1

Завхан аймгийн Засаг даргын дэргэдэх Статистикийн хэлтэс

2

Агуулга

- ТАНИЛЦУУЛГАНЫ ТОВЧ ДҮГНЭЛТ:....................................................................3

o Судалгааны зорилго

o Судалгааны агуулга

НЭГ. ОЙЛГОЛТ, ТОДОРХОЙЛОЛТ………………………………………………................3-5

ХОЁР. ОНОЛЫН ХЭСЭГ…………………………………………………………..................5-7

ГУРАВ. СУДАЛГААНЫ ХЭСЭГ………………………………………………….................8-28

1. Хүн ам зүйн байдал

/ Хүн амын тоо, түүний өсөлт, тайлант оны эцэст байгаа

суурин хүн амын тоо, түүний өсөлт/……………………………………................8-11

2. Хүн амын насны бүтэц

/ Хүн амын нас, хүйсийн бүтэц, түүний өөрчлөлт,

хүйсийн харьцаа, хүн зүйн ачаалал, хүн ам,

орон сууцны тооллогын дүнгээс /……………………………………..................12-18

3. Хүн амын дундаж наслалт

/ Хүн амын өвчлөлийг тэргүүлэх шалтгаан,

хүн амын нас баралт, эхийн эндэгдэл,

нялхас, хүүхдийн нас баралт/………………………………………….................19-24

4. Өрх, ам бүлийн байдал

/ Гэрлэлт ганц бие өндөр настан, өрх толгойлсон

(эмэгтэй/эрэгтэй тэргүүлэгчтэй) олон хүүхэдтэй өрх, өнчин

Хүүхэд, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд /………………………………................25-28

ДЭЛГЭРЭНГҮЙ ДҮГНЭЛТ……………………………………...............….28-30

ХАВСРАЛТ ХҮСНЭГТ..................................................................................31

АШИГЛАСАН МАТЕРИАЛ.........................................................................31

3

Судалгааны зорилго:

Энэхүү судалгаанд Завхан аймгийн 2007-2013 оны хүн амын тооны өөрчлөлт,

нас хүйсийн бүтэц, хүн амын төрөлт, дундаж наслалт, өрх хүн амын шилжилт

хөдөлгөөн гэх зэрэг хүн ам зүйн үндсэн үзүүлэлтүүд, тэдгээрт гарсан өөрчлөлт болон

хүн амын нийгмийн зарим үзүүлэлтүүдэд судалгааг хийж хүн амын өнөөгийн байдал,

цаашдын хандлагыг тодорхойлохыг зорьлоо.

Судалгааны агуулга:

Судалгаанд оны суурин хүн амын жилийн эцсийн тайлан, Хүн амын ердийн

хөдөлгөөний тайлан, Хүн амын шилжилт хөдөлгөөний тайлан мэдээний үзүүлэлтийг

ашиглан судалгааг хийлээ. Мөн 2010 оны Монгол улсын хүн ам, орон сууцны

тооллогын нэгдсэн дүнтэй уялдуулан хүн ам зүйтэй холбоотой мэдээллийн өсөлт,

бууралт цаашдын чиг хандлагыг тусгав.

НЭГ. ОЙЛГОЛТ, ТОДОРХОЙЛОЛТ

“Хүн амын тоо” гэдэг нь тодорхой хугацаанд тухайн нутаг дэвсгэрт оршин

суугаа хүн амын тоог илэрхийлнэ. Хүн амын тоог бэлэн болон суурин хүн амаар

тооцдог.

Суурин хүн ам: Тухайн засаг захиргааны нэгжид 183 хоног буюу 6 сараас

дээш хугацаагаар оршин сууж байгаа хүн амыг хэлнэ.

Бэлэн хүн ам: Тооллого явуулж буй үед тухайн нутаг дэвсгэрт оршин сууж

байгаа нийт хүн амыг \байнга болон түр хугацаагаар амьдарч байгаагаас үл хамаарч\

хэлнэ. Бэлэн хүн амыг хүн ам, орон сууцны тооллогоор 10 жилд нэг удаа

тодорхойлдог.

Өрх. Нэг орон байранд хамт амьдардаг. Нэгдмэл төсөвтэй. Хүнс амьдралын

наад захын бусад хэрэгцээгээ хамтран хангадаг нэг буюу хэсэг бүлэг хүмүүсийг өрх

гэнэ. Өрхийн гишүүд нь хоорондоо ураг төрлийн холбоотой, хамаатан садан, зарим

гишүүд нь огт хамааралгүй, эсвэл эдгээрийн аль алинаас нь бүрдсэн байж болно.

Өрх гэдэг нь гэр бүл гэсэн ойлголтоос ялгаатай. Нэг өрхөд нэг болон хэд хэдэн гэр

бүл амьдарч байж болно.

Өрхийг бүтцээр нь:

Ам бүлээрээ байгаа өрх

Нийлмэл өрх

Холимог өрх гэж ангилдаг.

4

Өрхийн гишүүд хэнийгээ өрхийн тэргүүлэгч гэж үзэхээ сайн дураар

шийдвэрлэнэ. Гэхдээ Өрхийн тэргүүлэгч өрхдөө байнга оршин суугч, 16-аас дээш

насны бөгөөд өрхийн бусад гишүүд өрхийн тэргүүлэгчээр өргөмжилсөн хүн байна.

Хэрвээ өрхийн тэргүүлэгчээ тодорхойлж чадахгүй бол тухайн өрхийн орлогын

дийлэнх хэсгийг бүрдүүлж байгаа хүнийг өрхийн тэргүүнээр авч үзэж болно. Гэхдээ

тухайн өрх айлд өрхийн ам бүлийн гишүүдээс нь гадна түүнд хамаарахгүй садан

төрөл, бусад хүмүүс амьдарч болно. Түүнээс гадна өөр газар амьдарч, ажиллаж

\хугацаат цэргийн алба хааж байгаа, өөр аймаг, нийслэлд сурч байгаа оюутан

сурагчид, түр хугацаагаар гадаад, дотоодод явагчид гэх мэт\ байгаа өрхийн ам

бүлийн гишүүд орно.

ХҮН АМЫН ЦЭВЭР ӨСӨЛТ, БУУРАЛТ: Тодорхой хугацааны туршид хүн

амын тооны эерэг өөрчлөлтийг хүн амын өсөлт, сөрөг өөрчлөлтийг хүн амын бууралт

гэнэ.

ДУНДАЖ НАСЛАЛТ: Шинээр төрсөн хүүхдийн цаашид үргэлжлэн амьдрах

хугацааг (жил) хэлнэ.

ӨРХ ТОЛГОЙЛСОН ЭМЭГТЭЙЧҮҮД: Нөхөргүй, өрх толгойлон амьдарч

байгаа эмэгтэйчүүдийг хүүхэдтэй эсэхийг харгалзахгүйгээр хамруулна.

ХОТЫН ХҮН АМД: Улаанбаатар хот, аймгийн төв, тосгонд оршин суугаа хүн

амыг хамруулна.

ХӨДӨӨГИЙН ХҮН АМД: Сумын төв, хөдөө нутагт амьдарч байгаа хүн амыг

хамруулна.

БҮТЭН БА ХАГАС ӨНЧИН ХҮҮХДЭД: Эцэг эх нь хоѐулаа нас барсан хүүхдийг

бүтэн өнчинд, эцэг, эх хоѐрын аль нэг нь нас барсан хүүхдийг хагас өнчинд тооцно.

ТӨРӨХ ҮЕИЙН ХҮЙСИЙН ХАРЬЦАА: Энэ нь төрсөн эрэгтэй хүүхдийн тоог

төрсөн эмэгтэй хүүхдийн тоонд харьцуулсан харьцаа юм.

ТӨРӨЛТИЙН ЕРӨНХИЙ КОЭФФИЦЕНТ: Энэ нь 1000 хүн ам тутамд ноогдох

тухайн жилд төрсөн амьд хүүхдийн тоог илэрхийлдэг бөгөөд түүнийг тооцохдоо амьд

төрсөн хүүхдийн тоог тухайн жилийн дундаж хүн амд харьцуулж 1000-аар үржүүлдэг.

ТӨРӨЛТИЙН ТУСГАЙ КОЭФФИЦЕНТ: Энэ нь нөхөн үржихүйн нас(15-49)-ны

1000 эмэгтэйчүүдэд ноогдох амьд төрөлтийн тоог илэрхийлдэг үзүүлэлт юм.

