1

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ Μεταπτυχιακό ∆ίπλωµα Ειδίκευσης (Μ.∆.Ε.) Σχεδίαση ∆ιαδραστικών και Βιοµηχανικών

Προϊόντων και Συστηµάτων

∆ΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Ο ρόλος της αισθητικής στο πεδίο της αλληλεπίδρασης

ανθρώπου-υπολογιστή

Αναστασία Πράππα dpsdm03023

Υποβάλλεται στο Τµήµα Σχεδίασης Προϊόντων και Συστηµάτων του Πανεπιστηµίου Αιγαίου στο πλαίσιο του Μεταπτυχιακού ∆ιπλώµατος Ειδίκευσης στη «Σχεδίαση διαδραστικών και βιοµηχανικών προϊόντων και συστηµάτων».

ΕΡΜΟΥΠΟΛΗ, ΣΥΡΟΣ

ΜΑΡΤΙΟΣ 2006

2

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ ......................................................................................................... 5 ΠΡΟΛΟΓΟΣ ............................................................................................................ 6

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Η ιστορία της αισθητικής και η εξέλιξή της στην σχεδίαση βιοµηχανικών προϊόντων ......................................................................................................8

1.1 Η ιστορία της αισθητικής ως φιλοσοφικού κλάδου..................................9 1.1.1 Η αισθητική στην Αρχαία Ελλάδα και το Μεσαίωνα: αντικειµενική προσέγγιση της αισθητικής................................................................................... 9 1.1.2 Η σύγχρονη αισθητική ............................................................................... 11

1.1.2.1 Η αισθητική τον 18ο αιώνα: µετατόπιση του ενδιαφέροντος στο υποκείµενο .... 11 1.1.2.2 Η αισθητική τον 19ο αιώνα: ανάδειξη του υπαρξιακού χαρακτήρα της αισθητικής........................................................................................................................................ 12 1.1.2.3 Η αισθητική τον 20ο αιώνα: γνωστική κι επικοινωνιακή διαδικασία της οποίας βασικό χαρακτηριστικό είναι τα συναισθήµατα .............................................................. 14 1.1.2.3.1 Dewey και η αισθητική ως εµπειρία................................................................ 14 1.1.2.3.2 Σηµαντικοί στοχαστές της αισθητικής τον 20ο αιώνα ..................................... 15

1.2 Η πορεία της αισθητικής στην σχεδίαση βιοµηχανικών προϊόντων ......19 1.2.1 Η αισθητική στο µεταίχµιο του 19ου αιώνα: µαζική παραγωγή προϊόντων. 19 1.2.2 Η αισθητική του µοντερνισµού: «form follows function» ............................ 20 1.2.3 Η αισθητική του καταναλωτισµού: βελτίωση της εµπορικής αξίας............. 23 1.2.4 Η αισθητική µετά τον 2ο παγκόσµιο πόλεµο: «ευηµερούσα κοινωνία», πέρα από την χρησιµότητα .......................................................................................... 24 1.2.5 Η αισθητική του µετά-µοντερνισµού: «function follows form».................... 25 1.2.6 Η αισθητική στην οικονοµία των εµπειριών: «form follows emotion» ........ 27

1.3 Σύνοψη .......................................................................................................... 30

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Η αισθητική στο πεδίο της αλληλεπίδρασης ανθρώπου-υπολογιστή ...31

2.1 H αναδυόµενη σηµασία της αισθητικής στο πεδίο της αλληλεπίδρασης ανθρώπου-υπολογιστή...............................................................................32

2.1.1 Η εξέλιξη των αναγκών των χρηστών........................................................ 32 2.1.2 Η νέα µορφή των υπολογιστικών συστηµάτων ......................................... 33

2.2 ∆ιαφορετικές προσεγγίσεις της αισθητικής στο πεδίο της αλληλεπίδρασης ανθρώπου-υπολογιστή ...................................................35

2.2.1 Θεωρητικές προσεγγίσεις και εµπειρικές µελέτες ...................................... 35 2.2.1.1 Η αισθητική ως συστατικό της ευχρηστίας ......................................................... 35 2.2.1.2 Η αισθητική ως οπτική απεικόνιση ..................................................................... 36 2.2.1.3 Η αισθητική ως συναισθήµατα ........................................................................... 38 2.2.1.4 Η αισθητική ως επικοινωνία ............................................................................... 40 2.2.1.5 Η αισθητική ως εµπειρία..................................................................................... 42

2.2.2 Πλαίσια σχεδίασης / αξιολόγησης – µοντελοποίηση αισθητικής................ 45 2.2.2.1 Μοντελοποίηση της αισθητικής .......................................................................... 45 2.2.2.2 Πλαίσιο σχεδίασης της αισθητικής ως εµπειρία ................................................. 46

2.2.3 Πίνακας προσεγγίσεων, σηµασία και κριτική............................................. 47 2.3 Κριτική επισκόπηση των µεθόδων αξιολόγησης...................................52

3

2.3.1 Στόχοι της αξιολόγησης στο πεδίο της αλληλεπίδρασης ανθρώπου-υπολογιστή ......................................................................................................... 52 2.3.2 ∆υνατότητα ενσωµάτωσης της αισθητικής στους στόχους των µεθόδων αξιολόγησης........................................................................................................ 57

2.4 Σύνοψη.................................................................................................61

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Γενικευµένο πλαίσιο κατανόησης της αισθητικής στο πεδίο της αλληλεπίδρασης ανθρώπου-υπολογιστή .................................................62

3.1 Βασικές παραδοχές της αισθητικής στο πεδίο της αλληλεπίδρασης ανθρώπου-υπολογιστή............................................................................... 63

3.1.1 Συγκεντρωτικό διάγραµµα των βασικών εννοιών της αισθητικής στο πεδίο της αλληλεπίδρασης ανθρώπου-υπολογιστή ..................................................... 67

3.2 Αρχές υποστήριξης της αισθητικής στους δικτυακούς τόπους .............68 3.2.1 ∆ηµιουργία προσωπικής σχέσης............................................................... 69

3.2.1.1 Προσωποποίηση παρουσίασης ......................................................................... 70 3.2.1.2 Προσωποποίηση περιεχοµένου......................................................................... 71 3.2.1.3 Προσωποποίηση όσον αφορά τον τοπικό εντοπισµό και την γλώσσα.............. 71 3.2.1.4 Εξατοµίκευση προϊόντος / υπηρεσίας ................................................................ 72

3.2.2 Γνωστική πρόκληση .................................................................................. 72 3.2.2.1 Καινοτοµία .......................................................................................................... 73 3.2.2.2 Συνεχής ανανέωση περιεχοµένου και παρουσίασης ......................................... 74 3.2.2.3 Πλούσιο περιεχόµενο / υπηρεσίες ..................................................................... 75 3.2.2.4 Αποτελεσµατική οργάνωση / δοµή πληροφορίας .............................................. 76 3.2.2.5 ∆ιασύνδεση, κατευθυντικότητα – ολοκλήρωση µε άλλες σχετικές πηγές γνώσης.................................................................................................................................... 7776

3.2.3 Κοινωνική αλληλεπίδραση......................................................................... 78 3.2.3.1 Κοινότητες .......................................................................................................... 79 3.2.3.2 Ιστορίες............................................................................................................... 81 3.2.3.3 Προτάσεις ........................................................................................................... 81

3.3 Αξιολόγηση του γενικευµένου πλαισίου κατανόησης της αισθητικής ....82 3.3.1 Συνεντεύξεις .............................................................................................. 83 3.3.2 Συµπεράσµατα .......................................................................................... 91

3.4 Σύνοψη.................................................................................................92

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 Εφαρµογή του γενικευµένου πλαισίου κατανόησης της αισθητικής ......94

4.1 Επισκόπηση του πλαισίου για την αξιολόγηση δικτυακών τόπων ........95

4.2 Επιλογή δικτυακών τόπων-ηλεκτρονικά βιβλιοπωλεία .........................97

4.3 Αξιολόγηση ηλεκτρονικών βιβλιοπωλείων............................................98 4.3.1 Εισαγωγή................................................................................................... 98 4.3.2 ∆ηµιουργία προσωπικής σχέσης............................................................... 98 4.3.3 Γνωστική πρόκληση .................................................................................. 99 4.3.4 Κοινωνική αλληλεπίδραση....................................................................... 100

4.4 Συζήτηση - Συµπεράσµατα ........................................................................... 101

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 Συζήτηση - Συµπεράσµατα……………………………………………………101

4

ΑΝΑΦΟΡΕΣ ........................................................................................................ 105 ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΠΙΝΑΚΩΝ ...................................................................................... 115 ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΕΙΚΟΝΩΝ ...................................................................................... 116

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ…………………………………………………………………………..118

5

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ

Εκφράζω την βαθύτατη ευγνωµοσύνη µου στον Παναγιώτη Κουτσαµπάση για την ανάθεση αυτής της διπλωµατικής εργασίας, το αµέριστο ενδιαφέρον και την καθοδήγηση για την ολοκλήρωση της.

Εκφράζω τις ευχαριστίες µου για την άµεση βοήθειά τους στους Αλίκη Τσουκαλά, Αλέξη Αθανασίου, Κώστα Μπάϊλα, Αργύρη Αρνέλλο, Ειρήνη Ζησιµοπούλου, ∆άφνη Λασιθιωτάκη, Λουκά Μιχαλίτση, καθώς και στο Μάνθο Βελούδο.

Ευχαριστώ τον Φίλιππο Σφυρή για την βοήθεια και την συµπαράστασή του καθ’ όλη την διάρκεια της διπλωµατικής εργασίας.

6

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Η αλληλεπίδραση ανθρώπου υπολογιστή είναι ένα σύνθετο διεπιστηµονικό γνωστικό πεδίο στο οποίο συγκλίνουν κλάδοι όπως, µεταξύ άλλων, γνωστική και κοινωνική ψυχολογία, εργονοµία και πληροφορικά συστήµατα. Η σηµαντική τεχνολογική ανάπτυξη των τελευταίων ετών και η εισχώρηση του υπολογιστή σε όλες τις πτυχές της ανθρώπινης ζωής, τόσο σε επίπεδο άυλο (π.χ. εργασία, διασκέδαση, επικοινωνία), όσο και σε επίπεδο ύλης (π.χ. κινητό τηλέφωνο) έχουν δηµιουργήσει νέα πολιτισµικά, οικονοµικά και κοινωνικά πλαίσια και συνεπώς διαφορετικές συνθήκες θεώρησης της ίδιας της αισθητικής.

Η διαπίστωση από την οποία ξεκινά η διπλωµατική εργασία είναι ότι η αισθητική, αν και αναδεικνύεται σε καθοριστικό παράγοντα επιτυχίας και αποδοχής των προϊόντων, δεν έχει ληφθεί υπόψη στο πεδίο της αλληλεπίδρασης ανθρώπου-υπολογιστή σε κατάλληλο βάθος και έκταση ώστε να παρέχονται ευρέως γνωστά πλαίσια κατανόησης που να επιτρέπουν την ενσωµάτωσή της αισθητικής στην διαδικασία και τους στόχους της σχεδίασης και της αξιολόγησης διαδραστικών συστηµάτων. Η σχετική ερευνητική δουλειά αντιµετωπίζει την έννοια της αισθητικής εν γένει αποσπασµατικά και ίσως κάποιες φορές επιφανειακά.

Η διπλωµατική εργασία έχει διπλό στόχο. Αφενός να προσεγγίσει και να οριοθετήσει την έννοια της αισθητικής στο πεδίο της αλληλεπίδρασης ανθρώπου-υπολογιστή και αφετέρου να καταδείξει την δυνατότητα εφαρµογών σχεδίασης και αξιολόγησης διαδραστικών συστηµάτων µε έµφαση στην αισθητική σε πρακτικό επίπεδο. Η εργασία δοµείται ως εξής:

Το 1ο κεφάλαιο κάνει µία επισκόπηση της ιστορίας της αισθητικής ως φιλοσοφικής αναζήτησης, από τα γραπτά κείµενα του Πλάτωνα µέχρι τους µετά-µοντέρνους φιλοσόφους, καθώς και της πορείας της αισθητικής στην σχεδίαση βιοµηχανικών προϊόντων, από τα τέλη του 19ου αιώνα µέχρι σήµερα, µε βασικό στόχο την ανάδειξη της πολυδιάστατης, εφήµερης, πολύπλοκης και υποκειµενικής φύσης της και του έντονα υπαρξιακού, κοινωνικού και ιστορικού χαρακτήρα της. Η εισαγωγή στο θέµα της αισθητικής επιθυµεί να λειτουργήσει ως βάση για την διερεύνηση του ρόλου της στο πεδίο της αλληλεπίδρασης ανθρώπου-υπολογιστή.

Στο 2ο κεφάλαιο, µελετώνται οι δύο βασικοί λόγοι που καθιστούν την αισθητική πλέον απαραίτητη στο πεδίο της αλληλεπίδρασης ανθρώπου-υπολογιστή: η εξέλιξη των αναγκών των χρηστών και ο νέος ρόλος των υπολογιστικών συστηµάτων. Επίσης προσεγγίζεται κριτικά η υπάρχουσα έρευνα µε στόχο την αναγνώριση των ελλείψεων και των προβληµάτων που εµποδίζουν την πλήρη κατανόηση και την ενσωµάτωσή της στους στόχους της σχεδίασης και της αξιολόγησης, αλλά και την ανάδειξη κεφαλαιώδους σηµασίας στοιχείων της αισθητικής εµπειρίας πάνω στα οποία βασίζεται και η παρούσα διπλωµατική εργασία, όπως για παράδειγµα η σηµασία της προσωποποίησης, της επικοινωνίας, της κοινωνικής αλληλεπίδρασης, του συναισθηµατικού δεσίµατος, της καινοτοµίας. Τέλος, για την ολοκλήρωση της µελέτης της αισθητικής στο πεδίο της αλληλεπίδρασης ανθρώπου-υπολογιστή, επιχειρείται η κριτική επισκόπηση των µεθόδων αξιολόγησης, πρώτον όσον αφορά τους γενικότερους στόχους της αξιολόγησης σύµφωνα µε την υπάρχουσα βιβλιογραφία και δεύτερον την δυνατότητα των µεθόδων να ενσωµατώσουν ζητήµατα αισθητικής στην διαδικασία της αξιολόγησης.

Στο 3ο κεφάλαιο, αναγνωρίζεται ένα γενικευµένο πλαίσιο κατανόησης της αισθητικής το οποίο διατυπώνει βασικές έννοιες σχετικές για την σχεδίαση και αξιολόγηση διαδραστικών συστηµάτων. Κατ’ αρχήν, συζητώνται βασικές επιστηµονικές

7

παραδοχές του προτεινόµενου πλαισίου λαµβάνοντας κυρίως υπόψη τις ιδιαίτερες ανάγκες και συνθήκες του πεδίου της αλληλεπίδρασης ανθρώπου-υπολογιστή µε στόχο την συγκέντρωση των βασικών εν λόγω εννοιών της σε ένα διάγραµµα που να παρέχει πλήρη εικόνα της. Μετά από αυτή την υψηλού επιπέδου περιγραφή της, γίνεται προσπάθεια να συγκεκριµενοποιηθεί σε αρχές υποστήριξης της αισθητικής οι οποίες να ικανοποιούν κυρίως τις ανάγκες των δικτυακών τόπων, έτσι ώστε να επιτρέπεται η ενσωµάτωσή της στους στόχους της σχεδίασης και της αξιολόγησης του συγκεκριµένου είδος συστηµάτων. Η προσπάθεια κατανόησης και οριοθέτησής της ολοκληρώνεται µε την διεξαγωγή συνεντεύξεων µε σχεδιαστές διαδραστικών συστηµάτων που στόχο έχουν µια πρώτη αποτίµηση της σηµαντικότητας των βασικών εννοιών του προτεινόµενου πλαισίου.

Τέλος, στο 4ο κεφάλαιο, πραγµατοποιείται η εφαρµογή του γενικευµένου πλαισίου κατανόησης της αισθητικής στην αξιολόγηση δικτυακών τόπων και πιο συγκεκριµένα, ηλεκτρονικών βιβλιοπωλείων. Τα ηλεκτρονικά βιβλιοπωλεία επιλέγονται για τρεις κυρίως λόγους: α) ιστορικά είναι από τους πρώτους δικτυακούς τόπους, β) είναι ιδιαιτέρως δηµοφιλή και χρήσιµα σε µία ευρεία γκάµα χρηστών και γ) η ιστορική τους πορεία στο διαδίκτυο θα πρέπει να τους έχει δώσει τη δυνατότητα να αναδείξουν την αισθητική τους. Η αξιολόγηση που εφαρµόζεται αναφέρεται σε µία νέα µορφή ευρετικής αξιολόγησης, όπου οι ευρετικές είναι τα βασικά στοιχεία του πλαισίου κατανόησης της αισθητικής, όπως έχουν αναγνωριστεί από την διπλωµατική εργασία. Αποτιµάται η ύπαρξη ή µη των στοιχείων του πλαισίου στους δικτυακούς τόπους που εξετάζονται, όχι µε διάθεση να αξιολογηθούν οι συγκεκριµένοι δικτυακοί τόποι, αλλά ώστε να εκτιµηθεί συνολικά η γενικότερη χρήση καθενός από τα συστατικά του πλαισίου που έχουν αναγνωριστεί. Στο τέλος του κεφαλαίου συζητώνται τα αποτελέσµατα / συµπεράσµατα της αξιολόγησης αναφορικά µε το γενικευµένο πλαίσιο κατανόησης της αισθητικής.

Η εργασία αυτή συνεισφέρει νέα γνώση στα εξής επίπεδα:

1. Στην ιστορική επισκόπηση της αισθητικής ως φιλοσοφικoύ κλάδου και της πορείας της στην σχεδίαση βιοµηχανικών προϊόντων, µεταφέροντας από εκεί έννοιες και αποδεδειγµένες παραδοχές στο πεδίο της αλληλεπίδρασης ανθρώπου-υπολογιστή.

2. Στην κριτική επισκόπηση των γενικότερων στόχων και χαρακτηριστικών των µεθόδων αξιολόγησης στο πεδίο της αλληλεπίδρασης ανθρώπου-υπολογιστή, έχοντας ως κριτήριο την δυνατότητα υποστήριξης ή όχι της αισθητικής εµπειρίας.

3. Στην κριτική επισκόπηση της υπάρχουσας έρευνας για την αισθητική εµπειρία στο πεδίο της αλληλεπίδρασης ανθρώπου-υπολογιστή, αναγνωρίζοντας σηµαντικές συνεισφορές και συνάµα εντοπίζοντας ελλείψεις και προβλήµατα.

4. Στην αναγνώριση ενός γενικευµένου πλαισίου κατανόησης της αισθητικής που ολοκληρώνει αρχές σχεδίασης κι αξιολόγησης που υποστηρίζουν την ανάδυση της αισθητικής εµπειρίας συγκεκριµένα στους δικτυακούς τόπους, καθώς και στην πρόταση συγκεκριµένων τρόπων επίτευξης της, καθιστώντας την αισθητική από αφηρηµένη έννοια σε προσιτή επιλογή.

5. Στην πρακτική εφαρµογή του γενικευµένου πλαισίου κατανόησης της αισθητικής στην αξιολόγηση δικτυακών τόπων, µέσα από την οποία επιδεικνύεται ένας τρόπος εφαρµογής στην πράξη των προτάσεων της διπλωµατικής εργασίας και αναγνωρίζονται στοιχεία του πλαισίου που ήδη χρησιµοποιούνται στην πράξη καθώς και άλλα στοιχεία για τα οποία απαιτείται να δοθεί µεγαλύτερη έµφαση κατά την σχεδίαση της αισθητικής δικτυακών τόπων.

8

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1

Η ιστορία της αισθητικής και η εξέλιξή της στην σχεδίαση βιοµηχανικών προϊόντων

Καθώς ο χρήστης στο πεδίο της αλληλεπίδρασης ανθρώπου-υπολογιστή δεν θεωρείται πλέον ότι αναζητά µόνο µία λειτουργική και αποτελεσµατική ενότητα και οι διεπαφές, µε την συνεχώς αυξανόµενη εισχώρησή τους στην ζωή των ανθρώπων, «µεταφέρουν» πολιτισµό και γίνονται αντικείµενο αισθητικής κρίσης, η αισθητική από «κάτι επιπλέον που µπορεί να παραλείπεται» έχει µετατραπεί σε καθοριστικό παράγοντα επιτυχίας και αποδοχής των προϊόντων.

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, θα επιχειρηθεί σε αυτό το κεφάλαιο η ιστορική αναδροµή της αισθητικής ως φιλοσοφικός κλάδος και αναζήτηση και η σκιαγράφηση της πορείας της στην σχεδίαση βιοµηχανικών προϊόντων, µε σκοπό να κατανοηθεί η πολυδιάστατη, πολύπλοκη, υποκειµενική κι εφήµερη φύση της και να αναδειχτεί ο έντονα κοινωνικός, ιστορικός και υπαρξιακός χαρακτήρας της.

Η συζήτηση σε χρονική σειρά των διαφόρων φιλοσοφικών αναζητήσεων και σχεδιαστικών τάσεων δεν γίνεται µε σκοπό να υποστηριχθούν ή όχι, καθώς θεωρείται ότι αυτό δεν είναι εφικτό, αφού κάθε φορά δηµιουργούνται σε διαφορετικό ιστορικό πλαίσιο µε στόχο να καλύψουν διαφορετικές ανάγκες. Ωστόσο υποστηρίζεται ότι αναδεικνύοντας βασικά χαρακτηριστικά της όπως η υποκειµενικότητα και η πολυπαραµετρικότητα και υιοθετώντας έννοιες όπως η αισθητική εµπειρία, η συζήτηση αυτή θα λειτουργήσει ως βάση για την κατανόηση της στο πεδίο της αλληλεπίδρασης ανθρώπου-υπολογιστή.

9

1.1 Η ιστορία της αισθητικής ως φιλοσοφικού κλάδου

Η οµορφιά, και συγκεκριµένα η δυσκολία καθορισµού των χαρακτηριστικών της, αποτέλεσε αντικείµενο φιλοσοφικών µελετών σε όλη σχεδόν την διάρκεια της ανθρώπινης ιστορίας. Κάνοντας µία ιστορική αναδροµή της αισθητικής παρατηρείται ότι η ερµηνεία της και η προσέγγισή της εξελίσσεται συνεχώς εκφράζοντας κάθε φορά την εποχή και τους ανθρώπους. Συγκεκριµένα, η πορεία της αισθητικής χαρακτηρίζεται από µία σηµαντική αλλαγή, αρχικά από την αντικειµενική της θεώρηση στην υποκειµενική και τώρα στην ενεργή συµµετοχή των ατόµων στην δηµιουργία και την προσωποποίησή της.

Για µεγαλύτερη ακρίβεια, θα µπορούσε να υποστηριχθεί ότι η ιστορία της αισθητικής αναφέρεται κυρίως στις προσπάθειες «υπερνίκησής» της, παρά υποστήριξης, πετυχαίνοντας ωστόσο την εδραίωσή της ως θέµα φιλοσοφικών αναζητήσεων και διαφωνιών και κατά συνέπεια ως αυτόνοµος φιλοσοφικός κλάδος από τον 18ο αιώνα, οι ρίζες όµως του οποίου θα µπορούσαν να αναζητηθούν στα γραπτά κείµενα του Πλάτωνα.

Σε αδρές γραµµές, από τη µελέτη της σχετικής βιβλιογραφίας προκύπτει ότι η αισθητική µπορεί να διακριθεί σε:

1. Η αισθητική ως θεωρία της οµορφιάς, η οποία επιχειρεί να καθορίσει και να αντικειµενοποιήσει κυρίως τις οπτικές ιδιότητές της.

2. Η αισθητική ως φιλοσοφία της τέχνης, η οποία µελετά την πολύπλοκη σχέση ανθρώπου και τέχνης.

3. Η αισθητική ως αισθητήρια γνώση, η οποία ασχολείται κυρίως µε τον τρόπο πρόσληψης και κατά επέκταση την βίωση της αισθητικής εµπειρίας.

Επιπλέον, αναφορικά µε την αισθητική εµπειρία συναντώνται οι εξής αλληλένδετες σηµαντικές έννοιες:

1. Οι αισθητικές ιδιότητες, που αφορούν στο περιεχόµενο της αισθητικής εµπειρίας.

2. Η αισθητική συµπεριφορά, που αναφέρεται στην ικανότητα αντίληψης της αισθητικής εµπειρίας.

3. Η αισθητική εµπειρία, που εξαρτάται από τις αντιλήψεις και την συµπεριφορά που προκαλούνται.

Παρακάτω θα επιχειρηθεί να παρουσιαστούν σηµαντικές συνεισφορές στην αντιληπτική ιστορία και την φιλοσοφία της αισθητικής µε στόχο την καλύτερη κατανόηση της πολυδιάστατης και υποκειµενικής φύσης της και την ανάδειξη του υπαρξιακού και κοινωνικού χαρακτήρα της.

1.1.1 Η αισθητική στην Αρχαία Ελλάδα και το Μεσαίωνα: αντικειµενική προσέγγιση της αισθητικής

Σύµφωνα µε τον Πλάτωνα, η αντίληψη της οµορφιάς, όπως αυτή αποτυπώνεται στις ιδιότητες των αντικειµένων, αντιστοιχεί στην αναγνώριση µιας ευρύτερης και µοναδικής αλήθειας που αφορά την φύση των πραγµάτων, δηλαδή µια αλήθεια που είναι ήδη γνωστή στον αποδέκτη. Η οµορφιά και κατά επέκταση η τέχνη αποτελεί για τον Πλάτωνα µίµηση της πραγµατικότητας. Αργότερα ο Αριστοτέλης την θέτει σε διαφορετικό επίπεδο θεωρώντας ότι η µίµηση της πραγµατικότητας µέσω της

10

οµορφιάς και της τέχνης έχει ως στόχο την κάθαρση. Κατά το µεσαίωνα, η οµορφιά συντελεί στην υπέρβαση του εαυτού και συνδέει το ανθρώπινο στοιχείο µε το θεϊκό. Παρατηρείται λοιπόν ότι στα πρώτα της «βήµατα» η αισθητική ως οµορφιά και αναπαράσταση της πραγµατικότητας προσεγγίζεται αντικειµενικά, από την άποψη είτε του ιδανικού πολίτη, είτε της θεϊκής οµορφιάς.

Οι απόψεις του Πλάτωνα για τις τέχνες έπαιξαν θεµελιώδη ρόλο στην ιστορία της αισθητικής, όχι µόνο γιατί αποτέλεσαν την πρώτη συνεισφορά στο θέµα, αλλά γιατί υπήρξαν σηµείο αναφοράς και επηρέασαν τις θέσεις και αντιθέσεις των µετέπειτα µελετητών. Σύµφωνα µε τον Πλάτωνα, υπάρχει µία µεταφυσική και ηθική τάξη στον κόσµο, την οποία µόνο ο φιλόσοφος µπορεί να ανακαλύψει έχοντας ως µέσο την λογική, και οι τέχνες έχουν πραγµατική αξία µόνο όταν αναπαριστούν σωστά αυτήν την τάξη, γεγονός που σηµαίνει ότι οι µυθιστηριογραφίες είναι καλές «όταν αναπαριστούν την πραγµατικότητα κι αποτυπώνουν καλούς χαρακτήρες στο κοινό» (Janaway 2005). Λέγοντας πραγµατικότητα εννοείται η οµορφιά της λογικής, που βρίσκεται στο ύψιστο σηµείο της ψυχής, και στόχο έχει την βελτίωση των ατόµων και της κοινωνίας, σε αντίθεση µε τα συναισθήµατα, που επηρεάζουν αρνητικά την ψυχή (Janaway 2005).

Ο Πλάτωνας κάνει την διάκριση ανάµεσα στην οµορφιά των πραγµάτων και των ιδιοτήτων που γίνεται αντιληπτή µε τις αισθήσεις και την απόλυτη Μορφή της Οµορφιάς που αφορά το πνεύµα, δηλαδή την ίδια την Οµορφιά (Janaway 2005). Ενώ η πρώτη χαρακτηρίζεται από ποικιλία και σχετικότητα, η δεύτερη είναι αντικειµενική και µοναδική (Janaway 2005). Αναφέρεται επίσης στην τέχνη, αλλά ως γνώση και ικανότητα πάνω σε συγκεκριµένο θέµα που µεταφέρεται στην κοινωνία µε στόχο την βελτίωσή της, διαχωρίζοντάς την από την ποίηση που έχει ως στόχο µόνο την ευχαρίστηση (Janaway 2005). Αναγνωρίζει την ανθρώπινη τάση για αναζήτηση της ευχαρίστησης, όµως τονίζει την ανάγκη προσανατολισµού στην φιλοσοφική ζωή (Janaway 2005).

Ο Αριστοτέλης αργότερα επιχειρεί να εξηγήσει την λογοτεχνία των ηµερών του και την εµπειρία που βιώνει το κοινό. Σε αντίθεση µε τον Πλάτωνα, υποστηρίζει ότι η ποίηση ανήκει στην πόλη, καθώς παρέχει αντικειµενικές και παγκόσµιες αλήθειες και προσφέρει στους ενάρετους επιπλέον ηθική µόρφωση, οδηγώντας τους µέσα από συναισθήµατα φόβου και λύπης στην κάθαρση (Pappas 2005).

Αξίζει να σηµειωθούν τέσσερα σηµεία της φιλοσοφίας του Αριστοτέλη περί τέχνης:

1. Η σηµασία της τέχνης κρίνεται από τα αποτελέσµατα που έχει στο κοινό από ηθικής και παιδαγωγικής απόψεως, γεγονός που έρχεται σε αντίθεση µε νεότερες αντιλήψεις της τέχνης και κατά συνέπεια της αισθητικής, όπου για παράδειγµα σηµασία δίνεται στην µορφή (π.χ. φορµαλισµός). Η δήλωση αυτή αποτελεί στάση στο θέµα της αισθητικής.

2. Η παρατήρηση του Αριστοτέλη ότι αυτό που είναι σωστό για την πολιτική σκέψη διαφέρει από το σωστό στην ποίηση, τονίζοντας ότι δεν θα πρέπει να κρίνονται µε τις ίδιες σταθερές, σε αντίθεση µε τις ηθικές σταθερές του Πλάτωνα, υπογραµµίζει την σχετικότητα της αισθητικής.

3. Η οµορφιά γίνεται πραγµατική ιδιότητα, καθώς ορίζεται µε κριτήρια µεγέθους και αναλογίας. Συγκεκριµένα, η τραγωδία δεν θα πρέπει να είναι ιδιαίτερα µεγάλη ώστε να µην ξεπερνά αυτό που µπορεί να κρατήσει η µνήµη, ούτε τόσο µικρή που να µη φαίνεται σοβαρή.

11

4. Ο Αριστοτέλης καταλήγει στο ότι η αντίληψη της οµορφιάς εξαρτάται σηµαντικά από το πλαίσιο, υποστηρίζοντας ότι το νόηµα της οµορφιάς αλλάζει συνεχώς καθώς µεγαλώνει ο άνθρωπος και επιτελεί διαφορετικές λειτουργίες. Συνεπώς, το νόηµα της οµορφιάς κρίνεται από τον σκοπό του υποκειµένου.

Τέλος, η αισθητική κατά το Μεσαίωνα χαρακτηρίζεται από υπερβολικό ενδιαφέρον για την αντιληπτική σχέση ανάµεσα στον ∆ηµιουργό και την ∆ηµιουργία. Το «αίνιγµα» που ζητά επίλυση εδώ αφορά «την συνέχεια και την ασυνέχεια ανάµεσα στον φυσικό κόσµο και την δηµιουργική πράξη του Θεού» (Margolis 2005). Η δυτική χριστιανική αισθητική χαρακτηρίζεται από τις θέσεις κυρίως δύο φιλοσόφων: του Αυγουστίνου και του Ακίνα.

Ο Αυγουστίνος υποστηρίζει την σηµασία της λειτουργίας και της αρµονικής αναλογίας της ανθρώπινης τέχνης ως σύµβολα του ύψιστου νοήµατος της τέχνης του Θεού (Margolis 2005). Ο Ακίνας, από την άλλη πλευρά, αναγνωρίζει την σηµασία της αναλογίας και της καθαρότητας, δίνοντας έµφαση στην τέχνη που µιµείται την φύση όχι όσον αφορά την εµφάνισή της, αλλά την παραγωγική της ικανότητα (Margolis 2005). Και οι δύο δίνουν προτεραιότητα στο αντικειµενικά και θεϊκά όµορφο από το ευχάριστο.

1.1.2 Η σύγχρονη αισθητική Σύγχρονη αισθητική ονοµάζεται η επιστήµη που προσπαθεί να ορίσει την «τέχνη» και την «αισθητική». Οι ιδέες που χαρακτηρίζουν τους δύο αυτούς όρους έχουν τις ρίζες τους στον 18ο αιώνα. Συγκεκριµένα, ενώ η τέχνη χρησιµοποιούνταν ως όρος πολύ πριν, µόλις τον 18ο αιώνα απέκτησε το περιεχόµενο στο οποίο αναφέρεται σήµερα, δηλαδή το οµαδοποιηµένο «σύγχρονο σύστηµα τεχνών», όσον αφορά όµως την αισθητική, αν και ο όρος χρησιµοποιήθηκε τον 18ο αιώνα, µόλις τον 19ο απέκτησε το περιεχόµενο που µέχρι τώρα κατέχει (Shelley 2005). Ωστόσο η σηµαντική τεχνολογική ανάπτυξη των τελευταίων ετών και η εισχώρηση του υπολογιστή σε όλες τις πτυχές της ανθρώπινης ζωής τόσο σε επίπεδο άυλο (π.χ. εργασία, διασκέδαση, επικοινωνία), όσο και σε επίπεδο ύλης (π.χ. κινητό τηλέφωνο) έχουν δηµιουργήσει νέα πολιτισµικά, οικονοµικά και κοινωνικά πλαίσια και συνεπώς διαφορετικές συνθήκες θεώρησης της αισθητικής.

1.1.2.1 Η αισθητική τον 18ο αιώνα: µετατόπιση του ενδιαφέροντος στο υποκείµενο

Η αισθητική συναντάται για πρώτη φορά ως αυτόνοµος φιλοσοφικός κλάδος τον 18ο αιώνα. Η δηµιουργία της αισθητικής έχει στόχο την αντίθεσή της στην λογική. Ενώ η «αισθητική εξετάζει τις αισθήσεις, τα συναισθήµατα που γεννούν και την ιδιαίτερη γνώση \ µέθεξη που προέρχεται από αυτά, η λογική εξετάζει τις αφηρηµένες ιδέες που απευθύνονται στο νου χωρίς αναφορά στις αισθήσεις» (Πρώιµος 2001) και τα συναισθήµατα. Σύµφωνα µε τον Baumgarten στόχος της αισθητικής είναι να συµπληρώσει την λογική, έτσι ώστε και οι δύο µαζί να παρέχουν µία θεωρία της γνώσης που ο ίσιος ονόµασε «Γνωσεολογία» (Shusterman 1999β). Η αισθητική λοιπόν θεωρείται αρχικά ως η επιστήµη της αισθητήριας γνώσης (Shusterman 1999β). Σηµαντική επίσης αλλαγή είναι το γεγονός ότι µεταφέρεται το επίκεντρο του ενδιαφέροντος στο άτοµο. Ενώ δηλαδή µέχρι εκείνη την στιγµή υπήρχε η τάση αντικειµενοποίησης της αισθητικής, όπως για παράδειγµα η χρυσή τοµή, το γεγονός ότι το ενδιαφέρον εστιάζεται στο υποκείµενο επιφέρει σηµαντικές αλλαγές στον τρόπο που αυτή ερµηνεύεται. Συγκεκριµένα, τον 18ο αιώνα διακρίνονται δύο σηµαντικές προσεγγίσεις της αισθητικής: αυτές των εµπειριστών και του Kant.

12

Όσον αφορά την εµπειριστική προσέγγιση, η αισθητική µελετάται ως σχέση αιτίας-αιτιατού, δηλαδή ως παθητική αποδοχή αποµονωµένων εντυπώσεων που οφείλονται στις αισθήσεις και που µε την σειρά τους µετατρέπονται σε πνευµατικές αναπαραστάσεις και ιδέες (Shelley 2005). Παρατηρείται λοιπόν ότι η αισθητική προσεγγίζεται µε την λογική, ως αντίδραση σε ερέθισµα και όχι ως απόλυτη αλήθεια. Ωστόσο ακόµη δεν αναγνωρίζεται ο υποκειµενικός χαρακτήρας της.

Για παράδειγµα, τον 18ο αιώνα ο Hume υποστηρίζει ότι η αντίληψη της οµορφιάς εξαρτάται από το άτοµο και συγκεκριµένα από την αντίληψή του για την αίσθηση της οµορφιάς (McMahon 1999). Συγκεκριµένα, ο Hume προσπαθώντας να καταλήξει σε µία σταθερά γούστου υποστηρίζει ότι η ευχαρίστηση της οµορφιάς προκαλείται τόσο από τις αισθήσεις όσο και από την λογική (Shelley 2005). Σηµείο εκκίνησης του επιχειρήµατός του αποτελεί ο διαχωρισµός του «µηχανισµού του γούστου» σε δύο στάδια: στο αντιληπτικό και το συναισθηµατικό (Shelley 2005). Καθώς οι διαφορές γούστου που διακρίνονται στο συναισθηµατικό επίπεδο εξαρτώνται από το αντιληπτικό, δίνεται προτεραιότητα στην αντίληψη της οµορφιάς. Συγκεκριµένα, ισχυρίζεται ότι υπάρχουν «αρχές γούστου» οι οποίες αντιστοιχούν σε συγκεκριµένες ιδιότητες που πρέπει πάντα να προκαλούν ευχαρίστηση (Shelley 2005). Σε περίπτωση που δεν συµβαίνει αυτό, δεν φταίει το αντικείµενο αλλά κάποιο ελάττωµα στην αντίληψη του ατόµου, που µπορεί να οφείλεται είτε στην λογική είτε στις αισθήσεις του (Shelley 2005). Συνεπώς, υποστηρίζει ότι υπάρχουν καθολικές αρχές που συνδέουν την αντίληψη του αντικειµένου µε την δηµιουργία του συναισθήµατος της ευχαρίστησης. Ωστόσο αναγνωρίζει ότι µπορεί να υπάρχουν διαφορές που να µην οφείλονται στην αντίληψη, αλλά στον πολιτισµό και σε παράγοντες όπως η ηλικία (Shelley 2005).

Από την άλλη πλευρά, ο Kant ενδιαφέρεται για τις συγκεκριµένες γνωστικές και αντιληπτικές συνθήκες που υπάρχουν στο άτοµο ώστε να κατανοήσει τον τρόπο που αυτό βιώνει την οµορφιά. Συγκεκριµένα, ο Kant ισχυρίζεται ότι εφόσον το έργο τέχνης είναι προϊόν της ιδιοφυΐας και συνεπώς είναι αδύνατον να εξηγηθεί, το µόνο που µπορεί να περιγραφεί είναι ο τρόπος πρόσληψης της τέχνης και αντίδρασης στην οµορφιά (Πρώιµος 2001). Μιλά για την υποκειµενικότητα του γούστου που όµως φέρει «αξιώσεις καθολικής εγκυρότητας και αποδοχής» (Crawford 2005). Αυτό σηµαίνει ότι η κριτική της οµορφιάς αποτελεί καθολικό χαρακτηριστικό των ανθρώπων, ενώ είναι υποκειµενικές οι αρχές της. Επίσης, αναφέρεται στην δια-υποκειµενικότητα της αισθητικής, δηλαδή στην αισθητική όπως αυτή γίνεται αντιληπτή και επηρεάζεται από την επικοινωνία των ανθρώπων (Crawford 2005). Από την άποψη αυτή, η αισθητική είναι αποτέλεσµα συγχρόνως ατοµικό και συλλογικό. Η συνεισφορά του Kant είναι ιδιαιτέρως σηµαντική, καθώς το ενδιαφέρον µετατοπίζεται από τις καθολικές «αρχές γούστου» του εµπειρισµού στις κρίσεις για την οµορφιά οι οποίες εξαρτώνται από την υποκειµενική ευχαρίστηση.

1.1.2.2 Η αισθητική τον 19ο αιώνα: ανάδειξη του υπαρξιακού χαρακτήρα της αισθητικής

Η αισθητική του 19ου αιώνα χαρακτηρίζεται από δύο τελείως διαφορετικά κινήµατα, τον ιδεαλισµό και τον φορµαλισµό. Ενώ ο πρώτος προσεγγίζει την αισθητική και την τέχνη ως σωτηρία της ψυχής, ο δεύτερος ενδιαφέρεται αποκλειστικά για την µορφή χωρίς αναφορά στα συναισθήµατα, κυρίως ως αντίδραση στον ιδεαλισµό. Τον 19ο αιώνα λοιπόν η φιλοσοφία της αισθητικής εµπλουτίζεται και αποκτά σχεδόν υπαρξιακό χαρακτήρα, που µπορεί σε ορισµένα σηµεία να φτάνει σε υπερβολές, ωστόσο ανταποκρίνεται πλήρως στις γενικότερες φιλοσοφικές και υπαρξιακές αναζητήσεις της εποχής. Συναντώνται και άλλοι σηµαντικοί στοχαστές της αισθητικής όπως ο Hegel και ο Nietzsche, οι οποίοι επηρέασαν καθοριστικά την συνέχειά της.

13

Συγκεκριµένα, ο Hegel καταδεικνύει την ικανότητα της αισθητικής να εξελίσσει τον ανθρώπινο νου, υποστηρίζοντας ότι αποτελεί µέσο κατανόησης του κόσµου και οδηγεί στην αυτογνωσία, κυρίως διαχωρίζοντας το άτοµο από τον υπόλοιπο κόσµο (Inwood 2005). Επίσης, αναδεικνύει τον δυναµισµό της αισθητικής ισχυριζόµενος ότι εξελίσσεται µε τον χρόνο (Inwood 2005). Συνεπώς, χρόνος και ανθρώπινη σκέψη αποτελούν βασικές παράµετροί της. Κι όπως είναι φυσικό, δίνει µεγαλύτερη σηµασία στο περιεχόµενο και το νόηµα της αισθητικής παρά στη µορφή της, σε αντίθεση µε τον Kant (Inwood 2005). Συµπερασµατικά, στόχος του Hegel µελετώντας την διαδικασία της αισθητικής είναι να απεικονίσει την ανάπτυξη του νου στην πολυπλοκότητά του.

Στην συνέχεια, οι στοχαστές του ιδεαλισµού προσπαθούν να συµφιλιώσουν την αντίθεση ανάµεσα στην ελευθερία και την αναγκαιότητα (Jacquette 2005). Συγκεκριµένα, «υµνούν» την εξέγερση της επιθυµίας και της θέλησης ενάντια στις δυνάµεις της ηθικής, της πολιτικής εξουσίας και των κοινωνικών συµβατικοτήτων (Jacquette 2005). Ο Schopenhauer υποστηρίζει ότι η αισθητική µπορεί να σώσει τους ανθρώπους από την αιώνια καταδίκη τους να υποφέρουν, ενώ ο Schiller θεωρεί ότι είναι απαραίτητη η καλλιέργεια της αισθητικής ευαισθησίας, καθώς αυτή µπορεί να σώσει την ανθρώπινη ψυχή από την τυραννία του νόµου, είτε αυτός έχει την µορφή της φύσης, είτε των ηθών, είτε του κοινωνικού θεσµού (Jacquette 2005). Η αισθητική για τους ιδεαλιστές καλείται λοιπόν να δώσει λύσεις σε υπαρξιακές αναζητήσεις.

Για τον Nietzsche, από την άλλη πλευρά, η αισθητική είναι σηµαντική γιατί κάνει υποφερτή την ζωή. Καθοριστικό ρόλο στις θέσεις του παίζει ο διαχωρισµός ανάµεσα στην αλήθεια και το ψέµα. Συγκεκριµένα, η τέχνη ως ψέµα οµορφαίνει την ζωή καλύπτοντας τις αλήθειες που προκαλούν πόνο (Berrios και Ridley 2005). Ο Nietzsche υποστηρίζει ότι η αισθητική ως τέχνη έχει δύο στόχους: µεταµορφωτικό και ερµηνευτικό (Berrios και Ridley 2005). Ο πρώτος αναφέρεται στην ολοκληρωτική µετατροπή της αλήθειας, ενώ ο δεύτερος σε διαφορετική ερµηνεία της πραγµατικότητας (Berrios και Ridley 2005). Επίσης, ο αναγνωρίζει την αισθητική τόσο ως λειτουργία αλλά κι ως σύµπτωµα ενός ιδιαίτερου τρόπου ζωής (Berrios και Ridley 2005), γεγονός που προµηνύει την «αισθητική ως ύπαρξη» του επόµενου αιώνα.

Τέλος, το κίνηµα του φορµαλισµού δίνει προτεραιότητα στην µορφή του αντικειµένου. Ιστορικά, η φορµαλιστική θέση στην αισθητική ως φιλοσοφία της τέχνης υποστηρίζεται από τους Eduard Hanslick και Clive Bell (Carroll 2005). Από τη µία µεριά, ο Hanslick αµφισβητεί την σηµασία της πρόκλησης των συναισθηµάτων µέσω της µουσικής υποστηρίζοντας ότι αντικείµενο του ενδιαφέροντος θα πρέπει να είναι η δοµή της µουσικής (Carroll 2005). Από την άλλη, ο Bell ισχυρίζεται ότι η ζωγραφική δεν θα πρέπει να είναι αποτέλεσµα αναπαράστασης και µίµησης της πραγµατικότητας ή έκφρασης συναισθηµάτων, αλλά «σηµαντικής µορφής» (Carroll 2005). Λέγοντας σηµαντική µορφή εννοείται η αλληλεπίδραση «των γραµµών, των χρωµάτων, των σχηµάτων, των µεγεθών και του χώρου» ενός αντικειµένου, όπως για παράδειγµα η ψυχολογία Gestalt, µε στόχο να κατανοηθεί ως οργανωµένη και συνολική µορφή (Carroll 2005). Συνεπώς, σύµφωνα µε την φορµαλιστική θεώρηση, βασική λειτουργία της τέχνης είναι η επίδειξη και η ανακάλυψη δοµών µορφής µε στόχο την ενθάρρυνση της «φαντασιακής αλληλεπίδρασης» µε το έργο (Carroll 2005) και όχι συναισθηµατικής.

14

1.1.2.3 Η αισθητική τον 20ο αιώνα: γνωστική κι επικοινωνιακή διαδικασία της οποίας βασικό χαρακτηριστικό είναι τα συναισθήµατα

Ο 20ος αιώνας ξεκινά µε µία σηµαντική αλλαγή στην θεώρηση της αισθητικής, αυτής του Dewey. Συγκεκριµένα, η αισθητική σταµατά πια να θεωρείται και να µελετάται µόνο στα πλαίσια έργων τέχνης αλλά εισχωρεί στην σφαίρα της ζωής και της ανθρώπινης ύπαρξης αποκτώντας νέα µορφή και στόχο. Επίσης, παρατηρείται ότι, καθώς αναφέρεται σε κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα, το ενδιαφέρον έχει µετατοπιστεί από την υποκειµενικότητα στην δηµιουργία και την βίωση της αισθητικής.

Τα συναισθήµατα, η γνώση ως αντίληψη, ερµηνεία και δράση, η επικοινωνία, και το ιστορικό, κοινωνικό και πολιτισµικό πλαίσιο αποτελούν πλέον βασικές παράµετροι της αισθητικής καθορίζοντας κάθε φορά το αποτέλεσµα. Συνεπώς, αναδεικνύονται η εφήµερη φύση, η υποκειµενικότητα και η πολύ-παραµετρικότητα ως βασικά χαρακτηριστικά της αλλά και σηµαντικοί παράγοντες για την αδυναµία ορισµού της. Συµπερασµατικά, η αισθητική τον 20ο αιώνα δεν αναφέρεται στα χαρακτηριστικά του προϊόντος, αλλά σε µία ολόκληρη γνωστική και επικοινωνιακή διαδικασία της οποίας βασικό χαρακτηριστικό είναι τα συναισθήµατα.

Τα τελευταία χρόνια ωστόσο η εισχώρηση της τεχνολογίας στην ζωή των ανθρώπων έχει δηµιουργήσει νέες ανάγκες και διαφορετικές συνθήκες θεώρησης της αισθητικής. Χαρακτηριστικό παράδειγµα του νέου ρόλου που καλείται να παίξει η αισθητική, αποτελεί η «αισθητική της αλληλεπίδρασης» του Shusterman (Shusterman 1992). Συγκεκριµένα υποστηρίζει ότι η αισθητική της αλληλεπίδρασης λαµβάνει χώρα όταν «το µέσο αλληλεπίδρασης καθιερώνει µία νέα σχέση µε τα υλικά, η αισθητική συνδέεται µε την µεσολάβηση, εντάσσεται στο γενικότερο ιστορικό-κοινωνικό πλαίσιο της εποχής και τέλος απευθύνεται συγχρόνως στις πνευµατικές και σωµατικές εµπειρίες» (Petersen 2004).

Συνεπώς, η διεπαφή πλέον µεταφέρει αισθητική ή καλύτερα έχει µετατραπεί σε αντικείµενο αισθητικής κρίσης. Καθώς τα διαδραστικά συστήµατα εισχωρούν στην σφαίρα του πολιτισµού, όπως αναφέρεται από τους Bertelsen και Pold (2004), όχι µόνο υπόκειται η διεπαφή σε συναισθηµατικές και αισθητικές κρίσεις (Hammel 2004), αλλά και η ίδια η αισθητική εξελίσσεται και αποκτά νέες µορφές, όπως ψηφιακή αισθητική, net art, software art, ενώ ταυτόχρονα αναπτύσσεται σε λειτουργικό παράγοντα καλύπτοντας καθηµερινές ανάγκες των ανθρώπων / χρηστών.

1.1.2.3.1 Dewey και η αισθητική ως εµπειρία

Βασικό στοιχείο στην αισθητική του Dewey είναι ο «νατουραλισµός» (Shusterman 2005). Ωστόσο αυτός δεν νοείται στα πλαίσια του ροµαντισµού, αλλά χρησιµοποιείται για να θεµελιώσει την αισθητική στις φυσικές ανάγκες και δραστηριότητες του ανθρώπινου σώµατος. Για τον Dewey, αισθητική είναι το προϊόν της αλληλεπίδρασης ανάµεσα στον ανθρώπινο οργανισµό και το περιβάλλον του, ένα «πήγαινε-έλα» που βασίζεται στην «επανοργάνωση των ενεργειών, των δράσεων και των υλικών» (Shusterman 2005). Συνεπώς, δεν περιορίζεται στον καλλιτέχνη, αλλά αφορά και τον αποδέκτη, αφού τον εµπλέκει συναισθηµατικά, γνωστικά και αντιληπτικά (Shusterman 2005). Αποτέλεσµα όλης αυτής της διαδικασίας είναι η αισθητική εµπειρία.

