Химия пәнінен интерактивті on-line сабағы

8-9 сыныптар

Өскемен қаласы, химия биология бағытындағы Назарбаев Зияткерлік мектебі,

химия пәнінің мұғаліміШаматова Гаухар Жанибекқызы

Сабақтың тақырыбы:

Галогендер тақырыбына сандық есептер шығару.

Өткізілу күні:04.10.12 жӨткізілу уақыты: 11.00Өткізілу орны: Өскемен қаласындағы химия-биология бағытындағы Назарбаев Зияткерлік мектебіМұғалім: Шаматова Г.Ж.Қатысушылар:8-9 сынып оқушыларыПән: Химия

Галогендер тақырыбына сандық

есептер шығару.Решение задач на тему галогеныThe solution of tasks on a subject

halogens

Ақылға күшті тыныштық емес, жаттығу береді.

А. Поп

Галогендер тақырыптарында алған теориялық білімдерін іс жүзінде қолдана алуға жаттықтыру мақсатында сандық есептер шығаруды үйрету;

Галогендерді алу, галогенсутектер. Галогенсутек қышқылдары, галогенидтер тақырыбына сандық есептер шығару дағдыларын жетілдіру;

Өз беттерімен жұмыс істеуге , өз ойын жеткізе білуге және логикалық ойлау дағдыларын жетілдіруге тәрбиелеу.

Сабақтың мақсаты:

Cабақтың міндеті:

Галогендерді алу, галогенсутектер. Галогенсутек қышқылдары және оның тұздары тақырыптарында есептер шығара алуға үйрету;Галогендерді алу, галогенсутектер. Галогенсутек қышқылдары және оның тұздары тақырыптарында есептер шығару алгоритмдерімен таныстыру, өз бетімен жұмыс жасауға дағдыландыру.

Оқытудың күтілетін нәтижелері:

Галогендер және оның қосылыстары туралы алған білімдерін іс- жүзінде қолдана білуге үйренеді және осы тақырыптарда есептер шығару алгоритмдерімен танысады;Галогендерді алу, галогенсутектер. Галогенсутек қышқылдары және оның тұздары тақырыптарында есептер шығара алуға үйренеді;Өз бетімен жұмыс жасауға дағдыланады.

Өткенді еске түсіру:

Галогендер тақырыбының теориялық сұрақтарын жетерліктей деңгейде қарастырып алғаннан кейін, осы тақырыптарға есептер шығаруға жаттығайық.

Жоспары:1. Химиялық қосылыстардың формуласы

бойынша есептер шығару;2. Химиялық реакциялардың теңдеулері

бойынша есептер шығару;3. Ерітінділер тақырыбына есептер

шығару;4. Қоспаның құрамын анықтауға арналған

есептер шығару;5. Өнімнің шығымы бойынша есептер

шығару.6. Жұмбақ есептер

Химиялық қосылыстардың формуласы бойынша есептер шығару

Химиялық қосылыстардың формулаларын қолданып, көптеген есептеулер жүргізуге болады. Олар химиялық есептер шығаруда, заттың мөлшерін табуда, қоспадағы заттардың шамасын анықтауда кеңінен пайдаланады.

Химиялық қосылыстардың формуласы бойынша есептер шығару

Есеп шығару мына ретпен (алгоритм) орындалады.

1. Формуласы бойынша заттың салыстырмалы молекулалық массасын және молярлық массасын есептеу.

2. Формуласы бойынша заттың құрамына кіретін элементтердің массалық үлестерін (пайыздық мөлшерін есептеу)

3. Жай заттың берілген массасын алу үшін қажет күрделі заттың массасын есептеу;

4. Моль және молярлық масса ұғымдарын пайдаланып жүргізілетін есептеулер,

5. Газ заңдары бойынша есептеулер.

•Егер зат мөлшері белгілі болса, онда олардың массаларының, көлемдерінің (газдар үшін) және молекулаларының санын есептеуге болады.

Am

A

m

N

N

V

V

M

mнемесе

NN

VV

Mm

№1 есеп

Хлор газының 2моль мөлшерінің массасын, көлемін (қ.ж) және ондағы хлор молекулаларының санын есептеңдер.

