АНАЛИЗА НА СОЦИЈАЛНАТА СОСТОЈБА НА ДЕЦАТА КОИ ЈА ЗАГУБИЛЕ ИЛИ СЕ ИЗЛОЖЕНИ НА

РИЗИК ОД ГУБЕЊЕ НА РОДИТЕЛСКАТА ГРИЖА ВО ГРАД СКОПЈЕ

Декември 2013

Автори: Доц. Д-р. Наташа Богоевска, Проф. Д-р. Сузана БорнароваСОС ДЕТСКОСЕЛОМАКЕДОНИЈА

Топол дом и грижа за секое детеwww.sos.org.mk

СОДРЖИНА

1. РЕЗИМЕ 2

2. КРАТКА БИОГРАФИЈА НА АВТОРИТЕ 3

3. МЕТОДОЛОШКА РАМКА 4

3.1. Цели на истражувањето 4

3.2. Применета методологија, техники и инструменти 4

3.3. Целна група 5

4.ВОВЕДНИ ПОДАТОЦИ 5

4.1.Социо-економска и демографска слика на град Скопје 5

4.2. Правна и институционална рамка за социјална заштита на деца 7

4.3. Систем на образование и воспитание 8

5. АНАЛИЗА НА СОСТОЈБАТА НА ДЕЦА БЕЗ РОДИТЕЛИ И РОДИТЕЛСКА ГРИЖА

НА ТЕРИТОРИЈАТА НА ГРАД СКОПЈЕ 9

5.1. Број и карактеристики на деца без родители и родителска грижа во Скопје 9

5.2. Форми на институционална и вонинституционална заштита за деца без

родителска грижа застапени во град Скопје 10

5.3. Правата на децата во установа за деца без родителска грижа и деца со

воспитно-социјални проблеми 11

6. АНАЛИЗА НА СОСТОЈБАТА НА ДЕЦА ВО РИЗИК ОД ГУБЕЊЕ НА РОДИТЕЛСКА

ГРИЖА НА ТЕРИТОРИЈАТА НА ГРАД СКОПЈЕ 12

6.1. Распространетост на појавата на деца во ризик од губење на родителска грижа

и примена на мерки на помош и заштита 12

6.2. Повреда на правата на децата во ризик од губење на родителската грижа 13

7. АНАЛИЗА НА СОСТОЈБАТА ПОВРЗАНА СО ОБРАЗОВАНИЕТО НА

ДЕЦА НА ТЕРИТОРИЈАТА НА ГРАД СКОПЈЕ 15

7.1. Податоци за деца вклучени во образовниот систем во град Скопје 15

7.2. Причини за нередовна посета на децата во основните училишта 16

8. АНАЛИЗА НА ПОСТОЕЧКИТЕ УСЛУГИ И СТЕПЕНОТ НА ЗАДОВОЛЕНОСТ НА

ПОТРЕБИТЕ НА ДЕЦАТА 17

8.1. Расположливи услуги за деца без родителска грижа и деца во ризик на

територијата на град Скопје 17

8.2. Проценка на потребите на децата без родителска грижа и децата во ризик 20

8.3. Можности за финансирање и поддршка на НВО секторот 22

8.4. Ставот и интересот на релевантните актери за развивање социјални услуги 23

9. ЗАКЛУЧОЦИ И ПРЕПОРАКИ ЗА ПОТРЕБНИ СОЦИЈАЛНИ УСЛУГИ ЗА

ДЕЦАТА БЕЗ РОДИТЕЛИ И РОДИТЕЛСКА ГРИЖА И ДЕЦАТА ВО РИЗИК 25

9.1. Можности за воспоставување СОС програми во град Скопје 25

9.2. Предлог СОС програми и активности 26

9.3. Очекувани ризици и препораки за нивно ублажување 32

ПРИЛОЗИ 33

ПРИЛОГ 1. МЕТОДОЛОШКА РАМКА 33

Прилог 1.1. Инструменти користени во истражувањето 33

Прилог 1.2. Листа на спроведени интервјуа и дискусии во фокус групи 58

ПРИЛОГ 2. ДЕФИНИРАЊЕ НА ОСНОВНИТЕ ПОИМИ 61

ПРИЛОГ 3. ТАБЕЛАРЕН ПРИКАЗ НА ПОДАТОЦИТЕ 64

ПРИЛОГ 4. КОРИСТЕНА ЛИТЕРАТУРА 74

СОС Детско село, Скопје

АНАЛИЗА НА СОЦИЈАЛНАТА СОСТОЈБА НА ДЕЦАТА

КОИ ЈА ЗАГУБИЛЕ ИЛИ СЕ ИЗЛОЖЕНИ НА РИЗИК ОД

ГУБЕЊЕ НА РОДИТЕЛСКАТА ГРИЖА ВО ГРАД СКОПЈЕ Автори: Доц. Д-р. Наташа Богоевска, Проф. Д-р. Сузана Борнарова

2

1. РЕЗИМЕ

Една четвртина од вкупниот број на деца без родители и родителска грижа во

Република Македонија се деца со место на живеење во градот Скопје. Имено, од вкупно 1138

деца без родители и родителска грижа во Македонија во 2012 година, 313 се од Скопје. Во

последниве три години постои пораст на бројот на деца без родители и родителска грижа

евидентирани во ЈУ МЦСР Скопје (од 319 во 2011 година до 386 во 2013 година). Најголем

дел се деца од ромската етничка заедница, а според пол има подеднаква застапеност на деца

од машки и женски пол. Во повеќе од половина од случаите се работи за деца без родители, а

недостатокот на родителска грижа најчесто се јавува поради болест, како и зависност од

дрога и алкохол. Одземањето на родителското право како основна причина за спреченост на

мајката/таткото за извршување на родителското право, се јавува во мал број на случаи.

Значително поголем е бројот на деца кои се во ситуација на ризик од губење на родителската

грижа. Иако не постои официјална база на податоци, високата стапка на сиромаштија и

невработеност предизвикуваат и/или продлабочуваат низа на социјални проблеми во

семејството (алкохолизам, наркоманија, проституција, семејно насилство, малолетнички

бракови), а водат и кон образовна исклученост, односно пониски образовни достигнувања кај

оваа категорија деца.

Во рамките на постоечкиот систем на социјални услуги за деца без родители и

родителска грижа и деца во ризик од губење на родителска грижа не постојат задоволителен

број услуги и по форма и по содржина. Услугите се претежно ограничени на сместувањето

во јавни институции или во згрижувачки семејства, со незначителни активности на полето на

социјална превенција и работа со семејствата во ризик на спречување на одвојување на

децата од биолошките семејства. Иако во последниве неколку години се подобрува

законската регулатива во однос на заштитата на деца под ризик (деца на улица, деца жртви

на семејно насилство, деца жртви на трговија со деца, деца жртви на сексуално насилство,

малолетни сторители на кривични дела, деца на самохрани родители) во практичната

имплементација недостасуваат човечки и институционални капацитети за поголем опфат на

семејствата под ризик во системот на социјална заштита. Позначајни активности во работата

со деца во ризик покажуваат невладините организации преку основање на дневни центри,

едукативни центри, советодавни центри и слично. Меѓутоа, таквите активности се

реализираат најчесто на проектна основа, воглавно се финансирани од странски донатори

заради што нема одржливост на програмите. Општините во градот Скопје делумно

поддржуваат некои од постоечките социјални услуги преку покривање на трошоци за храна,

превоз, режиски трошоци, ослободување од плаќање на комуналии, опремување, курсеви за

децата, изградба на спортски капацитети, ослободување од партиципација за посета на

детска градинка и сл., но сеуште не се јавуваат во улога на основач, ниту коосновач на јавна

установа за социјална заштита на деца. Ваквата состојба се рефлектира и во ставовите на

релевантните актери во однос на програмите на СОС детско село Македонија. Имено, додека

ставот на јавниот сектор е повеќе неутрален, на НВО секторот изразено позитивен, кај голем

дел од општинските самоуправи се забележува состојба на целосна незапознаеност и

неинформираност за постоењето на СОС Детско село Македонија и неговото делување.

Како последица на горенаведените состојби, голем дел од потребите на децата не се

задоволени. Кај децата во ризик од губење на родителската грижа има значително пониско

3

ниво на задоволеност на сите потреби: биолошки, социјални и психолошки, додека кај децата

без родители и родителска грижа треба повеќе да се работи на задоволување на

психолошките потреби. Потешкотии во остварувањето на правата на децата од различни

области, меѓу другото, се забележани и заради тоа што децата се уште не се третираат како

субјекти со посебни права, интереси и обврски. Во таа насока потребни се поголеми

активности од сите субјекти за почитување на основните принципи за недискриминација,

најдобриот интерес на децата и партиципација во донесувањето на одлуките.

Проценката на можностите за воведување на СОС програми беше оценета како висока

за образовните и програмите за пружање услуги во семејна или налик на семејна средина,

додека делумна можност беше утврдена во однос на програмите за зајакнување на

семејството. И покрај тоа што највисок степен на задоволеност на потребите е забележан кај

децата згрижени во СОС програмите, сеуште постојат можности за унапредување. Во

рамките на СОС детското село потребно е намалување на бројот на деца по семејство,

организирање на родителите/старателите во групи на самопомош, воспоставување образовен

центар за децата за помош во учење, детски творечки клуб и сл. Во рамките на Младинската

програма, воспоставување на куќа на пола пат и менторска програма значително би ги

подобрило услугите за децата, додека во рамките на Советодавниот центар забележана е

потреба од воспоставување услуги за дневен престој на деца и центар за правна помош и

застапување. Исто така, постојат голем број услуги кои би можеле да се воспостават заради

посеопфатно задоволување на потребите на оваа категорија деца на територијата на град

Скопје, а во кои СОС Детско село Македонија би можел да се вклучи и со тоа да го прошири

своето делување. Такви се: специјализираните згрижувачки семејства, групните и

тераписките групни домови, центрите за ресоцијализација на деца – малолетни престапници,

центрите за зачувување на семејството, семејните советувалишта, кризните и дневните

центри, центрите за помош во домашни услови, центрите за образовна поддршка на деца во

социјален ризик и др.

2. КРАТКА БИОГРАФИЈА НА АВТОРИТЕ

Д-р Наташа Богоевска е доцент на Институтот за социјална работа и социјална

политика при Филозофскиот факултет во Скопје. Со научен степен доктор по правни науки

се стекна на Правниот факултет “Јустинијан Први” во Скопје. Магистрира во областа на

административното право и докторира на тема добро управување и социјални права:

иновации и добри практики. Нејзиниот интерес за дидактичка и научно-истражувачка работа

е во областа на: Семејното право, Социјалното право, Детската заштита и

Административното право. Има учествувано на голем број домашни и меѓународни

конференции, работилници, студиски престои и неформални обуки за збогатување на

стручното и професионално знаење. Автор/коавтор е на над 30 публикации објавени во

земјава и странство (научни трудови, монографии, стручни анализи, извештаи, прирачници).

Вклучена е во реализација на низа истражувачки и апликативни проекти организирани и

финансиски подржани од УНИЦЕФ, УНДП, Лудвинг Болцман Институтот и многу други.

Член е на Националното координативно тело за развој на соијалната заштита и други

работни групи при Министерството за труд и социјална политика и учествува во

4

изготвувањето на стратешки документи во областа на социјалната заштита (ко-автор на

Националната програма за развој на социјалната заштита 2011-2021).

Д-р Сузана Борнарова е вонреден професор на Институтот за социјална работа и

социјална политика, Филозофски факултет од Скопје, по предметите: Социјална работа со

семејство, Социјални проблеми, Социјална работа во образование и образовна политика,

Семејна политика. Магистрира на тема од областа на трендовите во социјалната политика и

социјалните услуги, а докторира на тема социјална работа со семејство со осврт на

континуирано професионално образование. Координатор е на Националниот центар за

континуирано образование за социјален развој при Институтот. Добитник на Фулбригхт

стипендија за истражувачки престој во Вашингтон, САД (2009/2010) и на стипендија за

социјални истражувања Генератионс ин Диалогуе на ЕРСТЕ Фондацијата од Виена,

Австрија, во 2009 година. Автор е на голем број домашни и странски публикации (научни

трудови, извештаи од евалуации и анализи, програми и стратегии) и на 3 учебници:

Социјалната политика и старите лица (2009), Демографските предизвици и социјалната

политика во Европската Унија (2009) и Социјална работа со семејство (2012). Во Република

Македонија активно е вклучена во изработка на стратешки документи од областа на

социјалната заштита (ко-автор на Програмата за развој на социјалната заштита 2011-2021)

како и во спроведување евалуации и истражувања од областа на социјалната заштита за

потребите на УНИЦЕФ, УНДП, Лудвиг Болцман Институтот и многу други.

