153

����������� �����

6

154

Ο Lear και ο γάτος του, σχέδιο άγνωστου, 1998 Edward Lear, σχέδιο το Neal Osborn, 2011

155

XΩΡΙΟ ΠΟΤΑΜΟΣ (31 Δεκεμβρίου 1855) σχέδιο με υδρόχρωμα, μελάνι σέπιας και γραφίτη, σε κρεμ χαρτί,

30,5 x 20,2 εκ. (Harvard University – Houghton Library)

ΕΛΛΗΝΑΣ ΚΑΤΟΙΚΟΣ ΤΗΣ ΚΕΡΚΥΡΑΣ (10 Μαΐου 1856), σχέδιο με μελάνι και γραφίτη, σε μπλε χαρτί,

28,2 x 17,5 εκ. (Harvard University – Houghton Library)

156

157

Η ΚΕΡΚΥΡΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΑΛΗΨΗ (1862), ελαιογραφία σε καμβά, 45,7 x 74,0 εκ. (Yale Center for British Art, USA)

Όταν άρχισα να συνθέτω το παρόν πόνημα, είχα κατά νου να μην περιλάβω σε αυτό την ‘‘κερκυραϊκή περίοδο’’ του Lear, αφού άλλω-στε είχε προηγηθεί το καλοκαίρι του 2012, η θαυμάσια έκθεση ‘‘Ο Edward Lear και τα Ιόνια Νησιά’’, που πραγματοποιήθηκε στο Μουσείο Ασιατικής Τέχνης της Κέρκυρας. Ψάχνοντας όμως το θέμα άλλαξα γνώμη, γιατί εντόπισα και άλλα έργα του Lear, που βρίσκονται στο Harvard University, το Yale Center for British Art και σε ιδιωτικές συλλογές, που δεν είχαν εκτεθεί στην ανωτέρω ενδιαφέρουσα αυτή έκθεση. Επί πλέον κατέληξα στο συμπέρασμα ότι Ήπειρος και Επτάνησα είναι συγγενείς χώροι και γι’ αυτό άλλωστε στην Έκθεση πα-ρουσιάζονται έργα του που αφορούν τα Γιάν-νενα, το Σούλι και άλλα ηπειρωτικά τοπία.

Υπήρξαν και άλλοι όμως λόγοι. Ο κυριότερος είναι ότι ο E.L. έμεινε πολύ καιρό – με διακο-πές – στην πρωτεύουσα των Επτανήσων και έτσι κατάφερε, με την άνεση του χρόνου που είχε, να συνθέσει όχι μόνο σχέδια και σκίτσα, αλλά και αρκετές έξοχες ελαιογραφίες – που θα ήταν άδικο να μην παρουσιαστούν. Πρέπει βεβαίως να αναφερθεί – όπως γράφει ο Δη-μήτρης Σ. Βλαστός (Πρόεδρος της Επιτροπής της Έκθεσης) ότι «...πολλοί έλληνες και ξένοι καλλιτέχνες, συγγραφείς και ποιητές έχουν υμνήσει, αντίστοιχα με τον Lear, την ομορφιά των Ιονίων Νήσων. Ζωγράφοι όπως ο Άγγε-λος Γιαλλινάς, ο Σπυρίδων Σκαρβέλης και ο Λυκούργος Κογεβίνας, συγγραφείς όπως ο βρετανός Lawrence Durell, ποιητές όπως ο Λόρδος Byron και ο Διονύσιος Σολωμός...».

158

Ο Lear επισκέφτηκε για πρώτη φορά την Κέρκυρα την άνοιξη του 1848, καλεσμέ-νος από τον πρύτανη της Ιονίου Ακαδημί-ας Sir George Bowen (1821-1899). Έφτα-σε τα ξημερώματα της 19ης Απριλίου και μαγεύτηκε από την πρώτη στιγμή: «Στις 3 το πρωί αγκυροβολήσαμε στον πανέ-μορφο παράδεισο του μικρού λιμανιού της Κέρκυρας...», έγραφε χαρακτηριστι-κά στην αδερφή του Ann. Θαμπωμένος, άρχισε να περιδιαβαίνει, με ασίγαστη την επιθυμία να ζωγραφίσει: «Η μεγαλύτερη γοητεία είναι η ποικιλομορφία που προ-σφέρει ο τόπος, και το αστείρευτο πράσι-νο σε κάθε σημείο. Δεν είχα δει ποτέ μου τόσο επιβλητικούς ελαιώνες – που είναι τεράστιοι. Οι άνθρωποι είναι πολύ ήσυχοι και άκακοι – και υπερβολικά ευγενείς».

