναίκας από ζωγράφους και πεζογράφους στα τέλη του 19ου αιώνα

3

Εκείνη έσκισε βιαστικά το χαρτί και τράβηξε από μέσα μια τυπωμένη προσκλητήρια κάρτα που έγραφε

laquoΟ Υπουργός Δημοσίας Εκπαιδεύσεως και η κυρία Ζωρζ Ραμποννώ6

έχουν την τιμήν να προσκαλέσουν τον κύριον και την κυρίαν Λουαζέλ όπως παραστούν εις την δεξίωσιν της 18ης Ιανουαρίου ημέραν Δευτέραν εις το υπουργικόν μέγαρονraquo

Αντί όμως να ενθουσιαστεί όπως ανέμενε ο άντρας της πέταξε με αγανάκτηση την πρόσκληση στο τραπέζι μουρμουρίζοντας

laquoΤί να το κάνω εγώ αυτόraquo laquoΜα αγάπη μου νόμιζα πως θα ευχαριστιόσουν Δε βγαίνεις ποτέ κι

είναι μια ευκαιρία αυτή μια ωραία ευκαιρία Κόπιασα πάρα πολύ για να εξασφαλίσω την πρόσκληση Όλοι θέλουν μια τέτοια πρόσκληση όλοι την επιδιώκουν και δεν διατίθενται πολλές για τους υπαλλήλους Θα δεις εκεί πέρα όλους τους επισήμουςraquo

Τον κοιτούσε εκνευρισμένη˙ και μη βαστώντας άλλο είπε laquoΚαι σαν τί θέλεις να ρίξω πάνω μου για να πάω εκεί πέραraquoΕκείνος δεν το είχε σκεφτεί και ψέλλισεlaquoΜα το φόρεμα που βάζεις για να πας στο θέατρο Μου φαίνεται πολύ

καλό εμέναhellipraquoΒλέποντας όμως τη γυναίκα του να κλαίει σώπασε κατάπληκτος

σαστισμένος Δυο χοντρά δάκρυα κυλούσαν αργά από την άκρη των ματιών της προς το στόμα της Της είπε τραυλίζοντας

laquoΜα τί έχεις Τί τρέχειraquoΕκείνη συγκράτησε ωστόσο τον πόνο της με μεγάλη προσπάθεια και

απάντησε με ήρεμη φωνή ενώ σκούπιζε τα υγρά της μάγουλαlaquoΤίποτα Μόνο να δεν έχω βραδινή τουαλέτα κι έτσι δε γίνεται να

πάω σrsquo αυτή τη γιορτή Δώσε την πρόσκληση σε κανέναν συνάδελφό σου που η γυναίκα του θα είναι καλύτερα ντυμένη από μέναraquo

Ο άντρας της είχε καταστεναχωρηθεί Τελικά είπεlaquoΚοίτα Ματίλντ Πόσο θα κόστιζε μια τουαλέτα για την περίσταση

που θα σου χρησίμευε και γιrsquo άλλες περιστάσεις Κάτι πολύ απλόraquoΕκείνη έμεινε για λίγο σκεφτική κάνοντας υπολογισμούς κι έχοντας

κατά νουν το ποσό που θα μπορούσε να του ζητήσει χωρίς να πάρει κατηγορηματική άρνηση ή ένα επιφώνημα σαστίσματος από τον φειδωλό αυτόν υπάλληλο που ήταν ο άντρας της Τελικά απάντησε διστακτικά

laquoΔεν ξέρω ακριβώς αλλά θαρρώ πως με τετρακόσια φράγκα θα μπορούσα να τα καταφέρωraquo

Ο Λουαζέλ χλώμιασε λίγο επειδή είχε βάλει αυτό ακριβώς το ποσό στην άκρη για νrsquo αγοράσει ένα ντουφέκι και να μπορεί έτσι να πηγαίνει

6 Ειρωνική ταύτιση του ονόματος του υπουργού με το όνομα ενός περιώνυμου ιδιοκτήτη παρισινού καμπαρέ στα τέλη του 18ου αιώνα που συνέχισε να λειτουργεί και τον 19ο αιώνα

4

κυνήγι το επόμενο καλοκαίρι στην πεδιάδα της Ναντέρ με κάτι φίλους του που πήγαιναν κι αυτοί εκεί τις Κυριακές για να σκοτώσουν κορυδαλλούς Παρrsquo όλrsquo αυτά είπε

laquoΑς είναι Σου δίνω τετρακόσια φράγκα Μόνο φρόντισε να πάρεις ένα ωραίο φόρεμαraquo

Η μέρα της γιορτής πλησίαζε και η κυρία Λουαζέλ έδειχνε λυπημένη

ανήσυχη ταραγμένη Η τουαλέτα της ήταν ωστόσο έτοιμη Ένα βράδυ της είπε ο άντρας της

laquoΤί έχεις Εδώ και τρεις μέρες είσαι πολύ παράξενηraquo Κι εκείνη απάντησεlaquoΜε πειράζει που δεν έχω ούτε ένα κόσμημα να βάλω πάνω μου ούτε

ένα πετράδι τίποτα Όλοι θα με βλέπουν σαν παρακατιανή Έτσι μου rsquoρχεται να μην πάω στη δεξίωσηraquo

Ο άντρας της είπεlaquoΘα βάλεις αληθινά λουλούδια Είναι κάτι το πολύ σικ αυτή την

εποχή Με δέκα φράγκα θα βρεις δυο τρία υπέροχα τριαντάφυλλαraquoΗ γυναίκα του όμως δεν πείστηκεlaquoΌχιhellip δεν υπάρχει τίποτα πιο ταπεινωτικό από το να δείχνεις φτωχιά

ανάμεσα σε πλούσιες γυναίκεςraquolaquoΤι χαζή που είσαιraquo αναφώνησε τότε ο άντρας της laquoΠήγαινε να δεις

τη φίλη σου την κυρία Φορεστιέ7 και ζήτησέ της να σου δανείσει κανένα κόσμημα Είσαι αρκετά συνδεδεμένη μαζί της ώστε να έχεις το θάρρος να το κάνειςraquo

Εκείνη φώναξε χαρούμενηlaquoΑλήθεια δεν το rsquoχα σκεφτείraquoΤην επομένη πήγε στης φίλης της και της μίλησε γι αυτό που τη

στενοχωρούσε Η κυρία Φορεστιέ άνοιξε την ντουλάπα της με τον καθρέφτη πήρε

από μέσα μια κασελίτσα την έφερε στην κυρία Λουαζέλ της την άνοιξε και της είπε

laquoΔιάλεξε αγαπητή μουraquoΗ κυρία Λουαζέλ είδε πρώτα κάτι βραχιόλια ύστερα ένα

μαργαριταρένιο κολιέ έπειτα έναν βενετσιάνικο σταυρό χρυσαφικά και υπέροχα κατεργασμένα πετράδια Δοκίμαζε τα κοσμήματα μπρος στον καθρέφτη και δεν τrsquo αποφάσιζε να τrsquo αφήσει να τα δώσει πίσω˙ κι όλο ρωτούσε

laquoΔεν έχεις τίποτrsquo άλλοraquolaquoΜα ναι ψάξε Δεν ξέρω τί μπορεί να σrsquo αρέσειraquo

7 Το όνομα της κυρίας Forestier παραπέμπει σrsquo ένα βασικό ήρωα του μυθιστορήματος Ο φιλαράκος Bel-Ami (1885) που ο Μωπασσάν είχε ήδη αρχίσει να συγγράφει

5

Ξαφνικά ξετρύπωσε σε μια κασετίνα από μαύρο σατέν ένα εξαίσιο αδαμαντοκόλλητο περιδέραιο και η καρδιά της άρχισε να χτυπάει από ασυγκράτητη επιθυμία Τα χέρια της έτρεμαν παίρνοντάς το από μέσα Το κούμπωσε γύρω απrsquo το λαιμό της πάνω στο κλειστό φόρεμά της κι έμεινε έκθαμβη να κοιτάζει τον εαυτό της Ύστερα ρώτησε διστακτικά γεμάτη αγωνία

laquoΜπορείς να μου το δανείσεις αυτό Μονάχα αυτόraquo laquoΜα και βέβαιαraquoΗ Ματίλντ αγκάλιασε τη φίλη της και τη φίλησε με παραφορά˙

κατόπιν έφυγε τρέχοντας με το θησαυρό της

Τέλος έφτασε η μεγάλη μέρα Στη γιορτή η κυρία Λουαζέλ είχε μεγάλη

επιτυχία Ήταν η ωραιότερη απrsquo όλες κομψή χαριτωμένη χαμογελαστή και ξετρελαμένη από τη χαρά της Όλοι οι άντρες την κοίταζαν ρωτούσαν να μάθουν το όνομά της και επεδίωκαν να τη γνωρίσουν Όλοι οι σύμβουλοι του υπουργού ήθελαν να βαλσάρουν μαζί της Ο ίδιος ο υπουργός την πρόσεξε

Χόρευε με μέθη με παραφορά ζαλισμένη από την ευχαρίστηση δίχως να νοιάζεται πια για τίποτα απολαμβάνοντας το θρίαμβο της ομορφιάς της τη δόξα της επιτυχίας της μέσα σrsquo ένα σύννεφο ευτυχίας φτιαγμένο απrsquo όλα τα εγκώμια όλες τις φιλοφρονήσεις όλους τους πόθους που αφύπνιζε απrsquo αυτή την τόσο πλήρη και γλυκιά για τη γυναικεία ψυχή νίκη

Έφυγε από τη δεξίωση γύρω στις τέσσερις το πρωί Από τα μεσάνυχτα ο άντρας της είχε αποκοιμηθεί σrsquo ένα έρημο σαλονάκι μαζί με άλλους τρεις κυρίους που οι γυναίκες τους διασκέδαζαν για τα καλά

Της έριξε στους ώμους τα ρούχα που είχε φέρει για την έξοδο ταπεινά ρούχα της καθημερινής ζωής που η ένδειά τους δεν ταίριαζε με την κομψότητα του βραδινού της φορέματος Εκείνη το αισθάνθηκε και θέλησε να το βάλει στα πόδια για να μην τη δουν οι άλλες γυναίκες που τυλίγονταν με της ακριβές γούνες τους

Ο Λουαζέλ την κρατούσε να μη βγει έξω laquoΠερίμενε λιγάκι Θα κρυολογήσεις έξω Πάω να φέρω μιαν άμαξαraquoΕκείνη όμως δεν τον άκουγε παρά κατέβαινε γοργά τη μεγάλη σκάλα

Σαν βρέθηκαν στο δρόμο άρχισαν να ψάχνουν γιrsquo άμαξα αφού δεν υπήρχε καμία εκεί κοντά φωνάζοντας τους αμαξάδες που έβλεπαν να περνούν μακριά

Απελπισμένοι άρχισαν να κατηφορίζουν προς τον Σηκουάνα τουρτουρίζοντας Τελικά βρήκαν στην αποβάθρα του ποταμού ένα από κείνα τα νυχτόβια διθέσια αμάξια που συναντάς μονάχα τη νύχτα στο Παρίσι σαν να ντρέπονται να βλέπει η μέρα την αθλιότητά τους

6

Το αμάξι τους έφερε ώς την πόρτα τους στην οδό Μαρτύρων κι ανέβηκαν με θλίψη στο σπίτι τους Γιrsquo αυτήν όλα είχαν τελειώσει ενώ εκείνος σκεφτόταν ότι θα έπρεπε στις δέκα να βρίσκεται στο Υπουργείο

Εκείνη έβγαλε μπρος στον καθρέφτη τα ρούχα που είχε ρίξει στους ώμους της για να θαυμάσει ακόμα μια φορά τον εαυτό της μες στη δόξα του Έξαφνα όμως έμπηξε μια κραυγή Δεν είχε πια το περιδέραιο στο λαιμό της

Ο άντρας της που είχε κιόλας μισοξεντυθεί ρώτησεlaquoΤί έπαθεςraquoΕκείνη στράφηκε πανικόβλητη προς το μέρος τουlaquoΔενhellip δεν έχωhellip δεν έχω πια το περιδέραιο της κυρίας ΦορεστιέraquoΟ άντρας της ανασηκώθηκε καταταραγμένοςlaquoΤί Πώςhellip Δεν είναι δυνατόνraquo Έψαξαν στις πτυχές του φορέματος στις πτυχές του πανωφοριού στις

τσέπες παντού Δεν το βρήκαν πουθενά laquoΕίσαι σίγουρη πως το είχες φεύγοντας απrsquo το χορόraquo τη ρώτησε τότε

εκείνοςlaquoΝαι το είχα αγγίξει πάνω μου στον προθάλαμο του ΥπουργείουraquolaquoΜα αν το είχες χάσει στο δρόμο θα το είχαμε ακούσει να πέφτει

Πρέπει να βρίσκεται στο αμάξιraquolaquoΝαι μπορεί Κράτησες τον αριθμό τουraquolaquoΌχι Εσύ δεν τον είδεςraquo laquoΌχιraquoΚοιτάζονταν μεταξύ τους εμβρόντητοι Τελικά ο Λουαζέλ

ξαναντύθηκεlaquoΠάω να ξανακάνω όλη τη διαδρομή που κάναμε με τα πόδια μπας

και το βρωraquo είπεΚαι βγήκε έξω Εκείνη έμεινε φορώντας ακόμα τη βραδινή της

τουαλέτα μη βρίσκοντας τη δύναμη να πάει να πλαγιάσει πεσμένη σε μια καρέκλα δίχως ζωή και δίχως σκέψη

Ο άντρας της επέστρεψε κατά τις επτά το πρωί Δεν είχε βρει τίποταΚατόπιν πήγε στη Γενική Αστυνομική Διεύθυνση στις εφημερίδες για

τη δημοσίευση αμοιβής στις εταιρείες εκμετάλλευσης μικρών αμαξών παντού τελοσπάντων όπου τον έσπρωχνε η παραμικρότερη ελπίδα

Εκείνη τον περίμενε όλη τη μέρα στην ίδια κατάσταση παραζάλης μπροστά στη συμφορά που τους είχε βρει Ο Λουαζέλ γύρισε το βράδυ με πρόσωπο σκαμμένο πελιδνό Δεν είχε βρει τίποτα

laquoΠρέπει να γράψεις στη φίλη σου ότι έσπασε το κούμπωμα στο περιδέραιό της και το έστειλες για επιδιόρθωσηraquo της είπε laquoΈτσι θα έχουμε όλον το χρόνο να βρούμε κάποια λύσηraquo

Κι εκείνη έγραψε ένα γράμμα που της υπαγόρευσε ο άντρας της

7

Ύστερα από μία εβδομάδα είχαν χάσει κάθε ελπίδα Ο Λουαζέλ γερασμένος κατά πέντε χρόνια το αποφάσισε

laquoΠρέπει να φροντίσουμε νrsquo αντικαταστήσουμε το κόσμημαraquoΤην επομένη πήραν την κασετίνα του περιδέραιου και πήγαν στον

κοσμηματοπώλη που το όνομά του ήταν γραμμένο στο εσωτερικό της Εκείνος συμβουλεύτηκε τα κατάστιχά του

laquoΔεν το πούλησα εγώ κυρία μου το περιδέραιο Θα πρέπει να έδωσα μονάχα την κοσμηματοθήκηraquo

Τότε πήγαν από κοσμηματοπωλείο σε κοσμηματοπωλείο αναζητώντας ένα περιδέραιο παρόμοιο με το άλλο καταπώς το θυμόντουσαν άρρωστοι κι οι δυο τους από τη στενοχώρια και την αγωνία

Σrsquo ένα κατάστημα στο Παλαί Ρουαγιάλ βρήκαν ένα διαμαντένιο κολιέ που τους φάνηκε απαράλλαχτο μrsquo εκείνο που αναζητούσαν Στοίχιζε σαράντα χιλιάδες φράγκα αλλά θα τους το άφηναν για τριάντα έξι χιλιάδες

Παρακάλεσαν λοιπόν τον κοσμηματοπώλη να μην το πουλήσει για τρεις μέρες και συμφώνησαν να τους το ξαναπάρει πίσω για τριάντα τέσσερις χιλιάδες φράγκα αν μέχρι τα τέλη του Φλεβάρη έβρισκαν το χαμένο περιδέραιο

Ο Λουαζέλ είχε δεκαοκτώ χιλιάδες φράγκα που του είχε αφήσει ο πατέρας του Τα υπόλοιπα θα τα δανειζόταν

Τα δανείστηκε ζητώντας χίλια φράγκα από τον έναν πεντακόσια από τον άλλον πέντε λουδοβίκεια από δω τρία λουδοβίκεια8 από κει Υπέγραψε γραμμάτια έβαλε ενέχυρα με καταστρεπτικούς όρους κατέφυγε σε τοκογλύφους και σε κάθε λογής δανειστές Υποθήκευσε ολόκληρο το τέλος της ύπαρξής του διακινδύνευσε την υπογραφή του χωρίς να ξέρει αν θα μπορούσε να αντεπεξέλθει˙ και τρέμοντας από την αγωνία για το αύριο από τη μελανή αθλιότητα που θα τον πλάκωνε από την προοπτική όλων των υλικών στερήσεων και των ηθικών βασάνων πήγε και πήρε το καινούργιο περιδέραιο μετρώντας στο ταμείο του εμπόρου τριάντα έξι χιλιάδες φράγκα

Άμα η κυρία Λουαζέλ επέστρεψε το περιδέραιο η κυρία Φορεστιέ της είπε με ύφος στυφό

laquoΘα rsquoπρεπε να μου το είχες φέρει νωρίτερα γιατί μπορεί και να το χρειαζόμουνraquo

Δεν άνοιξε την κοσμηματοθήκη κάτι που το έτρεμε η φίλη της Τί θα σκεφτόταν αν αντιλαμβανόταν την αντικατάσταση του κοσμήματος Δεν θα την είχε πάρει για κλέφτρα

8 Λουδοβίκειο ή λουδοβίκι (louis) χρυσό γαλλικό νόμισμα που κόπηκε για πρώτη φορά επί Λουδοβίκου ΙΓ΄το 1640 είχε αξία είκοσι φράγκων και έφερε στη μια του όψη ανάγλυφη παράσταση του βασιλιά εξ ου και η ονομασία του Μολονότι μετά το 1803 και ώς το 1929 τα χρυσά εικοσόφραγκα έφεραν πια την προτομή του Ναπολέοντα και στη συνέχεια το έμβλημα της Δημοκρατίας ο κόσμος εξακολούθησε να τα αποκαλεί λουδοβίκεια (ΣΣ του μεταφραστή)

8

Η κυρία Λουαζέλ γνώρισε την απαίσια ζωή των απόρων Το πήρε

όμως απόφαση από την πρώτη στιγμή ηρωικά Έπρεπε να εξοφληθεί το τρομακτικό αυτό χρέος Θα το εξοφλούσε Έδιωξαν την υπηρέτρια άλλαξαν σπίτι και νοίκιασαν μια σοφίτα

Γνώρισε τη λάτρα του σπιτιού τις μισητές αγγαρείες της κουζίνας Έπλενε πιατικά φθείροντας τα ροδαλά της νύχια στα λιγδιασμένα σκεύη και τον πάτο των κατσαρολικών Μπουγάδιαζε τα βρόμικα εσώρουχα τα πουκάμισα και τις πατσαβούρες που τrsquo άπλωνε στο σκοινί Κάθε πρωί κατέβαζε τα σκουπίδια στο δρόμο και ανέβαζε το νερό σταματώντας σε κάθε όροφο για να ξελαχανιάσει Και ντυμένη σαν γυναίκα του λαού πήγαινε στον μανάβη τον μπακάλη και τον χασάπη με το καλάθι στο χέρι κι έκανε παζάρια ενώ την έβριζαν οι έμποροι καθώς υπερασπιζόταν δεκάρα τη δεκάρα τα λιγοστά της χρήματα

Κάθε μήνα έπρεπε να πληρώνουν γραμμάτια να ζητούν παράταση για κάποια άλλα να κερδίζουν χρόνο

Ο άντρας της δούλευε και τrsquo απογεύματα κρατώντας τα λογιστικά βιβλία κάποιου εμπόρου˙ τη νύχτα μάλιστα έκανε συχνά και τον αντιγραφέα κειμένων προς πέντε δεκάρες τη σελίδα

Κι αυτή η ζωή κράτησε δέκα χρόνιαΣτα δέκα χρόνια πάνω είχαν εξοφλήσει όλο το ποσό τα πάντα ndash τους

τοκογλύφους και τα πανωτόκια Η κυρία Λουαζέλ έδειχνε γρια πια Είχε καταντήσει η χοντρή τραχιά

κι απότομη εκείνη γυναίκα που συναντούμε στα φτωχικά νοικοκυριά Κακοχτενισμένη με στραβοφορεμένες φούστες και πρησμένα χέρια μιλούσε φωναχτά και σφουγγάριζε τα σανιδένια πατώματα ρίχνοντας κουβάδες το νερό Πότε πότε όμως όταν ο άντρας της ήταν στο γραφείο καθόταν στο παράθυρο κι αναπολούσε την αλλοτινή εκείνη δεξίωση τη χοροεσπερίδα εκείνη όπου είχε λάμψει με την ομορφιά της και την είχαν όλοι τόσο πολύ θαυμάσει

Τί θα είχε συμβεί αν δεν είχε χάσει εκείνο το περιδέραιο Ποιος ξέρει ποιος το ξέρει Τι παράξενη που είναι η ζωή και τι άστατη Πόσο εύκολα μπορεί κανείς να χαθεί ή να σωθεί9

Μια Κυριακή λοιπόν καθώς είχε βγει βόλτα στη λεωφόρο των

Ηλυσίων Πεδίων για να ξεκουραστεί από τις βαριές δουλειές όλης της εβδομάδας διέκρινε ξαφνικά μια γυναίκα που είχε βγάλει περίπατο ένα παιδί Ήταν η κυρία Φορεστιέ πάντοτε νέα πάντοτε ωραία και πάντοτε γοητευτική

9 Βασική ιδέα για τη σημασία του τυχαίου και απρόβλεπτου στοιχείου στη ζωή και στο έργο του Μωπασσάν

9

Η κυρία Λουαζέλ ταράχτηκε Να πήγαινε να της μιλήσει Ναι βέβαια Τώρα μάλιστα που είχε πληρώσει τα πάντα θα της τα έλεγε όλα Γιατί όχι

Την πλησίασεlaquoΚαλημέρα ΖανraquoΗ άλλη καθώς δεν την αναγνώρισε ψέλλισε ξαφνιασμένη από την

οικειότητα με την οποία της μίλησε εκείνη η μικροαστήlaquoΜαhellip κυρία μου μήπωςhellip Μάλλον κάνετε λάθοςraquolaquoΌχι είμαι η Ματίλντ ΛουαζέλraquoΗ φίλη της έμπηξε μια φωνήlaquoΑ καλή μου Ματίλντhellip Πόσο άλλαξεςraquo laquoΝαι πέρασα δύσκολες μέρες απrsquo την τελευταία φορά που σε είδα και

πολλά βάσανα Κι αυτό εξαιτίας σουhellipraquolaquoΕξαιτίας μουhellip ΓιατίraquolaquoΘυμάσαι εκείνο το διαμαντένιο περιδέραιο που μου είχες δανείσει

για να πάω στη δεξίωση του ΥπουργείουraquolaquoΝαι Ε και λοιπόνraquolaquoΛοιπόν το είχα χάσειraquolaquoΜα πώς Αφού μου το επέστρεψεςraquolaquoΣου επέστρεψα ένα άλλο που του έμοιαζε˙ και που εδώ και δέκα

χρόνια το ξεπληρώναμε Καταλαβαίνεις πως δεν ήταν εύκολο για μας που δεν είχαμε τίποταhellip Τελοσπάντων όλα τελείωσαν και είμαι κατευχαριστημένηraquo

Η κυρία Φορεστιέ κοντοστάθηκεlaquoΕίπες πως αγόρασες ένα διαμαντένιο περιδέραιο για νrsquo

αντικαταστήσεις το δικό μουraquolaquoΝαι Δεν τον είχες καταλάβει ε Έμοιαζαν πολύ μεταξύ τουςraquoΚαι χαμογέλασε με αφέλεια όλο ικανοποίηση και χαράΚατασυγκινημένη η κυρία Φορεστιέ της έπιασε τα δυο χέριαlaquoΑχ καημένη μου Ματίλντ Μα το δικό μου ήταν ψεύτικο Άξιζε το

πολύ πεντακόσια φράγκαhellipraquo10

Το διήγημα του Μωπασσάν laquoLa Parure Το Περιδέραιοraquo που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Le Gaulois στις 17 Φεβρουαρίου 1884 και την επόμενη χρονιά περιελήφθη στη συλλογή Contes du jour et de la nuit Διηγήματα της μέρας και της νύχτας11 ανήκει στην κατηγορία των laquoαστικώνraquo διηγημάτων του που προσβλέπουν στη ρεαλιστική περιγραφή της μεσοαστικής και μικροαστικής παρισινής κοινωνίας του 19ου αιώνα

10 Μετάφραση Φοίβος Ι Πιομπίνος στον τόμο Γκυ ντε Μωπασάν Επίλεκτα διηγήματα εκδ Ίκαρος Αθήνα 2005 σσ 271- 282 11 Βλ εκ νέου σχετικά τα laquoΕργοβιογραφικά στοιχείαraquo (σ 33)

10

όλrsquo αυτά τις ανυψώνουν και κάνουν τις λαϊκές αυτές κοπέλες γυναίκες ισάξιες των πιο μεγάλων κυριών

Υπέφερε συνεχώς καθώς ένιωθε γεννημένη για όλα τα φίνα και πολυτελή πράγματα Υπέφερε για τη φτώχεια του σπιτιού τους για τους γυμνούς τοίχους τους τα φθαρμένα καθίσματα τις άσχημες στόφες Όλrsquo αυτά που μια άλλη γυναίκα της σειράς της ούτε που θα τα πρόσεχε καν αυτήν τη βασάνιζαν και την έκαναν νrsquo αγανακτεί Έβλεπε τη νεαρή Βρετόνη που συγύριζε το νοικοκυριό της και μέσα της ξυπνούσαν ματαιωμένα όνειρα και τρελές επιθυμίες Ονειρευόταν μέγαρα με αθόρυβους προθαλάμους επενδυμένους με ανατολίτικες ταπετσαρίες φωτισμένους με ψηλούς μπρούτζινους δαυλούς και δυο μεγαλόσωμους λακέδες με περισκελίδες να κοιμούνται στις φαρδιές πολυθρόνες ζαλισμένοι από τη βαριά ζέστη της θερμάστρας Ονειρευόταν μεγάλα σαλόνια ντυμένα με στόφες από παλαιά μεταξωτά με κομψά και καλαίσθητα αντικείμενα ανεκτίμητης αξίας και χαριτωμένα σαλονάκια αρωματισμένα και ταιριαστά γιrsquo απογευματινά κουβεντολόγια με τους στενότερους φίλους με τους ξακουστούς και περιζήτητους άντρες που την προσοχή τους όλες οι γυναίκες ποθούν και επιθυμούν

Όταν το βράδυ καθόταν για να φάει στο στρογγυλό τραπέζι που ήταν στρωμένο με τριών ημερών τραπεζομάντιλο απέναντι από τον άντρα της που ξεσκέπαζε τη σουπιέρα λέγοντας μrsquo ευχαριστημένο ύφος laquoΩ τι βραστό Δεν υπάρχει καλύτερο φαγητό απrsquo αυτόraquo ονειρευόταν υπέροχα δείπνα αστραφτερά ασημικά και ταπετσαρίες που καλύπτουν τους τοίχους με αρχαία πρόσωπα και παράξενα πτηνά μέσα σε δάση μαγικά ονειρευόταν εκλεκτά εδέσματα σερβιρισμένα σε θαυμάσια σκεύη φιλοφρονήσεις που ψιθυρίζονται από τους άντρες και γίνονται αποδεκτές από τις γυναίκες με αινιγματικά μειδιάματα5 εξακολουθώντας να τρώνε το δείπνο τους από ροδαλό ψαχνό πέστροφας ή φτερούγες λιβαδοπέρδικας

Εκείνη δεν είχε ούτε τουαλέτες ούτε κοσμήματα τίποτα Όμως μόνο αυτά της άρεσαν Ένιωθε πλασμένη γιrsquo αυτά Ήθελε τόσο πολύ νrsquo αρέσει να την ποθούν να είναι σαγηνευτική και περιζήτητη

Είχε μια πλούσια φίλη μια συμμαθήτριά της από τη σχολή των καλογραιών που δεν ήθελε πια να πηγαίνει να τη βλέπει γιατί υπέφερε πολύ όταν επέστρεφε στο σπίτι της Κι έκλαιγε μέρες ολόκληρες μετά από τον καημό της από λύπη απελπισία και θλίψη

Ένα βράδυ λοιπόν ο άντρας της γύρισε σπίτι με ύφος θριαμβευτικό

κρατώντας ένα μεγάλο φάκελο στο χέρι laquoΝα και κάτι για σέναraquo της είπε

5 Στο πρωτότυπο laquosourire de sphinx χαμόγελο σφίγγας μυστηριώδεςraquo Αγαπημένη μεταφορά του Μωπασσάν (συναντάται και στο διήγημά του laquoRose Ρόζαraquo 1884) ενδεικτική της απεικόνισης της γυναίκας από ζωγράφους και πεζογράφους στα τέλη του 19ου αιώνα

3

Εκείνη έσκισε βιαστικά το χαρτί και τράβηξε από μέσα μια τυπωμένη προσκλητήρια κάρτα που έγραφε

laquoΟ Υπουργός Δημοσίας Εκπαιδεύσεως και η κυρία Ζωρζ Ραμποννώ6

έχουν την τιμήν να προσκαλέσουν τον κύριον και την κυρίαν Λουαζέλ όπως παραστούν εις την δεξίωσιν της 18ης Ιανουαρίου ημέραν Δευτέραν εις το υπουργικόν μέγαρονraquo

Αντί όμως να ενθουσιαστεί όπως ανέμενε ο άντρας της πέταξε με αγανάκτηση την πρόσκληση στο τραπέζι μουρμουρίζοντας

laquoΤί να το κάνω εγώ αυτόraquo laquoΜα αγάπη μου νόμιζα πως θα ευχαριστιόσουν Δε βγαίνεις ποτέ κι

είναι μια ευκαιρία αυτή μια ωραία ευκαιρία Κόπιασα πάρα πολύ για να εξασφαλίσω την πρόσκληση Όλοι θέλουν μια τέτοια πρόσκληση όλοι την επιδιώκουν και δεν διατίθενται πολλές για τους υπαλλήλους Θα δεις εκεί πέρα όλους τους επισήμουςraquo

Τον κοιτούσε εκνευρισμένη˙ και μη βαστώντας άλλο είπε laquoΚαι σαν τί θέλεις να ρίξω πάνω μου για να πάω εκεί πέραraquoΕκείνος δεν το είχε σκεφτεί και ψέλλισεlaquoΜα το φόρεμα που βάζεις για να πας στο θέατρο Μου φαίνεται πολύ

καλό εμέναhellipraquoΒλέποντας όμως τη γυναίκα του να κλαίει σώπασε κατάπληκτος

σαστισμένος Δυο χοντρά δάκρυα κυλούσαν αργά από την άκρη των ματιών της προς το στόμα της Της είπε τραυλίζοντας

laquoΜα τί έχεις Τί τρέχειraquoΕκείνη συγκράτησε ωστόσο τον πόνο της με μεγάλη προσπάθεια και

απάντησε με ήρεμη φωνή ενώ σκούπιζε τα υγρά της μάγουλαlaquoΤίποτα Μόνο να δεν έχω βραδινή τουαλέτα κι έτσι δε γίνεται να

πάω σrsquo αυτή τη γιορτή Δώσε την πρόσκληση σε κανέναν συνάδελφό σου που η γυναίκα του θα είναι καλύτερα ντυμένη από μέναraquo

Ο άντρας της είχε καταστεναχωρηθεί Τελικά είπεlaquoΚοίτα Ματίλντ Πόσο θα κόστιζε μια τουαλέτα για την περίσταση

που θα σου χρησίμευε και γιrsquo άλλες περιστάσεις Κάτι πολύ απλόraquoΕκείνη έμεινε για λίγο σκεφτική κάνοντας υπολογισμούς κι έχοντας

κατά νουν το ποσό που θα μπορούσε να του ζητήσει χωρίς να πάρει κατηγορηματική άρνηση ή ένα επιφώνημα σαστίσματος από τον φειδωλό αυτόν υπάλληλο που ήταν ο άντρας της Τελικά απάντησε διστακτικά

laquoΔεν ξέρω ακριβώς αλλά θαρρώ πως με τετρακόσια φράγκα θα μπορούσα να τα καταφέρωraquo

Ο Λουαζέλ χλώμιασε λίγο επειδή είχε βάλει αυτό ακριβώς το ποσό στην άκρη για νrsquo αγοράσει ένα ντουφέκι και να μπορεί έτσι να πηγαίνει

6 Ειρωνική ταύτιση του ονόματος του υπουργού με το όνομα ενός περιώνυμου ιδιοκτήτη παρισινού καμπαρέ στα τέλη του 18ου αιώνα που συνέχισε να λειτουργεί και τον 19ο αιώνα

4

κυνήγι το επόμενο καλοκαίρι στην πεδιάδα της Ναντέρ με κάτι φίλους του που πήγαιναν κι αυτοί εκεί τις Κυριακές για να σκοτώσουν κορυδαλλούς Παρrsquo όλrsquo αυτά είπε

laquoΑς είναι Σου δίνω τετρακόσια φράγκα Μόνο φρόντισε να πάρεις ένα ωραίο φόρεμαraquo

Η μέρα της γιορτής πλησίαζε και η κυρία Λουαζέλ έδειχνε λυπημένη

ανήσυχη ταραγμένη Η τουαλέτα της ήταν ωστόσο έτοιμη Ένα βράδυ της είπε ο άντρας της

laquoΤί έχεις Εδώ και τρεις μέρες είσαι πολύ παράξενηraquo Κι εκείνη απάντησεlaquoΜε πειράζει που δεν έχω ούτε ένα κόσμημα να βάλω πάνω μου ούτε

ένα πετράδι τίποτα Όλοι θα με βλέπουν σαν παρακατιανή Έτσι μου rsquoρχεται να μην πάω στη δεξίωσηraquo

Ο άντρας της είπεlaquoΘα βάλεις αληθινά λουλούδια Είναι κάτι το πολύ σικ αυτή την

εποχή Με δέκα φράγκα θα βρεις δυο τρία υπέροχα τριαντάφυλλαraquoΗ γυναίκα του όμως δεν πείστηκεlaquoΌχιhellip δεν υπάρχει τίποτα πιο ταπεινωτικό από το να δείχνεις φτωχιά

ανάμεσα σε πλούσιες γυναίκεςraquolaquoΤι χαζή που είσαιraquo αναφώνησε τότε ο άντρας της laquoΠήγαινε να δεις

τη φίλη σου την κυρία Φορεστιέ7 και ζήτησέ της να σου δανείσει κανένα κόσμημα Είσαι αρκετά συνδεδεμένη μαζί της ώστε να έχεις το θάρρος να το κάνειςraquo

Εκείνη φώναξε χαρούμενηlaquoΑλήθεια δεν το rsquoχα σκεφτείraquoΤην επομένη πήγε στης φίλης της και της μίλησε γι αυτό που τη

στενοχωρούσε Η κυρία Φορεστιέ άνοιξε την ντουλάπα της με τον καθρέφτη πήρε

από μέσα μια κασελίτσα την έφερε στην κυρία Λουαζέλ της την άνοιξε και της είπε

laquoΔιάλεξε αγαπητή μουraquoΗ κυρία Λουαζέλ είδε πρώτα κάτι βραχιόλια ύστερα ένα

μαργαριταρένιο κολιέ έπειτα έναν βενετσιάνικο σταυρό χρυσαφικά και υπέροχα κατεργασμένα πετράδια Δοκίμαζε τα κοσμήματα μπρος στον καθρέφτη και δεν τrsquo αποφάσιζε να τrsquo αφήσει να τα δώσει πίσω˙ κι όλο ρωτούσε

laquoΔεν έχεις τίποτrsquo άλλοraquolaquoΜα ναι ψάξε Δεν ξέρω τί μπορεί να σrsquo αρέσειraquo

7 Το όνομα της κυρίας Forestier παραπέμπει σrsquo ένα βασικό ήρωα του μυθιστορήματος Ο φιλαράκος Bel-Ami (1885) που ο Μωπασσάν είχε ήδη αρχίσει να συγγράφει

5

Ξαφνικά ξετρύπωσε σε μια κασετίνα από μαύρο σατέν ένα εξαίσιο αδαμαντοκόλλητο περιδέραιο και η καρδιά της άρχισε να χτυπάει από ασυγκράτητη επιθυμία Τα χέρια της έτρεμαν παίρνοντάς το από μέσα Το κούμπωσε γύρω απrsquo το λαιμό της πάνω στο κλειστό φόρεμά της κι έμεινε έκθαμβη να κοιτάζει τον εαυτό της Ύστερα ρώτησε διστακτικά γεμάτη αγωνία

laquoΜπορείς να μου το δανείσεις αυτό Μονάχα αυτόraquo laquoΜα και βέβαιαraquoΗ Ματίλντ αγκάλιασε τη φίλη της και τη φίλησε με παραφορά˙

κατόπιν έφυγε τρέχοντας με το θησαυρό της

Τέλος έφτασε η μεγάλη μέρα Στη γιορτή η κυρία Λουαζέλ είχε μεγάλη

επιτυχία Ήταν η ωραιότερη απrsquo όλες κομψή χαριτωμένη χαμογελαστή και ξετρελαμένη από τη χαρά της Όλοι οι άντρες την κοίταζαν ρωτούσαν να μάθουν το όνομά της και επεδίωκαν να τη γνωρίσουν Όλοι οι σύμβουλοι του υπουργού ήθελαν να βαλσάρουν μαζί της Ο ίδιος ο υπουργός την πρόσεξε

Χόρευε με μέθη με παραφορά ζαλισμένη από την ευχαρίστηση δίχως να νοιάζεται πια για τίποτα απολαμβάνοντας το θρίαμβο της ομορφιάς της τη δόξα της επιτυχίας της μέσα σrsquo ένα σύννεφο ευτυχίας φτιαγμένο απrsquo όλα τα εγκώμια όλες τις φιλοφρονήσεις όλους τους πόθους που αφύπνιζε απrsquo αυτή την τόσο πλήρη και γλυκιά για τη γυναικεία ψυχή νίκη

Έφυγε από τη δεξίωση γύρω στις τέσσερις το πρωί Από τα μεσάνυχτα ο άντρας της είχε αποκοιμηθεί σrsquo ένα έρημο σαλονάκι μαζί με άλλους τρεις κυρίους που οι γυναίκες τους διασκέδαζαν για τα καλά

Της έριξε στους ώμους τα ρούχα που είχε φέρει για την έξοδο ταπεινά ρούχα της καθημερινής ζωής που η ένδειά τους δεν ταίριαζε με την κομψότητα του βραδινού της φορέματος Εκείνη το αισθάνθηκε και θέλησε να το βάλει στα πόδια για να μην τη δουν οι άλλες γυναίκες που τυλίγονταν με της ακριβές γούνες τους

Ο Λουαζέλ την κρατούσε να μη βγει έξω laquoΠερίμενε λιγάκι Θα κρυολογήσεις έξω Πάω να φέρω μιαν άμαξαraquoΕκείνη όμως δεν τον άκουγε παρά κατέβαινε γοργά τη μεγάλη σκάλα

Σαν βρέθηκαν στο δρόμο άρχισαν να ψάχνουν γιrsquo άμαξα αφού δεν υπήρχε καμία εκεί κοντά φωνάζοντας τους αμαξάδες που έβλεπαν να περνούν μακριά

Απελπισμένοι άρχισαν να κατηφορίζουν προς τον Σηκουάνα τουρτουρίζοντας Τελικά βρήκαν στην αποβάθρα του ποταμού ένα από κείνα τα νυχτόβια διθέσια αμάξια που συναντάς μονάχα τη νύχτα στο Παρίσι σαν να ντρέπονται να βλέπει η μέρα την αθλιότητά τους

6

Το αμάξι τους έφερε ώς την πόρτα τους στην οδό Μαρτύρων κι ανέβηκαν με θλίψη στο σπίτι τους Γιrsquo αυτήν όλα είχαν τελειώσει ενώ εκείνος σκεφτόταν ότι θα έπρεπε στις δέκα να βρίσκεται στο Υπουργείο

Εκείνη έβγαλε μπρος στον καθρέφτη τα ρούχα που είχε ρίξει στους ώμους της για να θαυμάσει ακόμα μια φορά τον εαυτό της μες στη δόξα του Έξαφνα όμως έμπηξε μια κραυγή Δεν είχε πια το περιδέραιο στο λαιμό της

Ο άντρας της που είχε κιόλας μισοξεντυθεί ρώτησεlaquoΤί έπαθεςraquoΕκείνη στράφηκε πανικόβλητη προς το μέρος τουlaquoΔενhellip δεν έχωhellip δεν έχω πια το περιδέραιο της κυρίας ΦορεστιέraquoΟ άντρας της ανασηκώθηκε καταταραγμένοςlaquoΤί Πώςhellip Δεν είναι δυνατόνraquo Έψαξαν στις πτυχές του φορέματος στις πτυχές του πανωφοριού στις

τσέπες παντού Δεν το βρήκαν πουθενά laquoΕίσαι σίγουρη πως το είχες φεύγοντας απrsquo το χορόraquo τη ρώτησε τότε

εκείνοςlaquoΝαι το είχα αγγίξει πάνω μου στον προθάλαμο του ΥπουργείουraquolaquoΜα αν το είχες χάσει στο δρόμο θα το είχαμε ακούσει να πέφτει

Πρέπει να βρίσκεται στο αμάξιraquolaquoΝαι μπορεί Κράτησες τον αριθμό τουraquolaquoΌχι Εσύ δεν τον είδεςraquo laquoΌχιraquoΚοιτάζονταν μεταξύ τους εμβρόντητοι Τελικά ο Λουαζέλ

ξαναντύθηκεlaquoΠάω να ξανακάνω όλη τη διαδρομή που κάναμε με τα πόδια μπας

και το βρωraquo είπεΚαι βγήκε έξω Εκείνη έμεινε φορώντας ακόμα τη βραδινή της

τουαλέτα μη βρίσκοντας τη δύναμη να πάει να πλαγιάσει πεσμένη σε μια καρέκλα δίχως ζωή και δίχως σκέψη

Ο άντρας της επέστρεψε κατά τις επτά το πρωί Δεν είχε βρει τίποταΚατόπιν πήγε στη Γενική Αστυνομική Διεύθυνση στις εφημερίδες για

τη δημοσίευση αμοιβής στις εταιρείες εκμετάλλευσης μικρών αμαξών παντού τελοσπάντων όπου τον έσπρωχνε η παραμικρότερη ελπίδα

Εκείνη τον περίμενε όλη τη μέρα στην ίδια κατάσταση παραζάλης μπροστά στη συμφορά που τους είχε βρει Ο Λουαζέλ γύρισε το βράδυ με πρόσωπο σκαμμένο πελιδνό Δεν είχε βρει τίποτα

laquoΠρέπει να γράψεις στη φίλη σου ότι έσπασε το κούμπωμα στο περιδέραιό της και το έστειλες για επιδιόρθωσηraquo της είπε laquoΈτσι θα έχουμε όλον το χρόνο να βρούμε κάποια λύσηraquo

Κι εκείνη έγραψε ένα γράμμα που της υπαγόρευσε ο άντρας της

7

Ύστερα από μία εβδομάδα είχαν χάσει κάθε ελπίδα Ο Λουαζέλ γερασμένος κατά πέντε χρόνια το αποφάσισε

laquoΠρέπει να φροντίσουμε νrsquo αντικαταστήσουμε το κόσμημαraquoΤην επομένη πήραν την κασετίνα του περιδέραιου και πήγαν στον

κοσμηματοπώλη που το όνομά του ήταν γραμμένο στο εσωτερικό της Εκείνος συμβουλεύτηκε τα κατάστιχά του

laquoΔεν το πούλησα εγώ κυρία μου το περιδέραιο Θα πρέπει να έδωσα μονάχα την κοσμηματοθήκηraquo

Τότε πήγαν από κοσμηματοπωλείο σε κοσμηματοπωλείο αναζητώντας ένα περιδέραιο παρόμοιο με το άλλο καταπώς το θυμόντουσαν άρρωστοι κι οι δυο τους από τη στενοχώρια και την αγωνία

Σrsquo ένα κατάστημα στο Παλαί Ρουαγιάλ βρήκαν ένα διαμαντένιο κολιέ που τους φάνηκε απαράλλαχτο μrsquo εκείνο που αναζητούσαν Στοίχιζε σαράντα χιλιάδες φράγκα αλλά θα τους το άφηναν για τριάντα έξι χιλιάδες

Παρακάλεσαν λοιπόν τον κοσμηματοπώλη να μην το πουλήσει για τρεις μέρες και συμφώνησαν να τους το ξαναπάρει πίσω για τριάντα τέσσερις χιλιάδες φράγκα αν μέχρι τα τέλη του Φλεβάρη έβρισκαν το χαμένο περιδέραιο

Ο Λουαζέλ είχε δεκαοκτώ χιλιάδες φράγκα που του είχε αφήσει ο πατέρας του Τα υπόλοιπα θα τα δανειζόταν

Τα δανείστηκε ζητώντας χίλια φράγκα από τον έναν πεντακόσια από τον άλλον πέντε λουδοβίκεια από δω τρία λουδοβίκεια8 από κει Υπέγραψε γραμμάτια έβαλε ενέχυρα με καταστρεπτικούς όρους κατέφυγε σε τοκογλύφους και σε κάθε λογής δανειστές Υποθήκευσε ολόκληρο το τέλος της ύπαρξής του διακινδύνευσε την υπογραφή του χωρίς να ξέρει αν θα μπορούσε να αντεπεξέλθει˙ και τρέμοντας από την αγωνία για το αύριο από τη μελανή αθλιότητα που θα τον πλάκωνε από την προοπτική όλων των υλικών στερήσεων και των ηθικών βασάνων πήγε και πήρε το καινούργιο περιδέραιο μετρώντας στο ταμείο του εμπόρου τριάντα έξι χιλιάδες φράγκα

Άμα η κυρία Λουαζέλ επέστρεψε το περιδέραιο η κυρία Φορεστιέ της είπε με ύφος στυφό

laquoΘα rsquoπρεπε να μου το είχες φέρει νωρίτερα γιατί μπορεί και να το χρειαζόμουνraquo

Δεν άνοιξε την κοσμηματοθήκη κάτι που το έτρεμε η φίλη της Τί θα σκεφτόταν αν αντιλαμβανόταν την αντικατάσταση του κοσμήματος Δεν θα την είχε πάρει για κλέφτρα

8 Λουδοβίκειο ή λουδοβίκι (louis) χρυσό γαλλικό νόμισμα που κόπηκε για πρώτη φορά επί Λουδοβίκου ΙΓ΄το 1640 είχε αξία είκοσι φράγκων και έφερε στη μια του όψη ανάγλυφη παράσταση του βασιλιά εξ ου και η ονομασία του Μολονότι μετά το 1803 και ώς το 1929 τα χρυσά εικοσόφραγκα έφεραν πια την προτομή του Ναπολέοντα και στη συνέχεια το έμβλημα της Δημοκρατίας ο κόσμος εξακολούθησε να τα αποκαλεί λουδοβίκεια (ΣΣ του μεταφραστή)

8

Η κυρία Λουαζέλ γνώρισε την απαίσια ζωή των απόρων Το πήρε

όμως απόφαση από την πρώτη στιγμή ηρωικά Έπρεπε να εξοφληθεί το τρομακτικό αυτό χρέος Θα το εξοφλούσε Έδιωξαν την υπηρέτρια άλλαξαν σπίτι και νοίκιασαν μια σοφίτα

Γνώρισε τη λάτρα του σπιτιού τις μισητές αγγαρείες της κουζίνας Έπλενε πιατικά φθείροντας τα ροδαλά της νύχια στα λιγδιασμένα σκεύη και τον πάτο των κατσαρολικών Μπουγάδιαζε τα βρόμικα εσώρουχα τα πουκάμισα και τις πατσαβούρες που τrsquo άπλωνε στο σκοινί Κάθε πρωί κατέβαζε τα σκουπίδια στο δρόμο και ανέβαζε το νερό σταματώντας σε κάθε όροφο για να ξελαχανιάσει Και ντυμένη σαν γυναίκα του λαού πήγαινε στον μανάβη τον μπακάλη και τον χασάπη με το καλάθι στο χέρι κι έκανε παζάρια ενώ την έβριζαν οι έμποροι καθώς υπερασπιζόταν δεκάρα τη δεκάρα τα λιγοστά της χρήματα

Κάθε μήνα έπρεπε να πληρώνουν γραμμάτια να ζητούν παράταση για κάποια άλλα να κερδίζουν χρόνο

Ο άντρας της δούλευε και τrsquo απογεύματα κρατώντας τα λογιστικά βιβλία κάποιου εμπόρου˙ τη νύχτα μάλιστα έκανε συχνά και τον αντιγραφέα κειμένων προς πέντε δεκάρες τη σελίδα

Κι αυτή η ζωή κράτησε δέκα χρόνιαΣτα δέκα χρόνια πάνω είχαν εξοφλήσει όλο το ποσό τα πάντα ndash τους

τοκογλύφους και τα πανωτόκια Η κυρία Λουαζέλ έδειχνε γρια πια Είχε καταντήσει η χοντρή τραχιά

κι απότομη εκείνη γυναίκα που συναντούμε στα φτωχικά νοικοκυριά Κακοχτενισμένη με στραβοφορεμένες φούστες και πρησμένα χέρια μιλούσε φωναχτά και σφουγγάριζε τα σανιδένια πατώματα ρίχνοντας κουβάδες το νερό Πότε πότε όμως όταν ο άντρας της ήταν στο γραφείο καθόταν στο παράθυρο κι αναπολούσε την αλλοτινή εκείνη δεξίωση τη χοροεσπερίδα εκείνη όπου είχε λάμψει με την ομορφιά της και την είχαν όλοι τόσο πολύ θαυμάσει

Τί θα είχε συμβεί αν δεν είχε χάσει εκείνο το περιδέραιο Ποιος ξέρει ποιος το ξέρει Τι παράξενη που είναι η ζωή και τι άστατη Πόσο εύκολα μπορεί κανείς να χαθεί ή να σωθεί9

Μια Κυριακή λοιπόν καθώς είχε βγει βόλτα στη λεωφόρο των

Ηλυσίων Πεδίων για να ξεκουραστεί από τις βαριές δουλειές όλης της εβδομάδας διέκρινε ξαφνικά μια γυναίκα που είχε βγάλει περίπατο ένα παιδί Ήταν η κυρία Φορεστιέ πάντοτε νέα πάντοτε ωραία και πάντοτε γοητευτική

