رد اه کسیر یدادرارق صیصخت یسررب نامیپ یمومع طیارش · 41 دافم هلیسوب کسیر صیصخت -2:یدادرارق تیلوئسم میسقت

39

بررسی تخصیص قراردادی ریسک ها در شرایط عمومی پیمان

قراردادهای سه عاملی*)در پروژه های راهسازی(

مجید پرچمی جالل**1، عزت اله تقی زاده2، بهروز ساقی31 عضو هیئت علمی گروه مدیریت پروژه و ساخت، دانشکده معماری، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

2 عضو هیئت علمی دانشکده معماری، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

3کارشناس ارشد معماری- مدیریت پروژه و ساخت، دانشکده معماری، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

)تاریخ دریافت مقاله: 88/11/14، تاریخ پذیرش نهایی: 90/4/2(

چکیده:

با توجه به اینکه اکثر پروژه های عمرانی با سیستم اجرای متعارف به پیمانکاران واگذار می شود، الزم است که توجه خاصی

در تهیه اسناد این نوع قراردادها و تخصیص ریسک های مرتبط با آنها مبذول گردد. از این رو هدف از این تحقیق، شناسایی،

ارزیابی و تخصیص بهینه ریسک های مهم پروژه های راهسازی میان طرفین قرارداد )کارفرما و پیمانکار( می باشد. به طوریکه

یک چارچوب کاربردی برای تخصیص صحیح ریسک مهیا کنیم تا مسئولیت ها و ریسک های طرفین این نوع قراردادها تحت

عنوان ماتریس تخصیص ریسک به وضوح بیان شود. این تحقیق به روش توصیفی- میدانی انجام شده است که در آن پس

از بررسی پیشینه تحقیق، تعداد 36 ریسک در پروژه های راهسازی که با قراردادهای سه عاملی به پیمانکار واگذار می شوند

شناسایی و بر اساس نظر خبرگان اولویت بندی و تخصیص بهینه آنها انجام گرفته است. طبق نتایج پیمایش، از 36 ریسک

شناسایی شده، تخصیص22 ریسک به کارفرما، 8 ریسک به پیمانکار، 6 ریسک به کارفرما و پیمانکار مشترکاً پیشنهاد شد.

همچنین با مقایسه تطبیقی ریسک های تخصیص داده شده در مفاد شرایط عمومی پیمان با نتایج پیمایش معلوم شد که

شرایط عمومی پیمان نیاز به اصالحات اساسی دارد، که در این مورد “ماتریس تخصیص ریسک” به عنوان راهکار ارائه شد.

واژه های کلیدی:

ریسک، تخصیص ریسک، شرایط عمومی پیمان، قراردادهای سه عاملی، کارفرما، پیمانکار.

* این مقاله برگرفته از پایان نامه کارشناسی ارشد نگارنده سوم تحت عنوان “بررسی تخصیص قراردادی ریسک ها در شرایط عمومی

پیمان قراردادهای سه عاملی” می باشد..E-mail: [email protected] ،021-66972083 :نویسنده مسئول: تلفن: 66409696-021، نمابر **

نشریه هنرهای زیبا - معماری و شهرسازی شماره46 تابستان 1390

صفحات 39 - 50

mailto:[email protected]


40

1- تعاریف مرتبط با تحقیق:

متفاوتي تعاریف مختلف های حوزه در ریسک ریسک: را ریسک پیمانکاران و طراح مهندسان مثال طور به دارد. بیشتر از وجه فني و فنآوري آن تعبیر مي کنند. کارفرمایان و سرمایه گذاران پروژه، ریسک را با مفهوم اقتصادي و مالي آن، کارشناسان محیط زیست مفهوم زیست- محیطي ریسک و در نهایت کارشناسان بیمه نیز، مفهوم ایمني آن را در نظر مي گیرند.

در زیر به تعریف PMBOK 2 از ریسک بسنده می شود.در که است غیرقطعی یا وضعیت رویداد پروژه، ریسک صورت وقوع، تاثیری مثبت یا منفی بر دست کم یکی از اهداف PMBOK,( می گذارد کیفیت یا هزینه، زمان، قبیل از پروژه،

.)2008

مدیریت ریسک: فرآیند نظام مند شناسایی، تجزیه و تحلیل، پاسخگویی و پایش ریسک های پروژه به منظور افزایش احتمال و اثر وقایع مثبت و کاهش احتمال و اثر وقایع منفی بر اهداف