3. МЕТОДОЛОШКА РАМКА

3.1. Цели на истражувањето

Основна цел на истражувањето беше длабинска анализа на социјалната состојба на

децата кои ја загубиле (во натамошниот текст: деца без родители и родителска грижа -

ДБРРГ) или се изложени на ризик од губење на родителската грижа (во натамошниот текст:

деца во социјален ризик - ДСР) на територијата на град Скопје.

Посебни цели на истражувањето:

Увид во потребите и проблемите на ДБРРГ и ДСР како и нивните родители/старатели;

Увид во степенот на прекршувања на детските права;

Анализа на постоечките социјални услуги за овие категории деца (од јавниот и

невладиниот сектор) од аспект на нивната расположливост, достапност, ефективност;

Утврдување на потреби и давање препораки за програми кои би можеле да се

воспостават на подрачјето на градот Скопје (социјални услуги, градање капацитети и

застапување).

3.2. Применета методологија, техники и инструменти

Со оглед на целта на истражувањето насочена кон длабинска анализа на состојбата на

ДБРРГ и ДСР, во истражувањето беше применета квалитативна методологија.

Беа избрани и применети неколку основни техники:

1) Интервјуа со релевантни засегнати страни

5

2) Фокус групи со: а) ДБРРГ и ДСР; б) родители/старатели/роднини на децата; в) СОС

мајки.

3) Анализа на содржина на релевантни документи, програми, стратегии, извештаи од

истражувања, статистички податоци (види Користена литература во Прилог 4).

За спроведување на теренското истражување беа изработени повеќе инструменти

(дадени во Прилог 1.1.):

Чек листи за спроведување на дискусија во фокус групи.

Планови на плуструктуирано интервју со претставници од релевантни

институции/организации

3.3. Целна група

Со истражувањето беа опфатени вкупно 41 интејвуирано лице и беа спроведени

вкупно 9 фокус групи во кои беа опфатени вкупно 72 учесника – 34 ДБРРГ, 16 ДСР, 8

родители на ДСР, 8 родители/старатели/роднини на ДБРРГ и 6 СОС мајки (подетално во

Прилог 1.2.)

Во интервјуата беа вклучени претставници од релевантни институции/организации:

- 9 интервјуа во СОС Детско село, Советодавен центар за родители и деца Гази Баба и

Младински програми Радишани и Бардовци

- 3 интервјуа во Министерство за труд и социјална политика

- 2 интервјуа во Завод за социјални дејности

- 2 интервјуа во МЦСР Скопје

- 3 интервјуа во ЈУ Детски дом 11 Октомври и ЈУ за згрижување деца со воспитно

социјални проблеми 25 Мај

- 1 интервју во град Скопје

- 10 интервјуа во 10 општини во град Скопје: Центар, Карпош, Кисела Вода, Бутел,

Сарај, Шуто Оризари, Гази Баба, Аеродром, Чаир, Ѓорче Петров.

- 7 интервјуа со невладини организации

- 4 интервјуа со лица кои имале статус на деца без родители и родителска грижа.

Исто така, беа реализирани дискусии во 9 фокус групи со вкупно 72 учесника, од кои:

- 4 фокус групи во СОС Детско село (2 со ДБРРГ, 1 со родители/старатели/роднини на

децата и 1 со СОС мајки)

- 2 фокус групи во Советодавниот центар за родители и деца Гази Баба (1 со ДСР и 1 со

родители на овие деца)

- 1 фокус група во Младинската програма Радишани (ДБРРГ)

- 1 фокус група во ЈУ Детски дом 11 Октомври (ДБРРГ)

- 1 фокус група во НВО Сумнал (ДСР)

4. ВОВЕДНИ ПОДАТОЦИ

4.1.Социо-економска и демографска слика на град Скопје

6

Законот за локална самоуправа донесен во 2002 година предвидува надлежности за

општините во областа на социјалната заштита. Социјално-заштитната функција на

општините подетално се утврдува во Законот за социјална заштита и Законот за заштита на

деца. Организацијата на градот Скопје, како посебна единица на локалната самоуправа се

уредува со Закон за градот Скопје. Подрачјето на градот Скопје, го сочинуваат подрачјата на

општините: Аеродром, Бутел, Гази Баба, Горче Петров, Карпош, Кисела Вода, Сарај, Центар,

Чаир и Шуто Оризари.

Според податоците од последниот попис на население, станови и домаќинства (2002),

Република Македонија брои 2.022.547 жители. Густината на населението на ниво на држава

изнесува 79,3 жители на км2, Скопскиот регион е најгусто населен со 326 жители на км

2.

Бројот на жители во градот Скопје според податоците од пописот во 2002 година изнесува

506.926. Само во една градска населба (градот Скопје) живее 25,1 % од вкупното население

на државата. Државниот завод за статистика во процената на населението на град Скопје на

31.12.2012 според територијалната организација од 2004 година покажува зголемување на

бројот на жители, односно се проценува дека градот Скопје заедно со Сопиште има 537.478

жители.

Градот Скопје претставува урбана средина во која континуирано во текот на

изминатите години се доселуваат лица од други урбани или рурални средини. Сепак,

податоците укажуваат тенденција на намалување на доселените лица ако се има предвид

дека во 2005 година бројот на доселени лица изнесувал 4186, додека во 2012 година бројот е

2232 лица (Завод за статистика, 2013).

Во однос на етничката структура најголем дел од жителите на Скопје 338.358 се од

македонска етничка припадност, 103.891 од албанска етничка припадност, потоа Роми

23.475, Срби 14.298, Турци 8.595, Бошњаци 7.585, Власи 2.557 и останати 8.167. По општини

во градот Скопје бројот на жители изнесува: Аеродром 72.009, Бутел 36.154, Гази Баба

72.617, Ѓорче Петров 41.634, Карпош 59.666, Кисела Вода 57.236, Сарај 35.408, Центар

45.412, Чаир 64.773 и Шуто Оризари 22.017 жители.

Според вредностите на тоталната стапка на фертилитет (ТФР)1 Република Македонија

се наоѓа на граница на многу низок фертилитет (ТФР под 1,5) и таканаречена сигурна зона

(ТФР над 1,5). Од аспект на регионите во 2006 година повисоки ТФР од општо ниво има

само Скопскиот регион (1,6), додека кај останатите региони вредностите на ТФР се исти или

под нивото. Во однос на природниот прираст на населението, исто така, постои регионална

хетерогеност, при што највисоки стапки во 2006 година имаат Полошкиот и Скопскиот

регион (3,8‰) (Стратегија за демографски развој, 2008).

Стапката на невработеност на лица на возраст од 15 до 74 години во 2012 година

изнесувала 31%, додека стапката на невработеност на лицата на возраст од 15 до 24 години,

53,9%2. Податоците од 2010 година покажуваат дека 21,4% од лицата на возраст од 0-17

години и 16,6 % од лицата на возраст од 18-59 години живеат во домаќинства без ниту едно

вработено лице, додека 23,2 % од населението живее во домаќинства со низок интензитет на

1Тоталната стапка на фертилитет (ТФР) се смета за хипотетски или можен фертилитет и го претставува бројот

на живородени деца кои се очекува една жена да ги има во текот на нејзиниот репродуктивен период. 2 Во однос на стапката на невработеност и сиромаштија, достапни се податоци кои се однесуваат на целата

територија на Република Македонија објавени од страна на Државниот Завод за статистика во 2013 година.

7

економска активност3. Според агрегатниот индикатор, 47,4 % од населението било подложно

на ризик или да е сиромашно, или социјално исклучено. Стапката на сиромашни лица,

мерена по социјални трансфери, како значаен показател за мерење на сиромаштијата, во 2010

година изнесува 27,3%. Анализирано според пол, стапката е поголема кај мажите, и изнесува

27,9%. Младите лица до 18 години биле со поголем ризик од сиромаштија 31,4%, додека

најмалку подложни биле лицата на возраст над 65 години кои главно живеат од пензии и

социјални трансфери. Во 2010 година, најранливи биле домаќинствата со три или повеќе

издржувани деца при што 36,5% од лицата кои живеат во такви домаќинства се сиромашни.

Најмалку подложни на сиромаштија се лицата од самечките домаќинства, 10,3%. Според

најфреквентниот статус на економска активност, стапката на сиромашни невработени лица

изнесува 50,6%, додека стапката на сиромашни вработени лица е 9,9%. Во 2010 година,

35,1% од вкупната популација биле сериозно материјално обесправени4 (Државен Завод за

Статистика, 2013).

4.2. Правна и институционална рамка за социјална заштита на деца

Бидејќи заштитата на деца претставува комплексна област, во која се испреплетени

различни области и различни нивоа и актери на обезбедување на услуги, легислативата

опфаќа низа на законски и подзаконски прописи меѓу кои: Закон за социјалната заштита,

Закон за семејството, Закон за заштита на децата, Закон за правда за децата, Закон за основно

образование, Закон за средно образование, Закон за здравствена заштита, Закон за

спречување и заштита од дискриминација, Закон за локална самоуправа, Закон за установи,

Закон за здруженија на граѓани и фондации, Закон за општа управна постапка, Закон за јавни

службеници, Закон за народниот правобранител. Во изминатиов период усвоени се низа

стратешки документи кои опфаќаат различни аспекти на детската заштита: Национална

програма за развој на социјалната заштита 2011-2021, Национална стратегија за намалување

на сиромаштијата и социјалната исклученост 2010-2020, Национална стратегија за

деинституционализација 2008-2018, Национална стратегија за еднаквост и недискриминација

по основ на етничка припадност, возраст, ментална и телесна попреченост и пол, Национална

стратегија за спречување и заштита од семејно насилство 2012-2015, Национална стратегија

за домување, Национална стратегија за изедначување на правата на лицата со инвалидност

(ревидирана) 2010-2018 година, Стратегија за Ромите во Република Македонија, Програма за

социјална инклузија, Акционен план за превенција и справување со сексуална злоупотреба

на деца и педофилија, Акциски план за деца на улица 2013-2015, Акционен план за борба

против трговија со деца во Република Македонија (Види Прилог 2).

Во градот Скопје како главен административен центар се наоѓаат Министерството за

труд и социјална политика и ЈУ Завод за социјални дејности. Централно место во

3Индикаторот е дефиниран како процент на лица кои живеат во домаќинства во кои работат помалку од 20% од

работоспособните лица. 4 За сериозно материјално обесправени лица се сметаат лицата кои немаат пристап, поради недостиг на

средства, барем кон четири од девет потреби, односно не можат да си дозволат: 1) да платат закупнина или

комунални сметки, 2) адекватно да го затоплат домот, 3) да се справи со неочекуван трошок, 4) да си дозволат

месо или риба секој втор ден, 5) една недела годишен одмор, 6) автомобил, 7) машина за перење облека, 8)

телевизор во боја или 9) телефон.

8

институционалната рамка за социјална заштита на деца зазема ЈУ МЦСР Скопје кој со

својата надлежност ги покрива сите општини во градот Скопје. Дополнително, МЦСР е

надлежен да решава за правата на социјална заштита за жителите на општините Арачиново,

Зелениково, Илинден, Петровец, Сопиште, Студеничани и Чучер Сандево. Со тоа се создава

голема и гломазна институција која е преоптоварена во однос на бројот на жители и

површина која ја покрива, поради што нужно се наметнува потребата за деконцентрација на

доставата на услуги.

Од пет централно организирани установи за згрижување, воспитание и образование на

деца без родители и родителска грижа и деца со воспитно-социјални проблеми, на

територијата на град Скопје нема само дом за доенчиња и мали деца. На територијата на град

Скопје се лоцирани две установи за згрижување на на деца без родители и родителска грижа,

од кои една со статус на приватна установа. Исто така на територијата на град Скопје се

основани и функционираат: Установа за згрижување, воспитание и образование на деца и

млади и Установа за згрижување деца и млади со воспитно-социјални проблеми. Во овие

социјални установи се згрижуваат деца од целата држава со решенија на месно надлежните

центри за социјална работа.

Како резултат на процесот на децентрализација, одредени активности во областа на

детската заштита пројавуваат и општинските администрации, но поради необврзувачкиот

карактер и незавршената фискална децентрализација, социјално-заштитната дејност не ја

реализираат како континуирана и плански реализирана активност заснована на анализа на

реалните социјално-заштитни потреби на населението.

