اسلام اور ۔۔۔۔ ۔دین امن یا دہشت گردیislamiyat.uop.edu.pk/adminpanel/journalslists/1v6i1new.pdf · Beriz┐da, Mull┐ ‘Ali Q┐ri Harawi Makki and ‘All┐mah

2015وجم-ونجرى تادجممل6ۺاعترف،اولسبۺوۺوصخایصۺرشحۺاقیلعتلۺوماطۺااملۺدمحمۺیک 1امشرہۺ66دلجاشپوراالسسكىم

1

تادجممل6ۺاعترف،اولسبۺوۺوصخایصۺرشحۺاقیلعتلۺوماطۺااملۺدمحمۺیک

Al-Ta’l┘q al-Mumajjad: Introduction, Overview of Style and Peculiarities

روضامۺاقحل

**

ڈارٹکۺاشہۺنیعمۺادلنیۺاہیمشۺ

Abstract

Muwa══┐ʾ of Imam M┐lik has significant command in the discipline of ╒ad┘th texts and literature. There are sixteen scripts of this earliest work on ╒ad┘th, one of which is ascribed to Imam Mu╒ammad bin ╓asan al-Shayb┐ni. Beside his own viewpoints, he has also described the views of his great teachers- Imam Abu ╓an┘fah and Imam M┐lik. This provides an opportunity to understand the juristic approaches of both of them to his readers. Various scholars have written commentaries on the theme, such as, ‘All┐mah Ibr┐h┘m Shah┘r Beriz┐da, Mull┐ ‘Ali Q┐ri Harawi Makki and ‘All┐mah ‘Abdul ╓ay Lakhnavi. ‘Commentary of ‘All┐mah ‘Abdul ╓ay’, however, is said to be the precise theme and comprehension of the rest. In this paper the biographical introduction of ‘All┐mah Lakhnavi and his academic and research methodology in his commentary ‘al-Ta’l┘q al-Mumajjad’ has been discussed. The origins and sources of this work have also been pointed out briefly.

اکۺاعترف"دبعایئحلۺونھکلىۺؤمفلۺاتکب"ومالان

6دیپاشئانلۺوۺبسنۺاورۺ

ۺنبۺدمحمۺنبۺبوقعبۺۺنبۺدبعۺایزع زۺنبۺدمحمۺنبۺ بطۺادلنیۺنبۺانیمۺاہللۺدمحمۺاربکۺنبۺاوبۺارلمیحۺومالانۺدبعایئحلۺنبۺدبعامیلحلآپۺاکۺلمکمۺانلۺ

رضحتۺاوبۺاویبۺااصنرىۺۺکتۺاتچنہپۺےہملسو هيلع هللا ىلصبسنۺانہمۺوہشمرۺاحصیبۺروسكۺۺآپۺاکۺاورےہۺااصنرىۺاہسولىۺ

1

۔آپۺذىۺاہجحلۺےکۺآرخىۺ

ابڈناۺرہشںیمۺھۺ4621رشعےۺںیمۺ

2

و ہۺےکۺردر ہۺںیمۺا اتۺدۺےھادلںیمۺدیپاۺوہےئۺ۔ۺاہیںۺآپۺےکۺوادلۺۺونابۺذوااقفلرۺۺۺ

3

۔ۺ

رپورشۺولیصحتۺۺملع6

ےسۺرتسہۺربسۺیکۺدینیۺولعلۺیکۺلیصحتۺںیمۺرصموفۺوہےئگۺاوراےنپۺوادلۺۺاورزمدیۺدسۺربسۺیکۺرمعۺۺںیمۺآپۺےنۺۺرقآمۺدیجمۺظفحۺرکۺایل

اہمرتۺاحلصۺرکۺۺاخصۺۺ،،ہق،الوكۺ،ہق،ۺملعۺامالکل،ۺید،ث،،ریسف،ۺاورۺد رگۺولعلۺںیمبطرمعۺںیمۺرصفۺ،وحنۺ،اعمینۺ،ایبم،تمکح،

ےسۺڑپےھۺاورۺۺاسحبۺاکۺملعۺۺاےنپۺوادلۺۺےکۺدعبۺآپۺےنۺولعلۺراییضۺاورۺتئیہۺۺۺاےنپۺوادلۺےکۺامومںۺومالانۺتمعنۺاہللۺۺالاقتكۺ۔ۺوادلۺےکیل

،میظعۺآابدىۺۺۺےساحلصۺایکۺےکۺاشرگدۺومالانۺاخدلۺنیسحۺرفظمۺوپرى

4

۔

ےنۺآپۺوکۺدوۺدہعفۺجحۺتیبۺاہللۺیکۺاعسدتۺےسۺونازا اہللۺاعتیل

5

آپۺۺےنۺاسۺومعقۺےسۺوخبۺافدئہۺااھٹایۺاورۺرحنیمۺےکۺااسذتہۺےسۺ۔

یتفمۺدمحمۺنبۺدبعاہللۺنبۺاورۺہکمۺںیمۺخیشۺااشلہیعفۺدیسۺادمحۺدالخمۺۺرکدہۺااحد،ثۺیکۺروا تۺوۺ لقۺۺیکۺازازتۺ یھۺاحلصۺیک۔آپۺےنۺۺاذخ

ۺبسۺ دیمحۺیلبنح ۺوہ ۺۺےنۺآپۺوک ۺوجاںیہنۺامۺےکۺاولعل ۺروا تۺرکےنۺیکۺازازتۺرمتمحۺرفامیئ ۺےسۺاحلصۺوہ ۺ ،ےھےئاسذتہ

سۺرھتۺ(یجICBاالسلۺآابدۺاکجلۺرباےئۺابلطءۺ)ۺاررچکیل

سک

االسلۺآابدۺۺریٹوینویاکسرلۺ،العہمۺاابقكۺاونپۺۺچرسیرۺىڈۺچیاۺاالسلۺآابدۺ،یپۺى**

االسلۺآابدۺۺریٹوینوی،ۺالعہمۺاابقكۺاونپۺۺوولعلۺاالسہیمۺۺرعیبۺ،ہیلکۺتوۺریسۺ،ث،ہبعشۺیدۺرپورسیفۺٹیاۺیسوسیا


2

یکۺۺےنیفنحۺدولہىۺےسۺ یھۺروا تۺرکۺردہنیۺونمرہۺںیمۺاےنپۺواۺۺدلۺےکۺا اتدۺدمحمۺنبۺدمحمۺارغلبۺااشلیعفۺاورۺخیشۺدبعاینغلۺنبۺاوبۺدیعسۺرمعى

ازازتۺیلمۺ،اورۺایسۺرطحۺآپۺےکۺوادلۺےن یھۺۺآپۺوکۺاینپۺوافتۺےسۺلبقۺامۺامتلۺولعلۺیکۺروا تۺیکۺازازتۺدىۺوجۺاںیہنۺرحنیمۺےکۺ

ااسذتہۺےسۺاحلصۺوہےئۺےھ

6

۔ۺ

اصتفینۺ6

ۺوشقۺآپۺےکۺدكۺںیمۺڈاكۺدایۺاھتاورۺآپۺےنۺوجۺاتکبۺ یھۺڑپیھۺاس وکۺدعبۺںیمۺۺۺاہللۺاعتیلۺےنۺنپچبۺےسۺیہۺدترسیۺوۺفینصتۺاکۺ

آپۺیکۺاصتفینۺیکۺدعتادۺاکیۺوسۺدسۺکتۺذرکۺیکۺیئگۺںیہۺنجۺںیمۺۺایھچیسۺبتکۺرعیبۺزابمۺڑپاھای،زینۺفلتخمۺۺونفمۺرپۺاتکںیبۺۺ یھۺںیھکلۺ

ۺںیمۺرحتریۺیکۺیئگۺںیہۺذلیۺںیمۺۺامۺبتکۺےکۺاامسءشیپۺےئکۺزارےہۺںیہۺنجۺاکۺذترکہۺفنصمۺےنۺاینپۺاتکبۺاقیلعتلۺادجمملۺےکۺدقمےمۺںیم

۔اےنپۺۺاحالتۺزدنیگۺےکۺنمضۺںیمۺایکۺےہ

(1 ملعۺارصلف

كلس

شملۺا

غ

ي صيل

يۺا

ۺف

ب س(2 ااحتممۺالطل

ۺراس ہ

(3 اچبرك

امۺا

يزميل

يۺرشحۺا

امۺف ي

(4 ل

حۺالكلۺاولملكۺولمكۺامالکل

حييص

ت

يۺ

ي ۺامالکلۺف

(5 ملعۺوحن6ۺ"خ

مد ۺنعۺإرعابۺألمكۺادمحل"،ۺملعۺقطنمۺوتمکحۺ جل

ۺا

(6 إزالس

هد ى،ۺ

ل

ۺاولرىۺإیلۺولاءۺا

سيي – 3هد ا

ل

ق"ايعلي

ي

هد ى،ےکۺانلۺےسۺۺ

ل

يۺولاءۺا

(7 ىلعۺابصمحۺادلیجۺف

ق يعلي

لي

هد ى"ےکۺانلۺےسۺ ىلع ا

ل

ۺولاءۺا

ملسجل

هد ىۺ

ل

(8 ونرۺا

"،ۺ ي

ي

هد

لي

يۺىلعۺا

ان دوۺاالجلكۺادلد

بيس

ۺلحلۺاحص يب يحلع

قۺايعلي

لي

(9 ا

ق

مطلل

و كۺا هجمل

يۺثحبۺا

قۺف

ل

معل

(10 لحۺا

نيهي

يۺرحتيي ۺاربلا

ۺف

نيي

بمل

(11 امالکلۺا

ااةۺابركتل

ب

ميل

يۺثحبۺا

يز ۺفسيلع

ز ۺا ديصمي

(12 يي

يز ة عي

صيۺثحبۺعبسۺرعضۺ

يز ةۺفطي

حل

(13 اإلافدةۺا

يۺابطل،ۺرپۺاحہیشۺملعۺانمرظة6ۺ

(14 " - 41رشحۺاوملزجۺف

سييد

ضلعۺا

ۺرشحۺارلاسلس

سييۺااتخملر

سييهد

ل

(15 ا

ۺ

ي

(16 ملعۺاتري

(17 رسحةۺااعلملۺوبافةۺرمعجۺااعلمل

بيسف

حيل

يۺرتامجۺا

ۺف

بيس هلي(18 اوفلادئۺا


3

بيس هليۺىلعۺاوفلادئۺا

بيس

سيليقااتۺا علي

لي(19 ا

ۺ

سييهد ا

ل

ۺا

(20 دقممس

ۺ

يلس ي ذم

ييز ،ملعۺیدي

ب يلک

مااةۺابانلعفۺامسل

يز اي

صعل

ۺااجلعمۺا

،دقممس

سيي(21 وۺ،ہقۺۺادلرا

د دج ممل

قۺايعلي

لي

(22 ا

حف مصل

يۺاحتفلۺنعۺا

(23 اوقلكۺاألرشفۺف

و ر ه

لس

ي ۺا

يۺهلاكۺخ

(24 اوقلكۺاوشنملرۺف

(25 اوقلكۺاوثنملر

(26 زرجۺأراببۺارلييامۺنعۺرشبۺادلاخم

ۺمكحۺرشبۺادلاخم

ي

ي

ۺاانجلمۺب

ي

(27 رتوي

يۺمكحۺاالاكتعف

(28 اإلاصنفۺف

يۺارلاضعاإل

هاادةۺارملأةۺف

ش

(29 اصفحۺنعۺمكحۺ

ب سيۺحسمۺارلق

ۺف

ب سۺالطل

حفس

(30 ت

ملسلكۺا

حفس

(31 ت

ر ۺابذلرک هجل

يۺا

ۺاركفلۺف

(32 ابسحس

ملسلي س

يۺأاكحلۺا

ر ةۺفط

لقي(33 أاكحلۺا

قۺاباعنلك

عل

ييي

يۺامۺ

ۺااقملكۺف

سيي(34 اغ

(35 رفظۺاألافنك

هس

هقلق

ۺاولوضءۺاب

ض

ق

يي

ۺ

هس

هسلس

(36 ا

ي ۺارشبل

ي ۺاربخلۺي اذامۺخ

(37 خ

ۺإداخكۺ

بيسيف يۺاربقلرعفۺارشلۺنعۺكي

ۺف

ب لسيهسۺإیلۺالق

ج يۺووت

يب ميل(38 ا

ۺحتفبۺادتقمليي

(39 وقتۺاذتغمليي

يز ي

لعاكۺوسباكۺا ي

يۺاالس

يز ۺفي

جل

(40 إافدةۺا

ي

ي و

ي

لييۺا

ۺف يب يحلع

قۺايحقي

لي

(41 ا

"،ۺ ي

ي د

بمل

قۺاب

عل

ييي

يمااۺفيلۺبيج لل

(42 "- 14امالکلۺا

ۺسي ۺاألربار

س

باءۺص يۺإخي

ارۺف ي

ۺاألخ

حفس

(43 ت


4

ۺاألاظنر

ب س

ح

(44 ت

ۺ د دب ع

لييۺا

ۺىلعۺأمۺاإلاثكرۺف

سج جل

ۺا

إاقمس

ۺدببعس

ي

(45 يل

ۺااسنلء

قۺامجبعس

عل

ييي

يمااۺفيۺاالبنلءۺ

حفس

ت" 46)

هاار

لي

هلاكۺاب

ل

ۺا

سييقۺربؤ

عل

ييي

يمااۺفيارۺدفلكۺادلو

ل(47 ا

(48 وۺ"زرجۺاانلسۺىلعۺإاكنرۺأرثۺانبۺابعس

ۺابرمله م

ن

ه

ت

يۺاافتنعۺارمل

و مۺفح

مسل

فلكۺال(49 ا

ز ةۺااكلملس

صلع

ۺا

لس

بۺأللص

لس

ۺاافلض

سي (50 األوج

يماا فيقۺابرقلاءةۺفلخۺاإلامۺ إاملۺامالکلۺ

عل

ييي

(51 ل

ي

فلكۺفلۺابنجلۺواكلمل دتويي ۺا

(52 وصحكۺاامجلعس

ۺاألذاکر

جسيۺصي

ۺاألربارۺف

سيي هد ت

ۺ

ب س

ملقدل

ۺاذلرکۺا

جسيۺصي

ۺاركفلۺف

(53 زنهس

ۺازنلهس

بيس

شح

ي ي

ۺ

جسف

لي(54 ا

ساامۺافرس ليۺأداءۺاألذاکرۺي

(55 آاکلۺاافنلسئۺف

م

جكمل

قۺا

حقمل

يۺضقنۺاوقلكۺا

(56 امالکلۺاربمللۺف

يۺردۺاوقلكۺاوصنملر

(57 امالکلۺاربملورۺف

ک

سمل

ۺا يي

شعل

ۺال اوثرا يۺردۺاذملهب

(58 و رۺف

يۺحتفۺادتقمليي

ۺف

د يي

بمعل

ۺا

سيي(59 هد ا

ماا ه

عي

ۺاهللۺ ي

يۺأرثۺانبۺابعسۺرض

(60 داعفۺاولوساسۺف

يۺااقبطلت

اءۺف ي

اتۺىلعۺووجدۺاألن

دي (61 اآليياتۺال

ۺذرکۺیکۺںیہۺ،ارگ ہۺامۺںیمۺےسۺا رثۺبتکۺفنصمۺےنۺاینپۺزدنیگۺںیمۺلمکمۺرکۺ ںیۺںیھ۔درجۺذلیفلۺےنۺؤمانلمکمۺاتکںیبۺ