Шешуі:

232322

22

222

1004,12/11002,62)()(

.8,44/4,222)()(

.142/712)()()(

мольмольNClClN

лмольлмольVClClV

гмольгмольСlMClClm

A

M

Массасы 2 г сутегі газының, зат мөлшері 0,2 моль хлор газының

және азот газының 1025 молекулаларының қалыпты

жағдайда алатын көлемін есептеңдер.

№2 есеп

Шешуі

.093,372/4,2261,16)()(

61,1611002,6

10)()(

)()()

.48,4/4,222,0)()()

.4,22/4,221)()(

;1/2

2

)(

)()(

);()()()

22

23

252

2

22

22

22

2

22

222

лмольлмольVNNV

мольмольN

NNN

NNNNв

лмольлмольVClСlVб

лмольлмольVНHV

мольмольг

г

НМ

НтН

НМННта

M

A

A

M

M

Химиялық реакция теңдеулері бойынша есептеулер

A H2 + CI2 = 2HCI

B 1моль + 1моль = 2моль

C 1молекула + 1молекула = 2молекула

Д 2 г + 71 г = 73 г

Е 1 л + 1 л = 2 л

а - химиялық реакция теңдеуів - зат мөлшерлерінің қатынасыс - молекула сандарының қатынасыд - массаларының қатынасые - көлемдерінің қатынасы

•Реакцияға түскен заттарды реагенттер, ал реакция нәтижесінде түзілген заттарды өнімдер деп атайды. Химиялық реакцияның теңдеуінде әр заттың формуласының алдындағы коэффициентті стехиометриялық коэффициент деп атайды. стехиометриялық коэффициенттер реагенттер мен өнімдердің зат мөлшерлерінің қатынастарын көрсетеді. Сондықтан реакция теңдеуін теңестірмей тұрып, ешқандай есептеулер жүргізуге болмайды және теңдеу бойынша есептер зат массасының сақталу заңына негізделіп шығарылады

Химиялық реакция теңдеулері бойынша есептеулер

Есеп шығару мына ретпен (алгоритм) орындалады. 1.Есептің шартын мұқият оқып алып, берілгені мен табуға

керекті тиісті шамаларды қысқаша жазу;

2.Реакция теңдеуін құру;

3. Берілген және табу керек заттар үшін тауып теңдеудегі сол заттардың формулаларының астына жазу

4.Есептің шартында берілген және табу керек (х) шамаларды зат формуласының үстіне жазу (қоспа болса, таза затты тауып алу керек)

5. Пропорция құрып белгісізді табу;

6. Жауабын жазу

mM ,,

1 –мысал.

• Мөлшері 0,1 моль мырыш құрамында 0,3 моль HCI бар тұз қышқылының ерітіндісімен әрекеттескенде қанша грамм тұз және қанша көлем (қ.ж) сутегі газы бөлінеді? Түзілген заттар шамамен қанша молекуладан тұрады.

• Шешуі:

22

1,01,0

2

3,01,0

H

моль

ZnCI

моль

HCI

моль

Zn

моль

Реакция теңдеуі бойынша 0,1 моль Zn түгел әрекеттесу үшін 0,2 моль HCI жеткілікті . Демек толық пайдаланылған реагент (шектеуші реагент) мырыш ал HСI артық мөлшерде берілген. Олай болса есептеулерді мырыш бойынша жүргіземіз

Реакция теңдеуі бойынша 0,1 моль мырыштың тұз қышқылының артық мөлшерімен әрекеттескен кезінде 0,1 моль ZnCI2 және 0,1моль H2 түзілетіндігі көрініп тұр.

Олардың массалары:m (ZnCI2)=ν (ZnCI2)∙M (ZnCI2)

=0,1моль∙136г/моль=13,6г

m (Н2)=ν (Н2)∙M (Н2)=0,1моль∙2г/моль=0,2г

Олардағы молекулалар саны:

N(ZnCI2)= ν (ZnCI2)∙NA=0,1моль∙6,02∙1023 1/моль=6,02∙1022

N (Н2)=ν (Н2)∙NA=

0,1моль∙6,02∙1023 1/моль=6,02∙1022

Бөлінген сутегі газының қалыпты жағдайда алатын көлемі:

V (Н2)=ν (Н2)∙VM=0,1моль∙22,4=2,24л.

2 – мысалМассасы 83г. 10% -дық KI ерітіндісін калий перманганаты ерітіндісімен әрекеттестіргенде бөлінген иодтың массасын есептеңдер.