4.3. Систем на образование и воспитание

Правото на образование и воспитание на децата се регулира со повеќе законски

прописи, меѓу кои: Законот за заштита на деца, Законот за основно образование, Законот за

средно образование, Законот за учебни помагала за основно и средно образование.

Згрижување и воспитание на деца од предучилишна возраст се реализира во детска

градинка и центар за ран детски развој. Детска градинка може да се основа како јавна и

приватна установа. Детската градинка спрема времетраењето остварува програми за

целодневен и полудневен престој, скратени и пилот програми и вонинституционални форми

за активности со деца. На територијата на град Скопје има 17 јавни установи за згрижување и

воспитание - детски градинки во кои се запишани 12.466 деца на возраст од 0-6 години.

Основното образование е задолжително, трае девет години и се организира во три

воспитно-образовни периоди и тоа од прво до трето, од четврто до шесто и од седмо до

деветто одделение. Воспитно-образовната работа се остварува на македонски јазик и

неговото кирилско писмо. За учениците припадници на заедниците воспитно-образовната

работа се изведува на јазикот и писмото на соодветната заедница. Основното образование се

остварува во основно училиште кое може да биде општинско или државно. Средствата за

финансирање се обезбедуваат од Буџетот на Република Македонија по пат на блок дотации и

наменски дотации, како и од сопствени извори на приходи. Концепцијата за основно

воспитание и образование ја утврдува Министерството за образование и наука.

На територијата на град Скопје има 100 редовни основни училишта во кои настава

следат 53.586 ученици и 14 основни специјални училишта со вкупно 315 ученици. Во однос

9

на редовните средни училишта, од вкупно 113 во Република Македонија, 31 се во Скопје.

Редовно средно училиште нема во Сарај и Шуто Оризари. Специјално средно училиште има

во три општини во Скопје (Гази Баба, Кисела Вода и Центар) во кои настава следат 187

ученици.

5. АНАЛИЗА НА СОСТОЈБАТА НА ДЕЦА БЕЗ РОДИТЕЛИ И РОДИТЕЛСКА

ГРИЖА НА ТЕРИТОРИЈАТА НА ГРАД СКОПЈЕ

5.1. Број и карактеристики на деца без родители и родителска грижа во Скопје

Во Република Македонија според Државниот завод за статистика (процена на

населението на 31.12.2012 според петгодишни групи на возраст) живеат вкупно 2.062.294

лица од кои 492.831 се лица на возраст од 0-19 години. Во градот Скопје заедно со Сопиште,

од вкупно 537.478 жители бројот на лица од 0-19 години изнесува 136.944. Прикажано по

петгодишни возрасни групи, податоците се следни: 0-4 години 30.097, 5-9 години 32.788, 10-

14 години 35.942, 15-19 години 38.117. Бројот на лица на возраст од 20-24 години изнесува

40.111.

Податоците на Државниот завод за статистика за 2012 година покажуваат дека повеќе

од една четвртина од вкупниот број на деца без родители и родителска грижа во Република

Македонија се деца со место на живеење во градот Скопје. Имено, од вкупно 1.138 деца без

родители и родителска грижа во Македонија 313 се од Скопје. Статистиката покажува

помала застапеност (една седмина) на случаи на проблеми во бракот и семејството, односно

701 од вкупно 4.888 случаи се евидентирани во Скопје. Во Македонија во системот на

социјална заштита има 568 деца со воспитно социјални проблеми од кои 173 се од Скопје, и

2.946 малолетни сторители на кривични дела од кои 1.085 се од Скопје (Види табела бр. 1).

Анализата на податоците за последниве три години покажува пораст на бројот на деца

без родители и родителска грижа евидентирани во ЈУ МЦСР Скопје5. Имено, бројот на деца

без родители и родителска грижа се движи од 319 во 2011, 366 во 2012 година до 386 во

2013 година.6 Половата дистрибуција покажува подеднаква застапеност на деца од машки и

женски пол (155 машки деца и 164 женски деца во 2010 година, 180 машки и 186 женски во

2011 и подеднаков број, односно 193 машки и 193 женски лица во 2013 година). Според

етничкиот критериум, доминираат децата со Ромска етничка припадност во сите години од

периодот кој е предмет на анализа: 122 од 319 во 2010, 144 од 366 во 2011 и 156 од 386 во

2013 година. Ако се има во предвид етничката структура на град Скопје, во која најголема

застапеност има македонската и албанската етничка заедница, очекувани се податоците кои

покажуваат голема застапеност на деца од македонска етничка припадност (119 во 2010, 139

во 2011 и 114 во 201) и деца од албанска етничка припадност (62 во 2010, 63 во 2011 и 67 во

2012 година). Анализата на податоците за деца без родители и родителска грижа по возрасни

групи покажува ист или сличен сооднос во трите години. Имено, во сите години на периодот

кој е предмет на анализа околу 30% од децата се на возраст од 0-3 години, 60% спаѓаат во

возрасната група од 4-16 години и 10% од 16-18 години (Види табела бр. 2, 3, 4.). Тенденција

5Податоците кои се добиени од ЈУ МЦСР-Скопје покрај општините во градот Скопје ги опфаќаат и општините

Арачиново, Зелениково, Илинден, Петровец, Сопиште, Студеничани и Чучер Сандево. 6 Податоците за 2013 година го опфаќаат периодот 01.01.2013- 22.10.2013 година.

10

на пораст се забележува и во бројот на деца без родителска грижа со пречки во развојот.

Имено, бројот на деца со пречки се зголемува од 25 деца во 2011 година од кои 13 женски, на

34 во 2012 година од кои 18 женски до 35 во 2013 година од кои 18 женски (Види табела бр.

5).

Истата тенденција на пораст во последните три години се забележува и во однос на

бројот на деца евидентирани во ЈУ МЦСР Скопје според основната причина за спреченост на

мајката, односно таткото за извршување на родителското право. Имено, во 2011 година во

МЦСР биле евидентирани 147 деца со спреченост на мајката и 259 деца со спреченост на

таткото за извршување на родителското право, додека во октомври 2013 година тој број се

зголемил на 217 деца со спреченост на мајката и 333 деца со спреченост на таткото. Во

повеќе од половина од случаите како причина за спреченост за извршување на родителското

право стои нема/починат/а, потоа болест, зависност од дрога и алкохол. Кај значителен број

на деца (повеќе од една третина на случаите) како причина за евидентирање се јавува и

непознат татко. Одземањето на родителското право како основна причина за спреченост на

мајката/таткото за извршување на родителското право, и покрај зголемувањето, се јавува во

мал број на случаи. Имено, во 2011 година евидентирани се 13 деца со одземено родителко

право на мајката и 2 деца со одземено родителско право на таткото, додека во 2013 година

бројот се зголемува на 26 деца со одземено родителко право на мајката и 13 деца со одземено

родителко право на таткото. Податоците за целиот период грубо укажуваат дека скоро една

десетина од децата се евидентирани заради одземено родителско право на мајката, додека во

однос на таткото одземањето на родителското право се презема многу поретко7 (Види табела

бр. 6).

5.2. Форми на институционална и вонинституционална заштита за деца без родителска

грижа застапени во град Скопје

Според податоците на Државниот завод за статистика во 2012 година

институционална заштита користеле вкупно 694 деца во осум установи за социјална заштита.

Од нив скоро половина (314) биле згрижени во установа која е основана и функционира на

територијата на град Скопје. Во вкупниот број на деца корисници на институционална

заштита повевеќе од половина (383) се деца со пречки во развојот, кои користеле услуги во

три установи за социјална заштита од кои една со вкупно 82 корисници е лоцирана во градот

Скопје (општина Бутел).

Во Скопје како главен град на Република Македонија и град во кој живее четвртина

од вкупното население во државата концентрирана е најголем дел од институционалната

мрежа за социјална заштита на деца без родители и родителска грижа и деца со воспитно

социјални проблеми. Од сите установи за згрижување, воспитание и образование на деца без

родители и родителска грижа и деца со воспитно-социјални проблеми, на територијата на

7 Во ЈУ МЦСР не се води евиденција на корисниците на права од системот на социјална заштита според

местото на живеење, со што се оневозможува анализата за обемот, структурата и специфичностите на

категоријата на деца кои се јавуваат како корисници на општински ниво. Во таа насока, и во рамките на оваа

анализа неможе да се даде преглед за бројот и типот на услуги што се реализирани од МЦСР по општини во

градот Скопје. Единствено се оперира со податоци кои се однесуваат збирно за сите општини во градот Скопје

и другите општини кои ги покрива МЦСР.

11

град Скопје нема само дом за доенчиња и мали деца. Ваква институција, која е единствена во

Република Македонија, е основана и функционира во општина Битола и во 2012 година во

неа биле згрижени 79 деца. Во Република Македонија единствено во Скопје има: Детски дом,

Установа за згрижување на деца без родители и родителска грижа, Установа за згрижување,

воспитание и образование на деца и млади и Установа за згрижување деца и млади со

воспитно-социјални проблеми. Детскиот дом е лоциран во општина Центар и во него во 2012

година биле згрижени 62 деца без родителска грижа. Установата за згрижување деца и млади

без родители и родителска грижа, лоцирана во општина Гази Баба во 2012 година имала 97

корисници. Установата за згрижување, воспитание и образование на деца и млади лоцирана

во Гази Баба згрижила 20 корисника, додека Установата за згрижување деца и млади со

воспитно-социјални проблеми лоцирана во општина Бутел во 2012 година имала 53 деца

(Види табела бр. 7).

Од формите на вонинституционална заштита, на територијата на град Скопје е

застапена само формата згрижувачко семејство. Малите групни домови како форма

недоволно се развиени во Република Македонија. Имено на целата територија на државата

има само 3 мали групни дома, и тоа: за деца без родителска грижа со вкупно пет деца

отворен во 2010 година во Берово, за деца без родителска грижа со пречки во развојот со 8

деца отворен во 2013 година во Битола и за деца со воспитно-социјални проблеми со 4 деца

отворен 2013 година во Кавадарци (Види табела бр. 8). Според информацијата на Заводот за

социјални дејности од април 2012 година во центрите за социјална работа во Република

Македонија се регистрирани вкупно 132 згрижувачки семејства во кои се сместени 237 деца

без родители и родителска грижа. Од нив, 111 деца се категоризирани како деца со пречки во

развојот. Најголем дел од нив се Македонци (138) и Роми (83), а помал број Албанци (6),

Бошњаци (6) и Турци (4). Во МЦСР Скопје во април 2012 година се регистрирани 38

згрижувачки семејства, во кои се сместени и згрижени 66 деца. Во октомври 2013 година, се

забележува пораст на бројот на згрижувачки семејства, односно регистрирани се вкупно 179

згрижувачки семејства во Македонија, од кои 49 во Скопје. Најголем дел од згрижувачките

семејства во Скопје, односно повеќе од две третини од згрижувачките семејства (34) се од

ромска етничка националност, 12 семејства се од македонска етничка припадност и од

останатите три семејства две се од албанската етничка група. Според возраста, најголем дел

од згрижувачите спаѓаат на возрасните групи од 31-40 (21) и од 41-50 (19), потоа по четири

згрижувачи во возрасната група од 25-30 и од 51-60, а само еден згрижувач ја надминува

границата од 61 година. Образовната структура на згрижувачките семејства покажува дека

доминантни се згрижувачите со завршено основно образование (39), само шест со завршено

средно образование и едно со виша стручна спрема. Дистрибуцијата на податоци во однос на

работниот статус исто така покажува доминантна застапеност на лица кои се невработени

(39), осум вработени, и еден домаќин/ка и пензионер/ка (Види табела бр. 9).

5.3. Правата на децата во установи за деца без родителска грижа и деца со воспитно-

социјални проблеми

Во однос на правата на децата сместени во установи се јавува разлика во однос на

обемот и квалитетот на заштита во јавните и приватната установа за згрижување деца без

родители и родителска грижа и деца со воспитно-социјални проблеми. Имено, во сите

12

институции се забележува релативно висок степен на уживање на правата кои обезбедуваат

задоволување на материјалните потреби на децата: храна, питка вода, облека и обувки, топол

дом, хигиенски услови. Исто така, се забележува високо ниво на здравствена заштита и

образовна вклученост, иако постои одредена тенденција при запишувањето на децата од

јавните установи во средно образование истото да се врши во училишта со понизок квалитет

или во посебни училишта. Исто така, во голем број на случаи не се земаат во предвид

интересите на децата за запишување во воншколки активности. Голем проблем во јавните

установи претставува структурирањето на слободното време, за децата да не се препуштат

самите на себе и на девијантни појави.