Λίγο αργότερα, σε μια άλλη επιστολή του γράφει: «Όσο περισσότερο παρατηρώ αυ-τόν τον τόπο, τόσο πιο πολύ αισθάνομαι ότι κανένα άλλο μέρος του κόσμου δεν μπορεί να περικλείει τόση ομορφιά και τόση ποικιλία χρωμάτων». Ο Lear ήταν τότε τριάντα πέντε χρονών, ένας άνθρω-πος που ζούσε και ταξίδευε μόνος. «Τρι-γυρνούσα ολόκληρο το απόγευμα και δεν έχω δει ποτέ τίποτα ωραιότερο από αυτές τις θέες. [...] Η πυκνότατη βλάστη-ση, οι ωραίες ελιές και τα κυπαρίσσια, όπως και τα έναντι αλβανικά βουνά, είναι εξαίσια. Όλα τα χωριά φαίνονται καθαρά και κάτασπρα, με φοίνικες να δεσπόζουν εδώ κι εκεί. [...] Μακάρι να μπορούσα να σου δώσω μια ιδέα της ομορφιάς αυτού του νησιού – είναι ένας πραγματικός πα-ράδεισος». Τα εικονιζόμενα στον πίνακα ερείπια είναι απο την ‘‘Παλαιόπολη’’, που ήταν ο πυρήνας της αρχαίας Κέρκυρας.

Η ΚΕΡΚΥΡΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΑΛΗΨΗ (1862) ελαιογραφία σε καμβά, 34,3 x 54,6 εκ.

(Yale Center for British Art, USA)

159

160

ΤΟ ΠΑΛΑΙΟ ΦΡΟΥΡΙΟ ΚΑΙ Η ΠΟΛΗ ΤΗΣ ΚΕΡΚΥΡΑΣ ΑΠΟ ΤΟ ΝΗΣΙ ΒΙΔΟΣ (c. 1860), ελαιογραφία, σε χαρτόνι, 35,0 x 50,0 εκ. (ιδιωτική συλλογή)

Το σπίτι στη Σπιανάδα, σε σχέδιο του Lear. Το σπίτι στα ‘‘μουράγια’’, όπως διατηρείται σήμερα.

Κατά τους χειμώνες του 1856, ’57 και ’58 ο E.L. έμεινε στην Κέρκυρα σε μερικά δωμά-τια που νοίκιασε σε ένα σπίτι στη συνοικία Σπανιάδα, το ‘‘Condi Terrace’’. «Πρόκειται για το ‘‘West End’’ της Κέρκυρας...», γρά-φει στο φίλο του Fortescue στο Λονδίνο, στις 11 Ιανουαρίου του 1857, «...και εί-μαστε, λίγο – πολύ, αριστοκράτες όσοι μένουμε εδώ». Το κτίριο καταστράφηκε κατά τους βομβαρδισμούς του 1943. Αρ-γότερα μετακόμισε σε άλλο πενταόροφο κτίσμα στα ‘‘μουράγια’’, που διασώζεται και σήμερα. Συμπτωματικά στον πρώτο όροφό του διέμενε στα 1963-64 η οικογέ-νεια του συγγραφέα του παρόντος.

161

Η Παλαιοκαστρίτσα - περίπου στα 20 χλμ. από το κέντρο της Κέρκυρας - γοήτευσε τους καλλιτέχνες τόσο με την φυσική της ομορφιά, όσο και με τους ομηρικούς συ-σχετισμούς. Αυτή ήταν η παραλία όπου ο ομηρικός Οδυσσέας συνάντησε τη Ναυσι-κά. Η ομορφιά της τοποθεσίας, αποτέλεσε μόνιμη πηγή έμπνευσης για τον καλλιτέ-χνη και τον παρακίνησε σε εξομολογήσεις όπως: «Μνήμες της Παλαιοκαστρίτσας θα βρίσκονται μαζί μου όσο ζω». Σε επιστο-λή προς την αδερφή του, στις 27/4/1856, έγραψε: «Η πανέμορφη αυτή τοποθεσία περιβάλλεται από μεγάλους βράχους, που πάνω στον έναν είναι ένα μοναστήρι και