Σε αντίθεση µε τον Kant, ο Dewey υποστηρίζει την σκοπιµότητα της αισθητικής (Shusterman 2005). Συγκεκριµένα, θεωρεί ότι για να αποκτήσει κάτι αξία θα πρέπει

15

να εξυπηρετεί ανάγκες και να βελτιώνει την ζωή (Shusterman 2005). Όσον αφορά την αισθητική, η λειτουργία και η αξία της βασίζονται όχι σε κάτι συγκεκριµένο αλλά στην γενικότερη βελτίωση της ανθρώπινης ύπαρξης ικανοποιώντας ταυτόχρονα πολλούς στόχους, µε σηµαντικότερο όµως τον εµπλουτισµό της άµεσης εµπειρίας, που µε την σειρά της θα αναζωογονήσει τα άτοµα, βοηθώντας τα να πετύχουν καλύτερα τους γενικότερους στόχους τους (Shusterman 2005). Για παράδειγµα, υποστηρίζεται ότι τα τραγούδια που χρησιµοποιούνται στην σοδειά δεν παρέχουν απλώς ικανοποιητική αισθητική εµπειρία στα άτοµα αλλά κυρίως βελτιώνουν την ποιότητα της εργασίας τους (Shusterman 2005). Συνεπώς στόχος της αισθητικής είναι πρώτα απ’ όλα η τροποποίηση και η βελτίωση της αντίληψης και της επικοινωνίας.

Συµπερασµατικά, ο Dewey επιχειρεί να συνδέσει την αισθητική µε την πραγµατική ζωή. Συγκεκριµένα, επιµένει «στην ανακάλυψη της συνέχειας της αισθητικής εµπειρίας στις φυσικές διαδικασίες της ζωής µε στόχο τέχνη και ζωή να βελτιωθούν µέσα από την αµοιβαία ενσωµάτωσή τους» (Shusterman 1999α). Για τον Dewey η ουσία και η αξία της αισθητικής δεν βρίσκεται στα αντικείµενα αλλά σε µία δυναµική δραστηριότητα δηµιουργίας και αντίληψης. Συνεπώς, η αισθητική εµπειρία µπορεί λοιπόν να συµβεί και στην αναζήτηση της επιστήµης, της φιλοσοφίας, του αθλητισµού και γενικά σε κάθε δραστηριότητα. Βέβαια αυτή η δυνατότητα διείσδυσης στην πραγµατική ζωή δεν σηµαίνει ότι η αισθητική εµπειρία δεν διαχωρίζεται από την κανονική (Shusterman 1999α). Αντίθετα η διαφορά τους κρίνεται στην ποιότητα: η αισθητική εµπειρία είναι αξιοµνηµόνευτη, εµπλέκει όλες τις ανθρώπινες ιδιότητες (αισθησιακές, συγκινησιακές και γνωστικές), ανταµείβει τα άτοµα και γίνεται αντιληπτή ως σύνολο συντελώντας σε «µία ικανοποιητικά συναισθηµατική ποιότητα» (Shusterman 1999α).

1.1.2.3.2 Σηµαντικοί στοχαστές της αισθητικής τον 20ο αιώνα

Σηµαντική θέση στην αισθητική του 20ου αιώνα κατέχει το κίνηµα του εξπρεσιονισµού, σύµφωνα µε το οποίο η τέχνη και κατά συνέπεια η εκτίµηση της αισθητικής βασίζεται στην έκφραση των συναισθηµάτων του καλλιτέχνη πάνω στη µορφή (Graham 2005). Για παράδειγµα, ο Croce αντιµετωπίζει την τέχνη ως «διαίσθηση» (Graham 2005). Συγκεκριµένα, αρνείται κάθε χρησιµότητα της αισθητικής και αµφισβητεί την σύνδεσή της µε την γνώση. Υποστηρίζει ότι ενώ η αντιληπτική γνώση βασίζεται στον διαχωρισµό ανάµεσα στην πραγµατικότητα και τη µη πραγµατικότητα, η διαίσθηση αναφέρεται στην ανυπαρξία αυτής της διάκρισης (Graham 2005). Συνεπώς, για τον Croce η αισθητική δεν είναι λογική διαδικασία αλλά συµβολική, για την αξιολόγηση της οποίας δεν είναι απαραίτητη η µεσολάβηση (Graham 2005). Από την άλλη πλευρά, για τον Collingwood, η αισθητική εκλαµβάνεται ως «έκφραση» (Graham 2005). Εδώ πρωταρχικό ρόλο παίζουν η έκφραση και η φαντασία. Συγκεκριµένα, ενώ τα αντικείµενα αποτελούν έκφραση συναισθηµάτων, η δηµιουργία και η εκτίµησή τους είναι αποτέλεσµα φαντασίας. Πρόκειται δηλαδή για µία συνεχή διαδικασία αυτό-ανακάλυψης (Graham 2005).

Από την άλλη πλευρά, ο Heidegger µελετά ολιστικά την αισθητική, από την άποψη ότι την προσεγγίζει από την οπτική γωνία του καλλιτέχνη-δηµιουργού, του ίδιου του αντικειµένου και τέλος του κοινού (Wartenberg 2005). Όσον αφορά το έργο τέχνης αυτό αναφέρεται κυρίως στο αποτέλεσµα που αυτό προκαλεί στο κοινό. Συνεπώς, ενδιαφέρεται περισσότερο για την λειτουργία του αντικειµένου παρά για την δοµή. Για παράδειγµα, µία καρέκλα από την άποψη του Heidegger δεν εκλαµβάνεται ως ένα αντικείµενο µε τέσσερα πόδια, αλλά ως κάτι που χρησιµοποιείται για κάθισµα (Wartenberg 2005). Επίσης για τον Heidegger η αισθητική είναι στην βάση της ιστορική και επηρεάζεται κάθε χρονική στιγµή από τις υποθέσεις των ανθρώπων για την ανθρώπινη ύπαρξη (Wartenberg 2005). Συγκεκριµένα, υποστηρίζει ότι σε

16

διαφορετικές ιστορικές εποχές αποκαλύπτονται διαφορετικοί κόσµοι, που σηµαίνει ότι εκδηλώνονται µε συγκεκριµένους πολιτισµικά τρόπους στους ανθρώπους κάθε χρονικής στιγµής (Wartenberg 2005). Συνεπώς, µέσω της αισθητικής µπορεί κανείς να γνωρίσει την φύση διαφορετικών ιστορικά κόσµων.

Μία άλλη σηµαντική µέθοδος του 20ου αιώνα στην φιλοσοφική σκέψη είναι η φαινοµενολογία η οποία όσον αφορά την προσέγγιση της αισθητικής ενδιαφέρεται για την άµεση και φυσική βίωση της εµπειρίας, απαλλαγµένης από προκαταλήψεις προηγούµενων γνώσεων και εµπειριών (Dengerink Chaplin 2005). Συγκεκριµένα, ο Sartre διαχωρίζει την εικόνα (image) από την φαντασία (imagining) (Dengerink Chaplin 2005):

1. Όσον αφορά την εικόνα, δεν είναι τίποτα παραπάνω από µία σχέση, την σχέση ανάµεσα στον αποδέκτη και αυτό που αναπαριστά η εικόνα (Dengerink Chaplin 2005). Καθώς µάλιστα δεν υπάρχει τέλεια οµοιότητα ανάµεσα στην εικόνα και σε αυτό που αναπαριστά, το αποτέλεσµα της αναπαράστασης εξαρτάται από τον αποδέκτη (Dengerink Chaplin 2005). Συνεπώς, σε αυτήν την περίπτωση είναι απαραίτητη η προηγούµενη γνώση και εµπειρία του για την δηµιουργία νοήµατος.

2. Όσον αφορά όµως την φαντασία απόντων πραγµάτων, είτε αυτά είναι µη υπαρκτά, είτε απλώς απόντα, είτε µελετώνται ως πιθανότητα, αυτή αναφέρεται στην άρνηση της παρούσας πραγµατικότητας (Dengerink Chaplin 2005). Η εν λόγω ικανότητα αποτελεί για τον Sartre την προϋπόθεση για ελεύθερη συνείδηση, καθώς την απελευθερώνει από τους περιορισµούς της κοινωνίας (Dengerink Chaplin 2005). Ωστόσο κάθε ελευθερία συνεπάγεται επιλογές και, όπως χαρακτηριστικά λέει ο Sartre «είµαστε καταδικασµένοι να είµαστε ελεύθεροι» καταλήγοντας ότι «οι άνθρωποι θα πρέπει πάντα να ορίζουν τον εαυτό τους µε τις επιλογές τους» (Dengerink Chaplin 2005).

Από την άλλη πλευρά, ο Merleau-Ponty, προσεγγίζοντας κι ο ίδιος φαινοµενολογικά την αισθητική, ισχυρίζεται, σε αντίθεση µε τον εµπειρισµό, ότι η αντίληψη µπορεί να κατανοηθεί µόνο ως ενεργή εµπλοκή µε τον κόσµο (Dengerink Chaplin 2005). Συνεπώς η αντίληψη, σύµφωνα µε τον Merleau-Ponty, είναι δράση, καθώς τα άτοµα δεν ερµηνεύουν έτοιµες σκέψεις, αντίθετα τις δηµιουργούν.

Ο Sibley, από την δική του προσέγγιση, κάνει την διάκριση ανάµεσα στο αισθητικό και το µη-αισθητικό. Ενώ για παράδειγµα το κόκκινο χρώµα αποτελεί µη αισθητική αντίληψη, η αντιλαµβανόµενη ισορροπία είναι αισθητικό χαρακτηριστικό (Lyas 2005). Κι ενώ το κόκκινο χρώµα µπορεί να οδηγήσει στην ισορροπία, δεν αποτελεί ωστόσο απαραίτητη προϋπόθεση, υποστηρίζοντας συνεπώς ότι οι αισθητικές αντιλήψεις όπως η ισορροπία είναι εξαρτώµενες και αναδυόµενες ιδιότητες (Lyas 2005). Σύµφωνα λοιπόν µε τον Sibley, δεν είναι δυνατόν να υπάρχουν αισθητικές αρχές. Τέλος, ισχυρίζεται ότι η αντίληψη της αισθητικής επηρεάζεται και από εξωαισθητικά ερεθίσµατα (Πρώιµος 2001), όπως για παράδειγµα πόλεµο, δικτατορία, επανάσταση κα. Κατά συνέπεια, δηµιουργείται µέσα στο κοινωνικό πλαίσιο, δηλαδή από την αλληλεπίδραση όλων εκείνων των στοιχείων που αποτελούν την παγκόσµια πια κοινωνία.

Από την άλλη πλευρά, ο Goodman παρέχει µία εντελώς διαφορετική θεώρηση της αισθητικής προσεγγίζοντάς την ως σύστηµα συµβόλων (Robinson 2005, Stanford Encyclopedia of Philosophy). Υποστηρίζει ότι η οπτική απεικόνιση δεν είναι µίµηση και αναπαράσταση της πραγµατικότητας, αλλά σηµασιολογική αντίληψη, δηλαδή σχέση ανάµεσα στην µορφή και το περιεχόµενο, η οποία εξαρτάται από το ιστορικό πλαίσιο µέσα στο οποίο λειτουργεί ως συµβολικό σύστηµα και την προηγούµενη εξοικείωση των ατόµων µε αυτό, κι επιπλέον εµπλέκει την γνώση, καθώς η χρήση

17

των συµβόλων πέρα από την ικανοποίηση της άµεσης ανάγκης στοχεύουν στην κατανόηση τους από τα άτοµα (Robinson 2005, Stanford Encyclopedia of Philosophy). Μάλιστα, είναι ιδιαιτέρως σηµαντική η παρατήρηση του Goodman ότι στην εµπειρία της αισθητικής ακόµη και τα συναισθήµατα έχουν γνωστική λειτουργία (Robinson 2005).

Ο Foucault θέτει την αισθητική σε διαφορετικό επίπεδο, συνεχίζοντας εν µέρει το έργο του Nietzsche και των ιδεαλιστών, µιλώντας για την «αισθητική της ύπαρξης» και την «τέχνη της ζωής» (Wicks 2005). Πιο συγκεκριµένα, υποστηρίζει ότι, δεδοµένης της µη καθολικότητας της ανθρώπινης φύσης, τα ιστορικά πλαίσια είναι αυτά που καθορίζουν τις αντιλήψεις της γνώσης, του εαυτού και του κόσµου (Wicks 2005). Σηµασία λοιπόν όσον αφορά την αισθητική δίνει στον τρόπο µε τον οποίο µπορεί «η ζωή να µετατραπεί σε έργο που µεταφέρει αισθητικές αξίες και ανταποκρίνεται σε ορισµένα στιλιστικά κριτήρια» και όχι σε συγκεκριµένες ηθικές αρχές (Wicks 2005). Συµπερασµατικά, τον απασχολεί κυρίως «η δηµιουργία της εµπειρίας και όχι απλώς η εµπειρία της ποιότητας» (Wicks 2005).

Τέλος, οι µεταµοντέρνοι φιλόσοφοι σε αντίθεση µε την λογοκεντρική θεώρηση των µοντερνιστών, ισχυρίζονται ότι δεν υπάρχει σωστή ή λάθος µετάφραση και ότι η αξία του αντικειµένου εξαρτάται από το κοινωνικό και πολιτισµικό πλαίσιο (Novizt 2005). Για παράδειγµα µία καλή «µπαλιά» σε παιχνίδι ποδοσφαίρου δεν θεωρείται καλή µπαλιά στο µπάσκετ (Novizt 2005). Θεωρείται επίσης ότι δεν υπάρχει κάποιο σταθερό και στάσιµο νόηµα που περιµένει να ανακαλυφθεί, αλλά ένα συνεχές παιχνίδι νοήµατος (Novizt 2005). Ως συνέχεια αυτού, ο Barthes υποστηρίζει για παράδειγµα ότι «στόχος της λογοτεχνίας δεν είναι να κάνει τον αναγνώστη καταναλωτή αλλά παραγωγό του κειµένου» (Novizt 2005), καταδεικνύοντας και ολοκληρώνοντας, στα πλαίσια της παρούσας εργασίας, σε αυτό το σηµείο την περιγραφή και την διείσδυση στην µελέτη της νέας προσέγγισης που συντελείται κατά την διάρκεια του 20ου αιώνα και η οποία αναφέρεται στην βίωση και την δηµιουργία της αισθητικής εµπειρίας.

Πλάτωνας: «η οµορφιά ως µίµηση της

πραγµατικότητας» Η αισθητική στην Αρχαία Ελλάδα

(η οµορφιά στα πλαίσια του ιδανικού πολίτη και κράτους)

Αριστοτέλης: «η οµορφιά οδηγεί στην κάθαρση»

Αυγουστίνος: «η ανθρώπινη τέχνη ως σύµβολο της τέχνης τους Θεού»

Η αισθητική κατά τον Μεσαίωνα (αντικειµενική και θεϊκή οµορφιά)

Ακίνας: «η τέχνης ως µίµηση της φύσης»

Η αισθητική τον 18ο αιώνα (το επίκεντρο του ενδιαφέροντος µεταφέρεται στο άτοµο)

Εµπειρισµός, η αισθητική ως σχέση

αιτίας-αιτιατού:

Hume: «‘καθολικές αρχές γούστου’- εξαρτάται τόσο από την λογική όσο και

από τις αισθήσεις»

18

Kant: «η κριτική της οµορφιάς αποτελεί καθολικό χαρακτηριστικό των

ανθρώπων, ενώ είναι υποκειµενικές οι αρχές»

Hegel: «ο ρόλος της αισθητικής στην εξέλιξη του ανθρώπινου νου»

Ιδεαλισµός: «η αισθητική ως ελευθερία µπορεί να σώσει την ψυχή από την

αναγκαιότητα του νόµου»

Nietzsche: «η αισθητική ως σύµπτωµα ενός ιδιαίτερου τρόπου ζωής»

Η αισθητική τον 19ο αιώνα (συναντώνται δύο διαφορετικές τάσεις: από τη µία φορτίζεται συναισθηµατικά και αναδεικνύεται ο υπαρξιακός χαρακτήρας της και από την άλλη δίνεται προτεραιότητα στην µορφή, σε αντίθεση µε τα συναισθήµατα)

Φορµαλισµός: «ενδιαφέρον παρουσιάζει η

µορφή, αποδεσµευµένη από τα συναισθήµατα»

Dewey: «σύνδεση της αισθητικής µε την πραγµατική ζωή- δυναµική

δραστηριότητα δηµιουργίας και αντίληψης»

Εξπρεσιονισµός: «η εκτίµηση της αισθητικής βασίζεται στην έκφραση των

συναισθηµάτων πάνω στη µορφή»

Heidegger: «ενδιαφέρον παρουσιάζει η λειτουργία του αντικειµένου παρά η

δοµή»

Η αισθητική τον 20ο αιώνα (η αισθητική ως βίωση και δηµιουργία: γνωστική και επικοινωνιακή διαδικασία και δράση της οποίας βασικό χαρακτηριστικό είναι τα συναισθήµατα)

Φαινοµενολογία, άµεση και φυσική βίωση

της εµπειρίας:

Merleau-Ponty: «η αισθητική ως αντίληψη µπορεί να κατανοηθεί µόνο ως ενεργή

εµπλοκή µε τον κόσµο»

19

Sibley: «οι αισθητικές αντιλήψεις, όπως η

ισορροπία, είναι εξαρτώµενες και αναδυόµενες ιδιότητες»

Goodmann: «αισθητική ως σύστηµα συµβόλων»

Foucault: «δίνει έµφαση στην δηµιουργία της εµπειρίας και όχι απλώς στην

εµπειρία της ποιότητας – ‘η αισθητική της ύπαρξης’»

Μεταµοντέρνοι: «η αισθητική εξαρτάται

από το ιστορικό, κοινωνικό και πολιτισµικό πλαίσιο»

Πίνακας 1: Συγκεντρωτικός πίνακας της ιστορίας της αισθητικής ως φιλοσοφική αναζήτηση

1.2 Η πορεία της αισθητικής στην σχεδίαση βιοµηχανικών προϊόντων

Στο σηµείο αυτό θα επιχειρηθεί να σκιαγραφούν σηµαντικές αισθητικές τάσεις κυρίως του περασµένου αιώνα στην σχεδίαση βιοµηχανικών προϊόντων, τονίζοντας όχι µόνο το ύφος και την µορφή που αποκτούν τα αντικείµενα, αλλά εντάσσοντας και περιγράφοντας την σχεδίαση και κατά επέκταση την αισθητική στο οικονοµικό, κοινωνικό, πολιτικό και πολιτισµικό πλαίσιο στο οποίο αναπτύσσεται κάθε φορά και από το οποίο εξαρτάται άµεσα. Η αισθητική συνεπώς των αντικειµένων δεν αποτελεί κάτι ξεκοµµένο από την υπόλοιπη κοινωνία, αλλά φανερώνει, και µερικές φορές επηρεάζει, µία ολόκληρη στάση ζωής. Πρόκειται κυρίως για κοινωνικό «διάλογο».

Το γεγονός ότι τα καλλιτεχνικά κινήµατα και οι φιλοσοφικές αναζητήσεις της κάθε εποχής γίνονται αισθητά στην αισθητική των αντικειµένων και έχουν συγχρόνως άµεσο αντίκτυπο στις αισθητικές προτιµήσεις των ανθρώπων φανερώνει το γεγονός ότι η σηµασία της αισθητικής δεν περιορίζεται στην επιφανειακή αντίληψή της ως ευχάριστη µορφή. Αντίθετα, αναδεικνύεται ως βαθειά ιστορικό και υπαρξιακό «σύµπτωµα».

1.2.1 Η αισθητική στο µεταίχµιο του 19ου αιώνα: µαζική παραγωγή προϊόντων

Κατά την διάρκεια του 19ου αιώνα, η χρήση νέων υλικών και τεχνικών καθιστά δυνατή την µαζική παραγωγή προϊόντων. Αυτό έχει ως αποτέλεσµα η µέση τάξη να αποκτήσει πρόσβαση σε µεγάλο αριθµό βιοµηχανικών προϊόντων, που άλλοτε απευθύνονταν µόνο σε µία περιορισµένη ελίτ, ως αποµίµηση όµως των ακριβών και ατοµικά παραγόµενων αντικειµένων. Συγκεκριµένα, αυτά χαρακτηρίζονται από «πλούσιες διακοσµητικές λεπτοµέρειες µιας ιστορικά εγκυκλοπαιδικής ποικιλίας από σχεδιαστικά ύφη» (Woodham 1997).

20

Ως αντίδραση στην παραπάνω τάση, αλλά κυρίως στις απάνθρωπες εργασιακές συνθήκες που επικρατούν στην βιοµηχανία, στο τέλος του 19ου και στις αρχές του 20ου, ο Morris, εκπροσωπώντας το κίνηµα Arts και Crafts (1850-1914), υποστηρίζει από τη µία µεριά την σηµασία της ευχαρίστησης µέσα από την εργασία και από την άλλη αναδεικνύει την «αλήθεια στα υλικά» και την «ειλικρίνεια κατασκευής» ως σηµαντικούς παράγοντες επιτυχίας των προϊόντων, απορρίπτοντας ταυτόχρονα τη µαζική παραγωγή (Woodham 1997). Συγκεκριµένα, προτείνει µία απλούστερη και πιο ηθική προσέγγιση της αισθητικής, έχοντας ως πρωταρχικό στόχο την προώθηση της δηµοκρατίας και της κοινωνικής συνοχής. Στην συνέχεια, το κίνηµα Arts και Crafts θα υιοθετήσει πιο διαλεκτικές θέσεις αναγνωρίζοντας την σηµασία συµφιλίωσης της υψηλής ποιότητας µε την προσβασιµότητα και την µαζική παραγωγή. Απλότητα, χρησιµότητα και καταλληλότητα λοιπόν χαρακτηρίζουν την αισθητική των προϊόντων, η οποία λειτουργεί ως «δηµοκρατικό µέσο κοινωνικής αλλαγής» (Fiel και Fiel 2005).

Την ίδια περίπου εποχή συναντάται το κίνηµα της Αισθητικής (Aesthetic Movement 1870-1900), που έχει σαν σύµβολο το ηλιοτρόπιο. Μέσω του εµπορίου, ο δυτικός κόσµος έρχεται σε επαφή µε την αισθητική της ανατολής και συγκεκριµένα επηρεάζεται από τις αφηρηµένες γιαπωνέζικες φόρµες. Υιοθετούνται λοιπόν στην σχεδίαση προϊόντων καθαρές γραµµές και µοτίβα παρµένα από την φύση, στοιχεία που συναντώνται όχι µόνο στα έπιπλα αλλά και στα γυναικεία ρούχα (Fiel και Fiel 2005). Σε αντίθεση µε την «στρατευµένη» αισθητική του κινήµατος Arts και Crafts, εδώ η αισθητική αποτελεί αυτοσκοπό.

Κατά την διάρκεια του 1880 αναδύεται η Art Nouveau (1880-1910), ένα α-ιστορικό στιλ που δέχεται επιρροές από τα δύο προηγούµενα κινήµατα. Υιοθετούνται αφηρηµένες φόρµες που αποτελούνται από καµπύλες γραµµές και παριστάνουν µοτίβα εµπνευσµένα από την φύση (Fiel και Fiel 2005). Πρόκειται λοιπόν για την «αισθητική της µηχανής» καθώς προτιµούνται απλές γεωµετρικές φόρµες που ταιριάζουν καλύτερα στον βιοµηχανικό σχεδιασµό και κατά επέκταση τη µαζική παραγωγή (Fiel και Fiel 2005).

Ως παρακλάδι της Art Nouveau στην Γερµανία, το Jugendstil (1880-1910) παίζει καθοριστικό ρόλο στην αναµόρφωση της σχεδίασης. Συγκεκριµένα, εµπνέεται από τον τρόπο που λειτουργεί η φύση όπως αυτή αποκαλύπτεται µέσα από τις πρόσφατες επιστηµονικές έρευνες και την τεχνολογία (Fiel και Fiel 2005). Η νέα αυτή κατανόηση της φύσης αιχµαλωτίζει µία αίσθηση δυναµισµού και οργανικής εξέλιξης που επιχειρείται να αποτυπωθεί µέσα από την σχεδίαση (Fiel και Fiel 2005). Στόχος λοιπόν αποτελεί η απλότητα της µορφής, η δηµιουργία «ταπεινών» προϊόντων κυρίως µέσα από την χρήση «ηθικών» πρακτικών (Fiel και Fiel 2005). Συνεπώς, η αισθητική εδώ επηρεάζεται από την τυποποίηση και την υιοθέτηση µιας λογικής προσέγγισης.

1.2.2 Η αισθητική του µοντερνισµού: «form follows function»

Ως φυσική συνέχεια των παραπάνω σχεδιαστικών τάσεων, το κίνηµα του µοντερνισµού χωρίζεται σε δύο φάσεις: η πρώτη διαρκεί µέχρι το 1920 και η δεύτερη αναφέρεται στο ∆ιεθνές Στιλ (1920-1960) (Fiel και Fiel 2005). Εδώ, αισθητικά τέλειο προϊόν είναι αυτό του οποίου η µορφή υποτάσσεται στην λειτουργικότητα, γεγονός που αποτυπώνεται µε τον καλύτερο τρόπο στη έκφραση «form follows function». Ωστόσο η λειτουργικότητα, που αφορά κυρίως στην δηµιουργία τυποποιηµένων µορφών, έχει περισσότερο συµβολικό χαρακτήρα, καθώς εντάσσεται στο γενικότερο κοινωνικό-πολιτικό πλαίσιο της εποχής, αφού η µαζική παραγωγή προϊόντων ανταποκρίνεται στο αίτηµα των ανθρώπων για δηµοκρατία. Η αισθητική αυτή της ανωνυµίας επιχειρεί να λύσει κοινωνικά και οικονοµικά προβλήµατα που αφορούν κυρίως θέµατα µαζικής στέγασης και σχεδιασµού πόλεων. Σε γενικές γραµµές,

21

παρατηρούνται: γεωµετρικές φόρµες, νέα υλικά, καθαρές επιφάνειες και περιορισµένη χρήση χρωµάτων.

Ωστόσο αν και θεωρείται ως υποτίµηση της ανάγκης για αισθητική, στην ουσία πρόκειται για ένα είδος αισθητικής που εκφράζει την εποχή και τους ανθρώπους και αναφέρεται όχι µόνο στην σχεδίαση βιοµηχανικών προϊόντων αλλά για παράδειγµα και στην αρχιτεκτονική. Έπιπλα και κτίρια παίρνουν άλλη µορφή, που αν και δείχνουν ξεκάθαρα την προτίµησή τους στην λειτουργικότητα, οι έντονα γεωµετρικές και λειτουργικές γραµµές καθιστούν την αισθητική της εποχής εύκολα αναγνωρίσιµη. Στην ουσία λοιπόν πρόκειται για την αισθητική του φονξιοναλισµού και όχι για την δηµιουργία προϊόντων µη «αισθητικών».

Συγκεκριµένα, στις αρχές του προηγούµενου αιώνα, οι σχεδιαστές συνειδητοποιούν ότι ο µόνος τρόπος για να παραχθούν µεγάλες ποσότητες καλά σχεδιασµένων και οικονοµικών προϊόντων είναι µέσω της κατασκευαστικής βιοµηχανίας (Fiel και Fiel 2005). Ως αποτέλεσµα της συνειδητοποίησης αυτής δηµιουργείται στην Γερµανία το Deutscher Werkbund (1907-1935), που αποτελεί την ένωση σχεδιαστών και βιοµηχάνων (Fiel και Fiel 2005). Η συνεργασία αυτή έχει σηµαντικό αντίκτυπο στην σχεδίαση των προϊόντων, καθώς είναι πλέον αισθητική και κοινωνική ανάγκη η συµφιλίωση της καλλιτεχνικής προσπάθειας µε τη µαζική βιοµηχανική παραγωγή (Fiel και Fiel 2005). Συγκεκριµένα, δηµιουργούνται φόρµες χωρίς στολίδια, βιοµηχανικά παραγόµενα σχέδια και καθαρές επιφάνειες (Fiel και Fiel 2005).

Εικόνα 1: Η αισθητική του κινήµατος Deutscher Werkbund (Richard Riemershmid)

Την ίδια περίπου εποχή στην Ρωσία, αναδύεται ο Κονστρουκτιβισµός (1917-1935) που εµπνέεται από τον κυβισµό και τον φουτουρισµό (Fiel και Fiel 2005) και ο οποίος αναζητά νέες µορφές έκφρασης ως αντίδραση στο καπιταλιστικό σύστηµα, προωθώντας περισσότερο δηµοκρατικούς τρόπους παραγωγής και διανοµής αγαθών (Fiel και Fiel 2005). Η σχεδίαση και κατά επέκταση η αισθητική γίνεται «σύµµαχος» της βιοµηχανικής παραγωγής και συνεπώς αποκτά µία ωφελιµιστική διάσταση (Fiel και Fiel 2005). Γεωµετρικές φόρµες σε λευκά πλαίσια προκαλούν µία δυνατή εντύπωση δυναµισµού και νεωτερισµού (Fiel και Fiel 2005).

Το κίνηµα De Stijl (1917-1931), που προέκυψε στην Ολλανδία µέσα από µία εφηµερίδα µε το ίδιο όνοµα, έχει ως πρωταρχικό στόχο την απόλυτη αφαίρεση (Fiel και Fiel 2005). Η αισθητική κι εδώ αναφέρεται στην καθαρότητα της σχεδίασης µέσα από την υιοθέτηση «µιας παγκόσµιας γλώσσας»: έντονα γεωµετρικές φόρµες και χρωµατιστά, σχεδόν κυβικά στοιχεία που σκιαγραφούν τον χώρο (Fiel και Fiel 2005). Οι έντονες γραµµές δίνουν την εντύπωση του δυναµισµού, ενώ η απουσία στολιδιών δηµιουργούν φως (Fiel και Fiel 2005). Στόχος είναι η αισθητική καθαρότητα. Ωστόσο

22

συχνά παρατηρούνται διαµάχες ανάµεσα στους υπερασπιστές της αισθητικής ως έκφραση και σε αυτούς που υποστηρίζουν την χρησιµότητα (Fiel και Fiel 2005).

Εικόνα 2: Η αισθητική του κινήµατος De Stijl (Gerrit Riedveld)

Η αισθητική της καθοριστικής σηµασίας, στην ιστορία της αισθητικής στην βιοµηχανική σχεδίαση, σχολής Bauhaus (1919-1933) καθορίζεται συχνά από τον διευθυντή της και από τις γενικότερες οικονοµικό-πολιτικές συνθήκες. Για παράδειγµα, ενώ στα πρώτα βήµατά της, όντας διευθυντής της σχολής ο Cropius, η αισθητική και η σχεδίαση της σχολής επηρεάζεται από τον εξπρεσιονισµό, στα επόµενα χρόνια παρατηρείται ένας σαφής προσανατολισµός στον βιοµηχανικό φονξιοναλισµό (Fiel και Fiel 2005, Woodham 1997). Η αισθητική εκείνης της περιόδου συχνά αναφέρεται ως η «εποχή της µηχανής», ενώ ταυτόχρονα παρατηρείται έντονη πολιτικοποίησή της (Fiel και Fiel 2005, Woodham 1997). Η σχολή Bauhaus σφραγίζει το φιλοσοφικό υπόβαθρο και την αισθητική του µοντερνισµού, επηρεάζοντας σηµαντικά την αισθητική σε χώρο και χρόνο.

Εικόνα 3: Η αισθητική της σχολής Bauhaus (Marcel Breuer)

Τέλος, το ∆ιεθνές Στιλ (1920-1980) επιχειρεί να διεθνοποιήσει το κίνηµα του µοντερνισµού (Fiel και Fiel 2005, Woodham 1997). Εδώ η αισθητική λειτουργικότητα

23

συναντάται για δύο λόγους: είτε για καθαρά στιλιστικούς, είτε µε σκοπό να προωθήσει µία αισθητική καθολικότητα παρέχοντας παγκόσµιες και διαπολιτισµικές λύσεις (Fiel και Fiel 2005, Woodham 1997). Το ∆ιεθνές Στιλ λοιπόν αναφέρεται λιγότερο στην ωφελιµιστική διάσταση της αισθητικής και περισσότερο σε κανόνες και κριτήρια Καλής Σχεδίασης (Good Design) (Fiel και Fiel 2005, Woodham 1997). Συγκεκριµένα, µεταξύ ‘20 και ’30, παρατηρείται η χρήση γεωµετρικών φορµών και βιοµηχανικών υλικών, όπως ατσάλι και γυαλί, ενώ αργότερα επιχειρείται η «ανθρωποποίηση» των µορφών µε την υιοθέτηση πιο οργανικών σχηµάτων (Fiel και Fiel 2005).

Εικόνα 4: Η αισθητική του ∆ιεθνούς Στυλ (Le Corbusier)

1.2.3 Η αισθητική του καταναλωτισµού: βελτίωση της εµπορικής αξίας

Στην Αµερική, γύρω στα 1930 δύο βιοµηχανικοί σχεδιαστές, oι Dreyfuss και Loewy, αναγνωρίζουν την σηµασία της αισθητικής στην σχεδίαση βιοµηχανικών προϊόντων και συγκεκριµένα στην µαζική παραγωγή, κυρίως γιατί αντιλαµβάνονται την δυναµική της σαν µέσον προώθησης των προϊόντων και βελτίωσης της εµπορικής τους αξίας, καθώς αυξάνεται σηµαντικά ο ανταγωνισµός (Lavie και Tractinsky 2004). Η αισθητική και η νέα προσέγγιση στην σχεδίαση προκαλεί και προκαλείται από γενικότερες αλλαγές στον τρόπο ζωής των ανθρώπων και των κοινωνιών, καθώς και από νέα συναισθήµατα όπως κοινωνικό κύρος και ευχαρίστηση (Russo και de Moraes 2003). Επίσης συνδυάζεται µε µία γενικότερη προσπάθεια κατανόησης της ψυχολογίας του καταναλωτή, σηµατοδοτώντας µε αυτόν τον τρόπο την µεταφορά του επίκεντρου του ενδιαφέροντος από την παραγωγή στην κατανάλωση (Woodham 1997).

Το Streamlining (1930-1950), ή αλλιώς αεροδυναµική σχεδίαση, αναφέρεται σε συγκεκριµένο είδος σχεδίασης: στρογγυλεµένα, απαλά τελειώµατα, σχήµατα που δείχνουν περισσότερο λεία και γοητευτικά (Fiel και Fiel 2005). Στην ουσία, εκείνη την περίοδο δεν δηµιουργούνται καινούργια προϊόντα, αλλά τα ήδη υπάρχοντα τροποποιούνται µε τον παραπάνω τρόπο ώστε να δείχνουν νέα, µε στόχο την διαφοροποίηση από τους υπόλοιπους ανταγωνιστές (Fiel και Fiel 2005). Με την συνεχή αυτή στιλιστική ανανέωση των προϊόντων µειώνεται συνεχώς ο αισθητικός κύκλος ζωής τους και κατά συνέπεια αυξάνονται οι πωλήσεις τους (Fiel και Fiel 2005, Woodham 1997). Χαρακτηριστικό επίσης της αισθητικής εκείνης της περιόδου αποτελεί ο βακελίτης, είδος πλαστικού υλικού που επιτρέπει την διαµόρφωση λείων επιφανειών (Fiel και Fiel 2005).

24

Εικόνα 5: Η streamline αισθητική (Raymond Loewy)

Σηµαντική εκείνη την περίοδο είναι και η επιρροή της Art Deco (1920-1939), που αναφέρεται κυρίως σε ένα διεθνές διακοσµητικό ύφος, παρά σε σχεδιαστικό κίνηµα (Fiel και Fiel 2005). Εδώ επιλέγονται στοιχεία από µία εκλεκτική ποικιλία πηγών, που όµως χαρακτηρίζονται από την ασυµβατότητά τους µε τις τεχνικές βιοµηχανικής παραγωγής. Καθοριστική είναι η επίδραση της Art Deco στον «ονειρεµένο» χολιγουντιανό τρόπο ζωής, όπως παρουσιάζει στις ταινίες (Fiel και Fiel 2005, Woodham 1997). Ωστόσο ο 2ος Παγκόσµιος Πόλεµος θα αµφισβητήσει την έντονη αυτή εξάρτηση από την διακόσµηση και την αισθητική στην υπερβολή της (Fiel και Fiel 2005).

1.2.4 Η αισθητική µετά τον 2ο παγκόσµιο πόλεµο: «ευηµερούσα κοινωνία», πέρα από την χρησιµότητα

Μετά τον 2ο παγκόσµιο πόλεµο, κι ενώ η οικονοµία ανακάµπτει, υπάρχει διάχυτη επιθυµία για κατανάλωση και πολυτέλεια (Woodham 1997). ∆εν αρκεί πια να έχει κανείς απλώς πράγµατα, πρέπει αυτά να αποτελούν έκφραση της χαράς µιας ευηµερούσας και πολυτελούς ζωής (Woodham 1997). Η κατοχή αυτοκινήτου και τα µεγάλα εµπορικά κέντρα αποτελούν κυρίαρχες ενδείξεις αυτής της «καταφανούς» κατανάλωσης (Woodham 1997). Κάποια από τα χαρακτηριστικά της αισθητικής εκείνης της εποχής στα αυτοκίνητα για παράδειγµα αποτελούν το µεγάλο µήκος, οι καµπύλες και οι λεπτοµέρειες σε χρώµιο (Woodham 1997).

Σηµαντική σχεδιαστική τάση που αναδύεται εκείνη περίπου την περίοδο είναι και η Οργανική σχεδίαση (Organic Design 1930-1960, 1990-σήµερα), η οποία ορίζεται ως «µία αρµονική οργάνωση των µερών µέσα στο σύνολο, σύµφωνα µε την δοµή, τα υλικά και τον σκοπό» (Fiel και Fiel 2005, Woodham 1997). Εδώ επιχειρείται µία περισσότερο ανθρώπινη και ολιστική προσέγγιση του µοντερνισµού στην σχεδίαση. Η περιττή διακόσµηση αποφεύγεται και σε αυτήν την περίπτωση, καθώς η οµορφιά του προϊόντος κρίνεται από «την επιλογή του ιδανικού υλικού, την οπτική διακριτικότητα και λεπτότητα και την λογική κοµψότητα που καθορίζονται από τον στόχο του» (Fiel και Fiel 2005). Ωστόσο υιοθετούνται πιο γήινα υλικά όπως το ξύλο, σε αντίθεση µε το µέταλλο της βιοµηχανίας, ενώ οι αυστηρές γραµµές και τα γεωµετρικά σχήµατα δίνουν την θέση του σε πιο οργανικές φόρµες (Fiel και Fiel 2005).

Πολύ αργότερα, στις αρχές του ‘90, καλύτερες ανθρωποµετρικές τεχνικές συντελούν στην αναβίωση της Οργανικής σχεδίασης, που ταυτίζεται µε καινοτόµα χρήση υπαρχόντων υλικών και τεχνικών και η οποία πλέον απευθύνεται κυρίως στα συναισθήµατα των ατόµων (Fiel και Fiel 2005). Το πλαστικό, αν και συνθετικό υλικό, χρησιµοποιείται γιατί µπορεί να εκφράσει καλύτερα τις αφηρηµένες φυσικές µορφές, ενώ ταυτόχρονα συνδέει την εµφάνιση του προϊόντος µε την λειτουργία του, καθώς επιτυγχάνονται οργανικές φόρµες που ταιριάζουν περισσότερο στην ανθρώπινη µορφολογία (Fiel και Fiel 2005).

25

Εικόνα 6: Η αισθητική της οργανικής σχεδίασης (Charles και Rey Eames)

1.2.5 Η αισθητική του µετά-µοντερνισµού: «function follows form»

Τα επόµενα χρόνια, µέσω της σηµαντικής διάδοσης της τηλεόρασης, οι άνθρωποι έρχονται σε επαφή µε εικόνες και πολιτισµούς από κάθε σηµείο της γης (Woodham 1997). Αυτός ο οπτικός «πλούτος» έχει σηµαντικό αντίκτυπο στα γούστα, τις επιθυµίες και τον τρόπο ζωής τους (Woodham 1997). Η σχεδίαση, προσπαθώντας να ανταποκριθεί στις νέες αυτές ανάγκες και συνθήκες, γίνεται τέχνη (design as art), αντιστρέφοντας το «form follows function» σε «function follows form». Το «νέο διεθνές στιλ» ενδιαφέρεται για την «οπτική ταυτότητα» και τις «υπονοούµενες πολιτισµικές αξίες» παρά για την λειτουργικότητα, την ευχρηστία και την πρακτικότητα των αντικειµένων, αντιδρώντας µε αυτόν τον τρόπο στους σηµασιολογικούς περιορισµούς του µοντερνισµού (Woodham 1997).

Συγκεκριµένα, ως αντίδραση στην Καλή Σχεδίαση, η Pop Art (1958-1972) υιοθετεί µία πιο νεανική και λιγότερο σοβαρή προσέγγιση στην σχεδίαση. Οι σχεδιαστές εµπνέονται από την «χαµηλή τέχνη» (low art) της καθηµερινής ζωής όπως αυτή παρουσιάζεται στην διαφήµιση, τα κόµικς και την τηλεόραση (Fiel και Fiel 2005). Η διαχρονικότητα του µοντερνισµού αµφισβητείται και δίνει την θέση της σε προϊόντα που «θα χρησιµοποιηθούν σήµερα, θα πεταχτούν αύριο» (Fiel και Fiel 2005). Καθαρόγραµµες φόρµες και ζωηρά χρώµατα, φθηνά και χαµηλής ποιότητας υλικά, όπως το πλαστικό, υποστηρίζουν την εφηµερότητα και εκφράζουν την διάθεση αισιοδοξίας που επικρατεί (Fiel και Fiel 2005). Παρατηρείται µία µεγάλη ποικιλία πηγών σχεδίασης κι έµπνευσης, όπως οι Art Nouveau, Art Deco, Φουτουρισµός, Σουρεαλισµός, Κιτς, Ψυχεδέλεια κα. (Fiel και Fiel 2005).

Στα τέλη της δεκαετίας του 60 στην Ιταλία εµφανίζεται το Radical Design (1968-1978) επίσης ως αντίδραση στην Καλή Σχεδίαση του µοντερνισµού (Fiel και Fiel 2005, Woodham 1997). Συγκεκριµένα, αµφισβητούνται έννοιες που αφορούν το «καλό γούστο», την εγκυρότητα της λογικής, της προηγµένης τεχνολογίας και του καταναλωτισµού (Fiel και Fiel 2005, Woodham 1997). Σχεδόν ποιητικά, παράλογα σχέδια επισφραγίζουν την αντί-κουλτούρα της εποχής και αναζητούν µε κάθε τρόπο να «καταστρέψουν την ηγεµονία της οπτικής γλώσσας του µοντερνισµού» (Fiel και Fiel 2005).

26

Εικόνα 7: Η αισθητική του κινήµατος Radical Design (Alessandro Mendini)

Το κίνηµα του Μετά-Μοντερνισµού (1978-σήµερα) επίσης προκύπτει ως αντίδραση στους σηµασιολογικούς περιορισµούς της λειτουργικότητας (Fiel και Fiel 2005, Woodham 1997). Σηµαντικό ρόλο για την αλλαγή αυτή παίζουν επίσης και οι απόψεις του Barthes περί Σηµειωτικής, της µελέτης δηλαδή «των σηµείων και των συµβόλων σαν µέσο πολιτισµικής επικοινωνίας» (Fiel και Fiel 2005). Συγκεκριµένα, η κατανόηση ότι τα κτίρια και τα αντικείµενα εµπεριέχουν συµβολισµούς και άρα µεταφέρουν πολιτισµό οδηγεί στην σκέψη ότι οι θεατές και οι χρήστες είναι πολύ πιθανό να τα προσλαµβάνουν περισσότερο σε συναισθηµατικό επίπεδο παρά σε λειτουργικό (Fiel και Fiel 2005). Οι σχεδιαστές εισάγουν διακοσµητικά στοιχεία στα προϊόντα, που αποκτούν ειρωνικό περιεχόµενο, αντιδρώντας µε αυτόν τον τρόπο στη λογική του µοντερνισµού (Fiel και Fiel 2005).

Εικόνα 8: Η αισθητική του µετά-µοντερνισµού (Michael Graves και Aldo Rossi)

Εκείνη την εποχή, αναδύονται στην Ιταλία δύο σηµαντικές οµάδες σχεδιαστών, αρχικά το Studio Alchimia και στην συνέχεια το Memphis, µε µεγάλο αντίκτυπο και επιρροές σε παγκόσµιο επίπεδο (Fiel και Fiel 2005, Woodham 1997). Οι δύο αυτές οµάδες όχι µόνο αντιδρούν στην έννοια του «καλού γούστου» αλλά απορρίπτουν και την βιοµηχανική διαδικασία και κατά συνέπεια την κοινωνική ιδεολογία του µοντερνισµού καθώς υποστηρίζουν ότι η σχεδίαση και κατά επέκταση η αισθητική είναι «υπόθεση της ελίτ» (Fiel και Fiel 2005, Woodham 1997). Τα συµβολικά αντικείµενα των µετά-µοντέρνων σχεδιαστών προκύπτουν από τον πολιτισµικό πλουραλισµό της σύγχρονης κοινωνίας κάνοντας χρήση µίας συµβολικής γλώσσας που αποκτά καθολικό νόηµα και περιεχόµενο (Fiel και Fiel 2005, Woodham 1997).

27

Εικόνα 9: Memphis και Ettore Sottsass

1.2.6 Η αισθητική στην οικονοµία των εµπειριών: «form follows emotion»

Σήµερα, στην οικονοµία των εµπειριών όπως περιγράφεται από τους Pine & Gilmore (1998) και όπως αυτή καθορίζεται από την εισχώρηση της τεχνολογίας σε κάθε πτυχή της ζωής των ανθρώπων, η σχεδίαση των προϊόντων έχει ως στόχο την δηµιουργία εµπειριών. Συγκεκριµένα, υποστηρίζουν ότι η εξέλιξη της οικονοµίας θα µπορούσε να θεωρηθεί ως η πρόοδος από την εξαγωγή προϊόντων (αγροτική οικονοµία) στην παραγωγή αγαθών (βιοµηχανική οικονοµία), την παράδοση υπηρεσιών (οικονοµία υπηρεσιών) και, τέλος, στην δηµιουργία εµπειριών και την µεταµόρφωση \ αλλαγή του πελάτη (οικονοµία εµπειριών) (Pine και Gilmore 1998, όπως αναφέρονται από τους Forlizzi και Ford 2000). Στην τελευταία περίπτωση, η αξία του προϊόντος µπορεί να µετρηθεί κυρίως µε τον χρόνο που ο πελάτης αφιερώνει στο προϊόν (Pine και Gilmore 1998, όπως αναφέρονται από τον Shedroff 2001). Οι εµπειρίες ορίζονται ως αξιοµνηµόνευτα γεγονότα που εµπλέκουν τα άτοµα µε προσωπικό τρόπο, γεγονός που είναι εφικτό λόγω της εξέλιξης της τεχνολογίας (Pine και Gilmore 1998).

Οι καταναλωτές λοιπόν πρέπει να εµπλακούν συναισθηµατικά µε το προϊόν ή ακόµη και να συµµετέχουν ενεργά ενώ το χρησιµοποιούν, γεγονός που περιγράφεται αυτήν την φορά στην φράση «form follows emotion», µε πρόσφατο παράδειγµα αυτό του ipod από την Apple Macintosh. Ένας από τους τρόπους που µπορεί να επιτευχθεί η δηµιουργία προσωπικών σχέσεων και εµπειριών είναι η εξατοµίκευση του προϊόντος, η προσαρµογή του δηλαδή στις ανάγκες και επιθυµίες του πελάτη (customization και personalization).

Επίσης συναντάται µεγάλο ενδιαφέρον για την αισθητική, και συγκεκριµένα για την λεγόµενη «αισθητική νοηµοσύνη», από την άποψη της εργονοµίας των βιοµηχανικών προϊόντων (MacDonald 2001). Λέγοντας αισθητική νοηµοσύνη εννοείται «η καθολική ικανότητα των ανθρώπων να αντιλαµβάνονται, να κατανοούν και να χρησιµοποιούν αισθητικούς κώδικες ή αλλιώς η διαδικασία κατά την οποία πραγµατοποιούνται κρίσεις για την αξία των προϊόντων, συνειδητά ή υποσυνείδητα, από τις πληροφορίες που αποκτώνται µέσω των αισθήσεων» (MacDonald 2001).

28

Εικόνα 10: Η αισθητική στην οικονοµία των εµπειριών (apple macintosh)

Arts & Crafts (1850-1914): Απλότητα, χρησιµότητα και καταλληλότητα

Aesthetic Movement (1870-1900): καθαρές γραµµές, αφηρηµένες φόρµες και µοτίβα παρµένα από την φύση

Art Nouveau (1880-1910): απλές γεωµετρικές φόρµες, εµπνευσµένες

από την φύση, που ταιριάζουν καλύτερα στον βιοµηχανικό

σχεδιασµό

Η αισθητική στο µεταίχµιο του 19ου αιώνα

(µαζική παραγωγή προϊόντων)

Jugendstil (1880-1910): απλότητα της

µορφής και τυποποίηση

Deutscher Werkbund (1907-1935): συνεργασία σχεδιαστών και

βιοµηχάνων

Constructivism (1917-1935): ωφελιµιστική διάσταση της

αισθητικής, σύµµαχος της µαζικής παραγωγής µε στόχο την κοινωνική

αλλαγή

De Stijl (1917-1931): απόλυτη αφαίρεση µε στόχο την καθολικότητα της Σχεδίασης, η παγκόσµια «γλώσσα

της χρησιµότητας»

Η αισθητική του µοντερνισµού (form follows function)

Bauhaus (1919-1933): βιοµηχανικός

29

φονξιοναλισµός, έντονη πολιτικοποίηση της αισθητικής, φιλοσοφική επισφράγιση του

µοντερνισµού

International Style (1920-1980):

παγκόσµια, α-ιστορικά κριτήρια Καλής Σχεδίασης (Good Design)

Η αισθητική του καταναλωτισµού (βελτίωση της εµπορικής αξίας των

προϊόντων)

Streamlining (1930-1950):

στρογγυλεµένα, απαλά τελειώµατα, σχήµατα που δείχνουν περισσότερο

λεία και γοητευτικά

Η αισθητική µετά τον 2ο Παγκόσµιο

Πόλεµο («ευηµερούσα κοινωνία»)

Organic Design (1930-1960, 1990-

σήµερα): περισσότερο ανθρώπινη και ολιστική προσέγγιση του

µοντερνισµού στην σχεδίαση

Pop Art (1958-1972): προϊόντα που «θα χρησιµοποιηθούν σήµερα, θα

πεταχτούν αύριο», καθαρόγραµµες φόρµες και ζωηρά χρώµατα, φθηνά

και χαµηλής ποιότητας υλικά

Radical Design (1968-1978): αντίδραση στην Καλή Σχεδίαση του

µοντερνισµού, σχεδόν ποιητικά, παράλογα σχέδια επισφραγίζουν την

αντί-κουλτούρα της εποχής

Από την pop τέχνη στο µεταµοντερνισµό

(function follows form)

Post-Modernism (1978-σήµερα): τα

κτίρια και τα αντικείµενα εµπεριέχουν συµβολισµούς και άρα µεταφέρουν

πολιτισµό και συνεπώς οι χρήστες τα προσλαµβάνουν περισσότερο σε συναισθηµατικό επίπεδο παρά σε

λειτουργικό

Η αισθητική στην «οικονοµία των εµπειριών»

(form follows emotion)

Πίνακας 2: Συγκεντρωτικός πίνακας της πορείας της αισθητικής στην σχεδίαση βιοµηχανικών προϊόντων

30

1.3 Σύνοψη

Συνοψίζοντας, στο εισαγωγικό αυτό κεφάλαιο για την αισθητική επιχειρήθηκε να εξεταστούν τα εξής θέµατα:

1. Η καταγωγή και η εξέλιξη της αισθητικής ως φιλοσοφική αναζήτηση: από την Αρχαία Ελλάδα και τον Μεσαίωνα όπου η αισθητική προσεγγίζεται αντικειµενικά, στον 18ο αιώνα όπου ο Kant υποστηρίζει την υποκειµενική της αντίληψη και τον 19ο όπου αναδεικνύεται ο υπαρξιακός χαρακτήρας της, φθάνοντας τέλος στον 20ο αιώνα όπου ο Dewey αποδεσµεύει την θεώρηση της από τα πλαίσια µόνο έργων τέχνης και υποστηρίζει την πιθανότητα ύπαρξής της σε κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα.