ТӨРӨЛТИЙН НИЙЛБЭР КОЭФФИЦЕНТ: Энэ нь нэг эмэгтэй нөхөн үржихүйн

нас (15-49)-ныхаа туршид төрүүлэх нийт хүүхдийн тоо.

НАС БАРАЛТЫН ХҮЙСИЙН ХАРЬЦАА: Энэ нь нас барсан эрэгтэй хүний тоог

нас барсан эмэгтэй хүний тоонд харьцуулсан харьцаа юм.

5

НАС БАРАЛТЫН ЕРӨНХИЙ КОЭФФИЦЕНТ: Энэ нь 1000 хүн ам тутамд

ноогдох тухайн жилд нас барсан хүний тоог илэрхийлдэг бөгөөд түүнийг тооцохдоо

нас барсан хүний тоог тухайн жилийн дундаж хүн амд харьцуулж 1000-аар

үржүүлдэг.

ГЭРЛЭЛТ: Тухайн нутаг дэвсгэрийн засаг захиргааны нэгжид гэр бүл болсноо

бүртгүүлсэн хүмүүсийг гэрлэсэнд тооцно.

ЦУЦЛАЛТ: Гэрлэлтээ зохих шатны шүүхээр цуцлуулж, цуцлалтаа бүртгүүлсэн

бол гэр бүлээ цуцалсанд тооцно.

1000 хүн амд ноогдох үзүүлэлтийг тодорхойлохдоо тухайн үзүүлэлтийг жилийн

дундаж хүн амын тоонд харьцуулна.

Жилийн дундаж хүн амын тоог тухайн оны эхний болон эцсийн хүн амын тооны

нийлбэрийг 2-т хувааж тодорхойлно.

ХОЁР. ОНОЛЫН ХЭСЭГ

ХҮН АМЫН ЖИЛИЙН ДУНДАЖ ТОО:

Тооцох арга зүй: тухайн оны эхний болон эцсийн хүн амын тооны нийлбэрийг 2-т

хувааж тооцно.

Улсын хэмжээнд нэг хүнд ноогдох үзүүлэлтийг тооцохдоо хүн амын жилийн

дундаж тоог ашиглана. Хүн амын жилийн дундаж тоог ҮСХ-оос мэдээлснээр тооцож

авна. Олон жилийн динамик тооцоо хийхэд хүн амын жилийн дундаж тоог ашиглана.

ХҮН АМЫН ЖИЛИЙН ДУНДАЖ ӨСӨЛТИЙН ХУВЬ:

Тооцох арга зүй: Тайлант оны хүн амын тооноос суурь болгон авсан хүн амын тоог

хасч, дээрх 2 оны хоорондох хугацаа болон суурь оны үржвэрт харьцуулж, 100-гаар

үржүүлнэ.

6

ХҮН АМЫН ЕРДИЙН ЦЭВЭР ӨСӨЛТ:

Тооцох арга зүй: Тухайн онд төрсөн нийт хүүхдийн тооноос нас барсан нийт хүний

тоог хасч тооцно. Төрөлт, нас баралтын тооноос шалтгаалж, энэ үзүүлэлт нь эерэг,

сөрөг аль ч байж болно.

ХҮН АМЫН ЕРДИЙН ЦЭВЭР ӨСӨЛТ /БУУРАЛТЫН КОЭФФИЦИЕНТ:

Тооцох арга зүй:Тухайн онд төрсөн нийт хүүхдийн тооноос нас барсан нийт хүний

тоог хасч, хүн амын жилийн дундаж тоонд харьцуулж, 1000-аар үржүүлнэ. Төрөлт ,

нас баралтын тооноос шалтгаалж энэ үзүүлэлт эерэг, сөрөн аль нь ч байж болно.

ХҮН АМЫН НАС ХҮЙСИЙН ХАРЬЦАА:

Тооцох арга зүй: Суваргын баруун, зүүн талд хүйсээр

ялган, насны бүтцийн хувьд хамгийн залуугаас эхлэн өсөх

дарааллаар дээш суварган хэлбэртэй байна. Хүн амын

нас хүйсийн суваргыг зурахдаа хүн амын бодит тоо болон

нийт хүн амд эзлэх хувийн жингээр зурна. Хувийн жингээр

зурахдаа нийт хүн амыг 100 хувь гэж үзнэ.

7

ХҮН АМЫН ХҮЙСИЙН ХАРЬЦАА:

Тооцох арга зүй: Тухайн оны эрэгтэй хүн амын нийт тоог эмэгтэй хүний нийт тоонд

харьцуулж 100-гаар үржүүлнэ.

ХҮН АМ ЗҮЙН АЧААЛАЛ:

Тооцох арга зүй: Хүүхэд буюу 0-14 нас, хөгшид буюу 65 ба түүнээс дээш настай хүн

амын тооны нийлбэрийг хөдөлмөрийн насны хүн ам буюу 15-64 насны хүн амын

тоонд харьцуулж, 100-гаар үржүүлж тооцно. Монгол улсын хөдөлмөрийн тухай

хуулинд хөдөлмөрийн насны хүн амын насыг тодорхойлохдоо эмэгтэй 15-55, эрэгтэй

нь 15-60 гэж заасан байдаг.

ХҮН АМЫН НЯГТРАЛ:

Тооцох арга зүй: Тухайн оны суурин хүн амын тоог нутаг дэвсгэрийн талбайн

хэмжээнд харьцуулж тодорхойлно.

8

ГУРАВ. СУДАЛГААНЫ ХЭСЭГ

3.1 Хүн ам зүйн байдал

/ Хүн амын тоо, түүний өсөлт, тайлант оны эцэст байгаа

суурин хүн амын тоо, түүний өсөлт/

Манай аймаг 2014 оны эцэст 20.5 мянган өрхийн 69.6 мянган хүн амтай болж

нийт хүн амын 49.9 хувь нь эрэгтэй, 50.1 хувь нь эмэгтэйчүүд, 29.7 хувь нь 16 хүртэл

насны хүүхэд, 33.6 хувь нь 16-34 насны залуучууд, 25.8 хувь нь 35-54 насны хүн ам,

10.9 хувь нь 55-ээс дээш насны хүн ам эзэлж байна.

Графикаас харахад Завхан аймгийн

хүн амын тоо сүүлийн 7 жилийн байдлаар

буурч байна. Хүн амын тоо буурах болсон

гол шалтгаан нь шилжих хөдөлгөөн, нас

баралт, хүн амын мэдээллийн сангийн

давхардалтыг арилгасан зэрэг нь

нөлөөлжээ.

2014 онд аймгийн

нийт хүн амын 22.7 хувийг

Улиастай сум, 12.4 хувийг

Тосонцэнгэл сум, 8.7

хувийг Их-Уул сум, 56.2

хувийг бусад сум тус тус

эзэлж байна.

Улиастай, Тэлмэн,

Тосонцэнгэл, Их-Уул,

Сонгино, Дөрвөлжин,

Эрдэнэхайрхан, Асгат,

Баянтэс сумдын хүн амын тоо 5-252 хүнээр нэмэгдсэн бол бусад сумдын хүн ам

3-294 хүнээр буурсан байна.

Хамгийн бага хүн амтай багаар 168 хүнээр Ургамал сумын Нуур зөөхий баг,

хамгийн их хүн амтай багаар 3303 хүнээр Улиастай сумын Жинст баг, Улсын дүнд

манай аймгийн хүн ам 2.3 хувийг, баруун бүсийн дүнд 18.4 хувийг тус тус эзэлж

байна.

9

Хүн ам зүйн үзүүлэлтүүд

Үзүүлэлтүүд Хэмжих

нэгж

Гүйцэтгэл Өөрчлөлт

/өнгөрсөн оноос/

2010 2011 2012 2013 2014 Хувиар Абсолют

(+,-)

А 1 2 3 4 5 6 7 8

Нийт өрх мян.өрх 20.1 20.0 19.9 20.2 20.5 1.5 0.3

Хүн ам мян.хүн 71.9 70.8 69.7 69.8 69.6 0.3 0.2

Үүнээс:Хөдөлмөрийн насны мян.хүн 44.9 44.1 43.9 43.6 42.6 2.3 1.0

Төрөлт хүн 1612 1513 1533 1692 1703 0.6 11

Нас баралт хүн 469 521 459 435 439 0.9 4

Үүнээс: 0-1 насны хүүхдийн эндэгдэл хүн 42 31 33 27 38 40.7 11

ХҮН АМЫН ЖИЛИЙН ДУНДАЖ ТОО:

Завхан аймаг жилийн эхэнд хүн амын тоо 69788, жилийн эцэст 69632 байгаа

нь хүн амын жилийн дундаж хүн амын тоо 69710 байна.

