การมสวนรวมของประชาชนในการอนรกษภมปญญาชาวบาน ในต าบลคลองแดน อ าเภอระโนด จงหวดสงขลา

People’s Participation of Local Wisdom Conservation Khlongdan Sub-District Ranod District Songkhla Province

ชานนท วสทธชานนท Charnont Wisootthicharnont

สารนพนธนเปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรปรญญารฐประศาสนศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการจดการภาครฐและภาคเอกชน

มหาวทยาลยหาดใหญ A Minor Thesis Submitted in Partial Fulfillment of the Requirements for

the Master of Public Administration Degree in Public and Private Management Hatyai University

2558

(3)

ชอสารนพนธ การมสวนรวมในการอนรกษภมปญญาชาวบานในต าบลคลองแดน อ าเภอระโนด จงหวดสงขลา

ผวจย นายชานนท วสทธชานนท สาขาวชา สาขาวชาการจดการภาครฐและภาคเอกชน ปการศกษา 2557 ค าส าคญ ภมปญญาชาวบาน, การอนรกษภมปญญาชาวบาน, การถายทอด,

การมสวนรวมในการอนรกษภมปญญาชาวบาน

บทคดยอ การวจยนมจดมงหมายเพอศกษาการมสวนรวมในการอนรกษภมปญญาชาวบานในต าบลคลองแดน อ าเภอระโนด จงหวดสงขลา โดยใชวธวจยเชงคณภาพเกบขอมลจากการสมภาษณแบบเจาะลก วเคราะหขอมลโดยการจ าแนกหมวดหมตามประเดน ตความ และสรางขอสรปแบบอปนย น าเสนอดวยวธพรรณนาวเคราะห กลมตวอยางหรอผใหขอมลเปนชาวบานในพนท ทมความรความสามารถในภมปญญาแตละดาน ผลการวจยพบวา การถายทอดภมปญญาชาวบานและสบทอดภมปญญาชาวบานในต าบลคลองแดน อ าเภอระโนด จงหวดสงขลา มสบทอดภมปญญาชาวบานผานบรรพบรษ พอแม ปยา ตายาย และญาตพนองและภมปญญาชาวบานสวนใหญเกดขนจากการประกอบอาชพของครอบครว ท าใหภมปญญาชาวบานบางสวนยงคงมรนลกรนหลาน สบทอดตอๆกนมา จนถงปจจบนแตเปนทนาเสยดายทภมปญญาสวนหนงในปจจบนแทบทจะไมเหน และไมมผสบทอดตอแลว เพราะอทธพลจากเทคโนโลยสมยใหมทเขามาแทรกแซงจนภมปญญาชาวบานนนคงเหลออยเพยงค าบอกเลาเทานน ในสวนของการสรางการมสวนรวมเพอใหเกดการอนรกษ พบวา การสรางกลมอนรกษของแตละภมปญญา การสงเสรมและการสรางความรวมมอจากชมชน สถานศกษา หนวยงานภาครฐและสถาบนทางศาสนา เปนสงทผเชยวชาญไดใหขอเสนอแนะและการแสดงความคดเหนวาสามารถท าใหเกดการมสวนรวมและการอนรกษได

(4)

Minor Thesis Title People’s Participation of Local Wisdom Conservation, Khlongdan Sub-District, Ranod District, Songkhla Province

Researcher Mr. Charnont Wisootthicharnont Major Program Public and Private Management Academic Year 2014 Keywords Local Wisdom, Local Wisdom Conservation, Participation of Local Wisdom

Conservation

ABSTRACT This research is aimed to study the level of the local wisdom participation in khlongdan Sub-District, Ranod District, Songkhla Province. This qualitative research was use indepth-interview to getherd information from the respondants and using content analysis to analyze the data. Local people who have the wisdom knowledge were the sample in this research The result of research found that most of the local wisdoms were inherited from the family and some of local wisdoms were esdablished from the local occupation and inherited from the past until now. Unforteventery, the intervene of new technology effects some local wisdom until some of local wisdom remained only story at present. In term of encouraging the participation to conserve the local wisdom, the expertise suggested that the conservation can be done by cooperation between community and government agencies such as communities, education institues and religious institues.

(6)

กตตกรรมประกาศ

งานวจยครงน ส าเรจลลวงตามวตถประสงคการวจยเปนอยางด ดวยการสนบสนนจากบคคลตอไปน

อาจารย ดร.นวตน สวสดแกว รองอธการบดฝายพฒนานกศกษาและชมชนสมพนธ คณบดคณะรฐศาสตร และผอ านวยการหลกสตรรฐประศาสนศาสตรมหาบณฑต ส าหรบการผลกดนใหผวจยไดด าเนนการท างานวจยจนส าเรจ และใหการสนบสนนผวจยอยางเตมทในเชงวชาการ คณะอนกรรมการพจารณาและตรวจสอบงานวจย คณะผเชยวชาญตรวจงานวจยและเครองมอการวจย ทใหขอเสนอแนะอนเปนประโยชนตอการวจย

รองศาสตราจารยพรชย ลขตธรรมโรจน ภาควชารฐประศาสนศาสตร คณะวทยาการจดการ มหาวทยาลยสงขลานครนทร ทปรกษางานวจยในครงน ส าหรบขอเสนอแนะทเปนประโยชนตอการท าวจยมาตงแตตนจนเสรจ

อาจารย ดร.ศรญลกษณ เทพวารนทร อาจารยทปรกษางานวจยครงน ส าหรบขอเสนอแนะทเปนประโยชนตอการท าวจย รวมทงการใหก าลงใจในการท างานวจยจนส าเรจ

ประชาชนในพนทต าบลคลองแดน อ าเภอระโนด จงหวดสงขลา ทใหความรวมมอในการสมภาษณเปนอยางด และใหการตอนรบในการลงพนทเกบขอมลอยางเปนมตร

และขอขอบคณบดาและมารดาและครอบครวของผวจยทคอยใหก าลงใจส าหรบการท าวจยในครงนจนส าเรจ รวมทง อาจารยณรงคฤทธ ปรสทธกล และ นายเจตนสฤษฎ สงขพนธ ทคอยใหการชวยเหลอในการท าวจยครงน

หากขาดบคคลเหลาน งานวจยครงนคงไมสามารถส าเรจลลวงไดดวยด ผวจ ยขอขอบพระคณทกทานเปนอยางยงมา ณ โอกาสน

ชานนท วสทธชานนท วนท 4 เมษายน 2558

(7)

สารบญ หนา บทคดยอ ...................................................................................................................................... (3) ABSTRACT .................................................................................................................................. (4) กตตกรรมประกาศ........................................................................................................................ (5) สารบญ ......................................................................................................................................... (6) สารบญตาราง ............................................................................................................................... (8) สารบญภาพ ................................................................................................................................. (9) บทท 1 บทน า .................................................................................................................................... 1 ความเปนมาของปญหา ................................................................................................... 1 ค าถามของการวจย ......................................................................................................... 3 วตถประสงคของการวจย ................................................................................................ 3 ประโยชนของการวจย ..................................................................................................... 3 ขอบเขตของการวจย ....................................................................................................... 4 นยามศพทเฉพาะ ............................................................................................................ 4 2 แนวคด ทฤษฏ และงานวจยทเกยวของ ................................................................................. 6 แนวคดการมสวนรวม ..................................................................................................... 6 แนวคดเกยวกบการอนรกษ............................................................................................. 10 แนวคดเกยวกบภมปญญาทองถน ................................................................................... 18 องคการบรหารสวนต าบลคลองแดน ............................................................................... 22 งานวจยทเกยวของ ......................................................................................................... 26 3 วธด าเนนการวจย .................................................................................................................. 39 พนททใชในการวจย ........................................................................................................ 39 ผใหขอมล ....................................................................................................................... 39 แหลงขอมล ..................................................................................................................... 40 เครองมอทใชในการวจย และการตรวจสอบคณภาพเครองมอ ........................................ 40 การเกบรวบรวมขอมล .................................................................................................... 41 การวเคราะหขอมล ......................................................................................................... 42 4 ผลการวจย ............................................................................................................................ 43 บรบทชมชนต าบลคลองแดน .......................................................................................... 43 การมสวนรวมในการอนรกษภมปญญาชาวบานต าบลคลองแดน ..................................... 44 สรปการมสวนรวมในการอนรกษภมปญญาชาวบานต าบลคลองแดน .............................. 71 5 สรป อภปรายผล และขอเสนอแนะ ....................................................................................... 73 สรปผลการวจย ............................................................................................................... 73

(8)

สารบญ (ตอ) หนา อภปรายผลการวจย ........................................................................................................ 75 ขอเสนอแนะ ................................................................................................................... 76 ขอเสนอแนะจากการวจย ......................................................................................... 76 ขอเสนอแนะในการวจยครงตอไป ............................................................................ 76 บรรณานกรม ................................................................................................................................ 77 ภาคผนวก..................................................................................................................................... 81 ภาคผนวก ก เครองมอการวจย.............................................................................................. 82 ภาคผนวก ข ภาพกจกรรมการลงพนทภาคสนาม .................................................................. 86 ประวตผวจย ................................................................................................................................. 95

(9)

สารบญตาราง ตารางท หนา 1 จ านวนประชากรจ าแนกรายหมบาน (ขอมล ณ เดอน พฤษภาคม พ.ศ. 2557) ............... 24

(5)

สารบญภาพ ภาพท หนา 1 แผนทต าบลคลองแดน .................................................................................................... 23 2 ไซดกปลาหมก ................................................................................................................ 45 3 ภมปญญาการท าวาว ...................................................................................................... 50 4 การน ายาสมนไพรมาตากแดดเพอใชสกดเปนยารกษาโรค .............................................. 54 5 รานขายยาแผนโบราณเพยงแหงเดยวของ ต าบลคลองแดน ............................................ 54 6 ชาวบานขณะปรงแตงรสชาตขนมไทย ............................................................................. 59 7 หนาตาของขนมทนงเสรจ (ขาวเหนยวหนากลวยผสมถว) ............................................... 60 8 เครองมอการท านาสมยใหม (รถเกยวขาว) ...................................................................... 62 9 การท าไรนาสวนผสมในพนทคลองแดน ........................................................................... 63 10 ศนยเรยนรวฒนธรรมชมชน บานครสายณต ชลสาคร ..................................................... 66 11 การอนรกษ การท าหนงตะลงของชาวบานในพนทคลองแดนทมใหเหนไมมากแลว ......... 67 12 การตอเรอประมงขนาดเลกทอาศยฝมอของชางไม .......................................................... 69 13 การสมภาษณภมปญญาดานการนวดแผนไทยและสมนไพรไทย ...................................... 87 14 การสมภาษณภมปญญาดานการนวดแผนไทยและสมนไพรไทย ...................................... 87 15 สมนไพรทปลกไวใกลบรเวณบาน .................................................................................... 88 16 ยาสมนไพรทสกดโดยใชภมปญญาชาวบาน ..................................................................... 88 17 การสมภาษณภมปญญาดานศลปวฒนธรรมทองถน และวถชมชน .................................. 89 18 การสมภาษณภมปญญาดานศลปวฒนธรรมทองถน และวถชมชน .................................. 89 19 การสมภาษณภมปญญาดานศลปวฒนธรรมทองถน และวถชมชน .................................. 90 20 การสมภาษณภมปญญาดานศลปวฒนธรรมทองถน และวถชมชน .................................. 90 21 การสมภาษณภมปญญาดานการละเลนและกฬาพนบาน ................................................ 91 22 การสมภาษณภมปญญาดานการท าขนมไทย ................................................................... 91 23 การสมภาษณภมปญญาดานการท าขนมไทย ................................................................... 92 24 อปกรณทใชในการท าขนมไทยทยงใชแบบโบราณมาผสมกบอปกรณสมยใหม ................ 92 25 วถการท าประมงโดยอาศยเครองมอทท ามาจากภมปญญาทองถน ผสมผสานเครองมอแบบใหม .......................................................................................... 93 26 วถการท านาของคนในต าบลคลองแดน ในปจจบน ......................................................... 93 27 ชาวนาในพนทเลอกท าอาชพอนเสรม หลงวางเวนจากการท านา .................................... 94 28 ระบบชลประทานทมความส าคญตออาชพท านาในต าบลคลองแดน ................................ 94

1

บทท 1

บทน ำ

ควำมเปนมำของปญหำ ประเทศไทยเปนประเทศหนงในโลกทมความหลากหลายทางเชอชาตและวฒนธรรมอนประกอบไปดวยประชากรทหลากหลายเชอชาต วฒนธรรมและศาสนา มาอาศยอยรวมกน ซงดวยความหลากหลายทกลาวมานเอง ท าใหแตละกลมเชอชาต วฒนธรรม และศาสนา มการด าเนนชวตหรอการด ารงชวตมความแตกตางกนมาตงแตสมยอดต จนมาถงปจจบนกยงคงแสดงใหเหนไดเดนชดในเรองของความแตกตางดงกลาว ถงแมวาจะมเทคโนโลยหรอความทนสมยตางๆเขามา แตในสวนของเชอชาต วฒนธรรมและศาสนา ทเปนแนวทางปฏบต กยงคงแตกตางกนอยอยางชดเจน โดยทเหนไดชดกคอ ภมปญญาชาวบานของแตละกลมเชอชาตทยงคงยดถอปฏบต สบทอดกนมาจากบรรพบรษ มาจนถงยคปจจบนถงแมวาอาจจะเหลอนอยแลวกตามแตกยงมเยาวชนรนหลงทยงคงสบทอดมา จงหวดสงขลามประวตศาสตรเปนเมองทาคาขายมาแตโบราณ การปะทะสมพนธกบสงคมอน วฒนธรรมอนเกดขนตลอดเวลา ทกชมชนในสงขลาจงมประสบการณอนเกดจากการตดตอกบสงคมภายนอกอยางกวางขวางและหลากหลายวฒนธรรมอยางของชาวจงหวดสงขลา จงมรองรอยของการผสมผสานกนของวฒนธรรมอยางชดเจน รวมทงโลกทศนทไดรบอทธพลจากภายนอกดวยเชนกน การเลอกรบเอาคณประโยชนจากการปะทะสมพนธกบวฒนธรรมอนมาปรบใชในชวตประจ าวน เปนสวนหนงของการสรางสรรควธการสนองตอบตอปญหาของตวเองอยางเหมาะสมประสบความส าเรจ สามารถก าหนดเปนวธคด แนวทางปฏบต และสบทอดเปนภมปญญารปแบบตางๆมากมาย ภมปญญาชาวบาน เปนสงเกอประโยชนตอสวนรวมมากกวาสวนบคคล ทงยงสามารถขยายผลสบสงอยางกวางขวางและตอเนอง คนสวนใหญของสงคมสามารถรบเอาภมปญญานน ๆ เขาอยในวถชวตไดอยางมระบบ มพลง ภมปญญาชาวบาน ไมใชอภปรชญาทสงเหนอวสยทชาวบานจะเอามาใชประโยชนในชวตจรง หรอชวตประจ าวนได แตภมปญญาชาวบานททรงคณคาจะคอย ๆ ซมซาบเขาสนสยกระบวนการคด และการกระท าจนกลายเปนสามญลกษณะเปนขนบนยมหรอจรยวตรปกตของชนรนลกรนหลาน รากเหงาของภมปญญาชาวบาน จงมกเกยวเนองกบการน า “สภาวะ” ตามธรรมชาตทอยในวสยทจะจดการได หรอ “ภาวะ” ทเกดจาการกระท า การเสาะแสวงหา สรางสรรคของคนรนกอน ๆ มาปรบใหเกอกลแกการด ารงชวตขนพนฐาน หรอปจจย 4 แลวภมปญญาเหลานนกคอย ๆ แตกหนอตอยอดเปนภมปญญาเพอจรรโลงจตใจ เปนเครองประเทองอารมณตลอดจนเปนปทสถานทยดถอกนวาเปนความด ความงาม เปนมรดกทางวฒนธรรมของทองถน ดวยตระหนกในคณคา แหงความรและภมปญญาของชาวบานในทองถนสงขลา ทไดสบทอดพฒนาซงความรความสามารถ ทผานการสงสมมาอยางหลากหลาย สอดคลองเหมาะสมกบวถชวต และมศลปะทสวยงามของภมปญญาบรรพบรษ ทงยงน ามาใชเปนแงคดในการพฒนาวถชวตของคนไทยบนพนฐานคณคาดงเดมทเนนความเรยบงาย การพงพาตนเองความพอมพอกน การชวยเหลอเกอกล ความกลมกลนและสอดคลองกบธรรมชาต และ

2

ตองการใหลกหลานรนหลงไดรบทราบและสบตอซงภมปญญาทหลากหลายนน (วฒนธรรม พฒนาการทางประวตศาสตร เอกลกษณและภมปญญาจงหวดสงขลา, 2545, น.5) ภมปญญาชาวบานถอวาเปนมรดกทางความคดทบรรพบรษ ป ยา ตา ยาย หรอรนทวด ไดคดขนมาและใชความคดและการกระท าเหลานนในการด าเนนชวตไมวาจะเปน การละเลน การแสดง ความเชอ ขนบธรรมเนยม วฒนธรรม พธกรรม การประกอบอาชพ เปนตน ลวนแลวแตเปนมรดกทางความคดทมคาซงตราคาเปนตวเงนไมไดแตนาเสยดายทปจจบนภมปญญาเหลานนมไวใหคนรนหลง ไดด ไดชมและไดศกษานอยมาก (ประมวล พมพเสน , 2555, น.25) เพราะไมมการรวมกนอนรกษและสบทอดเอาไว อนมผลพวงมาจากความเจรญรงเรองของสงคมและเทคโนโลย ท าใหการรวมกนสบทอดและอนรกษภมปญญาเหลานนแทบทจะลมหายตายจากไปพรอม ๆ กบบรรพบรษเสยแลว แตกยงมใหเหนอยบางตามชมชนชนบท แตในชมชนเมองแทบทจะไมเหนเลย ถงแมภาครฐและหนวยงานทเกยวของจะมการจดงานอนรกษภมปญญาชาวบานออกมาบางแตกยงนอยอย (สารานกรมไทยส าหรบเยาวชน โดยพระราชประสงคในพระบาทสมเดจพระเจาอยหว) จงมความเสยงสงทภมปญญาชาวบานเหลานนจะหายไป (ทพยทวา สมพนธมตร และเสาวลกษณ รงตะวนเรองศร, 2552, น.30) หากขาดการมสวนรวมของทกคนในชมชน การมสวนรวมของคนในชมชน (พชยยทธ สงหสหาย , 2546, น.32) ในการรวมกนอนรกษภมปญญาชาวบานถอเปนแนวทางการรกษาความเปนทองถนไดเปนอยางด เปนการรกษาความเปนทองถนใหคงอยคกบสงคมชนบททอาศยความรวมมอจากหลายภาคสวนทงภาคประชาชน และหนวยงานทเกยวของเพอรวมมอกนรกษาภมปญญาทมคณคายง เอาไวในทองถนซงหากขาดการมสวนรวมในการรวมกนอนรกษภมปญญาชาวบานเอาไว ภมปญญาทบรรพบรษไดสรางขนมากจะสญหายไป ต าบลคลองแดน อ าเภอระโนด จงหวดสงขลา ถงแมจะไมมความหลากหลายทางเชอชาต ศาสนาและวฒนธรรม เพราะประชาชนเกอบรอยเปอรเซนตนบถอศาสนาพทธ แตกเปนพนทชมชนเกาแกมาแตสมยโบราณ อกทงยงเปนแหลงอขาวอน ามพนทตดตอกบจงหวดนครศรธรรมราชมลกษณะทางกายภาพทหลากหลายมทงพนททตดกบทะเล (ทะเลอาวไทย) และพนททเหมาะแกการท าการเกษตร และเลยงสตว ท าใหมการประกอบอาชพทหลากหลายและดวยความหลากหลายทางดานกายภาพและความหลากหลายทางอาชพท าใหมภมปญญาชาวบานมากมายทนาศกษา” (แผนพฒนาสามปองคการบรหารสวนต าบลคลองแดน) ซงภมปญญาชาวบาน ต าบลคลองแดน อ าเภอระโนด จงหวดสงขลา ทยงคงมผสบทอดและรกษาไวดานตาง ๆ เชน ดานอตสาหกรรมหตถกรรมและโอทอป ดานศลปวฒนธรรมประเพณ ดานภาษาวรรณคดวรรณศลป ดานการบรหารจดการและบรหารธรกจ ดานการแพทยและการสาธารณสข ดานศาสนา จรยธรรม ดานวศวกรรม ดานการประมง และดานเกษตร (ทะเบยนคลงปญญาผสงอาย ต าบลคลองแดน) ซงภมปญญาดานตาง ๆ ทพบในต าบลคลองแดน ณ ปจจบนคอนขางทจะไดรบความสนใจนอยมากซงดไดจากอาชพบางอาชพทอาศยภมปญญาทองถนในการท าเครองไมเครองมอในการประกอบอาชพคนรนหลงเลอกทจะออกไปประกอบอาชพตวอยางเชน อาชพชาวประมงถายอนไปเมอประมาณ 10-15 ปทแลวในพนท หมท 1 ต าบลคลองแดน อ าเภอระโนด จงหวดสงขลา มประชาชนประกอบอาชพท าประมงชายฝงประมาณ 30-40 หลงคาเรอน แตปจจบนมประชาชนทประกอบอาชพชาวประมงเหลออยประมาณ 15-20 หลงคาเรอนเทานน (ลดลงประมาณ 50% จากการลงพนทเกบขอมลเชงประจกษโดยผวจย) ทน าประเดนนมากลาวถง กเพอทจะ

3

อธบายถงภมปญญาทลดลงตามจ านวนผทประกอบอาชพชาวประมง อยางเชนการท าไซดกปลาหมกจากไมกระถนและทางมะพราว (อปกรณทใชจบปลาหมก) ซงเปนภมปญญาทองถนทบรรพบรษท าสบตอกนมา ในปจจบนนแทบทจะไมมและหาดไดยากแลว อนเนองมาจากสาเหตหลายประการ เชน การเขามาของเครองมอสมยใหมและความสะดวกของชาวประมงเอง รวมไปถงการไมตองเสยเวลาท าเครองมอเอง (อ าพร วสทธชานนท) ซงอาชพอนและภมปญญาดานอนกประสบปญหาไมตางกน คอไมมผทมาสบทอด หรอแทบทจะไมมเลย ซงผวจยเองกเกดค าถามในใจวาหากเวลาลวงเลยไปนานเขาแลวภมปญญาทองถนทเปนมรดกชนส าคญเหลานนจะยงคงเหลอใหลกหลานไดด ไดชมไดศกษาอกหรอไม หากยงขาดความรวมมอทจะอนรกษของคนในทองถนเอง จากสถานการณการลดนอยลงของภมปญญาทองถนดงกลาวผวจยจงเลงเหนถงความส าคญและคณคาของภมปญญาชาวบานทก าลงจะหายไปจงไดท าวจยน เพอเปนแนวทางในการอนรกษและเนนการมสวนรวมของชาวบานและคนรนหลงในการอนรกษภมปญญาชาวบานเอาไวคกบสงคมไทยตอไป ค ำถำมของกำรวจย 1. ประชาชนในต าบลคลองแดน อ าเภอระโนด จงหวดสงขลา มการถายทอดภมปญญาชาวบานในรปแบบใด 2. ประชาชนในต าบลคลองแดน อ าเภอระโนด จงหวดสงขลา สรางการมสวนรวมเพอใหเกดการอนรกษไดอยางไร วตถประสงคของกำรวจย 1. เพอศกษาการถายทอดภมปญญาชาวบานในต าบลคลองแดน อ าเภอระโนด จงหวดสงขลา 2. เ พอศกษาการมสวนรวมของประชาชนในการอนรกษภมปญญาชาวบาน ต าบลคลองแดน อ าเภอระโนด จงหวดสงขลา ประโยชนของกำรวจย 1. ท าใหทราบถงรปแบบการถายทอดภมปญญาในพนทต าบลคลองแดน อ าเภอ ระโนด จงหวดสงขลา 2. ท าใหทราบภมปญญาชาวบานทมอยในต าบลคลองแดน อ าเภอระโนด จงหวดสงขลา 3. ท าใหทราบแนวทางในการรวมกนอนรกษภมปญญาชาวบานในต าบลคลองแดน อ าเภอระโนด จงหวดสงขลา

4

4. ท าใหทราบปจจยทสงผลตอการลดนอยลงของภมปญญาชาวบานในต าบลคลองแดน อ าเภอระโนด จงหวดสงขลา 5. หนวยงานภาครฐทเกยวของ ในพนทต าบลคลองแดน อ าเภอระโนด จงหวดสงขลา สามารถน าขอมลทไดจากการวจยไปใชประโยชนในการรวมกนสบทอดภมปญญาชาวบานเปนล าด บตอไป ขอบเขตของกำรวจย ในการศกษาวจยเรอง“การมสวนรวมอนรกษภมปญญาชาวบาน ในต าบลคลองแดน อ าเภอระโนด จงหวดสงขลา” ผวจยไดก าหนดขอบเขตการศกษาไว ดงน 1. ขอบเขตดานประชากรทศกษา กลมตวอยางทใชในการศกษา ไดแก กลมคนเฒาคนแก ประชาชนทมความรเรองภมปญญา สมาชกองคการบรหารสวนต าบล ก านน ผใหญบาน ขาราชการคร พระสงฆ นกเรยนนกศกษา นกพฒนาชมชน นกวชาการศกษา และประชาชนทวไป โดยผวจยเลอกผทมความรความช านาญเกยวกบภมปญญาทองถน ในดานตาง ๆ ในต าบลคลองแดน อ าเภอระโนด จงหวดสงขลา จ านวน 50 คน 2. ขอบเขตดานเนอหา ศกษาการมสวนรวมในการอนรกษภมปญญาชาวบานของประชาชน ในต าบลคลองแดนอ าเภอระโนด จงหวดสงขลา 3. ขอบเขตดานพนท การศกษาครงนก าหนดขอบเขตการศกษาไวเฉพาะพนทต าบลคลองแดน อ าเภอระโนด จงหวดสงขลา 4. ขอบเขตดานเวลา ศกษาในชวงระยะเวลา เดอนพฤศจกายน พ.ศ.2556 ถง เดอน มนาคม พ.ศ. 2558 นยำมศพทเฉพำะ 1. การมสวนรวมของประชาชน หมายถง กระบวนการทเปดโอกาสการเขามามสวนรวมของประชาชนตลอดทงกระบวนการพฒนา เรมตงแตการมสวนรวมในการคนหาปญหาและสาเหตของปญหา การมสวนรวมในการตดสนใจเลอกแนวทางและวางแผนการด าเนนการเพอแกไขปญหา การมสวนรวมในการปฏบตงานในกจกรรมของการพฒนา การมสวนรวมในการรบผลประโยชน และการมสวนรวมในการประเมนผลงานและกจกรรมการพฒนา โดยทกจกรรมการพฒนานนมผลกระทบถงตวประชาชน 2. การอนรกษภมปญญาชาวบานหมายถง การพทกษรกษา และธ ารงไว ซงความรหรอประสบการณดงเดมของชาวบานโดยการถายทอด/ขนตอนวธการตางๆสบตอกนมาจากรนสรน 3. ภมปญญาชาวบานหมายถง ความรหรอประสบการณดงเดมทไดรบการถายทอดสบตอกนมาจากบรรพบรษ หรอไดรบการถายทอดกนมาจากสถาบนตางๆในชมชน เชน ครอบครว ความเชอ ศาสนา ถงรากฐานความร ความคด ความฉลาดไหวพรบ ทงในสงทเปนนามธรรมและเปนรปธรรมของชาวบานในสงคมหนง ทงทเกดจากประสบการณดวยตนเองหรอเปนประสบการณเดมผสมผสานกบ

5

ความรใหม ๆ ทมการถายทอดสบตอกนมาภายในสงคม ซงสามารถน ามาใชประโยชนและชวยแกไขปญหาในการด ารงชวตเพอการอยรอดเพอใหสอดคลองเหมาะสมกบสภาพแวดลอมทงทางธรรมชาตและสภาพสงคมวฒนธรรม 4. ปจจยทมผลตอการอนรกษภมปญญาชาวบาน หมายถง สงทสนบสนนและสงเสรมใหคนในชมชนไดเหนความส าคญและคณคาของภมปญญาชาวบาน ต าบลคลองแดน อ าเภอระโนด จงหวดสงขลา 5. กลมคนเฒาคนแก ประชาชนทมความรเรองภมปญญา หมายถงบคคลทมความร ความเชยวชาญเรองภมปญญาในแตละดาน

6

บทท 2

แนวคด ทฤษฎ และงานวจยทเกยวของ

การศกษาเรองการมสวนรวมอนรกษภมปญญาชาวบานใน ต าบลคลองแดน อ าเภอระโนดจงหวดสงขลา เพอศกษาภมปญญาชาวบานในต าบลคลองแดน อ าเภอระโนด จงหวดสงขลาวาประกอบไปดวยอะไรบาง เพอหาแนวทางในการรวมกนอนรกษภมปญญาชาวบานในต าบลคลองแดน อ าเภอระโนด จงหวดสงขลาและเพอศกษาปจจยทสงผลตอการลดนอยลงของภมปญญาชาวบานในต าบลคลองแดน อ าเภอระโนด จงหวดสงขลาวามปจจยใดบาง ผวจยไดศกษาคนควาเอกสารและงานวจยทเกยวของดงน 1. แนวคดการมสวนรวม 1.1 ความหมายของการมสวนรวม 1.2 ขนตอนของการมสวนรวม 1.3 ปจจยทท าใหเกดการมสวนรวม 1.4 ทฤษฎเกยวกบการมสวนรวม 2. แนวคดเกยวกบการอนรกษ 2.1 ความหมายของการอนรกษ 2.2 การอนรกษวฒนธรรมพนบาน 2.3 การอนรกษภมปญญาชาวบาน 3. แนวคดเกยวกบภมปญญาทองถน 3.1 ความหมายของภมปญญาทองถน 3.2 องคประกอบและลกษณะของภมปญญาทองถน 3.3 ความส าคญของภมปญญาทองถน 4. องคการบรหารสวนต าบลคลองแดน 4.1 ลกษณะทวไปขององคการบรหารสวนต าบลคลองแดน 4.2 โครงสรางการบรหารงานองคการบรหารสวนต าบลคลองแดน 4.3 แผนยทธศาสตรการพฒนาองคการบรหารสวนต าบลคลองแดน 5. งานวจยทเกยวของ แนวคดการมสวนรวม แนวคดเรองการมสวนรวมน ามาใชอยางแพรหลายในปจจบนเนองจากความลมเหลวของแนวทางในการพฒนาประเทศในอดตทมการพฒนาแบบแยกเปนสวน ๆ จนกระทงท าใหประเทศชาตเกดวกฤตทางเศรษฐกจและสงคมอยางมาก จงไดมการทบทวนแนวคดเกยวกบการพฒนาเสยใหม และไดขอสรปการพฒนาแนวใหมทเรยกวา การพฒนาแบบบรณการ ซงยอมรบวา การมสวนรวมของประชาชนในทองถน เปนหวใจหลกอยางหนงทจะท าใหการพฒนาชนบทบรรล

เปาหมายทวางไวโดยชมชนเองจะตองเขามามสวนรวมในการคนหาปญหาและสาเหตของปญหา มสวนรวมในการวางแผนด าเนนกจกรรมการปฏบต มสวนรวมในการตดตามและประเมนผลดวยตนเองตลอดทงกระบวนการพฒนา ทงนกเพอประโยชนของชมชนนนเอง ความหมายของการมสวนรวม มนกวชาการหลายทานใหความหมายของการมสวนรวมไว กลาวคอ ไพรตน เตชะรนทร (2527, น.2 อางถงใน ภญโญ ภศร, 2535, น.23) ใหความหมายของการมสวนรวมของชมชนในการพฒนาวาหมายถง “กระบวนการทรฐท าการสงเสรมชกน า สนบสนนและสรางโอกาสใหประชาชนทงในชมชนทงในรปสวนบคคล กลม ชมรม สมาชกมลนธ และองคกรอาสาสมครรปแบบตาง ๆ ใหเขามามสวนรวมในการด า เนนงานเรองใดเรองหนงเพอใหบรรลตามวตถประสงคและนโยบายการพฒนาทก าหนดไว” ยวฒน วฒเมธ (2534, น.32) ไดใหความหมายของการมสวนรวมวา หมายถง “การเปดโอกาสใหประชาชนไดมสวนรวมในการคดรเรม การพจารณาตดสนใจ การรวมปฏบตและรวมรบผดชอบในเรองตาง ๆ อนมผลกระทบตอประชาชนเอง และยอมรบปรชญาการพฒนาชมชนวามนษยทกคนตางมความปรารถนาทจะอยรวมกบผอนอยางเปนสข ไดรบการปฏบตอยางเปนธรรมและเปนทยอมรบของผอน พรอมทอทศตนเพอกจกรรมของชมชน ขณะเดยวกนตองยอมรบวามนษยสามารถพฒนาไดหากมโอกาสและไดรบการชแนะทถกตอง” จรญรตน หรญชฬะ (2542, น.28) ไดใหความหมายวา การมสวนรวม คอ “การทปจเจกบคคล กลมคนหรอองคกรประชาชรเขามามสวนรวมในการคด แกไขปญหา การด าเนนการและกจกรรมในชมชน โดยรวมกนวางแผน โครงการ รวมปฏบตงาน ในลกษณะของการเสยสละแรงงาน บรจาคเงน วสดสงของ รวมแบงปนผลประโยชน รวมกนบ ารงสาธารณประโยชนและรวมตดตามผลงานดวยความสมครใจ เพอเปนการพฒนาทรพยากรสงแวดลอมของชมชมใหบรรลเปาหมายทก าหนด” สมบรณ อ าพนพนารตน (2542, น.48) ไดสรปความหมายของการมสวนรวมไววา “แนวทางทเปดโอกาสใหชมชนในพนทนน ๆ สามารถเขามามสวนเกยวของในเรองทมผลกระทบรวมกนเพอใหเกดการเปลยนแปลงตามทตองการ โดยมการจดการ การควบคม การใชและการกระจายทรพยากรซงเปนสวนหนงของปจจยการผลตเพอประโยชนในการด าเนนชวตทางเศรษฐกจและสงคมตามความจ าเปน” Cohen & Uphoff (1977, p.102 อางถงใน ชชาต พวงสมจตร, 2540, น.22) ใหความหมายของการมสวนรวมในทรรศนะของการพฒนาชนบทวา “การมสวนรวมจะตองประกอบดวยการมสวนเกยวของของประชาชน 4 ประการไดแก มสวนรวมในการด าเนนโครงการ ตดสนใจวาจะท าอะไร และท าดวยวธการอยางไร มสวนรวมในการด าเนนโครงการ ตดสนใจในการใหทรพยากรสนบสนนโครงการและการรวมมอกบองคกรหรอกลมกจกรรมเปนการเฉพาะ มสวนรวมในการแบงปนผลประโยชนอนเกดจากโครงการพฒนา และมสวนรวมในการประเมนผลโครงการ” จากความหมายทกลาวมาแลวขางตน พอสรปไดวา “การมสวนรวม” หมายถง “กระบวนการทเปดโอกาสการเขามามสวนรวมของประชาชนตลอดทงกระบวนการพฒนา เรมตงแต

การมสวนรวมในการคนหาปญหาและสาเหตของปญหา การมสวนรวมในการตดสนใจเลอกแนวทางและวางแผนการด าเนนการเพอแกไขปญหา การมสวนรวมในการปฏบตงานในกจกรรมของการพฒนา การมสวนรวมในการรบผลประโยชน และการมสวนรวมในการประเมนผลงานกจกรรมการพฒนา โดยทกจกรรมการพฒนานน ๆ มผลกระทบถงตวประชาชน” ขนตอนของการมสวนรวม นกวชาการหลายทานไดเสนอขนตอนการมสวนรวม 4 ขนตอน ขนตอนแรก การมสวนรวมในการคนหาปญหา ขนตอนทสอง การมสวนรวม ในการวางแผนด าเนนกจกรรม ขนตอนทสาม การมสวนรวมในการลงทนและปฏบตงาน ขนตอนทส การมสวนรวมในการตดตามและประเมนผล อคน รพพฒน (2527, น.76 อางถงใน ศลษา พงแสงแกว, 2537, น.56) กลาวถงขนตอนการมสวนรวมไว 4 ขนตอน ขนตอนแรก รวมในการคนหาสาเหตของปญหา ตลอดจนแนวทางแกไขปญหา ขนตอนทสอง รวมในการตดสนใจเลอกแนวทางและการวางแผนพฒนาเพอแกไขปญหา ขนตอนทสาม รวนในการปฏบตงานในกจกรรมการพฒนาตามแผน ขนตอนทส รวมในการประเมนผลงานกจกรรมการพฒนา Cohen & Uphoff (1977, p.56 อางถงใน ชชาต พวงสมจตร, 2540, น.56) กลาวถงประเภทของการมสวนรวมม 4 ประเภทคอ ประเภทแรก การมสวนรวมในการตดสนใจ ประเภททสอง การมสวนรวมในการปฏบต ประเภททสาม การสวนรวมในผลประโยชน ประเภททส การมสวนรวมในการประเมนผล มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช (2535, น.56) กลาวไวเกยวกบการด าเนนงานปาชมนนน จะตองเปนความคดรเรมของประชาชน และประชาชนตองใหความรวมมอ โดยเขามามสวนรวมในการด าเนนงาน 5 ขนตอนคอ ขนตอนแรก การมสวนรวมในการระบปญหาและความตองการใหมปาชมชนของทองถน ขนตอนทสอง การมสวนรวมในการวางแผนการด าเนนงาน ขนตอนทสาม การมสวนรวมในการลงทนและด าเนนงาน ขนตอนทส การมสวนรวมในการตดตามและควบคม ขนตอนทหา การมสวนรวมในการประเมนผลงาน สรปไดวาขนตอนของการมสวนรวมม 4 ขนตอน ดงน ขนตอนแรก เรมจากการประชมวางแผนด าเนนการคนหาสาเหตของปญหาและตดสนใจในโครงการ ขนตอนทสอง มการปฏบตตามแผนทวางไวดวยการลงมอท า ขนตอนทสาม มการรบมอหรอแบงปนผลประโยชนทไดจากการพฒนา และ ขนตอนทส มการรวมกนตดตามและประเมนผลงานทไดด าเนนการไปแลว ซงเปนไปในแนวทางเดยวกนกบทนกวชาการหลายทานกลาวไวขางตน ปจจยทท าใหเกดการมสวนรวม Cohen & Uphoff กลาวถงผลกระทบของสงแวดลอมจากกจกรรมการมสวนรวมทเปนปจจยตาง ๆ ปจจยแรก ปจจยดานกายภาพและชวภาพ ปจจยทสอง ปจจยดานเศรษฐกจ ปจจยทสาม ปจจยดานการเมอง ปจจยทส ปจจยดานสงคม ปจจยทหา ปจจยดานวฒนธรรม และปจจยทหก ปจจยดานประวตความเปนมา