9 Βασική ιδέα για τη σημασία του τυχαίου και απρόβλεπτου στοιχείου στη ζωή και στο έργο του Μωπασσάν

9

Η κυρία Λουαζέλ ταράχτηκε Να πήγαινε να της μιλήσει Ναι βέβαια Τώρα μάλιστα που είχε πληρώσει τα πάντα θα της τα έλεγε όλα Γιατί όχι

Την πλησίασεlaquoΚαλημέρα ΖανraquoΗ άλλη καθώς δεν την αναγνώρισε ψέλλισε ξαφνιασμένη από την

οικειότητα με την οποία της μίλησε εκείνη η μικροαστήlaquoΜαhellip κυρία μου μήπωςhellip Μάλλον κάνετε λάθοςraquolaquoΌχι είμαι η Ματίλντ ΛουαζέλraquoΗ φίλη της έμπηξε μια φωνήlaquoΑ καλή μου Ματίλντhellip Πόσο άλλαξεςraquo laquoΝαι πέρασα δύσκολες μέρες απrsquo την τελευταία φορά που σε είδα και

πολλά βάσανα Κι αυτό εξαιτίας σουhellipraquolaquoΕξαιτίας μουhellip ΓιατίraquolaquoΘυμάσαι εκείνο το διαμαντένιο περιδέραιο που μου είχες δανείσει

για να πάω στη δεξίωση του ΥπουργείουraquolaquoΝαι Ε και λοιπόνraquolaquoΛοιπόν το είχα χάσειraquolaquoΜα πώς Αφού μου το επέστρεψεςraquolaquoΣου επέστρεψα ένα άλλο που του έμοιαζε˙ και που εδώ και δέκα

χρόνια το ξεπληρώναμε Καταλαβαίνεις πως δεν ήταν εύκολο για μας που δεν είχαμε τίποταhellip Τελοσπάντων όλα τελείωσαν και είμαι κατευχαριστημένηraquo

Η κυρία Φορεστιέ κοντοστάθηκεlaquoΕίπες πως αγόρασες ένα διαμαντένιο περιδέραιο για νrsquo

αντικαταστήσεις το δικό μουraquolaquoΝαι Δεν τον είχες καταλάβει ε Έμοιαζαν πολύ μεταξύ τουςraquoΚαι χαμογέλασε με αφέλεια όλο ικανοποίηση και χαράΚατασυγκινημένη η κυρία Φορεστιέ της έπιασε τα δυο χέριαlaquoΑχ καημένη μου Ματίλντ Μα το δικό μου ήταν ψεύτικο Άξιζε το

πολύ πεντακόσια φράγκαhellipraquo10

Το διήγημα του Μωπασσάν laquoLa Parure Το Περιδέραιοraquo που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Le Gaulois στις 17 Φεβρουαρίου 1884 και την επόμενη χρονιά περιελήφθη στη συλλογή Contes du jour et de la nuit Διηγήματα της μέρας και της νύχτας11 ανήκει στην κατηγορία των laquoαστικώνraquo διηγημάτων του που προσβλέπουν στη ρεαλιστική περιγραφή της μεσοαστικής και μικροαστικής παρισινής κοινωνίας του 19ου αιώνα

10 Μετάφραση Φοίβος Ι Πιομπίνος στον τόμο Γκυ ντε Μωπασάν Επίλεκτα διηγήματα εκδ Ίκαρος Αθήνα 2005 σσ 271- 282 11 Βλ εκ νέου σχετικά τα laquoΕργοβιογραφικά στοιχείαraquo (σ 33)

10

Εκείνη έσκισε βιαστικά το χαρτί και τράβηξε από μέσα μια τυπωμένη προσκλητήρια κάρτα που έγραφε

laquoΟ Υπουργός Δημοσίας Εκπαιδεύσεως και η κυρία Ζωρζ Ραμποννώ6

έχουν την τιμήν να προσκαλέσουν τον κύριον και την κυρίαν Λουαζέλ όπως παραστούν εις την δεξίωσιν της 18ης Ιανουαρίου ημέραν Δευτέραν εις το υπουργικόν μέγαρονraquo

Αντί όμως να ενθουσιαστεί όπως ανέμενε ο άντρας της πέταξε με αγανάκτηση την πρόσκληση στο τραπέζι μουρμουρίζοντας

laquoΤί να το κάνω εγώ αυτόraquo laquoΜα αγάπη μου νόμιζα πως θα ευχαριστιόσουν Δε βγαίνεις ποτέ κι

είναι μια ευκαιρία αυτή μια ωραία ευκαιρία Κόπιασα πάρα πολύ για να εξασφαλίσω την πρόσκληση Όλοι θέλουν μια τέτοια πρόσκληση όλοι την επιδιώκουν και δεν διατίθενται πολλές για τους υπαλλήλους Θα δεις εκεί πέρα όλους τους επισήμουςraquo

Τον κοιτούσε εκνευρισμένη˙ και μη βαστώντας άλλο είπε laquoΚαι σαν τί θέλεις να ρίξω πάνω μου για να πάω εκεί πέραraquoΕκείνος δεν το είχε σκεφτεί και ψέλλισεlaquoΜα το φόρεμα που βάζεις για να πας στο θέατρο Μου φαίνεται πολύ

καλό εμέναhellipraquoΒλέποντας όμως τη γυναίκα του να κλαίει σώπασε κατάπληκτος

σαστισμένος Δυο χοντρά δάκρυα κυλούσαν αργά από την άκρη των ματιών της προς το στόμα της Της είπε τραυλίζοντας

laquoΜα τί έχεις Τί τρέχειraquoΕκείνη συγκράτησε ωστόσο τον πόνο της με μεγάλη προσπάθεια και

απάντησε με ήρεμη φωνή ενώ σκούπιζε τα υγρά της μάγουλαlaquoΤίποτα Μόνο να δεν έχω βραδινή τουαλέτα κι έτσι δε γίνεται να

πάω σrsquo αυτή τη γιορτή Δώσε την πρόσκληση σε κανέναν συνάδελφό σου που η γυναίκα του θα είναι καλύτερα ντυμένη από μέναraquo

Ο άντρας της είχε καταστεναχωρηθεί Τελικά είπεlaquoΚοίτα Ματίλντ Πόσο θα κόστιζε μια τουαλέτα για την περίσταση

που θα σου χρησίμευε και γιrsquo άλλες περιστάσεις Κάτι πολύ απλόraquoΕκείνη έμεινε για λίγο σκεφτική κάνοντας υπολογισμούς κι έχοντας

κατά νουν το ποσό που θα μπορούσε να του ζητήσει χωρίς να πάρει κατηγορηματική άρνηση ή ένα επιφώνημα σαστίσματος από τον φειδωλό αυτόν υπάλληλο που ήταν ο άντρας της Τελικά απάντησε διστακτικά

laquoΔεν ξέρω ακριβώς αλλά θαρρώ πως με τετρακόσια φράγκα θα μπορούσα να τα καταφέρωraquo

Ο Λουαζέλ χλώμιασε λίγο επειδή είχε βάλει αυτό ακριβώς το ποσό στην άκρη για νrsquo αγοράσει ένα ντουφέκι και να μπορεί έτσι να πηγαίνει

6 Ειρωνική ταύτιση του ονόματος του υπουργού με το όνομα ενός περιώνυμου ιδιοκτήτη παρισινού καμπαρέ στα τέλη του 18ου αιώνα που συνέχισε να λειτουργεί και τον 19ο αιώνα

4

κυνήγι το επόμενο καλοκαίρι στην πεδιάδα της Ναντέρ με κάτι φίλους του που πήγαιναν κι αυτοί εκεί τις Κυριακές για να σκοτώσουν κορυδαλλούς Παρrsquo όλrsquo αυτά είπε

laquoΑς είναι Σου δίνω τετρακόσια φράγκα Μόνο φρόντισε να πάρεις ένα ωραίο φόρεμαraquo

Η μέρα της γιορτής πλησίαζε και η κυρία Λουαζέλ έδειχνε λυπημένη

ανήσυχη ταραγμένη Η τουαλέτα της ήταν ωστόσο έτοιμη Ένα βράδυ της είπε ο άντρας της

laquoΤί έχεις Εδώ και τρεις μέρες είσαι πολύ παράξενηraquo Κι εκείνη απάντησεlaquoΜε πειράζει που δεν έχω ούτε ένα κόσμημα να βάλω πάνω μου ούτε

ένα πετράδι τίποτα Όλοι θα με βλέπουν σαν παρακατιανή Έτσι μου rsquoρχεται να μην πάω στη δεξίωσηraquo

Ο άντρας της είπεlaquoΘα βάλεις αληθινά λουλούδια Είναι κάτι το πολύ σικ αυτή την

εποχή Με δέκα φράγκα θα βρεις δυο τρία υπέροχα τριαντάφυλλαraquoΗ γυναίκα του όμως δεν πείστηκεlaquoΌχιhellip δεν υπάρχει τίποτα πιο ταπεινωτικό από το να δείχνεις φτωχιά

ανάμεσα σε πλούσιες γυναίκεςraquolaquoΤι χαζή που είσαιraquo αναφώνησε τότε ο άντρας της laquoΠήγαινε να δεις

τη φίλη σου την κυρία Φορεστιέ7 και ζήτησέ της να σου δανείσει κανένα κόσμημα Είσαι αρκετά συνδεδεμένη μαζί της ώστε να έχεις το θάρρος να το κάνειςraquo

Εκείνη φώναξε χαρούμενηlaquoΑλήθεια δεν το rsquoχα σκεφτείraquoΤην επομένη πήγε στης φίλης της και της μίλησε γι αυτό που τη

στενοχωρούσε Η κυρία Φορεστιέ άνοιξε την ντουλάπα της με τον καθρέφτη πήρε

από μέσα μια κασελίτσα την έφερε στην κυρία Λουαζέλ της την άνοιξε και της είπε

laquoΔιάλεξε αγαπητή μουraquoΗ κυρία Λουαζέλ είδε πρώτα κάτι βραχιόλια ύστερα ένα

μαργαριταρένιο κολιέ έπειτα έναν βενετσιάνικο σταυρό χρυσαφικά και υπέροχα κατεργασμένα πετράδια Δοκίμαζε τα κοσμήματα μπρος στον καθρέφτη και δεν τrsquo αποφάσιζε να τrsquo αφήσει να τα δώσει πίσω˙ κι όλο ρωτούσε

laquoΔεν έχεις τίποτrsquo άλλοraquolaquoΜα ναι ψάξε Δεν ξέρω τί μπορεί να σrsquo αρέσειraquo

7 Το όνομα της κυρίας Forestier παραπέμπει σrsquo ένα βασικό ήρωα του μυθιστορήματος Ο φιλαράκος Bel-Ami (1885) που ο Μωπασσάν είχε ήδη αρχίσει να συγγράφει

5

Ξαφνικά ξετρύπωσε σε μια κασετίνα από μαύρο σατέν ένα εξαίσιο αδαμαντοκόλλητο περιδέραιο και η καρδιά της άρχισε να χτυπάει από ασυγκράτητη επιθυμία Τα χέρια της έτρεμαν παίρνοντάς το από μέσα Το κούμπωσε γύρω απrsquo το λαιμό της πάνω στο κλειστό φόρεμά της κι έμεινε έκθαμβη να κοιτάζει τον εαυτό της Ύστερα ρώτησε διστακτικά γεμάτη αγωνία

laquoΜπορείς να μου το δανείσεις αυτό Μονάχα αυτόraquo laquoΜα και βέβαιαraquoΗ Ματίλντ αγκάλιασε τη φίλη της και τη φίλησε με παραφορά˙

κατόπιν έφυγε τρέχοντας με το θησαυρό της

Τέλος έφτασε η μεγάλη μέρα Στη γιορτή η κυρία Λουαζέλ είχε μεγάλη

επιτυχία Ήταν η ωραιότερη απrsquo όλες κομψή χαριτωμένη χαμογελαστή και ξετρελαμένη από τη χαρά της Όλοι οι άντρες την κοίταζαν ρωτούσαν να μάθουν το όνομά της και επεδίωκαν να τη γνωρίσουν Όλοι οι σύμβουλοι του υπουργού ήθελαν να βαλσάρουν μαζί της Ο ίδιος ο υπουργός την πρόσεξε

Χόρευε με μέθη με παραφορά ζαλισμένη από την ευχαρίστηση δίχως να νοιάζεται πια για τίποτα απολαμβάνοντας το θρίαμβο της ομορφιάς της τη δόξα της επιτυχίας της μέσα σrsquo ένα σύννεφο ευτυχίας φτιαγμένο απrsquo όλα τα εγκώμια όλες τις φιλοφρονήσεις όλους τους πόθους που αφύπνιζε απrsquo αυτή την τόσο πλήρη και γλυκιά για τη γυναικεία ψυχή νίκη

Έφυγε από τη δεξίωση γύρω στις τέσσερις το πρωί Από τα μεσάνυχτα ο άντρας της είχε αποκοιμηθεί σrsquo ένα έρημο σαλονάκι μαζί με άλλους τρεις κυρίους που οι γυναίκες τους διασκέδαζαν για τα καλά

Της έριξε στους ώμους τα ρούχα που είχε φέρει για την έξοδο ταπεινά ρούχα της καθημερινής ζωής που η ένδειά τους δεν ταίριαζε με την κομψότητα του βραδινού της φορέματος Εκείνη το αισθάνθηκε και θέλησε να το βάλει στα πόδια για να μην τη δουν οι άλλες γυναίκες που τυλίγονταν με της ακριβές γούνες τους

Ο Λουαζέλ την κρατούσε να μη βγει έξω laquoΠερίμενε λιγάκι Θα κρυολογήσεις έξω Πάω να φέρω μιαν άμαξαraquoΕκείνη όμως δεν τον άκουγε παρά κατέβαινε γοργά τη μεγάλη σκάλα

Σαν βρέθηκαν στο δρόμο άρχισαν να ψάχνουν γιrsquo άμαξα αφού δεν υπήρχε καμία εκεί κοντά φωνάζοντας τους αμαξάδες που έβλεπαν να περνούν μακριά

Απελπισμένοι άρχισαν να κατηφορίζουν προς τον Σηκουάνα τουρτουρίζοντας Τελικά βρήκαν στην αποβάθρα του ποταμού ένα από κείνα τα νυχτόβια διθέσια αμάξια που συναντάς μονάχα τη νύχτα στο Παρίσι σαν να ντρέπονται να βλέπει η μέρα την αθλιότητά τους

6

Το αμάξι τους έφερε ώς την πόρτα τους στην οδό Μαρτύρων κι ανέβηκαν με θλίψη στο σπίτι τους Γιrsquo αυτήν όλα είχαν τελειώσει ενώ εκείνος σκεφτόταν ότι θα έπρεπε στις δέκα να βρίσκεται στο Υπουργείο

Εκείνη έβγαλε μπρος στον καθρέφτη τα ρούχα που είχε ρίξει στους ώμους της για να θαυμάσει ακόμα μια φορά τον εαυτό της μες στη δόξα του Έξαφνα όμως έμπηξε μια κραυγή Δεν είχε πια το περιδέραιο στο λαιμό της

Ο άντρας της που είχε κιόλας μισοξεντυθεί ρώτησεlaquoΤί έπαθεςraquoΕκείνη στράφηκε πανικόβλητη προς το μέρος τουlaquoΔενhellip δεν έχωhellip δεν έχω πια το περιδέραιο της κυρίας ΦορεστιέraquoΟ άντρας της ανασηκώθηκε καταταραγμένοςlaquoΤί Πώςhellip Δεν είναι δυνατόνraquo Έψαξαν στις πτυχές του φορέματος στις πτυχές του πανωφοριού στις

τσέπες παντού Δεν το βρήκαν πουθενά laquoΕίσαι σίγουρη πως το είχες φεύγοντας απrsquo το χορόraquo τη ρώτησε τότε

εκείνοςlaquoΝαι το είχα αγγίξει πάνω μου στον προθάλαμο του ΥπουργείουraquolaquoΜα αν το είχες χάσει στο δρόμο θα το είχαμε ακούσει να πέφτει

Πρέπει να βρίσκεται στο αμάξιraquolaquoΝαι μπορεί Κράτησες τον αριθμό τουraquolaquoΌχι Εσύ δεν τον είδεςraquo laquoΌχιraquoΚοιτάζονταν μεταξύ τους εμβρόντητοι Τελικά ο Λουαζέλ

ξαναντύθηκεlaquoΠάω να ξανακάνω όλη τη διαδρομή που κάναμε με τα πόδια μπας

και το βρωraquo είπεΚαι βγήκε έξω Εκείνη έμεινε φορώντας ακόμα τη βραδινή της

τουαλέτα μη βρίσκοντας τη δύναμη να πάει να πλαγιάσει πεσμένη σε μια καρέκλα δίχως ζωή και δίχως σκέψη

Ο άντρας της επέστρεψε κατά τις επτά το πρωί Δεν είχε βρει τίποταΚατόπιν πήγε στη Γενική Αστυνομική Διεύθυνση στις εφημερίδες για

τη δημοσίευση αμοιβής στις εταιρείες εκμετάλλευσης μικρών αμαξών παντού τελοσπάντων όπου τον έσπρωχνε η παραμικρότερη ελπίδα

Εκείνη τον περίμενε όλη τη μέρα στην ίδια κατάσταση παραζάλης μπροστά στη συμφορά που τους είχε βρει Ο Λουαζέλ γύρισε το βράδυ με πρόσωπο σκαμμένο πελιδνό Δεν είχε βρει τίποτα

laquoΠρέπει να γράψεις στη φίλη σου ότι έσπασε το κούμπωμα στο περιδέραιό της και το έστειλες για επιδιόρθωσηraquo της είπε laquoΈτσι θα έχουμε όλον το χρόνο να βρούμε κάποια λύσηraquo

Κι εκείνη έγραψε ένα γράμμα που της υπαγόρευσε ο άντρας της

7

Ύστερα από μία εβδομάδα είχαν χάσει κάθε ελπίδα Ο Λουαζέλ γερασμένος κατά πέντε χρόνια το αποφάσισε

laquoΠρέπει να φροντίσουμε νrsquo αντικαταστήσουμε το κόσμημαraquoΤην επομένη πήραν την κασετίνα του περιδέραιου και πήγαν στον

κοσμηματοπώλη που το όνομά του ήταν γραμμένο στο εσωτερικό της Εκείνος συμβουλεύτηκε τα κατάστιχά του

laquoΔεν το πούλησα εγώ κυρία μου το περιδέραιο Θα πρέπει να έδωσα μονάχα την κοσμηματοθήκηraquo

Τότε πήγαν από κοσμηματοπωλείο σε κοσμηματοπωλείο αναζητώντας ένα περιδέραιο παρόμοιο με το άλλο καταπώς το θυμόντουσαν άρρωστοι κι οι δυο τους από τη στενοχώρια και την αγωνία

Σrsquo ένα κατάστημα στο Παλαί Ρουαγιάλ βρήκαν ένα διαμαντένιο κολιέ που τους φάνηκε απαράλλαχτο μrsquo εκείνο που αναζητούσαν Στοίχιζε σαράντα χιλιάδες φράγκα αλλά θα τους το άφηναν για τριάντα έξι χιλιάδες

Παρακάλεσαν λοιπόν τον κοσμηματοπώλη να μην το πουλήσει για τρεις μέρες και συμφώνησαν να τους το ξαναπάρει πίσω για τριάντα τέσσερις χιλιάδες φράγκα αν μέχρι τα τέλη του Φλεβάρη έβρισκαν το χαμένο περιδέραιο

Ο Λουαζέλ είχε δεκαοκτώ χιλιάδες φράγκα που του είχε αφήσει ο πατέρας του Τα υπόλοιπα θα τα δανειζόταν

Τα δανείστηκε ζητώντας χίλια φράγκα από τον έναν πεντακόσια από τον άλλον πέντε λουδοβίκεια από δω τρία λουδοβίκεια8 από κει Υπέγραψε γραμμάτια έβαλε ενέχυρα με καταστρεπτικούς όρους κατέφυγε σε τοκογλύφους και σε κάθε λογής δανειστές Υποθήκευσε ολόκληρο το τέλος της ύπαρξής του διακινδύνευσε την υπογραφή του χωρίς να ξέρει αν θα μπορούσε να αντεπεξέλθει˙ και τρέμοντας από την αγωνία για το αύριο από τη μελανή αθλιότητα που θα τον πλάκωνε από την προοπτική όλων των υλικών στερήσεων και των ηθικών βασάνων πήγε και πήρε το καινούργιο περιδέραιο μετρώντας στο ταμείο του εμπόρου τριάντα έξι χιλιάδες φράγκα

Άμα η κυρία Λουαζέλ επέστρεψε το περιδέραιο η κυρία Φορεστιέ της είπε με ύφος στυφό

laquoΘα rsquoπρεπε να μου το είχες φέρει νωρίτερα γιατί μπορεί και να το χρειαζόμουνraquo

Δεν άνοιξε την κοσμηματοθήκη κάτι που το έτρεμε η φίλη της Τί θα σκεφτόταν αν αντιλαμβανόταν την αντικατάσταση του κοσμήματος Δεν θα την είχε πάρει για κλέφτρα

8 Λουδοβίκειο ή λουδοβίκι (louis) χρυσό γαλλικό νόμισμα που κόπηκε για πρώτη φορά επί Λουδοβίκου ΙΓ΄το 1640 είχε αξία είκοσι φράγκων και έφερε στη μια του όψη ανάγλυφη παράσταση του βασιλιά εξ ου και η ονομασία του Μολονότι μετά το 1803 και ώς το 1929 τα χρυσά εικοσόφραγκα έφεραν πια την προτομή του Ναπολέοντα και στη συνέχεια το έμβλημα της Δημοκρατίας ο κόσμος εξακολούθησε να τα αποκαλεί λουδοβίκεια (ΣΣ του μεταφραστή)

8

Η κυρία Λουαζέλ γνώρισε την απαίσια ζωή των απόρων Το πήρε

όμως απόφαση από την πρώτη στιγμή ηρωικά Έπρεπε να εξοφληθεί το τρομακτικό αυτό χρέος Θα το εξοφλούσε Έδιωξαν την υπηρέτρια άλλαξαν σπίτι και νοίκιασαν μια σοφίτα

Γνώρισε τη λάτρα του σπιτιού τις μισητές αγγαρείες της κουζίνας Έπλενε πιατικά φθείροντας τα ροδαλά της νύχια στα λιγδιασμένα σκεύη και τον πάτο των κατσαρολικών Μπουγάδιαζε τα βρόμικα εσώρουχα τα πουκάμισα και τις πατσαβούρες που τrsquo άπλωνε στο σκοινί Κάθε πρωί κατέβαζε τα σκουπίδια στο δρόμο και ανέβαζε το νερό σταματώντας σε κάθε όροφο για να ξελαχανιάσει Και ντυμένη σαν γυναίκα του λαού πήγαινε στον μανάβη τον μπακάλη και τον χασάπη με το καλάθι στο χέρι κι έκανε παζάρια ενώ την έβριζαν οι έμποροι καθώς υπερασπιζόταν δεκάρα τη δεκάρα τα λιγοστά της χρήματα

Κάθε μήνα έπρεπε να πληρώνουν γραμμάτια να ζητούν παράταση για κάποια άλλα να κερδίζουν χρόνο

Ο άντρας της δούλευε και τrsquo απογεύματα κρατώντας τα λογιστικά βιβλία κάποιου εμπόρου˙ τη νύχτα μάλιστα έκανε συχνά και τον αντιγραφέα κειμένων προς πέντε δεκάρες τη σελίδα

Κι αυτή η ζωή κράτησε δέκα χρόνιαΣτα δέκα χρόνια πάνω είχαν εξοφλήσει όλο το ποσό τα πάντα ndash τους

τοκογλύφους και τα πανωτόκια Η κυρία Λουαζέλ έδειχνε γρια πια Είχε καταντήσει η χοντρή τραχιά

κι απότομη εκείνη γυναίκα που συναντούμε στα φτωχικά νοικοκυριά Κακοχτενισμένη με στραβοφορεμένες φούστες και πρησμένα χέρια μιλούσε φωναχτά και σφουγγάριζε τα σανιδένια πατώματα ρίχνοντας κουβάδες το νερό Πότε πότε όμως όταν ο άντρας της ήταν στο γραφείο καθόταν στο παράθυρο κι αναπολούσε την αλλοτινή εκείνη δεξίωση τη χοροεσπερίδα εκείνη όπου είχε λάμψει με την ομορφιά της και την είχαν όλοι τόσο πολύ θαυμάσει

Τί θα είχε συμβεί αν δεν είχε χάσει εκείνο το περιδέραιο Ποιος ξέρει ποιος το ξέρει Τι παράξενη που είναι η ζωή και τι άστατη Πόσο εύκολα μπορεί κανείς να χαθεί ή να σωθεί9

Μια Κυριακή λοιπόν καθώς είχε βγει βόλτα στη λεωφόρο των

Ηλυσίων Πεδίων για να ξεκουραστεί από τις βαριές δουλειές όλης της εβδομάδας διέκρινε ξαφνικά μια γυναίκα που είχε βγάλει περίπατο ένα παιδί Ήταν η κυρία Φορεστιέ πάντοτε νέα πάντοτε ωραία και πάντοτε γοητευτική

9 Βασική ιδέα για τη σημασία του τυχαίου και απρόβλεπτου στοιχείου στη ζωή και στο έργο του Μωπασσάν

9

Η κυρία Λουαζέλ ταράχτηκε Να πήγαινε να της μιλήσει Ναι βέβαια Τώρα μάλιστα που είχε πληρώσει τα πάντα θα της τα έλεγε όλα Γιατί όχι

Την πλησίασεlaquoΚαλημέρα ΖανraquoΗ άλλη καθώς δεν την αναγνώρισε ψέλλισε ξαφνιασμένη από την

οικειότητα με την οποία της μίλησε εκείνη η μικροαστήlaquoΜαhellip κυρία μου μήπωςhellip Μάλλον κάνετε λάθοςraquolaquoΌχι είμαι η Ματίλντ ΛουαζέλraquoΗ φίλη της έμπηξε μια φωνήlaquoΑ καλή μου Ματίλντhellip Πόσο άλλαξεςraquo laquoΝαι πέρασα δύσκολες μέρες απrsquo την τελευταία φορά που σε είδα και

πολλά βάσανα Κι αυτό εξαιτίας σουhellipraquolaquoΕξαιτίας μουhellip ΓιατίraquolaquoΘυμάσαι εκείνο το διαμαντένιο περιδέραιο που μου είχες δανείσει

για να πάω στη δεξίωση του ΥπουργείουraquolaquoΝαι Ε και λοιπόνraquolaquoΛοιπόν το είχα χάσειraquolaquoΜα πώς Αφού μου το επέστρεψεςraquolaquoΣου επέστρεψα ένα άλλο που του έμοιαζε˙ και που εδώ και δέκα

χρόνια το ξεπληρώναμε Καταλαβαίνεις πως δεν ήταν εύκολο για μας που δεν είχαμε τίποταhellip Τελοσπάντων όλα τελείωσαν και είμαι κατευχαριστημένηraquo

Η κυρία Φορεστιέ κοντοστάθηκεlaquoΕίπες πως αγόρασες ένα διαμαντένιο περιδέραιο για νrsquo

αντικαταστήσεις το δικό μουraquolaquoΝαι Δεν τον είχες καταλάβει ε Έμοιαζαν πολύ μεταξύ τουςraquoΚαι χαμογέλασε με αφέλεια όλο ικανοποίηση και χαράΚατασυγκινημένη η κυρία Φορεστιέ της έπιασε τα δυο χέριαlaquoΑχ καημένη μου Ματίλντ Μα το δικό μου ήταν ψεύτικο Άξιζε το

πολύ πεντακόσια φράγκαhellipraquo10

Το διήγημα του Μωπασσάν laquoLa Parure Το Περιδέραιοraquo που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Le Gaulois στις 17 Φεβρουαρίου 1884 και την επόμενη χρονιά περιελήφθη στη συλλογή Contes du jour et de la nuit Διηγήματα της μέρας και της νύχτας11 ανήκει στην κατηγορία των laquoαστικώνraquo διηγημάτων του που προσβλέπουν στη ρεαλιστική περιγραφή της μεσοαστικής και μικροαστικής παρισινής κοινωνίας του 19ου αιώνα

10 Μετάφραση Φοίβος Ι Πιομπίνος στον τόμο Γκυ ντε Μωπασάν Επίλεκτα διηγήματα εκδ Ίκαρος Αθήνα 2005 σσ 271- 282 11 Βλ εκ νέου σχετικά τα laquoΕργοβιογραφικά στοιχείαraquo (σ 33)

10

κυνήγι το επόμενο καλοκαίρι στην πεδιάδα της Ναντέρ με κάτι φίλους του που πήγαιναν κι αυτοί εκεί τις Κυριακές για να σκοτώσουν κορυδαλλούς Παρrsquo όλrsquo αυτά είπε

laquoΑς είναι Σου δίνω τετρακόσια φράγκα Μόνο φρόντισε να πάρεις ένα ωραίο φόρεμαraquo

Η μέρα της γιορτής πλησίαζε και η κυρία Λουαζέλ έδειχνε λυπημένη

ανήσυχη ταραγμένη Η τουαλέτα της ήταν ωστόσο έτοιμη Ένα βράδυ της είπε ο άντρας της

laquoΤί έχεις Εδώ και τρεις μέρες είσαι πολύ παράξενηraquo Κι εκείνη απάντησεlaquoΜε πειράζει που δεν έχω ούτε ένα κόσμημα να βάλω πάνω μου ούτε

ένα πετράδι τίποτα Όλοι θα με βλέπουν σαν παρακατιανή Έτσι μου rsquoρχεται να μην πάω στη δεξίωσηraquo

Ο άντρας της είπεlaquoΘα βάλεις αληθινά λουλούδια Είναι κάτι το πολύ σικ αυτή την

εποχή Με δέκα φράγκα θα βρεις δυο τρία υπέροχα τριαντάφυλλαraquoΗ γυναίκα του όμως δεν πείστηκεlaquoΌχιhellip δεν υπάρχει τίποτα πιο ταπεινωτικό από το να δείχνεις φτωχιά

ανάμεσα σε πλούσιες γυναίκεςraquolaquoΤι χαζή που είσαιraquo αναφώνησε τότε ο άντρας της laquoΠήγαινε να δεις

τη φίλη σου την κυρία Φορεστιέ7 και ζήτησέ της να σου δανείσει κανένα κόσμημα Είσαι αρκετά συνδεδεμένη μαζί της ώστε να έχεις το θάρρος να το κάνειςraquo

Εκείνη φώναξε χαρούμενηlaquoΑλήθεια δεν το rsquoχα σκεφτείraquoΤην επομένη πήγε στης φίλης της και της μίλησε γι αυτό που τη

στενοχωρούσε Η κυρία Φορεστιέ άνοιξε την ντουλάπα της με τον καθρέφτη πήρε

από μέσα μια κασελίτσα την έφερε στην κυρία Λουαζέλ της την άνοιξε και της είπε

laquoΔιάλεξε αγαπητή μουraquoΗ κυρία Λουαζέλ είδε πρώτα κάτι βραχιόλια ύστερα ένα

μαργαριταρένιο κολιέ έπειτα έναν βενετσιάνικο σταυρό χρυσαφικά και υπέροχα κατεργασμένα πετράδια Δοκίμαζε τα κοσμήματα μπρος στον καθρέφτη και δεν τrsquo αποφάσιζε να τrsquo αφήσει να τα δώσει πίσω˙ κι όλο ρωτούσε

laquoΔεν έχεις τίποτrsquo άλλοraquolaquoΜα ναι ψάξε Δεν ξέρω τί μπορεί να σrsquo αρέσειraquo

7 Το όνομα της κυρίας Forestier παραπέμπει σrsquo ένα βασικό ήρωα του μυθιστορήματος Ο φιλαράκος Bel-Ami (1885) που ο Μωπασσάν είχε ήδη αρχίσει να συγγράφει

5

Ξαφνικά ξετρύπωσε σε μια κασετίνα από μαύρο σατέν ένα εξαίσιο αδαμαντοκόλλητο περιδέραιο και η καρδιά της άρχισε να χτυπάει από ασυγκράτητη επιθυμία Τα χέρια της έτρεμαν παίρνοντάς το από μέσα Το κούμπωσε γύρω απrsquo το λαιμό της πάνω στο κλειστό φόρεμά της κι έμεινε έκθαμβη να κοιτάζει τον εαυτό της Ύστερα ρώτησε διστακτικά γεμάτη αγωνία

laquoΜπορείς να μου το δανείσεις αυτό Μονάχα αυτόraquo laquoΜα και βέβαιαraquoΗ Ματίλντ αγκάλιασε τη φίλη της και τη φίλησε με παραφορά˙

κατόπιν έφυγε τρέχοντας με το θησαυρό της

Τέλος έφτασε η μεγάλη μέρα Στη γιορτή η κυρία Λουαζέλ είχε μεγάλη

επιτυχία Ήταν η ωραιότερη απrsquo όλες κομψή χαριτωμένη χαμογελαστή και ξετρελαμένη από τη χαρά της Όλοι οι άντρες την κοίταζαν ρωτούσαν να μάθουν το όνομά της και επεδίωκαν να τη γνωρίσουν Όλοι οι σύμβουλοι του υπουργού ήθελαν να βαλσάρουν μαζί της Ο ίδιος ο υπουργός την πρόσεξε

Χόρευε με μέθη με παραφορά ζαλισμένη από την ευχαρίστηση δίχως να νοιάζεται πια για τίποτα απολαμβάνοντας το θρίαμβο της ομορφιάς της τη δόξα της επιτυχίας της μέσα σrsquo ένα σύννεφο ευτυχίας φτιαγμένο απrsquo όλα τα εγκώμια όλες τις φιλοφρονήσεις όλους τους πόθους που αφύπνιζε απrsquo αυτή την τόσο πλήρη και γλυκιά για τη γυναικεία ψυχή νίκη

Έφυγε από τη δεξίωση γύρω στις τέσσερις το πρωί Από τα μεσάνυχτα ο άντρας της είχε αποκοιμηθεί σrsquo ένα έρημο σαλονάκι μαζί με άλλους τρεις κυρίους που οι γυναίκες τους διασκέδαζαν για τα καλά

Της έριξε στους ώμους τα ρούχα που είχε φέρει για την έξοδο ταπεινά ρούχα της καθημερινής ζωής που η ένδειά τους δεν ταίριαζε με την κομψότητα του βραδινού της φορέματος Εκείνη το αισθάνθηκε και θέλησε να το βάλει στα πόδια για να μην τη δουν οι άλλες γυναίκες που τυλίγονταν με της ακριβές γούνες τους

Ο Λουαζέλ την κρατούσε να μη βγει έξω laquoΠερίμενε λιγάκι Θα κρυολογήσεις έξω Πάω να φέρω μιαν άμαξαraquoΕκείνη όμως δεν τον άκουγε παρά κατέβαινε γοργά τη μεγάλη σκάλα

Σαν βρέθηκαν στο δρόμο άρχισαν να ψάχνουν γιrsquo άμαξα αφού δεν υπήρχε καμία εκεί κοντά φωνάζοντας τους αμαξάδες που έβλεπαν να περνούν μακριά

Απελπισμένοι άρχισαν να κατηφορίζουν προς τον Σηκουάνα τουρτουρίζοντας Τελικά βρήκαν στην αποβάθρα του ποταμού ένα από κείνα τα νυχτόβια διθέσια αμάξια που συναντάς μονάχα τη νύχτα στο Παρίσι σαν να ντρέπονται να βλέπει η μέρα την αθλιότητά τους

6

Το αμάξι τους έφερε ώς την πόρτα τους στην οδό Μαρτύρων κι ανέβηκαν με θλίψη στο σπίτι τους Γιrsquo αυτήν όλα είχαν τελειώσει ενώ εκείνος σκεφτόταν ότι θα έπρεπε στις δέκα να βρίσκεται στο Υπουργείο

Εκείνη έβγαλε μπρος στον καθρέφτη τα ρούχα που είχε ρίξει στους ώμους της για να θαυμάσει ακόμα μια φορά τον εαυτό της μες στη δόξα του Έξαφνα όμως έμπηξε μια κραυγή Δεν είχε πια το περιδέραιο στο λαιμό της

Ο άντρας της που είχε κιόλας μισοξεντυθεί ρώτησεlaquoΤί έπαθεςraquoΕκείνη στράφηκε πανικόβλητη προς το μέρος τουlaquoΔενhellip δεν έχωhellip δεν έχω πια το περιδέραιο της κυρίας ΦορεστιέraquoΟ άντρας της ανασηκώθηκε καταταραγμένοςlaquoΤί Πώςhellip Δεν είναι δυνατόνraquo Έψαξαν στις πτυχές του φορέματος στις πτυχές του πανωφοριού στις

τσέπες παντού Δεν το βρήκαν πουθενά laquoΕίσαι σίγουρη πως το είχες φεύγοντας απrsquo το χορόraquo τη ρώτησε τότε

εκείνοςlaquoΝαι το είχα αγγίξει πάνω μου στον προθάλαμο του ΥπουργείουraquolaquoΜα αν το είχες χάσει στο δρόμο θα το είχαμε ακούσει να πέφτει

Πρέπει να βρίσκεται στο αμάξιraquolaquoΝαι μπορεί Κράτησες τον αριθμό τουraquolaquoΌχι Εσύ δεν τον είδεςraquo laquoΌχιraquoΚοιτάζονταν μεταξύ τους εμβρόντητοι Τελικά ο Λουαζέλ

ξαναντύθηκεlaquoΠάω να ξανακάνω όλη τη διαδρομή που κάναμε με τα πόδια μπας

και το βρωraquo είπεΚαι βγήκε έξω Εκείνη έμεινε φορώντας ακόμα τη βραδινή της

τουαλέτα μη βρίσκοντας τη δύναμη να πάει να πλαγιάσει πεσμένη σε μια καρέκλα δίχως ζωή και δίχως σκέψη

Ο άντρας της επέστρεψε κατά τις επτά το πρωί Δεν είχε βρει τίποταΚατόπιν πήγε στη Γενική Αστυνομική Διεύθυνση στις εφημερίδες για

τη δημοσίευση αμοιβής στις εταιρείες εκμετάλλευσης μικρών αμαξών παντού τελοσπάντων όπου τον έσπρωχνε η παραμικρότερη ελπίδα

Εκείνη τον περίμενε όλη τη μέρα στην ίδια κατάσταση παραζάλης μπροστά στη συμφορά που τους είχε βρει Ο Λουαζέλ γύρισε το βράδυ με πρόσωπο σκαμμένο πελιδνό Δεν είχε βρει τίποτα

laquoΠρέπει να γράψεις στη φίλη σου ότι έσπασε το κούμπωμα στο περιδέραιό της και το έστειλες για επιδιόρθωσηraquo της είπε laquoΈτσι θα έχουμε όλον το χρόνο να βρούμε κάποια λύσηraquo

Κι εκείνη έγραψε ένα γράμμα που της υπαγόρευσε ο άντρας της

7

Ύστερα από μία εβδομάδα είχαν χάσει κάθε ελπίδα Ο Λουαζέλ γερασμένος κατά πέντε χρόνια το αποφάσισε

laquoΠρέπει να φροντίσουμε νrsquo αντικαταστήσουμε το κόσμημαraquoΤην επομένη πήραν την κασετίνα του περιδέραιου και πήγαν στον

κοσμηματοπώλη που το όνομά του ήταν γραμμένο στο εσωτερικό της Εκείνος συμβουλεύτηκε τα κατάστιχά του

laquoΔεν το πούλησα εγώ κυρία μου το περιδέραιο Θα πρέπει να έδωσα μονάχα την κοσμηματοθήκηraquo

Τότε πήγαν από κοσμηματοπωλείο σε κοσμηματοπωλείο αναζητώντας ένα περιδέραιο παρόμοιο με το άλλο καταπώς το θυμόντουσαν άρρωστοι κι οι δυο τους από τη στενοχώρια και την αγωνία

Σrsquo ένα κατάστημα στο Παλαί Ρουαγιάλ βρήκαν ένα διαμαντένιο κολιέ που τους φάνηκε απαράλλαχτο μrsquo εκείνο που αναζητούσαν Στοίχιζε σαράντα χιλιάδες φράγκα αλλά θα τους το άφηναν για τριάντα έξι χιλιάδες

Παρακάλεσαν λοιπόν τον κοσμηματοπώλη να μην το πουλήσει για τρεις μέρες και συμφώνησαν να τους το ξαναπάρει πίσω για τριάντα τέσσερις χιλιάδες φράγκα αν μέχρι τα τέλη του Φλεβάρη έβρισκαν το χαμένο περιδέραιο

Ο Λουαζέλ είχε δεκαοκτώ χιλιάδες φράγκα που του είχε αφήσει ο πατέρας του Τα υπόλοιπα θα τα δανειζόταν

Τα δανείστηκε ζητώντας χίλια φράγκα από τον έναν πεντακόσια από τον άλλον πέντε λουδοβίκεια από δω τρία λουδοβίκεια8 από κει Υπέγραψε γραμμάτια έβαλε ενέχυρα με καταστρεπτικούς όρους κατέφυγε σε τοκογλύφους και σε κάθε λογής δανειστές Υποθήκευσε ολόκληρο το τέλος της ύπαρξής του διακινδύνευσε την υπογραφή του χωρίς να ξέρει αν θα μπορούσε να αντεπεξέλθει˙ και τρέμοντας από την αγωνία για το αύριο από τη μελανή αθλιότητα που θα τον πλάκωνε από την προοπτική όλων των υλικών στερήσεων και των ηθικών βασάνων πήγε και πήρε το καινούργιο περιδέραιο μετρώντας στο ταμείο του εμπόρου τριάντα έξι χιλιάδες φράγκα

Άμα η κυρία Λουαζέλ επέστρεψε το περιδέραιο η κυρία Φορεστιέ της είπε με ύφος στυφό

laquoΘα rsquoπρεπε να μου το είχες φέρει νωρίτερα γιατί μπορεί και να το χρειαζόμουνraquo

Δεν άνοιξε την κοσμηματοθήκη κάτι που το έτρεμε η φίλη της Τί θα σκεφτόταν αν αντιλαμβανόταν την αντικατάσταση του κοσμήματος Δεν θα την είχε πάρει για κλέφτρα

8 Λουδοβίκειο ή λουδοβίκι (louis) χρυσό γαλλικό νόμισμα που κόπηκε για πρώτη φορά επί Λουδοβίκου ΙΓ΄το 1640 είχε αξία είκοσι φράγκων και έφερε στη μια του όψη ανάγλυφη παράσταση του βασιλιά εξ ου και η ονομασία του Μολονότι μετά το 1803 και ώς το 1929 τα χρυσά εικοσόφραγκα έφεραν πια την προτομή του Ναπολέοντα και στη συνέχεια το έμβλημα της Δημοκρατίας ο κόσμος εξακολούθησε να τα αποκαλεί λουδοβίκεια (ΣΣ του μεταφραστή)

8

Η κυρία Λουαζέλ γνώρισε την απαίσια ζωή των απόρων Το πήρε

όμως απόφαση από την πρώτη στιγμή ηρωικά Έπρεπε να εξοφληθεί το τρομακτικό αυτό χρέος Θα το εξοφλούσε Έδιωξαν την υπηρέτρια άλλαξαν σπίτι και νοίκιασαν μια σοφίτα

Γνώρισε τη λάτρα του σπιτιού τις μισητές αγγαρείες της κουζίνας Έπλενε πιατικά φθείροντας τα ροδαλά της νύχια στα λιγδιασμένα σκεύη και τον πάτο των κατσαρολικών Μπουγάδιαζε τα βρόμικα εσώρουχα τα πουκάμισα και τις πατσαβούρες που τrsquo άπλωνε στο σκοινί Κάθε πρωί κατέβαζε τα σκουπίδια στο δρόμο και ανέβαζε το νερό σταματώντας σε κάθε όροφο για να ξελαχανιάσει Και ντυμένη σαν γυναίκα του λαού πήγαινε στον μανάβη τον μπακάλη και τον χασάπη με το καλάθι στο χέρι κι έκανε παζάρια ενώ την έβριζαν οι έμποροι καθώς υπερασπιζόταν δεκάρα τη δεκάρα τα λιγοστά της χρήματα

Κάθε μήνα έπρεπε να πληρώνουν γραμμάτια να ζητούν παράταση για κάποια άλλα να κερδίζουν χρόνο

Ο άντρας της δούλευε και τrsquo απογεύματα κρατώντας τα λογιστικά βιβλία κάποιου εμπόρου˙ τη νύχτα μάλιστα έκανε συχνά και τον αντιγραφέα κειμένων προς πέντε δεκάρες τη σελίδα

Κι αυτή η ζωή κράτησε δέκα χρόνιαΣτα δέκα χρόνια πάνω είχαν εξοφλήσει όλο το ποσό τα πάντα ndash τους

τοκογλύφους και τα πανωτόκια Η κυρία Λουαζέλ έδειχνε γρια πια Είχε καταντήσει η χοντρή τραχιά

κι απότομη εκείνη γυναίκα που συναντούμε στα φτωχικά νοικοκυριά Κακοχτενισμένη με στραβοφορεμένες φούστες και πρησμένα χέρια μιλούσε φωναχτά και σφουγγάριζε τα σανιδένια πατώματα ρίχνοντας κουβάδες το νερό Πότε πότε όμως όταν ο άντρας της ήταν στο γραφείο καθόταν στο παράθυρο κι αναπολούσε την αλλοτινή εκείνη δεξίωση τη χοροεσπερίδα εκείνη όπου είχε λάμψει με την ομορφιά της και την είχαν όλοι τόσο πολύ θαυμάσει

Τί θα είχε συμβεί αν δεν είχε χάσει εκείνο το περιδέραιο Ποιος ξέρει ποιος το ξέρει Τι παράξενη που είναι η ζωή και τι άστατη Πόσο εύκολα μπορεί κανείς να χαθεί ή να σωθεί9

Μια Κυριακή λοιπόν καθώς είχε βγει βόλτα στη λεωφόρο των

Ηλυσίων Πεδίων για να ξεκουραστεί από τις βαριές δουλειές όλης της εβδομάδας διέκρινε ξαφνικά μια γυναίκα που είχε βγάλει περίπατο ένα παιδί Ήταν η κυρία Φορεστιέ πάντοτε νέα πάντοτε ωραία και πάντοτε γοητευτική

9 Βασική ιδέα για τη σημασία του τυχαίου και απρόβλεπτου στοιχείου στη ζωή και στο έργο του Μωπασσάν

9

Η κυρία Λουαζέλ ταράχτηκε Να πήγαινε να της μιλήσει Ναι βέβαια Τώρα μάλιστα που είχε πληρώσει τα πάντα θα της τα έλεγε όλα Γιατί όχι

Την πλησίασεlaquoΚαλημέρα ΖανraquoΗ άλλη καθώς δεν την αναγνώρισε ψέλλισε ξαφνιασμένη από την

οικειότητα με την οποία της μίλησε εκείνη η μικροαστήlaquoΜαhellip κυρία μου μήπωςhellip Μάλλον κάνετε λάθοςraquolaquoΌχι είμαι η Ματίλντ ΛουαζέλraquoΗ φίλη της έμπηξε μια φωνήlaquoΑ καλή μου Ματίλντhellip Πόσο άλλαξεςraquo laquoΝαι πέρασα δύσκολες μέρες απrsquo την τελευταία φορά που σε είδα και

πολλά βάσανα Κι αυτό εξαιτίας σουhellipraquolaquoΕξαιτίας μουhellip ΓιατίraquolaquoΘυμάσαι εκείνο το διαμαντένιο περιδέραιο που μου είχες δανείσει

για να πάω στη δεξίωση του ΥπουργείουraquolaquoΝαι Ε και λοιπόνraquolaquoΛοιπόν το είχα χάσειraquolaquoΜα πώς Αφού μου το επέστρεψεςraquolaquoΣου επέστρεψα ένα άλλο που του έμοιαζε˙ και που εδώ και δέκα

χρόνια το ξεπληρώναμε Καταλαβαίνεις πως δεν ήταν εύκολο για μας που δεν είχαμε τίποταhellip Τελοσπάντων όλα τελείωσαν και είμαι κατευχαριστημένηraquo

Η κυρία Φορεστιέ κοντοστάθηκεlaquoΕίπες πως αγόρασες ένα διαμαντένιο περιδέραιο για νrsquo

αντικαταστήσεις το δικό μουraquolaquoΝαι Δεν τον είχες καταλάβει ε Έμοιαζαν πολύ μεταξύ τουςraquoΚαι χαμογέλασε με αφέλεια όλο ικανοποίηση και χαράΚατασυγκινημένη η κυρία Φορεστιέ της έπιασε τα δυο χέριαlaquoΑχ καημένη μου Ματίλντ Μα το δικό μου ήταν ψεύτικο Άξιζε το

πολύ πεντακόσια φράγκαhellipraquo10

Το διήγημα του Μωπασσάν laquoLa Parure Το Περιδέραιοraquo που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Le Gaulois στις 17 Φεβρουαρίου 1884 και την επόμενη χρονιά περιελήφθη στη συλλογή Contes du jour et de la nuit Διηγήματα της μέρας και της νύχτας11 ανήκει στην κατηγορία των laquoαστικώνraquo διηγημάτων του που προσβλέπουν στη ρεαλιστική περιγραφή της μεσοαστικής και μικροαστικής παρισινής κοινωνίας του 19ου αιώνα

10 Μετάφραση Φοίβος Ι Πιομπίνος στον τόμο Γκυ ντε Μωπασάν Επίλεκτα διηγήματα εκδ Ίκαρος Αθήνα 2005 σσ 271- 282 11 Βλ εκ νέου σχετικά τα laquoΕργοβιογραφικά στοιχείαraquo (σ 33)

10

Ξαφνικά ξετρύπωσε σε μια κασετίνα από μαύρο σατέν ένα εξαίσιο αδαμαντοκόλλητο περιδέραιο και η καρδιά της άρχισε να χτυπάει από ασυγκράτητη επιθυμία Τα χέρια της έτρεμαν παίρνοντάς το από μέσα Το κούμπωσε γύρω απrsquo το λαιμό της πάνω στο κλειστό φόρεμά της κι έμεινε έκθαμβη να κοιτάζει τον εαυτό της Ύστερα ρώτησε διστακτικά γεμάτη αγωνία

laquoΜπορείς να μου το δανείσεις αυτό Μονάχα αυτόraquo laquoΜα και βέβαιαraquoΗ Ματίλντ αγκάλιασε τη φίλη της και τη φίλησε με παραφορά˙

κατόπιν έφυγε τρέχοντας με το θησαυρό της

Τέλος έφτασε η μεγάλη μέρα Στη γιορτή η κυρία Λουαζέλ είχε μεγάλη

επιτυχία Ήταν η ωραιότερη απrsquo όλες κομψή χαριτωμένη χαμογελαστή και ξετρελαμένη από τη χαρά της Όλοι οι άντρες την κοίταζαν ρωτούσαν να μάθουν το όνομά της και επεδίωκαν να τη γνωρίσουν Όλοι οι σύμβουλοι του υπουργού ήθελαν να βαλσάρουν μαζί της Ο ίδιος ο υπουργός την πρόσεξε