ХҮН АМЫН ЦЭВЭР ӨСӨЛТ:

Завхан аймагт тухайн жилд төрсөн хүүхдийн тоо 1703, нас барсан хүний тоо

439, шилжин ирсэн хүн амын тоо 703, жилийн дундаж хүн амын тоо 69710 гэвэл хүн

амын ердийн цэвэр өсөлтийн коэффициент 18.1 байна.

= 1703-439

*1000 69710

= 18.1 ЕЦӨК(ХА) = ТТ - НБТ

*1000 ХА(дун)

ЕЦӨ(ХА) = ТТ - НБТ

ХА(дун) = ХА(ж.эх) + ХА(ж.эц)

2

69788+69632 = 69710 =

2

= 1703-439 =1264

10

Монгол улсын хүн амын тоо, жилийн дундаж өсөлтийн хувь, ХАОС-ны тооллого

явагдсан онуудаар

Аймаг, нийслэлийн хүн амын жилийн дундаж

өсөлт, хувиар, 2000-2010 он

2010 онд улсын хэмжээнд

зохион байгуулагдсан хүн ам,

орон сууцны тооллогын дүнгээр

Монгол улсын хүн амын жилийн

Дундаж өсөлт хувь 1.46 хувьтай

байсан бол Дорнод аймгийн хүн

амын жилийн өсөлт -0.7 хувьтай

байсан байна. Тооллогын дүнгээс

харахад усын хэмжээнд

Улаанбаатар хот, Өмнөговь,

Орхон, Дорноговь, Дархан-уул,

Говьсүмбэр аймгуудаас бусад

аймгуудын хүн амын өсөлт хасах

үзүүлэлттэй буюу бууралттай

гарсан байна.

11

Завхан аймгийн хүн амын 50.3 хувь нь эрэгтэйчүүд, 49.7 хувь нь эмэгтэйчүүд

байна. 2000 оны тооллогоор аймгийн хүн амын тоо 89 999 байсан бол 2010 онд

24 518 хүнээр буюу 27.3 хувиар буурчээ.

ХҮН АМЫН ТОО, ТООЛЛОГО ЯВАГДСАН ОНООР

Тооллого явагдсан он

Хүн амын тоо (мян.хүн) Хүйсийн харьцаа

Бүгд Эрэгтэй Эмэгтэй

1956 55.1 26.2 28.9 90.7

1963 60.0 29.1 30.9 94.2

1969 70.8 35.1 35.7 98.3

1979 79.9 39.7 40.2 98.7

1989 88.5 43.8 44.7 98.0

2000 89.9 45.0 44.9 100.1

2010 65.5 32.9 32.6 101.1

Хүн амын хүйсийн харьцаа (100 эмэгтэйд ногдох эрэгтэй) 2010 онд 2000 оны

тооллогынхоос 1.0 пунктээр, улсын дунджаас 3.0 пунктээр, Баруун бүсийн дунджаас

0.4 пунктээр дээгүүр байна.

12

ХҮН АМ, ӨРХИЙН ТОО БАЙРШЛААР

Аймаг, сумаг

БҮХ ХҮН АМ Үүнээс

Өрх - Бүгд

Үүнээс

Бүгд Эрэгтэй Эмэгтэй Нийслэл, аймгийн төвд Сумын төвд Хөдөөд Нийслэл,

аймгийн төвд

Сумын төвд

Хөдөөд

Бүгд Эрэгтэй Эмэгтэй Бүгд Эрэгтэй Эмэгтэй Бүгд Эрэгтэй Эмэгтэй

А 1 2 3 4 5 6 10 11 12 13 14 15 1 2 4 5

Óëèàñòàé ñóì 15805 7685 8120 15805 7685 8120 0 0 0 0 0 0 4772 4772 0 0

Àëäàðõààí ñóì 2697 1354 1343 0 0 0 847 419 428 1850 935 915 855 0 267 588

Àñãàò ñóì 952 478 474 0 0 0 421 211 210 531 267 264 287 0 131 156

Áàÿíòýñ ñóì 2574 1311 1263 0 0 0 0 0 0 2574 1311 1263 759 0 0 759

Áàÿíõàéðõàí ñóì 1732 914 818 0 0 0 518 266 252 1214 648 566 501 0 148 353

ĺðâºëæèí ñóì 2038 1036 1002 0 0 0 993 516 477 1045 520 525 571 0 281 290

Çàâõàíìàíäàë ñóì 1059 517 542 0 0 0 325 160 165 734 357 377 332 0 100 232

Èäýð ñóì 2463 1265 1198 0 0 0 543 268 275 1920 997 923 707 0 166 541

Èõ-Óóë ñóì 6067 3025 3042 0 0 0 1199 582 617 4868 2443 2425 1650 0 330 1320

ͺìðºã ñóì 1799 915 884 0 0 0 290 143 147 1509 772 737 562 0 103 459

Îòãîí ñóì 2664 1381 1283 0 0 0 414 213 201 2250 1168 1082 758 0 135 623

Ñàíòìàðãàö ñóì 1532 780 752 0 0 0 383 195 188 1149 585 564 414 0 117 297

Ñîíãèíî ñóì 1529 776 753 0 0 0 0 0 0 1529 776 753 431 0 0 431

Òîñîíöýíãýë ñóì 8655 4330 4325 0 0 0 4271 2088 2183 4384 2242 2142 2619 0 1354 1265

Ò¿äýâòýé ñóì 1834 904 930 0 0 0 554 248 306 1280 656 624 545 0 173 372

Òýëìýí ñóì 2710 1352 1358 0 0 0 450 225 225 2260 1127 1133 764 0 125 639

Òýñ ñóì 2919 1469 1450 0 0 0 1192 601 591 1727 868 859 899 0 404 495

Óðãàìàë ñóì 1213 602 611 0 0 0 309 141 168 904 461 443 335 0 93 242

Öàãààíõàéðõàí ñóì 1254 622 632 0 0 0 264 122 142 990 500 490 390 0 90 300

Öàãààí÷óëóóò ñóì 1234 614 620 0 0 0 255 124 131 979 490 489 374 0 78 296

Öýöýí-Óóë ñóì 1703 834 869 0 0 0 634 310 324 1069 524 545 482 0 184 298

Øèë¿¿ñòýé ñóì 1757 845 912 0 0 0 277 127 150 1480 718 762 490 0 88 402

Ýðäýíýõàéðõàí ñóì 1524 791 733 0 0 0 311 172 139 1213 619 594 430 0 86 344

ßðóó ñóì 1918 989 929 0 0 0 385 192 193 1533 797 736 568 0 118 450

ДҮн 69632 34789 34843 15805 7685 8120 14835 7323 7512 38992 19781 19211 20495 4772 4571 11152

13

3.2 Õ¿í àìûí íàñíû á¿òýö /Хүн амын нас,

хүйсийн бүтэц, түүний өөрчлөлт, хүйсийн харьцаа,

хүн зүйн ачаалал/

Эрэгтэй хүн амын тоог эмэгтэй хүн амын тоонд харьцуулсан харьцаа бөгөөд

энэ нь 100 эмэгтэйд ногдох эрэгтэйчүүдийн тоог илэрхийлнэ. Хүйсийн харьцааг

насны бүлгээр нь тооцож үзвэл илүү үр дүнтэй харагдах боломжтой юм. Уг үзүүлэлт

нь хүн амын хүйсийн бүтцийг ерөнхийд нь харуулдаг учраас насны бүлгээр харах нь

илүү ач холбогдолтой. Тухайлбал төрөх үеийн, гэрлэх насны, нас барах үеийн,

шилжих үеийн гэх мэт.

Завхан аймгийн эрэгтэй хүн амын тоо 2014 онд 34789, эмэгтэй хүн амын тоо

34843 байсан гэвэл хүн амын хүйсийн харьцааг дараах байдлаар тооцно.

2010 он:

2011 он:

2012 он:

2013 он:

2014 он:

Завхан аймгийн хүн амын хүйсийн харьцаа /2010-2014 он/

Графикаас харахад 2010 онд Завхан аймгийн

нийт хүн амын хүйсийн харьцаа 97.8 хувьтай

байсан бол 2014 онд 99.8 хувьтай болж хүйсийн

харьцаа тэнцвэржиж байна.