.)PMBOK, 2008( پروژه است

قراردادهای سه عاملی3: در این روش، کارفرما ابتدا طراحی پروژه را از منبع یا منابع خارج از خود تامین نموده و سپس ساخت پروژه را به منبع یا منابع خارجی دیگر واگذار می نماید. بدیهی است که در این نوع سیستم، مسئولیت و ریسک هماهنگی بین طراحی و ساخت و مدیریت و کنترل پروژه بر دوش کارفرما پروژه های اجرای برای که است توضیح به الزم دارد. قرار ساختمانی در دنیا، بیشتر از روش طرح و ساخت4 و در ایران طبق بخشنامه سرجمع بایستی از روش طرح و ساخت و یا الزاماً از روش مترمربعی )قیمت مقطوع( استفاده گردد. ولی بطور رایج در پروژه هایی نظیر راهسازی که همراه با ریسک های زیادی هستند و مقادیر کارها به صورت قطعی در ابتدای پروژه قابل برآورد نمی باشد، از روش سه عاملی تحت مفاد شرایط عمومی پیمان استفاده می شود. و لذا هدف از این تحقیق که بررسی تخصیص قراردادی ریسک های قراردادهای سه عاملی است، پروژه های

راهسازی برای بررسی انتخاب شده است.

اغلب در اجرای پروژه ها، ریسک ها دست کم گرفته می شوند و به بخش هایی که دانش، منابع و ظرفیت های کافی برای مدیریت موثر آنها را ندارند تخصیص داده می شوند که نتیجه آن افزایش

.)Ng & Loosemore, 2007( هزینه ها و تاخیرات در پروژه استقرارداد، وسیله ای برای تخصیص ریسک1 است و نقش ها و مسئولیت ها را برای ریسک ها تعریف می کند. تخصیص ریسک در هر قرارداد، هزینه، زمان، کیفیت و عامل بالقوه مشاجرات، تاخیرات و ادعاها را تحت تاثیر قرار می دهد. بطوریکه، تخصیص قراردادی نادرست ریسک ها، علت اصلی مشاجرات در ایاالت U.S. Department of Transportation,(متحده معرفی شده است

.)2006

شناسایی ریسک و تخصیص آن، دو فاکتور قدرتمند در تصمیمات مدیریت ریسک است )Sayegh, 2008(. قبل از اینکه قرارداد منعقد شود، کارفرمایان ریسک های پروژه را از طریق پیمانکاران مفاد قراردادی در پروژه ها تخصیص می دهند و تحت را قرارداد شرایط و ماده ها نمی توانند نوعی بطور تاثیر قرار دهند. مطالعات نشان می دهد که تنها بخش هایی از توزیع می شوند و سایر ریسک ها قرارداد بوسیله ریسک ها با توافق بین طرفین )پیمانکاران و کارفرمایان( به عهده گرفته )Wang & Chou, 2003(. به همین دلیل، مشاجرات می شوند زیادی در نتیجه تخصیص ناصحیح ریسک بین عوامل درگیر پروژه بوجود می آید. بنابراین در حین اجرای پروژه های ساخت بوجود آمدن ناسازگاری ها و مشاجرات مرتبط با مسئولیت ها

و ریسک ها، امری اجتناب ناپذیر می باشد. لذا بایستی تا حدِّ ممکن با به کارگیری ابزارهای مدیریتی، از جمله صرف زمان منطقی و کافی در تدوین و تنظیم اسناد قراردادی کامل، از بروز این مشاجرات جلوگیری نمود. به این منظور بایستی در مفاد قرارداد اصطالحات، شرایط و ماده های تا حد ممکن واضح و روشن برای تخصیص مسئولیت، بین طرفین قرارداد به کار

ببندیم. به را ریسک ها قرارداد(، )مفاد ماده ها اکثر قراردادها، در موضوع این بر گواه نمی دهند. تخصیص یا شرح روشنی گوناگونی تفاسیر مفاد قرارداد توسط پاسخ دهندگان پیمایش است و مشخص نیست که این تناقض در تفاسیر مفاد قرارداد در نتیجه وجود ماده های مبهم و ناکافی است یا به علت وجود .)Hartman et al, 1998( اختالف بنیادی در عقاید و تجربیات استضروری است که همه ریسک ها، قبل از بسته شدن قرارداد شناسایی و سپس بین طرفین قرارداد تخصیص داده شوند. در نتیجه پیشنهاد دهندگان می توانند به ارزیابی پیامد ریسک های بالقوه، قبل از عقد قرارداد بپردازند و ریسک ها را در آنالیز قیمت پیشنهادی خودشان دخالت دهند. که این منجر به ارائه بهترین قیمت پیشنهادی توسط پیشنهاد دهندگان برای اجرای پروژه خواهد شد. بعید است که در پروژه به موفقیت برسیم در حالیکه پیشنهاددهندگان آن، بر کار حدسی در آنالیز قیمت U.S. Department of Transpor-( ییشنهادی تکیه داشته باشند