Сепак, се чини дека сеуште постојат случаи на повреда на детските права кои

покажуваат дека утврдената состојба од страна на Народниот правобранител не е целосно

надмината. Имено, Народниот правобранител во 2009 година констатира: 1) најголемиот број

од децата сместени во установи немаат никакви сознанија за нивните права и обврски, а

следствено на тоа не можат да ги распознаат повредите и злоупотребите на нивните права; 2)

се уште во голема мерка е застапено физичкото малтретирање на децата згрижени во

установи, иако тоа е забрането и е предвидена обврска за сите установи и институции да ги

преземаат сите можни мерки за заштита на детето од сите облици на физичко и психичко

малтетирање, повреди или злопупотреби, занемарување или немарен однос, малтретирање

или експолатации вклучително и сексуална злоупотреба, 3) постои и психичко малтретирање

на децата, иако може да се заклучи дека децата не само што не се оспособени да ги

распознаваат повредите и злоупотребите, туку и се плашат да изнесат вакви појави, а уште

помалку да побараат заштита од надлежните органи и институции (Народен правобранител,

2009). Насилство се јавува и во односите меѓу децата, за што сведочат и случаите кои се

наведени во годишниот извештај на Народниот правобранител за 2012 година, но и

последните информации во дневниот печат (Вест, 2013).

Од аспект на неизвесноста за иднината, состојбите се драстично подобрени со

промените во легислативата со кои се предвидуваат мерки за домување, парична помош за

школување, еднократна парична помош и др.

6. АНАЛИЗА НА СОСТОЈБАТА НА ДЕЦА ВО РИЗИК ОД ГУБЕЊЕ НА

РОДИТЕЛСКА ГРИЖА НА ТЕРИТОРИЈАТА НА ГРАД СКОПЈЕ

6.1. Распространетост на појавата на деца во ризик од губење на родителска грижа и

примена на мерки на помош и заштита

Во Република Македонија не постои база на податоци за деца во ситуација на ризик

од губење на родителската грижа. Ниту централните, ниту локалните власти не располагаат

со податоци за бројот и структурата на деца во ризик од губење на родителска грижа, со што

се отежнува анализата на состојбата поврзана со децата во ризик на територијата на град

Скопје. Уште повеќе, не постојат јасни критериуми за дефинирање на децата во ризик од

губење на родителска грижа. Најчесто како деца за кои се смета дека се во ризик од губење

на грижата од нивните семејства, се оние чии основни материјални, емоционални,

здравствени и образовни потреби се занемаруваат, или пак злоупотребуваат, бидејќи нивните

родители немаат капацитет за обврзување кон адекватна грижа за нивните деца. Фактори за

13

зголемување на ризикот се сиромаштијата, социјалната исклученост, бездомништвото,

животно-загрозувачките болести, болестите на зависности, девијантните појави.

Во базата на Заводот за социјални дејности постојат податоци за бројот на деца на

улица и жртви на сексуално насилство, како и податоци за бројот на самохрани родители за

кои се обезбедени одредени социјални услуги. Имено, во МЦСР се евидентирани: во 2011

година 81 дете на улица од кои 40 машки во, во 2012 година 105 деца на улица од кои 57

машки и во 2013 година 99 деца од кои 54 машки (Види табела бр. 10). Како жртви на

сексуална злоупотреба се евидентирани 5 деца во 2011 година (сите женски), 13 во 2011

година (10 женски) и 20 во 2012 година (16 женски) (Види табела бр. 11). Анализата

покажува дека во МЦСР се евидентирани незначителен број на самохрани родители според

бројот на деца, и тоа: во 2011 вкупно 7 од кои 4 имале по едно дете, а 3 по 2 деца, во 2012 се

видентирани 12 родители, од кои 7 со едно дете, 4 со две деца и еден со 3 деца, и во 2013

година 13 родители, од кои 8 со едно дете, 4 со две деца и 1 со три деца (Види табела бр.12).

Не се евидентирани самохрани родители со четири и над четири деца. Иако официјално се

оперира со овие бројки, бројот на деца под ризик е значително поголем и опфаќа различни

категории на деца. Во таа насока се и сознанијата на Народниот правобранител кој во

годишниот извештај за 2012 година алармира дека бројот на деца корисници и зависници од

дроги и други психотропни супстанции постојано расте и се повеќе се намалува возрасната

граница на децата кои почнуваат да употребуваат дроги (7-8 години). Дел од овие деца се без

родители или без родителска грижа. Голем дел од децата кои се соочуваат со овој проблем се

деца од ромската заедница (Народен правобранител, 2013).

Во последниве неколку години се подобрува законската регулатива во однос на

заштитата на деца под ризик (улични деца, деца жртви на семејно насилство, деца жртви на

трговија со деца, деца жртви на сексуално насилство, малолетни сторители на кривични дела,

самохрани родители). Сепак, во практичната имплементација недостасуваат човечки и

институционални капацитети за поголем опфат на семејствата под ризик во системот на

социјална заштита. Исто така се забележува недостаток на специјализирани услуги во насока

на задржување на децата во биолошките семејства.

Податоците од МЦСР Скопје во врска со примената на Законот за малолетничка

правда8 во 2012 година укажуваат дека спрема деца и малолетници во ризик и нивните

семејства во најголема мера се преземале мерките на помош и заштита согласно Законот за

социјална заштита и Законот за Малолетничка правда. Отсуствува примена на мерки

предвидени со Законот за семејство. Од социјално-заштитните мерки, во 870 случаи дадена е

помош на поединец и семејство, во 39 случаи упатување во соодветно советувалиште и во 29

случаи преземање на други неопходни мерки за решавање на проблемот. Извршени се 55

увиди во домот, при што имало 25 интервенции во училиште и 2 интервенции во здравство.

Во однос на инстутуционалната заштита, има 23 случаи на сместување на дете во ЈУ 25 мај и

3 деца во ЈУ Ранка Милановиќ (Види табела бр.13).

6.2. Повреда на правата на децата во ризик од губење на родителската грижа

8 Законот за малолетничка правда кој бил во примена во 2012 година е вон сила од октомври 2013 година со

усвојувањето на Законот за правда за децата.

14

Податоците од теренското истражување покажуваат дека главните фактори на ризик

се сиромаштијата и социјалната исклученост поради кои се негираат сите права на децата

кои претставуваат нивни базични потреби. Имајќи ги во предвид статистичките податоци за

стапката на сиромаштија и невработеност, бројот на семејства во ризик е значително поголем

од податоците со кои се оперира во системот на социјална заштита. Во скоро сите општини

во градот Скопје постојат населби во кои живее најчесто ромско население како најранлива и

маргинализирана група на население како што се: Топаана во Чаир и Центар, Дижонска во

Чаир, Даме Груев во Ѓорче Петров, Злокуќани во Карпош, кај Сапунарата во Кисела Вода.

Голем дел од нив живеат во импровизирани живеалишта, без основни услови за живот. Дел

од нив немаат докази за сопственост на имотот во кој живеат. Немаат вода, струја и

канализациона мрежа. Живеат во една до две простории, со влага и лоши хигиенски услови.

Возрасните членови на домаќинството не се вработени и средствата за егзистенција најчесто

ги обезбедуваат преку просење, собирање на старо железо, дел од мажите работат за

дневници како аргатски работници (сервиси за миење на коли и сл), а дел од жените чистат

по куќи. Дополнително, во семејствата се јавуваат и други социјални проблеми, како што се

алкохолизам, наркоманија, проституција, семејно насилство. Семејствата под ризик не

користат социјални услуги од МЦСР, а дел се одбиени за користење на социјална парична

помош (заради поседување возила, минимални парични средства на трансакциска сметка и

сл). Голем дел од лицата живеат во вонбрачни заедници, заради традиционалните ставови, но

и финансиските импликации.

Во такви услови децата се соочуват со низа на ситуации во кои не можат да ги

уживаат своите законски права. Голем дел од нив времето го поминуваат на улица,

несоодветно облечени и без соодветна родителска грижа. Заради недостатокот на

финансиски средства и здравствена едукација во најголем број на случаи во исхраната на

домаќинствата недостигаат основните продукти неопходни за правилен раст и развој на

децата. Само мал дел од децата посетуваат предучилишни установи - детски градинки. Иако,

во дел од општините се спроведуваат проекти за вклучување на децата во детски градинки

сепак поради неодржливоста на овие проекти нивното вклучување во предшколски установи

останува нерешено прашање. Иако основното образование е задолжително и бесплатно,

родителите истакнуваат дека децата не сакаат да посетуваат основно училиште заради

немањето на соодветна облека и обувки. Сепак, нивото на свест кај родителите за важноста

на образованието е на многу ниско ниво поради што голем број на деца не посетуваат

редовно училиште и покажуваат ниски резултати. Исто така, родителите не се во можност да

платат за целодневна настава на децата и за ужинка. Децата имаат пристап до системот на

здравствена заштита, но семејствата се соочуваат со недостаток на финансиски средства за

купување на лекови, особено лекови кои не се на позитивната листа, како и лекови кои на

децата им се потребни како постојана терапија.9

9 Во 2012 година, 84.6% од населението ималo пристап до примарната здравствена заштита што е за 4.5%

помалку во однос на претходната година. Процентот на население кое има пристап до примарната здравствена

заштита континуирано се намалува од 2007 година, кога изнесувал 96% (Фонд за здравствено осигурување на

Република Македонија превземено од Државен завод за статистика, 2013). Процентот на имунизација од

инфективни болести е висок и во текот на изминатите години континуирано изнесува над 95% кај децата на

возраст до една година (Институт за јавно здравје на Република Македонија превземено од Државен завод за

статистика, 2013).

15

Посебно загрозена група од аспект на реализација на базичните права претставуваат

децата кои не се запишани во матичната книга на родени. Тие се исклучени од образовниот,

здравствениот и социјалниот систем со што најдиректно се изложени на сурови услови на

живеење без минимални услови за задоволување на нивните основни биолошки, психолошки

и социјални потреби. Според најновите податоци на Министерството за труд и социјална

политика бројот на овие лица изнесува 250-300 лица, додека НВО Меѓаши оперира со број од

околку 1.500 деца кои не се заведени во матичната евиденција.

Народниот правобранител и во 2012 година констатира повреда на правата и

најдобриот интерес на децата во семејството, установите и институциите кои треба да се

грижат за децата.10

Потешкотии во остварувањето на правата на децата од различни области,

меѓу другото, се забележани и заради тоа што се уште децата не се третираат како субјекти

со посебни права, интереси и обврски, не се вклучуваат во донесувањето одлуки кои се

однесуваат на нивните права и интереси, односно многу малку се посветува соодветно

внимание на мислењето и ставот на децата од страна на субјектите кои треба да се грижат за

нивните права и интереси. Постапувањето по претставките на Народниот правобранител

покажува дека се потребни поголеми активности од сите субјекти за почитување на

основните принципи за недискриминација, најдобриот интерес и учеството на децата.

(Народен правобранител, 2013).

7. АНАЛИЗА НА СОСТОЈБАТА ПОВРЗАНА СО ОБРАЗОВАНИЕТО НА ДЕЦА НА

ТЕРИТОРИЈАТА НА ГРАД СКОПЈЕ

7.1. Податоци за деца вклучени во образовниот систем во град Скопје

Вкупниот број на запишани деца во установите за згрижување и воспитание - детски

градинки на територијата на градот Скопје е 12.466 деца на возраст од 0-6 години, што

претставува скоро половина од вкупниот број на деца што посетуваат детски градинки во

Република Македонија (26.885). Од нив половината (6.115) се деца од женски пол. Според

етничката припадност најголем дел од децата се Македонци (11.757), мал дел се деца од

албанска етничка припадност (625) и турска етничка припадност (43) и останати 41 дете. На

територијата на град Скопје има 17 јавни установи за згрижување и воспитание - детски

градинки.

Во учебната 2012/2013 година од вкупно 195.311 ученици во основно образование,

настава во градот Скопје посетувале 53.586 ученици. На територијата на град Скопје има 100

редовни основни училишта, од вкупно 991 во Република Македонија. Најголем број на

училишта има во општина Гази Баба (15), а најмал во Шуто Оризари (3). Од вкупно 44

10

Според годишниот извештај на Народниот перавобранител за 2012 година примени се вкупно 4.346

претставки, од кои најголем број односно 1.907 претставки се од подрачјето на Скопје. Од нив 240 претставки,

односно 5,52% се од областа на социјалната заштита, и тоа во најголем број на случаи за социјална помош и

одолжување на постапки. Во однос на правата на детето примени се 161 претставка, односно 3,70% од

вкупниот број на претставки и тоа: 45,34% се однесуваа на правата на детето во семејството, 14,91% на други

права во образовни установи, 8,70% на социјална заштита, 7,45% на физичко и психичко малтретирање на

децата во училиште или установа, 7,45% на семејно и друг вид насилство врз деца, 3,11% на здравствената

заштита, 3,11% на права на лица/деца со посебни потреби, 2,48% на сексуална злоупотреба на дете, 1,86% на

одолжување на постапките и 9 или 5,59% на други права на децата.