สเมธ ทรายแกว (2536, น.56) กลาวถงปจจยทท าใหเกดการมสวนรวมวาประกอบดวย ปจจยแรก ปจจยประชาชน ปจจยทสอง ปจจยทางดานความรและทศนคตของประชาชน ปจจยทสาม ปจจยทางดานการไดรบสนบสนนจากภายนอก ปจจยทส ปจจยทางดานสถานการณดานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ไพจตร ไตรวงคยอย (2538, น.66) กลาวถงปจจยทท าใหเกดการมสวนรวมวาประกอบดวย ปจจยแรก ปจจยประชากร ปจจยทสอง ปจจยทางเศรษฐกจสงคม ปจจยทสาม ปจจยกระตนจากภายนอก ซงเปนแนวทางเดยวกบของโคเฮน และ อพฮอฟ (Cohen & Uphoff) นนเอง จากแนวความคดเกยวกบการมสวนรวมขางตน กลาวไดวา แนวคดของโคเฮน และ อพฮอฟ (Cohen & Uphoff) และโกมล แพรกทอง ครอบคลมประเดนตาง ๆ เกยวกบการมสวนรวมไวอยางกวางขวาง ซงผศกษาวจยไดก าหนดขนเปนแนวทางในการศกษาครงนดวย ทฤษฎเกยวกบการมสวนรวม กลาวถงทฤษฎทท าใหประชาชนมสวนรวมในการพฒนา ซงประกอบดวย (อ านาจ อนนตชย, 2526, น.24 อางถงใน สนธยา พลศร, 2533, น.34) 1. ทฤษฎการเกลยกลอมมวลชน (Mass Persuasion Theory) กลาววา การเกลยกลอมทหมายถง การใชค าพดหรอการเขยน เพอใหเกดความเชอถอและการกระท า ซงการเกลยอยางยงถาการเกลยกลอมเปนเรองทตรงกบความตองการขนพนฐานทเกดจากความพงพอใจของประชาชนดวยแลว ยอมสงผลใหเกดการมสวนรวมในการปฏบตงานไดในทสด 2. ทฤษฎการระดมสรางขวญก าลงคนในชาต (National Moral Theory) กลาววาคนท างานมขวญดกจะเกดความมส านกในการรบผดชอบตอสวนรวม การระดมสร างขวญทดยอมเปนปจจยทน าไปสการมสวนรวมในการปฏบตงานไดในทสด 3. ทฤษฎการสรางผน า (Leadership Theory) กลาววา การสรางผน าจะชวยจงใจใหประชาชนท างานดวยความเตมใจเพอบรรลเปาหมายรวมกน การสรางผน าจงท าใหเกดการระดมความรวมมอปฏบตงานอยางมขวญ งานมคณภาพ มความคดรเรมสรางสรรคและรวมรบผดชอบ ดงนน การสรางผน าทด ยอมจะน าไปสการมสวนรวมในกจกรรมตาง ๆ ทดดวย อปสรรคของการมสวนรวม อปสรรคของการมสวนรวมของประชาชนในการพฒนาสามารรถจ าแนกได 3 ระดบคอ (สมบรณ อ าพนพนารตน, 2542) 1. อปสรรคทเกดจากหนวยงานของรฐ ซงเปนแหลงรวมศนยอ านาจไมวาจะเปนดานนโยบายทสงผลกระทบตอประชาชนใหไมมโอกาสรบรขนตอนและกระบวนการในการวางแผนตดสนใจ จนไมสามารถพฒนาทกษะไดเมอถกน าเขาไปมสวนรวมในการพฒนา อนงทศนคตคานยมและทกษะของเจาหนาททรฐยงเคยชนตอการกระท าและตดตอสอสารในกลมเดยวกนจงใชภาษาและเทคนคของตนแลวตความวาประชาชนตองเขาใจและประเมนผลของเจาหนาทแตละบคคล โดยองคกรของรฐมฐานความคดวาตวโครงการหรอกจกรรมตองบรรลเปาหมายทตงไว โดยไมค านงถงการพฒนาคนในชมชนและเปดโอกาสใหประชาชนรบรหรอเกยวของแตอยางใด สวนการสบเปลยน

โยกยายต าแหนงและประสทธภาพความรบผดชอบตองานพฒนาของเจาหนาทรฐกสงผลกระทบอยางรนแรงตอชมชนโดยตรง 2. อปสรรคทเกดจากชมชน เนองจากการพฒนาทผานชมชนยงขาดความพรอมและมขอบกพรองในหลายประการ เชน การขาดทกษะการท างานและขาดการตดตอสอสารทด นบเปนอปสรรคประการหนงทท าใหประชาชนไดรบความรไมเพยงพอ กอใหเกดปญหาการสอความหมาย การท าความเขาใจ การขอความคดเหนและความคดรเรมใหม กอใหเกดความไมเขาใจกนและกนท าใหกลมแตกแยกในทสด อนง ความแตกตางกนในกลมชนและผลทางเศรษฐกจในชมชนกอใหเกดความแตกแยกทางความคดคอนขางมาก ซงนบวาเปนความล าบากในการก าหนดความตองการล าดบความส าคญและการแบงสรรทรพยากรในชมชน สวนการทจรตและความยากจนนบเปนอปสรรคท าใหประชาชนขาดโอกาสการเรยนรสงใหม ๆ และการไมไดรบผลตอบแทนอยางชดเจน 3. อปสรรคทเกดจากสงคม จะเกดขนในระดบความสมพนธของสงคม ซงพจารณาไดใน 3 ทางคอ ดานการเมอง ดานกฎหมายและระบบราชการ ซงผลจากอปสรรคทง 3 ดานจะกอใหกจกรรมการมสวนรวมของประชาชน ไมไดเปนสวนหนงของแผนกจกรรมทางราชการ แนวคดเกยวกบการอนรกษ ความหมายของการอนรกษ ตามพจนานกรม ฉบบราชบณฑตยสถาน พทธศกราช 2542 อธบายความหมายของค าวาอนรกษหมายถง รกษาใหคงเดม ความหมายของค าวา การอนรกษ มนกวชาการไดใหค าจ ากดความไวหลายทานดงน ไขแสง ศขะวฒนะ (2530, น.1) กลาววาการอนรกษ คอการรกษาใหคงเดม โดยการอนรกษทเกยวของกบทรพยากรธรรมชาต กคอการรจกใชอยางมประสทธภาพใชไดนานทสด ส าหรบการอนรกษทเกยวกบมรดกทางวฒนธรรมกคอการรจกรกษาไวมใหสญสนไป หรอใหอยในสภาพคงเดม สวชญ รศมภต (2530, น.1) กลาววา การอนรกษ หมายถง การดแลรกษาเพอใหคงคณคาไวและใหความหมายรวมถง การปองกน การสงวน การรกษา การปฏสงขรณ และการบรณะดวย โดยการทสงวนรกษา หมายความถง การดแลรกษาไวตามสภาพของเดมเทาทเปนอย และปองกนมใหเสยหายตอไป ส าหรบการปฏสงขรณ หมายความถง การท าใหกลบคนสสภาพอยางทเคยเปนมาและการบรณะ หมายความถง การซอมแซมและการปรบปรงใหมรปทรงลกษณะกลมกลนเหมอนเดมมากทสดเทาทจะมากได แตตองแสดงความแตกตางของสงทมอยเดมและสงทท าขนใหม อาภรณ ณ สงขลา (2530, น.2) กลาววาการอนรกษเปนการระวงรกษาหลกฐานของความเจรญกาวหนาทส าคญหรอเหตการณทางประวตศาสตร โดยเฉพาะอยางยงการรกษาสภาพความเปนอยตลอดจนการปองกนอทธพลจากสงทเปนอนตรายทเกดขนกบอนสรณสถานศลปกรรม และหลกฐานการบนทกทางประวตศาสตรอนเปนเครองพสจนและเปนหลกฐานยนยน โดยกลาววาการอนรกษสมบตทางวฒนธรรมทมคณคาของชาต มสงส าคญตองด าเนนการคอ

1. จ าเปนอยางยงทจะตองคดเลอกงานชนเยยม และนาสนใจ เพอเขาบญชเปนสมบตของชาต ใหเปนแบบรายการอยางมระเบยบ 2. ก าหนดทตงทางภมศาสตรทสามารถรจกไดตามสากล 3. บนทกสวนส าคญ ๆ ไวเพอปองกนการช ารดสญหายในอนาคตและมกฎหมายคมครอง 4. ศกษาคนควาสาระส าคญของแบบอยางทแนนอน 5. ก าหนด และมหลกฐานภาพสงตางๆ พทยา สายห (2534, น.33) กลาววาการอนรกษ หมายถง การเกบรกษาแตการเกบรกษาสงใดผกระท าจะตองเหนคณคาสงนนกอน และการเหนคณคายอมเกดจากการเหนประโยชนทสงนนจะมให การอนรกษนนไมเปนการสนองความตองการในทนททนใด หรอเฉพาะหนา แตเปนการงดประโยชนปจจบน เพอประโยชนในอนาคตของตนเองและเพอผอน ศลปกรรมเปนสมบตวฒนธรรม ทเคลอนยายได และสมบตวฒนธรรมทเคลอนยายไมไดศลปกรรมมขนไดเพราะอจฉรยะของมนษยสรางท าขน ซงไมสามารถน าไปแปรสภาพเปนประโยชนในรปอนอก คาของมนอยในตวของมนเองสมบรณอยแลวตามศลปนผสรางสรรคไดฝากฝมอไว คณคาของศลปกรรมจงเปนคณคาทางจตใจทเหนสนทรยภาพในสงนนกอนเปนส าคญและเหนฝมอมนษยในฐานะศลปนไดสรางไวเปนหลกฐานแสดงความสามารถ อจฉรยะของมนษยชาต ถาสญหายไปแลวจะไมมอะไรชดเชยแทนไดอกเลย เกษม จนทรแกว (2530, น.45) กลาววา การอนรกษหมายถง การเกบรกษา สงวน ซอมแซม ปรบปรง และการใชทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมเพอจะไดเอออ านวยใหคณภาพสงในการสนองความเปนอยของมนษยตลอดไป กาญจนา เกยรตมณรตน (2546, น.39) กลาววาการอนรกษและการพฒนาจะตอง ด าเนนการควบคกนไป โดยเรมจากประชาชน การอนรกษควรอยบนพนฐานของการใชประโยชน อยางมเหตผล สรางสรรค รอบคอบ และสงวนทรพยากรทหายากไวไมใหสญหายไป สวนการพฒนาควรยดหลกความกาวหนา ความมนคงและความเปนธรรมใหแกประชาชน เปรยบเสมอนเหรยญสองดานทรวมอยในอนเดยวกน สรปไดวาการอนรกษหมายถง การบ ารงรกษา การดแล การสงวน รวมถงการหวงแหนสงทดงาม การคงไวมใหสญหายไป การมองเหนคณคาของความรและสงทไดคดสรางสรรคไวเพอใหเกดประโยชนสงสดในการด าเนนชวตของมนษย ตอเศรษฐกจและสงคม เชน ประเพณตาง ๆ รวมถงการสงเสรมและการพฒนาทรพยากรธรรมชาตทมอยใหยงยนตอไป การอนรกษวฒนธรรมพนบาน วฒนธรรมพนบานมคณคาดานความสวยงาม จรยธรรม จตใจสงคมและการปกครอง การศกษา เศรษฐกจ และประโยชนใชสอย วฒนธรรมมหลายประเภท จะใหมคณคาเดนชดออกไปเปนเรองเฉพาะของตนแตมบางประเภททใหคณคาไดหลายอยางรวมกน เชน

1. คณคาของวฒนธรรมพนบานดานความสวยงาม เปนเรองของความซาบซง ปต ยนด และอมใจ ทไดเหนไดประพฤต ปฏบต ไดสมผส จะเกดความสข ความภาคภมใจความประทบใจคณคาทางวฒนธรรมดานความสวยงามดงน 1.1 ความงามดานวตถทมองเหนไดชด เชน ผามดหม และผาแพรเบยง ผาขด และผาอน ๆ 1.2 ความงามดานการแสดงออก เชน การกราบ การไหว 1.3 ความงามดานเสยง เชนการบรรเลง เพลง การขบรอง ความงามทง 3 อยางนจะท าใหเกดความสข ความภาคภมใจและความประทบใจ 1.4 คณคาวฒนธรรมพนบาน ดานจรยธรรม เปนคณคาทเกดจากพฤตกรรมของคนทแสดงออกกบกลมบคคลทเกยวของแตละพนบานและจะก าหนดจรยธรรมทดงามไวแตกตางกนไป คนอสานก าหนดคาผมจรยธรรมด ใหเคารพเชอฟงผมพระคณ เชน บดา มารดา และ อปชฌายจาร 2. คณคาวฒนธรรมพนบาน ดานจตใจ วฒนธรรมตาง ๆ ทมคณคาแกจตใจของคนอนเปนผลดตอรางกาย ไดแก 2.1 คณคาดานความมนคงและก าลงใจ เชน เมอบดามารดาเสยชวตไดประกอบพธกรรมกสบายใจวาไดตอบแทนบญคณบดามารดา 2.2 ท าใหจตใจเบกบานเมอไดชมภาพสวย ๆ การฟอนร างาม และการฟงดนตรทไพเราะ 2.3 ไดคตด าเนนชวต เชน อยาเลยงคนทไมมหวนอนปลายเทา 3. คณคาวฒนธรรมพนบานดานสงคมและการปกครองมคณคาในการอยรวมกนอยางมความสขดงน 3.1 คณคาทางสงคมเชน การอาศยซงกนและกนในสงคมตองคบเพอนการอยรวมกนในสงคมตองมศลธรรมตอกน การไดรบการยกยองจากสงคมในฐานะผมความรและประสบการณ เชนผสงอาย เจาอาวาส ครอาจารย 3.2 คณคาดานการปกครอง มคณคาโดยใหการปกครองดวยพระคณมากกวาพระเดช 4. คณคาวฒนธรรมพนบานดานการศกษาวฒนธรรมเปนแหลงขอมลทศกษาแลวสามารถน าไปใชงานไดหลายดานอยางนอยผมความรความสามารถไดรบการยกยองใหเปนผมหนามตาแตละสงคม คนทมการศกษาด มารยาทด แมเปนเดกกไดรบการนบถอ 5. คณคาวฒนธรรมพนบานดานเศรษฐกจ วฒนธรรมพนบานสามารถน าไปประกอบอาชพทางเศรษฐกจใหมรายไดเลยงชพ และอยในสงคมไดอยางมความสข ไดแก 5.1 เปนสนคา เชน ผามดหม ผาไหม ผาฝาย ผาหางกระรอก น าไปขายได 5.2 เปนการเพมรายได เชน หมอสขวญ หมอแคน นกเทศ นกแสดง 5.3 เปนเครองอปโภคบรโภค ในครวเรอนได เชน การท าหมอนหนน ท าหมอนขด ผาหม ปลารา

6. คณคาวฒนธรรมพนบานดานประโยชนใชสอย คอการมงประโยชนตามสภาพและโอกาสตาง ๆ เชน 6.1 เปนทอยอาศยเชน บาน กฏ ตบ 6.2 เปนทเกบผลผลตเชน เลา (ยงขาว) 6.3 เปนทประกอบพธกรรม และจดงานประเพณ เชนอโบสถศาลากลางบาน ปราสาท ก 6.4 เปนยารกษาโรค เชน ต าราตาง ๆ สมนไพรตางๆ และการนวดแผนโบราณ 7. วธการอนรกษวฒนธรรมพนบานการอนรกษวฒนธรรมพนบานเปนกระบวนการทกอใหเกดความรกความภาคภมใจ และความผกพนกบทองถน สามารถปฏบตไดหลายวธ ส าหรบสถานททมการอนรกษวฒนธรรมควรจดใหมศนยวฒนธรรมประจ าจงหวด พพธภณฑสถานในทองถนการอนรกษวฒนธรรมพนบาน เปนการท านบ ารง และการปองกนรกษาไวคงสภาพเดมซงอาจท าไดโดยการบรณะ ซอมแซม วธการอนรกษวฒนธรรมท าไดหลายรปแบบ ดงน 7.1 การสรางสรรคทางวฒนธรรม คอการจดกจกรรมหรอด าเนนการใหมการเรมสรางสรรค บกเบก การประดษฐคดคนการวจย และการพฒนาทางวฒนธรรม 7.2 การสงเสรมและสนบสนน คอการจดกจกรรมและด าเนนการใดๆ ทชวยใหนกบรหาร นกวชาการ หรอผประกอบการทงหนวยงานภาครฐและภาคเอกชนสามารถด าเนนงานวฒนธรรมไดอยางมประสทธภาพมากยงขน เชนการจดงบประมาณสนบสนน การจดกจกรรมวฒนธรรมดานตาง ๆ การยกยองเชดชเกยรตและการอปถมภศลปน นกประดษฐคดคน และบคคลทมผลงานดเดนทางวฒนธรรม 7.3 การเผยแพรการประชาสมพนธ คอการจดกจกรรมหรอด าเนนการเพอน าวฒนธรรมไปสประชาชนทางสอมวลชนทกรปแบบ เชนการจดพมพเอกสารเผยแพรการจดรายการโทรทศนและวทย การใชสอมวลชนประเภทตางๆเพอความรทางวฒนธรรม 7.4 การจดบรการทางวฒนธรรม คอการจดกจกรรมหรอด าเนนการเพอใหประชาชนไดมโอกาสสมผสกบวฒนธรรมใหมความรความเขาใจ ความซาบซงและการประพฤตปฏบตทเหมาะสมและถกตอง เชนการจดการทองเทยวทางวฒนธรรม การบรการหองสมด การจดการแสดงนทรรศการการสาธต การจดงานมหกรรมทางวฒนธรรมตามเทศกาลและขนบธรรมเนยมประเพณตลอดจนกจกรรมอนใดทสามารถใหประชาชนไดรบการบรการตางๆเหลานน 7.5 การอนรกษ ท านบ ารง และฟนฟวฒนธรรม คอ การจดกจกรรมหรอด าเนนการ เพอการพทกษรกษามรดกทางวฒนธรรมทไดสงสมสบทอดมาจากอดต แมบางอยางอาจไมใหประโยชนใชสอยในปจจบนแลวกตาม เชน โบราณสถาน โบราณวตถ แหลงโบราณคด และประวตศาสตรใหคงอยเพอประโยชนในการศกษาคนควาหารองรอยของความเจรญทางวฒนธรรมในอดต รวมไปถงการจดตงหนวยศลปากร ศนยวฒนธรรม พพธภณฑและสถานทใด ๆ เพออนรกษมรดกทางวฒนธรรม

7.6 การเสรมสรางความเปนประชาธปไตยทางวฒนธรรม คอการจดการกจกรรมหรอด าเนนการใหประชาชนสวนใหญหรอทงหมดไดม โอกาสมสวนรวมในการแสดงความคดเหนการตดสนใจในการจดกจกรรม 7.7 การเสรมสรางความเขาใจในวฒนธรรมทตางกน คอการจดกจกรรมหรอด าเนนการใดๆ ทางวฒนธรรมใหประชาชนมความรความเขาใจและมการยอมรบวฒนธรรมทองถนหรอวฒนธรรมของกลมชนในภมภาคตางๆซงกนและกนทงนเพอเปนการขจดและลดภาวะความขดแยงระหวางกลมวฒนธรรมเหลานน ในการเสรมสรางความเขาใจและซาบซงในวฒนธรรมของกนและกนแลวยอมรวมไปถงการเปดโอกาสใหบคคลหรอประชาชนมสทธเสรภาพในการประพฤตปฏบตนนไมเปนพษเปนภยหรอกระทบกระเทอนความมนคงของสงคมไทยโดยสวนรวม 7.8 การจดการศกษาเพอวฒนธรรมคอการจดกจกรรมหรอด าเนนการเพอพฒนาใหประชาชนมความรความสามารถอานออกเขยนไดสอความไดอยางมประสทธภาพ เชนการลดอตราไมรหนงสอ การบรการการศกษาอยางทงถง การจดเนอหาทางวฒนธรรมในหลกสตรการเรยนการสอนโดยตรงและโดยออม การเตรยมและการพฒนาบคลากรโดยการจดการศกษาเพอฝกอบรมนกบรหาร นกวชาการ ศลปน และนกเรยน นกศกษา ดวยวธการในระบบและนอกระบบโรงเรยน รวมทงการจดศลปะทกแขนง ส าหรบเดกและเยาวชน 7.9 การสรางเอกลกษณของชาต คอการจดกจกรรมหรอด าเนนการใหประชาชนมสงยดเหนยวทางจตใจมความรความเขาใจในลกษณะดเดนของหมคณะและสถาบน ชาต ศาสนา พระมหากษตรยและชกน าใหประพฤตปฏบตอยางถกตองสอดคลองกบลกษณะเดนอนเปนเอกลกษณของหมคณะและของประเทศ 7.10 การปรบปรงวฒนธรรมในชวตประจ าวน คอ การจดกจกรรมหรอด าเนนการในการปรบปรงชมชน ทอยอาศยละสงแวดลอมเครองอ านวยความสะดวกและสาธารณปโภครวมทงการบรการอนามยการเพมพนสงดงามและสงบนเทงใจใจชวตประจ าวนใหแกประชาชน การจดระบบงานและสงแวดลอมในส านกงานโรงเรยน ในเรอนไรนา ตลอดจนทสาธารณะตางๆ ใหเรยบรอยสะอาด สวยงามและมความพอเพยงทงในปรมาณและคณภาพ 7.11 การธ ารงไวซงคณภาพและมาตรฐานของวฒนธรรม คอ การจดกจกรรมหรอด าเนนการใหประชาชนรกษาไวซงคณภาพและมาตรฐานของความดงามทางวฒนธรรมดวยการจดประกวดแขงขนละกจกรรมอนๆรวมทงการปองกนไมใหความดงามเหลานนถกบอนท าลาย สรปไดวาการอนรกษวฒนธรรมพนบาน มหลายรปแบบไดแกการสรางสรรคทางวฒนธรรม การสงเสรมและสนบสนน การเผยแพรการประชาสมพนธ การศกษาอบรมการสรางเอกลกษณใหกบชมชน การรกษาคณภาพ การอนรกษ การท านบ ารง ฟนฟ การพทกษ รกษามรดกทางวฒนธรรมทไดสงสมสบทอดใหคงอยเพอประโยชนในการศกษาคนควาหารองรอยของความเจรญทางวฒนธรรมในอดต 8. การอนรกษ เผยแพร และใชประโยชนจากวฒนธรรมพนบาน การแพรกระจายทางวฒนธรรมตะวนตกและความเจรญกาวหนาททางเทคโนโลยตลอดระยะเวลาเกอบ 4 ทศวรรษทผานมากอใหเกดการเปลยนแปลงอยางรวดเรวในสงคมไทย การรบวฒนธรรมตางชาต โดยไมไดปรบใหสอดคลองกบวถการด าเนนชวต ท าใหวถชวตดงเดมของคนไทยสญหายไปเกดการรบ

คานยมและแนวปฏบตทอาจไมเหมาะสม วฒนธรรมประเพณทดงามและหลากหลายในสงคมสญหายไป หรออาจถกบดเบอนไปจากหลกการดงเดมทด รวมทงอาจถกละเลยมไดน าไปประยกตใชใหเปนประโยชนตอการพฒนาเศรษฐกจของชมชนเทาทควร (สภาทปรกษาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต.2547, น.1) สภาทปรกษาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตมแนวคดการอนรกษ เผยแพรและใชประโยชนจากวฒนธรรมทองถนดงน 8.1 การพฒนาศกยภาพของวฒนธรรมและชาตพนธ 8.2 การพฒนาสถานภาพของผท างานเชงวฒนธรรม 8.3 สงเสรมการวจยและพฒนาศลปวฒนธรรมภมปญญาของทองถนและวฒนธรรมประจ าแตละชาตพนธ 8.4 การสงเสรมศกยภาพหนวยงานดานวฒนธรรมของทองถน เนองจากสภาวฒนธรรมมความได เปรยบดานจ านวนและการครอบคลมพนท เพราะกระจายอย ทวประเทศ ไมวาจะเปนสภาวฒนธรรมจงหวด สภาวฒนธรรมอ าเภอ สภาวฒนธรรมต าบล และสภาวฒนธรรมในเขตกรงเทพฯ หากไดรบการสงเสรมรวมกบหนวยงานทสงเสรมดานวฒนธรรมในเขตกรงเทพฯ ยอมสามารถขบเคลอนการใชศกยภาพทางวฒนธรรมของชมชนตาง ๆ ใหปรากฏออกมาได สภาทปรกษาฯมเหนวา สภาวฒนธรรมควรไดรบการสงเสรมบทบาทการด าเนนงานและการบรหารจดการในเรองตาง ๆ อาท 8.4.1 การไดรบการอบรมพนฐานการท างานดานวฒนธรรม กลมคนท างานดานวฒนธรรมจ าเปนตองไดรบการอบบรมเพอใหมความรความเขาใจและทกษะพนบาน ซงจะชวยใหเกดการตระหนกและเหนคณคาของวฒนธรรมไทยโดยเฉพาะวฒนธรรมทเปนเอกลกษณของทองถน ตลอดจนสามารถใชฐานความรความเขาเขาใจดงกลาวในการตอยอดความรเดมและถายทอดสทมงานรนตอไปทงยงเออตอการคดรเรมสรางสรรคแผนงานหรอโครงการสงเสรมพฒนาวฒนธรรมใหมๆ ไดอยางมพลวต สอดคลองและเทาทนกบกระแสวฒนธรรมโลก 8.4.2 การสรางเครอขายเพอระดมสรรพก าลงตางๆ จากภาคทกฝาย รฐควรสนบสนนใหเกดการสรางระบบเครอขายทมประสทธภาพในการเขาและสามารถสรางความรวมมอจากประชาชนในชมชนไดอยางครอบคลม “ทกกลม” อยางแทจรง เพอใหระดมสรรพก าลงและทรพยากรประเภทตางๆภายในทองถนไดเตมศกยภาพสงสด และเพยงพอตอการด าเนนโครงการดานวฒนธรรมตางๆ ของทองถนในระยะยาว 8.4.3 การสนบสนนสอเพอเผยแพรวฒนธรรมทองถน รฐควรสนบสนนใหมสอดานวฒนธรรมของแตละทองถน โดยใชสอของรฐ และจดสรรชองทางและเวทในการเผยแพรวฒนธรรมทองถน เชน การจดงานแสดงวฒนธรรมการจดสรรคลนหรอพนทสอ หอศลป หองแสดงงานทางวฒนธรรม วฒนธรรมสญจร นทรรศการสญจรทางวฒนธรรม เพอใหงานทางวฒนธรรมทองถนมพนทในการเผยแพรมากขน 8.4.4 การไดรบการสนบสนนดานงบประมาณ โดยรฐควรก าหนดสดสวนงบประมาณสนบสนนสภาวฒนธรรมอยางชดเจนและเพยงพอตอการด าเนนงานทงนรฐหรอสวนการปกครองทองถน อาจจะตองจดกองทนสงเสรมวฒนธรรมทองถน โดยจดเกบรายไดจากภาษเพมจากภาคธรกจมาสนบสนนงานสภาวฒนธรรม

8.4.5 การมอบหมายบทบาทในการฝกอบรมและจดกจกรรมเพอพฒนาความสามารถทางการคดและการเรยนรของประชาชนรฐควรสงเสรมใหสภาวฒนธรรมท าหนาทจดฝกอบรมประชาชนทวไปตลอดจนประสานงานกบโรงเรยนในการ าหลกสตรการคดอยางมเหตผลในการเลอกรบวฒนธรรมตาง ๆ และการจดสงเจาหนาทของสภาวฒนธรรมไปเปนวทยากรใหความรอบรมแกนกเรยนและประชาชนทวไป สวนการพฒนาโดยออม ควรใหทกๆกจกรรมทางวฒนธรรมทจดขนมการสอดแทรกเนอหาสาระในสวนทมการกระตนและสรางความเขาใจใหประชาชนประยกตใชวฒนธรรมไทยเขากบบรบทสงคมรวมสมยไดอยางเหมาะสม สรปไดวา การอนรกษ เผยแพรและใชประโยชนจากวฒนธรรมทองถน ไดแก การพฒนาศกยภาพของวฒนธรรม สงเสรมการวจยและพฒนาศลปวฒนธรรมภมปญญาของทองถน การสนบสนนและเผยแพร เชนการจดงานแสดงวฒนธรรม นทรรศการสญจรทางวฒนธรรม การฝกอบรมใหความรแกนกเรยนและประชาชนทวไป การอนรกษภมปญญาชาวบาน/ภมปญญาทองถน สามารถ จนทรสรย กลาววา ภมปญญาทองถนแมวาเปนองคความรอนมหาศาลทมอยทวไปทกหมบานกตาม เมอถกละเลย ขาดการยอมรบและขาดการสบทอด ในทสดกจะขาดสายใยแหงการตอโยงระหวางเกากบใหม หรอระหวางอดตกบปจจบนอยางนาเส ยดาย จงจ าเปนจะตองหาแนวทางการด าเนนการตาง ๆ เพอเปนการยกยองใหสบทอดตอไป ส านกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต ไดก าหนดแนวทางการด าเนนการไวหลายประการดงน (ส านกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต, 2534, น.92-93) 1. การท าความเขาใจเรองภมปญญาทองถน ควรสงเสรมเจาหนาทของส านกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาตใหมความรความเขาใจเกยวกบ ภมปญญาชาวบาน หรอ ภมปญญาทองถน และควรเปดโอกาสใหเจาหนาทไดไปเยยมเยยนศกษาดงาน พบปะสนทนากบปราชญชาวบานและควรใหโอกาสไปรวมกจกรรมของชมชนเพอใหเกดความร ความเขาใจอยางลกซง ส าหรบเปนพนฐานอนมนคงทจะรวมวางแผนด าเนนการสงเสรม ฟนฟ สบทอด เกยวกบเรองภมปญญาทองถนตอไป 2. รวบรวมขอมลภมปญญาทองถน โดยประสานงานรวมกบจงหวด ศนยวฒนธรรมจงหวด และศนยอ าเภอทกแหง ขอความรวมมอเกบรวบรวมขอมลดานภมปญญาชาวบานทมอยมากมายหลากหลายตามหมบานเพอใหไดขอมลมา แลววเคราะหจดระบบ และตพมพในรปแบบสอเอกสารหรอสอเพอเผยแพรอน ๆ ส าหรบการศกษา สงเสรม เผยแพรคนควาและวจยในระดบลกตอไป 3. การศกษา คนควา วจย โดยสงเสรมสนบสนนใหมการศกษาวจยเรองภมปญญาในแตละดานในแตละทองถนอยางแทจรงทงนโดยเนนใหมการวจยเชงปฏบตการเปนพเศษ 4. การสงเสรมเผยแพร โดยรวบรวมองคความรทเหมาะสมเลอกสรรอยางรอบคอบในแตละประเดน น ามาจดท าสอ เพอสงเสรมใหชาวบานน าความรภมปญญาชาวบานเหลานนไปสบทอดปรบใชใหทนสมย รวมทงเผยแพรไปสตางประเทศ เพอใหเหนถงศกดศรอนดงามของปราชญชาวบานไทยและเกยรตภมของชาตไทยไปเปนส าคญ

5. การสนบสนนคนภมปญญาใหแกชาวบานโดยการยอมรบในความมภมปญญาชาวบาน ไมดถกดแคลน ยอมรบในศกยภาพของชาวบานใหเปนตวของตวเองใหมอสระสามารถตดสนใจไดเองอยางมศกดศร ยกยองใหก าลงใจผลงานของเขาเปนการเสรมแรงใหมความเชอมนวาเขามความสามารถในการชวยตนเองไดเหมอนอยางอดตทผานมา ผสนบสนนควรเดนทางไปศกษาหาความรจากชาวบานไปรวมท างานกบชาวบาน ชวยเหลอสนบสนนในกจกรรมทชาวบานคดและท าดวยความเคารพ 6. การประสานแผนงานเพอสรางเครอขายการด าเนนงาน มการประสานงานกบหนวยงานทงภาครฐและภาคเอกชน ดวยการรวมมอกนไปศกษาขอมลหาความร ดานภมปญญาชาวบาน ปราชญชาวบาน แลวสรางเครอขายใหมการเชอมโยงสบทอดผนกก าลงกนแบงงานกนท าตามศกยภาพของปราชญแตละทองถนแตละดานโดยหนวยงานตาง ๆ ทเกยวของใหการสนบสนนอยางจรงจง ชาวบานทกหมเหลาไดใชสตปญญาของตนสงสมความรประสบการณเพอการด ารงชพมาโดยตลอดและถายทอดจากคนรนหนงไปสอกรนหนงตลอดมาดวยวธการตาง ๆ ทแตกตางกนไปตามสภาพแวดลอมของแตละทองถนทงทางตรงและทางออมโดยอาศยศรทธาทางศาสนา ความเชอถอผสางตาง ๆ รวมทงความเชอบรรพบรษเปนพนบานในการถายทอดเรยนรสบตอกนมาจากบรรพบรษในอดตถงลกหลานในปจจบนซงเสร พงศพศ (2536, น.63) ไดจ าแนกการอนรกษภมปญญาทองถนวธการถายทอดไว ดงน 1. วธการถายทอดภมปญญาแกเดก เดกโดยทวไปมความสนใจในชวงเวลาสน ในสงทใกลตว ซงแตกตางจากผใหญ กจกรรมการถายทอดตองงาย ไมซบซอน สนกสนาน และดงดดใจ เชน กาลเลน การเลานทาน การลองท า (ตามตวอยาง) การเลนปรศนาค าทาย เปนตน วธการเหลานเปนการสรางเสรมนสยและบคลกภาพทสงคมปรารถนา ซงสวนใหญ มงเนนจรยธรรมทเปนสงทควรท าและไมควรท า 2. วธการถายทอดภมปญญาแกผใหญ ผใหญถอเปนผทผานประสบการณตาง ๆ มาพอสมควรแลว และเปนวยท างาน วธการถายทอดท าไดหลายรปแบบ เชนวธบอกเลาโดยตรงหรอโดยผานพธสขวญ พธกรรมทางศาสนา พธกรรมตามขนบธรรมเนยมประเพณของทองถนตาง ๆ ดงจะเหนไดโดยทวไปในพธการแตงงานของทองถน จะมขนตอนค าสอนทผใหญสอนคบาวสาวอยทกครงรวมทงการลงมอประกอบอาชพตามอยางบรรพบรษกมการถายทอดเชอมโยงประสบการณมาโดยตลอดภมปญญาดานตาง ๆ บรรพบรษไดลองผดลองถกปรบเปลยนแกไขและเกบส งสมประสบการณ ความรการด ารงอยกบธรรมชาต โดยการเขาถงคณคาของพชพนธธญญาหาร สตวตาง ๆ ตลอดจนแรธาตนานาแลวเอามาบรโภค เพอใหรางกายแขงแรง (ส านกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต, 2541, น.89) สรปไดวาการอนรกษภมปญญาทองถนจะตองไดรบการเรยนร การศกษาดงาน การสงเสรม การสนบสนน การฟนฟ การสบทอด และเผยแพรตลอดจนถงการท าความเขาใจเกยวกบภมปญญาทองถน มการเผยแพรคนควาและวจย การสรางเครอขายใหมการเชอมโยงสบทอดภมปญญาทองถนในรปแบบการบอกเลา การสอนและน ามาปรบใชใหมความทนสมย

แนวคดเกยวกบภมปญญาทองถน ความหมายของภมปญญาทองถน ค าวาภมปญญาทองถนหรอภมปญญาชาวบาน เปนค าทแฝงไวซงความนาฉงนสนเทห เนองจากค าวาทองถนหรอชาวบานเปนค าทใหความรสกพนๆ เรยบๆ งาย ๆ ไมโดดเดน ไมทนสมย และไมพฒนา ตรงกนขามกบถกมองเสมอวาชาวบานเปนกลมชนทตองไดรบการพฒนา น าเอาความศวไลซของชาวเมองเขาไปเปลยนแปลง จนเราอาจจะเหมาคดมานานแลววชาการ และพอคาวาณชยในเมองอยเสมอ พงตนเองไมได ในบทบาทนจะเนนรายละเอยดขององคความรเกยวกบ ภมปญญาทองถน ภมปญญา (Wisdom) หรอ ภมปญญาชาวบาน (Popular wisdom) ภมปญญาทองถน (Local wisdom) หมายถง พนเพรากฐานของความรชาวบานหรอความรอบรของชาวบานทเรยนรจากประสบการณทสบตอกนมาทงทางตรงคอประสบดวยตนเองหรอทางออมซงเรยนรจากผใหญหรอความรสะสมทสบตอกนมาและภมปญญาเปนรากฐานการด าเนนชวตของชาวบาน (ปรชา อยตระกล และนฤมล ปยวทย, 2545, น.9-10) ภมปญญาเปนองคความรทมลกษณะเปนองครวม ความรพนฐานทเปนภมปญญาสมพนธกบความรอน ๆ อยางบรณการ เปนความรทมมตของ ความจรง ความด ความงาม อยในตวเอง เปนองคทจรงและด เปนความรทเปนคณธรรม ภมปญญา ท าใหผคนเปนคนดเปนคนเกงและเปนคนมความสข เปาหมายการเรยนรภมปญญา จงอยทความพอเพยง การพงตนเอง ซงจะปลกฝงใหกบเดกและเยาวชนในชาตไดเรยนรถงความยงใหญ และความภมใจเปนพนฐานของวธคด และจดรวมของจตรส านกในทกระดบตงแตระดบครอบครว ชมชน และประเทศชาต ใหเกดดารฟนฟและสบสานอยางยงยนตอไป (นคม ชมพหลง, 2548, น.3) รง แกวแดง (2541, น.38) กลาววา “ภมปญญาชาวบาน” หมายถง องคความรความสามารถและทกษะของคนไทยอนเกดจากการสงสมประสบการณ ทผานมากระบวนการเลอกสรร เรยนร ปรงแตง พฒนาและถายทอดสบตอกนมา เพอแกไขและพฒนาวถชวตของคนไทยใหสมดลกบสภาพแวดลอมและเหมาะสมกบยคสมย ภมปญญาไทยแบงออกเปน 2 ระดบ คอภมปญญาชาตหรอภมปญญาไทยกบกบภมปญญาทองถนหรอภมปญญาชาวบาน กาญจนา เกยรตมณรตน (2545, น.35) กลาวา ภมปญญา หมายถง องคความรความสามารถ ทกษะ เทคนค และวธคดอยางเปนระบบ ทเกดจากการสงสมประสบการณทกดาน ผานกระบวนการเลอกสรรเรยนร ปรบปรงพฒนาแลว และถายทอดสบตอกนมาเพอใชแกปญหา และพฒนาวถชวตไดอยางสมดล สรกร ไชยมา (2544, น.45) กลาววา ภมปญญาชาวบานหรอภมปญญาทองถนวาหมายถง องคความรของชาวบานหรอทกสงทกอยางทชาวบานคดขนจากสตปญญา ความสามารถของชาวบานเอง เพอใชในการแกไขปญหาหรอใชในการด าเนนชวตไดอยางเหมาะสมกบยคสมยโดยมกระบานการสงสมสบทอดและกลนกรองกนมาเปนเวลานานจนเปนเอกลกษณของทองถน ภมปญญาของมนษยมไดเกดขนลอย ๆ หากแตความรเปนสงท กอเกดภายในระบบนเวศของทองถน ภมปญญาเกดและพฒนาในกระบวนการทคนและชมชนปรบตวเขากบระบบนเวศชดหนง ภมปญญาทองถนท