2. Η πορεία της αισθητικής στην σχεδίαση βιοµηχανικών προϊόντων: από την αισθητική της µαζικής παραγωγής του περασµένου αιώνα και την κοινωνικού χαρακτήρα και έντονα πολιτικοποιηµένη σχεδίαση του Bauhaus, στην αισθητική του καταναλωτισµού και στην συνέχεια στην πολιτισµικά και συναισθηµατικά φορτισµένη µορφή της, φθάνοντας σήµερα στην προσωποποίηση και την δηµιουργία εµπειριών.

Η ιστορική αυτή επισκόπηση σηµαντικών συνεισφορών στην φιλοσοφία της αισθητικής από τη µία µεριά και η σκιαγράφηση της πορείας της στην σχεδίαση βιοµηχανικών προϊόντων από την άλλη έχουν στόχο πρώτον να βοηθήσουν στην καλύτερη κατανόηση του πολυδιάστατου και υποκειµενικού χαρακτήρα της και δεύτερον να συντελέσουν στην συνειδητοποίηση ότι η αισθητική ως φιλοσοφική αναζήτηση, που αποτυπώνεται και στα βιοµηχανικά προϊόντα, βρίσκεται σε άµεση εξάρτηση µε τις συνθήκες και τα προβλήµατα κάθε εποχής. Η αισθητική δεν µπορεί να νοηθεί αποκοµµένη από την κοινωνία, καθώς αναφέρεται στο «αποτέλεσµα» ενός κοινωνικού «διαλόγου», και αναδεικνύεται ως ένα βαθειά ιστορικό και υπαρξιακό «σύµπτωµα». Συνεπώς, καθώς η σηµαντική τεχνολογική ανάπτυξη των τελευταίων ετών και η εισχώρηση του υπολογιστή σε όλες τις πτυχές της ανθρώπινης ζωής τόσο σε επίπεδο άυλο (π.χ. εργασία, διασκέδαση, επικοινωνία), όσο και σε επίπεδο ύλης (π.χ. κινητό τηλέφωνο) έχουν δηµιουργήσει νέα πολιτισµικά, οικονοµικά και κοινωνικά πλαίσια και έχουν προκαλέσει διαφορετικές ανάγκες και επιθυµίες, κρίνεται απαραίτητη η επαναθεώρηση και προσαρµογή της ως πρακτική.

Τα επόµενα κεφάλαια θα αφιερωθούν στη µελέτη, όσον αφορά την υπάρχουσα έρευνα, και την κατανόηση των «αναγκών» της αισθητικής στο πεδίο της αλληλεπίδρασης ανθρώπου-υπολογιστή, µε στόχο την δυνατότητα να συγκεκριµενοποιηθεί και να ενσωµατωθεί στις µεθοδολογίες σχεδίασης και αξιολόγησης.

31

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2

Η αισθητική στο πεδίο της αλληλεπίδρασης ανθρώπου-υπολογιστή

Στις αρχές της δεκαετίας του 80, το επιστηµονικό ενδιαφέρον για την αποτελεσµατική σχεδίαση διεπαφών εστιάζει στην µηχανική ευχρηστίας (usability engineering), η οποία αρχικά δίνει κυρίως έµφαση σε αντικειµενικά κριτήρια, όπως ο χρόνος εκµάθησης του συστήµατος, το ποσοστό λαθών και ο χρόνος εκτέλεσης της εργασίας. Αργότερα υιοθετεί και κάποια υποκειµενικά κριτήρια, όπως για παράδειγµα ο βαθµός ικανοποίησης του χρήστη.

Ωστόσο, ακόµη κι όταν µελετώνται κλασικά στοιχεία της αισθητικής, όπως τα γραφικά, αυτό γίνεται από την άποψη της ανάλυσης της επίδρασης τους στην ικανότητα του χρήστη να επεξεργάζεται πληροφορίες και όχι στην ευχαρίστηση που ο χρήστης δέχεται από την εµπειρία. Η υποτίµηση αυτή της αισθητικής συµβαίνει κυρίως επειδή η λειτουργικότητα και η ευχρηστία ήταν τα δύο πιο βασικά προβλήµατα που έπρεπε να επιλυθούν, καθώς αυξάνεται ολοένα ο αριθµός των χρηστών και υπάρχει έντονη ανάγκη για την δηµιουργία προϊόντων εύκολων στην χρήση που να ανταποκρίνονται στις ικανότητες τόσο των άπειρων όσο και των έµπειρων χρηστών.

Οι Kuroso και Kashimura (1995) αναγνωρίζουν την αισθητική ως σηµαντικό παράγοντα για την επιτυχία του προϊόντος συνδυάζοντάς την άµεσα µε τον βαθµό ευχρηστίας που αντιλαµβάνονται οι χρήστες πριν από την χρήση της διεπαφής. Κι ενώ η σύλληψη του πεδίου της ευχρηστίας συνεχίζει, όπως υποστηρίζεται από τον Carroll (2004), να είναι το πιο σηµαντικό σηµείο στην ιστορία της ανάπτυξης και σχεδίασης διεπαφών, ωστόσο σήµερα από «απλή» και «εύκολη» σχεδίαση το επιστηµονικό ενδιαφέρον έχει µετατοπιστεί σε θέµατα όπως «αισθητική», «διασκέδαση», «εµπειρία».

Συγκεκριµένα, στο κεφάλαιο αυτό µελετώνται οι δύο βασικοί λόγοι που καθιστούν την αισθητική πλέον απαραίτητη στο πεδίο της αλληλεπίδρασης ανθρώπου-υπολογιστή: η εξέλιξη των αναγκών των χρηστών και ο νέος ρόλος των υπολογιστικών συστηµάτων. Στην συνέχεια, µελετώντας κριτικά την υπάρχουσα έρευνα σχετικά µε την αισθητική, επιχειρείται να αναγνωριστούν οι ελλείψεις και τα προβλήµατα που εµποδίζουν την κατανόηση και την ενσωµάτωσή της στους στόχους της σχεδίασης και αξιολόγησης. Μελετώνται ωστόσο και καθοριστικής σηµασίας στοιχεία της έρευνας της αισθητικής στο πεδίο της αλληλεπίδρασης ανθρώπου-υπολογιστή, πάνω στα οποία βασίζεται και η παρούσα εργασία. Τέλος, για την ολοκλήρωση αυτής της µελέτης, ερευνώνται κριτικά οι γενικότεροι στόχοι της αξιολόγησης όπως αυτοί συναντώνται σήµερα στην επιστηµονική βιβλιογραφία, καθώς και η δυνατότητα των µεθόδων αξιολόγησης να λαµβάνουν υπόψη τους θέµατα αισθητικής.

32

2.1 H αναδυόµενη σηµασία της αισθητικής στο πεδίο της αλληλεπίδρασης ανθρώπου-υπολογιστή

Στο σηµείο αυτό επιχειρείται να αναδειχτούν οι συγκεκριµένοι παράγοντες που καθιστούν την αισθητική πλέον απαραίτητη στο πεδίο της αλληλεπίδρασης ανθρώπου-υπολογιστή. Η νέα µορφή των υπολογιστικών συστηµάτων, οι απαιτήσεις των χρηστών και κατά επέκταση της αγοράς, η εξέλιξη των αναγκών τους κα. εφιστούν την προσοχή στην ανάγκη κατανόησής της, καθώς και δηµιουργίας µεθόδων σχεδίασης και αξιολόγησης που να την ενσωµατώνουν ως βασικό παράγοντα για την επιτυχία του προϊόντος.

2.1.1 Η εξέλιξη των αναγκών των χρηστών

Η ενσωµάτωση ανθρωπίνων παραγόντων στην σχεδίαση διεπαφών έχει ακολουθήσει, µέχρι στιγµής, παρόµοια πορεία µε εκείνη του βιοµηχανικού σχεδιασµού. Και στις δύο περιπτώσεις οι ανθρώπινοι παράγοντες άρχισαν να λαµβάνονται υπόψη στην σχεδίαση εξαιτίας των απαιτήσεων και των αναγκών της αγοράς. Ωστόσο, η βιοµηχανική σχεδίαση προχώρησε πέρα από την ευχρηστία καθώς αυτή µόνη της δεν επαρκούσε πια για την δηµιουργία ανταγωνιστικών προϊόντων. Ενώ αρχικά συνετέλεσε στην αύξηση της αξίας του προϊόντος στην αγορά, στην συνέχεια θεωρήθηκε ως κλάδος που απλώς λύνει προβλήµατα και δεν προκαλεί κάποια ιδιαίτερη εντύπωση στον καταναλωτή, παρά µόνο αρνητική όταν δεν υπάρχει (Jordan 2000).

Συγκεκριµένα, διακρίνονται τρεις φάσεις στην σχεδίαση βιοµηχανικών προϊόντων, οι οποίες εµφανίζονται µε την ακόλουθη σειρά (Jordan 2000): α) η πλήρης αγνόηση των ανθρωπίνων αναγκών όπου η λειτουργικότητα των προϊόντων αποτελεί µοναδικό σκοπό στην σχεδίαση, β) η ενσωµάτωση ανθρωπίνων παραµέτρων, αρχικά επιφανειακά και στην συνέχεια µε πιο ουσιαστικό τρόπο, δηµιουργώντας έτσι εύχρηστα προϊόντα και γ) η εξέλιξη των αναγκών και προσδοκιών των καταναλωτών όπου η ευχρηστία θεωρείται δεδοµένη και η ανταγωνιστικότητα των προϊόντων κρίνεται στην εµπειρία που αυτά µπορούν να προσφέρουν. Συνεπώς, η αισθητική, ως φυσική εξέλιξη της αγοράς, εµφανίζεται ως ανταγωνιστικός παράγοντας και σχετίζεται άµεσα µε την ικανοποίηση του καταναλωτή.

Με τον ίδιο τρόπο, αλλά ίσως µε ταχύτερο ρυθµό, εξελίσσονται και οι ανάγκες και οι προσδοκίες των χρηστών στην σχεδίαση διεπαφών. Για παράδειγµα, ενώ αρχικά η χρήση υπολογιστικών συστηµάτων αποτελούσε µία πολύπλοκη δραστηριότητα, που ήταν προσιτή µόνο στους πολύ έµπειρους χρήστες, αφού η επικοινωνία ανθρώπου υπολογιστή γινόταν µε εντολές και τα λάθη δεν επιτρέπονταν, η δηµιουργία του περιβάλλοντος των Windows από την Apple Macintosh, µε την εισαγωγή για πρώτη φορά της µεταφοράς γραφείου, άλλαξε την φιλοσοφία της σχεδίασης υπολογιστικών συστηµάτων που θα έπρεπε οπωσδήποτε πια να είναι υποστηρικτικά των δραστηριοτήτων των χρηστών και εύκολα στην χρήση (Jordan 2000). Ωστόσο, και στην περίπτωση των υπολογιστικών συστηµάτων, αν και η ευχρηστία είναι ζωτικής σηµασίας και απαραίτητη, δεν αρκεί πια για την επιτυχία του προϊόντος.

Με βάση λοιπόν το µοντέλο του Maslow επιχειρείται η ιεράρχηση των αναγκών των χρηστών (Jordan 2000) ως εξής:

33

1. Στο πρώτο-κατώτερο επίπεδο βρίσκεται η ανάγκη της λειτουργικότητας. Το προϊόν θα πρέπει οπωσδήποτε να περιέχει κάποιες λειτουργίες, που θα επιτρέπουν την πραγµατοποίηση της δραστηριότητας των χρηστών. Σε περίπτωση που δεν παρέχεται η κατάλληλη λειτουργικότητα θα δηµιουργηθούν συναισθήµατα απογοήτευσης που θα εµποδίζουν την ικανοποίηση της πρώτης βασικής ανάγκης. Για να εξελιχθούν οι επιθυµίες των χρηστών, θα πρέπει να καλυφθεί η ανάγκη της λειτουργικότητας. Θα πρέπει δηλαδή το προϊόν σαν πρώτη προϋπόθεση να έχει έναν λόγο ύπαρξης.

2. Στο αµέσως επόµενο επίπεδο βρίσκεται η ανάγκη της ευχρηστίας. Αφού έχει ικανοποιηθεί η επιθυµία για λειτουργικότητα και αποτελεσµατικότητα προκύπτει η προσδοκία από την πλευρά των χρηστών της εύκολης χρήσης των προϊόντων. Οι δύο αυτές ανάγκες συνδέονται µεταξύ τους, από την άποψη ότι για να δηµιουργηθούν εύχρηστα προϊόντα θα πρέπει πρωτίστως να είναι και λειτουργικά. Ωστόσο η αποτελεσµατικότητα δεν εγγυάται και την ευχρηστία.

3. Τέλος, στο ανώτερο επίπεδο των αναγκών εµφανίζεται η αισθητική. Όταν οι χρήστες έχουν πια ικανοποιήσει την ανάγκη για λειτουργικότητα και ευχρηστία θα επιδιώξουν να καλύψουν και τις συναισθηµατικές τους ανάγκες µέσα από το προϊόν. Για να ικανοποιηθεί η τελευταία αυτή ανάγκη θα πρέπει το προϊόν να µην παρουσιάζεται ως ένα απλό εργαλείο µε το οποίο θα πραγµατοποιήσουν απλώς την δραστηριότητά τους, αλλά σαν κάτι µε το οποίο οι χρήστες να µπορούν να δηµιουργήσουν σχέσεις και δεσµούς συναισθηµατικούς και να εξελιχθούν.

Συµπερασµατικά, στην οικονοµία πια των εµπειριών όπως υποστηρίζεται από τους Pine και Gilmore (1998), η αισθητική προσδίδει αξία στο προϊόν συντελώντας στην διαφορετικότητά του (Bodker 2004) και ικανοποιώντας τις ανάγκες-επιθυµίες των χρηστών. Η εξέλιξη των αναγκών τους είναι άµεσα συνυφασµένη µε την εξέλιξη της ίδιας της κοινωνίας και συνεπώς πλέον µόνο η αισθητική µπορεί να δώσει ικανοποιητικές λύσεις στην σχεδίαση προϊόντων που στόχο έχουν την εµπειρία ως µέσο για την πληρότητα των χρηστών.

2.1.2 Η νέα µορφή των υπολογιστικών συστηµάτων

Η ραγδαία ανάπτυξη των τελευταίων ετών της ενσωµατωµένης, φορετής και κινητής τεχνολογίας, καθώς και η συνεχής σµίκρυνση των συστατικών τους, έχει µετατρέψει σε σηµαντικό βαθµό τον ρόλο των υπολογιστικών συστηµάτων από απλά εργαλεία σε µέρος της ζωής των χρηστών (Hallnas και Redstrom 2002). Χαρακτηριστικό παράδειγµα της εισχώρησης των υπολογιστικών συστηµάτων στην καθηµερινή ζωή των ανθρώπων αποτελούν τα κινητά τηλέφωνα (Hallnas κα. 2001): Ενώ αρχικά η χρήση της κινητής τηλεφωνίας ήταν πολύ περιορισµένη και γινόταν για συγκεκριµένους εργασιακούς σκοπούς, από τις αρχές της δεκαετίας του 90 σηµειώνεται µαζική χρήση. Το κινητό τηλέφωνο γίνεται καταναλωτικό προϊόν, µε βασικό χαρακτηριστικό όµως την προσωποποίησή του, αφού πρόκειται για ένα πολύ προσωπικό αντικείµενο που µπορεί να προκαλέσει στους χρήστες µέχρι και συναισθήµατα εξάρτησης (Hallnas κα. 2001).

Η µεγάλη σηµασία αυτής της αλλαγής γίνεται αισθητή κι από την δηµιουργία νέων πεδίων επιστηµονικής έρευνας, όπως για παράδειγµα «πανταχού παρών υπολογιστής» (ubiquitous computing) (Weiser 1993), «επαυξηµένη πραγµατικότητα» (augmented reality) (Wellner κα. 1993), «ήρεµη τεχνολογία» (calm technology) (Weiser και Brown 1996). Και τα τρία αυτά πεδία έρευνας αναφέρονται στη µεταφορά του υπολογιστή από την χρήση του ως γραφείο εργασίας σε άλλους

34

φυσικούς χώρους και ρόλους. Αν και τα δύο τελευταία πεδία αφορούν πολύ συγκεκριµένες χρήσεις και σκοπούς, ο «πανταχού παρών υπολογιστής» αναφέρεται σε µία ευρεία κλίµακα ενδιαφέροντος.

Η νέα αυτή χρήση και µορφή των υπολογιστικών συστηµάτων επιβάλλει την αλλαγή από την δηµιουργία περιβαλλόντων προσανατολισµένων στην εργασία, και κατά συνέπεια στην λειτουργικότητα και την ευχρηστία, σε άλλες µορφές εµπειριών. Επίσης, δηµιουργεί νέους τρόπους αλληλεπίδρασης και συνεπώς νέες ανάγκες για την σχεδίαση και την αξιολόγηση. Η αλλαγή αυτή της επικοινωνίας και το νέο πανταχού παρόν πλαίσιο χρήσης των υπολογιστικών συστηµάτων γίνονται αισθητά και από µία σειρά ονοµάτων µε τα οποία η ερευνητική κοινότητα προσπαθεί να εξηγήσει και να περιγράψει το νέο αυτό φαινόµενο, όπως υπολογιστής µε επίγνωση του πλαισίου (context-aware computing) (Dey 2001), διεισδυτικός υπολογιστής (pervasive computing) (Ark και Sekler 1999), ενσώµατη αλληλεπίδραση (embodied interaction) (Dourish 2001).

Ο Dourish (2003) υποστηρίζει ότι «ο κόσµος µπορεί να γίνει µία διεπαφή και ο υπολογιστής να αποκτήσει βοηθητικό ρόλο στην καθηµερινή αλληλεπίδραση και επικοινωνία», που αν και περιέχει µία δόση υπερβολής, τουλάχιστον προς το παρόν, υποδηλώνει τα «νέα» προβλήµατα που θα χρειαστεί να επιλύσει η σχεδίαση στο πεδίο της αλληλεπίδρασης ανθρώπου-υπολογιστή. Σύµφωνα µε τον Dourish (2003), το νέο αυτό πλαίσιο χρήσης των υπολογιστικών συστηµάτων δεν θα πρέπει να αντιµετωπίζεται ως πρόβληµα αναπαράστασης αλλά ως πρόβληµα αλληλεπίδρασης. Συγκεκριµένα, ενώ στην πρώτη περίπτωση το πλαίσιο αποτελεί µία µορφή πληροφορίας και θεωρείται σταθερό, στην δεύτερη έχει δυναµικό χαρακτήρα και περιστασιακή ιδιότητα. Η παρατήρηση αυτή του Dourish είναι πολύ σηµαντική καθώς τονίζεται η ανάγκη σχεδίασης διεπαφών µε στόχο την εµπειρία και την επικοινωνία.

Οι Hallnas και Redstrom (2002, 2000) µελετώντας τη νέα πανταχού παρούσα φύση των υπολογιστικών συστηµάτων, υποστηρίζουν ότι τα προϊόντα καλούνται πια να ικανοποιήσουν υπαρξιακές ανάγκες και όχι απλώς να χρησιµοποιηθούν. Συνεπώς, τονίζουν ότι για να γίνουν αποδεκτά από τους χρήστες είναι απαραίτητη η δηµιουργία «εκφραστικών» αντικειµένων και η αισθητική, ως µέσον και τρόπος έκφρασης, παρέχει την βάση για µία σχεδίαση µε σκοπό την παρουσία. Η σύνδεση αυτή των Hallnas και Redstrom του νέου υπαρξιακού ρόλου των υπολογιστικών συστηµάτων µε την αισθητική τονίζει την ανάγκη ενσωµάτωσής της στην σχεδίαση και αξιολόγηση των προϊόντων στο πεδίο της αλληλεπίδρασης ανθρώπου-υπολογιστή.

Συµπερασµατικά, ο υπολογιστής έχει πάψει πια να θεωρείται εργαλείο, αλλά παίζει τον ρόλο του «µεσολαβητή εµπειριών» (Light 2004, Bodker 2004). Κι η αλλαγή αυτή οφείλεται τόσο στις νέες δυνατότητες της τεχνολογίας, αλλά αποτελεί κι απαίτηση των χρηστών. Η αισθητική, ως δράση και ύπαρξη κι όχι απλά ως οπτική απεικόνιση, συντελεί σηµαντικά στην επίτευξη του νέου αυτού ρόλου των προϊόντων, αφού µπορεί να εµπλέκει γνωστικά αλλά (και κυρίως) συναισθηµατικά τον χρήστη, προσφέροντάς του εµπειρίες και προκαλώντας σκέψεις και συναισθήµατα, κι έχει σαν αποτέλεσµα τη δηµιουργία προσωπικών σχέσεων και το συναισθηµατικό δέσιµο ανάµεσα στον χρήστη και το προϊόν.

35

2.2 ∆ιαφορετικές προσεγγίσεις της αισθητικής στο πεδίο της αλληλεπίδρασης ανθρώπου-υπολογιστή

Στο σηµείο αυτό µελετώνται διαφορετικές προσεγγίσεις της υπάρχουσας έρευνας στο πεδίο της αλληλεπίδρασης ανθρώπου-υπολογιστή όσον αφορά την αισθητική. Οι εν λόγω προσεγγίσεις διακρίνονται ανάλογα µε το επίκεντρο του ενδιαφέροντός τους και την ιδιότητα της αισθητικής στην οποία δίνουν έµφαση σε: η αισθητική ως ευχρηστία, οπτική απεικόνιση, συναισθήµατα, επικοινωνία και τέλος εµπειρία. Επιλέγεται αυτό το είδος παρουσίασης της υπάρχουσας έρευνας γιατί θεωρείται ότι από την µία πλευρά υπογραµµίζει την πολυδιάστατη φύση της, ενώ από την άλλη τονίζει το γεγονός ότι µέχρι στιγµής δεν παρατηρείται κάποια προσέγγιση που να αναφέρεται στο σύνολο των διαστάσεών της. Επίσης, γίνεται αντιληπτή η δυσκολία ένταξής της στο πεδίο της αλληλεπίδρασης ανθρώπου-υπολογιστή κυρίως λόγω της πολυπλοκότητάς της, αλλά και οι δυνατότητες που η αισθητική µπορεί να προσφέρει για την ικανοποίηση των νέων συνθηκών χρήσης των υπολογιστικών συστηµάτων και των αναδυόµενων αναγκών και σκοπών των χρηστών.

2.2.1 Θεωρητικές προσεγγίσεις και εµπειρικές µελέτες

Οι θεωρητικές προσεγγίσεις αναφέρονται στην ανάπτυξη θεωριών σχετικά µε την αισθητική ως συσσώρευση των γνώσεων και της εµπειρίας των ερευνών, ενώ οι εµπειρικές µελέτες αφορούν την συσχέτιση µέσω πειραµάτων της αισθητικής µε το πεδίο της αλληλεπίδρασης ανθρώπου-υπολογιστή. Και τα δύο αυτά είδη προσεγγίσεων συντελούν στην µελέτη και κατανόηση της αισθητικής.

2.2.1.1 Η αισθητική ως συστατικό της ευχρηστίας

Εδώ η αισθητική µελετάται ως αναπόσπαστο συστατικό της ευχρηστίας. Συγκεκριµένα, δίνεται έµφαση κυρίως στην ικανότητα της αισθητικής να αναδεικνύει την ευχρηστία και να επηρεάζει θετικά τους χρήστες. Η παρουσίαση αυτής της προσέγγισης έχει στόχο από την µία µεριά να αναδείξει την ικανότητα της αισθητικής να λειτουργεί συµπληρωµατικά της ευχρηστίας και από την άλλη να τονίσει την γενικότερη τάση στο πεδίο της αλληλεπίδρασης ανθρώπου-υπολογιστή να περιορίζει την αισθητική στην ικανότητά της αυτή και µόνο. Επίσης σε αυτές τις µελέτες η αισθητική στοχεύει στην ευχρηστία, ενώ υποστηρίζεται ότι θα πρέπει να συµβαίνει το αντίθετο, δηλαδή η ευχρηστία να υποστηρίζει την αισθητική.

Συγκεκριµένα, ο Tractinsky ανακαλύπτει ότι υπάρχει πολύ µεγάλη σχέση ανάµεσα στην αισθητική της διεπαφής που αντιλαµβάνονται οι χρήστες και την αντίστοιχη εντύπωση για την ευκολία χρήσης του συστήµατος, πριν και µετά την χρήση του (1997, 2000, 2004) και ότι η αισθητική επηρεάζει θετικά την εκτέλεση της δραστηριότητας και βελτιώνει την λήψη αποφάσεων και την δηµιουργικότητα των χρηστών (2000), γεγονός όµως που τονίζει την τάση να συσχετίζεται η αισθητική κυρίως µε την παραγωγικότητα των χρηστών. Σε αυτήν την περίπτωση, το ενδιαφέρον εστιάζεται στην επιτυχή εκτέλεση της εργασίας και όχι στην εµπειρία που µπορεί να προσφέρει. Συµπεραίνει µάλιστα ότι θα πρέπει να δίνεται προσοχή (αν όχι προτεραιότητα) στην αισθητική κυρίως σε περιπτώσεις που το προϊόν θα χρησιµοποιηθεί ή θα αγοραστεί οικειοθελώς (2000), γεγονός όµως που µειώνει την σηµασία της σε διακοσµητικό στοιχείο ή έστω σε κάτι επιπλέον που µπορεί να προσδίδει αξία στο προϊόν και όχι ως βασικό και αναγκαίο συστατικό του. Σε γενικές γραµµές λοιπόν η αισθητική για τον Tractinsky αντιστοιχεί στην «αντιλαµβανόµενη

36

αισθητική», την αισθητική που αντιλαµβάνεται δηλαδή ο κάθε χρήστης πριν και µετά την χρήση του προϊόντος και αναφέρεται κυρίως στο layout της διεπαφής.

Ωστόσο πέρα από το γεγονός ότι η αισθητική µελετάται µόνο σε σχέση µε την αύξηση της παραγωγικότητας και απόδοσης των χρηστών, επιπλέον δεν συναντάται ξεκάθαρος προσδιορισµός της ή έστω δεν επιχειρείται κάποια προσπάθεια να προσδιοριστεί. Αναφέρεται σε κάτι ασαφές, όπως είναι η οµορφιά του προϊόντος χωρίς να ορίζεται τι κάνει ένα προϊόν αισθητικά ενδιαφέρον. Επίσης η αισθητική παρουσιάζεται ως πρόβληµα αναπαράστασης κι εκλαµβάνεται µόνο ως οπτική απεικόνιση, ενώ δεν µελετάται η σχέση της µε τα συναισθήµατα. Συµπερασµατικά, στις παραπάνω µελέτες η αισθητική παρουσιάζει κυρίως ενδιαφέρον ως συστατικό της ευχρηστίας και όχι ως κάτι που µπορεί να την εµπεριέχει.

2.2.1.2 Η αισθητική ως οπτική απεικόνιση

Εδώ η αισθητική µελετάται ως εµφάνιση, δίνοντας έµφαση σε θέµατα όπως χρώµατα, χρήση εικόνων κα. Σε αυτές τις µελέτες, ενδιαφέρον παρουσιάζει γενικά η πρώτη καλή εντύπωση που θα πείσει τους χρήστες να παραµείνουν στην διεπαφή. Η συζήτηση αυτής της προσέγγισης έχει στόχο πρώτον να τονίσει την συνειδητοποίηση, στο πεδίο της αλληλεπίδρασης ανθρώπου-υπολογιστή, του καθοριστικού ρόλου της αισθητικής για την επιτυχία των προϊόντων, έστω κι αν εδώ αναφέρεται απλά στην «καλή πρώτη εντύπωση», δεύτερον να προσθέσει νέα γνώση στην µελέτη της αισθητικής συνδυάζοντάς την για παράδειγµα µε παραµέτρους όπως πολιτισµικές διαφορές και τρίτον να υπογραµµίσει την επιφανειακή προσέγγισή της στην πλειοψηφία των µελετών, καθώς περιορίζεται στην εµφάνιση και µάλιστα ως στάσιµη ιδιότητα και δεν µελετάται στο σύνολο της αλληλεπίδρασης ως δυναµικό και απρόβλεπτο στοιχείο, καθώς εξαρτάται από το άτοµο και όχι από το αντικείµενο. Σε αρκετές περιπτώσεις µάλιστα θεωρείται ως κάτι επιπλέον που προσθέτει αξία στο προϊόν αλλά µπορεί να παραλείπεται.

Συγκεκριµένα, οι Schenkman και Jonssons (2000) αναδεικνύουν την «πρώτη οπτική εντύπωση» ως καθοριστικό παράγοντα επιλογής δικτυακού τόπου. Εδώ η αισθητική αναφέρεται στην οµορφιά, την δοµή και την συνολική εικόνα, ενώ υποστηρίζουν ότι ο συνδυασµός εικόνων και οµορφιάς δηµιουργεί ενδιαφέρον αποτέλεσµα. Θεωρούν ακόµη ότι, αν και η οπτική συµµετρία µπορεί να συντελέσει στην οµορφιά, το νόηµα και η µορφή του προϊόντος αποτελούν καθοριστικούς παράγοντες για την πρώτη του αποδοχή από τους χρήστες.

Πέρα από το βασικό περιορισµό της µελέτης τους ότι δεν ζητήθηκε από τους χρήστες να εκτελέσουν κάποια δραστηριότητα, αλλά τους ενδιέφερε µόνο η πρώτη οπτική εντύπωση των δικτυακών τόπων, γεγονός όµως που απέχει πολύ από την πραγµατικότητα και την δυναµική φύση της αλληλεπίδρασης ανθρώπου-υπολογιστή και κατά συνέπεια εµποδίζει την γενίκευση των αποτελεσµάτων σε πραγµατικές συνθήκες, παρατηρείται ένας επιφανειακός συσχετισµός της πρώτης καλής εντύπωσης µε την επιλογή δικτυακών τόπων, καθώς η αισθητική αντιστοιχεί σε οµορφιά και περισσότερες εικόνες παρά κείµενο. Ξεφεύγουν βέβαια από την απλότητα και την συµµετρία ως «συνταγές» καλής σχεδίασης, αλλά περιορίζονται κυρίως στην επιβεβαίωση της σχέσης ανάµεσα στα παραπάνω.

Από την άλλη πλευρά, ο van der Heijden (2003) αναφέρεται στην «αντιλαµβανόµενη οπτική γοητεία» των δικτυακών τόπων, δηλαδή «τον βαθµό που ένα άτοµο πιστεύει ότι ένα δικτυακός τόπος είναι ευχάριστος στο µάτι», και υποστηρίζει ότι επηρεάζει την χρησιµότητα, την ευχρηστία και την ευχαρίστηση που αντιλαµβάνονται οι χρήστες, που κι αυτά µε την σειρά τους επηρεάζουν την συµπεριφορά και την πρόθεση χρήσης του προϊόντος. Όπως και στην παραπάνω περίπτωση, ο van der Heijden

37

αναγνωρίζει τον σηµαντικό ρόλο της αισθητικής στην απόφαση των χρηστών να χρησιµοποιήσουν έναν δικτυακό τόπο, όµως την περιορίζει στα χρώµατα και το γενικό layout της διεπαφής χωρίς να προτείνει κάτι συγκεκριµένο, ενώ δεν λαµβάνονται υπόψη σηµαντικές παράµετροί της όπως τα συναισθήµατα και η επικοινωνία.

Μία πιο ολοκληρωµένη προσέγγιση της αισθητικής παρέχουν οι Hassenzahl κα. (2000). Συγκεκριµένα, διαχωρίζουν την ποιότητα του λογισµικού συστήµατος σε «υποκειµενικά αντιλαµβανόµενη εργονοµική ποιότητα», όπως απλότητα, δυνατότητα ελέγχου, και σε «ηδονική ποιότητα», που αναφέρεται για παράδειγµα στην καινοτοµία και την πρωτοτυπία και αντιστοιχεί στην αισθητική. Συγκεκριµένα, η αισθητική θεωρείται ως παράγοντας ανεξάρτητος της αποτελεσµατικότητας και ευχρηστίας του συστήµατος που όµως έχει θετική επίδραση στην ικανοποίηση του χρήστη. Ωστόσο ο διαχωρισµός των ρόλων, αν και καθιστά το ίδιο σηµαντική την αισθητική µε την ευχρηστία, µελετά το προϊόν στα επιµέρους συστατικά του και όχι στο σύνολό του. Θα µπορούσε να υποστηριχθεί ότι οι Hassenzahl κα. παρέχουν δύο διαφορετικούς στόχους σχεδίασης, την «ευχαρίστηση χρήσης» και την «ευκολία χρήσης» ενός προϊόντος, σαν να πρόκειται για δύο διαφορετικά προϊόντα, που όµως έρχονται σε αντίθεση µε το νέο αναδυόµενο στόχο στο πεδίο της αλληλεπίδρασης ανθρώπου-υπολογιστή, δηλαδή την συνολική εµπειρία.

Από την άλλη πλευρά, οι Lavie και Tractinsky (2004) προχωρούν λίγο παραπάνω διαχωρίζοντας την ίδια την αισθητική σε «κλασική» και σε σχεδιαστικές ιδιότητες όπως καθαρό, ξεκάθαρο και συµµετρικό και σε «εκφραστική» µε ιδιότητες όπως εντυπωσιακό, σαγηνευτικό και υπερσύγχρονο, υποστηρίζοντας ότι αν και οι χρήστες εκτιµούν τις εκφραστικές και καινοτόµες προσπάθειες των σχεδιαστών, προτιµούν την κλασική γιατί µπορεί να συνδέσει αισθητική και ευχρηστία. Ωστόσο αν και οι Lavie και Tractinsky (2004) µελετούν την αισθητική, ο διαχωρισµός της σε κλασική και εκφραστική και η σύνδεση της πρώτης µε την αντιλαµβανόµενη ευχρηστία συντελεί στην µείωση της σηµασίας της δεύτερης. Παρατηρείται επίσης αναφορά στην σηµασία των συναισθηµάτων που επιτυγχάνονται µέσα από την αισθητική, ωστόσο και σε αυτήν την περίπτωση συνδέονται µε την αποδοτικότερη εκτέλεση εργασιών. Η ευχρηστία κι εδώ συνεχίζει να βρίσκεται στο επίκεντρο του ενδιαφέροντός τους.

Μια διαφορετική προσέγγιση της αισθητικής ως οπτική απεικόνιση υποστηρίζεται από την Karvonen (2000). Συγκεκριµένα, συνδέει την οµορφιά µε την δηµιουργία σχέσεων εµπιστοσύνης στην χρήση δικτυακών τόπων. Ωστόσο κι εδώ η αισθητική συνδυάζεται µε την ευχρηστία καθώς αντιστοιχεί σε «σχεδιασµένη απλότητα». Επιπλέον, αν και αναφέρεται στις σχέσεις εµπιστοσύνης που η αισθητική µπορεί να δηµιουργήσει, δεν ασχολείται µε το συναισθηµατικό δέσιµο και την δηµιουργία προσωπικών σχέσεων. Όµως, η Karvonen κάνει ένα επιπλέον βήµα στην µελέτη της αισθητικής αναγνωρίζοντας µία σηµαντική παράµετρό της, το πλαίσιο και συγκεκριµένα ο τρόπος που επηρεάζονται οι αισθητικές προτιµήσεις από τις πολιτισµικές διαφορές και τις υποκουλτούρες. Η αναφορά της Karvonen στις πολιτισµικές διαφορές παρουσιάζει µεγάλο ενδιαφέρον κυρίως για την σχεδίαση δικτυακών τόπων αφού συχνά απευθύνονται σε ένα «παγκόσµιο» κοινό. Συµπερασµατικά, για την Karvonen η αισθητική αναφέρεται στην απλότητα, που όµως δεν είναι παρά µία έκφραση της αισθητικής και η οποία µπορεί να µην ικανοποιεί τις αισθητικές ανάγκες που ενδεχοµένως δηµιουργούνται από το πολιτισµικό πλαίσιο και το είδος και τον σκοπό της διεπαφής ή τις αισθητικές προτιµήσεις των χρηστών.

Τέλος, άλλες µελέτες αναφέρονται στην αισθητική ως «ισορροπία και συµµετρία» (Wensveen και Overbeeke 2004) ή ως «δυναµική συµµετρία» (Ngo & Ch’ng 2005), οι

38

οποίες βασίζονται είτε στην θεωρία και τους κανόνες του Gestalt είτε σε µαθηµατικούς τύπους που µπορεί να έχουν βοηθητικό ρόλο στην σχεδίαση και συγκεκριµένα στην οπτική απεικόνιση και να συντελούν στην λεγόµενη οπτική καθαρότητα, ωστόσο η αισθητική αναφέρεται σε µία ολόκληρη αντιληπτική διαδικασία παρά σε κανόνες σχεδίασης.

Συµπερασµατικά, η αισθητική, όπως και η σχεδίαση, δεν αποτελεί κάτι στάσιµο, αλλά πρόκειται για µία διαδικασία δυναµική, κοινωνική και απρόβλεπτη. Συνεπώς, δεν αντιστοιχεί ούτε σε πολυπλοκότητα ούτε σε τάξη και οποιαδήποτε προσπάθεια να την κατηγοριοποιήσει για παράδειγµα σε κλασική και σε εκφραστική ή ακόµη και να δοθούν οδηγίες «σωστής» αισθητικής σχεδίασης απέχουν από την πραγµατικότητα και τον δυναµικό της ύφος.

2.2.1.3 Η αισθητική ως συναισθήµατα

Σε αυτήν την προσέγγιση προσφέρεται σηµαντική γνώση για την σχέση αισθητικής και συναισθηµάτων και γίνεται αντιληπτή η σηµασία της για την επιτυχία των προϊόντων. Επίσης παρέχεται ένα θεωρητικό υπόβαθρο πάνω στο οποίο µπορεί να βασιστεί η µελέτη της αισθητικής στο πεδίο αλληλεπίδρασης ανθρώπου-υπολογιστή έτσι ώστε η σχεδίαση να µπορέσει να καλύψει τις νέες, συναισθηµατικές αυτήν την φορά, ανάγκες των χρηστών. Τέλος, παρουσιάζονται τρεις διαφορετικές τάσεις προσέγγισης της αισθητικής ως συναισθήµατα γεγονός που συντελεί από τη µία πλευρά στην καλύτερη κατανόησή της και από την άλλη επιχειρεί να επιστήσει την προσοχή στον κίνδυνο χειρισµού των συναισθηµάτων των χρηστών.

Συγκεκριµένα, ο Jordan στο βιβλίο του Designing Pleasurable Products (2000) υποστηρίζει ότι στόχος της σχεδίασης των προϊόντων θα πρέπει να είναι η ευχαρίστηση σε διάφορα επίπεδα, ενώ η αισθητική, έχοντας δευτερεύοντα ρόλο, αποτελεί έναν από τους παράγοντες που οδηγούν στην ευχαρίστηση της σκέψης. Συγκεκριµένα, αναγνωρίζει τέσσερα είδη ευχαρίστησης που σχετίζονται µε την σχεδίαση: α) η σωµατική-ευχαρίστηση (physio-pleasure) που αναφέρεται στις πέντε σωµατικές αισθήσεις, και σχετίζεται κυρίως µε την εργονοµία του προϊόντος, β) η κοινωνική-ευχαρίστηση (social-pleasure) που προκύπτει από την αλληλεπίδραση και την επικοινωνία µε τους άλλους και αφορά έννοιες όπως η κοινωνική θέση, σχέσεις και αυτοεικόνα, γ) η ψυχική-ευχαρίστηση (psycho-pleasure) που ασχολείται µε τις αντιδράσεις των ανθρώπων και την ψυχολογική τους κατάσταση όταν χρησιµοποιούν τα προϊόντα και αναφέρεται κυρίως στην ευχρηστία τους και τέλος δ) η ευχαρίστηση της σκέψης (ideo-pleasure) που βασίζεται στην εµπειρία που µπορεί να προσφέρει το προϊόν και συγκεκριµένα στην σχέση που µπορεί να αναπτυχθεί ανάµεσα σε αυτό και τον χρήστη. Όπως έχει ήδη αναφερθεί, η αισθητική περιορίζεται µόνο στο τελευταίο αυτό είδος και συγκεκριµένα αναφέρεται στην προσωπική άποψη κάθε ατόµου σχετικά µε το τι είναι γοητευτικό και όµορφο, πρόκειται δηλαδή κυρίως για συµπεριφορές και στάσεις απέναντι στο στιλ.

Είναι σηµαντική η προσέγγιση του Jordan γιατί συνδυάζει την αισθητική ως συναισθήµατα µε την γνώση ως συνειδητή επιλογή και την ιδιαίτερη σχέση που µπορεί να αναπτυχθεί ανάµεσα στον χρήστη και το προϊόν. Ωστόσο έρχεται σε αντίθεση µε άλλες µελέτες που υποστηρίζουν ότι η ευχρηστία και η εργονοµία συνδέονται άµεσα µε την αισθητική (Tractinsky 1997, Tractinsky κα. 2000, 2004 κα.) , και δεν λαµβάνει σοβαρά υπόψη το γεγονός ότι η αισθητική µπορεί να καθορίζεται από κοινωνικούς παράγοντες και το αντίστροφο, δηλαδή ότι οι αισθητικές προτιµήσεις είναι δυνατόν να καθορίζουν την κοινωνική θέση των ανθρώπων. Συνεπώς, υποστηρίζεται ότι η αισθητική επηρεάζει και τα τέσσερα είδη ευχαρίστησης και συντελεί αποφασιστικά στην πληρότητα των χρηστών µέσα από την χρήση των προϊόντων και στα τέσσερα αυτά επίπεδα.

39

Από την άλλη µεριά, ο Νorman στο βιβλίο του Emotional design-Why we love (or hate) everyday things (Norman 2004) υποστηρίζει όσον αφορά την σχεδίαση προϊόντων ότι το συναίσθηµα, που είναι στενά συνδεδεµένο µε την αισθητική και την ευχαρίστηση που αποκοµίζει κάποιος ενώ κάνει χρήση του προϊόντος, προκύπτει από τρία διαφορετικά επίπεδα του εγκεφάλου που αντιστοιχούν µε την σειρά τους σε τρία όµοια επίπεδα συναισθηµατικής σχεδίασης: το ενστικτώδες, το συµπεριφορικό και το ανακλαστικό. Στο πρώτο επίπεδο, το ενστικτώδες, αυτό που µετρά είναι η πρώτη, ασυνείδητη αντίδραση κι εντύπωση που επηρεάζεται από την εµφάνιση του προϊόντος ως οπτική απεικόνιση και µόνο. Εδώ υποστηρίζει ο συγγραφέας ότι η απλότητα της σχεδίασης συντελεί ώστε η αισθητική να είναι καθολικής εµβέλειας αφού δεν θίγονται οι ατοµικές διαφορές. Στο επόµενο επίπεδο, το συµπεριφορικό, σηµασία έχει η εµπειρία του ατόµου όταν κάνει χρήση του προϊόντος και η εµπειρία εδώ αντιστοιχεί στην λειτουργικότητα, την επίδοση και την ευχρηστία του προϊόντος. Η αισθητική σε αυτήν την περίπτωση καλείται να ανταποκριθεί σε µετρήσιµες ανάγκες. Τέλος, στο ανακλαστικό επίπεδο, υπεισέρχονται η συνείδηση, η ερµηνεία και η εκλογίκευση του κόσµου και τα υψηλά επίπεδα συναισθηµάτων. Εδώ η αισθητική καλείται να δηµιουργήσει το δέσιµο µεταξύ του χρήστη και του προϊόντος. Ωστόσο σε αντίθεση µε τα προηγούµενα δύο επίπεδα όπου τα κριτήρια της αισθητικής είναι καθολικά, η επιτυχία της είναι άµεσα συνυφασµένη µε την διαφορετικότητα των ατόµων. Παράγοντες όπως εµπειρία, φύλο, ηλικία, µορφωτικό επίπεδο, καταγωγή κα. καθιστούν την αισθητική ιδιαιτέρως τρωτή. Οι Parizotto-Ribeiro και Hammond (2004) υποστηρίζουν ότι οι τρεις αυτές διαστάσεις, παρά την διαφορετικότητά τους, αναµειγνύονται σε κάθε σχεδίαση συνδέοντας συναισθήµατα και γνώση.

Ο Νorman εδώ παρέχει τρεις διαφορετικούς τρόπους και συγχρόνως στόχους σχεδίασης. Παρατηρείται ότι η αισθητική στο τρίτο επίπεδο βρίσκεται στην πληρέστερη µορφή της όπου αναφέρεται ταυτόχρονα στην γνώση, ως συνείδηση, εκλογίκευση και ερµηνεία, και τα συναισθήµατα. Ωστόσο υπογραµµίζεται, σε αντίθεση µε τον Νorman, ότι για την επιτυχία του τρίτου επιπέδου είναι απαραίτητη η προηγούµενη κάλυψη του δεύτερου, δηλαδή η αισθητική ως αντιληπτική, ερµηνευτική και επικοινωνιακή διαδικασία µε άµεση αναφορά στα συναισθήµατα µπορεί να «υπάρξει» µόνο σε ένα προϊόν που έχει λόγο ύπαρξης και µπορεί να χρησιµοποιηθεί.

Σηµαντικές επίσης είναι οι αναφορές του Νorman σε δύο τρόπους ανάπτυξης των προϊόντων, που όµως δεν έχουν ακολουθηθεί µέχρι στιγµής σε ικανοποιητικό βαθµό στο πεδίο της αλληλεπίδρασης ανθρώπου-υπολογιστή: την καινοτοµία και την συνεχή βελτίωση. Τέλος, καθοριστικής σηµασίας είναι και η αναφορά του στην προσωποποίηση της σχεδίασης (personalization) και στην εξατοµικευµένη σχεδίαση (customization), καθώς και οι δύο περιπτώσεις έχουν σαν αποτέλεσµα την µοναδικότητα των προϊόντων η οποία στην σχεδίαση δικτυακών τόπων σηµαίνει προσωπική έκφραση του καθενός και δηµιουργία προσωπικών σχέσεων και εµπειριών.

Ακόµη, συναντάται από τους Lee κα. (Lee κα. 2003) µία διαφορετική προσέγγιση της αισθητικής ως συναισθήµατα. Συγκεκριµένα, ενδιαφέρονται για την πρόκληση των επιθυµητών συναισθηµάτων που υποστηρίζουν ότι µπορεί να επιτευχθεί µέσα από την µελέτη των σχέσεων που υπάρχουν ανάµεσα στις αισθητικές επιλογές και τα δευτερεύοντα συναισθήµατα1, καθώς υποστηρίζεται ότι τα τελευταία συνδέονται

1 Συγκεκριµένα σύµφωνα µε τον Ekman (1999, όπως αναφέρεται από τους Lee κα. 2003) υπάρχουν δύο ειδών διαστάσεις όσον αφορά τα συναισθήµατα:α) Τα βασικά συναισθήµατα, που περιλαµβάνουν έναν µικρό αριθµό συναισθηµάτων, όπως λύπη, χαρά κα. και µπορούµε να τα συναντήσουµε όχι µόνο στους ανθρώπους αλλά κα στα ζώα όπως ευχαρίστηση, θυµός, περιφρόνηση, αηδία, ντροπή, φόβος,

40

στενά µε την αισθητική αφού προκαλούνται από εξωτερικά ερεθίσµατα όπως σχήµατα, ήχους και χρώµατα (Cuhick 1994, Hwang κα. 2002, όπως αναφέρεται από τους Lee κα. 2003)

Όµως, πέρα από τους περιορισµούς που αναγνωρίζουν και οι ίδιοι όπως το γεγονός ότι απευθύνεται µόνο στους κατοίκους της Κορέας και αφορά µόνο την ανάπτυξη homepages, η στόχευση συγκεκριµένων συναισθηµάτων (target emotions) µπορεί να έχει και αρνητικές προεκτάσεις από ηθικής απόψεως, καθώς υπάρχει ο κίνδυνος χειραγώγησης των χρηστών. Αν και η αισθητική συνδέεται µε τα συναισθήµατα ως συνέπειά της, παρατηρείται ότι τα τελευταία στην έρευνά τους προηγούνται. Ακόµη, και σε αυτήν την περίπτωση η αισθητική και πιο συγκεκριµένα τα συναισθήµατα αντιµετωπίζονται ως στατικά χαρακτηριστικά, καθώς η µελέτη τους περιορίζεται στην οπτική απεικόνιση και συγκεκριµένα τα χρώµατα και τις εικόνες, γεγονός που απέχει από την πραγµατικότητα.

2.2.1.4 Η αισθητική ως επικοινωνία

Η συγκεκριµένη προσέγγιση είναι σηµαντική γιατί αντιµετωπίζει την αισθητική ως επικοινωνιακή και ερµηνευτική διαδικασία, ως πράξη δηλαδή και όχι ως στατικά χαρακτηριστικά του αντικειµένου. Μελετάται κυρίως η επικοινωνιακή ιδιότητα της αισθητικής, καθώς και η προσπάθεια των χρηστών να ερµηνεύσουν τις οπτικοποιηµένες πληροφορίες και το νόηµα των προϊόντων σε διάφορα επίπεδα όπως λειτουργικό, συναισθηµατικό, κοινωνικό κα.

Συγκεκριµένα, ο Zettl (1999, όπως αναφέρεται από τους Hoffmann & Krauss 2004) αναφέρεται στην εφαρµοσµένη αισθητική, αναγνωρίζοντας ότι η αισθητική δεν είναι µία αφηρηµένη έννοια, αλλά µία διαδικασία κατά την οποία οι άνθρωποι εκτιµούν µία σειρά από οπτικά στοιχεία και αντιδρούν σε αυτά, ενώ όσον αφορά την εφαρµογή της, υποστηρίζει ότι η οπτική αισθητική είναι η διαδικασία κατά την οποία επιλέγονται στοιχεία και τεχνικές που είναι περισσότερο κατάλληλες για την αποτελεσµατική σχεδίαση του µηνύµατος ή του περιεχοµένου. Αν και η αισθητική εδώ είναι περισσότερο προσανατολισµένη στην καταλληλότητα της σχεδίασης παρά στο άτοµο, γεγονός που µπορεί να συνεπάγεται χειρισµό των αντιλήψεων και ερµηνειών των χρηστών, ωστόσο είναι ιδιαιτέρως σηµαντική η προσέγγισή του γιατί αποδεσµεύει την θεώρησή της από την παραδοσιακή προσέγγιση ως κατανόηση και αξιολόγηση της οµορφιάς και της οπτικής απεικόνισης.