16

основни специјални училишта, 14 се лоцирани во градот Скопје. Бројот на ученици изнесува

315 од вкупно 857 во Република Македонија. Во три општини во Скопје, и тоа Центар, Бутел

и Шуто Оризари нема специјално основно училиште.

Во однос на редовните средни училишта, од вкупно 113 во Република Македонија, 31

се во Скопје. Редовно средно училиште нема во Сарај и Шуто Оризари. Од вкупно 89.884

ученици кои посетуваат редовно средно образование во Република Македонија, 27.692 се во

Скопје. Специјално средно училиште посетуваат вкупно 276 ученици во Македонија во 4

специјални средни училишта. Три од нив се лоцирани во Скопје, и тоа 29 ученици во

специјалното средно училиште во Гази Баба, 16 во Кисела Вода и 142 во Центар (Види

табела бр.14).

7.2. Причини за нередовна посета на децата во основните училишта

Причините за појава на проблемите поврзани со социјална ексклузија на децата се

комплексни и взаемно поврзани. Тие се јавуваат како резултат на нискиот социо-економски

статус на семејството, високата стапка на невработеност, работна ангажираност на децата,

повеќегенерациски семејства, многудетност, малолетнички бракови, нарушени семејни

односи, воспитна запуштеност на децата, социјалната загрозеност на децата и

необразованоста на родителите. Ромската субкултура се смета како значаен фактор кој

влијае врз појавата на образовна исклученост на децата Роми (традицијата, системот на

вредности, начинот на живеење и комуникација и отсуство на позитивен став кон

образованието).

Покрај факторите поврзани со социо-економската, социјалната и културната состојба,

во предвид треба да се земат и структурните и системски фактори како што се долготрајната

дискриминација на Ромите, гетоизацијата, социјалната, политичката и културната

исклученост во општеството, како и долготрајната пасивност на државата во однос на

превземање мерки за надминување на ваквата ситуација. Во оваа група на причини се

истакнуваат факторите лоцирани во државата како што се ограничениот пристап до

институциите, системската неповрзаност, неодржливоста на програмите, како и недостатокот

на позитивни примери за вработување на образовани Роми.

Причините за појава на образовни проблеми поврзани со училиштето се резултат и на

несоодветен и недоволно флексибилен образовен процес. Во таа смисла се јавуваат одредени

дидактички проблеми на децата поврзани со обемот, тежината и содржината на наставниот

материјал, недоволното владеење на македонскиот јазик, како и недостигот на дидактички

материјал. За продлабочување на проблемот во голема мера придонесуваат и дел од

наставниците кои имаат ниски очекувања во однос на постигнувањата на децата Роми, како и

недостигот на културна сензитивност и стигматизација по основ на етничка и културна

припадност.

Значаен системски проблем предизвикува законската одредба со која се предвидува

сите ученици од прво заклучно со петто одделение по правило да не можат да го повторуваат

одделението. Поради тоа, се создава ситуација во која учениците во повисоките одделенија

немаат елементарни познавања за читање, пишување и сметање, неопходни за редовно

следење на наставата. Исто така, многу честа е појавата на задоцнето вклучување во

образовните процеси, при што децата кои подоцна се запишуваат, физички и психолошки не

17

се вклопуваат во наставната група. Не е ретка и појавата на запишување на овие деца во

училишта за возрасни или нивно упатување во специјални и комбинирани паралелки во

редовните училишта. Според Информацијата на народниот правобранител за 2010 година во

ПОУ „Д-р Златан Сремац” од вкупно запишани 165 ученици, 86 биле од ромската заедница,

што претставува повеќе од 50%. Во ПОУ„Илинден”-Скопје од запишани вкупно 253

ученици, 93 биле од ромската заедница, што исто така е доста висок процент во однос на

другите заедници што живеат во Република Македонија. Одреден број деца, иако не се

категоризирани како деца со посебни потреби, од страна на редовните се препраќаат во

посебните училишта, а притоа се водат како запишани во редовните училишта. Во други

случаи, родителите самите бараат нивните деца да следат настава во посебно училиште, за

што даваат посебни изјави, по што, со цел да не останат надвор од образовниот процес

децата се прифаќаат, односно се запишуваат во посебното училиште. Децата посетуваат

настава во посебно училиште, одреден период се под опсервација, по што училиштето

доставува барање до надлежната комисија за нивна категоризација. Инаку, од увидот на

народниот правобранител во документацијата (досиејата) на учениците од ромската заедница

утврдено е дека најчести дијагнози се: едукативна запоставеност, лесна попреченост во

психичкиот развој, умерена попреченост и деца т.н. граничен случај.

8. АНАЛИЗА НА ПОСТОЕЧКИТЕ УСЛУГИ И СТЕПЕНОТ НА ЗАДОВОЛЕНОСТ НА

ПОТРЕБИТЕ НА ДЕЦАТА

8.1. Расположливи услуги за деца без родителска грижа и деца во ризик на територијата

на град Скопје

Меѓуопштинскиот центар за социјална работа е клучна установа во системот на

социјална заштита на град Скопје. Се основа како јавна установа со јавни овластувања во

која се администрираат паричните давања и се обезбедуваат социјални услуги. МЦСР Скопје

има комплексна организациона структура. Составен е од 7 одделенија, од кои: (1) 5

одделенија се вклучени во стручна социјална работа со ранливи категории на граѓани:

одделение за старателство на деца без родителска грижа и заштита на возрасни лица;

одделение за заштита на деца и младинци; одделение за брак и семејство; одделение за

социјално вклучување, азиланти, мигранти и хуманитарни помошти; одделение за лица со

пречки во физичкиот или психичкиот развој. Организацијата на работа на одделенијата за

социјални услуги е категоријален; (2) Одделение за социјална работа за подрачје на град

Скопје кое просторно е дисперзирано на девет локации на територијата на град Скопје.

Одделенијата за социјална работа во кои се администрираат правата на парична помош од

социјална заштита го применуваат територијалниот принцип на работа. (3) Одделение за

општи и заеднички работи кое врши административно-технички работи и аналитичко

истражувачка работа. Во рамките на установата функционираат посебни организациони

единици: дневен центар за лица со ментална и телесна попреченост, дневен центар за лица со

церебрална парализа, центар за лица жртви на семејно насилство, 2 дневни центри за деца на

улица, транзитен центар за деца на улица, центар за бездомници, дневен центар за лица кои

злоупотребуваат дрога.

И покрај промоцијата на принципот на децентрализација во областа на социјалната и

детската заштита, општините сеуште ја немаат развиено социјално-заштитната дејност како

18

составен дел на нивните редовни надлежности. Активностите поврзани со социјалната

заштита најчесто се реализираат во сектор/одделение за дејности од јавен интерес

(здравствена, социјална и детска заштита). Административниот апарат не располага со

доволен капацитет за препознавање на специфичните потреби од социјална заштита во

своето подрачје и стратешко планирање во областа на социјалната заштита, освен општините

Карпош и Гази Баба во кои се забележува позначителен напредок во креирањето на

локалните социјални политики. Половина од општините (Центар, Чаир, Бутел, Кисела Вода и

Шуто Оризари) не изготвуваат годишни програми за социјална заштита. Обуките од областа

на социјалната заштита се недоволни, инцидентни и се засновани на понудата, а не на

реалните потреби од едукација на службениците. Се забележува потреба од базична

едукација за социјална заштита на раководните службеници, како и на оние кои се директно

надлежни за социјална заштита.

Сите општини во рамките на своите буџети предвидуваат средства за социјална

заштита кои најчесто се доделуваат како еднократна парична помош на ранливи категории на

население (Центар и Аеродром доделуваат паричен надоместок за новороденче). Општините

имаат утврдени критериуми за доделување на оваа помош во рамките на посебни

правилници или во програмите за социјална заштита, со дискреционо право на одлучување

од страна на градоначалникот. Општините во одредени случаи ги поддржуваат постоечките

социјални услуги преку покривање на трошоци за храна, превоз, режиски трошоци,

ослободување од плаќање на комуналии, опремување, курсеви за децата, изградба на

спортски капацитети, ослободување од партиципација за посета на детска градинка и сл.

Ниту една од општините во град Скопје не е основач, ниту коосновач на јавна

установа за социјална заштита на деца. Единствено град Скопје во партнерство со

Министерството за труд и социјална политика, Асоцијацијата за здравствена едукација и

истражување ХЕРА и приватниот сектор го отвори Првиот семеен центар, специјализирано

советувалиште кое нуди психосоцијална поддршка и третман на семејства кои се во

конфликтни односи, во кои се врши или пак се вршело насилство. Општина Гази Баба,

Центар и Ѓорче Петров го развиваа проектот за патролни социјални работници, а општина

Гази Баба е дел од Платформата за социјална превенција со која претседава Советодавниот

центар за родители и деца-Гази Баба кој делува во склоп на здружението на граѓани СОС

Детско село Македонија и финансиски го помага функционирањето на овој Центар. Во

случајот на општините клучен проблем претставува неразвивањето на концептот “услуги во

заедницата” според кој потребите на заедницата се идентификуваат во и од самата локална

заедница, а централизираните управни структури отстапуваат место на мали, ефикасни,

децентрализирани служби кои го “признаваат концептот на потребите како повеќеслоен,

концептот на проблемите како мултидимензионален и комплексен и оттаму и потребата за

мултисекторски одговор како најсоодветно институционално решение”.

На територијата на град Скопје има две установи за деца без родители и родителска

грижа:

1) ЈУ Детски дом 11 октомври во кој се згрижуваат деца од 3-18 години е лоциран во

еден објект (зграда) во општина Центар. Со плановите за реорганизација на установата, се

предвидува живеење во станови на осум семејства (со најмногу 8 деца). Секој стан има кујна

и трпезарија, но ручекот се сервира во заедничката трпезарија. Во установата има 36 соби, од

кои 32 се користат и 8 занимални. Во собите спијат едно до две деца. Сепак, ефектите од

19

реорганизацијата не се целосни поради тоа што становите се лоцирани во истата зграда која

само е преадаптирана за таа намена. Децата во слободното време имаат можност за учество

во разни секции и курсеви по англиски јазик и компјутери, како и спортски активности.

Проблем претставува начинот на буџетирање по ставки, а особено тоа што со ребалансот на

буџетот во континуитет им се кратат одобрените финансиски средства.

2) Здружението на граѓани СОС Детско село Македонија обезбедува поддршка за деца

преку две програми:

а) Заштитна програма: СОС Детското село Скопје кое е лоцирано во општина Гази

Баба на површина од 11.500 м2 врши згрижување на деца без родители и родителска грижа.

Селото има 12 семејни куќи (секоја со површина од 139м2) и пет дополнителни објекти.

Селото е во можност да згрижи 84 деца без родители и родителска грижа, по седум во секое

семејство. За децата се грижат СОС мајки и СОС семејства (кои живеат со децата), како и

семејни помошнички. Стручниот тим го сочинуваат 2 педагози, социјален работник и

психолог. Три од семејствата со договорот склучен меѓу СОС Детското село и МТСП добија

статус на згрижувачки семејства. Децата во Детското село остануваат до навршување на 14

или 15 години и со претходна подготовка заминуваат во Младинската заедница.

Младинските куќи се наоѓаат во населбата Радишани и Бардовци. Бројот на младинци кои

живеат заедно е најмногу 14 до 16 во една младинска заедница се додека не станат

полнолетни. Во Младинската куќа работат 5 едукатури. Децата во рамките на СОС Детското

село се поддржуваат и по осумнаесеттата година во рамките на Програмата за

полунезависно живеење. Во оваа програма влегуваат младинци кои имаат навршено 18

години, младинци кои студираат и младинци кои се вработени. Оваа програма трае

максимум 4 години во кој период тие добиваат финансиска и психо-социјална поддршка.