กลมชนตางๆ ไดสงสมสบทอดและพฒนามาเปนเวลานบรอยนบพนปเปนองคความรทมลกษณะใกลเคยงกบองคความรทางวทยาศาสตรในแงทวาภมปญญาทองถนเกดจากการศกษาเชงประจกษผานการพสจนทดลองและกระบวนการคดสรร ปรบปรง และพฒนาความคดอยางเปนระบบ สรปไดวา ภมปญญาทองถนหมายถง สงทเกดจากการเรยนร สะสม การสงเกต การทดลองใช ถายทอดประสบการณมาเปนระยะเวลายาวนาน เปนความคด ความเชอ และองคความรของชมชนทองถนเพอใหด ารงชวตอยไดอยางสอดคลองกบสภาพแวดลอมอยางเปนธรรมชาต และพฒนาการทางวฒนธรรมทตงอยบนรากฐานของการเรยนรจากความจรงในการด าเนนชวต ทสงสมความรตอกนมา กลายเปนประเพณ วฒนธรรม พธกรรม วธคด ทมคณคาจ าเปนตอการด าเนนชวต ในปจจบนภมปญญาทองถนหากไดรบการพฒนา ปรบประยกตใชให เหมาะสมสอดคลองกบสภาพปจจบนยอมท าใหภมปญญาทองถนยงคงอยและเปนประโยชนตอชมชน องคประกอบและลกษณะของภมปญญาทองถน ภมปญญาทองถนของไทยมลกษณะเฉพาะทแตกตางไปจากสงคมอน สงทท าใหเกดความแตกตางมหลายประการดวยกน ดงน 1. ภมปญญาทองถนของไทยเกดจากพนฐานทางการเกษตร เนองจากคนไทยประกอบอาชพเกษตรกรรมประมาณรอยละ 80 ของประชากรทงประเทศ ชวตประจ าวนของคนไทยสวนใหญจงมความเกยวของสมพนธกบการท าไรนา การเพาะปลก การเลยงสตว การจบสตวน า ตวอยางถมปญญาทองถนทางดานน เชน “เกวยน” ใชในการขนสงผลตผลทางการเกษตร เครองมอทใชในการจบสตวน า เครองมอในการเกบเกยวผลผลตตาง ๆ เปนตน 2. ภมปญญาทองถนไทยสวนใหญมาจากพทธศาสนา คนไทยนบถอศาสนาพทธ ประมาณรอยละ 95 ค าสอนของศาสนาพทธรวมทงประเพณเกยวกบศาสนามสวนส าคญในการสรางภมปญญา เชน การท าบาตรพระ การหลอพระพทธรป การหลอและแกะสลกเทยนพรรษา การกอสรางโบสถ เจดย จตรกรรมฝาผนงในโบสถ เปนตน 3. ภมปญญาทองถนไทย เกดจากทดลองใชชวตจรง เชน เรองเกยวกบยาสมนไพร การนวดไทย อาหารไทย น าดมสมนไพร กระท าซ าหลาย ๆ ครง จนมนใจวาเปนประโยชนตอการด ารงชวต จงบนทกเอาไวใหคนรนหลงไดใชตอไป 4. ภมปญญาทองถนไทยมการบอกเลาสบตอกนมา เมอสามารถมแนวปฏบตเรองใดไดชดเจนแลว กจะมการจดจ าเอาไวหรอบนทกไวดวยใบลาน แลวบอกเลาใหคนรนลกรนหลานไดทราบ และปฏบตตอไปไดดวยไมตองเสยเวลาศกษาหรอทดลองท าอก จงท าใหมการถายทอดภมปญญาจากคนรนเกาไปสคนรนใหม เปนเสมอนมรดกของสงคมไทย (สถาบนราชภฎรอยเอด, 2543, น.2) เสร พงศพศ (2536, น.45) ไดกลาวถงลกษณะของภมปญญาทองถน ม 2 ลกษณะ คอ 1. ลกษณะทเปนนามธรรม เปนโลกทศน ชวทศน เปนปรชญาในการด าเนนชวตเปนเรองเกยวกบการเกด แก เจบ ตาย คณคาและความหมายของทกสงทกอยางในชวตประจ าวน

2. ลกษณะทเปนรปธรรม เปนเรองเฉพาะดาน เชนการท ามาหากนการเกษตร หตถกรรม ศลปะ ดนตร และอน ๆ ภมปญญาทองถนเหลานสะทอนออกมาใน 3 ลกษณะทสมพนธใกลชดกนคอ 1) ความสมพนธระหวางคนกบโลก คนกบสงแวดลอม สตวพช ธรรมชาต 2) ความสมพนธกบคนอนๆ ทอยรวมกนในสงคม หรอ ชมชน 3) ความสมพนธกบสงศกดสทธ สงเหนอธรรมชาต สงทไมสามารถสมผสไดทงหมดทง 3 ลกษณะนคอ ชวตของชาวบานทสะทอนออกมาถงภมปญญาในการด าเนนชวตอยางมเอกภาพ ประเวศ วะส (2530, น.16) ไดสรปลกษณะส าคญของภมปญญาทองถนไว 4 ลกษณะดงน 1. มวฒนธรรมเปนฐาน ไมใชวทยาศาสตร 2. มการบรณการ ทงในเรองของกาย ใจ สงคม และสงแวดลอม 3. มความเชอมโยงไปสนามธรรมทลกซงสงสง 4. เนนความส าคญของจรยธรรมมากกวาวตถธรรม กตตพศ ศรสตร (2538, น.16) กลาวถงลกษณะส าคญของภมปญญาไวดงน 1. ภมปญญา เปนความร เปนขอมล เปนเนอหาสาระ เชน ความรเกยวกบครอบครว ความรเกยวกบมนษย เกยวกบผหญง ผชาย ประเภทครอบครว ฯลฯ 2. ภมปญญา เปนความเชอของสงคมโดยอาจยงไมมขอพสจนยนยนวาถกตอง เชนเรองนรก สวรรค ตายแลวไปไหน 3. ภมปญญา คอสามารถ หรอแนวทางในการแกปญหาหรอปองกนปญหา เชน ความสามารถในการปองกนไมใหเกดปญหาขนในครอบครว 4. ภมปญญาทางวตถ เชน เรอชานบานชอง เครองใชไมสอยตางๆในครอบครวเพอท าใหครอบครว มความสะดวกสบายตามสภาพ เปนตน ความส าคญของภมปญญาทองถน ภมปญญาทองถน มความส าคญตอสงคมหลายประการ (นคม ชมพหลง.2548, น.8) ดงน 1. ท าใหเกดความสงบสขทงในชมชน หมบาน หรอในสวนตวของชาวบานเอง และสามารถประยกตหลกธรรมค าสอนทางศาสนาใชกบวถชวตไดอยางเหมาะสม 2. ท าใหคนในชมชนพงตนเองได ไมวาจะเปนทางดานเศรษฐกจ วฒนธรรมประเพณในการลดการพงตนเองจากสงคมภายนอก 3. ชวยสรางความสมดลระหวางมนษยกบสงคม และสงแวดทางธรรมชาตไดอยางยงยนและชวยปรบเปลยนวถชวตคนไทยใหเหมาะสมไดตามยคสมย 4. ใชในการก าหนดแนวทางการท างานของกลมบคคล หรอเจาหนาทของหนวยงานตาง ๆ ใหสอดคลองและผสมกลมกลนกบวถชวตของชาวบาน

5. ท าใหผเรยนรจกทองถน รกและภาคภมใจในทองถน เปนการเชอมโยงความรระหวางภมปญญาทองถนกบความรสมยใหม ยศ สนตสมบต (2542, น.48) ไดกลาววาธรรมชาตของ ภมปญญาทองถนเปนสงทกลมชนตาง ๆ ไดสงสม สบทอดและพฒนามาเปนเวลานบพนปเปนองคความรทมลกษณะใกลเคยงกบองคความรทางวทยาศาสตร ในแงทวาภมปญญาทองถนเกดจากการศกษาเชงประจกษ ผานการพสจนทดลองกระบวนการคดสรร ปรบปรงและพฒนาความคดอยางเปนระบบ ภมปญญามขอแตกตางกนจากวทยาศาสตรอยางมนยส าคญอย 2 ประการคอ ประการทหนง ภมปญญาทองถนมลกษณะจ าเพาะเจาะจงเฉพาะทองถน พนทหรอระบบนเวศใดระบบนเวศหนง องคความรเกดขนจากปฏสมพนธและการพงพาอาศยซงกนและกนระหวางมนษย สตว พช พลงตามธรรมชาต ทดน แหลงน า และลกษณะภมประเทศ โดยเฉพาะในอาณาบรเวณแหงใดแหงหนงโดยเฉพาะดวยเหตน ภมปญญาทองถนจงกอรางสรางตวขนจากความเขาใจอยางชดเจนในสมพนธภาพของสรรพชวตตาง ๆ ทกอเกดด ารงอยและแตกดบไปภายในระบบนเวศชดนน ความเขาใจอยางลกซงน าไปสความสามรถในการบรหารจดการ ปรบแตง ใชประโยชนและพฒนาทรพยากรในระบบชดนนอยางยงยน ประการทสอง ลกษณะจ าเพาะของภมปญญาทองถนเกยวพนเชอมโยงอยางแนบแนนกบมตทางดานสงคมและสทธของชมชนกลาวคอ จากมมมองในดานของภมปญญาทองถนระบบทกชดประกอบขนบนเครอญาตและชมชนกบสงมชวตกลมอน ๆ ทด ารงอยรวมกนภายในระบบนเวศทองถนชดนนวธคดเกยวกบระบบนเวศลกษณะเชนน ถกน าเสนอในเรองเลาหรอนทานพนบาน ทกลาวถงสมพนธภาพระหวางคนกบสงมชวตอน ๆ ทเชอมโยงกนทางสายเลอด การแตงงาน หรอการเปนพนธมตร ในรปแบบตาง ๆ ในยคปจจบนอนเปนยคแหงการเปลยนแปลงเกดขนอยางรวดเรว สามารถ จนทรสรย (2533, น.73) กลาววาภมปญญาชาวบาน หมายถง ทกสงทกอยางทชาวบานคดไดเอง ทน ามาใชในการแกปญหา เปนองคความรทงหมดของชาวบานทสามารถคดเองท าเอง ทน ามาใชในการแกปญหาชวตไดในทองถน ซงจะสะทอนออกมา 3 ลกษณะทสมพนธใกลชดกน คอ 1. ความสมพนธอยางใกลชด คอ ความสมพนธระหวางคนกบโลกสงแวดลอมสตว พช ธรรมชาตหรอระบบการผลต 2. ความสมพนธกบคนอน ๆ ท ร วมกนในสงคมหรอชมชนหรอระบบความสมพนธของคนในชมชน 3. ความสมพนธกบสงศกดสทธ สงเหนอธรรมชาต สงทไมสามารถสมผสไดทงหลาย หรอระบบความเชอ สรปไดวา ลกษณะความส าคญของภมปญญาทองถนมลกษณะทเปนนามธรรมและรปธรรม วฒนธรรมมความเชอของสงคมโดยไมมขอพสจนยนยนวาถกตอง มแนวทางในการแกปญหาหรอปองกนปญหา มความสามารถการปองกนไมใหเกดปญหาขนในครอบครวมการกระท า ความประพฤตของคนตาง ๆ ในครอบครว มความสะดวกสบาย ครอบครวสามารถด ารงอยได มความสมพนธกบคน กบสงศกดสทธ สงทเหนอธรรมชาตสงทไมสามารถสมผสไดกบคนในชมชน

องคการบรหารสวนต าบลคลองแดน ลกษณะทวไปขององคการบรหารสวนต าบลคลองแดน องคการบรหารสวนต าบลคลองแดนมฐานะเปนสภาต าบล ไดยกฐานะเปนองคการบรหารสวนต าบลคลองแดน ตามประกาศราชกจจานเบกษา ฉบบประกาศทวไป เลม 113 ตอนพเศษ 52 ลงวนท 25 ธนวาคม 2539 โดยมผลในการจดตงเปนองคการบรหารสวนต าบล เมอวนท 23 กมภาพนธ 2540 ในระยะแรกมก านนต าบลคลองแดนเปนประธานกรรมการบรหาร สมาชกสภาองคการบรหารสวนต าบลคลองแดน ประกอบดวยผใหญบานทกหมบานและสมาชกสภาองคการบรหารสวนต าบลคลองแดนอกหมบานละ 2 คน และในป 2544 ไดมาการเลอกตงสมาชกสภาองคการบรหารสวนต าบลคลองแดนเปนครงท 2 ประธานกรรมการบรหารจากสมาชกสภาองคการบรหารสวนต าบลคลองแดนทคดเลอกกนเอง โดยก านนและผใหญบานไมไดเปนสมาชกสภาองคการบรหารสวนต าบลโดยต าแหนงอก จนถงป 2548 มรปแบบการบรหารงานแบบผบรหารและฝายสภาองคการบรหารสวนต าบล ปจจบนองคการบรหารสวนต าบลคลองแดนมพนท 28.29 ตารางกโลเมตร หรอประมาณ 18,000 ไร จ านวนหมบาน 5 หมบาน มประชากร 3,321 คน สภาพทวไปของชมชนมลกษณะเปนแบบสงคมชนบท พนทบางสวนตดกบเขตองคการบรหารสวนต าลบหนาสตน องคการบรหารสวนต าบลรามแกว อ าเภอหวไทร จงหวดนครศรธรรมราช และบางสวนตดเขตองคการบรหารสวนต าบลแดนสงวนและองคการบรหารสวนต าบลทาบอน อ าเภอระโนด จงหวดสงขลา พนทสวนใหญเปนพนทท าเกษตรกรรม ประชาชนสวนใหญมอาชพท านา เลยงกง ประมง และบางสวนจะมอาชพคาขาย ประชาชนรอยละ 100 นบถอศาสนาพทธ มสมาชกสภาองคการบรหารสวนต าบล จ านวน 10 คน อาณาเขต ทศเหนอ จดต าบลหนาสตน อ าเภอหวไทร จงหวดนครศรธรรมราช ทศตะวนออก จดอาวไทย ทศใต จดต าบลทาบอน จงหวดสงขลา ทศตะวนออกจด ต าบลแดนสงวน อ าเภอระโนด จงหวดสงขลา

ภาพท 1 แผนทต าบลคลองแดน

ทมา: องคการบรหารสวนต าบลคลองแดน, 2557 เขตการปกครอง แบงเขตการปกครองออกเปน 5 หมบาน ดงน หมท 1 บานปากระวะ หมท 2 บานแค หมท 3 บานคลองแดน หมท 4 บานบางหรอด หมท 5 บานตนนอ ประชากรและศาสนา ภายในเขตองคการบรหารสวนต าบลคลองแดน มจ านวนประชากร ณ เดอน มนาคม พ.ศ. 2555 รวมทงสน 3,321 คน แยกเปนชาย 1,632 คน หญง 1,689 คน จ านวนหลงคาเรอน 1,323 หลงคาเรอน อตราความหนาแนนของประชากร 116 คนตอตารางกโลเมตร ประชากรนบถอศาสนาพทธ 100 % อาชพ ประชากรในต าบลคลองแดน ประกอบอาชพเกษตรกรรม/เลยงสตว 32.83 %ประมง 30.27 % ประกอบอาชพคาขาย 17.32 % และประกอบอาชพอน ๆ 19.58 % ดานการศกษา โรงเรยนมธยมศกษา จ านวน 1 แหง คอ 1) โรงเรยนคลองแดนวทยา หมท 3 โรงเรยนประถมศกษา จ านวน 2 แหง คอ 1) โรงเรยนวดหวคง หมท 1 2) โรงเรยนราชประชานเคราะห 11 หมท 2 ศนยพฒนาเดกเลก 3 แหง คอ 1) ศนยพฒนาเดกเลกวดหวคง หมท 1 2) ศนยพฒนาเดกเลกบานแค หมท 2 3) ศนยพฒนาเดกเลกบานบางหรอด หมท 4 ดานสาธารณสข มสถานอนามยประจ าต าบล/หมบาน จ านวน 1 แหง คอ โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบลคลองแดน หมท 2 ดานความปลอดภยในชวตและทรพยสน มสถานต ารวจภธร จ านวน 1 แหง คอ สถานต ารวจภธรคลองแดน หมท 2 สถาบนและองคกรทางศาสนา มวด จ านวน 2 แหง คอ 1) วดหวคง หมท 1 2) วดสกขาราม หมท 5 ประชากร มจ านวนประชากรและครวเรอนตามตารางท 1 ดงน

ตารางท 1 จ านวนประชากรจ าแนกรายหมบาน (ขอมล ณ เดอน พฤษภาคม พ.ศ. 2557)

หมท จ านวนประชากร (คน) จ านวน หลงคาเรอน ชาย หญง รวม

1. บานปากระวะ 705 728 1,433 526 2. บานแค 377 390 767 326 3. บานคลองแดน 237 254 491 230 4. บานบางหรอด 136 148 284 130 5. บานตนนอ 186 170 356 111 รวมทงสน 1,641 1,690 3,331 1,323

ทมา: ทท าการปกครองอ าเภอระโนด, 2557 โครงสรางการบรหารงานองคการบรหารสวนต าบลคลองแดน โครงสรางการบรหารงานองคการบรหารสวนต าบลคลองแดนเปนแบบผบรหารและฝายสภา โดยนายกองคการบรหารสวนต าบลคลองแดน 1 คน รองนายกองคการบรหารสวนต าบลคลองแดน 2 คน และเลขานการนายกองคการบรหารสวนต าบล 1 คน ฝายสภาประกอบดวยสมาชกองคการบรหารสวนต าบล จ านวน 10 คน มประธานสภาองคการบรหารสวนต าบล 1 คน รองประธานสภาองคการบรหารสวนต าบล 1 คน และมเลขานการสภาองคการบรหารสวนต าบล 1 คน มการแบงสวนราชการออกเปน 4 สวนประกอบดวย 1. ส านกงานปลดองคการบรหารสวนต าบล 2. สวนการคลง 3. สวนโยธา 4. สวนการศกษาศาสนาและวฒนธรรม แผนยทธศาสตรการพฒนาองคการบรหารสวนต าบลคลองแดน องคการบรหารสวนต าบลคลองแดนไดก าหนดแผนยทธศาสตรการพฒนาดานตาง ๆ ไวในแผนพฒนา 3 ป โดยมรตวแทนจากทกภาคสวนในต าบลเพอท าหนาทในการก าหนดยทธศาสตรและแนวทางในการพฒนาองคการบรหารสวนต าบลคลองแดนใหมการพฒนาไปในทศทางทตอบสนองความตองการของประชาชนในต าบลคลองแดนรวมทงตอบสนองนโยบายของรฐบาล จากการประชมประชาคมและการจดท ายทธศาสตรการพฒนาต าบล คณะกรรมการพฒนาองคการบรหารสวนต าบลคลองแดน ไดก าหนดแผนยทธศาสตรและแนวทางในการพฒนาต าบลคลองแดนดงน 1. ยทธศาสตรดานการพฒนาองคกร 1.1 สงเสรมและสนบสนนการพฒนาบคลากรของ อบต. เพอเพมทกษะในการปฏบตงาน 1.2 ปรบปรงทท าการ อบต. ใหสามารถรบรองภารกจทเพมขน 2. ยทธศาสตรดานโครงสรางพนฐาน

2.1 กอสราง ปรบปรงถนนใหไดมาตรฐาน 2.2 สรางคระบายน า คสล. ทอเหลยม คลม. 2.3 ขยายเขตไฟฟาแรงต า ไฟฟาสาธารณะ 2.4 กอสราง พฒนาแหลงน า การประปา 3. ยทธศาสตรดานเศรษฐกจ 3.1 การพฒนาและสงเสรมอาชพใหราษฎร 3.2 โครงการผลตสนคาโอทอป 3.3 โครงการสงเสรมรานคาชนชน 4. ยทธศาสตรดานการศกษา วฒนธรรมประเพณและภมปญญาทองถน 4.1 สงเสรม สนบสนนการศกษา 4.2 สงเสรมดานศาสนา วฒนธรรมและภมปญญาทองถน 5. ยทธศาสตรดานการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม 5.1 สรางจตส านกในการรกษาทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม 5.2 จดระบบน าเสยระบบขยะมลฝอยและสงปฏกล 6. ยทธศาสตรดานการเมองการปกครองและการรกษาความสงบเรยบรอย 6.1 สงเสรมใหประชาชนมสวนรวมทางการเมองและการปกครอง 6.2 การรกษาความสงบเรยบรอย 7. ยทธศาสตรดานการสงเสรมคณภาพ 7.1 ดานสขภาพอนามย 7.2 ดานคณภาพชวต 8. ยทธศาสตรดานการปองกนและบรรเทาสาธารณะภย 8.1 การปองกนและแกไขปญหาน าทวม 8.2 การปองกนและแกไขปญหาภยแลง วาตภย และอคคภย นโยบายของผบรหารองคการบรหารสวนต าบลคลองแดน 1. เรงผลดดนและสนองแนวทางแกไขปญหา น าดมน าใช โดยการวางรปแบบของระบบประปาหมบาน เพอใหสอดรบนโยบายขยายเขตประปาของรฐ 2. ประสานงานและสนบสนนโครงการชลประทานขนาดเลกใหเกดขนในต าบลเพอแกไขปญหาการขาดแคลนน าในการท าเกษตร (ท านา) 3. แกปญหาสภาพสงแวดลอม ทเกดจากการภาวะน าเสย หรอพนทมผลกระทบจาการท านากง 4. จดตงกองทนผสงอาย เพอใหการดแลทงสภาพรางการและจตใจ ของผสงอายในต าบลจดใหมการสนทนาการของผสงอายทกเดอน 5. พฒนาและสงเสรมอาชพใหกบประชาชน 6. จดตงศนยรบเดกแรกเกด เพอแบงเบาภาระครอบครว 7. พฒนาสงเสรมกฬาและสนทนาการ

8. สนบสนนงานประเพณและวฒนธรรมทองถน 9. กอสราง ปรบปรง บ ารง รกษา ถนน สะพาน ทอระบายน า ไฟฟาแสงสวาง งานวจยทเกยวของ นคร อนเรอน (2547, น.66) ศกษาเรอง “กระบวนการถายทอดภมปญญาพนบานในการประดษฐของเลนเดกหมบานกวแลปาเปา” วตถประสงคเพอศกษากระบวนการกวแลปาเปาไดจดท าโครงการอยสอนหลาน มการสอนท าหตกรรมพนบาน ประเภทการทอผาทงนมการสอนประดษฐของเลนเดก การสอนหรอถายทอดความรเกยวกบการประดษฐของเลนเดกนกระท ากนในครอบครวและชมชน ซงใชวการทเรยกวาการขดเกลาทางสงคมผรบการถายทอดสวนใหญเปนคนในหมบานกวปาเปา มอายในระหวาง 7 ถง 35 ป ส าหรบผถายทอดกคอผอาวโสในหมบาน บณฑตา ศรชยมล (2547, น.63) การพฒนาแบบมสวนรวมเพอสงเสรมการด าเนนงานวสาหกจกลมทอผา ผลการวจยพบวากระบวนการเรยนรการด าเนนงานของกลมทอผามการเรยนรรวมกนในกลม และมการแลกเปลยนเรยนรระหวางกลมตาง ๆ ในชมชนเพอเปนการพฒนาความสามารถของสมาชกในการด าเนนงาน จากการสมภาษณพบวามการถายทอดกระบวนการทอผา การยอม ใหกบผทสนใจและผทยงทอผาไมเปนในหมบานดวยจงพบวามจ านวนผทอผาในหมบานนเพมขน เมอมปญหาจะมการปรกษาหารอกนในระหวางสมาชกกลม รวมกนหาแนวทางแกไขปญหาโดยอาศยประสบการณจากการท างานของสมาชกกลม ค าแนะน าจากผน าชมชน ผทรงคณวฒในชมชน ผมประสบการณดานการทอผาในชมชนและจากสวนราชการทใหการสนบสนนการด าเนนงานและสามารถน าประสบการณมาแลกเปลยนเรยนรรวมกนระหวางสมาชกกลมจะเหนไดจากการพฒนาลวดลายของผาทอ เทคนคการทอ เนอผาแนน มน าหนก ซงเปนการเรยนรจากประสบการณของผอนเพอน ามาพฒนาและเปนแนวทางแกไขหากกลมมปญหาในการด าเนนงาน สาลน ทพยเพง ธานนท มานมาน และอมรนทร สนตนยมภกด (2555, น.53) งานวจยนมวตถประสงคเพอศกษาการจดการทองเทยวโดยชมชน กรณศกษาชมชนวถพทธคลองแดน อ าเภอระโนด จงหวดสงขลา โดยเกบรวบรวมขอมลเอกสาร สมภาษณ บคลากรทเกยวของกบการจดการการทองเทยวและนกทองเทยวทเดนทางเขามามายงแหลงทองเทยว โดยการใชแบบสอบถามชนดมาตราสวนประมาณคา 5 ระดบ และน าขอมลทไดมาวเคราะห ตามขอบเขตดานเนอหา เสนอผลการศกษา ดวยวธพรรณนาวเคราะห น าเสนอในรปแบบตาราง พบวาชมชนมแหลงทองเทยวทมศกยภาพและมแผนการพฒนาพนทใหเปนแหลงทองเทยวเชงวฒนธรรม โดยตระหนกถงความเปนเอกลกษณของศลปวฒนธรรมและสถาปตยกรรมของทองถน สมบรณ แกวกระบล (2550 , น.53) กระบวนการพฒนาภมปญญาชาวบานเครองปนดนเผาของชมชนเกาะเกรด เพอน าไปสหนงต าบลหนงผลตภณฑดเดน การวจยครงนมวตถประสงคเพอศกษากระบวนการพฒนา ภมปญญาชาวบานเครองปนดนเผาของชมชนเกาะเกร ด เพอน าไปสหนงต าบลหนงผลตภณฑดเดน โดยประยกตใชระเบยบวธวจยเชงคณภาพ (Qualitative Research) เกบรวบรวมขอมลดวยการสมภาษณแบบเจาะลก การสงเกตแบบไมมสวนรวม และการศกษาจากเอกสาร ประชากรทใชในการวจย คอ สมาชกกลมหตถกรรมเครองปนดนเผาเกาะเกรด

หมท 1 อ าเภอปากเกรด จงหวดนนทบร จ านวน 11 คน การตรวจสอบความถกตองของขอมล โดยการตรวจสอบแบบสามเสา ตรวจสอบสามเสาดานขอมล (Data Triangulation) และตรวจสอบสามเสาดานวธรวบรวมขอมล (Methodological Triangulation) และการวเคราะหขอมลดวยการวเคราะหเนอหาแบบสรางขอสรป ผลการวจยพบวา เกาะเกรด มบรบทชมชนทเออตอการพฒนาภมปญญาชาวบานเครองปนดนเผาจนไดรบการพจารณาคดเลอกใหเปนผลตภณฑหนงต าบลหนงผลตภณฑดเดนมหลายองคประกอบไดแก ลกษณะภมศาสตร ชาตพนธ ประวตชมชน ภมปญญาเครองปนดนเผา ผน าชมชน การรวมกลมในชมชนเกาะเกรดมประวตศาสตรทเกยวของกบการเปนเสนทางการคาตงแตสมยอยธยาเพราะเปนเสนทางเรอสนคาเดนทางผาน และชาวเกาะเกรดสวนใหญเปนชาวมอญทมภมปญญาชาวบานเครองปนดนเผาจนเปนอาชพและเปนแหลงผลตเครองปนดนเผาทส าคญของไทยผนวกกบการกบการมผน าชมชนทมวสยทศนทจะฟนฟภมปญญาเครองปนดนเผาเพอแกปญหาวกฤตตาง ๆ ดวยการพงพาความรทมในชมชนเกาะเกรดเอง ท าใหบรบทชมชนดงกลาวเออตอการพฒนาภมปญญาชาวบานเครองปนดนเผาใหไดรบการยอมรบ ละยงเปนอาชพทสรางรายไดใหกบชมชนจนถงทกวนน กระบวนกา ร พฒนา เ ค ร อ งป น ด น เ ผ า ขอ งช ม ชน เ ก า ะ เ ก ร ด พบว า มกระบวนการพฒนาดงน 1) การพฒนาคน เพราะคนคอกลไกส าคญของการเปลยนแปลงตาง ๆ เรมจากการรวมกลมเปนการเตรยมสมาชกใหไดรบความร สรางความเขาใจใหตรงกนในการพฒนาภมปญญาชาวบานเครองปนดนเผา พฒนาผน าชมชน การเสยสละเวลาของสมาชกเพอรวมกจกรรมตาง ๆ ของกลม เปนตน 2)การพฒนาผลตภณฑ ไดแกวตถดบ (ดน) จะตองมการกรองเอาเฉพาะเนอดนบรสทธเพอใหรปทรงเครองปนเรยบสวยงาม รปแบบมการผลตเครองปนดนเผาในขนาดทเลกลง เปลยนจากการผลตเครองใชในครวเรอนมาเปนการผลตเปนเครองประดบตกแตงและของทระลก ลวดลายจะมความหลากหลายทละเอยดออนสสนเครองปนดนเผาของเกาะเกรด มการพฒนาสจากดงเดมสสมแดง มาเปนสด าอมแดง (สนาก) จนกระทงลาสดไดสด าเงา เหมอนเคลอบมกนบเปนพฒนาการเครองปนดนเผาทเหนเดนชดอกอยางหนง เพราะการน าเทคโนโลยมาใชในการพฒนาโดยเตาแกส สามารถเพมอณหภมใหสงขนจะไดผลตภณฑสด า เปนตน 3) การกระจายสนคา กลมหตถกรรมเครองปนดนเผาหมท ไดกระจายสนคาไปกบลกคาทเปนนกทองเทยวทงชาวไทยและชาวตางชาตทเดนทางมาทองเทยว ท าใหการประชาสมพนธไปยงสอตาง ๆ เพมขน การออกรานและการสาธตการปนเครองปนดนเผาตามโครงการทรฐบาลจดขนนอกจากนยงไดรวมแสดงสนคาตามหางสรรพสนคา และมการประชาสมพนธผานทางอนเตอรเนตของผประกอบการและทางเวบไซดของการทองเทยว ชศร แนวสข (2548, น.53) การมสวนรวมของวทยากรภมปญญาชาวบานในการด าเนนการจดท าหลกสตรทองถนในสถานศกษาสงกดส านกงานเขตพนทการศกษาสระแกว เขต 1 การวจยครงนมวตถประสงค เพอศกษาความคดเหนของวทยากรภมปญญาชาวบาน และผบรหารทมตอการมสวนรวมของวทยากรภมปญญาชาวบานในการด าเนนการจดท าหลกสตรทองถนในสถานศกษา และเปรยบเทยบความคดเหนของวทยากรภมปญญาชาวบาน และผบรหารตอการมสวนรวมของวทยากรภมปญญาชาวบานในการด าเนนการจดท าหลกสตรทองถนในสถานศกษา

กลมประชากรทใชในการวจยครงน ไดแก ผบรหาร ประกอบดวย ผอ านวยการสถานศกษา หวหนางานวชาการ หวหนาชวงชน จ านวน 626 คน และวทยากรภมปญญาชาวบานทมสวนรวมในการจดท าหลกสตรทองถนในสถานศกษาและขนทะเบยนไวกบส านกงานเขตพนทการศกษาสระแกว เขต 1 จ านวน 600 คน รวมกลมประชากร 1,226 คน กลมตวอยาง ไดแก ผบรหาร 154 คน และวทยากรภมปญญาชาวบาน 148 คน รวมกลมตวอยาง จ านวน 302 คน เครองมอในการวจยใชแบบสอบถาม การวเคราะหขอมล ใชโปรแกรมส าเรจรปทางสถต เพอหาคารอยละ คาเฉลย คาเบยงเบนมาตรฐาน และคา t-test แบบ independent ผลการวจยพบวา 1. วทยากรภมปญญาชาวบาน มความคดเหนวา วทยากรภมปญญาชาวบานมสวนรวมในการด าเนนการจดท าหลกสตรทองถนในสถานศกษา ภาพรวมอยในระดบปานกลาง ในขณะทผบรหารเหนวาการมสวนรวม ภาพรวมอยในระดบมาก เมอพจารณารายดาน พบวา 1.1 ขนการตดสนใจ วทยากรภมปญญาชาวบานเหนวา การมสวนรวมด าเนนการจดท าหลกสตรทองถนในสถานศกษา อยในระดบปานกลาง ในขณะทผบรหารเหนวาการมสวนรวมอยในระดบมาก 1.2 ขนด าเนนการ วทยากรภมปญญาชาวบานเหนวา การมสวนรวมด าเนนการจดท าหลกสตรทองถนในสถานศกษา อยในระดบนอย ในขณะทผบรหารเหนวาการมสวนรวมอยในระดบปานกลาง 1.3 ขนรบผลประโยชน วทยากรภมปญญาชาวบานและผบรหารมความเหนสอดคลองกนวาการมสวนรวมด าเนนการจดท าหลกสตรทองถนในสถานศกษา อยในระดบปานกลาง 1.4 ขนประเมนผล วทยากรภมปญญาชาวบานละผบรหารมความคดเหนสอดคลองกนวาการมสวนรวมด าเนนการจดการท าหลกสตรทองถนในสถานศกษา อยในระดบปานกลาง 2. ความคดเหนของวทยากรภมปญญาชาวบานและผบรหารทมตอการมสวนรวมของวทยากรภมปญญาชาวบานในการด าเนนการจดท าหลกสตรทองถนในสถานศกษา โดยรวมและรายดานแตกตางอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .05 ทศน ทศนยานนท (2547, น.53) การวจยเรอง ภมปญญาพนบานเพอการพฒนาคณภาพชวต : กรณการท ายาและน ายาไลแมลงจากสมนไพรใกลตว มวตถประสงคเพอสงเสรมใหชาวบานไดนะเอาภมปญญาชาวบานทมอยเดมในการสกดหรอกลนน ามนหอมระเหยจากสมนไพรใกลตวมาใชใหเกดประโยชน และพฒนาใหมประสทธภาพมากขน จนถงขนทสามารถจะรวมกลมกนผลตน ามนหอมระเหยทมตนทนต าขนมาใชเองไดในครวเรอนและหากเหลอใชกหาตลาดจ าหนาย ซงจะชวยใหมรายไดเพมขนอกทางหนงดวย การท าการวจยในขนแรกไดสงแบบสอบถามไปยงก านนเจาของพนทในเขตอ าเภอเมองอบลราชธาน และอ าเภอวารนช าราบ จ านวน 21 ต าบล และหลงจากทไดขอมลเกยวกบแมลงทมารบกวนเปนประจ าและแหลงทมการกลนน ามนหอมระเหยบางแลว ขนตอไปจงไดออกส ารวจภาคสนาม เพอสมภาษณ บนทกเทป ถายภาพและเกบขอมลในลกษณะอน ๆ ในพนทจรงเฉพาะต าบลทตอบแบบสอบถามกลบมาใหทราบ และขนสดทายไดเลอกเอาศนยการเรยนรเศรษฐกจชมชน

พงตนเอง วดบานขมค า อ าเภอกดขาวปน จงหวดอบลราชธาน เปนศนยปฏบตการทดลอง เพราะมการจดอบรมใหความรแกชาวบานเปนประจ า รวมทงมเครองมอชดกลนแบบทชาวบานสามารถท าเองไดอยอยางครบถวน ตรงตามวตถประสงคของการวจยทกประการ ผลการวจยพอสรปไดดงน สมนไพรทชาวบานรจกดและน ามาสกดเปนน ามนหอมระเหยทใชในการปองกนแมลง ไดแก ตะไครหอม และยคาลปตส แตตองลงทนปลกหรอหาซอมาใช ซงตองเสยเวลาและคาใชจายอยบาง ในทนจงเนนเฉพาะเปลอกสมเขยวหวานทแมคาน าสมคนทงแลว น ามาเปนวตถดบในการสกดน าหอมระเหย นบเปนวตถดบทหาไดงายโดยไมตองซอหาและในเขต อ าเภอเมองอบลราชธาน อ าเภอวารนช าราบ จงหวดอบลราชธาน ยงไมมผใดคดทจะน าเปลอกสมเขยวหวานมาใชประโยชนในลกษณะดงกลาวเลย ทง ๆ ทชาวบานพอจะมความรในการกลนและการน าไปใชปองกนและไลแมงอยกอนแลว ในการสกดน ามนหอมระเหยจากเปลอกสมเขยวหวานในครงน ผวจยมงทจะใหทราบถงวธการกลนแบบดงเดมของชาวบาน (แบบตมเหลาพนบาน) ซงชดกลนท าจากวสดทหาไดงายหรอราคาถกในทองถนอนไดแก ถงน ามน 200 ลตร ทใชแลว เตาไฟใหความรอนแบบประหยดทใชฟนถานหรอแกลบเปนเชอเพลงมาประกอบกนเปนชดกลน สวนชดควบแนนใชหลกการของเทคโนโลยสมยใหม โดยใชทอทองแดงมาขดเปนไสไกวางไวในถงควบแนน แลวใชน าเยนเปนตวท าใหเกดการควบแนน เมอน าหลอเยนในถงควบแนนรอน ชาวบานจะใชวธทไมยงยากแทนการตอทอน าเยนไหลเขา น ารอนไหลออก โดยการใชขนน าตกน ารอนทลอยขนมาอยปากถงออกแลวจงเตมน าเยนลงไปแทน วธนจะเสยเวลาบางทจะตองคอยตรวจดวาน ารอนแลวหรอยง (หรอไมกใสน าใหเตมถงครงเดยวโดยไมตองตกออกกใชไดด) สวนการปดรและรอยรวในทตางๆทอาจจะมขนกใชภมปญญาทรบถายทอดกนมาแตโบราณ คอใชหวกลวยเนาอดแลวฉกผาเปนรวชบน าปดทบอกครง หวกลวยเนาจะมเสนใยทมยางเหนยวผสมอย ชวยอดรรวไดดกวาวสดอน เพราะจะเกาะตดกบวสดทกชน ดไดทนทาน แมจะไดรบความรอนอยตลอดเวลากตาม นอกจากนนชดเครองแยกน ามนออกจากน าและชดเครองกรองกใชถงน าเกลอททงแลวมาใชใหม (Reuse) โดยใชวธงายๆแตมประสทธภาพทดเทยมกบเครองมอสมยใหมไดเปนอยางด เมอไดน ามนหอมระเหยทบรสทธเขมขนมาแลวควรทงไวสกระยะหนง เพอใหน าหรอตะกอนทอาจหลงเหลออยบางลอยตวขนมาใหหมด น ามนทไดจะใสสะอาดและบรสทธมากยงขน ผวจยไดทดลองเอาน ามนผวสมเขมขนนไปใชในการปองกนและไลแมลงทมากอความร าคาญ โดยหยดลงบนผาหรอส าล (บรรจในหลอดสลงหรอหลอดกาแฟ) 4-5 หยด (ถาใชวธชบจะสนเปลองน ามนมากกงาและไมสามารถค านวณปรมาณการใชทเหมาะสมได) แลวน าไปเชดถพน ขาโตะ ตกบขาว จานรองอาหาร ฯลฯ ทมด แมลงวนชอบมาไตตอมหรอทาผวปองกนยงกดไดเชนกน โดนกลนของน ามนเขมขนเพยง 4-5 หยดน จะมฤทธปองกนและขบไลแมลงไดนานไมนอยกวา 3 ชวโมง (น ามนผวสม 1 ขวดเลก ปรมาณ 5 ซ.ซ. ตนทนรวมขวด 20 บาท และ 1 ซ.ซ.มปรมาณ 40 หยด) การวจยในครงนมอปสรรคปญหาบางประการ ไดแก 1. เจาของพนท (ก านน) ตอบแบบสอบถามมาคอนขางนอย และการออกแปตดตามขอรบคน ถงในพนทกไมประสบความส าเรจมากนก เพราะก านนเปนเจาหนาทของรฐ จงมภารกจทาง