Επίσης, αναφέρεται στις διεπαφές ως τα νέα µέσα επικοινωνίας, ισχυριζόµενος ότι δεν αποτελούν ουδέτερα µέσα διανοµής µηνυµάτων, αλλά βασικά στοιχεία της επικοινωνίας και ότι η εφαρµοσµένη αισθητική δεν αφορά τόσο την οπτική απεικόνιση, αλλά την σύνθεση του περιεχοµένου και την υποστήριξή του µέσω της αισθητικής. Ακόµη, τονίζει την υποκειµενικότητα και την συνολικότητα του αποτελέσµατος της αισθητικής, και υπογραµµίζει την δυναµική του πλαισίου να επηρεάζει την αντίληψη και ερµηνεία του µηνύµατος. Συµπερασµατικά, σε αυτήν την προσέγγιση ο στόχος της αισθητικής προσανατολίζεται στην υποστήριξη της επικοινωνίας και όχι στην δηµιουργία όµορφων διεπαφών. Ωστόσο, δεν γίνεται κάποια αναφορά στα συναισθήµατα και την γνώση που όµως είναι άµεσα συνυφασµένα µε την αισθητική και επηρεάζουν την επιτυχία της επικοινωνίας.

Από την άλλη πλευρά, η Thorlacius (2002) προτείνει ένα θεωρητικό µοντέλο για την οπτική αισθητική επικοινωνία στους δικτυακούς τόπους. Το µοντέλο βασίζεται σε ήδη

ενοχή, ανακούφιση κτλ, και β) τα δευτερεύοντα συναισθήµατα, που περιλαµβάνουν µεγάλο αριθµό συναισθηµάτων που απορρέουν από τα βασικά και εξαρτώνται από τα ίδια τα άτοµα, καθώς και από την περίσταση.

41

υπάρχοντα µοντέλα που µελετούν την γλώσσα, όπως για παράδειγµα των Jakobson, Peirce και Barthes. Συγκεκριµένα, το µοντέλο περιέχει έξι επικοινωνιακούς παράγοντες που ο καθένας συνδέεται µε αντίστοιχες επικοινωνιακές λειτουργίες:

Πρώτος επικοινωνιακός παράγοντας είναι ο ποµπός που συνδέεται µε την εκφραστική και την υποβλητική λειτουργία της επικοινωνίας. Η πρώτη αφορά αποκλειστικά τον ποµπό και αναφέρεται στο µήνυµά του (εκφράσεις, συναισθήµατα, προθέσεις, συµπεριφορές) χωρίς να ενδιαφέρεται για την επικοινωνία του µηνύµατος, ενώ η δεύτερη αφορά την έκφραση των συναισθηµάτων, των προθέσεων, των συµπεριφορών του ποµπού αλλά και τον τρόπο που ο δέκτης τα αντιλαµβάνεται.

∆εύτερος επικοινωνιακός παράγοντας είναι ο δέκτης που αφορά την ευχετική (conative) και διαδραστική λειτουργία της επικοινωνίας. Η πρώτη συµβαίνει όταν γίνεται χρήση προστακτικής µε στόχο την ενθάρρυνση του δέκτη να δράσει. Η διαδραστική λειτουργία αναφέρεται σε πέντε υπολειτουργίες: α) την µεταβιβαστική που δεν εµπεριέχει διάδραση, όπως για παράδειγµα η παρακολούθηση µίας ταινίας, β) την οµιλητική (conversational) που αφορά πνευµατική διάδραση όπως το ηλεκτρονικό ταχυδροµείο, γ) την συµβουλευτική που βασίζεται σε σωµατική διάδραση όπως για παράδειγµα η πληκτρολόγηση ερωτήσεων στον υπολογιστή και οι απαντήσεις, δ) την διεκπεραιωτική όπου και οι δύο πλευρές δέχονται κάτι, όπως για παράδειγµα στο ηλεκτρονικό εµπόριο και τέλος ε) την λειτουργία εγγραφής όπου ο ποµπός παίρνει πληροφορίες για τον δέκτη.

Τρίτος επικοινωνιακός παράγοντας είναι το µήνυµα που αφορά την τυπική εκφραστική λειτουργία και την αισθητική λειτουργία που δεν µπορεί να εκφραστεί. Εδώ η αισθητική αναφέρεται µόνο στο οπτικό µέρος. Στην πρώτη περίπτωση η οπτική αισθητική µπορεί να κατηγοριοποιηθεί για παράδειγµα σε χρώµατα, σχήµατα κτλ. Ενώ στην δεύτερη η αισθητική γίνεται αντιληπτή αλλά δεν µπορεί να περιγραφεί.

Τέταρτος επικοινωνιακός παράγοντας είναι το πλαίσιο και αναφέρεται στην αναφορική και διακειµενική λειτουργία. Η πρώτη αναφέρεται στην ουσία του περιεχοµένου (όχι στο τρόπο που την αντιλαµβάνεται ο δέκτης), ενώ η δεύτερη περιέχει αναφορές σε άλλα πλαίσια έξω από το περιεχόµενο του µηνύµατος.

Πέµπτος επικοινωνιακός παράγοντας είναι το µέσο που αναφέρεται στην φατική και την λειτουργία προσανατολισµού. Η πρώτη αφορά την διατήρηση της επικοινωνίας και µπορεί να έχει τον ρόλο του συνδετικού κρίκου, που δηµιουργεί ένα συνοχικό και ενιαίο δικτυακό τόπο, όπως για παράδειγµα το σχέδιο της εταιρίας που βρίσκεται σε κάθε σελίδα. Η λειτουργία προσανατολισµού αφορά την δηµιουργία λογικών δικτυακών δοµών που επιτρέπουν τους χρήστες να κινούνται στο δικτυακό τόπο χωρίς να χάνονται.

Έκτος επικοινωνιακός παράγοντας είναι ο κώδικας και αφορά τη µεταεπικοινωνιακή και την δια-σηµειωτική λειτουργία. Η πρώτη συµβαίνει όταν ένα µέσο αντανακλάται στο προϊόν άλλου µέσου, όταν για παράδειγµα ένας δικτυακός τόπος µιλά για άλλον δικτυακό τόπο. Η δια-σηµειωτική λειτουργία συµβαίνει όταν σηµεία ενός κώδικα επικοινωνίας χρησιµοποιούνται για να περιγράψουν σηµεία διαφορετικού κώδικα επικοινωνίας, όπως για παράδειγµα η χρήση HTML κώδικα για την περιγραφή της σελίδας.

42

Εικόνα 11: Το οπτικό αισθητικό µοντέλο επικοινωνίας της Thorlacius

Στο πεδίο της αλληλεπίδρασης ανθρώπου-υπολογιστή η επικοινωνία είναι σηµαντική, αλλά και δύσκολο να επιτευχθεί, καθώς βασίζεται κυρίως στην οπτική απεικόνιση. Γι΄ αυτό το λόγο η αισθητική ως κώδικας επικοινωνίας µπορεί να συντελέσει σε πληρέστερη επικοινωνία των ιδιοτήτων και των στόχων των προϊόντων. Το θεωρητικό µοντέλο επικοινωνίας της Thorlacius είναι σηµαντικό γιατί εξηγεί και περιγράφει µε επιστηµονικό τρόπο τα διάφορα είδη αισθητικής επικοινωνίας που λαµβάνουν χώρα κατά την χρήση δικτυακών τόπων, παρέχοντας πληρέστερη εικόνα της επικοινωνιακής διαδικασίας άλλα και του πολυδιάστατου ρόλου της αισθητικής. Ωστόσο περιορίζει την αισθητική µόνο στην επικοινωνιακή της ιδιότητα, ενώ δεν ασχολείται µε τα συναισθήµατα και την εµπειρία που µπορεί να προσφέρει. Επίσης, η αισθητική µελετάται σε πολύ υψηλό επίπεδο, γεγονός που δυσκολεύει την ένταξή της στην διαδικασία της σχεδίασης.

2.2.1.5 Η αισθητική ως εµπειρία

Εδώ η αισθητική µελετάται ως εµπειρία, δηλαδή ως συνολικό αποτέλεσµα που αντιλαµβάνεται ο χρήστης ενώ αλληλεπιδρά µε το προϊόν. Η συγκεκριµένη προσέγγιση είναι ιδιαιτέρως σηµαντική καθώς αντιµετωπίζει την αισθητική ως µία πιο ευρεία έννοια από την στενή οριοθέτησή της ως οπτική απεικόνιση και οµορφιά. Η αισθητική επιπλέον περικλείει κι άλλα χαρακτηριστικά πέρα από την εµπειρία των αισθήσεων και περιλαµβάνει αντιληπτικά, γνωστικά και συναισθηµατικά στοιχεία που µπορούν να κάνουν για παράδειγµα «µία εξίσωση όµορφη ή ένα σχήµα λόγου κοµψό» (Jennings 2000).

Συγκεκριµένα, ο Jennings (Jennings 2000) αναφέρεται στην αισθητική ως εµπειρία συνδυάζοντάς την µε την γνώση. Αν και αναγνωρίζει την ευχάριστη όψη και την καλή πρώτη εντύπωση ως καθοριστικό παράγοντα για την επιτυχία του προϊόντος, υποστηρίζει ότι η αισθητική της εµπειρίας συµβαίνει όταν ένα άτοµο εµπλέκεται

43

γνωστικά και συναισθηµατικά σε µία δραστηριότητα και είναι µοναδική για κάθε χρήστη. Επιχειρώντας να προσφέρει έναν ορισµό της αισθητικής εµπειρίας, υποστηρίζει, βασισµένος σε µία προηγούµενη µελέτη του Beardsley (Beardsley 1969, όπως αναφέρεται από τον Jennings 2000), ότι αυτή διαφέρει από τις υπόλοιπες εµπειρίες από την άποψη ότι «τα χαρακτηριστικά της συνολικά δηµιουργούν ένα περιβάλλον όπου α) δεν παρεµβαίνουν εξωτερικές αποσπάσεις, β) το άτοµο συµµετέχει ενεργά στην κατανόηση του περιβάλλοντος, και την σχέση ανάµεσα στα χαρακτηριστικά και το περιβάλλον γ) µε στόχο απλά την ευχαρίστηση, την περιέργεια, την χαρά και το ενδιαφέρον δ) µιας συνοχικής εµπειρίας που ανταµείβει τον καθένα προσωπικά».

Μάλιστα κάνει αναφορά στην µελέτη των Csikszentmihalyi και Robinson (1990 όπως περιγράφεται από τον Jennings 2000) οι οποίοι υποστηρίζουν ότι υπάρχει µεγάλη σχέση ανάµεσα στην αισθητική της εµπειρίας και την θεωρία Ροής (Flow theory). Συγκεκριµένα, η θεωρία ροής ασχολείται µε την επιθυµία των ανθρώπων να συµµετέχουν σε δραστηριότητες που δεν παρέχουν καµία εξωτερική ανταµοιβή, όπως για παράδειγµα η αναρρίχηση, το σκάκι κα. Οι δραστηριότητες αυτές χαρακτηρίζονται από καθαρούς στόχους, άµεση ανταπόκριση, ανάγκη για αυτοσυγκέντρωση και µεγάλη συσχέτιση ανάµεσα στην ικανότητα και το επίπεδο πρόκλησης. Θεωρούν ότι η αναρρίχηση και η εκτίµηση της τέχνης µπορεί να είναι δύο εντελώς διαφορετικές δραστηριότητες αλλά και στις δύο περιπτώσεις ακολουθείται η ίδια διαδικασία σκέψης. Για παράδειγµα, οι συµµετέχοντες α) εµπλέκονται ενεργά και αδιάσπαστα στην δραστηριότητα, β) η πρόκληση της δραστηριότητας ανταποκρίνεται στο επίπεδο της ικανότητάς τους και γ) η ίδια η δραστηριότητα αποτελεί και την ανταµοιβή. Κριτήρια της αισθητικής της εµπειρίας (Beardsley 1969)

Κριτήρια της θεωρίας ροής (Csikszentmihalyi και Robinson 1990)

Εστίαση αντικειµένου-η προσοχή εστιασµένη στο πεδίο-στόχος

Αρχή της δραστηριότητας και της αντίληψης-η προσοχή επικεντρώνεται στην δραστηριότητα

Αίσθηση ελευθερίας- απελευθέρωση από προβλήµατα του παρελθόντος και µέλλοντος

Περιορισµός των κινήτρων- όχι συναίσθηση του παρελθόντος και του µέλλοντος

Αποµονωµένη συγκίνηση- αντικείµενα ενδιαφέροντος αποστασιοποιηµένα συναισθηµατικά

Απώλεια του εγώ-απώλεια της συνείδησης και υπέρβαση του εγώ

Ενεργής ανακάλυψη- ενεργής εξάσκηση των δυνάµεων για την αντιµετώπιση των περιβαλλοντικών προκλήσεων

Έλεγχος των πράξεων- επαρκείς ικανότητες για την υπερπήδηση των προκλήσεων

Πληρότητα- αίσθηση προσωπικής ενσωµάτωσης και αυτό-βελτίωση

Καθαροί στόχοι, ξεκάθαρη ανταπόκριση

Εσωτερική ικανοποίηση Αυτό-ικανοποιητική φύση - εσωτερική ικανοποίηση

Πίνακας 3: Σύγκριση των κριτηρίων που ορίζουν την αισθητική της εµπειρίας του Beardsley και της θεωρίας ροής των Csikszentmihalyi και Robinson σύµφωνα µε τον

Jennings

Επίσης ο Jennings (2000) υποστηρίζει ότι υπάρχουν πολλά κοινά στοιχεία ανάµεσα στην αισθητική εµπειρία και την θεωρία της επιλογής κατοικίας όπως περιγράφεται από τους Orians και Heerwagen (1992, όπως αναφέρεται από τον Jennings 2000). Συγκεκριµένα, η διαδικασία που ακολουθείται για την επιλογή της κατοικίας αποτελείται από τρία στάδια:

1) Το πρώτο στάδιο είναι η άµεση, αυτόµατη και ασυνείδητη αντίδραση στο περιβάλλον η οποία εξαρτάται από τις προηγούµενες εµπειρίες του ατόµου κι έχει επίδραση και στις µετέπειτα συµπεριφορές του.

44

2) Στο δεύτερο στάδιο, που ακολουθεί µόνο όταν η αντίδραση στο πρώτο στάδιο είναι θετική, το άτοµο συλλέγει πληροφορίες και εξερευνά τις δυνατότητες του περιβάλλοντος σε πηγές.

3) Τέλος, το τρίτο στάδιο αφορά την δέσµευση του ατόµου να µείνει ανάλογα µε τις δυνατότητες του περιβάλλοντος.

Συµπληρώνοντας την θεωρία επιλογής κατοικίας, ο Jennings παραθέτει το µοντέλο προτίµησης των Kaplan και Kaplan (1992, όπως αναφέρεται από τον Jennings 2000), το οποίο υποστηρίζει ότι οι γρήγορες αποφάσεις σχετικά µε την επιλογή κατοικίας βασίζονται αρχικά σε λειτουργικά χαρακτηριστικά, ενώ στην συνέχεια τα κριτήρια αλλάζουν σε κατανόηση του χώρου και δυνατότητα εξερεύνησης. Για την πρώτη είναι απαραίτητη η συνοχή, ενώ για την δεύτερη η πολυπλοκότητα και η ποικιλία των αντικειµένων, εισάγοντας έτσι τον χρόνο ως σηµαντική παράµετρο των προτιµήσεων των ανθρώπων.

ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ΕΞΕΡΕΥΝΗΣΗ

Άµεση Συνοχή

Οργάνωση- Ευκολία µε την οποία µπορεί να κατανοηθεί το περιβάλλον

Πολυπλοκότητα

Αφθονία-ποικιλία αντικείµενων (όχι αναφορά στον αριθµό)

Υπονοούµενη Καθαρότητα

Προσανατολισµός-ευκολία στην κατανόηση του προσανατολισµού

Μυστήριο

∆ιατήρηση του ενδιαφέροντος- δυνατότητα για µεγαλύτερη πληροφόρηση

Πίνακας 4: Το µοντέλο προτίµησης των Kaplan και Kaplan

Συµπερασµατικά, η αισθητική αποκτά πιο διευρυµένο περιεχόµενο από αυτό που έχει αναφερθεί µέχρι τώρα, καθώς γίνεται αναφορά στην αισθητική ως εµπειρία που µπορεί να περιλαµβάνει όλα τα προηγούµενα, όπως οπτική απεικόνιση, ευχρηστία, εργονοµία, λειτουργικότητα και επιπλέον τονίζεται η σηµασία της γνωστικής πρόκλησης για την ολοκλήρωσή της. Σηµαντική ακόµη είναι η αναφορά του Jennings στην µοναδικότητα της εµπειρίας καθώς εξαρτάται από το άτοµο και όχι από το αντικείµενο, που επιπρόσθετα διαφέρει από τις προηγούµενες προσεγγίσεις στο ότι το άτοµο δηµιουργεί την αισθητική, δεν την ερµηνεύει και αντιδρά απλώς.

Ωστόσο η αξία της συνδυάζεται κυρίως µε τη λήψη αποφάσεων και συγκεκριµένα την απόφαση παραµονής στον «χώρο». Επίσης αµφισβητείται η σηµασία της πολυπλοκότητας και της τάξης και η απόλυτη ανάγκη για συνοχή και ενότητα στην ποιότητα της αισθητικής εµπειρίας, καθώς θεωρείται ότι δεν συντελεί στο συναισθηµατικό δέσιµο µε το προϊόν και την δηµιουργία προσωπικής αξίας. Σε γενικές γραµµές, ο Jennings ενδιαφέρεται για την ικανοποίηση που ο χρήστης θα λάβει από την δραστηριότητα και χωρίς κάποια αναφορά στην συναισθηµατική που θα αναπτυχθεί µε το προϊόν.

Παρατηρούνται και κάποιες άλλες µελέτες στο πεδίο της αλληλεπίδρασης ανθρώπου- υπολογιστή που τονίζουν την σηµασία της αισθητικής ως εµπειρία. Συγκεκριµένα, ο Christensen (2004) εισάγει στη σχεδίαση της έννοια της «συναρπαστικότητας» (excitability) που την ορίζει ως «την ικανότητα να δηµιουργεί κανείς ή να διευκολύνει έναν ορισµένο αριθµό συγκίνησης σε κατάσταση χρήσης του προϊόντος, προκαλώντας συναισθηµατικές αντιδράσεις...και σηµαντικές εµπειρίες». Ενώ η ευχρηστία αντιστοιχεί σε χαρακτηρισµούς όπως λειτουργικό, αποτελεσµατικό, εύκολο στην χρήση, συµβατικό, απλό, µετρήσιµο, η συναρπαστικότητα αναφέρεται αντίστοιχα σε ιδιότητες όπως καλλιτεχνικό, συναρπαστικό, που εµπνέει την χρήση,

45

µε προσωπικότητα, υπερβολικό. Κι ενώ δεν αµφισβητεί την ευχρηστία, ωστόσο επιθυµεί να αποδεσµεύσει την σχεδίαση από την χρήση και να την προσανατολίσει στην εµπειρία.

Επίσης, η αµφισηµία (Gaver κα. 2003) και το χιούµορ (Pold 2004), έννοιες και πρακτικές που άλλοτε ήταν άµεσα συνυφασµένες µε την κακή σχεδίαση, θεωρούνται ότι µπορούν να συντελέσουν στην γνωστική και συναισθηµατική εµπλοκή των χρηστών και την παροχή εµπειριών. Η αναφορά στις παραπάνω µελέτες έχει σκοπό κυρίως να τονίσει τις διάφορες µορφές που µπορεί να η αισθητική ως εµπειρία, καθώς και τη µεγάλη ποικιλία των εκφραστικών δυνατοτήτων της. Επίσης γίνεται αισθητή η ανάγκη για αλλαγή που παρατηρείται στο πεδίο της αλληλεπίδρασης ανθρώπου-υπολογιστή.

2.2.2 Πλαίσια σχεδίασης / αξιολόγησης – µοντελοποίηση αισθητικής

Στο σηµείο αυτό µελετώνται οι πρακτικές κυρίως προσεγγίσεις από την άποψη ότι παρουσιάζονται οι προσπάθειες δηµιουργίας, σχεδίασης, αξιολόγησης της αισθητικής και γενικότερα ένταξής της στο πεδίο της αλληλεπίδρασης ανθρώπου-υπολογιστή. Συγκεκριµένα περιγράφονται προσεγγίσεις που είτε βασίζονται σε µαθηµατικά µοντέλα µε στόχο την δηµιουργία και αξιολόγηση της αισθητικής είτε προσφέρουν ένα πλαίσιο σχεδίασης που ενσωµατώνει την αισθητική ως εµπειρία.

2.2.2.1 Μοντελοποίηση της αισθητικής

Στο σηµείο αυτό παρατίθενται οι προσπάθειες µοντελοποίησης, ποσοτικοποίησης και άρα αντικειµενοποίησης της αισθητικής τόσο σε επίπεδο αξιολόγησης όσο και σε επίπεδο δηµιουργίας. Η παρουσίαση της συγκεκριµένης προσέγγισης είναι σηµαντική γιατί από τη µία µεριά αναδεικνύει την ανάγκη να µετατραπεί η αισθητική από αφηρηµένη έννοια σε µετρήσιµο συστατικό κάνοντάς της προσιτή στους σχεδιαστές, ενώ από την άλλη τονίζει την αδυναµία µοντελοποίησής της.

Συγκεκριµένα, οι Ngo κα. (2003) ανέπτυξαν δεκατέσσερις µαθηµατικούς τύπους µέτρησης και αξιολόγησης της αισθητικής στις γραφικές απεικονίσεις ορίζοντάς την ως: ισορροπία (balance και equilibrium)2, συµµετρία, ακολουθία, συνοχή, ενότητα, αναλογία, απλότητα, πυκνότητα, οικονοµία, ρυθµός, τάξη, πολυπλοκότητα, οµοιογένεια και τακτικότητα. Ωστόσο θα µπορούσε να ισχυριστεί κανείς ότι πρόκειται περισσότερο για «καθαρή» σχεδίαση παρά για αισθητική, καθώς στοχεύει στην βελτίωση του βαθµού ευχρηστίας και παραγωγικότητας και όχι στην δηµιουργία προσωπικών εµπειριών. Άλλωστε η δυναµική, µοναδική και συνεχώς εξελίσιµη φύση της αισθητικής δεν µπορεί να αξιολογηθεί µε µαθηµατικούς τύπους που οδηγούν σε αντικειµενικά, γενικευµένα και στατικά αποτελέσµατα και που επιπλέον αξιολογούν την διεπαφή και όχι την εµπειρία.

Από την άλλη πλευρά, οι Machado και Cardoso (2001) µελέτησαν την αξία της οπτικής αισθητικής, υποστηρίζοντας ότι εξαρτάται από δύο παράγοντες: την πολυπλοκότητα της επεξεργασίας και την πολυπλοκότητα της εικόνας. Συγκεκριµένα, συνδέεται άµεσα µε την δεύτερη, ενώ είναι αντιστρόφως ανάλογη της πρώτης. Συνεπώς, σύµφωνα µε τους Machado και Cardoso ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι εικόνες που είναι πολύπλοκες, αλλά εύκολα επεξεργάσιµες. Επίσης καθοριστικής σηµασίας για την αξία της οπτική αισθητικής είναι τα διαφορετικά επίπεδα λεπτοµερειών, που δεν αποσπούν την προσοχή αλλά µπορεί να λειτουργήσουν ως 2 Ενώ η ισορροπία ως balance αναφέρεται στο ίσο βάρος των οπτικών στοιχείων σε όλα τα σηµεία, ως equilibrium αφορά την σταθεροποίησή του, δηλαδή το κέντρο του ίδιου του layout.

46

γνωστική πρόκληση µε µία πιο προσεκτική µατιά. Αν και οι Machado και Cardoso δεν περιορίζονται µόνο στην οπτική απεικόνιση, αλλά αναφέρονται και στην σηµασία και τον ρόλο του περιεχοµένου να υποστηρίζει την εµφάνιση, µεταφέροντας έτσι το επίκεντρο του ενδιαφέροντός τους στο σύνολο της διεπαφής, ωστόσο και σε αυτήν την περίπτωση δεν λαµβάνεται υπόψη ο υψηλός βαθµός υποκειµενικότητας και ο δυναµικός και δηµιουργικός χαρακτήρας της αισθητικής.

2.2.2.2 Πλαίσιο σχεδίασης της αισθητικής ως εµπειρία

Στο σηµείο αυτό περιγράφεται το πλαίσιο σχεδίασης που προτείνει ο Jennings και που έχει ως στόχο την ενσωµάτωση της αισθητικής για την σχεδίαση εµπειριών. Είναι σηµαντική η συζήτηση της συγκεκριµένης προσέγγισης γιατί πρώτον αποτελεί προσπάθεια δηµιουργίας της αισθητικής και όχι απλώς εµπειρική µελέτη της και δεύτερον εισάγονται σηµαντικά θέµατα της αισθητικής όπως η προσωπική παρακίνηση, η εσωτερική ικανοποίηση και τρόποι να επιτευχθούν, όπως για παράδειγµα η επικοινωνία µε άλλους ανθρώπους.

Το πλαίσιο σχεδίασης της αισθητικής ως εµπειρία που προτείνεται από τον Jennings (2000) αναφέρεται σε αρχές σχεδίασης οι οποίες βασίζονται στην λίστα των κριτηρίων της αισθητικής εµπειρίας του Beardsley, όπως αυτή περιγράφηκε παραπάνω (βλ. Κεφ. 1.4.1.5), µε στόχο την εφαρµογή του στην σχεδίαση εµπορικών δικτυακών τόπων. Συγκεκριµένα, το πρώτο κριτήριο, η ενότητα, αναφέρεται στην δηµιουργία ενός περιβάλλοντος που θα επιτρέπει την εµπειρία όλων των υπόλοιπων κριτηρίων: θα πρέπει να παρέχει πληροφορίες που θα καθορίζουν τις προσδοκίες των χρηστών, να περιορίζει την συµπεριφορά τους, να συνδέει εµπειρίες και να ενώνει στοιχεία παρέχοντας την δοµή του προϊόντος.

Στην συνέχεια, το κριτήριο της εστιασµένης προσοχής αφορά τα στοιχεία που προκαλούν την προσοχή και λειτουργούν ως κίνητρα για συνέχιση, ενώ ταυτόχρονα µπορούν να συντελέσουν στην δηµιουργία άνεσης, κοινού εδάφους και σύνδεση µε το άγνωστο. Σηµαντική για την δηµιουργία ενός ολιστικού περιβάλλοντος υποστηρίζεται ότι είναι η αλληλοϋποστήριξη πλαισίου και περιεχοµένου. Από την άλλη πλευρά, το κριτήριο της ενεργούς ανακάλυψης αναφέρεται «στην γνωστική βιασύνη όπου οι χρήστες προκαλούνται να κατανοήσουν µία ποικιλία κινήτρων, ενδεχοµένως συγκρουόµενων», προτείνοντας το παιχνίδι, την κάλυψη κενών, την λύση προβληµάτων, την επανάληψη ως µέσα που µπορούν να εµπλέκουν γνωστικά τον χρήστη και που ενισχύουν το αίσθηµα επιτυχίας. Συνεπώς, παρατηρείται ότι η επιτυχία του χρήστη µέσα από την δραστηριότητα καθορίζει την επιτυχία της εµπειρίας.

Επίσης, είναι πολύ σηµαντική η αναφορά του Jennings στο κριτήριο του συναισθήµατος, δηλαδή την συναισθηµατική επένδυση του χρήστη για να εµπλακεί σε ένα περιβάλλον και να διατηρήσει την εµπλοκή του, αλλά ακόµη µεγαλύτερης σηµασίας είναι ο τρόπος που προτείνεται ότι µπορεί να επιτευχθεί η συναισθηµατική αυτή επένδυση: από τη µία µεριά µέσω της επικοινωνίας µε άλλους και τη χρήση πρώτου προσώπου, δηλαδή την δηµιουργία προσωπικών σχέσεων, ενώ από την άλλη µέσω της ίντριγκας και την δηµιουργία µυστηρίου, δηλαδή την πρόκληση της περιέργειας των χρηστών.

Τέλος, ο Jennings (2000) καταλήγει στο κριτήριο της εσωτερικής ικανοποίησης, ορίζοντάς την ως την ευχαρίστηση που προέρχεται από µία δραστηριότητα όπου η ανταµοιβή είναι η ίδια η δραστηριότητα. Για την επίτευξή της απαραίτητη προϋπόθεση είναι η προηγούµενη προσωπική παρακίνηση των χρηστών, µέσα από, την οποία οι δικτυακοί τόποι θα πρέπει να διατηρήσουν. Υποστηρίζει ότι η διατήρηση αυτή µπορεί να επιτευχθεί µέσα από την παροχή δραστηριοτήτων που έχουν νόηµα

47

και σηµασία για τους χρήστες και επίσης δίνοντας στους χρήστες την ευκαιρία να πετύχουν για να νιώσουν ικανοποίηση.

Στο πλαίσιο σχεδίασης, που περιγράφηκε παραπάνω, παρατηρείται ότι παρουσιάζονται και αναλύονται σηµαντικά θέµατα της αισθητικής ως εµπειρία στο πεδίο της αλληλεπίδρασης ανθρώπου-υπολογιστή, όπως η ανάγκη για επιτυχία, ικανοποίηση, προσωπική παρακίνηση και συναισθηµατική επένδυση, καθώς και τρόποι µε τους οποίους µπορούν να επιτευχθούν όπως η αλληλεπίδραση µε άλλους ανθρώπους, γεγονός που συντελεί στην καλύτερη κατανόησή της. Ωστόσο η παραπάνω προσέγγιση καταλήγει να είναι ιδιαίτερα µελετηµένη και υποβόσκει ο κίνδυνος χειρισµού των χρηστών, όταν η εµπειρία βρίσκεται πέρα από το έλεγχό τους. Επίσης, το πλαίσιο αυτό σχεδίασης δεν είναι ιδιαιτέρως απλό και κατανοητό για να εφαρµοστεί από τους σχεδιαστές. Τέλος, δεν παρουσιάζεται κάποια περίπτωση εφαρµογής τους για να αποδειχθεί η καταλληλότητά του.

2.2.3 Πίνακας προσεγγίσεων, σηµασία και κριτική

Ο παρακάτω πίνακας περιγράφει και οµαδοποιεί τις µελέτες ανάλογα µε τον τρόπο που αυτές προσεγγίζουν την αισθητική, δηλαδή ως ευχρηστία, οπτική απεικόνιση, συναισθήµατα, εµπειρία, επικοινωνία, καθώς και τις προσπάθειές µοντελοποίησής της. Επίσης διαχωρίζονται σε θεωρητικές προσεγγίσεις, εµπειρικές µελέτες και σε πλαίσια και µεθόδους σχεδίασης και αξιολόγησης. Ακόµη ενδιαφέρον παρουσιάζει το πλαίσιο µελέτης και οι διαφορετικοί όροι και διαστάσεις της αισθητικής, που επιπλέον αναδεικνύουν την πολυδιάστατη φύση της. Παρουσιάζονται τα αποτελέσµατα των µελετών παρέχοντας µία συµπυκνωµένη αλλά και ουσιαστική περίληψη της έρευνας που έχει πραγµατοποιηθεί σχετικά µε την αισθητική στο πεδίο της αλληλεπίδρασης ανθρώπου-υπολογιστή µέχρι σήµερα. Τέλος, επιχειρείται η κριτική των προσεγγίσεων και η ανάδειξη των «αδυναµιών» της υπάρχουσας έρευνας της αισθητικής.

48

Προσεγγίσεις µελετών Μελέτη Θεωρητικές

προσεγγίσεις

Πλαίσια σχεδίασης-αξιολόγησης-

µέθοδοι

Εµπειρικές µελέτες

Πλαίσιο µελέτης

∆ιάσταση αισθητικής Αποτελέσµατα ερευνών Κριτική προσεγγίσεων

Η αισθητική ως ευχρηστία

Traktinsky κα. 2000 - - -

∆ιεπαφή ΑΤΜ

Αντιλαµβανόµενη αισθητική

Σχέση ανάµεσα στην αισθητική και την ευχρηστία πριν και µετά την χρήση.

• Η αισθητική κάτι ασαφές όπως οµορφιά.

• Παρουσιάζει ενδιαφέρον µόνο ως συστατικό της ευχρηστίας.

Wensveen & Overbeeke

2003 - - ν ∆ιεπαφή

ρολογιού Συµµετρία και ισορροπία

Σχέση ανάµεσα στην θετική διάθεση των χρηστών µε ισορροπία και συµµετρία.

Karvonen 2000 ν - -

∆ικτυακοί τόποι Απλότητα

Η απλότητα συνδέει αισθητική µε ευχρηστία και

δηµιουργεί αίσθηση εµπιστοσύνης.

Schenkman & Jonsson

2000 - - ν

∆ικτυακοί τόποι

Πρώτη οπτική εντύπωση

Η αισθητική ως καθοριστικός παράγοντας της επιλογής

δικτυακού τόπου

van der Heijden

2003 - - ν

∆ικτυακοί τόποι

Αντιλαµβανόµενη οπτική γοητεία

Η αισθητική επηρεάζει την χρησιµότητα, την ευχρηστία και την ευχαρίστηση που αντιλαµβάνεται ο χρήστης

Hassenzal κα. 2000 - - ν

Λογισµικά συστήµατα

Ηδονική ποιότητα

Η αισθητική διαχωρίζεται από την ευχρηστία, εξίσου σηµαντικός παράγοντας

Η αισθητική ως οπτική

απεικόνιση (άµεση σχέση µε την ευχρηστία)

Lavie & Traktinsky

2003 - - ν

∆ικτυακοί τόποι

Κλασική και εκφραστική αισθητική

Εργαλείο µέτρησης της αντιλαµβανόµενης

αισθητικής

• Επιφανειακή µελέτη και περιορισµός της σηµασίας και του ρόλου της αισθητικής σε θέµατα όπως χρώµατα, εικόνες.

• Τα προϊόντα δεν µελετώνται στο σύνολό τους αλλά η εµφάνιση χωρίζεται από την υπόλοιπη διεπαφή.

• Σε γενικές γραµµές η αισθητική ταυτίζεται µε την απλότητα.

• Ενδιαφέρον παρουσιάζει η πρώτη καλή εντύπωση και όχι η εµπειρία µέσα από την αλληλεπίδραση του χρήστη µε το προϊόν.

49

Kim κα. 2003 - - ν homepages ∆ευτερεύοντα

συναισθήµατα

Η ανάγκη δηµιουργίας σελίδων που προκαλούν τα

συναισθήµατα-στόχος

Norman 2004 ν - -

Σχεδίαση προϊόντων

Συναισθηµατική σχεδίαση

Τρία επίπεδα συναισθηµατικής σχεδίασης: ενστικτώδες, συµπεριφορικό

και ανακλαστικό

Η αισθητική ως συναισθήµατα

Jordan 2000 ν - - Σχεδίαση προϊόντων ευχαρίστηση

Τέσσερα επίπεδα ευχαρίστησης: η σωµατική, η κοινωνική, η ψυχική και η ευχαρίστηση της σκέψης

• Η στόχευση συναισθηµάτων έχει αρνητικές προεκτάσεις.

• ∆εν προσφέρεται ένα πλαίσιο κατανόησης.

• Σπάνια τα συναίσθηµα σχετίζονται µε την γνώση.

Thorlacius 2002 ν - -

∆ικτυακοί τόποι

Επικοινωνιακό µοντέλο

Μοντελοποίηση της επικοινωνίας στους δικτυακούς τόπους Η αισθητική ως

επικοινωνία

Zettl 1999 ν - - Μέσα

επικοινωνίας Εφαρµοσµένη αισθητική

Η σηµασία της αισθητικής ως επικοινωνία

• Η αισθητική περιορίζεται µόνο στην επικοινωνιακή της ιδιότητα.

Machado & Cardoso

2000 - ν -

Επεξεργασία εικόνας

Οπτική αισθητική αξία

Η οπτική αισθητική αξία είναι ανάλογη της

πολυπλοκότητας της εικόνας και αντιστρόφως ανάλογη της πολυπλοκότητας

επεξεργασίας.

Μοντελοποίηση της αισθητικής

Ngo κα. 2003 - ν - Layouts

Ισορροπία, συµµετρία, ακολουθία, συνοχή, ενότητα,

αναλογία,απλότητα,

πυκνότητα…

Τα αποτελέσµατα της αξιολόγησης των

µαθηµατικών τύπων σε συµφωνία µε την

αξιολόγηση των χρηστών.

• Είναι δύσκολη, αν όχι αδύνατη, η ποσοτικοποίηση του υποκειµενικού και δυναµικού χαρακτήρα της αισθητικής.

Η αισθητική ως Jennings ν ν - Εµπορικοί Αισθητική της ∆ηµιουργία πλαισίου • ∆εν µελετάται η ιδιότητα

50

2000 δικτυακοί τόποι

εµπειρίας σχεδίασης βασισµένο στην αισθητική της εµπειρία

Crinstensen 2004 ν

HCI Excitability Η δηµιουργία εµπειριών

Gaver 2003 ν - - HCI Αµφισηµία Η δυνατότητα να εµπλέκει η αισθητική συναισθηµατικά και γνωστικά των χρήστη

εµπειρία

Pold 2003 ν - - HCI Χιούµορ Η δηµιουργία ενός κλίµατος εµπιστοσύνης και εµπειριών

της αισθητικής ως επικοινωνία.

• Η εµπειρία γίνεται ιδιαίτερα µελετηµένη και υποβόσκει ο κίνδυνος χειρισµού των χρηστών

Πίνακας 5: Ενοποιηµένος πίνακας των προσεγγίσεων της αισθητικής

51

Συνοψίζοντας τον παραπάνω πίνακα, υποστηρίζεται ότι οι προσεγγίσεις που µελετήθηκαν είναι σηµαντικές για τους εξής λόγους:

1. Βοηθούν στην συνειδητοποίηση της ευρύτητας της αισθητικής ως έννοιας και πρακτικής. Η αισθητική µπορεί να αναφέρεται στην ευχρηστία, τα συναισθήµατα, την επικοινωνία, την οπτική απεικόνιση.

2. Αποτελούν σηµαντικές προσπάθειες ενσωµάτωσης της αισθητικής στους στόχους και την διαδικασία της σχεδίασης και της αξιολόγησης στο πεδίο της αλληλεπίδρασης ανθρώπου-υπολογιστή.

3. Συντελούν αποφασιστικά στην µετατροπή της αισθητικής από αφηρηµένη έννοια σε κάτι συγκεκριµένο όπως ευχρηστία, συναισθήµατα, επικοινωνία, καθιστώντας πιο εύκολη την µελέτη της στο πεδίο της αλληλεπίδρασης ανθρώπου-υπολογιστή.

4. Το γεγονός ότι δηµιουργούνται πλαίσια σχεδίασης και αξιολόγησης, αναπτύσσονται θεωρίες, παρέχονται κανόνες και οδηγίες συντελεί στη θεµελίωσή της ως ξεχωριστό και πλέον αποδεκτό από όλους τοµέα έρευνας στο πεδίο της αλληλεπίδρασης ανθρώπου-υπολογιστή.

Όµως, παρατηρούνται τα εξής βασικά προβλήµατα:

5. Η αισθητική µελετάται στις επιµέρους διαστάσεις της και όχι στο σύνολό της. Για παράδειγµα µελετάται η αισθητική ως επικοινωνία αλλά δεν συνδυάζεται µε τα συναισθήµατα και την γνώση. Όταν από την άλλη µεριά προσεγγίζεται η αισθητική ως συναισθήµατα, σπάνια µελετάται ως γνώση, ενώ καθόλου δεν συνδέεται µε την επικοινωνιακή της ιδιότητα.

6. Επίσης, δεν µελετάται καθόλου η σχέση της αισθητικής µε το πλαίσιο χρήσης των προϊόντων. Όµως το πλαίσιο, ως χώρος, χρόνος, πολιτισµός, σκοπός, δεν έχει µόνο ανάγκη την αισθητική αλλά είναι και σηµαντική παράµετρος της καθώς: πρώτον, η αισθητική δεν µπορεί να οριστεί µια για πάντα και δεύτερον, δεν αποτελεί σκοπό από µόνη της.

7. Ακόµη στις περισσότερες προσεγγίσεις παρατηρείται µία επιφανειακή µελέτη της αισθητικής αφού εστιάζεται το ενδιαφέρον στην οπτική απεικόνιση και την ευχάριστη αντικειµενικά µορφή και συγκεκριµένα στην χρήση χρωµάτων, εικόνων, γραφικών κα. δηλαδή στα επιµέρους στοιχεία της διεπαφής και όχι στο σύνολό της. Όµως η αισθητική δε µπορεί να µελετάται ως κάτι ξεκοµµένο από την υπόλοιπη διεπαφή, όπως για παράδειγµα το περιεχόµενο και τον προσανατολισµό (στους δικτυακούς τόπους), αλλά πρέπει να έχει στόχο την δηµιουργία µιας ολοκληρωµένης εµπειρίας. Ακόµη, η αισθητική παρουσιάζει ενδιαφέρον κυρίως για την δηµιουργία µίας πρώτης θετικής εντύπωσης και σπάνια για την εµπειρία που µπορεί να προσφέρει.

8. Στις περισσότερες προσεγγίσεις η αισθητική και η ευχρηστία θεωρούνται δύο διαφορετικοί τρόποι σχεδίασης. Ωστόσο η αισθητική αποτελεί το νέο επόµενο βήµα της εξέλιξης της σχεδίασης και αξιολόγησης στο πεδίο της αλληλεπίδρασης ανθρώπου-υπολογιστή. ∆εν αρνείται την λειτουργικότητα και την ευχρηστία. Αντίθετα βασίζεται στις δυο αυτές έννοιες και πρακτικές και τις εξελίσσει σε εµπειρία. Συνεπώς αισθητική και ευχρηστία δεν έχουν ανταγωνιστικούς ρόλους, ούτε τίθεται ζήτηµα επιλογής ανάµεσα στις δύο.

9. Στην πλειοψηφία τους πρόκειται για εµπειρικές µελέτες που απλώς βεβαιώνουν την σηµασία της αισθητικής στο πεδίο στης αλληλεπίδρασης ανθρώπου-υπολογιστή, και σπάνια προτείνεται κάποιο πλαίσιο κατανόησης που να επιτρέπει την ενσωµάτωσή της στην σχεδίαση και την αξιολόγηση. Επίσης κανένα πλαίσιο σχεδίασης και αξιολόγησης που προτείνεται δεν αναφέρεται σε

52

όλες τις διαστάσεις της αισθητικής, ενώ δεν συνδυάζονται µε κάποια περίπτωση εφαρµογής έτσι ώστε να γίνεται κατανοητή σε πρακτικό επίπεδο και επιπλέον να επιβεβαιώνεται η καταλληλότητά του.

Καθώς είναι πια επιτακτική η ανάγκη ενσωµάτωσης της αισθητικής στην διαδικασία της σχεδίασης και αξιολόγησης στο πεδίο της αλληλεπίδρασης ανθρώπου-υπολογιστή, κρίνεται σκόπιµο προηγουµένως να κατανοηθεί στο σύνολό της και όχι απλώς στις επιµέρους διαστάσεις της. Επιπλέον, επειδή η µελέτη της αισθητικής πραγµατοποιείται σε υψηλό επίπεδο, θα πρέπει να επιχειρηθεί µία προσπάθεια συγκεκριµενοποίησής της. Υποστηρίζεται ότι µόνο έτσι θα µπορέσει να ενσωµατωθεί πλήρως στις µεθόδους σχεδίασης και αξιολόγησης.

2.3 Κριτική επισκόπηση των µεθόδων αξιολόγησης της ευχρηστίας διαδραστικών συστηµάτων Για την ολοκλήρωση της µελέτης της αισθητικής στο πεδίο της αλληλεπίδρασης ανθρώπου-υπολογιστή είναι απαραίτητη η µελέτη των γενικότερων στόχων της αξιολόγησης και της δυνατότητας, δεδοµένων των χαρακτηριστικών και της φιλοσοφίας, διαφόρων µεθόδων να την ενσωµατώνουν στην διαδικασία της αξιολόγησης.

Συγκεκριµένα, η αξιολόγηση θεωρείται µέρος της διαδικασίας της µηχανικής ευχρηστίας, δηλαδή της επιστήµης που παρέχει δοµηµένες µεθόδους µε στόχο την επίτευξη της ευχρηστίας στην διεπαφή των χρηστών κατά την διάρκεια ανάπτυξης των προϊόντων και η οποία αποτελείται από τρεις φάσεις: την ανάλυση των απαιτήσεων, την σχεδίαση / έλεγχο / ανάπτυξη, και την εγκατάσταση (Scholtz 2004). Οι στόχοι της ευχρηστίας τίθενται στην πρώτη φάση, την ανάλυση των απαιτήσεων, ενώ η αξιολόγηση µπορεί να λαµβάνει χώρα σε όλη την διάρκεια ανάπτυξης των προϊόντων, αλλά και στην συνέχεια µετά την εγκατάσταση τους, µε σκοπό τον έλεγχο επίτευξης των στόχων της ευχρηστίας (Scholtz 2004).

Σε αυτό το σηµείο επιχειρείται η επισκόπηση των υπαρχόντων µεθοδολογιών αξιολόγησης στο πεδίο της αλληλεπίδρασης ανθρώπου-υπολογιστή σε δύο επίπεδα:

1. Όσον αφορά στους στόχους της αξιολόγησης και συγκεκριµένα το κατά πόσο λαµβάνουν υπόψη την παράµετρο της αισθητικής όπως αυτή µελετήθηκε παραπάνω.

2. Όσον αφορά στην δυνατότητα των µεθόδων να αξιολογούν την αισθητική και συγκεκριµένα κατά πόσο η φιλοσοφία διαφόρων µεθόδων αξιολόγησης επιτρέπουν την ένταξή της στους στόχους.

2.3.1 Στόχοι της αξιολόγησης στο πεδίο της αλληλεπίδρασης ανθρώπου-υπολογιστή Σύµφωνα µε τους Dix κα. (2000) η αξιολόγηση θα πρέπει να έχει τους εξής τρεις στόχους: την εκτίµηση του βαθµού λειτουργικότητας του συστήµατος, την αξιολόγηση της επίδρασης της διεπαφής στους χρήστες και την αναγνώριση των ειδικών προβληµάτων του συστήµατος. Συγκεκριµένα, ο πρώτος στόχος αναφέρεται στην ευκολία πραγµατοποίησης της εργασίας των χρηστών από άποψη διαθεσιµότητας και προσβασιµότητας της κατάλληλης λειτουργικότητας, εναρµόνισης των δυνατοτήτων του συστήµατος µε τις προσδοκίες των χρηστών και τέλος µέτρησης της απόδοσης του χρήστη µε σκοπό την αξιολόγηση της αποτελεσµατικότητας του συστήµατος στην υποστήριξη της εργασίας του (Dix κα. 2000). Ο δεύτερος στόχος

53

αναφέρεται στην ευκολία εκµάθησης του συστήµατος, τον βαθµό ευχρηστίας και την συµπεριφορά και στάση του χρήστη απέναντι στο σύστηµα (Dix κα. 2000). Τέλος, ο τρίτος στόχος αφορά τις περιπτώσεις όπου το προϊόν, αν και χρησιµοποιείται στο πλαίσιο για το οποίο έχει σχεδιαστεί, προκαλεί µη αναµενόµενα αποτελέσµατα (Dix κα. 2000).

Παρατηρείται λοιπόν σε πρώτο επίπεδο ότι η αξιολόγηση στο πεδίο της αλληλεπίδρασης ανθρώπου-υπολογιστή αναφέρεται κυρίως στην λειτουργικότητα και ευχρηστία του συστήµατος. Κι ενώ η λειτουργικότητα περιγράφεται σε ικανοποιητικό βαθµό, η ευχρηστία επειδή αναφέρεται κυρίως σε διαδικασία και όχι τόσο σε χαρακτηριστικά χρειάζεται επιπλέον ανάλυση για να κατανοηθεί.

Συγκεκριµένα, συναντώνται επίσηµοι ορισµοί και σταθερές της ευχρηστίας. Σύµφωνα µε την σταθερά ISO 9126, η ευχρηστία αποτελεί χαρακτηριστικό της ποιότητας του λογισµικού και αναφέρεται στην ικανότητα του προϊόντος να χρησιµοποιείται εύκολα (Avouris, 2002). Η ευχρηστία εδώ ορίζεται ως «το σύνολο των χαρακτηριστικών του λογισµικού που σχετίζονται µε την προσπάθεια που απαιτείται για την χρήση του προϊόντος και την ατοµική εκτίµηση της χρήσης αυτής από ορισµένο αριθµό χρηστών» (Avouris 2002). Αναλύεται επιπλέον σε ικανότητα κατανόησης, εκµάθησης, χειρισµού, γοητείας και τέλος συµµόρφωσης σε αρχές και οδηγίες (Avouris 2002) (βλ. Εικ. 3). Όσον αφορά την «γοητεία» του συστήµατος, υποστηρίζεται ότι το προϊόν θα πρέπει να γοητεύει τον χρήστη, ενώ αναφέρεται σε χαρακτηριστικά όπως την χρήση χρωµάτων και την φύση της γραφικής σχεδίασης (Avouris 2002). Συνεπώς, γίνεται αναφορά στην γοητεία και κατά επέκταση την αισθητική, αλλά περιορίζοντας την σηµασία της στην οπτική απεικόνιση.

Εικόνα 12: Η ευχρηστία ως χαρακτηριστικό της ποιότητας λογισµικού σύµφωνα µε το

ISO 9126

Από την άλλη πλευρά, σύµφωνα µε την σταθερά ISO 9241, η ευχρηστία ορίζεται ως «ο βαθµός αποτελεσµατικότητας, αποδοτικότητας και ικανοποίησης που προσφέρει ένα προϊόν όταν χρησιµοποιείται σε συγκεκριµένο πλαίσιο χρήσης» (Dix κα. 2000, Avouris 2002, Bevan κα. 1991, Scholtz 2004, Bevan και Macleod 1994). Για την καλύτερη κατανόηση της και εφαρµογή της όπως υποστηρίζεται από τους Dix κα. (2000), η ευχρηστία περιγράφεται σε γενικές αρχές που µε την σειρά τους συντελούν σε κλίµακες µέτρησής της:

1. Ευκολία εκµάθησης τους συστήµατος, την ευκολία δηλαδή µε την οποία οι χρήστες αλληλεπιδρούν µε το σύστηµα και επιτυγχάνουν την µέγιστη απόδοση στην εκτέλεση

54

των εργασιών, και συγκεκριµένα αναφέρεται σε αρχές όπως ικανότητα γενίκευσης, προβλεψιµότητας, συνοχής, σύνθεσης και προσαρµογής του συστήµατος.

2. Ευελιξία του συστήµατος, την ποικιλία δηλαδή των τρόπων µε τους οποίους οι χρήστες µπορούν να ανταλλάξουν πληροφορίες µε το σύστηµα, και αναφέρεται σε αρχές όπως δυνατότητα εξατοµίκευσης της διεπαφής, ικανότητα υποστήριξης πολλαπλών εργασιών συγχρόνως, ελευθερία πρωτοβουλιών των χρηστών.