= 34789

*100= 99.8 34843

ХХ = ХА(эр)

ХА(эм)

*100

= 34792

*100= 99.6 34996

ХХ = ХА(эр)

ХА(эм)

= 35328

*100= 99.5 35515

ХХ = ХА(эр)

ХА(эм)

= 35535

*100= 97.8 36342

ХХ = ХА(эр)

ХА(эм)

= 34766

*100= 99.6 34906

ХХ = ХА(эр)

ХА(эм) *100

*100

*100

*100

14

Баянхайрхан, Эрдэнэхайрхан, Отгон,

Яруу, Идэр, Сантмаргац, Нөмрөг,

Дөрвөлжин, Баянтэс, Сонгино, Тэс, Асгат,

Алдархаан, Тосонцэнгэл сумдад 0.1-11.7

хувиар эмэгтэй хүн амын эзлэх хувийн жин

өндөр байгаа бол Тэлмэн, Их-Уул,

Цагаанчулуут, Цагаанхайрхан, Ургамал,

Түдэвтэй, Цэцэн-Уул, Завханмандал,

Улиастай, Шилүүстэй сумдад эрэгтэй хүн

амын эзлэх хувийн жин өндөр харагдаж

байна.

Нас, хүйсийн бүтцийн судалгаа нь хүн амын нас, хүйсийн бүтцийн өнөөгийн

байдал, түүнээс гарч болох үр дагавар,

ирээдүйн төлвийг тодорхойлоод

зогсохгүй цаашид баримтлах бодлого,

төлөвлөлтийн үндэс суурь болдог

байна. Жишээ нь, залуу насны

бүтэцтэй буюу 15 хүртлэх насны хүн

амын хувь өндөр байгаа улс орнуудын

тухайд, сургууль, цэцэрлэгийн

хүртээмжийг нэмэгдүүлэх талаар

төрийн бодлого, арга хэмжээ авч

явуулах хэрэгтэй юм. Харин хүн ам нь

хөгшин насны бүтэцтэй улс орны хувьд, тэтгэвэр, эрүүл мэндийн үйлчилгээний

санхүүжилт болон ажиллах хүчний бууралтын асуудлуудад анхаарах хэрэгтэй

болдог. Хүйсийн бүтцийн судалгааг явуулсны үр дүнд аливаа бодлого, үйл

ажиллагаанд жендэрийн мэдрэмжтэй хандах боломж бүрдэнэ. Завхан аймгийн хүн

амын суваргыг үзвэл дараах хэлбэртэй байна. Эндээс харахад 0-4 насныхан хамгийн

их хувьтай байна. Мөн хөдөлмөрийн насны хүн амын эзлэх хувь өндөр байгаа нь

ажиллах хүчний нөөц хангалттай байгааг харуулж байгаа үзүүлэлт бөгөөд ажлын

байрыг олноор бий болгох шаардлагатай байна.

15

СУУРЫН ХҮН АМЫН ТОО, ХӨДӨЛМӨРИЙН НАСНЫ ХҮН АМ / насны бүтэц, сумаар /

Сумын нэр 2014

Үүнээс: насны бүлэг Хөдөлмөрийн насны

хүн ам

0-14 15-59 60+ 18-59 18-56

Бүгд Эм Бүгд Эм Бүгд Эм Бүгд Эм эр эм

Óëèàñòàé ñóì 15805 8120 4312 2126 10471 5388 1022 606 4672 4712

Àëäàðõààí ñóì 2697 1343 728 371 1778 859 191 113 850 735

Àñãàò ñóì 952 474 307 140 607 314 38 20 258 279

Áàÿíòýñ ñóì 2574 1263 793 377 1655 816 126 70 752 704

Áàÿíõàéðõàí ñóì 1732 818 522 237 1134 540 76 41 528 463

ĺðâºëæèí ñóì 2038 1002 603 295 1338 648 97 59 632 548

Çàâõàíìàíäàë ñóì 1059 542 261 135 718 360 80 47 325 306

Èäýð ñóì 2463 1198 740 355 1564 746 159 97 724 634

Èõ-Óóë ñóì 6067 3042 2004 1001 3717 1836 346 205 1667 1551

ͺìðºã ñóì 1799 884 534 259 1145 546 120 79 534 477

Îòãîí ñóì 2664 1283 891 376 1611 823 162 84 720 677

Ñàíòìàðãàö ñóì 1532 752 471 230 967 460 94 62 434 394

Ñîíãèíî ñóì 1529 753 421 208 973 470 135 75 458 388

Òîñîíöýíãýë ñóì 8655 4325 2579 1197 5500 2783 576 345 2458 2374

Ò¿äýâòýé ñóì 1834 930 519 260 1207 602 108 68 531 512

Òýëìýí ñóì 2710 1358 838 396 1698 851 174 111 759 707

Òýñ ñóì 2919 1450 840 392 1938 967 141 91 905 831

Óðãàìàë ñóì 1213 611 355 164 801 411 57 36 344 336

Öàãààíõàéðõàí ñóì 1254 632 327 156 822 419 105 57 374 360

Öàãààí÷óëóóò ñóì 1234 620 325 153 805 395 104 72 371 333

Öýöýí-Óóë ñóì 1703 869 479 250 1093 545 131 74 483 458

Øèë¿¿ñòýé ñóì 1757 912 555 291 1090 553 112 68 481 476

Ýðäýíýõàéðõàí ñóì 1524 733 405 201 984 465 135 67 476 400

ßðóó ñóì 1918 929 558 287 1215 554 145 88 595 472

Дүн 69632 34843 20367 9857 44831 22351 4434 2635 20331 19127

Хүн амыг насны бүтцээр авч үзвэл:

Насны бүтэц нь залуужих, идэрших, хөгшрөх гэсэн 3

үндсэн хандлагад хуваагддаг. Залуужих хандлагатай хүн

амын хувьд 0-15 хүртлэх, идэрших хандлагатай хүн амын

хувьд 15-64, хөгшрөх хандлагатай хүн амын хувьд 65 ба

түүнээс дээш насны хүн амын эзлэх хувь өндөр байдаг ба энэ

нь жилээс жилд нэмэгдэх төлөв байдал ажиглагддаг.

Нийт хүн амд залуу насны хүн амын эзлэх хувь 35 ба

түүнээс дээш бол тухайн хүн амыг насны бүтцийн хувьд хувьд залуу насны

бүтэцтэй, харин хөгшин буюу 65 ба түүнээс дээш насны ахмадууд нийт хүн амын

12 ба түүнээс дээш хувийг бүрдүүлж байвал хөгшин насны бүтэцтэй гэж үздэг.

16

Манай аймгийн хувьд 65.0 хувийг 15-59 насны хүн ам эзэлж байгаа тул залуу насны

бүтэцтэй аймгийн тоонд орж байна.

Хүн амын тоог насны бүтцээр ангилан авч үзвэл нийт хүн амын 29 хувийг 0-14

насны хүүхдүүд, 65 хувийг 15-59 насныхан буюу хөдөлмөр эрхлэх насны хүмүүс, 6

хувийг 60-аас дээш насныхан буюу ахмадууд эзэлж байна.

ХҮН АМЫН НАСНЫ БҮТЭЦ:

2014 îíû áàéäëààð 1612 ýõ àìàðæиж 1615 àìüä òºðºëò áàéâ. Íèéò àìüä

òºðºëò ºíãºðñºí îíûõîîñ 103 òîõèîëäëîîð íýìýãäñýí áàéíà.

Хүн амын насны тэр дундаа хүйсийн харьцаа нь аливаа орны хэтийн тооцоолол

хийхэд хамгийн чухал үзүүлэлт болдог билээ.

Хүн ам зүйчид хэтийн тооцоог ашиглан онолын хувьд ч практикийн хувьд ч хүн

амын төрөлт, нас баралт, гэрлэлт болон бусад хүн ам зүйн үзэгдлүүдийн төлөв

байдал ямар болох талаар хариулт олохын хичээдэг. Хэтийн тооцооны олонд

алдаршсан нэг хэлбэр бол Frejka (1973)-ийн хүн амын төрөлт нөхөн үржихүйн цэвэр

коэффициент 1.0-ээс доош хувь буутал хүн ам өссөөр байна гэж тодорхойлсон

загвар юм.

Ихэвчлэн хүн амын хэтийн тооцоог төлөвлөлтийн зорилготой ашигладаг.