πάνω στον άλλο ένα κάστρο. Η ομορφιά και η γαλήνη αυτού του τοπίου είναι μια απόλαυση». Γράφοντας δε στον Fortescue, στις 20 Απριλίου του 1862, αναφέρει: «...εργάστηκα πολύ σκληρά και εξασφάλισα σχέδια από αυτό το μοναδικής ομορφιάς μέρος, γιατί οτιδήποτε γράψω ή δημοσι-εύσω για την Κέρκυρα, δίχως την Παλαι-οκαστρίτσα δεν θα αξίζει τίποτα. [...] Η ησυχία, η μοναξιά και η διάχυτη ομορφιά που ανακάλυψα εδώ απεικονίζονται στις θαλασσογραφίες μου. Οι ακτές της ήρε-μες, οι κάβοι απόκρημνοι και φαινομενικά απροσπέλαστοι και η θάλασσα ενωμένη με τον απέραντο ορίζοντα».

ΠΑΛΑΙΟΚΑΣΤΡΙΤΣΑ (20 Απριλίου 1862), σχέδιο με υδατόχρωμα, μελάνι σέπιας και άσπρο χρώμα Κίνας, σε χαρτί, 33,0 x 54,4 εκ. (Harvard University – Houghton Library)

162

Ο Ε. Lear κάνει μια εκτενή περιγραφή της ημέρας, που πέρασε στη Λευκίμη στο ημε-ρολόγιό του, στις 10 Μαΐου: «Στις 5.30 ο Γ. [Γιώργης Κόκαλης] εγώ και ο Δημήτρης, ένας ευγενέστατος υποχρεωτικός χωριά-της, ξεκινήσαμε και στις 9.30 καταλήξαμε στον Άγιο Νικόλαο. Υπάρχει παντού μια πλημμύρα από χρυσό, πράσινο και μπλε. Αυτό και η φρέσκια αύρα που φυσάει, η λιλά οροσειρά των βουνών της Αλβανίας με τα λιγοστά σύννεφα που διαγράφονται απαλά, ο γαλανός ουρανός και η ακόμα πιο γαλάζια θάλασσα, η μακριά και σχε-δόν γαλανή πεδιάδα από ελιές και πλάι τα σκούρα κυπαρίσσια, με ενθουσίασαν».

Πάνω στον πίνακα γράφει στα ελληνικά: «Λευκίμη 10 Μαΐου 1862, από τον Άγιο Νικόλαος - μεγάλοι γκρίζοι κορμοί - όλο απαλό πράσινο - ασκέλλια». Και συνεχίζει: «Εικοσιτρία μίλια νότια από την πόλη της Κέρκυρας βρίσκονται τα χωριά της Λευ-κίμης δίπλα σε απέραντους ελαιώνες, που είναι σχεδόν άγριοι. Πιο πέρα φαίνεται το στενό κανάλι της Κέρκυρας και τα βουνά της ενδοχώρας. Παρόλο που το τοπίο της Λευκίμης είναι λιγότερο επιβλητικό από τα άλλα μέρη του νησιού, διαθέτει ωστό-σο μια γελαστή ομορφιά και πουθενά δεν βρίσκεις καλύτερα δείγματα από γέρικους παραμορφωμένους κορμούς ελιάς».

ΛΕΥΚΙΜΗ (10 Μαΐου 1862), σχέδιο με υδρόχρωμα, μελάνι σέπιας και γραφίτη σε χαρτί, 37,2 x 54,4 εκ. (Harvard University – Houghton Library)

163

ΛΕΥΚΙΜΗ ΚΕΡΚΥΡΑΣ (1863), επιχρωματισμένη λιθογραφία, 16,0 x 23,5 εκ. (συλλογή Πάνου Τσιλίκη, Γιάννενα)

Όποτε η κατάθλιψή του γινόταν ανυπό-φορη, ένιωθε έντονη την ανάγκη να απο-συρθεί στην ύπαιθρο. Κατά την δεύτερη πολύμηνη παραμονή του στην Κέρκυρα, από το χειμώνα του 1861 ως το τέλος της άνοιξης του 1862, ο Lear ξεκινάει με ευφο-ρία: «Το νησί είναι ωραιότερο από ποτέ και δεν μπορώ να φανταστώ πιο παραμυθένια θέα» - έτσι γράφει στην Έμιλι, σύζυγο του λόρδου Άλφρεντ Τένισον. Όμως, καθώς ο χειμώνας προχωράει, παρά το σκληρό του πρόγραμμα, που αρχίζει με τη μελέτη των νέων ελληνικών από τις πέντε το πρωί, αν και η μελαγχολία του συνεχώς βαθαίνει, όπως γράφει στο ημερολόγιό του.