ราชทจะตองด าเนนการอยางตอเนอง รวมทงอาจเขาใจวาการไมตอบกลบเปนการใหรบรเอาเองวาไมมความรและประสบการณในเรองถาม หรอค าถามในแบบสอบถามจากแหลงขอมลอน ๆ เพมเตม 2. ขอมลทางดานเอกสารทเกยวกบแหลงภมปญญาดานการสกดน ามนหอมระเหยยงมนอยและไมไดจดท าเปนหมดหมอยางมระบบ จงตองใชวธการสอบถามแบบลองผดลองถก ซงกวาจะราบวามการกลนน ามนหอมระเหนแบบพนบานอยทใดบางกตองเสยเวลาในการสบคนพอสมควร 3. แหลงวตถดบ (เปลอกสม) อยหางจากแหลงผลตคอยขางมาก (อบล- กดขาวปน) ท าใหตนทนการผลตสงตามไปดวย ซงอาจแกไขไดโดยหนวยราชการหรอสถานศกษาท จะพอมงบประมาณสนบสนนจดสรางเครองมอและสาธตการกลน เพอจดประกายความคดเชงสรางสรรคทจะน าไปสการรวบรวมกนเปนกลมการเรยนรเศรษฐกจชมชนพงตนเอง ใหกบประชาชนในเมองและตางอ าเภอทสนใจ 4. ภาครฐและเอกชนยงมการสนบสนนทนวจยดานภมปญญาคอนขางนอย ควรจดสรรและจดหาทนจากลงประมาณทงภายในและตางประเทศมาสนบสนนอยางจรงจงและกวางขวางรวมทงปรบปรงระเบยบและวธการเบกจายใหเออตอการท าการวจยใหมประสทธภาพมากขนดวย 5. ภมปญญาพนบานทกสาขาไมวาจะเปนทางดานการเกษตร สงแวดลอม ธรกจชมชน การรกษาและปองกนโรคหรอดานการผลตและการบรโภคมการถายทอดและอนชนรนหลงไดรบการสบทอดคอนขางนอย จงท าใหชมชนยคปจจบนขาดความแขงแรง เนองจากขาดการพงตนเอง สมควรททกฝายจะไดรวมกนพจารณาดวาหลกสตร ในเรองทวาดวยวจยในหองเรยน (หรอในรายวชาอน) จะมเรองภมปญญาในสาขาตาง ๆ เหลานเขาไปสอดแทรกอยดวยจะเหมาะสมหรอไมประการใด 6. การทชาวบานสวนใหญมรายไดนอย มคณภาพชวตทต ากวาเกณฑมาตรฐานเปนสวนใหญนน อาจเกดจากการขาดการศกษา ขาดความรในการวจยขนพนฐาน ซงสงเกตจากการปลอยใหวสดเหลอใชหรอทใชแลวสญไปโดยเปลาประโยชน ทง ๆ ทอาจจะน ามาใชใหมได เชน หลงคาสงกะสรวกใช กาวทท าจากโฟมททงแลวละลายดวยน ามนเบนซนมาอดรรวหรอน าขยะททงแลวมาแยกออก น าไปปน หมกน า ผสมดวยผกตบชวา ใบไม และวตถทเปนตวเชอม น าไปอดเปนกอน อบดวยไอน าความรอนจากถงทใชภมปญญาพนบานผลตขนมาใชเอง กจะไดถานจากขยะใชแทนถานทไดมาจากการตดไมท าลายปา เปนการประหยด ก าจดขยะมลฝอยและอนรกษธรรมชาตไปในตวไดดวย 7. ปญหาทจะตามมาเมอมการผลตเกนความตองการทจะใชในครวเรอนแลว คอ ตลาดรองรบทยงแคบอย รวมทงผคนสวนใหญยงนยมใชยากนยง ทงประเภททเปนน ายาใชทาผว และประเภททเปนผงอดแนนเปนแทงใชไฟจดเพอใหเกดควนไลยง ซงยากนยงประเภทนมสวนประผสมของก ามะถนอยดวย ถาผใชสดดมเขาไปเปนประจ า อาจท าใหเกดอาการแพและเกดโรคทางเดนหายใจเรอรงไดจงควรทจะท าความเขาใจกบชาวบาน โดยผานทางการอบรม การเรยนการสอนหรอสอตางๆ ทมในชมชน ถงขอดของการใชน ามนหอมระเหยจากผวสมแทนยากนยง (ราคาใกลเคยงกน มประโยชนสงกวาและทส าคญคอไมมสารพษเจอปน)

วไลรตน วงศคณ (2554, น.55) การพฒนาการมสวนรวมของสมาชกสภาองคการบรหารสวนต าบลในการพฒนาทองถนขององคการบรหารสวนต าบลในเขตอ าเภอมวงสามสบ จงหวดอบลราชธาน การวจยในครงนมวตถประสงคสองประการ คอ (1) เพอศกษาการมสวนรวมของสมาชกสภาองคการบรหารสวนต าบลในการพฒนาทองถนและ (2) เพอหาแนวทางในการพฒนาการมสวนรวมของสมาชกสภาองคการบรหารสวนต าบลในการพฒนาทองถน ประชากรทใชในการศกษาครงน คอ สมาชกองคการบรหารสวนต าบลในเขตอ าเภอมวงสามสบ จงหวดอบลราชธาน จ านวน 316 คน เปนกลมตวอยางทใชในการศกษาวจยจ านวน 175 คน เครองมอทใชในการวจย คอ แบบสอบถามสถตทใชในการวเคราะหขอมล ไดแก รอยละ คาเฉลย และสวนเบยงเบนมาตรฐาน ผลการวจยพบวา 1. การมสวนรวมของสมาชกสภาองคการบรหารสวนต าบลในการพฒนาทองถน โดยภาพรวมอย ในระดบมาก เมอพจารณาเปนรายดานพบวา ดานการมสวนรวมในการรบผลประโยชนมระดบการมสวนรวมในการตดสนใจ ดานการมสวนรวมในการประเมนผลและดานการมสวนรวมในการปฏบตการ โดยทกขอสมาชกมสวนรวมอยในระดบมาก 2. แนวทางการพฒนาการมสวนรวมของสมาชกสภาองคการบรหารสวนต าบลในการพฒนาทองถนขององคการบรหารสวนต าบลในเขตอ าเภอมวงสามสบ จงหวดอบลราชธาน ในดานการมสวนรวมในการประเมนผล ดงน ในดานการมสวนรวมในการตดสนใจควรใหสมาชกสภาองคการบรหารสวนต าบลไดมการฝกอบรมกระบวนการคดวเคราะหเพอการตดสนใจทมประสทธภาพ เปดโอกาสใหมการรบฟงขอมลความคดเหนของสมาชกองคการบรหารสวนต าบลและมการน าประชาชนหรอกลมภาคเครอขายเขามามสวนรวมในการด าเนนงาน ดานการมสวนรวมในการปฏบตการควรสนบสนนใหสมาชกสภาองคการบรหารสวนต าบลไดมสวนรวมในการสนบสนนเงนสวนตวเพอใชในการพฒนาทองถนและตดตอวทยากรเพอใหการอบรมเสรมความรดานการพฒนาแกคนในชมชน ดานการมสวนรวมในการรบผลประโยชนควรมการใหความร สรางความรสกภาคภมใจ มการจกสรรงบประมาณในการพฒนาอยางคลอบคลมทกพนท เปนไปตามระเบยบของทางราชการและเกดประโยชนสงสดตอคณภาพชวตของคนชมชน จดใหมการพบสงสรรคแลกเปลยนความร โดยผานกระบวนการมสวนรวมของสมาชกสภาองคการบรหารสวนต าบลและดานการมสวนรวมในการประเมนผลควรมอบหมายใหโอกาสสนบสนนใหเกดเวทแลกเปลยนความคดเหน เพอแกปญหาอปสรรคการพฒนาตามโครงการทไดด าเนนการ และจดใหมการสอสารผลส าเรจของโครงการ ใหกบสมาชกสภาประชาชนตลอดจนหนวยงานทเกยวของไดรบทราบ ทรงคณ จนทจร (2549, น.42) ไดศกษาการถายทอดภมปญญาพนบานในเรองทรพยากรดน น า ปาไมของกลมชาตพนธกะเลง ผลการวจยพบวา กลมชาตพนธกะเลงในอดตเปนกลมชาตพนธในตระกลภาษาออสโตรเอเชยคดใน กลมมอญ – เขมร แตในปจจบนในภาษากลมไท-ลาว มประวตการตงถนเดมในประเทศสาธารณรฐประชาธปไตยประชาชนลาว อพยพเขาสประเทศไทยครงส าคญ 2 ครง คอ ในสมยรชกาลท 3 เมอกองทพไทยยกทพเขาตลาวในศกเจาอนวงศ พ.ศ. 2367-2394 และครงท 2 สมยรชกาลท 5 เมอกองทพไทยเขาปราบฮอในลาวพ.ศ. 2426-2430 ชาวกะเลง เมอเขาสประเทศไทยไดอาศย ไดอาศยอยในเทอกเขาภพาน จงหวดสกลนคร ใชชวตความเปนอย โดยการพงพงธรรมชาต กลมชาตพนธกะเลง มความเชอเรองผในการดแลทรพยากรธรรมชาต ทอาจลงโทษผลวงเกนตอผ และมความเชอในเรองพระพทธศาสนา ชาวกะเลงนยมความรของ

ภมปญญาพนบานในการใชประโยชนทรพยากรดน น า ปาไมองคความรเกยวกบการเกบของปา ลาสตว การเลยงสตว การน าไมจากปามาสรางทอยอาศย การท าไรหมนเวยน การท านา การท าฝายกนน า และการจบสตวน าในแหลงน าของชมชน ชาวกะเลงไดใชระบบยอย ของโครงสรางสงคมทมหนาทในการถายทอดโดยตรง ไดแก ระบบครอบครวและเครอญาต และใชระบบของโครงสรางดานอนชวยใหการศกษาโดยออม ส าหรบวธการถายทอดภมปญญาพนบาน ใชวธผานทางพธกรรม ผานการใหลงมอปฏบตจรง ผานหลกค าสอนในพระพทธศาสนา ผานการแลกเปลยนประสบการณ ผานนทานพนบาน ผานการลองผดลองถก และผานการใหแอบจดจ าและแอบปฏบต ทเรยกวา ครพกลกจ า ซงผลจากการถายทอด ท าใหเกดการอนรกษทรพยากร ดน น า ปาไม ของชมชนกะเลง ชตกาญจน คดชอบ (2552) ไดศกษาภมปญญาชาวบานในการท าสวนยางพารา : กรณศกษาต าบลทาอย อ าเภอตะกวทง จงหวดพงงา วธการวจยเปนการวจยเชงคณภาพ กลมตวอยางคอ ผร ผน าในชมชนทาอย 2 คน ชาวสวนยางพารา บานทาอย 8 คน เกษตรกรทไดรบรางวลเกษตรกรดเดน 2 คน เกษตรอ าเภอตะกวทง 1 คน เจาหนาทเกษตร 2 คน รวมทงสน 15 คน โดยใชวการด าเนนการวจยจากการศกษาเอกสาร การสมภาษณแบบเจาะลก และการสงเกต แลวอธบายผลการวจยในลกษณะการพรรณนาวเคราะห ผลการวจยพบวา (1) ตนยางพารามแหลงก าเนด คอ ทวปอเมรกาใต บรเวณลมน าอเมซอน แถบประเทศบราซลมการน าเขามาในประเทศไทย โดยพระยารษฎานประดษฐมหศรภกด เมอประมาณ พ.ศ. 2442-2444 ซงยางพาราตนแรกไดน ามาปลกทอ าเภอกนตง จงหวดตรง ตอมาไดสงเสรมใหมการปลกอยางแพรหลาย จนกลายเปนพชเศรษฐกจทส าคญ พฒนาการการท าสวนยาง แบงไดเปน 3 ยค คอ ยคท 1 (พ.ศ.2442-2456) สวนใหญเปนการท าสวนยางพาราของชาวตางชาต ส าหรบชาวไทยเปนการปลกเพอเสรมรายได โดยปลกยางปะปนกบพชอน ๆ ในสวยขางบาน ซงเปนการปลกยางพาราแบบ ปายาง ตอมายคท 2 (พ.ศ.2457-2502) เปนการท าสวนยางพาราของคนไทย โดยมภาครฐเขามาสงเสรมอยางจรงจง จนกระทงยางพารากลายเปนพชเศรษฐกจทส าคญสงเสรมการผลตเพอสงออก และยคท 3 (พ.ศ.2503-ปจจบน) เปนการท าสวนยางพาราตามหลกวชาการ โดยรฐบาลก าหนดนโยบายยางพาราไวในแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ตงแต พ.ศ.2504-ปจจบน โดยมยทธศาสตรการพฒนายางพาราแหงชาต ขนตงแต พ.ศ.2502 (2) มปญญาชาวบานการท าสวนยางพารา ไดแก ดานคตพนบานตามความเชอเกยวกบวสดและอปกรณในการท าสวนยางพารา เชน หามเดนขามสงของมคม ดานการปลกโดยตองวางแนวปลกยางตามแนวทศตะวนออกไปทางทศตะวนตก และในพนทลาดเอยงมากกวา 15 องศา ตองวางแนวปลกตามขนบนได ดานการดแลรกษาสวนยางพารา เชนการใสปยควรขดหลมระหวางรองยางท ามม 45 องศา ดานการกรดยางพาราควรกรดยางครงท 2 ไมซ าทเดม ดานการแปรรปยางพารา เชน แผนยางตองสะอาด บาง ไมมฟองอากาศกอนน าไปแปรรปผลตภณฑ และดานการปลกเสรมรายไดในสวนยางพาราโดยการปลกพชแซม เชน ปลกผกเหมยงแซมรองยาง (3) การสงเสรมภมปญญาชาวบานในการท าสวนยางพาราใหแพรหลาย ควรสงเสรมการแปรรปผลตภณฑยางพารา เชน การท าลกบอลมหศจรรย จากน ายางสด การท าตกตายาง ของทระลก และการประดษฐดอกไมจากไมใบยางพารา และควรสงเสรมใหมการรวมกลมเพอแกปญหาพอคาคนกลาง เรไร ไพรวรรณ (2548) ไดศกษาการถายทอดภมปญญาชาวบาน : กรณศกษาชมชนในเขตธนบร การวจยครงนมวตถประสงค เพอส ารวจและรวบรวมขอมลผทรงภมปญญาในเขตธนบร

ศกษาประวตการท างาน วธการถายทอดภมปญญาและแนวคดเกยวกบการถายทอดภมปญญาชาวบานประชากรม 3 กลม คอ 1) กลมผทรงปญญา 2) กลมผรบการถายทอดภมปญญา และ 3) กลมผใชบรการหรอผเกยวของ เครองมอทใชในการวจยเปนแบบส ารวจขอมลเบองตนเกยวกบผทรงภมปญญาในชมชน แบบสมภาษณผทรงภมปญญา ผรบการถายทอด และผเกยวของ ผลการวจยพบวา จ านวนผรภมปญญาในเขตธนบรทง 44 ชมชน ม 297 คน เปนชายรอยละ 46.80 หญงรอยละ 53.20 มการถายทอดภมปญญารอยละ 35.02 แขวงทพบผรภมปญญาสงสด คอ แขวงบางยเรอรอยละ 19.53 ผรภมปญญาซงมอาย 45 ปขนไปทมการถายทอดภมปญญามากทสด คอ แขวงหรญรจ รอยละ 29.79 ผทรงภมปญญาซงเปนกลมตวอยางในการวจยม 6 คน เปนผทรงปญญาใน 3 สาขา คอ สาขาศลปกรรม 4 คน สาขาหตถกรรมและอตสาหกรรม 1 คน และสาขาการจดการ 1 คน ผทรงภมปญญาสาขาศลปกรรม และ สาขาหตถกรรมและอตสาหกรรม เรยนรภมปญญาจากบรรพบรษและผใกลชด สวนผทรงภมปญญาสาขาการจดการเรยนรในระบบโรงเรยน การถายทอดภมปญญา พบวามองคประกอบหลกในการถายทอดภมปญญา 5 องคประกอบ คอ วธการถายทอด ผรบการถายทอด เนอหา เวลาและการประเมนผล แนวคดเกยวกบการถายทอดภมปญญา พบวา ผทรงภมปญญา ผรบการถายทอดและผใชบรการหรอผเกยวของเหนดวยกบการจดการศกษาทมงเนนการใชภมปญญาทองถนเปนแหลงการเรยนร ใหสอดคลองกบวตถประสงคตามพระราชบญญตการศกษาแหงชาต พ.ศ. 2542 และเหนวาควรมการอนรกษและสงเสรมใหมการถายทอดภมปญญาชาวบานเพอเปนมรดกทางวฒนธรรมของไทยตอไป และควรใหชมชนมสวนรวมในการพฒนาหลกสตรดวย พชรนทร แจมจ ารญ และคณะ (2550) ไดศกษาภมปญญาชาวบานในเพลงพนบาน : กรณศกษาชมชนถ ารงค อ าเภอบานลาด จงหวดเพชรบร การวจยครงนมวตถประสงค เพอศกษาภมปญญาชาวบานทปรากฏในเพลงพนบาน : กรณศกษาชมชนถ ารงค อ าเภอบานลาด จงหวดเพชรบร ประชากรทใชในการศกษาครงน ไดมาจากการลงพนทส ารวจเพลงพนบานในชมชนถ ารงค อ าเภอบานลาด จงหวดเพชรบร จ านวน 47 เพลง แยกเปนเพลงพวงมาลย 23 เพลง เพลงแหเรอบก 19 เพลง เพลงกลอมเดก 5 เพลง เครองมอทใชในการศกษาวจยคอตารางวเคราะหภมปญญาชาวบานในเพลงพนบาน กรณศกษาชมชนถ ารงค อ าเภอบานลาด จงหวดเพชรบร โดยอาศยกรอบแนวคดของเกยรตศกด ปนค า ทไดประยกตแนวคดทางภมปญญาชาวบานมาจากมลนธภมปญญาจ านวน 5 ดาน ประกอบดวย ภมปญญาดานการเกษตร ภมปญญาดานการผลตและการบรโภค ภมปญญาชาวบานดานการศกษา ภมปญญาดานการปองกนโรคและการรกษา ภมปญญาชาวบานดานศลปะและวฒนธรรม ขนบธรรมเนยมประเพณ และแนวคดทางภมปญญาชาวบานขององกล สมคะเนย อก 1 ดาน คอภมปญญาดานคต ความเชอ และหลกการ รวมเปนภมปญญาชาวบานทงหมด 6 ดาน ผลการศกษาวจยพบวา เพลงพนบานจ านวน 47 เพลง พบภมปญญาชาวบานดานศลปะวฒนะธรรม ขนบธรรมเนยมประเพณมากทสด รองลงมา คอ ภมปญญาชาวบานดานการศกษา อนดบสาม ภมปญญาชาวบานดานคตความเชอ และหลกการ อนดบส ภมปญญาชาวบานดานการผลตและการบรโภค อนดบหา ภมปญญาชาวบานดานการเกษตร และนอยทสด คอ ภมปญญาชาวบานดานการปองกนโรคและการรกษา

วารณ พงษภญโญ (2548) ไดศกษาภมปญญาชาวบานตอการสรางความเขมแขงของชมชน : กรณศกษาบานอมพวน หมท 8 ต าบลส าราญ อ าเภอเมอง จงหวดขอนแกน ซงการศกษาครงนมจดมงหมาย เพอศกษาภมปญญาชาวบานอนน าไปสการสรางความเขมแขงของชมชน และเพอศกษากระบวนการด าเนนกจกรรมการน าภมปญญาชาวบานมาใชในการสรางความเขมแขงใหกบชมชนของชมชนอมพวน หมท 8 ต าบลส าราญ อ าเภอเมอง จงหวดขอนแกน การวจยครงนเปนการวจยเชงคณภาพโดยมประชากรและกลมตวอยาง เปนหวหนาครวเรอนในการตอบแบบสมภาษณแบบมโครงสรางจ านวน 168 คน ส าหรบกลมตวอยางสมภาษณโดยใชการสมภาษณแบบไมมโครงสรางสมภาษณจากผร ผอาวโส ผทรงคณวฒ ผน าทางดานวฒนธรรมและสมาช กกลมตาง ๆ ในหมบาน อมพวน เจาหนาททเกยวของทงภาครฐและเอกชน จ านวน 25 คน นอกจากนยงมการสงเกตแบบมสวนรวม แบบไมมสวนรวม และจดบนทกและน าขอมลมาวเคราะหและเสนอผลงานวจยแบบพรรณนาวเคราะห ผลการศกษาพบวาชาวบานน าภมปญญาชาวบานทางการเกษตรแบบดงเดมผสมผสานกบประสบการณการประยกตเขากบแนวคดใหมทคนพบมาปรบใชใหเหมาะสมกบสภาพแวดลอมทางธรรมชาต เพอเพมผลผลตใหมากขนมรายไดมากขน ท าใหสมาชกในครอบครวสามารถพงตนเองไดสรางความเปนอยทดแกประชาชนในชมชน และยงมการน าภมปญญาชาวบานดานการจดการสวสดการและธรกจชมชนมการรวมกลมกน โดยสมครเขาเปนสมาชกกลมดวยความสมครใจ เลอกคณะกรรมการบรหารจดการกนเองอยางเปนระบบ เคารพกฎระเบยบทรวมกนตงขน ชวยกนคด ชวยกนท าและชวยกนแกปญหา ชาวบานมความสามคคกน มน าใจ ชวยเหลอซงกนและกน จงท าใหเกดในการตอรองในการจ าหนายผลผลต เพอใหไดราคาด ท าใหชมชนมพลงในการพฒนาและสรางประโยชนแกชมชนทงทางดานเศรษฐกจ สงคมและวฒนธรรม เมอประชาชนมงานท ามรายได จงมความมนคงทางเศรษฐกจสามารถด าเนนกจกรรมตาง ๆ ท งสวนตวและสงคมไดอยางมประสทธภาพ ท าใหชมชนเขมแขง เปนภมปญญาทมคณคาและมความส าคญยง นอกจากนยงไดน าภมปญญาชาวบานดานการจดการสงแวดลอมมาใชใหสอดคลองกบสภาพแวดลอมทางธรรมชาตและสภาพสงคมในชมชน โดยบทบาทของกลมดานสงคมมกลมพลงชมชนด าเนนกจกรรมดานการพฒนาและการจดการสงแวดลอมในชมชน กจกรรมการอนรกษทรพยากรธรรมชาต กจกรรมการรกษาความสะอาด ตลอดจนกจกรรมการจดการระบบนเวศนในชมชนท าใหเกดสภาพแวดลอมทดเสรมสรางดานคณภาพชวตใหกบชมชน ผลการศกษากระบวนการด าเนนกจกรรมการน าภมปญญาชาวบานมาสรางความเขมแขงใหกบชมชนพบวา กระบวนการทเดนชดคอ กระบวนการรวมกลมของชาวบานทมจดประสงคเดยวกนและการตงคณะกรรมการกลมตาง ๆ ในชมชนเพอบรหารจดการกนเองภายในชมชน ดานการจดการสวสดการและธรกจชมชน ดวยความสามคค ชวยเหลอกนในชมชนจงเปนพลงใหการด าเนนการของกลมบรรลวตถประสงคและเกดประโยชนแกสมาชก เปนการสรางประโยชนแกชมชนทงดานเศรษฐกจ สงคมและวฒนธรรมน าไปสการสรางความเขมแขงของชมชน ผลการศกษาดงกลาวแสดงใหเหนแนวทางในการสรางชมชนใหเขมแขง ควรสงเสรมสนบสนนใหชมชนอน ๆ ใหมการน าเอาภมปญญาชาวบานมาใชในทก ๆ ดาน ทางดานการเกษตร ควรสงเสรมใหมการท าเกษตรแบบผสมผสานควรสงเสรมสนบสนนในการศกษาและการดแลงานจาก

ชมชนทประสบความส าเรจในดานการน าภมปญญาชาวบานไปใชในการประกอบอาชพ นอกจากนหนวยงานของรฐและเอกชนควรสงเสรมศกยภาพของกลมในการด าเนนงานธรกจชมชนตลอดจนมการสบทอดใหกบคนรนใหมในชมชน ทกษณ ชมจนทร (2551) ไดศกษาภมปญญาชาวบานกบการแกไขปญหาความขดแยงในชมชน : กรณศกษาต าบลสะแกราช อ าเภอปกธงชย จงหวดนครราชสมา ผใหขอมลคอประชาชน 2 ชาตพนธ ในเขตต าบลสะแกราชการศกษาในครงนมวตถประสงคเพอศกษาภมปญญาชาวบานในชมชนดงเดมกอนทจะเปลยนเขาสสงคมสมยใหมวาคนในชมชนซงมชาตพนธตางกน ใชภมปญญาแบบใดแกไขปญหาความขดแยงในชมชน และเพอน าผลการศกษาเปนแนวทางในการประยกตใชใหเกดประโยชนในสงคมปจจบน จากการศกษาพบวา 1. ความขดแยงทเกดขนในชมชนชาตพนธเดยวกนและระหวางชาตพนธมอย 8 ลกษณะทส าคญประกอบดวย 1) ความขดแยงทเกดจากการประกอบอาชพ 2) ความขดแยงในการแยงชงทรพยากรธรรมชาต 3) ความขดแยงระหวางครวเรอน 4) ความขดแยงในแนวเขตทท ากน 5) ความขดแยงในครอบครว 6) ความขดแยงในการแยงชงน าเพอการเกษตร 7) ความขดแยงทางดานการเลอกผน า 8) ความขดแยงของคนในชาตพนธเดยวกน สาเหตหลกในการเกดความขดแยง ทงในชาตพนธเดยวกน และระหวางชาตพนธ คอการไมพอใจซงกนและกนการชงดชงเดนในระหวางชาตพนธ การแยงชงผลประโยชนทงทางดานการเมอง เศรษฐกจโดยเฉพาะดานการเมอง 2. ภมปญญาชาวบานทใชในการแกปญหาความขดแยงในชมชน มลกษณะทคลายกนโดยใชวธการใหผน า ผเฒา ผแกทเปนทเคารพนบถอของคขดแยงและเปนผทไดรบการเคารพจากชมชน ผใหญบาน พระภกษ มาชวยไกลเกลยและตดสนโดยมพยานเปนเครอญาต บคคลทมความสนทสนมของผทเกดความขดแยง โดยท าการซกถามถงขอเทจจรงของปญหาความขดแยงทเกดขนและเหตผลของทงสองฝายโดยใชหลกประนประนอมผลทออกมาถอเปนขอตกลงในเบองตนใหคขดแยงตองปฏบตตาม 3. แนวทางในการประยกตใช สามารถน าภมปญญาชาวบานทประสบผลส าเรจในการแกไขปญหาความขดแยงในชมชนไปใชไดเลย เนองจากการประนประนอม การยอมรบ การเคารพและเชอถอในตวผน า ผเฒา ผแกทคขดแยงเคารพนบถอ อยคสงคมไทยมานานแลว ค ากงแกว ปดท ามะวง (2550) ศกษาวจยเรองการมสวนรวมของประชาชนในการจดการปาผลตแบบยงยน : กรณศกษาปาผลตประทมพอน เมองประทมพอน แขวงจ าปาสก สาธารณรฐประชาธปไตยประชาชนลาว มวตถประสงคเพอศกษากจกรรมวธการในการมสวนรวมของประชาชนปญหา อปสรรคและแนวทางในการจดการปาผลตประทมพอน หมบานทาฮ-หวยโกะ เมองประทมพอน แขวงจ าปาสก สาธารณรฐประชาธปไตยประชาชนลาว โดยเปนการวจยเชงคณภาพ ประชากรกลมตวอยางทใชในการวจยครงน คอ ผรในชมชน 10 คน ผน า 16 คน และชาวบานไดแกกรรมการปาไมบานและกรรมการพฒนาบาน 20 คน ซงเลอกโดยการเจาะจงและเกบขอมลโดยการสมภาษณและน ามาวเคราะหขอมลในเชงพรรณนา ผลการวจยพบวา 1. ชาวบานบานทาฮ-หวยโกะ มความเขาใจในหนาทของตน เกยวกบการจดการปาผลตแบบยงยน และมกจกรรมหลกรวมกน คอ การส ารวจจดแบงสภาพปาไม ส ารวจกอนการตดไม

การคมครองการตดไมการวดขนาดไม การเฝาระวงลาดตระเวนรกษาปา การปลกปาซอมแซม การปองกนไฟปา การท าแผนพฒนาบาน และการสรางกฎระเบยบของปาผลต เพอจดการพนทปาผลตใหคงอยอยางยงยน ในดานการจดพนทปาผลตประทมพอน พบวา มความสอดคลองกบวถชวตและการใชประโยชนของชาวบานเปนอยางดโดยสามารถจดแบงพนทปาผลตออกเปน 4 สวน คอ (1) พนททมการครอบครองตงแตสมยปยาตาทวดกสามารถใชประโยชนตามขนบธรรมเนยมประเพณไดในรปแบบยงยน (2) พนทปาฟนฟเปนพนททอนรกษไวใหเปนปาผลตในอนาคต (3) พนทปาปองกนเปนพนทรกษาตนน า รกษาการเซาะพงทลายของดนในพนทรมน า (4) พนทปาผลตเปนพนทปาไมธรรมชาตซงถกก าหนด เพอสนองตอความตองการของการพฒนาเศรษฐกจ สงคมและการด ารงชพของประชาชนบรรดาชนเผาอยางยงยน 2. การมสวนรวมของประชาชนในการจดการปาผลต พบวา ชาวบานเหนความส าคญของปาผลตตอวถชวต การด ารงชวตและมความรความเขาใจตอแนวทางนโยบายการจดการปาผลตแบบยงยนของพรรครบบาลอยางถกตอง 3. ปญหาและอปสรรคในการจดการปาผลตประทมพอน บานทาฮ-หวยโกะ พบวายงมหลายดาน ไดแก การละเมดกฎระเบยบของชาวบานในชมชนและนอกชมชน กฎระเบยบการบงคบใชยงไมเดดขาด ไมศกดสทธพอ เจาหนาทปาไมยงขาดประสบการณในเรองการจดการปาผลต และสรางความรความเขาใจใหประชาชนมสวนรวมมากทสด การเพมขนของจ านวนประชากรในแตละป การแกปญหาของเจาหนาททเกยวของและผน าชมชน สวนใหญมงแกปญหาทปลายเหต ไมสามารถแกปญหาทตนเหตไดการตอบสนองสนบสนนงบประมาณเพอสรางแนวทางในการจดการปาผลตยงมนอยและไมตอเนอง พลศกด ชภาณชสกล (2550) การมสวนรวมของประชาชนตอกจกรรมการพฒนาของเทศบาลเมองอตรดตถ การวจยครงนมวตถประสงค เพอศกษาการมส วนรวมของประชาชนตอกจกรรมการพฒนาของเทศบาลเมองอตรดตถ กลมตวอยางไดแก ประชาชนทมสทธเลอกตงทมภมล าเนาและพกอาศยอยจรงในพนทเขตรบผดชอบของเทศบาลเมองอตรดตถ เครองมอทใชในการเกบรวบรวมขอมลเปนแบบสอบถามชนดมาตราสวนประมารคา 5 ระดบ วเคราะหขอมลโดยใชสถตรอยละคาเฉลยและคาเบยงเบนมาตรฐาน ผลการวจยพบวา ประชาชนมสวนรวมตอกจกรรมการพฒนาเทศบาลเมองอตรดตถทง 3 ดาน คอ ดานกายภาพและสงแวดลอม ดานสงคมและเศรษฐกจ ดานการเมองและการบรหารในภาพรวมอยในระดบต าทกดาน เมอพจารณาเปนรายดาน พบวา ระดบการมสวนรวมดานการเมองและการบรหารอยในระดบต าสดระดบการมสวนรวมดานกายภาพและสงแวดลอมและระดบการมสวนรวมดานสงคมและเศรษฐกจมสวนรวมอยในระดบต า จากมากไปนอยตามล าดบ ขอเสนอแนะของประชาชนผตอบแบบสอบถามตองการใหเทศบาลเมองอตรดตถ ดแลปรบปรงดานกายภาพและสภาพแวดลอมและดานสงคมเศรษฐกจ เปนล าดบแรกรองลงมา คอ การมสวนรวมในการแสดงความคดเหนในการบรหารงานของเทศบาลเมองอตรดตถ อดม เกสโรทยาน (2550) ศกษาการมสวนรวมของประชาชนในการเลอกตงสมาชกสภาเทศบาลเมองนาน จงหวดนาน การวจยครงนมวตถประสงคเพอศกษาระดบการมสวนรวมในการเลอกตงสมาชกสภาเทศบาลเมองนานในเขตเทศบาล เพอศกษาความสมพนธระหวางปจจยสวนบคคล

ในดานตาง ๆ ของประชาชนในเขตเทศบาลเมองนาน กบระดบการมสวนรวมในการเลอกตงสมาชกสภาเทศบาล วธด าเนนการวจยเปนการศกษาเชงส ารวจ โดยใชแบบสอบถามเปนเครองมอในการเกบรวบรวมขอมล จากกลมประชากรซงเปนประชาชนผมสทธเลอกตงในป พ.ศ. 2549 ทอาศยอยในเขตเทศบาลเมองนาน จงหวดนาน 375 คน ผลการวจย พบวา 1. ศกษาวเคราะหความสมพนธระหวางสภาพภมหลงของประชาชนผมสทธเลอกตงกบระดบการมสวนรวมในการเลอกตง พบวา เพศ ระดบการศกษา อาชพ รายไดเฉลยตอเดอนและระยะเวลาทเขามาอยอาศยในเขตเทศบาล ไมมความสมพนธ กบระดบการมสวนรวมของประชาชนในการเลอกตงสมาชกสภาเทศบาลเมองนาน แตอายมความสมพนธกบระดบการมสวนรวมของประชาชน ในการเลอกตงสมาชกสภาเทศบาลเมองนาน 2. ศกษาวเคราะหความสมพนธระหวางสภาพแวดลอมของประชาชนผมสทธเลอกตงกบระดบการมสวนรวมในการเลอกตงพบวา การรบรขอมลขาวสารทางวทย โทรทศน ไมมความสมพนธกบระดบการมสวนรวมของประชาชน ในการเลอกตงสมาชกสภาเทศบาลเมองนาน แตการรบรขาวสารทางหนงสอพมพ การสนทนากบนกการเมอง การสนทนากบขาราชการการเสนอความตองการตอสวนราชการ และการเขารวมประชม มความสมพนธกบระดบการมสวนรวมของประชาชนในการเลอกตงสมาชกสภาเทศบาลเมองนาน นพพล ทะนตะ (2552) การมสวนรวมของประชาชนเครอขายลมน าหวยยอดในการอนรกษปาตนน าล าธาร พนทตนน าหวยยอด อ าเภอสองแคว จงหวดนาน การวจยครงนมวตถประสงคเพอศกษาระดบความรความเขาใจของประชาชนเครอขายลมน าหวยยอดในการอนรกษปาตนน าล าธาร พนทตนน าหวยยอด อ าเภอสองแคว จงหวดนาน และศกษาการมสวนรวมของประชาชนลมน าหวยยอดในการอนรกษปาตนน าล าธาร พนทตนน าหวยยอด อ าเภอสองแคว จงหวดนาน วธด าเนนการวจยกลมตวอยางทใชในการวจย ไดแก ประชาชนทอาศยอยในชมชนเครอขายลมน าหวยยอด จ านวน 237 คน ใชวธการสมตวอยางแบบหลายขนตอน (Multi – Stage Random Sampling) เครองมอทใชในการวจยไดแก แบบสอบถาม วเคราะหโดยใชสถตคารอยละ คาเฉล ย คาเบยงเบนมาตรฐาน สถตทดสอบเปรยบเทยบคาท (t-test) การวเคราะหความแปรปรวนทางเดยว (One-way ANOVA) และคาสมประสทธสหสมพนธเพยรสน ผลการวจยพบวา 1. ระดบความรเกยวกบเรองการอนรกษปาตนน าล าธาร ของประชาชนลมน าหวยยอด อ าเภอสองแคว จงหวดนาน ในภาพรวมอยในระดบด และกลมตวอยางทมเพศ ระดบอาย การอาศยอยในหมบาน ระยะเวลาทอาศยอยในตวชมชน และสถานภาพทางสงคมทแตกตางกนมความรความเขาใจในการอนรกษปานตนน าหวยยอด อ าเภอสองแคว จงหวดนาน แตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .05 สวนกลมตวอยางทมอาชพ และรายไดเฉลยตอเดอนทแตกตางกนมความรความเขาใจในการอนรกษปาตนน าหวยยอด อ าเภอสองแคว จงหวดนาน แตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถต 2. การมสวนรวมของประชาชนเครอขายลมน าหวยยอดในการอนรกษปาตนน าล าธาร พนทตนน าหวยยอด อ าเภอสองแคว จงหวดนานอยในระดบปานกลางและกลมตวอยางทมเพศ

อาชพ การอาศยอยในหมบาน ระดบการศกษารายไดเฉลยตอเดอน และสถานภาพทางชมชนแตกตางกนมสวนรวมในการอนรกษปาตนน าล าธาร พนทตนน าหวยยอด อ าเภอสองแคว จงหวดนาน แตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .05 สวนกลมตวอยางทมระดบอายทแตกตางกนมสวนรวมในการอนรกษปาตนน าล าธาร พนทตนน าหวยยอด อ าเภอสองแคว จงหวดนาน แตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถต

บทท 3

วธด ำเนนกำรวจย

ใชการวจยหลายรปแบบ ทงการวจยแบบมสวนรวมของชมชนทองถนการสมภาษณแบบเจาะลกและการใชแบบสมภาษณดงน 1. พนททใชในการวจย 2. ผใหขอมล 3. แหลงขอมล 4. เครองมอทใชในการวจย และการตรวจสอบคณภาพเครองมอ 5. การเกบรวบรวมขอมล 6. การวเคราะหขอมล พนททใชในกำรวจย ผวจยเลอกพนทศกษา ต าบลคลองแดน อ าเภอระโนด จงหวดสงขลา ทงนเพราะพนทดงกลาวเปนพนททมความเขมแขงในเรองของการมสวนรวมและความหลากหลายในเรองของภมปญญาทองถนประกอบกบพนทดงกลาวเปนพนททมจดเดนทางกายภาพกลาวคอ ต าบลคลองแดน อ าเภอระโนด เปนพนททมอาณาเขตตดตอระหวางจงหวดสงขลากบจงหวดนครศรธรรมราชสงผลใหเกดการถายทอดวฒนธรรมขามวฒนธรรม และพนทต าบลคลองแดนเองกมลกษณะพนททมความอดมสมบรณทสามารถประกอบอาชพไดหลากหลายเพราะอยตดกบทะเลอาวไทยสงผลใหผคนประกอบอาชพ ประมง ท านา เกษตร เลยงสตว หตถกรรมทองถน ผใหขอมล ในการวจยเชงคณภาพกลมผถกศกษาครงน แบงออกไดดงน 1. ผใหขอมลหลก (Key Informants) ในการเกบขอมลเชงคณภาพและแบบมสวนรวมของชมชนทองถน ไดแก ประชาชนทวไปในทองถนของชมชน เชน กลมคนเฒาคนแก ประชาชนทมความรเรองภมปญญา จ านวน 50 คน โดยผวจยเลอกผทมความรความช านาญเกยวกบภมปญญาทองถน ในดานตาง ๆ เชน ดานประมงพนบานและประมงชายฝง ดานการละเลนและกฬาพนบาน ดานการนวดแผนโบราณและยาสมนไพรพนบาน ดานพธกรรมทางศาสนา ดานคหกรรม (การท าขนมไทย) ดานการท านา ดานศลปวฒนธรรมทองถน และดานงานชางไม 2. ผใหขอมลรอง ( Informants) ไดแก สมาชกองคการบรหารสวนต าบล ก านน ผใหญบาน ขาราชการคร พระสงฆ นกเรยนนกศกษา นกพฒนาชมชน นกวชาการศกษา และประชาชนทวไป เพอสมภาษณแบบเจาะลก