Үндэсний түвшинд ч, бүс нутгийн түвшинд ч хүн амын тоо, бүтэц, байршлын хэтийн

байдлыг төлөвлөгчид мэдэхийг хүсч байдаг. Мөн ихэнхи улс орны засгийн газар хүн

амынхаа орлого, зарлага, хэрэгцээ, хангамжийг хэтийн тооцооны үндсэн дээр

тооцдог. Тэтгэвэр, тэтгэмж, эрүүл мэндийн хангамжийн хэрэгцээ шаардлага нь хүн

амын тоо хэмжээ, бүтэцийг тодорхойлсноор тооцогдох боломжтой.

Бүс нутгийн түвшинд бол хот суурин үүсч хөгжих, хот хөдөөгийн шилжих

хөдөлгөөн зэргээс үүдэн орон сууц, тээврийн хангамж, сургууль, эмнэлэг, бусад

хэрэгцээг тооцохын тулд хэтийн тооцоог ашигладаг.

Иймд хүн амын өөрчлөлтийг илэрхийлснээр төлөвлөлт, бодлогод нөлөөлөх

боловч эргээд хүн амын өөрчлөлт нь бодлого, төлөвлөлтөөс хамаарна. Иймээс

хэтийн тооцоог аливаа бодлого программын хүн амын тоо хэмжээнд үзүүлэх

нөлөөллийг судлахын тулд ашигладаг.

Ихэвчлэн зөвхөн хүний тоог урьдчилан тооцох шаардлага гардаг ч заримдаа

тэдгээрийн бүтцийг мөн хүйсийг тооцох шаардлага гардаг. Тухайлбал, ажиллах

хүчний хэтийн тооцоонд ажил, мэргэжилийн статус, мөн орон сууцны төлөвлөлтөд

17

өрх, гэр бүлийн бүтэц, тоо хэмжээ гэх мэт нарийвчилсан тооцоо шаардлагатай

байдаг. Мөн сургуулийн төгсөгчдөд сургуулийн насны хүүхдийн судалгаа насаар,

хүйсээр шаардагдах жишээтэй.

3.3 Хүн амын дундаж наслалт /Хүн амын өвчлөлийг

тэргүүлэх шалтгаан, хүн амын нас баралт, эхийн эндэгдэл,

нялхас, хүүхдийн нас баралт/

Хүн амын дундаж наслалт:

Насны бүлэг дэх нас баралтын коэффициентийг үндэслэн тооцсон тухайн хүний

цаашид үргэлжлэн амьдрах дундаж хугацаагаар тодорхойлогдох үзүүлэлт. Дундаж

наслалтын ерөнхий хэмжигдэхүүн нь төрөлтөөс тооцсон дундаж наслалт юм.

Аймаг 2014 2013 2012 2011 2010

Завхан 69.19 68.62 68.21 67.48 66.79

Улсын дүн 69.57 69.11 68.71 68.32 68.05

Баруун бүсийн дүн 70.16 69.58 69.17 68.43 67.73

Аймаг, улсын дунджийн зөрүү 0.38 0.49 0.50 0.84 1.26

Аймаг бүсийн дундаж 0.97 0.96 0.96 0.95 0.94

Завхан аймгийн дундаж наслалт 2000 онд 61.76 2002 онд 62.09, 2004 онд 62.99,

2006 онд 64.24, 2008 онд 63.11, 2010 îíä 66.79, 2012 онд 68.21, 2014 онд 69.19

байна. Энэ манай аймаг улсын дунджаас 0.38 промилээр, баруун бүсийн дунджаас

0.97 промилээр доогуур байна. Дундаж наслалт нь хүний хөгжлийн индекс

тодорхойлоход чухал үзүүлэлт болдог.

Дундаж наслалт зүүн бүс нутгаар

18

ЭРҮҮЛ МЭНДИЙН ҮЗҮҮЛЭЛТ

Хүн амын нас баралт, эхийн эндэгдэл, нялхас:

2014 онд эрүүл мэндийн мэдээгээр манай аймагт 1612 эх амаржиж 1615

хүүхэд төрж, ихэр төрөлтийн 9 тохиолдол, амьгүй төрөлтийн 6 тохиолдол тус тус

бүртгэгдсэн байна. Нийт төрсөн эхчүүдийн 3.7 хувийг охидын төрөлт, 15.9 хувийг

35-аас дээш насны эмэгтэйчүүдийн төрөлт эзэлж, нийт төрөлтийн 26.0 хувь нь кесар

хагалгаагаар төрсөн байна. Íèéò àìüä òºðºëò ºíãºðñºí îíûõîîñ 103 òîõèîëäëîîð

өссөн áàéíà.

Нас баралт: Аймгийн хэмжээнд нас баралтын 394 тохиолдол бүртгэгдсэн нь

өнгөрсөн онтой харьцуулахад 14 тохиолдол буюу 3.4 хувиар буурч, нийт нас

баралтын 23.6 хувийг эмнэлэгийн нас баралт эзэлж байна. Нийт нас баралтанд

хүүхдийн нас баралт 11.9 хувь, гадны шалтгаант нас баралт 40 буюу 10.2 хувь, хорт

хавдраар 108 буюу 27.4 хувь, бусад шалтгаанаар 246 буюу 62.4 хувийг тус тус эзэлж

байна.

0-1 насны хүүхдийн эндэгдэл 38 буюу өнгөрсөн оноос нялхсын эндэгдэл

11-ээр буюу 40.7 хувиар өссөн байна.

Халдварт бус өвчин 20.5 мянга хүрч өнгөрсөн оноос 7.5 мянгаар буюу 36.5

хувиар, 2010 оноос 8.5 мянгаар буюу 41.5 хувиар тус тус өссөн байна.

Халдварт өвчин: Аймгийн хэмжээнд халдварт өвчний 418 тохиолдол

бүртгэгдсэн нь 10000 хүн амд 59.5 промил ногдож байгаа нь өнгөрсөн онтой

харьцуулахад халдварт өвчин 393 тохиолдлоор буурсан байна.

Нийт халдварт өвчний 2.4 хувь буюу 10 нь халдварт шар, 4.1 хувь буюу 17 нь

цусан суулга, 10.8 хувь нь буюу 45 нь сүрьеэ, 17.2 хувь буюу 72 нь салхин цэцэг, 1.2

хувь буюу 5 нь бруцеллѐз, 64.3 хувийг бусад халдварт өвчлөл тус тус эзэлж байна.

Амбулаторийн тусламж үйлчилгээ: Амбулаториор нийт 339.0 мянган хүнд

үйлчилсний 4.9 хувь нь буюу 16.7 мянган хүн эмнэлэгт хэвтэн эмчлүүлсэн байна.

Аймгийн хэмжээнд түргэн тусламжийн 20.6 мянган дуудлага бүртгэгдсэний

14.7 хувийг алсын дуудлага эзэлж байна.

Энэ онд эрүүл мэндийн салбарт 1611 удаагийн сургалт хийгдэж,

давхардсан тоогоор 38.9 мянган хүн хамрагдан, 16.6 мянган хүний бие бялдрын

хөгжлийн түвшинг тодорхойлж, 1684 жирэмсэн эмэгтэйг шинээр хяналтанд авсан

байна.