ۺرشحۺاوملافق ي

يۺوحاش

(1 ااعملرفۺامبۺف

ج لاك لل

ۺ ي

ي

هد

لي

ۺرشبحۺا

علقس

ميلۺا

سييۺازلاهد ي

يقااتۺاامكلكۺىلعۺاوحلاش علي

ت(2 داعفۺامالکكۺنعۺالطبۺ

ياالك بهل

ۺازلاهد ۺىلعۺرشحۺا ي

قۺاامحللئۺىلعۺوحاشيعلي

ت

3)

ام

يزميل

ۺا

ي

ۺدبي

بيس

(4 احص

لۺااغللت بيفص

ت

يۺ

ۺف

(5 راسلس

يۺاألوارخ

ز ةۺااصبلرئۺفي ص

ي يۺامسمةۺ

(6 راسلس


5

يۺ

ۺف

ر ةراسلسه

ي

شمل

ۺا

ي(7 األاحدي

د

بهل

يۺرتامجۺالضفءۺا

ۺف

(8 راسلس

،

يب سي

يۺازلرجۺنعۺالع

ۺف

(9 راسلس

.ۺ

سيييۺاباعسل

ممسل

ۺا

سيي(10 رشحۺرشحۺاولاق

ذترکہۺفنصمۺےنۺاتکبۺےکۺدقمےمۺںیمۺںیہنۺایکۺاسۺےکۺالعوہۺھچکۺوہۺبتکۺنجۺاک

ۺ

سييۺىلعۺرشحۺاولاق

سيي(1 دمعةۺارلاع

(2 ذترکةۺارلادشۺربدۺرصبتةۺاانلدقۺ

يۺرتامجۺ

(3 ۺاألافلرطبۺاألاملثۺف

لۺ بيمك

بل

ارلعفۺواي

يۺارجلحۺوادعتلي

(4 ف

يۺاألابخراوملوضعس

ۺف

(5 اآلاثرارملوفعس

ي ۺ

يۺرشحۺرصتخمارجلزان

يۺف

(6 رفظۺاألامن

ۺوااسللئۺعمجبۺرفتماقتۺااسمللئ يي

مفيل

(7 عفنۺا

(8 ااملۺرمانیغینۺیکۺاتکبۺادہلاہیۺرپۺاحہیش

اکۺاعترف6ۺادجمملۺىلعۺوماطۺااملۺدمحم اقیلعتل

وماطۺااملۺدمحمدجمملۺىلعۺاۺاقیلعتل

7

ھۺۺںیمۺ4654وشاكۺاینبدىۺوطرۺرپۺوماطۺااملۺدمحمۺیکۺرشحۺےہ،ۺفنصمۺےکۺاطمقبۺاوہنںۺےنۺۺاسۺاتکبۺرپۺ

وکۺاسۺیکۺلیمکتۺوہیئۺیھتۺ۔ہیۺرشحۺۺملعۺید،ثۺںیمۺاکیۺزرںیۺااضہفۺےہ۔ۺاسۺۺۺۺھ4651اورۺرعمجاتۺآھٹۺابعشمۺاحہیشۺانھکلۺرشوعۺایک

ۺلحۺایکۺےہۺہکلبۺاانسدۺںیمۺۺید،ثۺںیمۺآےنۺوایلۺ تالکتۺوک ۺۺےنۺاسۺاتکبۺںیمۺۺنتاتکبۺیکۺاکیۺوخیبۺہیۺ یھۺےہۺہکۺفنصم رصفۺ

آےنۺواےلۺااطقنعۺوکۺدورسىۺلصتمۺااسدینۺےکۺوشادھۺوۺوتاعبۺےسۺدورایکۺےہ،اسۺےکۺاسھتۺاسھتۺراوویںۺےکۺاحالتۺاورۺامۺیکۺاقثتہۺوۺ

ےنمۺآاتۺےہۺوتۺآپۺاےساوقاكۺاحص ہۺوات نیعۺاورۺاوقاكۺا ہمۺےسۺفعضۺیکۺ یھۺربخۺدىۺےہ۔ایسۺرطحۺبجۺوکیئۺامہۺہلئسمۺۺرشحۺںیمۺاس

لحۺرکےتۺںیہ۔ویںۺہیۺملعۺید،ثۺیکۺاکیۺزاعمۺاتکبۺنبۺیئگۺےہوجۺتغلۺوادب،ید،ثۺوۺولعلۺید،ث،،ہقۺوۺالوكۺ،ہق،،ریسفۺوالوكۺ

ۺامہۺوموضاعتۺاکۺااحہطۺےئکۺوہےئۺےہ۔ؤمفلۺےنۺاینپۺ ۺےسیجۺ ۺاکیۺزاعمۺاورۺلصفمۺ،ریسف،ولعلۺرقآمۺاورۺرتامجۺوۺاترخیۺ اتکبۺاکۺآاغزۺ

دقمےمۺےسۺایکۺےہ،ذلیۺںیمۺاسۺاکۺرصتخماۺۺذرکایکۺزاےئۺاگ۔ۺ

دقمہم6

فنصمۺےنۺاینپۺرشحۺےکۺآاغزۺںیمۺتہبۺامہۺاورۺدیفمۺولعمامتۺاکۺااضہفۺایکۺےہۺسجۺاکۺزااننۺاکیۺاطبلۺید،ثۺےکۺےئلۺتہبۺرضورىۺاورۺ

يۺےنۺدقمہمۺںیمۺ يحيل

ۺاکۺیملعۺاقملۺوۺرمہبتۺذرکۺایکۺےہاورۺاتیمہۺاکۺاحلمۺےہ۔العہمۺدبعا ۺوماطۺااملۺامکلۺ اسھتۺیہۺبسۺےسۺےلہپاینپۺرشحۺ

ۺ ہریبىۺزادۺومصمدىۺاورۺااملۺدمحمۺاکۺذرکۺایکۺےہۺ،اسۺےسۺےلہپۺرصفۺدوۺرشواحت وماطۺےکۺدوۺدتماوكۺوخسنںۺییحی 8

اورۺالمۺىلعۺاقرىۺ

9

یکۺ

ےخسنۺرپۺھچکۺۺاومرۺںیمۺرتحیجۺۺےکۺابثعۺفنصمۺےنۺااملۺدمحمۺےکۺےخسنرپرشحۺوۺاحہیشۺاصتفینۺاوروماطۺااملۺدمحمےکۺےخسنۺیکۺۺییحیۺومصمدىۺےکۺ


6

ایگاھت۔ۺاشرحۺےندقمےمۺںیمۺۺاسۺرشحۺرپۺاانپۺۺایکۺۺاکۺآاغزھۺۺںیمۺاحہیشۺےنھکل4654وشاكۺےنھکلۺاکۺآاغزایک۔ۺفنصمۺےکۺاطمقبۺاسۺاتکبۺرپۺ

ۺہریہۺدیفمۺابوتںۺوکۺوفادئۺےکۺانلۺےسۺ ہلسلۺوارۺۺذرکۺایکۺےہۺ۔ہیۺوفادئۺاتکبۺجہنمۺوۺاولسبۺۺرصتخماۺاستۺاكنتۺںیمۺۺذرکۺایکۺےہاوراسۺےکۺدعب

ےکۺجہنمۺوۺاولسبۺےکۺےنھجمسۺےکۺےئلۺاہن تۺامہۺںیہ،اسۺےئلۺذلیۺںیمۺامۺوفادئۺاکۺالخہصۺرحتریۺایکۺزاۺاتےہ۔

الہپۺافدئہ6

10

يۺونھکلىۺےنۺ يحيل

ےکۺوحاےلۺےسۺۺااحد،ثۺوبنىۺوکۺردومۺ ۺرکےنۺیکۺووجاہتۺ"ھزی السازی"یکۺاتکباحظفۺانبۺرجحالقسعینۺۺ العہمۺدبعا

راوایمۺےسۺرواکایگۺاھت۔ۺدورسىۺوہجۺۺاسۺےکۺےنھکلۺادتباۺںیموہےنۺےکۺڈرےسۺہکۺرقآمۺمیکحۺےسۺطلخۺطلمۺےہہیۺذرکۺیکۺںیہۺ۔یلہپۺوہجۺ

ہۺید،ثۺوکۺاباق ہہۺوطرۺرپۺدتونیۺرکےنۺےسۺالیملعۺیھت،رھپۺۺؤمفلۺےنذریخاتکتبۺۺولوگںۺاکۺا رثۺاورذنہۺیکۺزیتىۺویکۺوقتۺاحہظفۺۺید،ثۺ

ۺۺےکۺوحاےلۺےسۺذرکیکۺےہاوراسۺےکۺدعب"ھزی السازی"یکۺاترخیۺ ےکۺۺےکۺدقمہم"زاعمۺاأللوك"اتکبۺیکانبۺأریثزجرى

رتۺاسۺوحاےلۺےسۺیدیثیۺذریخہۺںیمۺدحمنیثۺیکۺرحتریۺرکدہۺاصتفینۺیکۺارغاضۺواقمدصۺذرکۺیکۺںیہۺہکۺاونیلۺدورۺںیمۺاصتفینۺاکۺدصقمۺزایدہۺ

رھپۺفنصمۺےنۺاسۺیکۺلصفمۺاترخیۺااكحامتۺاکۺاابنتسطۺوہےکس،ذریخہۺید،ثۺیکۺعمجۺوۺدتونیۺاھتاتہکۺنتۺید،ثۺوفحمظۺرےہاورۺاسۺےس

ذرکۺیکۺےہ

ۺیکۺدتونیۺۺبسۺےسۺےلہپۺید،ثۺۺۺرپۺوحاےلۺےسۺاھکلۺےہۺہکۺرضحتۺرمعنبۺدبعۺایزع ز ۺےکۺمكحےکےنااملۺویسیط ۺۺؤمفل انبۺاہشبۺزرہى

اورۺآاثرۺاحص ہۺوکۺالتشۺرکےکۺےنھکلۺاکۺ وکطخۺھکلۺرکااحد،ثۺوبنىۺ،ننس رضحتۺرمعنبۺدبعۺایزع ز ۺےنۺاوبرکبۺنبۺدمحمنبۺرمعوۺنبۺزحلےنۺیک۔

ۺدیعسۺنبۺایبۺرعو ہۺایۺامحدۺنبۺ ۃملسۺمكحۺزارىۺایکوتۺاوبابۺےکۺاطمقبۺردہنیۺںیمۺااملۺامکل ،ہکمۺںیمۺانبۺرججی،ۺرصبہۺںیمۺرعیبۺنبۺحیبصۺایۺ

مۺ،ۺنمیۺںیمۺرمعم،رۺ،وکہفۺںیمۺایفسمۺوثرى،اشلۺںیمۺاوزایع،ںیہي

ي

شه

ںیمۺرجریۺنبۺدبعادیمحلاوررخااسمۺںیمۺانبۺابمركۺۺےواطسۺںیمۺ

۔یکۺاصتفینۺاس ےنمۺآںیئ(زحنھه ہللاںیہ)

دورساۺافدئہ-6

11

ۺاسۺاببۺںیمۺآاغزۺںیمۺ يۺےنۺ يحيل

ۺذرکۺایکۺایگۺےہالعہمۺدبعا اسكۺےکۺ قلعتۺفلتخمۺاوقاكۺےکۺآپۺیکۺدیپاشئ،رھپۺااملۺامکلۺاکۺبسنۺ

الذمہ اک ھ ےہ471ر عیب ا الو ل 42 لقۺےئکۺںیہۺ،اورۺرھپۺآپۺیکۺاترخیۺوافتۺذرکۺیکۺےہ،وجۺابالافتقۺ

ہ ا و ر ت

ذ

۔رھپ ا پ ےک ا سا ت

ےئک ںیہ۔

ب ںیم فلتخم ا ہمئ رکا م ےک ا وقا ل ایبنق رک ایک ایگ ےہ ا و ر ا رخ ںیم ا پ ےک انم

ذ

رسیتاۺافدئہ-4

12

ۺاورۺالخہص ےکوحاےلےسۺاقیضۺاوبۺرکبۺنبۺرعیبۺاکۺوقكۺ لقۺایکۺےہۺہک‛العہمۺویسیط ۺفنصمۺےنۺاضفلئ6 ۺاوكۺ ۺالص ۺومط ا

ۺامۺدوونںۺالصۺ اسۺاببۺںیم‚اخبرى‚ےہ،اور ۺۺااملرپےکۺاولسبۺاثینۺےہۺاور ۺریھکۺوریغ رتذمىااملۺملسمۺاور ۺےنۺاینبد ہ

اابےہدبيهل

ںیم ےس ومطا ا امم امکل ےن ا ت ک الھک ےک اطمقب۔زمدیۺےتھکلۺںیہۺانبۺا

بیا ر ا احذ

شہ ںیم ذ س

بیںیھکل ا احذ

ںیم یمک رکےت رکےت دعتا ذ رھپ

ر ایساایکلیئگ۔ ر ہت ا چن وس ا نهل

رپ لمتشم یھتےک اطمقب ےلہپا

بیا ر ا احذ

شہا وب ہکبج ومطا ون

س ھف

ںیھت، رھپ ا س ںیم وغر ےلہپ ومطا ںیمےک اطمقب ا نسحل نب

بیا احذ ا ر

شہوموجذ ہ ومطا رکےت یمک رکےت ا و ر ذ س

ںیم ر ہ یئگ

بلو ن ےنا نب دبع ا ربل ےن رمع نب دبع ا ولا دح۔اح

ہ

نا ومطا ےک و ا ےطس ےسا امم امکل ےسلقن ایک ےہہک

۔ اچسیل سا ل ںیم اھکلوک


7

ۺوجابۺ:التومشم ۺرھپۺرتعمنیضۺاک ۺرمہبتۺاور ۺو ۺاقمل ۺذرکۺرکۺےکاسۺاک ۺھچکۺاوقاك ۺیکۺتحصۺرپ اشرحۺےنۺاسۺوحاےلۺےسۺؤماط

ۺاکۺوقكۺےہ6ۺروےئۺزنیمۺرپاتکبۺاہلل)رقآمۺدیجم(ۺےکۺدعبۺدایےہ۔اسیجہکۺوہۺرفامےت ۺامکل‛ںیہۺہکۺااملۺاشیعف ۺزایدہۺحیحصۺ‚ ومط ا ےسۺ

ۺاکۺوقكۺےہہکۺااملۺ‘‘احیحصل’’اتکبۺںیہنۺ۔ۺاحظفۺاطلغمیئۺےکۺاطمقبۺااملۺامکل ۺبسۺےسۺےلہپۺصخشۺںیہۺوہنجںۺےنۺ یھکلۺ۔ۺاحظفۺانبۺرجحۺ

یئۺایسیۺرملسۺںیہنۺےہۺسجۺوکۺاکیۺایۺاکیۺےسزایدہۺوقتۺدےنیۺوایلۺرواایتۺ ۺوہںۺاشرحۺےکۺامکل ۺیکۺاتکبۺحیحصۺےہۺاورومط اۺںیمۺوک

اطمقبۺتقیقحۺ یھۺیہیۺےہۺہکۺومط اۺاسرىۺیکۺاسرىۺحیحصۺےہ۔ۺزینرفامےتۺںیہۺہکۺۺانبۺدبعۺاربلۺےنۺاکیۺاتکبۺیھکلۺےہۺسجۺںیمۺاوہنںۺ