Шешуі: KI иодқа дейін тотығады ал, KMnO4 күкірт қышқылы ерітіндісі қатысында марганец сульфатына дейін тотықсызданады

KI+KMnO4 + H2SO4→ I2+MnSO4+K2SO4+H2O электрондық баланс құру арқылы теңестіреміз

5│2I-1 – 2e- →I2 тотығу үрдісі

2│ Mn+7 + 5e- →Mn+2 тотықсыздану үрдісі

10 I-1 +2Mn+7=5I2+2Mn+2 реакция теңдеуі:

10KI+2KMnO4+8H2SO4→5I2+2MnSO4+6K2SO4+8H2O

Формулаларды пайдалана отырып калий иодидінің зат мөлшерін есептейміз

т

т

діер

затер %100.

. 100).(

).(

діер

затер

тт

М

m затер ).(

калий иодидінің зат мөлшері. Реакция теңдеуінен көріп отырғанымыздай I2 (5) алдындағы коэффициент 10 KI алдындағы коэффициенттен екі есе аз, сондықтан түзілген иодтың зат мөлшері де екі есе аз болады.

мольKI 05,0166/1,083)(

2

2

2

35,6:

35,6254025,0)(

025,02/)()(

гIжауабы

гIm

асыиодтынмасс

мольKII

Ерітінділер тақырыбына есептер шығару

Ерітіндінің маңызды сипаттамасы - оның сандық құрамы. Ерітіндідегі еріген заттың мөлшерін концентрация деп атайды, және еріген заттың мөлшеріне байланысты концентрлі және сұйытылған деп бөлінеді. Концентрацияны белгілеудің бірнеше әдістері бар көп қолданылатыны пайыздық концентрация немесе еріген заттың масcалық үлесі.

1 мысал.

Массасы 13,0г. мырыш құрамында 6,72 л (қ.ж) еріген хлорсутек газы бар тұз қышқылының ерітіндісімен әрекеттескенде қанша грамм тұз және қанша көлем сутек газы түзіледі?

Шешуі:

222 HZnCIHCIZn 6,72л х

65г/моль 22,4л/моль

Алдымен, әрекеттесуші реагенттердің зат мөлшерін салыстырамыз:

мольмольгZnM

ZnmZn 2,0

/65

13

)(

)()(

мольмольл

л

V

HCIVHCI

M

3,0/4,22

72,6)()(

13г

0,2моль 0,3 моль 0,15 моль 0,15 моль

Zn + 2HCI= ZnCI2+ H2↑

Реакция теңдеуі бойынша мырыштың әр молі хлорсутектің 2 молімен қалдықсыз әрекеттеседі. Олай болса, есептің шарты бойынша 0,2 моль мырыш қалдықсыз әрекеттесуі үшін 0,4 моль HCI керек. Демек HCI жеткіліксіз мөлшерде берілген. Сондықтан, есептеулерді хлорсутек бойынша жүргіземіз. Реакция теңдеуі бойнша 0,3 моль хлорсутектен 0,15 моль ZnCI2

және 0,15 моль сутек газы түзіледі. Олардың массалары.m(ZnCI2)=ν(ZnCI2). M(ZnCI2)=0,15моль∙136г/моль=20,4г

m(Н2)=ν(Н2). Vm(H2)=0,15моль∙22,4л/моль=3,36л

2- мысал

Көкөністерді тұздау үшін тығыздығы 1,06 г/мл натрий хлоридінің 8% - дық ерітіндісін пайдаланады. Көкөністерді тұздау үшін 20л тұздық дайындауға натрий хлоридінің қанша массасы және судың қандай көлемі қажет?

Шешуі: 20литр тұздың массасын табамыз:

mері- ді =20000 мл ∙1,06г/мл= 21200г

21200г ерітінді – 100% болса,

хг NaCI --8% болады; бұдан :

m(NaCI)=21200∙8% / 100% =1696г=1,700кг. Еріген зат NaCI массасын ерітінді массасынан алып тастап еріткішті табамыз, яғни m(H2O)=21200г -1696г=19504г=19,5кг

m(H2O)=V(H2O) жауабы: V(H2O) = 19,5л

Қоспаның құрамын анықтауға арналған есептер

3- мысал:

Натрий және калий хлоридтерінің 0,325г қоспасын суда еріткен. Алынған ерітіндіге күміс нитраты ерітіндісінің артық мөлшерін құйғанда жалпы массасы 0,717г күміс хлоридінің тұнбасы түзілген. Бастапқы қоспадағы тұздардың массалық үлестерін есептеңдер.