Χόρευε με μέθη με παραφορά ζαλισμένη από την ευχαρίστηση δίχως να νοιάζεται πια για τίποτα απολαμβάνοντας το θρίαμβο της ομορφιάς της τη δόξα της επιτυχίας της μέσα σrsquo ένα σύννεφο ευτυχίας φτιαγμένο απrsquo όλα τα εγκώμια όλες τις φιλοφρονήσεις όλους τους πόθους που αφύπνιζε απrsquo αυτή την τόσο πλήρη και γλυκιά για τη γυναικεία ψυχή νίκη

Έφυγε από τη δεξίωση γύρω στις τέσσερις το πρωί Από τα μεσάνυχτα ο άντρας της είχε αποκοιμηθεί σrsquo ένα έρημο σαλονάκι μαζί με άλλους τρεις κυρίους που οι γυναίκες τους διασκέδαζαν για τα καλά

Της έριξε στους ώμους τα ρούχα που είχε φέρει για την έξοδο ταπεινά ρούχα της καθημερινής ζωής που η ένδειά τους δεν ταίριαζε με την κομψότητα του βραδινού της φορέματος Εκείνη το αισθάνθηκε και θέλησε να το βάλει στα πόδια για να μην τη δουν οι άλλες γυναίκες που τυλίγονταν με της ακριβές γούνες τους

Ο Λουαζέλ την κρατούσε να μη βγει έξω laquoΠερίμενε λιγάκι Θα κρυολογήσεις έξω Πάω να φέρω μιαν άμαξαraquoΕκείνη όμως δεν τον άκουγε παρά κατέβαινε γοργά τη μεγάλη σκάλα

Σαν βρέθηκαν στο δρόμο άρχισαν να ψάχνουν γιrsquo άμαξα αφού δεν υπήρχε καμία εκεί κοντά φωνάζοντας τους αμαξάδες που έβλεπαν να περνούν μακριά

Απελπισμένοι άρχισαν να κατηφορίζουν προς τον Σηκουάνα τουρτουρίζοντας Τελικά βρήκαν στην αποβάθρα του ποταμού ένα από κείνα τα νυχτόβια διθέσια αμάξια που συναντάς μονάχα τη νύχτα στο Παρίσι σαν να ντρέπονται να βλέπει η μέρα την αθλιότητά τους

6

Το αμάξι τους έφερε ώς την πόρτα τους στην οδό Μαρτύρων κι ανέβηκαν με θλίψη στο σπίτι τους Γιrsquo αυτήν όλα είχαν τελειώσει ενώ εκείνος σκεφτόταν ότι θα έπρεπε στις δέκα να βρίσκεται στο Υπουργείο

Εκείνη έβγαλε μπρος στον καθρέφτη τα ρούχα που είχε ρίξει στους ώμους της για να θαυμάσει ακόμα μια φορά τον εαυτό της μες στη δόξα του Έξαφνα όμως έμπηξε μια κραυγή Δεν είχε πια το περιδέραιο στο λαιμό της

Ο άντρας της που είχε κιόλας μισοξεντυθεί ρώτησεlaquoΤί έπαθεςraquoΕκείνη στράφηκε πανικόβλητη προς το μέρος τουlaquoΔενhellip δεν έχωhellip δεν έχω πια το περιδέραιο της κυρίας ΦορεστιέraquoΟ άντρας της ανασηκώθηκε καταταραγμένοςlaquoΤί Πώςhellip Δεν είναι δυνατόνraquo Έψαξαν στις πτυχές του φορέματος στις πτυχές του πανωφοριού στις

τσέπες παντού Δεν το βρήκαν πουθενά laquoΕίσαι σίγουρη πως το είχες φεύγοντας απrsquo το χορόraquo τη ρώτησε τότε

εκείνοςlaquoΝαι το είχα αγγίξει πάνω μου στον προθάλαμο του ΥπουργείουraquolaquoΜα αν το είχες χάσει στο δρόμο θα το είχαμε ακούσει να πέφτει

Πρέπει να βρίσκεται στο αμάξιraquolaquoΝαι μπορεί Κράτησες τον αριθμό τουraquolaquoΌχι Εσύ δεν τον είδεςraquo laquoΌχιraquoΚοιτάζονταν μεταξύ τους εμβρόντητοι Τελικά ο Λουαζέλ

ξαναντύθηκεlaquoΠάω να ξανακάνω όλη τη διαδρομή που κάναμε με τα πόδια μπας

και το βρωraquo είπεΚαι βγήκε έξω Εκείνη έμεινε φορώντας ακόμα τη βραδινή της

τουαλέτα μη βρίσκοντας τη δύναμη να πάει να πλαγιάσει πεσμένη σε μια καρέκλα δίχως ζωή και δίχως σκέψη

Ο άντρας της επέστρεψε κατά τις επτά το πρωί Δεν είχε βρει τίποταΚατόπιν πήγε στη Γενική Αστυνομική Διεύθυνση στις εφημερίδες για

τη δημοσίευση αμοιβής στις εταιρείες εκμετάλλευσης μικρών αμαξών παντού τελοσπάντων όπου τον έσπρωχνε η παραμικρότερη ελπίδα

Εκείνη τον περίμενε όλη τη μέρα στην ίδια κατάσταση παραζάλης μπροστά στη συμφορά που τους είχε βρει Ο Λουαζέλ γύρισε το βράδυ με πρόσωπο σκαμμένο πελιδνό Δεν είχε βρει τίποτα

laquoΠρέπει να γράψεις στη φίλη σου ότι έσπασε το κούμπωμα στο περιδέραιό της και το έστειλες για επιδιόρθωσηraquo της είπε laquoΈτσι θα έχουμε όλον το χρόνο να βρούμε κάποια λύσηraquo

Κι εκείνη έγραψε ένα γράμμα που της υπαγόρευσε ο άντρας της

7

Ύστερα από μία εβδομάδα είχαν χάσει κάθε ελπίδα Ο Λουαζέλ γερασμένος κατά πέντε χρόνια το αποφάσισε

laquoΠρέπει να φροντίσουμε νrsquo αντικαταστήσουμε το κόσμημαraquoΤην επομένη πήραν την κασετίνα του περιδέραιου και πήγαν στον

κοσμηματοπώλη που το όνομά του ήταν γραμμένο στο εσωτερικό της Εκείνος συμβουλεύτηκε τα κατάστιχά του

laquoΔεν το πούλησα εγώ κυρία μου το περιδέραιο Θα πρέπει να έδωσα μονάχα την κοσμηματοθήκηraquo

Τότε πήγαν από κοσμηματοπωλείο σε κοσμηματοπωλείο αναζητώντας ένα περιδέραιο παρόμοιο με το άλλο καταπώς το θυμόντουσαν άρρωστοι κι οι δυο τους από τη στενοχώρια και την αγωνία

Σrsquo ένα κατάστημα στο Παλαί Ρουαγιάλ βρήκαν ένα διαμαντένιο κολιέ που τους φάνηκε απαράλλαχτο μrsquo εκείνο που αναζητούσαν Στοίχιζε σαράντα χιλιάδες φράγκα αλλά θα τους το άφηναν για τριάντα έξι χιλιάδες

Παρακάλεσαν λοιπόν τον κοσμηματοπώλη να μην το πουλήσει για τρεις μέρες και συμφώνησαν να τους το ξαναπάρει πίσω για τριάντα τέσσερις χιλιάδες φράγκα αν μέχρι τα τέλη του Φλεβάρη έβρισκαν το χαμένο περιδέραιο

Ο Λουαζέλ είχε δεκαοκτώ χιλιάδες φράγκα που του είχε αφήσει ο πατέρας του Τα υπόλοιπα θα τα δανειζόταν

Τα δανείστηκε ζητώντας χίλια φράγκα από τον έναν πεντακόσια από τον άλλον πέντε λουδοβίκεια από δω τρία λουδοβίκεια8 από κει Υπέγραψε γραμμάτια έβαλε ενέχυρα με καταστρεπτικούς όρους κατέφυγε σε τοκογλύφους και σε κάθε λογής δανειστές Υποθήκευσε ολόκληρο το τέλος της ύπαρξής του διακινδύνευσε την υπογραφή του χωρίς να ξέρει αν θα μπορούσε να αντεπεξέλθει˙ και τρέμοντας από την αγωνία για το αύριο από τη μελανή αθλιότητα που θα τον πλάκωνε από την προοπτική όλων των υλικών στερήσεων και των ηθικών βασάνων πήγε και πήρε το καινούργιο περιδέραιο μετρώντας στο ταμείο του εμπόρου τριάντα έξι χιλιάδες φράγκα

Άμα η κυρία Λουαζέλ επέστρεψε το περιδέραιο η κυρία Φορεστιέ της είπε με ύφος στυφό

laquoΘα rsquoπρεπε να μου το είχες φέρει νωρίτερα γιατί μπορεί και να το χρειαζόμουνraquo

Δεν άνοιξε την κοσμηματοθήκη κάτι που το έτρεμε η φίλη της Τί θα σκεφτόταν αν αντιλαμβανόταν την αντικατάσταση του κοσμήματος Δεν θα την είχε πάρει για κλέφτρα

8 Λουδοβίκειο ή λουδοβίκι (louis) χρυσό γαλλικό νόμισμα που κόπηκε για πρώτη φορά επί Λουδοβίκου ΙΓ΄το 1640 είχε αξία είκοσι φράγκων και έφερε στη μια του όψη ανάγλυφη παράσταση του βασιλιά εξ ου και η ονομασία του Μολονότι μετά το 1803 και ώς το 1929 τα χρυσά εικοσόφραγκα έφεραν πια την προτομή του Ναπολέοντα και στη συνέχεια το έμβλημα της Δημοκρατίας ο κόσμος εξακολούθησε να τα αποκαλεί λουδοβίκεια (ΣΣ του μεταφραστή)

8

Η κυρία Λουαζέλ γνώρισε την απαίσια ζωή των απόρων Το πήρε

όμως απόφαση από την πρώτη στιγμή ηρωικά Έπρεπε να εξοφληθεί το τρομακτικό αυτό χρέος Θα το εξοφλούσε Έδιωξαν την υπηρέτρια άλλαξαν σπίτι και νοίκιασαν μια σοφίτα

Γνώρισε τη λάτρα του σπιτιού τις μισητές αγγαρείες της κουζίνας Έπλενε πιατικά φθείροντας τα ροδαλά της νύχια στα λιγδιασμένα σκεύη και τον πάτο των κατσαρολικών Μπουγάδιαζε τα βρόμικα εσώρουχα τα πουκάμισα και τις πατσαβούρες που τrsquo άπλωνε στο σκοινί Κάθε πρωί κατέβαζε τα σκουπίδια στο δρόμο και ανέβαζε το νερό σταματώντας σε κάθε όροφο για να ξελαχανιάσει Και ντυμένη σαν γυναίκα του λαού πήγαινε στον μανάβη τον μπακάλη και τον χασάπη με το καλάθι στο χέρι κι έκανε παζάρια ενώ την έβριζαν οι έμποροι καθώς υπερασπιζόταν δεκάρα τη δεκάρα τα λιγοστά της χρήματα

Κάθε μήνα έπρεπε να πληρώνουν γραμμάτια να ζητούν παράταση για κάποια άλλα να κερδίζουν χρόνο

Ο άντρας της δούλευε και τrsquo απογεύματα κρατώντας τα λογιστικά βιβλία κάποιου εμπόρου˙ τη νύχτα μάλιστα έκανε συχνά και τον αντιγραφέα κειμένων προς πέντε δεκάρες τη σελίδα

Κι αυτή η ζωή κράτησε δέκα χρόνιαΣτα δέκα χρόνια πάνω είχαν εξοφλήσει όλο το ποσό τα πάντα ndash τους

τοκογλύφους και τα πανωτόκια Η κυρία Λουαζέλ έδειχνε γρια πια Είχε καταντήσει η χοντρή τραχιά

κι απότομη εκείνη γυναίκα που συναντούμε στα φτωχικά νοικοκυριά Κακοχτενισμένη με στραβοφορεμένες φούστες και πρησμένα χέρια μιλούσε φωναχτά και σφουγγάριζε τα σανιδένια πατώματα ρίχνοντας κουβάδες το νερό Πότε πότε όμως όταν ο άντρας της ήταν στο γραφείο καθόταν στο παράθυρο κι αναπολούσε την αλλοτινή εκείνη δεξίωση τη χοροεσπερίδα εκείνη όπου είχε λάμψει με την ομορφιά της και την είχαν όλοι τόσο πολύ θαυμάσει

Τί θα είχε συμβεί αν δεν είχε χάσει εκείνο το περιδέραιο Ποιος ξέρει ποιος το ξέρει Τι παράξενη που είναι η ζωή και τι άστατη Πόσο εύκολα μπορεί κανείς να χαθεί ή να σωθεί9

Μια Κυριακή λοιπόν καθώς είχε βγει βόλτα στη λεωφόρο των

Ηλυσίων Πεδίων για να ξεκουραστεί από τις βαριές δουλειές όλης της εβδομάδας διέκρινε ξαφνικά μια γυναίκα που είχε βγάλει περίπατο ένα παιδί Ήταν η κυρία Φορεστιέ πάντοτε νέα πάντοτε ωραία και πάντοτε γοητευτική

9 Βασική ιδέα για τη σημασία του τυχαίου και απρόβλεπτου στοιχείου στη ζωή και στο έργο του Μωπασσάν

9

Η κυρία Λουαζέλ ταράχτηκε Να πήγαινε να της μιλήσει Ναι βέβαια Τώρα μάλιστα που είχε πληρώσει τα πάντα θα της τα έλεγε όλα Γιατί όχι

Την πλησίασεlaquoΚαλημέρα ΖανraquoΗ άλλη καθώς δεν την αναγνώρισε ψέλλισε ξαφνιασμένη από την

οικειότητα με την οποία της μίλησε εκείνη η μικροαστήlaquoΜαhellip κυρία μου μήπωςhellip Μάλλον κάνετε λάθοςraquolaquoΌχι είμαι η Ματίλντ ΛουαζέλraquoΗ φίλη της έμπηξε μια φωνήlaquoΑ καλή μου Ματίλντhellip Πόσο άλλαξεςraquo laquoΝαι πέρασα δύσκολες μέρες απrsquo την τελευταία φορά που σε είδα και

πολλά βάσανα Κι αυτό εξαιτίας σουhellipraquolaquoΕξαιτίας μουhellip ΓιατίraquolaquoΘυμάσαι εκείνο το διαμαντένιο περιδέραιο που μου είχες δανείσει

για να πάω στη δεξίωση του ΥπουργείουraquolaquoΝαι Ε και λοιπόνraquolaquoΛοιπόν το είχα χάσειraquolaquoΜα πώς Αφού μου το επέστρεψεςraquolaquoΣου επέστρεψα ένα άλλο που του έμοιαζε˙ και που εδώ και δέκα

χρόνια το ξεπληρώναμε Καταλαβαίνεις πως δεν ήταν εύκολο για μας που δεν είχαμε τίποταhellip Τελοσπάντων όλα τελείωσαν και είμαι κατευχαριστημένηraquo

Η κυρία Φορεστιέ κοντοστάθηκεlaquoΕίπες πως αγόρασες ένα διαμαντένιο περιδέραιο για νrsquo

αντικαταστήσεις το δικό μουraquolaquoΝαι Δεν τον είχες καταλάβει ε Έμοιαζαν πολύ μεταξύ τουςraquoΚαι χαμογέλασε με αφέλεια όλο ικανοποίηση και χαράΚατασυγκινημένη η κυρία Φορεστιέ της έπιασε τα δυο χέριαlaquoΑχ καημένη μου Ματίλντ Μα το δικό μου ήταν ψεύτικο Άξιζε το

πολύ πεντακόσια φράγκαhellipraquo10

Το διήγημα του Μωπασσάν laquoLa Parure Το Περιδέραιοraquo που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Le Gaulois στις 17 Φεβρουαρίου 1884 και την επόμενη χρονιά περιελήφθη στη συλλογή Contes du jour et de la nuit Διηγήματα της μέρας και της νύχτας11 ανήκει στην κατηγορία των laquoαστικώνraquo διηγημάτων του που προσβλέπουν στη ρεαλιστική περιγραφή της μεσοαστικής και μικροαστικής παρισινής κοινωνίας του 19ου αιώνα

10 Μετάφραση Φοίβος Ι Πιομπίνος στον τόμο Γκυ ντε Μωπασάν Επίλεκτα διηγήματα εκδ Ίκαρος Αθήνα 2005 σσ 271- 282 11 Βλ εκ νέου σχετικά τα laquoΕργοβιογραφικά στοιχείαraquo (σ 33)

10

Το αμάξι τους έφερε ώς την πόρτα τους στην οδό Μαρτύρων κι ανέβηκαν με θλίψη στο σπίτι τους Γιrsquo αυτήν όλα είχαν τελειώσει ενώ εκείνος σκεφτόταν ότι θα έπρεπε στις δέκα να βρίσκεται στο Υπουργείο

Εκείνη έβγαλε μπρος στον καθρέφτη τα ρούχα που είχε ρίξει στους ώμους της για να θαυμάσει ακόμα μια φορά τον εαυτό της μες στη δόξα του Έξαφνα όμως έμπηξε μια κραυγή Δεν είχε πια το περιδέραιο στο λαιμό της

Ο άντρας της που είχε κιόλας μισοξεντυθεί ρώτησεlaquoΤί έπαθεςraquoΕκείνη στράφηκε πανικόβλητη προς το μέρος τουlaquoΔενhellip δεν έχωhellip δεν έχω πια το περιδέραιο της κυρίας ΦορεστιέraquoΟ άντρας της ανασηκώθηκε καταταραγμένοςlaquoΤί Πώςhellip Δεν είναι δυνατόνraquo Έψαξαν στις πτυχές του φορέματος στις πτυχές του πανωφοριού στις

τσέπες παντού Δεν το βρήκαν πουθενά laquoΕίσαι σίγουρη πως το είχες φεύγοντας απrsquo το χορόraquo τη ρώτησε τότε

εκείνοςlaquoΝαι το είχα αγγίξει πάνω μου στον προθάλαμο του ΥπουργείουraquolaquoΜα αν το είχες χάσει στο δρόμο θα το είχαμε ακούσει να πέφτει

Πρέπει να βρίσκεται στο αμάξιraquolaquoΝαι μπορεί Κράτησες τον αριθμό τουraquolaquoΌχι Εσύ δεν τον είδεςraquo laquoΌχιraquoΚοιτάζονταν μεταξύ τους εμβρόντητοι Τελικά ο Λουαζέλ

ξαναντύθηκεlaquoΠάω να ξανακάνω όλη τη διαδρομή που κάναμε με τα πόδια μπας

και το βρωraquo είπεΚαι βγήκε έξω Εκείνη έμεινε φορώντας ακόμα τη βραδινή της

τουαλέτα μη βρίσκοντας τη δύναμη να πάει να πλαγιάσει πεσμένη σε μια καρέκλα δίχως ζωή και δίχως σκέψη

Ο άντρας της επέστρεψε κατά τις επτά το πρωί Δεν είχε βρει τίποταΚατόπιν πήγε στη Γενική Αστυνομική Διεύθυνση στις εφημερίδες για

τη δημοσίευση αμοιβής στις εταιρείες εκμετάλλευσης μικρών αμαξών παντού τελοσπάντων όπου τον έσπρωχνε η παραμικρότερη ελπίδα

Εκείνη τον περίμενε όλη τη μέρα στην ίδια κατάσταση παραζάλης μπροστά στη συμφορά που τους είχε βρει Ο Λουαζέλ γύρισε το βράδυ με πρόσωπο σκαμμένο πελιδνό Δεν είχε βρει τίποτα

laquoΠρέπει να γράψεις στη φίλη σου ότι έσπασε το κούμπωμα στο περιδέραιό της και το έστειλες για επιδιόρθωσηraquo της είπε laquoΈτσι θα έχουμε όλον το χρόνο να βρούμε κάποια λύσηraquo

Κι εκείνη έγραψε ένα γράμμα που της υπαγόρευσε ο άντρας της

7

Ύστερα από μία εβδομάδα είχαν χάσει κάθε ελπίδα Ο Λουαζέλ γερασμένος κατά πέντε χρόνια το αποφάσισε

laquoΠρέπει να φροντίσουμε νrsquo αντικαταστήσουμε το κόσμημαraquoΤην επομένη πήραν την κασετίνα του περιδέραιου και πήγαν στον

κοσμηματοπώλη που το όνομά του ήταν γραμμένο στο εσωτερικό της Εκείνος συμβουλεύτηκε τα κατάστιχά του

laquoΔεν το πούλησα εγώ κυρία μου το περιδέραιο Θα πρέπει να έδωσα μονάχα την κοσμηματοθήκηraquo

Τότε πήγαν από κοσμηματοπωλείο σε κοσμηματοπωλείο αναζητώντας ένα περιδέραιο παρόμοιο με το άλλο καταπώς το θυμόντουσαν άρρωστοι κι οι δυο τους από τη στενοχώρια και την αγωνία

Σrsquo ένα κατάστημα στο Παλαί Ρουαγιάλ βρήκαν ένα διαμαντένιο κολιέ που τους φάνηκε απαράλλαχτο μrsquo εκείνο που αναζητούσαν Στοίχιζε σαράντα χιλιάδες φράγκα αλλά θα τους το άφηναν για τριάντα έξι χιλιάδες

Παρακάλεσαν λοιπόν τον κοσμηματοπώλη να μην το πουλήσει για τρεις μέρες και συμφώνησαν να τους το ξαναπάρει πίσω για τριάντα τέσσερις χιλιάδες φράγκα αν μέχρι τα τέλη του Φλεβάρη έβρισκαν το χαμένο περιδέραιο

Ο Λουαζέλ είχε δεκαοκτώ χιλιάδες φράγκα που του είχε αφήσει ο πατέρας του Τα υπόλοιπα θα τα δανειζόταν

Τα δανείστηκε ζητώντας χίλια φράγκα από τον έναν πεντακόσια από τον άλλον πέντε λουδοβίκεια από δω τρία λουδοβίκεια8 από κει Υπέγραψε γραμμάτια έβαλε ενέχυρα με καταστρεπτικούς όρους κατέφυγε σε τοκογλύφους και σε κάθε λογής δανειστές Υποθήκευσε ολόκληρο το τέλος της ύπαρξής του διακινδύνευσε την υπογραφή του χωρίς να ξέρει αν θα μπορούσε να αντεπεξέλθει˙ και τρέμοντας από την αγωνία για το αύριο από τη μελανή αθλιότητα που θα τον πλάκωνε από την προοπτική όλων των υλικών στερήσεων και των ηθικών βασάνων πήγε και πήρε το καινούργιο περιδέραιο μετρώντας στο ταμείο του εμπόρου τριάντα έξι χιλιάδες φράγκα

Άμα η κυρία Λουαζέλ επέστρεψε το περιδέραιο η κυρία Φορεστιέ της είπε με ύφος στυφό

laquoΘα rsquoπρεπε να μου το είχες φέρει νωρίτερα γιατί μπορεί και να το χρειαζόμουνraquo

Δεν άνοιξε την κοσμηματοθήκη κάτι που το έτρεμε η φίλη της Τί θα σκεφτόταν αν αντιλαμβανόταν την αντικατάσταση του κοσμήματος Δεν θα την είχε πάρει για κλέφτρα

8 Λουδοβίκειο ή λουδοβίκι (louis) χρυσό γαλλικό νόμισμα που κόπηκε για πρώτη φορά επί Λουδοβίκου ΙΓ΄το 1640 είχε αξία είκοσι φράγκων και έφερε στη μια του όψη ανάγλυφη παράσταση του βασιλιά εξ ου και η ονομασία του Μολονότι μετά το 1803 και ώς το 1929 τα χρυσά εικοσόφραγκα έφεραν πια την προτομή του Ναπολέοντα και στη συνέχεια το έμβλημα της Δημοκρατίας ο κόσμος εξακολούθησε να τα αποκαλεί λουδοβίκεια (ΣΣ του μεταφραστή)

8

Η κυρία Λουαζέλ γνώρισε την απαίσια ζωή των απόρων Το πήρε

όμως απόφαση από την πρώτη στιγμή ηρωικά Έπρεπε να εξοφληθεί το τρομακτικό αυτό χρέος Θα το εξοφλούσε Έδιωξαν την υπηρέτρια άλλαξαν σπίτι και νοίκιασαν μια σοφίτα

Γνώρισε τη λάτρα του σπιτιού τις μισητές αγγαρείες της κουζίνας Έπλενε πιατικά φθείροντας τα ροδαλά της νύχια στα λιγδιασμένα σκεύη και τον πάτο των κατσαρολικών Μπουγάδιαζε τα βρόμικα εσώρουχα τα πουκάμισα και τις πατσαβούρες που τrsquo άπλωνε στο σκοινί Κάθε πρωί κατέβαζε τα σκουπίδια στο δρόμο και ανέβαζε το νερό σταματώντας σε κάθε όροφο για να ξελαχανιάσει Και ντυμένη σαν γυναίκα του λαού πήγαινε στον μανάβη τον μπακάλη και τον χασάπη με το καλάθι στο χέρι κι έκανε παζάρια ενώ την έβριζαν οι έμποροι καθώς υπερασπιζόταν δεκάρα τη δεκάρα τα λιγοστά της χρήματα

Κάθε μήνα έπρεπε να πληρώνουν γραμμάτια να ζητούν παράταση για κάποια άλλα να κερδίζουν χρόνο

Ο άντρας της δούλευε και τrsquo απογεύματα κρατώντας τα λογιστικά βιβλία κάποιου εμπόρου˙ τη νύχτα μάλιστα έκανε συχνά και τον αντιγραφέα κειμένων προς πέντε δεκάρες τη σελίδα

Κι αυτή η ζωή κράτησε δέκα χρόνιαΣτα δέκα χρόνια πάνω είχαν εξοφλήσει όλο το ποσό τα πάντα ndash τους

τοκογλύφους και τα πανωτόκια Η κυρία Λουαζέλ έδειχνε γρια πια Είχε καταντήσει η χοντρή τραχιά

κι απότομη εκείνη γυναίκα που συναντούμε στα φτωχικά νοικοκυριά Κακοχτενισμένη με στραβοφορεμένες φούστες και πρησμένα χέρια μιλούσε φωναχτά και σφουγγάριζε τα σανιδένια πατώματα ρίχνοντας κουβάδες το νερό Πότε πότε όμως όταν ο άντρας της ήταν στο γραφείο καθόταν στο παράθυρο κι αναπολούσε την αλλοτινή εκείνη δεξίωση τη χοροεσπερίδα εκείνη όπου είχε λάμψει με την ομορφιά της και την είχαν όλοι τόσο πολύ θαυμάσει

Τί θα είχε συμβεί αν δεν είχε χάσει εκείνο το περιδέραιο Ποιος ξέρει ποιος το ξέρει Τι παράξενη που είναι η ζωή και τι άστατη Πόσο εύκολα μπορεί κανείς να χαθεί ή να σωθεί9

Μια Κυριακή λοιπόν καθώς είχε βγει βόλτα στη λεωφόρο των

Ηλυσίων Πεδίων για να ξεκουραστεί από τις βαριές δουλειές όλης της εβδομάδας διέκρινε ξαφνικά μια γυναίκα που είχε βγάλει περίπατο ένα παιδί Ήταν η κυρία Φορεστιέ πάντοτε νέα πάντοτε ωραία και πάντοτε γοητευτική

9 Βασική ιδέα για τη σημασία του τυχαίου και απρόβλεπτου στοιχείου στη ζωή και στο έργο του Μωπασσάν

9

Η κυρία Λουαζέλ ταράχτηκε Να πήγαινε να της μιλήσει Ναι βέβαια Τώρα μάλιστα που είχε πληρώσει τα πάντα θα της τα έλεγε όλα Γιατί όχι

Την πλησίασεlaquoΚαλημέρα ΖανraquoΗ άλλη καθώς δεν την αναγνώρισε ψέλλισε ξαφνιασμένη από την

οικειότητα με την οποία της μίλησε εκείνη η μικροαστήlaquoΜαhellip κυρία μου μήπωςhellip Μάλλον κάνετε λάθοςraquolaquoΌχι είμαι η Ματίλντ ΛουαζέλraquoΗ φίλη της έμπηξε μια φωνήlaquoΑ καλή μου Ματίλντhellip Πόσο άλλαξεςraquo laquoΝαι πέρασα δύσκολες μέρες απrsquo την τελευταία φορά που σε είδα και

πολλά βάσανα Κι αυτό εξαιτίας σουhellipraquolaquoΕξαιτίας μουhellip ΓιατίraquolaquoΘυμάσαι εκείνο το διαμαντένιο περιδέραιο που μου είχες δανείσει

για να πάω στη δεξίωση του ΥπουργείουraquolaquoΝαι Ε και λοιπόνraquolaquoΛοιπόν το είχα χάσειraquolaquoΜα πώς Αφού μου το επέστρεψεςraquolaquoΣου επέστρεψα ένα άλλο που του έμοιαζε˙ και που εδώ και δέκα

χρόνια το ξεπληρώναμε Καταλαβαίνεις πως δεν ήταν εύκολο για μας που δεν είχαμε τίποταhellip Τελοσπάντων όλα τελείωσαν και είμαι κατευχαριστημένηraquo

Η κυρία Φορεστιέ κοντοστάθηκεlaquoΕίπες πως αγόρασες ένα διαμαντένιο περιδέραιο για νrsquo

αντικαταστήσεις το δικό μουraquolaquoΝαι Δεν τον είχες καταλάβει ε Έμοιαζαν πολύ μεταξύ τουςraquoΚαι χαμογέλασε με αφέλεια όλο ικανοποίηση και χαράΚατασυγκινημένη η κυρία Φορεστιέ της έπιασε τα δυο χέριαlaquoΑχ καημένη μου Ματίλντ Μα το δικό μου ήταν ψεύτικο Άξιζε το

πολύ πεντακόσια φράγκαhellipraquo10

Το διήγημα του Μωπασσάν laquoLa Parure Το Περιδέραιοraquo που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Le Gaulois στις 17 Φεβρουαρίου 1884 και την επόμενη χρονιά περιελήφθη στη συλλογή Contes du jour et de la nuit Διηγήματα της μέρας και της νύχτας11 ανήκει στην κατηγορία των laquoαστικώνraquo διηγημάτων του που προσβλέπουν στη ρεαλιστική περιγραφή της μεσοαστικής και μικροαστικής παρισινής κοινωνίας του 19ου αιώνα

10 Μετάφραση Φοίβος Ι Πιομπίνος στον τόμο Γκυ ντε Μωπασάν Επίλεκτα διηγήματα εκδ Ίκαρος Αθήνα 2005 σσ 271- 282 11 Βλ εκ νέου σχετικά τα laquoΕργοβιογραφικά στοιχείαraquo (σ 33)

10

Ύστερα από μία εβδομάδα είχαν χάσει κάθε ελπίδα Ο Λουαζέλ γερασμένος κατά πέντε χρόνια το αποφάσισε

laquoΠρέπει να φροντίσουμε νrsquo αντικαταστήσουμε το κόσμημαraquoΤην επομένη πήραν την κασετίνα του περιδέραιου και πήγαν στον

κοσμηματοπώλη που το όνομά του ήταν γραμμένο στο εσωτερικό της Εκείνος συμβουλεύτηκε τα κατάστιχά του

laquoΔεν το πούλησα εγώ κυρία μου το περιδέραιο Θα πρέπει να έδωσα μονάχα την κοσμηματοθήκηraquo

Τότε πήγαν από κοσμηματοπωλείο σε κοσμηματοπωλείο αναζητώντας ένα περιδέραιο παρόμοιο με το άλλο καταπώς το θυμόντουσαν άρρωστοι κι οι δυο τους από τη στενοχώρια και την αγωνία

Σrsquo ένα κατάστημα στο Παλαί Ρουαγιάλ βρήκαν ένα διαμαντένιο κολιέ που τους φάνηκε απαράλλαχτο μrsquo εκείνο που αναζητούσαν Στοίχιζε σαράντα χιλιάδες φράγκα αλλά θα τους το άφηναν για τριάντα έξι χιλιάδες

Παρακάλεσαν λοιπόν τον κοσμηματοπώλη να μην το πουλήσει για τρεις μέρες και συμφώνησαν να τους το ξαναπάρει πίσω για τριάντα τέσσερις χιλιάδες φράγκα αν μέχρι τα τέλη του Φλεβάρη έβρισκαν το χαμένο περιδέραιο

Ο Λουαζέλ είχε δεκαοκτώ χιλιάδες φράγκα που του είχε αφήσει ο πατέρας του Τα υπόλοιπα θα τα δανειζόταν

Τα δανείστηκε ζητώντας χίλια φράγκα από τον έναν πεντακόσια από τον άλλον πέντε λουδοβίκεια από δω τρία λουδοβίκεια8 από κει Υπέγραψε γραμμάτια έβαλε ενέχυρα με καταστρεπτικούς όρους κατέφυγε σε τοκογλύφους και σε κάθε λογής δανειστές Υποθήκευσε ολόκληρο το τέλος της ύπαρξής του διακινδύνευσε την υπογραφή του χωρίς να ξέρει αν θα μπορούσε να αντεπεξέλθει˙ και τρέμοντας από την αγωνία για το αύριο από τη μελανή αθλιότητα που θα τον πλάκωνε από την προοπτική όλων των υλικών στερήσεων και των ηθικών βασάνων πήγε και πήρε το καινούργιο περιδέραιο μετρώντας στο ταμείο του εμπόρου τριάντα έξι χιλιάδες φράγκα

Άμα η κυρία Λουαζέλ επέστρεψε το περιδέραιο η κυρία Φορεστιέ της είπε με ύφος στυφό

laquoΘα rsquoπρεπε να μου το είχες φέρει νωρίτερα γιατί μπορεί και να το χρειαζόμουνraquo

Δεν άνοιξε την κοσμηματοθήκη κάτι που το έτρεμε η φίλη της Τί θα σκεφτόταν αν αντιλαμβανόταν την αντικατάσταση του κοσμήματος Δεν θα την είχε πάρει για κλέφτρα

8 Λουδοβίκειο ή λουδοβίκι (louis) χρυσό γαλλικό νόμισμα που κόπηκε για πρώτη φορά επί Λουδοβίκου ΙΓ΄το 1640 είχε αξία είκοσι φράγκων και έφερε στη μια του όψη ανάγλυφη παράσταση του βασιλιά εξ ου και η ονομασία του Μολονότι μετά το 1803 και ώς το 1929 τα χρυσά εικοσόφραγκα έφεραν πια την προτομή του Ναπολέοντα και στη συνέχεια το έμβλημα της Δημοκρατίας ο κόσμος εξακολούθησε να τα αποκαλεί λουδοβίκεια (ΣΣ του μεταφραστή)

8

Η κυρία Λουαζέλ γνώρισε την απαίσια ζωή των απόρων Το πήρε

όμως απόφαση από την πρώτη στιγμή ηρωικά Έπρεπε να εξοφληθεί το τρομακτικό αυτό χρέος Θα το εξοφλούσε Έδιωξαν την υπηρέτρια άλλαξαν σπίτι και νοίκιασαν μια σοφίτα

Γνώρισε τη λάτρα του σπιτιού τις μισητές αγγαρείες της κουζίνας Έπλενε πιατικά φθείροντας τα ροδαλά της νύχια στα λιγδιασμένα σκεύη και τον πάτο των κατσαρολικών Μπουγάδιαζε τα βρόμικα εσώρουχα τα πουκάμισα και τις πατσαβούρες που τrsquo άπλωνε στο σκοινί Κάθε πρωί κατέβαζε τα σκουπίδια στο δρόμο και ανέβαζε το νερό σταματώντας σε κάθε όροφο για να ξελαχανιάσει Και ντυμένη σαν γυναίκα του λαού πήγαινε στον μανάβη τον μπακάλη και τον χασάπη με το καλάθι στο χέρι κι έκανε παζάρια ενώ την έβριζαν οι έμποροι καθώς υπερασπιζόταν δεκάρα τη δεκάρα τα λιγοστά της χρήματα

Κάθε μήνα έπρεπε να πληρώνουν γραμμάτια να ζητούν παράταση για κάποια άλλα να κερδίζουν χρόνο

Ο άντρας της δούλευε και τrsquo απογεύματα κρατώντας τα λογιστικά βιβλία κάποιου εμπόρου˙ τη νύχτα μάλιστα έκανε συχνά και τον αντιγραφέα κειμένων προς πέντε δεκάρες τη σελίδα

Κι αυτή η ζωή κράτησε δέκα χρόνιαΣτα δέκα χρόνια πάνω είχαν εξοφλήσει όλο το ποσό τα πάντα ndash τους

τοκογλύφους και τα πανωτόκια Η κυρία Λουαζέλ έδειχνε γρια πια Είχε καταντήσει η χοντρή τραχιά

κι απότομη εκείνη γυναίκα που συναντούμε στα φτωχικά νοικοκυριά Κακοχτενισμένη με στραβοφορεμένες φούστες και πρησμένα χέρια μιλούσε φωναχτά και σφουγγάριζε τα σανιδένια πατώματα ρίχνοντας κουβάδες το νερό Πότε πότε όμως όταν ο άντρας της ήταν στο γραφείο καθόταν στο παράθυρο κι αναπολούσε την αλλοτινή εκείνη δεξίωση τη χοροεσπερίδα εκείνη όπου είχε λάμψει με την ομορφιά της και την είχαν όλοι τόσο πολύ θαυμάσει

Τί θα είχε συμβεί αν δεν είχε χάσει εκείνο το περιδέραιο Ποιος ξέρει ποιος το ξέρει Τι παράξενη που είναι η ζωή και τι άστατη Πόσο εύκολα μπορεί κανείς να χαθεί ή να σωθεί9

Μια Κυριακή λοιπόν καθώς είχε βγει βόλτα στη λεωφόρο των

Ηλυσίων Πεδίων για να ξεκουραστεί από τις βαριές δουλειές όλης της εβδομάδας διέκρινε ξαφνικά μια γυναίκα που είχε βγάλει περίπατο ένα παιδί Ήταν η κυρία Φορεστιέ πάντοτε νέα πάντοτε ωραία και πάντοτε γοητευτική

9 Βασική ιδέα για τη σημασία του τυχαίου και απρόβλεπτου στοιχείου στη ζωή και στο έργο του Μωπασσάν

9

Η κυρία Λουαζέλ ταράχτηκε Να πήγαινε να της μιλήσει Ναι βέβαια Τώρα μάλιστα που είχε πληρώσει τα πάντα θα της τα έλεγε όλα Γιατί όχι

Την πλησίασεlaquoΚαλημέρα ΖανraquoΗ άλλη καθώς δεν την αναγνώρισε ψέλλισε ξαφνιασμένη από την

οικειότητα με την οποία της μίλησε εκείνη η μικροαστήlaquoΜαhellip κυρία μου μήπωςhellip Μάλλον κάνετε λάθοςraquolaquoΌχι είμαι η Ματίλντ ΛουαζέλraquoΗ φίλη της έμπηξε μια φωνήlaquoΑ καλή μου Ματίλντhellip Πόσο άλλαξεςraquo laquoΝαι πέρασα δύσκολες μέρες απrsquo την τελευταία φορά που σε είδα και

πολλά βάσανα Κι αυτό εξαιτίας σουhellipraquolaquoΕξαιτίας μουhellip ΓιατίraquolaquoΘυμάσαι εκείνο το διαμαντένιο περιδέραιο που μου είχες δανείσει

για να πάω στη δεξίωση του ΥπουργείουraquolaquoΝαι Ε και λοιπόνraquolaquoΛοιπόν το είχα χάσειraquolaquoΜα πώς Αφού μου το επέστρεψεςraquolaquoΣου επέστρεψα ένα άλλο που του έμοιαζε˙ και που εδώ και δέκα

χρόνια το ξεπληρώναμε Καταλαβαίνεις πως δεν ήταν εύκολο για μας που δεν είχαμε τίποταhellip Τελοσπάντων όλα τελείωσαν και είμαι κατευχαριστημένηraquo

Η κυρία Φορεστιέ κοντοστάθηκεlaquoΕίπες πως αγόρασες ένα διαμαντένιο περιδέραιο για νrsquo

αντικαταστήσεις το δικό μουraquolaquoΝαι Δεν τον είχες καταλάβει ε Έμοιαζαν πολύ μεταξύ τουςraquoΚαι χαμογέλασε με αφέλεια όλο ικανοποίηση και χαράΚατασυγκινημένη η κυρία Φορεστιέ της έπιασε τα δυο χέριαlaquoΑχ καημένη μου Ματίλντ Μα το δικό μου ήταν ψεύτικο Άξιζε το

πολύ πεντακόσια φράγκαhellipraquo10

Το διήγημα του Μωπασσάν laquoLa Parure Το Περιδέραιοraquo που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Le Gaulois στις 17 Φεβρουαρίου 1884 και την επόμενη χρονιά περιελήφθη στη συλλογή Contes du jour et de la nuit Διηγήματα της μέρας και της νύχτας11 ανήκει στην κατηγορία των laquoαστικώνraquo διηγημάτων του που προσβλέπουν στη ρεαλιστική περιγραφή της μεσοαστικής και μικροαστικής παρισινής κοινωνίας του 19ου αιώνα

10 Μετάφραση Φοίβος Ι Πιομπίνος στον τόμο Γκυ ντε Μωπασάν Επίλεκτα διηγήματα εκδ Ίκαρος Αθήνα 2005 σσ 271- 282 11 Βλ εκ νέου σχετικά τα laquoΕργοβιογραφικά στοιχείαraquo (σ 33)

10

Η κυρία Λουαζέλ γνώρισε την απαίσια ζωή των απόρων Το πήρε

όμως απόφαση από την πρώτη στιγμή ηρωικά Έπρεπε να εξοφληθεί το τρομακτικό αυτό χρέος Θα το εξοφλούσε Έδιωξαν την υπηρέτρια άλλαξαν σπίτι και νοίκιασαν μια σοφίτα

Γνώρισε τη λάτρα του σπιτιού τις μισητές αγγαρείες της κουζίνας Έπλενε πιατικά φθείροντας τα ροδαλά της νύχια στα λιγδιασμένα σκεύη και τον πάτο των κατσαρολικών Μπουγάδιαζε τα βρόμικα εσώρουχα τα πουκάμισα και τις πατσαβούρες που τrsquo άπλωνε στο σκοινί Κάθε πρωί κατέβαζε τα σκουπίδια στο δρόμο και ανέβαζε το νερό σταματώντας σε κάθε όροφο για να ξελαχανιάσει Και ντυμένη σαν γυναίκα του λαού πήγαινε στον μανάβη τον μπακάλη και τον χασάπη με το καλάθι στο χέρι κι έκανε παζάρια ενώ την έβριζαν οι έμποροι καθώς υπερασπιζόταν δεκάρα τη δεκάρα τα λιγοστά της χρήματα

Κάθε μήνα έπρεπε να πληρώνουν γραμμάτια να ζητούν παράταση για κάποια άλλα να κερδίζουν χρόνο

Ο άντρας της δούλευε και τrsquo απογεύματα κρατώντας τα λογιστικά βιβλία κάποιου εμπόρου˙ τη νύχτα μάλιστα έκανε συχνά και τον αντιγραφέα κειμένων προς πέντε δεκάρες τη σελίδα

Κι αυτή η ζωή κράτησε δέκα χρόνιαΣτα δέκα χρόνια πάνω είχαν εξοφλήσει όλο το ποσό τα πάντα ndash τους

τοκογλύφους και τα πανωτόκια Η κυρία Λουαζέλ έδειχνε γρια πια Είχε καταντήσει η χοντρή τραχιά

κι απότομη εκείνη γυναίκα που συναντούμε στα φτωχικά νοικοκυριά Κακοχτενισμένη με στραβοφορεμένες φούστες και πρησμένα χέρια μιλούσε φωναχτά και σφουγγάριζε τα σανιδένια πατώματα ρίχνοντας κουβάδες το νερό Πότε πότε όμως όταν ο άντρας της ήταν στο γραφείο καθόταν στο παράθυρο κι αναπολούσε την αλλοτινή εκείνη δεξίωση τη χοροεσπερίδα εκείνη όπου είχε λάμψει με την ομορφιά της και την είχαν όλοι τόσο πολύ θαυμάσει

Τί θα είχε συμβεί αν δεν είχε χάσει εκείνο το περιδέραιο Ποιος ξέρει ποιος το ξέρει Τι παράξενη που είναι η ζωή και τι άστατη Πόσο εύκολα μπορεί κανείς να χαθεί ή να σωθεί9

Μια Κυριακή λοιπόν καθώς είχε βγει βόλτα στη λεωφόρο των

Ηλυσίων Πεδίων για να ξεκουραστεί από τις βαριές δουλειές όλης της εβδομάδας διέκρινε ξαφνικά μια γυναίκα που είχε βγάλει περίπατο ένα παιδί Ήταν η κυρία Φορεστιέ πάντοτε νέα πάντοτε ωραία και πάντοτε γοητευτική

9 Βασική ιδέα για τη σημασία του τυχαίου και απρόβλεπτου στοιχείου στη ζωή και στο έργο του Μωπασσάν

9

Η κυρία Λουαζέλ ταράχτηκε Να πήγαινε να της μιλήσει Ναι βέβαια Τώρα μάλιστα που είχε πληρώσει τα πάντα θα της τα έλεγε όλα Γιατί όχι

Την πλησίασεlaquoΚαλημέρα ΖανraquoΗ άλλη καθώς δεν την αναγνώρισε ψέλλισε ξαφνιασμένη από την

οικειότητα με την οποία της μίλησε εκείνη η μικροαστήlaquoΜαhellip κυρία μου μήπωςhellip Μάλλον κάνετε λάθοςraquolaquoΌχι είμαι η Ματίλντ ΛουαζέλraquoΗ φίλη της έμπηξε μια φωνήlaquoΑ καλή μου Ματίλντhellip Πόσο άλλαξεςraquo laquoΝαι πέρασα δύσκολες μέρες απrsquo την τελευταία φορά που σε είδα και

πολλά βάσανα Κι αυτό εξαιτίας σουhellipraquolaquoΕξαιτίας μουhellip ΓιατίraquolaquoΘυμάσαι εκείνο το διαμαντένιο περιδέραιο που μου είχες δανείσει

για να πάω στη δεξίωση του ΥπουργείουraquolaquoΝαι Ε και λοιπόνraquolaquoΛοιπόν το είχα χάσειraquolaquoΜα πώς Αφού μου το επέστρεψεςraquolaquoΣου επέστρεψα ένα άλλο που του έμοιαζε˙ και που εδώ και δέκα

χρόνια το ξεπληρώναμε Καταλαβαίνεις πως δεν ήταν εύκολο για μας που δεν είχαμε τίποταhellip Τελοσπάντων όλα τελείωσαν και είμαι κατευχαριστημένηraquo

Η κυρία Φορεστιέ κοντοστάθηκεlaquoΕίπες πως αγόρασες ένα διαμαντένιο περιδέραιο για νrsquo

αντικαταστήσεις το δικό μουraquolaquoΝαι Δεν τον είχες καταλάβει ε Έμοιαζαν πολύ μεταξύ τουςraquoΚαι χαμογέλασε με αφέλεια όλο ικανοποίηση και χαράΚατασυγκινημένη η κυρία Φορεστιέ της έπιασε τα δυο χέριαlaquoΑχ καημένη μου Ματίλντ Μα το δικό μου ήταν ψεύτικο Άξιζε το

πολύ πεντακόσια φράγκαhellipraquo10

Το διήγημα του Μωπασσάν laquoLa Parure Το Περιδέραιοraquo που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Le Gaulois στις 17 Φεβρουαρίου 1884 και την επόμενη χρονιά περιελήφθη στη συλλογή Contes du jour et de la nuit Διηγήματα της μέρας και της νύχτας11 ανήκει στην κατηγορία των laquoαστικώνraquo διηγημάτων του που προσβλέπουν στη ρεαλιστική περιγραφή της μεσοαστικής και μικροαστικής παρισινής κοινωνίας του 19ου αιώνα

10 Μετάφραση Φοίβος Ι Πιομπίνος στον τόμο Γκυ ντε Μωπασάν Επίλεκτα διηγήματα εκδ Ίκαρος Αθήνα 2005 σσ 271- 282 11 Βλ εκ νέου σχετικά τα laquoΕργοβιογραφικά στοιχείαraquo (σ 33)

10

Η κυρία Λουαζέλ ταράχτηκε Να πήγαινε να της μιλήσει Ναι βέβαια Τώρα μάλιστα που είχε πληρώσει τα πάντα θα της τα έλεγε όλα Γιατί όχι

Την πλησίασεlaquoΚαλημέρα ΖανraquoΗ άλλη καθώς δεν την αναγνώρισε ψέλλισε ξαφνιασμένη από την

οικειότητα με την οποία της μίλησε εκείνη η μικροαστήlaquoΜαhellip κυρία μου μήπωςhellip Μάλλον κάνετε λάθοςraquolaquoΌχι είμαι η Ματίλντ ΛουαζέλraquoΗ φίλη της έμπηξε μια φωνήlaquoΑ καλή μου Ματίλντhellip Πόσο άλλαξεςraquo laquoΝαι πέρασα δύσκολες μέρες απrsquo την τελευταία φορά που σε είδα και

πολλά βάσανα Κι αυτό εξαιτίας σουhellipraquolaquoΕξαιτίας μουhellip ΓιατίraquolaquoΘυμάσαι εκείνο το διαμαντένιο περιδέραιο που μου είχες δανείσει

για να πάω στη δεξίωση του ΥπουργείουraquolaquoΝαι Ε και λοιπόνraquolaquoΛοιπόν το είχα χάσειraquolaquoΜα πώς Αφού μου το επέστρεψεςraquolaquoΣου επέστρεψα ένα άλλο που του έμοιαζε˙ και που εδώ και δέκα

χρόνια το ξεπληρώναμε Καταλαβαίνεις πως δεν ήταν εύκολο για μας που δεν είχαμε τίποταhellip Τελοσπάντων όλα τελείωσαν και είμαι κατευχαριστημένηraquo

Η κυρία Φορεστιέ κοντοστάθηκεlaquoΕίπες πως αγόρασες ένα διαμαντένιο περιδέραιο για νrsquo

αντικαταστήσεις το δικό μουraquolaquoΝαι Δεν τον είχες καταλάβει ε Έμοιαζαν πολύ μεταξύ τουςraquoΚαι χαμογέλασε με αφέλεια όλο ικανοποίηση και χαράΚατασυγκινημένη η κυρία Φορεστιέ της έπιασε τα δυο χέριαlaquoΑχ καημένη μου Ματίλντ Μα το δικό μου ήταν ψεύτικο Άξιζε το