ےکۺبلؾيی یاقول ع الثفۃ عيزہ، لۺوہۺرموایتۺوجۺااملۺامکل ۺےنےنۺومط اۺےکۺرمالیس،ۺعطقنمۺاورۺلضعمۺوکۺلصتمۺذرکایکےہ،ۺاورۺامت

۔ااحد،ثۺںیہ،ۺوساےئۺاچرۺےکۺوہۺبسۺیکۺبسۺااملۺامکلۺ ےکۺرطقیۺےکۺالعوہۺدنسمۺںیہۺاھٹسکاافلظۺےکاسھتۺریغبۺدنسےکۺذرکۺیکۺںیہۺوہۺ

وچاھتۺافدئہۺ-1

13

ۺۺ"وقنمكۺابتےسۺۺااملۺاشیعف اسۺاببۺںیمۺفنصمۺۺےن ادأحصۺابتکلۺ"وقكۺۺےکۺاورۺوہمجرۺدحمنیث" أحصۺابتکلۺدعبۺاتکبۺاہللۺومط

ےکۺامنیبۺاپےئۺزاےنۺاعترضۺوکدورۺۺایکےہ۔"ملسمۺرھپاسۺےکۺدعبۺحیحصىۺاتکبۺااخبلر

اپوچناںۺافدئہۺ-1

14

ۺاحصۺاالانسدۺیکۺثحبۺذرکۺیکۺےہاوراملعءۺرکالۺیکۺزابنۺےسۺاحصۺاال ۺ ۺ ۺ ۺ انسدۺرقارۺدىۺزاےنۺوایلۺااسدینۺاکۺالعہمۺدبعایئحلۺےناسۺاببۺںیمۺ

ۺاسۺاتکبۺںیمۺذرکۺ ۺاحصۺاالانسدۺۺرقارۺدىۺزاےنۺوایلۺا رثۺرموایتۺ ۺۺوماطۺیکۺہیۺتلیضفۺےہۺہکۺ ۺ لصفمۺذترکہۺایکۺےہ۔اورۺذرکۺایکۺےہۺہکۺ

وہیئۺںیہ۔

اٹھچۺافدئہۺ-2

15

ۺ۔ۺےسۺروا تۺرکےنۺواےلۺتہبۺزایدہۺںیہۺاملۺامکل "ےکوحاےلۺےسذرکۺایکۺےہہکۺاۺۺونتریاوحلاکلیکۺاتکب"ۺالعہمۺویسیط فنصمۺےنۺ

اقیضۺۺ،ہکبجولوگںۺاکۺذرکۺایکۺےہونۺوسۺرتاونےلقتسمۺاتکبۺںیمۺرپۺاینپۺاحظفۺاوبۺرکبابیطخلۺےنۺااملۺامکل ۺےسۺروا تۺرکےنۺواولںۺ

اۺۺااملۺامکلۺےسۺروا تۺرکےنۺواولںۺیکۺدعتادہریہۺوسۺۺںیم لقتسمۺاتکباینپۺایعضۺےنۺدےکۺراوویںۺیکۺدعتادرپۺامکلۺذرکۺیکۺےہۺاورۺومط

امہۺاورۺانومرۺایصخشتۺےکۺاامسےئۺرگایمۺ یھۺذرکۺےئکۺںیہ۔ۺاركۺںیماینپۺاتکدمب

اسوتاںۺافدئہۺ-3

16

ۺےنۺاینپۺ ا"اتسبمۺادحملنیثافریسۺاتفیل"رضحتۺاشہۺدبعۺایزع زۺدولہى دۺۺۺںیمۺومط ۺ ۺ ۺ اورۺاسۺےکۺوخسنں اوحاكۺ،ۺؤمفلۺےکۺاحالتۺےکۺ

ۺامۺےکۺؤمنیفلۺرپۺلصفمۺرحتریۺےہ۔ۺۺرحتریۺایکۺلیصفتۺےکۺاسھتۺوکۺتہب ےکۺاالتخف آپۺےنۺاسۺیکۺاینبدۺرپۺوماطۺےکۺوخسنںۺاورۺ

ایکےہ۔

آوھٹاںۺافدئہۺ-4

17

ۺۺارہبىۺےکۺاطمقبۺوہۺۺامتلۺآاثرۺوجیبنۺ ۺ ۺ ۺ ۺ اۺںیمۺوقنمۺكۺںیہۺامۺیکۺدعتادۺرتسہۺوسۺسیبۺۺملسو هيلع هللا ىلصاوبۺرکبۺدالۺےسۺومط

ظ

،احص ہۺرکالۺاورۺاتۺ نیعۺۺع

د ھچۺوس)4361)

بشم(ۺاورۺات نیعۺےکۺ244(،ۺوموقفۺھچۺوسۺہریہۺ)666(ۺںیہۺہکبجۺرملسۺدوۺوسۺابسیئ)211(ےہ۔ۺامۺںیمۺےسۺ

(ںیہ۔641اوقاكۺدوۺوسۺاچپیسۺ)


8

۔وناۺںۺافدئہ5

18

ۺۺۺۺآرخۺںیمۺآپۺےنۺوطبرۺ ۺ العہمۺدبعایئحلۺےنۺوماطۺااملۺامکلۺرپۺیھکلۺیئگۺرشواحتۺوۺوحایشۺۺاورۺامۺےکۺؤمنیفلۺاکۺلصفمۺاعترفۺرکواایےہ۔ۺ

۔ےئکۺںیہۺملصفمۺوطرۺرپۺایبۺزدنیگۺااملۺدمحمۺنبۺانسحلۺاےنپۺاحالتۺ توماطۺربوا اشرح

افدئہ ںدوسا -41

19

ۺ زدنیگۺۺاینپۺد رگۺاتافیلتۺۺےکۺاحالتںۺےنااملۺدمحمۺنبۺانسحلۺینابین،ااملۺاوبۺویا ۺاورۺااملۺاوبۺہفیۺاوہنۺذرکایکۺےہۺہکۺۺےنفنصم

ںیمۺ یھۺایبمۺےئکۺںیہۺپۺےنۺۺاسۺاتکبۺںیمۺ یھۺامۺےکۺاحالتۺوکۺلصفمۺذرکۺایکےہ۔

ایگروہاںۺافدئہۺ-44

20

اۺربواۃیۺییحیۺرپۺرتحیجۺۺومفلۺےنۺد اۺااملۺدمحمۺوکۺومط

د ذرکیکۺںیہۺووجاہتۺۺدرجۺذلیۺاپچۺۺاورۺاسۺیکےہۺدىۺومط

اۺیکۺامستعۺااملۺامکل ۺےکۺاشرگدوںۺےسۺیکۺےہۺ،ۺاہجںۺکتۺااملۺامکل ۺےسۺامۺےکۺےننسۺیکۺہیۺےہۺہکۺۺیلہپۺوہجدییحیۺاألدنیسلۺےنۺلمکمۺومط

ۺیکۺامستعۺلمکمۺںیہنۺیکۺ ۺ ۺںیہۺاوہنںۺےنۺلمکم،ابتۺےہۺوتۺاوہنںۺےنۺآپۺےسۺومط ا اۺاہجںۺکتۺااملۺدمحم دۺےسۺومط ۺوطررپۺااملۺامکل

ۺےکۺاپسۺوافتۺےکۺاسكۺاحرضۺوہےئ،ۺ،ۺبجۺہکۺااملۺدمحم ۺےہامستعۺیکۺدورسىۺوہجۺہیۺ اسكۺآپۺےکۺۺنیتہکۺییحیۺادنیسلۺااملۺامکل

اۺییحیۺےہۺتہبۺےسۺیہقفۺاسملئۺاورۺااملۺامکل ۺےکۺدنسپدیہۺااہتجہیۺےہۺہکۺۺاسھتۺرےہ،رسیتىۺوہجدرپۺۺداتۺاورۺتہبۺےسۺامۺرتامجومط

اۺااملۺدمحمۺ ۺےکۺہکۺاسۺںیمۺوکیئۺرتۃمۺسجۺںیمۺرصفۺآپۺےکۺااہتجۺےہۺۺلمتشمدۺۺۺۺےکۺذرکےہ،ۺفالخفۺومط دۺاورۺاابنتسطۺاکۺریغب یسۺید،ثۺۺۺۺ

اۺییحیۺلمتشمۺہیۺےہۺۺاابلبۺااسیۺںیہنۺےہۺوجۺاببۺےکۺونعامۺےکۺاطمقبۺروا تۺےسۺاخیلۺوہ،ۺوخاہۺوموقفۺوہۺایۺرموفعۺ۔وچیھتۺوہجدومط

ۺااملۺدمحمۺ ۺامۺیہۺرموىۺںیہۺہکبجۺےہۺامۺااحد،ثۺرپۺوجۺرموىۺںیہۺااملۺامکل ۺےکۺرطقیۺےسۺ ادرپۺلمتشمۺےہۺوجۺدورسےۺویشخۺۺآاثرومط

اۺییحیۺتہبۺزایدہۺۺااملۺام۔رموىۺںیہۺۺۺ یھےسد اۺااملۺدمحم ۺیکۺةسنۺاخصۺرکۺہیفنحۺیکۺرطفۺےہ،بجۺہکۺومط

دکل ۺاپوچنںیۺوہجۺہیۺےہۺہکۺومط

ۺاورۺۺاتدےکۺااہتج ۺاورۺامۺیکۺااحصبۺےکۺآراءۺےکۺالخفۺںیہ،اورامۺااحد،ثۺرپنجۺرپااملۺاوبہفی رپۺلمتشمۺےہۺ،وجۺااملۺاوبۺہفی

زااتۺےہ،ۺاوراکیۺاعیمۺامۺرپۺایۺاسۺید،ثۺۺرہریحامۺۺرپاسۺۺہیۺدھکیۺرکۺدےنھکیۺواالۺںیہنۺرکےت لمعاےنپۺداللئۺیکۺانبرپۺامۺےکۺنیعبتمۺ

ۺااملۺدمحم ۺےکۺ،رپۺنعطۺ ادےکۺدعبۺامۺااحد،ثۺوکۺ یھۺۺااحد،ثۺویکہکنۺاسۺںیمۺامۺریغۺلمعۺرکدہرکےنۺۺرپۺایترۺوہۺزااتۺےہ،ۺ،ۺفالخفۺومط

ۺںیمۺوکۺاسۺاحلظۺےسۺہکۺوہۺاسلۺآدیمۺدوونںۺوکۺعفنۺدیتیۺےہ،ۺاعاعملۺاورۺۺلۺآدیمۺہیۺابتۺاعذرکۺایکۺزااتےہۺسجۺرپاانحفۺاکۺلمعۺےہ۔

۔وکۺاسۺاحلظۺےسۺہکۺرطنیفۺیکۺااحد،ثۺرپۺدیقنتۺےسۺیپھچۺوہیئۺرتحیجۺاظرہۺوہۺزایتۺےہۺاعملۺےہ،ۺاورۺدبامگینۺےسۺوفحمظۺراتہ

اسۺےکۺدعبۺؤمفلۺؤماطۺااملۺدمحمیکۺربرتىۺۺرپۺےئکۺزاےنۺواےلارتعااضتۺذرکۺرکۺےکۺامۺاکۺریسۺاحلصۺوجابۺشیپۺرکےتۺںیہ۔

ابروہاںۺافدئہ-46

21

ےنۺاسۺاببۺںیمۺوماطۺااملۺدمحمۺیکۺااحد،ثۺوکۺاکیۺاکیۺرکےکۺامشرۺایکۺےہۺاورۺرموفعۺااحد،ثۺےکۺاسھتۺآاثرۺاحص ہۺۺالعہمۺدبعایئحل

ۺاورالباغتۺوکۺ یھۺعمجۺایکۺےہۺ۔اورۺآرخۺںیمۺؤمفلۺےنۺامشرۺرکےکۺاتبایۺےہۺہکۺاسۺاتکبۺںیمۺااحد،ثۺرموفہعۺاورآاثرۺوموقہفۺوجاحص ہۺای

ۺدنسم ۺایسۺ)امۺےکۺدعبواولںۺےکۺںیہۺوہ ۺوس ۺریغدنسم،لكۺایگرہ ۺای ۺیکۺدنسۺےسۺاکیۺزہارۺ4441ۺوہں ۺامکل ۺںیمۺاامل (ںیہ،ام


9

ز )4111اپچ)

هيجت

(ۺ،ااملۺاوبویا ۺ44(رواایتۺںیہ،نجۺںیمۺۺااملۺاوبۃفینحۺ یکۺدنسےسہریہ)431(ۺاورۺآپۺیکۺدنسےکۺریغبۺاکیۺوسۺ

اشمخئۺےسۺوقنمكۺںیہ۔ۺ(ۺرواایتۺد رگ414(،اورۺابیقۺۺاکیۺوسۺااھٹوم)1یکۺدنسۺےسۺاچر)

ہریوہاںۺافدئہۺ-44

22

واےلاولسبۺےکۺوس ہۺامہۺ زاےن العہمۺدبعایئحلۺونھکلىۺےنۺاسۺاببۺںیمۺدمحمۺنبۺانسحلۺینابینۺےکوماطۺااملۺدمحمںیمۺاایتخرےئک

اكنتۺۺاکۺذترکہۺایکۺےہۺسجۺیکۺلیصفتۺھچکۺویںۺےہ۔

(1 یہۺاینپۺوہۺروا تۺذرکۺرکےتۺںیہۺوجۺااملۺامکل ۺےسۺےہ،وخاہۺۺوموقفۺۺوہایۺرموفع۔ۺذرکۺرکےت وہۺرتۃمۺاابلب

(2 ۔ذرکۺرکےتۺںیہ"أوباب"اورۺیھبکۺظفلۺ"ابب"الےتۺںیہ،اورۺای‛اتکب‚ونعامۺےکۺآاغزۺںیمۺایوتۺظفلۺ

ا"ےکۺدعبافدئہۺیکۺرطفۺااشرہۺرکےنۺےکۺےئل ہۺااحد،ثو

اۺي

هدت

ا "اورۺایۺ"ذخو

(3 "ذرکۺرکےتںیہذخ ہۺي

(4 وجۺآپۺےکۺکلسمۺےکۺالخفۺاورۺااملۺامکل ۺیکۺروا تۺےسۺولعملۺوہاتۺےہۺ۔ۺۺرہۺاسۺزیچۺرپۺہیبنتۺرکےتۺںیہوہۺ

(5 اےنپۺخیشۺااملۺاوبۺہفیۺاورۺدورسےۺویشخۺیکۺرواایتۺ یھۺ لقۺرکےتۺںیہ۔ااملۺامکل ۺےکۺالعوہۺۺۺوہۺروا تۺںیمۺ

(6 ۔ےتہکۺںیہ"أربخان"آپۺۺاےنپۺویشخۺےسۺروا تۺرکےتوہےئۺرصف

(7 ۔ےکۺاسھتۺذرکۺرکےتۺںیہ"ووھوقكۺأیبۺۃفینح"رۺوقكۺےکۺدعبۺاےنپۺخیشۺیکۺوماتقفۺ،آپۺاتخم