б) Програма за социјална превенција: Во 2007 година, во рамки на Приватната

установа „СОС Детско Село Скопје”, пилотираше проект за социјална превенција чија

основна цел беше поддршка на биолошки семејства во социјален ризик на територијата на

општина Гази Баба. Во 2010 година, проектот во општина Гази Баба прерасна во

Советодавен Центар за родители и деца - Гази Баба, со нова локација, во рамки на ЈУ Детска

градинка „25 Мај”, клон Искра. Во стручниот тим има 2 социјални работници и психолог, но

има недостаток на педагог и правник, како и административен помошник. Функционирањето

на Советодавниот Центар е поддржано од локалната самоуправа на општина Гази Баба, со

обезбедување на просториите без надомест, како и одредена финансиска помош. Во рамките

на оваа програма од 2009 година функционира Советодавен центар за родители и деца во

општина Шуто Оризари.

Во Скопје се лоцирани и: Јавната установа за згрижување деца и млади со воспитно-

социјални проблеми „25 Мај”од отворен тип која функционира во рамките на МТСП.

Згрижувањето во установата претставува мерка на помош и заштита кој се изрекува од

страна на ЦСР за деца и малолетници во ризик. Сепак, во голем број на случаи во установата

се згрижуваат деца за кои не е изречена мерката, а покажуваат одредени знаци на асоцијално

однесување и/или се деца без родителска грижа. Капацитетот на установата изнесува 90 деца.

Во установата се реализира основно образование. Евидентна е потребата за реорганизација

на работењето, пред се во надзорот на децата, психосоцијалната поддршка, структурирањето

на слободното време и создавање услови за почитување на правата на детето.

20

ЈУ Завод за згрижување, воспитување и образование на деца и младинци “Ранка

Милановиќ” Скопје: капацитетот на установата е 75 корисници. Во установата се згрижуваат

деца со судско решение или решенија на Центрите за социјални работи. Во периодот на

реализација на истражувањето статусот на установата беше предмет на разгледување од

страна на МТСП.

Во Скопје има слабо развиена институционална мрежа за социјална заштита на

семејства и деца во ризик. Таквата празнина ја надополнуваат невладините организации

преку основање на дневни центри, едукативни центри, советодавни центри и слично.

Најзначајни невладини организации во Скопје кои директно пружаат социјални, здравствени

и образовни услуги на деца во ризик се: Првата детска амбасада во светот-Меѓаши,

Асоцијацијата за здравствена едукација и истражување-ХЕРА, Здружение за Развој на

Ромската Заедница во Република Македонија СУМНАЛ, НВО Дендовас, Здружение за

заштита на правата на детето. Меѓутоа, таквите активности се реализираат најчесто на

проектна основа, воглавном се финансирани од странски донатори заради што нема

одржливост на програмите.

8.2. Проценка на потребите на децата без родителска грижа и децата во ризик

Во емпириското истражување се потврди дека постоечкиот систем на услуги не ги

задоволува потребите на оваа категорија деца. За таа цел беше користен инструмент со

помош на кој беше проценуван степенот на задоволеност на потребите на ДБРРГ и ДСР

групирани во три групи: биолошки, социјални и психолошки. Притоа, беа испитувани

потребите на децата без родители и родителска грижа воопшто, на децата во социјален ризик

и посебно, на децата без родители и родителска грижа згрижени во СОС програмите детско

село и младинската програма. Резултатите од анализата се дадени во табелата и графичкиот

приказ долу.

Табела 1. Анализа на степенот на задоволеност на потребите на децата без родители и

родителска грижа и децата во ризик

Група

Потреби Деца без родители и

родителска грижа

Деца во ризик Деца без родители и

родителска грижа во СОС

Степен

на

задоволе

-ност на

потребат

а*

Просечна

задоволеност

на групата

потреби

(аритметичка

средина)

Степен

на

задоволе

-ност на

потребат

а*

Просечна

задоволеност

на групата

потреби

(аритметичка

средина)

Степен

на

задоволе

-ност на

потребат

а*

Просечна

задоволеност

на групата

потреби

(аритметичка

средина)

Биоло

шки

Храна: 5

17:4=4.25

1

8:4=2.0

5

18:4=4.50 Облека/обувки: 4 1 5

Одмор/сон: 4 3 4

Рекреација/спорт: 4 3 4

Социјални

Социјализација: 4

31:8=3.87

3

18:8=2.25

4

33:8=4.12

Култура

(посета на кино,

театар):

3 1 4

Социјална заштита: 5 3 5

Здравствена заштита: 5 4 5

Образование

(предучилишно):

3 1 3

21

Образование

(основно и средно):

4 3 5

Домување: 4 1 4

Партиципација во

зедницата:

3 2 3

Психолошки

Безбедност/сигурност

:

3

26:11=2.36

3

27:11=2.45

5

41:11=3.73

Одлучување за својот

живот:

2 2 4

Почитување и

разбирање:

3 2 4

Интимност/блискост/

љубов:

2 3 3

Приватност: 2 2 3

Задоволство/исполнет

ост:

3 3 4

Недискриминација: 1 2 1

Правично

постапување:

3 2 4

Отсуство на вербално

насилство:

3 2 5

Отсуство на физичко

насилство:

3 3 5

Отсуство на страв и

неизвесност:

1 3 3

Просечна

задоволеност на

потребите по

категорија деца:

/ 3.49 / 2.23 / 4.12

*1 = потребата е незадоволена, 2 = повеќе незадоволена, отколку задоволена, 3 = делумно задоволена,

4 = повеќе задоволена, отколку незадоволена, 5 = потребата е во целост задоволена

Деца без родители

и родителска

гри`а-Ск

Деца во социјален

ризик-Ск

Деца без родители

и родителска

гри`а-СОС

4,25

2

4,5

3,87

2,25

4,12

2,36 2,45

3,73 3,49

2,23

4,12

Графички приказ 1. Степен на задоволеност на потреби

Biolo{ki

Socijalni

Psiholo{ki

22

Може да се заклучи дека во најнеповолна положба од аспект на задоволеност на

потребите се наоѓаат децата во социјален ризик кај кои просечната незадоволеност на

потребите е 2.23. Најголем степен на загрозеност е забележан во реализацијата на базичните

биолошки потреби што се должи на животот во многу лоши услови. Општата проценка на

потребите на децата без родители и родителска грижа кои се под некаков облик на

организирана заштита покажува среден степен на задоволеност на потребите, со просек 3.49.

За разлика од децата во социјален ризик, кај овие деца најмалку задоволени се психолошките

потреби (2.36). Во најповолни услови живеат децата згрижени во СОС програмите кои во

сите три групи потреби покажуваат висок степен на задоволеност. Пониското ниво на

задоволеност на психолошките потреби (3.73) се должи пред се на фактот што овие деца не

живеат во биолошките семејства туку во институции во кои поради начинот на организација

на животот има помали можности за задоволување на потребите за интимност, приватност,

сигурност и сл. Исто така, постоењето изразени дискриминативни практики од средината во

голема мера придонесува кон намалување на просечното ниво на задоволеност на

психолошките потреби на овие деца.

8.3. Можности за финансирање и поддршка на НВО секторот

Можностите за позначително вклучување на невладините организации во понудата на

социјални услуги за ДБРРГ и ДСР се ограничени. Само мал број невладини организации

работат директно на подобрување на состојбите на оваа категорија деца, и истите беа

вклучени во истражувањето. Тоа се невладините организации: Меѓаши, Дендовас, Сумнал и

Хера. Од истражувањето се добија сознанија за вклучување и на Здружението на млади

правници како поддршка на стручните служби кои работат на различни програми за овие

деца. Поголем дел од невладините организации се финансираат преку проекти кои ги

поддржуваат претежно странски фондации.

Општините на чие подрачје делуваат овие невладини организации не обезбедуваат

директна финансиска поддршка за нивните програми. Инцидентно, општината се вклучува

по барање на невладината организација единствено од аспект на инфраструктурни и

технички, но не и човечки ресурси: користење на објектот во кој се лоцирани под поволни

услови (на пр. во случајот на Сумнал) или друг вид поддршка во вид на пристап до потребни

ресурси (простор и опрема за едукации, печатење на брошури и сл). И покрај изразувањето

на спремност од страна на општините во зависност од нивните можности да им излезат во

пресрет на невладините организации, не е доволно развиена оваа соработка. Единствено

општината Карпош и град Скопје распишуваат конкурси за поддршка на невладини

организации по принципот на доставување предлог проект.

Министерството за труд и социјална политика нуди можности за финансирање на

проекти/програми на невладини организации преку отворени јавни повици кои се објавуваат

на годишно ниво. Сепак, пристап до овој вид финансирање имаат само оние невладини

организации кои се регистрирани во Регистарот на невладини организации кој го води

Министерството за труд и социјална политика, а во кој можат да се регистрираат само

доколку ги исполнуваат законски предвидените критериуми. Друга пречка за добивање

финансиска поддршка е фактот што повиците за предлог проекти/програми се тематски, па

оттука, доколку повикот не се однесува на згрижување ДБРРГ или ДСР, постоечките

23

невладини организации не можат да аплицираат. Исто така, според сознанијата добиени од

Министерството за труд и социјална политика, од година во година, вкупниот фонд за оваа

намена значително се намалува (за 2013 година тој фонд изнесувал 2.000.000 денари).

8.4. Ставот и интересот на релевантните актери за развивање социјални услуги

Во истражувањето беа испитувани и ставовите и интересот на релевантните актери во

однос на постоечките и евентуални идни СОС програми за ДБРРГ и ДСР. Како релевантни

актери, односно засегнати страни, беа идентификувани сите оние кои во моментот имаат или

би можеле да имаат некакво влијание врз развојот на потребните услуги за оваа категорија

деца. Нивните ставови за СОС програмите се дадени во табелата која следи.

Табела 2. Анализа на ставовите и интересот на релевантните актери во град Скопје за

сегашни и идни СОС програми Актер Став кон

сегашнит

е СОС

програми

(+, ч, -, ?)*

Став кон

евентуалн

и идни

СОС

програми

(+, ч, -)

Извор на интересот Потенцијално

влијание врз

идна

програма

(1=слабо,

4 силно)

Релативна

важност за

успехот на

идната програма

(1=слаба, 4

голема)

1. МТСП ч + Поддршка во обезбедување

заштита на поголем опфат

на ДБРРГ и ДСР

4 4

2. Завод за

социјални

дејности

+ + Поддршка во обезбедување

заштита на поголем опфат

на ДБРРГ и ДСР

3 3

3. 11

Октомври ч ч / 1 1

4. 25 Мај ч ч / 1 1

5. МЦСР ч ч / 4 4

6. Град

Скопје + + Развивање на надлежноста

на градот Скопје во областа

на социјална заштита

3 2

7. Центар ? ч Згрижување на деца од

населба Топаана

3 2

8. Карпош + + Згрижување на деца од

територија на општина (пр.

Злокуќани)

3 2

9. Кисела

Вода ? ч Згрижување на деца од

населба Сапунара

3 2

10. Бутел ? ч / 3 2

11. Сарај ? ч / 3 2

12. Шуто

Оризари + + Згрижување поголем број

деца од општината

3 2

13. Гази Баба + + Развој на социјално-

заштитната функција на

општината

3 2

14. Аеродром ? ч / 3 2

15. Чаир ? ч Задоволување на потреби на 3 2

24

деца од Топаана и улица

Дижонска

16. Ѓорче

Петров ? ч / 3 2

17. Меѓаши + + Подобрена соработка и

подобар квалитет на живот

на ДБРРГ и ДСР

3 1

18. Дендовас ? ч / 2 1

19. Сумнал + + Подобрена соработка и

подобар квалитет на живот

на ДБРРГ и ДСР

2 1

20. Хера + + Подобрена соработка и

подобар квалитет на живот

на ДБРРГ и ДСР

3 1

21. Градиме

иднина ч ч / 2 1

* + позитивен став, ч неутрален став, - негативен став, ? недоволна информираност за програмата за да може да

се изгради став

Од податоците презентирани во табелата може да се заклучи дека и покрај тоа што

имаат најголемо влијание и важност за успехот на идни СОС програми, институциите од

јавниот сектор демонстрираат претежно неутрален став во однос на сегашните СОС

програми, особено јавните установи кои директно работат со корисници. И покрај тоа што

СОС програмите со години функционираат во земјата, а од неодамна се официјално и дел од

системот на социјална заштита преку директно финансирање, ваквиот став од страна на

јавните установи се должи пред се на тоа што тие сеуште на нив гледаат како на

конкурентска организација. Кон овој став придонесува и фактот што СОС Детско село

Скопје е приватна установа, а јавно-приватниот антагонизам е сеуште присутен. Нешто

попозитивен став имаат креаторите на политиката во однос на идни СОС програми пред се

поради фактот што истите ги гледаат како поддршка на јавните форми на заштита во

обезбедувањето што поголем опфат на ДБРРГ и ДСР.