πολύ πεντακόσια φράγκαhellipraquo10

Το διήγημα του Μωπασσάν laquoLa Parure Το Περιδέραιοraquo που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Le Gaulois στις 17 Φεβρουαρίου 1884 και την επόμενη χρονιά περιελήφθη στη συλλογή Contes du jour et de la nuit Διηγήματα της μέρας και της νύχτας11 ανήκει στην κατηγορία των laquoαστικώνraquo διηγημάτων του που προσβλέπουν στη ρεαλιστική περιγραφή της μεσοαστικής και μικροαστικής παρισινής κοινωνίας του 19ου αιώνα

10 Μετάφραση Φοίβος Ι Πιομπίνος στον τόμο Γκυ ντε Μωπασάν Επίλεκτα διηγήματα εκδ Ίκαρος Αθήνα 2005 σσ 271- 282 11 Βλ εκ νέου σχετικά τα laquoΕργοβιογραφικά στοιχείαraquo (σ 33)

10

Α Δομικά στοιχεία του διηγήματοςΗ επίτευξη της αφηγηματικής οικονομίας ndash που συνιστά αναγκαία

προϋπόθεση κάθε διηγήματος ndash υπαγορεύει αφrsquo εαυτής τον περιορισμό του αφηγηματικού πεδίου σε συγκεκριμένο χωρο-χρονικό πλαίσιο και σε λίγα αφηγηματικά πρόσωπα τα οποία καθώς συλλαμβάνονται σε μια κρίσιμη καμπή της ζωής τους αποκαλύπτουν τις ιδιαιτερότητες του χαρακτήρα τους μέσω του τρόπου συμπεριφοράς ή αντίδρασής τους στην εν λόγω αποφασιστικής σημασίας εμπειρία τους

Στο παρόν διήγημα τα βασικά πρόσωπα είναι τρία ο κύριος Λουαζέλ η σύζυγός του Ματίλντ και η πλούσια φίλη της Ζαν Φορεστιέ Όλα τα άλλα πρόσωπα ndash ο υπουργός Δημόσιας Εκπαίδευσης όπου εργάζεται ως υπάλληλος ο κ Λουαζέλ και οι επίσημοι καλεσμένοι στη δεξίωση του υπουργικού μεγάρου ndash δεν είναι παρά δευτερεύοντα πρόσωπα που πλαισιώνουν τα βασικά πρόσωπα της ιστορίας και επικυρώνουν τη χάρη και την κομψότητα της κ Λουαζέλ laquoΌλοι οι άντρες την κοίταζαν ρωτούσαν να μάθουν το όνομά της και επεδίωκαν να τη γνωρίσουν Όλοι οι σύμβουλοι του υπουργού ήθελαν να βαλσάρουν μαζί της Ο ίδιος ο υπουργός την πρόσεξεraquo (σ 276)

Αποφασιστικής σημασίας γεγονός και συνεπώς κρίσιμη καμπή στη ζωή του ζεύγους Λουαζέλ συνιστά η απώλεια ενός laquoεξαίσι[ου] αδαμαντοκόλλητ[ου] περιδέραι[ου]raquo που δάνεισε η κ Φορεστιέ στη φίλη της Ματίλντ για να παραστεί σε μια δεξίωση του υπουργού Η αφήγηση αρχίζει λοιπόν λίγο πριν τη βραδιά της δεξίωσης και της απώλειας του βαρύτιμου κοσμήματος και προεκτείνεται χρονικά στη δεκαετία της laquo απαίσια[ς] ζωή[ς] απόρωνraquo που βίωσε laquoηρωικάraquo το ζεύγος Λουαζέλ προκειμένου laquoνα εξοφλ[ήσει] το τρομακτικό αυτό χρέοςraquo (σ 280) στους τοκογλύφους Χωρικά τοποθετείται στις μεσοαστικές ή μικροαστικές γειτονιές του βόρειου Παρισιού στη δεξιά όχθη του Σηκουάνα αλλά και σε μεγαλοαστικές εμπορικές περιοχές (όπως το laquoΠαλαί Ρουαγιάλraquo) ή στις μεγάλες λεωφόρους που χάραξε ο πολεοδόμος της Δεύτερης Αυτοκρατορίας Haussmann (όπως είναι η laquoλεωφόρος των Ηλυσίων Πεδίωνraquo)

Από τις πρώτες αράδες του διηγήματος δηλώνονται επιτατικά και καθrsquo υπερβολήν δύο βασικά στοιχεία του χαρακτήρα της γοητευτικής Ματίλντ Λουαζέλ το αίσθημα αδικαίωτου που την κατατρύχει λόγω της χαμηλής κοινωνικής θέσης της και η έμφυτη ματαιοδοξία της Η αντινομία μεταξύ της κομψής ομορφιάς της και της ταπεινής καταγωγής της συνιστά laquoλάθος της μοίραςraquo (σ 271) δεδομένου ότι στην εποχή του Μωπασσάν τα στεγανά μεταξύ των κοινωνικών τάξεων ήταν απροσπέλαστα12 σχεδόν Μοναδικό μέσο κοινωνικής ανέλιξης για μια

12 Δεν είναι εξάλλου τυχαία η λέξη laquocaste κάσταraquo στο πρωτότυπο που σε αντιδιαστολή προς τη λέξη laquoclasse τάξηraquo υποβάλλει την ύπαρξη μιας κλειστής κοινωνικής ομάδας με μοναδικό κριτήριο

11

γυναίκα αποτελούσε ο γάμος Αλλά χωρίς laquoπροίκα[hellip] [και] κληρονομιάraquo η Ματίλντ δεν είχε καμιά ελπίδα laquoνα την αγαπήσει και [hellip] να την παντρευτεί κάποιος πλούσιος και εκλεκτός άντρας Γιrsquo αυτό δέχτηκε να παντρευτεί έναν υπαλληλάκο του Υπουργείου Δημόσιας Εκπαίδευσηςraquo (σ 271)

Η εν λόγω αντινομία αντανακλάται εξάλλου και στο ζευγάρι των Λουαζέλ Έτσι ενώ εκείνος είναι ένας συμπαθής μικροϋπάλληλος και αυτάρκης άνθρωπος που δεν έχει καμία φιλοδοξία νrsquo ανεβεί κοινωνικά αλλά βιώνει αρμονικά και χωρίς εσωτερικές αντιθέσεις τη θέση του στην κοινωνική ιεραρχία περιορίζοντας τις προσδοκίες της οικογενειακής ευτυχίας του στη θέαση μιας σουπιέρας που laquoξεσκεπάζ[ει] [hellip] λέγοντας μrsquo ευχαριστημένο ύφος ldquoΩ τι βραστό Δεν υπάρχει καλύτερο φαγητό απrsquo αυτόrdquoraquo εκείνη ονειρεύεται laquoυπέροχα δείπνα αστραφτερά ασημικά και ταπετσαρίες που καλύπτουν τους τοίχους [hellip] εκλεκτά εδέσματα σερβιρισμένα σε θαυμάσια σκεύηraquo όλες τις πολυτελείς ματαιότητες εν τέλει των laquoμεγάλ[ων] σαλονι[ών]raquo για τις οποίες νιώθει laquoπλασμένηraquo (σ 272) Πλην όμως η λεπτομερής περιγραφή της laquoφτώχεια[ς] του σπιτιού τουςraquo με laquoτους γυμνούς τοίχους τους τα φθαρμένα καθίσματα τις άσχημες στόφεςraquo (σ 271) υπογραμμίζει με οξύτητα τον χιμαιρικό χαρακτήρα των ονείρων της και εντείνει την απελπισία της

Αυτό όμως που επιθυμεί πάνω απrsquo όλα η Ματίλντ είναι laquoνrsquo αρέσει να την ποθούν να είναι σαγηνευτική και περιζήτητηraquo (σ 272) Η ματαιοδοξία της την εμποδίζει λοιπόν να εκτιμήσει την αγάπη του άντρα της (που δεν διστάζει να θυσιάσει το χρηματικό ποσό που laquoείχε βάλει [hellip] στην άκρη για νrsquo αγοράσει ένα ντουφέκι και να μπορεί έτσι να πηγαίνει κυνήγι [hellip] με κάτι φίλους τουraquo (σ 274) προκειμένου να της αγοράσει μια τουαλέτα για τη δεξίωση του υπουργού) καθώς και τη μεγαλόψυχη αυτοθυσία του όταν χωρίς να της θυμώσει ούτε στιγμή για την απώλεια του δανεικού κοσμήματος και χωρίς να της προσάψει την οικονομική καταστροφή τους θυσιάζει την προσωπική του κληρονομιά για την αγορά ενός καινούργιου κι εργάζεται υπεράνθρωπα νυχθημερόν για να επιστρέψει τα χρήματα στους δανειστές του Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι το ζεύγος διαμένει στην laquoοδό Μαρτύρωνraquo (σ 277) Παρόλο που το όνομα του δρόμου είναι υπαρκτό η συμβολική αναλογία που συνδέει laquoτην προοπτική όλων των υλικών στερήσεων και των ηθικών βασάνωνraquo (σ 279) που θα ζήσουν μετά την απώλεια του περιδέραιου με την οδό όπου ζουν είναι πρόδηλη

Από την άλλη παρόλο που η ζηλότυπη ματαιοδοξία της Ματίλντ Λουαζέλ την κάνει να νιώθει laquoπαρακατιανήraquo χωρίς ένα δικό της κόσμημα και να κλαίει laquoμέρες ολόκληρες [] από λύπη απελπισία και θλίψηraquo κάθε φορά που πάει να δει την πλούσια φίλη και συμμαθήτριά της laquoαπό τη σχολή των καλογραιώνraquo (σ 272) η Ζαν Φορεστιέ δεν στερείται

τη γέννηση δηλαδή την οικογενειακή καταγωγή του καθενός

12

γενναιοδωρίας απέναντί της καθώς την αφήνει να διαλέξει χωρίς περιστροφές ένα κόσμημα από την προσωπική της κοσμηματοθήκη έστω κι αν αποδεικνύεται laquoψεύτικοraquo στο τέλος Βέβαια κάποιες περιγραφικές λεπτομέρειες αρκούν για να καταδείξουν την ανώτερη κοινωνική τάξη στην οποία ανήκει η κ Φορεστιέ καθώς ξαφνιάζεται laquoαπό την οικειότητα με την οποία της μίλησε εκείνη η μικροαστήraquo (σ 281) Η λέξη laquoμικροαστήraquo αναφερόμενη στην ατημέλητη και πρόωρα γερασμένη Ματίλντ Λουαζέλ στο τέλος της αφήγησης κατατάσσει εκ προοιμίου την κ Φορεστιέ στη μεγαλοαστική κοινωνία ή μάλλον στην αριστοκρατική τάξη όπου είχε αναρριχηθεί την εποχή του Μωπασσάν η μεγαλοαστική παρισινή κοινωνία

Αυτό που έχει σημασία να προσέξουμε εδώ λοιπόν είναι ότι οι Λουαζέλ και η κ Φορεστιέ προερχόμενοι από διαφορετικές κοινωνικές τάξεις λειτουργούν ως ευκόλως αναγνωρίσιμα πρότυπα της τάξης όπου ανήκουν Συνεπώς όταν ο Μωπασσάν περιγράφει τη σουπιέρα με το βραστό χοιρινό που συμπυκνώνει για τον Λουαζέλ την πεμπτουσία της επίγειας ευτυχίας του ή παρομοιάζει το παρουσιαστικό της ταλαιπωρημένης από τις κακουχίες Ματίλντ με τη laquoχοντρή τραχιά κι απότομη εκείνη γυναίκα που συναντούμε στα φτωχικά νοικοκυριάraquo (σ 280) ή περιεργάζεται μια ωραία και γοητευτική laquoγυναίκα που [έχει] βγάλει περίπατο ένα παιδί στη λεωφόρο των Ηλυσίων Πεδίωνraquo (σ 281) αυτό που επιχειρεί είναι να παρουσιάσει ανθρώπινους τύπους εύκολα αναγνωρίσιμους από τον αναγνώστη παρέχοντάς του συγχρόνως τη δυνατότητα να τους τοποθετήσει στην κοινωνική σκακιέρα με βάση τις δικές του προσλαμβάνουσες παραστάσεις Με άλλα λόγια ο αναγνώστης ακόμα κι αν δεν γνωρίζει προσωπικά κανέναν από αυτούς τους αφηγηματικούς τύπους μπορεί εύκολα να τους αναγνωρίσει ως αντιπροσωπευτικούς τύπους της τάξης που εκπροσωπούν εν προκειμένω της μικροαστικής υπαλληλικής τάξης13 για τον Λουαζέλ της μεγαλοαστικής πλούσιας τάξης για την κ Φορεστιέ και της οικονομικά αδύναμης τάξης των φτωχών για την Ματίλντ σε εποχή απόλυτης ένδειας (laquoΚακοχτενισμένη με στραβοφορεμένες φούστες και πρησμένα χέρια μιλούσε φωναχτά και σφουγγάριζε τα σανιδένια πατώματα ρίχνοντας κουβάδες το νερόraquo σ 280)

Αξίζει να προσθέσουμε όμως ότι η προσφυγή του συγγραφέα σε ευκόλως αναγνωρίσιμους αφηγηματικούς τύπους προσβλέπει στην επίτευξη της περίφημης αφηγηματικής οικονομίας του διηγήματος που συνιστά βασικό χαρακτηριστικό του κλασικού διηγήματος στην καμπή του 19ου αιώνα Κι αυτό γιατί μέσω της χρήσης αφηγηματικών τύπων laquoτο αφηγηματικό πρόσωπο του κλασικού διηγήματος αναδύεται πάνοπλο

13 Αξίζει να επισημάνουμε ότι ο Μωπασσάν υπήρξε υπάλληλος του Υπουργείου Ναυτιλίας και Δημόσιας Εκπαίδευσης διαδοχικά και γνώρισε από κοντά το περιβάλλον και τη μίζερη ζωή των χαμηλόβαθμων υπαλλήλων (Βλ και laquoΕργοβιογραφικά στοιχείαraquo σ31)

13

γυναίκα αποτελούσε ο γάμος Αλλά χωρίς laquoπροίκα[hellip] [και] κληρονομιάraquo η Ματίλντ δεν είχε καμιά ελπίδα laquoνα την αγαπήσει και [hellip] να την παντρευτεί κάποιος πλούσιος και εκλεκτός άντρας Γιrsquo αυτό δέχτηκε να παντρευτεί έναν υπαλληλάκο του Υπουργείου Δημόσιας Εκπαίδευσηςraquo (σ 271)

Η εν λόγω αντινομία αντανακλάται εξάλλου και στο ζευγάρι των Λουαζέλ Έτσι ενώ εκείνος είναι ένας συμπαθής μικροϋπάλληλος και αυτάρκης άνθρωπος που δεν έχει καμία φιλοδοξία νrsquo ανεβεί κοινωνικά αλλά βιώνει αρμονικά και χωρίς εσωτερικές αντιθέσεις τη θέση του στην κοινωνική ιεραρχία περιορίζοντας τις προσδοκίες της οικογενειακής ευτυχίας του στη θέαση μιας σουπιέρας που laquoξεσκεπάζ[ει] [hellip] λέγοντας μrsquo ευχαριστημένο ύφος ldquoΩ τι βραστό Δεν υπάρχει καλύτερο φαγητό απrsquo αυτόrdquoraquo εκείνη ονειρεύεται laquoυπέροχα δείπνα αστραφτερά ασημικά και ταπετσαρίες που καλύπτουν τους τοίχους [hellip] εκλεκτά εδέσματα σερβιρισμένα σε θαυμάσια σκεύηraquo όλες τις πολυτελείς ματαιότητες εν τέλει των laquoμεγάλ[ων] σαλονι[ών]raquo για τις οποίες νιώθει laquoπλασμένηraquo (σ 272) Πλην όμως η λεπτομερής περιγραφή της laquoφτώχεια[ς] του σπιτιού τουςraquo με laquoτους γυμνούς τοίχους τους τα φθαρμένα καθίσματα τις άσχημες στόφεςraquo (σ 271) υπογραμμίζει με οξύτητα τον χιμαιρικό χαρακτήρα των ονείρων της και εντείνει την απελπισία της

Αυτό όμως που επιθυμεί πάνω απrsquo όλα η Ματίλντ είναι laquoνrsquo αρέσει να την ποθούν να είναι σαγηνευτική και περιζήτητηraquo (σ 272) Η ματαιοδοξία της την εμποδίζει λοιπόν να εκτιμήσει την αγάπη του άντρα της (που δεν διστάζει να θυσιάσει το χρηματικό ποσό που laquoείχε βάλει [hellip] στην άκρη για νrsquo αγοράσει ένα ντουφέκι και να μπορεί έτσι να πηγαίνει κυνήγι [hellip] με κάτι φίλους τουraquo (σ 274) προκειμένου να της αγοράσει μια τουαλέτα για τη δεξίωση του υπουργού) καθώς και τη μεγαλόψυχη αυτοθυσία του όταν χωρίς να της θυμώσει ούτε στιγμή για την απώλεια του δανεικού κοσμήματος και χωρίς να της προσάψει την οικονομική καταστροφή τους θυσιάζει την προσωπική του κληρονομιά για την αγορά ενός καινούργιου κι εργάζεται υπεράνθρωπα νυχθημερόν για να επιστρέψει τα χρήματα στους δανειστές του Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι το ζεύγος διαμένει στην laquoοδό Μαρτύρωνraquo (σ 277) Παρόλο που το όνομα του δρόμου είναι υπαρκτό η συμβολική αναλογία που συνδέει laquoτην προοπτική όλων των υλικών στερήσεων και των ηθικών βασάνωνraquo (σ 279) που θα ζήσουν μετά την απώλεια του περιδέραιου με την οδό όπου ζουν είναι πρόδηλη

Από την άλλη παρόλο που η ζηλότυπη ματαιοδοξία της Ματίλντ Λουαζέλ την κάνει να νιώθει laquoπαρακατιανήraquo χωρίς ένα δικό της κόσμημα και να κλαίει laquoμέρες ολόκληρες [] από λύπη απελπισία και θλίψηraquo κάθε φορά που πάει να δει την πλούσια φίλη και συμμαθήτριά της laquoαπό τη σχολή των καλογραιώνraquo (σ 272) η Ζαν Φορεστιέ δεν στερείται

τη γέννηση δηλαδή την οικογενειακή καταγωγή του καθενός

12

γενναιοδωρίας απέναντί της καθώς την αφήνει να διαλέξει χωρίς περιστροφές ένα κόσμημα από την προσωπική της κοσμηματοθήκη έστω κι αν αποδεικνύεται laquoψεύτικοraquo στο τέλος Βέβαια κάποιες περιγραφικές λεπτομέρειες αρκούν για να καταδείξουν την ανώτερη κοινωνική τάξη στην οποία ανήκει η κ Φορεστιέ καθώς ξαφνιάζεται laquoαπό την οικειότητα με την οποία της μίλησε εκείνη η μικροαστήraquo (σ 281) Η λέξη laquoμικροαστήraquo αναφερόμενη στην ατημέλητη και πρόωρα γερασμένη Ματίλντ Λουαζέλ στο τέλος της αφήγησης κατατάσσει εκ προοιμίου την κ Φορεστιέ στη μεγαλοαστική κοινωνία ή μάλλον στην αριστοκρατική τάξη όπου είχε αναρριχηθεί την εποχή του Μωπασσάν η μεγαλοαστική παρισινή κοινωνία

Αυτό που έχει σημασία να προσέξουμε εδώ λοιπόν είναι ότι οι Λουαζέλ και η κ Φορεστιέ προερχόμενοι από διαφορετικές κοινωνικές τάξεις λειτουργούν ως ευκόλως αναγνωρίσιμα πρότυπα της τάξης όπου ανήκουν Συνεπώς όταν ο Μωπασσάν περιγράφει τη σουπιέρα με το βραστό χοιρινό που συμπυκνώνει για τον Λουαζέλ την πεμπτουσία της επίγειας ευτυχίας του ή παρομοιάζει το παρουσιαστικό της ταλαιπωρημένης από τις κακουχίες Ματίλντ με τη laquoχοντρή τραχιά κι απότομη εκείνη γυναίκα που συναντούμε στα φτωχικά νοικοκυριάraquo (σ 280) ή περιεργάζεται μια ωραία και γοητευτική laquoγυναίκα που [έχει] βγάλει περίπατο ένα παιδί στη λεωφόρο των Ηλυσίων Πεδίωνraquo (σ 281) αυτό που επιχειρεί είναι να παρουσιάσει ανθρώπινους τύπους εύκολα αναγνωρίσιμους από τον αναγνώστη παρέχοντάς του συγχρόνως τη δυνατότητα να τους τοποθετήσει στην κοινωνική σκακιέρα με βάση τις δικές του προσλαμβάνουσες παραστάσεις Με άλλα λόγια ο αναγνώστης ακόμα κι αν δεν γνωρίζει προσωπικά κανέναν από αυτούς τους αφηγηματικούς τύπους μπορεί εύκολα να τους αναγνωρίσει ως αντιπροσωπευτικούς τύπους της τάξης που εκπροσωπούν εν προκειμένω της μικροαστικής υπαλληλικής τάξης13 για τον Λουαζέλ της μεγαλοαστικής πλούσιας τάξης για την κ Φορεστιέ και της οικονομικά αδύναμης τάξης των φτωχών για την Ματίλντ σε εποχή απόλυτης ένδειας (laquoΚακοχτενισμένη με στραβοφορεμένες φούστες και πρησμένα χέρια μιλούσε φωναχτά και σφουγγάριζε τα σανιδένια πατώματα ρίχνοντας κουβάδες το νερόraquo σ 280)

Αξίζει να προσθέσουμε όμως ότι η προσφυγή του συγγραφέα σε ευκόλως αναγνωρίσιμους αφηγηματικούς τύπους προσβλέπει στην επίτευξη της περίφημης αφηγηματικής οικονομίας του διηγήματος που συνιστά βασικό χαρακτηριστικό του κλασικού διηγήματος στην καμπή του 19ου αιώνα Κι αυτό γιατί μέσω της χρήσης αφηγηματικών τύπων laquoτο αφηγηματικό πρόσωπο του κλασικού διηγήματος αναδύεται πάνοπλο

13 Αξίζει να επισημάνουμε ότι ο Μωπασσάν υπήρξε υπάλληλος του Υπουργείου Ναυτιλίας και Δημόσιας Εκπαίδευσης διαδοχικά και γνώρισε από κοντά το περιβάλλον και τη μίζερη ζωή των χαμηλόβαθμων υπαλλήλων (Βλ και laquoΕργοβιογραφικά στοιχείαraquo σ31)

13

γενναιοδωρίας απέναντί της καθώς την αφήνει να διαλέξει χωρίς περιστροφές ένα κόσμημα από την προσωπική της κοσμηματοθήκη έστω κι αν αποδεικνύεται laquoψεύτικοraquo στο τέλος Βέβαια κάποιες περιγραφικές λεπτομέρειες αρκούν για να καταδείξουν την ανώτερη κοινωνική τάξη στην οποία ανήκει η κ Φορεστιέ καθώς ξαφνιάζεται laquoαπό την οικειότητα με την οποία της μίλησε εκείνη η μικροαστήraquo (σ 281) Η λέξη laquoμικροαστήraquo αναφερόμενη στην ατημέλητη και πρόωρα γερασμένη Ματίλντ Λουαζέλ στο τέλος της αφήγησης κατατάσσει εκ προοιμίου την κ Φορεστιέ στη μεγαλοαστική κοινωνία ή μάλλον στην αριστοκρατική τάξη όπου είχε αναρριχηθεί την εποχή του Μωπασσάν η μεγαλοαστική παρισινή κοινωνία

Αυτό που έχει σημασία να προσέξουμε εδώ λοιπόν είναι ότι οι Λουαζέλ και η κ Φορεστιέ προερχόμενοι από διαφορετικές κοινωνικές τάξεις λειτουργούν ως ευκόλως αναγνωρίσιμα πρότυπα της τάξης όπου ανήκουν Συνεπώς όταν ο Μωπασσάν περιγράφει τη σουπιέρα με το βραστό χοιρινό που συμπυκνώνει για τον Λουαζέλ την πεμπτουσία της επίγειας ευτυχίας του ή παρομοιάζει το παρουσιαστικό της ταλαιπωρημένης από τις κακουχίες Ματίλντ με τη laquoχοντρή τραχιά κι απότομη εκείνη γυναίκα που συναντούμε στα φτωχικά νοικοκυριάraquo (σ 280) ή περιεργάζεται μια ωραία και γοητευτική laquoγυναίκα που [έχει] βγάλει περίπατο ένα παιδί στη λεωφόρο των Ηλυσίων Πεδίωνraquo (σ 281) αυτό που επιχειρεί είναι να παρουσιάσει ανθρώπινους τύπους εύκολα αναγνωρίσιμους από τον αναγνώστη παρέχοντάς του συγχρόνως τη δυνατότητα να τους τοποθετήσει στην κοινωνική σκακιέρα με βάση τις δικές του προσλαμβάνουσες παραστάσεις Με άλλα λόγια ο αναγνώστης ακόμα κι αν δεν γνωρίζει προσωπικά κανέναν από αυτούς τους αφηγηματικούς τύπους μπορεί εύκολα να τους αναγνωρίσει ως αντιπροσωπευτικούς τύπους της τάξης που εκπροσωπούν εν προκειμένω της μικροαστικής υπαλληλικής τάξης13 για τον Λουαζέλ της μεγαλοαστικής πλούσιας τάξης για την κ Φορεστιέ και της οικονομικά αδύναμης τάξης των φτωχών για την Ματίλντ σε εποχή απόλυτης ένδειας (laquoΚακοχτενισμένη με στραβοφορεμένες φούστες και πρησμένα χέρια μιλούσε φωναχτά και σφουγγάριζε τα σανιδένια πατώματα ρίχνοντας κουβάδες το νερόraquo σ 280)

Αξίζει να προσθέσουμε όμως ότι η προσφυγή του συγγραφέα σε ευκόλως αναγνωρίσιμους αφηγηματικούς τύπους προσβλέπει στην επίτευξη της περίφημης αφηγηματικής οικονομίας του διηγήματος που συνιστά βασικό χαρακτηριστικό του κλασικού διηγήματος στην καμπή του 19ου αιώνα Κι αυτό γιατί μέσω της χρήσης αφηγηματικών τύπων laquoτο αφηγηματικό πρόσωπο του κλασικού διηγήματος αναδύεται πάνοπλο

13 Αξίζει να επισημάνουμε ότι ο Μωπασσάν υπήρξε υπάλληλος του Υπουργείου Ναυτιλίας και Δημόσιας Εκπαίδευσης διαδοχικά και γνώρισε από κοντά το περιβάλλον και τη μίζερη ζωή των χαμηλόβαθμων υπαλλήλων (Βλ και laquoΕργοβιογραφικά στοιχείαraquo σ31)

13

μπρος στα μάτια του αναγνώστη ο οποίος δύναται με τη σειρά του να το παρακολουθήσει στις ποικίλες περιπέτειές του δίχως να χρονοτριβήσει προσπαθώντας να αναπαραστήσει λεπτομερώς το εν λόγω πρόσωπο σε όλα τα επιμέρους χαρακτηριστικά τουraquo14

Στο ίδιο πνεύμα αφηγηματικής οικονομίας εγγράφεται εξάλλου και ο laquoπαροξυμμένος χαρακτήραςraquo των βασικών προσώπων του εν λόγω διηγήματος Με τον όρο αυτό αναφερόμαστε σε μερικά ιδιαίτερα στοιχεία του χαρακτήρα τους (την ακόρεστη κενοδοξία της Ματίλντ που αναλίσκεται σε laquoματαιωμένα όνειραraquo τη μετριοπαθή αυτάρκεια του συζύγου της που συμβιβάζεται μrsquo ένα καλό πιάτο φαΐ και το εφικτό όνειρο ενός ντουφεκιού για κυνήγι το σνομπισμό της κ Φορεστιέ που ξαφνιάζεται από τον ενικό μιας άγνωστης μικροαστής) που ιδωμένα κάτω από το μεγεθυντικό φακό της αφήγησης απλώνονται σαν κηλίδα λαδιού σε όλο το αφηγηματικό υλικό και διαδραματίζουν πρωταρχικό ρόλο Εξάλλου το εν λόγω τέχνασμα της καθrsquo υπερβολήν περιγραφής ατομικών χαρακτήρων σε συνδυασμό με την ενθρόνιση στην αφηγηματική σκηνή καθημερινών και ασήμαντων ανθρώπων laquoμετρίου αναστήματοςraquo15 (όπως είναι ο μικροϋπάλληλος Λουαζέλ) μεγεθύνει το ανάστημα αυτών των προσώπων και τα καθιστά ικανά να δρουν και να λειτουργούν ως laquoσχηματοποιημέν[α] πρότυπ[α] της ίδιας της μετριότητάς του[ς]raquo16 Τέλος η εν λόγω καθrsquo υπερβολήν περιγραφή χαρακτήρων συνιστά εξίσου βασικό χαρακτηριστικό του κλασικού διηγήματος στα τέλη του 19ου αιώνα καθώς εντάσσεται σrsquo ένα ευρύτερο μηχανισμό εντυπωσιασμού του αναγνώστη και δέσμευσης της προσοχής του

Τελευταίο ιδιαίτερο γνώρισμα της αφηγηματικής δομής του κλασικού διηγήματος που συναντάμε και στο παρόν διήγημα αποτελεί η αναπάντεχα ανατρεπτική κατακλείδα του που εν είδει αιχμής δόρατος λειτουργεί ως καμτσικιά και κεντρίζει τη συνείδηση του αναγνώστη Τι εννοούμε ακριβώς και ποιος ο λόγος αυτής της αιφνίδιας ανατροπής των πραττομένων

Διαβάζοντας το διήγημα του Μωπασσάν laquoΤο περιδέραιοraquo διαπιστώνουμε ότι διαθέτει ndash όπως πολλά άλλα διηγήματά του ndash μια καταληκτική φράση που εν είδει απροσδόκητης αποκάλυψης (laquoldquoΑχ καημένη μου Ματίλντ Μα το δικό μου ήταν ψεύτικο Άξιζε το πολύ πεντακόσια φράγκαhelliprdquoraquo σ 282) προσδίδει αναδρομικά άλλο νόημα στην περιπέτεια των Λουαζέλ που μας αφηγείται

14 Α Βλαβιανού laquoΤο διήγημα στην καμπή του 19ου αιώνα ndash Από την κλασική αρτιότητα στις πρώτες καινοτόμες αποκλίσειςraquo όπ σ 214 15 Αξίζει να υπενθυμίσουμε εδώ ότι στην καμπή του 19ου αιώνα εν αντιθέσει με την αυγή του ο laquoανθρωπάκοςraquo που στοιχειώνει τη ρωσική λογοτεχνία από την εποχή του Gogol ανεβάζει το laquoμέτριο ανάστημαraquo ενός συνηθισμένου και ασήμαντου ανθρώπου στη λογοτεχνική σκηνή του κόσμου Έκτοτε οι μικροϋπάλληλοι του Μωπασσάν και του Τσέχωφ οι ενδεείς χωρικοί του Βέργκα οι καταφρονεμένοι πένητες του Παπαδιαμάντη και οι ασήμαντοι μικροαστοί του Τζόυς κρατούν ndash παρά το μικρό τους ανάστημα ndash πρωταρχικό ρόλο στη λογοτεχνία Βλ σχετικά στο ίδιο σ 216 16 Στο ίδιο

14

Για να κατανοήσουμε πληρέστερα την ανατρεπτική δύναμη αυτής της κατακλείδας αρκεί να την αγνοήσουμε προς στιγμήν και να υποθέσουμε ότι το διήγημα τελειώνει με την εικόνα της πρόωρα γερασμένης και φθαρμένης από τις δουλειές Ματίλντ καθώς κάθεται στο παράθυρό της αναπολεί laquoτην αλλοτινή εκείνη δεξίωση [hellip] όπου είχε λάμψει με την ομορφιά τηςraquo και αναρωτιέται laquoτί θα είχε συμβεί αν δεν είχε χάσει εκείνο το περιδέραιοraquo (σ 280) ή με το όλο laquoαφέλεια [hellip] ικανοποίηση και χαράraquo χαμόγελό της καθώς διαπιστώνει ότι η πλούσια φίλη της δεν είχε τόσα χρόνια αντιληφθεί την αντικατάσταση του κοσμήματός της από laquoένα άλλο που του έμοιαζεraquo (σ 281) Η ιστορία δεν θα υστερούσε καθόλου σε ενδιαφέρον και θα παρείχε εν είδει συγκινητικής παραβολής ένα αλληγορικό δίδαγμα για την καταστροφή που επιφέρει η ματαιόδοξη κοινωνική φιλοδοξία και την παράλογη τραγικότητα της ζωής που δύναται νrsquo ανατραπεί βίαια laquoεν μια νυκτίraquo από ένα λάθος ή μια στιγμή απροσεξίαςhellip

Η ανατρεπτική αποκάλυψη του laquoψεύτικουraquo κοσμήματος στην κατακλείδα ndash την οποία προετοιμάζει έντεχνα ο αφηγητής καθώς αποσιωπά σκοπίμως την πλαστή ιδιότητα του περιδέραιου όταν το δανείζει η κ Φορεστιέ στη Ματίλντ ndash δεκαπλασιάζει όμως τον παράλογο χαρακτήρα της τραγικής μοίρας των ηρώων που κατέστρεψαν τη ζωή τους για ένα τίποτα και προσδίδει αναδρομικά στη σύνολη αφήγηση τις ιδιότητες μιας οξύμωρης δομής που εκβάλλει μοιραία στο σφοδρό ξάφνιασμα της καταληκτικής φράσης και ωθεί σε μια νέα ανάγνωση του κειμένου Με άλλα λόγια η ανατρεπτική κατακλείδα του διηγήματος ndash που είθισται να ονομάζεται laquoκαταληκτική αιχμή ή ακμήraquo17

ndash ακονίζοντας την αντιληπτική ικανότητα του αναγνώστη τον ωθεί σε μια δεύτερη ανάγνωση η οποία οξύνει την αρχική εντύπωση μιας αντιθετικής έντασης που ενυπάρχει στην αφήγηση (εν προκειμένω το πολύτιμο περιδέραιο που αποπληρώνεται με αυτοθυσία επί μία δεκαετία προτού αποδειχθεί φρούδο) και αφυπνίζει μέσα του τη συνείδηση μιας αναπότρεπτης τραγικής ειρωνείας Κατά τη διάρκεια αυτής της δεύτερης ανάγνωσης η καταληκτική αιχμή συμπυκνώνοντας τη λανθάνουσα οξύμωρη δομή του διηγήματος αποκαλύπτει λοιπόν ότι δεν άφησε να φανεί με ενάργεια η πρώτη ανάγνωση laquoΜια τραγική μοίρα η οποία ndash κρατώντας το αφηγηματικό πρόσωπο δεμένο πισθάγκωνα ndash δεν του αφήνει κανένα περιθώριο διαφυγής και σωτηρίαςraquo18

Επιπλέον η εν λόγω laquoκαταληκτική αιχμήraquo επιταχύνοντας τη διαδικασία αντίληψης και διαμόρφωσης μιας σαφούς εικόνας για πρόσωπα και πράγματα εκ μέρους του αναγνώστη εγγράφεται στους γνωστούς μηχανισμούς αφηγηματικής οικονομίας του κλασικού διηγήματος καθώς απαλλάσσει τον συγγραφέα από κάθε περαιτέρω

17 Αποδίδω έτσι τον γαλλικό όρο laquo pointe raquo 18 Α Βλαβιανού laquoΤο διήγημα στην καμπή του 19ου αιώναraquo όπ σ 211

15

ψυχολογική ανάλυση ή λογική επίπτωση του ανατρεπτικού χαρακτήρα της Αρκεί να διαβάσουμε εκ νέου τον επίλογο του διηγήματος laquoΤο περιδέραιοraquo για να επικυρώσουμε του λόγου το αληθές ο Μωπασσάν αφήνει μετέωρη την αφήγηση αμέσως μετά την απροσδόκητη αποκάλυψη της αλήθειας από την κ Φορεστιέ αποσιωπώντας την αντίδραση της Ματίλντ μπρος στην επίγνωση μιας μάταιης θυσίας και τις όποιες συνέπειες ndash αρνητικές ή θετικές ndash της τελικής ανατροπής των δεδομένων Η αποσιώπηση αυτή παραδίδοντας τη σκυτάλη της αφήγησης από τα χέρια του αφηγητή στα χέρια του αναγνώστη δεν επιτρέπει μόνο στον πρώτο να περιοριστεί σε μια ολιγοσέλιδη ιστορία επιτείνοντας ταυτόχρονα την ισχυρή εντύπωση που προκαλεί η καταληκτική της φράση αλλά ωθεί επίσης τον αναγνώστη να προεκτείνει νοερά την αφήγηση ξαναδιαβάζοντας το διήγημα από την ανάποδη19 δηλαδή από την καταληκτική προς την εναρκτήρια φράση

Ανακεφαλαιώνοντας μπορούμε να πούμε ότι ο laquoπαροξυμμένος χαρακτήραςraquo των αφηγηματικών προσώπων η laquoοξύμωρη ή αντιθετική δομήraquo και η laquoκαταληκτική αιχμή ή ακμήraquo δεν αποτελούν μόνο βασικά συστατικά της αφηγηματικής οικονομίας του παρόντος διηγήματος αλλά και ουσιώδη στοιχεία της δομής του Η αναφορά μας όμως στη σχέση αφηγητή και αναγνώστη εγείρει αφrsquo εαυτής το ζήτημα των αφηγηματικών τεχνικών που μετέρχεται ένας συγγραφέας στο περιορισμένο πλαίσιο μιας βραχύλογης αφήγησης Ας τις μελετήσουμε προσεκτικά με βάση το συγκεκριμένο διήγημα του Μωπασσάν

Β Αφηγηματολογική ανάλυση του διηγήματος Δύο από τα πρώτα ερωτήματα που θέτει κάθε αφήγηση είναι Ποιος

βλέπει Ποιος μιλάει Το πρώτο ερώτημα αφορά στην οπτική γωνία του αφηγητή ή μάλλον στην εστίαση της αφήγησής του (για να χρησιμοποιήσουμε τον πλέον δόκιμο όρο του Genette20) ενώ το δεύτερο ερώτημα παραπέμπει στην έκφρασή του Ας τα δούμε με τη σειρά

Ο Genette στην προσπάθειά του να καταρτίσει ένα πίνακα ενδεικτικό των διαφορετικών οπτικών γωνιών παρατήρησης και περιγραφής των δρώμενων μιας αφήγησης δηλαδή της προοπτικής του εκάστοτε παρατηρητήαφηγητή η οποία ρυθμίζει την αναπαράσταση του 19 Αξίζει να μνημονεύσουμε εδώ τον Πόου ο οποίος αποδίδοντας ιδιαίτερη σημασία στην κατακλείδα μιας αφήγησης ισχυριζόταν ότι το διήγημα πρέπει να γράφεται laquoαπό την ανάποδηraquo δηλαδή από την καταληκτική προς την αρχική φράση Βλ σχετικά την εισαγωγή του στο διήγημα laquoTwice Told Talesraquo του Χώθορν περίληψη της οποίας παραθέτει ο Μπωντλαίρ στο προλογικό σημείωμα της γαλλικής έκδοσης των διηγημάτων του Πόου που μετέφρασε ο ίδιος (Pleacuteiade σσ 1056-1057) 20 Geacuterard Genette laquoDiscours du reacutecit raquo στο Figures III Seuil Παρίσι 1972 σσ 67-273 Διευκρίνιση Η αφηγηματολογική ορολογία της παρούσας ανάλυσης προέρχεται εξολοκλήρου από το εν λόγω κεφάλαιο του βιβλίου του Genette Για την απόδοση των όρων στα ελληνικά ανέτρεξα στο βιβλίο του Δημήτρη Τζιόβα Μετά την αισθητική και κυρίως στο κεφάλαιο laquoΑφηγηματολογία ndash η ποιητική του στρουκτουραλισμούraquo εκδ Οδυσσέας Αθήνα 2003 σσ 41-74 Όσους όρους δεν έχουν μεταφραστεί ή δεν έχουν αποδοθεί σωστά στα ελληνικά κατά την κρίση μου τους μετέφρασα η ιδία

16

αφηγούμενου θέματος απέδωσε στην οπτική γωνία τον όρο εστίαση και καθόρισε τρεις βασικούς τύπους θέασης του αφηγηματικού υλικού

α) Την αφήγηση χωρίς εστίαση (η με μηδέν βαθμό εστίασης) που αντιστοιχεί στον παραδοσιακό laquoπαντογνώστη αφηγητήraquo (με τις θεϊκές ιδιότητες που του προσέδωσαν οι συγγραφείς του 19ου αιώνα laquoπανταχού παρών και τα πάντα πληρώνraquo) ο οποίος αν και παραμένει εκτός αφηγηματικής δράσης γνωρίζει περισσότερα από τα αφηγηματικά πρόσωπα και σχηματοποιείται μαθηματικά με την άνιση σχέση Αφηγητής gt Πρόσωπα

β) Την αφήγηση με εσωτερική εστίαση όπου η οπτική γωνία του αφηγητή ταυτίζεται με την αντίστοιχη ενός αφηγηματικού προσώπου (ή περισσοτέρων σπανίως) Στην περίπτωση αυτή η αφήγηση οριοθετείται από την υποκειμενική αντίληψησυνείδηση του εκάστοτε προσώπου και σχηματοποιείται μαθηματικά με την εξίσωση Αφηγητής = Πρόσωποα

γ) Την αφήγηση με εξωτερική εστίαση όπου ο αφηγητής γνωρίζει λιγότερα από όσα γνωρίζουν ένα ή περισσότερα αφηγηματικά πρόσωπα και η οπτική του γωνία περιορίζεται στο ρόλο μιας κινηματογραφικής κάμερας που καταγράφει τις πράξεις και τα λόγια τους χωρίς να μπορεί να διεισδύσει στον εσωτερικό τους κόσμο Στην προκείμενη περίπτωση η αφήγηση σχηματοποιείται μαθηματικά με την αντιστρόφως άνιση σχέση Αφηγητής lt Πρόσωποα

Δεδομένου ότι το πρώτο είδος εστίασης απαντάται κυρίως στο ρεαλιστικό μυθιστόρημα του 19ου αιώνα το δεύτερο είδος (όπου η αφήγηση υιοθετεί συνήθως το πρώτο πρόσωπο ενικού) χαρακτηρίζει περισσότερο το μυθιστόρημα του μοντερνισμού και το τρίτο είδος ως σπανιότερο περιορίζεται στο αστυνομικό μυθιστόρημα ή στις αφηγήσεις μυστηρίου ndash εύλογα συμπεραίνουμε ότι η αφήγηση στο προς εξέταση διήγημα του Μωπασσάν ανήκει στο πρώτο είδος δηλαδή στην αφήγηση χωρίς εστίαση ή με μηδέν βαθμό εστίασης

Πιο συγκεκριμένα παρόλο που η τριτοπρόσωπη αφήγηση (ενδεικτική του laquoπαντογνώστη αφηγητήraquo συνήθως) μπορεί ενίοτε να θεωρηθεί ότι ταυτίζεται με τις εσωτερικές σκέψεις και τη συνείδηση της Ματίλντ Λουαζέλ η δυνατότητα του αφηγητή να εισχωρεί παράλληλα και στη συνείδηση του συζύγου της (αρκεί να ξαναδιαβάσουμε το σημείο όπου ο Λουαζέλ laquoχλωμι[άζει]raquo μόλις ακούει τη γυναίκα του να του απαντά laquoπως με τετρακόσια φράγκα θα μπορούσ[ε] να τα καταφέρ[ει]raquo επειδή laquoείχε βάλει αυτό ακριβώς το ποσό στην άκρη για νrsquo αγοράσει ένα ντουφέκι και να μπορεί έτσι να πηγαίνει κυνήγι το επόμενο καλοκαίρι στην πεδιάδα της Ναντέρ [hellip]raquo σ 274) μας αποτρέπει να συμπεράνουμε άλλο είδος εστίασης εδώ έστω κι αν η καταγραφή του εσωτερικού κόσμου της Ματίλντ υπερέχει ποσοτικά

Ας σταθούμε όμως λίγο στην καταγραφή των σκέψεων της Ματίλντ και στον τρόπο έκφρασής τους στο διήγημα laquoΤο περιδέραιοraquo Σε

17

αντίθεση με την απρόσωπη αφήγηση πολλών ρεαλιστικών μυθιστορημάτων του 19ου αιώνα ndash όπου ο αφηγητής προσδίδει απόλυτη αντικειμενικότητα στην αφήγησή του μέσω ενός ύφους ουδέτερου λιτού και ψυχρού που προσομοιάζει σε ύφος δημοσιογραφικής αρθρογραφίας ndash η αφήγηση στο διήγημα του Μωπασσάν όταν δεν περιορίζεται στην πιστή απόδοση του διαλόγου των προσώπων με μιμούμενο ευθύ λόγο21 (ο οποίος δηλώνεται με τυπογραφικά εισαγωγικά) φορτίζεται συγκινησιακά προκειμένου να μεταδώσει στον αναγνώστη την ένταση του δράματος της Ματίλντ και να τον αγγίξει Αυτό επιδιώκει ο αφηγητής όταν χρησιμοποιεί ρητορικές ερωτήσεις ή επιφωνήσεις θαυμασμού όπως στο εξής σημείο laquoΤί θα είχε συμβεί αν δεν είχε χάσει εκείνο το περιδέραιο Ποιος ξέρει ποιος το ξέρει Τί παράξενη που είναι η ζωή και τί άστατη Πόσο εύκολα μπορεί κανείς να χαθεί ή να σωθείraquo (σσ 280-281) Οι φράσεις αυτές δεν ενεργοποιούν μόνο τη συμπάθεια του αναγνώστη αλλά επιπλέον καθιστούν ασαφές το σημείο που διαχωρίζει τον τριτοπρόσωπο αφηγηματικό λόγο από την καταγραφή των στοχασμών της Ματίλντ

Παρόμοια σύγχυση δημιουργεί κι ένα άλλο σημείο του κειμένου όπου διατυπώνεται η απορία laquo[hellip] Τί θα σκεφτόταν [η κ Φορεστιέ] αν αντιλαμβανόταν την αντικατάσταση του κοσμήματος Δεν θα την είχε πάρει [την Ματίλντ] για κλέφτραraquo (σ 279) Εδώ ο αφηγητής περιορίζεται μάλλον σε απλή καταγραφή των προβληματισμών της Ματίλντ μέσω της χρήσης του ελεύθερου πλάγιου λόγου22 που ως είδος αφηγηματικής τεχνικής παραθέτει τις σκέψεις ενός προσώπου απαλείφοντας τις εισαγωγικές φράσεις του τύπου laquoείπε μέσα τηςhellipraquo ή laquoαναρωτήθηκεhellipraquo Η εν λόγω τεχνική ndash που απαντάται ευρέως στα μυθιστορήματα του Φλωμπέρ (σσ 35-36) φίλου και δασκάλου του Μωπασσάν στη σημασία της επίδρασης του οποίου θα επανέλθουμε αργότερα ndash καταργεί την απόσταση μεταξύ αφηγηματικού προσώπου και αναγνώστη και καθιστά πιο άμεση την επικοινωνία μεταξύ τους κάνοντας τον αναγνώστη να συμπάσχει

Στην ίδια αμεσότητα επικοινωνίας προσβλέπει άλλωστε και ο εσωτερικός ρυθμός αρκετών φράσεων του κειμένου που δομούνται βάσει μιας τριαδικής ή τετραδικής απαρίθμησης Ας δούμε μερικά παραδείγματα

laquoΥπέφερε για τη φτώχεια του σπιτιού τους για τους γυμνούς τοίχους τουςτα φθαρμένα καθίσματα τις άσχημες στόφεςraquo

διαβάζουμε στη σ 271 και πιο κάτω

21 laquoDiscours directraquo κατά τον G Genette (Βλ σχετικά και Δ Τζιόβα στο ίδιο σ 60) 22 Πρόκειται για το περίφημο laquodiscours indirect libreraquo

18

Για να κατανοήσουμε πληρέστερα την ανατρεπτική δύναμη αυτής της κατακλείδας αρκεί να την αγνοήσουμε προς στιγμήν και να υποθέσουμε ότι το διήγημα τελειώνει με την εικόνα της πρόωρα γερασμένης και φθαρμένης από τις δουλειές Ματίλντ καθώς κάθεται στο παράθυρό της αναπολεί laquoτην αλλοτινή εκείνη δεξίωση [hellip] όπου είχε λάμψει με την ομορφιά τηςraquo και αναρωτιέται laquoτί θα είχε συμβεί αν δεν είχε χάσει εκείνο το περιδέραιοraquo (σ 280) ή με το όλο laquoαφέλεια [hellip] ικανοποίηση και χαράraquo χαμόγελό της καθώς διαπιστώνει ότι η πλούσια φίλη της δεν είχε τόσα χρόνια αντιληφθεί την αντικατάσταση του κοσμήματός της από laquoένα άλλο που του έμοιαζεraquo (σ 281) Η ιστορία δεν θα υστερούσε καθόλου σε ενδιαφέρον και θα παρείχε εν είδει συγκινητικής παραβολής ένα αλληγορικό δίδαγμα για την καταστροφή που επιφέρει η ματαιόδοξη κοινωνική φιλοδοξία και την παράλογη τραγικότητα της ζωής που δύναται νrsquo ανατραπεί βίαια laquoεν μια νυκτίraquo από ένα λάθος ή μια στιγμή απροσεξίαςhellip

Η ανατρεπτική αποκάλυψη του laquoψεύτικουraquo κοσμήματος στην κατακλείδα ndash την οποία προετοιμάζει έντεχνα ο αφηγητής καθώς αποσιωπά σκοπίμως την πλαστή ιδιότητα του περιδέραιου όταν το δανείζει η κ Φορεστιέ στη Ματίλντ ndash δεκαπλασιάζει όμως τον παράλογο χαρακτήρα της τραγικής μοίρας των ηρώων που κατέστρεψαν τη ζωή τους για ένα τίποτα και προσδίδει αναδρομικά στη σύνολη αφήγηση τις ιδιότητες μιας οξύμωρης δομής που εκβάλλει μοιραία στο σφοδρό ξάφνιασμα της καταληκτικής φράσης και ωθεί σε μια νέα ανάγνωση του κειμένου Με άλλα λόγια η ανατρεπτική κατακλείδα του διηγήματος ndash που είθισται να ονομάζεται laquoκαταληκτική αιχμή ή ακμήraquo17

ndash ακονίζοντας την αντιληπτική ικανότητα του αναγνώστη τον ωθεί σε μια δεύτερη ανάγνωση η οποία οξύνει την αρχική εντύπωση μιας αντιθετικής έντασης που ενυπάρχει στην αφήγηση (εν προκειμένω το πολύτιμο περιδέραιο που αποπληρώνεται με αυτοθυσία επί μία δεκαετία προτού αποδειχθεί φρούδο) και αφυπνίζει μέσα του τη συνείδηση μιας αναπότρεπτης τραγικής ειρωνείας Κατά τη διάρκεια αυτής της δεύτερης ανάγνωσης η καταληκτική αιχμή συμπυκνώνοντας τη λανθάνουσα οξύμωρη δομή του διηγήματος αποκαλύπτει λοιπόν ότι δεν άφησε να φανεί με ενάργεια η πρώτη ανάγνωση laquoΜια τραγική μοίρα η οποία ndash κρατώντας το αφηγηματικό πρόσωπο δεμένο πισθάγκωνα ndash δεν του αφήνει κανένα περιθώριο διαφυγής και σωτηρίαςraquo18