แหลงขอมล 1. แหลงขอมลทตยภม (Secondary Data) หรอ แหลงขอมลดานเอกสาร ไดแก งานวจย หนงสอ พงศาวดาร หนงสอพมพ และเอกสารอเลกทรอนกส ซงเปนเอกสารทไดจากหนวยงานภาครฐ องคกรพฒนาเอกชน และอน ๆ เปนการศกษามลจากเอกสารทางวชาการ งานวจยทเกยวของกบการวจยทด าเนนการวจยเชงคณภาพเพอใหมความชดเจนและเขาใจแลวก าหนดขอบเขตพนทท าการศกษาต าบลคลองแดน อ าเภอระโนด จงหวดสงขลา มเอกสารขอมลของต าบลคลองแดน อ าเภอระโนด จงหวดสงขลา ไดแก ลกษณะทวไปขององคการบรหารสวนต าบลคลองแดน โครงสรางการบรหารงานองคการบรหารสวนต าบลคลองแดน แผนยทธศาสตรการพฒนาองคการบรหารสวนต าบลคลองแดน ขอมลแสดงทตงอาณาเขต โดยไดขอมลจากหนวยงานราชการ ทวาการอ าเภอระโนด องคการบรหารสวนต าบลคลองแดน จากผน าชมชน ไดแก ผใหญบาน ก านน และนายกองคการบรหารสวนต าบลคลองแดนแลวน ามาวเคราะหและรวบรวมไวเปนขอมลบางสวน จากนนน าไปตรวจสอบขอมลจากแหลงขอมลปฐมภม 2. แหลงขอมลปฐมภม (Primary Data) เปนแหลงขอมลทไดจากสนามวจย โดยใชการสมภาษณ เปนขอมลบรบทชมชน ขอมลการอนรกษภมปญญาชาวบานของต าบลคลองแดน อ าเภอระโนด จงหวดสงขลา รวมถงการสรางการมสวนรวมในการอนรกษภมปญญาชาวบานของ ต าบลคลองแดน อ าเภอระโนด จงหวดสงขลา เครองมอทใชในกำรวจย และกำรตรวจสอบคณภำพเครองมอ ลกษณะเครองมอวธกำรและอปกรณทใชในกำรเกบรวบรวมขอมล เครองมอวธการและอปกรณทผวจยใชในการเกบรวบรวมขอมลในการศกษาครงน คอ แบบสมภาษณเชงลก แบงเปน 5 ตอน ดงน ตอนท 1 ขอมลทวไปของผตอบแบบสมภาษณเกยวกบทอย อาย อาชพ การศกษา สถานภาพ รายได ตอนท 2 ขอมลตอบแบบสมภาษณเกยวกบ การอนรกษภมปญญาชาวบานต าบล คลองแดน อ าเภอระโนด จงหวดสงขลา ตอนท 3 ขอมลตอบแบบสมภาษณเกยวกบการสรางการมสวนรวมและรวมอนรกษภมปญญาชาวบาน ต าบลคลองแดน อ าเภอระโนด จงหวดสงขลา รวมทงแนวทางการถายทอดภมปญญาชาวบานสคนรนหลง ตอนท 4 ขอมลตอบแบบสมภาษณเกยวกบแนวทางในการอนรกษภมปญญาชาวบานต าบล คลองแดน อ าเภอระโนด จงหวดสงขลา ตอนท 5 ขอมลตอบแบบสมภาษณเกยวกบขอเสนอแนะและอน ๆ

วธสรำงเครองมอ แบบสมภาษณแบบกงโครงสราง (Semi-Structure) มขนตอนดงน 1. ศกษาวธการสรางแบบสมภาษณจากเอกสารต ารา และงานวจยตาง ๆ ทเกยวของ 2. เขาไปส ารวจพนทสรางความคนเคยและพดคยสอบถามรายละเอยดเพอสรางแบบสมภาษณเกยวกบเนอหาทตองการสมภาษณ 3. น าแบบสมภาษณไปใหอาจารยทปรกษาตรวจสอบความถกตองตามเนอหา 4. น าแบบสมภาษณใหผเชยวชาญตรวจสอบความถกตอง 5.น าแบบสมภาษณมาปรบปรงแกไขตามค าแนะน าของผเชยวชาญและอาจารยทปรกษาสารนพนธ 6. น าแบบสมภาษณไปเกบรวบรวมขอมล อปกรณทใชในกำรเกบรวบรวมขอมล 1. เทปบนทกเสยง ใชบนทกการสนทนากลมสมภาษณ ผอาวโส ประธานกลมและสมาชกกลม เพอชวยบนทกการสมภาษณในเปนประเดนส าคญ ๆ ตามวตถประสงคทก าหนดไวไดอยางครบถวนไมใหขอมลใด ๆ ขาดหายไป 2. กลองถายรปเพอบนทกภาพกจกรรมการสนทนาและปรากฏการณตาง ๆ ทเกดขนในขณะเกบขอมล 3. สมดบนทก ใชบนทกสงทเกดจาการสงเกตวาใครท าอะไร ทไหน อยางไร กบใคร ท าไม และน าสงทไดจากการสงเกตปรากฏการณของกลมเพอน ามาวเคราะห กำรตรวจสอบคณภำพเครองมอ 1. น าแบบสมภาษณไปใหอาจารยทปรกษาตรวจสอบความถกตองตามเนอหา 2. น าแบบสมภาษณใหผเชยวชาญตรวจสอบความถกตอง 3. น าแบบสมภาษณมาปรบปรงแกไขตามค าแนะน าของผเชยวชาญและอาจารยทปรกษาสารนพนธ กำรเกบรวบรวมขอมล การวจยครงน ไดเกบรวบรวมขอมลจากเอกสาร ต ารา และงานวจยทเกยวของและโดยใชวธการสมภาษณแบบไมเปนทางการ โดยการเกบขอมลจะแบงเปน 3 ขนตอน ดงน ขนตอนท 1 เกบรวบรวมขอมลจากเอกสาร ต ารางานวจยทเกยวของทมผไดศกษาไวกอนแลว เชน ภมปญญาทองถน แนวคดเกยวกบการถายทอดภมปญญา หนงสอต าราทเกยวของกบอนรกษภมปญญาทองถนเปนตน ขนตอนท 2 ขอหนงสอแนะน าจากส านกงานบณฑตวทยาลยถงประธานกลมเพอศกษาสภาพพนททางสงคม จากนนจะเขาไปพดคยท าความรจกคนเคยกบสมาชกกลมทศกษาใหมากขน

ซงจากการไดเขาไปศกษาในเบองตน ผวจยไดมความคนเคยกบบคคลอน ๆ ในต าบลคลองแดนและทกคนไดใหความรวมมอในการเกบขอมลไดเปนอยางด ขนตอนท 3 เปนการศกษาและเกบรวบรวมขอมลภาคสนามโดยการสงเกตปรากฏการณและการสมภาษณแบบเจาะจงกบกลมเปาหมาย การเกบขอมลในขนนถาหากขอมลทไดมายงไมเพยงพอ หรอยงไมสามารถตอบค าถามไดครอบคลม ผวจยกจะศกษาเพมเตมจนเพยงพอตอความตองการ และผวจยท าการวเคราะหขอมลไปพรอม ๆ กน หลงจากท าการเกบรวบรวมขอมลแตละครง ผศกษาจะท าการจดบนทกและตรวจสอบขอมลทกครงอยางสม าเสมอ เพอใหไดขอมลทถกตองและสมบรณ โดยผศกษาไดท าการเกบขอมลและตรวจสอบขอมลไปพรอม ๆ กน โดยใชวธการตรวจสอบขอมลแบบสามเสา (Data Triangulation) ทไดรบการยอมรบถงความนาเชอถอในการตรวจสอบและวเคราะหขอมลในการวจยเชงคณภาพตามแนวทางของสภางค จนทวานช (2553, น. 128-130) มผลการศกษา ดงตอไปน 1. การตรวจสอบขอมลสามเสา (Data Triangulation) ผวจยน าขอมลทไดจากภาคสนาม และขอมลจากงานวจยทเกยวของมาวเคราะหพจารณา ระหวาง เวลา สถานท บคคล ทแตกตางกน ซงผลสรปวา แมขอมลตางเวลากน ตางสถานท และบคคลผใหขอมลเปลยนไป แตขอมลทไดสอดคลองตรงกน 2. ก า ร ต ร ว จสอบส าม เ ส า ด า น ว ธ เ ก บ ร วบ ร วมข อม ล ( Methodological Triangulation) เปนการใชวธการเกบรวบรวมขอมลตางกนออกไป เพอรวบรวมขอมลเรองเดยวกน โดยในการศกษาจะใชวธการสงเกตแบบไมมสวนรวม ควบคกบการสมภาษณพรอมทงการศกษาขอมลแหลงเอกสารประกอบ ปรากฏวาเปนขอมลทไดถกตองเหมอนกนเชอถอได จากนนน าผลการศกษามาปรกษากบอาจารยทปรกษาและน าเสนอผลการวเคราะหขอมลเปนลกษณะการเขยนรายงานเชงการวจยเชงบรรยาย กำรวเครำะหขอมล ในการวเคราะหขอมลเชงคณภาพ ผวจยเกบรวบรวมขอมลกลมตวอยางประชากรผใหขอมลมาจดกระท ากบขอมล (Data Processing) เรมดวยการจดระบบขอมล แยกประเภทขอมล ตามประเดนกรอบแนวคดทใชในการวจยและท าความเขาใจกบความหลากหลายตลอดจนความแตกตางของขอมลทรวบรวมมา จากนนวเคราะหจากเนอหาทได โดยผวจยไดจดกระท ากบขอมลพรอม ๆ กนไปตลอดระยะการด าเนนการวจย คอในแตละครงหลงจากทเกบขอมลเสรจแลว ผวจยจะบนทกอยางละเอยด จากขอมลทไดในประเดนตาง ๆ ไดครบถวนสมบรณ ผวจยน ามาจดระบบขอมลแยกเปนหมวดหมและวเคราะหขอมลดวยการเชงพรรณนา (Descriptive Analysis) เพออธบายใหเขาใจเกยวกบบรบทชมชน การอนรกษภมปญญาทองถนอยางไรและมปจจยอะไรบางทสงเสรมมผลตอการอนรกษภมปญญาทองถน เปนไปตามวตถประสงคของการวจยครงนและน าเสนอผลการวเคราะหขอมลเชงพรรณนาวเคราะห (Analytical Description)

บทท 4

ผลการวจย

การวจยเรองนเปนการวจย เชงคณภาพ (Qualitative Research) เรองการมสวนรวมในการอนรกษภมปญญาชาวบาน ต าบลคลองแดน อ าเภอระโนด จงหวดสงขลา โดยมค าถามในการวจยครงน 2 ประการคอ ประชาชนในต าบลคลองแดน อ าเภอระโนด จงหวดสงขลา มการถายทอดภมปญญาชาวบานในรปแบบใด และประชาชนในต าบลคลองแดน อ าเภอระโนด จงหวดสงขลา สรางการมสวนรวมเพอใหเกดการอนรกษไดอยางไร ผวจยใชวธการสมภาษณแบบเจาะลกและการสงเกตแบบไมมสวนรวม ปรากฏผลการวจยตามล าดบ ดงน 1. บรบทชมชนต าบลคลองแดน 2. การมสวนรวมในการอนรกษภมปญญาชาวบานต าบลคลองแดน - ภมปญญา ดานประมงพนบานและประมงชายฝง - ภมปญญาดานกาลเลนและกฬาพนบาน - ภมปญญาดานการนวดแผนโบราณ และยาสมนไพรพนบาน - ภมปญญาดานพธกรรมทางศาสนา - ภมปญญาดานคหกรรม (การท าขนมไทย) - ภมปญญาดานการท านา - ภมปญญาดานศลปวฒนธรรมทองถน และวถชมชน - ภมปญญาดานงานชางไม 3. สรปการมสวนรวมในการอนรกษภมปญญาชาวบานต าบลคลองแดน บรบทชมชนต าบลคลองแดน คลองแดนเปนชมชนทตงอยในเขตจงหวดสงขลา ต าบลคลองแดน อ าเภอระโนด จงหวดสงขลา ม เขตตดตอกบ ต าบลรามแกวและต าบลหนาสตน อ าเภอหวไทร จงหวดนครศรธรรมราช โดยมคลองเลก ๆ เปนเขตแดนตามธรรมชาต กนระหวาง 2 จงหวด จงมชอวา “คลองแดน ” ซงเปนทมาของต าบลคลองแดน คลองแดนตงอยทางทศเหนอของอ าเภอเมอง จงหวดสงขลา ประมาณ 100 กโลเมตร (ก.ม. 15 จากแยกบานรบแพรก-ระโนด) และมระยะทางจากอ าเภอเมอง จงหวดนครศรธรรมราช ไปทางทศใต ประมาณ 100 กโลเมตร เชนเดยวกน จงกลาวไดวาคลองแดน มทตงอยกงกลางระหวางจงหวดสงขลากบจงหวดนครศรธรรมราช การตงถนฐานของคลองแดนในอดต เรมตนจาการยายถนฐานของบรรดาพอคา และประชาชน เพอมาประกอบกจการคาขาย บรเวณคงน า ซงเปนเสมอนทางแยกของเสนทางคมนาคมทางน าระหวางพนททะเลสาบกบทะเลหลวง (อาวไทย) ประมาณ พ.ศ.2406 พบวา มการตงถนฐาน

บานเรอนอยางหนาแนนบรเวณ 3 แยกแนวบรรจบของคลองแดนระโนด คลองชะอวด และคลองปากพนง ชนชนคลองแดน สามารถเชอมตอกบชมชนอน ในปรมณฑลโดยรอบท าใหชมชนคลองแดนมความรงเรอน ทางการคาเปนอยางมาก โดยมหลกฐานภาพถายทางอากาศ ทแสดงถงความเจรญยานคลองแดน ใน พ.ศ.2517 พบวามการตงถนฐานบานเรอนอยอยางหนาแนน ตลอดแนวรมคลองแดน คลองระโนด คลองชะอวด และคลองปากพนง สภาพสงคมและวฒนธรรมและวถชวตชาวคลองแดน คลองแดนมลกษณะเปนสงคมเครอญาต มการชวยเหลอเกอกลซงกนและกน ในรปแบบของวฒนธรรมชมชน ขนบธรรมเนยมประเพณและวฒนธรรมทสบทอดตงแตบรรพบรษ สภาพบานเรอนอยรวมกนเปนชมชน โดยแบงออกเปน 5 หมบาน ไดแก หมท 1 บานปากระวะ และบานทาเขน หมท 2 บานแค หมท 3 บานคลองแดน หมท 4 บานบางหรอด หมท 5 บานตนนอ วถชวตของชาวต าบลคลองแดน มความหลากหลายของการประกอบอาชพ อาชพหลก ในต าบลคลองแดน ไดแก เกษตรกรรมและเลยงสตว ประมง คาขาย อาชพอน ๆ เชน รบราชการ รบจาง พนกงานบรษทเอกชน การมสวนรวมในการอนรกษภมปญญาชาวบาน ต าบลคลองแดน ภมปญญาดานประมงพนบานและประมงชายฝง ประมงชายฝง (Inshore Fisheries) หรอประมงพนบาน (Artisanal Fisheries) คอ การประมงเพอยงชพหรอประมงขนาดเลก โดยทวไปใชเรอขนาดเลก เชน เรอพนบาน เปนตน ปจจบนสวนใหญจะตดเครองยนตเขาไปดวย ท าการประมงโดยใชเครองมอประมง เชน แหหรอเบดแบบงาย ๆ ประมงพนบานเปนการประมงเพอยงชพ หาอาหาร สรางรายได และกอใหเกดการสรางงานในทองถน ซงปรมาณการจบสตวน าจากการท าประมงพนบานคดเปนรอยละ 10 จากปรมาณผลผลตสตวน าจากการประมงทะเลทงหมด ประมงพนบาน ประมงชายฝง ประมงเรอเลก คอ ประมงทท ามาหากนแถบชายฝง เปนการท าประมงแบบวนเดยว และตองท ามาหากนตามฤด กาล โดยผสมผสานภมปญญาทสงสมและตกทอดจากบรรพบรษ ใชเครองมอประมงทงาย ๆ ไมท าลายลาง ไมท าลายระบบนเวศ จากการท ามาหากนบรเวณชายฝง เรอล าหนงตองดแลอกหลายชวตทบาน ทกชวตฝากหวงไวท เรอล าเลก ๆ กบเครองมอประมงไมกชน จ านวนสตวน าทจบไดแตละวน นนคอ มลคาของชวตครอบครวทงหมด ดวยเหตน พนทสาธารณะ พนทท ามาหากน จงเปนทรกและหวงแหน เพราะอนาคตทงหมด ฝากไวกบชายฝงซงเปนทพงแรกและทพงสดทายของชาวประมง ในพนทหมท 1 ต าบลคลองแดน อ าเภอระโนด จงหวดสงขลา เปนพนท ทมอาณาเขตตดตอกบทะเลอาวไทย และนนเปนสาเหตหนงทท าใหชาวบานในพนทนเลอกทจะประกอบอาชพท าประมงพนบานหรอประมงชายฝง มาตงแตสมยบรรพบรษ มการน าเอาภมปญญาทคดขนเองทสบทอดจากรนสรนมาใชในการท าเครองมอออกทะเลเพอจบสตวน า แตเมอยคสมยทเปลยนไปท าใหเครองไมเครองมอเหลานนกคอย ๆ ไดรบความนยมนอยลงไปและเรมทจะหายไป และมการน าเอาเทคโนโลยสมยใหมเขามาใชแทนท

เครองมอประมงทชาวบานท าขนเองบางอยางกเรมไมมใหเหนแลว ตวอยางเชน ไซดกปลาหมก ทท าดวยวสดในทองถนอยาง ทางมะพราว ไมกระถน ทนอวล ทท าจากรากของตนโกงกาง

ภาพท 2 ไซดกปลาหมก ทมา: ถายโดยผวจยวนท 25 ธนวาคม พ.ศ.2557

จากภาพท 2 เปนรปของไซดกปลาหมกทชาวประมงในพนทเคยใชในการจบปลาหมกจากภมปญญาดงกลาวทใกลสญหายไป ทางผวจยจงไดลงพนทสมภาษณผทมความเชยวชาญ ผทเคยสมผส ผทเคยใชเครองมอประมงพนบาน พบวา ดานการถายทอดภมปญญาดานประมงพนบานและประมงชายฝง ชาวประมงสวนใหญไดรบการถายทอดมาจากบรรพบรษ จากพอแมทท าอาชพประมงมาตงแตสมยอดตทกครวเรอน ถายทอดใหกบรนลกรนหลาน ผานประสบการณและการเรยนรจากการด าเนนชวตประจ าวน โดยมคนทใหสมภาษณไดอธบายการถายทอดภมปญญาไดนาสนใจ เหนถงการถายทอดภมปญญาชดเจน ดงค ากลาวของ สมนก ชสงหแค ทวา “...แตเดมพอเปนคนสอนใหออกเลหาปลา เพราะพอแกออกเลเปนอาชพ อกอยางผมเรยนหนงสอแค ป.6 แกสอนใหท าโนนท าน เอาของทมแถวบานมาใชประโยชนมาท าเปนเครองมอหาปลาทงรากโกงกาง พรตพราว กยงท าเปนทนใหอวนลอยได...” ( สมภาษณวนท 8 กมภาพนธ พ.ศ.2557) จากค ากลาวของสมนก ชสงหแค แสดงใหเหนถงการใชทรพยากรในพนทมาท าประโยชนและการถายทอดภมปญญาจากรนสรน จากบรรพบรษมาท าเครองมอประมง เชน อวนลอย นอกจากนนวสดทใชท าเครองมอประมงยงเปนวสดทหาไดจากทองถน เชน ไมไผ ไมโกงกาง เชนเดยวกบค ากลาวของอ าพร วสทธชานนท ทวา “ทท าอาชพออกเลหาปลาเปนตงแตเอยด ๆ เพราะนาเขยเปนคนสอน และพาออกเรอไปหาปลาแรกเอยดๆพอเรมใหญกเรมท าเปนอาชพเลยงตวเอง จนท าเครองมอหาปลาเปนหลายสง ไมวาจะเปนไซหมก หวงตกปลา หวงดกป ท าเปนเพท าเอาจากของทมอยแคบาน ตนตอมง ทางพราวมง แตมงนไมคลายเหนแลว ”

(สมภาษณวนท 8 กมภาพนธ พ.ศ.2557) นกเปนการถายทอดภมปญญาและถายทอดอาชพจากรนสรน ซงจากการสมภาษณเรองการถายทอดภมปญญาจะเหนไดวา การถายทอดภมปญญาดานประมงมการถายทอดจากรนสรน จากการศกษาภมปญญาชาวบานในชมชนดานประมงพนบานมการเปลยนแปลงไปมากและใกลสญหายไป ผวจยจงไดไปสมภาษณผทไดรบการยอมรบวาสามารถด ารงภมปญญาไดอยางด มการด ารงชวตทเรยบงายและไดรบการยอมรบจากคนในชมชนวามความรความสามารถในการท าเครองมอประมง เพอสอบถามกระบวนการในการสงเสรมใหประชาชนเขามามสวนรวมในการอนรกษภมปญญาชาวบาน พบวา การมสวนรวมเพอใหเกดการอนรกษดานประมงพนบานและประมงชายฝง การสรางการมสวนรวมเพอใหเกดการอนรกษ ชาวประมงตองการใหเกดการรวมกลมอนรกษภมปญญาประมง โดยใหกอตงเปนกลมเนนคนทมความรความช านาญดานประมงเพอใหความรดานการท าเครองมอประมง และสอนวถประมง ส าหรบวธการถายทอดภมปญญาประมงใหแกเยาวชนรนหลง ไมวาจะเปนวธการท าเครองมอ วถการท าประมง โดยมหนวยงานภาครฐ เชน โรงเรยน เจาหนาทประมง และภาคเอกชน เชน กลมผเลยงปลา จดโปรแกรมใหนกเรยนมชวโมงเรยนรและอนรกษภมปญญาประมง โดยจดกลมใหนกเรยนเขาสกระบวนการเรยนรรวมกบชมชน อาจจดการเรยนการสอนในหองเรยนบรรยายทฤษฎโดยเจาหนาทประมง หลงจากนนจดกจกรรมกลมแลกเปลยนเรยนรในชมชน โดยสอนวธการท าเครองมอประมง จากวสดทหาไดในทองถน และการท าประมงโดยใชภมปญญาดงเดม ดงค ากลาวของวฑรย (สมภาษณวนท 15 กมภาพนธ พ.ศ.2557) ทวา “...คนแก ๆ ตองชวยกนสอนเดกรนใหม ตองบอกใหหมนไดรวาท าแหท าพนพรอ ท าอวนท าพนพรอ ท ากลมขนมากะได…” เชนเดยวกบค ากลาวของยทธ (สมภาษณวนท 15 กมภาพนธ พ.ศ.2557) ทวา “...อยากใหมสวนรวมเกดขน กะตองชวยๆกน โดยเฉพาะคนแก ๆ ทท าเปน...ใหไปสอนเดกตามโรงเรยนมง อาทตยนงสกหน เดยวหมนกะท าเปน...” นอกจากนนยงพบวา ภมปญญาไดลดลงตามจ านวนผทประกอบอาชพชาวประมงทเหลออยเพยงไมกครวเรอน อยางเชน การท าไซดกปลาหมกจากไมก ระถนและทางมะพราว (อปกรณทใชจบปลาหมก) ซงเปนภมปญญาทองถนทบรรพบรษท าสบตอกนมา ในปจจบนนแทบจะไมมและหาดไดยากแลว อนเนองมาจากสาเหตหลายประการ เชน การเขามาของเครองมอสมยใหมและความสะดวกของชาวประมงเอง รวมไปถงการไมตองเสยเวลาท าเครองมอเอง ซงอาชพอนและภมปญญาดานอนกประสบปญหาไมตางกน คอไมมผทมาสบทอด หรอแทบทจะไมมเลย หากเวลาลวงเลยไปนานเขาแลวภมปญญาทองถนทเปนมรดกชนส าคญเหลานนจะยงคงเหลอใหลกหลานไดด ไดชม ไดศกษา อกหรอไม หากยงขาดความรวมมอทจะอนรกษของคนในทองถนเอง ภมปญญาดานการละเลนและกฬาพนบาน การละเลน หมายถง การกระท าหรอกจกรรมใด ๆ ทกอใหเกดความสนกสนานรนเรงบนเทงใจ ซงมกมกตกาการเลนหรอการแขงขนงาย ๆ ไมสลบซบซอนมากนก จดประสงคสวน

ใหญ มงเพอใหเกดความสนกสนาน เพอออกก าลงกาย และกอใหเกดความสามคคทงระหวางผเลนและผชม กตกาอาจก าหนดขนไวกอนและเคยปฏบตมาแลวหรอ ตกลงกนตงขนขณะจะเรมเลนกได คอ ไมคอยพถพถนในเรองกตกามากนก สรปการละเลนพนบานจงหมายถง กจกรรมทประชาชนรวมกนท าขนเพอใหสนกสนานและอน ๆ ในแตละทองถนหรอต าบลหมบาน บางอยางอาจเหมอนกนกบทองถนอน และบางอยางอาจแตกตางกนไปบางตามความนยมของทองถนนน ๆ การละเลนตางกบกฬา การละเลนแตกตางจากกฬาตรงทการละเลน จดท าเพอมงความสนกสนานเปนใหญ ไมมงทจะเอาชนะกนอยางจรงจง ทงผเลนกไมจ าเปนตองไดฝกซอมเตรยมตวมากอนแตอยางใด คอ จะเลนเมอไรกอาจเขารวมกจกรรมเลยกได สวนกฬา หมายถง การละเลนทตองใชก าลงพอสมควร การแขงกมกตกาวางไวแนนอน และเปนการกระท าท สลบซบซอน มกลวธการเลนและผเลนซงเรยกวา นกกฬา กตองไดรบการฝกฝนมากอนพอสมควร ทงมเทคนคหรอกลวธการเลนตาง ๆ มากมาย เพอหวงใหไดชยชนะ และการเลนกฬา ไมวาจะไปเลนทไหน กตองเลนแบบนน เหมอนกน เพราะมกตกาก าหนดไวเปนการแนนอนตายตวอยแลว การละเลนพนบานจงแตกตางไปจากกฬา ตรงทเปนการเลนแบบงาย ๆ เพอความสนกสนานเพลดเพลน มากกวาหวงแพชนะเชนการเลนกฬา แตการละเลนบางอยางกอาจอนโลมเขาเปน นกกฬา โดยยากทแยกจากกนอยางเดดขาดคออาจเปนกงกฬากงการละเลน แต คนโบราณ ภาคอสาน นยมเรยกการละเลนวา การเลนกนทงนน ไมนยมเรยกวา กฬาแมจะมการแขงขนกนเหมอนกบการเลนกฬากตามความส าคญของการละเลน ไดกลาวแลวขางตนวา ธรรมชาตของมนษยเกดมายอมมการเคลอนไหว จะอยนงไมได ยงเปนเดกแลวจะตองมการเคลอนไหวบอย ๆ ทงน เพอบรหาร รางกายใหมการเจรญเตบโต การเคลอนไหวหรอออกก าลงกายนบเปนสงจ าเปนอยางหนงของมนษย ทงเดกและผใหญตลอดถงผสงอายและมนษยมนสยชอบสงคม คอ ชอบอยรวมกนเปนกลม จงตองมการคบหาสมาคมกน และมการระบายออกทางจตใจ เพอใหมความสบายทงกายและใจดวย การละเลนจงเปนการแสดงออกของการเชอมความสามคคของคน ท าใหคนคบหากนไดอยางสนทสนมจงนบเปนนนทนาการอยางหนง นอกจากนการละเลนเมอมการจดเปนระบบหรอแบบแผน มกตกาใหคนในกลมปฏบต ยอมเปนการแสดงถงความเจรญงอกงามของคนในกลมนน และเปนเอกลกษณอยางหนงดวย อนแสดงถงความเปนผมวฒนธรรมของคนในกลมนนดวย การละเลนจงเปนเครองชวยสงเสรมใหมการพฒนา ทงกายและจตใจของคน ท าใหคนไดมความคดรเรมสรางสรรค และความสามคคกลมเกลยวกาวหนานบเปนวฒนธรรมไดอยางหนง ดงนนหากไดมการฟนฟ แกไขเปลยนแปลงและสงเสรมการละเลนของคนในกลม ในแตละหมบานใหคงมอย ผลทตามมากคอ นอกจากประชาชนไดออกก าลงกายและท าใหจตใจสบายแลว ยงท าใหคนในกลมอยดวยกนดวยความรกใครกลมเกลยวกน และมความสขดวย การละเลนพนบานจงนบมความส าคญ ซงเราควรจะไดมการอนรกษใหคงมอย และหาทางสงเสรมหรอพฒนาใหเจรญกาวหนายงขน กฬาพนบาน เปนการละเลนทมในกลมสงคมทองถน ในอดตมกฬาพนบานตางๆใหเลนมากมายตงแตรนกอนๆจนกระทงถงรนปจจบนกยงมใหเหนอยซงแตกนอยกวาในสมยกอนมากเพราะสมยปจจบนมเทคโนโลยเขามามากจงท าใหคนรนใหมไมคอยไดเลนกนนก กจกรรมการเลนของสงคม เปนกจกรรมนนทนาการหนงซงไดรบการยอมรบรวมกนในสงคม โดยมรากฐานมาจากความเปนจรงแหงวถชวตของชมชนทมการประพฤตปฏบตสบทอดกนมาจากอดตสปจจบน การละเลนแสดงออกดวยการเคลอนไหวกรยาอาการเปนหลก อาจมดนตร การขบรองหรอการฟอนร า

ประกอบการเลน มจดมงหมาย เพอความสนกสนานเพลดเพลนในโอกาสตาง ๆ การละเลนบางชนดไดรบการถายทอดสบสานตอกนมา และปรบปรงเปลยนแปลงเพอพฒนารปแบบอยางตอเนองจนมลกษณะเฉพาะถนดงนการละเลนพนบานจงเปนผลตผลอนเกดจากความคดและจนตนาการของมนษยยอมสะทอนถงโลกทศน ภมธรรม และจตวญญาณของบรรพชนในทองถนทไดถกหลอหลอมจนตกผลกเปนภมปญญาอนทรงคณคาและไดกลายเปนมรดกวฒนธรรมของทองถนและของประเทศชาตการละเลนนบวามความสมพนธกบชวตมนษยมาโดยตลอด ไมวาจะเปนการละเลนของเดกและของผใหญลวนแสดงออกถงสภาพชวต ความเปนอย ขนบธรรมเนยมประเพณคานยมและความเชอของสงคมนน ๆ ทงยงกอคณคาแกผเลนและผเฝาด ในดานการผอนคลายอารมณ ความเครยด เสรมสรางพลงกายใหแขงแรง ฝกความคด ความเขาใจ การแกปญหานอกจากนยงกอใหเกดระเบยบวนย เกดการยอมรบกฎเกณฑของสงคม สรรคสรางความเปนกบญาตมตรขนในชมชน ท าใหสงคมเกดความเขมแขงจนกอเปนความดงามอนเปนเปาหมายสงสดแหงชวต การละเลนของไทยไมสามารถล าดบใหเหนพฒนาการตามกาลเวลาไดอยางชดเจนทงนเนองจากการละเลนสวนใหญเปนกระบวนการถายทอดดวยการปฏบต มใชต ารา จงขาดการบนทกเปนลายลกษณอกษรทจะใชเปนขอมลในการสรางล าดบอายสมยของการละเลนแตละอยางไดยงไปกวานน การละเลนของไทยสวนใหญมลกษณะของการพฒนาตนเองและคอยเปนคอยไปเพราะจดจ าสบตอกนมาจากคนรนหนงไปสอกรนหนง และโดยเหตทการละเลนเกดขนมายาวนานและปรากฏอยทวไปในทองถนตาง ๆ โดยทวไป เชนนท าใหเกดความหลากหลายของการละเลนพนบาน มทงลกษณะรวม และลกษณะทแตกตางกนไปในแตละทองถน อยางไรกดสงทตรงกนในทกทองถนกคอมการละเลนพนบานทงทเปนของเดกและของผใหญ การละเลนและกฬาพนบานทบรรพชนไทยคดคน และถายทอดมาสลกหลาน บางชนดกลายเปนต านานและความทรงจ า และบางชนดยงคงมการเลนกนอย อยางเชนการละเลนแบบทเดกๆ เลนกนในอดต ปจจบนนหาดไดยากแลวเนองดวยมเทคโนโลยสมยใหมเขามาเดกรนหลงจงไมนยมเลนกนแลวบางสวนถกปรบเปลยนท าใหผดเพยนไป จากการลงพนทสมภาษณผทมความรความสามารถดานการละเลนและกฬาพนบานในพนท ต าบลคลองแดน อ าเภอระโนด จงหวดสงขลา เพอสอบถามและรวมพดคยถง การถายทอดและการสรางการมสวนรวมในการอนรกษภมปญญาดานน พบวา ดานการถายทอดภมปญญา ชาวบานสวนใหญไดรบการถายถอดวธการเลนกฬาพนบาน และการละเลนพนบานมาจากบรรพบรษ และญาตพนองและสวนหนงกเรยนรดวยตนเองอาศยความชอบสวนตวทเคยเหนญาตพนองเคยเลน แลวเกดความชอบมาตงแตเดก ๆ โดยมองวาเปนสงทมเสนห นาสนใจ อกอยางในสมยกอนไมไดม กฬาและกาลเลนสมยใหมแบบสมยน ท าใหตองอาศยสงทพอจะหาไดในพนท มาท าเปนกฬาหรอกาลเลนขน ซงกฬาพนบาน ทพบในต าบลคลองแดนไดแก ไกชน ววชน ปลากด และการเลนวาว รวมถงการละเลนของเดก ๆ ในบางประเภท โดยชาวบานสวนใหญใชเวลาวางจากการประกอบอาชพ มาเลนกฬาพนบานดงกลาว ซงมองวาเปนการใชเวลาวางใหเกดประโยชนและเปนการผอนคลายความเครยดจากการท างานหนก ในสวนของกฬาพนบาน แตละชนดยงสามารถยดเปนอาชพเสรมไดอก เชน ไกชน ววชน หรอปลากด สามารถ เลยงเพอขายท าใหสามารถสรางเปนรายไดเสรม ไดอกทางหนง โดยลกคาทมาอดหนนกมทงคนในพนทหรอในชมชนเอง และลกคาทมาจากตางจงหวดทวทงภาคใต เลยทเดยว ดงค ากลาวของ เฉยง จตภคด ซงเปนผชนชอบ

ในกฬาไกชน และยงเลยงไกชน หรอผสมพนธไกชนไวขาย กลาววา “ เลยงไกชนเปนเพราะพอและญาต ๆ เขาชอบตไก แรกๆกเลยงไวตเลนกบเพอนขางบานและคนแถว ๆ น แตพอมมากขนกขายมง ใหเขามง คนทมาซอกไกลมง แคมง ยะลา ตาน มาเพ เวลาพาไปชนกมมงเลนพนนกนท รอย สองรอย ตามสนก พอผมเลยงไกชนเกง คนรจกมาก แกสอนใหรวธเลยง และเคลดลบในการซอมไก ท าใหมไกด ๆ เยอะ” เชนเดยวกบค ากลาวของ สมปอง ชสงหแค ทเปนผชนชอบ การเลยงววชนรวมทงการชอบในกฬาววชน เปนผทมความช านาญและถอไดวาเปนเซยนววชนคนหนงของต าลบคลองแดน กลาววา “พอกบลงชอบววขน แกพาผมไปแลเขาชนววตงแตเดก ไปหลายหนเขา ผมกเรมชอบอกอยางพอผมมววชนเปนของตวเอง แกเลยงไวทบาน ผมกเหนวธการเลยงววชนของแก ผมจ าไดเลยท าเลยนแบบแกมาตงแตเดก ๆ อนไหนทผมท าไมเปนแกกสอน จนผมมความช านาญและสามารถท าไดดวยตนเอง เลยงไวหลาย ๆ ตว ตวไหนทเกงๆเราชอบ เรากเลยงไวเอง ตวไหนทเราไมชอบเรากขาย มคนชอบววผมมาก เพราะคอนขางฝมอด ขายไดทนงหลายตงค” และค ากลาวของ ประเวยง สงขขาว ซงเปนผเชยวชาญในเรองปลากด กไดแสดงถงการถายถอดภมปญญาจากรนสรน จากบรรพบรษเชนกนโดย ประเกยง สงขขาว กลาววา “ผมไดวธการเลยงปลามาตงแตเดกๆจากลงกบนา ซงตอนเดกชอบทจะเลยงไวกดกบเพอนๆ ไมไดขยายพนธเอง พอโตขนมานดนงนากบลงกชวยๆกบบอกวธการเลยง ผมเลยเลยงเปนและเลยงขายบาง บางทกไมไดเลยงเพราะยงกบงาน เลยงขายท ารายไดไดดมากเลย เพราะไมตองลงทนมาก” ซงจากการพดคยกบผเชยวชาญดานนทกคน จงพอสรปไดวาการถายทอดภมปญญาดานการละเลนและกฬาพนบานมการถายทอดจากบรรพบรษสลกหลานจากรนสรน โดยอาศยความชอบของผรบการถายทอดดวย จากการศกษาภมปญญาชาวบานในชมชนดานการละเลนและกฬาพนบานมการเปลยนแปลงไปตามยคสมย และการละเลนบางชนดมโอกาสทจะสญหายไปผวจยจงไดไปสมภาษณผทไดรบการยอมรบจากคนในชมชนวายงคงสบทอดภมปญญาดานนอย เพอสอบถามและพดคยถงกระบวนการสงเสรมใหประชาชนมสวนรวมในการอนรกษภมปญญาชาวบานดานการละเลนและกฬาพนบาน พบวา ดานการมสวนรวมเพอใหเกดการอนรกษดานการละเลนและกฬาพนบาน การสรางการมสวนรวมเพอใหเกดการอนรกษสวนใหญพบวา ชาวบานทมความเชยวชาญในเรองของ กฬาพนบานและการละเลนพนบานตองการใหเกด การสงเสรม วถชมชนเกยวกบกฬาพนบาน โดยหนวยงานทมความเกยวของและหนวยงานภาครฐในพนทควรมการสงเสรมการแขงขน หรอจดใหมการแขงขนขน ในพนทต าบลคลองแดนเอง เชนการมสนามไกชน หรอลานซอมววชน หรอการจดแขงวาว ประจ าป โดยชาวบานมองวา ไมจ าเปนตองจดบอยมากกได แตจ าใหเปนงานประจ าป อยางนอยเดกรนหลงยงสามารถหาดชมสงเหลานได เดกๆสามารถเกดเปนแนวคดในการสบทอดภมปญญากเปนได รวมทงการปลกฝงใหเดกๆรนหลงเกดความชอบในกฬาพนบานเหลานผานพอ แมญาต ๆ ทมความเชยวชาญดานตาง ๆ อยแลวชวยสอนหรอบอกวธการแกเดก ๆ หรอลกหลานเพอสบทอดภมปญญาดานนตอไป