3. Ευρωστία του συστήµατος, το επίπεδο δηλαδή υποστήριξης που παρέχεται στους χρήστες όσον αφορά την επιτυχή πραγµατοποίηση και εκτέλεση των εργασιών του, και συγκεκριµένα αναφέρεται σε αρχές όπως παροχή στον χρήστη της δυνατότητας να αξιολογεί ο ίδιος το σύστηµα, να κατανοεί την κατάσταση του και να διορθώνει λάθη, καθώς και υποστήριξη των εργασιών των χρηστών µε τρόπο κατανοητό προς τους ίδιους.

Γίνεται αντιληπτό ότι οι γενικές αρχές της ευχρηστίας αναφέρονται και στοχεύουν στην γρήγορη, εύκολη και αποτελεσµατική εκτέλεση της εργασίας και η ικανοποίηση µετριέται ως προς αυτούς τους στόχους. Για παράδειγµα όσον αφορά τις κλίµακες µέτρησης, η ικανοποίηση υπολογίζεται µε γνώµονα το στόχο ευχρηστίας που καλείται να αξιολογηθεί και βάσει τις µετρήσεις της αποτελεσµατικότητας και της αποδοτικότητας. Για παράδειγµα, αν πρόκειται να µετρηθεί η ικανότητα εκµάθησης του συστήµατος, µέτρηση της ικανοποίησης ορίζεται η κλίµακα εκτίµησης της «ευκολίας εκµάθησης» και υπολογίζεται µε βάση το ποσοστό των λειτουργιών που ο χρήστης έχει µάθει να χρησιµοποιεί (µέτρηση της αποτελεσµατικότητας) και τον χρόνο που χρειάστηκε (µέτρηση της αποδοτικότητας) (Dix κα. 2000).

Παρατηρείται λοιπόν ότι η ευχρηστία σε αυτήν την περίπτωση ορίζεται µε όρους ποιότητας του συστήµατος εργασίας (βλ. Εικ. 4) και η ικανοποίηση είναι καθαρά προσανατολισµένη στην εκπλήρωση των στόχων εργασίας (Avouris, 2002). Συνεπώς, η ικανοποίηση σε αυτήν την περίπτωση δεν αναφέρεται στην εµπειρία που δέχεται ο χρήστης, δεν εξαρτάται και δεν λαµβάνει υπόψη την αισθητική. Για παράδειγµα στην κατηγορία της ευελιξίας του συστήµατος όπου αναφέρεται η αρχή της εξατοµίκευσης, αυτό γίνεται από την άποψη της ποικιλίας των τρόπων ανταλλαγής πληροφοριών και όχι ως µέσο προώθησης της αισθητικής και δηµιουργίας προσωπικών σχέσεων και εµπειριών. Η διαφορετική αυτή προσέγγιση της εξατοµίκευσης συντελεί και σε διαφορετικού είδους αξιολόγηση. Στην πρώτη περίπτωση αξιολογείται η εργασία, ενώ στην δεύτερη ενδιαφέρον θα παρουσίαζε η εµπειρία.

55

Εικόνα 13: Πλαίσιο του ορισµού ευχρηστίας σύµφωνα µε το ISO 9241

Συµπερασµατικά, αν και παρατηρείται µία σηµαντική αλλαγή από την αξιολόγηση της χρήσης σε αυτήν του πλαισίου και κατά συνέπεια στην αλληλεπίδραση, ωστόσο είναι καθαρά προσανατολισµένη και σε αυτήν την περίπτωση στην αξιολόγηση του βαθµού επιτυχίας εκτέλεσης της εργασίας. Η σηµαντική διαφορά όµως στον σκοπό της αξιολόγησης όσον αφορά την αισθητική είναι το γεγονός ότι πρέπει να αξιολογείται η προσωπική αξία του προϊόντος, η οποία όµως δεν εξαρτάται από την «συχνότητα των λαθών, τον χρόνο εκτέλεσης της εργασίας και τις ιστορίες όχι ευτυχισµένων χρηστών» (Cockton 2004).

Συναντάται επίσης και η οδηγία 90/270/EEC που έχει εκδοθεί από την Ευρωπαϊκή Ένωση και αφορά στην ασφάλεια και την διασφάλιση της υγείας των ατόµων που εργάζονται µε εξοπλισµό που περιέχει διαπεφή (Avouris, 2002) και, όπως είναι αναµενόµενο, οι αρχές εστιάζουν σε αυτόν τον στόχο: το λογισµικό πρέπει να είναι κατάλληλο για την εργασία, εύκολο στην χρήση και όπου είναι δυνατό να προσαρµόζεται στην εµπειρία και τις γνώσεις των χρηστών, να παρέχει ανατροφοδότηση στους χρήστες για την απόδοσή τους κα. (Avouris, 2002).

Από την άλλη πλευρά, ο Nielsen (1993) προσπαθώντας να ορίσει την ευχρηστία παρέχει πέντε χαρακτηριστικά, ένα από τα οποία αποτελεί η υποκειµενική ικανοποίηση. Συγκεκριµένα υποστηρίζει ότι το σύστηµα θα πρέπει να είναι ευχάριστο στην χρήση έτσι ώστε οι χρήστες να ικανοποιούνται όταν το χρησιµοποιούν (Nielsen 1993). Θεωρεί ότι το χαρακτηριστικό της υποκειµενικής ικανοποίησης είναι ιδιαιτέρως σηµαντικό για συστήµατα που δεν χρησιµοποιούνται για εργασία όπως τα παιχνίδια, η ζωγραφική κα., καθώς η ψυχαγωγική τους αξία είναι µεγαλύτερη από αυτήν, για παράδειγµα, της ταχύτητας και του χρόνου (Nielsen 1993), γεγονός όµως που από τη µία µεριά εξηγεί και αποδεικνύει την σηµασία της ικανοποίησης στο νέο πλαίσιο χρήσης και την νέα µορφή των υπολογιστικών συστηµάτων και από την άλλη τονίζει τον υποδεέστερο ρόλο που δίνεται στην αισθητική. Ωστόσο διαχωρίζει την υποκειµενική ικανοποίηση ως χαρακτηριστικό της ευχρηστίας από την γενικότερη κοινωνική αποδοχή των υπολογιστικών συστηµάτων (Nielsen 1993).

56

Όµως σήµερα τείνει να εξαλειφθεί το ζήτηµα κοινωνικής αποδοχής των υπολογιστών από την άποψη ότι, καθώς αποτελούν µέρος της καθηµερινής ζωής των ατόµων τόσο σε επίπεδο άυλο, δεν χρησιµοποιούνται πια µόνο στην εργασία αλλά για κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα όπως µόρφωση, ψυχαγωγία, επικοινωνία, όσο και υλικό, δεδοµένου έχουν πια µορφή που επιτρέπουν την µεταφορά τους (π.χ. κινητό τηλέφωνο) και µπορούν να ενσωµατώνονται στο περιβάλλον υποστηρίζοντας ταυτόχρονα την πραγµατική ζωή (π.χ. επαυξηµένη πραγµατικότητα). Συνεπώς πλέον η ευχρηστία και συγκεκριµένα η υποκειµενική ικανοποίηση θα πρέπει να αναφέρονται στο γενικότερο αυτό νέο πλαίσιο χρήσης των υπολογιστικών συστηµάτων.

Επιπλέον ο Nielsen (1993) παρουσιάζει ερωτήσεις που έχουν ως στόχο την µέτρηση της υποκειµενικής ικανοποίησης. Όµως και σε αυτήν την περίπτωση οι ερωτήσεις αφορούν την ικανοποίηση που σχετίζεται µε τον βαθµό ευκολίας χρήσης του συστήµατος, την παραγωγικότητα και την αποτελεσµατικότητα, ενώ η µόνη που αναφέρεται στην ευχαρίστηση που δέχεται ο χρήστης ενώ εργάζεται µε το σύστηµα είναι πολύ γενική και δεν µπορεί να προσφέρει ιδιαίτερη γνώση και κατανόηση όσον αφορά την συναισθηµατική ικανοποίηση του χρήστη και την προσωπική εµπειρία που δέχεται.

Επίσης, στις αρχές της ευρετικής αξιολόγησης, ο Nielsen (1993) αναφέρεται στην αισθητική αλλά αυτή περιορίζεται στην µινιµαλιστική σχεδίαση και συγκεκριµένα στην αποφυγή παροχής περιττών πληροφοριών. Η συγκεκριµένη περιγραφή και οριοθέτηση της αισθητικής αναφέρεται κυρίως στην αποφυγή χρήσης εικόνων, χρωµάτων και γενικώς πληροφοριών που πιθανόν να αποσπάσουν την προσοχή των χρηστών από την εκτέλεση της εργασίας τους ή ακόµη και να τους αποπροσανατολίσουν (Dix κα. 2000). Ωστόσο πρώτον αγνοείται η ικανότητα της αισθητικής να αναδεικνύει την ευχρηστία ενός συστήµατος ή ακόµη να επηρεάζει θετικά την εντύπωση των χρηστών σχετικά µε αυτήν, και δεύτερον η αισθητική εκλαµβάνεται µόνο ως επιλογή χρωµάτων, εικόνων, γραφικών, είδος γραµµατοσειρών κα. και δεν αναφέρεται στην γενικότερη εµπειρία που µπορεί να προσφέρει στον χρήστη. Η οριοθέτησή της είναι ελλιπής, αν όχι παραπλανητική, καθώς αναφέρεται κυρίως στην µινιµαλιστική σχεδίαση.

Τέλος, οι βασικές αρχές σχεδίασης της ΙΒΜ (2005) αναφέρονται στην ικανοποίηση του χρήστη, την προσωποποίηση και την γοητεία του προϊόντος, όµως έχοντας ως στόχο την επιτυχή εκτέλεση της εργασίας, τον υψηλό βαθµό παραγωγικότητας και την οπτική καθαρότητα και απλότητα. Και σε αυτήν την περίπτωση δεν αναφέρεται η αισθητική στους στόχους της σχεδίασης. Μάλιστα αρχές που θεωρείται ότι υποστηρίζουν την διαδικασία της αισθητικής, όπως η προσωποποίηση, προσεγγίζονται από διαφορετική οπτική γωνία και µε διαφορετικούς στόχους όπως η υψηλή απόδοση του χρήση.

Από τα παραπάνω γίνεται αντιληπτό ότι µέχρι στιγµής σε επιστηµονικό επίπεδο η αξιολόγηση αναφέρεται µόνο στην ευχρηστία και την λειτουργικότητα του συστήµατος και µάλιστα το ενδιαφέρον όσον αφορά την ευχρηστία είναι εξ ολοκλήρου εστιασµένο στην επιτυχή, αποτελεσµατική και γρήγορη εκτέλεση της εργασίας. Θα µπορούσε να ισχυριστεί κανείς ότι η αξιολόγηση στο πεδίο της αλληλεπίδρασης ανθρώπου-υπολογιστή θεωρεί τους χρήστες ως υπολογιστικές µηχανές που επιτελούν εργασίες αφού ενδιαφέρεται κυρίως, αν όχι µόνο, για τις γνωστικές διεργασίες και ικανότητες των ατόµων ενώ εκτελούν τις εργασίες, και δεν µελετώνται τα συναισθήµατα τους και ο τρόπος µε τον οποίο αυτά µπορούν να επηρεάσουν την απόδοση και κυρίως την ικανοποίηση των χρηστών και συνεπώς την θετική τους στάση απέναντι στο σύστηµα. Ο Jordan (2000) φτάνει µάλιστα στο σηµείο να µιλήσει για «απανθρωποποίηση» των προϊόντων.

57

Η αισθητική, και κατά επέκταση η εµπειρία, όχι µόνο δεν αποτελεί «αυτόνοµος» στόχος της αξιολόγησης, αλλά δεν συναντάται ούτε καν στις αρχές υποστήριξης της ευχρηστίας παρά το γεγονός ότι εµπειρικές µελέτες στο πεδίο της αλληλεπίδρασης ανθρώπου-υπολογιστή αποδεικνύουν την άµεση σχέση µεταξύ τους. Ακόµη, η αξιολόγηση είναι κυρίως προσανατολισµένη στην εκτέλεση της εργασίας και όχι στην επικοινωνία και αλληλεπίδραση ανθρώπου-υπολογιστή, γεγονός που περιορίζει σηµαντικά την δηµιουργία εµπειριών. ∆εν παρουσιάζεται επίσης ενδιαφέρον για το είδος και την σηµασία της σχέσης που δηµιουργείται ανάµεσα στον χρήστη και το προϊόν, καθώς και η γνωστική και συναισθηµατική ικανοποίηση των χρηστών ενώ αλληλεπιδρούν µε την διεπαφή, στοιχεία όµως που καθορίζουν σηµαντικά την αποδοχή ή όχι του συστήµατος.

Οι στόχοι της αξιολόγησης που περιγράφηκαν παραπάνω, αν και συντελούν σε σηµαντικό βαθµό στην δηµιουργία εύχρηστων προϊόντων από την άποψη της επιτυχούς εκτέλεσης της εργασίας / δραστηριότητας σε επίπεδο καθαρά γνωστικό, δεν επαρκούν για την ικανοποίηση των «νέων» αναγκών των χρηστών, δεν λαµβάνουν υπόψη τη νέα µορφή και τον ρόλο των υπολογιστικών συστηµάτων και κατά συνέπεια δεν αντιµετωπίζουν το νέο αναδυόµενο στόχο της σχεδίασης προϊόντων στο πεδίο της αλληλεπίδρασης ανθρώπου-υπολογιστή, την εµπειρία. Υπάρχει λοιπόν ανάγκη για µία περισσότερο λεπτή αντίληψη της αξιολόγησης που συνδέεται µε την σηµασία και το νόηµα που αποκτά η αλληλεπίδραση για τον χρήστη.

2.3.2 ∆υνατότητα ενσωµάτωσης της αισθητικής στους στόχους των µεθόδων αξιολόγησης

Εκτός από τους στόχους της αξιολόγησης και τον ορισµό ή περιγραφή της ευχρηστίας συναντάται ακόµη ένα πρόβληµα όσον αφορά τις µεθόδους αξιολόγησης: την ικανότητά τους να ενσωµατώσουν στους στόχους τους την αισθητική. Η ικανότητα αυτή αναφέρεται στην ευελιξία ή µη, αλλά και την επάρκεια των µεθόδων να λάβουν υπόψη και να αξιολογήσουν όχι µόνο την εκτέλεση της εργασίας αλλά και την εµπειρία που προσφέρεται στον χρήστη.

Υπάρχουν διάφοροι λόγοι που εµποδίζουν την ένταξη της αισθητικής στην διαδικασία της αξιολόγησης και που κατά συνέπεια συντελούν στην αδυναµία των µεθόδων στην παρούσα µορφή τους τουλάχιστον να την ενσωµατώσουν στους στόχους τους.

Σηµαντικός παράγοντας για την δυσκολία αξιολόγησης της αισθητικής είναι το γεγονός ότι σε κάποιες µεθόδους η αξιολόγηση βασίζεται στην λεπτοµέρεια και όχι στο σύνολο. Για παράδειγµα η γνωστική περιδιάβαση αναφέρεται σε µία λεπτοµερή επιθεώρηση της ακολουθίας των ενεργειών του χρήστη, των βηµάτων δηλαδή που θα χρειαστεί να εκτελέσει σε µία διεπαφή για να πραγµατοποιήσει την εργασία του (Dix κα. 2000). Ωστόσο η αισθητική και κατά επέκταση η εµπειρία αναφέρονται στο σύνολο της αλληλεπίδρασης και όχι σε αποκοµµένες ενέργειες που µπορεί να συντελούν στην εκτέλεση της εργασίας. Σύµφωνα µε τον McWilliam (2001, όπως αναφέρεται από τους Budd κα. 2003) «η σχεδίαση της εµπειρίας είναι µία σχεδιαστική προσέγγιση που εστιάζει στην ποιότητα της εµπειρίας του χρήστη καθ’όλη την διάρκεια της αλληλεπίδρασης µε το προϊόν: από την πρώτη εντύπωση και την αίσθηση της ανακάλυψης, µέσω της ευχρηστίας, της πολιτισµικής συνάφειας και της σταθερότητας, µέχρι τη µνήµη της πλήρους σχέσης». Η αισθητική αναφέρεται σε κάτι γενικό και υποκειµενικό όπως η ικανοποίηση η οποία δεν εξαρτάται τόσο από την αποτελεσµατικότητα της εργασίας και τον χρόνο που απαιτείται για την εκτέλεσή

58

της, αλλά κυρίως από την ποιότητα της επικοινωνίας και την εµπειρία που προσφέρεται.

Καθοριστικής σηµασίας επίσης είναι και το γεγονός ότι σε ορισµένες περιπτώσεις η αξιολόγηση είναι σαφώς προσανατολισµένη στην ανθρώπινη ικανότητα επεξεργασίας πληροφοριών. Για παράδειγµα το µοντέλο GOMS επιχειρεί, όπως και η µέθοδος της γνωστικής περιδιάβασης, να προβλέψει την ακολουθία των βηµάτων των χρηστών στην προσπάθειά τους να εκτελέσουν µία συγκεκριµένη εργασία και αξιολογεί την ευχρηστία και την λειτουργικότητα του συστήµατος µε βάση τον χρόνο που απαιτείται (John και Kieras 1994). Πρόκειται κυρίως για αντιληπτικά πλαίσια που διατυπώνουν υποθέσεις για την δοµή της ανθρώπινης γνώσης (John και Kieras 1994). Σε αυτές τις περιπτώσεις η αλληλεπίδραση αντιµετωπίζεται ως λογική διαδικασία, ενώ στην πραγµατικότητα πρόκειται για «ερµηνευτική» (Bertelsen και Pold 2004). Υποστηρίζεται ότι η αισθητική δεν εµπεριέχεται ούτε είναι εφικτό να ενσωµατωθεί στις συγκεκριµένες τεχνικές καθώς αναφέρεται και στα συναισθήµατα εκτός από την γνώση. Επίσης είναι αδύνατον να µελετηθεί και να αναλυθεί µε καθαρά υπολογιστικές επεξεργασίες η εµπειρία που προσφέρεται, καθώς δεν εξαρτάται ούτε από τον χρόνο ούτε από τα βήµατα που ακολουθούνται για την εκτέλεση της εργασίας, αλλά αναφέρεται σε κάτι υποκειµενικό και συνολικό.

Επίσης εµποδίζει την ενσωµάτωση της αισθητικής και το γεγονός ότι στις περισσότερες περιπτώσεις αξιολογούνται στιγµιότυπα χρήσης και η αλληλεπίδραση ανθρώπου-υπολογιστή δεν αντιµετωπίζεται ως µία δυναµική διαδικασία που εξελίσσεται συνεχώς (Petersen 2004). Συνεπώς µέθοδοι αξιολόγησης των οποίων τα αποτελέσµατα βασίζονται σε ολιγόλεπτη µελέτη της αλληλεπίδρασης ανθρώπου-υπολογιστή, όπως για παράδειγµα οι τεχνικές παρατήρησης, που µάλιστα είναι πιθανόν να πραγµατοποιείται σε περιβάλλον εργαστηρίου το οποίο απέχει σηµαντικά από τον νέο ρόλο των υπολογιστικών συστηµάτων, δεν επιτρέπουν την ενσωµάτωση της αισθητικής ή τουλάχιστον δεν παρέχουν ιδιαίτερη γνώση καθώς αυτή αναφέρεται σε µία εξελικτική διαδικασία και βρίσκεται σε άµεση σχέση µε τον χρόνο και γενικώς το πλαίσιο.

Ακόµη, το ενδιαφέρον ορισµένων µεθόδων για ποσοτικοποίηση των αποτελεσµάτων εµποδίζει την ενσωµάτωση της αισθητικής. Για παράδειγµα, στις εµπειρικές µεθόδους αξιολόγησης οι πληροφορίες υποβάλλονται σε στατιστική ανάλυση και οδηγούν σε ποσοτικά και αντικειµενικά αποτελέσµατα µε στόχο την γενίκευσή τους (Dix κα. 2000), γεγονός που δυσκολεύει την ένταξή της στους στόχους της αξιολόγησης. Μάλιστα καθώς η αισθητική αναφέρεται στο σύνολο του προϊόντος και όχι στα επιµέρους συστατικά της παρουσίασης όπως χρώµατα, γραφικά, εικόνες, η τεχνική των µεταβλητών που επιχειρεί να µελετήσει την διαφορά, από άποψη εκτέλεσης της εργασίας, ανάµεσα σε δύο ίδια στοιχεία που βρίσκονται σε διαφορετικές καταστάσεις δεν είναι εύκολο να εφαρµοστεί για κάτι που αφορά το σύνολο του προϊόντος. Για παράδειγµα η αλλαγή µόνο του χρώµατος ή των γραφικών δεν συντελεί στην αξιολόγηση της αισθητικής, πολύ περισσότερο της εµπειρίας.

Επίσης είναι δύσκολο, αν όχι αδύνατον, να µετρηθούν και να αναλυθούν στατιστικά τα συναισθήµατα των χρηστών, όχι µόνο ενώ εκτελούν κάποια εργασία αλλά όσον αφορά και την στάση τους απέναντι στο σύστηµα. Επιπλέον, η πολυδιάστατη φύση της αισθητικής από την άποψη των συναισθηµάτων, της επικοινωνίας, της γνώσης και της εµπειρίας, δυσκολεύει την ένταξή της στην διεξαγωγή των πειραµάτων σε επίπεδο διατύπωσης της υπόθεσης και καθορισµού των µεταβλητών. Τέλος, η στατιστική ανάλυση των αποτελεσµάτων όσον αφορά την αισθητική και κατά επέκταση την εµπειρία, ακόµη και στις περιπτώσεις που είναι δυνατή, δεν παρέχει ικανοποιητικές πληροφορίες για ανατροφοδότηση στην σχεδίαση.

59

Επιπρόσθετα, ο υποκειµενικός και δυναµικός χαρακτήρας της αισθητικής καθιστούν βασική προϋπόθεση την συµµετοχή χρηστών για την εγκυρότητα της αξιολόγησης. Ωστόσο ακόµη και σε µεθόδους όπου συµµετέχουν χρήστες αµφισβητείται η εγκυρότητα των αποτελεσµάτων όταν πρώτον οι χρήστες απλώς παρατηρούνται να εκτελούν εργασίες, δεύτερον δεν πρόκειται για πραγµατικούς χρήστες του συστήµατος και τρίτον συµµετέχουν πολλοί χρήστες ταυτόχρονα.

Στην πρώτη περίπτωση δεν είναι δυνατό να αντιληφθεί κανείς εύκολα την σχέση και το συναισθηµατικό δέσιµο που δηµιουργείται ανάµεσα στον χρήστη και το προϊόν παρατηρώντας τους και καταγράφοντας τις ενέργειες τους. Η εµπειρία, το συναισθηµατικό δέσιµο, η προσωπική σχέση αφορούν κυρίως το εσωτερικό µέρος της αλληλεπίδρασης και συνεπώς για την αξιολόγηση τους δεν αρκεί η παρατήρησή τους. Ωστόσο ακόµη και στην µέθοδο της ανοικτής σκέψης όπου οι χρήστες παρακινούνται να περιγράφουν τις σκέψεις τους ενώ αλληλεπιδρούν µε το προϊόν παρατηρούνται προβλήµατα, καθώς, όπως υποστηρίζεται από τους Nielsen και Yssing (2004), η σκέψη είναι γρηγορότερη της οµιλίας, οι διαδικασίες της σκέψης είναι αρκετά πολύπλοκες για να εκφραστούν και τέλος δεν αισθάνονται ιδιαίτερα άνετα οι χρήστες. Επιπλέον η αισθητική και η εµπειρία αφορούν το σύνολο της αλληλεπίδρασης και όχι τόσο τις σκέψεις των χρηστών σε κάθε ενέργειά τους την στιγµή µάλιστα που αυτή λαµβάνει χώρα.

Ακόµη είναι δύσκολο να αξιολογηθεί η αισθητική και η εµπειρία ενός συστήµατος µε χρήστες που χρησιµοποιούν απλώς το σύστηµα στα πλαίσια ενός πειράµατος ή ενός τεστ και όχι στην πραγµατική τους ζωή. Για να υπάρξουν αξιόπιστα αποτελέσµατα όσον αφορά την αισθητική και την εµπειρία, όπως περιγράφηκαν παραπάνω, θα πρέπει ο χρήστης πραγµατικά να ενδιαφέρεται να πραγµατοποιήσει την συγκεκριµένη εργασία µε το συγκεκριµένο προϊόν καθώς το ενδιαφέρον παίζει σηµαντικό ρόλο στις γνωστικές λειτουργίες επηρεάζοντας σηµαντικά τα συναισθήµατά µας. Οι χρήστες θα πρέπει να βρίσκονται σε πραγµατική περίσταση επικοινωνίας µε το σύστηµα. Οι µεταγλωσσικές (γράψτε έκθεση, απαντήστε στη ερώτηση κτλ.), οι αντίστοιχες µεταεπικοινωνιακές δραστηριότητες που ζητούνται εδώ, είναι πρακτικές που έχουν σταµατήσει να ισχύουν ακόµη και στο σχολείο, που είναι το µοναδικό κοινωνικό σύστηµα που µέχρι τις ηµέρες µας βασιζόταν κυρίως σε αυτές. Μία τέτοια εντολή απέχει από την πραγµατικότητα και συνεπώς δεν µπορεί να δώσει πληροφορίες που ισχύουν.

Επιπρόσθετα, µειώνεται σηµαντικά η εγκυρότητα των αποτελεσµάτων µε µεθόδους όπου πρώτον συµµετέχουν πολλοί χρήστες ταυτόχρονα, όπως για παράδειγµα στις οµάδες εστίασης, γιατί έρχονται σε αντίθεση µε την µοναδικότητα και ατοµικότητα της εµπειρίας της αισθητικής, και δεύτερον δεν υπάρχει άµεση επαφή µε τους χρήστες, όπως για παράδειγµα στην τεχνική των ερωτηµατολογίων, καθώς υπάρχει ο κίνδυνος παρεξηγήσεων και λάθος ερµηνειών των αποτελεσµάτων (Dix κα. 2001). Η προσωπική σχέση, το συναισθηµατικό δέσιµο και η προσωπικής αξίας εµπειρία που επιτυγχάνονται µέσα από την αισθητική δεν είναι δυνατό να αξιολογηθούν µε αυτού του είδους τις πρακτικές.

Ωστόσο, ακόµη και η περίπτωση των συνεντεύξεων, που ανταποκρίνεται στις περισσότερες από τις παραπάνω προϋποθέσεις, όπως την υποκειµενικότητα και την συνολικότητα, ωστόσο δεν αρκεί από µόνη της για την λήψη έγκυρων και αξιόπιστων αποτελεσµάτων. Είναι γνωστό ότι τις περισσότερες φορές λειτουργεί συµπληρωµατικά ως προς µία άλλη µέθοδο. Επιπλέον, δεν συνοδεύεται από κάποιο πλαίσιο οριοθέτησης της αισθητικής που να επιτρέπει την ενσωµάτωσή της στους στόχους και την διαδικασία της συγκεκριµένης µεθόδου, όπως συµβαίνει και τις υπόλοιπες άλλωστε µεθόδους.

60

Κατηγοριοποίηση µεθόδων Όνοµα µεθόδου Συµµετοχή

χρηστών Σύνολο

προϊόντος Ευελιξία µεθόδου

Ποιοτικά αποτελέσµατα

Επάρκεια µεθόδου-ύπαρξη πλαισίου

∆υνατότητα υψηλού επιπέδου

αξιολόγησης

Εγκυρότητα / εστίαση

µεθόδου

Ευρετική αξιολόγηση ν ν ν ν

Γνωστική περιδιάβαση ν

Αναλυτικές µέθοδοι (Dix κα. 2001), επιθεώρηση ειδικών (Shneiderman και Plaisant 2005, Battleson κα. 2001, Avouris 2002) Αξιολόγηση

βασισµένη σε µοντέλα

ν

Εµπειρικές / Πειραµατικές µέθοδοι (Dix κα. 2001, Shneiderman και Plaisant 2005)

Μέτρηση απόδοσης ν ν

Παρατήρηση ν ν ν ν Μέθοδοι ελέγχου (Shneiderman και Plaisant 2005, Battleson κα. 2001, Avouris 2002, Nielsen 1993), τεχνικές παρατήρησης (Dix κα. 2001)

Ανοικτή σκέψη ν ν ν ν

Συνεντεύξεις ν ν ν ν ν ν

Ερωτηµατολόγια ν ν ν ν ν

Τεχνικές ερωτήσεων (Dix κα. 2001), µέθοδοι έρευνας (Shneiderman και Plaisant 2005, Battleson κα. 2001, Avouris 2002, Nielsen 1993) Οµάδες εστίασης ν ν ν ν ν

Πίνακας 6: Συγκεντρωτικός πίνακας µεθόδων όσον αφορά την δυνατότητα αξιολόγησης της αισθητικής

61

2.4 Σύνοψη

Συνοψίζοντας, στο κεφάλαιο αυτό επιχειρήθηκε να εξεταστούν τα εξής θέµατα:

1. Η αναδυόµενη σηµασία της αισθητικής στο πεδίο της αλληλεπίδρασης ανθρώπου-υπολογιστή και οι λόγοι που την καθιστούν πλέον απαραίτητη «προϋπόθεση» για την επιτυχία των προϊόντων, όπως η εξέλιξη των αναγκών των χρηστών και ο νέος ρόλος των υπολογιστικών συστηµάτων.

2. Η κριτική επισκόπηση της υπάρχουσας έρευνας όσον αφορά την αισθητική στο πεδίο της αλληλεπίδρασης ανθρώπου-υπολογιστή. Οι διαφορετικές προσεγγίσεις χωρίστηκαν σε θεωρητικές και εµπειρικές µελέτες και πλαίσια σχεδίασης και αξιολόγησης, ενώ συγχρόνως διακρίθηκαν ανάλογα µε το επίκεντρο του ενδιαφέροντός τους και την διάσταση της αισθητικής στην οποία δίνουν έµφαση σε: αισθητική ως ευχρηστία, οπτική απεικόνιση, συναισθήµατα, επικοινωνία και τέλος εµπειρία.

3. Η κριτική επισκόπηση των στόχων της αξιολόγησης στο πεδίο της αλληλεπίδρασης ανθρώπου-υπολογιστή µε σκοπό να µελετηθεί αν υποστηρίζεται ή όχι η αισθητική εµπειρία, καθώς και η συζήτηση, µέσα από την επισκόπηση της φιλοσοφίας διαφόρων µεθόδων, των λόγων που εµποδίζουν την ενσωµάτωσή της στην διαδικασία της αξιολόγησης.

Ανακεφαλαιώνοντας, το κεφάλαιο αυτό από τη µία µεριά τονίζει τις αδυναµίες και τα προβλήµατα της υπάρχουσας έρευνας όσον αφορά την αισθητική, κυρίως σε επίπεδο σχεδίασης, και από την άλλη αναγνωρίζει σηµαντικά σηµεία της εξέλιξής της στο πεδίο της αλληλεπίδρασης ανθρώπου-υπολογιστή. Συγκεκριµένα, παρατηρείται ότι η αισθητική µελετάται στις επιµέρους διαστάσεις της και όχι στο σύνολό της, και µάλιστα τις περισσότερες φορές ως στατική ιδιότητα. Επιπλέον το κεφάλαιο αυτό αναδεικνύει την µη ευελιξία και επάρκεια των µεθόδων αξιολόγησης να συµπεριλάβουν θέµατα αισθητικής στην διαδικασία τους κυρίως λόγω της µη ύπαρξης ενός γενικευµένου και εφαρµόσιµου πλαισίου κατανόησης της αισθητικής.

Στόχος είναι να χρησιµοποιηθούν στο επόµενο κεφάλαιο της εργασίας κάποια σηµαντικά στοιχεία της υπάρχουσας έρευνας της αισθητικής για την πληρέστερη κατανόηση και οριοθέτηση της, γεγονός που θα επιτρέψει στην συνέχεια και την δυνατότητα ενσωµάτωσής της στους στόχους της σχεδίασης και της αξιολόγησης.

62

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3

Γενικό πλαίσιο κατανόησης και αρχές υποστήριξης της αισθητικής στο πεδίο της αλληλεπίδρασης

ανθρώπου-υπολογιστή Η αισθητική αναφέρεται σε µία δυναµική διαδικασία και δραστηριότητα που εξελίσσεται, αλλάζει και προσαρµόζεται συνεχώς. Αυτό σηµαίνει ότι η αισθητική του 18ου αιώνα για παράδειγµα, αν και ανταποκρινόταν στις τότε ανάγκες και επιθυµίες των ανθρώπων, έχει σχεδόν µουσειακή και ιστορική αξία σήµερα. Το µόνο που µπορεί να υιοθετηθεί και να προσαρµοστεί στις τωρινές συνθήκες είναι γενικές και αποδεδειγµένες παραδοχές για την φύση της αισθητικής.

Η αναδυόµενη σηµασία της, που παρατηρείται τα τελευταία χρόνια στο πεδίο της αλληλεπίδρασης ανθρώπου-υπολογιστή, αποτελεί αντίδραση και προϊόν στην αυξηµένη πολυπλοκότητα του περιβάλλοντος. Ο νέος ρόλος των υπολογιστικών συστηµάτων, η εισχώρησή τους σε κάθε πτυχή της ζωής και η εξέλιξη των αναγκών των χρηστών, σε συνδυασµό βέβαια µε την ιδιαίτερη φύση των συγκεκριµένων προϊόντων που αναφέρεται στην αλληλεπίδραση, έχουν δηµιουργήσει ειδικές συνθήκες και ανάγκες, τις οποίες η αισθητική «καλείται» να αντιµετωπίσει.

Λαµβάνοντας υπόψη τα παραπάνω, θα επιχειρηθεί στο σηµείο αυτό:

1. η συγκέντρωση και η περιγραφή των βασικών παραδοχών εννοιών της αισθητικής εµπειρίας, έτσι όπως αυτές επηρεάζονται και καθορίζονται από τις ιδιαίτερες συνθήκες που υπάρχουν στο πεδίο της αλληλεπίδρασης ανθρώπου-υπολογιστή.

2. η πρόταση ενός γενικευµένου πλαισίου κατανόησης της αισθητικής που επιχειρεί να συγκεκριµενοποιήσει την αισθητική εµπειρία µέσα από την οριοθέτησή της σε αρχές υποστήριξης που µε την σειρά τους επιτρέπουν την πρόταση συγκεκριµένων τρόπων µε τους οποίους µπορεί να επιτευχθεί.

3. η αξιολόγηση του γενικευµένου πλαισίου κατανόησης της αισθητικής µε την χρήση της µεθόδου των συνεντεύξεων και των ερωτηµατολογίων µε στόχο την επιβεβαίωση ή όχι του πλαισίου και την πιθανή ανάδειξη άλλων σηµαντικών παραµέτρων.

63

3.1 Βασικές παραδοχές της αισθητικής στο πεδίο της αλληλεπίδρασης ανθρώπου-υπολογιστή

Καθώς η αισθητική θεωρείται ότι µπορεί να προσφέρει λύσεις στα νέα σχεδιαστικά προβλήµατα στο πεδίο της αλληλεπίδρασης ανθρώπου-υπολογιστή είναι απαραίτητη προηγουµένως η πλήρης κατανόησή της. Μέχρι στιγµής, έχει µελετηθεί είτε ως συστατικό της ευχρηστίας, είτε στις επιµέρους διαστάσεις της, όπως συναισθήµατα, επικοινωνία, γνώση, είτε ως εµπειρία. Μία σηµαντική επίσης µερίδα επιστηµόνων παραβλέπουν την αισθητική και προσεγγίζουν την λύση στην νέα αυτή σχεδιαστική ανάγκη ως διασκέδαση (Shneiderman 2004), εµπειρία (Carroll 2004, Moggridge 1999, Forlizzi και Battarbee 2004, McCarthy και Wright 2004, Forlizzi και Ford 2000), σαγηνευτική εµπειρία (Khaslavsky και Shedroff 1999), πειστική τεχνολογία (Fogg 1999, Saari κα. 2004), affective computing (Picard 2004, Oatley 2004, Zhang και Li 2005).

Ωστόσο, σε αυτές τις περιπτώσεις ενδιαφέρον παρουσιάζει το τελικό αποτέλεσµα και όχι ολόκληρη η διαδικασία και µάλιστα η σχεδίαση προσεγγίζεται µε συγκεκριµένο στόχο και πρόθεση, παραβλέποντας άλλες σηµαντικές πτυχές της αλληλεπίδρασης ανθρώπου-υπολογιστή και προκαλώντας επιπλέον ανησυχίες για κινδύνους ηθικής φύσεως. Αντίθετα, υποστηρίζεται ότι προσεγγίζοντας την αλληλεπίδραση από την πλευρά της αισθητικής δηµιουργείται ένα νέο είδος επικοινωνίας του χρήστη µε το προϊόν, όπου «η αισθητική υπηρετεί την ζωή, δεν επιβάλλει έναν καθορισµένο και περιορισµένο τρόπο ζωής» (Shusterman 1992).

Συγκεκριµένα, στην παρούσα εργασία προτείνεται ένα γενικό πλαίσιο για την κατανόηση της αισθητικής, το οποίο βασίζεται στις εξής βασικές παραδοχές:

• Ο νέος ρόλος των υπολογιστικών συστηµάτων και ο µεγάλος αριθµός των χρηστών έχει συντελέσει σε σηµαντική αύξηση των στόχων των χρηστών ενώ χρησιµοποιούν διεπαφές: διασκέδαση, ψυχαγωγία, επικοινωνία, κοινωνικότητα, κινητικότητα κα. Οι λόγοι χρήσης των υπολογιστικών συστηµάτων σήµερα είναι σπάνια µόνο η εκτέλεση κάποιας συγκεκριµένης εργασίας, αλλά επίσης ή ταυτόχρονα ένας τρόπος «επικοινωνίας, µία κοινωνική δραστηριότητα ή γενικά µία εµπειρία» (Christensen 2004).

• Τα προϊόντα στο πεδίο της αλληλεπίδρασης ανθρώπου-υπολογιστή, όπως συµβαίνει και µε τα βιοµηχανικά, διαφέρουν από τα έργα τέχνης σε σχέση µε την διάσταση της αισθητικής. Η αισθητική στην πρώτη περίπτωση βρίσκεται κυρίως στις αντιληπτικές «δυνατότητες» (affordances) λειτουργίας και δράσης που µεταφέρονται από το αντικείµενο (Boden 2005), δηλαδή τα χαρακτηριστικά εκείνα που προσφέρουν στον χρήστη την ευκαιρία να πραγµατοποιήσει µία εργασία, καθώς εκεί ακριβώς έγκειται και ο λόγος ύπαρξής τους. Επιπλέον, οι διεπαφές στο πεδίο της αλληλεπίδρασης ανθρώπου-υπολογιστή διαφέρουν από τα παραδοσιακά µέσα µαζικής επικοινωνίας, όπως για παράδειγµα την τηλεόραση στην παρούσα τουλάχιστον µορφή της, καθώς απαιτούν ενεργή συµµετοχή και όχι παθητική αποδοχή.

• Ο υπολογιστής αποτελεί πλέον ένα εργαλείο καλλιτεχνικής έκφρασης. Σύµφωνα µε τον Carroll, σε αντίθεση µε την παραδοσιακή λαϊκή τέχνη που παρατηρείται σε όλη σχεδόν την ανθρώπινη ιστορία, στις βιοµηχανικές κοινωνίες αναπτύχθηκε ένα νέο είδος µαζικής τέχνης, που όφειλε την παρουσία του κυρίως στην ικανότητα µαζικής αναπαραγωγής και πρόσβασης (Fisher 2005). Προηγουµένως, ο Walter Benjamin υποστήριζε ότι οι νέες µορφές µαζικής τέχνης όπως ο κινηµατογράφος ήταν κατάλληλες για την νέα ιστορική εποχή (Fisher 2005). Σήµερα η µαζική τέχνη έχει επεκταθεί και µπορεί να περιλαµβάνει ή

64

καλύτερα να συναντάται σε εµπορικές ταινίες, τηλεόραση, ηλεκτρονικά παιχνίδια, δικτυακούς τόπους κα.

• Η αισθητική δεν «απειλεί» την ευχρηστία και την λειτουργικότητα του προϊόντος, ούτε τίθεται ζήτηµα επιλογής ανάµεσά τους. Αντίθετα, στο πεδίο της αλληλεπίδρασης ανθρώπου-υπολογιστή, πέρα από το γεγονός ότι έχει αποδειχθεί η ικανότητά της να τις αναδεικνύει και να επηρεάζει θετικά την άποψη των χρηστών γι’ αυτές, η αισθητική δεν µπορεί να νοηθεί χωρίς την ύπαρξη τους, καθώς πρόκειται κυρίως για γνωστική δραστηριότητα η οποία βασίζεται στην καλύτερη επικοινωνία ανάµεσα στον χρήστη και το προϊόν. Προσπαθώντας να συνδεθούν οι δύο αυτές απόψεις, στην παρούσα εργασία η αισθητική θεωρείται ότι βασίζεται στην ευχρηστία και την λειτουργικότητα και τις εξελίσσει σε ολοκληρωµένη εµπειρία, ικανοποιώντας τις νέες ανάγκες και επιθυµίες των χρηστών.

• Το πλαίσιο χρήσης (context of use) των διαδραστικών συστηµάτων καθορίζει την οπτική γωνία των ατόµων (Kerne 1998) κι επηρεάζει σηµαντικά την αισθητική. Σύµφωνα µε τους Jaasko και Mattelmaki (2003), το πλαίσιο ως γενικότερη έννοια εξαρτάται κυρίως από πέντε παραµέτρους: το κοινωνικό-πολιτισµικό πλαίσιο (προσωπικότητα του χρήστη-αυτοεικόνα, συµπεριφορές, αξίες, τρόπος ζωής, προηγούµενες εµπειρίες), το χρονικό πλαίσιο (το νόηµα του προϊόντος, η προσωπική σχέση, το συναισθηµατικό δέσιµο, µνήµες), το φυσικό πλαίσιο (περιβάλλον, η χρόνο-χωρική περίσταση αλληλεπίδρασης), το πλαίσιο χρήσης (εργασία, δραστηριότητα, περιστάσεις, προθέσεις, στόχοι) και τέλος το πλαίσιο της αγοράς (καινοτοµία σε σύγκριση µε άλλα προϊόντα, τάσεις). Οι Weightman και McDonagh (2003) συµπληρώνουν ότι η µακρόχρονη χρήση του προϊόντος αλλάζει την σχέση ανάµεσα στον χρήστη και το προϊόν, καθώς και την φύση του ίδιο του προϊόντος, ενώ οι σκοποί των χρηστών σε κάθε δεδοµένη στιγµή επηρεάζουν τις προσδοκίες τους (Forlizzi και Ford 2000). Οι παραπάνω απόψεις φανερώνουν την σηµασία του πλαισίου αλλά και την πολυπλοκότητα που δηµιουργεί στην επικοινωνία ανθρώπου-υπολογιστή. Γίνεται φανερή λοιπόν η ανάγκη η αισθητική να µην στοχεύει στην σχεδίαση λύσεων για τις ανάγκες των χρηστών, αλλά να παρέχει ευκαιρίες για νέες εµπειρίες, «νέες µορφές κοινωνικότητας και πολιτισµού» (Gaver 1999), αντιµετωπίζοντας µε αυτόν τον τρόπο τον υψηλό βαθµό πολυπλοκότητας της αλληλεπίδρασης.

• Σύµφωνα µε τον Dewey, η λειτουργία και η αξία της αισθητικής βασίζονται όχι σε κάτι συγκεκριµένο αλλά στην γενικότερη βελτίωση της ανθρώπινης ύπαρξης, ικανοποιώντας ταυτόχρονα πολλούς στόχους, µε σηµαντικότερο όµως τον εµπλουτισµό της άµεσης εµπειρίας, που µε την σειρά της θα αναζωογονήσει τα άτοµα, βοηθώντας τα να πετύχουν καλύτερα τους γενικότερους στόχους τους (Shusterman 2005). Στο πλαίσιο αυτό η αισθητική γίνεται αντιληπτή ως σύνολο που συντελεί σε «µία ικανοποιητικά συναισθηµατική ποιότητα» (Shusterman 2005). Για τις παρούσες ανάγκες, η συναισθηµατική αυτή ποιότητα αναφέρεται στην δηµιουργία προσωπικής αξίας του χρήστη για το προϊόν µέσα από το συναισθηµατικό δέσιµο και την συναισθηµατική εµπλοκή του χρήστη στην δραστηριότητα, που προκαλείται είτε µε την δηµιουργία προσωπικών σχέσεων είτε απλώς µε την πρόκληση θετικών συναισθηµάτων και µνηµών, που µε την σειρά τους θα συντελέσουν στον εµπλουτισµό της αλληλεπίδρασης.

• Η αισθητική στο πεδίο της αλληλεπίδρασης ανθρώπου-υπολογιστή δεν είναι αναπαραστατική ιδιότητα, αλλά γνωστική και επικοινωνιακή διαδικασία και δραστηριότητα. ∆εν µπορεί να θεωρηθεί αντίδραση σε ερέθισµα, αλλά δηµιουργία. Συνεπώς το υποκείµενο βρίσκεται στην βάση της αισθητικής εµπειρίας καθορίζοντας το αποτέλεσµα και γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο

65

η διατύπωση αρχών αισθητικής δεν πρέπει να αναφέρεται στις ιδιότητες των αντικείµενων, αλλά κυρίως στις αντιληπτικές διεργασίες που πραγµατοποιούνται και οι οποίες πέρα από το άτοµο βρίσκονται επιπλέον σε άµεση εξάρτηση µε το πλαίσιο. Άλλωστε ακόµη κι όταν µελετώνται οι αισθητικές ιδιότητες, π.χ. από τον Sibley, αυτές θεωρούνται «αναδυόµενες και εξαρτώµενες», γεγονός που επίσης αποκλείει την δυνατότητα διατύπωσης αρχών αισθητικής.

Συµπερασµατικά, γίνεται αντιληπτό ότι στο πεδίο της αλληλεπίδρασης ανθρώπου-υπολογιστή η αισθητική είναι δράση, είναι µία δηµιουργική και δυναµική διαδικασία το αποτέλεσµα της οποίας εξαρτάται κυρίως από τον χρήστη. ∆εν είναι ένα σύνολο από περιγραφικά χαρακτηριστικά, αλλά πράξη και πρακτική που στόχο έχει την συναισθηµατική και γνωστική εµπλοκή των ατόµων. Αποτέλεσµα της παραπάνω διαδικασίας είναι η δηµιουργία προσωπικών και µοναδικών εµπειριών, που αποτελούν πλέον και τον στόχο της αλληλεπίδρασης ανθρώπου-υπολογιστή. Συνοπτικά, η αισθητική εµπειρία στο πεδίο της αλληλεπίδρασης ανθρώπου-υπολογιστή είναι µία ολόκληρη γνωστική και επικοινωνιακή δραστηριότητα της οποίας βασικό χαρακτηριστικό είναι τα συναισθήµατα και η ποιότητα της οποίας βρίσκεται σε άµεση εξάρτηση µε µεταβλητές όπως το νόηµα, το βάθος και η φυσικότητα της επικοινωνίας, η προσωπική παρακίνηση και η εσωτερική ικανοποίηση και ευχαρίστηση.

3.1.1 Συγκεντρωτικό διάγραµµα των βασικών εννοιών της αισθητικής στο πεδίο της αλληλεπίδρασης ανθρώπου-υπολογιστή Για την πληρέστερη κατανόηση των ιδιαιτεροτήτων της αισθητικής στο πεδίο της αλληλεπίδρασης ανθρώπου-υπολογιστή κρίνεται αναγκαία η δηµιουργία ενός συγκεντρωτικού διαγράµµατος των βασικών εννοιών της, όπως περιγράφηκαν παραπάνω. Στο διάγραµµα λοιπόν αυτό θα επιχειρηθεί πρώτον να διευκρινιστούν οι διάφορες διαστάσεις της αισθητικής, όπως εµπειρία, επικοινωνία, γνώση και συναισθήµατα, και οι βασικές παράµετροί της όπως ο χρήστης, το προϊόν και το πλαίσιο, καθώς και η σχέση µεταξύ τους, και δεύτερον να ενοποιηθούν σε ένα ενιαίο σύνολο για να κατανοηθεί η αισθητική στο πεδίο της αλληλεπίδρασης ανθρώπου-υπολογιστή στην πληρότητά της.

Εικόνα 14: Το διάγραµµα των βασικών εννοιών της αισθητικής στο πεδίο της

αλληλεπίδρασης ανθρώπου-υπολογιστή

Σύµφωνα µε το παραπάνω διάγραµµα, η αισθητική περιγράφεται ως εξής: Το προϊόν-σχεδιαστής, ο χρήστης-συναισθήµατα και το πλαίσιο βρίσκονται στις κορυφές του τριγώνου και είναι σε άµεση επικοινωνία µεταξύ τους. Από την επικοινωνία αυτή και την αλληλεπίδραση των τριών αυτών στοιχείων δηµιουργείται στο µέσο του

66

τριγώνου η γνώση, η προσωπική, υποκειµενική και κατά περίσταση γνώση αφού εξαρτάται από τον χρήστη και το πλαίσιο, και όλα αυτά συντελούν στην ενεργή εµπλοκή του χρήστη και την δηµιουργία της εµπειρίας, που κι αυτή µε την σειρά της είναι µοναδική για κάθε χρήστη. Επίσης, η σχέση µεταξύ επικοινωνίας και γνώσης είναι διπλής κατευθύνσεως αφού η ήδη υπάρχουσα γνώση του χρήστη επηρεάζει την επικοινωνία και η επικοινωνία από την άλλη καθορίζει σε σηµαντικό βαθµό το χτίσιµο νέων γνώσεων.

Υποστηρίζεται ότι η επικοινωνία και η γνώση είναι δύο διαφορετικές διαδικασίες που αν και οδηγούν στην εµπειρία πρέπει να διατηρούν την αυτονοµία τους για την καλύτερη κατανόηση της πολύπλευρης και ευρείας διάστασης της αισθητικής. Η αισθητική µπορεί να είναι ταυτόσηµη της εµπειρίας, της επικοινωνίας, της γνώσης, των συναισθηµάτων και να βρίσκεται σε άµεση σχέση µε το πλαίσιο, καθώς επίσης όλες αυτές οι έννοιες να χρησιµοποιούνται για να υποστηρίξει η µία την άλλη, δίνοντας την εντύπωση πολλές φορές ότι πρόκειται για το ίδιο θέµα, ωστόσο για την καλύτερη κατανόηση κυρίως των δυνατοτήτων που η αισθητική µπορεί να παρέχει αρχικά για την εµβάθυνση των σχεδιαστικών προβληµάτων και έπειτα όσον αφορά τις σχεδιαστικές λύσεις που µπορεί να δοθούν, υποστηρίζεται ότι είναι απαραίτητος ο προσδιορισµός των διαφορετικών διαστάσεων της αισθητικής, αλλά και η δηµιουργία ενός ενιαίου πλαισίου κατανόησής της στο πεδίο της αλληλεπίδρασης ανθρώπου-υπολογιστή.