.)tation, 2006

مقدمه

41

2- تخصیص ریسک بوسیله مفاد قراردادی:

مسئولیت تقسیم و تعریف از عبارت ریسک تخصیص باشد. که آینده می احتمالی در یا زیان با سود های مرتبط برنامه که طبق متعدد پیشامدهای فرضی آن مسئولیت طی Lam et al,( ریزی نبایستی در پروژه رخ دهند، معین می شود2007(. تخصیص ریسک به عنوان بخشی از استراتژی مدیریت

ریسک، معموالً از طریق اسناد قراردادی تعریف می شود. این اسناد در هنگام مناقصه توسط کارفرما، یعنی کسی که پروژه با کارفرمایان معمول بطور تهیه می شود. می کند تعریف را تخصیص ریسک ها از طریق اسناد قرارداد به پیمانکار اصلی، ریسک های خود را به حداقل می رسانند. و پیمانکاران اصلی نیز به ترتیب فوق سعی می کنند که ریسک ها را به رده پایین یعنی پیمانکاران جزء انتقال دهند. که در نهایت عواملی که دارای کمترین توانایی و کمترین میزان کنترل و نفوذ در اخذ تصمیمات هستند، بار مسئولیت اکثریت ریسک های ساخت را بر عهده می گیرند. این طرز تخصیص ریسک منجر به روابط خصمانه بین پیمانکاران و نمایندگان کارفرما می شود و منجر به صرف زمان زیادی روی مشاجرات، ادعاهای پی آیندی و افزایش در دعاوی قضایی می شود که در نهایت باعث عدم بازدهی پروژه و عدم موفقیت پروژه می شود. برای کاهش این مشکالت، ریسک های قراردادهای ساخت بایستی شناسایی و سپس به بخشی که به بهترین نحو قادر به کنترل، کاهش و کم کردن هزینه های ریسک

ها باشد تخصیص داده شود.

3- روش انجام تحقیق:

ساختار کلی این تحقیق مطابق نمودار 1 می باشد. مرحله اول تحقیق، شناسایی ریسک های ساخت بود که مقدمتاً از طریق مرور ادبیات موضوع انجام شد، لیست جامعی متشکل از 300 ریسک که بر مبنای مطالعات قبلی در انواع پروژه های مختلف غیره( و راهسازی، سدسازی پروژه های ساختمانی، از )اعم ،)Zhi, 1995( سنگاپور ،)Bing, 2005( انگلیس کشورهای در Wi-( اندونزی )(، ایران )ابراهیم نژاد،1387Sayegh,2008( ممارات Wang and Chou, 2003&( تایوان ،)bowo & Mohamed, 2008

)سلطان استرالیا و چین ،)Charoenngam and Yeh, 1999

محمدی،1387( توسعه داده شد. Chapman( سپس این لیست طبق روش پیشنهادی چاپمننهایت در و تصحیح تکمیل، داوری، معرض در )etal, 1991

تایید متخصصان امر قرار گرفت. به این صورت که با مراجعه راهسازی، پروژه های در درگیر کارشناسان و مدیران به ریسک هایی که قابل تعمیم به پروژه های کشور و نیز قراردادهای سه عاملی نبود از لیست حذف گردید. با بررسي بیشتر، مشخص گردید که برخي از ریسک ها دارای دالیل ریشه ای مشترک بوده و قابل حذف مي باشند و همچنین برخي از آنها قابل ادغام در یکدیگر مي باشند. از این رو با جمع بندي نهایي و با استفاده از اصل پاراتو )Pareto, 1906( تعداد 32 مورد به عنوان ریسک های مهم پروژه های راهسازی انتخاب گردید. سپس ساختار شکست ریسک برای سازماندهی گروه های متفاوت ریسک ها توسعه یافت.

نمودار 1 - ساختار کلی تحقیق.



42

برای بهبود بخشیدن به فرآیند شناسایی ریسک، ریسک ها مطابق منبع آنها طبقه بندی شدند که در نمودار2 قابل مشاهده می باشد. در مرحله بعد نحوه تخصیص ریسک در مفاد شرایط عمومی پیمان قراردادهای سه عاملی )نشریه 4311 سازمان مدیریت و برنامه ریزی سابق( بررسی و نحوه تخصیص آنها مشخص شد )جدول 1و نمودار 3(. و در ادامه 32 ریسک مهم شناسایی شده با ریسک های مفاد شرایط عمومی پیمان مقایسه و مطابقت داده شده و میزان اختالف ریسک های تخصیص داده شده در مفاد شرایط عمومی و ریسک های شناسایی شده، معین گردید. سپس با انجام پیمایش میدانی و با مراجعه به دست اندرکاران درگیر در پروژه های راهسازی )کارفرما، پیمانکار و مشاور( به تعیین احتمال وقوع ریسک ها، میزان تاثیر ریسک در صورت وقوع بر اهداف پروژه )هزینه، زمان و کیفیت( و تخصیص بهینه ریسک در پروژه های راهسازی پرداخته شد و در نهایت با مقایسه نتایج بدست آمده به

تحلیل نتایج و نتیجه گیری و ارائه پیشنهادات پرداخته شد.