ดงค ากลาวของลงตยหรอ นายจรญศกด ปานรงษ ซงเปนผเชยวชาญการท าวาว ไดกลาววา “หากถามลงวา จะใหเดกรนหลงท าวาวเปนไดพรอ สรางการมสวนรวมอยางไร บอกไดเลยวา ชวย ๆ กนสอน โดยเฉพาะคนเฒา คนแกทท าเปนเวลาอยากเลนเราอยาท าใหเสยทเดยว เราตองใหมนมาท ากบเรา เดยวมนกท าเปน อกอยาง อบต.ตองสนบสนนดวย จดแขงวาวกได พอเดกเหนเดยวมนกชอบ” เชนเดยวกบค ากลาวของ นาเมธ หรอนายสเมธ มณโชต ซงมการช านาญดานการเลยงไกชน กลาววา “บานเราถามการสงเสรมท าสนามไกชนนะ นาวาภมปญญาดานนมเดกสนใจเยอะ อาจจะมการพนนบาง แตอยางนอยเรากมเดกรนใหมทสนใจเขามาตไกเยอะขน และอาจเปนการสรางการมสวยรวมทางออมกวาได” และค ากลาวของ สมพร แซอว ซงเปนคนทมความเชยวชาญดานการเลนวาว และเปนผทไดรบการยอมรบวามฝมอในการท าวาว กลาววา “หากตองการสรางการมสวนรวมในทองถน ตองใหคนทท าเปนสอนเดก ๆ ใหท าเปนดวย และตองไดรบการสงเสรมจากภาครฐดวย เชน เสาร อาทตย จดสอนเดกๆโดยคนในทองถนเอง กนาจะท าใหเปนประโยชนทงเดกและชมชน” จากการพดคยกบผเชยวชาญภมปญญาดานนจงสรปไดวากระบวนการสงเสรมใหประชาชนมสวนรวมในการอนรกษภมปญญาชาวบานดานการละเลนและกฬาพนบาน ทกคนใหขอมลทเหมอนกนคอการรวมมอกนของคนในพนทพอจะมความสามารถ รวมทงการไดรบการสนบสนนจากภาครฐและเอกชนในพนทในการสรางการรวมกลมของคนในชมชน ดงเชนผเชยวชาญการสบทอดการเลนวาวมาชานาน (ภาพท 3)

ภาพท 3 ภมปญญาการท าวาว ทมา: ถายโดยผวจยวนท 27 ธนวาคม พ.ศ.2557

ภมปญญาดานการนวดแผนโบราณ และยาสมนไพรพนบาน การนวดไทย หรอ นวดแผนโบราณ เปนการนวดชนดหนงในแบบไทย ซงเปนศาสตรบ าบดและรกษาโรคแขนงหนงของการแพทยแผนไทย โดยจะเนนในลกษณะการกด การคลง การบบ การดด การดง และการอบ ประคบ ซงรจกกนโดยทวไปในชอ "นวดแผนโบราณ" โดยมหลกฐานวานวดแผนไทยนนมประวตมาจากประเทศอนเดย และมการน าเขามาในประเทศไทย จากนนไดถกพฒนาและปรบปรงแกไขใหเขากนกบวฒนธรรมของสงคมไทย จนเปนรปแบบแผนทเปนมาตรฐานของไทยและสงทอดมาจนถงปจจบน

"การนวดแผนไทย" เปนศาสตรมหศจรรย โดยมล เหตส าคญมาจากสภาพแวดลอมและวถชวตวฒนธรรมของคนไทย รวมถงพฤตกรรมตาง ๆ ในชวตประจ าวนของผคนในสมยโบราณ "การนวดแผนไทย" ไมใชเพอรกษาความเจบปวดเทานน แตมคณคาตอสขภาพเปนกระบวนการดแลสขภาพ และรกษาโรค โดยอาศยการสมผสอยางมศลปะ มหลกการระหวาง ผใหบรการ และรบบรการการนวดจะสงผลโดยตรงตอรางกายและจตใจ ความหมายของพชสมนไพร ค าวา สมนไพร หมายถง "ยาทไดจากพช สตว หรอแร ซงยงไมไดผสม ปรง หรอเปลยนสภาพ" เชน พชกยงเปนสวนของ ราก ล าตน ใบ ดอก ผล ฯลฯ ซงยงไมไดผานขนตอนการแปรรปใด ๆ แตในทางการคาสมนไพรมกจะถกดดแปลงในรปตาง ๆ เขน ถกหนใหเปนชนเลกลง บดเปนผงละเอยด หรออดเปนแทง อยางไรกตามในความรสกของคนทว ๆ ไป เมอกลาวถงสมนไพร มกจะนกถงเฉพาะตนไมทน ามาใชเปนยาเทานน ทงนอาจเปนเพราะวาสตว หรอแร มการน ามาใชนอย และใชในโรคบางชนดเทานน พชสมนไพร หมายถงพนธไมตาง ๆ ทสามารถน ามาใชปรงหรอประกอบเปนยารกษา โรคตาง ๆ ใชในการสงเสรมสขภาพรางกายได ความส าคญของพชสมนไพรในดานสาธารณสข พชสมนไพร เปนผลผลตจากธรรมชาต ทมนษยรจกน ามาใชเปนประโยชน เพอการรกษาโรคภยไขเจบตงแตโบราณกาลแลว เชนในเอเชยกมหลกฐานแสดงวามนษยรจกใชพชสมนไพรมากวา 6,000 ป แตหลงจากทความรดานวทยาศาสตร มการพฒนาเจรญกาวหนามากขน มการสงเคราะห และผลตยาจากสารเคม ในรปทใชประโยชนไดงาย สะดวกสบายในการใชมากกวาสมนไพร ท าใหความนยมใชยาสมนไพรลดลงมาเปนอนมาก เปนเหตใหความรวทยาการดานสมนไพรขาดการพฒนา ไมเจรญกาวหนาเทาทควร ในปจจบนทวโลกไดยอมรบแลววาผลทไดจากการสกดสมนไพร ใหคณประโยชนดกวายา ทไดจากการสงเคราะหทางวทยาศาสตรประกอบกบในประเทศไทยเปนแหลงทรพยากรธรรมชาต อนอดมสมบรณ มพชตาง ๆ ทใชเปนสมนไพรไดอยางมากมายนบหมนชนด ยงขาดกแตเพยงการคนควาวจยในทางทเปนวทยาศาสตรมากขนเทานน ความตนตวทจะพฒนาความรดานพชสมนไพร จงเรมขนอกครงหนง มการเรมตนนโยบายสาธารณสขขนมลฐานอยางเปนทางการของประเทศไทยในป พ.ศ. 2522 โดยเพมโครงการสาธารณสขขนมลฐานเขาในแผนพฒนาการสาธารณสข ตามแผนพฒนา การเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 4 (พ.ศ. 2520-2524) ตอเนองจนถงแผนพฒนาการเศรษฐกจ และสงคมแหงชาต ฉบบท 7 (พ.ศ. 2535-2539) โดยม กลวธการพฒนาสมนไพรและการแพทยแผนไทยในงานสาธารณสขมลฐาน คอ 1. สนบสนนและพฒนาวชาการและเทคโนโลยพนบานอนไดแก การแพทยแผนไทย เภสช กรรมแผนไทย การนวดไทย สมนไพร และเทคโนโลยพนบาน เพอใชประโยชนในการแกไขปญหา สขภาพของชมชน 2. สนบสนนและสงเสรมการดแลรกษาสขภาพของตนเอง โดยใช สมนไพร การแพทยพนบาน การนวดไทย ในระดบบคคล ครอบครว และชมชน ใหเปนไปอยางถกตองเปนระบบสามารถปรบประสานการดแลสขภาพแผนปจจบนได อาจกลาวไดวาสมนไพรส าหรบสาธารณสขมลฐานคอสมนไพรทใชในการสงเสรมสขภาพ และการรกษาโรค/อาการเจบปวยเบองตน เพอใหประชาชนสามารถพงตนเองไดมากขน

ความส าคญในดานเศรษฐกจในปจจบนพชสมนไพรจดเปนพชเศรษฐกจชนดหนงทตางประเทศก าลงหาทางลงทนและคดเลอกสมนไพรไทยไปสกดหาตวยาเพอรกษาโรคบางโรคและมหลายประเทศทน าสมนไพรไทยไปปลกและท าการคาขายแขงกบประเทศไทย สมนไพรหลายชนดทเราสงออกเปนรปของวตถดบคอ กระวาน ขมนชน เปลานอยและมะขามเปยกเปนตน ซงสมนไพรเหลานตลาดตางประเทศยงคงมความตองการอกมาก และในปจจบนกรมวชาการเกษตร กรมสงเสรมการเกษตร กระทรวงเกษตรและสหกรณไดให ความสนใจในการศกษาเพมขนและมโครงการวจยบรรจไวในแผนพฒนาระบบการผลต การตลาดและการสรางงานในแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 6 (พ.ศ. 2530-2534) เพอหาความเปนไปไดในการพฒนาคณภาพและแหลงปลกสมนไพรเพอสงออก โดยก าหนดชนดของสมนไพรทมศกยภาพ 13 ชนด คอ มะขามแขก กานพล เทยนเกลดหอย ดองดง เรว กระวาน ชะเอมเทศ ขมน จนทรเทศ ใบพล พรกไทย ดปล และน าผง ประโยชนของพชสมนไพร 1. สามารถรกษาโรคบางชนดได โดยไมตองใชยาแผนปจจบน ซงบางชนดอาจมราคาแพง และตองเสยคาใชจายมาก อกทงอาจหาซอไดยากในทองถนนน 2. ใหผลการรกษาไดดใกลเคยงกบยาแผนปจจบน และใหความปลอดภยแกผใชมากกวาแผนปจจบน 3. สามารถหาไดงายในทองถนเพราะสวนใหญไดจากพชซงมอยทวไปทงในเมองและ ชนบท 4. มราคาถก สามารถประหยดคาใชจายในการซอยาแผนปจจบน ทตองสงซอจากตาง ประเทศเปนการลดการขาดดลทางการคา 5. ใชเปนยาบ ารงรกษาใหรางกายมสขภาพแขงแรง 6. ใชเปนอาหารและปลกเปนพชผกสวนครวได เชน กะเพรา โหระพา ขง ขา ต าลง 7. ใชในการถนอมอาหารเชน ลกจนทร ดอกจนทรและกานพล 8. ใชปรงแตง กลน ส รส ของอาหาร เชน ลกจนทร ใชปรงแตงกลนอาหารพวก ขนมปง เนย ไสกรอก แฮม เบคอน 9. สามารถปลกเปนไมประดบอาคารสถานทตาง ๆ ใหสวยงาม เชน คน ชมเหดเทศ 10. ใชปรงเปนเครองส าอางเ พอเสรมความงาม เชน วานหางจระเข ประค าดควาย 11. ใชเปนยาฆาแมลงในสวนผก, ผลไม เชน สะเดา ตะไคร หอม ยาสบ 12. เปนพชทสามารถสงออกท ารายไดใหกบประเทศ เชน กระวาน ขมนชน เรว 13. เปนการอนรกษมรดกไทยใหประชาชนในแตละทองถน รจกชวยตนเองในการ 14. น าพชสมนไพรในทองถนของตนมาใชใหเกดประโยชนตามแบบแผนโบราณ 15. ท าใหคนเหนคณคาและกลบมาด าเนนชวตใกลชดธรรมชาตยงขน 16. ท าใหเกดความภมใจในวฒนธรรม และคณคาของความเปนไทย

ซงจากทกลาวมาขางตน ในพนทต าบลคลองแดน อ าเภอระโนด จงหวดสงขลา เอง ชาวบานยงคงยดถอความเชอในดานของการรกษาโรคแบบโบราณโดยการอาศยยาสมนไพรทหาไดในทองถนมาท าเปนยารกษาโรคมการน าเอาภมปญญาดงเดมทไดรบการถายทอดมามาปรบใช ใหเขากบยคสมย เชนเดยวกนกบการนวดแผนโบราณทมความเชอวาสามารถรกษาอาการปวดเมอตาง ๆ ได และบางคนยงเชอวารกษาไดดกวายาแผนปจจบนเสยอก โดยเมอไดเขาไปพดคยกบชาวบานทมความรในดานการใชยาสมนไพร และการนวดแผนโบราณในพนท สวนใหญยงคงสบทอดกนอยบางในบางครวเรอน โดยขอมลทไดสวนใหญในเรองของการถายทอดภมปญญาดานนพบวา การถายทอดภมปญญาดานการนวดแผนโบราณและยาสมนไพรพนบาน ไดรบการถายทอดมาจาก พอ แม ป ยา ตา ยาย และบรรพบรษ และอกสวนหนงเกดจากการเรยนร หรอจากการด าเนนชวตประจ าวน โดยในอดต ยามเมอเกดการเจบไข ไดปวย คนในพนทต าบลคลองแดน ทมความเชอวา ยาสมนไพรสามารถรกษาโรคไดดกวา ยาสมยใหม อกทงในสมยกอน ยาทใชรกษาหรอยาเคมยงมนอยอยท าใหชาวบานหยบเอา สงทมอยในทองถน ทมอยตามธรรมชาตมาท าเปนยารกษาโรค โดยคนเฒา คนแก ในสมยกอนมองวา ยาสมนไพรเปนยาทกนเพอใชรกษาโรคใหหายขาดได และจะไมกลบมาเปนโรคนนอก แตยาแผนปจจบนนน เปนการกนเพอบรรเทาอาการเทานน และจะกลบมาเปนโรคนนอก สวนการนวดแผนโบราณนนในพนทต าบลคลองแดนเอง กยงมลกหลานหลายคนในพนทยงคงสบทอดสบตอมาจากบรรพบรษตอกนมาจากรนสรนโดยการถายทอดใหเหนในชวตประจ าวน เมอมคน ในพนทมอาการปวดเมอยจากการท างานหรอเปนโรคเกยวกบกระดกและกลามเนอกจะเดนทางมาให ผเฒา ผแก ทมความช านาญนวดให จนอาการดขน และหายในทสด บางสวนอาจมการพงพาไสยศาสตรบาง โดยการบชาครหรอคดคาตอบแทนเปนคาครหรอคาหมากพล และอปกรณทใชบชาคร แลวแตวาหมอคนนนจะบชาอะไร หรอเคารพสงศกดสทธใดกแลวแตบคคล แตมขอแมวาในการรกษานนตองมความเชอและศรทธาในตวหมอ จงจะท าใหเกดผลดทสดและเมอลกหลานของหมอเหนแลวกมการถายทอด จากหมอมาสคนรนหลงโดยขอแมคอ ตองเกดจากความสนใจของลกหลานคนนนๆดวย เชนเดยวกบในสวน ของการใชยาสมนไพรพนบานในการรกษาโรคนน พอแมหรอบรรพบรษจะมการใชพชทมในทองถน มาท าเปนยารกษาคนในครอบครวกอน เมอมการรกษาทไดผลกจะมการเผยแพรใหเพอนบานไดร และบอกตอ ๆ กนจนเปนภมปญญาทองถน เชนเดยวกบเมอลกหลานเหนวธการรกษาจากพอ แม บรรพบรษกท าสบทอดตอมา และใชรกษาโรคจนถงปจจบน เพราะการรกษาโรคบางอยาง ยาสมนไพรมาสามารถใชไดดกวา จากทกลาวมาถอไดวาเปนการถายทอดภมปญญาดานการนวดแผนโบราณและยาสมนไพรพนบานแบบรนสรน ดงค ากลาวของ สมพร ทองนวน ทบอกวา “ปยา ตายาย รวมทงพอกบแม แกใช พวกผก พวกหญา ทมแถวบาน รอบๆบานใชรกษาผม เวลาทผมเจบไขไมสบาย แกท าใหเหนพอแกท าไดผล ผลกท าแลมง พอใหญขนกท าเปน และพยายามหลายหลายอยาง เพอใชเปนยารกษา และบางตวกท าขายบาง อยาง วานแตกเลอด ผลสกดเปนยาทาคนได โดยไมตองไปซอยาคนแบบใหม ๆ ท าแจกมงขายมง”

ภาพท 4 การน ายาสมนไพรมาตากแดดเพอใชสกดเปนยารกษาโรคตางๆ ทมา: ถายโดยผวจยวนท 20 ธนวาคม พ.ศ.2557

เชนเดยวกบค ากลาวของ หมอไก หรอนายเกรยงไกร อนนตพงศ ซงเปนผทมความเชยวชาญในเรองของยาสมนไพร ไดรบการถายทอดมาจาก บรรพบรษ เปนรนท 4 แลว หมอไก กลาววา “ผมเปดรานขายยาแผนโบราณและยาสมนไพรพนบานตอจากพอ พอเปนรนท 3 ผมเปนรนท 4 กอนหนานทวดผมซงเปนรนแรก ไดเปดรานขายยาสมนไพรและใหความรยาสมนไพร แกคนทสนใจมาชานาน ตอมากเปนรนพอเฒา หรอชมกง ผม ตอมาดวยรนพอและผมเปนรนปจจบน สบตอ ๆ กนมาเปนรน ๆ ยาสมนไพรเปนสงทดคณคากบชมชนเปนอยางมากทผมสบทอดไวเพราะ ผมเหนวาเปนประโยชนกบทองถนของเราและอกอยางกท าเปนอาชพได”

ภาพท 5 รานขายยาแผนโบราณเพยงแหงเดยวของ ต าบลคลองแดน ทมา: ถายโดยผวจยวนท 27 ธนวาคม พ.ศ.2557

จากการไปศกษาภมปญญาชาวบานในชมชนดานการนวดแผนโบราณและยาสมนไพร มการเปลยนแปลงไปมากและมโอกาสทจะสญหายไป ผวจยจงไดไปสมภาษณผทไดรบการยอมรบวาสามารถด ารงภมปญญาดานนไดเปนอยางด เพอสอบถามถงกระบวนการสงเสรมใหประชาชนมสวนรวมในการการอนรกษภมปญญาดานการนวดแผนโบราณและยาสมนไพร พบวา ดานการมสวนรวมเพอใหเกดการอนรกษดานการนวดแผนโบราณและยาสมนไพร การสรางความมสวนรวมเพอใหเกดการอนรกษ สวนใหญ ผเชยวชาญทางดานภมปญญาทางดานนไดใหแนวคดวา การสงเสรมยาสมนไพรของชมชนโดยหนวยงานภาครฐในพนทตองมการสนบสนนการปลกพชสมนไพรนอกจากจะเปนการใชเพอท ายารกษาโรคแลว สามารถท าเปนธรกจ เพอสรางรายไดอกทางหนง นอกจากนในสวนของการใชยาสมนไพรในการรกษาโรคบางชนด ควรแสดงใหคนรนหลงเหนวาไมจ าเปนตองใชยาเคมสมยใหม อยางเชน การรกษาอาการไอ แทนทเราจะใชยาเคมสมยใหม เรากหนมาใชสมนไพรอยางฟาทลายโจรแทน เพอเปนการแสดงใหเหนถงการใชประโยชนจากยาสมนไพร การนวดแผนโบราณกเชนเดยวกน ในการรกษาคนทเปนอมพฤกษ อมพาต การนวดแผนโบราณถอเปนวธทไดรบความนยมอกหนงวธหนง นอกเหนอจาการรกษาแบบใหมของแพทยปจจบนเชนการใชยาและกายภาพบ าบด การนวดแผนโบราณ ของหมอเปนการนวดทเนนกบจบจดหรอจเสนท าใหเกดการกระตนประสาทไดดท าใหคนทเปน อมพฤกษ อมพาต มอาการดขน อกหนงวธทเปนการสรางการมสวนรวมเพอใหเกดการอนรกษคอ การถายทอดจากรนพอสรนแมถายทอดใหกบเดกรนใหม ใหทราบถงประโยชนและคณคาทเดก ๆ ศกษาอย ดงค ากลาวของ หมอไก หรอนายเกรยงไกร อนนตพงศ ทกลาววา “การสรางการมสวนรวมในชมชนสามารถเกดขนไดตองเกดจากความรวมมอระหวางชมชนกบโรงเรยน อยางทบานผมเปนแหลงยาสมนไพรของชมชน เดกโรงเรยนมาเรยนรบอยมากโดยครพามาศกษาทรานผม สมนไพรบางอยางทสามารถปลกได ครกสอนใหเดกปลกในโรงเรยน ถอเปนการสงเสรมทดมาก” และค ากลาวของยายรญ หรอ นางจรญ จนทรชม ซงเปนผช านาญและเชยวชาญการนวดแผนโบราณ กลาววา “การทจะใหภมปญญาคงอยใน หมบานเรา คนแกๆตองชวยกนสอนเดกๆ ถายทอดใหเดกไดท าเปนอยางดฉน สอนลกใหนวดจบเสนอยบอย ๆ ไมนานลกฉนกท าเปน อกอย างตองใหความส าคญกบการรกษาแบบโบราณดวยไมงน ไมมคนสบตอเดยว สญหายเหมด” จากการทกลาวมาถอเปนการสรางการมสวนรวมของคนในชมชนโดยการผานการถายทอดจากคนเฒา คนแก และผเชยวชาญสบทอดใหลกหลานรบชวงตอเปนรน ๆ จงสรปไดวาภมปญญาดานการนวดแผนโบราณและยาสมนไพร ในพนทต าบลคลองแดน อ าเภอ ระโนด จงหวดสงขลา มการถายทอดมาจากบรรพบรษสรนลกรนหลาน หรอการถายทอดผานรนสรนในสวนของการสรางการมสวนรวมเพอใหเกดการอนรกษคนในชมชนมองวาการไดรบความรวมมอจากทกภาคสวนเปนสงส าคญทจะชวยกนอนรกษภมปญญาดานนเอาไวให

ลกหลานรนถดไปไดเรยนรและไดใชประโยชนจากสมนไพร ทนบวนจะหาดไดยากแลวอนเนองมาจากการน าเอาเทคโนโลยสมยใหมเขามาแทนทวถชวตเดม ๆ ของคนรนเกา ภมปญญาดานพธกรรมทางศาสนา ศาสนพธ คอ พธกรรมหรอระเบยบแบบแผนตาง ๆ ทดงาม ทพงปฏบตในทางพระศาสนา ซงเปรยบเสมอนเครองหอหมศาสนาไวไห ศาสนกชนทวไปไดเหนและปฏบตไดอยางถกตอง ซงจะท าใหพธกรรมตาง ๆ ทประกอบขนเปนระเบยบเรยบรอยสวยงาม เปนทตงแหงความเลอมใสศรทธาของผพบเหนและเปนการแสดงใหเหนถงความเจรญทางดานจตใจของผนบถอพระพทธศาสนา กอใหเกดศรทธา ความเชอ ความเลอมใสตอพระพทธศาสนามากขน นอกจากนนยงเปนเครองเชดชเกยรตและศกดศรของชาวพทธ จงจ าเปนอยางยงทชาวพทธและคนไทยจะตองศกษาเรยนรเรองศาสนพธ ศาสนพธ หมายถง ระเบยบแบบแผนหรอแบบอยางทถอปฏบตในศาสนา เมอน ามาใชในพระพทธศาสนา จงหมายถงระเบยบแบบแผนหรอแบบอยางทพงปฏบตในพระพทธศาสนา ศาสนพธตาง ๆ ชวยท าใหความศรทธาตอพระพทธศาสนกชนมความแนนแฟนยงขนเปนสงตอกย าใจใหระลกถงคณของพระรตนตรยไดอยางดเยยม จงเปนระเบยบแบบแผนอนดงามทควรรกษาไวคกบพระพทธศาสนาตลอดไป ในพนท ต าบลคลองแดน อ าเภอระโนด จงหวดสงขลา เปนพนททประชาชนมรการนบถอศาสนาพทธ 100% มสถาบนและองคกรทางศาสนาอย 2 แหงดวยกน คอ วดหวคง ซงอยในพนทหมท 1 และวดสกขาราม ซงอยในพนทหมท 5 ชาวบานหรอประชาชนในพนทใชวดทง 2 แหงน ในการประกอบพธทางศาสนา ไมว าจะเปนการท าบญในเดอนตางๆหรอวนส าคญทางพระพทธศาสนาทจ าเปน ตองอาศยพธการซงมแบบแผนปฏบตสบทอกตอกนมาหลายยคหลายสมย จากรนสรน ในปจจบน ซงถอเปนยคสมยใหมทอาจมการน าเอาสงใหมๆเขามาแทนทรปแบบพธการเดมๆ ถงแมวาทกวนนความเชอหรอพธกรรมทางศาสนายงคงมความส าคญกบประชาชนในพนทต าบลคลองแดนเอง แตมคนทมความเชยวชาญดานพธกรรมหรอพธการทางพระพทธศาสนานอยมาก คนทรจรง ๆ จง ๆ สวนใหญจะเปนผสงอายหรอคนเฒา คนแก เทานน เยาวชนรนใหมแทบจะไมมคนทจะรเรองพธกรรมเลย จากการลงพนทสมภาษณชาวบานในพนท ต าบลคลองแดน พบวา ดานการถายทอดภมปญญาดานพธกรรมทางศาสนา คนเฒา คนแกทมความเชยวชาญหรอมความรเกยวกบพธกรรมและพธการทางพระพทธศาสนาในโอกาสตาง ๆ พธกรรมงานบวช พธกรรมงานแตงงาน และพธกรรมงานศพ สวนใหญไดรบการถายทอดมาจากบรรพบรษ และสวนหนงประกอบพธกรรมทางศาสนาเปนด วนตนเอง โดยอาศยการไปวดในวนส าคญตาง ๆ และจดจ า และยดถอปฏบตมาเพราะถอวา พธกรรมมความส าคญกบชาวพทธ อกทงการปฏบตพธกรรมทางศาสนาเปน หมนเขาหาพระพทธศาสนาบอยๆท าใหจตใจสงบ หมนเขาวดท าบญ กท าใหสามารถเรยนรพธการตาง ๆ ได แตเปนทนาเสยดายเดกรนหลงและเยาวชนสมยใหม ไมมการสบทอดและจดจ าสงทดงามไว ไมนานอาจเกดการสญหายไดหากคนทมความรดานนลมหายตายจากไป

จากการสมภาษณ ยายรญ หรอนางจรญ จนทรชม ผ ท มความรความสามารถและมความถนดในเรองพธกรรมทางศาสนา ยายรญ กลาววา “ตวยายเอง ไดรบการถายทอดเรองพธกรรมและพธการ มา 2 ทางพอแม ปยา ตายาย สอนทางนง อกทางนง ยายรญ เรยนรดวยตนเอง เวลายายไปวด ยายจะชอบสงเกตคนทเขาท าเปนท าแลวยายกจดจ ามาท าบาง หลายหน หลายทเขา ยายกท าเปนและช านาญ พอเรมเกงขน เวลามพธพระทไหน ยายกจะไปชวย บางทเขามารบไปตางหมบาน กไป ดวยใจอยากชวย ” เชนเดยวกบขอมลจากการสมภาษณ ตาสอน หรอนายสอน ปลอดทองสม ซงถอเปนบรมคร ดานพธกรรมทางศาสนาทกรปแบบ ตาสอนสามารถสอนใหเดกรนใหมทอยากรอยากเรยนท าเปนไดเลย ตาสอน กลาววา “ตาจ าไมไดวา ครงแรกใครสอน เพราะมนนานมาแลวแตสวนมากทรวาพธกรรมท าแบบไทยหรอท าพรอ ตาอาศยการไปวดไปวา ไปทกวนพระไปตงแตเปนวยรนไปบอยมากพอพระท า พระสอน เรากท าเปนทกวนน ตายงดทในต าบลคลองแดนเรามเพยงไมกคนทเก งเรองนและตากเปนหนงในนน (หวเราะ) วกมาทคนถายทอดใหตา ถาจ าไมผดนาจะเปนพระและบางทกเปน ปยา ตายาย เรามแหละทท าใหแลแลวกสอนให” จากค ากลาวของผใหสมภาษณ บงบอกใหเหนถงการสบทอดและการถายทอดภมปญญาทเกดขน 2 รปแบบ คอ 1. การถายทอดผานบรรพบรษ ปยา ตายาย และ 2. การจดจ าเรยนรดวยตนเอง จากความสนใจ และเหนความส าคญ ดานการมสวนรวมเพอใหเกดการอนรกษดานพธกรรมทางศาสนา จากการไปศกษาภมปญญาชาวบานในชมชนดานพธกรรมทางศาสนา หรอศาสตรความรดานพธกรรมทางศาสนา มการเปลยนแปลงไปมาก เพราะขาดความเอาใจใสจากคนรนปจจบน คนรนเกา ๆ ทเคยสบทอดภมปญญาดานนมากคอย ๆ ลมหายตายจากไปทละคน ท าใหพนทต าบลคลองแดนเอง ทง 5 หมบาน มคนทสบทอดและเชยวชาญดานนเพยงไมกคน และทมอยทกคนอายกคอนขางทจะมากแลวและมโอกาสทจะสญหายไปคอนขางสง ผวจยจงไดไปสมภาษณผทไดรบการยอมรบวาสามารถด ารงภมปญญาดานนไดเปนอยางด เพอสอบถามถงกระบวนการสงเส รมใหประชาชนมสวนรวมในการอนรกษภมปญญาดานพธกรรมทางศาสนา ผทมความรความสามารถดานนไดกลาววา เมอกอนเคยเหนครในโรงเรยนระดบประถมศกษามการพานกเรยนเขาวดฟงธรรม และพระกสอนในเรองของพธกรรมในวนส าคญทางพระพทธศาสนาทกสปดาห แตปจจบนแทบทจะไมเหนแลว การไดรบการรวมมอจากทางโรงเรยน ครบาอาจารยกเปนสงส าคญทท าใหเกดการอนรกษได พอแมผปกครองกสามารถเขามามสวนรวมไดเชนกนในการอนรกษสบทอดภมปญญาดานน เชนในวนส าคญทางพระพทธศาสนาเวลาพาลกหลานไปวดกหดสอนให เดก ๆ รนหลงไดจดจ าในพธการบาง หรอแมกระทงการไปงานมงคลหรอเทศกาลตาง ๆ ทมการประกอบพธกรรมกสามารถสอนไดเชนกน ดงค ากลาวของตาสอนและยายรญ ซงทงสองทานเปนผรทมความสามารถในดานพธกรรมทางศาสนา และพธการในงานส าคญ ๆ ทบอกเปนเสยงเดยวกนวา ปจจบนนเดกรนใหมไมคอยใหความสนใจในเรองพธกรรมทางศาสนา ทงทภมปญญาดานนมความส าคญอยางยงส าหรบชาวพทธอยางเราๆ เพราะทกเทศกาลหรอและทกวนส าคญทางพระพทธศาสนา ตองอาศยพธกรรมทงสน คนสมยกอนเขาวดฟง

ธรรมเพอเปนทพงทางใจ พรอมกบเรยนรการประกอบพธกรรมจากการเขาวดเขาวา แตปจจบนนคนรนใหมเขาวดกจรงแตเฉพาะวนส าคญทางศาสนาเทานน แตสงทขาดไปคอการขาดการเรยนรในสงทเปนประโยชนนนคอการเรยนรดานพธกรรมนนเอง ท าใหขาดการสานตอสงทดงามไป เชนเดยวกบการใหขอมลของลงเอยง หรอนายมงคล ลมจนทร ทเปนอกคนหนงทเขาใจในเรองของพธกรรมมาชานานโดยลงเอยงกลาววา ในพนทต าบลคลองแดนนาจะมการจดการแขงขนดานภมปญญาแตละดานส าหรบเยาวชนขน โดยเฉพาะภมปญญาทใกลจะสญหายไป อยางเชนภมปญญาดานน เพราะจะเปนการสงเสรมใหเดกละเยาวชนในพนทไดตระหนกถงความส าคญของพธกรรมทส าคญและเปนการสงเสรมใหเดก ๆ ใชเวลาวางใหเกดประโยชนดวย อกทงยงทงเปนการสงเสรมสนบสนนการอนรกษภมปญญาดานพธกรรมดวย เกดการมสวนรวมของชาวบานและหนวยงานในพนทดวยเชนกน หากประสบผลส าเรจในกจกรรมน เรากสามารถจดกจกรรมอนทเปนการสงเสรมทองถนไดอกดวย ซงจากการพดคยกบผรดานพธกรรมในพนทสามารถสรปไดวา ภมปญญาดานพธกรรมในพนทคลองแดนไดรบการถายทอดมาจากบรรพบรษสบทอดมาเปนรนสรน แตตองอาศยความชอบความเอาใจใสทจะเรยนรดวย จงจะสามารถสบทอดตอมาไดเพราะภมปญญาดานนในมมมองของเดกยคใหมมกมองวาเปนเรองนาเบอ แตในมมมองของผรทงสามทานกลบมองวาเปนสงส าคญ หากไดรบการสงเสรม การอนรกษจากผทเกยวของอยางนอยภมปญญาดานนกคงจะมผสบทอดไปอกชานาน ภมปญญาดานคหกรรม (การท าขนมไทย) ขนมไทย คอของวางหรออาหารรองทองของชาวไทย จดอยในประเภทอาหารคาวหวาน ซงมใหเลอกหลากหลายรปแบบนา ๆ ชนด จดรวมตวของวฒนธรรมนานาชาต ในตงแตสมยโบราณจนเกดเปนขนมไทยขน ขนมไทยมเอกลกษณดานวฒนธรรมประจ าชาตไทย คอ มความละเอยด ออนประณต ในการเลอกสรรวตถดบ ทพถพถน รสชาต อรอย หอม หวาน สสนสวยงาม รปลกษณชวนนารบประทาน ตลอดจนกรรมวธ การรบประทานทประณต บรรจงของขนมแตละชนด ซงยงแตกตางกนไปตามลกษณะของขนมชนดนน ๆ ในพนทต าบลคลองแดน อ าเภอระโนด จงหวดสงขลาเอง เปนอกพนทหนงทมการท าขนมไทย โดยใชภมปญญาแบบดงเดมผสมผสานกบกรรมวธใหม ๆ แตกยงคงอยบนพนฐานของความเปนทองถนอยซงเปนการใชวตถดบทมอยในทองถนมาเขากระบวนการแปรรปเปนขนมไทยหลากหลายชนดและภมปญญาดงเดมทยงคงใชอยกถอเปนการอนรกษและรกษาสงทบรรพบรษถายทอดมาไดเปนอยางด จากการลงพนทลงสมภาษณชาวบานในพนทต าบลคลองแดน ทยงคงสบทอดการท าขนมไทยมาอยางชานานและปจจบนกยงคงท าขนมไทยขายเปนอาชพ พบวา ดานการถายทอดภมปญญาดานคหกรรม การถายทอดภมปญญาการท าขนมไทย สวนใหญเกดจากการถายทอดสรนลก รนหลาน ผานประสบการณ และการด าเนนชวตประจ าวน รวมทงการใหขนมไทยในเทศกาลตาง ๆ ท าใหลกหลานเกดการเรยนรรวมกน บรรพบรษสวนหนง การทบรรพบรษยดถอการท าขนมไทยขาย ท าให ลกหลานไดเหนและชวยพอแมในทกกระบวนการของการท าขนมไทย ท าใหรถงกรรมวธ

และเคลดลบในการท า ลกหลานบางสวนกสบทอดยดถอเปนอาชพเพราะคดวาถงจะเปนอาชพทรายไดไมมากนกแตกพอทจะท าเพอเลยงตนเอง เลยงครอบครวได โดยทไมตองไปเปนลกจางของคนอน ไดเปนนายตนเอง อกทงเปนการสานตอ สงทบรรพบรษไดใหเปนสงเลยงชพมาตงแตอดต และบางสวนมการเรยนรการท าเพมเตมโดยการ เรยนรดวยตนเอง และทองถนใหการสนบสนนสงเสรมอาชพ มการเชญชวนวทยากรทมความรความสามารถ ดานการท าขนมไทยมาสอนคนในพนท เพอใหมความสามารถในการท าขนมไทยทหลากหลายขน ปจจบนถอวาในพนทต าบลคลองแดน อ าเภอระโนด จงหวดสงขลาเอง ยงคงมผทสบทอดภมปญญาดานนอยมากโดยแนวทางการสบทอดหรอการถายทอดสวนใหญยงคงเปนไปในรปแบบทกลาวมาคอ 1. การถายทอกจากรนสรน จากบรรพบรษสลกหลาน 2. จาการเรยนรดานตนเองซงเกดจากความสนใจและความชอบ รวมทงการสนบสนนจากภาครฐ และสาเหตหนงของขนมไทยและการสบทอดเปนอยางด ในพนทต าบลคลองแดนกคอ การทขนมไทยเปนสวนหนงของการประกอบพธกรรมทางศาสนาและเปนองคประกอบของงานเทศกาลตาง ๆ ท าให ไมสามารถทจะขาดขนมไทยได คนในพนทยงมการท าขนมไทยเองบาง ไปซอมาบางเพอใชในการท าบญตามเทศกลาตาง ๆ เพราะหากขาดไปกซอถอวาเหมอนขาดสสนไปดวย จากการสมภาษณผเชยวชาญดานการท าขนมไทยและยดถอเปนอาชพทหลาย ๆ ทานไดแสดงใหเหนวา จากการท าขนมไทยไดรบการถายทอดรนสรน จากค ากลาวของ นางนตยา ชสงคแค ซงเปนผสบทอดการท าขนมไทยมาจากมารดา ไดกลาววา “ ทไดท าขนมไทยเปนเพราะ แมเปนคนท าขนมขาย ตอนแรกกไมคอยชอบท า แตพอเรมเขามาชวยแมท ากเรมชอบ สนกกบการท าขนมและกยดถอเปนอาชพ ตอมาจากแม ทส าคญสามารถสรางรายไดเลยงครอบครวไดเปนอยางด”

ภาพท 6 ชาวบานขณะปรงแตงรสชาตขนมไทย ทมา: ถายโดยผวจยวนท 15 พฤศจกายน พ.ศ.2557

เชนเดยวกบค ากลาวของ ยายนอม หรอนางประนอม ศรธรรม ทกลาววา “แตเดมแมกบปาแกชอบท าขนมขาย เราเหนกเขาไปชวยท าแรกเดกๆ พอท าเปนกเรมท าขาย ปจจบนเรากยงขาย ขนมไทยมเสนห รสชาตด นเรากสอนลกหลานเราใหท าเปนหลายอยางแลว”

ภาพท 7 หนาตาของขนมทนงเสรจ (ขาวเหนยวหนากลวยผสมถว) ทมา: ถายโดยผวจยวนท 15 พฤศจกายน พ.ศ.2557