Συνεπώς, το συγκεντρωτικό εν λόγω διάγραµµα των βασικών εννοιών είναι χρήσιµο γιατί περιγράφει την αισθητική ως διαδικασία παρέχοντας πλήρη εικόνα της αλληλεπίδρασης ανθρώπου-υπολογιστή. Οι σχεδιαστές µε αυτόν τον τρόπο µπορούν να κατανοήσουν τη νέα µορφή διάδρασης που απαιτείται, να εντοπίσουν τα προβλήµατα σε όλη την διαδικασία και έχοντας υπόψη τις διαφορετικές παραµέτρους της αλληλεπίδρασης να προσφέρουν λύσεις που ικανοποιούν όλες τις διαστάσεις της αισθητικής και δηµιουργούν ολοκληρωµένες εµπειρίες. Καθώς η αισθητική «υπάρχει» ακόµη κι όταν λαµβάνεται υπόψη από τους σχεδιαστές, η κατανόηση της διαδικασίας της υποστηρίζεται ότι θα συντελέσει στην βελτίωση και τον εµπλουτισµό της αλληλεπίδρασης ανθρώπου-υπολογιστή. Τέλος, το συγκεντρωτικό αυτό διάγραµµα της αισθητικής είναι σηµαντικό γιατί επιτυγχάνεται µία υψηλού επιπέδου οριοθέτησή της στο πεδίο της αλληλεπίδρασης ανθρώπου-υπολογιστή γεγονός που επιτρέπει την περαιτέρω συγκεκριµενοποίησή της σε αρχές και κατά συνέπεια την ενσωµάτωσή της στην διαδικασία της σχεδίασης και της αξιολόγησης.

3.2 Αρχές υποστήριξης της αισθητικής στους δικτυακούς τόπους Μετά τη γενική αυτή οριοθέτηση της αισθητικής στο πεδίο της αλληλεπίδρασης ανθρώπου-υπολογιστή, επιχειρείται σε αυτό το σηµείο η συγκεκριµενοποίησή της σε αρχές υποστήριξης και τρόπους επίτευξης, ειδικά όσον αφορά όµως τους δικτυακούς τόπους. Καθώς οι ανάγκες που καλείται κάθε φορά να καλύψει η αισθητική µπορεί να διαφέρουν ανάλογα µε τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του κάθε προϊόντος ή συστήµατος, κρίθηκε απαραίτητη αρχικά η περαιτέρω αυτή συγκεκριµενοποίηση, αφού κάποιοι από τους τρόπους που προτείνονται ενδέχεται να µην ικανοποιούν άλλα προϊόντα. Ωστόσο δεν αποκλείεται η χρήση του τουλάχιστον στο γενικευµένο επίπεδο αρχών υποστήριξης της αισθητικής ή η λειτουργία του πλαισίου για περαιτέρω επέκταση και προσαρµογή ανάλογα κάθε φορά µε τις ανάγκες και το είδος του προϊόντος.

Συγκεκριµένα, λοιπόν για την δυνατότητα λοιπόν ενσωµάτωσης της αισθητικής συγκεκριµένα στους δικτυακούς τόπους είναι απαραίτητη η συγκεκριµενοποίησή της

67

σε γενικές αρχές που να είναι δυνατό να εφαρµοστούν στην σχεδίαση και την αξιολόγηση. Ο στόχος αυτών των αρχών είναι να λειτουργήσουν ως οδηγοί για την υποστήριξή της και κατά επέκταση για την προώθηση και την δηµιουργία εµπειριών.

Όπως έχει ήδη αναφερθεί, είναι αδύνατη η διατύπωση αρχών αισθητικής, καθώς δεν αναφέρονται στις ιδιότητες των αντικείµενων, αλλά κυρίως στις αντιληπτικές διεργασίες που πραγµατοποιούνται. Επίσης, καθώς η φύση της αισθητικής είναι υποκειµενική, πρόσκαιρη και συνολική, οι αρχές υποστήριξης της αισθητικής είναι προτιµότερο να περιγραφούν µε τρόπο που να επιτρέπεται η προσαρµογή και η επέκτασή τους. Άλλωστε, όπως έχει υποστηριχθεί και παραπάνω, επιλέγεται η αισθητική επειδή µπορεί να συνεισφέρει σε µία πιο πλούσια ποικιλία µορφών επικοινωνίας και όχι για να περιορίσει την αλληλεπίδραση σε ένα συγκεκριµένο είδος. Επιπλέον οι αρχές υποστήριξης της αισθητικής δεν θα πρέπει να καθορίζουν το είδος της εµπειρίας από πριν αλλά κυρίως να δηµιουργούν τις συνθήκες που να επιτρέπουν την εµπλοκή, συναισθηµατική και γνωστική, του χρήστη στην δηµιουργία της εµπειρίας.

Επίσης καθώς ελλοχεύει ο κίνδυνος χειρισµού και χειραγώγησης των χρηστών µέσα από την δηµιουργία εµπειριών που βρίσκονται έξω από τον έλεγχό τους, οι αρχές υποστήριξης της αισθητικής θα πρέπει να βασίζονται πρωτίστως στην αρχή της ειλικρινούς σχέσης ανάµεσα στον χρήστη και το προϊόν. Τέλος, βασική προϋπόθεση για την επιτυχία των αρχών υποστήριξης της αισθητικής αποτελεί η απλότητά τους ως προς το να εφαρµοστούν τόσο σε επίπεδο σχεδίασης όσο και αξιολόγησης για να µην αποθαρρύνουν τους σχεδιαστές. Συγκεκριµένα, δεν είναι απαραίτητο να ισχύουν ταυτόχρονα και οι τρεις αρχές ή να παρατηρούνται όλοι οι τρόποι επίτευξης της αισθητικής, που παρουσιάζονται παρακάτω, αλλά να συναντώνται σε έναν ικανοποιητικό βαθµό που θα εξαρτάται κάθε φορά από το συνολικό αποτέλεσµα. Άλλωστε το γενικευµένο αυτό πλαίσιο κατανόησης της αισθητικής δεν έχει ως στόχο την εξάντληση του τρόπων υποστήριξης της αισθητικής, καθώς κάτι τέτοιο θα ήταν ενάντιο στην δυναµική, ανοικτή και απρόβλεπτη φύση της αισθητικής.

Συνεπώς, η παρούσα εργασία αφορά στις αρχές υποστήριξης της αισθητικής που προωθούν την επικοινωνία και το συναισθηµατικό δέσιµο του χρήστη µε το σύστηµα και συγκεκριµένα µε τον δικτυακό τόπο. Εκτός από το εξωτερικό µέρος (ευχρηστία, λειτουργικότητα) της αλληλεπίδρασης η σχεδίαση οφείλει πλέον να ασχοληθεί και µε το εσωτερικό, δηλαδή την εµπειρία που δέχεται ο χρήστης (Buchanan 2001 όπως αναφέρεται από τους Budd κα. 2003).

Για αυτό το λόγο, προτείνονται τρεις γενικές αρχές για την υποστήριξη της αισθητικής οι οποίες είναι σύνθετες (δηλ. αποτελούνται από άλλες αρχές) και η καθεµία οδηγεί σε συγκεκριµένους τρόπους επίτευξής της αισθητικής:

1. ∆ηµιουργία προσωπικής σχέσης που υλοποιείται κυρίως µε τις διάφορες µορφές εξατοµίκευσης και προσωποποίησης του προϊόντος.

2. Γνωστική πρόκληση που µπορεί να υλοποιηθεί στο πεδίο της αλληλεπίδρασης ανθρώπου-υπολογιστή για παράδειγµα µε την καινοτοµία και την συνεχή ανανέωσή του.

3. Κοινωνική αλληλεπίδραση που µπορεί να υλοποιηθεί για παράδειγµα µέσα σε εικονικές κοινότητες χρηστών.

3.2.1 ∆ηµιουργία προσωπικής σχέσης Η δηµιουργία προσωπικής σχέσης αναφέρεται στην δυνατότητα ανάπτυξης προσωπικής αξίας του προϊόντος για τον χρήστη και αφορά τα χαρακτηριστικά εκείνα

68

του προϊόντος που µπορεί να δηµιουργήσουν στον χρήστη το συναίσθηµα του ανήκειν. Η κατηγορία αυτή στοχεύει στην εξέλιξη της επικοινωνίας µέσα από το συναισθηµατικό δέσιµο του χρήστη µε το προϊόν. Συγκεκριµένα, βάσει του διαγράµµατος κατανόησης της διαδικασίας της αισθητικής, όταν ο χρήστης αναπτύσσει προσωπική σχέση µε το προϊόν (π.χ. µέσω συγκεκριµένων ήχων στο κινητό τηλέφωνο ή µέσω δηµιουργίας «αγαπηµένων» συνδέσεων σε µια διεπαφή), έχει θετική συναισθηµατική διάθεση κατά την αλληλεπίδραση και αυτό έχει ως αποτέλεσµα την καλύτερη επικοινωνία µε το προϊόν και την δηµιουργία προσωπικών εµπειριών. Ένας από τους τρόπους που µπορεί να επιτευχθεί αυτό είναι µέσω της γενικής έννοιας της προσωποποίησης των προϊόντων.

Η προσωποποίηση ορίζεται ως «µία διαδικασία κατά την οποία αλλάζει η λειτουργικότητα, η διεπαφή, το περιεχόµενο των πληροφοριών ή τα στοιχεία που χαρακτηρίζουν ένα σύστηµα µε στόχο την αύξηση της προσωπικής αναφοράς σε ένα άτοµο» (Blom 2000). Αναφέρεται στην χρήση προσωπικής πληροφορίας σχετικά µε τον χρήστη µε σκοπό την προσαρµογή της εµπειρίας στις ανάγκες και επιθυµίες του ατόµου. Οι πληροφορίες αυτές µπορεί να ποικίλουν από βασικές, όπως ηλικία και φύλο, έως πολύ συγκεκριµένες αναφορικά µε την διάδραση όπως πρόθεση και συναισθηµατική κατάσταση του χρήστη. ∆ιακρίνονται κυρίως δύο ειδών τεχνικές προσωποποίησης: οι προσαρµοστικές (adaptive) που έχουν την ικανότητα να προσαρµόζουν αυτόµατα το περιεχόµενο, την υποστήριξη πλοήγησης (στους δικτυακούς τόπους κυρίως) και την παρουσίαση του προϊόντος στο άτοµο που το χρησιµοποιεί, και οι προσαρµόσιµες (adaptable) που επιτρέπουν τον χρήστη να προσαρµόσει ο ίδιος το προϊόν στις ανάγκες του.

Σύµφωνα µε τον Blom (2000), τα κίνητρα της προσωποποίησης µπορούν να χωριστούν σε αυτά που πρωτίστως διευκολύνουν την εργασία και σε αυτά που ικανοποιούν, πρώτα απ’ όλα, κοινωνικές απαιτήσεις. Ενώ η πρώτη κατηγορία περιλαµβάνει κυρίως την δυνατότητα πρόσβασης στο περιεχόµενο των πληροφοριών, την προσαρµογή στους στόχους της εργασίας και στις ατοµικές διαφορές, η δεύτερη, που σχετίζεται κυρίως µε την αισθητική, αναφέρεται στην εκµαίευση της συναισθηµατικής αντίδρασης και την έκφραση της ταυτότητας του χρήστη (Blom 2000). Συγκεκριµένα, η επιλογή ενός συγκεκριµένου ήχου κλήσης κινητού τηλεφώνου µπορεί να συνδυάζεται µε συναισθήµατα όπως ευχαρίστηση ή έκπληξη ή ακόµη και να αποτελεί ένα µέσο ταυτοποίησης των χρηστών µε µία συγκεκριµένη οµάδα (Blom 2000) (π.χ. συγκεκριµένη οµάδα ποδοσφαίρου). Η άποψη αυτή του Blom είναι σηµαντική, καθώς συνδέει την προσωποποίηση µε την καθοριστική έννοια της ταυτότητας, της αυθεντικότητας και της προσωπικής έκφρασης, που βρίσκονται στην βάση της ανθρώπινης ύπαρξης.

3.2.1.1 Προσωποποίηση παρουσίασης

Η προσωποποίηση εδώ αναφέρεται στην δυνατότητα επέµβασης του χρήστη ως προς την διαµόρφωση του προσωπικού τρόπου παρουσίασης του δικτυακού τόπου που επισκέπτεται από την άποψη της παρουσίασης. Η ολοένα αυξανόµενη ανάγκη για προσωποποίηση των προϊόντων φαίνεται και από την εξάπλωση της χρήσης των skins, δηλαδή των εναλλακτικών διεπαφών για εφαρµογές που χρησιµοποιούνται από πολλούς, που επιτρέπουν την συχνή και εύκολη αλλαγή της εµφάνισης των προϊόντων από τους ίδιους τους χρήστες µε διατήρηση όµως της λειτουργικότητάς τους (Tractinsky και Zmiri 2005, Tractinsky 2004).

Οι τεχνικές αυτές, αν και θα µπορούσαν να θεωρηθούν ως µία επιφανειακή εκδήλωση της αναζήτησης ποικιλίας, φανερώνουν την ανάγκη των χρηστών για εµπειρίες που δεν προσανατολίζονται µόνο στην επίτευξη καλά ορισµένων σκοπών αλλά που θέτουν σε λειτουργία τις αισθήσεις και που προκαλούν τα συναισθήµατα

69

των ατόµων. Συγκεκριµένα, η προσωποποίηση του υπολογιστικού περιβάλλοντος υποστηρίζεται ότι ανταποκρίνεται στην ικανοποίηση υπαρξιακών αναγκών (Koeppel 2000 όπως αναφέρεται από τους Tractinsky και Zmiri 2005), καθώς οι άνθρωποι έχουν την τάση/ανάγκη να δένονται συναισθηµατικά µε το περιβάλλον τους, και επιπλέον θεωρείται ότι αλλάζει την σχέση ανθρώπου-υπολογιστή από γνωστική σε συναισθηµατική επηρεάζοντας τους χρήστες σε τρία επίπεδα: γνωστικό, κοινωνικό και συναισθηµατικό (Blom και Monk 2003 όπως αναφέρονται από τους Tractinsky και Zmiri 2005). Συνεπώς, η προσωποποίηση ανταποκρίνεται στην ανάγκη για συναισθηµατική και γνωστική εµπλοκή των χρηστών ενώ αλληλεπιδρούν µε το προϊόν υποστηρίζοντας κατά συνέπεια την διαδικασία της αισθητικής.

Η σηµασία της προσωποποίησης συνδέεται επίσης µε συναισθήµατα όπως ιδιοκτησία, περηφάνια και προσωπική αξία. Η αίσθηση αυτή του ανήκειν δεν είναι σηµαντική µόνο από την άποψη του συναισθηµατικού δεσίµατος αλλά και επειδή µετατρέπει την σχεδίαση σε διαδικασία εξέλιξης του ίδιου του ατόµου και κατά επέκταση της αισθητικής (Norman 2004). «H καλύτερη µορφή σχεδίασης δεν είναι απαραιτήτως ένα αντικείµενο, ένας χώρος ή µία δοµή: είναι µία διαδικασία-δυναµική και προσαρµόσιµη» (Norman 2004). Κατά συνέπεια, ο χρήστης µπορεί, όταν νιώθει ότι οι ανάγκες του δεν καλύπτονται πλέον, να αλλάξει την δοµή και την παρουσίαση έτσι ώστε να ανταποκρίνονται στις καινούριες του ανάγκες και επιθυµίες δηµιουργώντας ένα νέο ξεχωριστό προϊόν µε µεγάλη προσωπική αξία και σηµασία. Η άποψη αυτή του Norman είναι σηµαντική καθώς τονίζει το γεγονός ότι το υποκείµενο καθορίζει την εµπειρία και κατά συνέπεια αποδεικνύεται η ικανότητα της προσωποποίησης πέρα από την δηµιουργία συναισθηµατικού δεσίµατος και προσωπικής αξίας, να ανταποκρίνεται στην µοναδικότητα και υποκειµενικότητα της αλληλεπίδρασης.

3.2.1.2 Προσωποποίηση περιεχοµένου

Η προσωποποίηση σε αυτήν την περίπτωση αφορά στην προσαρµογή του περιεχοµένου των δικτυακών τόπων που επισκέπτονται στη βάση προτιµήσεων, και απαιτήσεων τους. Χαρακτηριστικά παραδείγµατα µεθόδων προσωποποίησης των διαδραστικών εφαρµογών αποτελούν το συνεργατικό φιλτράρισµα (collaborative filtering) και η ανάλυση της ακολουθίας των επιλογών (click-stream analysis), τεχνικές που προσπαθούν να προβλέψουν τα ενδιαφέροντα και τους στόχους των χρηστών για την αυτόµατη προσωποποίηση και προσαρµογή της παρουσίασης των πληροφοριών και που χρησιµοποιούνται κυρίως στην δηµιουργία δικτυακών τόπων. Ωστόσο στόχος της εργασίας δεν είναι η επιλογή της καλύτερης τεχνικής προσωποποίησης καθώς η αξία της εξαρτάται σηµαντικά από το πλαίσιο, αλλά η ανάδειξη της σηµασίας της προσωποποίησης των προϊόντων από την άποψη της προώθησης της αισθητικής και κατά επέκταση της δηµιουργίας προσωπικών και συναισθηµατικά φορτισµένων εµπειριών.

3.2.1.3 Προσωποποίηση όσον αφορά τον τοπικό εντοπισµό και την γλώσσα Η προσωποποίηση από την άποψη του τοπικού εντοπισµού (localization) και της γλώσσας αναφέρεται στην προσαρµογή του προϊόντος ή της υπηρεσίας στις πολιτισµικές και γλωσσικές ανάγκες των ανθρώπων που πρόκειται να χρησιµοποιήσουν τον δικτυακό τόπο. Η προσωποποίηση αυτού του είδους συντελεί στην δηµιουργία προσωπικής σχέσης καθώς είναι γνωστό ότι αυξάνει την οικειότητα που ο χρήστης αισθάνεται µε το προϊόν και ενισχύει τα θετικά συναισθήµατα.

70

Εικόνα 15: Τοπικός εντοπισµός και γλώσσα για το δικτυακό τόπο της wikipedia

3.2.1.4 Εξατοµίκευση προϊόντος / υπηρεσίας

Εδώ η εξατοµίκευση αφορά το ίδιο το προϊόν ή την υπηρεσία που προσφέρεται µέσω του δικτυακού τόπου. Συνεπώς η δηµιουργία προσωπικής σχέσης µε τον δικτυακό τόπο προκαλείται µέσα από τις (εξειδικευµένες) δυνατότητες που παρέχονται για την προσωποποίηση του προϊόντος ή της υπηρεσίας, όπως για παράδειγµα, η επιλογή µιας συγκεκριµένης έκδοσης ενός βιβλίου ή η δυνατότητα να αποστέλλονται σηµαντικές πληροφορίες µέσω ηλεκτρονικού ταχυδροµείου. Η συγκεκριµένη επιλογή µπορεί να λειτουργεί και ως γνωστική πρόκληση καθώς κυρίως πρόκειται για εξειδίκευση και ποικιλία των προσφερόµενων υπηρεσιών.

Στην παρακάτω εικόνα, που αποτελεί στιγµιότυπο του δικτυακού τόπου της γαλλικής εφηµερίδας lemonde, ο χρήστης έχει την δυνατότητα να αλλάξει την µορφή του κειµένου (π.χ. µικρά-µεγάλα γράµµατα) και του παρέχει διάφορες υπηρεσίες (να εκτυπώσει το άρθρο, να το αποστείλει αλλού µέσω ηλεκτρονικού ταχυδροµείου, να το µετατρέψει σε µορφή pdf κα.).

Εικόνα 16: Εξατοµίκευση του προϊόντος για τον δικτυακό τόπο της εφηµερίδας

lemonde

71

Συµπερασµατικά, η δηµιουργία προσωπικής σχέσης, όπως αυτή επιτυγχάνεται µέσα από την προσωποποίηση και εξατοµίκευση του προϊόντος καλύπτει τις παραδοχές σχετικά µε την αισθητική στο πεδίο της αλληλεπίδρασης ανθρώπου-υπολογιστή και ανταποκρίνεται στο συγκεντρωτικό διάγραµµα, καθώς λαµβάνει υπόψη τη µοναδικότητα του πλαισίου και την υποκειµενικότητα της δραστηριότητας, συντελεί στο συναισθηµατικό δέσιµο µε το προϊόν και «αντιµετωπίζει» την αισθητική ως γνωστική και επικοινωνιακή διαδικασία και όχι ως αναπαράσταση.

3.2.2 Γνωστική πρόκληση

Η γνωστική πρόκληση αναφέρεται στην δηµιουργία προσωπικής αξίας του συστήµατος για τον χρήστη και αφορά τα χαρακτηριστικά εκείνα της διεπαφής που µπορεί να προκαλέσουν γνωστική έκπληξη στον χρήστη. Η κατηγορία της γνωστικής πρόκλησης έχει ως στόχο την εξέλιξη της επικοινωνίας µέσα από την γνωστική εξέλιξη των ίδιων των χρηστών και κατά επέκταση το συναισθηµατικό τους δέσιµο µε το προϊόν. Συγκεκριµένα, σύµφωνα µε το συγκεντρωτικό διάγραµµα των βασικών εννοιών της αισθητικής, η γνώση, ως γνωστικές διεργασίες που απαιτούνται για την εκτέλεση της εργασίας και ως προϋπάρχουσα εµπειρία των χρηστών, οδηγεί στην αλληλεπίδραση µε το σύστηµα. Η αλληλεπίδραση οδηγεί σε νέα γνώση και εµπειρία µέσω της γνωστικής πρόκλησης, που µε την σειρά της προκαλεί συναισθήµατα όπως χαρά, ευχαρίστηση, ικανοποίηση, πληρότητα κα. Συναισθήµατα και νέα γνώση οδηγούν σε ποιοτική σχέση και επικοινωνία µεταξύ ανθρώπου και προϊόντος, συντελώντας στην δηµιουργία προσωπικών εµπειριών.

Τρόποι µε τους οποίους µπορεί να επιτευχθεί η γνωστική πρόκληση είναι η καινοτοµία, η συνεχής ανανέωση του περιεχοµένου των προϊόντων και των υπηρεσιών, το πλούσιο περιεχόµενο και οι πολλές δυνατότητες υπηρεσιών, η αποτελεσµατική οργάνωση και η δοµή της πληροφορίας και τέλος η διασύνδεση µε άλλες σχετικές πηγές γνώσης.

3.2.2.1 Καινοτοµία

Η πρακτική της καινοτοµίας µπορεί να αφορά στην παροχή ενός εντελώς διαφορετικού τρόπου πραγµατοποίησης της εργασίας ή στοιχείων παρουσίασης του προϊόντος (Norman 2004). Με την καινοτοµία επιτυγχάνεται η ενεργής συµµετοχή και συνεργασία των χρηστών στο καθορισµό της εµπειρίας, καθώς ο χρήστης πρέπει να αναγνωρίσει την καινοτοµία, να την αξιολογήσει και να την ερµηνεύσει. Η καινοτοµία είναι δυνατόν να πάρει διάφορες µορφές: από ένα εντελώς διαφορετικό προϊόν που καλύπτει µία «νέα» ανάγκη ή εντελώς διαφορετικό σε επίπεδο χρήσης µέχρι απλώς την εισαγωγή κάποιων στοιχείων ικανών όµως να παρέχουν εµπειρίες στους χρήστες ενώ αλληλεπιδρούν µε το προϊόν. Συγκεκριµένα η καινοτοµία µπορεί να αφορά την τεχνολογία και να προτείνει για παράδειγµα έναν νέο τρόπο αλληλεπίδρασης µε το σύστηµα. Επίσης ενδέχεται να αναφέρεται στην παρουσίαση µε τη µορφή των ενδιαφερόντων γραφικών ή του νέου τρόπου παρουσίασης του περιεχοµένου. Τέλος, µπορεί να αφορά το ίδιο περιεχόµενο και να προέρχεται από την εξειδίκευση των πληροφοριών ή των υπηρεσιών.

Ωστόσο η καινοτοµία δεν θα πρέπει να εµποδίζει την δηµιουργία εύχρηστων και λειτουργικών διεπαφών, αλλά να λειτουργεί συµπληρωµατικά. Αντίθετα, όπως υποστηρίζει και ο Shedroff (2001), η ευχρηστία αποτελεί το σηµείο εκκίνησης της καινοτοµίας. Συγκεκριµένα για την επιτυχία του προϊόντος θα πρέπει να ικανοποιούνται οι εξής τέσσερις ανάγκες (Henderson 2005): α) η δηµιουργία του προϊόντος θα πρέπει να είναι εφικτή από άποψη τεχνολογίας, β) να παρέχει αξία

72

στον χρήστη, δηλαδή να ικανοποιεί τις ανάγκες του, συναισθηµατικές, γνωστικές, εκτέλεσης της εργασίας, γ) να ανταποκρίνεται στην αξία της εταιρείας/ οργανισµού και τέλος δ) να συµβαδίζει µε την στρατηγική της εταιρείας/ οργανισµού.

Η αυθεντικότητα θα µπορούσε να θεωρηθεί έννοια και πρακτική ταυτόσηµη της καινοτοµίας (Shedroff 2001). Συγκεκριµένα, η αυθεντικότητα, η οποία βρίσκει εφαρµογή τόσο στην καινοτοµία όσο και στην προσωποποίηση, καθορίζει τα χαρακτηριστικά της ταυτότητας του προϊόντος και δίνει προσωπικό νόηµα στο αποτέλεσµα δηµιουργώντας εµπειρίες προσωπικής αξίας στους χρήστες.

Στις δύο παρακάτω εικόνες, που αποτελούν στιγµιότυπο µιας επιλογής του δικτυακού τόπου της γαλλικής εφηµερίδας lemonde, παρουσιάζεται κυρίως η καινοτοµία ως παρουσίαση του περιεχοµένου, καθώς στον ίδιο χώρο κρύβονται τρεις διαφορετικές επιλογές πληροφοριών που εµφανίζονται καλύπτοντας τις υπόλοιπες κάθε φορά που χρήστης κινεί τον κέρσορα σε µία από τις συγκεκριµένες επιλογές.

Εικόνα 17: Καινοτοµία ως προς την παρουσίαση περιεχοµένου από την Le Monde

Στην παρακάτω εικόνα, που αποτελεί στιγµιότυπο µιας επιλογής του δικτυακού τόπου της γαλλικής εφηµερίδας lemonde, παρουσιάζεται κυρίως η καινοτοµία ως ιδέα, καθώς ο χρήστης εκπλήσσεται γνωστικά από την πρωτότυπη ιδέα παρουσίας του γεγονότος της εξεγέρσεως των φοιτητών στην Γαλλία: γίνεται συνεχώς ανανέωση των φωτογραφιών και µάλιστα αποτελούν φωτογραφίες που πάρθηκαν από απλούς πολίτες.

73

Εικόνα 18: Η καινοτοµία ως ιδέα από την Le Monde

3.2.2.2 Συνεχής ανανέωση περιεχοµένου και παρουσίασης

Καθώς η καινοτοµία είναι δύσκολο να επιτευχθεί, η πιο εύκολα επιτεύξιµη λύση είναι η συνεχής ανανέωση και βελτίωση που αναφέρεται σε ήδη υπάρχοντα προϊόντα (Norman 2004), συστήµατα και υπηρεσίες. Για παράδειγµα, στους δικτυακούς τόπους η συνεχής ανανέωση, είτε του περιεχοµένου είτε παρουσίασης, είναι σηµαντική γιατί επιτυγχάνεται η γνωστική πρόκληση καθώς υπάρχει πάντα κάτι καινούριο/ διαφορετικό για να αντιληφθούν και να ερµηνεύσουν οι χρήστες.

Στις παρακάτω εικόνες που αποτελούν στιγµιότυπο της αρχικής σελίδας του δικτυακού τόπου της γαλλικής εφηµερίδας lemonde, παρατηρείται ότι έγινε ανανέωση / ενηµέρωση του περιεχοµένου στις 08.57’ και αργότερα την ίδια ηµέρα στις 13.48’. Αυτό λειτουργεί ως γνωστική πρόκληση, καθώς υπάρχει πάντα κάτι νέο για να ανακαλύψει / ενηµερωθεί ο χρήστης. Επίσης δεν αρκεί µόνο µία φορά να επισκεφτεί κανείς τον συγκεκριµένο δικτυακό τόπο, αλλά περισσότερες την ίδια ηµέρα.

74

Εικόνα 19: Συνεχής ανανέωση περιεχοµένου και παρουσίασης

3.2.2.3 Πλούσιο περιεχόµενο / υπηρεσίες

Ακόµη, ο µεγάλος όγκος πληροφοριών και γενικά οι λεπτοµέρειες που προσφέρονται, καθώς και η ειδίκευση και η ποικιλία των υπηρεσιών που παρέχονται προκαλούν γνωστική πρόκληση και κατά συνέπεια θετικά συναισθήµατα στους χρήστες. Για παράδειγµα, ο δικτυακός τόπος της ηλεκτρονικής εγκυκλοπαίδειας wikipedia παρέχει πληροφορίες για τις πλέον δυσεύρετες έννοιες και όρους, εκπλήσσοντας πολύ συχνά τους χρήστες.

Στις παρακάτω εικόνες, που αποτελούν στιγµιότυπο µιας επιλογής του δικτυακού τόπου της γαλλικής εφηµερίδας lemonde, φαίνεται ο µεγάλος όγκος «δυνητικών» πληροφοριών, από την άποψη ότι είναι διαθέσιµες για να τις ανακαλύψεις ο χρήστης. Ο χρήστης εισάγοντας µία λέξη, όπως για παράδειγµα Ελλάδα, καθώς και τον χρόνο που επιθυµεί να ελέγξει (π.χ. ένας χρόνος), του παρουσιάζονται όλα τα άρθρα που αναφέρονται στην Ελλάδα τον τελευταίο χρόνο.

75

Εικόνα 20: Πλούσιο περιεχόµενο / υπηρεσίες

3.2.2.4 Αποτελεσµατική οργάνωση / δοµή πληροφορίας

Ένας επίσης καθοριστικής σηµασίας τρόπος υποστήριξης της αισθητικής αποτελεί η αποτελεσµατική ταξινόµηση, οργάνωση και γενικά δοµή των πληροφοριών. Υποστηρίζεται ότι καλή ταξινόµηση των πληροφοριών όχι µόνο αποτελεί βασική προϋπόθεση για την ανάδυση και την βίωση των εµπειριών, αλλά γίνεται µέρος της ίδιας της εµπειρίας λειτουργώντας τις περισσότερες φορές ως γνωστική πρόκληση, καθώς µπορεί να εκπλήσσει θετικά τους χρήστες.

Στις δύο παρακάτω εικόνες, που αποτελούν κι αυτές στιγµιότυπο µιας επιλογής του δικτυακού τόπου της γαλλικής εφηµερίδας lemonde, οι πληροφορίες εµφανίζονται καλά ταξινοµηµένες και δοµηµένες, γεγονός που λειτουργεί ως γνωστική πρόκληση ενισχύοντας τα θετικά συναισθήµατα και το ενδιαφέρον του χρήστη.

76

Εικόνα 21: Αποτελεσµατική οργάνωση / δοµή πληροφορίας από την lemonde

3.2.2.5 ∆ιασύνδεση, κατευθυντικότητα – ολοκλήρωση µε άλλες σχετικές πηγές γνώσης

Η διασύνδεση µε άλλες σχετικές πηγές γνώσης αποτελεί σηµαντικό µέσο υποστήριξης της αισθητικής όσον αφορά τους δικτυακούς τόπους, καθώς προκαλεί γνωστική πρόκληση µέσα από την παροχή / πρόταση άλλων δικτυακών τόπων, σχετικών µε τα ενδιαφέροντα του χρήστη, εµπλουτίζοντας την εµπειρία της αλληλεπίδρασης ακόµη περισσότερο.

77

Στην παρακάτω εικόνα, που αποτελεί στιγµιότυπο του δικτυακού τόπου της γαλλικής εφηµερίδας lemonde, προτείνονται άλλοι δικτυακοί τόποι που έχουν σχέση µε το θέµα ενός άρθρου και πιθανόν να ενδιαφέρουν τους χρήστες. Η δυνατότητα περισσότερων σχετικών πηγών πληροφόρησης λειτουργεί ως γνωστική πρόκληση και ενισχύει τα θετικά συναισθήµατα των χρηστών.

Εικόνα 22: ∆ιασύνδεση στον δικτυακό τόπο της lemonde

Συµπερασµατικά, η γνωστική πρόκληση όπως αυτή περιγράφεται παραπάνω, καλύπτει πλήρως τις παραδοχές της αισθητικής και ανταποκρίνεται στο συγκεντρωτικό διάγραµµα, καθώς προωθεί την γνωστική και επικοινωνιακή ιδιότητα της αισθητικής, η εµπειρία εξαρτάται από το υποκείµενο και το πλαίσιο και συντελεί στο συναισθηµατικό δέσιµο µε το προϊόν.

3.2.3 Κοινωνική αλληλεπίδραση

Η κοινωνική αλληλεπίδραση αναφέρεται στην δηµιουργία προσωπικής αξίας του προϊόντος για τον χρήστη και αφορά τα χαρακτηριστικά εκείνα της διεπαφής που µπορεί να συντελέσουν στην ικανοποίηση της ανάγκης για επικοινωνία µε άλλους χρήστες. Συγκεκριµένα, σύµφωνα µε το µοντέλο της αισθητικής η αλληλεπίδραση µε άλλους χρήστες οι οποίοι έχουν κοινά ενδιαφέροντα προωθεί την γνώση και συνδέει συναισθηµατικά τον χρήστη µε το προϊόν συντελώντας στην δηµιουργία προσωπικών εµπειριών.

Συγκεκριµένα, οι Hussain και Head (2004) αναφέρονται στην κοινωνική παρουσία ορίζοντας την ως «το σηµείο εκείνο στο οποίο ένα µέσο επιτρέπει στον χρήστη την εµπειρία άλλων ατόµων να είναι ψυχολογικά παρόντα» και συνδέουν αυτήν την εµπειρία µε την αίσθηση της ζεστασιάς που προκαλείται από την ανθρώπινη παρουσία και την κοινωνικότητα. Το κινητό τηλέφωνο αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγµα της εµπειρίας που βασίζεται στην ανάγκη για κοινωνική αλληλεπίδραση: έχει τόσο µεγάλη συναισθηµατική αξία για τους χρήστες που έχει γίνει απαραίτητο.

Από την άλλη πλευρά, η κοινωνική αλληλεπίδραση θα µπορούσε να αντιστοιχεί σε αυτό που οι Forlizzi και Battarbee (2004) καλούν «συν-εµπειρία» (co-experience) η οποία αναφέρεται στην συν-δηµιουργία νοήµατος και συναισθηµάτων µέσα από την χρήση του προϊόντος. Η συν-εµπειρία αποκαλύπτει ότι επηρεάζονται από την παρουσία άλλων οι εµπειρίες των ατόµων και οι ερµηνείες που δίνονται σε αυτές (Forlizzi και Battarbee 2004). Επίσης, είναι σηµαντική η άποψη του Dourish (2001, όπως αναφέρεται από τους Forlizzi και Battarbee 2004) ότι η αµοιβαία κατανόηση και

78

το κοινό πλαίσιο δράσης επηρεάζει την ροή και την δηµιουργία της εµπειρίας, ειδικά όσον αφορά στην αλληλεπίδραση µε υπολογιστή.

Επιπλέον, όπως υποστηρίζεται από τον Shedroff (2001), η απλή ανταλλαγή ιδεών και απόψεων είναι σηµαντική, καθώς βοηθά τους χρήστες να εκφραστούν δηµιουργικά και να χτίσουν µε άλλα άτοµα την εµπειρία. Ο χρήστης µέσα από την κοινωνική αλληλεπίδραση συµµετέχει ενεργά στην δηµιουργία της εµπειρίας και η συµµετοχή αυτή δίνει νόηµα στην δραστηριότητα καθώς ανταποκρίνεται στην επιθυµία των ατόµων να επικοινωνούν και να είναι δηµιουργικοί.

Κάποιοι από τους τρόπους µε τους οποίους µπορεί να επιτευχθεί η κοινωνική αλληλεπίδραση είναι οι εικονικές (ή αλλιώς δυνητικές) κοινότητες, οι ιστορίες και οι προτάσεις, οι οποίες και περιγράφονται παρακάτω.

3.2.3.1 Κοινότητες

Ο βασικότερος τρόπος µε τον οποίο οι άνθρωποι προσπαθούν να ερµηνεύσουν το κόσµο είναι η επικοινωνία µε άλλους ανθρώπους. Στις µέρες µας τα ηλεκτρονικά forums, τα blogs και τα p2p συστήµατα δίνουν στους ανθρώπους την δυνατότητα να αναπτύξουν εικονικές κοινότητες µέσα από τις οποίες ανταλλάσσουν πληροφορίες για κοινά ενδιαφέροντα, συνεργάζονται και αναπτύσσουν συλλογική δράση µε στόχο το κοινό συµφέρον. Η αλληλεπίδραση αυτή επηρεάζει σε σηµαντικό βαθµό την αντίληψή τους για τον κόσµο και τα αντικείµενα που τους περιβάλλουν.

Όσον αφορά λοιπόν τις εικονικές κοινότητες, ο Rheingold (1993) ισχυρίζεται ότι αναφέρονται σε «συναθροίσεις που αναδύονται όταν οι άνθρωποι συναντώνται συχνά στο διαδίκτυο µε επαρκές ανθρώπινο συναίσθηµα...». Από την άλλη πλευρά το ηλεκτρονικό εµπόριο έχει ήδη αντιληφθεί τα οφέλη της κοινωνικής αλληλεπίδρασης στην δηµιουργία εµπειριών. Συγκεκριµένα, οι κοινότητες λειτουργούν ως κανάλι marketing και κατά συνέπεια ως µέσο προσέλκυσης και διατήρησης πελατών, καθώς βοηθούν στο χτίσιµο µακροπρόθεσµων σχέσεων. Τέλος, είναι γνωστό ότι οι συζητήσεις είναι ο πιο σηµαντικός τρόπος µάθησης (Shedroff 2001, Lane και Wenger 1998), καθώς έχουν την δυναµική να κρατούν την προσοχή των ατόµων εστιασµένη στο περιεχόµενο και όχι στην µορφή και τα µέσα της επικοινωνίας.

Στις παρακάτω τρεις εικόνες, που αποτελούν κι αυτές στιγµιότυπο µιας επιλογής του δικτυακού τόπου της γαλλικής εφηµερίδας lemonde, παρουσιάζονται οι επιλογές κοινωνικής αλληλεπίδρασης που παρέχει ο δικτυακός τόπος κυρίως όσον αφορά την µορφή εικονικών κοινοτήτων. Ο χρήστης έχει πρόσβαση σε διάφορα blogs µέσα από τον δικτυακό τόπο και µάλιστα στην συγκεκριµένη περίπτωση µε καινοτόµο τρόπο καθώς περιγράφονται περιληπτικά και κάποιες ενδιαφέρουσες τοποθετήσεις που ενδέχεται να ενδιαφέρουν τους χρήστες. Με αυτόν τον τρόπο, ενισχύονται τα θετικά συναισθήµατα και η προσωπική αξία του δικτυακού τόπου για τον χρήστη.

79

80

Εικόνα 23: Επιλογές κοινοτήτων στον δικτυακό τόπο της lemonde

3.2.3.2 Ιστορίες

Ένας άλλος τρόπος κοινωνικής αλληλεπίδρασης θα µπορούσε να θεωρηθεί αυτό που Forlizzi και Ford (2000) ονοµάζουν ιστορίες. Για παράδειγµα, το προϊόν θα µπορούσε να συνοδεύεται µε προσωπικά σχόλια και ιστορίες χρηστών που µπορεί να σχετίζονται ή όχι µε την εµπειρία τους µε το προϊόν, γεγονός που προκαλεί την αίσθηση της παρουσίας άλλων ατόµων, λειτουργεί ως έµµεσος τρόπος επικοινωνίας µεταξύ των χρηστών και δηµιουργεί µνήµες που συνδέονται µε συναισθήµατα.

Για παράδειγµα, στην παρακάτω εικόνα, που αποτελεί στιγµιότυπο της γαλλικής εφηµερίδας lemonde, η ιστορία έχει την µορφή αντίδρασης ενός χρήστη του συγκεκριµένου δικτυακού τόπου σε κάποιο άρθρο που έχει παρουσιαστεί ήδη. Οι χρήστες µε αυτόν τον τρόπο νιώθουν έµµεσα την παρουσία άλλων χρηστών, µπορούν να ταυτίζονται µε τις απόψεις ή να διαφωνούν. Σε κάθε περίπτωση όµως συµµετέχουν ενεργά στην δηµιουργία της εµπειρίας που προκαλείται µέδσα από την χρήση του δικτυακού τόπου.

81

Εικόνα 24: Οι ιστορίες στον δικτυακό τόπο της lemonde

3.2.3.3 Προτάσεις

Η αίσθηση της κοινωνικής αλληλεπίδρασης µπορεί επίσης να δηµιουργηθεί στους χρήστες έµµεσα µέσα από την χρήση των προτάσεων. Οι προτάσεις αυτές έχουν συνήθως την µορφή γραφικής απεικόνισης (π.χ. αστέρια) ή ποσοτικής κλίµακας (π.χ ποσοστά ικανοποίησης). Πρόκειται κυρίως για προγράµµατα συλλογής πληροφοριών από τους χρήστες είτε µε άµεσο τρόπο (ζητώντας απευθείας από τον χρήστη να αξιολογήσει ένα προϊόν ή µία υπηρεσία) είτε έµµεσα (παρατηρώντας τις προτιµήσεις των χρηστών και προτείνοντας τες σε χρήστες µε παρόµοιες προτιµήσεις) και στην συνέχεια να τα παρουσιάσει σηµειώνοντας συνάµα ότι πρόκειται για αποτελέσµατα στα οποία συνέβαλαν άλλοι χρήστες του δικτυακού τόπου.

Για παράδειγµα, στην παρακάτω εικόνα, που αποτελεί στιγµιότυπο της γαλλικής εφηµερίδας lemonde, παρατηρείται ότι παρέχονται στους χρήστες άρθρα που έχουν προταθεί από άλλους χρήστες του δικτυακούς. Όπως και στην παραπάνω περίπτωση, ο χρήστες νιώθουν την παρουσία τρίτων µε έµµεσο τρόπο, γεγονός που ενισχύει την εµπειρία της αλληλεπίδρασης και κατά επέκταση υποστηρίζει την αισθητική.

82

Εικόνα 25: Προτάσεις στον δικτυακό τόπο της lemonde

Ανακεφαλαιώνοντας, γίνεται αντιληπτό ότι η κοινωνική αλληλεπίδραση ανταποκρίνεται στις παραδοχές της αισθητικής όπως περιγράφηκαν παραπάνω, καθώς αντιµετωπίζει την αισθητική και την αλληλεπίδραση ως δυναµική επικοινωνιακή, γνωστική και συναισθηµατική δραστηριότητα και εµπειρία, το αποτέλεσµα της οποίας καθορίζεται από το υποκείµενο και το πλαίσιο.

3.3 Αξιολόγηση του γενικευµένου πλαισίου κατανόησης της αισθητικής από χρήστες και σχεδιαστές διαδραστικών συστηµάτων

Σε αυτό το σηµείο κρίνεται απαραίτητος ο έλεγχος ή αλλιώς η αξιολόγηση του γενικευµένου πλαισίου κατανόησης της αισθητικής, κυρίως από σχεδιαστές, αλλά και χρήστες δικτυακών τόπων, µέσω της µεθόδου των συνεντεύξεων και των ερωτηµατολογίων, µε στόχο την επιβεβαίωση τόσο των αρχών υποστήριξης της αισθητικής όσο και των τρόπων επίτευξης.

Για την πραγµατοποίηση αυτής της µορφής της αξιολόγησης, συµµετείχαν εννέα συµµετέχοντες που σχετίζονταν άµεσα µε το τµήµα Μηχανικών σχεδίασης προϊόντων και συστηµάτων του Πανεπιστηµίου Αιγαίου, είτε στο πλαίσιο της εργασίας τους (διοικητικό, ερευνητικό, εκπαιδευτικό προσωπικό), είτε σε επίπεδο σπουδών (προπτυχιακοί και µεταπτυχιακοί φοιτητές). Επιλέχθηκαν οι συγκεκριµένοι χρήστες γιατί πρώτον χρησιµοποιούν τον ίδιο δικτυακό τόπο σχεδόν σε καθηµερινή βάση και συνεπώς είναι δυνατή η συσχέτιση των απόψεών τους όσον αφορά τη αισθητική µε γνώµονα αρχικά τον δικτυακό τόπο της σχολής, και δεύτερον ανήκουν σε διαφορετικά επίπεδα µόρφωσης, εξοικείωσης, ηλικίας, φύλου, ενδιαφερόντων κα. χαρακτηριστικά που σχετίζονται άµεσα µε την αισθητική. Επίσης οι περισσότεροι από τους συµµετέχοντες έχουν σηµαντική εµπειρία σχεδίασης διαδραστικών συστηµάτων στα πλαίσια των σπουδών τους.

Αρχικά πραγµατοποιήθηκαν συνεντεύξεις όπου ζητήθηκε από τους χρήστες να κρίνουν την αισθητική εµπειρία που προσφέρεται από τον δικτυακό τόπο του τµήµατος Μηχανικών σχεδίασης προϊόντων και συστηµάτων έτσι όπως την αντιλαµβάνονται οι ίδιοι και στην συνέχεια µε βάση το γενικευµένο πλαίσιο κατανόησης της αισθητικής. Επίσης να προτείνουν οι ίδιοι δικτυακούς τόπους που

83

πιστεύουν ότι υποστηρίζουν την αισθητική εξηγώντας ταυτόχρονα τα συγκεκριµένα χαρακτηριστικά που συµβάλλουν εκεί.

Εκτός από τις συνεντεύξεις ζητήθηκε από τους συµµετέχοντες να συµπληρώσουν κι ένα ερωτηµατολόγιο, καθώς κρίθηκε ότι µπορούσε να προσφέρει επιπλέον πληροφορίες για το γενικευµένο πλαίσιο κατανόησης της αισθητικής. Βασικός περιορισµός της διαδικασίας της αξιολόγησης της αισθητικής εµπειρίας υπήρξε ο περιορισµένος χρόνος των συµµετεχόντων. Καθώς όµως η συνέντευξη δεν είχε σκοπό απλά την συγκέντρωση στατιστικών στοιχείων και πληροφοριών αλλά την εκδήλωση µίας ολόκληρης στάσης και συµπεριφοράς απέναντι στο συγκεκριµένο σύστηµα και την βολιδοσκόπηση πάνω σε θέµατα αισθητικής εµπειρίας, ο παραπάνω περιορισµός αποτελεί σηµαντικός παράγοντας για την επιτυχία ή µη της αξιολόγησης.

Πιο συγκεκριµένα, οι συνεντεύξεις, η κάθε µία των οποίων διήρκησε περίπου είκοσι λεπτά, πραγµατοποιήθηκαν ως επί το πλείστον στο χώρο εργασίας των συµµετεχόντων και συχνά χωρίς την ύπαρξη πρόσβασης στο διαδίκτυο. Στο τέλος των συνεντεύξεων ζητήθηκε από τους συµµετέχοντες να συµπληρώσουν το ερωτηµατολόγιο. Παρακάτω µελετώνται πρώτα τα αποτελέσµατα των συνεντεύξεων κι έπειτα αυτά των ερωτηµατολογίων.

3.3.1 Συνεντεύξεις Οι συνεντεύξεις χωρίζονται νοητά σε δύο φάσεις: στην πρώτη οι συµµετέχοντες καλούνταν να αξιολογήσουν συνολικά τον δικτυακό τόπο του τµήµατος Μηχανικών σχεδίασης προϊόντων και συστηµάτων του Πανεπιστηµίου Αιγαίου και την αισθητική εµπειρία που προσφέρεται και στην δεύτερη να εκφράσουν τις ιδέες και τις επιθυµίες τους όσον αφορά την αισθητική εµπειρία που επιθυµούν να βιώνουν, είτε µέσα από παραδείγµατα άλλων δικτυακών τόπων είτε από την συνολική τους πείρα.

Συγκεκριµένα, όσον αφορά την πρώτη φάση, σύµφωνα µε τις απαντήσεις των συµµετεχόντων η συνολική εικόνα του δικτυακού τόπου της σχολής αντιστοιχούσε σε: βαρετό, πληκτικό, ανιαρό, µέτριο, απλό, απλοϊκό, αδιάφορο κα. Κατά κοινή οµολογία, δεν προσφέρεται κάποια ιδιαίτερη εµπειρία παρά µόνο αυτή της, συνήθως στατικής, ενηµέρωσης. Σε γενικές γραµµές, δεν τους άρεσαν τα χρώµατα, οι γραµµατοσειρές, τα γραφικά, ενώ χαρακτήρισαν τις πληροφορίες που παρέχονται µη ενδιαφέρουσες. Επίσης, οι περισσότεροι θεώρησαν ότι το συγκεκριµένο προϊόν δεν ανταποκρίνεται στην φύση και το αντικείµενο του τµήµατος. Γενικά, υποστηρίχθηκε ότι δεν υπάρχει λόγος χρησιµοποίησης του συγκεκριµένου δικτυακού τόπου παρά µόνο κυρίως για την χρήση του ηλεκτρονικού ταχυδροµείου και του eclass.

Ενδιαφέρον παρουσίασαν κάποιες διαφορές στις απόψεις των συµµετεχόντων. Για παράδειγµα, οι µικρότεροι σε ηλικία και οι λιγότερο εξοικειωµένοι γενικά µε το πεδίο της αλληλεπίδρασης ανθρώπου-υπολογιστή και ειδικά µε τους δικτυακούς τόπους θεώρησαν αυτόν της σχολής εύχρηστο, σε αντίθεση µε τους υπόλοιπους που υποστήριξαν ότι δεν είναι καλά ταξινοµηµένος, δεν έχει κατευθυντικότητα, ευδιάκριτες παραποµπές και καλή διασύνδεση. Χαρακτηριστικά λέχθηκε ότι δεν πρόκειται για ένα «working site», συνδυάζοντας τον χαρακτηρισµό αυτόν µε τον βαθµό ευχρηστίας αλλά και εµπειρίας του συγκεκριµένου συστήµατος. Επίσης οι διαφορές των απόψεων ήταν σε άµεση εξάρτηση από την προσωπικότητα των ατόµων.

84

Εικόνα 26: Η κεντρική σελίδα του τµήµατος Μηχανικών Σχεδίασης Προϊόντων και

Συστηµάτων, του Πανεπιστηµίου Αιγαίου.

Όσον αφορά την βολιδοσκόπηση των χρηστών σχετικά µε την αισθητική εµπειρία γενικά και όχι αξιολογώντας τον δικτυακό τόπο της σχολής, αν και σε πρώτη φάση κάποιοι αντέδρασαν ή έστω παρεξήγησαν την αναγκαιότητα του συναισθηµατικού δεσίµατος µε το προϊόν, τον ρόλο των θετικών συναισθηµάτων, την δηµιουργία προσωπικών σχέσεων, ωστόσο στην συνέχεια αποδέχθηκαν ότι υπάρχουν θετικά συναισθήµατα σε σχέση µε ορισµένα προϊόντα, από την στιγµή που τα επισκέπτονται, αν όχι σε καθηµερινή βάση, τουλάχιστον συχνά και τα προτείνουν σε άλλους. Όσον αφορά την σχολή, το συναισθηµατικό δέσιµο προκαλείται, όπως και οι ίδιοι παραδέχτηκαν, από την ιδιαίτερη σχέση που έχουν µε το συγκεκριµένο τµήµα (π.χ. σπουδαστές, εργαζόµενοι).