Шешуі:

Алдымен реакция теңдеулерін жазамыз:

х г у г

NaCI +AgNO3= AgCI + NaNO3 (1)

58,5г / моль 143г/моль

(0,325-х) г (0,717 –у)г

KCI + AgNO3= AgCI+ KNO3 (2)

74,5г/моль 143г/моль

Қоспадағы натрий хлоридінің массасын х г деп белгілейміз. Сонда қоспадағы калий хлоридінің массасы (0325-х)г болады. Сол сияқты (1) реакция бойынша түзілген күміс хлоридінің массасын y г деп белгілейміз. Сонда (2) реакция бойынша түзілген күміс хлоридінің массасы (0,717-у)г болады.

•Енді (1) және (2) реакциялар бойынша пропорциялар құрып, түзілген күміс хлоридінің массасын табамыз:

Егер 58,5 г натрий хлоридінен 143 г AgCI тұнбаға түссе, онда х г натрий хлоридінен у г AgCI тұнбаға түседі.

Бұдан: у =(143∙х)/58,5= 2,444∙х г AgCI

Сол сияқты:

Егер 74,9 г калий хлоридінен 143 г AgCI тұнбаға түссе, онда (0325-х)г калий хлоридінен (0,717-у) г AgCI тұнбаға түседі.

Бұдан:

у=(0,717-у) = 143∙(0325-х)/74,9= 1,919(0325-х)г AgCI

Есептің шарты бойынша (1) және (2) реакциялар бойынша тұнбаға түскен күміс хлоридінің жалпы массасы 0,717 г.

Яғни: 2,444∙х + 1,919(0,325-х)= 0,717

Бұдан: х = 0,178 г NaCl, ал

у= 0,325-0,178=0,147 г КCl.

ω(NaCl) = 0,178∙100/0,325=54,76%

ω(КCl) = 100-54,76 = 45,24%

Жұмбақ есептер•Массасы 4г белгісіз металл броммен әрекеттесіп, 20г MeBr2 типтес бромид түзеді.белгісіз металдың молярлық массасын табыңдар.

Шешуі: Алдымен 20г MeBr2 бромидін түзуге кеткен бромның массасын табамыз;

m(Br2) =m(MeBr2) –m(Me)

m(Br2) =20г –4г= 16г

Белгісіз металдың атомдарының молярлық массасын х деп белгілейік. Сонда бромидтің молярлық массасы М(MeBr2) =(x+160)г/моль болады.

енді есептің шартындағы деректерге сүйене отырып,

пропорция құрамыз:

Егер 20 г MeBr2 құрамында 4 г металл болса, онда

(х+ 160)г MeBr2 құрамында х г металл болады.

Бұдан: 4(х+ 160)=20х, 4+640 = 20х, х = 40

Демек, белгісіз металдың атомдарының молярлық

массасы М(Ме)= 40 г/моль, бұл кальций (Са).

2- әдіс. Алдымен 4 г белгісіз металмен әрекеттескен бромның зат мөлшерін табамыз:

ν(Br2) =m(Br2)/M(Br2)=16 г/160г/моль= 0,1моль.

Формула бойынша MеBr2 типтес бромид жай зат күйіндегі бромның 1 моль мөлшері мен белгісіз екі валентті металдың 1 моль мөлшері әрекеттескенде түзіледі. Демек, 0,1 моль броммен 0,1 моль белгісіз металл әрекеттескен.

Енді пропорция құрамыз:

Егер белгісіз металдың 0,1 моль мөлшері 4 г болса, онда белгісіз металдың 1 моль мөлшері х г болады.

х=(1∙4)/0,1= 40г

Демек белгісіз металдың атомдарының молярлық массасы:

М(Ме)= 40г/моль, бұл- кальций (Са).

Хлор әгінің CaOCl2 дизенфекциялаушы әсері немен түсіндіріледі?