«Η παραμονή των Χριστουγέννων είναι μια στενάχωρη μέρα – αλλά και ποτέ δεν ένιωθα στεναχώρια το χειμώνα, εδώ που τα λέμε, σε όποιον τόπο κατέληγα για να εγκατασταθώ». Στα μέσα του Μαρτίου η φασαρία των γειτόνων του «στριγκή μου-σική» και ένα σκυλί που συνέχεια γάβγιζε – κοντεύει να τον τρελάνει και σημειώνει στο ημερολόγιό του ότι «είναι βέβαιο πως αυτή η ζωή δεν αντέχεται...». Αποτυπώνει την απελπισία του στο ‘‘ανοησιολόγημα’’: «Ήταν ένας γέρος στης Κέρκυρας το νησί / που δεν ήξερε ποτέ με τι ν’ ασχοληθεί / κι έτρεχε όλη μέρα από δω και από κει / μέχρι που ο ήλιος τον έκανε σοκολατί».

164

Η ΚΕΡΚΥΡΑ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΑΓΙΟΥΣ ΔΕΚΑ (1862), ελαιογραφία σε καμβά, 34,3 x 54,6 εκ.

(Yale Center for British Art, USA)

Το 1863 λίγο πριν τα Επτάνησα ενσωμα-τωθούν στην Ελλάδα, ο E.L. εξέδωσε στο Λονδίνο ένα λεύκωμα με τίτλο ‘‘Views in the Seven Ionian Islands’’ (Απόψεις από τα Επτά Ιόνια Νησιά). Το έργο περιλαμβάνει 22 συνολικά λιθογραφίες (που χάραξε ο ίδιος ο ζωγράφος), εννέα της Κέρκυρας, από τρεις της Αγίας Μαύρας, της Λευκά-δας, της Κεφαλονιάς και της Ζακύνθου και από μία των Παξών και των Κυθήρων. Στο τέλος του βιβλίου του καταχωρεί 300 ονόματα συνδρομητών του, ανάμεσα στα οποία και εκείνο του πρίγκιπα της Ουα-λίας. Ο βιογράφος του Lear, Peter Levi, γράφει ότι: «...το έργο αυτό του Edward Lear είναι το ωραιότερο από όλα τα περι-ηγητικά του βιβλία που έχει γράψει».

Κατά την παραμονή του στην Κέρκυρα είχε πάντοτε στο μυαλό του το γάμο. Γρά-φει σε μια επιστολή του, στις 27 Απριλίου 1862: «Θέλησα να παντρευτώ μια νεαρή έξυπνη, όμορφη, αλλά και χοντρή ελλη-νίδα, που είχε προίκα είκοσι πέντε ελαι-όδεντρα, μερικές κατσίκες και ένα σπίτι».

Ο Lear είχε συγκεκριμένη άποψη για τη μεταθανάτια ζωή: «Αν κατέληγα στον πα-ράδεισο...», γράφει στο ημερολόγιο του «...και έβλεπα ότι περιβάλλομαι από χι-λιάδες ευγενείς αγγέλους... θα τους έλε-γα: Αφήστε με σας παρακαλώ στην ησυ-χία μου. [...]Δώστε μου μόνο μια ωραία θέα της θάλασσας και λόφους, κοιλάδες και πεδιάδες, ατελείωτη τροπική βλάστη-ση, μερικά κόσμια χερουβείμ για να μου μαγειρεύουν και να συγυρίζουν το σπίτι μου και αφού συνηθίσω, μετά από δύο τουλάχιστον εκατομμύρια χρόνια ας πού-με, χαρίστε μου, τότε, και μια γυναίκα που να μοιάζει με άγγελο»