Επιπλέον η εν λόγω laquoκαταληκτική αιχμήraquo επιταχύνοντας τη διαδικασία αντίληψης και διαμόρφωσης μιας σαφούς εικόνας για πρόσωπα και πράγματα εκ μέρους του αναγνώστη εγγράφεται στους γνωστούς μηχανισμούς αφηγηματικής οικονομίας του κλασικού διηγήματος καθώς απαλλάσσει τον συγγραφέα από κάθε περαιτέρω

17 Αποδίδω έτσι τον γαλλικό όρο laquo pointe raquo 18 Α Βλαβιανού laquoΤο διήγημα στην καμπή του 19ου αιώναraquo όπ σ 211

15

ψυχολογική ανάλυση ή λογική επίπτωση του ανατρεπτικού χαρακτήρα της Αρκεί να διαβάσουμε εκ νέου τον επίλογο του διηγήματος laquoΤο περιδέραιοraquo για να επικυρώσουμε του λόγου το αληθές ο Μωπασσάν αφήνει μετέωρη την αφήγηση αμέσως μετά την απροσδόκητη αποκάλυψη της αλήθειας από την κ Φορεστιέ αποσιωπώντας την αντίδραση της Ματίλντ μπρος στην επίγνωση μιας μάταιης θυσίας και τις όποιες συνέπειες ndash αρνητικές ή θετικές ndash της τελικής ανατροπής των δεδομένων Η αποσιώπηση αυτή παραδίδοντας τη σκυτάλη της αφήγησης από τα χέρια του αφηγητή στα χέρια του αναγνώστη δεν επιτρέπει μόνο στον πρώτο να περιοριστεί σε μια ολιγοσέλιδη ιστορία επιτείνοντας ταυτόχρονα την ισχυρή εντύπωση που προκαλεί η καταληκτική της φράση αλλά ωθεί επίσης τον αναγνώστη να προεκτείνει νοερά την αφήγηση ξαναδιαβάζοντας το διήγημα από την ανάποδη19 δηλαδή από την καταληκτική προς την εναρκτήρια φράση

Ανακεφαλαιώνοντας μπορούμε να πούμε ότι ο laquoπαροξυμμένος χαρακτήραςraquo των αφηγηματικών προσώπων η laquoοξύμωρη ή αντιθετική δομήraquo και η laquoκαταληκτική αιχμή ή ακμήraquo δεν αποτελούν μόνο βασικά συστατικά της αφηγηματικής οικονομίας του παρόντος διηγήματος αλλά και ουσιώδη στοιχεία της δομής του Η αναφορά μας όμως στη σχέση αφηγητή και αναγνώστη εγείρει αφrsquo εαυτής το ζήτημα των αφηγηματικών τεχνικών που μετέρχεται ένας συγγραφέας στο περιορισμένο πλαίσιο μιας βραχύλογης αφήγησης Ας τις μελετήσουμε προσεκτικά με βάση το συγκεκριμένο διήγημα του Μωπασσάν

Β Αφηγηματολογική ανάλυση του διηγήματος Δύο από τα πρώτα ερωτήματα που θέτει κάθε αφήγηση είναι Ποιος

βλέπει Ποιος μιλάει Το πρώτο ερώτημα αφορά στην οπτική γωνία του αφηγητή ή μάλλον στην εστίαση της αφήγησής του (για να χρησιμοποιήσουμε τον πλέον δόκιμο όρο του Genette20) ενώ το δεύτερο ερώτημα παραπέμπει στην έκφρασή του Ας τα δούμε με τη σειρά

Ο Genette στην προσπάθειά του να καταρτίσει ένα πίνακα ενδεικτικό των διαφορετικών οπτικών γωνιών παρατήρησης και περιγραφής των δρώμενων μιας αφήγησης δηλαδή της προοπτικής του εκάστοτε παρατηρητήαφηγητή η οποία ρυθμίζει την αναπαράσταση του 19 Αξίζει να μνημονεύσουμε εδώ τον Πόου ο οποίος αποδίδοντας ιδιαίτερη σημασία στην κατακλείδα μιας αφήγησης ισχυριζόταν ότι το διήγημα πρέπει να γράφεται laquoαπό την ανάποδηraquo δηλαδή από την καταληκτική προς την αρχική φράση Βλ σχετικά την εισαγωγή του στο διήγημα laquoTwice Told Talesraquo του Χώθορν περίληψη της οποίας παραθέτει ο Μπωντλαίρ στο προλογικό σημείωμα της γαλλικής έκδοσης των διηγημάτων του Πόου που μετέφρασε ο ίδιος (Pleacuteiade σσ 1056-1057) 20 Geacuterard Genette laquoDiscours du reacutecit raquo στο Figures III Seuil Παρίσι 1972 σσ 67-273 Διευκρίνιση Η αφηγηματολογική ορολογία της παρούσας ανάλυσης προέρχεται εξολοκλήρου από το εν λόγω κεφάλαιο του βιβλίου του Genette Για την απόδοση των όρων στα ελληνικά ανέτρεξα στο βιβλίο του Δημήτρη Τζιόβα Μετά την αισθητική και κυρίως στο κεφάλαιο laquoΑφηγηματολογία ndash η ποιητική του στρουκτουραλισμούraquo εκδ Οδυσσέας Αθήνα 2003 σσ 41-74 Όσους όρους δεν έχουν μεταφραστεί ή δεν έχουν αποδοθεί σωστά στα ελληνικά κατά την κρίση μου τους μετέφρασα η ιδία

16

αφηγούμενου θέματος απέδωσε στην οπτική γωνία τον όρο εστίαση και καθόρισε τρεις βασικούς τύπους θέασης του αφηγηματικού υλικού

α) Την αφήγηση χωρίς εστίαση (η με μηδέν βαθμό εστίασης) που αντιστοιχεί στον παραδοσιακό laquoπαντογνώστη αφηγητήraquo (με τις θεϊκές ιδιότητες που του προσέδωσαν οι συγγραφείς του 19ου αιώνα laquoπανταχού παρών και τα πάντα πληρώνraquo) ο οποίος αν και παραμένει εκτός αφηγηματικής δράσης γνωρίζει περισσότερα από τα αφηγηματικά πρόσωπα και σχηματοποιείται μαθηματικά με την άνιση σχέση Αφηγητής gt Πρόσωπα

β) Την αφήγηση με εσωτερική εστίαση όπου η οπτική γωνία του αφηγητή ταυτίζεται με την αντίστοιχη ενός αφηγηματικού προσώπου (ή περισσοτέρων σπανίως) Στην περίπτωση αυτή η αφήγηση οριοθετείται από την υποκειμενική αντίληψησυνείδηση του εκάστοτε προσώπου και σχηματοποιείται μαθηματικά με την εξίσωση Αφηγητής = Πρόσωποα

γ) Την αφήγηση με εξωτερική εστίαση όπου ο αφηγητής γνωρίζει λιγότερα από όσα γνωρίζουν ένα ή περισσότερα αφηγηματικά πρόσωπα και η οπτική του γωνία περιορίζεται στο ρόλο μιας κινηματογραφικής κάμερας που καταγράφει τις πράξεις και τα λόγια τους χωρίς να μπορεί να διεισδύσει στον εσωτερικό τους κόσμο Στην προκείμενη περίπτωση η αφήγηση σχηματοποιείται μαθηματικά με την αντιστρόφως άνιση σχέση Αφηγητής lt Πρόσωποα

Δεδομένου ότι το πρώτο είδος εστίασης απαντάται κυρίως στο ρεαλιστικό μυθιστόρημα του 19ου αιώνα το δεύτερο είδος (όπου η αφήγηση υιοθετεί συνήθως το πρώτο πρόσωπο ενικού) χαρακτηρίζει περισσότερο το μυθιστόρημα του μοντερνισμού και το τρίτο είδος ως σπανιότερο περιορίζεται στο αστυνομικό μυθιστόρημα ή στις αφηγήσεις μυστηρίου ndash εύλογα συμπεραίνουμε ότι η αφήγηση στο προς εξέταση διήγημα του Μωπασσάν ανήκει στο πρώτο είδος δηλαδή στην αφήγηση χωρίς εστίαση ή με μηδέν βαθμό εστίασης

Πιο συγκεκριμένα παρόλο που η τριτοπρόσωπη αφήγηση (ενδεικτική του laquoπαντογνώστη αφηγητήraquo συνήθως) μπορεί ενίοτε να θεωρηθεί ότι ταυτίζεται με τις εσωτερικές σκέψεις και τη συνείδηση της Ματίλντ Λουαζέλ η δυνατότητα του αφηγητή να εισχωρεί παράλληλα και στη συνείδηση του συζύγου της (αρκεί να ξαναδιαβάσουμε το σημείο όπου ο Λουαζέλ laquoχλωμι[άζει]raquo μόλις ακούει τη γυναίκα του να του απαντά laquoπως με τετρακόσια φράγκα θα μπορούσ[ε] να τα καταφέρ[ει]raquo επειδή laquoείχε βάλει αυτό ακριβώς το ποσό στην άκρη για νrsquo αγοράσει ένα ντουφέκι και να μπορεί έτσι να πηγαίνει κυνήγι το επόμενο καλοκαίρι στην πεδιάδα της Ναντέρ [hellip]raquo σ 274) μας αποτρέπει να συμπεράνουμε άλλο είδος εστίασης εδώ έστω κι αν η καταγραφή του εσωτερικού κόσμου της Ματίλντ υπερέχει ποσοτικά

Ας σταθούμε όμως λίγο στην καταγραφή των σκέψεων της Ματίλντ και στον τρόπο έκφρασής τους στο διήγημα laquoΤο περιδέραιοraquo Σε

17

αντίθεση με την απρόσωπη αφήγηση πολλών ρεαλιστικών μυθιστορημάτων του 19ου αιώνα ndash όπου ο αφηγητής προσδίδει απόλυτη αντικειμενικότητα στην αφήγησή του μέσω ενός ύφους ουδέτερου λιτού και ψυχρού που προσομοιάζει σε ύφος δημοσιογραφικής αρθρογραφίας ndash η αφήγηση στο διήγημα του Μωπασσάν όταν δεν περιορίζεται στην πιστή απόδοση του διαλόγου των προσώπων με μιμούμενο ευθύ λόγο21 (ο οποίος δηλώνεται με τυπογραφικά εισαγωγικά) φορτίζεται συγκινησιακά προκειμένου να μεταδώσει στον αναγνώστη την ένταση του δράματος της Ματίλντ και να τον αγγίξει Αυτό επιδιώκει ο αφηγητής όταν χρησιμοποιεί ρητορικές ερωτήσεις ή επιφωνήσεις θαυμασμού όπως στο εξής σημείο laquoΤί θα είχε συμβεί αν δεν είχε χάσει εκείνο το περιδέραιο Ποιος ξέρει ποιος το ξέρει Τί παράξενη που είναι η ζωή και τί άστατη Πόσο εύκολα μπορεί κανείς να χαθεί ή να σωθείraquo (σσ 280-281) Οι φράσεις αυτές δεν ενεργοποιούν μόνο τη συμπάθεια του αναγνώστη αλλά επιπλέον καθιστούν ασαφές το σημείο που διαχωρίζει τον τριτοπρόσωπο αφηγηματικό λόγο από την καταγραφή των στοχασμών της Ματίλντ

Παρόμοια σύγχυση δημιουργεί κι ένα άλλο σημείο του κειμένου όπου διατυπώνεται η απορία laquo[hellip] Τί θα σκεφτόταν [η κ Φορεστιέ] αν αντιλαμβανόταν την αντικατάσταση του κοσμήματος Δεν θα την είχε πάρει [την Ματίλντ] για κλέφτραraquo (σ 279) Εδώ ο αφηγητής περιορίζεται μάλλον σε απλή καταγραφή των προβληματισμών της Ματίλντ μέσω της χρήσης του ελεύθερου πλάγιου λόγου22 που ως είδος αφηγηματικής τεχνικής παραθέτει τις σκέψεις ενός προσώπου απαλείφοντας τις εισαγωγικές φράσεις του τύπου laquoείπε μέσα τηςhellipraquo ή laquoαναρωτήθηκεhellipraquo Η εν λόγω τεχνική ndash που απαντάται ευρέως στα μυθιστορήματα του Φλωμπέρ (σσ 35-36) φίλου και δασκάλου του Μωπασσάν στη σημασία της επίδρασης του οποίου θα επανέλθουμε αργότερα ndash καταργεί την απόσταση μεταξύ αφηγηματικού προσώπου και αναγνώστη και καθιστά πιο άμεση την επικοινωνία μεταξύ τους κάνοντας τον αναγνώστη να συμπάσχει

Στην ίδια αμεσότητα επικοινωνίας προσβλέπει άλλωστε και ο εσωτερικός ρυθμός αρκετών φράσεων του κειμένου που δομούνται βάσει μιας τριαδικής ή τετραδικής απαρίθμησης Ας δούμε μερικά παραδείγματα

laquoΥπέφερε για τη φτώχεια του σπιτιού τους για τους γυμνούς τοίχους τουςτα φθαρμένα καθίσματα τις άσχημες στόφεςraquo

διαβάζουμε στη σ 271 και πιο κάτω

21 laquoDiscours directraquo κατά τον G Genette (Βλ σχετικά και Δ Τζιόβα στο ίδιο σ 60) 22 Πρόκειται για το περίφημο laquodiscours indirect libreraquo

18

ψυχολογική ανάλυση ή λογική επίπτωση του ανατρεπτικού χαρακτήρα της Αρκεί να διαβάσουμε εκ νέου τον επίλογο του διηγήματος laquoΤο περιδέραιοraquo για να επικυρώσουμε του λόγου το αληθές ο Μωπασσάν αφήνει μετέωρη την αφήγηση αμέσως μετά την απροσδόκητη αποκάλυψη της αλήθειας από την κ Φορεστιέ αποσιωπώντας την αντίδραση της Ματίλντ μπρος στην επίγνωση μιας μάταιης θυσίας και τις όποιες συνέπειες ndash αρνητικές ή θετικές ndash της τελικής ανατροπής των δεδομένων Η αποσιώπηση αυτή παραδίδοντας τη σκυτάλη της αφήγησης από τα χέρια του αφηγητή στα χέρια του αναγνώστη δεν επιτρέπει μόνο στον πρώτο να περιοριστεί σε μια ολιγοσέλιδη ιστορία επιτείνοντας ταυτόχρονα την ισχυρή εντύπωση που προκαλεί η καταληκτική της φράση αλλά ωθεί επίσης τον αναγνώστη να προεκτείνει νοερά την αφήγηση ξαναδιαβάζοντας το διήγημα από την ανάποδη19 δηλαδή από την καταληκτική προς την εναρκτήρια φράση

Ανακεφαλαιώνοντας μπορούμε να πούμε ότι ο laquoπαροξυμμένος χαρακτήραςraquo των αφηγηματικών προσώπων η laquoοξύμωρη ή αντιθετική δομήraquo και η laquoκαταληκτική αιχμή ή ακμήraquo δεν αποτελούν μόνο βασικά συστατικά της αφηγηματικής οικονομίας του παρόντος διηγήματος αλλά και ουσιώδη στοιχεία της δομής του Η αναφορά μας όμως στη σχέση αφηγητή και αναγνώστη εγείρει αφrsquo εαυτής το ζήτημα των αφηγηματικών τεχνικών που μετέρχεται ένας συγγραφέας στο περιορισμένο πλαίσιο μιας βραχύλογης αφήγησης Ας τις μελετήσουμε προσεκτικά με βάση το συγκεκριμένο διήγημα του Μωπασσάν

Β Αφηγηματολογική ανάλυση του διηγήματος Δύο από τα πρώτα ερωτήματα που θέτει κάθε αφήγηση είναι Ποιος

βλέπει Ποιος μιλάει Το πρώτο ερώτημα αφορά στην οπτική γωνία του αφηγητή ή μάλλον στην εστίαση της αφήγησής του (για να χρησιμοποιήσουμε τον πλέον δόκιμο όρο του Genette20) ενώ το δεύτερο ερώτημα παραπέμπει στην έκφρασή του Ας τα δούμε με τη σειρά

Ο Genette στην προσπάθειά του να καταρτίσει ένα πίνακα ενδεικτικό των διαφορετικών οπτικών γωνιών παρατήρησης και περιγραφής των δρώμενων μιας αφήγησης δηλαδή της προοπτικής του εκάστοτε παρατηρητήαφηγητή η οποία ρυθμίζει την αναπαράσταση του 19 Αξίζει να μνημονεύσουμε εδώ τον Πόου ο οποίος αποδίδοντας ιδιαίτερη σημασία στην κατακλείδα μιας αφήγησης ισχυριζόταν ότι το διήγημα πρέπει να γράφεται laquoαπό την ανάποδηraquo δηλαδή από την καταληκτική προς την αρχική φράση Βλ σχετικά την εισαγωγή του στο διήγημα laquoTwice Told Talesraquo του Χώθορν περίληψη της οποίας παραθέτει ο Μπωντλαίρ στο προλογικό σημείωμα της γαλλικής έκδοσης των διηγημάτων του Πόου που μετέφρασε ο ίδιος (Pleacuteiade σσ 1056-1057) 20 Geacuterard Genette laquoDiscours du reacutecit raquo στο Figures III Seuil Παρίσι 1972 σσ 67-273 Διευκρίνιση Η αφηγηματολογική ορολογία της παρούσας ανάλυσης προέρχεται εξολοκλήρου από το εν λόγω κεφάλαιο του βιβλίου του Genette Για την απόδοση των όρων στα ελληνικά ανέτρεξα στο βιβλίο του Δημήτρη Τζιόβα Μετά την αισθητική και κυρίως στο κεφάλαιο laquoΑφηγηματολογία ndash η ποιητική του στρουκτουραλισμούraquo εκδ Οδυσσέας Αθήνα 2003 σσ 41-74 Όσους όρους δεν έχουν μεταφραστεί ή δεν έχουν αποδοθεί σωστά στα ελληνικά κατά την κρίση μου τους μετέφρασα η ιδία

16

αφηγούμενου θέματος απέδωσε στην οπτική γωνία τον όρο εστίαση και καθόρισε τρεις βασικούς τύπους θέασης του αφηγηματικού υλικού

α) Την αφήγηση χωρίς εστίαση (η με μηδέν βαθμό εστίασης) που αντιστοιχεί στον παραδοσιακό laquoπαντογνώστη αφηγητήraquo (με τις θεϊκές ιδιότητες που του προσέδωσαν οι συγγραφείς του 19ου αιώνα laquoπανταχού παρών και τα πάντα πληρώνraquo) ο οποίος αν και παραμένει εκτός αφηγηματικής δράσης γνωρίζει περισσότερα από τα αφηγηματικά πρόσωπα και σχηματοποιείται μαθηματικά με την άνιση σχέση Αφηγητής gt Πρόσωπα

β) Την αφήγηση με εσωτερική εστίαση όπου η οπτική γωνία του αφηγητή ταυτίζεται με την αντίστοιχη ενός αφηγηματικού προσώπου (ή περισσοτέρων σπανίως) Στην περίπτωση αυτή η αφήγηση οριοθετείται από την υποκειμενική αντίληψησυνείδηση του εκάστοτε προσώπου και σχηματοποιείται μαθηματικά με την εξίσωση Αφηγητής = Πρόσωποα

γ) Την αφήγηση με εξωτερική εστίαση όπου ο αφηγητής γνωρίζει λιγότερα από όσα γνωρίζουν ένα ή περισσότερα αφηγηματικά πρόσωπα και η οπτική του γωνία περιορίζεται στο ρόλο μιας κινηματογραφικής κάμερας που καταγράφει τις πράξεις και τα λόγια τους χωρίς να μπορεί να διεισδύσει στον εσωτερικό τους κόσμο Στην προκείμενη περίπτωση η αφήγηση σχηματοποιείται μαθηματικά με την αντιστρόφως άνιση σχέση Αφηγητής lt Πρόσωποα

Δεδομένου ότι το πρώτο είδος εστίασης απαντάται κυρίως στο ρεαλιστικό μυθιστόρημα του 19ου αιώνα το δεύτερο είδος (όπου η αφήγηση υιοθετεί συνήθως το πρώτο πρόσωπο ενικού) χαρακτηρίζει περισσότερο το μυθιστόρημα του μοντερνισμού και το τρίτο είδος ως σπανιότερο περιορίζεται στο αστυνομικό μυθιστόρημα ή στις αφηγήσεις μυστηρίου ndash εύλογα συμπεραίνουμε ότι η αφήγηση στο προς εξέταση διήγημα του Μωπασσάν ανήκει στο πρώτο είδος δηλαδή στην αφήγηση χωρίς εστίαση ή με μηδέν βαθμό εστίασης

Πιο συγκεκριμένα παρόλο που η τριτοπρόσωπη αφήγηση (ενδεικτική του laquoπαντογνώστη αφηγητήraquo συνήθως) μπορεί ενίοτε να θεωρηθεί ότι ταυτίζεται με τις εσωτερικές σκέψεις και τη συνείδηση της Ματίλντ Λουαζέλ η δυνατότητα του αφηγητή να εισχωρεί παράλληλα και στη συνείδηση του συζύγου της (αρκεί να ξαναδιαβάσουμε το σημείο όπου ο Λουαζέλ laquoχλωμι[άζει]raquo μόλις ακούει τη γυναίκα του να του απαντά laquoπως με τετρακόσια φράγκα θα μπορούσ[ε] να τα καταφέρ[ει]raquo επειδή laquoείχε βάλει αυτό ακριβώς το ποσό στην άκρη για νrsquo αγοράσει ένα ντουφέκι και να μπορεί έτσι να πηγαίνει κυνήγι το επόμενο καλοκαίρι στην πεδιάδα της Ναντέρ [hellip]raquo σ 274) μας αποτρέπει να συμπεράνουμε άλλο είδος εστίασης εδώ έστω κι αν η καταγραφή του εσωτερικού κόσμου της Ματίλντ υπερέχει ποσοτικά

Ας σταθούμε όμως λίγο στην καταγραφή των σκέψεων της Ματίλντ και στον τρόπο έκφρασής τους στο διήγημα laquoΤο περιδέραιοraquo Σε

17

αντίθεση με την απρόσωπη αφήγηση πολλών ρεαλιστικών μυθιστορημάτων του 19ου αιώνα ndash όπου ο αφηγητής προσδίδει απόλυτη αντικειμενικότητα στην αφήγησή του μέσω ενός ύφους ουδέτερου λιτού και ψυχρού που προσομοιάζει σε ύφος δημοσιογραφικής αρθρογραφίας ndash η αφήγηση στο διήγημα του Μωπασσάν όταν δεν περιορίζεται στην πιστή απόδοση του διαλόγου των προσώπων με μιμούμενο ευθύ λόγο21 (ο οποίος δηλώνεται με τυπογραφικά εισαγωγικά) φορτίζεται συγκινησιακά προκειμένου να μεταδώσει στον αναγνώστη την ένταση του δράματος της Ματίλντ και να τον αγγίξει Αυτό επιδιώκει ο αφηγητής όταν χρησιμοποιεί ρητορικές ερωτήσεις ή επιφωνήσεις θαυμασμού όπως στο εξής σημείο laquoΤί θα είχε συμβεί αν δεν είχε χάσει εκείνο το περιδέραιο Ποιος ξέρει ποιος το ξέρει Τί παράξενη που είναι η ζωή και τί άστατη Πόσο εύκολα μπορεί κανείς να χαθεί ή να σωθείraquo (σσ 280-281) Οι φράσεις αυτές δεν ενεργοποιούν μόνο τη συμπάθεια του αναγνώστη αλλά επιπλέον καθιστούν ασαφές το σημείο που διαχωρίζει τον τριτοπρόσωπο αφηγηματικό λόγο από την καταγραφή των στοχασμών της Ματίλντ

Παρόμοια σύγχυση δημιουργεί κι ένα άλλο σημείο του κειμένου όπου διατυπώνεται η απορία laquo[hellip] Τί θα σκεφτόταν [η κ Φορεστιέ] αν αντιλαμβανόταν την αντικατάσταση του κοσμήματος Δεν θα την είχε πάρει [την Ματίλντ] για κλέφτραraquo (σ 279) Εδώ ο αφηγητής περιορίζεται μάλλον σε απλή καταγραφή των προβληματισμών της Ματίλντ μέσω της χρήσης του ελεύθερου πλάγιου λόγου22 που ως είδος αφηγηματικής τεχνικής παραθέτει τις σκέψεις ενός προσώπου απαλείφοντας τις εισαγωγικές φράσεις του τύπου laquoείπε μέσα τηςhellipraquo ή laquoαναρωτήθηκεhellipraquo Η εν λόγω τεχνική ndash που απαντάται ευρέως στα μυθιστορήματα του Φλωμπέρ (σσ 35-36) φίλου και δασκάλου του Μωπασσάν στη σημασία της επίδρασης του οποίου θα επανέλθουμε αργότερα ndash καταργεί την απόσταση μεταξύ αφηγηματικού προσώπου και αναγνώστη και καθιστά πιο άμεση την επικοινωνία μεταξύ τους κάνοντας τον αναγνώστη να συμπάσχει

Στην ίδια αμεσότητα επικοινωνίας προσβλέπει άλλωστε και ο εσωτερικός ρυθμός αρκετών φράσεων του κειμένου που δομούνται βάσει μιας τριαδικής ή τετραδικής απαρίθμησης Ας δούμε μερικά παραδείγματα

laquoΥπέφερε για τη φτώχεια του σπιτιού τους για τους γυμνούς τοίχους τουςτα φθαρμένα καθίσματα τις άσχημες στόφεςraquo

διαβάζουμε στη σ 271 και πιο κάτω

21 laquoDiscours directraquo κατά τον G Genette (Βλ σχετικά και Δ Τζιόβα στο ίδιο σ 60) 22 Πρόκειται για το περίφημο laquodiscours indirect libreraquo

18

αφηγούμενου θέματος απέδωσε στην οπτική γωνία τον όρο εστίαση και καθόρισε τρεις βασικούς τύπους θέασης του αφηγηματικού υλικού

α) Την αφήγηση χωρίς εστίαση (η με μηδέν βαθμό εστίασης) που αντιστοιχεί στον παραδοσιακό laquoπαντογνώστη αφηγητήraquo (με τις θεϊκές ιδιότητες που του προσέδωσαν οι συγγραφείς του 19ου αιώνα laquoπανταχού παρών και τα πάντα πληρώνraquo) ο οποίος αν και παραμένει εκτός αφηγηματικής δράσης γνωρίζει περισσότερα από τα αφηγηματικά πρόσωπα και σχηματοποιείται μαθηματικά με την άνιση σχέση Αφηγητής gt Πρόσωπα

β) Την αφήγηση με εσωτερική εστίαση όπου η οπτική γωνία του αφηγητή ταυτίζεται με την αντίστοιχη ενός αφηγηματικού προσώπου (ή περισσοτέρων σπανίως) Στην περίπτωση αυτή η αφήγηση οριοθετείται από την υποκειμενική αντίληψησυνείδηση του εκάστοτε προσώπου και σχηματοποιείται μαθηματικά με την εξίσωση Αφηγητής = Πρόσωποα

γ) Την αφήγηση με εξωτερική εστίαση όπου ο αφηγητής γνωρίζει λιγότερα από όσα γνωρίζουν ένα ή περισσότερα αφηγηματικά πρόσωπα και η οπτική του γωνία περιορίζεται στο ρόλο μιας κινηματογραφικής κάμερας που καταγράφει τις πράξεις και τα λόγια τους χωρίς να μπορεί να διεισδύσει στον εσωτερικό τους κόσμο Στην προκείμενη περίπτωση η αφήγηση σχηματοποιείται μαθηματικά με την αντιστρόφως άνιση σχέση Αφηγητής lt Πρόσωποα

Δεδομένου ότι το πρώτο είδος εστίασης απαντάται κυρίως στο ρεαλιστικό μυθιστόρημα του 19ου αιώνα το δεύτερο είδος (όπου η αφήγηση υιοθετεί συνήθως το πρώτο πρόσωπο ενικού) χαρακτηρίζει περισσότερο το μυθιστόρημα του μοντερνισμού και το τρίτο είδος ως σπανιότερο περιορίζεται στο αστυνομικό μυθιστόρημα ή στις αφηγήσεις μυστηρίου ndash εύλογα συμπεραίνουμε ότι η αφήγηση στο προς εξέταση διήγημα του Μωπασσάν ανήκει στο πρώτο είδος δηλαδή στην αφήγηση χωρίς εστίαση ή με μηδέν βαθμό εστίασης

Πιο συγκεκριμένα παρόλο που η τριτοπρόσωπη αφήγηση (ενδεικτική του laquoπαντογνώστη αφηγητήraquo συνήθως) μπορεί ενίοτε να θεωρηθεί ότι ταυτίζεται με τις εσωτερικές σκέψεις και τη συνείδηση της Ματίλντ Λουαζέλ η δυνατότητα του αφηγητή να εισχωρεί παράλληλα και στη συνείδηση του συζύγου της (αρκεί να ξαναδιαβάσουμε το σημείο όπου ο Λουαζέλ laquoχλωμι[άζει]raquo μόλις ακούει τη γυναίκα του να του απαντά laquoπως με τετρακόσια φράγκα θα μπορούσ[ε] να τα καταφέρ[ει]raquo επειδή laquoείχε βάλει αυτό ακριβώς το ποσό στην άκρη για νrsquo αγοράσει ένα ντουφέκι και να μπορεί έτσι να πηγαίνει κυνήγι το επόμενο καλοκαίρι στην πεδιάδα της Ναντέρ [hellip]raquo σ 274) μας αποτρέπει να συμπεράνουμε άλλο είδος εστίασης εδώ έστω κι αν η καταγραφή του εσωτερικού κόσμου της Ματίλντ υπερέχει ποσοτικά

Ας σταθούμε όμως λίγο στην καταγραφή των σκέψεων της Ματίλντ και στον τρόπο έκφρασής τους στο διήγημα laquoΤο περιδέραιοraquo Σε

17

αντίθεση με την απρόσωπη αφήγηση πολλών ρεαλιστικών μυθιστορημάτων του 19ου αιώνα ndash όπου ο αφηγητής προσδίδει απόλυτη αντικειμενικότητα στην αφήγησή του μέσω ενός ύφους ουδέτερου λιτού και ψυχρού που προσομοιάζει σε ύφος δημοσιογραφικής αρθρογραφίας ndash η αφήγηση στο διήγημα του Μωπασσάν όταν δεν περιορίζεται στην πιστή απόδοση του διαλόγου των προσώπων με μιμούμενο ευθύ λόγο21 (ο οποίος δηλώνεται με τυπογραφικά εισαγωγικά) φορτίζεται συγκινησιακά προκειμένου να μεταδώσει στον αναγνώστη την ένταση του δράματος της Ματίλντ και να τον αγγίξει Αυτό επιδιώκει ο αφηγητής όταν χρησιμοποιεί ρητορικές ερωτήσεις ή επιφωνήσεις θαυμασμού όπως στο εξής σημείο laquoΤί θα είχε συμβεί αν δεν είχε χάσει εκείνο το περιδέραιο Ποιος ξέρει ποιος το ξέρει Τί παράξενη που είναι η ζωή και τί άστατη Πόσο εύκολα μπορεί κανείς να χαθεί ή να σωθείraquo (σσ 280-281) Οι φράσεις αυτές δεν ενεργοποιούν μόνο τη συμπάθεια του αναγνώστη αλλά επιπλέον καθιστούν ασαφές το σημείο που διαχωρίζει τον τριτοπρόσωπο αφηγηματικό λόγο από την καταγραφή των στοχασμών της Ματίλντ

Παρόμοια σύγχυση δημιουργεί κι ένα άλλο σημείο του κειμένου όπου διατυπώνεται η απορία laquo[hellip] Τί θα σκεφτόταν [η κ Φορεστιέ] αν αντιλαμβανόταν την αντικατάσταση του κοσμήματος Δεν θα την είχε πάρει [την Ματίλντ] για κλέφτραraquo (σ 279) Εδώ ο αφηγητής περιορίζεται μάλλον σε απλή καταγραφή των προβληματισμών της Ματίλντ μέσω της χρήσης του ελεύθερου πλάγιου λόγου22 που ως είδος αφηγηματικής τεχνικής παραθέτει τις σκέψεις ενός προσώπου απαλείφοντας τις εισαγωγικές φράσεις του τύπου laquoείπε μέσα τηςhellipraquo ή laquoαναρωτήθηκεhellipraquo Η εν λόγω τεχνική ndash που απαντάται ευρέως στα μυθιστορήματα του Φλωμπέρ (σσ 35-36) φίλου και δασκάλου του Μωπασσάν στη σημασία της επίδρασης του οποίου θα επανέλθουμε αργότερα ndash καταργεί την απόσταση μεταξύ αφηγηματικού προσώπου και αναγνώστη και καθιστά πιο άμεση την επικοινωνία μεταξύ τους κάνοντας τον αναγνώστη να συμπάσχει

Στην ίδια αμεσότητα επικοινωνίας προσβλέπει άλλωστε και ο εσωτερικός ρυθμός αρκετών φράσεων του κειμένου που δομούνται βάσει μιας τριαδικής ή τετραδικής απαρίθμησης Ας δούμε μερικά παραδείγματα

laquoΥπέφερε για τη φτώχεια του σπιτιού τους για τους γυμνούς τοίχους τουςτα φθαρμένα καθίσματα τις άσχημες στόφεςraquo

διαβάζουμε στη σ 271 και πιο κάτω

21 laquoDiscours directraquo κατά τον G Genette (Βλ σχετικά και Δ Τζιόβα στο ίδιο σ 60) 22 Πρόκειται για το περίφημο laquodiscours indirect libreraquo

18

αντίθεση με την απρόσωπη αφήγηση πολλών ρεαλιστικών μυθιστορημάτων του 19ου αιώνα ndash όπου ο αφηγητής προσδίδει απόλυτη αντικειμενικότητα στην αφήγησή του μέσω ενός ύφους ουδέτερου λιτού και ψυχρού που προσομοιάζει σε ύφος δημοσιογραφικής αρθρογραφίας ndash η αφήγηση στο διήγημα του Μωπασσάν όταν δεν περιορίζεται στην πιστή απόδοση του διαλόγου των προσώπων με μιμούμενο ευθύ λόγο21 (ο οποίος δηλώνεται με τυπογραφικά εισαγωγικά) φορτίζεται συγκινησιακά προκειμένου να μεταδώσει στον αναγνώστη την ένταση του δράματος της Ματίλντ και να τον αγγίξει Αυτό επιδιώκει ο αφηγητής όταν χρησιμοποιεί ρητορικές ερωτήσεις ή επιφωνήσεις θαυμασμού όπως στο εξής σημείο laquoΤί θα είχε συμβεί αν δεν είχε χάσει εκείνο το περιδέραιο Ποιος ξέρει ποιος το ξέρει Τί παράξενη που είναι η ζωή και τί άστατη Πόσο εύκολα μπορεί κανείς να χαθεί ή να σωθείraquo (σσ 280-281) Οι φράσεις αυτές δεν ενεργοποιούν μόνο τη συμπάθεια του αναγνώστη αλλά επιπλέον καθιστούν ασαφές το σημείο που διαχωρίζει τον τριτοπρόσωπο αφηγηματικό λόγο από την καταγραφή των στοχασμών της Ματίλντ

Παρόμοια σύγχυση δημιουργεί κι ένα άλλο σημείο του κειμένου όπου διατυπώνεται η απορία laquo[hellip] Τί θα σκεφτόταν [η κ Φορεστιέ] αν αντιλαμβανόταν την αντικατάσταση του κοσμήματος Δεν θα την είχε πάρει [την Ματίλντ] για κλέφτραraquo (σ 279) Εδώ ο αφηγητής περιορίζεται μάλλον σε απλή καταγραφή των προβληματισμών της Ματίλντ μέσω της χρήσης του ελεύθερου πλάγιου λόγου22 που ως είδος αφηγηματικής τεχνικής παραθέτει τις σκέψεις ενός προσώπου απαλείφοντας τις εισαγωγικές φράσεις του τύπου laquoείπε μέσα τηςhellipraquo ή laquoαναρωτήθηκεhellipraquo Η εν λόγω τεχνική ndash που απαντάται ευρέως στα μυθιστορήματα του Φλωμπέρ (σσ 35-36) φίλου και δασκάλου του Μωπασσάν στη σημασία της επίδρασης του οποίου θα επανέλθουμε αργότερα ndash καταργεί την απόσταση μεταξύ αφηγηματικού προσώπου και αναγνώστη και καθιστά πιο άμεση την επικοινωνία μεταξύ τους κάνοντας τον αναγνώστη να συμπάσχει

Στην ίδια αμεσότητα επικοινωνίας προσβλέπει άλλωστε και ο εσωτερικός ρυθμός αρκετών φράσεων του κειμένου που δομούνται βάσει μιας τριαδικής ή τετραδικής απαρίθμησης Ας δούμε μερικά παραδείγματα

laquoΥπέφερε για τη φτώχεια του σπιτιού τους για τους γυμνούς τοίχους τουςτα φθαρμένα καθίσματα τις άσχημες στόφεςraquo

διαβάζουμε στη σ 271 και πιο κάτω

21 laquoDiscours directraquo κατά τον G Genette (Βλ σχετικά και Δ Τζιόβα στο ίδιο σ 60) 22 Πρόκειται για το περίφημο laquodiscours indirect libreraquo

18

laquoΚι έκλαιγε μέρες ολόκληρες μετά από τον καημό της από λύπη απελπισία και θλίψηraquo (σ 272)

Στην ίδια σελίδα βρίσκουμε τη φράσηlaquoΉθελε τόσο πολύ νrsquo αρέσει να την ποθούν να είναι σαγηνευτική και περιζήτητηraquo

Και πιο κάτωlaquoΧόρευε με μέθη με παραφορά ζαλισμένη από την ευχαρίστηση δίχως να νοιάζεται πια

για τίποτα απολαμβάνοντας το θρίαμβο της ομορφιάς της τη δόξα της επιτυχίας της μέσα σrsquo ένα σύννεφο ευτυχίας φτιαγμένοαπrsquo όλα τα εγκώμιαόλες τις φιλοφρονήσειςόλους τους πόθους που αφύπνιζε απrsquo αυτή την τόσο πλήρη και γλυκιά για τη γυναικεία

ψυχή νίκηraquo (σ 276)Οι ανωτέρω φράσεις καθώς απαριθμούν τις αιτίες πίκρας ή χαράς

της Ματίλντ ndash κατορθώνοντας στο τελευταίο παράδειγμα να μιμηθούν ώς και το ρυθμό του χορού δηλαδή τον τριπλό βηματισμό του βαλς ndash μεταγγίζουν στον αναγνώστη ακέραια τα συναισθήματα της ηρωίδας ακόμα και τον αισθησιακό ίλιγγο που την κυριεύει

Ο ρυθμός των φράσεων όμως υπάγεται σrsquo έναν ευρύτερο ρυθμό του κειμένου που αφορά στην ταχύτητα της αφήγησης και στη σειρά παρουσίασης των γεγονότων που εξιστορεί Για να κατανοήσουμε καλύτερα το ρυθμό του συγκεκριμένου διηγήματος καλό είναι να επιστρέψουμε στην αφηγηματολογική μέθοδο του Genette αφού υπενθυμίσουμε πρώτα τη βασική διάκριση ανάμεσα στη λέξη laquoαφήγησηraquo και τη λέξη laquoιστορίαraquo που εντάσσονται στην αφηγητική πράξη αυτή καθrsquo αυτή Σύμφωνα με τον Genette laquo η αφήγηση αντιπροσωπεύει την τάξη και τη διάρθρωση των γεγονότων μέσα σrsquo ένα [λογοτεχνικό] κείμενο και η ιστορία την ακολουθία με την οποία αυτά τα γεγονότα συνέβησαν στην ldquoπραγματικότηταrdquo όπως μπορούμε να τη συναγάγουμε από το κείμενοraquo23 Οι κατηγορίες αυτές ισοδυναμούν με την κλασική 23 Δ Τζιόβας όπ σσ 54-55

19

διάκριση ανάμεσα στην πλοκή και στην υπόθεση που καθίσταται ιδιαίτερα εμφανής σε ορισμένα κείμενα

Ένας από τους τρόπους που μελέτησε ο Genette τις σχέσεις και τις διαφορές ανάμεσα στην ιστορία και στην αφήγηση όταν η υπόθεση μετασχηματίζεται σε πλοκή είναι η προοπτική του χρόνου βάσει της οποίας κατέταξε τις χρονικές σχέσεις ανάμεσα στην ιστορία και την αφήγησή της σε τρεις βασικές κατηγορίες την τάξη (ordre) τη διάρκεια (dureacutee) και τη συχνότητα (freacutequence)

α) Η τάξη (ordre) αφορά στην αντιστοιχία ανάμεσα στη χρονολογική σειρά των γεγονότων στην ιστορία και στη σειρά με την οποία τα εκθέτει η αφήγηση στον αναγνώστη καθώς αρκετές φορές ο αφηγητής δεν ακολουθεί αυστηρά τη γραμμική εξέλιξη των γεγονότων αλλά πραγματοποιεί απότομα άλματα στο μέλλον ή ξαφνικές αναδρομές στο παρελθόν Οι εν λόγω χρονικές ανακολουθίες που καλούνται αναχρονισμοί από τον Genette και συνιστούν παραδοσιακά τεχνάσματα κάθε αφήγησης είναι συνεπώς δύο η αναδρομή (ή ανάληψη analepse) δηλαδή η αναδρομική αναφορά της αφήγησης σrsquo ένα παρελθοντικό συμβάν και η προοικονομία (ή πρόληψη prolepse) που συνίσταται στην πρόωρη νύξη της αφήγησης σrsquo ένα μελλοντικό γεγονός

Στο διήγημα του Μωπασσάν laquoΤο περιδέραιοraquo δεν υπάρχει καμιά προοικονομία αφού η αφήγηση ακολουθεί κατά κύριο λόγο τη χρονολογική σειρά εξέλιξης των γεγονότων στην ιστορία μέσα σε μια δεκαετία Η απόλυτη απουσία προοικονομίας θωρείται εδώ θεμιτή δε λόγω της απρόβλεπτης αποκάλυψης της κατακλείδας του κειμένου την ένταση της οποίας θα μετρίαζε ή θα ακύρωνε ο υπαινικτικός χαρακτήρας μιας προοικονομίας Αντιθέτως στο laquoΠεριδέραιοraquo μπορούμε να επισημάνουμε τρεις αναδρομές στο παρελθόν εν είδει κινηματογραφικών φλας-μπακ Μία πρώτη στο σημείο όπου η αφήγηση ανατρέχει στην παιδική και εφηβική ηλικία της Ματίλντ (laquoΕίχε μια πλούσια φίλη μια συμμαθήτριά της από τη σχολή των καλογραιών [hellip]raquo σ 272)24 μία άλλη τη στιγμή που η Ματίλντ γερασμένη πρόωρα από τις κακουχίες laquoαναπολ[εί] την αλλοτινή εκείνη δεξίωση τη χοροεσπερίδα [hellip] όπου είχε λάμψει με την ομορφιά της [hellip]raquo (σ 280) και μία τελευταία τη στιγμή που η ίδια απευθύνεται στη laquoγοητευτικήraquo κ Φορεστιέ ρωτώντας την αν laquoθυμά[τ]αι εκείνο το διαμαντένιο περιδέραιο που [της] είχ[ε] δανείσει για να πά[ει] στη δεξίωση του Υπουργείουraquo (σ 281)25

β) H διάρκεια (dureacutee) εστιάζεται κατά τον Genette στη σύγκριση ανάμεσα στη διάρκεια των γεγονότων στην ιστορία και την αντίστοιχη διάρκειά τους στην αφηγηματική πλοκή η οποία καθορίζει το ρυθμό της αφήγησης Έτσι μια γοργή αφήγηση αποβαίνει εκ των πραγμάτων 24 Η οποία χαρακτηρίζεται ως laquoεξωτερική αναδρομήraquo εφόσον αναφέρεται σε εποχή που δεν καλύπτει χρονικά η συγκεκριμένη αφήγηση 25 Οι δύο τελευταίες αναδρομές χαρακτηρίζονται ως laquoεσωτερικέςraquo εφόσον εμπίπτουν στο χρονικό διάστημα που καλύπτει η αφήγηση

20

εκλεκτική φωτίζοντας τα κυριότερα γεγονότα και παραλείποντας ή συμπυκνώνοντας άλλα Η εν λόγω σύγκριση είναι φυσικά συμβατική εφόσον παραβάλλει τη χρονική διάρκεια μιας ιστορίας ndash που υπολογίζεται σε ώρες μέρες μήνες και χρόνια ndash με τη διάρκεια μιας αφήγησης ndash που στερούμενη δικής της χρονικότητας υπολογίζεται με λέξεις αράδες παραγράφους και σελίδες Με ιδεατό λοιπόν σημείο αναφοράς την ισοχρονία ανάμεσα στην ιστορία και την αφήγηση ο Genette επισημαίνει δύο εκδοχές ανισοχρονίας που καθορίζουν την ταχύτητα της αφήγησης την επιβράδυνση που αντιστοιχεί στην περιγραφική παύση (pause descriptive) και την επιτάχυνση που αντιστοιχεί στην έλλειψη (ellipse) Στην πρώτη περίπτωση ένα τμήμα της αφήγησης (περιγραφικό συνήθως) αντιστοιχεί σε μηδέν διάρκεια της ιστορίας ενώ στη δεύτερη περίπτωση συμβαίνει το εντελώς αντίθετο Οι ενδιάμεσες ανισοχρονίες ανάμεσα στην έλλειψη και την παύση είναι η περίληψη (sommaire) όπου σε λίγες παραγράφους ή σελίδες εκθέτονται τα γεγονότα μηνών ή χρόνων και η σκηνή (scegravene) που αντιστοιχεί σε διάλογο συνήθως Επιπλέον η εναλλαγή (διαλογικών) σκηνών και περιλήψεων αναλογεί στην αλληλοδιαδοχή δραματικής έντασης και ύφεσης σrsquo ένα λογοτεχνικό κείμενο καθορίζοντας έτσι το ρυθμό του Οι ανισοχρονίες θεωρούνται λοιπόν πιο απαραίτητες από τις αναχρονίες εφόσον μια αφήγηση μπορεί να υπάρξει χωρίς τις δεύτερες αλλά χωρίς τις πρώτες χάνει το ρυθμό της

Στο προς μελέτη διήγημα η διάρκεια της αφήγησης ποικίλει ανάλογα με τα επτά διαφορετικά μέρη στα οποία χωρίζει ο Μωπασσάν το κείμενο με αστερίσκους26 Πιο συγκεκριμένα το 1ο μέρος του διηγήματος ως εισαγωγή αντιστοιχεί σε μια περιγραφική περίληψη της ζωής και του χαρακτήρα της Ματίλντ καθώς συμπυκνώνει σε δύο τυπογραφικές σελίδες τη μίζερη ζωή και τα ανεκπλήρωτα όνειρά της Ο χρόνος της αφήγησης είναι λοιπόν μικρότερος από το χρόνο της ιστορίας Αντιθέτως οι διάλογοι της Ματίλντ με τον σύζυγό της στα μέρη 2 3 4 του κειμένου και με την κ Φορεστιέ στο 7ο μέρος δηλαδή στον επίλογο του διηγήματος αντιστοιχούν σε διαλογικές σκηνές όπου ο χρόνος της αφήγησης ισούται (συμβατικά) με το χρόνο της ιστορίας Πλην όμως οι τρεις πρώτες παράγραφοι στην αρχή του 4ου μέρους όπου περιγράφεται εν συντομία όλη η βραδιά της δεξίωσης του υπουργού αποτελεί εκ νέου περίληψη αφού η διάρκεια της αφήγησης είναι σαφώς μικρότερη από την αντίστοιχη διάρκεια της ιστορίας Περίληψη είναι επίσης το 5ο μέρος του κειμένου που αφηγείται την αγορά ενός νέου κοσμήματος από τους Λουαζέλ και την εναγώνια προσπάθειά τους να συγκεντρώσουν το απαιτούμενο ποσόν της αγοράς καθώς και το 6ο

μέρος που συμπυκνώνει σε μία τυπογραφική σελίδα τον δεκαετή

26 Παρόλο που ο μεταφραστής αντικατέστησε τους αστερίσκους με λευκά κενά τους επανέφερα εδώ με βάση το πρωτότυπο

21

επίμοχθο αγώνα τους προκειμένου laquoνα εξοφληθεί το τρομακτικό αυτό χρέοςraquo (σ 280) Η αρχή όμως του 6ου μέρους καθώς παραλείπει μεγάλο χρονικό διάστημα της ιστορίας συνιστά σημαντική έλλειψη η οποία αν και δεν προσδιορίζει ποσοτικά το χρονικό διάστημα της ζωής του ζεύγους που αποσιωπά το χαρακτηρίζει ποιοτικά ως laquoαπαίσια ζωή των απόρωνraquo (σ 280) Στο laquoΠεριδέραιοraquo υπάρχουν άλλωστε αρκετές ελλείψεις ποικίλης διάρκειας η οποία άλλοτε δηλώνεται ρητώς (όπως στην αρχή του 5ου μέρους του διηγήματος laquoΎστερα από μία εβδομάδα είχαν χάσει κάθε ελπίδαraquo σ 278 ή στη μέση του 4ου μέρους laquoΤην επομένη [ η Ματίλντ] πήγε στης φίλης της [hellip]raquo σ 275) κι άλλοτε συνάγεται κατά προσέγγισιν από τα συμφραζόμενα (όπως στην αρχή του 3ου μέρους laquoΗ μέρα της γιορτής πλησίαζε [hellip]raquo σ 274 και του 4ου laquoΤέλος έφτασε η μεγάλη μέραraquo σ 276)

γ) Η συχνότητα (freacutequence) εστιάζεται κατά τον Genette στην αναλογία ανάμεσα στο πόσες φορές ένα γεγονός συμβαίνει στην ιστορία και στο πόσες φορές αναφέρεται στην αφήγηση Εάν δηλαδή ένα γεγονός συμβαίνει μια φορά στην ιστορία και αναφέρεται μια φορά στην αφήγηση τότε έχουμε μιαν αφήγηση κατrsquo αντιστοιχίαν (reacutecit singulatif)27