Што се однесува до општините и град Скопје, за истакнување е податокот дека

поголем дел од нив (7 од 10) не беа доволно запознаени со постоечките СОС програми, со

исклучок на оние општини на чија територија СОС веќе има воспоставено свои програми.

Имајќи ја предвид важноста на општините за развивање идни СОС програми, неопходно е

потребна поголема вклученост на истите во целокупниот процес на планирање и

имплементација на истите. Со соодветен пристап би можело да се обезбеди поголемо

вклучување на општината во директна поддршка на програмите. Ова дотолку повеќе што

поголемиот дел од општините пројавија таков интерес од причина што во скоро секоја од нив

постојат одреден број населби во кои живее социјално ранливо население кое би можело да

бенефитира од овој вид програми.

Ставот на поголемиот дел од невладините организации вклучени во истражувањето

кон сегашните и идни СОС програми беше позитивен. И покрај помалото влијание кое

невладиниот сектор го има во однос на воспоставување и одржливост на некоја програма,

ваквата практика на меѓусебно поддржување е ресурс кој треба максимално да се користи и

во иднина.

25

9. ЗАКЛУЧОЦИ И ПРЕПОРАКИ ЗА ПОТРЕБНИ СОЦИЈАЛНИ УСЛУГИ ЗА ДЕЦАТА

БЕЗ РОДИТЕЛИ И РОДИТЕЛСКА ГРИЖА И ДЕЦАТА ВО РИЗИК

9.1. Можности за воспоставување СОС програми во град Скопје

Проценката на можностите за воспоставување СОС програми на територијата на град

Скопје покажа средно ниво на остварливост. Од анализата на можностите за спроведување

на 3 вида СОС програми: 1) услуги во семејни услови; 2) зајакнување на семејството; и 3)

образовни услуги, се покажа дека услугите во семејни услови и образовните услуги се со

висок степен на остварливост поради исполнетоста на сите критериуми дадени во

инструментот кој беше користен за оваа цел, додека кај услугите за зајакнување на

семејството (фокус на работа со семејствата на потекло) се утврди само делумна

остварливост поради недостатокот на кадри специјализирани за овој тип програми како и на

недостаток на капацитет и ресурси на локалната власт да поддржи ваков тип на програми. Во

Табела 3 долу дадени се резултатите од проценката (поопширно истата табела со елаборација

на причините врз основа на кои е вршено утврдување дали критериумите се исполнети или

не, е дадена во Прилог 3, табела 15):

Табела 3. Проценка на можностите за имплементација на СОС програми во град Скопје Критериуми Исполнето

ст на

критериум

и: да/не

Оствар

ливост

по поле

ФБЦ

Заштита

во семејни

услови

1. Голем број деца без родителска грижа ДА

2. Недостаток или низок квалитет на вакви услуги ДА

3. Недостаток или незадоволителен капацитет во заедницата ДА

4. Локалните ЦСР ги признаваат овие услуги и се спремни да

сместуваат деца во програми од овој тип

ДА

5. Постојат лица во заедницата кои се едуцирани за овие услуги ДА

6. Програмата може да се интегрира во заедницата ДА

7. Постои систем за заштита во згрижувачки семејства ДА

ФС

Зајакнува

ње на

семејствот

о

1. Висок број на деца во ризик од губење на родителска грижа ДА

2. Недостаток или незадоволителен капацитет во заедницата да се

одговори на потребите на целната група за овие услуги

ДА

3. Заедницата и надлежните во неа ги признаваат овие услуги и се

спремни да вклучуваат деца во овој тип програми

ДА

4. Постои квалификуван кадар кој би можел да се ангажира НЕ

5. Локалната власт е спремна да вложи доволно финансиски,

човечки и/или материјални ресурси во програмата

НЕ

Образо-

вание

1. Недоволен пристап за децата до програми за ран детски развој,

предучилишно, основно, средно и стручно образование и обука

ДА

2. Низок успех на децата од целната група, висока стапка на

осипување, потешкотии во учење, отсуства од училиште

ДА

3. Низок квалитет на образовниот систем, ниска мотивираност на

вработените, незадоволителна инфраструктура и сл.

ДА

4. Постои заложба и поддршка на заедницата и надлежните во неа

за подобрување на пристапот и квалитетот на образованието

ДА

Општо 1. Има потенцијал за добивање финансиска поддршка од

локалната власт за сите програмски подрачја

НЕ

26

2. Постои солиден потенцијал за воспоставување партнерства со

власта и НВО за имплементација на програми

ДА

3. Во тек е активен процес на деинституционализација ДА

Легенда на значење на бои:

Висока

остварливост

Сите

критериуми се

исполнети

Делумна

остварливост

Мнозинството

критериуми се

исполнети

Неоствар-

ливост

Ниту еден или

малку критериуми

се исполнети

9.2. Предлог СОС програми и активности

Имајќи ја предвид моменталната состојба од аспект на незадоволителната застапеност

на услуги за ДБРРГ и ДСР на територијата на град Скопје, постои широк обем на услуги и

активности кои недостасуваат, а во кои СОС со свои програмски активности би можел да се

вклучи. Воедно, во рамките на веќе постоечките СОС програми можни се и потребни и

извесни промени заради унапредување на квалитетот на услугите. Во табелата која следи

дадени се предлози за ревидирање на постоечките СОС програми.

Табела 4. Предлози за промени и унапредување на постоечките СОС програми

Вид

на

услу

ги

Лока-

ција

Предлог услуги и

активности

ДУ=директна услуга

ГК=градење капацитети

З=застапување

Причини поради кои се предлага

интервенцијата

Потребни

ресурси и

актери

Потен-

цијал за

имплемент

ација

(висок,

среден,

низок)

Сем

ејн

и

усл

уги

СОС

детско

село

ДУ: Намалување на

бројот на деца во

семејство до максимум 5

Цел: подобрување на

квалитетот на

згрижување

Семејствата во кои има повеќе деца се

соочуваат со потешкотии да им

посветат доволно внимание на сите

деца

СОС

национална

канцеларија

Среден

СОС

детско

село

З: Организација на

родителите/старателите

во групи на самопомош

кои би се состанувале во

СОС детско село

Цел: размена на

искуства, организирање

за заедничко

настапување

Во текот на дискусијата во фокус

група со родители/старатели беше

почувствувана потребата за

споделување на проблемите, размена

на искуства и взаемно информирање

Просторија

за средби;

Родители/ст

аратели

Среден

Младин-

ски

програ-

ми

ДУ: Менторска програма

Цел: Поврзување на

децата со нивни врсници

заради целите на стручна

образовна помош и

социјализација

Децата во младинската програма се

вообичаено деца на средношколска

возраст на кои им е потребна помош

во учење. Преку менторската програма

би можело за секое дете да се

определи ментор (по можност

дипломиран или апсолвент во областа

за која се едуцира детето) кој би му

Дипломира

ни студенти

Среден

27

пружал не само образовна, туку и

поддршка во социјализацијата

За

јак

ну

ва

ње н

а

сем

ејст

во

Советод

авен

центар

ДУ: Воведување услуги

за дневен престој на ДСР

Цел: Опфат на деца кои

не се вклучени во

предушилишни програми

Голем дел од ДСР поради лошата

социо-економска состојба не се

вклучени во предучилишни програми.

Дневниот престој би им овозможил не

само привремено избавување од

лошите услови за живот туку и дневна

грижа, исхрана и воспитно-едукативна

поддршка

Просторија;

1 педагог

Среден

Советод

авен

центар

ДУ: Центар за правна

помош и застапување

Цел: Подобрување на

ефикасноста во работата

на Центарот

Во секојдневната работа со семејства

во ризик се укажува потребата од

правна помош и застапување заради

остварување на права. Оваа функција

веќе се обавува од страна на

вработените во Центарот, но со

вработување на дополнително стручно

лице – правник успехот би бил

поголем

1

канцеларија

; 1 правник

Среден

Советод

авен

центар

ДУ: Дислокација на

Советодавниот центар

Цел: Зголемување на

пристапноста на

Центарот до корисниците

Советодавниот центар е лоциран во

рамките на градинка, во урбанизирана

населба, одалечен од голем дел од

корисниците на услуги. Пожелно би

било да се дислоцира и премести во

населба во која живеат корисниците за

да се обезбеди поголемо

искористување на услугите на

Центарот од родителите и особено

децата

1 нов објект Низок

Об

ра

зов

ан

ие

СОС

детско

село

ДУ: Образовен центар за

деца (работно време во

две смени во текот на

денот, за децата од прва

и втора смена)

Цел: подобрување на

образовниот успех

Децата имаат потреба од континуирана

и организирана помош во учење и

пишување домашни задачи

Просторија;

педагог

и/или

волонтери

Висок

СОС

детско

село

ДУ: Детски творечки

клуб (1 час, еднаш

дневно)

Цел: продуктивно

искористување на

слободното време и

откривање на творечките

потенцијали на децата

Клубот би им овозможил на децата

ангажирање во корисни и творечки

активности во слободното време

Просторија;

педагог

и/или

волонтери;

работни

материјали

(хартија,

фломастери

...)

Висок

СОС

детско

село

ГК: Обука на

вработените за форми и

пристапи во работа со

биолошките семејства

Цел: подобрување на

соработката со

биолошките семејства и

зголемување на стапката

Соработката со

родителите/старателите и стручната

работа со нив не е на задоволително

ниво

Просторија

за

едукација;

Едукатор;

Учесници

(стручен

тим од СОС

детско село

Висок

28

на реинтеграција и

претставни

ци од ЦСР)

Младин-

ски

програ-

ми

ГК: Обука на

вработените за

интервенции во групна и

групна социјална работа

со деца

Цел: поуспешно

разрешување на

проблемите со кои се

соочуваат децата

Децата во младинските програми се во

специфична фаза од животниот циклус

во која се поподложни на појава на

потешкотии и проблеми кои

поуспешно би се решавале преку

примена на интервенции во криза и

групна социјална работа

Просторија;

стручен тим

и деца

Висок

Советод

авен

центар

ДУ: Унапредување на

работата на услугите за

образовна поддршка

Цел: Поголем опфат и

искористеност на овие

услуги

Во реализација на образовната

поддршка (помош во учење, пишување

домашни и сл.) Центарот зависи од 1

лице волонтер – педагог. Овие услуги

е потребно да се збогатат, да се вложат

напори за вклучување поголем број

деца, за ангажирање повеќе волонтери

и вработување на 1 лице педагог

Просторија;

волонтери;

1 педагог

Среден

Советод

авен

центар

ГК: Обука на

вработените за форми на

индивидуална и групна

семејна терапија

Цел: Да се подигне

нивото на директна

стручна помош на

семејствата и децата во

ризик

Семејствата кои живеат во социјален

ризик се соочуваат со бројни

потешкотии и проблеми поврзани со

нивната врска со средината и

ресурсите, но и со внатрешните

односи. Како дополна на директната

материјална и советодавна помош,

како и едукацијата на семејствата, во

Центарот можат да се организираат и

форми на индивидуална и групна

семејна терапија со родителите но и со

децата

Просторија;

Едукатор; 1

социјален

работник, 1

психолог, 1

педагог

Висок

Врз основа на идентификуваните проблеми и состојби на ДБРРГ и ДСР од

спроведеното истражување беше утврдена потребата од воспоставување поголем број нови

социјални услуги, неопходност од спроведување едукации, но и реализација на одредени

активности за унапредување на животот на оваа категорија деца. СОС од програмски аспект

може да се вклучи и/или да биде носител на било која од доленаведените услуги или

интервенции.

Табела 5. Предлози за нови услуги и активности (можни идни СОС програми)

Ви

д

на

усл

уги

Лока-

ција

Предлог услуги и

активности

ДУ=директна услуга

ГК=градење капацитети

З=застапување

И=истражување

Причини поради кои се предлага интервенцијата

29

Сем

ејн

и

усл

уги

Скопје ДУ: Зголемување на бројот

на згрижувачки семејства

Цел: Да се овозможи

поголем опфат на деца со

овој облик на заштита

Вкупниот број на згрижувачки семејства (за општо и

интервентно згрижување) во Скопје не ги задоволува

потребите. Преку промоција на можностите за вклучување во

овој вид згрижување во јавноста (лифлети, брошури, кампањи

во печатени и електронски медиуми) може да се влијае на

зголемување на интересот.