(8 ذرکۺرکےتںیہ۔ۺ"وااعلۃمۺنمۺاہقفانئ"ےکۺدعبۺ"وقكۺأیبۺۃفینح"آپۺتہبۺۺیسۺوہگجںۺرپ

(9 اربامیہۺیعخنۺیہۺںیہ۔آپۺیھبکۺاربامیھۺیعخن ۺےکۺذمبھۺےکۺاسھتۺرصتحیۺرکےتۺںیہ،ۺویکہکنۺیفنحۺکلسمۺاکۺردارۺ

(10 ۺاکۺذرکۺںیہنۺرفامےت ۺوما قۺاورۺ ۺلاخفلبہںیمۺااملۺاوبویا ۺےکۺذم‛اتکبۺاآلاثر‚اتکبۺںیمۺاورۺوہۺاس

اۺنسح"ےتہکۺںیہۺا رثوہۺ

(11 ۔،ۺاوروہۺاسۺےسۺۺزایدہۺاعلۺاکلۺرمادۺےتیلۺںیہۺ"نسحتسم"ای"لیمج‚ایۺ"هد

(12 اامعتسكۺرکےتۺںیہۺاورۺرمادۺاسۺےسۺوجازۺےتیلۺںیہۺۺ"الي اس"آپۺضعبۺننسۺںیم6ظفلۺ

يۺذکاوذکا"پۺتہبۺدہعفۺآ

ي ع

ييي

(13 ۔اامعتسكۺرکےتۺںیہ"

(14 ۔ذرکرفامدےتیۺںیہۺابتۺآپۺیھبکۺاھبکرۺۺاےنپۺخیشۺااملۺامکلۺ ۺےکۺذمبھۺۺےکوما قۺایۺلاخفل

(15 رمادۺےتیلۺںیہۺۺوموقفۺاورۺرموفعۺرواایتاسۺےسۺۺرکےکوکۺقلطمۺذرکۺ"األرث"آپۺظفلۺ

اا"آاثرۺاورۺاابخرۺاکۺذرکۺھچکوہۺ یسۺیکۺرطفۺةسنۺےئکۺریغبۺ

ب

(16 رکےتۺںیہۺۺ"ےکۺظفلۺےکۺاسھتي لع

اسۺاتکبۺںیمۺوکیئۺید،ثۺوموضعۺںیہنۺےہ،ۺاہںۺاسۺ اسۺےکۺدعبۺؤمفلۺےنۺآرخۺںیمۺدقمہمۺاکۺاخہمتۺرحتریۺایکۺےہۺاورۺاتبایۺےہۺہک

۔ںیہۺۺرطقۺیکۺوہجۺےسۺاقلبۺتجحۺوہزایتتۺفعضۺ رثۺںیمۺفیعضۺااحد،ثۺںیہۺنجۺںیمۺا رثۺمکۺفعضۺوایلۺںیہ،ۺہکۺامۺیک

اقیلعتلۺادجمملۺاکۺجہنمۺواولسب

"ۺاےنپۺرمےبتۺاورۺاولسبۺےکۺاابتعرۺےسۺاہن تۺشیبۺتمیقۺۺۺرشحۺامینۺزایتۺےہ۔رشحۺید،ثۺںیمۺآپۺاقیلعتلۺادجمملومالانۺۺونھکلىۺیکۺاتکبۺ"

ۺذلیۺںیہےکۺاولسبۺۺےسۺ قلعتۺتہبۺےسۺااشراتۺوفادئۺذموکرہۺۺںیمۺ یھۺآےکچۺںیہ،اتمہۺامۺےکۺاولسبۺےسۺ قلعتۺامہۺابںیتۺبسح


10

اقیلعتلۺادجمملۺىلعۺوماطۺدمحمۺےکۺاینبدىۺاصمدر

يۺونھکلىۺیکۺامہۺیملعۺۺدخامتۺۺںیمۺےسۺاکیۺ يحيل

ےہۺہیۺاینبدىۺوطرۺرپۺۺوماطۺااملۺدمحمۺیکۺرشحۺےہ،وگایۺۺ‘اقیلعتلۺادجمملىلعۺوماطدمحم’ومالانۺدبعا

يۺالعہمۺاسۺاکۺاینبدىۺامذخۺوخدۺوماطۺااملۺدمحمۺےہ۔ يحيل

یکۺرتبیتۺوۺلیکشتۺںیمۺڑکنیسوںۺبتکۺےسۺاافتسدہۺایکۺاورۺےبۺامشرۺرشحۺےنۺاینپۺدبعا

6 ےکۺاوقاكۺوۺآراءۺوکۺاینپۺفینصتۺیکۺزتنیۺانبایےہ۔ۺدنچۺامہۺآمذخۺےکۺانلۺہیۺںیہءاملعۺ

6 ،ریسفۺںیمۺ،ریسفۺبتک

ۺازۺرازى،ۺ،ریسفۺاریبکلازربطى،،ریسف يز ۺدحمثۺدولہىۺ،ۺدبعاقحلازۺحتفۺاانملمۺ،دبعۺنبۺدیمحۺ،،ریسفۺانبۺایبۺاحمت،ریسفۺزرشخمى،ۺ،ریسفۺاشکفۺسيف

ت

يي علي

لي

يي ۺاورۺا

ط

ييز ۺارقلآمۺابل اوثرازس

سيف

ت

يۺ

ےسآپۺےنۺاافتسدہۺایک۔ۺۺادلرۺاوثنملرۺف

6 ںیمۺید،ثۺ بتک

داریم،ۺحیحصۺانبۺةحم،ۺحیحصۺانبۺزخہمی،ۺومط اۺااملۺامکل،ۺدتسمركۺاحمک،ۺننسۺدارینطق،ۺدنسمۺاشیعف،ۺدنسمۺدنسمۺادمحۺنبۺلبنح،احصحۺہتس،ۺ

زاعمۺ،اتکبۺاآلاثرازۺااملۺاوبۺہفیۺ،ۺربطاینۺ،مجعمۺاوطس،مجعمۺریغصازۺدنسمۺاوبیلعیۺومیلص،ۺدنسمۺدبعنبۺدیمح،ۺدنسمۺاوبرکبۺزبار،ۺمجعمۺریبک

وریغہ۔ۺۺىازاوبرفعجۺاحطوۺ،ثلکشمۺادحل،اآلاثرۺرشحۺاعمین،اریثازۺۺانبۺۺااللوك

6 ںیم ید،ثۺ رشواحت

ۺازۺالمىلعۺاقرى،حتفۺاابلرىۺازۺانبۺرجح،ۺدمعۃااقلرىۺازینیع،ۺایضءااسلرىۺرشحۺزراقین،رشحۺ ۺ ۺ ۺ اوملاط،رماقۃۺااصملحیبۺرشحۺوکشمۃۺااصملحیبۺ

يۺ ي

ج يمل

ۺ،زرہۺارلیبۺىلعۺا و دۺایلۺننسۺایبۺداؤدۺصعل

رشحۺاخبرىۺازدبعاہللۺنبۺاسملۺارصبلى،ۺرشحۺاونلوىۺىلعۺرشحۺملسمۺازۺونوى،ۺرماقۃا

یط،ۺاراشدۺااسلرىۺازالطسقینۺۺۺۺۺاورۺاوکلابکۺادلرارىۺیفۺرشحۺااخبلرىۺازۺرکامینۺ،ۺوریغہ۔،ونتریۺاوحلاکلۺازۺویس

6 ںیم دعتلیۺوۺرجحۺاورۺرتامجۺ بتک

ۺانبۺرجحۺ،االاعیتسب، ۺ ۺاز ۺااحد،ثۺارلایعفۺاریبکل، ۺ ۺانبۺدبعۺ ذہتبیۺاذہتلبی،رقتبیۺارقتلبیۺ،صیخلتۺاریبحلۺیفۺرختجی ۺاز االذتساکر

مي طااۺۺربزاكۺاوملاطۺ،بلۺاابللبۺیفۺرحتریۺاالاسنبۺازویسیط،ااقثلتۺالنبۺةحم،ۺ،ۺااكلفشۺ،ذترکۃۺاافحلظۺۺ،ۺاربل،االاسنبۺازۺلاعمسین،ۺااعسفۺا

ۺ، ۺارجلحۺوۺادعتللیۺازۺانبۺایبۺاحمت،ۺزیمامۺاالدتعاكۺازۺذیبہۺ،بصنۺارلاۃیۺرختلجیۺااحد،ثۺادہلاۃیۺازۺزیعلیۺ ااتلرخیۺاریبکلۺازۺااملۺاخبرى،

ۺاألامسءۺوااغللتۺذہت،ازۺانبۺوجزىۺاوملوضاعتۺ ي

وریغہ۔ازۺونوىۺي

6 ںیمۺالوك وۺ،ہق بتک

ۺاہقفلۺازۺ ۺالوك ۺازانبۺاامہلل،ارحبلۺاطیحملۺیف ۺادقلری ۺ،حتف ۺزادہى ۺاز ۺاقیضۺاخم،اینغملۺازانبۺدقاہم،رشحۺرصتخمۺادقلورى اتفوى

ۺرشحۺادہلاۃی يۺونھکلى،ۺزریشک،لینۺاالواطرۺازوشاکین،ۺرشحۺاذہملبۺازۺونوى،اانبلۃیۺ يحيل

اتکبۺاالوماكۺازۺینیع،ااعسلۃیۺازۺدبعا

اوبدیبعۺااقلمس،ۺوریغہ۔

6 ںیمۺاغلت بتک

وریغہ۔ازۺاوبۺاابعلسۺومحىۺانبۺاریث،ابصمحۺارینملازۺ،ۺاہنۃیۺااحصلحۺازۺاوبۺرصنۺوجرہى

ۺۺ ام اانلخسۺواوسنملخۺازانبۺاشنیہ،االابتعرۺیفۺاانلخسۺواوسنملخۺنمۺاالابخرۺازاحزیم،مجعمۺادلبلامۺازۺایوقتۺومحى،اویلاتیقۺاصمدرۺےکۺالعوہ


11

ۺازدبعاقحلۺدولہى، ۺ ۺدبعاولاہبۺرعشاینۺ،رشحۺرفسااعسلدۃ و مواوجلارہۺازۺح

مسل

فلكۺالاورۺد رگۺبتکۺےکۺوحاےلۺازۺویسیطۺ ازنكلۺادملوفمۺوا

ادنازہۺوہاتۺےہ۔ۺوخبیبۺےکۺوتعسۺاطمہعلۺاورۺیقیقحتۺدیمامۺںیمۺدیپسچلۺاکۺالعہمۺاصبحۺےسۺۺ،اورۺاسۺںیہۺںیمۺےتلمرشحۺاسۺ رثتۺےس

ي يحيل

ۺ العہمۺدبعا ۺںیہ،ۺالثمۺ

ۺمكحۺرشبۺادلاخم،ااعسلےنۺاینپۺیئکۺاصتفینۺےکۺوحاےلۺ یھۺرشحۺںیمۺدیي

ي

ي

ۺاانجلمۺب

ي

،رتوي

سيي

ۺ

بيسف

حيل

يۺرتامجۺا

ۺف

سدبي هلي ۔ۺوریغہاوفلادئۺا

ااتۺاکۺرشحۺںیمۺہیۺ یھۺاولسبۺےہۺہکۺوہۺنجۺا ہمۺرکالۺاورۺاملعءۺیکۺاتکوبںۺےسۺوجۺابتۺ لقۺرکےتۺںیہۺوتۺیھبکۺاسۺفنصمۺیکۺالع

بشحل

ہمۺاوبۺا

اتکبۺاکۺوحا ہۺذرکۺرکےتۺںیہۺاورۺیھبکۺرصفۺانلۺیہۺذرکۺرکےتۺںیہ۔ا ہمۺرکالۺاورۺاملعءۺیکۺاتکوبںۺےسۺابتۺ لقۺرکۺےکۺۺفنصمۺیکۺاتکبۺاکۺ

وء ۔۔۔۔الذ""یکۺید،ثۺ)إدتباءاولوضء(اببۺرکۺرکےنۺیکۺاثمكوحا ہۺذا بوض

عز ف

23

ےکۺنمضۺںیمۺایبمۺوہیئۺےہ۔ۺۺ

6دیفمۺاطمبلۺۺاکۺركتارۺ

اکۺاکیۺدمعہۺاولسبۺہیۺےہہکۺوہۺ یسۺ یھۺنتۺید،ثۺیکۺرشتحیۺےکۺدورامۺارگۺ یسۺابتۺیکۺواضتحۺےلہپۺونھکلىۺۺالعہمۺرشحۺید،ثۺںیمۺۺ

ۺںیہۺ،اسۺےسۺامۺاکۺدصقمۺاقرىۺےکۺذنہۺںیمۺےتذرکۺرکۺزمدیۺااشراتۺےکۺاسھتۺرکےکچۺوہںۺوتۺدوابرہۺدورسىۺہگجۺرپۺ یھۺامۺدیفمۺابوتںۺوکۺ

لضفۺنمۺ)اتریخۺارصعلۺا ۺااملۺدمحمۺےکۺوقك۔اسۺیکۺاثمكۺانھکےہۺذنہۺ میسقۺوہےنۺےسۺوفحمظۺردورامۺاطمہعلۺاسۺاکرۺۺۺۺۺاوۺرکاانۺابتۺذنہۺنیشن

هاا

بيلحع

ت

)

24

ےکونعامۺےکۺتحتۺالمہظحۺیکۺزایتکسۺےہۺاہجںۺاوہنںۺےنۺاکیۺید،ثۺیکۺرشتحیۺںیمۺڑبىۺلیصفتۺےسۺالكلۺایکۺےہۺاحالہکنۺوہۺ

ۺ() اسۺےسۺےلہپۺاسۺےسےتلمۺےتلجۺونعامۺ ۺید،ثۺےکۺاافلظۺےک25اببۺووقتۺاالصلۃ لكۺتحتۺذرکۺرکدہ

ظ

ۺظ ۺم ۺاک )لصۺارھظلاذا

يك( بل

بم

الكلۺرکۺےکچۺےھۺۺالیصفتۺۺتحتۺاقمئۺرکدہۺاحہیشۺرپۺےکۺ26

6اورۺراحجۺاکۺذترکہۺذرکۺ ہمۺےکۺداللئۺاکاذمابہۺ

ۺاکۺاکیۺدمعۺہۺاولسبۺہیۺےہہکۺوہۺامہۺۺالعہمۺدبعۺایئحلۺونھکلى اوقاكۺوکۺامۺےکۺداللئۺےکۺاسھتۺۺذرکۺرکےتۺۺےلئسمۺںیمۺۺآ ہمۺارہعبۺےکیہقفۺ

ۺۺۺاوہ ۺۺ سۺںیمۺراحجۺاورۺرموجحۺاکۺ یھۺذرکۺرکےتۺںیہۺ،اسۺےسۺامۺاکۺدصقمۺہیۺوہاتۺےہۺہکۺاقرىۺوکۺاسۺےلئسمۺےسۺ قلعتۺامتلۺا ہمۺرکالۺےکۺےئۺۺۺ