آورده نمودار 3 در گرافیکی به صورت خالصه جدول 1 شده است. تعداد کل ریسک های مهم در شرایط عمومی پیمان 34 A مورد می باشد. همانطور که در شکل می بینید، ریسک های نوعریسک هایی هستند که در شرایط عمومی پیمان مسئول آنها به صورت صریح مشخص شده است. این ریسک ها به دو بخش A-1 و A-2 تقسیم می شوند. ریسک های A-1 ریسک هایی هستند

که مسئولیت آنها به عهده پیمانکار گذاشته شده است و تعداد آنها 13 مورد می باشد که این رقم 38/2% از کل ریسک ها را شامل می شود و ریسک های A-2 ریسک هایی هستند که مسئولیت آنها به عهده کارفرما گذاشته شده است و تعدادشان 12 مورد می باشد B که 35/2% از کل ریسک ها را شامل می شود. اما ریسک های نوعریسک هایی هستند که مسئولیت آنها در شرایط عمومی پیمان به صورت صریح معین نشده است و تخصیص آنها نامعین می باشد که این ریسک ها نیز به دو بخش B-1 و B-2 تقسیم می شوند. ریسک های B-1 ریسک هایی هستند که مسئولیت آنها در عمل

نمودار 2- طبقه بندی علل یا ریسک های شناسایی شده بر اساس منبع آنها.

43

جدول 1- تخصیص ریسک ها در شرایط عمومی پیمان قراردادهای سه عاملی .



44

بر عهده پیمانکار است ولی همیشه بر سر آنها بحث و مجادله وجود دارد و باالخره ریسک های نوع B-2 ریسک هایی هستند که مسئولیت آنها در عمل بر عهده کارفرماست و طرفین بر روی این

موضوع اتفاق نظر دارند.

شناسایی ریسک های و علل تطبیقی مقایسه -4با )2 )نمودار راه سازی پروژه های در شده پیمان )جدول 1(: ریسک های مفاد شرایط عمومی

برای این که بتوانیم علل و ریسک های شناسایی شده در پروژه های راه سازی را با علل و ریسک های مفاد شرایط عمومی پیمان تطبیق دهیم بایستی ریسک های شماره 1-1، 1-6، 2-5 و 5-1 نمودار 2 را همانند جدول 1 به عوامل آنها تجزیه کنیم که در این صورت تعداد 32 ریسک علت شناسایی شده در پروژه های راه سازی به 36 ریسک یا علت افزایش خواهد یافت که با مقایسه

و تطبیق آنها با جدول 1 موارد زیر مشخص می شوند:1- تعدادی از ریسک های شناسایی شده طبق شرایط عمومی نوع این اند. واگذار شده پیمانکار به پیمان بصورت صریح5

ریسک ها در گروه ریسک های نوع D-1 طبقه بندی می شوند. 2- تعدادی از ریسک های شناسایی شده طبق شرایط عمومی پیمان بصورت صریح به کارفرما تخصیص شده اند. این نوع

ریسک ها در گروه ریسک های نوع D-2 طبقه بندی می شوند. 3- تعدادی از ریسک های شناسایی شده طبق شرایط عمومی نیست معین و روشن، مشخص بصورت آنها تکلیف پیمان )نامعین(6 و ماده های مرتبط با آنها مبهم و ناقص بوده ولی در عمل پیامدهای این ریسک ها بر عهده پیمانکار بوده و همواره در مورد آنها بحث و مجادله وجود دارد. این نوع ریسک ها در گروه

ریسک های نوع I-1 طبقه بندی می شوند. 4- تعدادی از ریسک های شناسایی شده بر اساس شرایط و نیست معین و مشخص روشن، بصورت پیمان، عمومی ماده های مرتبط با آنها مبهم و ناقص بوده ولی در عمل پیامدهای این ریسک ها بر عهده کارفرماست و طرفین روی این موضوع I-2 اتفاق نظر دارند. این نوع ریسک ها در گروه ریسک های نوع

طبقه بندی می شوند. 5-ریسک های نوع U ریسک هایی هستند که در شرایط عمومی پیمان به هیچ یک از طرفین پیمان تخصیص داده نشده اند و به

نمودار 3- تخصیص ریسک در شرایط عمومی پیمان.