19

ЗАВХАН АЙМГИЙН ЭРҮҮЛ МЭНДИЙН БАЙГУУЛЛАГЫН ҮНДСЭН ҮЗҮҮЛЭЛТҮҮД

/тоогоор/

Сумын нэр

Төрсөн эх Эхийн

эндэгдэл Амьд төрсөн

хүүхэд Нялхсын эндэгдэл

Нийт нас баралт

2013

2014

2013

2014

2013

2014

2013

2014

2013

2014

Алдархаан 29 40

29 40 1 0 12 14

Асгат 19 28

19 28 1 2 6 4

Баянтэс 41 56

41 56 0 1 22 13

Баянхайрхан 32 41

32 41 0 1 10 9

Тосонцэнгэл 228 193

233 195 2 5 49 49

Дөрвөлжин 24 41

24 41 1 2 18 8

Завханмандал 18 16

18 16 0 0 9 4

Идэр 49 61

49 60 1 2 15 12

Их-уул 150 149

149 149 2 3 28 20

Нөмрөг 30 29

31 30 2 0 8 12

Отгон 51 51

51 51 1 2 14 13

Сантмаргац 34 32

34 32 0 2 3 14

Сонгино 28 23

28 23 2 0 3 6

Түдэвтэй 30 38

30 39 0 1 7 9

Тэс 37 47

38 48 1 2 13 10

Тэлмэн 59 75 1

58 75 0 1 16 23

Ургамал 18 35

18 35 0 1 5 8

Улиастай 426 434

432 433 0 0 44 47

Цагаанхайрхан 19 20

19 20 1 0 11 8

Цагаанчулуут 15 17

15 17 1 1 14 7

Цэцэн-Уул 24 27

24 26 0 1 9 9

Шүлүүстэй 28 26

29 26 1 2 8 13

Эрдэнэхайрхан 25 32

25 32 1 1 9 5

Яруу 34 36

34 36 1 0 7 5

Бусад / ӨЭмнэлэг/ 53 65

52 66 8 8 68 72

Дүн 1501 1612 1 0 1512 1615 27 38 408 394

Эх сурвалж: Аймгийн Эрүүл мэндийн газрын мэдээгээр

20

ЗАВХАН АЙМГИЙН ЭРҮҮЛ МЭНДИЙН БАЙГУУЛЛАГЫН ҮНДСЭН ҮЗҮҮЛЭЛТҮҮД

/тоогоор/

Сумын нэр

Халдварт бус өвчлөл

Нийт халдварт

өвчин Ор хоног

Амбулаторийн үзлэг

Хяналтаны жирэмсэн

эмэгтэйчүүд

2013

2014

2013

2014

2013

2014

2013

2014

2013

2014

Алдархаан 210 176 25 6 1832 1908 7715 5319 28 35

Асгат 578 359 2 6 1898 1821 2038 2085 22 29

Баянтэс 186 202 7 6 3612 3366 5531 6375 51 62

Баянхайрхан 118 100 6 5 2464 2345 1581 1462 35 32

Тосонцэнгэл 1273 1110 124 58 17099 14609 28739 30920 215 231

Дөрвөлжин 243 271 18 13 1656 1537 6140 4451 37 50

Завханмандал 174 229 10 7 2186 1964 4597 4081 13 18

Идэр 244 244 19 8 2488 3216 4785 5178 46 47

Их-уул 917 613 53 6 5178 3995 23242 22527 169 165

Нөмрөг 213 214 4 5 1960 1568 8458 5843 28 29

Отгон 389 281 13 7 1505 2011 8952 8130 64 43

Сантмаргац 254 310 31 0 1792 2131 7132 6148 40 32

Сонгино 185 181 36 2 1424 1661 6259 5640 24 28

Түдэвтэй 279 287 5 7 2374 2797 6821 6410 52 41

Тэс 334 392 7 5 3169 3023 8477 9908 63 61

Тэлмэн 297 203 7 7 3093 3224 6998 4497 78 61

Ургамал 312 344 3 4 1784 2133 3349 4145 33 31

Улиастай 2610 11205 366 230 47540 53870 67486 77149 0 0

Цагаанхайрхан 264 302 7 6 2063 2014 4756 4125 28 30

Цагаанчулуут 130 139 11 3 2801 2265 3756 2338 25 21

Цэцэн-Уул 307 441 7 7 2317 2322 4253 5049 18 38

Шүлүүстэй 182 198 21 4 1888 1766 6060 5092 18 22

Эрдэнэхайрхан 277 313 7 4 2000 1835 2449 3293 21 32

Яруу 111 90 10 10 990 1208 8281 8214 54 32

Бусад / ӨЭмнэлэг/ 2922 2282 12 2 27081 16616 111026 100645 593 514

Дүн 13009 20486 811 418 142194 135205 348882 339024 1755 1684

Эх сурвалж: Аймгийн Эрүүл мэндийн газрын мэдээгээр

21

2.4 Өрх, ам бүлийн байдал

Завхан àéìãèéí íèéò ºðõèéí

тоо 2014 îíä 20495 áîëсон нь 2010

оноос 2.1 хувиар өссөн байна.

Аймгийн нийт өрхийн 22.9 хувийг

Улиастай сум, 12.8 хувийг

Тосонцэнгэл сум, 8.1 хувийг Их-Уул

сум, 55.8 хувийг бусад сумдууд

эзэлж байна.

ӨРХИЙН ТОО, ам бүлийн тоо, өрхийн тэргүүлэгчийн хүйсээр

22

Аймгийн нийт хүн амын 22.6 хувь нь Улиастай

суманд, 12.4 хувь нь Тосонцэнгэл суманд, 8.7 хувь нь Их-Уул суманд 56.3 хувь нь бусад сумдад оршин сууж байна.

Нийт өрхийн 23.3 хувь аймгийн төвд, 22.6 хувь сумын төвд, 54.1 хувь хөдөө оршиж сууж байна.

ӨРХИЙН ТОО /байршлаар/

Аймаг Өрх - Бүгд

Үүнээс: байршлаар

Аймаг, сумын төвд Хөдөөд

Улиастай 4772 4772 0

Алдархаан 855 267 588

Асгат 287 131 156

Баянтэс 759

759

Баянхайрхан 501 148 353

Дөрвөлжин 571 198 373

Завханмандал 332 100 232

Идэр 707 166 541

Их-Уул 1650 330 1320

Нөмрөг 562 103 459

Отгон 758 135 623

Сантмаргац 414 117 297

Сонгино 431 119 312

Тосонцэнгэл 2619 1387 1232

Түдэвтэй 545 173 372

Тэлмэн 764 125 639

Тэс 899 404 495

Ургамал 335 92 243

Цагаанхайрхан 390 90 300

Цагаанчулуут 374 78 296

Цэцэн-Уул 482 170 312

Шилүүстэй 490 88 402

Эрдэнэхайрхан 430 86 344

Яруу 568 118 450

Дүн 20495 9397 11098

2013 20156 9087 11069

2012 19930 8657 11273

2011 19963 9461 10502

2010 20079 9127 10952

23

БҮТЭН, ХАГАС ӨНЧИН ХҮҮХДИЙН ТОО, хүйсээр /2014 он/

Үзүүлэлт Бүгд Yүнээс: насны бүлгээр

0-4 5-9 10-14 15 16 17

À 1 2 3 4 5 6 7

Бүтэн өнчин хүүхдийн тоо 99 2 21 34 13 14 15

Эмэгтэй 41 0 10 18 3 3 7 Хагас өнчин хүүхдийн тоо 969 93 203 313 141 121 98

Эмэгтэй 469 43 97 162 71 55 41

ХӨГЖЛИЙН БЭРХШЭЭЛТЭЙ ИРГЭДИЙН ТОО, төрөл, хэлбэр, хүйсээр /2014 он/

24

Гэрлэлт ба цуцлалт

Ихэнхи улс орнуудад гэрлэлтийн байдлыг 15 ба түүнээс дээш насны хүн амын

хувьд авч үздэг. Харин Монгол улсын “Гэрлэлтийн хууль”-нд гэр бүл болох насыг 18

гэж заасан байдаг учир гэрлэлтийн үзүүлэлтүүдийг 18 ба түүнээс дээш насныхны

хувьд тооцсон болно.

Аймгийн хэмжээнд энэ онд 356 хос гэрлэлтээ бүртгүүлж, 31 хос гэрлэлтээ

цуцлуулсан байна. Өмнөх оноос гэрлэлт 16.0 хувиар буурсан бол, гэрлэлт цуцлалт

29.1 хувиар өссөн байна. Үүнээс үзэхэд насанд хүрэгчдийн дунд гэрлэлийн түвшин

буурч байна энэ нь хамтран амьдрагч гэх ойлголт сүүлийн жилүүдэд нэмэгдэж

буйтай холбоотой.

Мөн сүүлийн жилүүдэд гэр бүл цуцлалт нэмэгдэж байна шалтгаан нөхцөлийг

судалж, тогтвортой гэр бүлийн талаар бодлого хөтөлбөрийг боловсруулан

хэрэгжүүлэх шаардлагатай байгаа нь харагдаж байна.

25

26

2014 онд шилжин ирсэн хүн ам 703, шилжин явсан хүн ам 2073 болсон нь өмнөх

онтой харьцуулахад шилжин ирсэн хүн ам 912, шилжин явсан хүн ам 623 хүнээр тус тус

буурсан байна.