27۔ےلئسمۺےکۺامتلۺولہپۺواحضۺوہۺزاںیئرپۺۺاوقاكۺداللئۺےکۺاسھتۺولعملۺوہزاںیئۺاورۺاسۺ

وموقفۺیکۺرموفعۺےکۺاسھتۺوقت تۺۺۺ6اورۺۺۺۺرملسۺااحد،ثۺیکۺدنسۺاکۺایبمو تاغالب

ي"ارگۺۺتۺےکۺ قلعتۺاولسبۺہیۺےہۺہکۺومالانۺدبعایئحلۺاکۺالباغ

ي

ي لع

ااۺایۺ

ب

د رگۺاتکوبںۺںیمۺوموجدۺیکۺوقت تۺےکۺےئلۺروا تۺذموکرۺےکۺاسھتۺ"ي لع

و بی)ۺاببۺوشادہۺوکۺذرکۺرکےتۺںیہۺ،الثم

ي

لي ’’ ید،ثیکۺ( االذامۺوا

مالك

ال ۔۔الذ ، ق

هي عاب زضي الل

ظد ال نر ب

عياأؾ‘‘بل

28

ذرکۺ

۔رکےنۺےکۺدعبۺآپۺےنۺاسۺےکۺوشادہۺ لقۺےئکںیہ

ایسۺرطحۺامۺاکۺرشحۺںیمۺہیۺجہنمۺےہۺہکۺوہۺرملسۺااحد،ثۺیکۺدنسۺےکۺد رگۺاتکوبںۺںیمۺوشادہۺاورۺوتاعبۺذرکۺرکےتۺںیہۺ،اسۺیکۺاثمكۺ

يساز’’ید،ث اء بظ عه،ع

سل أ ب

زيا زيثز،ح

ا مالك

برى

خ‘‘أ

29ےکۺذلیۺںیمۺۺفنصمۺےکۺاقمئۺرکدہۺاحہیشۺںیمۺدیھکیۺزایتکسۺ

ےہ،انچہچنۺےتھکلۺۺںیہ6

قال السيوطي: قز وصله أبو ساوس واب ماجه م طريق مغنر ع زيز، ع عظاء، ع أبي سغيز ’’

زيز 30‘‘الد


12

ۺ’’ ۺنعۺأیبۺاامل ۺنعۺزدیۺنعۺاطعء ۺانبۺامہجۺےنۺرمعمۺ ۺاامل ۺاور ۺاوبداؤد ۺاامل ویسیطۺےتہکۺںیہۺہکۺاسۺید،ثۺوک

‘‘۔دیعسادخلرىۺےکۺواےطسےسۺلصتمۺایبمۺایکۺےہذرکۺرکےتۺںیہۺۺ یھۺۺےسرواایتۺوموقفۺااحد،ثۺیکۺوقت تۺںیمۺاسۺےکۺوشادہۺد رگۺبتکۺااحد،ثۺںیمۺوموجدۺۺرموفعۺالعوہۺازںیۺوہۺ

ب ’’كۺید،ثۺ،اسۺیکۺاثمه يذي الغصرثه

ا ىصل

ه قال: كي

مالك أى أىس ب

، عري

ه شهاب الز برىي اب

خ: أال ق

ا مالك

برى

خ أ

ةفغباء فيأتيهه والصنس مرت

‘‘الذاهب إلى ق

31 ۔یکۺرشحۺںیمۺذرکۺوہیئۺۺےہۺۺ

ۺاکۺۺ

ي

جل

ااحد،ثۺۺںیمۺوموجدۺوشادہۺاورۺوتاعبۺبتکۺےکۺد رگۺرکدہۺروا تۺوۺۺاۺۺرثۺۺوہۺؤماطۺااملۺدمحمۺںیمۺذرکۺۺےہۺہکہیۺۺدمعہۺاولسبۺۺاکیۺومالانۺدبعا

ه م ىومه ’’حزیثالثمۺرضورۺذرکۺرکےتۺںیہۺ،كزح أظيقا است

یکۺرشحۺںیمۺزمدیۺےتھکلۺںیہ۔‘‘ ۔۔۔الذ إذ

والترمذي واب ماجة الظحاوي وأحنز ع أبي هريرة، هذا الحزيث أخرجه البدازي ومسله وأبو ساوس ’’

عنر وجابر. حزيث اب ماجه والزازقظيي م حزيثه بألفاظ متقازبة، وأخرج بيحوه اب 32‘‘وؽيرهه م

اسۺید،ثۺوکۺااملۺاخبرى،ااملۺملسم،ااملۺاوبۺداؤد،ااملۺرتذمى،ااملۺانبۺامہج،ااملۺاحطوىۺاورۺااملۺادمحۺوۺد رگۺولوگںۺ’’

ظۺےکۺاسھتۺایبمۺایکۺےہ،زینۺااملۺانبۺامہجۺاورۺااملۺدارینطقۺےنۺاسۺےسۺےتلماافلظۺےکۺےنۺاسۺےسۺےتلمۺےتلجۺاافل

‘‘اسھتۺاسۺید،ثۺوکۺرضحتۺدبعاہللۺنبۺرمعۺاورۺرضحتۺزاربۺےسۺروا تۺایکۺےہ۔

الۺےکۺذمابہۺاکۺ رثتۺےسۺذرک

ظ

6احص ہۺۺرکال،ۺات نیعۺع

ااتۺ

بشحل

الۺےکۺاسۺہلئسمۺۺاکۺاکیۺدمعہۺاولسبۺہیۺ یھۺےہۺہکونھکلىۺۺۺالعہمۺاوبا

ظ

وہۺرہۺامہۺہلئسمۺیکۺواضتحۺںیمۺاحص ہۺرکالۺاورۺات نیعۺع

ےکۺ قلعتۺاتفوىۺزاتۺاورۺذمابہۺوکۺ رثتۺےسۺذرکۺرکےتۺںیہۺ،ویںۺاقرىۺرپۺاالتخفۺیکۺالصۺوہجۺاورۺامۺاسملئۺیکۺواضتحۺلھکۺ

۔رکۺاس ےنمۺآیتۺےہۺ

33

ا ہمۺرکالۺےکۺذمابہۺاکۺ رثتۺےسۺذرک6

الۺےکاسھتۺاسھتۺا ہمۺرکالۺالعہمۺدبعایئحلۺۺاکۺاکیۺ

ظ

دمعہۺاولسبۺہیۺ یھۺےہۺہکۺوہۺرہۺامہۺہلئسمۺیکۺواضتحۺںیمۺاحص ہۺرکالۺاورۺات نیعۺع

الۺےکۺۺاسۺہلئسمۺےکۺ قلعتۺذمابہۺوکۺ رثتۺےسۺذرکۺرکےتۺںیہۺ،ویںۺاقرىۺرپببسۺۺاالتخفۺلھکۺرکۺاس ےنمۺآاتۺےہۺ۔ۺ

ظ

اورۺاملعےئۺع

ۺااملۺدمحمۺےکۺوقكۺۺےک)قصرالصالۃ فی السفر(اببۺاسۺمسقۺیکۺاثمك يريز ’’نمضۺںیمۺ إال أ

الة

الص

هتنسافر أ

رج ال

ا خإذ

‘‘مسيرة

34 ےکۺتحتۺےتھکلۺںیہ6ۺۺۺۺ

‘‘الذ۔۔۔۔۔فقالت طائفة م أهل الظاهر يقصر في كل سفر ولو في ثالثة أميال’’

‘‘نیتۺلیمۺرپۺیہۺامنزۺرصقۺیکۺزاےئۺیگۺالہۺاظرہۺےکۺاہں’’

،اسۺےلسلسۺںیمۺامۺیکۺدلیلۺرضحتۺاسنۺیکۺوہۺروا تۺ یھۺےسۺااہشتسدۺرکےتںیہ‘‘وإذا ضربته في األزض’’اورۺوہۺرقآمۺیکۺآ تۺۺ

ےۺوتۺامنزۺملسو هيلع هللا ىلص ےہۺےسجۺااملۺملسمۺاورۺااملۺاوبۺداودۺےنۺروا تۺایکۺےہۺہکۺروسكۺاہللۺ

كلي

تبجۺنیتۺلیمۺایۺنیتۺرفخسۺیکۺاسمتفۺےکۺےئلۺ

ۺںیمۺایبمۺرکدہۺۺوموضعۺۺرپۺبسۺےسۺحیحصۺاورۺواحضۺےہ،رضحتۺدیعسۺنبۺروصنرۺےنۺرضحتۺاوبۺدیعسۺرصقۺرکےت،ۺہیۺید،ثۺاسۺےلسلس

بجۺاکیۺرفخسۺرفسۺرکےتۺوتۺامنزۺرصقۺرکےت،ا رثۺاملعءۺےنۺاسۺےسۺرمادۺوہۺاسمتفۺیلۺملسو هيلع هللا ىلصدخرىۺۺےسۺروا تۺایکۺےہۺہکۺروسكۺاہلل

ۺرمادۺیلۺےہ ۔ااملۺامکلۺےکۺاہںۺاچرۺربودۺےسۺمکۺاسمتفۺرپۺامنزۺرصقۺںیہنۺےہۺسجۺےسۺرفسۺاکۺآاغزۺوہاتےہ،ۺ ۺہکۺرفسۺیکۺاسمتفۺ


13

ۺےہ۔ۺہیۺاچرۺربودۺوس ہۺرفخسۺینعیۺاڑاتسیلۺلیمۺےتنبںیہ۔اورۺامۺیکۺ وہیگ،یہیۺابتۺااملۺادمحۺنبۺلبنحۺاورااملۺاشیعفۺےسۺ یھۺوقنمكۺ

ۺربودۺےسمکۺںیم ۺاھتۺہکۺہکۺاچر ۺرفامای رصقۺںیہنۺےہ۔اسۺید،ثۺوکۺااملۺۺدلیلۺوہۺید،ثۺےہۺسجۺںیمۺآپۺےنۺالہۺہکمۺےسۺاراشد

دارینطق،ااملۺیقہیبۺاورۺااملۺربطاینۺۺےنۺایبمۺایکۺےہارگ ہۺاسۺید،ثۺیکۺدنسۺںیمۺالكلۺایکۺایگۺےہۺنکیلۺہیۺید،ثۺرضحتۺدبعاہللۺنبۺرمعۺ

لمعۺ لقۺایکۺےہۺہکۺاورۺرضحتۺدبعاہللۺنبۺابعسۺےکۺلمعۺیکۺاتدیئۺرکیتۺےہ۔اسیجۺہکۺااملۺامکلۺاورۺااملۺیقہیبۺےنۺامۺدوونںۺااحصبۺاکۺ

ۺادنازہۺےہ۔ۺامۺیکۺدلیلۺحیحصۺاخبرىۺاورۺحیحصۺ وہۺاچرۺربودۺرپۺیہۺرصقۺرکےتۺےھ۔ہکبجۺامہرےۺااحصبۺےکۺاہںۺرصقۺیکۺردتۺنیتۺدمۺاکۺ

ملسمۺیکۺید،ث"ۺوعرتۺنیتۺدمۺاکۺرفسۺرحملۺرہتشۺدارۺےکۺاسھتۺرکے"ۺاورۺحسمۺیکۺید،ث"ۺمیقمۺاکیۺدمۺاورۺاکیۺراتۺحسمۺرکےۺ

ۺحسمۺرکے"۔ااملۺۺہکبجۺاسمرف ۺاهللۺرضحتدمحمۺےنۺاتکبۺاآلاثرۺںیمۺنیتۺدمۺاورۺنیتۺراںیتۺ يد بعيےسۺاورۺاوہنںۺےنۺۺااطلیئ دعسۺنبۺ

يعۺرضحتۺىلع يےسۺرصقۺیکۺردتۺدرایتفۺیکۺوتۺاوہنںۺےنۺاہکۺہکۺایکۺآپۺرضحتۺدبعاہللۺنبۺرمعۺۺہۺۺےسۺروا تۺایکۺےہۺۺہکۺاوہنںۺۺےنۺنبۺري

فۺےتلچۺوتۺںیمۺےنۺاہکۺہکۺںیہنۺوتۺاوہنںۺےنۺرفامایۺہکۺوہۺنیتۺاگلاترۺراوتںۺاکۺرفسۺےہۺبجۺمہۺاسۺاقملۺیکۺرطۺ؟وسدیاۺاقملۺےسۺوافقۺںیہ

"وتۺرھپۺرصقۺرکےتۺےھ۔

راوویںۺےکۺاحالتۺاورۺامۺیکۺاقثتہۺوۺفعضۺوریغہۺاکۺذترکہ6

ۺےکۺاحالتۺ ںیۺاتکبۺںیمۺہگجۺہگجۺوموجدۺےہۺدنتسمۺاتکوبںۺےسۺذرکۺرکےتۺںیہۺ۔اسۺیکۺاثمآپۺیلہپۺدہعفۺذرکۺوہےنۺواےلۺراوىۺ

يثر’’الثمید،ث، ليست

ه في أىفه ، ث

لغيجه فل

كأ أحز

ا توض

35‘‘إذ

آپۺرفامےتۺںیہ۔ۺرعجۺےکۺاحالتۺےکۺذلیۺںیمدبعارلامحمۺأۺںیم

قه يحيى والغجلي، مات سية ’’هـ باإلسكيززية، 111هو عبز الرحن ب هرمز، اشتهر باألعرج، وث

36‘‘قال السيوطي وؽيره كذا

ۺرقارۺدایۺےہۺآپۺہقثیلجعۺےنۺااملۺییحیۺاورۺااملۺزمۺںیہۺاورۺارعجۺےکۺ بقۺےسۺوہشمرۺںیہ،آپۺوکۺرہآپۺدبعارلامحمۺنبۺ’’

‘‘ھۺوکۺوافتۺاپیئ،ایسۺرطحۺااملۺویسیطۺےنۺذرکۺایکۺےہ۔۱۱۷ےنۺادنکسرہیۺرصمۺںیمۺ

ۺونھکلى

ي

جل

التۺایبمۺرکےتۺںیہۺوتۺراوىۺیکۺاقثتہۺۺاورۺفعضۺاکۺذترکہۺ یھۺرکےتۺںیہۺ۔راوىۺیکۺاقثتہۺاکۺبجۺراوىۺےکۺاحۺومالانۺدبعۺا

فيرضحتۺدبعاہللۺنبۺابعسۺےکۺذترکہۺرکےنۺۺیکۺاثمكۺۺى أو مسست

أهبالي مسست

قولنا أ

37 تحتۺالمہظحۺۺیکۺزایتکسۺےہ،الثمۺےک

قوله: عظاء ب أبي زباح ، هو عظاء ب أبي زباح ’’ رشي النكي، زوى ع عائصة وابأسله، أبو محنز الق

38‘‘الذ۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔عباس وأبي هريرة وخلق

آپۺاوبۺدمحمۺاطعءۺنبۺایبۺرابحۺرقیشۺیکمۺںیہۺ،آپۺرضحتۺاعہشئ،رضحتۺدبعاہللۺنبۺابعس،رضحتۺاوبۺرہریہۺاورۺ’’

اوبۺہفی،ااملۺثیلۺاورۺد رگۺ اکیۺڑبىۺتقلخۺےسۺروا تۺرکےتۺںیہۺاورۺآپۺےسۺااملۺاوزایع،ااملۺانبۺرججی،اامل

ۺۺھۺ441تلیضفۺںیہ،آپۺےنۺاصبحۺہیقف،اورۺ،ولوگںۺےنۺروا تۺایکۺےہ،آپۺہقثۺ ۺ وافتۺاپیئ،ایسۺرطحۺںیمۺ

‘‘اکفشۺںیمۺذیبہۺاورۺرقتبیۺںیمۺانبۺرجحۺےنۺذرکۺایکۺےہ۔

ےتۺںیہۺ۔امےسۺ یھۺآاگہۺرفارگۺ یسۺفیعضۺراوىۺےسۺوکیئۺروا تۺ لقۺوہۺوتۺاشرحۺراوىۺےکۺفعضۺ