165

166

Οι επισκέψεις του E. Lear στην Παλιαο-καστρίτσα ήταν συχνές. Σε μια επιστολή του προς τον φίλο του Fortescue έγραφε: «Η ησυχία είναι απόλυτη, αν εξαιρέσου-με το βούισμα των ατέλειωτων κυμάτων 550 πόδια κάτω μου, που όλα τους σκάνε στους πελώριους βράχους οι οποίοι ορθώ-νονται κατακόρυφα πάνω από τη θάλασ-σα, η οποία απόλυτα ήρεμη και γαλάζια, εκτείνεται αδιάλειπτα προς τα δυτικά, έως ότου φτάνει τον ουρανό, τον ανέφελο ου-ρανό, εκτός ίσως από ένα σύννεφο με λιλά μπορντούρα στον ορίζοντα. Στα αριστερά μου έχω έναν από τους πολλούς κόλπους

στο χρώμα της ουράς του παγωνιού, όπου αντικατοπτρίζονται οι τεράστιοι κόκκινοι βράχοι, που είναι στεφανωμένοι με πουρ-ναριές και μυρτιές. Επάνω τους, όλο και πιο ψηλά, δεσπόζει ο τρανός βράχος του Σαν Άντζελο [όρος Παντοκράτορας] με τα ερείπια του παλιού κάστρου στην κο-ρυφή του, 1.400 πόδια πάνω από την επι-φάνεια της θάλασσας. Θαρρώ ότι τούτη η ζωή είναι εντελώς διαφορετική από την πυρετική, ενοχλητική ελαφρότητα της πό-λης της Κέρκυρας και έχω την εντύπωση - για να μην πω τη βεβαιότητα - πως ξανα-νιώνω ένα χρόνο την ώρα».

ΤΟ ΑΓΓΕΛΟΚΑΣΤΡΟ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΛΑΙΟΚΑΣΤΡΙΤΣΑ(Απρίλιος 1862), σχέδιο με υδρόχρωμα, πέννα και μελάνι, σε χαρτί, 16,0 x 23,0 εκ. (ιδιωτική συλλογή)

167

ΧΩΡΟΕΠΙΣΚΟΠΟΙ ΚΕΡΚΥΡΑΣ (18 Ιουνίου 1856), σχέδιο με μολύβι, πένα και υδρόχρωμα, σε χαρτί, 28,5 x 43,0 εκ. (Γεννάδειος Βιβλιοθήκη, Αθήνα)

Στις 19 Ιουνίου του 1856 ο Ε. Lear έγραψε στην αδερφή του: «Νομίζω ότι μάλλον δε θα μπορείς να προφέρεις ολόκληρη τη δι-εύθυνση του μέρους απο όπου σου γράφω, και έτσι καλύτερα να το ονομάσεις και εσύ Χόκους Πόκους, όπως όλοι οι άγγλοι εδώ. Λοιπόν το Χόκους Πόκους είναι ένα χωριό 14 μίλια από την Κέρκυρα, χτισμένο πάνω σε έναν διπλό βραχώδη λόφο, στη μέση μιας κοιλάδας γεμάτης με εξαίσιες πορτο-καλιές και κυπαρίσσια... Όλοι οι βορεινοί λόφοι κατηφορίζουν προς την θάλασσα πέρα από την οποία φαίνονται οι παλιοί μου φίλοι, τα βουνά της Χειμάρρας... Επει-

δή ήθελα να δω αυτή την πλευρά ζήτησα από τον Κόμη Βούλγαρη να μου παραχω-ρήσει το σπίτι του. Κουβάλησα ένα σωρό πράγματα μαζί μου, γιατί αυτά τα ελληνι-κά εξοχικά σπίτια είναι άδεια εκτός από καρέκλες και τραπέζια.Υ.Γ. Υπάρχουν επί-σης και μερικές μύγες». Όταν - μετά την έξωση του Όθωνα - στη λίστα των υποψη-φίων για τον ελληνικό θρόνο συμπεριελή-φθηκε ο πρίγκιπας Alfred, γιος της Βικτω-ρίας, ο Lear σκέφτηκε να ζητήσει από την πρώην μαθήτριά του να του απονεμηθεί ο τίτλος ‘‘βασιλιάς Lear, επίσημος αρχι-ανο-ησιο-φλυαροποιός και πρώτος ζωγράφος’’.