نمودار 4- تطبیق ریسک های شناسایی شده با ریسک های تخصیص داده شده در مفاد شرایط عمومی پیمان.

45

جدول 2- نتایج حاصل از پیمایش میدانی در حوزه احتمال وقوع، میزان تاثیر و درجه اهمیت ریسک ها.

عبارت دیگر هیچ گونه اسمی از این ریسک ها در مفاد شرایط عمومی پیمان برده نشده است و در نتیجه در حالت بدون تخصیص7 باقی

مانده اند. موارد ذکر شده در نمودار 4 قابل مشاهده می باشد.از این رو با توجه به نمودار 4 از تعداد 36 علت یا ریسک مهم شناسایی شده، تعداد 10 مورد از آنها ) یعنی معدل 27 درصد ریسک ها( در مفاد شرایط عمومی پیمان بدون تخصیص می باشند و به عبارت دیگر در مفاد شرایط عمومی پیمان نامی از این 10 مورد برده نشده است. حال سوال اینجاست که مسئولیت این 10 ریسک که در مفاد شرایط عمومی اسمی از آنها برده نشده و بدون تخصیص مانده اند با چه کسی است؟ و چرا این ریسک ها، که از ریسک های مهم پروژه های راهسازی است در شرایط عمومی

پیمان نیامده است؟ که با آنالیز نتایج پیمایش میدانی در حوزه تخصیص ریسک جواب این سواالت مشخص شد که در بخش

بعد به بررسی این موضوع می پردازیم.

5- بررسی نتایج حاصل از پیمایش میدانی در حوزه درجه اهمیت ریسک ها:

در این بخش از پاسخ دهندگان پیمایش خواسته شد که برای تکمیل پرسشنامه و پاسخ به سواالت آن، دیدگاه خودشان را با توجه به شرایط مطلوب و بهینه در پرسشنامه قید کنند. به عبارت دیگر احتمال وقوع ریسک ها و میزان تاثیر ریسک در صورت



46

وقوع بر اهداف پروژه )هزینه، زمان و کیفیت( را تعیین کنند. پس از بررسی و تجزیه و تحلیل نتایج پیمایش، ریسک های شناسایی شده طبق جدول2 اولویت بندی شدند. الزم به ذکر است که در )SPSSver15 ( تحلیل نتایج حاصل از پیمایش میدانی از نرم افزاربه عنوان قوی ترین نرم افزار تجزیه و تحلیل بهره گرفته شده است. پس از آنکه میانگین احتمال وقوع و میزان تاثیر هر ریسک در اهداف پروژه محاسبه شد، درجه اهمیت هر ریسک از حاصلضرب

احتمال وقوع در میزان تاثیرریسک )R=P*I(، محاسبه شده است.با توجه به جدول2 ریسک های شماره 1، 2، 21 و 24 به ترتیب چهار ریسک خیلی قوی و ریسک های شماره 5، 16، 22، 20 و 8

به ترتیب پنج ریسک قوی می باشند.

6- بررسی نتایج حاصل از پیمایش میدانی در حوزه تخصیص ریسک ها:

در این بخش از پاسخ دهندگان پیمایش خواسته شده است که به منظور تخصیص بهینه ریسک ها مسئولیت هر ریسک را به یکی از طرفین قرارداد یعنی کارفرما یا پیمانکار و یا مشترکاً بین آنها واگذار نمایند. طبق این پیمایش) نتایج جدول 4( از 36 ریسک شناسایی شده )ریسک های نمودار 2 که 4 مورد آنها هر کدام به 2 ریسک تجزیه شده اند( تعداد 22 مورد به کارفرما، تعداد 8 مورد به پیمانکار و تعداد 6 مورد بین کارفرما و پیمانکار به صورت

مشترک تخصیص داده شده است. 6-1- ریسک هایی که به کارفرما تخصیص داده شده

اند:نتایج پیمایش در حوزه تخصیص ریسک نشان می دهد )جدول 4( که اکثر ریسک های پروژه ها در قراردادهای سه عاملی، بایستی به کارفرما تخصیص داده شوند. یعنی از کل 36 فاکتور ریسک، 22 مورد بایستی به کارفرما واگذار شود. که این رقم %61/11 از کل ریسک های فهرست شده در جدول4 می باشد. اکثریت هر 22 ریسکی که به کارفرما تخصیص داده شده، مقصر بروزشان خود کارفرما یا نمایندگان او )طراحان یا مهندسین مشاور( هستند. ریسک هایی مثل بی ثباتی سیاست های دولت و تعجیل در افتتاح طرح ها به دلیل مسائل سیاسی و اجتماعی از ریسک های سیاسی و استراتژیکی در سطح کالن می باشند که خارج از کنترل هر یک از طرفین پیمان می باشند. و این نوع ریسک ها در قراردادهای سه عاملی به دلیل قدرت مانور بیشتر کارفرما در مقابله با این ریسک ها و اینکه پروژه را خود کارفرما تعریف می کند به نظر می رسد که