จากการสมภาษณผเชยวชาญดานการท าขนมไทย ชาวบานไดแสดงใหเหนถงรปแบบการถายทอดภมปญญาดานนแลววา ในพนทต าบลคลองแดนนน การถายทอดภมปญญาดานการท าขนมไทยนนมการถายทอดจากรนสรน ซงจะมคนในครอบครวมาสบทอดเปนรนถดไปนบวาเปนแนวทางทดทจะอนรกษเอาไว เพราะจากภมปญญาทกลาวมาแลวทงหมดทผวจยไดไปสมภาษณมาถอวาภมปญญาดานนมผทคอยสบทอดมากทสดและมความเสยงนอยทจะสญหายไปจากพนท และสงส าคญทไดพบเจอในการลงพนทสมภาษณในครงนคอการน าเอาวธการแบบดงเดมหรอแบบโบราณบางอยางยงคงใชอย เชน การใชฟนในการหงตมหรอปรงขนมใหสก การน าเอาใบตองและพชชนดตาง ๆ ทใหสและกลนตามธรรมชาตมาใช อาทเชน ดอกอญชญ ใบตอง ใบเตย เปนตน แตกมการน าเอาวตถดบหรอเครองมอสมยใหมมาใชบาง ตามยคสมย ถอไดวาการถายทอดภมปญญาดานการท าขนมไทยเปนภมปญญาทชาวบานในพนทต าบลคลองแดน ยงคงใหการสบทอดกนอยอยางแพรหลายในพนท แทบทกครวเรอนสามารถทจะท าขนมไทยได ถงแมจะไมไดน าไปท าเปนอาชพกตามแตเวลาชวงเทศกาลกสามารถเหนไดชดเจนวาทกครวเรอนท าขนมกนเองโดยไมตองไปหาซอมา โดยสวนใหญจะไดรบการถายทอดมาจากรนพอรนแมของแตละครอบครว ถงแมวาการท าขนมไทยเปนสงทอาจจะสญหายไปจากชมชนคลองแดนไดยากแตหากละเลยทจะรวมกนอนรกษ การท าขนมแบบโบราณเอาไว เชอวาวนหนงในอนาคต การท าขนมแบบโบราณกสญหายไดเชนกนอาจเปนเพราะสาเหตใดสาเหตหนงกเปนไดไมวาจะเปนยคสมยทเปลยนไป คานยมของเดกรนใหม ท าใหผวจยไดไปสมภาษณชาวบานในชมชนเพมเตมในสวนของการสรางการมสวนรวมเพอใหเกดการอนรกษขนมไทยขนในพนท โดยเลอกไปสมภาษณผทไดรบการยอมรบจากคนในชมชนวา เปนผทมความช านาญในการท าขนมไทย และท าอาชพขายขนมไทยในพนทหลายทาน พบวา

ดานการสรางการมสวนรวมเพอใหเกดการอนรกษดานคหกรรม ดานการสรางการมสวนรวมเพอใหเกดอารอนรกษ สวนใหญตองการใหภาครฐเขามาสงเสรมการเรยนรใหเกดขนในชมชน และใหความส าคญกบขนมไทย เลนการเชญวทยากร ทมความรความสามารถดานขนมไทยจากภายนอกและในพนท มาถายทอดกรรมวธและวธการท าขนมไทยทถกตองและเคลดลบการท าขนมไทยใหอรอย ใหแกคนในพนทโดยการใชวตถดบทมอยในพนท และอกสวนหนงกอยากใหชมชนทองถนสรางความรวมมอกบสถานศกษาในทองถนใหมการถายทอด ภมปญญาดานนใหกบเดกและเยาวชนรนใหม ไดเรยนรเพมขนเพราะปจจบน พนทต าบลคลองแดนเองกมการถายทอดภมปญญารปแบบนเกดขนแลว โดยเปนการเปดสอนเดก ๆ โรงเรยนในระดบประถามศกษาของโรงเรยนวดหวคง โดยมการสอนเดกๆท าขนมไทยหลาย ๆ ชนดทมวธการไมยงมากนก เดกกเกดการเรยนรและการความสนกกบการเรยนจากประสบการณจรง มการสอนโดยใชภมปญญาเดมเปนหลก จากการสมภาษณผทมความสามารถดานคหกรรมเกยวกบการท าขนมไทยในพนทต าบลคลองแดน อยางปาสะหรอ จตภกด และนางสาวเตอนใจ จตภกด ทงสองทานนเปนผทมความรความสามารถทางดานการท าขนมไทย และยดถอเปนอาชพหลกของครอบครวมาชานาน โดยปาสะหรอ จตภกด กลาววา “ การสรางการมสวนรวมแบบทโรงเรยนวดหวคงท า กเปนสงทดนะ เปนความรวมมอของโรงเรยนกบชมชน ครพาเดกมาใหปาหรอสอนท าขนมเดก ๆ ชอบกนมากสนกกบการเรยนรแบบน หลายคนมความตงใจ บางคนมแววทจะท าเปน เหนแลวอดยมไมได ” เชนเดยวกบนางสาว เตอนใจ จตภกด ซงเปนลกของปาสะหรอ ไดกลาววา “ เมอกอน องคการบรหารสวนต าบลเขาเชญครสอนท าขนมมาชวยสอนคนในบานเรา สอนจนคนท าเปนหลายคน กกลบไปท าขาย ท าใหขนมไทยไดรบความสนใจจากรนใหมเยอะมาก ” นางสาวเตอนใจ ยงกลาวตออกวา “ ทบานของตนมการถายทอดการท าขนมไทยรนสรน สวนมากคนในบานทกคนจะมความรความสามารถการท าขนมไทยเกอบทกคน และชวยกนสอนลกหลานใหหดท าขนมไทยเปน ” ซงจากค ากลาวของผทมความเชยวชาญทางดานการท าขนมไทยไดแสดงใหเหนถงการมสวนรวมในการอนรกษภมปญญาการท าขนมไทยรวมทงการเสนอวธการในการอนรกษภมปญญาดานนไดเปนอยางด ภมปญญาดานการท านา วถการท านาของชาวใต ในอดตวถการท าการเกษตรของชาวภาคใต จะประกอบอาชพแบบใชภมปญญาดงเดมทสบทอดกนมา เชน การท าสวนแบบพอเฒา หรอสวนสมรม หรอการปลกพชแบบผสมผสาน โดยเฉพาะการท านาทมเอกลกษณเฉพาะตวเฉพาะถน และวฒนธรรมของแตละชมชน ซงอยไดอยางพอเพยงดวยภมปญญา แตปจจบนท านาแบบสมยใหม ท าใหชาวนาขาดทน ยากจน เปนหน ดงกลาวของชาวนาทวา "ท านาปมแตหนกบซง ท านาปรงมแตซงกบหน ." ปจจบนการท านาในประเทศไทยโดยเฉพาะในเขตพนทชลประทานแทบจะไมมฤดและเวลาทแนนอน เพราะจะมการท านาตอเนอง และหมนเวยนกนโดยตลอด ซงการท านาแบบตอเนองเชนนจะท าใหมปญหาเรอง โรคและแมลงศตรขาวระบาด เนองจากมแหลงอาหาร

บรบรณ ประกอบกบเกษตรกรมกจะฉดพนสารเคมก าจดศตรขาวโดยไมจ าเปน จงเปนปจจยทสงเสรมใหมการระบาดของศตรขาวมากยงขน และมตนทนในการน านาสง จนไมมก าไร ในอดตวถการท าการเกษตรของชาวภาคใต จะประกอบอาชพแบบใชภมปญญาดงเดมทสบทอดกนมาเชน การท าสวนแบบพอเฒา หรอสวนสมรม หรอการปลกพชแบบผสมผสาน โดยเฉพาะ “ชาวนา” จะท านาโดยอาศยทนของชมชน ทรพยากรธรรมชาตของทองถน ไถนาดวยแรงงานของสตว และคน ใชปยคอก(ไมยา)ปยหมก ใชขาวพนธพนบาน (ไขมด เลบนก นางพญา หอมจนทร นางหมรย สงหยด ) อยอยางเพยงพอ มความขยน ใชภมปญญา และเทคโนโลยพนบาน ท าทกอยางทใช ปลกทกอยางทกน โดยยดหลก “ เงนทองคอมายา ขาวปลาอาหารสส าคญ ” จงอยอยางมความสข ปลอดหน การท านาในภาคใตการเกบขาว “ดวยแกละ” ทละ “รวง” ผกเปน “เรยง” เปนแลวน ามาเกบไวเปน "ลอม" บน "เรนขาว" หรอ "เรอนขาว" และเมอเวลาจะน าไปส ตองน าเรยงขาวมานวดเพอใหเมลดขาวเปลอกหลดรวงออกจากรวง น าไปตากแดดอก ๒ แดด เพอไลความชนในเมลดขาว ท าใหสงาย และไดเมลดขาวเตมไมหก นบภมปญญาในการท านาพนบานของภาคใต ทในอดตมรปแบบการท านาทคลายคลงกนทกถนทมการท านา แตในปจจบนมเหลอใหเหนนอย หรอบางทองถนไมมแลว เปนการท านาใชเครองทนแรง,เครองจกรมาใชแทนแรงงานคนและสตวกลบกลายเปนการท านาแบบจางคนอนเกอบ 100 เปอรเซนต ซงบางทเจาของนาเองแทบจะไมไดลงไปดแลนา ขาวทหวานไว จะลงบางกชวงทมรถมาเกบเกยวขาวเพอไปชงขาวเปลอกขาย เปนการท านาทตองลงทนสงใชเงนจากการออมหรอการก เปนการเพมหน และท าใหขาดทนได การท านาของชาวใตหากใครมทนามาก หรอเปนคน "ใชได" มโหมมาก มเพอนมาก ถงหนานาจะมการออกปาก ขอชวย (วาน) ใหมาด านา เกบขาว เรยกการท านาแบบนวา "การท านาวาน" หรอไป "กนวาน" เพราะเจาของนาจะเตรยมขาว ปลา อาหารไวเตมทบรบรณ เครองมอเกบขาวยคใหมทแพรกระจาย นอกจากวถการท านาแบบชมชนภาคใตจะคอยๆหมดไป ผลทตามมาชาวนายากจน-เปนหน วถลมสลาย ดงค ากลาวของชาวชมชนทวา "ท านาปมแตหนกบซง ท านาปรงมแตซงกบหน"

ภาพท 8 เครองมอการท านาสมยใหม (รถเกยวขาว) ทมา: ถายโดยผวจยวนท 15 พฤศจกายน พ.ศ.2557

การท านาไดปรบเปลยนจากการท านาอยางเดยวหนมาขดนาปรบพนทเปนการท า “ไร นา สวนผสม” เพอความอยรอดสปญหา บางปนาแลง บางปนาลม เนองจากการท านาสวนใหญ เปน “นาน าฝน” ท าใหฐานะความเปนอยของชาวนาดขนมกนมใช โดยไมตองใชเงนซอ เหลอกนเหลอใช น าขาย ท าใหอยไดโดยไมเดอดรอนดวยหนสนจากความขยน ไรนาสวนผสมทมการขดนาเพอปลกผกพชสวนครว-ผลไมทหลากหลาย เชน กลวย มะพราว มะมวงไผ ตะไคร ดปล ฯลฯไดกน -ขายตลอดปหากมการดแลด ๆ

ภาพท 9 การท าไรนาสวนผสม ในพนทคลองแดน ทมา: ถายโดยผวจยวนท 15 พฤศจกายน พ.ศ.2557

การสขาว ดวย“ครกสหมน” เปนภมปญญาเทคโนโลยการสขาวของชาวนาไทยทสามารถสขาวกนเองไดโดยไมตองเสยคาจาง แถมยงได ขาวทมคณคาทางโภชนาการสง คอ “ขาวกลอง - ขาวซอมมอ” ทสงผลดตอสขภาพไวรบประทานอกดวย แกลบ ร า ปลายขาว ใชเลยงสตว "ครกสหมน" เปนภมปญญาการท านาและการสขาวเพอสขภาพของชาวใต วถความเปนอยของเกษตรกร โดยเฉพาะชาวนาในภาคใต หลงจากการท านา อาศยความขยน ผหญงจะปลกผกพนบานไวกน ไวขายภายในชมชน ผชายทขยนจะขนคาบน าตาลเคยวน าผง ไวกน ไวใช เหลอน าไปขายเปนรายไดของครอบครว หรอเลยงวว เลยงควาย เพอเปนรายได หรอใชแรงงาน ทงยงไดมลเอาไปใชเปนปยในการท านา ปลกผกสวนครว บางคนหลงเสรจฤดกาลท านากจะลง ’เล หากง หาปลา ซงวถการท านาในต าบลคลองแดน กมวถเหมอนกบการท านาในพนทภาคใตอน ๆ ทวไป จากการลงพนทเพอสมภาษณผทสบทอดการท านาและมอาชพท านาในพนทต าบลคลองแดนเพอหาขอมลเกยวกบการถายทอดภมปญญาดานการท านา พบวา ดานการสบทอดภมปญญาดานการท านา ผทมความรความสามรถในการท านารวมทงผทมอาชพท านาสวนใหญ เปนการถายทอดกนมาแบบรนสรน สวนใหญมการท านาเปนอาชพอยแลว จงมการถายทอดสรนลก รนหลานเพราะหากปลอยทนาทงไว ไปท าอาชพอนกไมเกดประโยชน

จากการสมภาษณ นาแกว หรอนายณรงค ทองเรอง ซงเปนผมอาชพท านา และสบทอดการท านาจากพอ แม กลาววา “ ผมสบทอดการท านามาจากพอและแม เพราะพอและแมผมมทท านาอยหลายสบไร ผมเรยนรการท านาตงแตเดก ๆ ตองไปชวยพอและแมท านาเวลาโรงเรยนปด เคยไดเหนการท านาแบบดงเดม แตปจจบนแทบทจะไมมแลว คงไมมใครอยากท างานแบบโบราณหรอด (หวเราะ) เดยวนเครองมอมนทนสมยแลว ” เชนเดยวกบ นายอรณ แซอว ซงเปนผทมอาชพท านา มาชานาน และใชเปนอาชพหาเงนเลยงครอบครว กลาววา “ บานเราถาไมท านากไมรอไปท าไหรกน มทนาอยแลว ปลอยทงไวกไมด ไปท างานอนกไมพอเลยงครอบครว ไปเปนลกจางกไมดแน สท างานทบานดกวา อยางนอยกไดท าสงทพอแมทงไวให ผมท านาเปนแรกเดก ๆ เพราะพอแมเปนชาวนา เรยนรการท านาตงแตเดก ๆ” จากค ากลาวของผใหสมภาษณทง 2 ทานแสดงใหเหนถงการถายทอดการท านามาจากบรรพบรษสลกหลาน ดานการมสวนรวมเพอใหเกดการอนรกษดานการท านา สวนใหญพบวา ในมมมองของผทประกอบอาชพท านา ในพนทต าบลคลองแดน บอกวาวถการท านาแบบดงเดมของทองถนไดสญหายไปจากทองถนแลวกวาไดเพราะปจจบนไมมการท านาโดยการใชวถแบบดงเดมเลยอาจจะมบางกจะเปนพวกเคลดลบ เลก ๆ นอย ๆ หรอในสวนของความเชอบางเรองเทานน แตในสวนของรปแบบและวธการ รวมทงเครองมอ อปกรณถาเปน รปแบบเทคโนโลยสมยใหมแลว ไมวาจะเปนปย เมลดพนธรวมทงเครองไม เครองมอ แทบจะไมเหลอวถดงเดมอยแลว ไมใชเพราะในพนทต าบลคลองแดนเทานน แตในพนทอน ๆ กเชนเดยวกน มกพงพาเทคโนโลยและเครองมอสมยใหมเกอบหมดแลว ในแงของการสรางการมสวนรวมเพอใหเกดการอนรกษนน ชาวบานมองวาเปนไดเพยงความคดไปแลวหรอไมกเปนเพยงการเกบรกษา จ าพวกเครองไม เครองมอเกา ๆ ทชาวนาบางคนเกบไว เพอใหลกหลานไดดเทานน การชวยรวบรวมเครองมอในการท านาในอดตของชมชนมาเกบรกษาไวและเปดเปนศนยเรยนรชมชนถอวาเปนแนวทางหนงในการอนรกษจ าพวกเครองมอเอาไว ถงแมแนวทางนอาจไมสามารถอนรกษภมปญญาการท านาของต าบลคลองแดนไดทงหมด แตกถอเปนการเรมตนไดบางสวนกยงด สวนการรวบรวมภมปญญาในสวนของวถการท านานน อาจจะตองมวธการเขยนออกมาเปนลายลกษณอกษร โดยอาศยชาวนาในพนทและคนเฒา คนแกทมความรเรองการท านาแบบโบราณมาชวยกนรวบรวมความคดโดยหนวยงานภาครฐในพนทมสวนเกยวของตองเปนผด าเนนการใหเกดกระบวนการนขนมา ดงค ากลาวของ ลงพรอม เผอกผอง ซงเปนผทท านามาชานานไดกลาววา “ หวางน เขาไมม การท านาแบบเกาแลวลกหอ เครองมอ และวธการมนเปลยนไปหมดแลว ลงเอง ถงจะเคยท านาแบบเกามากอนแตเดยวน ลงกท าแบบใหมๆแลวกน ถาจะอนรกษไวกไดแคพวกเครองมอเกาๆ ทบาน ยงม ถาน ามารวบรวมกนเขาแลวนาพออนรกษใหเดก ๆ รนนไดแลได แตตองชวยกนนะ ถงจะเกดการมสวนรวมกนได” เชนเดยวกบค ากลาวของ ยายเชย ขนราษฎร ยายเชย กลาววา

“ เดยวนเขาท านาแบบใหมกนแลว หากจะใหชวยอนรกษการท านาแบบเกาคงยากแลว เพราะยคสมยมนเปลยนไปแลว แตวาไปแลวการท านาแบบเกานนมนไมตองลงทนมาก ท าใหเราไมขาดทน แตการท านาแบบใหมตองลงทนมาก อกอยางตนทนกสง ผลกลบมาหาเรากนอย ถาชวยกนสรางการอนรกษใหเกดขน ยายวาตองมกลมชาวนาเกดขนในต าบลของเรา และชวยกนอนรกษทงเครองมอเกา ๆ และวธการท านาแบบเกา ๆ แตอาจจะท าในรปแบบของหนงสอใหเกดไดเรยนรพอ ไมตองถงกบใหกลบไปท านาเดมหรอก เพราะไมมใครอยากท าอยแลว” จากค ากลาวของชาวนาในต าบลคลองแดนไดแสดงใหเหนวาการท านาแบบดงเดมหรอภมปญญาการท านาแบบเกาไมสามารถท าไดแลวแตสามารถท าเพอการเรยนรไดในรปแบบของการอนรกษเครองมอ การสอนเยาวชนรนหลง ภมปญญาดานศลปวฒนธรรมทองถน และวถชมชน ศลปวฒนธรรมทองถน ถอเปนสงทมความส าคญชมชนเปนอยางมากเพราะสงเหลาน สามารถบงบอกถงเอกลกษณและความเปนทองถนไดเปนอยางด วฒนธรรม คอสงทไมมเองตามธรรมชาต แตเปนสงทสงคมหรอคนในสวนรวมมความตองการและจ าเปนทตองผลตหรอสรางใหมขน แลวถายทอดใหแกคนรนหลงดวยการสงสอนและเรยนรสบทอดตอ ๆ กนมา ต าบลคลองแดนกมศลปวฒนธรรมทองถนทไมตางไปจากทองถนอน การด าเนนชวต การมวถชวต กเปนแบบของสงคมภาคใตทว ๆ ไป รวมไปถงขนบธรรมเนยมประเพณเองกมลกษณะเหมอนกบชมชนในภาคใตทวไป การเลงเหนถงคณคาของศลปะและวฒนธรรมและวถชนชนของคนในคลองแดนเองถอวายงนอยอยมาก ทมอยในปจจบนสวนใหญจะเปนคนรนเกา ๆ ทยงคงมการสบทอดอย ซงเปนไปในลกษณะของวถชวตการด าเนนชวตประจ าวน รวมไปถง ศลปวฒนธรรมทองถนสวนใหญเปนการสบทอดตอมาจากบรรพบรษ และบางสวนกเกดจากความชอบหรอประสบการณในการด า เนนชวต ครสายนต ชลสาคร บคคลตวอยางอกคนหนงทมความสนใจและความชอบในวถชวตของบานเกดตนเอง มการอนรกษความเปนทองถนของชมชนไวมากมาย มทงภาพถายวถชวตแบบเกา ๆ การอนรกษชมชนทอยอาศยทมมากกวารอยปของบรรพบรษเอาไวจนปจจบนและทโดนเดนทสด คอการอนรกษเครองไม เครองมอ ในการท ามาหากนของชาวบานในต าบลคลองแดนเอาไวมากมาย ทงเครองมอทางการเกษตร เครองไมเครองมอในการท านา และอปกรณในการท าครวแบบโบราณ นอกจากนยงมเครองจกรสานและเครองปนดนเผาโบราณอกมากมาย ปจจยในการอนรกษสงเหลานเอาไวเพราะอยากเกบไวใหคนรนหลงไดเรยนรวถชมชนของต าบลคลองแดน และตงเปนศนยเรยนรประจ าต าบล

ภาพท 10 ศนยเรยนรวฒนธรรมชมชน บานครสายณต ชลสาคร ทมา: ถายโดยผวจยวนท 10 พฤศจกายน พ.ศ.2557

แหลงรวบรวม เครองไมเครองมอท ามาหากนแบบโบราณ และยงเปนแหลงรวบรวมวฒนธรรมของชมชนคลองแดนในแขนงตาง ๆ มากมาย โดยครสายนต ชลสาคร กลาววา “ ทครเลอกทจะอนรกษภมปญญาดานนเอาไวเพราะในต าบลคลองแดนเรา แทบทจะไมมใครคดทจะอนรกษไวเลย ครไมไดรบการถายทอดมาจากใครทไหน เกดเพราะความชอบ ความสนใจของครเอง ทอยากใหชมชนของเรามศนยการเรยนรแหลงหาประสบการณของเดกรนใหม ๆ สงตาง ๆ ทครมอยในบานทงหมดเปนของเกาแกของบานเรา ครไปของซอเขามาบาง ขอมาบาง ชาวบานทมของเกา ๆ เหลานเขากยนดใหมาเพราะถอวาเราเอามาท าประโยชน เปนประโยชนทงเดกผสนใจและชมชนคลองแดน” ครสายนต ชลสาคร มแนวคดทจะจดตงศนยการเรยนรของชมน โดยการแสวงหาของเกาแกของต าบลคลองแดนมาสะสมไวใหเดก ๆ ในพนทไดเรยนร ชาวบานบางคนพอรกน ามาบรจาคบาง ของเกาแกสวนใหญเปนของทหายากมาก บางชนครสายนตเอง กไมคดมากอนวาในต าบลคลองแดนยงมของเกาเหลานเหลออย ถอเปนบคคลตวอยางทมการอนรกษและแสดงในเหนถงการมสวนรวมในการอนรกษวถชมชนเอาไว เชนเดยวกบ ลงกอบ หรอ นายประกอบ สงหมณ ทมอาชพท าการเกษตร ลงกอบหรอตากอบ ของชาวบานต าบลคลองแดน เปนคนทมความชอบในเรองศลปะการท าหนงตะลงและการเลนหนงตะลง ตากอบ ไมไดรบถายทอด ภมปญญามาจากบรรพบรษแตอยางใด แตลงแกมความชอบในเรองของหนงตะลงตงแตเดก ๆ และได เดนทางไปเรยนรการท ารปหนงตะลงจากครทจงหวดนครศรธรรมราช แลวมาหดท าเอง จนมความช าราญและเกง ดานการท าหนงตะลงเปนอยางมาก และมสวนในการอนรกษภมปญญาดานนใหคงอยไวในทองถนไดเปนอยางด สงทแสดงใหเหนถงการมสวนรวมในการอนรกษภมปญญาทองถนของ ตากอบคอการเผยแพรภมปญญาใหแกชาวบานทมาขอเรยนรการท าหนงตะลงและยงมโอกาสไปสอนเดกระดบมธยมของโรงเรยนคลองแดนวทยาโดยไมคดคาใชจายแมแตบาทเดยว เปนการอทศตวเพอสวนรวมแลวมสวนรวมในการอนรกษภมปญญาอยางแทจรง

ภาพท 11 การอนรกษ การท าหนงตะลงของชาวบานในพนทคลองแดนทมใหเหนไมมากแลว ทมา: ถายโดยผวจยวนท 10 พฤศจกายน พ.ศ.2557

โดยตากอบ กลาววา“ ตาไมไดสบทอดมาจากบรรพบรษเลย ตาชอบหนงตะลงมาตงแตเดก ๆ แลวกไปเรยนทนคร กบครสอง แกสอนจนตาท าเปนและช านาญ พอมคนรคนทสนใจกมาเรยนกบตา ตากสอนใหโดยไมคดคาสกบาท แลวพอคนรมากขน ครทโรงเรยนแดนศลป (โรงเรยนคลองแดน)มาหาตาบอกไปสอนเดก ตากไปเพราะถอวาอยางนอยไดถายทอดใหเดก มนจะเปนประโยชนมาก ตาดใจทไดเปนสวนหนงของการเรยนรของเดก” จากค ากลาวของบคคลทง 2 คน คอ ครสายนต ชลสาคร และตากอบ สงหมณแสดงใหเหนถงการมสวนรวมในการชวยอนรกษภมปญญาทองถนไดเปนอยางด ส าหรบแนวทางในการสรางการมสวนรวมนอกเหนอจากการอทศตนเพอสงคมแลวของครสายนตและ ตากอบแลว ทง 2 ทานนไดเสนอวธการสรางการมสวนรวมอกคอ กาสนบสนนจากองคการปกครองสวนทองถนทสามารถเขามามบทบาทกบชมชนไดเปนอยางด ภมปญญาดานงานชางไม งานชางไม งานไมเปนงานชางทใชฝมอและความคดสรางสรรค ตองมความอดทน ขยน มความรบผดชอบสง สามารถน าทรพยากรธรรมชาตทเปนไมมาประดษฐเปนของเลนของใชไดอยางเหมาะสม ทงทจะตองมทกษะในการใชเครองมอและกระบวนการในการใช จงจะสามารถท างาน ไมไดอยางสวยงาม เรยบรอย มประสทธภาพในการใชเครองมอและใชวสด ปจจบนไมมคณคามาก หายาก เพราะปาไมถกท าลายไปเกอบหมด จนตองใชวสดอน ๆ มาทดแทนไม เชน พลาสตก โลหะ งานชางไมในงานชางพนฐานเปนงานชางไมเบองตน สามารถปฏบตไดทงชายและหญง เชน การรจกเครองมอเครองใช วธการใชวสด และการเกบรกษา การซอมบ ารงสงของเครองใชภายในบาน เชน เฟอรนเจอร สวนประกอบของอาคารบานเรอน เปนตน ความส าคญของงานชางไม ความส าคญของงานชางไม มความสอดคลองกบความส าคญของไมทใชในงานกอสราง เนองจากไม เปนวสดกอสรางทหาไดยาก และมราคางานไมทแพงกวาวสดทดแทนประเภทอน แตถงกระนน ไมยงคงเปนทตองการในงานประเภท เชน วงกบไม ประตไม หนาตางไม เฟอรนเจอรไม งานแกะสลกไม และผลตภณฑทใชส าหรบการตกแตงบาน ชางไม

มออาชพจงมความจ าเปนอยางยงในปจจบน ชางไมทดตองมทกษะและความช านาญงานในหนาททตนรบผดชอบไดเปนอยางด มใจรกในหนาท มความคดสรางสรรคงานไมใหออกมาสวยงาม มเอกลกษณ อกทงยงตองมความรบผดชอบสง สามารถใชงานไมไดอยางเหมาะสม โดยสามารถแบงประเภทของงานชางไมออกเปน 4 ประเภทคอ งานชางไมกอสราง งานชางไมครภณฑ งานชางไมออกแบบ และงานชางไมแกะสลก ประเภทของงานชางไม งานของชางไมแบงออกเปน 4 ประเภทหลก คอ 1. งานชางไมกอสราง โดยงานชางไมกอสรางนน จะเปนงานทเกยวกบการกอสรางอาคาร บานเรอน ทอยอาศย ตองอาศยความอดทน และความแขงแรงของร างกายเปนอยางมาก เพราะตองปฏบตหนาทกลางแจง หรอในทสง มโอกาสเสยงตอแสงแดด ฝนละออง ฝนตก หรอการพลกตกจากทสงได จงตองมความเปนมออาชพ และมทกษะในการท างานเปนอยางมาก 2. งานชางไมครภณฑ ส าหรบงานชางไมครภณฑ จะเปนงานทเกยวของกบการสรางเครองเรอนตาง ๆ เฟอรนเจอรไม อปกรณชางไม เครองมอชางไม ชดตกแตงบานทท าจากไม และผลตภณฑจากไมทงหมด ผทประกอบอาชพชางไมนควรเปนบคคลทมความละเอยด รอบคอบ มความประณต แตไมมความเสยงในการปฏบตงานเนองจากท าหน าทภายในโรงงานไม ทมเครองจกร เครองมอเพยบพรอม 3. งานชางไมออกแบบ ส าหรบงานชางไมออกแบบ จะเปนงานทเกยวกบการท าแบบงานไม แบบหลอโลหะ เชน ชนสวนตาง ๆ ของเครองยนต เปนตน ชางไมออกแบบควรมความละเอยดประณต สรางไมแบบโดยไมผดเพยน และมเทคนคในการใชเครองมอไดอยางช านาญ 4. งานชางไมแกะสลก ส าหรบงานชางไมแกะสลก จะเปนงานทเกยวกบการออกแบบ ตกแตง สรางสรรค แกะสลกไมลวดลายตาง ๆ ลงบนผลตภณฑไม ประโยชนของงานชางไมทนาร ประโยชนของงานชางไม มทงตอตนเอง และตอผอน เพราะชางไมสามารถใชงานเครองมอเกยวกบงานไมไดอยางช านาญงาน และปลอดภย ชางไมยงชวยในเรองของการซอมแซมดแลรกษางานไม มความรความเชยวชาญในวชาชพสามารถน าไปประกอบอาชพเพอสรางรายไดใหกบครอบครว พรอมทงยงสรางลกษณะนสยทดใหกบตวเองมความรบผดชอบดวย ส าหรบครอบครว กสามารถน าความรไปใชใหเกดประโยชน ชวยประหยดรายจาย เนองจากสามารถซอหางานไมในราคางานไมทถกกวาบคคลทวไป รจกบ ารงรกษาของใชภายในบาน ท าใหเกดชางไมมออาชพทมฝมอคณภาพสง เกดการอนรกษและใชทรพยากรอยางมประโยชนสงสด ชางไมยงมเทคนคการใชงานเครองมอทถกตองตามหลกการ มการประดษฐคดคนสงแปลกใหม ไอเดยการออกแบบผลงานผลตภณฑจากไม มการสรางสรรคงานไมแบบมออาชพ และบงชใหสงคมเหนคณคาของงานชางไมมากขนอกดวย

ดานการถายทอดภมปญญาดานงานชางไม งานชางไมถอเปนภมปญญาทมความส าคญกบต าบลคลองแดน อ าเภอระโนด จงหวดสงขลา เปนอยางมาก เนองดวยจากต าบลคลองแดนยงคงอาศยประโยชนจากงานไมอยในการด าเนนชวต หลายดานไมวาจะเปนกาสรางทอยอาศย การตอเรอเพอใชในการประกอยอาชพประมง และการท าเครองไม เครองมอในการประกอบอาชพจากไม งานชางไมถอเปนงานทตองอาศย ความช านาญดานบคคลและอาศยความประณตในการท า ปจจบนในต าบลคลองแดนเอง กยงมชางไมทยงคงมการสบทอดดานนอย แตมจ านวนไมมากอนเนองจากสาเหตหลายประการทท าใหชางไมลดนอยลง เชน ความไมแนนอนในรายได และการเขามาทดแทนของเทคโนโลยสมยใหม จากการลงพนทสมภาษณผเชยวชาญดานงานไมหรอชางไมทยงคงการสบทอดอยแคไมกคน หนงในนน คอ นายประจวบ รตตโชต ซงไดรบการถายทอดงานชางไมและสบทอดตอจากบดาโดยมการท าเปนอาชพเสรม จากวางเวนจากการท านานายประจวบกลาววา“ ลงสบทอดงานไมมาจากพอ เมอกอนพอเปนชางไม ท าเปนอาชพเสรมจากการท านาเหมอนกน พอมารนลง ลงกท านาเปนอาชพหลก และงานไมเปนอาชพเสรม งานไมทลงท ากเปนจ าพวก บานไม หนาไมทใชเวลาไมมากเพราะลงตองท านา” เชนเดยวกบการสบทอดงานไมจาก พอของ นายสนต ทองออน โดยเปนการถายทอดจากพอในรปแบบของการตอเรอประมงขนาดเลกและการสรางบานไม ปจจบนในพนทชางไมทตอเรอเปนมนอยมาก นายสนต เปนหนงในนนทยงคงสบทอดตออย การตอเรอเปนงานชางไมทตองใชความช านาญเปนอยางมาก ตองใชความละเอยด ประณตมากกวาการสรางบาน เพราะหากไมละเอยดมากพองานกจะออกมาไมดและโครงสรางเรอทตอออกมาอาจไมไดมาตรฐานกเปนได

ภาพท 12 การตอเรอประมงขนาดเลกทอาศยฝมอของชางไม ทมา: ถายโดยผวจยวนท 10 พฤศจกายน พ.ศ.2557

นายสนต ทองออน กลาววา“ ผมท างานไมเปนเพราะพอแกสอน พอท าเรอเปน ผมเหนแกท าอยประจ ากเลยหดท าบาง อนไหนทท าไมเปนแกกสอน ท าจนมประสบการณและช านาญจนท าเปนอาชพเสรมได นอกเหนอจากออกเลหาปลา ชวงทหยดออกเล จะมคนมาจางไปตอเรอบาง

ซอมเรอบาง แลวแตงาน แตสงส าคญของงานไมคอความละเอยดและใจเยน ซงเมอไดพดคยกบผทเชยวชาญดานงานชางไมและไดรบการสบทอดการท างานไมมาจากบรรพบรษ กไดทราบขอมลวาปจจบนคนในชมชนคลองแดน มคนทมความช านาญในดานงานไมแคไมกคนสวนใหญกเปนคนทมอายมากแลว ซงตางจากสมยกอนทมชางไมเปนจ านวนมาก เนองมาจากในสมยกอนในพนทคลองแดนนนมบานพกอาศยของคนเปนบานไมเกอบทงหมดและการเดนทางในสมยกอนยงตองเดนทาง ทางเรอทท ามาจากไม ท าใหมคนทมฝมอการท างานไมทงทท าเรอ และบานพกอาศย เปนเกอบทกครวเรอน นอกจากนนเครองมอการประกอบอาชพในสมยกอนยงท ามาจากไม ท าใหงานไมมความส าคญเปนอยางมาก แตปจจบนงานไมหลายประเภท สามารถน าเอาวสดชนดอนมาทดแทนได ไมวาจะเปนการสรางบาน การตอเรอ หรอแมกระทงเครองมอการท ามาหากน ทงหมดกสามารถหาวสดอนมาทดแทนไดหมด ความส าคญของงานไมจงลดลง อยางเหนไดชด ทงนผทสบทอดกยงลดลงดวย จงเกรงวาภมปญญาดานนจะสญหายไปจากชมชนคลองแดน ทางผวจยจงไดลงพนทสมภาษณผทมความสามารถดานงานไม ซงเปนผทไดรบการยอมรบจากคนในชมชนวาเปนคนมฝมอดานงานไมเพอสอบถามถงมมมองของการรวมกนอนรกษภมปญญาชาวบานดานนไมใหสญหายไปจากชมชนคลองแดน โดยไดขอมลวา ดานการสรางการมสวนรวมในการอนรกษดานงานชางไม ในสวนของการสรางการมสวนรวมเพอใหเกดในการอนรกษในพนทนน ผทมความสามารถแนะน าใหภาครฐและคนทมบทบาทหนาทเกยวของใหสงเสรมงานไมในดานตาง ๆ ใหมากกวาขน ไมเฉพาะเจาะจงวาเปนงานไมในการตอเรอหรอการสรางบานจากไม แตสามารถสงเสรมในหลาย ๆ ดาน เชนงานไมเฟอรนเจอร โดยอาจจะเรมจากการท าเครองใชภายในบานจากไม การสงเสรมใหเปนผลตภณฑของชมชน โดยจดตงกลมชางไมขนในต าบลคลองแดน มการสงเสรมเยาวชนรนใหมใหหนมาเหนความส าคญของงานไม การเปดสอนเยาวชนรนใหมใหรจกงานฝมอจากงานชางไม การสงเสรมใหมการสรางเครองมอเครองใชในครวเรอนจากไม โดยหนงในผทมความช านาญดานงานไมของชมชนคลองแดน คอ ลงเขยวทมอาชพท ากอสรางงานไมในชมชนกลาววา “หมบานเรานาจะไดรบการสงเสรมดานนมากขน เพราะชางสวนใหญทมอย กคอนขางมฝมอ แตเสยดายคนมฝมอเหลานนมนอย ท าใหเกดการรวมกลมขนยาก หากไดรบการสงเสรมงานไมเปนผลตภณฑชมชน เพอสงออกไปขายนอกหมบานนาจะเขาทา เปดใหสอนเดกในหมบานบางกคงจะด” ซงสงทผเชยวชาญดานงานไมสะทอนออกมาใหเหนคอการทตองการการสนบสนนจากหนวยงานภาครฐทเกยวของ เพราะพวกเขาเหลาน พรอมทจะแสดงฝมอใหคนอนไดเหนถงความสวยงามของงานไม พรอมทจะแสดงใหเดกรนใหมไดเหนถงความส าคญของงานไมทใกลสญหายไปจากชมชนและทองถน และอยากใหคนอน ๆ ในชมชนไดชวยกนและรวมกนอนรกษงานฝมอดานนเอาไวใหชนรนหลงไดดไดชม ไมใชเปนเพยงแคเรองเลาและภาพถาย

สรปการมสวนรวมในการอนรกษภมปญญาชาวบาน ต าบลคลองแดน จากการลงพนทสมภาษณชาวบานในพนทต าบลคลองแดน อ าเภอระโนด จงหวดสงขลา ถงเรองของการมสวนรวมของประชาชนในการอนรกษภมปญญาชาวบาน ในต าบลคลองแดน อ าเภอระโนด จงหวดสงขลา ทง 8 ดานไดแก ภมปญญา ดานประมงพนบานและประมงชายฝง ภมปญญาดานกาลเลนและกฬาพนบาน ภมปญญาดานการนวดแผนโบราณ และยาสมนไพรพนบาน ภมปญญาดานพธกรรมทางศาสนา ภมปญญาดานคหกรรม (การท าขนมไทย) ภมปญญาดานการท านา ภมปญญาดานศลปวฒนธรรมทองถน และวถชมชน และ ภมปญญาดานงานชางไม ในประเดนของการถายทอดภมปญญาชาวบาน ทง 8 ดาน มลกษณะไปในทศทางเดยวกน คอมการถายทอดจากบรรพบรษสรนลกรนหลาน หรอจากรนสรน โดยสวนใหญครอบครว นน ๆ มการประกอบอาชพทตองอาศยภมปญญาดานนน ๆ อยแลว ในประเดนของการมสวนรวมในการอนรกษภมปญญาชาวบาน ไดรบขอมลวา การไดรบการสงเสรมจากหนวยงานทงภาครฐภาคเอกชน และประชาชนในพนท ใหการสนบสนนการอนรกษภมปญญาชาวบานในทก ๆ ดาน ทงนเพอใหภมปญญาเหลานน ไดด ารงอยในพนทคลองแดน ตอไป อกทงการสนบสนนการเขารวมกลม หรอการจดตงศนยเรยนรภมปญญาทองถนของชมชน ยงเปนการสงเสรมและชวยอนรกษสงทมคณคาเหลานใหคงอยสบไป ซงผลจากการพดคยสมภาษณทกลาวมาจงพอสรปไดวาวธการถายทอดภมปญญาชาวบานเปนไปในลกษณะ ดงน 1. การบอกเลา บรรยาย ดวยวาจา เปนวธการทผถายทอดเปนฝายบอกเลา อธบาย หรอถายทอดความรและประสบการณสงสมของตนใหแกผรบการถายทอดในรปของค าพด โดยผถายทอดจะตองเปนฝายเตรยมเนอหาทจะพด วธนผถายทอดจะมบทบาทส าคญในฐานะผใหความร สวนผรบการถายทอดจะเปนผรบฟงและจดจ าความรหรอบนทกสาระส าคญตาง ๆ ทไดรบฟงตามไปดวย 2. การสาธต เปนวธการถายทอดภมปญญาทผถายทอดแสดงหรอกระท าพรอมกบการบอกหรอ อธบายเพอใหผรบการถายทอดไดประสบการณตรงในเชงรปธรรม ซงจะท าใหเขาใจวธการ ขนตอน และสามารถปฏบตได การสาธตทนยมใชในการถายทอดภมปญญา คอ การสาธตวธการและการสาธตประกอบการบรรยาย 3. การปฏบตจรง เปนวธการถายทอดทผรบการถายทอดลงมอกระท าจรงในสถานการณทเปนอยจรง โดยผถายทอดเปนผคอยแนะน า ตรวจสอบและแกไข เพอใหกระบวนการปฏบ ตถกตองตามขนตอน และไดผลงานตามทตองการดวยวธการนผ รบการถายทอดจะไดเรยนรและส งสมประสบการณไปทละเลกละนอย 4. วธถายทอดโดยใหเรยนรจากสอดวยตนเอง เปนวธทจดเปนประสบการณการเรยนรภมปญญาในรปของสอประสมท เออตอการเรยนรและท าความเขาใจดวยตนเองมากทสด เชน บทเรยนแบบโปรแกรม ศนยการเรยน คอมพวเตอรชวยสอน เปนตน