Στην επόµενη φάση της συνέντευξης, που παρουσίασε και το µεγαλύτερο ενδιαφέρον, ζητήθηκε από τους συµµετέχοντες να περιγράψουν τους δικτυακούς τόπους που οι ίδιοι πιστεύουν ότι προσφέρουν ενδιαφέρουσα εµπειρία και να εξηγήσουν τους λόγους που θεωρούν ότι επιτυγχάνεται αυτό.

Συγκεκριµένα, οι «αγαπηµένοι» δικτυακοί τόποι βρίσκονταν σε άµεση σχέση µε τα ενδιαφέροντα (επιστηµονικά και άλλα) των συµµετεχόντων και κατά συνέπεια η επιτυχία του δικτυακού τόπου εξαρτάται πρωτίστως από το περιεχόµενο. Ωστόσο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι λόγοι που τους καθιστούσαν ευχάριστους, πέρα από το περιεχόµενο. Για παράδειγµα, η καλή ταξινόµηση των πληροφοριών, η συνεχής ανανέωση του περιεχοµένου και της εµφάνισης, η κοινωνική αλληλεπίδραση, η εξατοµίκευση των πληροφοριών, η καινοτοµία παρουσίασής τους, η έµφαση στις λεπτοµέρειες αποτελούν τα πιο συχνά χαρακτηριστικά των «αγαπηµένων» δικτυακών τόπων. Αν και στην πλειοψηφία των περιπτώσεων οι χρήστες µπορούσαν να προτείνουν αγαπηµένους δικτυακούς τόπους, υπήρξε ένας συµµετέχοντας που ισχυρίστηκαν ότι είναι πέρα από τα ενδιαφέροντά του και κάποιος άλλος που αδυνατούσε να θυµηθεί γιατί δεν ήταν ιδιαίτερα εξοικειωµένος.

Γενικά, υποστηρίχθηκε ότι οι δικτυακοί τόποι θα πρέπει να είναι «ζωντανοί», «ταξινοµηµένοι», να «βοηθούν τον σκοπό» και να «εµπλουτίζουν την εµπειρία» της αλληλεπίδρασης. Όσον αφορά τον δικτυακό τόπο της σχολής, θα επιθυµούσαν να µην αναφέρεται αυστηρά στην σχολή και να µην παίζει απλώς τον ρόλο του εργαλείου, αλλά να συνδυάζει ψυχαγωγία κι ενηµέρωση, να παρέχει προσωποποιηµένες πληροφορίες όπως τον καιρό, τα δροµολόγια πλοίων κα., να επιτρέπει την κοινωνική αλληλεπίδραση παρέχοντας για παράδειγµα συνδέσεις µε charts, reviews άλλων χρηστών κα., και να ανανεώνεται συνεχώς.

85

www.skyandtelescope.com

• Συνεχής ανανέωση • Μικρό είδος προσωποποίησης • Ταξινοµηµένες πληροφορίες

www.open.ac.uk

• Κοινωνική αλληλεπίδραση-κοινότητα

φοιτητών • Ταξινοµηµένες πληροφορίες

www.aegean.gr

• Ωραία εµφάνιση

www.myaegean.gr

• Κοινωνική αλληλεπίδραση • Συνεχής ανανέωση

www.in.gr

• Ταξινοµηµένες πληροφορίες • Μικρό είδος προσωποποίησης

www.allmusic.com

• Εξατοµίκευση πληροφοριών • Λεπτοµέρειες πληροφοριών • Ταξινόµηση πληροφορίες • ∆ιασυνδετικότητα • Κοινωνική αλληλεπίδραση

www.contra.gr

• Αστεία παρουσίαση πρωτοσέλιδων

www.worldcharts.co.uk

• Έµφαση στις λεπτοµέρειες

www.zoo.gr

• Ωραία γραφικά • Κοινωνική αλληλεπίδραση • Προσωποποίηση

www.weather.com

• Λεπτοµέρειες πληροφοριών

www.mit.com

• Συνεχής ανανέωση περιεχοµένου και

εµφάνισης • Απλότητα

www.imdb.com

• Καινοτοµία περιεχοµένου

86

www.wikipedia.org

• Καινοτοµία περιεχοµένου

www.expedia.com

• Λειτουργικότητα • Πολλές δυνατότητες

www.f1.racing-live.com

• Αισθητικά χάλια • Ενδιαφέρουσες πληροφορίες

www.googlescholars.com

• Λειτουργικό • Ενδιαφέρον θα παρουσίαζε µία ιστορία

των πράξεων

www.aldaily.com

• Εξατοµίκευση πληροφοριών • Ταξινοµηµένες πληροφορίες • Λεπτοµέρειες πληροφοριών

www.metacritic.com

• Συνεχής ανανέωση • Λεπτοµέρειες πληροφοριών • Ταξινοµηµένες πληροφορίες • Καινοτοµία παρουσίασης πληροφοριών

Πίνακας 7: Χαρακτηριστικά των προτεινόµενων δικτυακών τόπων

Εικόνα 27: Η homepage του δικτυακού τόπου "skyandtelescope"

87

Εικόνα 28: Στιγµιότυπο του δικτυακού τόπου skyandtelescope

Εικόνα 29: Στιγµιότυπο του δικτυακού τόπου skyandtelescope

Συγκεκριµένα, τα χαρακτηριστικά του δικτυακού τόπου skyandtelescope που συντελούν στην δηµιουργία εµπειριών και στο συναισθηµατικό δέσιµο είναι η συνεχής ανανέωση του περιεχοµένου, η καλή ταξινόµηση των πληροφοριών και το µικρό είδος προσωποποίησης που επιτρέπεται. Συγκεκριµένα, ο χρήστης µπορεί εύκολα να αποκτήσει µία συνολική εικόνα της δοµής του δικτυακού τόπου, να ενηµερωθεί για όλες τις τελευταίες εξελίξεις και µάλιστα µε τρόπο κατανοητό και ευχάριστο, καθώς η γλώσσα είναι απλή και υπάρχουν εικόνες που βοηθούν στην κατανόηση και κάνουν περισσότερο ζωντανή την πληροφορία. Παρατηρείται λοιπόν ότι η συνεχής ανανέωση του περιεχοµένου και η δυνατότητα ενηµέρωσης για τις τελευταίες εξελίξεις πάνω σε θέµατα του ενδιαφέροντος των χρηστών λειτουργεί ως γνωστική πρόκληση και δηµιουργεί εµπειρίες, ενώ η καλή ταξινόµηση των πληροφοριών αποτελεί βασική προϋπόθεση για την ανάδυση και την βίωση αυτών των εµπειριών. Επίσης, ο χρήστης µπορεί να αλληλεπιδράσει µε το σύστηµα σε πιο προσωπική βάση, καθώς του δίνεται η δυνατότητα να επηρεάζει το περιεχόµενο εισάγοντας δικά του στοιχεία, όπως για παράδειγµα αλλάζοντας τις συντεταγµένες συµβάντων και παρατηρώντας τα φαινόµενα από την δική του οπτική γωνία. Συνεπώς, ο συγκεκριµένος δικτυακός τόπος υποστηρίζει την αισθητική εµπειρία και ο τρόπος µε τον οποίο επιτυγχάνεται αυτό είναι η δηµιουργία προσωπικής σχέσης και

88

η γνωστική πρόκληση, επιβεβαιώνοντας την ισχύ του πλαισίου κατανόησης και των αρχών υποστήριξης της αισθητικής, όπως περιγράφηκαν παραπάνω.

Εικόνα 30: Η homepage του δικτυακού τόπου του Open University

Εικόνα 31: Στιγµιότυπο του δικτυακού τόπου του Open University

Ο δικτυακός τόπος του Open University δηµιουργεί, όπως υποστηρίχθηκε από τον χρήστη, προσωπικές εµπειρίες µε δύο τρόπους: πρώτον µέσω της δηµιουργίας προσωπικής σχέσης, καθώς ζητείται από τους φοιτητές και το προσωπικό του πανεπιστηµίου να εισάγουν στοιχεία όπως κωδικό και username για να µπορέσουν να συνεχίσουν, και δεύτερον µέσω της κοινωνικής αλληλεπίδρασης, καθώς οι φοιτητές του πανεπιστηµίου έχουν δηµιουργήσει µία εικονική κοινότητα µέσω της οποίας µπορούν να επικοινωνήσουν και να ανταλλάξουν απόψεις πάνω σε θέµατα κοινού ενδιαφέροντος και σκοπού. Τα δύο αυτά χαρακτηριστικά δηµιουργούν προσωπικές εµπειρίες και συντελούν στο συναισθηµατικό δέσιµο µε το προϊόν. Συνεπώς, και σε αυτήν την περίπτωση, επιβεβαιώνεται η ισχύς του πλαισίου κατανόησης και των αρχών υποστήριξης της αισθητικής εµπειρίας.

89

Εικόνα 32: Στιγµιότυπο της επιλογής movie reviews του δικτυακού τόπου metacritic

Το metacritic πρόκειται για έναν δικτυακό τόπο που συγκεντρώνει κριτικές από όλα τα περιοδικά του κόσµου για µουσική, ταινίες, άλµπουµ, τηλεόραση κα. Συγκεκριµένα, µπορεί ο χρήστης να διαβάσει την περίληψη κάθε κριτικής και επιλέγοντάς την να συνδεθεί µε ολόκληρο το κείµενο της κριτικής. Ο χρήστης που πρότεινε τον εν λόγω δικτυακό τόπο, υποστήριξε ότι είναι καλά ταξινοµηµένος, υπάρχει πληθώρα πληροφοριών, και ανανεώνεται συνεχώς. Τα χαρακτηριστικά αυτά σε συνδυασµό µε το ενδιαφέρον περιεχόµενο συντελούν στο να το επισκέπτεται σε καθηµερινή βάση µε αποτέλεσµα να δηµιουργείται, όπως ο ίδιος ισχυρίστηκε, ένα είδος προσωπικής σχέσης. Οι λεπτοµέρειες που µπορεί να συναντήσει κανείς εδώ και η συνεχής ανανέωση του περιεχοµένου λειτουργούν ως γνωστική πρόκληση, που και σε αυτήν την περίπτωση υποστηρίζεται και αναδεικνύεται από την καλή ταξινόµηση των πληροφοριών, η οποία αποτελεί επίσης µέρος της εµπειρίας που προσφέρεται. Επίσης συναντάται κι έµµεση κοινωνική αλληλεπίδραση καθώς ο χρήστης έρχεται σε επαφή µε απόψεις άλλων χρηστών του δικτυακού τόπου και τα ποσοστά της βαθµολογίας για παράδειγµα των ταινιών. Τα χαρακτηριστικά που αναφέρθηκαν από τον χρήστη επιβεβαιώνουν την ισχύ του πλαισίου κατανόησης της αισθητικής εµπειρίας και υπογραµµίζουν την σηµασία της αρχής της γνωστικής πρόκλησης για την δηµιουργία προσωπικών σχέσεων µε το προϊόν.

90

Εικόνα 33: Στιγµιότυπο της homepage του δικτυακού τόπου aldaily

Εικόνα 34: Στιγµιότυπο της επιλογής Articles of Notes του δικτυακού τόπου aldaily

Ο δικτυακός τόπος aldaily, από την άλλη µεριά, συγκεντρώνει άρθρα για πολιτισµό και τέχνες, καθώς και περιλήψεις (reviews) βιβλίων. Τα χαρακτηριστικά που συντελούν εδώ στην δηµιουργία εµπειριών είναι η εξατοµίκευση, ο µεγάλος όγκος και η καλή ταξινόµηση των πληροφοριών. Και σε αυτήν την περίπτωση επιβεβαιώνεται η ισχύς του πλαισίου κατανόησης και των αρχών υποστήριξης της αισθητικής.

Ανακεφαλαιώνοντας λοιπόν όλα τα παραπάνω, επιβεβαιώνεται η ισχύς του γενικευµένου πλαισίου κατανόησης της αισθητικής εµπειρίας στο πεδίο της αλληλεπίδρασης ανθρώπου-υπολογιστή, καθώς αναδείχτηκε κυρίως ως γνωστική και επικοινωνιακή διαδικασία της οποίας βασικό χαρακτηριστικό είναι τα συναισθήµατα και όχι ως οπτική απεικόνιση κι οµορφιά. Επίσης, επιβεβαιώθηκε ότι και οι τρεις αυτές αρχές εµπλουτίζουν την εµπειρία της αλληλεπίδρασης. Μάλιστα δεν αναφέρθηκε από τους συµµετέχοντες κάποιος άλλος τρόπος υποστήριξης και επίτευξης της αισθητικής, αντίθετα οι τρεις εν λόγω αρχές, καθώς και οι τρόποι που προτείνονται στο πλαίσιο, κάλυπταν τις απόψεις των χρηστών.

91

3.3.2 Συµπεράσµατα – συζήτηση για το προτεινόµενο πλαίσιο στη βάση των συνεντεύξεων

Τα συµπεράσµατα της εφαρµογής του γενικευµένου πλαισίου κατανόησης και των αρχών υποστήριξης της αισθητικής εµπειρίας στην αξιολόγηση του δικτυακού τόπου του τµήµατος Μηχανικών σχεδίασης προϊόντων και συστηµάτων του Πανεπιστηµίου Αιγαίου αναφέρονται σε τέσσερα επίπεδα: στην κριτική επισκόπηση του ίδιου του πλαισίου κατανόησης της αισθητικής, στην δυνατότητα εφαρµογής του και τέλος σε επιπλέον σηµαντικές παραµέτρους που προέκυψαν µέσα από την διαδικασία των συνεντεύξεων. Συγκεκριµένα:

Υπήρξαν σηµαντικά συµπεράσµατα όσον αφορά την προσέγγιση της αισθητικής εµπειρίας και το πλαίσιο κατανόησης της αισθητικής στο πεδίο της αλληλεπίδρασης ανθρώπου-υπολογιστή. Συγκεκριµένα, επιβεβαιώθηκε η σηµασία της γνωστικής πρόκλησης, της δηµιουργίας προσωπικής σχέσης και της κοινωνικής αλληλεπίδρασης στην υποστήριξη της αισθητικής εµπειρίας. Η γνωστική πρόκληση αναφερόταν στην συνεχή ανανέωση της εµφάνισης και του περιεχοµένου, στην ενδιαφέρουσα παρουσίαση («έξυπνα» γραφικά), στην καινοτοµία του περιεχοµένου και της παρουσίασής του, στην λεπτοµέρεια του περιεχοµένου, στο ταξινοµηµένο περιεχόµενο κα. Η δηµιουργία προσωπικής σχέσης αφορά κυρίως τις εξατοµικευµένες πληροφορίες όπως για παράδειγµα τον καιρό, τα δροµολόγια πλοίων κα., καθώς και την τεχνική του collaborative filtering που µπορεί να προσφέρει πληροφορίες προσωπικού χαρακτήρα κι ενδιαφέροντος στους χρήστες. Ωστόσο προτιµώνται γενικά οι τεχνικές εξατοµίκευσης των πληροφοριών που προσφέρονται από το σύστηµα, χωρίς να γίνεται ιδιαίτερη προσπάθεια από τους χρήστες. Τέλος, η κοινωνική αλληλεπίδραση αναφέρεται κυρίως στην ύπαρξη εικονικών κοινοτήτων και συνδέσµων µε charts.

Όλα αυτά τα χαρακτηριστικά φάνηκε ότι δηµιουργούν την επιθυµία για περαιτέρω αλληλεπίδραση κι εµπλουτίζουν την εµπειρία εµπλέκοντας όχι µόνο γνωστικά αλλά και συναισθηµατικά τους χρήστες, καθώς συνδέονται άµεσα µε την ευχαρίστηση που λαµβάνουν από την δραστηριότητα. Από τις παραπάνω αρχές υποστήριξης της αισθητικής, η ιδιαίτερη φύση των δικτυακών τόπων (άυλο προϊόν, έµφαση στο περιεχόµενο) καθιστά περισσότερο σηµαντική την αρχή της γνωστικής πρόκλησης, και λιγότερο αυτήν της δηµιουργίας προσωπικής σχέσεως. Ωστόσο επιβεβαιώθηκε, µέσω των συνεντεύξεων και την συµπλήρωση των ερωτηµατολόγιων, ότι και οι τρεις αυτές αρχές εµπλουτίζουν την εµπειρία της αλληλεπίδρασης. Μάλιστα δεν αναφέρθηκε από τους συµµετέχοντες κάποιος άλλος τρόπος υποστήριξης της αισθητικής, αντίθετα οι τρεις εν λόγω αρχές κάλυπταν τις συνεισφορές των χρηστών.

Πέρα όµως από την επιβεβαίωση του πλαισίου κατανόησης και των αρχών υποστήριξης της αισθητικής, σηµαντικά επίσης ήταν τα συµπεράσµατα όσον αφορά στην δυνατότητα εφαρµογής τους στην σχεδίαση και την αξιολόγηση. Συγκεκριµένα, έγινε αντιληπτό ότι, παρά την δυσκολία συγκεκριµενοποίησης και αξιολόγησης µιας τόσο υποκειµενικής και πολύπλοκης κατάστασης όπως είναι η αισθητική εµπειρία, η προσέγγιση που προτάθηκε είναι αρκετά απλή ώστε να εφαρµοστεί, κι ευέλικτη ώστε να προσαρµοστεί στις ανάγκες κάθε περίπτωσης, καθώς πρώτον σέβεται τον υψηλό βαθµό υποκειµενικότητας της αισθητικής, αφού αναφέρεται στο άτοµο και όχι στο αντικείµενο, και δεύτερον «διασπάται» σε διάφορα επίπεδα αφαίρεσης. Το θετικότερο όλων είναι το γεγονός ότι προσφέρεται στους εµπλεκόµενους στην σχεδίαση και την αξιολόγηση µία ολοκληρωµένη και ξεκάθαρη προσέγγιση που µπορεί αρκετά εύκολα να «µεταφραστεί» σε πρακτικές επιλογές.

Με την µέθοδο των συνεντεύξεων αναδείχτηκαν τα εξής σηµαντικά στοιχεία:

92

• Το περιεχόµενο παίζει σηµαντικό ρόλο όσον αφορά τους δικτυακούς τόπους. Αυτό σηµαίνει ότι στην συγκεκριµένη περίπτωση η αισθητική πρέπει να έχει στόχο την υποστήριξή του. Χαρακτηριστικό παράδειγµα της σηµασίας που δίνεται στο περιεχόµενο από τους χρήστες αποτελεί το γεγονός ότι συχνά το στοιχείο που έκανε ενδιαφέρουσα την αλληλεπίδραση µε το προϊόν ήταν η καινοτοµία του περιεχοµένου, η οποία αναφερόταν κυρίως στην δυνατότητα εύρεσης λεπτοµερειών που προκαλούν έκπληξη, καθώς και η καινοτοµία παρουσίασής τους (π.χ. αστείος τρόπος). Βέβαια, υπήρξαν και περιπτώσεις όπου το ενδιαφέρον περιεχόµενο συνδυάστηκε µε κοινωνική αλληλεπίδραση ή µε µικρό είδος προσωποποίησής του. Όλοι οι παραπάνω τρόποι εµπλούτιζαν την εµπειρία της αλληλεπίδρασης, εµπλέκοντας γνωστικά και συναισθηµατικά τους χρήστες.

• Η διαφορετική πείρα και εξοικείωση µε τους δικτυακούς τόπους δηµιουργεί άλλες απαιτήσεις όσον αφορά την αισθητική εµπειρία. Αυτό σηµαίνει ότι οι απόψεις ποίκιλλαν από το να µην δίνεται καµία σηµασία στην αισθητική, ή η αισθητική να αναφέρεται µόνο στα ωραία γραφικά, µέχρι την ύπαρξη υψηλών και συγκεκριµένων απαιτήσεων, κυρίως των πεπειραµένων χρηστών. Στην περίπτωση των χρηστών που θεωρούσαν περιττή την αισθητική εµπειρία στην αλληλεπίδρασή τους µε τους δικτυακούς τόπους παρατηρήθηκε ότι δεν µπορούσαν να προτείνουν κάποιο άλλο προϊόν που να τους έχει κάνει καλή εντύπωση, ενώ υπήρξε περίπτωση όπου ο χρήστης ήταν εντελώς αρνητικός στην ανάγκη της αισθητικής εµπειρίας. Όσον αφορά την περίπτωση των πεπειραµένων χρηστών, που χρησιµοποιούσαν το διαδίκτυο από δική τους πρόθεση αναζητώντας οι ίδιοι την βίωση εµπειριών και όχι µόνο στα πλαίσια εκτέλεσης κάποιας εργασίας, µπορούσαν να προτείνουν περισσότερους από έναν δικτυακό τόπο και µάλιστα ήταν σε θέση να εξηγήσουν τους λόγους ακριβώς που πίστευαν ότι δηµιουργούσαν ευχάριστες εµπειρίες. Συνεπώς, ο προσωπικός χρόνος που αφιερώνεται για την ανακάλυψη και την χρήση ενός προϊόντος και το προσωπικό ενδιαφέρον αποτελούν βασικές προϋποθέσεις για την ανάδυση της αισθητικής εµπειρίας. Συµπερασµατικά, η αισθητική εµπειρία βρίσκεται πρωτίστως στο υποκείµενο κι έπειτα στο προϊόν.

3.4 Σύνοψη

Συνοψίζοντας, στο κεφάλαιο αυτό για την αισθητική στο πεδίο της αλληλεπίδρασης ανθρώπου-υπολογιστή επιχειρήθηκε:

1. Να περιγραφεί ένα ενοποιηµένο πλαίσιο κατανόησης της αισθητικής µέσα από την υιοθέτηση συγκεκριµένων επιστηµονικών παραδοχών και την συγκέντρωσή τους σε ένα διάγραµµα που επιχειρεί να περιγράψεις τις βασικές έννοιες της αισθητικής και την σχέση µεταξύ τους. Με αυτόν τον τρόπο επιτυγχάνεται µία υψηλού επιπέδου οριοθέτησή της στο πεδίο της αλληλεπίδρασης ανθρώπου-υπολογιστή γεγονός που επιτρέπει την περαιτέρω συγκεκριµενοποίησή της σε αρχές υποστήριξης και τρόπους επίτευξης και κατά συνέπεια την ενσωµάτωσή της στην διαδικασία της σχεδίασης και της αξιολόγησης.

2. Να δοθούν αρχές υποστήριξης της αισθητικής, µέσα σε µία προσπάθεια συγκεκριµενοποίησής της σε γενικές αρχές και τρόπους επίτευξής τους που να είναι δυνατό να εφαρµοστούν στην σχεδίαση και την αξιολόγηση. Ο στόχος αυτών των αρχών είναι να λειτουργήσουν ως οδηγοί για την υποστήριξή της και κατά επέκταση για την προώθηση και την δηµιουργία προσωπικών εµπειριών.

3. Να αξιολογηθεί το γενικευµένο αυτό πλαίσιο κατανόησης της αισθητικής από τους ίδιους τους χρήστες µέσα από τη µέθοδο της συνέντευξης και του ερωτηµατολογίου,

93

καθώς πρώτον η χρήση του πλαισίου αφορά κυρίως αυτούς και δεύτερον τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους µπορεί να συντελέσουν σηµαντικά στην ανάδειξη παραµέτρων που ίσως διέφευγαν την προσοχής ενός ειδικού ή απλά ενός έµπειρου χρήστη.

Το κεφάλαιο αυτό επιτρέπει την ενσωµάτωση της αισθητικής στους στόχους και την διαδικασία της σχεδίασης και αξιολόγησης στο πεδίο της αλληλεπίδρασης ανθρώπου-υπολογιστή, ενώ στο επόµενο κεφάλαιο θα επιχειρηθεί να εφαρµοστεί το πλαίσιο κατανόησης της αισθητικής.

94

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4

Εφαρµογή του γενικευµένου πλαισίου κατανόησης της αισθητικής

Στο κεφάλαιο αυτό επιχειρείται η εφαρµογή του γενικευµένου πλαισίου κατανόησης της αισθητικής στην αξιολόγηση ενός συγκεκριµένου είδους δικτυακών τόπων, τα ηλεκτρονικά βιβλιοπωλεία.

Επιλέγονται τα ηλεκτρονικά βιβλιοπωλεία κυρίως για τρεις λόγους: α)ιστορικά είναι από τους πρώτους δικτυακούς τόπους, β) είναι ιδιαιτέρως δηµοφιλή σε µία ευρεία γκάµα χρηστών και γ) πιθανολογείται ότι χαρακτηρίζονται από υψηλή αισθητική.

Η αξιολόγηση αναφέρεται σε µία νέα µορφή ευρετικής, όπου οι ευρετικές είναι τα βασικά στοιχεία του πλαισίου. Εκτιµάται η ύπαρξη ή µη των στοιχείων του πλαισίου, ωστόσο όχι τόσο µε διάθεση να αξιολογηθούν οι συγκεκριµένοι δικτυακοί τόποι, όσο συνολικά να εκτιµηθεί η γενικότερη χρήση καθένα από τα στοιχεία.

Στο τέλος συζητώνται τα αποτελέσµατα / συµπεράσµατα της αξιολόγησης αναφορικά µε το γενικευµένο πλαίσιο κατανόησης της αισθητικής.

95

4.1 Επισκόπηση του γενικευµένου πλαισίου της αισθητικής για την αξιολόγηση δικτυακών τόπων Σύµφωνα µε το γενικευµένο πλαίσιο κατανόησης της αισθητικής όπως αυτό αναλύθηκε στο κεφάλαιο 3, προτείνονται τρεις αρχές υποστήριξης της αισθητικής: η δηµιουργία προσωπικής σχέσης, η γνωστική πρόκληση και η κοινωνική αλληλεπίδραση. Οι συγκεκριµένες γενικές αρχές ανταποκρίνονται σε ένα µεγάλο εύρος των διαστάσεων της αισθητικής, όπως επικοινωνία, γνώση, συναισθήµατα, πλαίσιο, υποκειµενικότητα. Η κάθε αρχή επίσης µε την σειρά της µπορεί να αναλυθεί σε επιµέρους τρόπους επίτευξής της.

Σε γενικές γραµµές, η δηµιουργία προσωπικής σχέσης µπορεί να επιτευχθεί µε τους εξής τρόπους:

1. Προσωποποίηση παρουσίασης. Η προσωποποίηση εδώ αναφέρεται στην δυνατότητα ανάπτυξης προσωπικού δικτυακού τόπου από την άποψη της παρουσίασης. Για παράδειγµα, µπορεί να αναφέρεται στη χρήση τεχνικών όπως τα skins, δηλαδή εναλλακτικές διεπαφές για εφαρµογές που χρησιµοποιούνται από πολλούς, και που επιτρέπουν την συχνή και εύκολη αλλαγή της εµφάνισης των προϊόντων από τους ίδιους τους χρήστες µε διατήρηση όµως της λειτουργικότητάς τους.

2. Προσωποποίηση περιεχοµένου. Η προσωποποίηση σε αυτήν την περίπτωση µπορεί για παράδειγµα να αναφέρεται σε µεθόδους προσωποποίησης των δικτυακών τόπων όπως το συνεργατικό φιλτράρισµα (collaborative filtering) και η ανάλυση της ακολουθίας των επιλογών (click-stream analysis), που προσπαθούν να προβλέψουν τα ενδιαφέροντα και τους στόχους των χρηστών για την αυτόµατη προσωποποίηση και προσαρµογή της παρουσίασης των πληροφοριών.

3. Προσωποποίηση όσον αφορά τον τοπικό εντοπισµό και την γλώσσα. Η προσωποποίηση εδώ αναφέρεται στην προσαρµογή του δικτυακού τόπου στις πολιτισµικές και γλωσσικές ανάγκες των ανθρώπων που πρόκειται να χρησιµοποιήσουν τον δικτυακό τόπο.

4. Εξατοµίκευση προϊόντος και υπηρεσίας. Εδώ η εξατοµίκευση αφορά το ίδιο το προϊόν ή την υπηρεσία που προσφέρεται µέσω του δικτυακού τόπου. Συνεπώς η δηµιουργία προσωπικής σχέσης µε τον δικτυακό τόπο προκαλείται εδώ µέσα από τις (εξειδικευµένες) δυνατότητες που παρέχονται για την προσωποποίηση του προϊόντος ή της υπηρεσίας που προσφέρονται.

Από την άλλη µεριά, η γνωστική πρόκληση επιτυγχάνεται µε τους εξής τρόπους:

1. Καινοτοµία. Η πρακτική της καινοτοµίας µπορεί να πάρει διάφορες µορφές όπως για παράδειγµα να αφορά στην παροχή ενός εντελώς διαφορετικού τρόπου πραγµατοποίησης της εργασίας ή ακόµη και σε επίπεδο τεχνολογίας, ή απλά στοιχείων που αφορούν την παρουσίαση του δικτυακού τόπου από την άποψη για παράδειγµα των γραφικών, ή την παρουσίαση του περιεχοµένου, όπως για παράδειγµα µια νέα µορφή οργάνωσης και παρουσίασης των πληροφοριών.

2. Συνεχής ανανέωση περιεχοµένου ή παρουσίασης. Καθώς η καινοτοµία είναι δύσκολο να επιτευχθεί, η πιο εύκολα επιτεύξιµη λύση είναι η συνεχής ανανέωση και βελτίωση που αναφέρεται σε ήδη υπάρχοντα προϊόντα, συστήµατα και υπηρεσίες από άποψη περιεχοµένου, παρουσίασης και παρεχόµενων δυνατοτήτων.

3. Πλούσιο περιεχόµενο / µεγάλη ποικιλία υπηρεσιών. Εδώ η γνωστική πρόκληση αναφέρεται στο µεγάλος όγκο πληροφοριών και γενικά στις λεπτοµέρειες που

96

προσφέρονται, καθώς και στην ειδίκευση και την ποικιλία των υπηρεσιών που παρέχονται.

4. Αποτελεσµατική οργάνωση / δοµή πληροφορίας. Η γνωστική πρόκληση στην συγκεκριµένη περίπτωση αναφέρεται στην αποτελεσµατική ταξινόµηση, οργάνωση και γενικά δοµή των πληροφοριών. Υποστηρίζεται ότι η καλή ταξινόµηση των πληροφοριών όχι µόνο αποτελεί βασική προϋπόθεση για την ανάδυση και την βίωση των εµπειριών, αλλά γίνεται µέρος της ίδιας της εµπειρίας.

5. ∆ιασύνδεση, κατευθυντικότητα - ολοκλήρωση µε άλλες σχετικές πηγές γνώσης. Η γνωστική πρόκληση αναφέρεται εδώ στην παροχή / πρόταση άλλων δικτυακών τόπων και γενικά πηγών επιπλέον γνώσης (links), σχετικών µε τα ενδιαφέροντα του χρήστη, εµπλουτίζοντας την εµπειρία της αλληλεπίδρασης ακόµη περισσότερο.

Τέλος, η κοινωνική αλληλεπίδραση µπορεί να επιτευχθεί µε τους εξής τρόπους:

1. Κοινότητες. Εδώ η κοινωνική αλληλεπίδραση αναφέρεται στην ανταλλαγή πληροφοριών και απόψεων για κοινά ενδιαφέροντα, στην συνεργασία και την ανάπτυξη συλλογικής δράσης, µέσα από την παροχή χρήσης εικονικών (δυνητικών) κοινοτήτων. Αυτό έχει σαν αποτέλεσµα την δηµιουργία µακροπρόθεσµων δεσµών και την ενεργή εµπλοκή του χρήστη.

2. Ιστορίες. Εδώ η κοινωνική αλληλεπίδραση επιτυγχάνεται µέσα από µε προσωπικά σχόλια και ιστορίες χρηστών που µπορεί να σχετίζονται ή όχι µε την εµπειρία τους µε τον δικτυακό τόπο, το προϊόν ή την υπηρεσία.

3. Προτάσεις. Οι προτάσεις αναφέρονται σε έναν έµµεσο τρόπο κοινωνικής αλληλεπίδρασης που επιτυγχάνεται µέσα από προγράµµατα συλλογής πληροφοριών από χρήστες που παρουσιάζονται σε χρήστες του δικτυακού τόπου, σαν ένα είδος δηµοσκόπησης ή ψηφοφορίας. Πίνακας 8: Επισκόπηση των βασικών εννοιών του περιγραφικού πλαισίου κατανόησης της αισθητικής για την αλληλεπίδραση ανθρώπου-υπολογιστή.

Μπορεί η παρουσίαση του διαδραστικού συστήµατος να ταιριάζει στις απαιτήσεις του

χρήστη;

Προσωποποίηση παρουσίασης

Το περιεχόµενο του διαδραστικού συστήµατος είναι σχετικό µε τις προτιµήσεις του

χρήστη;

Προσωποποίηση περιεχόµενου

Η γλώσσα και οι βασικές έννοιες του συστήµατος είναι

οικείες στον χρήστη;

Προσωποποίηση όσον αφορά τον τοπικό εντοπισµό και την

γλώσσα

∆ηµιουργία προσωπικής

σχέσης

Το προϊόν / η υπηρεσία που παρέχεται µπορεί να

εξατοµικευτεί;

Εξατοµίκευση προϊόντος / υπηρεσίας

Παρέχεται ένας διαφορετικός τρόπος παρουσίασης των

δεδοµένων;

Καινοτοµία (τεχνολογική / παρουσίασης περιεχοµένου)

Το περιεχόµενο ή η παρουσίαση του συστήµατος

ανανεώνεται συνεχώς;

Συνεχής ανανέωση περιεχοµένου και παρουσίασης

Γνωστική πρόκληση

Παρέχεται µεγάλος όγκος πληροφοριών προς

ανακάλυψη για τους χρήστες;

Πλούσιο περιεχόµενο / υπηρεσίες

97

Παρατηρείται συνολικά αποτελεσµατική οργάνωση

των πληροφοριών;

Αποτελεσµατική οργάνωση / δοµή πληροφορίας

Παρέχεται η δυνατότητα από το σύστηµα διασύνδεσης µε άλλες σχετικές πηγές γνώσης;

∆ιασύνδεση – ολοκλήρωση µε άλλες σχετικές πηγές γνώσης

Οι χρήστες του συστήµατος µπορούν να αλληλεπιδράσουν άµεσα µέσα από διαφόρων ειδών εικονικές κοινότητες;

Κοινότητες

Οι χρήστες του συστήµατος µπορούν να αλληλεπιδράσουν έµµεσα µέσα από την παροχή

ιστοριών;

Ιστορίες Κοινωνική αλληλεπίδραση

Οι χρήστες του συστήµατος µπορούν να αλληλεπιδράσουν

έµµεσα µέσα από την δυνατότητα των προτάσεων;

Προτάσεις

4.2 Επιλογή δικτυακών τόπων-ηλεκτρονικά βιβλιοπωλεία Για τις ανάγκες της εφαρµογής του γενικευµένου πλαισίου κατανόησης της αισθητικής για την αξιολόγηση δικτυακών τόπων, επιλέχθηκε ένα συγκεκριµένο είδος δικτυακών τόπων, τα ηλεκτρονικά βιβλιοπωλεία. Η εν λόγω επιλογή βασίστηκε στα εξής δεδοµένα:

1. Τα ηλεκτρονικά βιβλιοπωλεία αποτελούν ένα από τα πιο δηµοφιλή και χρήσιµα είδη δικτυακών τόπων. Αυτό συµβαίνει κυρίως γιατί καλύπτουν συνήθως τα ενδιαφέροντα και τις προτιµήσεις ενός µεγάλου αριθµού χρηστών, όχι µόνο από την άποψη της αγοράς, αλλά και της ενηµέρωσης. Οι χρήστες µπορούν να ενηµερωθούν για τις νέες εκδόσεις σε σχεδόν παγκόσµιο επίπεδο και πάνω σε πολύ συγκεκριµένα θέµατα. Αυτό συνεπάγεται ότι η αισθητική στην περίπτωση των ηλεκτρονικών βιβλιοπωλείων ενδιαφέρει ή έστω αφορά έναν πολύ µεγάλο αριθµό χρηστών.

2. Κατά την διεξαγωγή της αξιολόγησης έχει αξία να επιλεχθούν δικτυακοί τόποι που να αναµένεται να είναι ήδη σε κάποιο καλό επίπεδο αισθητικής. Τα ηλεκτρονικά βιβλιοπωλεία είναι ιστορικά από τα πρώτα είδη δικτυακών τόπων που τέθηκαν σε λειτουργία. Το χαρακτηριστικό τους αυτό τους δίνει ξεχωριστή θέση σε σχέση µε τα υπόλοιπα είδη δικτυακών τόπων και δικαιολογεί σηµαντικά την επιλογή αυτή.

3. Για τους δύο ακριβώς παραπάνω λόγους, τα ηλεκτρονικά βιβλιοπωλεία είναι πολύ πιθανό να χαρακτηρίζονται από υψηλή αισθητική (τουλάχιστον σε σχέση µε άλλα είδη). Συνεπώς, θα συντελέσουν στην αποτελεσµατικότερη εφαρµογή του γενικευµένου πλαισίου κατανόησης της αισθητικής, καθώς πιστεύεται ότι είναι πολύ πιθανό να εµπεριέχουν τα συγκεκριµένα χαρακτηριστικά που προτείνονται. Άλλωστε η συνεχής ενηµέρωση και ανανέωση και ο µεγάλος όγκος πληροφοριών αποτελούν απαραίτητες προϋποθέσεις για την «ύπαρξή» τους.

Συγκεκριµένα, επιλέχθηκαν τα εξής επιστηµονικά ή µη ηλεκτρονικά βιβλιοπωλεία, πολύ γνωστά στο είδος του το καθένα:

1. Amazon (http:// www.amazon.com) 2. Springer (http://www.springer.com) 3. Elsevier (http://www.elsevier.com) 4. Taylor and Francis (http://www.taylorandfrancisgroup.com) 5. Lawrence Erlbaum Associates (http://www.leaonline.com/)

98

6. Wiley ( http://www.wiley.com) 7. Blackwell (http://www.blackwellpublishing.com) 8. Nature (http://www.nature.com) 9. Future (http://www.futurenet.com) 10. Barnes and Noble (http://www.barnesandnoble.com) 11. Random House (http://www.randomhouse.com) 12. Bloomsbury (http://www.bloomsbury.com) 13. Macmillan (http://www.mcp.com) 14. Ashgate (http://www.ashgate.com) 15. Prentice Hall (http://vig.prenhall.com) 16. Greenwood (http://www.greenwood.com) 17. O' Reilly (http://www.oreilly.com)

Πίνακας 9: Συγκεντρωτικός πίνακας των ηλεκτρονικών βιβλιοπωλείων

4.3 Αξιολόγηση ηλεκτρονικών βιβλιοπωλείων

4.3.1 Εισαγωγή Το πλαίσιο κατανόησης της αισθητικής µπορεί να χρησιµοποιηθεί τόσο σε επίπεδο σχεδίασης όσο και σε επίπεδο αξιολόγησης. Όσον αφορά την αξιολόγηση µπορεί να χρησιµοποιηθεί σε σχέση µε σχεδόν κάθε µέθοδο. Εδώ χρησιµοποιείται ως µία νέα µορφή ευρετικής αξιολόγησης, όπου οι ευρετικές είναι τα βασικά στοιχεία του πλαισίου.

Συγκεκριµένα, µε µία απλή «περιδιάβαση» στους παραπάνω δικτυακούς τόπους εκτιµάται η ύπαρξη ή µη των στοιχείων του πλαισίου, ωστόσο όχι µε διάθεση τόσο να αξιολογηθούν οι συγκεκριµένοι δικτυακοί τόποι, όσο συνολικά να εκτιµηθεί η γενικότερη χρήση του καθένα από τα στοιχεία. Γι΄ αυτόν τον λόγο τα αποτελέσµατα της αξιολόγησης δεν αναφέρονται τόσο στους δικτυακούς τόπους όσο στα στοιχεία της αξιολόγησης σε µορφή ποσοστών χρήσης τους. Άλλωστε η αξιολόγηση οφείλει να αναφέρεται στο σύνολο του συστήµατος και όχι στα πλαίσια εκτέλεσης συγκεκριµένης εργασίας, καθώς αυτό είναι αντίθετο στην φύση της αισθητικής.

Παρακάτω, συζητώνται τα αποτελέσµατα κάθε αρχής υποστήριξης της αισθητικής ξεχωριστά.

4.3.2 ∆ηµιουργία προσωπικής σχέσης Στο παρακάτω γράφηµα σηµειώνονται τα ποσοστά χρήσης των διάφορων τρόπων δηµιουργίας προσωπικής σχέσης έτσι όπως αυτά αναδείχτηκαν µέσα από την συνολική αξιολόγησή τους µε βάση το γενικευµένο πλαίσιο κατανόησης της αισθητικής.

99

Προσωπική σχέση

0,0%

35,3%

23,5%

76,5%

0,0%10,0%20,0%30,0%40,0%50,0%60,0%70,0%80,0%90,0%

100,0%

Προσωποποίηση(παρουσίαση)

Προσωποποίηση(περιεχόµενο)

Προσωποποίηση(Τοπικές ρυθµίσεις και

γλώσσα)

Εξατοµίκευσηπροϊόντος / υπηρεσίας

(στυλ)

Εικόνα 35: Γράφηµα της αξιολόγησης των δικτυακών τόπων όσον αφορά την αρχή της

προσωπικής σχέσης

Όπως παρατηρείται στο παραπάνω γράφηµα, όσον αφορά την δηµιουργία προσωπικής σχέσης, το µεγαλύτερο ποσοστό χρήσης (76,5%) σηµειώνεται στην εξατοµίκευση προϊόντος και υπηρεσιών, ακολουθούν η προσωποποίηση του περιεχοµένου (35,3%), η προσωποποίηση όσον αφορά τις τοπικές ρυθµίσεις και τη γλώσσα (23,5%), ενώ δεν παρατηρήθηκε καθόλου η χρήση της προσωποποίησης της παρουσίασης.

Συνεπώς, οι δικτυακοί τόποι επιδιώκουν και επιτυγχάνουν σε κάποιο βαθµό την δηµιουργία προσωπικής σχέσης, κυρίως µέσα από την εξατοµίκευση των προϊόντων και των υπηρεσιών που παρέχονται. Ωστόσο, παρατηρείται σχετικά πολύ µικρή έως καθόλου χρήση των υπολοίπων επιλογών. Υποστηρίζεται όµως ότι η χρήση τους αποτελεί ανταγωνιστικό παράγοντα, καθώς, εκτός από το γεγονός ότι συντελούν σε επιπλέον δηµιουργία προσωπικής σχέσης, η πιθανή χρήση τους θα τους ξεχώριζε από τους υπόλοιπους δικτυακούς τόπους.

4.3.3 Γνωστική πρόκληση Στο παρακάτω γράφηµα σηµειώνονται τα ποσοστά χρήσης των διάφορων τρόπων µε τους οποίους επιτυγχάνεται η γνωστική πρόκληση, έτσι όπως αυτά αναδείχτηκαν µέσα από την συνολική αξιολόγηση των δικτυακών τόπων µε βάση το γενικευµένο πλαίσιο κατανόησης της αισθητικής.

Παρατηρείται λοιπόν ότι τα ποσοστά στην συγκεκριµένη περίπτωση είναι αρκετά υψηλά, όπως για παράδειγµα η συνεχής ανανέωση (100%), το πλούσιο περιεχόµενο (100%), η αποτελεσµατική οργάνωση (100%), η διασύνδεση µε άλλες σχετικές πηγές γνώσης (82,4%). Αυτό συµβαίνει ίσως επειδή τα ίδια στοιχεία παρατηρούνται και στην υποστήριξη της ευχρηστίας των συστηµάτων ή να οφείλεται και στο συγκεκριµένο είδος δικτυακών τόπων, όπου η συνεχής ανανέωση του περιεχοµένου και των προϊόντων αποτελεί βασική τους προϋπόθεση. Όµως παρατηρείται ότι η καινοτοµία υστερεί σε χρήση (47,1%) και αναδεικνύεται σε σηµαντικό παράγοντα ανταγωνισµού, καθώς µπορεί να διαφοροποιεί τους δικτυακούς τόπους συντελώντας σηµαντικά στην γνωστική πρόκληση των χρηστών. Επίσης, όσον αφορά τη συνεχή ανανέωση αυτή αναφέρεται κυρίως στο περιεχόµενο, τα προϊόντα και τις υπηρεσίες που προσφέρονται και σχεδόν ποτέ στην παρουσίαση. Συνεπώς και η συνεχής ανανέωση της παρουσίασης αναδεικνύεται σε καθοριστικό παράγοντα διαφοροποίησης των συγκεκριµένων δικτυακών τόπων.

100

Γνωστική πρόκληση

47,1%

100,0% 100,0% 100,0%

82,4%

0,0%10,0%20,0%30,0%40,0%50,0%60,0%70,0%80,0%90,0%

100,0%

Καινοτοµία Συνεχήςανανέωση

(περιεχόµενο, υπηρεσίες

Πλούσιοπεριεχόµενο /υπηρεσίες

Αποτελεσµατικήοργάνωση / δοµήπληροφορίας

∆ιασύνδεση –ολοκλήρωση µεάλλες σχετικέςπηγές γνώσης

Εικόνα 36: Γράφηµα της αξιολόγησης των δικτυακών τόπων όσον αφορά την αρχή της

γνωστικής πρόκλησης

4.3.4 Κοινωνική αλληλεπίδραση Στο παρακάτω γράφηµα σηµειώνονται τα ποσοστά χρήσης των διάφορων τρόπων µε τους οποίους επιτυγχάνεται η κοινωνική αλληλεπίδραση, έτσι όπως αυτά αναδείχτηκαν µέσα από την συνολική αξιολόγηση των δικτυακών τόπων µε βάση το γενικευµένο πλαίσιο κατανόησης της αισθητικής.

Κοινωνική αλληλεπίδραση

5,9%

23,5%

41,2%

0,0%

10,0%

20,0%

30,0%

40,0%

50,0%

60,0%

70,0%

80,0%

90,0%

100,0%

Κοινότητες Ιστορίες Προτάσεις

Εικόνα 37: Γράφηµα της αξιολόγησης των δικτυακών τόπων όσον αφορά την αρχή της

κοινωνικής αλληλεπίδρασης

Εδώ παρατηρείται ένα γενικά µικρό ποσοστό χρήσης των στοιχείων της αρχής της κοινωνικής αλληλεπίδρασης σε σχέση µε τα συνολικά ποσοστά των υπόλοιπων αρχών, µε υψηλότερο εκείνο των προτάσεων (41,2%), ενώ ακολουθούν οι ιστορίες (23,5%) και τέλος οι κοινότητες (5,9%). Συνεπώς, η κοινωνική αλληλεπίδραση επιτυγχάνεται κυρίως µέσα από τα συστήµατα προτάσεων, ενώ σπάνια παρατηρούνται µορφές κοινοτήτων. Καθώς η συγκεκριµένη αρχή δεν υποστηρίζεται ιδιαίτερα από την σχεδίαση των εν λόγω δικτυακών τόπων, µπορεί να λειτουργήσει

101

ως ανταγωνιστικός παράγοντας και ως στοιχεία διαφοροποίησης από τα υπόλοιπα ηλεκτρονικά βιβλιοπωλεία.

4.4 Συζήτηση – Συµπεράσµατα Λαµβάνοντας υπόψη όλα τα παραπάνω, συµπεραίνονται τα εξής:

1. Το πλαίσιο είναι εφαρµόσιµο. Αυτό σηµαίνει ότι έχει καταφέρει να συγκεκριµενοποιήσει και να απλοποιήσει αρκετά µία τόσο περίπλοκη έννοια όσο η αισθητική σε επίπεδο όχι µόνο οριοθέτησης αλλά και πρακτικής. Παρέχει στους σχεδιαστές συγκεκριµένες οδηγίες, που αναφέρονται σε απλές και ευδιάκριτες επιλογές, αλλά ταυτόχρονα λαµβάνουν υπόψη σε σηµαντικό βαθµό τις πιθανές διαστάσεις και παραµέτρους της αισθητικής, αντιµετωπίζοντάς την στο σύνολό της.

2. Μπορεί να χρησιµοποιηθεί τόσο για την σχεδίαση, όπως για παράδειγµα στα πλαίσια µίας µεθοδολογίας σχεδίασης µε σκοπό την υποστήριξη βασικών εννοιών της αισθητικής, όσο και για την αξιολόγηση διαφόρων συστηµάτων. Συγκεκριµένα, το πλαίσιο µπορεί να χρησιµοποιηθεί σχεδόν µε όλες τις µεθόδους σχεδίασης και αξιολόγησης, είτε ενσωµατώνοντας εντελώς τις οδηγίες, είτε λειτουργώντας το ίδιο στο σύνολό του ως οδηγός (π.χ συνεντεύξεις-ερωτηµατολόγια).

3. Η χρήση του δεν περιορίζεται µόνο στο συγκεκριµένο είδος δικτυακών τόπων (ηλεκτρονικά βιβλιοπωλεία). Αντιθέτως, µπορεί να χρησιµοποιηθεί και για άλλους είδη δικτυακών τόπων και ενδεχοµένως και για άλλα είδη συστηµάτων, επειδή ακριβώς δεν προϋποθέτει και δεν αναφέρεται σε τεχνικά και πολύ ειδικευµένα θέµατα.

4. Το αποτέλεσµα της χρήσης αναδεικνύει ζητήµατα σχεδίασης που αφορούν την αισθητική των δικτυακών τόπων που εξετάστηκαν όπως: ιστορίες, κοινότητες, προτάσεις, προσωποποίηση παρουσίασης και περιεχοµένου, κατευθυντικότητα κα. Συνεπώς παρουσιάζει ενδιαφέρον για µία µεγάλη ποικιλία αποδεκτών όπως για παράδειγµα οι ιδιοκτήτες δικτυακών τόπων, σχεδιαστές, χρήστες / πελάτες, ανταγωνιστές κα.

5. Η αξία του γενικευµένου πλαισίου κατανόησης δεν σταµατά εδώ. Αντιθέτως, µπορεί να αποτελέσει την βάση για περαιτέρω εµπλουτισµό, επέκταση και για προσαρµογή στις νέες ανάγκες των χρηστών, τις διαφορετικές απαιτήσεις των συστηµάτων και τις συγκεκριµένες συνθήκες χρήσης τους. Με αυτόν τον τρόπο, το γενικευµένο πλαίσιο κατανόησης της αισθητικής ανταποκρίνεται στην δυναµική, ανοικτή και απρόβλεπτη φύση της αισθητικής.

6. Οι αρχές και κατά συνέπεια οι τρόποι υποστήριξης της αισθητικής ανταποκρίνονται στην υποκειµενική φύση της, καθώς δεν αναφέρονται σε στατικές ιδιότητες και χαρακτηριστικά, αλλά θέτουν το υποκείµενο στην βάση της αισθητικής εµπειρίας. Το άτοµο όχι µόνο εµπλέκεται ενεργά στην διαδικασία, αλλά καθορίζει και το περιεχόµενο της εµπειρίας.