39

ؤماطۺےکۺفلتخمۺوخسنںۺںیمۺاپےئۺزاویناےلۺاالتخفۺیکۺواضتحۺاورۺاسۺیکۺتحصۺاکۺنیعت6

يۺونھکلى يحيل

ۺدبعا ۺ یھۺذرکۺرکےتۺںیہۺۺرشحۺےکۺدورامۺۺالعہمۺ ل اببۺۺالثمؤماطۺےکۺوخسنںۺںیمۺاپےئۺزاےنۺواےلۺاالتخفۺوکۺج)الر

)

ائضا وهي ح

و يباشره

ته أرأ ام يصيب م

40

تۺدبعاہللۺنبۺرمعرضحےکۺنمضۺنیمۺ یلہپۺید،ثۺیک

41

ومفلۺےتہکۺاکۺذرکۺآایۺےہۺ


14

ۺاهللۺنبۺدبعۺاهللۺنبۺرمعےکۺےکۺاجبےئ اسۺ)دبعاہللۺنبۺرمعۺ(ۺییحیۺنبۺییحیۺےکۺےخسنۺںیمںیہۺہکۺ يد بيع

ایسۺرطحۺۺاافلظۺ لقۺوہےئۺۺںیہ۔

الة(وماطۺااملۺدمحمۺںیمۺ الص

احتت)باب اف

42

الركوؼ’’ ںیمۺید،ثۺےکۺاافلظۺ مسهػ زأ

ا زف

‘‘وإذ

43

لقۺوہےئۺںیہۺبجۺہکۺوماطۺۺ

وہےئۺںیہۺ۔ۺ لقۺۺےکۺاافلظۺرکىعہ ےکۺاجبےئۺۺالرکوع ےخسنۺںیمۺاورۺےکۺاکی

یکۺرشحۺید،ثۺںیمۺۺاپےئۺزاےنۺواےلۺۺضعبۺوموضاعتۺرپۺدبعایئحلۺونھکلىۺاکۺدقنۺ6ۺالمۺىلعۺاقرى

ۺ اببۺۺآاگہۺرکےتۺںیہۺ،ۺ۔اسۺیکۺاثمك یھۺۺرپۺۺضعبۺماستاحتۺےکۺاکۺاکیۺاولسبۺہیۺ یھۺےہۺہکۺوہۺالمۺىلعۺاقرىۺونھکلىومالانۺدبعۺایئحلۺ

الفاظ ںیمۺذرکۺرکدہۺید،ثۺےکۺ)الوضوء م مس الذکر(

سزك كسائر ج

إال

رك

وهل ذك

44ۺ علقمہ بن ابی یکۺدنسۺںیمۺ

ےکۺذلیۺںیمۺدیھکیۺزاۺیتکسۺےہ۔ۺعلقمہ

اطخۺےسۺآاگہۺرکےتۺںیہۺوجۺامۺیکۺاکیۺۺںیمۺۺالمۺىلعۺاقرىۺاحالتۺزدنیگۺےکۺذترکےۺےکۺ)زبیغہ (اتکبۺےکۺاکیۺاورۺاقملۺرپۺوہۺراوى

ه ع حزیثسےى ول

ل ص الدظاب ثه نر ب

ى مػ ع

تغص

هى:أ ع عبز الل

أزبيغة

يتوض

45 رہعیبۺےکۺاعترفۺاکیۺراوىۺۺیکۺدنسۺںیم

واعقۺوہیئ،فنصمۺوخدۺےلہپرہعیبۺۺاکۺاعترفۺرکاےتۺںیہۺاورۺرھپۺخیشۺالمۺىلعۺاقرىۺےکاطخۺوۺۺایسنمۺرپۺآاگہۺرکےتۺںیہ۔ۺںیم

46‘‘الخ۔۔۔۔۔۔وقز أخظأ القازي حيث فسره بربيغة الرأي شيذ مالك ’’

ىۺانبۺدایۺےہ،رہعیبۺےکۺأاوہنںۺےنۺرہعیبۺوکۺااملۺامکلۺےکۺا اتدرہعیبۺرالمۺىلعۺاقرىۺےسۺاہیںۺیطلغۺوہیئۺےہۺہکۺ’’

وہشمرۺاتیعب،ردہنیۺونمرہۺےکۺوہشمرۺاہقفءۺںیمۺےسۺاکیۺاورۺڑبىۺدقرۺوۺزنمتلۺےکۺۺاعترفۺںیمۺاھکلۺےہۺہکۺآپ

املۺ۔آپۺےنۺاسنۺنبۺامکلۺاورۺاسبئۺنبۺ زدیۺےسۺامسعۺایکۺاورۺآپۺےسۺارہعیبۺنبۺأیبۺدبعارلامحمۺںیہۺۺامکلۺ

‘‘ھۺںیمۺۺوافتۺاپیئ442وثرىۺاورۺااملۺامکلۺےنۺروا تۺایک،آپۺےنۺ

6ۺواضتحیکۺوۺوسنمخۺۺخسان

ۺےہۺ یھۺےہۺہکۺؤمفلۺامۺاومرۺرپۺ یھۺرامنہیئۺرفامےتںیہۺنجۺےکۺ قلعتۺ یسۺےنۺ ۺیکۺاکیۺامنایںۺوخیبۺہیۺ اقیلعتلۺادجمملۺےکۺاولسبۺ

ۺ،اسیجۺہکۺوہ وء "وسنمخۺاکۺمكحۺاگلایوہۺوض

از باب ال

رت الي

ا ؽي

‘‘من

47

ںیمۺید،ثۺےکۺاافلظهناث

ح للكيق أ

ز با بكرالص

أ"زأيت

"أه يتوض

ى ول

صل

48

6یکۺرشحۺںیمۺرفامےتںیہ

ۺووضۺ ۺرکانۺافلخےئۺرادشنیۺاکۺاثتبۺدشہۺلمعۺےہۺاورۺہیۺاسۺ ۺاایشءۺےکۺاامعتسكۺےکۺدعبۺ ۺوایلۺ "آگۺرپۺاکپیئۺزاےنۺ

‘‘ہکۺہیۺمكحۺوسنمخۺےہابتۺرپۺدلیلۺےہۺ

6یہیۺوہفملۺااملۺامکلۺےسۺ یھۺاثتبۺےہۺاسیجۺہکۺااملۺدمحمۺنبۺانسحلۺینابینۺےنۺااملۺامکلۺۺےسۺروا تۺۺرکےتۺوہےئۺانسۺےہۺہک

ۺ’’ ےسۺ یسۺارمۺرپۺفلتخمۺرواایتۺۺۺوقنمكۺوہںۺ،اورۺںیمہۺہیۺولعملۺوہۺزاےئۺہکۺرضحتۺاوبۺرکبۺملسو هيلع هللا ىلص بجۺیبنۺارکلۺ

اورۺرضحتۺرمعۺےنۺاکیۺرپۺلمعۺاورۺدورسےۺوکۺرتكۺایکۺوہۺوتۺہیۺاسۺابتۺرپۺدلیلۺےہۺہکۺقحۺابتۺویہۺےہۺسجۺرپۺ

اوہنںۺےنۺلمعۺایکۺےہ۔"ۺ

49

ۺاثمكۺابب ۺ ۺ تظایسۺرطحۺیکۺاکیۺاور يحرو()م

أبلب ق

ي

50

ۺدمحمۺےکۺوقك ۺاامل ال أزى أ يتظيب ’’ےکۺذلیۺںیمۺذرکۺرکدہ

‘‘النحرو۔۔۔۔ الذ51

یھۺالمہظحۺیکۺزایتکسۺےہ،الثم6ںیمۺ


15

ىقل الحازمي في "كتاب الياسذ والنيسور" ع الصافغي أ أمر زسول الل صلى الل عليه وسله بؾسل ’’

ى الل الظيب ميسور ألىه كا في عاو الجغرا الل صل

زسول

بت

ىة وهو سية ثنا، وحزيث عائصة أىها طي

ه ىاسذ له ألىه في حجة الوساؼ 52‘‘۔عليه وسل

اکۺوخوبشۺوکۺدوھےنۺاکۺمكحۺملسو هيلع هللا ىلص ےنۺااملۺاشیعفۺےسۺروا تۺایکۺےہۺہکۺروسكۺاہللۺںیمۺااملۺاحزیم‘‘كتاب الياسذ والنيسور’’

وسنمخۺےہ

اھتۺبجۺہکۺرضحتۺاعہشئۺیکۺید،ثۺسجۺںیمۺاوہنںۺۺںیمۺعنمۺایکےنۺاسۺلمعۺےسۺرعجا ۺواےلۺاسكۺآھٹۺرجہىۺملسو هيلع هللا ىلص ویکہکنۺآپۺ

"۔دعبۺیکۺےہوکۺوخوبشۺاگلیئۺیھتۺوہۺملسو هيلع هللا ىلص ےنآپۺ

اببۺۺےکۺونعامۺیکۺواضتح6

ۺ ۺ ںیھجمۺوتۺاسۺیکۺواضتحۺںیہنۺرفامےتونعامۺیکۺواضتحۺآپۺا رثۺاببۺابدنھۺرکۺ الثمۺۺرکےتۺ۔ۺںیہۺاورۺارگواضتحۺرضورىۺ

)اتکبۺازلاکۃ(

53

6ےکۺذلیۺںیمۺزوکۃۺےسۺ قلعتۺینعمۺاورۺرفتیضۺےکۺاسكۺرپۺثحبۺرکےتۺوہےئۺےتھکلۺںیہ

رضت بغز ’’ولي إلى فقير وىحوه، وف

إعظاء جزء م اليصاب الح

الزكاة،هو لؾة اليناء والتظهير، وشرعا

ولى، وجزو اب األثير بأىه في التاسغة، واسعى اب حزو أىه الهجرة، فقيل: في السية الثاىية، وقيل: في األ

54‘‘قبل الهجرة، وفيهنا ىظر بييه في "فتح البازي

اسكۺزگرےنۺرپۺرضورتۺںیمۺاصنبۺرپۺ ےنچنہۺواےلۺامكۺاکاورۺرشتعیےہامنۺاورۺاپكۺرکانوزوکۃتغلۺںیمۺوشن’’

ۺدوۺرجہىۺںیمۺرفضۺوہیئۺ،یلہپۺرجہىۺاکۺ یھۺدنمۺوکۺدےنیۺوکۺےتہکۺںیہ،ہیۺرجہتۺےکۺدعبۺرفضۺوہیئ،ہیۺ یھۺاہکایگۺہک

اہکۺایگۺےہ،انبۺاریثۺےنۺوپرےۺنیقیۺےسۺونرجہىۺاکۺاہکۺےہ،انبۺزحلۺےنۺرجہتۺےسۺلبقۺرفضۺوہےنۺاکۺدوعىۺایکۺ

‘‘احظفۺانبۺرجحۺےنۺایبمۺایکۺےہۺىۺدوونںۺابوتںۺںیمۺ کۺاکۺاناکمۺےہ،ےسجۺحتفۺاابلرىۺںیمرخےہ،آ

(فی الوضوء زيؽسل اليباب ) العوہۺازںیۺۺۺۺوہۺ55

6رفامےتۺںیہۺۺےکۺتحت

ؽسل اليزي، بفتح الؾي بنغيى إزالة الوسذ وىحوه بإمراز الناء عليه، وأما بالضه، فهو اسه لالؽتسال، وهو ؽسل 1)

رب. تناو الجسز، واسه للناء الذي يؾتسل به، وبالكسر، اسه لنا يؾسل به الرأس، كذا في "النؾ

إلى الرسؾي.زائه، وهو ؽسلهنا تبأي: في ا 56

2)

دنگیگۺدورۺرکےن،اورۺایسۺرطحۺاسۺرپۺاپینۺزگارےنۺوکۺاہکۺزااتےہ،ۺنیغۺرپۺارگۺ6زربۺےکاسھتۺرپۺنیغۺؽسل اليزي:’’

نیغۺرپۺزریۺوہۺوتۺہیۺاسۺۺ۔شیپۺوہۺوتۺاسۺاکۺینعمۺاسرےۺمسجۺوکۺدوھےنۺاوراسۺاپینۺاکۺانلۺےہۺسجۺےسۺلسغۺایکۺزااتےہۺ

ینعیۺووضۺےکۺرشوعۺ-۲حۺتغلۺیکۺاتکبۺابرغمبۺںیمۺایبمۺوہاۺےہ۔رطزیچۺاکۺانلۺےہۺسجۺےسۺرسۺوکۺدوھایۺزاےئ۔ایسۺ

‘‘ںیمۺدوونںۺوٹگںۺکتۺاہوھتںۺوکۺدوھانۺےہ

المہظحۺیکۺزاۺیتکسۺےہےکذلیۺںیمۺ یھۺ)باب النحصر( اولسبۺیکۺاکیۺاورۺاثمكۺایسۺ

57

ۺذرکۺرکۺدایۺزاۺاتےہۺاسیجۺہکۺاسۺیکۺاثمكۺ ۺواردۺۺوہۺوتۺۺلیصفتۺےسۺاسۺاکۺارعابۺ رپۺۺۺونعاماببۺےکۺونعامۺاابلبۺںیمۺارگۺوکیئۺۺلکشمۺظفلۺ

()باب م أی موضػ یرمی الجنازواردۺظفلۺۺ58

یکۺلیصفتۺۺںیمۺدیھکیۺۺزاۺیتکسۺےہۺ۔

(باب الرضاؼیکۺاتکبۺےک)ۺؤمفلۺاثمكۺۺزمدیۺۺاسۺیک

59

۔دیھکیۺزایتکسۺےہۺہیشۺںیمۺۺ یھۺاقمئۺاحرپۺۺ


16

6لکشمۺادحل،ثۺاکۺلح

ۺاورۺاالطصیحۺاعمینۺ یھۺذرکۺرکۺ ےکۺۺاسۺیکۺاثمكۺید،ثۺۺ،ںیہۺۺدےتیید،ثۺۺےکۺنتۺںیمۺارگۺوکیئۺۺلکشمۺظفلۺذموکرۺوہۺوتۺاسۺےکۺیظفلۺ

ها’’اافلظ بيفسها م وليقحه أ ےکۺتحتۺالمہظحۺیکۺزایتکسۺےہ۔االیم ںیم‘‘ األي

60

، حكاه ’’با أو ثي

، بكرا

أو كبيرة

ه، بفتح الهنزة وتصزيز الياء النكسوزة، كل امرأة ال زوج لها صؾيرة

قوله: األي

الحربي وؽيره. واختلفوا في النراس به ههيا، فقال الكوفيو وزفر والصغبي والزهري: النراس ههيا هو النغيى

بالؾة، فغقزها على ى كا أو بكرا

اللؾوي ثيبا ب بأىه لو كا

قغفسها جائز، وليس الولي م أزكا الغقز. وت

ه م البكر مغيى، وقال علناء الحجاز وكافة الفقهاء: النراس ميه الثيب النتوفى كذلك لنا كا لفصل األي

"األيه"، كذا في "شرح الززقاىي قة لرواية أخرى بلفظ: "الثيب" مكا 61‘‘عيها، أو النظل

سجۺاکۺاخودنۺ ۺوہ،اچےہۺوہۺوھچیٹۺوہۺایۺۺرہۺاسۺوعرتۺوکۺےتہکںیہۺ6زریےکاسھتۺدشمدۺرپۺزربۺاورۺایءرپ6زمہہۺ أمی’’