που αφορά στις διαλογικές σκηνές του διηγήματος που μελετάμε Εάν όμως η αφήγηση αναφέρει μια φορά ότι έγινε πολλές φορές στην ιστορία τότε έχουμε μιαν αφήγηση επαναληπτική (reacutecit iteacuteratif) η οποία εντοπίζεται σε πολλά σημεία του εν λόγω διηγήματος με χαρακτηριστική ένδειξη τη χρήση του παρατατικού χρόνου Και τούτο γιατί ο παρατατικός όταν συντάσσεται με ρήματα που επιδέχονται την έννοια της διάρκειας παραπέμπει ευθέως στην έννοια της επανάληψης ή της συνήθειας Ενδεικτικά μπορούμε να αναφέρουμε τα ρήματα laquoυποφέρωraquo laquoβλέπωraquo laquoονειρεύομαιraquo laquoκάθομαιraquo και laquoκλαίωraquo που σταχυολογούμε στο 1ο μέρος του διηγήματος στις φράσεις laquoΥπέφερε συνεχώς καθώς ένιωθε γεννημένη για όλα τα φίνα και πολυτελή πράγματαraquo laquoέβλεπε τη νεαρή Βρετόνη που συγύριζε το νοικοκυριό της [hellip]raquo laquoονειρευόταν μέγαρα με αθόρυβους προθαλάμους [hellip]raquo (σ 271) laquoτο βράδυ καθόταν για να φάει στο στρογγυλό τραπέζι [hellip]raquo laquoκι έκλαιγε μέρες ολόκληρες μετά από τον καημό της [hellip]raquo (σ 272) αντιστοίχως ή τα ρήματα laquoπλένωraquo laquoκατεβάζωraquo laquoανεβάζωraquo και laquoπηγαίνωraquo από το 6ο

μέρος του διηγήματος που αναφέρεται συνοπτικά στις καθημερινές δουλειές που έκανε κατrsquo επανάληψιν η Ματίλντ επί δέκα ολόκληρα χρόνια laquoΈπλενε πιατικά φθείροντας τα ροδαλά της νύχια [hellip] [hellip] Κάθε πρωί κατέβαζε τα σκουπίδια στο δρόμο και ανέβαζε το νερό [hellip] πήγαινε στον μανάβη τον μπακάλη και τον χασάπη με το καλάθι στο χέρι κι έκανε παζάρια [hellip] Κι αυτή η ζωή κράτησε δέκα χρόνιαraquo (σ 280) Στην προκείμενη περίπτωση η χρήση του παρατατικού προσδίδει επιπλέον

27 Το ίδιο ισχύει και στην περίπτωση που ένα γεγονός συμβαίνει πολλές φορές στην ιστορία και αναφέρεται εξίσου πολλές φορές στην αφήγηση

22

στην επαναληπτική αφήγηση μια απόχρωση μελαγχολίας φέρνοντας στο νου τη φράση του Μαρσέλ Προυστ για laquoεκείνο τον αιώνιο παρατατικό τόσο πρόσφατο στη λογοτεχνία που άλλαξε ριζικά την όψη πραγμάτων και ανθρώπωνraquo28 Τέλος η τρίτη περίπτωση όπου η αφήγηση αναφέρει πολλές φορές ότι συνέβη μία φορά στην ιστορία συνιστά σπάνια εκδοχή μοντερνιστικής γραφής29 και δεν απαντά πουθενά στο παρόν κείμενο

Ανακεφαλαιώνοντας μπορούμε να πούμε ότι η διακριτική χρήση της laquoεστίασης με μηδέν βαθμόraquo που δημιουργεί ενίοτε την εντύπωση μιας laquoεσωτερικής εστίασηςraquo στη συνείδηση της ηρωίδας καθώς και του laquoελεύθερου πλάγιου λόγουraquo σε συνδυασμό με την προσφυγή του αφηγητή σε laquoαναδρομέςraquo laquoδιαλογικές σκηνέςraquo laquoπεριλήψειςraquo και laquoελλείψειςraquo συνιστούν τα βασικά αφηγηματολογικά συστατικά του προς μελέτη διηγήματος τα οποία ελέγχονται ικανά όχι μόνο να προσδώσουν στην ως επί το πλείστον laquoεπαναληπτική αφήγησηraquo ένα ρυθμό σφιχτό και υφολογικά αψεγάδιαστο αλλά και να μεταδώσουν στον αναγνώστη την ατμόσφαιρα θλίψης και αθλιότητας του κόσμου όπου ζει η ηρωίδα φωτίζοντας αντιστικτικά την ένταση του εσωτερικού της δράματος

Η ανωτέρω ανάλυση της μακροδομής30 και της μικροδομής31 του παρόντος διηγήματος εγείρει λοιπόν τα εξής ερωτήματα ποια θέματα συνθέτουν τον θεματικό άξονα της αφήγησης πώς εγγράφονται σε μια ρεαλιστική γραφή και ποιο μήνυμα επιδιώκουν να μεταδώσουν

Γ Θεματολογική ανάλυση του διηγήματος Τρία είναι τα βασικά θέματα που πραγματεύεται η αφήγηση το

χρήμα η διαφορά των κοινωνικών τάξεων και το αίσθημα ανικανοποίητου που διακατέχει την κεντρική ηρωίδα Στα δύο τελευταία θέματα αναφερθήκαμε επαρκώς στην αρχή της παρούσας μελέτης όπου αναλύσαμε τους laquoπαροξυμμένους χαρακτήρεςraquo των βασικών προσώπων στο διήγημα laquoΤο περιδέραιοraquo ως laquoσχηματοποιημένα πρότυπαraquo των κοινωνικών τάξεων που εκπροσωπούν Όσον αφορά στο πρώτο θέμα δηλαδή στο χρήμα η σημασία του έγκειται στο βαθμό που λειτουργεί ως συνδετικός κρίκος των δύο άλλων και συμπυκνώνει μέσω μιας αντίθεσης εντυπωσιακής τον υλισμό του δεύτερου θέματος (αφού οι κοινωνικές τάξεις καθορίζονται κυρίως με κριτήρια οικονομικά) και τον ιδεαλισμό του τρίτου θέματος (αφού τα laquoματαιωμένα όνειραraquo της

28 Αξίζει να προσεχθεί ότι η λέξη laquoimparfaitraquo στο γαλλικό πρωτότυπο παραπέμπει αμφίσημα στον παρατατικό χρόνο και στην ιδιότητα του ατελούς ή του ανεπαρκούς 29 Πρόκειται για το laquoreacutecit reacutepeacutetitifraquo που θα απέδιδα στα ελληνικά ως laquoεπαναλαμβανόμενη αφήγησηraquo σε αντιδιαστολή με την laquoεπαναληπτική αφήγησηraquo που προαναφέραμε 30 Macrostructure ανάλυση που εστιάζεται στη δομή ενός λόγου που υπερβαίνει τα όρια μιας πρότασης και αφορά στο σύνολο ενός κειμένου31 Microstructure ανάλυση που αναφέρεται στις σχέσεις που αναπτύσσονται στα όρια μιας πρότασης ή μιας λέξης

23

Ματίλντ ξυπνούν μέσα από τη φθορά της φτώχειας32) Αυτό που προέχει λοιπόν είναι να μελετήσουμε πώς η διαφορά των κοινωνικών τάξεων και το αίσθημα αδικαίωτου της ηρωίδας ως απότοκα της ύπαρξης ή έλλειψης χρημάτων ενορχηστρώνονται στο πλαίσιο μιας ρεαλιστικής αφήγησης στα τέλη του 19ου αιώνα

Καλό είναι να υπενθυμίσουμε εδώ ότι ο Σταντάλ και ο Μπαλζάκ ως πρωτεργάτες του ρεαλισμού με τα έργα τους Το Κόκκινο και το Μαύρο (Le rouge et le Noir 1830) και Η Ανθρώπινη Κωμωδία (La Comeacutedie Humaine 1842) αντιστοίχως προσέδωσαν μεγάλη σημασία στη λεπτομερή αναπαράσταση μιας κοινωνίας ιδωμένης μέσα σrsquo ένα συγκεκριμένο ιστορικό πλαίσιο γι αυτό και ο Μπαλζάκ στον θεωρητικό πρόλογο της Ανθρώπινης Κωμωδίας παρομοιάζει τον συγγραφέα μrsquo έναν laquoιστορικό των ηθώνraquo33 που ανατέμνει κριτικά την αλήθεια μιας ορισμένης κοινωνίας Παρόμοιες απόψεις υποστήριξαν αργότερα ο Φλωμπέρ (στο έργο του Η κυρία Μποβαρύ Madame Bovary 1856) και ο Ζολά (στο μυθιστορηματικό κύκλο των Ρουγκόν-Μακάρ Rougon-Macquart 1870) που υπήρξαν φίλοι και δάσκαλοι του Μωπασσάν Με τη διαφορά ότι ο Ζολά ndash αντικαθιστώντας την ιστορική προσέγγιση της πραγματικότητας του ρεαλισμού με την εφαρμογή μιας επιστημονικής μεθοδολογίας εμπνευσμένης από τις εξελικτικές θεωρίες του Δαρβίνου και του Ιππόλυτου Ταιν ndash στράφηκε προς τον νατουραλισμό ταυτίζοντας τον συγγραφέα μrsquo έναν αμέτοχο κλινικό ανατόμο της ανθρώπινης κοινωνίας34

Ας δούμε λοιπόν από κοντά πού εντοπίζονται ρεαλιστικά και τυχόν νατουραλιστικά στοιχεία στο διήγημα laquoΤο περιδέραιοraquo και σε ποιο βαθμό ο Μωπασσάν αποστασιοποιείται από τον νατουραλισμό του Ζολά και την ομάδα του Μεντάν (σσ 37-38) όπου τυπικά ανήκε

Η ένταξη της εν λόγω αφήγησης σrsquo ένα συγκεκριμένο γεωγραφικό πλαίσιο ndash τις μικροαστικές και μεγαλοαστικές παρισινές συνοικίες στη δεξιά όχθη του Σηκουάνα όπως προαναφέραμε ndash και σε ιστορικά προσδιορισμένη εποχή ndash τις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα όπου έζησε και έγραψε ο Μωπασσάν ndash συνάδει με τις βασικές αρχές του ρεαλισμού που ήταν άμεσα συνυφασμένος με την εποχή του και την περιρρέουσα κοινωνική ατμόσφαιρα Έτσι ακόμα κι αν η ιστορική εποχή συνάγεται έμμεσα στο παρόν διήγημα από κάποιες ενδείξεις δευτερεύουσας σημασίας ndash όπως η άμαξα που laquoβρήκαν [οι Λουαζέλ] στην αποβάθρα του ποταμούraquo (σ 277) τα laquoλουδοβίκειαraquo που μάζεψε ο Λουαζέλ laquoαπό δω [hellip] από κειraquo (σ 279) για νrsquo αγοράσει ένα καινούργιο 32 laquoΥπέφερε για τη φτώχεια του σπιτιού τους για τους γυμνούς τοίχους τους τα φθαρμένα καθίσματα τις

άσχημες στόφες Όλrsquo αυτά που μια άλλη γυναίκα της σειράς της ούτε που θα τα πρόσεχε καν αυτήν τη

βασάνιζαν και [hellip] μέσα της ξυπνούσαν ματαιωμένα όνειρα και τρελές επιθυμίεςraquo (σ 271) 33 Βλ σχετικά Γ Γκότση amp Δ Προβατά Ιστορία της Ευρωπαϊκής Λογοτεχνίας ndash Από τις αρχές του 18ου

έως τον 20ο αιώνα ΕΑΠ Πάτρα 2000 κεφ 246 amp 247 σσ67-68 34 Βλ σχετικά την ενότητα 32 στο ίδιο σσ 82-84

24

διάκριση ανάμεσα στην πλοκή και στην υπόθεση που καθίσταται ιδιαίτερα εμφανής σε ορισμένα κείμενα

Ένας από τους τρόπους που μελέτησε ο Genette τις σχέσεις και τις διαφορές ανάμεσα στην ιστορία και στην αφήγηση όταν η υπόθεση μετασχηματίζεται σε πλοκή είναι η προοπτική του χρόνου βάσει της οποίας κατέταξε τις χρονικές σχέσεις ανάμεσα στην ιστορία και την αφήγησή της σε τρεις βασικές κατηγορίες την τάξη (ordre) τη διάρκεια (dureacutee) και τη συχνότητα (freacutequence)

α) Η τάξη (ordre) αφορά στην αντιστοιχία ανάμεσα στη χρονολογική σειρά των γεγονότων στην ιστορία και στη σειρά με την οποία τα εκθέτει η αφήγηση στον αναγνώστη καθώς αρκετές φορές ο αφηγητής δεν ακολουθεί αυστηρά τη γραμμική εξέλιξη των γεγονότων αλλά πραγματοποιεί απότομα άλματα στο μέλλον ή ξαφνικές αναδρομές στο παρελθόν Οι εν λόγω χρονικές ανακολουθίες που καλούνται αναχρονισμοί από τον Genette και συνιστούν παραδοσιακά τεχνάσματα κάθε αφήγησης είναι συνεπώς δύο η αναδρομή (ή ανάληψη analepse) δηλαδή η αναδρομική αναφορά της αφήγησης σrsquo ένα παρελθοντικό συμβάν και η προοικονομία (ή πρόληψη prolepse) που συνίσταται στην πρόωρη νύξη της αφήγησης σrsquo ένα μελλοντικό γεγονός

Στο διήγημα του Μωπασσάν laquoΤο περιδέραιοraquo δεν υπάρχει καμιά προοικονομία αφού η αφήγηση ακολουθεί κατά κύριο λόγο τη χρονολογική σειρά εξέλιξης των γεγονότων στην ιστορία μέσα σε μια δεκαετία Η απόλυτη απουσία προοικονομίας θωρείται εδώ θεμιτή δε λόγω της απρόβλεπτης αποκάλυψης της κατακλείδας του κειμένου την ένταση της οποίας θα μετρίαζε ή θα ακύρωνε ο υπαινικτικός χαρακτήρας μιας προοικονομίας Αντιθέτως στο laquoΠεριδέραιοraquo μπορούμε να επισημάνουμε τρεις αναδρομές στο παρελθόν εν είδει κινηματογραφικών φλας-μπακ Μία πρώτη στο σημείο όπου η αφήγηση ανατρέχει στην παιδική και εφηβική ηλικία της Ματίλντ (laquoΕίχε μια πλούσια φίλη μια συμμαθήτριά της από τη σχολή των καλογραιών [hellip]raquo σ 272)24 μία άλλη τη στιγμή που η Ματίλντ γερασμένη πρόωρα από τις κακουχίες laquoαναπολ[εί] την αλλοτινή εκείνη δεξίωση τη χοροεσπερίδα [hellip] όπου είχε λάμψει με την ομορφιά της [hellip]raquo (σ 280) και μία τελευταία τη στιγμή που η ίδια απευθύνεται στη laquoγοητευτικήraquo κ Φορεστιέ ρωτώντας την αν laquoθυμά[τ]αι εκείνο το διαμαντένιο περιδέραιο που [της] είχ[ε] δανείσει για να πά[ει] στη δεξίωση του Υπουργείουraquo (σ 281)25

β) H διάρκεια (dureacutee) εστιάζεται κατά τον Genette στη σύγκριση ανάμεσα στη διάρκεια των γεγονότων στην ιστορία και την αντίστοιχη διάρκειά τους στην αφηγηματική πλοκή η οποία καθορίζει το ρυθμό της αφήγησης Έτσι μια γοργή αφήγηση αποβαίνει εκ των πραγμάτων 24 Η οποία χαρακτηρίζεται ως laquoεξωτερική αναδρομήraquo εφόσον αναφέρεται σε εποχή που δεν καλύπτει χρονικά η συγκεκριμένη αφήγηση 25 Οι δύο τελευταίες αναδρομές χαρακτηρίζονται ως laquoεσωτερικέςraquo εφόσον εμπίπτουν στο χρονικό διάστημα που καλύπτει η αφήγηση

20

εκλεκτική φωτίζοντας τα κυριότερα γεγονότα και παραλείποντας ή συμπυκνώνοντας άλλα Η εν λόγω σύγκριση είναι φυσικά συμβατική εφόσον παραβάλλει τη χρονική διάρκεια μιας ιστορίας ndash που υπολογίζεται σε ώρες μέρες μήνες και χρόνια ndash με τη διάρκεια μιας αφήγησης ndash που στερούμενη δικής της χρονικότητας υπολογίζεται με λέξεις αράδες παραγράφους και σελίδες Με ιδεατό λοιπόν σημείο αναφοράς την ισοχρονία ανάμεσα στην ιστορία και την αφήγηση ο Genette επισημαίνει δύο εκδοχές ανισοχρονίας που καθορίζουν την ταχύτητα της αφήγησης την επιβράδυνση που αντιστοιχεί στην περιγραφική παύση (pause descriptive) και την επιτάχυνση που αντιστοιχεί στην έλλειψη (ellipse) Στην πρώτη περίπτωση ένα τμήμα της αφήγησης (περιγραφικό συνήθως) αντιστοιχεί σε μηδέν διάρκεια της ιστορίας ενώ στη δεύτερη περίπτωση συμβαίνει το εντελώς αντίθετο Οι ενδιάμεσες ανισοχρονίες ανάμεσα στην έλλειψη και την παύση είναι η περίληψη (sommaire) όπου σε λίγες παραγράφους ή σελίδες εκθέτονται τα γεγονότα μηνών ή χρόνων και η σκηνή (scegravene) που αντιστοιχεί σε διάλογο συνήθως Επιπλέον η εναλλαγή (διαλογικών) σκηνών και περιλήψεων αναλογεί στην αλληλοδιαδοχή δραματικής έντασης και ύφεσης σrsquo ένα λογοτεχνικό κείμενο καθορίζοντας έτσι το ρυθμό του Οι ανισοχρονίες θεωρούνται λοιπόν πιο απαραίτητες από τις αναχρονίες εφόσον μια αφήγηση μπορεί να υπάρξει χωρίς τις δεύτερες αλλά χωρίς τις πρώτες χάνει το ρυθμό της

Στο προς μελέτη διήγημα η διάρκεια της αφήγησης ποικίλει ανάλογα με τα επτά διαφορετικά μέρη στα οποία χωρίζει ο Μωπασσάν το κείμενο με αστερίσκους26 Πιο συγκεκριμένα το 1ο μέρος του διηγήματος ως εισαγωγή αντιστοιχεί σε μια περιγραφική περίληψη της ζωής και του χαρακτήρα της Ματίλντ καθώς συμπυκνώνει σε δύο τυπογραφικές σελίδες τη μίζερη ζωή και τα ανεκπλήρωτα όνειρά της Ο χρόνος της αφήγησης είναι λοιπόν μικρότερος από το χρόνο της ιστορίας Αντιθέτως οι διάλογοι της Ματίλντ με τον σύζυγό της στα μέρη 2 3 4 του κειμένου και με την κ Φορεστιέ στο 7ο μέρος δηλαδή στον επίλογο του διηγήματος αντιστοιχούν σε διαλογικές σκηνές όπου ο χρόνος της αφήγησης ισούται (συμβατικά) με το χρόνο της ιστορίας Πλην όμως οι τρεις πρώτες παράγραφοι στην αρχή του 4ου μέρους όπου περιγράφεται εν συντομία όλη η βραδιά της δεξίωσης του υπουργού αποτελεί εκ νέου περίληψη αφού η διάρκεια της αφήγησης είναι σαφώς μικρότερη από την αντίστοιχη διάρκεια της ιστορίας Περίληψη είναι επίσης το 5ο μέρος του κειμένου που αφηγείται την αγορά ενός νέου κοσμήματος από τους Λουαζέλ και την εναγώνια προσπάθειά τους να συγκεντρώσουν το απαιτούμενο ποσόν της αγοράς καθώς και το 6ο

μέρος που συμπυκνώνει σε μία τυπογραφική σελίδα τον δεκαετή

26 Παρόλο που ο μεταφραστής αντικατέστησε τους αστερίσκους με λευκά κενά τους επανέφερα εδώ με βάση το πρωτότυπο

21

επίμοχθο αγώνα τους προκειμένου laquoνα εξοφληθεί το τρομακτικό αυτό χρέοςraquo (σ 280) Η αρχή όμως του 6ου μέρους καθώς παραλείπει μεγάλο χρονικό διάστημα της ιστορίας συνιστά σημαντική έλλειψη η οποία αν και δεν προσδιορίζει ποσοτικά το χρονικό διάστημα της ζωής του ζεύγους που αποσιωπά το χαρακτηρίζει ποιοτικά ως laquoαπαίσια ζωή των απόρωνraquo (σ 280) Στο laquoΠεριδέραιοraquo υπάρχουν άλλωστε αρκετές ελλείψεις ποικίλης διάρκειας η οποία άλλοτε δηλώνεται ρητώς (όπως στην αρχή του 5ου μέρους του διηγήματος laquoΎστερα από μία εβδομάδα είχαν χάσει κάθε ελπίδαraquo σ 278 ή στη μέση του 4ου μέρους laquoΤην επομένη [ η Ματίλντ] πήγε στης φίλης της [hellip]raquo σ 275) κι άλλοτε συνάγεται κατά προσέγγισιν από τα συμφραζόμενα (όπως στην αρχή του 3ου μέρους laquoΗ μέρα της γιορτής πλησίαζε [hellip]raquo σ 274 και του 4ου laquoΤέλος έφτασε η μεγάλη μέραraquo σ 276)

γ) Η συχνότητα (freacutequence) εστιάζεται κατά τον Genette στην αναλογία ανάμεσα στο πόσες φορές ένα γεγονός συμβαίνει στην ιστορία και στο πόσες φορές αναφέρεται στην αφήγηση Εάν δηλαδή ένα γεγονός συμβαίνει μια φορά στην ιστορία και αναφέρεται μια φορά στην αφήγηση τότε έχουμε μιαν αφήγηση κατrsquo αντιστοιχίαν (reacutecit singulatif)27

που αφορά στις διαλογικές σκηνές του διηγήματος που μελετάμε Εάν όμως η αφήγηση αναφέρει μια φορά ότι έγινε πολλές φορές στην ιστορία τότε έχουμε μιαν αφήγηση επαναληπτική (reacutecit iteacuteratif) η οποία εντοπίζεται σε πολλά σημεία του εν λόγω διηγήματος με χαρακτηριστική ένδειξη τη χρήση του παρατατικού χρόνου Και τούτο γιατί ο παρατατικός όταν συντάσσεται με ρήματα που επιδέχονται την έννοια της διάρκειας παραπέμπει ευθέως στην έννοια της επανάληψης ή της συνήθειας Ενδεικτικά μπορούμε να αναφέρουμε τα ρήματα laquoυποφέρωraquo laquoβλέπωraquo laquoονειρεύομαιraquo laquoκάθομαιraquo και laquoκλαίωraquo που σταχυολογούμε στο 1ο μέρος του διηγήματος στις φράσεις laquoΥπέφερε συνεχώς καθώς ένιωθε γεννημένη για όλα τα φίνα και πολυτελή πράγματαraquo laquoέβλεπε τη νεαρή Βρετόνη που συγύριζε το νοικοκυριό της [hellip]raquo laquoονειρευόταν μέγαρα με αθόρυβους προθαλάμους [hellip]raquo (σ 271) laquoτο βράδυ καθόταν για να φάει στο στρογγυλό τραπέζι [hellip]raquo laquoκι έκλαιγε μέρες ολόκληρες μετά από τον καημό της [hellip]raquo (σ 272) αντιστοίχως ή τα ρήματα laquoπλένωraquo laquoκατεβάζωraquo laquoανεβάζωraquo και laquoπηγαίνωraquo από το 6ο

μέρος του διηγήματος που αναφέρεται συνοπτικά στις καθημερινές δουλειές που έκανε κατrsquo επανάληψιν η Ματίλντ επί δέκα ολόκληρα χρόνια laquoΈπλενε πιατικά φθείροντας τα ροδαλά της νύχια [hellip] [hellip] Κάθε πρωί κατέβαζε τα σκουπίδια στο δρόμο και ανέβαζε το νερό [hellip] πήγαινε στον μανάβη τον μπακάλη και τον χασάπη με το καλάθι στο χέρι κι έκανε παζάρια [hellip] Κι αυτή η ζωή κράτησε δέκα χρόνιαraquo (σ 280) Στην προκείμενη περίπτωση η χρήση του παρατατικού προσδίδει επιπλέον

27 Το ίδιο ισχύει και στην περίπτωση που ένα γεγονός συμβαίνει πολλές φορές στην ιστορία και αναφέρεται εξίσου πολλές φορές στην αφήγηση

22

στην επαναληπτική αφήγηση μια απόχρωση μελαγχολίας φέρνοντας στο νου τη φράση του Μαρσέλ Προυστ για laquoεκείνο τον αιώνιο παρατατικό τόσο πρόσφατο στη λογοτεχνία που άλλαξε ριζικά την όψη πραγμάτων και ανθρώπωνraquo28 Τέλος η τρίτη περίπτωση όπου η αφήγηση αναφέρει πολλές φορές ότι συνέβη μία φορά στην ιστορία συνιστά σπάνια εκδοχή μοντερνιστικής γραφής29 και δεν απαντά πουθενά στο παρόν κείμενο

Ανακεφαλαιώνοντας μπορούμε να πούμε ότι η διακριτική χρήση της laquoεστίασης με μηδέν βαθμόraquo που δημιουργεί ενίοτε την εντύπωση μιας laquoεσωτερικής εστίασηςraquo στη συνείδηση της ηρωίδας καθώς και του laquoελεύθερου πλάγιου λόγουraquo σε συνδυασμό με την προσφυγή του αφηγητή σε laquoαναδρομέςraquo laquoδιαλογικές σκηνέςraquo laquoπεριλήψειςraquo και laquoελλείψειςraquo συνιστούν τα βασικά αφηγηματολογικά συστατικά του προς μελέτη διηγήματος τα οποία ελέγχονται ικανά όχι μόνο να προσδώσουν στην ως επί το πλείστον laquoεπαναληπτική αφήγησηraquo ένα ρυθμό σφιχτό και υφολογικά αψεγάδιαστο αλλά και να μεταδώσουν στον αναγνώστη την ατμόσφαιρα θλίψης και αθλιότητας του κόσμου όπου ζει η ηρωίδα φωτίζοντας αντιστικτικά την ένταση του εσωτερικού της δράματος

Η ανωτέρω ανάλυση της μακροδομής30 και της μικροδομής31 του παρόντος διηγήματος εγείρει λοιπόν τα εξής ερωτήματα ποια θέματα συνθέτουν τον θεματικό άξονα της αφήγησης πώς εγγράφονται σε μια ρεαλιστική γραφή και ποιο μήνυμα επιδιώκουν να μεταδώσουν

Γ Θεματολογική ανάλυση του διηγήματος Τρία είναι τα βασικά θέματα που πραγματεύεται η αφήγηση το

χρήμα η διαφορά των κοινωνικών τάξεων και το αίσθημα ανικανοποίητου που διακατέχει την κεντρική ηρωίδα Στα δύο τελευταία θέματα αναφερθήκαμε επαρκώς στην αρχή της παρούσας μελέτης όπου αναλύσαμε τους laquoπαροξυμμένους χαρακτήρεςraquo των βασικών προσώπων στο διήγημα laquoΤο περιδέραιοraquo ως laquoσχηματοποιημένα πρότυπαraquo των κοινωνικών τάξεων που εκπροσωπούν Όσον αφορά στο πρώτο θέμα δηλαδή στο χρήμα η σημασία του έγκειται στο βαθμό που λειτουργεί ως συνδετικός κρίκος των δύο άλλων και συμπυκνώνει μέσω μιας αντίθεσης εντυπωσιακής τον υλισμό του δεύτερου θέματος (αφού οι κοινωνικές τάξεις καθορίζονται κυρίως με κριτήρια οικονομικά) και τον ιδεαλισμό του τρίτου θέματος (αφού τα laquoματαιωμένα όνειραraquo της

28 Αξίζει να προσεχθεί ότι η λέξη laquoimparfaitraquo στο γαλλικό πρωτότυπο παραπέμπει αμφίσημα στον παρατατικό χρόνο και στην ιδιότητα του ατελούς ή του ανεπαρκούς 29 Πρόκειται για το laquoreacutecit reacutepeacutetitifraquo που θα απέδιδα στα ελληνικά ως laquoεπαναλαμβανόμενη αφήγησηraquo σε αντιδιαστολή με την laquoεπαναληπτική αφήγησηraquo που προαναφέραμε 30 Macrostructure ανάλυση που εστιάζεται στη δομή ενός λόγου που υπερβαίνει τα όρια μιας πρότασης και αφορά στο σύνολο ενός κειμένου31 Microstructure ανάλυση που αναφέρεται στις σχέσεις που αναπτύσσονται στα όρια μιας πρότασης ή μιας λέξης

23

Ματίλντ ξυπνούν μέσα από τη φθορά της φτώχειας32) Αυτό που προέχει λοιπόν είναι να μελετήσουμε πώς η διαφορά των κοινωνικών τάξεων και το αίσθημα αδικαίωτου της ηρωίδας ως απότοκα της ύπαρξης ή έλλειψης χρημάτων ενορχηστρώνονται στο πλαίσιο μιας ρεαλιστικής αφήγησης στα τέλη του 19ου αιώνα

Καλό είναι να υπενθυμίσουμε εδώ ότι ο Σταντάλ και ο Μπαλζάκ ως πρωτεργάτες του ρεαλισμού με τα έργα τους Το Κόκκινο και το Μαύρο (Le rouge et le Noir 1830) και Η Ανθρώπινη Κωμωδία (La Comeacutedie Humaine 1842) αντιστοίχως προσέδωσαν μεγάλη σημασία στη λεπτομερή αναπαράσταση μιας κοινωνίας ιδωμένης μέσα σrsquo ένα συγκεκριμένο ιστορικό πλαίσιο γι αυτό και ο Μπαλζάκ στον θεωρητικό πρόλογο της Ανθρώπινης Κωμωδίας παρομοιάζει τον συγγραφέα μrsquo έναν laquoιστορικό των ηθώνraquo33 που ανατέμνει κριτικά την αλήθεια μιας ορισμένης κοινωνίας Παρόμοιες απόψεις υποστήριξαν αργότερα ο Φλωμπέρ (στο έργο του Η κυρία Μποβαρύ Madame Bovary 1856) και ο Ζολά (στο μυθιστορηματικό κύκλο των Ρουγκόν-Μακάρ Rougon-Macquart 1870) που υπήρξαν φίλοι και δάσκαλοι του Μωπασσάν Με τη διαφορά ότι ο Ζολά ndash αντικαθιστώντας την ιστορική προσέγγιση της πραγματικότητας του ρεαλισμού με την εφαρμογή μιας επιστημονικής μεθοδολογίας εμπνευσμένης από τις εξελικτικές θεωρίες του Δαρβίνου και του Ιππόλυτου Ταιν ndash στράφηκε προς τον νατουραλισμό ταυτίζοντας τον συγγραφέα μrsquo έναν αμέτοχο κλινικό ανατόμο της ανθρώπινης κοινωνίας34

Ας δούμε λοιπόν από κοντά πού εντοπίζονται ρεαλιστικά και τυχόν νατουραλιστικά στοιχεία στο διήγημα laquoΤο περιδέραιοraquo και σε ποιο βαθμό ο Μωπασσάν αποστασιοποιείται από τον νατουραλισμό του Ζολά και την ομάδα του Μεντάν (σσ 37-38) όπου τυπικά ανήκε

Η ένταξη της εν λόγω αφήγησης σrsquo ένα συγκεκριμένο γεωγραφικό πλαίσιο ndash τις μικροαστικές και μεγαλοαστικές παρισινές συνοικίες στη δεξιά όχθη του Σηκουάνα όπως προαναφέραμε ndash και σε ιστορικά προσδιορισμένη εποχή ndash τις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα όπου έζησε και έγραψε ο Μωπασσάν ndash συνάδει με τις βασικές αρχές του ρεαλισμού που ήταν άμεσα συνυφασμένος με την εποχή του και την περιρρέουσα κοινωνική ατμόσφαιρα Έτσι ακόμα κι αν η ιστορική εποχή συνάγεται έμμεσα στο παρόν διήγημα από κάποιες ενδείξεις δευτερεύουσας σημασίας ndash όπως η άμαξα που laquoβρήκαν [οι Λουαζέλ] στην αποβάθρα του ποταμούraquo (σ 277) τα laquoλουδοβίκειαraquo που μάζεψε ο Λουαζέλ laquoαπό δω [hellip] από κειraquo (σ 279) για νrsquo αγοράσει ένα καινούργιο 32 laquoΥπέφερε για τη φτώχεια του σπιτιού τους για τους γυμνούς τοίχους τους τα φθαρμένα καθίσματα τις

άσχημες στόφες Όλrsquo αυτά που μια άλλη γυναίκα της σειράς της ούτε που θα τα πρόσεχε καν αυτήν τη

βασάνιζαν και [hellip] μέσα της ξυπνούσαν ματαιωμένα όνειρα και τρελές επιθυμίεςraquo (σ 271) 33 Βλ σχετικά Γ Γκότση amp Δ Προβατά Ιστορία της Ευρωπαϊκής Λογοτεχνίας ndash Από τις αρχές του 18ου

έως τον 20ο αιώνα ΕΑΠ Πάτρα 2000 κεφ 246 amp 247 σσ67-68 34 Βλ σχετικά την ενότητα 32 στο ίδιο σσ 82-84

24

εκλεκτική φωτίζοντας τα κυριότερα γεγονότα και παραλείποντας ή συμπυκνώνοντας άλλα Η εν λόγω σύγκριση είναι φυσικά συμβατική εφόσον παραβάλλει τη χρονική διάρκεια μιας ιστορίας ndash που υπολογίζεται σε ώρες μέρες μήνες και χρόνια ndash με τη διάρκεια μιας αφήγησης ndash που στερούμενη δικής της χρονικότητας υπολογίζεται με λέξεις αράδες παραγράφους και σελίδες Με ιδεατό λοιπόν σημείο αναφοράς την ισοχρονία ανάμεσα στην ιστορία και την αφήγηση ο Genette επισημαίνει δύο εκδοχές ανισοχρονίας που καθορίζουν την ταχύτητα της αφήγησης την επιβράδυνση που αντιστοιχεί στην περιγραφική παύση (pause descriptive) και την επιτάχυνση που αντιστοιχεί στην έλλειψη (ellipse) Στην πρώτη περίπτωση ένα τμήμα της αφήγησης (περιγραφικό συνήθως) αντιστοιχεί σε μηδέν διάρκεια της ιστορίας ενώ στη δεύτερη περίπτωση συμβαίνει το εντελώς αντίθετο Οι ενδιάμεσες ανισοχρονίες ανάμεσα στην έλλειψη και την παύση είναι η περίληψη (sommaire) όπου σε λίγες παραγράφους ή σελίδες εκθέτονται τα γεγονότα μηνών ή χρόνων και η σκηνή (scegravene) που αντιστοιχεί σε διάλογο συνήθως Επιπλέον η εναλλαγή (διαλογικών) σκηνών και περιλήψεων αναλογεί στην αλληλοδιαδοχή δραματικής έντασης και ύφεσης σrsquo ένα λογοτεχνικό κείμενο καθορίζοντας έτσι το ρυθμό του Οι ανισοχρονίες θεωρούνται λοιπόν πιο απαραίτητες από τις αναχρονίες εφόσον μια αφήγηση μπορεί να υπάρξει χωρίς τις δεύτερες αλλά χωρίς τις πρώτες χάνει το ρυθμό της

Στο προς μελέτη διήγημα η διάρκεια της αφήγησης ποικίλει ανάλογα με τα επτά διαφορετικά μέρη στα οποία χωρίζει ο Μωπασσάν το κείμενο με αστερίσκους26 Πιο συγκεκριμένα το 1ο μέρος του διηγήματος ως εισαγωγή αντιστοιχεί σε μια περιγραφική περίληψη της ζωής και του χαρακτήρα της Ματίλντ καθώς συμπυκνώνει σε δύο τυπογραφικές σελίδες τη μίζερη ζωή και τα ανεκπλήρωτα όνειρά της Ο χρόνος της αφήγησης είναι λοιπόν μικρότερος από το χρόνο της ιστορίας Αντιθέτως οι διάλογοι της Ματίλντ με τον σύζυγό της στα μέρη 2 3 4 του κειμένου και με την κ Φορεστιέ στο 7ο μέρος δηλαδή στον επίλογο του διηγήματος αντιστοιχούν σε διαλογικές σκηνές όπου ο χρόνος της αφήγησης ισούται (συμβατικά) με το χρόνο της ιστορίας Πλην όμως οι τρεις πρώτες παράγραφοι στην αρχή του 4ου μέρους όπου περιγράφεται εν συντομία όλη η βραδιά της δεξίωσης του υπουργού αποτελεί εκ νέου περίληψη αφού η διάρκεια της αφήγησης είναι σαφώς μικρότερη από την αντίστοιχη διάρκεια της ιστορίας Περίληψη είναι επίσης το 5ο μέρος του κειμένου που αφηγείται την αγορά ενός νέου κοσμήματος από τους Λουαζέλ και την εναγώνια προσπάθειά τους να συγκεντρώσουν το απαιτούμενο ποσόν της αγοράς καθώς και το 6ο

μέρος που συμπυκνώνει σε μία τυπογραφική σελίδα τον δεκαετή

26 Παρόλο που ο μεταφραστής αντικατέστησε τους αστερίσκους με λευκά κενά τους επανέφερα εδώ με βάση το πρωτότυπο

21

επίμοχθο αγώνα τους προκειμένου laquoνα εξοφληθεί το τρομακτικό αυτό χρέοςraquo (σ 280) Η αρχή όμως του 6ου μέρους καθώς παραλείπει μεγάλο χρονικό διάστημα της ιστορίας συνιστά σημαντική έλλειψη η οποία αν και δεν προσδιορίζει ποσοτικά το χρονικό διάστημα της ζωής του ζεύγους που αποσιωπά το χαρακτηρίζει ποιοτικά ως laquoαπαίσια ζωή των απόρωνraquo (σ 280) Στο laquoΠεριδέραιοraquo υπάρχουν άλλωστε αρκετές ελλείψεις ποικίλης διάρκειας η οποία άλλοτε δηλώνεται ρητώς (όπως στην αρχή του 5ου μέρους του διηγήματος laquoΎστερα από μία εβδομάδα είχαν χάσει κάθε ελπίδαraquo σ 278 ή στη μέση του 4ου μέρους laquoΤην επομένη [ η Ματίλντ] πήγε στης φίλης της [hellip]raquo σ 275) κι άλλοτε συνάγεται κατά προσέγγισιν από τα συμφραζόμενα (όπως στην αρχή του 3ου μέρους laquoΗ μέρα της γιορτής πλησίαζε [hellip]raquo σ 274 και του 4ου laquoΤέλος έφτασε η μεγάλη μέραraquo σ 276)

γ) Η συχνότητα (freacutequence) εστιάζεται κατά τον Genette στην αναλογία ανάμεσα στο πόσες φορές ένα γεγονός συμβαίνει στην ιστορία και στο πόσες φορές αναφέρεται στην αφήγηση Εάν δηλαδή ένα γεγονός συμβαίνει μια φορά στην ιστορία και αναφέρεται μια φορά στην αφήγηση τότε έχουμε μιαν αφήγηση κατrsquo αντιστοιχίαν (reacutecit singulatif)27

που αφορά στις διαλογικές σκηνές του διηγήματος που μελετάμε Εάν όμως η αφήγηση αναφέρει μια φορά ότι έγινε πολλές φορές στην ιστορία τότε έχουμε μιαν αφήγηση επαναληπτική (reacutecit iteacuteratif) η οποία εντοπίζεται σε πολλά σημεία του εν λόγω διηγήματος με χαρακτηριστική ένδειξη τη χρήση του παρατατικού χρόνου Και τούτο γιατί ο παρατατικός όταν συντάσσεται με ρήματα που επιδέχονται την έννοια της διάρκειας παραπέμπει ευθέως στην έννοια της επανάληψης ή της συνήθειας Ενδεικτικά μπορούμε να αναφέρουμε τα ρήματα laquoυποφέρωraquo laquoβλέπωraquo laquoονειρεύομαιraquo laquoκάθομαιraquo και laquoκλαίωraquo που σταχυολογούμε στο 1ο μέρος του διηγήματος στις φράσεις laquoΥπέφερε συνεχώς καθώς ένιωθε γεννημένη για όλα τα φίνα και πολυτελή πράγματαraquo laquoέβλεπε τη νεαρή Βρετόνη που συγύριζε το νοικοκυριό της [hellip]raquo laquoονειρευόταν μέγαρα με αθόρυβους προθαλάμους [hellip]raquo (σ 271) laquoτο βράδυ καθόταν για να φάει στο στρογγυλό τραπέζι [hellip]raquo laquoκι έκλαιγε μέρες ολόκληρες μετά από τον καημό της [hellip]raquo (σ 272) αντιστοίχως ή τα ρήματα laquoπλένωraquo laquoκατεβάζωraquo laquoανεβάζωraquo και laquoπηγαίνωraquo από το 6ο

μέρος του διηγήματος που αναφέρεται συνοπτικά στις καθημερινές δουλειές που έκανε κατrsquo επανάληψιν η Ματίλντ επί δέκα ολόκληρα χρόνια laquoΈπλενε πιατικά φθείροντας τα ροδαλά της νύχια [hellip] [hellip] Κάθε πρωί κατέβαζε τα σκουπίδια στο δρόμο και ανέβαζε το νερό [hellip] πήγαινε στον μανάβη τον μπακάλη και τον χασάπη με το καλάθι στο χέρι κι έκανε παζάρια [hellip] Κι αυτή η ζωή κράτησε δέκα χρόνιαraquo (σ 280) Στην προκείμενη περίπτωση η χρήση του παρατατικού προσδίδει επιπλέον

27 Το ίδιο ισχύει και στην περίπτωση που ένα γεγονός συμβαίνει πολλές φορές στην ιστορία και αναφέρεται εξίσου πολλές φορές στην αφήγηση

22

στην επαναληπτική αφήγηση μια απόχρωση μελαγχολίας φέρνοντας στο νου τη φράση του Μαρσέλ Προυστ για laquoεκείνο τον αιώνιο παρατατικό τόσο πρόσφατο στη λογοτεχνία που άλλαξε ριζικά την όψη πραγμάτων και ανθρώπωνraquo28 Τέλος η τρίτη περίπτωση όπου η αφήγηση αναφέρει πολλές φορές ότι συνέβη μία φορά στην ιστορία συνιστά σπάνια εκδοχή μοντερνιστικής γραφής29 και δεν απαντά πουθενά στο παρόν κείμενο

Ανακεφαλαιώνοντας μπορούμε να πούμε ότι η διακριτική χρήση της laquoεστίασης με μηδέν βαθμόraquo που δημιουργεί ενίοτε την εντύπωση μιας laquoεσωτερικής εστίασηςraquo στη συνείδηση της ηρωίδας καθώς και του laquoελεύθερου πλάγιου λόγουraquo σε συνδυασμό με την προσφυγή του αφηγητή σε laquoαναδρομέςraquo laquoδιαλογικές σκηνέςraquo laquoπεριλήψειςraquo και laquoελλείψειςraquo συνιστούν τα βασικά αφηγηματολογικά συστατικά του προς μελέτη διηγήματος τα οποία ελέγχονται ικανά όχι μόνο να προσδώσουν στην ως επί το πλείστον laquoεπαναληπτική αφήγησηraquo ένα ρυθμό σφιχτό και υφολογικά αψεγάδιαστο αλλά και να μεταδώσουν στον αναγνώστη την ατμόσφαιρα θλίψης και αθλιότητας του κόσμου όπου ζει η ηρωίδα φωτίζοντας αντιστικτικά την ένταση του εσωτερικού της δράματος

Η ανωτέρω ανάλυση της μακροδομής30 και της μικροδομής31 του παρόντος διηγήματος εγείρει λοιπόν τα εξής ερωτήματα ποια θέματα συνθέτουν τον θεματικό άξονα της αφήγησης πώς εγγράφονται σε μια ρεαλιστική γραφή και ποιο μήνυμα επιδιώκουν να μεταδώσουν

Γ Θεματολογική ανάλυση του διηγήματος Τρία είναι τα βασικά θέματα που πραγματεύεται η αφήγηση το

χρήμα η διαφορά των κοινωνικών τάξεων και το αίσθημα ανικανοποίητου που διακατέχει την κεντρική ηρωίδα Στα δύο τελευταία θέματα αναφερθήκαμε επαρκώς στην αρχή της παρούσας μελέτης όπου αναλύσαμε τους laquoπαροξυμμένους χαρακτήρεςraquo των βασικών προσώπων στο διήγημα laquoΤο περιδέραιοraquo ως laquoσχηματοποιημένα πρότυπαraquo των κοινωνικών τάξεων που εκπροσωπούν Όσον αφορά στο πρώτο θέμα δηλαδή στο χρήμα η σημασία του έγκειται στο βαθμό που λειτουργεί ως συνδετικός κρίκος των δύο άλλων και συμπυκνώνει μέσω μιας αντίθεσης εντυπωσιακής τον υλισμό του δεύτερου θέματος (αφού οι κοινωνικές τάξεις καθορίζονται κυρίως με κριτήρια οικονομικά) και τον ιδεαλισμό του τρίτου θέματος (αφού τα laquoματαιωμένα όνειραraquo της

28 Αξίζει να προσεχθεί ότι η λέξη laquoimparfaitraquo στο γαλλικό πρωτότυπο παραπέμπει αμφίσημα στον παρατατικό χρόνο και στην ιδιότητα του ατελούς ή του ανεπαρκούς 29 Πρόκειται για το laquoreacutecit reacutepeacutetitifraquo που θα απέδιδα στα ελληνικά ως laquoεπαναλαμβανόμενη αφήγησηraquo σε αντιδιαστολή με την laquoεπαναληπτική αφήγησηraquo που προαναφέραμε 30 Macrostructure ανάλυση που εστιάζεται στη δομή ενός λόγου που υπερβαίνει τα όρια μιας πρότασης και αφορά στο σύνολο ενός κειμένου31 Microstructure ανάλυση που αναφέρεται στις σχέσεις που αναπτύσσονται στα όρια μιας πρότασης ή μιας λέξης

23

Ματίλντ ξυπνούν μέσα από τη φθορά της φτώχειας32) Αυτό που προέχει λοιπόν είναι να μελετήσουμε πώς η διαφορά των κοινωνικών τάξεων και το αίσθημα αδικαίωτου της ηρωίδας ως απότοκα της ύπαρξης ή έλλειψης χρημάτων ενορχηστρώνονται στο πλαίσιο μιας ρεαλιστικής αφήγησης στα τέλη του 19ου αιώνα

Καλό είναι να υπενθυμίσουμε εδώ ότι ο Σταντάλ και ο Μπαλζάκ ως πρωτεργάτες του ρεαλισμού με τα έργα τους Το Κόκκινο και το Μαύρο (Le rouge et le Noir 1830) και Η Ανθρώπινη Κωμωδία (La Comeacutedie Humaine 1842) αντιστοίχως προσέδωσαν μεγάλη σημασία στη λεπτομερή αναπαράσταση μιας κοινωνίας ιδωμένης μέσα σrsquo ένα συγκεκριμένο ιστορικό πλαίσιο γι αυτό και ο Μπαλζάκ στον θεωρητικό πρόλογο της Ανθρώπινης Κωμωδίας παρομοιάζει τον συγγραφέα μrsquo έναν laquoιστορικό των ηθώνraquo33 που ανατέμνει κριτικά την αλήθεια μιας ορισμένης κοινωνίας Παρόμοιες απόψεις υποστήριξαν αργότερα ο Φλωμπέρ (στο έργο του Η κυρία Μποβαρύ Madame Bovary 1856) και ο Ζολά (στο μυθιστορηματικό κύκλο των Ρουγκόν-Μακάρ Rougon-Macquart 1870) που υπήρξαν φίλοι και δάσκαλοι του Μωπασσάν Με τη διαφορά ότι ο Ζολά ndash αντικαθιστώντας την ιστορική προσέγγιση της πραγματικότητας του ρεαλισμού με την εφαρμογή μιας επιστημονικής μεθοδολογίας εμπνευσμένης από τις εξελικτικές θεωρίες του Δαρβίνου και του Ιππόλυτου Ταιν ndash στράφηκε προς τον νατουραλισμό ταυτίζοντας τον συγγραφέα μrsquo έναν αμέτοχο κλινικό ανατόμο της ανθρώπινης κοινωνίας34

Ας δούμε λοιπόν από κοντά πού εντοπίζονται ρεαλιστικά και τυχόν νατουραλιστικά στοιχεία στο διήγημα laquoΤο περιδέραιοraquo και σε ποιο βαθμό ο Μωπασσάν αποστασιοποιείται από τον νατουραλισμό του Ζολά και την ομάδα του Μεντάν (σσ 37-38) όπου τυπικά ανήκε

Η ένταξη της εν λόγω αφήγησης σrsquo ένα συγκεκριμένο γεωγραφικό πλαίσιο ndash τις μικροαστικές και μεγαλοαστικές παρισινές συνοικίες στη δεξιά όχθη του Σηκουάνα όπως προαναφέραμε ndash και σε ιστορικά προσδιορισμένη εποχή ndash τις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα όπου έζησε και έγραψε ο Μωπασσάν ndash συνάδει με τις βασικές αρχές του ρεαλισμού που ήταν άμεσα συνυφασμένος με την εποχή του και την περιρρέουσα κοινωνική ατμόσφαιρα Έτσι ακόμα κι αν η ιστορική εποχή συνάγεται έμμεσα στο παρόν διήγημα από κάποιες ενδείξεις δευτερεύουσας σημασίας ndash όπως η άμαξα που laquoβρήκαν [οι Λουαζέλ] στην αποβάθρα του ποταμούraquo (σ 277) τα laquoλουδοβίκειαraquo που μάζεψε ο Λουαζέλ laquoαπό δω [hellip] από κειraquo (σ 279) για νrsquo αγοράσει ένα καινούργιο 32 laquoΥπέφερε για τη φτώχεια του σπιτιού τους για τους γυμνούς τοίχους τους τα φθαρμένα καθίσματα τις

άσχημες στόφες Όλrsquo αυτά που μια άλλη γυναίκα της σειράς της ούτε που θα τα πρόσεχε καν αυτήν τη

βασάνιζαν και [hellip] μέσα της ξυπνούσαν ματαιωμένα όνειρα και τρελές επιθυμίεςraquo (σ 271) 33 Βλ σχετικά Γ Γκότση amp Δ Προβατά Ιστορία της Ευρωπαϊκής Λογοτεχνίας ndash Από τις αρχές του 18ου

έως τον 20ο αιώνα ΕΑΠ Πάτρα 2000 κεφ 246 amp 247 σσ67-68 34 Βλ σχετικά την ενότητα 32 στο ίδιο σσ 82-84