Шилжин явж буй иргэдийг аймгаар авч үзвэл 79.9 хувь нь Улаанбаатар хотруу, 4.0

хувь нь Дархан-Уул аймагруу, 2.6 хувь нь Булган аймагруу, 13.5 хувь нь бусад аймагруу

шилжин явсан байна. Энэ нь сүүлийн жилүүдэд иргэдийн төв суурин газар амьдрах хүсэл

сонирхол ихээр нэмэгдэж буйтай холбоотой. Иймээс аймаг орон нутгийн түвшинд бодлого

боловсруулагчид энэхүү шилжих хөдөлгөөнтэй холбоотой асуудлын бодлого хөтөлбөр

боловсруулан хэрэгжүүлэх шаардлагатай.

27

Д¯ÃÍÝËÒ

Ìàíàé аймгийн хүн ам Монгол улсын нийт хүн амын 2.3 хувийг эзлэх 69.6 мянган

хүн амтай байгаа улсад хүн амын тоогоор 15 байранд орж байна.

Ýäèéí çàñãèéí õºãæèë íü õ¿í àìûí òîî, íàñíû á¿òýö, ºñºëòèéí ò¿âøèíãýýñ øóóä

õàìààð÷ áàéäàã. Завхан аймгийн хүн амын ердийн цэвэр өсөлт өсөх хандлага ажиглагдаж

байна. Энэ нь с¿¿ëèéí ¿åä äýëõèéí õ¿í àìûí ñàíãèéí íºõºí ¿ðæèõ¿é ýð¿¿ë ìýíäèéí

õºòºëáºðèéí õ¿ðýýíä ÿâàãäñàí ñóðãàëò ñóðòàë÷èëãààíû ¿ð ä¿í, ìºí òºðийн áîäëîãî,

ìºíãºí òýòãýëýãòýé õîëáîîòîéãîîð хүн амын цэвэр өсөлт нэмэгдэх хандлагатай байна.

Аймгийн хүн ам залуу насны бүтэцтэй хэвээр байгаа бөгөөд нийт хүн амд 0-14

насны хүүхдийн эзлэх хувь нэмэгдэж байна. Иймээс цэцэрлэг сургуулийн тоог

нэмэгдүүлэх бодлого боловсруулж, хэрэгжүүлэх шаардлагатай. Харин 10-14 насны

хүүхдийн эзлэх хувь буурсан нь 2005 оноос өмнөх жилүүдэд төрөлт бага байсныг харуулж

байна. Хөдөлмөрийн буюу 15-64 насны хүн амын эзлэх хувь 6.2 пунктээр нэмэгдэж,

хөдөлмөрийн насны хүн амд ногдох тэжээлгэгчийн харьцаа буюу хүн ам зүйн ачаалал

буурч байна. Үүнийг хөдөлмөрийн насны хүн амын өсөлттэй холбон ойлгож болох юм.

Хөдөлмөрийн насны хүн амын хувийн жин өндөр байгаа нь 1990-ýýä îíû төрөлт, хүн

амын тооны ºíäºð ºñºëòòýé холбоотой бөгөөд ажлын байрыг нэмэгдүүлэх бодлого

хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх зайлшгүй шаардлагатай байгаа нь ажиглагдаж байна.

Õ¿éñèéí õàðüöààíààñ ¿çýõýä ýìýãòýé÷¿¿ä äàâàìãàéëàõ õàíäëàãàтай байна Энэ нь

эрэгтэйчүүдийн дунд нас баралт харьцангуй их байдагтай холбоотой.

Нийт өрхийн тоо 2014 онд 20.5 мянга болсон байна. Хөдөөгийн өрхийн тоо жилээс

жилд буурч байгаа нь төв суурин газарт ажил хөдөлмөр эрхлэх, бага насны хүүхдээ

боловсрол эзэмшүүлэх, асран хамгаалах зэрэг шалтгаанаар аймгийн төвд суурших

хандлага нэмэгдсэнтэй холбоотой.

Иймд малчдын амьдрах ахуй орчныг сайжруулах, залуу малчдад чиглэсэн бодлого

хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх малын гаралтай түүхий эдийн борлуулалтыг нэмэгдүүлэх,

боловсруулах, дан ганц малаас шалтгаалахгүй хөрвөх чадварыг нэмэгдүүлэн амьдарлын

баталгаагаар хангах нь чухал байна.

Аймгийн хэмжээнд энэ онд 356 хос гэрлэлтээ бүртгүүлж, 31 хос гэрлэлтээ

цуцлуулсан байна. Өмнөх оноос гэрлэлт 16.0 хувиар буурсан бол, гэрлэлт цуцлалт 29.1

хувиар өссөн байна.

Мөн сүүлийн жилүүдэд гэр бүл цуцлалт нэмэгдэж байна шалтгаан нөхцөлийг

судалж, тогтвортой гэр бүлийн талаар бодлого хөтөлбөрийг боловсруулан хэрэгжүүлэх

шаардлагатай байгаа нь харагдаж байна.

28

Мөн гэр бүл, хүн ам зүйн төлөвлөлтийг боловсронгуй болгох өрх бүрт ургийн бичиг

хөтлүүлж занших, залуу гэр бүл, шинээр төрсөн хүүхдийг дэмжих сан байгуулах, орон

гэргүй болон ядуу иргэдэд гэр, хашаа, орон сууц барих, өргөтгөх, засварлахад нь

хөнгөлөлт үзүүлэх зэрэг гэр бүл хүүхдийн цогц бодлого хэрэгтэй.

Шилжилт хөдөлгөөн манай аймагт их байгаа нь харагдаж байна. Энэ нь зах зээлээс

алслагдмал, дэд бүтэц хөгжөөгүй, ажлын байр хомс, дан ганц мал аж ахуйд суурилсан

эдийн засгийн бүтэцтэй, бүтээгдэхүүний үнэ ханш өндөр, эрүүл мэнд боловсролын

үйлчилгээний өртөг өндөр зэргээс шалтгаалж байна. Шилжилт хөдөлгөөнийг сааруулахад

татварын хөнгөлттэй бодлого хэрэгжүүлэх, дэд бүтэц, зам харилцаа, хөдөө аж ахуйн

чиглэлийн боловсруулах үйлдвэрийг хөгжүүлэн ажлын байрыг нэмэгдүүлэх, эрүүл

мэндийн салбарт эмчилгээ үйлчилгээний эрчимжүүлэх, орчин үеийн шинжилгээ

оношлогоо эмчилгээний нэгдсэн төв байгуулах, боловсролын салбарын материаллаг

баазыг өргөжүүлэн хүүхдийн сурч боловсрох ая тухтай орчинг бүрдүүлэх, эрүүл мэнд

боловсролын салбарын мэргэшсэн боловсон хүчнээр хангах зэрэг бодлого, арга хэмжээг

дэс дараатай авч хэрэгжүүлэх шаардлагатай байна. Үгүй бол хэтийн тооцоонд

тусгагдсансан шиг 30 мянган хүн амтай болох нь ойрхон байна.