تخصیص دادن آنها به کارفرما کاری منطقی است. البته در شرایط عمومی پیمان در مورد تخصیص این دو ریسک مذکور بحثی به میان نیامده است در حالی که نتایج پیمایش میدانی در حوزه درجه اهمیت ریسک ها حاکی از آن است که این ریسک ها از ریسک های با درجه اهمیت قوی در پروژه های راهسازی می باشند. و الزم است که در شرایط عمومی پیمان به تخصیص این ریسک ها توجه شود.کارفرما ریسک تخصیص بررسی وضعیت با رو این از طبق مفاد شرایط عمومی پیمان، از 22 مورد ریسک تخصیص داده شده به کارفرما طبق نتایج پیمایش، 10 مورد آن در شرایط عمومی بدون تخصیص، 6 مورد آن با تخصیص مبهم و نامعین و تنها 6 مورد آن با تخصیص معین می باشند. جدول3 این وضعیت را نشان می دهند. الزم به ذکر است که از 22 ریسک تخصیص داده شده به کارفرما، تعداد 4 ریسک با درجه خیلی قوی، تعداد 9 ریسک با درجه قوی و تعداد 9 ریسک با درجه متوسط می باشند.6-2- ریسک هایی که به پیمانکار تخصیص داده شده

اند:با توجه به نتایج این تحقیق تنها تعداد 8 ریسک از 36 ریسک شناسایی شده به پیمانکار تخصیص داده شده است که این رقم 22/22 % از کل ریسک ها را شامل می شود. با تعمق در جدول 4 معلوم می شود که همه ریسک هایی که به پیمانکار تخصیص داده شده اند در داخل شرایط عمومی پیمان بوده و همگی معین و صریح می باشند. از تعداد 8 ریسک تخصیص داده شده به پیمانکار، یک ریسک با درجه خیلی قوی)ریسک شماره 21(، یک ریسک قوی)ریسک شماره22( و بقیه )ریسک های شماره 30، 23، 17، 31،

18و 19 به ترتیب اولویت( با درجه اهمیت متوسط می باشند. 6-3- ریسک هایی که بین پیمانکار و کارفرما مشترکًا

تخصیص داده شده اند:پاسخ دهندگان پیمایش 6 مورد از ریسک ها را بین پیمانکار و کارفرما مشترکا تخصیص داده اند که این 16/66 % از کل

ریسک ها را شامل می شود.

تخصیص پیشنهادی ماتریس -7ریسک )راهکار(

در بخش های پیشین معلوم شد که شرایط عمومی پیمان کاملی در تخصیص ریسک مجموعه عاملی قراردادهای سه نمی باشد، زیرا همه ریسک های طرفین قرارداد بطور کامل در آن نیامده است. به این صورت که ریسک های پیمانکار همگی به طور کامل در آن تخصیص داده شده و همه ماده های مرتبط

جدول 3- وضعیت تخصیص ریسک کارفرما طبق نتایج پیمایش در شرایط عمومی پیمان.

47

جدول 4- تخصیص ریسک بر اساس نظر خبرگان و نحوه تخصیص آنها در شرایط عمومی پیمان.

با ریسک های پیمانکار صریح و واضح بیان شده است. در حالی که ریسک های کارفرما تنها پنج مورد به طور صریح در داخل شرایط عمومی تخصیص داده شده و بقیه بصورت خارج از شرایط عمومی و یا بصورت نامعین و مبهم در داخل شرایط

عمومی تخصیص داده شده است. از این رو به منظور رفع معضالت و مشاجرات عدم تخصیص شفاف ریسک ها در شرایط عمومی پیمان و اسناد قراردادی پروژه های مختلف از جمله راهسازی تدوین و منضم شدن "ماتریس تخصیص ریسک"8 پیشنهادی مطابق جدول 5 در

پروژه ای هر قرارداد و پیمان اسناد و سپس مناقصه اسناد ضروری است. بدیهی است "ماتریس تخصیص ریسک" برای هر پروژه ای بسته به نوع پروژه و عوامل درگیر در پروژه و به عهده گیرندگان ریسک در آنها، بایستی با توجه به چارچوب کلی مدل موجود، تدوین گردد. به این صورت که برای هر پروژه کارفرما قبل از به مناقصه بردن آن، ریسک های خاص آن پروژه و نیز طرفین دیگر درگیر در آن پروژه را شناسایی کرده و در الگوی زیر اضافه نماید و همچنین ریسک هایی را که در این الگو موجود بوده ولی در پروژه مورد بحث مطرح نمی باشند از این



48

جدول 5- ماتریس تخصیص ریسک.