ۺڑبىۺوہ،ونکارىۺوہۺایۺالطقۺدشہ،ایسۺرطحۺااملۺرحیبۺےنۺذرکۺایکۺےہ۔ابۺاملعءۺےنۺاہیںۺاسۺےکۺوہفملۺںیم

اسۺاکۺوغلىۺبلطمۺوہاگۺہکۺہکۺوہۺ،ااملۺزرف،ااملۺیبعش،ااملۺزرہىۺےکۺاہںۺاسۺےسۺرمادہفوکالہۺاالتخفۺایکۺےہ،

ونکارىۺوہۺایۺہقلطمۺوویبہ،وتۺاسۺاکۺوخدۺےسۺریغبۺویلۺےکۺاكنحۺدرتسۺےہ،اسۺرپۺاہکۺایگہکۺارگۺیہیۺابتۺیھتۺوتۺرھپۺ

اگلۺراھکۺایگ۔املعےئۺاجحزۺاورۺا رثۺاہقفءۺےتہکۺںیہۺہکۺاسۺےسۺرمادۺویبہۺایۺۺویکںوکۺونکارىۺےسۺأیم ونعمىۺاابتعرۺےس

‘‘ےکۺاافلظۺآےئۺںیہۺثیب یکۺہگجۺأیمویکہکنۺاکیۺروا تۺںیمۺۺہقلطمۺوعرتۺےہ

ید،ثۺۺ،ۺالثمرکےتںیہۺاسۺیکۺواضتحۺرشحۺںیمۺؤمفلۺۺرشحۺںیمۺذرکۺۺوہۺوتاکۺۺید،ثۺۺےکۺنتۺںیمۺارگۺ یسۺانۺولعملۺاقملۺالعوہۺازںیۺۺ

نرا ’’تو مغ

ا أاجرج ح

ا خ إذانر ك

ع ب

الل

بز عةأ

يفل بذي الح

الة

ر الص

ص)بذی الحلیفۃ (ۺواردۺظفلۺۺۺںیم‘‘ق

62

واضتحۺیکۺ

ںیمۺےتھکلۺںیہ۔

يفة، بضه الحاء النهنلة وفتح الالو وإسكا الياء، ميقات أهل النزيية’’ل63‘‘۔۔۔۔۔الذبذي الح

’’

يفس ي لجلورۺہیۺردہنیۺےسۺھچۺلیمۺےکۺافےلصۺا،ہیۺالہۺردہنیۺاکۺاقیمتۺےہےہۺ6احءۺرپۺشیپ،اللۺرپۺزرب،اورۺایءرپۺزجلذوا

ۺوااغللتۺںیمۺذرکۺایکۺاستۺلیمۺ یھۺۺاسۺاکۺافہلصۺۺھچکۺےن۔رپۺےہ ۺاألامسء ي

ي

هد

ي ي

ےہ،ایسۺرطحۺونوىۺیکۺاتک

‘‘وموجدےہ

)االؽتسال یوو الجنغۃ(رشحۺید،ثۺۺےکۺدورامۺفنصمۺرعبۺےکۺفلتخمۺابقلئۺیکۺرقاءاتۺۺ یھۺۺایبمۺرکےتۺںیہۺالثمۺابب64

ںیمۺۺ

6ںیمۺرعبۺےکۺفلتخمۺابقلئۺۺیکۺرقاءاتۺۺاکۺذرکۺرکےتۺوہےئۺےتھکلۺںیہالجنغۃ واردۺظفلۺ

65‘‘بضه الجيه والنيه لؾة الحجاز، وفتح النيه لؾة تنيه، وإسكاىها لؾة عقيل’’

ںیمۺظفلۺمیجۺرپۺشیپۺےکۺاسھتۺڑپانھۺاجحزۺاکۺہجہلۺےہ،میمۺےکۺزربۺےکۺاسھتۺونبۺمیمتۺاکۺہجہلۺےہۺاورمیمۺوکۺاسنکۺ ۃعمج’’

‘‘ۺونبۺک لیۺاکۺہجہلۺےہڑپانھ

وة((ںیمۺ یھۺدیھکیۺزایتکسۺےہۺسجۺوکۺفنصمۺےنۺاببھلمیایسۺۺاولسبۺیکۺاثمكۺۺظفلۺ)عابة الز

ل إج

ض)ف

66

یکۺوچیھتۺید،ثۺںیمۺ

۔ذرکۺایکۺےہۺ

بال ياء على لؾة الحجاز’’هلي، قال الززقاىي: بالياء على لؾة تنيه، وفي زواية: ه ن

ل 67‘‘۔۔۔۔۔ه


17

‘‘زراقینۺےتہکۺںیہۺہکۺایءۺےکۺااضےفۺےکۺاسھتۺڑپانھۺونبۺمیمتۺاکۺہجہلۺےہ،ہکبجۺایءۺےکۺریغبۺڑپانھۺاجحزاکۺہجہلۺےہ’’

ۺاورۺاسۺےکۺفلتخمۺارعابۺایبمۺرکےتۺںیہۺاسیجۺہکۺ ۺذرکۺرکےتںیہۺ ۺےسۺڑپاھۺزاۺاتکسۺوہۺوتۺفنصمۺاسۺاکۺ یھۺ ۺرطحۺ ۺ ۺ ۺ ارگۺ یسۺظفلۺوکۺیئکۺ

ميامھا۔۔۔الذ(ۃ تری فی أ)النرابب68

)أف لک(ےکۺذلیۺںیمۺید،ثۺےکۺظفلۺا

69

ےکۺارعابۺوکۺۺایبمۺرکےتۺںیہۺہکۺاسۺظفلۺوکۺدسۺ

رطحۺےسۺڑپاھۺزااتکسےہۺاورۺرھپۺاسۺےکۺڑپےنھۺیکۺدسۺۺلورںیتۺ یھۺایبمۺرکےتںیہ۔

ۺاثمكۺظفلۺ یہ (ایسۺاولسبۺیکۺاکیۺاورۺوتظوء()ب ےکۺنمضۺںیمۺالمہظحۺیکۺزایتکسۺےہۺسجۺوکۺؤمفلۺےنۺ)خ

وض

اء ال

اب ابتز

70

یکۺ

وچیھتۺید،ثۺےکۺاحہیشۺںیمۺرحتریۺایکےہ۔

خظوتيه، بضه الداء ما بي القزمي، وبالفتح النرة الواحزة، قاله الجوهري، وجزو اليغنري أىها ها ’’

71‘‘هيا بالفتح، والقرطبي والحافظ بالضه

اسۺابتۺوکۺۺوہۺوتۺاکیۺدہعفۺرمادۺوہاگۺۺاسھتزربۺےکاۺےکۺدرایممۺ،دوونںۺاپؤوںۺۺینعی،اخءۺےکۺشیپۺےکۺاسھتۺ’’

ےنۺۺقزطبی اہکۺےہ،رمعیىۺےنۺنیقیۺےکۺاسھتۺاہیں)اخء(رپۺزربۺاہکۺےہ،ہکبجۺاحظفۺانبۺرجحۺاورۺےنۺوجرہى

‘‘ذرکۺایکۺےہوکۺ)اخء(رپۺشیپۺ

اورۺاانسدۺۺرپۺثحبۺرواۃ

ل()ؤمفلۺےنۺراوویںۺۺیکۺدتسیلۺےکۺ قلعتۺرموىۺاوقاكۺوکۺ یھۺ لقۺۺایکۺےہۺوہۺاتکبۺےکۺاببۺبيلل

ۺنمۺا

سي يب سۺاانجل

ضي

تارللجۺ

72

ےکۺ

ماء ’’تحتۺواعقۺید،ث

وال ينساو ييهله، ث

ه أه يصيب م

يه وسل

ل عى الل

ل ص الل

‘‘كا زسول

73

6ۺںیہےکۺاحہیشۺںیمۺرفامےت

ااملۺیقہیبۺےکۺوقكۺےکۺاطمقبۺافحظۺید،ثۺےنۺاسۺدنسۺےکۺراوىۺیعیبسۺۺرپۺدقنۺایکۺےہۺہکۺاسۺےنۺاسۺید،ثۺںیمۺ’’

ۺروا تۺےکۺاابتعرۺےسۺدرتسۺ ۺ ۺ ۺ ۺےکۺاسھتۺ ۺ ۺزایدیتۺ ۺیکۺ دتسیلۺیکۺےہ،ااملۺیقہیبۺےتہکۺںیہۺہکۺیعیبسۺیکۺید،ثۺاافلظۺ

ۺہدننہۺۺےسۺاےنپامسعۺوکۺلوھكۺۺرکایبمۺرکدےاورۺوہۺوہۺےہ،ویکہکنۺ)الوكۺہیۺےہ(بجۺردسلۺراوىۺۺاےنپۺروا ت

‘‘ یھۺہقثۺوتۺۺرھپۺاسۺیکۺروا تۺوکۺردۺرکےنۺیکۺوکیئۺوہجۺابیقۺۺںیہنۺریتہ۔

74

ہکۺوہۺرصفۺاالتخفۺیکۺرطفۺااشرہۺرکےکۺراحجۺۺےہاولسبۺۺۺہیۺارگۺ یسۺراوىۺےکۺانلۺ، بقۺایۺتینکۺںیمۺاالتخفۺوہشمرۺوہۺوتۺاشرحۺاکۺۺۺۺۺۺۺۺۺۺۺۺۺۺۺۺۺۺۺۺۺۺۺۺۺۺۺۺۺۺۺۺۺۺۺۺۺۺۺۺۺۺۺۺۺۺۺۺۺۺۺۺۺۺۺۺۺۺ

۔۔۔’’ید،ثالثمۺوقكۺاکۺذرکۺرکدےتیۺںیہۺ۔

كل مث

ك الظهر إذا كا ظل

‘‘۔الذ۔۔صل

75

ےتھکلۺںیہ۔ ںیم ےکۺذلی

ع أبي هريرة، هو حافظ الصحابة، اختلف في اسنه واسه أبيه على أقوال كثيرة، أزجحها عيز األكثر ’’

ر، مات سية عبز الرحن ب د 76‘‘هـ، وقيل: قبلها بسية أو سيتي، كذا في "التقريب 95ص

رضحتۺاوبۺرہریہ6آپۺوکۺاحظفۺااحصل ہۺاہکۺزااتےہ،آپۺےکۺانلۺےکۺابرےۺںیمۺتہبۺےسۺاوقاكۺںیہۺ،امۺںیمۺ’’

ۺرتنی ۺراحج ۺۺا رثۺےکۺاہں ۺنبۺرخصۺےہ،آپۺےنۺانل ۺ۵۹دبعارلامحم ۺےہۺہکۺۺںیمھ ۺایگ ۺ یھۺاہک وافتۺاپیئ،ہی

‘‘ےہۺایسۺرطحۺرقتبیۺںیم۔ھ(ۺےسۺاکیۺایۺدوۺاسكۺلبقۺوافتۺاپیئ۵۹)اس

فنصمۺرشحۺںیمۺاسۺابتۺاکۺ یھۺاامتہلۺرکےتۺںیہۺۺہکۺارگۺ یسۺراوىۺاکۺ بقۺۺاسۺےکۺۺانلۺرپۺاغبلۺآایگۺوہۺوتۺاسۺاکۺذترکہۺاسۺیکۺتینکۺےکۺ

وہۺیھبکۺاسۺےکۺ بقۺوہشمرۺوہےنۺیکۺوہجۺ یھۺۺذرکۺۺۺاسھتۺایبمۺرکۺدےتیۺںیہ،اتہکۺاقرىۺراوىۺاکۺلمکمۺاعترفۺزامۺےکسۺ۔اسۺےلسلسۺںیم

یبزو صالحہ(رکےتۺںیہ،اسیجۺہکۺۺاببۺ)ما یکرہ م بیػ الثناز قبل أ

77

ےکۺنمضۺںیمۺ لقۺرکدہۺدورسىۺید،ثۺںیمۺآےنۺواےلۺ


18

ا وب ےکۺابرےۺںیمۺفنصمۺرفامےتۺںیہۺہکۺاسۺراوىۺاکۺانلۺاسۺےکۺدسۺوٹیبںۺیکۺوہجۺےسۺڑپاےہۺاورۺاسۺیکۺتینکۺابوالرجالراوىۺ

ما نحےہ۔ۺدبعا رل

78

ۺۺۺوہۺوتۺفنصمۺاسۺوکۺ یھۺذرکۺرکےتںیہۺاسیجۺہکۺراوىۺ) ۺ ۺ ارگۺ یسۺراوىۺیکۺتینکۺۺۺاسۺےکۺۺانلۺرپۺاغبلۺآیئگۺ)إذا التقی یبۺۃملس(ۺسجۺاکۺذرکۺاببأ

۔ ۔۔۔۔الذ(الدتاىا79

یکۺدورسىۺید،ثۺںیمۺوہاۺےہ۔اسۺراوىۺےکۺابرےۺںیمۺاتبایۺایگۺےہۺہکۺایبۺہملسۺاکۺۺالصۺانلۺدبعاہللۺےہ،ھچکۺولوگںۺ

ےنۺۺانلۺاامسلیعۺ یھۺذرکۺایکۺےہ،ۺۺہیۺ یھۺاہکۺایگۺےہۺہکۺاسۺراوىۺیکۺتینکۺیہۺاسۺاکۺانلۺےہ۔

80

ۺیک ۺےکۺمہبمۺانومں ۺراوویں ۺوہ ۺ یھۺوصختیصۺےہۺہک ۺہی ۺ ۺیک ۺاببۺؤمفلۺ ۺوہ )فضل النغروف واضتحۺرکےتںیہۺاسیجۺہک

والصزقۃ(81

ابرےۺںیمۺرفامےتۺںیہۺۺےکۺ(أيب بجيدںیمۺالیئۺیئگۺرسیتىۺید،ثۺےکۺمہبمۺراوى)

قال اب حجر في "تغجيل النيفغة في زجال األزبغة": اتفق زواة النوطأ على إبهاو اب بجيز إال يحيى ’’

82‘‘الذ ۔۔۔۔۔ب بكير فقال: ع محنز ب بجيز

ںیمۺذرکۺایکۺےہۺہکۺوماطۺےکۺراوویںۺۺ"تعجيل المنفعة في رجال األربعة"انبۺرجحۺےنۺاینپۺاتکبۺ"احظفۺ

ۺدمحمۺنبۺدیجبوساےئۺییحیۺنبۺریکبۺےکۺوہنجںۺےنۺامۺاکۺانلۺۺمہبمۺوہےنۺرپۺاافتقۺایکۺےہ۔ۺانبۺدیجبۺےکےنۺ ذرکۺایکۺۺ

بۺےکۺاحہیشۺںیمۺاھکلۺۺےہۺہکۺااملۺاسنیئۺےنۺاسۺید،ثۺوکۺدوۺۺےہ۔اورۺایسۺرپۺانبۺاربلیقۺےنۺاامتعدۺایکۺےہزمىۺۺیکۺاتک

نیقیۺےکۺاحظفۺانبۺرجحۺےن‘‘ع مالك ع زيز، ع عبز الرحن ب بجيز’’ےہفلتخمۺدنسوںۺےسۺروا تۺایکۺ

ااملۺ۔اورۺدیجبۺاکۺذترکہۺںیہنۺےہۺانلۺدبعۺارلنمحۺذرکۺایکۺےہۺاسۺاکۺۺدمحمۺےکۺانلۺیکۺہگجۺامہبمتۺیکۺرہفتسۺںیمۺاسھت