29

ХАВСРАЛТ ХҮСНЭГТ

30

ЖИЛИЙН ДУНДАЖ ХҮН АМЫН ТОО, бүс, аймаг, нийслэлээр

Аймаг 2014 2013 2012 2011 2010

Улсын дүн 2995949 2930277 2867744 2811666 2760968

Баруун бүс 378889 363306 361000 356174 357148

Баян-Өлгий 95151 92454 90511 88772 88183

Говь-Алтай 56735 53329 53699 52970 53547

Завхан 69732 64570 64620 64224 65368

Увс 75792 73972 73824 72984 73228

Ховд 81479 78981 78346 77224 76822

Хангайн бүс 570080 532855 530193 432268 430797

Архангай 93086 85654 85175 84355 84562

Баянхонгор 83044 78432 77846 76651 76221

Булган 60494 54522 54548 54117 53701

Өвөрхангай 112992 101621 102148 101211 101374

Хөвсгөл 126043 118679 117646 115934 114939

Орхон 94421 93947 92830 91488 90948

Төвийн бүс 480177 469909 467034 346303 342465

Дорноговь 63808 62537 61302 60206 58859

Дундговь 44351 37364 37773 37726 38728

Өмнөговь 59694 67149 65373 63426 61591

Сэлэнгэ 106212 103191 103543 99240 97876

Төв 90107 85898 86818 85705 85411

Дархан-Уул 99947 98969 97917 96031 94922

Говьсүмбэр 16058 14801 14308 13859 13323

Зүүн бүс 203829 192165 191387 188443 186916

Дорнод 75194 71529 71275 70214 69552

Сүхбаатар 57423 53147 52646 51782 51422

Хэнтий 71212 67489 67466 66447 65942

Улаанбаатар 1362974 1372042 1318130 1287100 1244449

31

ХҮН АМЫН НАСНЫ БҮТЭЦ

Ñóóðèí õ¿í àì /2014 он/

Сумын нэр Бүгд

Үүнээс: насны бүлгээр

0-4 5-9 10-14 15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49

Óëèàñòàé 15805 1720 1445 1147 1373 1556 1341 1205 1160 1168 1094

Àëäàðõààí 2697 247 248 233 230 240 191 225 233 231 152

Àñãàò 952 125 98 84 93 92 91 71 80 54 56

Áàÿíòýñ 2574 268 254 271 276 267 199 200 172 182 155

Áàÿíõàéðõàí 1732 198 171 153 197 180 155 123 122 107 105

ĺðâºëæèí 2038 221 212 170 198 180 194 157 171 139 117

Çàâõàíìàíäàë 1059 80 84 97 109 113 68 71 76 87 95

Èäýð 2463 267 252 221 247 238 166 181 174 170 159

Èõ-Óóë 6067 727 673 604 634 569 472 489 477 375 286

ͺìðºã 1799 194 176 164 182 149 128 133 156 150 119

Îòãîí 2664 285 315 291 231 206 212 215 214 184 152

Ñàíòìàðãàö 1532 157 171 143 173 131 84 127 107 125 97

Ñîíãèíî 1529 147 153 121 149 132 82 134 144 119 106

Òîñîíöýíãýë 8655 1002 876 701 790 752 705 659 694 584 501

Ò¿äýâòýé 1834 187 172 160 217 159 101 129 160 149 130

Òýëìýí 2710 301 289 248 294 230 193 207 232 185 145

Òýñ 2919 288 307 245 298 295 235 227 218 214 207

Óðãàìàë 1213 128 108 119 148 99 79 78 99 113 81

Öàãààíõàéðõàí 1254 106 109 112 108 122 76 79 113 104 107

Öàãààí÷óëóóò 1234 105 124 96 123 104 82 98 87 111 85

Öýöýí-Óóë 1703 162 167 150 206 149 90 137 142 155 95

Øèë¿¿ñòýé 1757 166 194 195 187 148 110 131 125 124 114

Ýðäýíýõàéðõàí 1524 174 128 103 141 139 100 142 128 114 103

ßðóó 1918 201 225 132 188 168 147 162 163 137 104

Аймгийн дүн 69632 7456 6951 5960 6792 6418 5301 5380 5447 5081 4365

32

ХҮН АМЫН НАСНЫ БҮТЭЦ

Ñóóðèí õ¿í àì /2014 он/ /үргэлжлэл/

Сумын нэр Бүгд

Үүнээс: насны бүлгээр

50-54 55-59 60-64 65-69 70-74 75-79 80-84 85-89 90-94 95-99 100+

Óëèàñòàé 15805 966 608 322 245 213 121 81 25 12 3 0

Àëäàðõààí 2697 153 123 69 35 52 22 10 2 1 0 0

Àñãàò 952 41 29 11 5 9 7 6 0 0 0 0

Áàÿíòýñ 2574 121 83 36 27 38 16 7 1 0 1 0

Áàÿíõàéðõàí 1732 85 60 23 15 15 7 12 3 1 0 0

ĺðâºëæèí 2038 113 69 40 18 19 11 7 2 0 0 0

Çàâõàíìàíäàë 1059 60 39 28 17 15 10 7 1 1 1 0

Èäýð 2463 140 89 45 30 43 17 16 7 1 0 0

Èõ-Óóë 6067 235 180 116 73 77 41 21 11 3 3 1

ͺìðºã 1799 74 54 36 24 28 20 10 1 1 0 0

Îòãîí 2664 108 89 38 36 48 24 9 5 2 0 0

Ñàíòìàðãàö 1532 80 43 31 25 18 12 6 1 1 0 0

Ñîíãèíî 1529 56 51 43 36 30 15 6 5 0 0 0

Òîñîíöýíãýë 8655 473 342 191 147 107 62 43 14 12 0 0

Ò¿äýâòýé 1834 99 63 25 29 23 12 10 5 4 0 0

Òýëìýí 2710 114 98 66 32 31 17 15 10 1 2 0

Òýñ 2919 163 81 41 35 33 17 9 3 3 0 0

Óðãàìàë 1213 59 45 19 9 14 11 2 2 0 0 0

Öàãààíõàéðõàí 1254 71 42 25 26 22 14 15 1 2 0 0

Öàãààí÷óëóóò 1234 59 56 27 22 22 15 9 8 1 0 0

Öýöýí-Óóë 1703 64 55 36 30 31 22 6 4 2 0 0

Øèë¿¿ñòýé 1757 96 55 35 24 19 16 10 3 3 0 2

Ýðäýíýõàéðõàí 1524 66 51 44 26 35 19 6 3 2 0 0

ßðóó 1918 94 52 48 25 42 21 8 1 0 0 0

Аймгийн дүн 69632 3590 2457 1395 991 984 549 331 118 53 10 3

33

ШИЛЖИН СУУРЬШСАН ХҮН АМЫН ТОО /сумдаар/

Сумын нэр

2010 он 2011 он 2012 он 2013 он 2014 он

Шилжин ирсэн хүн ам

Шилжин явсан хүн ам

Шилжин ирсэн хүн ам

Шилжин явсан хүн ам

Шилжин ирсэн хүн ам

Шилжин явсан хүн ам

Шилжин ирсэн хүн ам

Шилжин явсан хүн ам

Шилжин ирсэн хүн ам

Шилжин явсан хүн ам

Àëäàðõààí 45 200 17 158 5 57 8 51 13 84

Áàÿíòýñ 31 240 39 140 7 58 37 106 18 59

Áàÿíõàéðõàí 46 204 35 75 8 31 26 75 11 39

ĺðâºëæèí 55 211 30 56 36 28 77 47 29 50

Çàâõàíìàíäàë 43 134 36 52 14 24 29 35 4 35

Èäýð 25 218 15 20 13 39 88 133 1 42

Èõ-óóë 82 220 66 128 39 98 58 146 63 154

ͺìðºã 45 42 41 56 8 48 38 54 12 52

Îòãîí 29 233 8 138 13 58 27 143 27 52

Ñàíìàðãàö 10 141 21 88 21 43 13 75 3 77

Ñîíãèíî 20 213 5 115 7 29 7 57 15 44

Òîñîíöýíãýë 234 392 168 255 6 29 214 264 115 206

Ò¿äýâòýé 47 117 16 82 4 56 42 44 18 73

Òýñ 27 236 20 154 55 158 96 134 32 130

Òýëìýí 32 145 46 128 23 141 50 115 16 65

Óðãàìàë 26 167 4 58 9 48 7 77 22 29

Óëèàñòàé 887 1346 155 745 153 532 552 654 235 634

Öàãààíõàéðõàí 47 115 10 93 7 36 30 61 6 38

Öàãààí÷óëóóò 26 128 5 89 7 30 27 119 13 46

Öýöýí-Óóë 48 209 10 74 13 54 9 36 6 34

Øèë¿¿ñòýé 41 204 11 44 5 40 27 77 17 47

Ýðäýíýõàéðõàí 17 81 2 29 6 22 32 45 15 27

ßðóó 35 164 21 120 2 47 78 117 5 33

Àñãàò 32 113 34 34 3 23 43 31 7 23

Дүн 1930 5473 815 2931 464 1729 1615 2696 703 2073

34

АШИГЛАСАН МАТЕРИАЛ:

Хүн ам, өрхийн мэдээллийн сан

2014 оны Завхан аймгийн нийгэм эдийн засгийн танилцуулга

Монгол улсын статистикийн эмхтгэл 2014 он

Завхан аймгийн статистикийн эмхтгэлүүд

Жилийн эцсийн хүн амын мэдээнүүд

www.nso.mn

www.1212.mn

Хүн амын үзүүлэлтийг тооцох аргачлал, түүнийг ашиглах гарын авлага цуврал

ЗАВХАН АЙМГИЙН ЗАСАГ ДАРГЫН ДЭРГЭДЭХ

СТАТИСТИКИЙН ХЭЛТЭС

СУДАЛГААГ ХИЙСЭН:

МЭРГЭЖИЛТЭН Д.БАТНАСАН

ХЯНАСАН:

ХЭЛТСИЙН ДАРГА Д.ОЮУНГЭРЭЛ