102

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5

Συζήτηση - Συµπεράσµατα

Η παρούσα εργασία επιχείρησε να προσεγγίσει ένα ιδιαίτερως πολύπλοκο ζήτηµα, την αισθητική, που αποκτά ολοένα και µεγαλύτερη σηµασία στο πεδίο της αλληλεπίδρασης ανθρώπου-υπολογιστή.

Μέσα από την επισκόπηση της ιστορίας της αισθητικής ως φιλοσοφικής αναζήτησης, από τα γραπτά κείµενα του Πλάτωνα µέχρι τους µετά-µοντέρνους φιλοσόφους, καθώς και της πορείας της στην σχεδίαση βιοµηχανικών προϊόντων, από τα τέλη του 19ου αιώνα µέχρι σήµερα, επιχειρήθηκε σε πρώτη φάση η ανάδειξη της πολυδιάστατης, εφήµερης, πολύπλοκης και υποκειµενικής φύσης της και του έντονα υπαρξιακού, κοινωνικού και ιστορικού χαρακτήρα της. Τα συµπεράσµατα της διττής αυτής ιστορικής αναδροµής της λειτούργησαν ως βάση για την κατανόησή της στο πεδίο της αλληλεπίδρασης ανθρώπου-υπολογιστή.

Συγκεκριµένα, έγινε κατανοητό ότι η αισθητική δεν µπορεί να νοηθεί αποκοµµένη από την κοινωνία, καθώς αναφέρεται σε ένα κοινωνικό «διάλογο», και αναδεικνύεται ως ένα βαθειά ιστορικό και υπαρξιακό «σύµπτωµα». Συνεπώς, καθώς η σηµαντική τεχνολογική ανάπτυξη των τελευταίων ετών και η εισχώρηση του υπολογιστή σε όλες τις πτυχές της ανθρώπινης ζωής τόσο σε επίπεδο άυλο (π.χ. εργασία, διασκέδαση, επικοινωνία), όσο και σε επίπεδο ύλης (π.χ. κινητό τηλέφωνο) έχουν δηµιουργήσει νέα πολιτισµικά, οικονοµικά και κοινωνικά πλαίσια και έχουν προκαλέσει διαφορετικές ανάγκες και επιθυµίες, κρίθηκε απαραίτητη η επαναθεώρηση και προσαρµογή της ως πρακτική.

Μελετώντας λοιπόν τον ρόλο της αισθητικής στο πεδίο της αλληλεπίδρασης ανθρώπου-υπολογιστή, τονίστηκαν οι δύο βασικοί λόγοι που την καθιστούν πλέον απαραίτητη: η εξέλιξη των αναγκών των χρηστών και ο νέος ρόλος των υπολογιστικών συστηµάτων. Μέσα από την κριτική επισκόπηση της υπάρχουσας έρευνας αναγνωρίστηκαν από τη µία πλευρά οι ελλείψεις και τα προβλήµατα που εµποδίζουν την πλήρη κατανόηση και την ενσωµάτωσή της στους στόχους της σχεδίασης και της αξιολόγησης, όπως για παράδειγµα η αποσπασµατική και εν µέρει επιφανειακή µελέτη της. Από την άλλη όµως αναδείχθηκαν κεφαλαιώδους σηµασίας στοιχεία της αισθητικής εµπειρίας πάνω στα οποία βασίστηκε και η παρούσα διπλωµατική εργασία, όπως για παράδειγµα η σηµασία της προσωποποίησης, της επικοινωνίας, της κοινωνικής αλληλεπίδρασης, του συναισθηµατικού δεσίµατος, της καινοτοµίας, καθώς και το σύνολο των διαστάσεων, όπως επικοινωνία, γνώση, συναισθήµατα, ευχρηστία, πλαίσιο.

Επιπρόσθετα, µέσα από την κριτική επισκόπηση των στόχων της αξιολόγησης στο πεδίο της αλληλεπίδρασης ανθρώπου-υπολογιστή, καθώς και της φιλοσοφίας διαφόρων µεθόδων, έγινε κατανοητή από τη µία µεριά η µη ευελιξία και ικανότητα κάποιων µεθόδων αξιολόγησης να συµπεριλάβουν θέµατα αισθητικής στην διαδικασία τους, λόγω κυρίως του ότι αναφέρονται στην λεπτοµέρεια και όχι στο σύνολο και είναι προσανατολισµένες στη µελέτη της γνωστικής επεξεργασίας των πληροφοριών ενώ αδυνατούν να λάβουν υπόψη τα συναισθήµατα, από την άλλη φάνηκε η γενικότερη αδυναµία τους να την συµπεριλάβουν στους στόχους τους λόγω της µη ύπαρξης ενός γενικευµένου και εφαρµόσιµου πλαισίου κατανόησης της αισθητικής.

103

Καθώς λοιπόν δεν συναντάται στην υπάρχουσα βιβλιογραφία και αρθρογραφία στο πεδίο της αλληλεπίδρασης ανθρώπου-υπολογιστή κάποια ολοκληρωµένη προσέγγιση της αισθητικής που να οριοθετεί επαρκώς την έννοια και να λαµβάνει υπόψη τις βασικές διαστάσεις και τα χαρακτηριστικά της, όπως αναδείχθηκαν στα πρώτα δύο κεφάλαια, η παρούσα εργασία επιχείρησε να την εντάξει στο συγκεκριµένο πεδίο αναγνωρίζοντας αρχικά τις ιδιαίτερες συνθήκες και ανάγκες, όπως για παράδειγµα το πλαίσιο χρήσης και λαµβάνοντας υπόψη βασικές παραδοχές της, όπως η υποκειµενικότητα. Η παραπάνω µελέτη κατέληξε λοιπόν στην περιγραφή της αισθητικής εµπειρίας ως πράξης και πρακτικής, ως µίας διαδικασίας όπου βασικός πρωταγωνιστής είναι ο χρήστης, λαµβάνοντας υπόψη βέβαια το σύνολο των διαστάσεών της.

Η πρώτη αυτή, αν και αρκετά αφαιρετική, περιγραφή υπήρξε ιδιαιτέρως σηµαντική καθώς επέτρεξε την περαιτέρω συγκεκριµενοποίησή της σε αρχές υποστήριξης και στην συνέχεια σε τρόπους µε τους οποίους µπορούν να επιτευχθούν οι εν λόγω αρχές και κατά συνέπεια η αισθητική εµπειρία. Όµως καθώς κάθε σύστηµα και προϊόν έχει διαφορετικό στόχο, γεγονός που διαφοροποιεί αρκετά και τις ανάγκες σχεδίασης, οι παραπάνω αρχές επιδίωξαν σε πρώτη φάση να καλύψουν κυρίως τις σχεδιαστικές απαιτήσεις των δικτυακών τόπων.

Αναδείχτηκαν τρεις γενικές αρχές υποστήριξης της αισθητικής η καθεµία των οποίων ικανοποιεί το σύνολο των διαστάσεών της: η δηµιουργία προσωπικής σχέσης, η γνωστική πρόκληση και η κοινωνική αλληλεπίδραση. Πέρα από την ικανοποίηση του συνόλου των διαστάσεων, των βασικών παραδοχών και των ιδιαιτέρων αναγκών της αισθητικής, οι συγκεκριµένες αρχές διαµορφώθηκαν επίσης επειδή ανταποκρίνονταν σε µία σειρά σηµαντικών για την αξιοπιστία τους παραµέτρων.

Συγκεκριµένα, θεωρήθηκε ότι είναι αδύνατη η διατύπωση αρχών αισθητικής, καθώς η αισθητική δε µπορεί να αναφέρεται στις ιδιότητες των αντικείµενων, αλλά κυρίως στις αντιληπτικές διεργασίες που πραγµατοποιούνται. Επίσης, καθώς η φύση της είναι υποκειµενική, πρόσκαιρη και συνολική, οι αρχές υποστήριξης κρίθηκε ότι είναι προτιµότερο να περιγραφούν µε τρόπο που να επιτρέπεται η προσαρµογή και η επέκτασή τους. Επιπλέον δεν θα πρέπει να καθορίζουν το είδος της εµπειρίας από πριν αλλά κυρίως να δηµιουργούν τις συνθήκες που να επιτρέπουν την εµπλοκή, συναισθηµατική και γνωστική, του χρήστη στην δηµιουργία της εµπειρίας, ανταποκρινόµενης έτσι και στην ανάγκη για υποκειµενικότητα. Επίσης, καθώς ελλοχεύει ο κίνδυνος χειρισµού και χειραγώγησης των χρηστών µέσα από την δηµιουργία εµπειριών που βρίσκονται έξω από τον έλεγχό τους, οι αρχές υποστήριξης της αισθητικής υποστηρίχθηκε ότι θα πρέπει να βασίζονται πρωτίστως στην αρχή της ειλικρινούς σχέσης ανάµεσα στον χρήστη και το προϊόν. Τέλος, βασική προϋπόθεση αποτελούσε η απλότητά τους ως προς το να εφαρµοστούν τόσο σε επίπεδο σχεδίασης όσο και αξιολόγησης για να µην αποθαρρύνουν τους σχεδιαστές.

Στην συνέχεια προτάθηκαν και περιγράφηκαν συγκεκριµένοι τρόποι επίτευξης των εν λόγω αρχών χωριστά, µε στόχο από τη µία µεριά να καταστήσουν πιο κατανοητές και προσιτές τις αρχές και από την άλλη φιλοδοξώντας να λειτουργήσουν ως οδηγός/ πλαίσιο σε επίπεδο σχεδίασης και αξιολόγησης δικτυακών τόπων. Ωστόσο σε καµία περίπτωση, οι αρχές και κυρίως οι τρόποι ικανοποίησής τους δεν θα µπορούσαν να είναι εξαντλητικές, καθώς κάτι τέτοιο θα ήταν αντίθετο στην ανοιχτή, δυναµική και απρόβλεπτη φύση της αισθητικής.

Μία πρώτη αποτίµηση των βασικών εννοιών του πλαισίου κατανόησης της αισθητικής, µέσω συνεντεύξεων µε σχεδιαστές διαδραστικών συστηµάτων, επιβεβαίωσε αφενός το πλαίσιο και αφετέρου ανέδειξε σηµαντικές παραµέτρους, όπως την σηµασία του περιεχοµένου συγκεκριµένα στους δικτυακούς τόπους και το γεγονός ότι γενικά η αισθητική βρίσκεται πρωτίστως στο υποκείµενο και µετά στο προϊόν.

104

Στο τελευταίο κεφάλαιο επιχειρήθηκε η εφαρµογή του γενικευµένου πλαισίου κατανόησης της αισθητικής στην αξιολόγηση ενός συγκεκριµένου είδους δικτυακών τόπων, τα ηλεκτρονικά βιβλιοπωλεία. Οι λόγοι για τους οποίους επιλέχθηκαν τα ηλεκτρονικά βιβλιοπωλεία ήταν κυρίως οι εξής: α) ιστορικά είναι από τους πρώτους δικτυακούς τόπους, β) είναι ιδιαιτέρως δηµοφιλή σε µία ευρεία γκάµα χρηστών και γ) πιθανολογείται ότι χαρακτηρίζονται από υψηλή αισθητική. Θεωρήθηκε λοιπόν ότι τα συγκεκριµένα χαρακτηριστικά θα επέτρεπαν την αξιολόγηση του συνόλου των στοιχείων του πλαισίου.

Η αξιολόγηση που εφαρµόστηκε αναφέρεται σε µία νέα µορφή ευρετικής, όπου οι ευρετικές ήταν τα βασικά στοιχεία του πλαισίου. Έγινε προσπάθεια κυρίως να εκτιµηθεί η ύπαρξη ή µη των στοιχείων του πλαισίου, ωστόσο όχι τόσο µε διάθεση να αξιολογηθούν οι συγκεκριµένοι δικτυακοί τόποι, όσο συνολικά να εκτιµηθεί η γενικότερη χρήση καθενός από τα στοιχεία.

Συγκεκριµένα µέσα από την εφαρµογή του πλαισίου, αναδείχθηκαν τα εξής συµπεράσµατα:

1. Το πλαίσιο είναι εφαρµόσιµο. Αυτό σηµαίνει ότι έχει καταφέρει να συγκεκριµενοποιήσει και να απλοποιήσει αρκετά µία τόσο περίπλοκη έννοια όσο η αισθητική σε επίπεδο όχι µόνο οριοθέτησης αλλά και πρακτικής. Παρέχει στους σχεδιαστές συγκεκριµένες οδηγίες, που αναφέρονται σε απλές και ευδιάκριτες επιλογές, αλλά ταυτόχρονα λαµβάνουν υπόψη σε σηµαντικό βαθµό τις πιθανές διαστάσεις και παραµέτρους της αισθητικής, αντιµετωπίζοντάς την στο σύνολό της.

2. Μπορεί να χρησιµοποιηθεί τόσο για την σχεδίαση, όπως για παράδειγµα στα πλαίσια µίας µεθοδολογίας σχεδίασης µε σκοπό την υποστήριξη βασικών εννοιών της αισθητικής, όσο και για την αξιολόγηση διαφόρων συστηµάτων. Συγκεκριµένα, το πλαίσιο µπορεί να χρησιµοποιηθεί σχεδόν µε όλες τις µεθόδους σχεδίασης και αξιολόγησης, είτε ενσωµατώνοντας εντελώς τις οδηγίες, είτε λειτουργώντας το ίδιο στο σύνολό του ως οδηγός (π.χ συνεντεύξεις-ερωτηµατολόγια).

3. Η χρήση του δεν περιορίζεται µόνο στο συγκεκριµένο είδος δικτυακών τόπων (ηλεκτρονικά βιβλιοπωλεία). Αντιθέτως, µπορεί να χρησιµοποιηθεί και για άλλους είδη δικτυακών τόπων και ενδεχοµένως και για άλλα είδη συστηµάτων, επειδή ακριβώς δεν προϋποθέτει και δεν αναφέρεται σε τεχνικά και πολύ ειδικευµένα θέµατα.

4. Το αποτέλεσµα της χρήσης αναδεικνύει ζητήµατα σχεδίασης που αφορούν την αισθητική των δικτυακών τόπων που εξετάστηκαν όπως: ιστορίες, κοινότητες, προτάσεις, προσωποποίηση παρουσίασης και περιεχοµένου, κατευθυντικότητα κα. Συνεπώς παρουσιάζει ενδιαφέρον για µία µεγάλη ποικιλία αποδεκτών όπως για παράδειγµα οι ιδιοκτήτες δικτυακών τόπων, σχεδιαστές, χρήστες / πελάτες, ανταγωνιστές κα.

5. Η αξία του γενικευµένου πλαισίου κατανόησης δεν σταµατά εδώ. Αντιθέτως, µπορεί να αποτελέσει την βάση για περαιτέρω εµπλουτισµό, επέκταση και για προσαρµογή στις νέες ανάγκες των χρηστών, τις διαφορετικές απαιτήσεις των συστηµάτων και τις συγκεκριµένες συνθήκες χρήσης τους. Με αυτόν τον τρόπο, το γενικευµένο πλαίσιο κατανόησης της αισθητικής ανταποκρίνεται στην δυναµική, ανοικτή και απρόβλεπτη φύση της αισθητικής.

6. Οι αρχές και κατά συνέπεια οι τρόποι υποστήριξης της αισθητικής ανταποκρίνονται στην υποκειµενική φύση της, καθώς δεν αναφέρονται σε στατικές ιδιότητες και χαρακτηριστικά, αλλά θέτουν το υποκείµενο στην βάση της αισθητικής εµπειρίας. Το άτοµο όχι µόνο εµπλέκεται ενεργά στην διαδικασία, αλλά καθορίζει και το περιεχόµενο της εµπειρίας.

105

5. ΑΝΑΦΟΡΕΣ [1] Abowd, G., Mynnatt, E., Rodden, T., 2002. The human experience. IEEE

Perv Comput, 48-57.

[2] Alben, L., 1996. Defining the Criteria for Effective Interaction Design; Quality of Experience. ACM Interactions, 11-15.

[3] Albion, P.R., 2005. Heuristic Evaluation of Educational Multimedia: from theory to practice. In J. Winn (Ed.), Proceedings of the 16th Annual Conference of the Australasian Society for Computers IN Learning in Tertiary Education, 9-15.

[4] Andersen, B.N., Mester, M.T., Kristensen, L. 2004. A Heuristic Evaluation – Stuck between aesthetics and commercialization? In CADE2004 Web Proceedings of Computers in Art and Design Education Conference.

[5] Arhippainem, L. και Tahti, M., 2003. Empirical Evaluation of User Experience in Two Adaptive Mobile Application Prototypes. Linköping Electronic Conference Proceedings. http://www.ep.liu.se/ecp/011/007/

[6] Ark, W., Selker, T., 1999. A look at human interaction with pervasive computers. IBM Sys J, 38, 504-507.

[7] Aula, P., Pekkala, J., Romppainen, J., 2003. Modelling the Socio-Cultural Context. DPPI’03, ACM, 132-133.

[8] Avouris, N.M., 2001. An Introduction to Software usability. Workshop on Software Usability, Proc. 8th Panhellenic Conference on Informatics.

[9] Baker, K., Greenberg, S. και Gutwin, C., 2002. Empirical Development of a Heuristic Evaluation Methodology for shared Workspace Groupware. CSCW’ 02, ACM, 96-105.

[10] Battarbee, K., 2003. Defining Co-Experience. DPPI’ 03, ACM, 109-137.

[11] Battleson, B., Booth, A., Weintrop, J., Usability Testing of an Academic Library Web Site: A Case Study. The Journal of Academic Librarianship, 27, 188-189.

[12] Benjamin, W., 2005. 1936. The work of art in the age of mechanical reproduction. UCLA School of Theater, Film and reproduction.

[13] Berlyne, D.E., 1971. Aesthetics and Psychobiology. Appleton-Century-Crofts.

[14] Berrios, R. και Ridley, A., 2005. Nietzche. The Routledge Companion to Aesthetics, 2nd edition Edited by Gaut, B., & Mclver Lopes, D.

[15] Bertelsen, O.W. και Pold, S., 2004.Towards the aesthetics of Human-computer interaction. NordiHCI’04, ACM, 23- 32.

[16] Bertelsen, O.W., Pold, S., 2004. Criticism as an Approach to Interface Aesthetics. NordiHCI’04, ACM, 23- 32.

[17] Bevan, N., Kirakowsky, J. και Maissel, J., 1991. What is usability?. In the Proceedings of the 4th International Conference on HCI.

[18] Bevan, N., Macleod, M., 1994. Usability measurement in context. Behaviour and Information Technology, 13, 132-145.

106

[19] Blom, J.O., Monk, A.F., 2003. Theory of Personalization of Appearance: Why users personalize their PCs and Mobile Phones. Human-Computer Interaction, 18, 193-228.

[20] Blythe M. και Hassenzahl, M., 2004. Interview with Don Norman. ACM Interactions, 43-46.

[21] Blythe M., 2004. Interview with Patrick Jordan. ACM Interactions, 40-41.

[22] Bodker, M., 2004. Position Paper for the Aesthetic HCI Workshop. NordiCHI 2004 Workshop on Aesthetic Approaches to Human-Computer Interaction.

[23] Bodker, M., Christensen, M.S., Jorgensen, A.H., 2003. Understanding Affective Design in a Late-Modernity Perspective. Proceedings of the DPPI’03, ACM Press.

[24] Buchanan, R., 2001. Design Research and the New Learning. Design Issues, 17.

[25] Budd, J., Taylor, R., Wakkary, R., Evernden, D., Industrial design to Experience design: Searching for new common ground.

[26] Carlson, A., 2005. Environmental aesthetics. The Routledge Companion to Aesthetics, 2nd edition Edited by Gaut, B., & Mclver Lopes, D.

[27] Carroll, J.M., 2004. Beyond Fun. ACM Interactions, 38-40.

[28] Carroll, N., 2005. Formalism. The Routledge Companion to Aesthetics, 2nd edition Edited by Gaut, B., & Mclver Lopes, D.

[29] Checkland, P. και Scholes, J., 1999. Soft Systems Methodology in Action. John Wiley & Sons, Ltd.

[30] Chorianopoulos, K. και Spinellis, D., 2004. Affective Usability Evaluation for an Interactive Music Television Channel. ACM Computers in Entertainement, 2, Article 7b.

[31] Christensen, M.S., 2004. Introducing Excitability!. NordiCHI 2004 Workshop on Aesthetic Approaches to Human-Computer Interaction.

[32] Christensen, M.S., 2004. Usability and beyond – the challenge of understanding aesthetics and affect in HCI. NordiCHI 2004 Workshop on Aesthetic Approaches to Human-Computer Interaction.

[33] Cockton, G., 2004. Value Enabling Interaction Mediates Between Design and Evaluation. NordiCHI Workshop on Improving the Interplay between Usability Evaluation and User Interface Design, ACM.

[34] Cockton, G., 2004. Value-Centred HCI. NordiHCI’04, ACM, 149-160.

[35] Consolvo, S., Arnstein, L., Franza, B., 2002. User Study Techniques in the Design and Evaluation of a Ubicomp Environment. Proceedings of the Fourth International Conference on Ubiquitous Computing.

[36] Crawford, D.W., 2005. Kant. The Routledge Companion to Aesthetics, 2nd edition Edited by Gaut, B., & Mclver Lopes, D.

[37] Csikszentmihalyi, M., Robinson, R.E., 1990. The art of seeing: An interpretation of the aesthetic encounter. J. Paul Getty Trust, Malibu, CA.

[38] Cupchik, G., 1994. Emotion in aesthetics: reactive and reflective models. Poetics, 23, 177-188.

107

[39] Dengerink Caplin, A., 2005. Phenomenology: Merleau-Ponty and Sartre. The Routledge Companion to Aesthetics, 2nd edition Edited by Gaut, B., & Mclver Lopes, D.

[40] Dewey, J., 1934. Art as Experience. Minton, Balch & Company, NY.

[41] Dey, A.K. και Mankoff, J., 2003. Applying Heuristic Evaluation to Ambient Displays. Proceedings of CHI 2003, ACM Press.

[42] Dickinson, M.R., 2003. Umm and the Matchbox; ‘The Object of Desire and the Desired Object’. DPPI’03, ACM Press, 61-66.

[43] Dix A., Finlay J., Abowd G., Beale R., 2001. Human-Computer Interaction. Second edition. Pearson Education Limited.

[44] Dourish, P., 2001. Where the action Is: the foundations of embodied interaction. MIT Press, Cambridge, MA.

[45] Dourish, P., 2004. What we talk about when we talk about context. Pers Ubiquit Comput, 8, 19-30.

[46] Dutton, D., 2005. Aesthetic universals. The Routledge Companion to Aesthetics, 2nd edition Edited by Gaut, B., & Mclver Lopes, D.

[47] Ekman, P., 1999. Basic Emotions. Dalgleish, T., Power, M. (Eds.), Handbook of Cognition and Emotion. Willey, Sussex, UK.

[48] Fiel C. & Fiel P., 2005. Design of the 20th Century. Taschen.

[49] Fisher, J., 2005. High art versus low art. The Routledge Companion to Aesthetics, 2nd edition Edited by Gaut, B., & Mclver Lopes, D.

[50] Fogg, B.J., 1999. Persuasive Technologies. Communications of the ACM, 42, 27-29.

[51] Forlizzi, J. και Battarbee, K., 2004. Understanding experience in Interactive Systems. DIS2004, ACM, 261-268.

[52] Forlizzi, J. και Ford S., 2000. The Building Blocks of Experiences: An Early Framework for Interaction Designers. DIS’00, ACM, 419-423.

[53] Gaver, B., Dunne, T., Pcenti, E., 1999. Cultural Probes. ACM Interactions, 21-29.

[54] Gaver, W.W., Beaver, J., Benford, S., 2003. Ambiguity as a Resource for Design. Letters HCI, 5, 5-10.

[55] Gaye, L., Holmquist, L.E., 2004, In duet with everyday urban settings: a user study of Sonic City. Proceedings of the 2004 Conference on New Interfaces for Musical Expression (NIME04). http://hct.ece.ubc.ca/nime/2004/NIME04/paper/NIME04_3C02.pdf

[56] Goldman, A., 2005. The aesthetic. The Routledge Companion to Aesthetics, 2nd edition Edited by Gaut, B., & Mclver Lopes, D.

[57] Goubet, R., 1999. Vers une Esthétique de la Communication. L’ Art comme Paradigme Communicationnel. Thesis.

[58] Graham, G., 2005. Expressivism: Croce and Collinwood. The Routledge Companion to Aesthetics, 2nd edition Edited by Gaut, B., & Mclver Lopes, D.

[59] Hallnas, L. και Redstrom, J., 2000. Slow Technology; Designing for Reflection. Journal of Personal and Ubiquitous Computing, Springer-Verlag.

108

[60] Hallnas, L. και Redstrom, J., 2002. From Use to Presence: On the Expressions and Aesthetics of Everyday Computational Things. ACM Transactions on Computer-Human Interaction, 9, 106-124.

[61] Hallnas, L., 2004. Interaction Design Aesthetics – Position Paper. NordiCHI 2004 Workshop on Aesthetic Approaches to Human-Computer Interaction.

[62] Hallnas, L., Jaksetic, P., Ljungstrand, P., Redstrom, J., Skog, T., 2001. Expressions; Towards a design practice of slow technology. Proceedings of Interact 2001, IFIP TC.13 Conference on Human-Computer Interaction.

[63] Hammel, M., 2004. The aesthetics of Use. NordiCHI 2004 Workshop on Aesthetic Approaches to Human-Computer Interaction.

[64] Hassanein, K., Head, M., 2004. Instilling Social Presence through the Web Interface. Proceedings of the Third Annual Workshop on HCI Research in MIS.

[65] Hassenzahl, M., 2000. The effect of Perceived Hedonic Quality on Product Appealingness. to appear in: International Journal of Human-Computer Interaction.

[66] Hassenzahl, M., 2004. Emotions Can Be Quite Ephemeral. We Cannot Design Them. ACM Interactions, 46-48.

[67] Hassenzahl, M., Beu, A., Burmester, M., 2001. Engineering Joy. IEEE Software, 2-8.

[68] Hassenzahl, M., Platz, A., Burmester, M., Lehner, K., 2000. Hedonic and Ergonomic Quality Aspects Determine a Software’s Appeal. CHI Letters, 2, 1-6.

[69] Heijden, H., 2003. Factors influencing the usage of websites: the case of a generic portal in The Netherlands. Information and Management, 40, 541-549.

[70] Henderson, A., 2005. The Innovation Pipeline: Design Collaborations between Research and Development. Interactions of ACM, 24-29.

[71] Hoffmann, R. και Krauss, K., 2004. A critical Evaluation of Literature on Visual Aesthetics for the Web. In the Proceedings of SAICSIT. 205-209.

[72] Hwang, C., Kim, J., Ko, H., 2001. The human sensible response for colors. The Korean Society for Emotion and Sensibility 2001 Conference, 179-181.

[73] IBM, Design Basics. http://www-306.ibm.com/ibm/easy/eou_ext.nsf/publish/6

[74] Inwood, M., 2005. Hegel. The Routledge Companion to Aesthetics, 2nd edition Edited by Gaut, B., & Mclver Lopes, D.

[75] Jaasko, V., Mattelmaki, T., 2003. Observing and Probing. DPPI’03, ACM, 126-131.

[76] Jacquette, D., 2005. Idealism: Schopenhauer, Schiller and Scelling. The Routledge Companion to Aesthetics, 2nd edition Edited by Gaut, B., & Mclver Lopes, D.

[77] Janaway, C., 2005. Plato. The Routledge Companion to Aesthetics, 2nd edition Edited by Gaut, B., & Mclver Lopes, D.

[78] Jennings, M., 2000. Theory and models for creating engaging and immersive ecommerce websites. ACM. 77-85.

109

[79] John, B. E. και Kieras, D.E., 1994. The GOMS Family of Analysis Techniques: Tools for Design and Evaluation. To appear in Transactions on Human-Computer Interaction.

[80] John, B. E. και Kieras, D.E., 1996. Using GOMS for User Interface Design and Evaluation: Which Technique? Transactions on Computer- Human Interaction, 3, 287-319.

[81] John, E., 2005. Art and knowledge. The Routledge Companion to Aesthetics, 2nd edition Edited by Gaut, B., & Mclver Lopes, D.

[82] Jordan, P.W., 2000. Designing Pleasurable Products: An Introduction to the new human factors. Taylor & Francis.

[83] Kaplan, P., Kaplan, S., 1989. The experience in nature: A psychological perspective. Cambridge University Press.

[84] Karvonen, K., 2000. The Beauty of Simplicity. ACM CUU2000.

[85] Kerne, A., 1998. Cultural Representations in Interface Ecosystems: Amendements to the ACM/interactions Design Awards Criteria. ACM Interactions, 37-43.

[86] Khaslavsky, J. και Shedroff, N., 1999, Understanding the Seductive Experience. Communications of the ACM, 42, 45-49.

[87] Kim, J., Lee, J., Choi, D., 2003. Designing emotionally evocative homepages: an empirical study of the quantitative relations between design factors and emotional dimensions. Int. J. Human-Computer Studies, 59, 899-940.

[88] Knight, J. και Pandir, M., 2004. An Experimental Aesthetics Approach to Evaluating Websites. NordiCHI 2004 Workshop on Aesthetic Approaches to Human-Computer Interaction.

[89] Koepel, D., 2000. GUIs just want to have fun: The faceless interface is dead. Long live skins, the hypper-personal edge of desktop computing. Wired. http://www.wired.com/wired/archive/8.10/skins.html

[90] Korsmeyer, C., 2005. Taste. The Routledge Companion to Aesthetics, 2nd edition Edited by Gaut, B., & Mclver Lopes, D.

[91] Kuroso, M., Kashimura, K., 1995. Apparent usability vs. inherent usability. CHI’95 Conference Companion, 292-293.

[92] Lavie, T. και Tractinsky, N., 2004. Assessing dimensions of perceived visual aesthetics of web sites. Int. J. Human-Computer Studies. 60, 269-298.

[93] Light, A., 2004. Designing to persuade: the use of emotion in networked media. Interacting with Computers, 16, 729-738.

[94] Lyas, C., 2005. Sibley. The Routledge Companion to Aesthetics, 2nd edition Edited by Gaut, B., & Mclver Lopes, D.

[95] MacDonald, A.S., 2001. Aesthetic intelligence: optimizing user-centred design. J. End. Design, 12, 37-45.

[96] Machado, P., Cardoso, A., (1998). Computing Aesthetics. In: Oliveira, F. (Ed.), "Procs. XIVth Brazilian Symposium on Artificial Intelligence SBIA'98", Springer-Verlag, LNAI Series, 219-229.

[97] MacMahon, J.A., 1999. Towards a Unified Theory of Beauty. Literature and aesthetics. 9, 7-27.

[98] Mankoff, J., Dey, A.K., Hsieh, G., Kientz, J., Lederer, S., Ames, M., 2003. Heuristic Evaluation of Ambient Displays. CHI 2003, ACM.

110

[99] Margolis, J., 2005. Medieval aesthetics. The Routledge Companion to Aesthetics, 2nd edition Edited by Gaut, B., & Mclver Lopes, D.

[100] Matravers, D., 2005. Art, expression and emotion. The Routledge Companion to Aesthetics, 2nd edition Edited by Gaut, B., & Mclver Lopes, D.

[101] Maturana, Humberto, R., Varela, F.J., 1980. Autopoiesis and cognition. The realization of the living, D.Reidel Publishing Company.

[102] McCarthy, J. και Wright, P., 2004. Technology as Experience. ACM Interactions, 42-43.

[103] McKenzie, C. και James, K., 2004. Aesthetics as an aid to understanding complex systems and decision judgement in operating complex systems. E:CO, 6, 32-39.

[104] McMahon, J.A., 2005. Beauty. The Routledge Companion to Aesthetics, 2nd edition Edited by Gaut, B., & Mclver Lopes, D.

[105] McWilliam, I., 2001. Experience Counts. News center archives, Philips design. http://www.design.philips.com/news_center/archive/a1_experience_counts.asp

[106] Meskin, A., 2005. Style. The Routledge Companion to Aesthetics, 2nd edition Edited by Gaut, B., & Mclver Lopes, D.

[107] Moggridge, B., 1999. Expressing Experiences In Design. ACM Interactions, 17-24.

[108] Moran, T.P. και Dourish, P, 2001. Introduction to This Special Issue on Context-Aware Computing. Special Issue of Human-Computer Interaction, 16, 1-8.

[109] Nasar, J.L., 1999. Perceptio and Evaluation of residential street scenes. In Nasar, J.L., Preiser, W.F.E. (Eds.), Directions in Person-Environment Research and Practice. Aldesrhot. Ashgate.

[110] Ngo, D.C.L. και Ch`ang, E., 2005. Screen design with dynamic symmetry: A discovery. Computers in Human Behavior. 21. 307-322.

[111] Ngo, D.C.L., Teo, L.S., Byrne, J.G., 2003. Modelling interface aesthetics. Information Sciences, 152, 25-46.

[112] Nielsen J., 1993. Usability engineering. Morgan Kaufmann.

[113] Nielsen, J. και Yssing, C., 2003. Getting beyond the disruptive effect of Think Aloud. Proceedings. of the Third Danish Human-Computer Interaction.

[114] Nielsen, J., 2004. Capturing Thougths, Capturing Minds? – from Think Aloud to Participatory Analysis.

[115] Nielsen, J., Ten Usability Heuristics. http://www.useit.com/papers/heuristic/heuristic_list.html

[116] Norman, D. A., 2004. Emotional design: Why we love (or hate) everyday things. Basic books.

[117] Novitz D., 2005. Postmodernism: Barthes and Derrida. The Routledge Companion to Aesthetics, 2nd edition Edited by Gaut, B., & Mclver Lopes, D.

[118] Oatley, K., 2004. The bug in the salad: the uses of emotions in computer interfaces. Interacting with computers, 16, 693-696.

111

[119] Oppenheim, A. N. (1992). Questionnaire design, interviewing and attitude measurement. London :Continuum

[120] Orians, G.H., Heerwagen, J.H., 1992. Evolved responses to landscape. In Barkow, J.H., Cosmides, L., Tooby, J. (Eds.), The adapted mind, Oxford University.

[121] Pappas, N., 2005. Aristotle. The Routledge Companion to Aesthetics, 2nd edition Edited by Gaut, B., & Mclver Lopes, D.

[122] Parizotto-Ribeiro, R., Hammond, N., 2004. What is aesthetics anyway? Investigating the use of the design principles. NordiCHI 2004 Workshop on Aesthetic Approaches to Human-Computer Interaction.

[123] Petersen, M.G., 2004. Aesthetics of interaction – a pragmatist perspective. NordiCHI 2004 Workshop on Aesthetic Approaches to Human-Computer Interaction.

[124] Petersen, M.G., Time and Learning in HCI. Proceedings of the Second Danish Human-Computer Interaction Research Symposium, Technical Report no. 2002/19, pp. 42-45.

[125] Picard, R.W., (2003). Affective computing: Challenges. Int. Journal of Human-Computer Studies, 59, 55-64.

[126] Pine II, B.J. και Gilmore, J.H., 1999, The Experience Economy: Work Is Theatre & Every Business a Stage. Harvard Business School Press.

[127] Pold, S., 2004. Material Matters: What Can HCI Learn From Aesthetics?. NordiCHI 2004 Workshop on Aesthetic Approaches to Human-Computer Interaction.

[128] Ramirez, R., 2005. The aesthetics of cooperation. European Management Review, 2, 28-35.

[129] Redstrom, J., Skog, T., Hallnas, L., 2000. Informative Art; Using Amplified Artworks as Information Displays. Proceedings of DARE 2000, ACM Press, 103-114.

[130] Rheingold, H., 1993. The Virtual Community. MIT Press.

[131] Robinson, J., 2005. Goodman. The Routledge Companion to Aesthetics, 2nd edition Edited by Gaut, B., & Mclver Lopes, D.

[132] Rollins, M., 2005. Pictorial representation. The Routledge Companion to Aesthetics, 2nd edition Edited by Gaut, B., & Mclver Lopes, D.

[133] Russo, B., de Moraes, A., 2003. The lack of usability in design icons: an affective case Study about Juicy Salif. Proceedings of the 2003 international conference on Designing pleasurable products and interfaces, 146-147.

[134] Saari, T., Ravaja, N., Laarni, J., Turpeinen, M., Kallinen, K., 2004. Psychologically Targeted Persuasive Advertising and Product Information in E-Commerce. ICEC’04, Sixth International Conference on Electronic Commerce, 245-254.

[135] Schenkman, B.N. και Jonsson, F.U., 2000. Aesthetics and preferences of web pages. Behaviour & Information Technology, 19, 367-377.

[136] Scholtz, J., Usability evaluation.

[137] Shedroff, N., 2001. Experience Design 1: a manifesto for the creation of experience. New Riders.

112

[138] Shelley, J., 2005. Empiricism: Hutcheson and Hume. The Routledge Companion to Aesthetics, 2nd edition Edited by Gaut, B., & Mclver Lopes, D.

[139] Shneiderman B. και Plaisant C., 2005. Design the user interface. Strategies for effective human-computer interaction. International edition. Pearson: Addison Wesley.

[140] Shneiderman, B., 2004. Designing for fun: How Can We Design User Interfaces to Be More Fun? ACM Interactions, 48-50.

[141] Shusterman, R., 1992. Art as Experience. Southern Illinois Universiity Press.

[142] Shusterman, R., 1999. Somaesthetics: A Disciplinary Proposal, Journal of Aesthetics and Art Criticism, 57.

[143] Shusterman, R., 1999. The End of Aesthetic Experience. Journal of Aesthetics and Art Criticism, 55, 29-41.

[144] Shusterman, R., 2005. Pragmatism: Dewey. The Routledge Companion to Aesthetics, 2nd edition Edited by Gaut, B., & Mclver Lopes, D.

[145] Stanford Encyclopedia of Philosophy, 2003. Hume’s Aesthetics.

[146] Stanford Encyclopedia of Philosophy, 2005. Nelson Goodman’s Aesthetics.

[147] Suchman, L., 1987. Plans and situated actions: the problem fo human-machine communications. Cambridge University Press.

[148] Sutcliffe, A., 2002. Assessing the Reliability of Heuristic Evaluation for Website Attractiveness and Usability, Proceedings of the 35th Annual Hawaii International Conference on Systems Sciences.

[149] Tarasewich, P., Daniel, H.Z., Griffin, H.E., 2001. Aesthetics and Web Site Design. Quarterly Journal of Electronic Commerce, 2, 67-81.

[150] Thorlacius, L., 2002. A model of visual, aesthetic communication focusing on web sites. Digital creativity. 13, 85-98.

[151] Tollmar, K., 2004. Searching for the Aesthetic of Everyday Technology. NordiCHI 2004 Workshop on Aesthetic Approaches to Human-Computer Interaction.

[152] Tractinsky, N., 1997. Aesthetics and Apparent Usability: Empirically Assessing Cultural and Methodological Issues. In Proceedings of CHI 97. ACM Press, 115-122.

[153] Tractinsky, N., 2004. Toward the study of aesthetics in information technology. Twenty-Fifth International Conference on Information Systems.

[154] Tractinsky, N., Cokhavi, A., Kischenbaum, M., 2004. Using Ratings and Response Latencies to Evaluate the Consistency of Immediate Aesthetic Perceptions of Web Pages. Proceedings of the Third Annual Workshop on HCI Research in MIS.

[155] Tractinsky, N., Katz, A.S., Ikar, D., 2000. What is beautiful is usable. Interacting with computers. 13. 127-145.

[156] Tractinsky, N., Zmiri, D., 2005. Exploring Attributes of Skins as Potential Antecedents of Emotion in HCI. Chapter submitted for publication in Aesthetic Computing, Fishwick, P., MIT Press.

[157] Wartenberg, T.E., 2005. Heidegger. The Routledge Companion to Aesthetics, 2nd edition Edited by Gaut, B., & Mclver Lopes, D.

113

[158] Weed, B., 1996. The industrial Design of the Software Industry. SIGCHI Bulletin, 28, 8-11.

[159] Weightman, D. και McDonagh, 2003. People are Doing it for Themselves. DPPI’ 03, ACM Press, 34-39.

[160] Weiser, M., 1993. Some Computer Science Issues in Ubiquitous Computing. Communications of the ACM, 37, 75-84.

[161] Weiser, M., Brown, J.C., 1995. Designing Calm Technology. Xerox PARC. http://www.ubiq.com/weiser/calmtech/calmtech.htm

[162] Wellner, P., Mackay, W., Gold, R., 1993. Computer-Augmented Environments: back to the real world. Communications of the ACM, 36, 24-26.

[163] Wenger, E., 1998. Communities of Practice. Learning as a social system. Systems thinker. June 1998.

[164] Wenham, D. και Zaphiris, P., 2003. User Interface Evaluation Methods for Internet Banking Web Sites: A Review, Evaluation and Case Study. In J. Jacko, C. Stephanidis (Ed.), Human-Computer Interaction, Theory and Practice, 721-725.

[165] Wensveen, S. και Overbeeke, K. (2000). Role of aesthetics in Interaction Design: The role of balance and symmetry in the expression of Valence, Arousal and Urgency, in Interaction Design. Bulletin of the Psychology and Arts, 4(2), 77-80.

[166] Wicks, R., 2005. Foucault. The Routledge Companion to Aesthetics, 2nd edition Edited by Gaut, B., & Mclver Lopes, D.

[167] Woodham, M.J., 1997. Twentieth-Century Design. Oxford History of Art.

[168] Woolley, M., 2003. Choreographing Obsolescence – Ecodesign: the Pleasure/Dissatisfaction Cycle. DPPI’03, ACM, 77-80.

[169] Young, J.O., 2005. Authenticity in perfornance. The Routledge Companion to Aesthetics, 2nd edition Edited by Gaut, B., & Mclver Lopes, D.

[170] Zettl, H., 1999. Sight, Sound, Motion: Applied Media Aesthetics. Wadswort Publishing Company, USA.

[171] Zhang, P., Li, N., 2005. The Importance of Affective Quality. Communications of the ACM.

[172] Πρώιµος, Κ. Β., 2003. Στα όρια της αισθητικής. Αθήνα :Κριτική

114

ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΠΙΝΑΚΩΝ

Πίνακας 1: Συγκεντρωτικός πίνακας της ιστορίας της αισθητικής ως φιλοσοφική αναζήτηση ..........................................................................................................19

Πίνακας 2: Συγκεντρωτικός πίνακας της πορείας της αισθητικής στην σχεδίαση βιοµηχανικών προϊόντων ...................................................................................29

Πίνακας 3: Σύγκριση των κριτηρίων που ορίζουν την αισθητική της εµπειρίας του Beardsley και της θεωρίας ροής των Csikszentmihalyi και Robinson σύµφωνα µε τον Jennings ..................................................................................................43

Πίνακας 4: Το µοντέλο προτίµησης των Kaplan και Kaplan.......................................44

Πίνακας 5: Ενοποιηµένος πίνακας των προσεγγίσεων της αισθητικής......................50

Πίνακας 6: Συγκεντρωτικός πίνακας µεθόδων όσον αφορά την δυνατότητα αξιολόγησης της αισθητικής ...............................................................................60

Πίνακας 7: Χαρακτηριστικά των προτεινόµενων δικτυακών τόπων ...........................86

Πίνακας 8: Επισκόπηση των βασικών εννοιών του περιγραφικού πλαισίου κατανόησης της αισθητικής για την αλληλεπίδραση ανθρώπου-υπολογιστή.....96

Πίνακας 9: Συγκεντρωτικός πίνακας των ηλεκτρονικών βιβλιοπωλείων ....................98

ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΕΙΚΟΝΩΝ

Εικόνα 1: Η αισθητική του κινήµατος Deutscher Werkbund (Richard Riemershmid).21

Εικόνα 2: Η αισθητική του κινήµατος De Stijl (Gerrit Riedveld)..................................22

Εικόνα 3: Η αισθητική της σχολής Bauhaus (Marcel Breuer).....................................22

Εικόνα 4: Η αισθητική του ∆ιεθνούς Στυλ (Le Corbusier)...........................................23

Εικόνα 5: Η streamline αισθητική (Raymond Loewy).................................................24

Εικόνα 6: Η αισθητική της οργανικής σχεδίασης (Charles και Rey Eames)...............25

Εικόνα 7: Η αισθητική του κινήµατος Radical Design (Alessandro Mendini) .............26

Εικόνα 8: Η αισθητική του µετά-µοντερνισµού (Michael Graves και Aldo Rossi).......26

Εικόνα 9: Memphis και Ettore Sottsass......................................................................27

Εικόνα 10: Η αισθητική στην οικονοµία των εµπειριών (apple macintosh) ................28

Εικόνα 11: Το οπτικό αισθητικό µοντέλο επικοινωνίας της Thorlacius.......................42

Εικόνα 12: Η ευχρηστία ως χαρακτηριστικό της ποιότητας λογισµικού σύµφωνα µε το ISO 9126 ............................................................................................................53

Εικόνα 13: Πλαίσιο του ορισµού ευχρηστίας σύµφωνα µε το ISO 9241 ....................55

Εικόνα 14: Το διάγραµµα των βασικών εννοιών της αισθητικής στο πεδίο της αλληλεπίδρασης ανθρώπου-υπολογιστή ...........................................................65

Εικόνα 15: Τοπικός εντοπισµός και γλώσσα για το δικτυακό τόπο της wikipedia......70

Εικόνα 16: Εξατοµίκευση του προϊόντος για τον δικτυακό τόπο της εφηµερίδας lemonde .............................................................................................................70

115

Εικόνα 17: Καινοτοµία ως προς την παρουσίαση περιεχοµένου από την Le Monde 72

Εικόνα 18: Η καινοτοµία ως ιδέα από την Le Monde .................................................73

Εικόνα 19: Συνεχής ανανέωση περιεχοµένου και παρουσίασης................................74

Εικόνα 20: Πλούσιο περιεχόµενο / υπηρεσίες...........................................................75

Εικόνα 21: Αποτελεσµατική οργάνωση / δοµή πληροφορίας από την lemonde........76

Εικόνα 22: ∆ιασύνδεση στον δικτυακό τόπο της lemonde .........................................77

Εικόνα 23: Επιλογές κοινοτήτων στον δικτυακό τόπο της lemonde...........................80

Εικόνα 24: Οι ιστορίες στον δικτυακό τόπο της lemonde...........................................81

Εικόνα 25: Προτάσεις στον δικτυακό τόπο της lemonde............................................82

Εικόνα 26: Η κεντρική σελίδα του τµήµατος Μηχανικών Σχεδίασης Προϊόντων και Συστηµάτων, του Πανεπιστηµίου Αιγαίου. .........................................................84

Εικόνα 27: Η homepage του δικτυακού τόπου "skyandtelescope" ............................86

Εικόνα 28: Στιγµιότυπο του δικτυακού τόπου skyandtelescope ................................87

Εικόνα 29: Στιγµιότυπο του δικτυακού τόπου skyandtelescope ................................87

Εικόνα 30: Η homepage του δικτυακού τόπου του Open University..........................88

Εικόνα 31: Στιγµιότυπο του δικτυακού τόπου του Open University ...........................88

Εικόνα 32: Στιγµιότυπο της επιλογής movie reviews του δικτυακού τόπου metacritic...........................................................................................................................89

Εικόνα 33: Στιγµιότυπο της homepage του δικτυακού τόπου aldaily .........................90

Εικόνα 34: Στιγµιότυπο της επιλογής Articles of Notes του δικτυακού τόπου aldaily.90

Εικόνα 35: Γράφηµα της αξιολόγησης των δικτυακών τόπων όσον αφορά την αρχή της προσωπικής σχέσης ....................................................................................99

Εικόνα 36: Γράφηµα της αξιολόγησης των δικτυακών τόπων όσον αφορά την αρχή της γνωστικής πρόκλησης................................................................................100

Εικόνα 37: Γράφηµα της αξιολόγησης των δικτυακών τόπων όσον αφορά την αρχή της κοινωνικής αλληλεπίδρασης ......................................................................100

116

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ: Αξιολόγηση ηλεκτρονικών βιβλιοπωλείων µε βάση το προτεινόµενο πλαίσιο κατανόησης τηες αισθητικής

Προσωπική σχέση

∆ικτυακός τόπος Προσωποποίηση (παρουσίαση)

Προσωποποίηση (περιεχόµενο)

Προσωποποίηση (Τοπικές ρυθµίσεις και γλώσσα)

Εξατοµίκευση προϊόντος / υπηρεσίας

www.amazon.com 0 1 0 1 www.springer.com 0 0 1 1 www.elsevier.com 0 1 1 1

www.taylorandfrancisgroup.com 0 1 0 1

www.leaonline.com 0 1 0 1 www.wiley.com 0 1 1 1

www.blackwellpublishing.com 0 0 0 1

www.nature.com 0 0 0 1 www.futurenet.com 0 0 0 1

www.barnesandnoble.com 0 0 0 1

www.randomhouse.com 0 0 0 1

www.bloomsbury.com 0 0 0 1

www.mcp.com 0 0 0 0 www.ashgate.com 0 0 0 0 vig.prenhall.com 0 0 0 0

www.greenwood.com 0 1 0 0

www.oreilly.com 0 0 1 1 Σύνολο 0 6 4 13 Ποσοστό 0% 35,3% 23,5% 76,5%

117

Γνωστική πρόκληση

∆ικτυακός τόπος Καινοτοµία Συνεχής ανανέωση

(περιεχόµενο, υπηρεσίες)

Πλούσιο περιεχόµενο / υπηρεσίες

Αποτελεσµατική οργάνωση / δοµή πληροφορίας

∆ιασύνδεση – ολοκλήρωση µε άλλες σχετικές πηγές γνώσης

www.amazon.com 1 1 1 1 1 www.springer.com 0 1 1 1 1 www.elsevier.com 1 1 1 1 1

www.taylorandfrancisgroup.com 0 1 1 1 1 www.leaonline.com 0 1 1 1 1

www.wiley.com 1 1 1 1 1 www.blackwellpublishing.com 0 1 1 1 1

www.nature.com 1 1 1 1 1 www.futurenet.com 0 1 1 1 1

www.barnesandnoble.com 1 1 1 1 1 www.randomhouse.com 1 1 1 1 0 www.bloomsbury.com 1 1 1 1 1

www.mcp.com 0 1 1 1 1 www.ashgate.com 0 1 1 1 0 vig.prenhall.com 0 1 1 1 0

www.greenwood.com 0 1 1 1 1 www.oreilly.com 1 1 1 1 1

Σύνολο 8 17 17 17 14 Ποσοστό 47,1% 100% 100% 100% 82,4%

118

Κοινωνική αλληλεπίδραση

∆ικτυακός τόπος Κοινότητες Ιστορίες Προτάσεις www.amazon.com 0 1 1 www.springer.com 0 0 1 www.elsevier.com 0 0 1

www.taylorandfrancisgroup.com 0 0 1 www.leaonline.com 0 0 0

www.wiley.com 0 0 0 www.blackwellpublishing.com 0 0 1

www.nature.com 0 0 1 www.futurenet.com 0 0 0

www.barnesandnoble.com 0 1 1 www.randomhouse.com 0 1 0 www.bloomsbury.com 0 0 0

www.mcp.com 0 0 0 www.ashgate.com 0 0 0 vig.prenhall.com 0 0 0

www.greenwood.com 0 0 0 www.oreilly.com 1 1 0

Σύνολο 1 4 7 Ποσοστό 5,9% 23,5% 41,2%