5. วธถายทอดโดยใชการแสดงพนบานเปนสอ เปนวธทใชการแสดงทชาวบานนยมชมชอบเปนสอในการถายทอดองคความร ทางภมปญญา โดยทผรบการถายทอดจะไดรบความเพลนเพลดไปพรอม ๆ กบการเรยนร และการมสวนรวมของชมชน สรปไดวา แบงไดออกเปน 2 ลกษณะ ไดแก 1. ลกษณะการมสวนรวมจากความเกยวของทางดานเหตผล โดยการเปดโอกาสใหสงคม องคกรตาง ๆ ในชมชน ประชาชนมบทบาทหลกตามสทธ หนาทในการเขามามสวนรวมในการด าเนนงาน ตงแตการคดรเรม การพจารณาตดสนใจ วางแผน การรวมปฏบตและการรบผดชอบในผลกระทบทเกดขน รวมทงสงเสรม ชกน า สนบสนนใหการด าเนนงานเกดผลประโยชนตอชมชนตามจดมงหมายทก าหนดดวยความสมครใจ 2. ลกษณะการมสวนรวมจากความเกยวของทางดานจตใจ เปนการมสวนรวมของชมชน ทการเกยวของทางดานจตใจ อารมณ รวมทงคานยมของประชาชนเปนเครองชน าตนเองใหเขามามสวนรวม แสดงความคดรเรมสรางสรรค การกระท าใหบรรลวตถประสงคทก าหนดไว ท าใหผทเขามามสวนรวม เกดความผกพน มความรสกรบผดชอบตอกจกรรมทด าเนนงานดวยความสมครใจ จากแนวคดและทศนะทไดกลาวมาขางตนทงหมด สามารถแยกประเดนสรปไดวาการมสวนรวมของประชาชนเกดขนจากเปาหมายทตองการ คานยม ความเชอ วฒนธรรมประเพณความผกพน การเสรมแรง โอกาส ความสามารถ การสนบสนน ความคาดหมายในสงทตองการโดยมพนฐานของการมสวนรวม ดงน 1. การมสวนรวมบนพนฐานของเหตผล 2. การมสวนรวมบนพนฐานของคานยม 3. การมสวนรวมบนพนฐานของประเพณ 4. การมสวนรวมบนพนฐานของความผกพน ความเสนหา โดยสรปการมสวนรวมของชมชนนน เกดจากจตใจทตองการเขารวมในกจกรรมใดกจกรรมหนง เพอใหบรรลถงวตถประสงคของกลมคนทสอดคลองกบวถชวตทางสงคม ซงการเราใหคนในชมชนเขามามสวนรวมนน ผด าเนนงานจะตองมความเขาใจในวธการด าเนนชวต คานยม ประเพณทศนคตของบคคล เพอใหเกดความสมครใจเขารวมกจกรรม

บทท 5

สรป อภปรายผล และขอเสนอแนะ

การวจยเรอง การมสวนรวมในการอนรกษภมปญญาชาวบานในต าบลคลองแดน อ าเภอระโนด จงหวดสงขลา เปนการวจยเชงคณภาพ มวตถประสงคเพอ 1) เพอศกษาการถายทอดภมปญญาชาวบานในต าบลคลองแดน อ าเภอระโนด จงหวดสงขลา 2) เพอศกษาการมสวนรวมในการอนรกษภมปญญาชาวบานในต าบลคลองแดน อ าเภอระโนด จงหวดสงขลา ในการด าเนนการวจยครงน เปนการวจยเชงคณภาพ ผวจยไดเลอกพนทศกษาคอ พนทต าบลคลองแดน อ าเภอระโนด จงหวดสงขลา ซงมภมปญญาชาวบานอยหลายดานในการศกษา และเลอกใชวธการเลอกผใหขอมลแบบเจาะจง โดยมเครองมอการวจย ไดแก แบบสมภาษณเชงลก ( In-depth interview) โดยใชอปกรณประกอบการศกษา ไดแก เทปบนทกเสยง กลองถายรป และสมดบนทก ผลการวจยปรากฏดงน สรปผลการวจย การถายทอดภมปญญา การถายทอดภมปญญาชาวบานในต าบลคลองแดน อ าเภอระโนด จงหวดสงขลา นนผวจยศกษาภมปญญาทองถน 8 ดานดวยกน ประกอบดวย 1) ภมปญญาดานประมง 2) ภมปญญาดานการละเลนและกฬาพนบาน 3) ภมปญญาดานการนวดแผนโบราณและยาสมนไพรพนบาน 4) ภมปญญาดานพธกรรมทางศาสนา 5) ภมปญญาดานคหกรรม (การท าขนมไทย) 6) ภมปญญาดานการท านา 7) ภมปญญาดานศลปวฒนธรรมทองถนและวถชมชน 8) ภมปญญาดานงานชางไม โดยขอมลทไดจากการศกษา พบวา สวนใหญเปนการถายทอดจากบรรพบรษจาก พอแม ปยา ตายาย หรอญาตพนอง มาสรนลกรนหลาน เนองจากในแตละครอบครว จะใชภมปญญาทมในการประกอบอาชพของครอบครว ผานประสบการณและการด าเนนชวต กลาวคอ ในการประกอบอาชพของคนในต าบลคลองแดนในแตละอาชพ จะมการน าภมปญญา เคลดลบทมมาใชในการด าเนนชวตประจ าวน เชน การท าประมง ชาวประมงในต าบลคลองแดน จะน าเอาภมปญญาทบรรพบรษถายทอดใหมาใชเปนวถในการท าประมง และน ามาท าเปนเครองไมเครองมอในการท าประมง โดยน าเอาวสดอปกรณทมอยในทองถนใกลบานทพอหาไดมาท าเปนอปกรณจบสตวน า โดยมรนลกรนหลานคอยชวยหาอปกรณมาท าเครองมอ ตลอดจนวธการท าเครองมอและการใชเครองมอในการประกอบอาชพ ในระหวางนในทกขนตอนของการใชภมปญญาทองถนในการประกอบอาชพกเกดกระบวนการเรยนรกระบวนการสอนและการถายทอดการหาวสดอปกรณมาท าเครองมอ การท าเครองมอและการน าเครองมอไปใชจากรนสรนลก รนหลาน จะสงเกตวธการจาก พอแม หรอญาตพนอง สงไหนทพอท าไดกเรมหดท า สวนไหนทท าไมได พอแมกเปนผสอนท าใหเกดการถายทอด มาสรนลก กลายเปนผสอนท าใหเกดการถายทอดวธการมาสอกรนเพอใชในการประกอบอาชพ ซงไมตางจากการถายทอดภมปญญา จากรนสรนของภมปญญาดาน

อน ๆ ในต าบลคลองแดน สวนใหญจะมสาเหตมาจากการทภมปญญาทองถนเหลานนเปนอาชพของครอบครวเปนฐานอยเดมแลว อกสวนหนง ส าหรบการถายทอดและสบทอดภมปญญาทองถนในต าบลคลองแดน อ าเภอระโนด จงหวดสงขลา มการสบทอดผานประสบการณและความสนใจหรอความชอบในภมปญญาดานนน ๆ เชน ภมปญญาดานกฬาพนบานและการละเลนพนบาน จะเกดจากการเรยนรจากความชอบความสนใจสวนตวแลวผทสบทอดจะไปเรยนรจากผทมความรความสามารถในดาน ๆ นน แลวกลบมาลองหดท าหรอหดเลนดวยตนเองแตบางสวนถามองลกๆลงไปกเกดจากการถายทอดจากรนสรนเชนกน เพราะคนทถายทอดมาใหแลวน าความชอบความสนใจมาเปนตวประสานเพอใหเกดการเรยนรตอไป การมสวนรวมเพอใหเกดการอนรกษภมปญญาชาวบาน จากการสมภาษณผทมความร ความเชยวชาญ ดานภมปญญาชาวบานในแตละดาน ในเรองของการสรางการมสวนรวมเพอใหเกดการอนรกษภมปญญาชาวบานในต าบลคลองแดน อ าเภอระโนด จงหวดสงขลา พบวา ผเชยวชาญภมปญญาชาวบานในแตละดาน ไดเสนอแนวทางการสรางการมสวนรวมไวหลายประการณ พอสรปไดดงน 1. การตงกลมเพอเปนกลมอนรกษภมปญญาชาวบานของต าบลคลองแดน อ าเภอระโนด จงหวดสงขลา โดยชาวบานมองวาหากเกดการรวมกลมเปนกลมการอนรกษขนจะท าใหสามารถอนรกษภมปญญาและเปนการสรางการมสวนรวมจากชมชนและชาวบานในชมชนไดดท าใหภมปญญา แตละดานมกลมอนรกษและสญหายไดยากเชน ภมปญญาการประมง กตองจดตงเปนกลมประมงชายฝงและประมงพนบานขน และชวยกนอนรกษการท าเครองมอแบบในอดตใหเดกรนใหมไดเรยนร ถอเปนการสรางการมสวนรวมจากชมชน ทมสวนในการอนรกษภมปญญาชาวบาน 2. การสรางความรวมมอจากภาครฐ เชน องคการปกครองสวนทองถน (อบต.) โรงเรยนและสภาบนทางศาสนา (วด) กบชมชนและทองถน ในการรวมกบอนรกษภมปญญาชาวบานในทกๆดาน เชนภมปญญาดานพธกรรมทางศาสนา ตองอาศยความรวมมอ จากโรงเรยน วด และหนวยงานภาครฐโดยชาวบานผเชยวชาญมองวา หากตองการใหเดกรนใหมรถงพธการทางศาสนาตองปลกฝงตงแตเดก ๆ หมนฝกเดกนกเรยนเขาวดฟงธรรมในวนส าคญทางศาสนา โดยหนวยงานภาครฐในพนทมหนาทในการจดกจกรรมเหลานหรอคอยใหการสนบสนนนนเอง 3. การมสวนรวมจากผเชยวชาญหรอผทมความรความสามารถ ในการทจะเปนผถายทอดหรอรวมกนอนรกษภมปญญาโดยมองวา หากผเชยวชาญภมปญญาในแตละดานชวยกนถายทอดสงทตนเองมความสามารถ กถอไดวาคนเหลานไดมสวนรวมใหการถายทอดภมปญญารวมทงเปนผทชวยอนรกษภมปญญาทองถนเอาไว เชนภมปญญาเรองยาสมนไพรทมการถายทอดและเผยแพรใหนกเรยนนกศกษา ในทองถนไดเรยนรและศกษาถงประโยชนของยาสมนไพร ประเดนนแสดงใหเหนถงความรวมมอของผเชยวชาญในการถายทอดความรและอนรกษภมปญญาทองถน

อภปรายผลการวจย จากการศกษาการมสวนรวมในการอนรกษภมปญญาชาวบานในต าบลคลองแดน อ าเภอระโนด จงหวดสงขลา สามารถอภปรายไดดงน ภมปญญาชาวบานเปนสงเกอประโยชนตอสวนรวมมากกวาสวนบคคลทงยงสามารถ ขยายผลสบเนองอยางกวางขวาง คนสวนใหญของสงคมสามารถรบเอาภมปญญานน ๆ เขาสวถชวตไดอยางมระบบ พลงภมปญญาชาวบานไมใชสงทสงเหนอวสยทชาวบานจะน าเอามาใชประโยชนในชวตประจ าวนไมได แตภมปญญาชาวบานมมคณคาเหลานจะคอย ๆ ซมซาบ เขาสนสยกระบวนการคดและการกระท าจนกลายเปนสามญลกษณะ เปนขนบนยม หรอจรยวตรปกตของชนรนลกรนหลาน รากเหงาของภมปญญาชาวบาน จงมกเกยวเนองกบการท างาน “หรอภาวะ” ทเกดจาการกระท า การเสาะแสวงหาสรางสรรคของคนรนกอน ๆ มาปรบใหเกอกลแกการด ารงชวตปรบพนฐาน หรอปจจย ๆหลงภมปญญาเหลานน กจะคอย ๆ แตกหนอตอยอดเปนภมปญญา เพอจรรโลงจตใจ เปนเครองประเทองอารมณ ตลอดจนเปนปทสถาน ทยดถอกนวาเปนความดความงาม เปนมรดกทางวฒนธรรมของทองถน ดวยตระหนกในคณคาแหงความรภมปญญาของชาวบานในทองถน ดวยตระหนกในคณคาแหงความรความสามารถ ทผานการสงสมมาอยางหลากหลายสอดคลองเหมาะสมกบวถชวตและมศลปะทสวยงาม ของภมปญญาบรรพบรษ ทงยงน ามาใชเปนแงคดในการพฒนาวถชวตของคนไทยบนพนฐานคณคาดงเดม ทเนนความเรยบงายการพงกาวตนเอง ความพอมพอกน การชวยเหลอเกอกลความกลมกลนและสอดคลองกบธรรมชาตและตองการใหลกหลานรนหลงไดรบรรบทราบและสบตอภมปญญาทหลากหลายนน ในต าบลคลองแดน อ าเภอระโนด จงหวดสงขลา เปนพนทหนงทมการถายทอดภมปญญาชาวบานและสบทอดภมปญญาชาวบานผานบรรพบรษ พอแม ปยา ตายาย และญาตพนองและภมปญญาชาวบานสวนใหญเกดขนจากการประกอบอาชพของครอบครว ท าใหภมปญญาชาวบานบางสวนยงคงมรนลกรนหลาน สบทอดตอ ๆ กนมา จนถงปจจบนแตเปนทนาเสยดายทภมปญญาสวนหนงในปจจบนแทบทจะไมเหน และไมมผสบทอดตอแลว เพราะอทธพลจากเทคโนโลยสมยใหมทเขามาแทรกแซงจนภมปญญาชาวบานนนคงเหลออยเพยงค าบอกเลาเทานน ซงสอดคลองกบงานวจยของ ทรงคณ จนทจร (2549) ทไดระบถงวธการถายทอดภมปญญาพนบานผานรนสรน และสวนหนงเกดจากประสบการณ ความชอบสวนตว ผานการลงมอปฏบตจรง ผานการด าเนนชวตประจ าวนและการจดจ า ในสวนของการสรางการมสวนรวมเพอใหเกดการอนรกษพบวา การสรางกลมอนรกษของแตละภมปญญา การสงเสรมและการสรางความรวมมอจากชมชน สถานศกษา หนวยงานภาครฐและสถาบนทางศาสนา เปนสงทผเชยวชาญไดใหขอเสนอแนะและการแสดงความคดเหนวาสามารถท าใหเกดการมสวนรวมและการอนรกษได ซงสอดคลองกบงานวจยของ ค ากงแกว ปดท ามะวง (2550) ทไดระบถงการมสวนรวมของประชาชนทเหนความส าคญในตวของปาผลตและแนวทางในการมสวนรวมของชมชน ขอเสนอแนะ

ขอเสนอแนะจากการวจย ในการสบทอดภมปญญาชาวบานสงส าคญคอทายาทของผสบทอด หากไมมทายาทในการสบทอด หนวยงานทเกยวของกบการอนรกษภมปญญาชาวบานควรตงศนยการเรยนรชมชน หรอพพธภณฑชมชน เพอรวบรวมองคความรภมปญญาชาวบานดานตาง ๆ ใหมการสบทอดสเยาวชนในชมชนหรอบคคลอนทเขามาเยยมศกษาดงานชมชน ขอเสนอแนะในการวจยครงตอไป ควรศกษาวถชวตของคนท เปนปราชญชาวบานในการสบทอดภมปญญา ดานตาง ๆ ในชมชนต าบลคลองแดน

บรรณานกรม กมลพร สงม. (2543). การถายทอดความรในการใชสมนไพรทมผลตอการอนรกษความหลากหลายทาง

ชวภาพและการพงพาตนเอง. เชยงใหม: มหาวทยาลยเชยงใหม. กรกช รามโกมท. (2543). การอนรกษและสบทอดงานชางศลปไทย: ศกษากรณกาญจนาภเษกวทยาลย

ชางทองหลวง. กรงเทพฯ: มหาวทยาลยธรรมศาสตร. กาญจนา เกยรตมณรตน. (2546). ภมปญญาในการทอผาพนเมองภาคเหนอ: รปแบบการเรยนรและการ

ถายทอดความรของครภมปญญาไทย. กรงเทพฯ: มหาวทยาลยเกษตรศาสตร. กตตพศ ศรสตร. (2538). การน าภมปญญาชาวบานมาใช ในการพฒนาหลกสตรระดบทองถน ตามหลกสตร

ประถมศกษาพทธศกราช 2521 (ฉบบปรบปรง พ.ศ.2533) ในโรงเรยนรวมพฒนาการใชหลกสตร สงกดส านกงานการประถมศกษาจงหวดสพรรณบร. กรงเทพฯ: จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

เกษม จนทรแกว. (2530). วทยาศาสตรสงแวดลอม. กรงเทพมหานคร: อกษรสยามการพมพ. โกมล แพรกทอง. (2533). แนวความคดปาชมชน ในคมอเจาหนาทของรฐ โครงการพฒนาปาชมชน เรองปา

ชมชนในประเทศไทย. กรงเทพฯ: กองจดการทดนปาสงวนแหงชาต กรมปาไม. ไขแสง ศขะวฒนะ. (2530). การอนรกษโบราณสถานและงานสถาปตยกรรมทมคณคาทางวฒนธรรมเอกสาร

ประกอบการบรรยายสมมนาการอนรกษโบราณสถานในฐานะเปนหลกฐานทางวชาการ . กรงเทพฯ: มหาวทยาลยศลปากร วงทาพระ.

คณะกรรมการอ านวยการจดงานเฉลมพระเกยรตพระบาทสมเดจพระเจาอยหว. (2545). วฒนธรรม พฒนาการทางประวตศาสตร เอกลกษณและภมปญญา จงหวดสงขลา. กร ง เทพฯ: คณะกรรมการอ านวยการจดงาน.

ค ากงแกว ปดท ามะวง. (2550). การมสวนรวมของประชาชนในการจดการปาผลตแบบยงยน : กรณศกษาปาผลตประทมพอน เมองประทมพอน แขวงจ าปาสก สาธารณรฐประชาธปไตยประชาชนลาว . วทยานพนธรฐประศาสนศาสตรมหาบณฑต มหาวทยาลยราชภฎอบลราชธาน, อบลราชธาน.

จรญรตน หรญชฬหะ. (2542). ปจจยทมผลตอการมสวนรวมในโครงการวนศาสตรชมชนทสงในลมน าหวยองเผาะ จงหวดกาญจนบร . วทยานพนธวทยาศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาวนศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร, กรงเทพฯ.

ชตกาญจน คดชอบ. (2552). ภมปญญาชาวบานในการท าสวนยางพารา: กรณศกษาต าบลทาอย อ าเภอตะกวทง จงหวดพงงา. นนทบร: มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช.

ชชาต พวงสมจตร. (2540). การวเคราะหปจจยทสงเสรมและปจจยทเปนอปสรรคตอการมสวนรวมของชมชนกบโรงเรยนประถมศกษาในเขตปรมณฑลกรงเทพมหานคร. กรงเทพฯ: จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

ชศร แนวสข. (2548). การมสวนรวมของวทยากรภมปญญาชาวบาน ในการด าเนนการจดท าหลกสตรทองถนในสถานการศกษา สงกดส านกงานเขตพนทการศกษาสระแกว เขต 1. ปทมธาน: มหาวทยาลยราชภฏวไลยอลงกรณ.

บรรณานกรม (ตอ) ทรงคณ จนทจร. (2549). การถายทอดภมปญญาพนบานในเรองทรพยากรดน น า ปาไมของกลมชาตพนธ

กะเลง สถาบนวจยศลปะและวฒนธรรมอสาน. มหาสารคาม: มหาวทยาลยมหาสารคาม.

ทกษณ ชมจนทร. (2551). ภมปญญาชาวบานกบการแกไขปญหาความขดแยงในชมชน : กรณศกษาต าบลสะแกราช อ าเภอปกธงชย จงหวดนครราชสมา. การศกษาอสระรฐประศาสนศาสตรมหาบณฑต สาขาการปกครองทองถน วทยาลยการปกครองทองถน มหาวทยาลยขอนแกน, ขอนแกน.

ทศน ทศนยานนท. (2547). ภมปญญาชาวบานเพอการพฒนาคณภาพชวต : กรณการท ายาและน ายาไลแมลง จากสมนไพรใกลตว. อบลราชธาน: คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยราชภฏ

ทพยทวา สมพนธมตร. (2552, พฤศจกายน-ธนวาคม). การประเมนมลคาทางเศรษฐกจของศกยภาพการใชประโยชนพชสมนไพรในปาชมชนเขาหวชาง ต าบลตะโหมด อ าเภอตะโหมด จงหวดพทลง. วารสารสงขลานครนทร ฉบบสงคมศาสตรและมนษยศาสตร. 15 (6), 943-960.

นคร อนเรอน. (2547). กระบวนการถายทอดภมปญญาพนบานในการประดษฐของเลนเดก หมบานกวแลปาเปา ต าบลบานกาด อ าเภอแมวาง จงหวดเชยงใหม. เชยงใหม: มหาวทยาลยเชยงใหม.

นพดล ทะนตะ. (2552). การมสวนรวมของประชาชนเครอขายลมน าหวยยอด ในการอนรกษปาตนน าล าธาร พนทตนน าหวยยอด อ าเภอสองแคว จงหวดนาน. วทยานพนธรฐประศาสนศาสตรมหาบณฑต มหาวทยาลยราชภฏอตรดตถ, อตรดตถ.

นคม ชมพหลง. (2548). ภมปญญาทองถนสการเรยนร. (พมพครงท 2). มหาสารคาม: กลมนเทศตดตามประเมนผลการจดการศกษา ส านกงานเขตพนทการศกษามหาสารคาม เขต 1.

บณฑตา ศรชยมล. (2547). การพฒนาแบบมสวนรวมเพอสงเสรมการด าเนนงานวสาหกจชมชน กลมทอผา หมท 4 ต าบลโคกเจรญ อ าเภอโคกเจรญ จงหวดลพบร. ลพบร: มหาวทยาลยราชภฏเทพสตร.

ประมวล พมพเสน. (2554). ภาษาและวรรณกรรมทองถนอสาน. ขอนแกน: คลงนานาวทยา. ประเวศ วะส. (2530). การสรางสรรคภมปญญาไทยเพอการพฒนา. วารสารชมชนพฒนา. 1 (5), 75. ปรชา อยตระกล. (2533). การศกษาวฒนธรรมพนบานท เกยวของกบเดกในจงหวดนครราชสมา .

นครราชสมา: วทยาลยครนครราชสมา. พชรนทร แจมจ ารญ และคณะ. (2550). การศกษาภมปญญาชาวบานในเพลงพนบาน: กรณศกษาชมชนถ ารงค

อ าเภอบานลาด จงหวดเพชรบร. เพชรบร: มหาวทยาลยราชภฎเพชรบร. พทยา สายห. (2534). การพฒนาวฒนธรรมบนพนฐานภมปญญาชาวบานและศกยภาพของชมชน. ในการ

สมมนาทางวชาการเรอง ภมป ญญาพนบ าน . (หน า 109-118) . กรงเทพฯ: ส านกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต.

บรรณานกรม (ตอ) พชยยทธ สงหสหาย. (2546). การมสวนรวมของประชาชนตอการด าเนนโครงการกองทนหมบาน และชมชน

เมอง: ศกษาเฉพาะกรณกงอ าเภอคลองเขอน จงหวดฉะเชงเทรา. กรงเทพฯ: มหาวทยาลยรามค าแหง.

พนาลน สารยา. (2542). การศกษาความรและความคดเหนเกยวกบการอนรกษทศนศลปพนบานของนกศกษาสถาบนราชภฏนครราชสมา. นครราชสมา: คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร สถาบนราชภฏนครราชสมา.

พลศกด ชพาณชสกล. (2550). การมสวนรวมของประชาชนตอกจกรรมการพฒนาของเทศบาลเมองอตรดตถ. ภาคนพนธรฐประศาสนศาสตรมหาบณฑต สาขาการบรหารและพฒนาประชาคมเมองและชนบท มหาวทยาลยราชภฎอตรดตถ, อตรดตถ.

ไพจตร ไตรวงศยอย. (2538). การมสวนรวมของประชาชนในการจดการปาชมชน ศกษากรณบานปาลน ต าบลบางนอย อ าเภอแมจน จงหวดเชยงราย. กรงเทพฯ: มหาวทยาลยมหดล.

ภญโญ ภศร. (2535). ปจจยทมผลตอการจะเขามสวนรวมพฒนาการศกษาอาชพในโรงเรยนมธยมศกษาในทศนะของกรรมการบรหาร สมาคมผปกครองและคร . กร ง เทพฯ: บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

ยศ สนตสมบต. (2542). ความหลากหลายทางชวภาพและภมปญญาทองถน เพอการพฒนาอยางยงยน เชยงใหม: มหาวทยาลยเชยงใหม.

ยวฒน วฒเมธ. (2534). การพฒนาชมชนจากทฤษฎสการปฏบต. กรงเทพฯ: บางกอกบลอก. รง แกวแดง. (2541). ปฏวตการศกษาไทย. (พมพครงท 2). กรงเทพฯ: พฆเณศพรนตงเซนเตอร. เรไร ไพรวรรณ. (2548). การถายทอดภมปญญาชาวบาน: กรณศกษาชมชนในเขตธนบร. ธนบร: มหาวทยาลย

ราชภฎธนบร. วารณ พงษภญโญ. (2548). ภมปญญาชาวบานตอการสรางความเขมแขงของชมชน: กรณศกษาบานอมพวน

หมท 8 ต าบลส าราญ อ าเภอเมอง จงหวดขอนแกน. เลย: สถาบนราชภฎเลย. วไลรตน วงศคณ. (2554). การพฒนาการมสวนรวมของสมาชกสภาองคการบรหารสวนต าบลในการพฒนา

ทองถนขององคการบรหารสวนต าบลในเขตอ าเภอมวงสามสบ จงหวดอบลราชธาน. วทยานพนธรฐประศาสนศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการบรหารการพฒนาทองถน มหาวทยาลยราชภฎอบลราชธาน, อบลราชธาน.

ศลษา พงแสงแกว. (2537). การมสวนรวมของประชาชน ในการอนรกษปาไม: ศกษาเฉพาะกรณปาชมชนบานหวยแกว อ าเภอสนก าแพง จงหวดเชยงใหม . กรงเทพฯ: สถาบนบณฑตพฒน บรหารศาสตร.

สนธยา พลศร. (2533). ทฤษฏและหลกการพฒนาชมชน. กรงเทพฯ: โอเดยนสโตร. สมบญ สวยสด. (2545). แนวทางการพฒนาภมปญญาชาวบานใหเปนธรกจขนาดยอม: กรณศกษา จงหวด

พระนครศรอยธยา. พระนครศรอยธยา: สถาบนเทคโนโลยราชมงคล วทยาเขตพระนครศรอยธยา วาสกร.

บรรณานกรม (ตอ)

สมบรณ อ าพนพนารตน. (2542). การมสวนรวมของชมชนในการปองกนไฟปา: กรณศกษาอทยานแหงชาต

เขาสามหลน จงหวดสระบร. กรงเทพฯ: มหาวทยาลยเกษตรศาสตร. สมบรณ แกวกระบล. (2550). กระบวนการพฒนาภมปญญาชาวบานเครองปนดนเผาของชมชนเกาะเกรดเพอ

ไปสหนงต าบลหนงผลตภณฑดเดน. วทยานพนธเศรษฐศาสตรมหาบณฑต บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยราชภฎจนทรเกษม, กรงเทพฯ.

สามารถ จนทรสรย. (2533). ภมปญญาชาวบานคออะไร. กรงเทพฯ: ไทยวฒนาพาณชย. สาลน ทพยเพง. (2554). การสงเสรมการทองเทยวตลาดน า กรณศกษา ตลาดน าคลองแห อ าเภอหาดใหญ

จงหวดสงขลา. พษณโลก: มหาวทยาลยนเรศวร. สรกร ไชยมา. (2544). ภมปญญาในวถชวตลานนา. แพร: โครงการพฒนาหลกสตรทองถน จงหวดแพร

สนทร อองกลนะ. (2547). การน าภมปญญาชาวบานมาใชในการพฒนาหลกสตรทองถนของ โรงเรยนประถมศกษา อ าเภอพชย จงหวดอตรดตถ. วทยานพนธครศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการบรหารการศกษา สถาบนราชภฏอตรดตถ, อตรดตถ.

สภางค จนทวานช. (2553).วธการวจยเชงคณภาพ. กรงเทพฯ : ส านกพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย.พมพครงท 18.

สเมธ ทรายแกว. (2536). ปจจยทมผลตอการมสวนรวมของประชากรในการจดการ ทรพยากรธรรมชาต: กรณศกษา โครงการมสวนรวมของประชาชนในการจดการทรพยากรธรรมชาต จงหวดอดรธาน. ว ทย าน พนธ ส ง คมสง เคร าะห ศ าสตรมหาบณฑ ต คณะส ง คมสง เคร าะห ศ า สต ร มหาวทยาลยธรรมศาสตร, กรงเทพฯ.

สวชญ รศมภต. (2530). ระเบยบกรมศลปากรวาดวยการอนรกษโบราณสถานในฐานะหลกฐานทาง วชาการ. กรงเทพฯ: มหาวทยาลยศลปากร.

เสร พงศพศ. (2536). ภมปญญาชาวบานกบการพฒนาชนบท. กรงเทพฯ: อมรนทรพรนตงกรป แอนดพบลชชง.

อรทย จตไธสง. (2544). การถายทอดภมปญญาชาวบานในการพงพาทรพยากรธรรมชาตเชงธรกจชมชน: กรณศกษาบานสขสมบรณ ต าบลหนองเสาเลา อ าเภอชมแพ จงหวดขอนแกน. เชยงใหม: มหาวทยาลยเชยงใหม.

อาภรณ ณ สงขลา และคณะ. (2530). รายงานการส ารวจจตรกรรมฝาผนงวดคลองน าเคม. กรงเทพฯ อดม เกสโรทยาน. (2550). การมสวนรวมของประชาชนในการเลอกตงสมาชกสภาเทศบาลเมองนาน จงหวด

นาน. ภาคนพนธรฐประศาสนศาสตรมหาบณฑตสาขาวชารฐประศาสนศาสตร มหาวทยาลยราชภฏอตรดตถ, อตรดตถ.

ภาคผนวก

ภาคผนวก ก

แบบสมภาษณ

แบบสมภาษณ แบบสมภาษณเพอการท าวจย เรอง “การมสวนรวมของประชาชนในการอนรกษ

ภมปญญาชาวบานในต าบลคลองแดน อ าเภอระโนด จงหวดสงขลา” ----------------------------

แบบสมภาษณนเปนขอมลประกอบการศกษา เพอท าสารนพนธของ นายชานนท วสทธชานนท ระดบบณฑตศกษา สาขาวชาการจดการภาครฐและภาคเอกชน มหาวทยาลยหาดใหญ ค าชแจง 1. ขอคดเหนของทานในการตอบแบบสมภาษณน จะเปนประโยชนเพอการท าวจยเทานนและจะเกบไวเปนความลบ 2. แบบสมภาษณนแบงออกเปน 5 ตอน ตอนท 1 ขอมลสวนตว ตอนท 2 ค าถามเกยวกบความรเรองภมปญญาชาวบานดานตางๆ และประวตความเปนมาของภมปญญาแตละดาน ตอนท 3 ค าถามเกยวกบการสรางการมสวนรวมและรวมอนรกษภมปญญาชาวบาน ตอนท 4 ค าถามเกยวกบแนวทางในการอนรกษภมปญญาชาวบาน ตอนท 5 ขอเสนอแนะอน ๆ ตอนท 1 ขอมลสวนตว

1. ชอ-สกล.................................................................บานเลขท..................หมท............ ต าบลคลองแดน อ าเภอระโนด จงหวดสงขลา 2. เพศ ชาย หญง 3. อาย.............................ป 4.การศกษาสงสด........................................................................................................... 5. อาชพ..................................................................................................................... ... 6. รายไดเฉลยตอเดอน................................................................................................... 7. อาศยอยในพนทเปนระยะเวลา..................................................................................

ตอนท 2 ค าถามเกยวกบความรเรองภมปญญาชาวบานดานตางๆ , ประวตความเปนมาของภมปญญา ในพนทต าบลคลองแดน อ าเภอระโนด จงหวดสงขลา 2.1 ทานมความรความเชยวชาญในภมปญญาดานใด ตอไปน ดานประมง ดานกาลเลนและกฬาพนบาน ดานการนวดแผนโบราณและยาสมนไพรพนบาน ดานพธกรรมทางศาสนา ดานดานคหกรรม (การท าขนมไทย) ภมปญญาดานการท านา ภมปญญาดานศลปวฒนธรรมทองถนและวถชมชน ดานงานชางไม ดานอนๆ(ระบ)…………………………………….. 2.2 ทานไดรบถายทอดภมปญญาหรอเรยนรภมปญญาเหลานมาจากทใด ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 2.3 ท าไมทานจงเลอกทจะสบสานภมปญญาดานนและภมปญญาดานนมวธการด าเนนการอยางไร ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 2.4 ทานคดวาภมปญญาชาวบานดานนมความส าคญกบชมชนหรอทองถนอยางไร ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ตอนท 3 ค าถามเกยวกบการสรางการมสวนรวมและรวมอนรกษภมปญญาชาวบาน 3.1 ทานคดวาควรทจะสรางการมสวนรวมโดยวธใดเพอใหเกดการอนรกษภมปญญาชาวบานในพนทเอาไวใหคงอยและเกดประสทธภาพสงสด ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 3.2 องคกรปกครองสวนทองถนหรอหนวยงานทเกยวของในพนทมการรวมกนจดกจกรรมสงเสรมเรองภมปญญาทองถนบางหรอไม อยางไร ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

3.3 ปจจยอะไรบางทท าใหเกดการมสวนรวมของการอนรกษภมปญญาชาวบาน ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ตอนท 4 ค าถามเกยวกบแนวทางในการอนรกษภมปญญาชาวบาน ทานคดวาแนวทางในการอนรกษภมปญญาชาวบานควรท าอยางไรหรอมวธการอยางไร ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ตอนท 5 ขอเสนอแนะอนๆ ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

ขอขอบคณทใหความรวมมอในการใหสมภาษณ

ภาคผนวก ข

ภาพกจกรรมการลงพนทภาคสนาม

ภาพท 13 การสมภาษณภมปญญาดานการนวดแผนไทยและสมนไพรไทย ทมา: ถายโดยผวจย 10 พฤศจกายน พ.ศ.2557

ภาพท 14 การสมภาษณภมปญญาดานการนวดแผนไทยและสมนไพรไทย ทมา: ถายโดยผวจยวนท 10 พฤศจกายน พ.ศ.2557

ภาพท 15 สมนไพรทปลกไวใกลบรเวณบาน ทมา: ถายโดยผวจยวนท 25 มถนายน พ.ศ.2557

ภาพท 16 ยาสมนไพรทสกดโดยใชภมปญญาชาวบาน ทมา: ถายโดยผวจยวนท 25 มถนายน พ.ศ.2557

ภาพท 17 การสมภาษณภมปญญาดานศลปวฒนธรรมทองถน และ วถชมชน ทมา: ถายโดยผวจยวนท 10 พฤศจกายน พ.ศ.2557

ภาพท 18 การสมภาษณภมปญญาดานศลปวฒนธรรมทองถน และ วถชมชน ทมา: ถายโดยผวจยวนท 10 พฤศจกายน พ.ศ.2557

ภาพท 19 การสมภาษณภมปญญาดานศลปวฒนธรรมทองถน และ วถชมชน ทมา: ถายโดยผวจยวนท 10 พฤศจกายน พ.ศ.2557

ภาพท 20 การสมภาษณภมปญญาดานศลปวฒนธรรมทองถน และ วถชมชน ทมา: ถายโดยผวจยวนท 10 พฤศจกายน พ.ศ.2557

ภาพท 21 การสมภาษณภมปญญาดานการละเลนและกฬาพนบาน ทมา: ถายโดยผวจยวนท 20 กรกฎาคม พ.ศ.2557

ภาพท 22 การสมภาษณภมปญญาดานการท าขนมไทย ทมา: ถายโดยผวจยวนท 20 กรกฎาคมพ.ศ.2557

ภาพท 23 การสมภาษณภมปญญาดานการท าขนมไทย ทมา: ถายโดยผวจยวนท 17 สงหาคม พ.ศ.2557

ภาพท 24 อปกรณทใชในการท าขนมไทยทยงใชแบบโบราณมาผสมกบอปกรณสมยใหม ทมา: ถายโดยผวจยวนท 17 สงหาคม พ.ศ.2557

ภาพท 25 วถการท าประมงโดยอาศยเครองมอทท ามาจากภมปญญาทองถน ผสมผสานเครองมอแบบใหม

ทมา: ถายโดยผวจยวนท 2 พฤษภาคม พ.ศ.2557

ภาพท 26 วถการท านาของคนในต าบลคลองแดน ในปจจบน ทมา: ถายโดยผวจยวนท 5 มถนายน พ.ศ.2557

ภาพท 27 ชาวนาในพนทเลอกท าอาชพอนเสรม หลงวางเวนจากการท านา ทมา: ถายโดยผวจยวนท 20 กมภาพนธ พ.ศ.2557

ภาพท 28 ระบบชลประทานทมความส าคญตออาชพท านาในต าบลคลองแดน ทมา: ถายโดยผวจยวนท 25 กรกฎาคม พ.ศ.2557

ประวตผวจย

ชอ-สกล นาย ชานนท วสทธชานนท รหสประจ าตวนกศกษา 5519450005 วน เดอน ป เกด 20 พฤษภาคม 2532 สถานทเกด อ าเภอระโนด จงหวดสงขลา วฒการศกษา ชอปรญญา ชอสถาบน ปทส าเรจการศกษา รฐประศาสนศาสตรมหาบณฑต มหาวทยาลยหาดใหญ 2558 รฐศาสตรบณฑต มหาวทยาลยหาดใหญ 2554