168

O E.L. κατά την παραμονή του στην Κέρ-κυρα μετέτρεψε το πιο ευρύχωρο δωμάτιο του διαμερίσματός του σε προσωπική του γκαλερί, όπου δεχότανε επισκέψεις τρεις φορές την εβδομάδα. Εκεί - εκτός από τα εκτεθειμένα έργα - οι υποψήφιοι αγορα-στές μπορούσαν να επιλέξουν θέματα της αρεσκείας τους, ξεφυλλίζοντας τα ντοσιέ του με τα προσχέδια, και να παραγγείλουν σχετικoύς πίνακες. Σύντομα καθιερώθηκε σαν ο ζωγράφος της μόδας. Σε επιστολές προς φίλους του στην Αγγλία, καυχιέται ότι σε όλες τις αίθουσες των Ανακτόρων των Αρχαγγέλου Μιχαήλ και Αγίου Γεωρ-γίου, όπου ήταν και η κατοικία του Ύπατου Αρμοστή, έβλεπε κανείς ‘‘απόψεις’’ δικές του. Αυτό που τον ικανοποιούσε ιδιαίτερα ήταν το γεγονός ότι τα έσοδα από τις πω-

λήσεις των έργων καλύπτανε εντελώς τις ανάγκες του. Με τον γνωστό χιουμορι-στικό του τρόπο σχολίαζε την αλματώδη άνοδο της επαγγελματικής επιτυχίας του: «Θεούλη μου, μακάρι να μπορούσα να ζω-γραφίζω γρηγορότερα και καλύτερα, να είχα 20 ζευγάρια χέρια, για να μην πω και μια προβοσκίδα ελέφαντα, για να πιάνω τα πινέλα όταν πέφτουν κάτω...». Κάποιες φορές, η τεράστια ζήτηση μετέτρεπε την καλλιτεχνική του έμπνευση σε μηχανική παραγωγή. Το Νοέμβριο του 1862 υπο-χρεώθηκε, προκειμένου να πραγματοποι-ήσει μια έκθεση με μικρά έργα - προσιτά σε «μικρούς καπιταλιστές» -, να κάνει 40 πίνακες μέσα σε 40 ημέρες. Επικαλούμε-νος την ανοησιολογική αρχαιοφιλία του, τα βάφτισε: ‘‘Οι Τεσσαράκοντα Τύραννοι’’.

Η ΚΕΡΚΥΡΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΑΛΗΨΗ (1863), ελαιογραφία, 34,5 x 54,0 εκ. (ιδιωτική συλλογή)

169

Η ΠΟΛΗ ΤΗΣ ΚΕΡΚΥΡΑΣ (c. 1856), ολοκληρωμένη υδατογραφία (λεπτομέρεια), σε γκρί χαρτί, 31,4 x 47,3 εκ. (Υale Center for British Art, USA)

170

Η καθημερινότητα των μελών της βρετα-νικής παροικίας στην Κέρκυρα αποτελού-σε μικρογραφία της κοινωνικής ζωής των απανταχού βρετανικών αποικιών: αδιά-κοπες προσκλήσεις, ‘‘πικνίκ’’ και ιππασία στην εξοχή, κυνήγι, χοροί, φιλανθρωπικά bazaars, κρουαζιέρες στα Επτάνησα και, ασφαλώς, αγώνες cricket. Για το Lear όλα αυτά συνόψιζαν «ό,τι απεχθανόταν στην Αγγλία - εκτός από τον καιρό». Ωστόσο, όπως αντιλαμβανόμαστε από τα ημερο-λόγιά του, παρά την απέχθειά του για τις εκδηλώσεις της παροικίας του, συμμετείχε στους «χορούς και τα ανόητα picnic, που οργάνωνε η σύζυγος του Ύπατου Αρμο-στή», προσπαθώντας να επωφεληθεί από τις ευκαιρίες που προσφέρουν στους καλ-λιτέχνες παρόμοιες εκδηλώσεις.