Шешуі:

Дымқыл ауада CO2 әсерінен CaOCl2 біртіндеп ыдырайды:

2CaOCl2 +CO2+Н2О = CaClО3+ CaCl2+ 2НOCl

Түзілген хлорлылау қышқыл өз кезегінде жағдайға байланысты бірнеше жолмен ыдырайды:

НOCl=НCl+О (күн сәулесінің әсерінен)

2НOCl=Н2O+ Cl2О (су тартқыш заттар қатысында)

2НOCl=2НCl+2НClО3 (қыздырғанда)

Ыдырау кезінде түзілген активті тотықтырғыштар дизенфекциялық әсер етеді.

Хлор суының калий иодиді мен бромидіне әсері

• Сынауыққа аздап KBr және KI ерітінділерін құйып, оған (0,5 мл) бензол тамызып, үстіне тамшылатып хлор суын қосамыз. Сол кезде бензол қабатының түсіне көңіл бөлсек, алдымен иод бөлінгенін көруге болады, ол бензолдың түсін қызартады және ол әрі қарай хлормен тотығып түссіз HIO3 иодтау қышқылын түзеді, сол кезде қызғылт түс жойылады. Егер сынауыққа хлор суын ары қарай қоссақ, бензол қабаты қызғылт –сары түске боялады (Br2) , хлор суын ары қарай қоса түссек бұл түс жойылады себебі, Br2 HBrO3 бромдау қышқылына дейін тотығады.

• • 2KI +CI2=KCI+I2↓

I20+5CI2

0+6H2O=2HIO3+ 10HCI

0 +5

I2-10e-→2I I20 т- с-ш тотығу үрдісі

CI20 +2e-→2CI- CI2

0 т-т-ш т-с-дану

-5е-

I20 -1

CI20 е- 0 +5

• 2KBr +CI2=KCI+Br2

Br20+5CI2

0+6H2O=2HBrO3+ 10HCI

0 +5

Br2-10e-→2Br Br20 т- с-ш тотығу үрдісі

CI20 +2e-→2CI- CI2

0 т-т-ш т-с-дану

-5е-

Br20 -1

CI20 е- 0 +5

Натрий хлориді мен йодидінің ерітінділерін бір- бірінен қалай ажыратуға болады.

Шешуі: Хлорид және йодид иондарын тану үшін күміс нитратының ерітіндісі қолданылады:

KCl+AgNO3=AgCl↓ +KNO3

ақ

KI+AgNO3=AgI+KNO3

сары

№ 2 тапсырма

Бромсутек қышқылын балқытқыш қышқылдан қалай ажыратуға болады?

6 ұпай

• Шешуі: Балқытқыш қышқыл- фторсутектің судағы ерітіндісі. Бромсутек және фторсутек қышқылдары бір- бірінен тотықтырғыш- тотықсыздандырғыштық қасиетімен де қышқылдық- негіздік қасиетімен де ерекшеленеді.

1) Бромсутек- күшті тотықсыздандырғыш., ол хлордың әсерінен бос бромға дейін тотығады.

2НBr + Cl2 = 2НCl +Br2

Реакцияның белгісі- ерітіндіде бром болғандықтан түсі бозарыңқы сары түске боялады. Балқытқыш қышқыл- хлормен әрекеттеспейді.

2) галоген иондарына сапалық реакция- күміс нитратымен әрекеттестіру:

AgNO3+HBr=AgBr+HNO3

AgNO3 +HF →

AgBr- сарғыш тұнба, AgF суда ериді, сондықтан да ол күміс нитратымен әрекеттеспейді.

Жауабы: 1) тотығу реакциясы; 2) күміс нитратымен әрекеттесуі.

Өткенді еске түсіру

видеоролик галогенидтерге сапалық реакция

Реакция теңдеулерін аяқтап коэффициенттерін қойып теңестір.

KCІO3 + FeSO4 + H2SO4 =Fe2(SO4)3+…+…

KI + H2SO4 (конц.) =I2+ H2S↑ +…+…

KBr + H2SO4 (конц.) =Br2 + SO2↑ +…+…

KI + KCІO3 + H2SO4 =I2 +…+…

NaBr + NaBrO3 + H2SO4 =Br2 +…

KMnO4 + HCІ (конц.) =CI2 +…+…+…

CІ2 + Ca(OH)2 = Ca(OCI)2+…+…

№ қазақша орысша ағылшын

1 Молярлық масса Молярная масса molar mass

2 моль моль mole

3 Авогадро саны Число Авогадро Avogadro's number

4 Мольдік көлем Молярный обьем The molar volume

5 Қоспа Смесь Mix

6 Ерітінді Раствор solution

7 Формула Формула formula

8 Реакция теңдеулері

Уравнение реакции

reaction equation

Үйге тапсырма:

1. 1 л теңіз суының құрамында 27,6 г натрий хлориді, 0,8 г калий хлориді, 3,2 г магний хлориді, 2,1 г магний сульфаты, 1,3 г кальций сульфаты бар. Егер 1 л теңіз суын буландырғаннан кейін түзілген қалдықты күкірт қышқылымен өңдесе, хлорсутектің қанша массасын алуға болады?