24

επίμοχθο αγώνα τους προκειμένου laquoνα εξοφληθεί το τρομακτικό αυτό χρέοςraquo (σ 280) Η αρχή όμως του 6ου μέρους καθώς παραλείπει μεγάλο χρονικό διάστημα της ιστορίας συνιστά σημαντική έλλειψη η οποία αν και δεν προσδιορίζει ποσοτικά το χρονικό διάστημα της ζωής του ζεύγους που αποσιωπά το χαρακτηρίζει ποιοτικά ως laquoαπαίσια ζωή των απόρωνraquo (σ 280) Στο laquoΠεριδέραιοraquo υπάρχουν άλλωστε αρκετές ελλείψεις ποικίλης διάρκειας η οποία άλλοτε δηλώνεται ρητώς (όπως στην αρχή του 5ου μέρους του διηγήματος laquoΎστερα από μία εβδομάδα είχαν χάσει κάθε ελπίδαraquo σ 278 ή στη μέση του 4ου μέρους laquoΤην επομένη [ η Ματίλντ] πήγε στης φίλης της [hellip]raquo σ 275) κι άλλοτε συνάγεται κατά προσέγγισιν από τα συμφραζόμενα (όπως στην αρχή του 3ου μέρους laquoΗ μέρα της γιορτής πλησίαζε [hellip]raquo σ 274 και του 4ου laquoΤέλος έφτασε η μεγάλη μέραraquo σ 276)

γ) Η συχνότητα (freacutequence) εστιάζεται κατά τον Genette στην αναλογία ανάμεσα στο πόσες φορές ένα γεγονός συμβαίνει στην ιστορία και στο πόσες φορές αναφέρεται στην αφήγηση Εάν δηλαδή ένα γεγονός συμβαίνει μια φορά στην ιστορία και αναφέρεται μια φορά στην αφήγηση τότε έχουμε μιαν αφήγηση κατrsquo αντιστοιχίαν (reacutecit singulatif)27

που αφορά στις διαλογικές σκηνές του διηγήματος που μελετάμε Εάν όμως η αφήγηση αναφέρει μια φορά ότι έγινε πολλές φορές στην ιστορία τότε έχουμε μιαν αφήγηση επαναληπτική (reacutecit iteacuteratif) η οποία εντοπίζεται σε πολλά σημεία του εν λόγω διηγήματος με χαρακτηριστική ένδειξη τη χρήση του παρατατικού χρόνου Και τούτο γιατί ο παρατατικός όταν συντάσσεται με ρήματα που επιδέχονται την έννοια της διάρκειας παραπέμπει ευθέως στην έννοια της επανάληψης ή της συνήθειας Ενδεικτικά μπορούμε να αναφέρουμε τα ρήματα laquoυποφέρωraquo laquoβλέπωraquo laquoονειρεύομαιraquo laquoκάθομαιraquo και laquoκλαίωraquo που σταχυολογούμε στο 1ο μέρος του διηγήματος στις φράσεις laquoΥπέφερε συνεχώς καθώς ένιωθε γεννημένη για όλα τα φίνα και πολυτελή πράγματαraquo laquoέβλεπε τη νεαρή Βρετόνη που συγύριζε το νοικοκυριό της [hellip]raquo laquoονειρευόταν μέγαρα με αθόρυβους προθαλάμους [hellip]raquo (σ 271) laquoτο βράδυ καθόταν για να φάει στο στρογγυλό τραπέζι [hellip]raquo laquoκι έκλαιγε μέρες ολόκληρες μετά από τον καημό της [hellip]raquo (σ 272) αντιστοίχως ή τα ρήματα laquoπλένωraquo laquoκατεβάζωraquo laquoανεβάζωraquo και laquoπηγαίνωraquo από το 6ο

μέρος του διηγήματος που αναφέρεται συνοπτικά στις καθημερινές δουλειές που έκανε κατrsquo επανάληψιν η Ματίλντ επί δέκα ολόκληρα χρόνια laquoΈπλενε πιατικά φθείροντας τα ροδαλά της νύχια [hellip] [hellip] Κάθε πρωί κατέβαζε τα σκουπίδια στο δρόμο και ανέβαζε το νερό [hellip] πήγαινε στον μανάβη τον μπακάλη και τον χασάπη με το καλάθι στο χέρι κι έκανε παζάρια [hellip] Κι αυτή η ζωή κράτησε δέκα χρόνιαraquo (σ 280) Στην προκείμενη περίπτωση η χρήση του παρατατικού προσδίδει επιπλέον

27 Το ίδιο ισχύει και στην περίπτωση που ένα γεγονός συμβαίνει πολλές φορές στην ιστορία και αναφέρεται εξίσου πολλές φορές στην αφήγηση

22

στην επαναληπτική αφήγηση μια απόχρωση μελαγχολίας φέρνοντας στο νου τη φράση του Μαρσέλ Προυστ για laquoεκείνο τον αιώνιο παρατατικό τόσο πρόσφατο στη λογοτεχνία που άλλαξε ριζικά την όψη πραγμάτων και ανθρώπωνraquo28 Τέλος η τρίτη περίπτωση όπου η αφήγηση αναφέρει πολλές φορές ότι συνέβη μία φορά στην ιστορία συνιστά σπάνια εκδοχή μοντερνιστικής γραφής29 και δεν απαντά πουθενά στο παρόν κείμενο

Ανακεφαλαιώνοντας μπορούμε να πούμε ότι η διακριτική χρήση της laquoεστίασης με μηδέν βαθμόraquo που δημιουργεί ενίοτε την εντύπωση μιας laquoεσωτερικής εστίασηςraquo στη συνείδηση της ηρωίδας καθώς και του laquoελεύθερου πλάγιου λόγουraquo σε συνδυασμό με την προσφυγή του αφηγητή σε laquoαναδρομέςraquo laquoδιαλογικές σκηνέςraquo laquoπεριλήψειςraquo και laquoελλείψειςraquo συνιστούν τα βασικά αφηγηματολογικά συστατικά του προς μελέτη διηγήματος τα οποία ελέγχονται ικανά όχι μόνο να προσδώσουν στην ως επί το πλείστον laquoεπαναληπτική αφήγησηraquo ένα ρυθμό σφιχτό και υφολογικά αψεγάδιαστο αλλά και να μεταδώσουν στον αναγνώστη την ατμόσφαιρα θλίψης και αθλιότητας του κόσμου όπου ζει η ηρωίδα φωτίζοντας αντιστικτικά την ένταση του εσωτερικού της δράματος

Η ανωτέρω ανάλυση της μακροδομής30 και της μικροδομής31 του παρόντος διηγήματος εγείρει λοιπόν τα εξής ερωτήματα ποια θέματα συνθέτουν τον θεματικό άξονα της αφήγησης πώς εγγράφονται σε μια ρεαλιστική γραφή και ποιο μήνυμα επιδιώκουν να μεταδώσουν

Γ Θεματολογική ανάλυση του διηγήματος Τρία είναι τα βασικά θέματα που πραγματεύεται η αφήγηση το

χρήμα η διαφορά των κοινωνικών τάξεων και το αίσθημα ανικανοποίητου που διακατέχει την κεντρική ηρωίδα Στα δύο τελευταία θέματα αναφερθήκαμε επαρκώς στην αρχή της παρούσας μελέτης όπου αναλύσαμε τους laquoπαροξυμμένους χαρακτήρεςraquo των βασικών προσώπων στο διήγημα laquoΤο περιδέραιοraquo ως laquoσχηματοποιημένα πρότυπαraquo των κοινωνικών τάξεων που εκπροσωπούν Όσον αφορά στο πρώτο θέμα δηλαδή στο χρήμα η σημασία του έγκειται στο βαθμό που λειτουργεί ως συνδετικός κρίκος των δύο άλλων και συμπυκνώνει μέσω μιας αντίθεσης εντυπωσιακής τον υλισμό του δεύτερου θέματος (αφού οι κοινωνικές τάξεις καθορίζονται κυρίως με κριτήρια οικονομικά) και τον ιδεαλισμό του τρίτου θέματος (αφού τα laquoματαιωμένα όνειραraquo της

28 Αξίζει να προσεχθεί ότι η λέξη laquoimparfaitraquo στο γαλλικό πρωτότυπο παραπέμπει αμφίσημα στον παρατατικό χρόνο και στην ιδιότητα του ατελούς ή του ανεπαρκούς 29 Πρόκειται για το laquoreacutecit reacutepeacutetitifraquo που θα απέδιδα στα ελληνικά ως laquoεπαναλαμβανόμενη αφήγησηraquo σε αντιδιαστολή με την laquoεπαναληπτική αφήγησηraquo που προαναφέραμε 30 Macrostructure ανάλυση που εστιάζεται στη δομή ενός λόγου που υπερβαίνει τα όρια μιας πρότασης και αφορά στο σύνολο ενός κειμένου31 Microstructure ανάλυση που αναφέρεται στις σχέσεις που αναπτύσσονται στα όρια μιας πρότασης ή μιας λέξης

23

Ματίλντ ξυπνούν μέσα από τη φθορά της φτώχειας32) Αυτό που προέχει λοιπόν είναι να μελετήσουμε πώς η διαφορά των κοινωνικών τάξεων και το αίσθημα αδικαίωτου της ηρωίδας ως απότοκα της ύπαρξης ή έλλειψης χρημάτων ενορχηστρώνονται στο πλαίσιο μιας ρεαλιστικής αφήγησης στα τέλη του 19ου αιώνα

Καλό είναι να υπενθυμίσουμε εδώ ότι ο Σταντάλ και ο Μπαλζάκ ως πρωτεργάτες του ρεαλισμού με τα έργα τους Το Κόκκινο και το Μαύρο (Le rouge et le Noir 1830) και Η Ανθρώπινη Κωμωδία (La Comeacutedie Humaine 1842) αντιστοίχως προσέδωσαν μεγάλη σημασία στη λεπτομερή αναπαράσταση μιας κοινωνίας ιδωμένης μέσα σrsquo ένα συγκεκριμένο ιστορικό πλαίσιο γι αυτό και ο Μπαλζάκ στον θεωρητικό πρόλογο της Ανθρώπινης Κωμωδίας παρομοιάζει τον συγγραφέα μrsquo έναν laquoιστορικό των ηθώνraquo33 που ανατέμνει κριτικά την αλήθεια μιας ορισμένης κοινωνίας Παρόμοιες απόψεις υποστήριξαν αργότερα ο Φλωμπέρ (στο έργο του Η κυρία Μποβαρύ Madame Bovary 1856) και ο Ζολά (στο μυθιστορηματικό κύκλο των Ρουγκόν-Μακάρ Rougon-Macquart 1870) που υπήρξαν φίλοι και δάσκαλοι του Μωπασσάν Με τη διαφορά ότι ο Ζολά ndash αντικαθιστώντας την ιστορική προσέγγιση της πραγματικότητας του ρεαλισμού με την εφαρμογή μιας επιστημονικής μεθοδολογίας εμπνευσμένης από τις εξελικτικές θεωρίες του Δαρβίνου και του Ιππόλυτου Ταιν ndash στράφηκε προς τον νατουραλισμό ταυτίζοντας τον συγγραφέα μrsquo έναν αμέτοχο κλινικό ανατόμο της ανθρώπινης κοινωνίας34

Ας δούμε λοιπόν από κοντά πού εντοπίζονται ρεαλιστικά και τυχόν νατουραλιστικά στοιχεία στο διήγημα laquoΤο περιδέραιοraquo και σε ποιο βαθμό ο Μωπασσάν αποστασιοποιείται από τον νατουραλισμό του Ζολά και την ομάδα του Μεντάν (σσ 37-38) όπου τυπικά ανήκε

Η ένταξη της εν λόγω αφήγησης σrsquo ένα συγκεκριμένο γεωγραφικό πλαίσιο ndash τις μικροαστικές και μεγαλοαστικές παρισινές συνοικίες στη δεξιά όχθη του Σηκουάνα όπως προαναφέραμε ndash και σε ιστορικά προσδιορισμένη εποχή ndash τις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα όπου έζησε και έγραψε ο Μωπασσάν ndash συνάδει με τις βασικές αρχές του ρεαλισμού που ήταν άμεσα συνυφασμένος με την εποχή του και την περιρρέουσα κοινωνική ατμόσφαιρα Έτσι ακόμα κι αν η ιστορική εποχή συνάγεται έμμεσα στο παρόν διήγημα από κάποιες ενδείξεις δευτερεύουσας σημασίας ndash όπως η άμαξα που laquoβρήκαν [οι Λουαζέλ] στην αποβάθρα του ποταμούraquo (σ 277) τα laquoλουδοβίκειαraquo που μάζεψε ο Λουαζέλ laquoαπό δω [hellip] από κειraquo (σ 279) για νrsquo αγοράσει ένα καινούργιο 32 laquoΥπέφερε για τη φτώχεια του σπιτιού τους για τους γυμνούς τοίχους τους τα φθαρμένα καθίσματα τις

άσχημες στόφες Όλrsquo αυτά που μια άλλη γυναίκα της σειράς της ούτε που θα τα πρόσεχε καν αυτήν τη

βασάνιζαν και [hellip] μέσα της ξυπνούσαν ματαιωμένα όνειρα και τρελές επιθυμίεςraquo (σ 271) 33 Βλ σχετικά Γ Γκότση amp Δ Προβατά Ιστορία της Ευρωπαϊκής Λογοτεχνίας ndash Από τις αρχές του 18ου

έως τον 20ο αιώνα ΕΑΠ Πάτρα 2000 κεφ 246 amp 247 σσ67-68 34 Βλ σχετικά την ενότητα 32 στο ίδιο σσ 82-84

24

στην επαναληπτική αφήγηση μια απόχρωση μελαγχολίας φέρνοντας στο νου τη φράση του Μαρσέλ Προυστ για laquoεκείνο τον αιώνιο παρατατικό τόσο πρόσφατο στη λογοτεχνία που άλλαξε ριζικά την όψη πραγμάτων και ανθρώπωνraquo28 Τέλος η τρίτη περίπτωση όπου η αφήγηση αναφέρει πολλές φορές ότι συνέβη μία φορά στην ιστορία συνιστά σπάνια εκδοχή μοντερνιστικής γραφής29 και δεν απαντά πουθενά στο παρόν κείμενο

Ανακεφαλαιώνοντας μπορούμε να πούμε ότι η διακριτική χρήση της laquoεστίασης με μηδέν βαθμόraquo που δημιουργεί ενίοτε την εντύπωση μιας laquoεσωτερικής εστίασηςraquo στη συνείδηση της ηρωίδας καθώς και του laquoελεύθερου πλάγιου λόγουraquo σε συνδυασμό με την προσφυγή του αφηγητή σε laquoαναδρομέςraquo laquoδιαλογικές σκηνέςraquo laquoπεριλήψειςraquo και laquoελλείψειςraquo συνιστούν τα βασικά αφηγηματολογικά συστατικά του προς μελέτη διηγήματος τα οποία ελέγχονται ικανά όχι μόνο να προσδώσουν στην ως επί το πλείστον laquoεπαναληπτική αφήγησηraquo ένα ρυθμό σφιχτό και υφολογικά αψεγάδιαστο αλλά και να μεταδώσουν στον αναγνώστη την ατμόσφαιρα θλίψης και αθλιότητας του κόσμου όπου ζει η ηρωίδα φωτίζοντας αντιστικτικά την ένταση του εσωτερικού της δράματος

Η ανωτέρω ανάλυση της μακροδομής30 και της μικροδομής31 του παρόντος διηγήματος εγείρει λοιπόν τα εξής ερωτήματα ποια θέματα συνθέτουν τον θεματικό άξονα της αφήγησης πώς εγγράφονται σε μια ρεαλιστική γραφή και ποιο μήνυμα επιδιώκουν να μεταδώσουν

Γ Θεματολογική ανάλυση του διηγήματος Τρία είναι τα βασικά θέματα που πραγματεύεται η αφήγηση το

χρήμα η διαφορά των κοινωνικών τάξεων και το αίσθημα ανικανοποίητου που διακατέχει την κεντρική ηρωίδα Στα δύο τελευταία θέματα αναφερθήκαμε επαρκώς στην αρχή της παρούσας μελέτης όπου αναλύσαμε τους laquoπαροξυμμένους χαρακτήρεςraquo των βασικών προσώπων στο διήγημα laquoΤο περιδέραιοraquo ως laquoσχηματοποιημένα πρότυπαraquo των κοινωνικών τάξεων που εκπροσωπούν Όσον αφορά στο πρώτο θέμα δηλαδή στο χρήμα η σημασία του έγκειται στο βαθμό που λειτουργεί ως συνδετικός κρίκος των δύο άλλων και συμπυκνώνει μέσω μιας αντίθεσης εντυπωσιακής τον υλισμό του δεύτερου θέματος (αφού οι κοινωνικές τάξεις καθορίζονται κυρίως με κριτήρια οικονομικά) και τον ιδεαλισμό του τρίτου θέματος (αφού τα laquoματαιωμένα όνειραraquo της

28 Αξίζει να προσεχθεί ότι η λέξη laquoimparfaitraquo στο γαλλικό πρωτότυπο παραπέμπει αμφίσημα στον παρατατικό χρόνο και στην ιδιότητα του ατελούς ή του ανεπαρκούς 29 Πρόκειται για το laquoreacutecit reacutepeacutetitifraquo που θα απέδιδα στα ελληνικά ως laquoεπαναλαμβανόμενη αφήγησηraquo σε αντιδιαστολή με την laquoεπαναληπτική αφήγησηraquo που προαναφέραμε 30 Macrostructure ανάλυση που εστιάζεται στη δομή ενός λόγου που υπερβαίνει τα όρια μιας πρότασης και αφορά στο σύνολο ενός κειμένου31 Microstructure ανάλυση που αναφέρεται στις σχέσεις που αναπτύσσονται στα όρια μιας πρότασης ή μιας λέξης

23

Ματίλντ ξυπνούν μέσα από τη φθορά της φτώχειας32) Αυτό που προέχει λοιπόν είναι να μελετήσουμε πώς η διαφορά των κοινωνικών τάξεων και το αίσθημα αδικαίωτου της ηρωίδας ως απότοκα της ύπαρξης ή έλλειψης χρημάτων ενορχηστρώνονται στο πλαίσιο μιας ρεαλιστικής αφήγησης στα τέλη του 19ου αιώνα

Καλό είναι να υπενθυμίσουμε εδώ ότι ο Σταντάλ και ο Μπαλζάκ ως πρωτεργάτες του ρεαλισμού με τα έργα τους Το Κόκκινο και το Μαύρο (Le rouge et le Noir 1830) και Η Ανθρώπινη Κωμωδία (La Comeacutedie Humaine 1842) αντιστοίχως προσέδωσαν μεγάλη σημασία στη λεπτομερή αναπαράσταση μιας κοινωνίας ιδωμένης μέσα σrsquo ένα συγκεκριμένο ιστορικό πλαίσιο γι αυτό και ο Μπαλζάκ στον θεωρητικό πρόλογο της Ανθρώπινης Κωμωδίας παρομοιάζει τον συγγραφέα μrsquo έναν laquoιστορικό των ηθώνraquo33 που ανατέμνει κριτικά την αλήθεια μιας ορισμένης κοινωνίας Παρόμοιες απόψεις υποστήριξαν αργότερα ο Φλωμπέρ (στο έργο του Η κυρία Μποβαρύ Madame Bovary 1856) και ο Ζολά (στο μυθιστορηματικό κύκλο των Ρουγκόν-Μακάρ Rougon-Macquart 1870) που υπήρξαν φίλοι και δάσκαλοι του Μωπασσάν Με τη διαφορά ότι ο Ζολά ndash αντικαθιστώντας την ιστορική προσέγγιση της πραγματικότητας του ρεαλισμού με την εφαρμογή μιας επιστημονικής μεθοδολογίας εμπνευσμένης από τις εξελικτικές θεωρίες του Δαρβίνου και του Ιππόλυτου Ταιν ndash στράφηκε προς τον νατουραλισμό ταυτίζοντας τον συγγραφέα μrsquo έναν αμέτοχο κλινικό ανατόμο της ανθρώπινης κοινωνίας34

Ας δούμε λοιπόν από κοντά πού εντοπίζονται ρεαλιστικά και τυχόν νατουραλιστικά στοιχεία στο διήγημα laquoΤο περιδέραιοraquo και σε ποιο βαθμό ο Μωπασσάν αποστασιοποιείται από τον νατουραλισμό του Ζολά και την ομάδα του Μεντάν (σσ 37-38) όπου τυπικά ανήκε

Η ένταξη της εν λόγω αφήγησης σrsquo ένα συγκεκριμένο γεωγραφικό πλαίσιο ndash τις μικροαστικές και μεγαλοαστικές παρισινές συνοικίες στη δεξιά όχθη του Σηκουάνα όπως προαναφέραμε ndash και σε ιστορικά προσδιορισμένη εποχή ndash τις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα όπου έζησε και έγραψε ο Μωπασσάν ndash συνάδει με τις βασικές αρχές του ρεαλισμού που ήταν άμεσα συνυφασμένος με την εποχή του και την περιρρέουσα κοινωνική ατμόσφαιρα Έτσι ακόμα κι αν η ιστορική εποχή συνάγεται έμμεσα στο παρόν διήγημα από κάποιες ενδείξεις δευτερεύουσας σημασίας ndash όπως η άμαξα που laquoβρήκαν [οι Λουαζέλ] στην αποβάθρα του ποταμούraquo (σ 277) τα laquoλουδοβίκειαraquo που μάζεψε ο Λουαζέλ laquoαπό δω [hellip] από κειraquo (σ 279) για νrsquo αγοράσει ένα καινούργιο 32 laquoΥπέφερε για τη φτώχεια του σπιτιού τους για τους γυμνούς τοίχους τους τα φθαρμένα καθίσματα τις

άσχημες στόφες Όλrsquo αυτά που μια άλλη γυναίκα της σειράς της ούτε που θα τα πρόσεχε καν αυτήν τη

βασάνιζαν και [hellip] μέσα της ξυπνούσαν ματαιωμένα όνειρα και τρελές επιθυμίεςraquo (σ 271) 33 Βλ σχετικά Γ Γκότση amp Δ Προβατά Ιστορία της Ευρωπαϊκής Λογοτεχνίας ndash Από τις αρχές του 18ου

έως τον 20ο αιώνα ΕΑΠ Πάτρα 2000 κεφ 246 amp 247 σσ67-68 34 Βλ σχετικά την ενότητα 32 στο ίδιο σσ 82-84

24

Ματίλντ ξυπνούν μέσα από τη φθορά της φτώχειας32) Αυτό που προέχει λοιπόν είναι να μελετήσουμε πώς η διαφορά των κοινωνικών τάξεων και το αίσθημα αδικαίωτου της ηρωίδας ως απότοκα της ύπαρξης ή έλλειψης χρημάτων ενορχηστρώνονται στο πλαίσιο μιας ρεαλιστικής αφήγησης στα τέλη του 19ου αιώνα

Καλό είναι να υπενθυμίσουμε εδώ ότι ο Σταντάλ και ο Μπαλζάκ ως πρωτεργάτες του ρεαλισμού με τα έργα τους Το Κόκκινο και το Μαύρο (Le rouge et le Noir 1830) και Η Ανθρώπινη Κωμωδία (La Comeacutedie Humaine 1842) αντιστοίχως προσέδωσαν μεγάλη σημασία στη λεπτομερή αναπαράσταση μιας κοινωνίας ιδωμένης μέσα σrsquo ένα συγκεκριμένο ιστορικό πλαίσιο γι αυτό και ο Μπαλζάκ στον θεωρητικό πρόλογο της Ανθρώπινης Κωμωδίας παρομοιάζει τον συγγραφέα μrsquo έναν laquoιστορικό των ηθώνraquo33 που ανατέμνει κριτικά την αλήθεια μιας ορισμένης κοινωνίας Παρόμοιες απόψεις υποστήριξαν αργότερα ο Φλωμπέρ (στο έργο του Η κυρία Μποβαρύ Madame Bovary 1856) και ο Ζολά (στο μυθιστορηματικό κύκλο των Ρουγκόν-Μακάρ Rougon-Macquart 1870) που υπήρξαν φίλοι και δάσκαλοι του Μωπασσάν Με τη διαφορά ότι ο Ζολά ndash αντικαθιστώντας την ιστορική προσέγγιση της πραγματικότητας του ρεαλισμού με την εφαρμογή μιας επιστημονικής μεθοδολογίας εμπνευσμένης από τις εξελικτικές θεωρίες του Δαρβίνου και του Ιππόλυτου Ταιν ndash στράφηκε προς τον νατουραλισμό ταυτίζοντας τον συγγραφέα μrsquo έναν αμέτοχο κλινικό ανατόμο της ανθρώπινης κοινωνίας34

Ας δούμε λοιπόν από κοντά πού εντοπίζονται ρεαλιστικά και τυχόν νατουραλιστικά στοιχεία στο διήγημα laquoΤο περιδέραιοraquo και σε ποιο βαθμό ο Μωπασσάν αποστασιοποιείται από τον νατουραλισμό του Ζολά και την ομάδα του Μεντάν (σσ 37-38) όπου τυπικά ανήκε

Η ένταξη της εν λόγω αφήγησης σrsquo ένα συγκεκριμένο γεωγραφικό πλαίσιο ndash τις μικροαστικές και μεγαλοαστικές παρισινές συνοικίες στη δεξιά όχθη του Σηκουάνα όπως προαναφέραμε ndash και σε ιστορικά προσδιορισμένη εποχή ndash τις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα όπου έζησε και έγραψε ο Μωπασσάν ndash συνάδει με τις βασικές αρχές του ρεαλισμού που ήταν άμεσα συνυφασμένος με την εποχή του και την περιρρέουσα κοινωνική ατμόσφαιρα Έτσι ακόμα κι αν η ιστορική εποχή συνάγεται έμμεσα στο παρόν διήγημα από κάποιες ενδείξεις δευτερεύουσας σημασίας ndash όπως η άμαξα που laquoβρήκαν [οι Λουαζέλ] στην αποβάθρα του ποταμούraquo (σ 277) τα laquoλουδοβίκειαraquo που μάζεψε ο Λουαζέλ laquoαπό δω [hellip] από κειraquo (σ 279) για νrsquo αγοράσει ένα καινούργιο 32 laquoΥπέφερε για τη φτώχεια του σπιτιού τους για τους γυμνούς τοίχους τους τα φθαρμένα καθίσματα τις

άσχημες στόφες Όλrsquo αυτά που μια άλλη γυναίκα της σειράς της ούτε που θα τα πρόσεχε καν αυτήν τη

βασάνιζαν και [hellip] μέσα της ξυπνούσαν ματαιωμένα όνειρα και τρελές επιθυμίεςraquo (σ 271) 33 Βλ σχετικά Γ Γκότση amp Δ Προβατά Ιστορία της Ευρωπαϊκής Λογοτεχνίας ndash Από τις αρχές του 18ου

έως τον 20ο αιώνα ΕΑΠ Πάτρα 2000 κεφ 246 amp 247 σσ67-68 34 Βλ σχετικά την ενότητα 32 στο ίδιο σσ 82-84

24

κόσμημα η νυχτερινή δουλειά του laquoαντιγραφέα κειμένων προς πέντε δεκάρες τη σελίδαraquo ή το laquoνερό [που] ανέβαζε [hellip] κάθε πρωίraquo στη σοφίτα τους η Ματίλντ για να laquoσφουγγαρ[ίσει] τα σανιδένια πατώματαraquo (σ 280) ndash οι ενδείξεις αυτές στοιχειοθετούν επαρκή τεκμήρια για τον προσδιορισμό της εποχής όπου εκτυλίσσεται η ιστορία

Στο ίδιο πνεύμα ρεαλιστικής γραφής εγγράφονται εξάλλου και οι λεπτομερείς περιγραφές του κειμένου που δεν περιορίζονται μόνο στα αφηγηματικά πρόσωπα αλλά επεκτείνονται και στα έπιπλα ή τα αντικείμενα που στοιχειώνουν τη φαντασία τους (laquo[η Ματίλντ] ονειρευόταν μέγαρα με αθόρυβους προθαλάμους [hellip] φωτισμένους με ψηλούς μπρούτζινους δαυλούς [hellip] μεγάλα σαλόνια [hellip] με κομψά και καλαίσθητα αντικείμενα ανεκτίμητης αξίας [hellip] υπέροχα δείπνα [με] αστραφτερά ασημικά και [hellip] θαυμάσια σκεύη [hellip] σσ 271-272) ή τα περιβάλλουν στην πραγματικότητα όπως η laquoκασετίνα από μαύρο σατέν [της κ Φορεστιέ] [μrsquo] ένα εξαίσιο αδαμαντοκόλλητο περιδέραιοraquo (σ 275) το laquoστρογγυλό τραπέζι [όπου] το βράδυ καθόταν για να φάει [ο κ Λουαζέλ] που ήταν στρωμένο με τριών ημερών τραπεζομάντιλοraquo )σ 275) ή τα laquoβρόμικα εσώρουχα τα πουκάμισα και [οι] πατσαβούρες [που] μπουγάδια[ζε] [και] άπλωνε στο σκοινίraquo η Ματίλντ (σ 280)

Και μόνο η λεπτομερής περιγραφή των αντικειμένων αρκεί για να κατατάξει με ακρίβεια τους κατόχους τους (ή όσους τα ονειρεύονται και τα ποθούν) σε διαφορετικές κοινωνικές τάξεις οι οποίες εγγράφονται επίσης στη ρεαλιστική γραφή αφού η κοινωνική θέση και το επάγγελμα συνιστούν βασικά γνωρίσματα κάθε ατόμου στη ρεαλιστική μυθιστορία Πολλώ μάλλον που όπως αναφέραμε ήδη τα αφηγηματικά πρόσωπα στο συγκεκριμένο διήγημα και στο κλασικό διήγημα εν γένει ως αφηγηματικοί τύποι λειτουργούν ως ευκόλως αναγνωρίσιμα από τον αναγνώστη πρότυπα της τάξης όπου ανήκουν

Επομένως αυτό που αξίζει να προσέξουμε είναι πώς η επιλογή μερικών αντικειμένων και η μεγεθυμμένη προβολή τους από τον αφηγητή ως γνωστή τεχνική του ρεαλισμού που εντείνει την εντύπωση του αληθινού 35 δεν αποβαίνει μόνον ικανή να προσδιορίσει κοινωνικά μέσα σε λίγες σελίδες τον χαμηλόμισθο υπάλληλο Λουαζέλ στα μάτια του αναγνώστη αλλά και να τον αποστασιοποιήσει από τον δεύτερο δεδομένου ότι το αναγνωστικό κοινό του Μωπασσάν απαρτίζεται από μεγαλοαστούς της υψηλής κοινωνίας36

35 Πρόκειται για το laquoeffet du reacuteel raquo που πρώτος εντόπισε και κατονόμασε ο γάλλος θεωρητικός Rolland Barthes (Βλ σχετικά στο ίδιο σσ 81-82) 36 Προς τούτο αρκεί να επισημάνουμε το γεγονός ότι οι παρισινές εφημερίδες Le Gaulois και Gil Blas με τις οποίες είχε υπογράψει συμβόλαιο ο Μωπασσάν και όπου δημοσίευσε το σύνολο σχεδόν των διηγημάτων του ως εφημερίδες ποικίλης ύλης και ελαφρού περιεχομένου θεωρούντο ακριβές για το βαλλάντιο ενός χαμηλόμισθου υπαλλήλου και συνεπώς απευθυνόντουσαν στην υψηλή παρισινή κοινωνία που μπορούσε να τις προμηθευτεί Το ότι ο Μωπασσάν επέλεξε αυτές ακριβώς τις εφημερίδες για να δημοσιεύσει διηγήματα με ήρωες προερχόμενους από τα χαμηλότερα αστικά στρώματα ή την αγροτική κοινωνία δεν είναι συνεπώς τυχαίο Εγείρει όμως ερωτήματα που

25

Η εν λόγω αποστασιοποίηση καθίσταται απολύτως ορατή στο σημείο όπου ο αφηγητής περιγράφει τα αντικείμενα που συγκροτούν τον κόσμο της φτωχής Ματίλντ τα laquoλιγδιασμένα σκεύηraquo ο laquoπάτο[ς] των κατσαρολικώνraquo οι laquoπατσαβούρεςraquo τα laquoσκουπίδιαraquo και οι laquoδεκάρ[ες]raquo την κατατάσσουν αυτομάτως στα χαμηλά κοινωνικά στρώματα της παρισινινής κοινωνίας όπου ανήκει μια laquoγυναίκα του λαούraquo (σ 280) Δεν είναι τυχαίο δε ότι λίγες αράδες πιο κάτω η αφηγηματική περιγραφή ενδύεται την οπτική του νατουραλισμού και υιοθετεί τη θεωρία του ως προς την επίδραση του περιβάλλοντος στην ανθρώπινη συμπεριφορά

laquoΣτα δέκα χρόνια πάνω [hellip] η κυρία Λουαζέλ έδειχνε γρια πια Είχε καταντήσει η χοντρή τραχιά κι απότομη εκείνη γυναίκα που συναντούμε στα φτωχικά νοικοκυριά Κακοχτενισμένη με στραβοφορεμένες φούστες και πρησμένα χέρια μιλούσε φωναχτά και σφουγγάριζε τα σανιδένια πατώματα ρίχνοντας κουβάδες το νερόraquo (Στο ίδιο) Αξιοπρόσεκτη είναι εδώ η αποκτήνωση της Ματίλντ ndash ενδεικτική

της οπτικής του νατουραλισμού επίσης ndash που με το παρουσιαστικό και τη συμπεριφορά της εξομοιώνεται με ζώο Ο laquoκοινωνικός εξωτισμόςraquo37

της ηρωίδας δεν είναι όμως άμοιρος συμπάθειας εκ μέρους του αφηγητή που σπεύδει να προσθέσει ότι αν και αδυνατούσε πλέον να ονειροπολεί μπορούσε τουλάχιστον να laquoαναπολ[εί] [hellip] πότε πότεraquo τη μοναδική βραδιά laquoόπου είχε λάμψει με την ομορφιά της και την είχαν όλοι τόσο πολύ θαυμάσειraquo (στο ίδιο) ή να laquoχαμογελ[άει] με αφέλεια [hellip] και χαράraquo (σ282) Εξάλλου όπως είπαμε ήδη η προσφυγή του αφηγητή στη χρήση του ελεύθερου πλάγιου λόγου δραματοποιεί τις ψυχικές διακυμάνσεις της ηρωίδας και ενσωματώνει στην αφήγηση τις εσωτερικές της σκέψεις Συνεπώς ο αφηγητής στο laquoΠεριδέραιοraquo του Μωπασσάν απομακρύνεται από το μοντέλο του ψυχρού και αμέτοχου ανατόμου του νατουραλισμού και παραπέμπει περισσότερο στο status του αφηγητή του πρώιμου ρεαλισμού38 ο οποίος παρά τις προθέσεις του για μιαν αντικειμενική αποτύπωση του πραγματικού κόσμου δεν αποφεύγει την προσωπική εμπλοκή του στον κόσμο που αναπαριστά

υπερβαίνουν τα όρια της παρούσας ανάλυσης 37 laquoExotisme social raquo ο όρος ανήκει στην Florence Goyet και παραπέμπει στο laquoεξωτικόraquo ενδιαφέρον που αποκτούν στα μάτια κάθε μεγαλοαστού αναγνώστη οι πόρνες οι εξαθλιωμένοι φτωχοί και οι αγροίκοι χωρικοί στα διηγήματα του Μωπασσάν (Στο La nouvelle 1870-1925 PUF Παρίσι 1993 σ 96 38 Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι το παρόν διήγημα δημοσιεύτηκε το 1884 χρονιά εκδοτικής ακμής για τον Μωπασσάν αλλά και δημοσίευσης μιας μελέτης του για τον Flaubert βασικό εκπρόσωπο του πρώιμου ρεαλισμού και κατεξοχήν χρήστη του ελεύθερου πλάγιου λόγου (Βλ Εργοβιογραφικά στοιχεία σ 33)

26

Η εν λόγω αποστασιοποίηση καθίσταται απολύτως ορατή στο σημείο όπου ο αφηγητής περιγράφει τα αντικείμενα που συγκροτούν τον κόσμο της φτωχής Ματίλντ τα laquoλιγδιασμένα σκεύηraquo ο laquoπάτο[ς] των κατσαρολικώνraquo οι laquoπατσαβούρεςraquo τα laquoσκουπίδιαraquo και οι laquoδεκάρ[ες]raquo την κατατάσσουν αυτομάτως στα χαμηλά κοινωνικά στρώματα της παρισινινής κοινωνίας όπου ανήκει μια laquoγυναίκα του λαούraquo (σ 280) Δεν είναι τυχαίο δε ότι λίγες αράδες πιο κάτω η αφηγηματική περιγραφή ενδύεται την οπτική του νατουραλισμού και υιοθετεί τη θεωρία του ως προς την επίδραση του περιβάλλοντος στην ανθρώπινη συμπεριφορά

laquoΣτα δέκα χρόνια πάνω [hellip] η κυρία Λουαζέλ έδειχνε γρια πια Είχε καταντήσει η χοντρή τραχιά κι απότομη εκείνη γυναίκα που συναντούμε στα φτωχικά νοικοκυριά Κακοχτενισμένη με στραβοφορεμένες φούστες και πρησμένα χέρια μιλούσε φωναχτά και σφουγγάριζε τα σανιδένια πατώματα ρίχνοντας κουβάδες το νερόraquo (Στο ίδιο) Αξιοπρόσεκτη είναι εδώ η αποκτήνωση της Ματίλντ ndash ενδεικτική

της οπτικής του νατουραλισμού επίσης ndash που με το παρουσιαστικό και τη συμπεριφορά της εξομοιώνεται με ζώο Ο laquoκοινωνικός εξωτισμόςraquo37

της ηρωίδας δεν είναι όμως άμοιρος συμπάθειας εκ μέρους του αφηγητή που σπεύδει να προσθέσει ότι αν και αδυνατούσε πλέον να ονειροπολεί μπορούσε τουλάχιστον να laquoαναπολ[εί] [hellip] πότε πότεraquo τη μοναδική βραδιά laquoόπου είχε λάμψει με την ομορφιά της και την είχαν όλοι τόσο πολύ θαυμάσειraquo (στο ίδιο) ή να laquoχαμογελ[άει] με αφέλεια [hellip] και χαράraquo (σ282) Εξάλλου όπως είπαμε ήδη η προσφυγή του αφηγητή στη χρήση του ελεύθερου πλάγιου λόγου δραματοποιεί τις ψυχικές διακυμάνσεις της ηρωίδας και ενσωματώνει στην αφήγηση τις εσωτερικές της σκέψεις Συνεπώς ο αφηγητής στο laquoΠεριδέραιοraquo του Μωπασσάν απομακρύνεται από το μοντέλο του ψυχρού και αμέτοχου ανατόμου του νατουραλισμού και παραπέμπει περισσότερο στο status του αφηγητή του πρώιμου ρεαλισμού38 ο οποίος παρά τις προθέσεις του για μιαν αντικειμενική αποτύπωση του πραγματικού κόσμου δεν αποφεύγει την προσωπική εμπλοκή του στον κόσμο που αναπαριστά

υπερβαίνουν τα όρια της παρούσας ανάλυσης 37 laquoExotisme social raquo ο όρος ανήκει στην Florence Goyet και παραπέμπει στο laquoεξωτικόraquo ενδιαφέρον που αποκτούν στα μάτια κάθε μεγαλοαστού αναγνώστη οι πόρνες οι εξαθλιωμένοι φτωχοί και οι αγροίκοι χωρικοί στα διηγήματα του Μωπασσάν (Στο La nouvelle 1870-1925 PUF Παρίσι 1993 σ 96 38 Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι το παρόν διήγημα δημοσιεύτηκε το 1884 χρονιά εκδοτικής ακμής για τον Μωπασσάν αλλά και δημοσίευσης μιας μελέτης του για τον Flaubert βασικό εκπρόσωπο του πρώιμου ρεαλισμού και κατεξοχήν χρήστη του ελεύθερου πλάγιου λόγου (Βλ Εργοβιογραφικά στοιχεία σ 33)

26

μέσω των αισθητικών του επιλογών39 και των laquoιδεολογικ[ών] θέσε[ων] που προωθ[εί]raquo40

Εύλογα γεννάται λοιπόν το ερώτημα Ποια ιδεολογική θέση επιδιώκει να προωθήσει εδώ ο Μωπασσάν και σε ποιο βαθμό το θλιβερό επεισόδιο που εξιστορεί στο laquoΠεριδέραιοraquo δύναται να λειτουργήσει ως απολογία ή παραβολή μιας φιλοσοφικής άποψης για τη ζωή

Αν αφήσουμε να μας παρασύρει η συμπάθεια του αφηγητή για τη μοίρα της Ματίλντ η τραγική περιπέτεια της ηρωίδας μπορεί να ερμηνευτεί ως φυσική συνέπεια μιας κοινωνικής αδικίας του laquoλάθο[υ]ς [που] την έριξε από γεννησιμιού της σε κάποια μικροαστική οικογένειαraquo (σ 271) καθιστώντας την θύμα της κοινωνικής ανισότητας ενός αδιάφορου αστικού κόσμου Έτσι παρόλο που η Ματίλντ και η κ Φορεστιέ έχουν κοινή παιδεία (είναι laquoσυμμαθήτρι[ες] από τη σχολή των καλογραιώνraquo σ 272) η έλλειψη laquoπροίκαςraquo και laquoκληρονομιάςraquo της Ματίλντ (σ 271) την κατατάσσει κοινωνικά σε εκ διαμέτρου αντίθετη τάξη Συνεπώς όταν ο αφηγητής αναφέρεται στην laquoέμφυτη λεπτότητα [hellip] [τ]η φυσική κομψότητα και [την] ευστροφία [hellip] [που] [hellip] κάνουν τις λαϊκές κοπέλες γυναίκες ισάξιες των πιο μεγάλων κυριώνraquo (στο ίδιο) η επιθυμία της όμορφης και γοητευτικής Ματίλντ αλλά laquoκοινωνικά παραγκωνισμένη[ς]raquo να ανεβεί κοινωνικά δείχνει απολύτως θεμιτή και δικαιολογημένη πολλώ μάλλον που διαθέτει τη φαντασία να ονειρευτεί ότι ο άντρας της στερούμενος φαντασίας δεν μπορεί καν να υποθέσει

Ο νους πηγαίνει αβίαστα σε μιαν άλλη ηρωίδα της γαλλικής λογοτεχνίας τη Μαντάμ Μποβαρύ του ομώνυμου μυθιστορήματος του Φλωμπέρ που νιώθοντας επίσης laquoκοινωνικά μειωμένηraquo (laquodeacuteclasseacuteeraquo καθώς κατάγεται από ευκατάστατη μεν αλλά αγροτική οικογένεια και ασφυκτιά από την πνιγηρή μετριότητα μιας επαρχιακής πόλης της Νορμανδίας όπου ζει με τον σύζυγό της) ονειρεύεται την ένταξή της στον κόσμο των μεγάλων κυριών ο οποίος δεν θα την αποδεχτεί ποτέ ως δική του Η σχολή καλογραιών όπου πηγαίνουν οι δύο ηρωίδες του Φλωμπέρ και του Μωπασσάν ο έντιμος και συμπαθής σύζυγος που τις λατρεύει και είναι πρόθυμος να κάνει τα πάντα για να τις ευχαριστήσει αλλά τις αποκαρδιώνει με την καλόβολη και μετριοπαθή ευτυχία41 που ενσαρκώνει η επίσημη χοροεσπερίδα στο παλάτι ενός μαρκήσιου ή σrsquo ένα υπουργικό μέγαρο αντιστοίχως που συνεπαίρνει και αναστατώνει τις δύο ηρωίδες καθώς τους αποκαλύπτει έναν άλλο κόσμο για τον οποίο νιώθουν πλασμένες42 ακόμα και το ρίγος κρύου που ως ακαριαία 39 Όπως είναι η χρήση της ndash τραγικής ή μη ndash ειρωνείας στην οποία αναφερθήκαμε επίσης ανωτέρω και της αισθηματολογίας Βλ σχετικά την Ιστορία της Ευρωπαϊκής Λογοτεχνίας ndash Από τις αρχές του 18ου έως τον 20ο αιώνα ενότητα 32 όπ σ 82 40 Στο ίδιο 41 Ευτυχία που αρκείται ή ολοκληρώνεται μrsquo ένα καλομαγειρεμένο πιάτο φαΐ στο δείπνο στιφάδο για τον Σαρλ Μποβαρύ βραστό χοιρινό με καρότα για τον κ Λουαζέλ 42 Την ίδια ώρα που ο Σαρλ Μποβαρύ laquoχωρίς να καταλαβαίνει τίποτεraquo μισοκοιμάται ακουμπισμένος σε μια πόρτα και ο κ Λουαζέλ αποκοιμιέται ήσυχος σrsquo ένα έρημο σαλόνι

27

επάνοδος στην πραγματικότητα τις διαπερνά σύγκορμα μόλις τελειώσει το στροβίλισμα του βαλς ndash όλα αυτά συνιστούν επαρκή τεκμήρια για μια διακειμενική συγκριτική προσέγγιση των δύο κειμένων

Άλλωστε είναι γνωστό ότι τους δύο συγγραφείς δεν τους συνέδεε μόνο μια σχέση δυνατής φιλίας αλλά και πνευματικής εξάρτησης αφού ο πρεσβύτερος Φλωμπέρ (σ 32) υπήρξε για αρκετά χρόνια πολύτιμος δάσκαλος και μέντορας του Μωπασσάν στα πρώτα βήματά του Είναι πολύ λογικό λοιπόν ο Μωπασσάν να έχει διαβάσει την προγενέστερη Μαντάμ Μποβαρύ (1856) και να έχει επηρεαστεί από τον μποβαρυσμό43

της Έμμας και όλες τις εκφάνσεις ονειροπόλησης και ανικανοποίητου που συνδηλώνει ο όρος αυτός για την ψυχολογική περιγραφή της Ματίλντ Με τη διαφορά ότι ενώ το αίσθημα αδικαίωτου που κατατρύχει την ηρωίδα του Φλωμπέρ την παρασύρει στην άγρια χίμαιρα ενός διπλού ερωτικού πάθους ώς την τελική πτώση και την απονενοημένη διέξοδο της αυτοχειρίας τα ονειροπολήματα της ηρωίδας του Μωπασσάν περιορίζονται σε μια ναρκισσευόμενη αυτοπροβολή (αρκεί να ξαναδούμε τη στιγμή όπου η Ματίλντ πήρε στα χέρια της το περιδέραιο laquoτο κούμπωσε γύρω απrsquo το λαιμό της [hellip] κι έμεινε έκθαμβη να κοιτάζει τον εαυτό τηςraquo σ 275) που μόνο ως ματαιόδοξη αλαζονεία μπορεί να ερμηνευτεί

laquoΧόρευε με μέθη με παραφορά [hellip] απολαμβάνοντας το θρίαμβο της ομορφιάς της τη δόξα της επιτυχίας της μέσα σrsquo ένα σύννεφο ευτυχίας φτιαγμένο απrsquo όλα τα εγκώμια όλες τις φιλοφρονήσεις [hellip] απrsquo αυτή την τόσο πλήρη και γλυκιά για τη γυναικεία ψυχή νίκηraquo (σ 275) Εξάλλου παρά το γεγονός ότι και οι δύο ηρωίδες οδηγούνται στην

οικονομική καταστροφή το τραγικό τέλος της πρώτης πόρρω απέχει από την τραγική έστω περιπέτεια της δεύτερης Η Ματίλντ Λουαζέλ είναι λοιπόν θύμα της γυναικείας ματαιοδοξίας και η ιστορία της μπορεί να διαβαστεί ως μια παραβολή για τη μάταιη αναζήτηση της επίγειας ευτυχίας στην τεχνητή λάμψη που μαγνητίζει μια επιπόλαιη ψυχή Όπως είδαμε ήδη η ανατρεπτική αποκάλυψη της καταληκτικής φράσης αφήνει ανοιχτή κάθε υπόθεση ερμηνευτική ωθώντας τον αναγνώστη να προεκτείνει νοερά το νήμα της αφήγησης

43 Το ακόρεστο αίσθημα ανικανοποίητου που σπαράσσει την ηρωίδα του Φλωμπέρ στη Μαντάμ Μποβαρύ και ο ψευδαισθητικός κόσμος στον οποίο εμμένει προσκολλημένη πέρα από τις ψυχικές φυσικές της δυνατότητες και επέκεινα της υλικής πραγματικότητας που την περιβάλλει (ή μάλλον την περικλείει) συνιστούν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του όρου μποβαρυσμός (bovarysme) που αποδόθηκε έκτοτε σε πολλές λογοτεχνικές ηρωίδες στο πλαίσιο μιας διακειμενικής ερμηνευτικής προσέγγισης του τυραννικού αισθήματος ανικανοποίητου και μελαγχολίας (Βλ σχετικά την Ιστορία της Ευρωπαϊκής Λογοτεχνίας κεφ 322 καθώς και το σχολιασμό της αντίστοιχης Δραστηριότητας 5 στο Παράρτημα του τόμου όπ σσ 85-88 amp 104-105)

28

επάνοδος στην πραγματικότητα τις διαπερνά σύγκορμα μόλις τελειώσει το στροβίλισμα του βαλς ndash όλα αυτά συνιστούν επαρκή τεκμήρια για μια διακειμενική συγκριτική προσέγγιση των δύο κειμένων

Άλλωστε είναι γνωστό ότι τους δύο συγγραφείς δεν τους συνέδεε μόνο μια σχέση δυνατής φιλίας αλλά και πνευματικής εξάρτησης αφού ο πρεσβύτερος Φλωμπέρ (σ 32) υπήρξε για αρκετά χρόνια πολύτιμος δάσκαλος και μέντορας του Μωπασσάν στα πρώτα βήματά του Είναι πολύ λογικό λοιπόν ο Μωπασσάν να έχει διαβάσει την προγενέστερη Μαντάμ Μποβαρύ (1856) και να έχει επηρεαστεί από τον μποβαρυσμό43

της Έμμας και όλες τις εκφάνσεις ονειροπόλησης και ανικανοποίητου που συνδηλώνει ο όρος αυτός για την ψυχολογική περιγραφή της Ματίλντ Με τη διαφορά ότι ενώ το αίσθημα αδικαίωτου που κατατρύχει την ηρωίδα του Φλωμπέρ την παρασύρει στην άγρια χίμαιρα ενός διπλού ερωτικού πάθους ώς την τελική πτώση και την απονενοημένη διέξοδο της αυτοχειρίας τα ονειροπολήματα της ηρωίδας του Μωπασσάν περιορίζονται σε μια ναρκισσευόμενη αυτοπροβολή (αρκεί να ξαναδούμε τη στιγμή όπου η Ματίλντ πήρε στα χέρια της το περιδέραιο laquoτο κούμπωσε γύρω απrsquo το λαιμό της [hellip] κι έμεινε έκθαμβη να κοιτάζει τον εαυτό τηςraquo σ 275) που μόνο ως ματαιόδοξη αλαζονεία μπορεί να ερμηνευτεί

laquoΧόρευε με μέθη με παραφορά [hellip] απολαμβάνοντας το θρίαμβο της ομορφιάς της τη δόξα της επιτυχίας της μέσα σrsquo ένα σύννεφο ευτυχίας φτιαγμένο απrsquo όλα τα εγκώμια όλες τις φιλοφρονήσεις [hellip] απrsquo αυτή την τόσο πλήρη και γλυκιά για τη γυναικεία ψυχή νίκηraquo (σ 275) Εξάλλου παρά το γεγονός ότι και οι δύο ηρωίδες οδηγούνται στην