Η γνωριμία του με διακεκριμένους βρε-τανούς επισκέπτες, όπως, π.χ., με τον Sir Percy Florence Shelley, τον μοναχογιό του ποιητή, τον Henry Holland, γνωστό περι-ηγητή και προσωπικό γιατρό της Βικτωρί-ας, και το συνταγματάρχη William Martin Leake, κορυφαίο συγγραφέα ελληνικών οδοιπορικών, αποτελούσε ευχάριστη πα-ρένθεση στα ανιαρά αυτά κοσμικά καλέ-σματα. Όποτε κατόρθωνε να αποφύγει τις κοινωνικές υποχρεώσεις του, απολάμβανε ένα ήσυχο δείπνο με τον πολυάσχολο Fr. Lushington, ή δεχόταν - με ευχαρίστη-ση - τις προσκλήσεις της αγγλοϊταλικής οικογένειας Cortazzi. Ας σημειωθεί ότι η δεύτερη κόρη της οικογένειας, η Helena, ήταν μια από τις δύο γυναίκες που ο Lear σκέφτηκε να τους κάνει πρόταση γάμου.

ΤΟΠΙΟ ΑΠΟ ΤΟ ΛΟΦΟ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΔΕΚΑ (1861), λιθογραφία, 15,5 x 23,5 εκ. (συλλογή Πάνου Τσιλίκη, Γιάννενα)

171

ΑΠΟΨΗ ΤΗΣ ΚΕΡΚΥΡΑΣ ΑΠΟ ΤΟ ΔΡΟΜΟ ΠΡΟΣ ΤΙΣ ΜΠΕΝΙΤΣΕΣ (c.1860), ελαιογραφία, σε καμβά, 35,0 x 55,0 εκ. (Victoria and Albert Museum, Λονδίνο)

ΟΙ ΕΛΑΙΩΝΕΣ ΤΗΣ ΚΕΡΚΥΡΑΣ (c. 1861), ελαιογραφία, σε χαρτόνι, 24,7 x 34,8 εκ. (Victoria and Albert Museum, Λονδίνο)

172

ΤΟ ΚΑΣΤΡΟ ΤΗΣ ΚΕΡΚΥΡΑΣ (1856), ολοκληρωμένη υδατογραφία, σε χαρτί,

17,8 x 37,5 εκ. (ιδιωτική συλλογή)

Η αμεσότητα των σκίτσων του Ed. Lear, προσθέτουν ασφαλώς μια επί πλέον διά-σταση στην αίσθηση της αυθεντικότητας, αν και αυτά – όπως γράφει ο συγγραφέ-ας Seline Bullocke – δεν έχαιραν οποιασ-δήποτε εκτίμησης κατά τη διάρκεια της ζωής του καλλιτέχνη μας. Τα περισσότε-ρα λειτουργούσαν σαν οδηγοί μεγαλυτέ-ρων συνθέσεων για τις επόμενες παραγ-γελίες φιλότεχνων πελατών του, που θα ολοκληρώνονταν στο εργαστήριό του. Σημειώσεις και σχόλια που δήλωναν με σαφήνεια συγκεκριμένα στοιχεία, όπως το είδος του φωτός, την ώρα της ημέρας που φιλοτέχνησε το σκίτσο, την ένταση των χρωμάτων, καθώς και τυχόν προσαρ-μογές που θα έπρεπε να γίνουν στις ανα-λογίες, συνήθως γράφονταν από τον Lear με μολύβι επάνω στο σχέδιο, όπως θα δια-πιστώσει ένας προσεκτικός αναγνώστης του παρόντος λευκώματος.

Σήμερα η ακαδημαϊκή αξιολόγηση αποδί-δει ίση - αν όχι και μεγαλύτερη - σπου-δαιότητα στο σκίτσο, γιατί αποκαλύπτει τις αρχικές επιδιώξεις του καλλιτέχνη, αν και - δυστυχώς - όπως επισημαίνει η Katharine Baetjet, «οι σύγχρονοι του Lear έβρισκαν τα σκίτσα όχι και τόσο σημαντι-κά και απλώς τα θεωρούσαν πρωτογενή σχεδιάσματα βάσει των οποίων θα μπο-ρούσαν οι ενδιαφερόμενοι συλλέκτες να παραγγείλουν κάτι πολύ πιο ολοκληρω-μένο και καλύτερα δουλεμένο». Στην ίδια λογική κινήθηκε και ο Ε. Lear, ρίχνοντας όλο το βάρος του στα μεγάλα πανοράμα-τα ρομαντικών τοπίων, που απεικονίζουν το βάθος και την καθαρότητα της φύσης. Τελικά έγινε διάσημος όχι από τις ελαιο-γραφίες του, αλλά από τα σκίτσα του.

173

174

Edward Lear, φωτογραφία, c 1860Edward Lear, φωτογραφία, 1866