Upload
others
View
8
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
Ісмет Кеңесбаевтың туғанына 110 жыл
• Кеңесбаев Ісмет Кеңесбайұлы 1907
жылы 15 ақпанда Оңтүстік Қазақстан
облысы Созақ ауданындағы Жанысата
ауылында дүниеге келген.
• Алдымен ауылда мұсылманша хат
танып, онан кейін Түркістан
қаласындағы орта мектепте, 1922-1926
жылдары Ташкент қаласындағы Қазақ
ағарту институтында оқыған.
Ісмет Кеңесбаевтың ғылымисапарындағы болашақ тағдыр-бағытын айқындаған жылдар осыинститутта білім алған жылдарыболды. Мұнда ол А.Н.Самойлович,В.В.Бартольд, С.Е.Малов,И.И.Мещаницов, Л.В.Щерба тағыбасқа профессорлардың дәрісінтыңдап, жалпы лингвистикалық,түркологиялық терең білім алды.
ІІ Бүкілодақтық түркологтардың конференциясының
делегаттары. Алматы 1976 жыл
• 1931-1934 жылдары Қазақ
автономиялық кеңестік социалистік
республикасының Халық ағарту
комиссариатында әдіскер, 1933-1936
жылдары Алматы дәрігерлік институты
тілдер кафедрасының меңгерушісі, 1936-
1939 жылдары Кеңестік социалистік
республикалар одағы Қазақ Ғылым
Академиясының Тіл және әдебиет
секторының аға ғылыми қызметкері,
1943-1951 жылдары Қазақ КСР Ғылым
Академиясының вице-президенті,
• 1951-1961 жылдары Тіл және әдебиет
институтының аға ғылыми қызметкері, бөлім
меңгерушісі, ал 1947-1951 және 1957-1961
жылдары осы институттың директоры, 1961-
1978 жылдары Тіл білімі институтының
директоры, 1970-1976 жылдары Қазақ КСР
Ғылым Академиясының қоғамдық ғылымдар
бөлімінің академик-хатшысы, 1985-1987
жылдары Қазақ КСР Ғылым Академиясының
Президиум мүшесі, 1988-1994 жылдары
Қазақстан Республикасы Ұлттық Ғылым
Академиясының Президиум кеңесшісі болды.
• Ісмет Кеңесбаевтың өмір жолы,
еңбекке араласуы, ғылымдағы бағыт
бағдары да негізінен алғанда ХХ
ғасырдың 30-шы жылдарында
басталды. Осы жылдары жарық
көрген сауат ашу әліппесі, бастауыш
сыныптарға арналған қазақ тілі
оқулықтары соңғы жылдарға дейін
бірнеше рет басылып шықты.
• Ісмет Кеңесбаев – қазақ тілінің
фонетикасы мен лексикологиясына,
лексикографиясы мен
этимологиясына, тіл тарихы мен туыс
тілдердің бір-бірімен қарым-
қатынасына арналған көптеген іргелі
еңбектердің авторы. Қазақ тілінің
фонетикасы мен фразеологиясының
зерттелуі Ісмет Кеңесбаев есімімен
байланысты.
І.Кеңесбаевтың
көп жылғы
зерттеулерінің
нәтижесінде
1977 жылы
«Қазақ тілінің
фразеологиялық
сөздігі» жарық
көрді.
Ісмет Кеңесбаевтың басшылығымен 1959, 1961 жылдары екі
томдық «Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі» жарық көрді
• 1961 жылы «Қазақ тілінің
орфографиялық сөздігі»,
• 1978, 1981 жылдары екі томдық
«Орысша-қазақша сөздік» жарыққа
шықты.
• Академик Ісмет Кеңесбаев өзінің өмір жолындағы ғылым мен ұстаздықты қатар ұстаған ғалым
• 150-ге жуық ғылыми еңбектердің авторы,
бірнеше ғылыми еңбектердің редакторы Ісмет
Кеңесбаевтың осындай жан-жақты ғылыми-
педагогикалық, қоғамдық қызметін үкіметіміз
жоғары бағалап, оны «Ленин орденімен», «Қызыл
Жұлдыз», «Еңбек Қызыл Ту» ордендерімен,
бірнеше медальдармен, Қазақ Кеңестік
социалистік республикасы Жоғары Кеңесінің
«Құрмет Грамотасымен» марапаттады. 1978
жылы Қазақ КСР-і Мемлекеттік сыйлығын алды.
• І.Кеңесбаев «Қазақ кеңестік
социалистік республикасының
еңбек сіңірген қайраткері» атағын
алған алғашқы ғалымдардың бірі.
Ісмет Кеңесбаев есімін есте қалдыру мақсатында Алматы қаласының
Таусамалы ауданында көше аты берілді және Оңтүстік Қазақстан
облысының Қаратау қаласының № 36 Таукент қазақ орта мектебіне Ісмет
Кеңесбаев аты берілді.
Қазақ тіл ғылымының өркендеу
жолында академик Ісмет
Кеңесбаевтың еңбегі зор, оның
қаламынан мән–маңызы үлкен
көптеген ғылыми еңбектер туды
М. Серғалиев
1. Кеңесбаев І. Қазақ тіл білімінің мәселелері = Вопросы казахского языкознания /І. Кеңесбаев. - Алматы: Арыс баспасы, 2008. - 608 б + 8б. суретті жапсырма.
2. Қазақ лингвистикасының көшбасы: І.Кеңесбаев туралы //Омарбекұлы С. Қазақ тіл білімінің өзекті мәселелері /С. Омарбекұлы. – Алматы, 2007. -220-231 б.
3. Кеңесбаевтың кең өрісі //Серғалиев М. Тілім менің – тінім менің / М. Серғалиев. - Алматы, 2013. - 287-289 б.
4. Керімұлы Ә. Кеңесбаев Ісмет Кеңесбайұлы (15.02.1907-16.01.1995) /Ә. Керімұлы //Қазақ тілі: энциклопедия. - Алматы, 1998. – 169 б.
5. Керімұлы Ә. Кеңесбаев Ісмет (15.02.1907-16.01.1995) /Ә. Керімұлы //Қазақстан: Ұлттық энциклопедия /бас. ред. Ә.Нысанбаев. - Т. 4. –Алматы, 2002. – 516 б.
6. Қазақ академиялық тіл білімін қалыптастырушы //Айтбайұлы Ө. Тілғұмырлар /Ө. Айтбайұлы. - Алматы, 2014. - 74-81 б.
7. Ісмет Кеңесбаев (1907-1995 жж.) //Қазақтар = Казахи: көпшілікке арналған тоғыз томдық анықтамалық. – ІІ том. – Алматы, 1998. - 222-224 б.
8. Әбуова Қ. Академик Ісмет Кеңесбаев - қазақ тіл білімін қалыптастырушы және дамытушы әдіскер /Қ.Әбуова //Ұлағат. - 2015. - № 6. – 19-34 б.
9. kk.wikipedia.org/wiki/Ісмет_Кеңесбаев 10. http://kazorta.org/ismet-ke-esbaj-ly-ke-esbaev/ 11. http://tilalemi.kz/tartu
Пайдаланылған әдебиеттер