οικονομική καταστροφή το τραγικό τέλος της πρώτης πόρρω απέχει από την τραγική έστω περιπέτεια της δεύτερης Η Ματίλντ Λουαζέλ είναι λοιπόν θύμα της γυναικείας ματαιοδοξίας και η ιστορία της μπορεί να διαβαστεί ως μια παραβολή για τη μάταιη αναζήτηση της επίγειας ευτυχίας στην τεχνητή λάμψη που μαγνητίζει μια επιπόλαιη ψυχή Όπως είδαμε ήδη η ανατρεπτική αποκάλυψη της καταληκτικής φράσης αφήνει ανοιχτή κάθε υπόθεση ερμηνευτική ωθώντας τον αναγνώστη να προεκτείνει νοερά το νήμα της αφήγησης

43 Το ακόρεστο αίσθημα ανικανοποίητου που σπαράσσει την ηρωίδα του Φλωμπέρ στη Μαντάμ Μποβαρύ και ο ψευδαισθητικός κόσμος στον οποίο εμμένει προσκολλημένη πέρα από τις ψυχικές φυσικές της δυνατότητες και επέκεινα της υλικής πραγματικότητας που την περιβάλλει (ή μάλλον την περικλείει) συνιστούν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του όρου μποβαρυσμός (bovarysme) που αποδόθηκε έκτοτε σε πολλές λογοτεχνικές ηρωίδες στο πλαίσιο μιας διακειμενικής ερμηνευτικής προσέγγισης του τυραννικού αισθήματος ανικανοποίητου και μελαγχολίας (Βλ σχετικά την Ιστορία της Ευρωπαϊκής Λογοτεχνίας κεφ 322 καθώς και το σχολιασμό της αντίστοιχης Δραστηριότητας 5 στο Παράρτημα του τόμου όπ σσ 85-88 amp 104-105)

28

Θύμα ή μη αυτό που προέχει να συγκρατήσουμε ndash ανακεφαλαιώνοντας ndash στην ιστορία της Ματίλντ είναι ότι η ρεαλιστική γραφή του Μωπασσάν καταργώντας κάθε χάσμα laquoανάμεσα στην πρόθεση του συγγραφέα και την πρόσληψη του αναγνώστη [hellip] ρυθμίζει μεταξύ τους μια μυστική συμφωνία μια συνενοχήraquo44 ικανή να καταστήσει και το πλέον ανοίκειο γεγονός οικείο στον αναγνώστη Η περιπέτεια της Ματίλντ οιασδήποτε Ματίλντ παρέχει λοιπόν στον Μωπασσάν την ευκαιρία να διηγηθεί μια ιστορία επίκαιρα ανατρεπτική σε μια εποχή αναρχική όπως η δική μας όπου η αδυναμία του ενός καθορίζει αφrsquo εαυτής τη δύναμη του άλλου και η ζωή μοιάζει με αέναη παγίδα όπου τα θύματα και οι θύτες εναλλάσσονται διαρκώς

Καλοκαίρι 2006

Πειραματικό διδακτικό υλικό (έντυπο και ηλεκτρονικό) για την εξ αποστάσεως διδασκαλία της Ευρωπαϊκής Λογοτεχνίας

στο πλαίσιο του Ερευνητικού Προγράμματος laquoΠυθαγόραςraquo στο ΕΑΠ(Επιστημονικός υπεύθυνος Τάκης Καγιαλής

Αναπληρωτής καθηγητής Νεοελληνικής Φιλολογίας) Ακολουθούν δέκα σελίδες με υπερκείμενα στα οποία παραπέμπουν

οι ενεργοί δεσμοί (links) της ανάλυσης που προηγείται

Μωπασσάν ndash Εργοβιογραφικά στοιχεία

1850 ndash Στις 9 Αυγούστου γεννιέται ο Henry Reneacute Albert Guy de Maupassant στον πύργο του Miromesnil κοντά στην πόλη Dieppe (Διέππη) Μητέρα του είναι η Laure Le Poittevin ndash αδελφή του ρομαντικού ποιητή Alfred Le Poittevin και επιστήθιου φίλου του Flaubert (σ 35) ndash και πατέρας του ο Gustave de Maupassant ένας επιπόλαιος και σπάταλος δανδής με άστατο χαρακτήρα

44 Σύμφωνα με την επίσης εύστοχη επισήμανση της Μαρίας Τσούτσουρα όπ

29

1856 ndash Γεννιέται ο αδελφός του Herveacute στον πύργο της Grainville-Ymauville (όπου εκτυλίσσεται η υπόθεση του μυθιστορήματος του Maupassant Une vie Μια Ζωή 1883) που νοίκιασαν οι γονείς του το 1854

1859 ndash Η οικογένεια Maupassant εγκαθίσταται στο Παρίσι και ο μικρός Guy εγγράφεται στο Λύκειο Napoleacuteon (γνωστό σήμερα ως Λύκειο Henri IV)

1860 ndash Μετά από φοβερούς οικογενειακούς καυγάδες η βιαιότητα των οποίων θα χαράξει την ψυχή του Guy για πάντα (από τότε χρονολογούνται η βαθιά μελαγχολία του και ο στοχαστικός του πεσιμισμός) οι γονείς του χωρίζουν και η μητέρα του αποσύρεται με τους δυο γιούς της στο Eacutetretat ndash παραθαλάσσια πόλης της Μάγχης όπου ο Maupassant θα τοποθετήσει την υπόθεση πολλών κατοπινών διηγημάτων του και θα μυηθεί στο πάθος της κωπηλασίας

1863 ndash Μετά την επισημοποίηση του διαζυγίου των γονιών του ο Guy εγγράφεται ως υπότροφος στο εκκλησιαστικό σχολείο του Yvetot όπου για πέντε χρόνια θα διανύσει την πιο θλιβερή περίοδο της ζωής του και θα αναπτύξει μιαν ανηλεή κριτική ματιά έναντι των ιερωμένων και της θρησκείας

1866 ndash Κατά τη διάρκεια των διακοπών του στο Eacutetretat θα γνωριστεί με τον άγγλο ποιητή Charles Swinburne (1873-1909) τον οποίο σώζει από σίγουρο πνιγμό Η μύησή του στο σύμπαν του Sade μέσω του άγγλου ποιητή θα αφυπνίσει μέσα του την κλίση του προς το φανταστικό και το νοσηρό στοιχείο τον φόβο την τρέλα και τον θάνατο

1867 ndash Πρώτη συνάντησή του με τον Flaubert που συνδέεται με τον νεαρό Maupassant γιατί του θυμίζει τον επιστήθιο φίλο του Alfred Le Poittevin (σ 35) που πέθανε νέος

1868 ndash Ο Guy αποβάλλεται από το εκκλησιαστικό σχολείο του Yvetot με την κατηγορία ότι υπήρξε εμπνευστής της αντικληρικής μυστικής οργάνωσης laquoΌασηςraquo και εγγράφεται στο Λύκειο Corneille της Rouen από όπου θα αποφοιτήσει τον επόμενο χρόνο Επιμελητής των σπουδών του είναι ο ποιητής Louis Bouillet (1822-1869) στενός φίλος του Flaubert ο οποίος θα τον συμβουλεύσει στα πρώτα του ποιητικά βήματα Στο εξής οι δύο αυτοί συγγραφείς θα σταθούν πολύτιμοι δάσκαλοι για τον νεαρό Guy

1869 ndash Πεθαίνει ο δάσκαλός του L Bouillet γεγονός που θα τον κάνει να συνδεθεί περισσότερο με τον Flaubert (σ 36) ο οποίος θα τον στρέψει περισσότερο στον πεζό λόγο Την ίδια χρονιά εγγράφεται στο πρώτο έτος της Νομικής Σχολής και διαμένει σrsquo ένα δωμάτιο στην οδό Moncey κοντά στον πατέρα του

30

1870 ndash Κηρύσσεται ο γαλλοπρωσικός πόλεμος Ο Maupassant στρατεύεται κι αναχωρεί για το μέτωπο αλλά χάρη στις γνωριμίες της μητέρας του αποσπάται και υπηρετεί στην Επιμελητεία της Rouen Από το στρατό απολύεται το 1871 οι εμπειρίες όμως αυτής της περιόδου θα ενταχθούν αργότερα σε πολλά διηγήματά του για τον πόλεμο (Βλ ενδεικτικά τα διηγήματα laquo Boule de suif Η χοντρομπαλού raquo (σ 37) 1880 και laquoMademoiselle Fifi Δεσποινίς Φιφήraquo 1882 όπου ο Maupassant αναθέτει σε δύο πόρνες την υπεράσπιση της τιμής της πατρίδας του)

1872 ndash Χάρη στις γνωριμίες του πατέρα του διορίζεται στο Υπουργείο Ναυτιλίας όπου θα γνωρίσει από κοντά τη μίζερη ζωή των χαμηλόβαθμων υπαλλήλων η οποία θα τον εμπνεύσει να συγγράψει τριαντατρία σχετικά διηγήματα στο μέλλον (Βλ ενδεικτικά τα διηγήματα laquoLa parure Το περιδέραιοraquo (σσ 1-10) και laquoLrsquo heacuteritage Η κληρονομιάraquo 1884) Συγχρόνως εγγράφεται στο δεύτερο έτος της Νομικής

1873 ndash Αντιδρώντας στη μονοτονία της υπαλληλικής ζωής και της γραφειοκρατίας επιδίδεται συστηματικά στη συγγραφή υπό την αυστηρή καθοδήγηση του Flaubert (σ 36) και παράλληλα στην κωπηλασία στα νερά του Σηκουάνα (το laquoαντι-γραφείο τουraquo όπως λέει χαρακτηριστικά ο βιογράφος του Armand Lanoux) Στον Σηκουάνα θα γνωριστεί άλλωστε με τους ιμπρεσιονιστές ζωγράφους Monet Sisley και Renoir οι οποίοι θα μετατρέψουν τα νερά του ποταμού σε laquoμεγάλη κυρία της ζωγραφικήςraquo Η κωπηλασία ανάγεται για μια δεκαετία σε μεγάλο πάθος του Maupassant και οι κωπηλάτες θα στοιχειώσουν πολλά μελλοντικά διηγήματά του (Βλ χαρακτηριστικά το διήγημα laquoUne partie de campagne Μια εκδρομή στην εξοχήraquo 1881)

1875 ndash Μετά από αρκετά επίπονες προσπάθειες συγραφής ποίησης και δραματουργίας (την ίδια χρονιά δημοσιεύει ποιήματά του σε ποικίλες εφημερίδες με το ψευδώνυμο Guy de Valmont ndash επώνυμο που παραπέμπει ευθέως στον ομώνυμο κυνικό και ερωτομανή ήρωα του Laclos στις Liaisons dangereuses Επικίνδυνες σχέσεις) στρέφεται στην πεζογραφία και δημοσιεύει με το ψευδώνυμο Joseph Prunier το πρώτο φανταστικό διήγημά του (laquoLa main drsquo eacutecorcheacute Το γδαρμένο χέρι) εμπνευσμένος από τον Nerval και τον Poe Την ίδια χρονιά γνωρίζει στο σπίτι του Flaubert τον Zola τον Tourgueniev και τον Edmond de Goncourt Επίσης σχετίζεται με τον Mallarmeacute

1877 ndash Απόρριψη ενός θεατρικού έργου του (η επίδραση των δραματικών έργων του Shakespeare που του διάβαζε η μητέρα του παραμένει μεγάλη) και πρώτες ενδείξεις προσβολής του

31

Maupassant από σύφιλη Το καλοκαίρι παίρνει αναρρωτική άδεια και βάζει στα σκαριά το μυθιστόρημά του Une vie Μια ζωή

1878 ndash Ο Maupassant συνδέεται με τους νατουραλιστές και την ομάδα του Meacutedan (σσ 37-38) Εν τω μεταξύ παραιτείται από το Υπουργείο Ναυτιλίας και χάρη στον Flaubert προσλαμβάνεται στο Υπουργείο Δημόσιας Εκπαίδευσης Ανυπομονεί όμως να απαλλαγεί από τη δημοσιοϋπαλληλική ζωή

1879 ndash Το έμμετρο μονόπρακτό του Lrsquo Histoire du vieux temps Η ιστορία του παλιού καιρού ανεβαίνει στη σκηνή και εκδίδεται την ίδια χρονιά ενώ η δημοσίευση του ποιήματός του laquoUne fille Μια κόρηraquo του κοστίζει μια δικαστική δίωξη για προσβολή της δημοσίας αιδούς όπου πάλι θα τον υποστηρίξει ο Flaubert

1880 ndash Η πολύκροτη παραπομπή του σε δίκη (στην οποία θα αθωωθεί) θα του χαρίσει την πρώτη δημοσιότητα ενώ η δημοσίευση του διηγήματός του laquoBoule de suif Η χοντρομπαλούraquo στο συλλογικό τόμο Soir eacute es de M eacute dan Εσπερίδες στο Μεντάν σ 37) θα τον καθιερώσει δια μιας στο κύκλο των γάλλων λογοτεχνών Ο Flaubert θα εγκωμιάσει την πένα του αλλά λίγο καιρό μετά θα πεθάνει Ο Maupassant ταξιδεύει με τη μητέρα του στην Κορσική (βλ ενδεικτικά το διήγημά του laquoUne vendetta Μια βεντέταraquo 1883) αλλά υποφέρει από φοβερές ημικρανίες και καρδιακές διαταραχές

1881 ndash Συνεργάζεται συστηματικά με τις εφημερίδες Le Gaulois Le Figaro και Gil Blas ενώ την ίδια χρονιά εκδίδει τη συλλογή διηγημάτων του La Maison Tellier Ο οίκος Τελλιέ (σ 38) η ποικιλία των θεμάτων της οποίας θα επικυρώσει τη συγγραφική του δεινότητα Ως ανταποκριτής της εφημερίδας Le Gaulois ταξιδεύει στην Αλγερία ενώ ξαναπιάνει το μυθιστόρημά του Une vie Μια ζωή

1882 ndash Ο υπουργός Paul Bert βάζει τέλος στη δημοσιοϋπαλληλική του σταδιοδρομία Την ίδια χρονιά εκδίδεται η συλλογή διηγημάτων του Mademoiselle Fifi Δεσποινίς Φιφή που επισφραγίζει την επιτυχία του και του χαρίζει μεγάλη οικονομική άνεση Το καλοκαίρι περιηγείται τη Βρετάνη πεζοπορώντας

1883 ndash Παρόλο που η υγεία του χειροτερεύει η Joseacutephine Litzelmann γεννά το πρώτο νόθο παιδί του (Θα ακολουθήσουν άλλα δύο το 1884 και το 1887) Ο Maupassant δημοσιεύει σε συνέχειες στην εφημερίδα Gil Blas το πρώτο του μυθιστόρημα Une vie Μια ζωή και την ίδια χρονιά το εκδίδει μαζί με τις συλλογές διηγημάτων του Les contes de la beacutecasse Τα διηγήματα της μπεκάτσας και Clair de lune Φεγγαρόφωτο

1884 ndash Παρά τις πρώτες νευροψυχικές διαταραχές εκδίδει τρεις συλλογές διηγημάτων Miss Harriet Η μις Χάρριετ Les soeurs

32

Rondoli Οι αδελφές Ροντολί και Yvette Η Υβέτ Επίσης δημοσιεύει μια μελέτη για τον Flaubert ως πρόλογο στην αλληλογραφία του με την George Sand

1885 ndash Κυκλοφορούν άλλες δύο συλλογές διηγημάτων του (Contes du jour et de la nuit Διηγήματα της μέρας και της νύχτας και Monsieur Parent Ο κύριος Παράν) και εκδίδεται το μυθιστόρημά του Bel-Ami Ο φιλαράκος που εγκαινιάζει τον κύκλο των αστικών ndash και δη παρισινών ndash μυθιστορημάτων του Ο Maupassant υποφέρει από προβλήματα όρασης αλλά ταξιδεύει στην Ιταλία τη Σικελία την Κυανή Ακτή και αγοράζει ένα ιστιοφόρο που το ονομάζει laquoBel-Ami Iraquo

1886 ndash Εκδίδονται οι συλλογές διηγημάτων του Toine Ο Τουάν και La petite Roque Η μικρή Ροκ ενώ κυκλοφορεί μια επιλογή διηγημάτων του από προηγούμενες συλλογές με τον τίτλο Contes choisis Επίλεκτα διηγήματα Μετά από ένα σύντομο ταξίδι στην Αγγλία περνάει πολύ καιρό με το ιστιοφόρο του στη Μεσόγειο για νrsquo αποστασιοποιηθεί από την παρισινή τύρβη

1887 ndash Εκδίδεται το μυθιστόρημά του Mont-Oriol Μοντ-Οριόλ που εστιάζεται στη μετάβαση από την αγροτική στην αστική οικονομία και η συλλογή φανταστικών διηγημάτων του Le Horla Ο Ορλά όπου διαφαίνεται ήδη η (εκ των υστέρων νοσηρή) εμμονή του στο θέμα του κατόπτρου και του οπτικού ειδώλου του Άλλου Την ίδια χρονιά ο αδελφός του Herveacute παρουσιάζει τα πρώτα συμπτώματα σχιζοφρένειας ενώ ο Maupassant πραγματοποιεί ένα πολύμηνο ταξίδι στην Αλγερία και την Τυνησία

1888 ndash Εκδίδεται το μυθιστόρημά του Pierre et Jean Ο Πέτρος και ο Γιάννης που αναφέρεται στη μικροαστική εμπορική παρισινή κοινωνία και στο οποίο προτάσσεται αντί προλόγου το δοκίμιό του laquoLe roman Το μυθιστόρημαraquo όπου εκθέτει τις θεωρητικές απόψεις του για την τεχνική τη γλώσσα και τη μυθιστορηματική θεματογραφία αποστασιοποιούμενος έτσι σαφώς από το νατουραλισμό του Zola (σ 38) και το μανιερισμό του E de Goncourt Δημοσιεύει επίσης το ταξιδιωτικό του laquoSur lrsquoeau Στο νερόraquo και τη συλλογή διηγημάτων του Le rosier de Mme Husson Η τριανταφυλλιά της κυρίας Υσόν Παρά την επιδείνωση της υγείας του ο Maupassant ταξιδεύει στη νότια Γαλλία την Αλγερία και την Τυνησία ενώ πολλά έργα του μεταφράζονται σε ξένες γλώσσες

1889 ndash Εκδίδει τη συλλογή διηγημάτων του La main gauche Το αριστερό χέρι και το μυθιστόρημά του Fort comme la mort Δυνατός σαν το θάνατο όπου ο φόβος του θανάτου που τον κατατρύχει μετατρέπεται σε θρήνο για την αναπότρεπτη φθορά της ομορφιάς Αντίδοτο στο φόβο του θανάτου η αέναη κινητικότητα

33

του Maupassant παρά τις αφόρητες ημικρανίες που τον βασανίζουν νέο πολύμηνο ταξίδι του στην Τυνησία και την Ιταλία με το ιστιοφόρο του laquoBel-Ami IIraquo ενώ ο αδελφός του Herveacute κλείνεται σε άσυλο φρενοβλαβών όπου πεθαίνει την ίδια χρονιά

1890 ndash Δημοσιεύει το ταξιδιωτικό αφήγημα La vie errante Η περιπλανώμενη ζωή και εκδίδει τη συλλογή διηγημάτων Lrsquo inutile beauteacute Η ανώφελη ομορφιά όπου ελέγχεται προφανής η επίδραση του στοχασμού του Schopenhauer (σ 39) καθώς και το τελευταίο του μυθιστόρημα Notre cœur Η καρδιά μας Πλην όμως ο Maupassant πάσχει από πνευματική υπορκόπωση και μανία καταδίωξης Οι διάφορες προσπάθειες θεραπείας του σε λουτροπόλεις αποδεικνύονται μάταιες

1891 ndash Η κατάσταση της υγείας του επιδεινώνεται καθώς προσβάλλεται από αλωπεκίαση και αργότερα από βρογχίτιδα Αρχίζει τη συγγραφή του μυθιστορήματος Lrsquo Angeacutelus που θα μείνει ημιτελές λόγω σταδιακής απώλειας της όρασης και της μνήμης του Η αρρώστια του εξελίσσεται σε παράνοια ενώ μια γενική παράλυση αρχίζει να πλήττει και τις διανοητικές του λειτουργίες Στο τέλος της ίδιας χρονιάς συντάσσει τη διαθήκη του

1892 ndash Τη νύχτα της 1ης Ιανουαρίου αποπειράται τρεις φορές να αυτοκτονήσει Στις 7 Ιανουαρίου εισάγεται στην κλινική του γιατρού Blanche στο Passy από όπου δεν πρόκειται να ξαναβγεί Ακολουθούν δεκαοκτώ βασανιστικοί μήνες όπου ο Maupassant βυθίζεται σε παρανοϊκό παραλήρημα με ελάχιστες στιγμές πνευματικής διαύγειας ενώ πάσχει από καθολική παραλυσία

1893 ndash Μετά από διαρκείς κρίσεις παράνοιας πεθαίνει στις 6 Ιουλίου από τις συνέπειες μιας νευροτροπικής μορφής σύφιλης σύμφωνα με το ιατρικό ανακοινωθέν Στις 8 Ιουλίου ενταφιάζεται στο κοιμητήριο του Montparnasse

1899 ndash Εκδίδεται μεταθανάτια η συλλογή διηγημάτων του Le Pegravere Milon Ο μπαρμα-Μιλόν

Gustave Flaubert

Ο Μωπασσάν γνώρισε τον Φλωμπέρ (1821-1880) στα δώδεκά του χρόνια διαβάζοντας και μεθώντας με το μυθιστόρημά του Salammbocirc Σαλαμπώ (1862) Η προσωπική του γνωριμία με τον μεγάλο συγγραφέα χρονολογείται από το 186745 αλλά όταν η μητέρα του Μωπασσάν (σ 30) ρώτησε τη γνώμη του φίλου της Φλωμπέρ για το συγγραφικό ταλέντο του γιου της εν έτει 1872 εκείνος σιώπησε κι αρκέστηκε να τη 45 O Flaubert ήταν προσωπικός και αγαπημένος φίλος του Alferd Le Poittevin μεγαλύτερου αδελφού της μητέρας του Maupassant Laure στον οποίο φημολογείται ότι έμοιαζε πολύ ο νεαρός Guy de Maupassant (Βλ σχετικά το άρθρο του Franccedilois Bott laquo Le vieux et son jeune homme raquo εφημερίδα Le Monde Παρίσι 051193 σ 24)

34

συμβουλεύσει να συνεχίσει να τον laquoεμψυχώνειraquo γιατί laquoτο γράψιμο παρηγορεί τον άνθρωπο για πολλές συμφορέςraquo Όταν ο Μωπασσάν εργάστηκε ως υπάλληλος στο Υπουργείο Ναυτιλίας (1873) άρχισε να συχνάζει τις Κυριακές στο σπίτι του Φλωμπέρ και να κουβεντιάζει μαζί του αλλά χρειάστηκε να περάσουν αρκετά χρόνια για να καταθέσει στην εισαγωγή του μυθιστορήματός του Pierre et Jean Πέτρος και Γιάννης (1888) μερικά από τα μαθήματα του δασκάλου του και βασικού εκπροσώπου του γαλλικού ρεαλισμού46 για τη μεθοδολογία παρατήρησης του κόσμου (laquoκαι το παραμικρό πράγμα περικλείει μια πλευρά άγνωστη που πρέπει να ψάξειςraquo ή laquoκοίταξε επί ώρα και πολύ προσεκτικά αυτό που θέλεις να περιγράψεις και θrsquo ανακαλύψεις μια πλευρά που κανείς άλλος δεν έχει δει ώς τώραraquo) και το περίφημο συγγραφικό ταλέντο (laquoτο ταλέντο δεν είναι παρά υπόθεση μακράς πνοής και υπομονήςraquo)

Εικοσιεννιά χρόνια χωρίζουν τον συγγραφέα της Madame Bovary Μαντάμ Μποβαρύ ndash 1856 (σ 41) από τον Μωπασσάν που με το νεαρό της ηλικίας του και τις ερωτικές του περιπέτειες θα αναζωογονήσει τον κουρασμένο από τα πένθη47 Φλωμπέρ και επτά χρόνια θα κρατήσει η αλληλογραφία48 τους (1873-1880) που μαρτυρεί μεγάλο σύνδεσμο μεταξύ τους Και μόνο οι προσφωνήσεις του Μωπασσάν στις επιστολές του Φλωμπέρ (laquoφίλε μουraquo laquoνεαρέ μουraquo laquoπατερούλη μουraquo αγαπημένε μου γιεraquo) αρκούν για να τον επικυρώσουν Εκείνος είναι laquoο γέρος [τ]ουraquo ο δάσκαλος ο έμπιστος κι ο μέντοράς του Έτσι παρόλο που ο Φλωμπέρ απεχθάνεται το δημοσιογραφικό κόσμο και τις κοινωνικές συναναστροφές49 του εξασφαλίζει συμβόλαια εργασίας σε εφημερίδες τον υπερασπίζεται δικαστικώς για τη δημοσίευση ενός ερωτικού ποιήματός50 του τον γνωρίζει σε διευθυντές θεάτρων και σε σημαντικούς συγγραφείς τον Emile Zola (σ 37) τον Ivan Tourgueniev τον Hippolyte Taine τον Edmond de Goncourt

Η εκμάθηση της συγγραφικής τέχνης αποδεικνύεται όμως επίπονη κοντά του Ο Φλωμπέρ ως δάσκαλος δεν είναι ούτε εύκολος ούτε βολικός Διαβάζει και διορθώνει όλα τα γραπτά του Μωπασσάν κάνει αυστηρές παρατηρήσεις δίνει πολύτιμες μεθοδολογικές συμβουλές Η 46 Μαζί με τον Balzac τον Stendhal και φυσικά τον Maupassant 47 laquoΟι νεκροί (οι νεκροί μου) με στοιχειώνουνraquo γράφει χαρακτηριστικά σε επιστολή του στον Μωπασσάν48 Correspondance de Gustave Flaubert et de Guy de Maupassant εισαγωγή και σχόλια του Yvan Leclerc Frammarion Παρίσι 1993 49 laquoΜη λησμονάτε τον γέρο σας που εργάζεται με υπεράνθρωπο τρόπο Κάθε μέρα σηκώνομαι με την ανατολή του ήλιου Δεν δέχομαι επισκέψεις δεν διαβάζω εφημερίδα δεν ξέρω τί γίνεται στον κόσμο ndash μόνο βρυχώμαι στην απόλυτη σιωπή του γραφείου μου σαν δαιμονισμένοςraquo γράφει στον Μωπασσάν στις 19 Ιουλίου 1876 προβάλλοντας ένα πρότυπο ζωής μοναχικής και καλογερικής Στο laquoLe vieux et son jeune hommeraquo όπ 50 Πρόκειται για το ποίημα laquoUne fille Ένα κορίτσιraquo που δημοσιεύτηκε σε τοπική εφημερίδα της πόλης Eacutetampes το Νοέμβριο του 1879 και ξεσήκωσε θύελλα κατηγοριών για προσβολή της δημοσίας αιδούς και της θρησκείας Η υπόθεση πήρε μεγάλες διαστάσεις γιατί εκτός του Μωπασσάν οι κατήγοροι κατηύθυναν τα πυρά τους και εναντίον τον κινήματος του Νατουραλισμού του Ζολά (σσ 37-38)

35

τέρψη της συγγραφής έχει βαρύ τίμημα και ο νεαρός Μωπασσάν συχνά λιποψυχεί Παραδόξως ο γέρος πεσιμιστής τον εμψυχώνει laquoΧρειάζεται περισσότερη δουλειά [hellip] επίπονη εξάσκηση Μάλιστα κύριε Ο πολιτισμένος άνθρωπος δεν έχει ανάγκη τόσες μετακινήσεις όπως ισχυρίζονται οι κύριοι γιατροίraquo51

Κι όμως την 1η Φεβρουαρίου 1880 ο Φλωμπέρ υιοθετεί ξαφνικά τον ενικό laquoΕίσαι πολύ σπουδαίος Θα στο πω σύντομαraquo Το διήγημά του Μωπασσάν laquoBoule de suif Η χοντρομπαλού raquo (σ 37) τον έχει ενθουσιάσει Η συγγραφή επιφυλάσσει και στιγμές έξαρσης ανείπωτης αίσθησης πληρότητας Για τον Μωπασσάν έχει μόλις αρχίσει η θριαμβευτική πορεία του στο λογοτεχνικό στερέωμα Θα ακολουθήσουν δέκα χρόνια δόξας και ομόθυμης καθιέρωσής του Για τον Φλωμπέρ όμως έχει ήδη αρχίσει η αντίστροφη πορεία του τέλους Στην τελευταία του επιστολή της 4ης Μαΐου 1880 θα συμβουλεύσει το laquoπουλένraquo του laquoΟ μόνος τρόπος να κατανικήσεις τη μελαγχολία είναι να την εξημερώσεις γράφονταςraquo Τέσσερις μέρες μετά θα πεθάνει αλλά τα λόγια του θα στοιχειώσουν το ζενίθ και το ναδίρ της ζωής του Μωπασσάν

Ο Zola το Κίνημα του Νατουραλισμού amp η Σχολή του Meacutedan

Η γνωριμία του Μωπασσάν με τον Ζολά ξεκίνησε τον Απρίλιο του 1877 όταν οργάνωσε μαζί με άλλους τέσσερις νεαρούς συγγραφείς52

ένα λογοτεχνικό δείπνο όπου κάλεσε τους καθιερωμένους συγγραφείς Ζολά Φλωμπέρ και Ε ντε Γκονκούρ οι οποίοι τους καταξίωσαν με τη σειρά τους ως αρχηγούς της σύγχρονης λογοτεχνίας

Την ίδια χρονιά ο Ζολά αγόρασε ένα σπίτι στο Μεντάν με τα χρήματα από τα συγγραφικά δικαιώματα του μυθιστορήματός του Assommoir Η ταβέρνα η επιτυχία του οποίου τον ώθησε να ανακοινώσει τη γέννηση του κινήματος του Νατουραλισμού και να

51 Στο ίδιο 52 Πρόκειται για τους νεαρούς φίλους του H Ceacuteard J-K Huysmans L Hennique και P Alexis

36

οργανώσει την ομάδα του Μεντάν με βασικά μέλη της τον Μωπασσάν και τον Ζ-Κ Ουισμάν Πλην όμως ο Μωπασσάν ndash απεχθανόμενος κάθε ένταξη σε συγγραφική σχολή όπως και ο Φλωμπέρ ndash θα αποσπαστεί γρήγορα από την εν λόγω ομάδα προβάλλοντας μιαν αναρχική στάση λογοτεχνική και προτάσσοντας την πίστη του στις δικές του συγγραφικές απαιτήσεις Πιο συγκεκριμένα ο Μωπασσάν αποστασιοποιείται από τον θεωρητικό δογματισμό της Σχολής του Μεντάν ως προς την ουδέτερη παρατήρηση και έρευνα του κοινωνικού περιβάλλοντος την αμέτοχη καταγραφή laquoανθρώπινων ντοκουμέντωνraquo την laquoπειραματικήraquo53 στάση του πρότυπου νατουραλιστικού μυθιστορήματος έναντι της ανθρώπινης συμπεριφοράς και τις επιστημονικές αξιώσεις54 του Ζολά Μοναδικός κοινός παρανομαστής μεταξύ της Σχολής του Μεντάν και του Μωπασσάν θα παραμείνει η σχολαστική παρατήρηση του περιβάλλοντος κόσμου καθώς ως γνήσιος ρεαλιστής υποστηρίζει μια νέα θέαση του κόσμου laquoπιο ολοκληρωμένη πιο εντυπωσιακή πιο διεισδυτική από την ίδια την πραγματικότητα [hellip] [ικανή να δώσει] μια πλήρη ψευδαίσθηση του αληθινού [hellip]raquo55

Εάν όμως αληθεύει ότι οι νατουραλιστές δεν υπήρξαν για τον Μωπασσάν παρά περιστασιακοί σύμμαχοι είναι εξίσου αληθές ότι η Σχολή του Μεντάν υπήρξε σταθμός αποφασιστικής σημασίας στη σταδιοδρομία του συγγραφέα και έπαιξε καθοριστικό ρόλο για την ένταξή του στους λογοτεχνικούς κύκλους της εποχής του Πιο συγκεκριμένα το διήγημα του Μωπασσάν laquoBoule de suif Η χοντρομπαλούraquo που τον έκανε διάσημο από τη μια μέρα στην άλλη θα δημοσιευτεί στη συλλογική έκδοση Soireacutees de Meacutedan Εσπερίδες στο Μεντάν (1880) χάρη στην ιδέα του Ζολά για ένα βιβλίο με έξι διηγήματα γύρω από το θέμα του πολέμου Το διήγημα του Μωπασσάν θα ξεχωρίσει και θα επιβάλει το προσωπικό συγγραφικό του ύφος στο λογοτεχνικό κόσμο απομακρύνοντάς τον οριστικά από την ποίηση και στρέφοντάς τον αποκλειστικά στην καλλιέργεια του πεζού λόγου

Την εν λόγω επιτυχία του θα επισφραγίσει ένα χρόνο μετά η έκδοση της συλλογής διηγημάτων του La Maison Tellier Ο οίκος Τελλιέ (1881) Αφορμή για τη συγγραφή του ομώνυμου διηγήματος της συλλογής υπήρξε ένα στοίχημα του Μωπασσάν με τα μέλη της ομάδας του Μεντάν μια χειρόγραφη επιγραφή στην πόρτα ενός οίκου ανοχής (laquoΚλειστόν λόγω πρώτης θείας κοινωνίαςraquo) που εκείνοι έκριναν

53 Βλ σχετικά το μυθιστόρημα του Ζολά Le roman expeacuterimental Το πειραματικό μυθιστόρημα (1880) όπου ο συγγραφέας καθορίζει την αισθητική του νατουραλισμού 54 Σύμφωνα με τον Ζολά ο νατουραλιστής συγγραφέας υιοθετεί την επιστημονικά αποστασιοποιημένη κλινική μέθοδο ενός γιατρού πειραματιζόμενος με το έμψυχο αντικείμενο μελέτης του και αδιαφορώντας για το αισθητικό αποτέλεσμα του εγχειρήματός του 55 Απόσπασμα από την εισαγωγή του Μωπασσάν στο μυθιστόρημά του Pierre et Jean Ο Πέτρος και ο Γιάννης (1888) (Βλ σχετικά τα laquoΕργοβιογραφικά στοιχείαraquo σ 33)

37

ακατάλληλο ως αφηγηματικό θέμα κι εκείνος στοιχημάτισε πως θα το καταφέρει

Στο εξής η καθολική αποδοχή του από εκδότες και αναγνωστικό κοινό θα καταστήσει περιττή τη συστέγασή του στη Σχολή του Μεντάν και θα επισπεύσει την απομάκρυνσή του από τον κύκλο του Ζολάhellip

Schopenhauer

Η λογοτεχνική κριτική υπήρξε απόλυτη ο Μωπασσάν επηρεάστηκε βαθύτατα από το στοχασμό του Σοπενάουερ (1788-1860) δάσκαλο του πεσιμισμού που laquoσφράγισε την ανθρωπότητα με την περιφρόνηση και την απογοήτευσή του [και] [hellip] διαπέρασε [τα πάντα] με το χλευασμό του [hellip] Η αθάνατη σκέψη του μεγαλύτερου ονειροχαλαστή που πέρασε ποτέ από τη γηraquo (Μωπασσάν laquoAupregraves drsquoun mort Πλάι σrsquo ένα νεκρόraquo) δεν επηρέασε όμως μόνο τον Μωπασσάν αλλά ολόκληρο τον πνευματικό κόσμο της Γαλλίας με το έργο του Ο Κόσμος ως βούληση και ως αναπαράσταση (1818) που μεταφράστηκε στα γαλλικά γύρω στα

38

1880 επιτείνοντας την υπαρξιακή ανησυχία και τον σκεπτικισμό πολλών ανθρώπων έναντι της επιστημονικής προόδου και των ανακαλύψεων

Η φιλοσοφική θεώρηση του κόσμου από τον Σοπενάουερ θεμελίωσε ριζοσπαστικά τις βασικές απόψεις του φιλόσοφου Καντ ως προς τη φαινομενικότητα του περιβάλλοντος κόσμου και τον αληθινό εσωτερικό κόσμο που παραμένει απολύτως άγνωστος στους ανθρώπους Έτσι κατά τον Σοπενάουερ ο πλασματικός κόσμος όπου ζούμε δεν συνιστά παρά δέλεαρ και αυταπάτη δηλαδή αναπαράσταση του πραγματικού κόσμου που αγνοούμε Συνεπώς ο κόσμος ως καρπός μιας ακατανόητης τυφλής και παράλογης θέλησης laquoμοιάζει μrsquo ένα τερατώδες όργανο αναπαραγωγής [hellip] μrsquo ένα ψάρι που γεννάει στη θάλασσα αυγά (Μωπασσάν laquoLrsquoinutile beauteacute Η ανώφελη ομορφιάraquo) ενισχύοντας έτσι την άγρια βούληση κάθε ζωντανού όντος να συντηρήσει τη βιολογική του ζωή και την αναπαραγωγή του μέσω της γενετήσιας ορμής του Η πηγή της δυστυχίας μας έγκειται λοιπόν σrsquo αυτή τη γενετήσια ορμή για ζωή που συνιστά βαθιά επιθυμία και οδυνηρή εμπειρία συγχρόνως με άλλα λόγια προσδοκία και προδοσία μαζί η αγάπη δεν είναι παρά επίφαση του ενστίκτου αναπαραγωγής και το ερωτικό πάθος αντλεί την ορμή του από την εγγενή θέληση για ζωή του ανθρώπινου είδους Κάθε προσδοκία ευτυχίας δεν συνιστά παρά απλή επαλήθευση του βιολογικού κύκλουhellip

Μόνη διέξοδος η θέληση του ανθρώπου να απελευθερωθεί από το εν λόγω γενετήσιο κύκλο μέσω της αυτοκτονίας (οι απόψεις του Σοπενάουερ προσέδωσαν θεωρητική υπόσταση στην αυτοχειρία) ή της δολοφονίας (βλ ενδεικτικά τα διηγήματα του Μωπασσάν laquoLe bonheur Η ευτυχίαraquo και laquoUne vendetta Μια βεντέταraquo) ή η υποταγή στην ηθική του οίκτου έναντι κάθε ζωντανού όντος και η άρνηση κάθε αναπαραγωγικής ορμής μέσω της αναίρεσης κάθε επιθυμίας για ευτυχία και του αυτοπεριορισμού στην απαθή κατάσταση της νιρβάνα

Ο Μωπασσάν συμμεριζόμενος τον σκεπτικισμό του Φλωμπέρ (σσ 35-36) για ένα κόσμο όπου laquoκανείς δεν καταλαβαίνει κανένανraquo βρήκε στη φιλοσοφικό στοχασμό του Σοπενάουερ όχι μόνο τη θεωρητική δικαίωση των υπαρξιακών του προσανατολισμών αλλά και την ανάκλαση των διανοητικών διαταραχών που τον τυράννησαν τα τελευταία χρόνια της ζωής του (σ 34) Η επίδραση του Σοπενάουερ διαφαίνεται λοιπόν σε πολλά φανταστικά διηγήματα του συγγραφέα όπου ndash όπως σωστά επισημαίνει η Μαρία Τσούτσουρα ndash laquoη θεματογραφία του φανταστικού και του μυστηρίου [hellip] [παρεισφρέοντας στην] καθημερινή ζωή [] προβάλλει σαν ένα σύστημα κλειστό και προκαθορισμένο όπου η ψυχή παγιδεύεται στην υποβολή της ύληςraquo56

56 Μαρία Τσούτσουρα ό π σ 277

39

1880 επιτείνοντας την υπαρξιακή ανησυχία και τον σκεπτικισμό πολλών ανθρώπων έναντι της επιστημονικής προόδου και των ανακαλύψεων

Η φιλοσοφική θεώρηση του κόσμου από τον Σοπενάουερ θεμελίωσε ριζοσπαστικά τις βασικές απόψεις του φιλόσοφου Καντ ως προς τη φαινομενικότητα του περιβάλλοντος κόσμου και τον αληθινό εσωτερικό κόσμο που παραμένει απολύτως άγνωστος στους ανθρώπους Έτσι κατά τον Σοπενάουερ ο πλασματικός κόσμος όπου ζούμε δεν συνιστά παρά δέλεαρ και αυταπάτη δηλαδή αναπαράσταση του πραγματικού κόσμου που αγνοούμε Συνεπώς ο κόσμος ως καρπός μιας ακατανόητης τυφλής και παράλογης θέλησης laquoμοιάζει μrsquo ένα τερατώδες όργανο αναπαραγωγής [hellip] μrsquo ένα ψάρι που γεννάει στη θάλασσα αυγά (Μωπασσάν laquoLrsquoinutile beauteacute Η ανώφελη ομορφιάraquo) ενισχύοντας έτσι την άγρια βούληση κάθε ζωντανού όντος να συντηρήσει τη βιολογική του ζωή και την αναπαραγωγή του μέσω της γενετήσιας ορμής του Η πηγή της δυστυχίας μας έγκειται λοιπόν σrsquo αυτή τη γενετήσια ορμή για ζωή που συνιστά βαθιά επιθυμία και οδυνηρή εμπειρία συγχρόνως με άλλα λόγια προσδοκία και προδοσία μαζί η αγάπη δεν είναι παρά επίφαση του ενστίκτου αναπαραγωγής και το ερωτικό πάθος αντλεί την ορμή του από την εγγενή θέληση για ζωή του ανθρώπινου είδους Κάθε προσδοκία ευτυχίας δεν συνιστά παρά απλή επαλήθευση του βιολογικού κύκλουhellip

Μόνη διέξοδος η θέληση του ανθρώπου να απελευθερωθεί από το εν λόγω γενετήσιο κύκλο μέσω της αυτοκτονίας (οι απόψεις του Σοπενάουερ προσέδωσαν θεωρητική υπόσταση στην αυτοχειρία) ή της δολοφονίας (βλ ενδεικτικά τα διηγήματα του Μωπασσάν laquoLe bonheur Η ευτυχίαraquo και laquoUne vendetta Μια βεντέταraquo) ή η υποταγή στην ηθική του οίκτου έναντι κάθε ζωντανού όντος και η άρνηση κάθε αναπαραγωγικής ορμής μέσω της αναίρεσης κάθε επιθυμίας για ευτυχία και του αυτοπεριορισμού στην απαθή κατάσταση της νιρβάνα

Ο Μωπασσάν συμμεριζόμενος τον σκεπτικισμό του Φλωμπέρ (σσ 35-36) για ένα κόσμο όπου laquoκανείς δεν καταλαβαίνει κανένανraquo βρήκε στη φιλοσοφικό στοχασμό του Σοπενάουερ όχι μόνο τη θεωρητική δικαίωση των υπαρξιακών του προσανατολισμών αλλά και την ανάκλαση των διανοητικών διαταραχών που τον τυράννησαν τα τελευταία χρόνια της ζωής του (σ 34) Η επίδραση του Σοπενάουερ διαφαίνεται λοιπόν σε πολλά φανταστικά διηγήματα του συγγραφέα όπου ndash όπως σωστά επισημαίνει η Μαρία Τσούτσουρα ndash laquoη θεματογραφία του φανταστικού και του μυστηρίου [hellip] [παρεισφρέοντας στην] καθημερινή ζωή [] προβάλλει σαν ένα σύστημα κλειστό και προκαθορισμένο όπου η ψυχή παγιδεύεται στην υποβολή της ύληςraquo56

56 Μαρία Τσούτσουρα ό π σ 277

39

Εξάλλου την επίδραση του γερμανού φιλόσοφου μαρτυρεί και η αποστροφή του Μωπασσάν προς τη μητρότητα (laquoαυτό το φρικτό νόμο της αναπαραγωγής που μετατρέπει τη γυναίκα από φυσιολογικό άνθρωπο σε απλή ωοτόκο μηχανήraquo) η οποία συνδέεται ndash όπως και στο έργο του Σοπενάουερ ndash με μια βαθιά αποστροφή έναντι της θρησκείας (Βλ σχετικά το διήγημά του laquoLrsquoinutile beauteacute Η ανώφελη ομορφιάraquo στην ομώνυμη τελευταία συλλογή διηγημάτων του που δημοσίευσε το 1890 και συνιστά ένα είδος πνευματικής διαθήκης και έσχατης ομολογίας του ως προς τον έρωτα και τις επιπτώσεις του)

Τέλος η επίδραση του Σοπενάουερ διαφαίνεται και στη θεματική εμμονή του συγγραφέα γύρω από το θάνατο και την αυτοκτονία εν είδει προοικονομίας του δικού του δραματικού τέλους (σ 34) όπου ψυχικά άρρωστος και δυστυχής δήλωνε στον ποιητή και φίλο του Joseacute Maria de Heredia laquoΕισέβαλα στο χώρο της λογοτεχνίας σαν μετέωρο και θα αποχωρήσω σαν κεραυνόςraquo προαναγγέλλοντας έτσι την αποτυχημένη τριπλή απόπειρα αυτοχειρίας του λίγο καιρό πριν πεθάνει

Μαντάμ Μποβαρύ amp laquoμποβαρυσμόςraquo

Τα μυθιστορήματα Madame Bovary Μαντάμ Μποβαρύ (1856) και Lrsquo Eacuteducation Sentimentale H Αισθηματική αγωγή (1869) συνιστούν τα βασικότερα έργα του Φλωμπέρ (σσ 35-36) που εντάσσονται στο λογοτεχνικό ρεύμα του ρεαλισμού

Η σταδιακή δημοσίευση της Μαντάμ Μποβαρύ στο γαλλικό περιοδικό Revue de Paris το φθινόπωρο και τον χειμώνα του 1856 ξεσήκωσε θύελλα αντιδράσεων από το αναγνωστικό κοινό που κατέληξε στη δικαστική δίωξη του συγγραφέα της τον Ιανουάριο του 1857 για προσβολή της δημοσίας αιδούς και της θρησκείας Στο εν λόγω

40

μυθιστόρημα η ομώνυμη ηρωίδα Έμμα Μποβαρύ ασφυκτιώντας από την πνιγηρή μετριότητα μιας επαρχιακής πόλης της Νορμανδίας ndash όπου ζει με τον σύζυγό της Σαρλ στα μέσα του 19ου αιώνα ndash στην προσπάθειά της να δραπετεύσει από τη στενόμυαλη νοοτροπία μιας μικροαστικής κοινωνίας και να βιώσει τη συναρπαστική μέθη των ονειροπολημάτων των νεανικών της ndash ρομαντικών και θρησκευτικών ndash αναγνωσμάτων παρασύρεται από την άγρια χίμαιρα ενός διπλού ερωτικού πάθους που τη φθείρει διαδοχικά ψυχικά και υλικά ωθώντας την βίαια εν τέλει στην απονενοημένη διέξοδο της αυτοχειρίας57 Ο σύζυγός της πεθαίνει λίγο μετά πνιγμένος από τα χρέη και απελπισμένοςhellip

Το ακόρεστο αίσθημα αδικαίωτου και ανικανοποίητου που σπαράσσει την ηρωίδα Έμμα Μποβαρύ και ο ψευδαισθητικός κόσμος στον οποίο εμμένει προσκολλημένη πέρα από τις ψυχικές φυσικές της δυνατότητες και επέκεινα της υλικής πραγματικότητας που την περιβάλλει (ή μάλλον την περικλείει) συνιστούν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του όρου μποβαρυσμός (bovarysme) που αποδόθηκε έκτοτε σε πολλές λογοτεχνικές ηρωίδες στο πλαίσιο μιας διακειμενικής ερμηνευτικής προσέγγισης του τυραννικού αισθήματος ανικανοποίητου και μελαγχολίας (Βλ χαρακτηριστικά την ηρωίδα του Μωπασσάν Ματίλντ Λουαζέλ στο διήγημά του laquoΤο περιδέραιοraquo σσ 1-10)

Βιβλιογραφία για το διήγημα του Μωπασσάν

Α Περί Μωπασσάν

Γκότση Γεωργία amp Προβατά Δέσποινα Ιστορία της Ευρωπαϊκής Λογοτεχνίας ndash Από τις αρχές του 18ου έως τον 20ο αιώνα ΕΑΠ Πάτρα 2000 κεφ 246 amp 247 σσ67-68 και ενότητα 32 σσ 80-88

Πιομπίνος Φοίβος εισαγωγή στον τόμο Γκυ ντε Μωπασάν Επίλεκτα διηγήματα μτφρ Φοίβου Πιομπίνου εκδ Ίκαρος Αθήνα 2005 σσ 9-21

Τσούτσουρα Μαρία laquoGuy de Maupassant ndash Δύο διηγήματαraquo παρουσίαση δύο διηγημάτων του Μωπασσάν περ Πόρφυρας τχ 70 Κέρκυρα Ιούλιος ndash Σεπτέμβριος 1994 σσ 275-279

57 Βλ σχετικά το κεφ 322 στην Ιστορία της Ευρωπαϊκής Λογοτεχνίας ndash Από τις αρχές του 18ου έως τον 20ο αιώνα και το σχολιασμό της αντίστοιχης Δραστηριότητας 5 στο Παράρτημα του τόμου ΕΑΠ Πάτρα 2000 σσ 85-88 amp 104-105

41

Dizol Jean-Marie Guy de Maupassant Les Essentiels Milan 86240 Ligygeacute 1997

Mougin Pascal Le Horla et autres contes Nathan ldquoBalisesrdquo 25110 Baume-Les-Dames 1999

Β Περί διηγήματος

Βλαβιανού Αντιγόνη laquoΤο διήγημα στην καμπή του 19ου αιώνα ndash Από την κλασική αρτιότητα στις πρώτες καινοτόμες αποκλίσειςraquo στον τόμο Η συγκριτική γραμματολογία στην Ελλάδα ndash Σύγχρονες τάσεις επιμέλεια Ελ Κουτριάνου εκδ Μεσόγειος Αθήνα 2005 σσ 199-222

Goyet Florence laquoLa nouvelle est exotique raquo στο La nouvelle 1870-1925 PUF Παρίσι 1993 σσ 91-105

Γ Περί αφηγηματολογίας

Τζιόβας Δημήτρης laquoΑφηγηματολογία ndash η ποιητική του στρουκτουραλισμούraquo στο Μετά την αισθητική ndash Θεωρητικές δοκιμές και ερμηνευτικές αναγνώσεις της νεοελληνικής λογοτεχνίας εκδ Οδυσσέας Αθήνα 2003 σσ 41-74

Genette Geacuterard laquoDiscours du reacutecit raquo στο Figures III Seuil Παρίσι 1972 σσ

67-273

42