49

الگو حذف کرده و ریسک های جدید را به بخشی که بیشترین توانایی در مدیریت و کنترل آن ریسک را دارد تخصیص دهد تا چارچوب اولیه جدول 5 که بر اساس نظر خبرگان از پیمایش حاصل شده است به یک الگوی تخصیص بهینه ریسک خاص آن پروژه تبدیل شود. در صورتی که کارفرما الگوی تخصیص ریسکی که به این ترتیب به دست می آید را ضمیمه اسناد قرارداد کند پایه های صداقت و اعتماد از زمان عقد قرارداد بین طرفین استوار می گردد و از طرفی طرفین قرارداد با در اختیار داشتن این ماتریس، به درک روشن و یکسانی از ریسک و تخصیص ریسک قبل از عقد قرارداد دست پیدا می کنند. که این امر در مدیریت بهتر ریسک ها و در نتیجه رسیدن به اهداف پروژه به طرفین کمک

می کند.

از دیگر کاربردهای مهم "ماتریس تخصیص ریسک" این است که پیمانکاران می توانند ریسک هایی را که در ماتریس تخصیص ریسک بوسیله اسناد مناقصه توسط کارفرما به پیمانکار ارائه پیشنهادی قیمت که درصورتی کنند. قیمت گذاری می شود پیمانکار برای به عهده گرفتن تعداد معینی از ریسک ها برای کارفرما قابل قبول باشد قرارداد منعقد می شود. ولی درصورتی که قیمت پیشنهادی پیمانکار بیش از حد معقول باشد کارفرما با پیمانکار وارد مذاکره می شود. در طی مذاکره کارفرما دنبال این است که به درخواست او، پیمانکار قیمت پیشنهادی خود را تعدیل کند درغیر اینصورت کارفرما یا قیمت پیشنهادی باالی پیمانکار به ریسک را قبول می کند یا ریسک ها را با پیمانکار به اشتراک

می گذارد و یا ریسک را خود کارفرما به عهده می گیرد.

پی نوشت ها:

1 Risk Allocation.

2 Project Management Body Of Knowledge.

3 Design-Bid-Build.

4 Design-Build.

5 Definite.

6 Indefinite.

7 Undecided Allocation.

8 Risk Allocation Matrix.

فهرست منابع:

ابراهیم نژاد، سعداهلل )1387(، مدلی جهت ارزیابی ریسک پروژه با معیار فازی )مطالعه موردی سدهای خاکی عسلویه، خالصه مقاالت چهارمین

1- پیشنهاد می شود که “ماتریس تخصیص ریسک”، جزء الینفک اسناد مناقصه و همینطور اسناد قرارداد شود تا پیمانکاران بتوانند بر اساس تخصیص ریسک ها مبلغ پیشنهادی خود برای اجرای پروژه را واقعی تر برآورد نموده و در مناقصه شرکت

نمایند. عاملی قراردادهای سه با که راه سازی پروژه های در -2به پیمانکار واگذار می شوند تعداد 36 علت یا ریسک شناسایی گردید که تنها تکلیف 19 مورد از آنها در شرایط عمومی پیمان به

صورت صریح مشخص شده است.3- طبق نظر خبرگان از تعداد 36 ریسک شناسایی شده، 22 مورد از مسئولیت های کارفرما، 8 مورد از مسئولیت های پیمانکار

و 6 مورد بین کارفرما و پیمانکار مشترک می باشد. 4- از تعداد 22 مورد ریسک تخصیص یافته به کارفرما، تنها

نتیجهتعداد 6 مورد آن به صورت صریح در شرایط عمومی پیمان تخصیص داده شده اند. در حالی که همه ریسک های پیمانکار به صورت صریح در شرایط عمومی پیمان تخصیص داده شده اند.