‘‘اسنیئۺےنۺ یھۺاےسۺا رثۺوماطۺےکۺراوویںۺیکۺرطحۺریغبۺانلۺےئلۺذرکۺایکۺےہ

ااحد،ثۺوآاثرۺںیمۺقیبطت

ںیمۺقیبطتۺ یھۺۺامںیمۺاسۺابتۺاکۺ یھۺایخكۺراھکۺےہۺہکۺارگۺںیہکۺااحد،ثۺںیمۺاظبرہۺاالتخفۺرظنۺآےئۺوتۺوہۺاتکبۺیکۺرشحۺۺفنصمۺےن

ۺاببدیپاۺرکےتۺںیہۺ ،الثمۺبير في ال

ك()الت

يغيز

83 الياس في التكبير في ااملۺدمحمۺےکۺوقكںیمۺذرکۺرکدہۺےکۺذلیۺ

لف

تز اخ

" ق

" سهو ح

به ف

الغيزي، فناأخذت

84 ۔رفامےتںیہاحہیشۺںیمۺتحتۺۺاےنپۺےکۺ

ه اختالف في مباح، كنا أشاز إليه محنز ’’وهذا االختالف الوازس في النرفوؼ واآلثاز، كل

‘‘۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔الذبقوله

رموفعۺااحد،ثۺاورۺآاثراحص ہۺںیمۺواردۺدشہۺامتلۺاالتخفۺابمحۺلمعۺںیمۺےہۺدیعنیۺیکۺریبکتوںۺےکۺ قلعتۺ(’’

اسیجۺہکۺااملۺدمحمۺےناینپۺابتۺںیمۺاسۺرطفۺااشرہۺ یھۺایکۺےہہکۺآپۺسجۺ یھۺلمعۺوکۺےلۺ ںیۺوتۺوہۺدرتسۺےہ،ۺ

ۺےسۺٹہۺرکۺدىۺزاےنۺوایلۺراےئۺرپۺنعطۺوعینشتۺرکے،ا ہمۺ یسۺےکۺےئلۺہیۺلمعۺرواۺںیہنۺےہۺہکۺوہۺاینپۺراےئ

ںیمۺاسۺ‘‘ہیۺا لضفۺےہ’’اکۺاسۺلمعۺںیمۺاالتخفۺراحجۺلمعۺےکۺابرےۺںیمۺےہ،اسیجۺہکۺااملۺدمحمۺےنۺاینپۺابتۺرکال

ےکۺالعوہۺدورساۺلمعۺاایتخرۺید،ثۺتۺدبعاہللۺنبۺدوعسدۺۺےسۺروا تۺرکدہۺرطفۺااشرہۺ یھۺایکۺےہ،ارگۺوکیئۺرضح

‘‘وکیئۺرحجۺںیہنۺےہ۔ۺوتۺاسۺںیمرکےلۺ

85


19

ۺ )صالۃ الدوف(ایسۺونعۺیکۺاکیۺاثمكۺاببۺ86

وبهذا ےکۺتحتۺرضحتۺدبعاہللۺنبۺرمعۺیکۺذرکرکدہۺید،ثۺےکۺدعبۺااملۺدمحمۺےکۺوقكۺ

نأخذ 87

آپۺےتھکلۺںیہ6ےہ۔ۺزاۺیتکسۺیکۺالمہظحۺےکۺاحہیشۺںیمۺ

‘‘۔۔۔۔۔۔الذوقوفة على صفات مدتلفةوقز زويت في كيفية صالة الدوف أخباز مرفوعة وآثاز م’’88

ںیمۺامنزۺوخفۺیکۺتیفیکۺےکۺ قلعتۺتہبۺےسۺرطےقیۺرموىۺںیہۺاہیںۺکتۺہکۺۺرموفعۺااحد،ثۺاورۺآاثراحص ہ’’

ضعبۺےکۺاہںۺامۺیکۺدعتادۺوس ہۺکتۺچنہپۺزایتۺےہ،اوررہۺرطےقیےکۺاسھتۺاملعءۺیکۺۺاکیۺامجتعۺےہ،ااملۺانبۺہیمیتۺ

ںیمۺذرکۺایکۺےہۺہکۺاسۺابرےۺںیمۺوجۺاالتخفۺایبمۺوہاۺےہۺوہۺوکیئۺڑگھجاۺرکےنۺواالۺاالتخفۺۺ"ميهاج السية"ےنۺ

‘‘ںیہنۺہکلبۺوتعسۺاورۺاایتخرۺدےنیۺواالۺاالتخفۺےہ

6 ووحا ہۺزاتۺوحایش

1

ااتۺ,يونھکل

بشحل

مۺاألاصنري،ااجلعمۺاریبکلۺعمۺارشلۺحۺاانلعفۺاریبکلۺ)ۺادارۃۺارقلآمۺواولعللۺاالالسۃیمۺرکایچۺ،أوبۺاي

جليل

اپاتسکمۺ–دمحمۺدبعۺایئحلۺنبۺدمحمۺدبعۺا

۶۱،صۺۺۺ۱جۺۺۺ( ۱۹۹۱،

2

ا رت رپذ شی ںیم :ت ا دنہ

یک ر ت ا ست

ےہ . ت Bandaا ت ک رہش ا و ر اھبر پ

دنبلی ڈنھک ےک عالےق ںیم ذ ر ت ا ےئ انمج دنہ ا علض ںیم ا ت ک ویملپسن وبر ذ

ے رہشو ن ےس ا یھچ رطح ےس کلسنم ےہ علض اک وجےک ونجپ ںیم و ا عق ےہ

زی ےک سا ھت

زی ا و ر ر ت ا یتس اہیئ و

زی ا اظتنیم ڈیہوکا ر رٹ ےہ . رہش ر ولی

لی ںیم ذ ےئھکی۔۔لیصفت

ےک ےئل ذ

https://en.wikipedia.org/wiki/Banda,_Uttar_Pradesh 3


بشحل

مۺاألاصنري, أوبۺاي

جليل

اۺنمۺارتلامجۺواوفلادئۺ)ۺدارۺارعملۃفۺریبوت،ۺدمحمۺدبعۺایئحلۺنبۺدمحمۺدبعۺا

يہ ب ہلييہۺىلعۺاوفلادئۺا ب

سيلانبلم(ۺ-ااقیلعتلتۺا

۲۴۸،صۺۺۺ۲ج

4


بشحل

ۺا ۺاألاصنري, أوب مي

جليل

،،دمحمۺدبعۺایئحلۺنبۺدمحمۺدبعۺاي

ۺارجلحۺوادعتلي ي

لۺفبيمك

بل

ا تۺ6ۺارلعفۺوا

يہ بيمي

يۺ)ۃبتکمۺانبۺ ۺدغة ۺ-دبعۺااتفلحۺأوب

ۺونھکلىۺ۱۲-۱۴،ص۱رصم(ج

ي

جل

ااتۺدبعۺا

بشحل

درۺوحا ہۺدقمۃمۺادہلاۃیۺ،اوبا

5


بشحل

مۺ, أوبۺاي

جليل

۶۱،صۺۺۺ۱(جۺۺوحم ہۺۺذموکرۺااجلعمۺاریبکلۺعمۺارشلۺحۺاانلعفۺاریبکلۺ)،األاصنريدمحمۺدبعۺایئحلۺنبۺدمحمۺدبعۺا

6

يي ۺ,اینسحلۺ

لعل

ۺنبۺدبعۺا

ۺنبۺرخفۺادليي

ي

جل

اۺااسملعمۺواونلارظ،)ۺدبعۺا

ج ہ ہت

اۺاوخلارطۺو

ي وت،ۺۺ-دارۺانبۺزحلۺۺ،ۺادنلوى،ۺزنهہ ۱۲۶۸،صۺۺ۸جۺۺ(۱۹۹۹انبلم،ب

7 ںیم ومطا ا امم امکل ر ہمح ا ہلل وک ا مہ اقمم احلص ےہ ا و ر ا س ےک وتممۺ

بیا ت ک وہشمر ہخسن ا امم دمحم نب ا نسحل ےس ںیمںیم وخسنن دتما و ل ا احذ

احلص ےہ

ا م ےس رہشپ

ب ا ین ےس رمو ی ےہ،ےسج ومطا ا امم دمحم ر ہمح ا ہلل ےک تی

شلے وک ذ و رسے وخسنن رپ یئک احل–ا

خس

ن

ومطا ا امم دمحمر ہمح ا ہلل ےک ا س

ظ

ما وصختیصےس وفتیق احلص ےہ سج ںیم ا ت ک ا مہ مہح

ہ ا امم امکل ا و ر ا امم ا وب ہفینح ر

ذ

ہی ےہ ہک ا امم دمحم ےن ا س اتکپ ںیم ا ےنپ ذ و ونن ابكر ا سا ت

ا ر ا ہلل ےک ا وقا ل وک عمج رک ذ ت ا ےہ

یک رشح و وفا دئ یک رطف یھب ا س

بی ےس ا احذ

ا مہ ا و ر ذ قیق ا دنا ر

بی ںی ا امم دمحم ےن اہن

ےئک ںیہ۔عالو ہ ا ر

ا پ ا ذ ہ -8

ز ا میھ ریبی ری ت ا یئ4211ھ وک مکہ ںیم دیپا وہےئ ا و ر 4201عالہم ا

ۺنبۺومحمدۺذکاۺیفۺ۔ۺ۔ۺ۔۔ ھ وک دمہنی ونمر ہ ںیم و افپ

ۺادلييي

،خ يي

كل

ازلر

ۺنبۺومحمدۺنبۺدمحم،

ۺادلييي

،ألالعل،)نبۺدمحمۺخ

،ریبو پ

ن ت ی

ماللل

۷۶۲ص( 0220ذ ا ر ا ملعل

ے -9

زی ںیم دیپا وہےئ ا و ر مکہ4242اعمل ےھت۔ مال یلع اقر ی ہقف یفنح ےک

ش ا پہ ت ا یئا پ ےن ںیم ھ وک

و افپ

ا م یلع نب اطلسن

۔ا پ اک ت

وحم ہۺابالتہب وہشمر ںیہ۔ رماقۃۺاافملحیتۺوریغہا و ر رشحۺۃبخنۺاركفلاھت۔ا پ ےن تہب یس اتکںیب ںیھکل نج ںیم

۱۱لیصفتۺےکۺےئلۺالمہظحۺوہ،اتکبۺاکۺہحفص 1011

۱۳وہ،اتکبۺاکۺہحفصلیصفتۺےکۺےئلۺالمہظحۺ12

۱۴لیصفتۺےکۺےئلۺالمہظحۺوہ،اتکبۺاکۺہحفص

13

۱۵لیصفتۺےکۺےئلۺالمہظحۺوہ،اتکبۺاکۺہحفص


20

14۱۶لیصفتۺےکۺےئلۺالمہظحۺوہ،اتکبۺاکۺہحفص

15

۱۶لیصفتۺےکۺےئلۺالمہظحۺوہ،اتکبۺاکۺہحفص

16

۱۷لیصفتۺےکۺےئلۺالمہظحۺوہ،اتکبۺاکۺہحفص17

۲۱لیصفتۺےکۺےئلۺالمہظحۺوہ،اتکبۺاکۺہحفص

18

۲۱لیصفتۺےکۺےئلۺالمہظحۺوہ،اتکبۺاکۺہحفص

19

۲۸لیصفتۺےکۺےئلۺالمہظحۺوہ،اتکبۺاکۺہحفص

20

۳۴لیصفتۺےکۺےئلۺالمہظحۺوہ،اتکبۺاکۺہحفص

21

۳۵لیصفتۺےکۺےئلۺالمہظحۺوہ،اتکبۺاکۺہحفص22

۳۹لیصفتۺےکۺےئلۺالمہظحۺوہ،اتکبۺاکۺہحفص

۴۶ابزارۺالوہر،س۔م۔صاقیلعتلۺادجمملۺىلعۺوماطۺدمحمۺ،ہبتکمۺرامحہینۺاردوۺ , اات،

بشحل

مۺاألاصنريونھکلى،اوبۺاي

جليل

دمحمۺدبعۺایئحلۺنبۺدمحمۺدبعۺا :

23

۴۱۹ونھکلى6ص

24

ونھکلى6۴۲ص :

25

ونھکلى6ااضیۺ

26

۴۷صونھکلى6

27

۸۵ونھکلى6ص

28

۱۷۹ونھکلى6ص

29

ونھکلى6ااضی

30

۴۴ونھکلى6ص

31

۴۸ونھکلى6ص

32

رت الياز’’ اببۺ،۵۸ونھکلى6ص‘‘الوضوء منا ؽي 33

۱۲۹ونھکلى،ص

34

6۴۶صونھکلى

35

6ااضیونھکلى

36

6۵۲صونھکلى

37


38 39

مس الذکر(ت ا پ 6ااضی،ونھکلى فيتۺدبعاہللۺنبۺابعسۺرضحۺںیم)الوضوء مى أو مسست

أهبالي مسست

کاقولنا أ

6۷۷ۺصۺۺونھکلى

40


41

۸۹صونھکلى6

42


43

6۵۷صونھکلى

44

6ااضیۺونھکلى

45


46


21

6۵۸صونھکلى

47


48


49

6۲۱۳صونھکلى

50


51


52

6۱۷۲صونھکلى

53

6۱۷۲صونھکلى

54

6۴۸صونھکلى

55

ااضی6ونھکلى

56

۲۳۷ص6ونھکلى16

اإلحصاز۔۔۔۔وهو اہیںۺفنصمۺاکۺاولسبۺایبمۺرکےنۺےکۺےئلۺامۺاکۺوقكۺذرکۺایکۺزاےئۺاگ۲۳۲6ونھکلى6صۺ14 الذي النحصر، اسه مفغول م

ش :رتہمج.حبس ع إتناو الحج والغنرة بغذز أو مرض أو ىحو ذلكحصم

ز ۺاسۺصخشۺوکۺےتہکۺںیہۺےسجۺجحۺاورۺ:حصم

إاصحرۺدصمرۺےسۺہیۺامسۺوعفمكۺےہ،

اسۺیسیجۺ یسۺاورۺزیچۺےنۺروكۺدایۺوہ۔ۺایۺۺۺۺۺۺۺۺۺۺۺۺۺۺرمعےۺےسۺ یسۺذعر،امیبرى


58 59

6۲۷۴صونھکلى

6۲۴۸صونھکلى

60

6۲۴۸صونھکلى

61

۱۲۹ص6ونھکلى

62


63

۷۲صونھکلى6

64


65

۳۷۷صونھکلى6

66


67

۸۱صونھکلى6

68


69

۴۸صونھکلىۺ6

70


71

6۷۲ۺصونھکلى

72


73

6ااضیۺونھکلى

74

6۴۱صونھکلى

75

ااضی:ونھکلى

76


22

6۳۳۱ۺصونھکلى

77


78

6۷۹ۺصونھکلى

79


80

6۳۹۱صونھکلى

81

۳۹۱صونھکلى6

82

6۱۴۱صونھکلى

83


84


85

6۱۶۱صونھکلى

86


87


88

Documents

اسلام اور ۔۔۔۔ ۔دین امن یا دہشت گردیislamiyat.uop.edu.pk/adminpanel/journalslists/1v6i1new.pdf · Beriz┐da, Mull┐ ‘Ali Q┐ri Harawi Makki and ‘All┐mah