Генетикалық байланыс

Өзгерістерді жүзеге асыратын тиісті реакция теңдеулерін жазып, реакцияның жүру жағдайларын көрсетіңдер және құрамында хлоры бар Б заты мен құрамында фосфоры бар Г заттарының молярлық массаларының қосындысы қанша?

Электролиз КОН (ер-ді),t0 P,t0 NaOH (ер-ді)

HCI → A → Б → В → Г

3 тапсырма

• Құрамында KF және KBr бар қоспаны суда ерітіп, оның бір бөлігін CaCI2 - нің артық мөлшерімен әрекеттестіргенде 15,6 г тұнба түзілген, екінші бөлігіне AgNO3 ерітіндісінің артық мөлшерін қосқанда 18,8 г тұнба түзілген . Бастапқы қоспадағы KF - нің массалық үлесін анықта.

Тапсырма 4

Эксперименттік есеп

1,2,3 деп нөмірленген үш сынауықта натрий хлориді,натрий бромиді және калий иодиді ерітіндісі берілген, бір ғана реактивтің көмегімен әрқайсысы қай сынауықта екенін қалай анықтаймыз?

Тапсырмалардың спецификациясы

№ Мазмұны(Оқу бағд. бөлімдері)

Тақырып Тапсырма сипаты Қиындық деңгейі

Критерийлер

А В С D

1 ГалогендерГалогендер тақырыбына сандық есептер шығару

Реакция теңдеулері бойынша есептеулер

Оқушылар іс жүзінде жүретін реакцияларды дұрыс анықтай алады

Б 1 2 1 1

Генетикалық байланыс

Оқушылар хлоридтердің күкірт қышқылымен реакция теңдеулерін дұрыс жаза алады

Қ 1 2 2

Эксперименттік есептер шығару

Есептеуге қажетті заттардың молярлық массаларын дұрыс есептейді

Б 1 1 1 1

Реакция теңдеуі бойынша пропорция құрып, тұз қышқылының массасын дұрыс есептейді

ЖҚ 2 2 1 1

Түзілген қышқылдың жалпы массасын дұрыс есептейді

Қ 1 1 1 1

• Өзіңді бағала! Тапсырмалар 24 ұпаймен бағаланады.

22-24 ұпай – “5”

18-21 ұпай – “4”

13-17 ұпай – “3”

12 ұпай төмен – “2”

«5» - 90%-100 %

«4» - 75%-89%

«3» - 51%- 74%

«2» - 50% және одан төмен.

• Сабақта қолданылған ақпараттарды алу үшін

 

http://moodle/nis.edu.kz

сайтына кіре аласыз.

 

 

Қолданылған әдебиеттер1. Б.А. Бірімжанов. Жалпы химия, Алматы 2001

2. Интернет желісі.

3. Е.Н Калюкова СВОЙСТВА НЕМЕТАЛЛОВ И ИХ СОЕДИНЕНИЙ

УЧЕБНОЕ ПОСОБИЕ для студентов нехимических инженерных специальностей и специальности "Инженерная экология"Ульяновск 2002

4.Бердоносов С.С., Менделеева Е.А., Коробкова М.Н. Химия: методические рекомендации: 8–9 классы. Пособие для учителей. М.: Просвещение, 2004, 191 с.

5. Бердоносов С.С., Бердоносов П.С. Справочник по общей химии. М.: АСТ, Астрель, 2002, 285 с.

6 http://festival.1september.ru/articles/593355/

http://www.youtube.com/watch?v=Ab730d0EMSE

7. Большой справочник “Химия” для школьников и поступающих в

вузы” изд. Москва “Дрофа” 2000г. http://www. Открытый

урок.рф/articles/subjects/4/

• Назарларыңызға рахмет !• Спасибо за внимание!

Thanks for attention!• Сау болыңыздар !

• Good bye!