5- ریسک تاخیر در پرداخت صورت وضعیت پیمانکار از مهم ترین ریسک پروژه های راهسازی ایران می باشد. که طبق نتایج پیمایش میدانی تخصیص آن به کارفرما پیشنهاد شده است. چون در شرایط عمومی پیمان ماده مرتبط با پرداخت صورت وضعیت پیمانکار مبهم و نامعین می باشد و به طور صریح توضیح روشنی در مورد آن داده نشده است. از این رو کارفرما نیز با توجه به توضیح مبهم و نامعین این ریسک در شرایط عمومی پیمان، اهمیت چندانی برای برنامه ریزی به موقع جهت تامین بودجه کافی برای طرح در زمان مناسب و در نتیجه

پرداخت به موقع صورت وضعیت انجام نمی دهد.

کنفرانس بین المللی مدیریت پروژه، صص 342-319.سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور )1378(، )دفتر تدوین ضوابط و معیارهای فنی(، شرایط عمومی پیمان )قراردادهای سه عاملی(، نشریه

.4311سلطان محمدی، مهدی )1387(، ارائه مدلي براي پاسخ به ریسک و تجزیه و تحلیل آن در راستاي کاهش هزینه و با حفظ موفقیت در پروژه ها،

پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده هنرهای زیبا، دانشگاه تهران.قدوسي پرویز، حسینعلي پور سید مجتبي، پرچمي جالل مجید )1387(، ارزیابي فازي و تخصیص قراردادي علل و ریسکهاي مرتبط با تاخیرات پروژه هاي سد سازي ایران، کنفرانس بین المللی مدیریت استراتژیک

پروژه، دانشگاه صنعتی شریف، تهران.

American National Standard ANSI/PMI )2008), A Guide to the Project Management Body of Knowledge )PM-



50

BOK2008), Fourth Edition, Chapter 11,273.

Bing, Li et al.)2005),The allocation of risk in PPP/PFI construction projects in the UK, International Journal of Project Management, Vol 23 , pp25–35.

Chapman, CB., Ward, SC. and Curtison, B.)1991), On the allocation of risk in construction projects, Internationak Journal of Project Management, Vol 9, No. 3, pp 140-147.

Charoenngam, C, Yeh C-Y. )1999), Contractual Risk And Liability Sharing In Hydropower Construction, Inter-national Journal of Project Management , Vol 17,No1, pp 29-37.

Hartman, F, et al. )1998), Appropriate Risk Allocation in Lump-Sum Contracts – Who should Take the Risk?, Cost Engineering. Vol.40, No.7, pp.21-26.

John Reh, F.)2012), Pareto`s principle- the 80-20 Rule, http:// management. about.com / cs /general manage-ment / a / pareto 081202. htm.

Lam, K, et al )2007), Modelling risk allocation decision in construction contracts, International Journal of Project Management, Vol 25, pp485–493.

Mitkus, s, )2005), Graphical Risk and Liability Allocation Models in Construction Contracts, foundations of civil and environmental engineering, No. 6 .

Ng, A and Loosemore, M. )2007), Risk allocation in the private provision of public infrastructure, International Journal of Project Management, Vol 25,pp 66–76.

Sayegh, S.M. )2008), Risk assessment and allocation in the UAE construction industry, International Journal of Project Management, Vol 26, pp 431–438.

Tummala, V M and Burchett, J F. )1999), Applying a Risk Management Process )RMP) to manage cost risk for an EHV transmission line project, International Journal of Project Management, Vol. 17, No. 4, pp223-235.

US Department of Transportation )2006), Federal High-way Administration, Risk Assessment and Allocation for Highway Construction Management, §6.1, http://www.in-ternational.fhwa.dot.gov/riskassess/risk_hcm06_06.cfm.

Wang, M and Chou, H-Y.)2003), Allocation and Risk Handling of Highway Projects in Taiwan, Journal of man-agement in Engineering © ASCE , Vol19, No 2, pp 60_68.

\Wibowo .A, and Mohamed, S. )2008), Perceived Risk Allocation in Public-Private-Partnered )PPP) Water Sup-ply Projects in Indonesia, First International Conference on Construction In Developing Countries )ICCIDC–I), Au-gust 4-5, Karachi, Pakistan.

Zaneldin, E.K.. )2006),Construction claims in United Arab Emirates: Types, causes,and frequency, Internation-al Journal of Project Management 24, 453–459.

Zhi,H.)1995) , Risk management for overseas construc-tion projects, International Journal of Project Manage-ment, Vol. 13, No. 4, pp. 231-

http://www.international.fhwa.dot.gov/riskassess/risk_hcm06_06.cfm

http://www.international.fhwa.dot.gov/riskassess/risk_hcm06_06.cfm

Documents

رد اه کسیر یدادرارق صیصخت یسررب نامیپ یمومع طیارش · 41 دافم هلیسوب کسیر صیصخت -2:یدادرارق تیلوئسم میسقت