Скопје ДУ: Воведување на

специјализирани

(тераписки) згрижувачки

семејства

Цел: Да се овозможи

таргетиран облик на заштита

за децата со специфични

проблеми (жртви на

насилство, малолетни

родители, жртви на

сексуална злоупотреба,

деликвенти и сл)

Во системот на социјална заштита со закон е предвидена, но

сеуште не е воспоставена формата на тераписко згрижувачко

семејство, поради што децата со специфични проблеми се

сместуваат во згрижувачки семејства од општ тип. Како

последица, згрижувачите не можат да одговарат на нивните

специфични потреби што придонесува кон честа промена на

семејствата.

Скопје ДУ: Воведување законски

измени во определувањето и

функционирањето на

институцијата старател

Цел: Поблиска врска меѓу

старателот и децата

Бидејќи вообичаено како старател на ДБРРГ се определува

лице вработено во ЦСР (кој е често надвор од Скопје) тоа

резултира во потешкотии во: остварување близок однос меѓу

старателот и детето; соработка меѓу институцијата и

старателот; навремено добивање на согласности за

активности во кои се вклучува детето, документи и сл.

Скопје ДУ: Воведување на формата

роднински (кинсхип)

семејства

Цел: Да се спречи

непотребното разделување

на детето од семејството и

средината во која живеело

(онаму каде за тоа постојат

соодветни услови)

Во моментот не постои можност за згрижување на ДБРРГ во

роднински семејства кои пројавуваат ваков интерес.

Понекогаш постои можност ДБРРГ да се згрижи во семејство

на роднини во местото на живеење, но поради непостоењето

финансиска поддршка за овие семејства, децата вообичаено

се згрижуваат или во згрижувачки семејства или во

установите за оваа категорија деца, често далеку од местото

на живеење.

Скопје

(1

младин

ски

центар)

ДУ: Центар за

ресоцијализација на деца -

малолетни престапници

Цел: Да се пружи помош на

децата со воспитно-

социјални проблеми за

ресоцијализација и

интеграција во општеството

И покрај законските можности, во системот на социјална

заштита во Македонија не постојат вакви центри за

терцијална превенција. Како последица, голем дел од децата

со проблем на малолетничка деликвенција запаѓаат во други

социјални проблеми, ја раскинуваат врската со семејството, и

вообичаено минуваат низ системот на институционална

заштита (од заводи за рехабилитација, преку малолетнички

затвор, до затвори за возрасни лица).

Скопје

(1 куќа

на пола

пат)

ДУ: Куќа на пола пат

Цел: Пофокусирана и

поинтензивна подготовка на

децата за реинтеграција во

општеството по излезот од

системот на социјална

заштита (соодветна форма за

ДБРРГ, малолетни

деликвенти, улични деца,

деца кои избегале од дома и

др.)

Многу често животот во институции од системот на

социјална заштита создава зависност кај децата од туѓата

помош и поддршка, поради што директниот премин во

независно живеење им е отежнат. Куќата на пола пат нуди

можност за организирана помош и поддршка за подготовка за

самостојно живеење од привремен карактер (1-6 месечен

престој) и помош во услуги од типот на вработување,

образование, домување.

Постоечката СОС програма за полунезависно живеење која

веќе функционира би можела да се прошири со овој тип на

услуги, со што би се допринело за полесно надминување на

проблемите на децата со кои се соочуваат при

30

осамостојувањето и започнувањето независен живот.

Скопје

(3

групни

дома)

ДУ: Групни домови

Цел: Поголем опфат на деца

со оваа форма на заштита

На територијата на град Скопје за ДБРРГ функционираат

само двата групни дома во Радишани и Бардовци

организирани преку СОС детското село како младински

програми. Бидејќи формата се покажува како соодветна за

оваа категорија деца, би било пожелно да се отворат уште

неколку групни домови во кои би биле сместувани 6-8 деца

во заеднички стан каде во секое време ќе има стручно лице

(сурогат родител) и ќе биде обезбедена 24 часовна заштита и

надзор.

Скопје

(2

терапис

ки

групен

дом)

ДУ: Тераписки групни

домови

Цел: Да се овозможи

специјален пристап и

третман на деца со

специфични проблеми

Дел од децата БРРГ се деца кои имаат специфични проблеми

на кои може да се одговори само преку специјализиран

пристап и терапија. Оваа форма на заштита која не е

воспоставена во земјата би била многу корисна за деца со

емоционални проблеми и проблеми во однесување,

малолетни деликвенти, злоупотребувани деца, бидејќи

подразбира постојана контрола и стручен надзор,

индивидуално советување и групна терапија.

За

јак

ну

ва

ње н

а

сем

ејст

во Скопје

(5-10

центри)

ДУ: Отворање на Центри за

зачувување на семејството

(Фамилѕ Пресерватион

Центрес)

Цел: Да се спречи

понекогаш непотребното

одвојување на децата од

семејството

Социјалната превенција е сериозно занемарена во

активностите на јавните служби. Во секоја општина би

можеле да се отворат вакви центри во населбите каде живее

социјално-ранливо население, а би реализирале широк

спектар на активности за превенција на проблемите во

бракот, семејството и растурање на истото преку директни

конкретни услуги, едукација, краткорочна интензивна

терапија (за семејства во акутна криза)

Скопје

(10

советув

алишта

)

ДУ: Семејни советувалишта

Цел: Преку примена на

стручна работа да се спречат

или санираат последиците

од проблемите во бракот и

семејството

Во градот Скопје не постојат специјализирани советувалишта

од типот на: предбрачно, брачно, за родители, за живот во

семејство, за сексуално образование. Доколку се екипирани

со соодветно едуциран кадар и обезбедат соодветни технички

услови потребни за работа, советувалиштата можат во

значителна мера да придонесат кон намалување на бројот на

ДБРРГ

Скопје

(2

центри)

ДУ: Кризни центри

Цел: спречување на

сепарација на децата од

семејството

Постои потреба од привремен престој на деца од семејства во

акутна криза и задоволување на базични потреби од храна,

облека, засолниште во кои би биле сместени додека не се

надмине семејната криза

Скопје

(5

центри)

ДУ: Дневни центри

Цел: Спречување на појава

на проблеми и девијации кај

ДСР, социјализација

Постои потреба од краткорочен престој на дневна основа за

деца од семејства во акутна и хронична криза каде би им се

обезбедувала исхрана, социјални, културни и рекреативни

активности, едукација, психо-едукатива поддршка на

корисниците и нивните семејства

Скопје

(1

центар)

ДУ: Помош во домашни

услови

Цел: Зајакнување на

семејството и спречување на

семејни кризи кои би

можеле да доведат до

сепарација на децата од

семејството

Семејствата во социјален ризик имаат потреба од

функционална помош во активности од секојдневниот живот

и помош за постигнување егзистенцијална, социјална и

економска независност. Покрај директна конкретна помош,

посетите на семејствата можат да се искористат и за стручна

работа и советување.

Скопје

(1

ДУ: СОС телефонска линија

Цел: Откривање на ДСР

Оваа потреба се должи на неопходноста да се зајакне

социјалната превенција од два аспекти: а) откривање на ДСР

31

линија) врз база на пријавување на сознанија за деца чии права се

прекршуваат, се злоупотребени или запоставени; и б)

пружање информации, поддршка и упатување на лица

изложени на социјален ризик

Скопје

(1

центар)

З: Центри за правна помош

и застапување

Цел: Задоволување на

потребите на семејствата во

социјален ризик во однос на

остварување пристап до

права

Голем број семејства во социјален ризик се соочуваат со

ограничен пристап до права поради бариери од различна

природа (на пр. недостаток на документи), а немаат капацитет

самите да ги надминат ниту да се борат или лобираат пред

надлежните институции за нивно остварување.

Об

ра

зов

ан

ие Скопје

(по 1 во

секоја

општин

а=10

центри)

ДУ: Центри за образовна

поддршка на деца во

социјален ризик

Цел: Подобрување на

образовните шанси и

достигнувања на ДСР

Има голем број семејства на кои им недостасуваат ресурси и

капацитети да им ја пружат потребната образовна поддршка

на децата. Овие центри би овозможиле помош во учење,

пишување домашни задачи, но и психо-социјална поддршка

на децата и семејствата изложени на социјален ризик. Притоа

особено е важно центрите да бидат лоцирани во самите

населби каде живее социјално ранливото население заради

обезбедување висок опфат, учество и посетеност.

Скопје

(сите

училиш

та)

ГК: Обуки на наставен

кадар за специфичните

потреби на ДБРРГ и ДСР

Образовниот систем во земјата е доминантно насочен кон

остварување само на образовната функција, занемарувајќи ја

притоа воспитната и социјално-заштитната функција.

Наставниот кадар вообичаено е фокусиран на образовниот

успех и дисциплината на децата, не земајќи ги доволно во

предвид социјалните околности на животот на детето кои

влијаат врз неговите образовни достигнувања.

Скопје

(сите

училиш

та)

ГК: Обуки на

интердисциплинарните

тимови од основни и средни

училишта за стручна работа

со ДБРРГ и ДСР

Постои очигледна потреба интердисциплинарните тимови од

училиштата да поминат специјализирана едукација за

специфичните социјални потреби и проблеми на овие деца

заради усвојување на неетикетирачки и посензитивен пристап

во работата со нив, како и за реализација на различни

програми за индивидуална, групна и пленарна работа за

целите на превенција на социјалните проблеми и борба

против стигматизацијата и дискриминацијата на ДБРРГ и

ДСР.

Скопје З: Формирање работна

група за лобирање и

застапување на интересите и

правата на ДСР пред

надлежните институции за

учество во програми за ран

детски развој и

предучилишни установи

Цел: Зголемување на

опфатот на ДСР во овие

програми

ДСР поради специфичните социо-економски потешкотии на

семејствата во кои живеат, вообичаено не се во можност да се

вклучат во предучилишните воспитно-образовни програми

бидејќи за истите се плаќа месечна партиципација која

најголем дел од овие семејства не можат да си ја приуштат.

Овозможувањето пристап на овие деца до овие програми во

голема мера би допринело за јакнење на капацитетите на

децата од мала возраст, рамноправен старт со останатите деца

во основно образование и повисоки образовни успеси.

Скопје И: Емпириско истражување

на проблемите и потребите

на ДБРРГ и ДСР

Цел: Да се добијат

продлабочени сознанија за

состојбата на ДБРРГ и ДСР

за целите на планирање на

Досега не е спроведено длабинско емпириско истражување

(комбинарана квалитативно-квантитативна методологија) кое

поцелосно ќе ги проучи проблемите на децата и чии

резултати би послужиле како валидна основа за дизајн и

планирање на соодветни услуги за оваа категорија деца.

32

потребни услуги

9.3. Очекувани ризици и препораки за нивно ублажување

Анализата на ризиците за воведување нови услуги и програми за ДБРРГ и ДСР

покажа дека поголемиот дел од нив би можеле да ги намалат можностите за имплементација

на услугите и програмите пред се од аспект на финансиските импликации, потребата од

вработување (со полно или скратено работно време) на нови стручни профили, како и

обезбедување соодветни просторни услови. Подетално очекуваните ризици за постоечките

СОС програми како и предлог мерките за ублажување на нивното негативно влијание се

дадени во Табела 6 (Очекуваните ризици и мерките за нивно ублажување кои се однесуваат

на новите можни СОС програми се дадени во Прилог 3, Табела 16).

Табела 6. Очекувани ризици при имплементација на услугите и активностите

Предложена

услуга/активност

Локац

ија

Ризик и импакт Веројатнос

т за појава

(1=ниска,

4=висока)

Мерки за ублажување

Постоечки СОС

програми

1. Максимум 5 деца

во СОС семејства

СОС

Детско

село

Програмски

ограничувања;

Неискористеност на

капацитетот на куќите

3 Договор меѓу национална и

континентална канцеларија;

Реорганизација во куќите;

Отворање нови куќи

2. Групи на

самопомош за

родители/старател

и

СОС

Детско

село

Потешкотии во

придобивање на

родителите на соработка

3 Поинтензивна работа на

унапредување на соработката со

родители/сродници;

3. Менторска

програма

Скопје Идентификација на

заинтересирани млади

дипломци и студенти

3 Воспоставување и

официјализирање на соработката

со УКИМ преку меморандум

4. Дневен престој за

ДСР

Совето

давен

центар

Финансиски импликации

за доопремување на

просторија за оваа цел и

вработување 1 стручно

лице

3 Обиди за опремување преку

донации од приватен сектор; Како

алтернатива ангажирање на 1

волонтер (дипломиран социјален

работник, педагог, психолог)

5. Дислокација на

Советодавен

центар

Скопје Финансиски

импликации; потешкотии

во наоѓање објект во нова

посоодветна локација

4 Обраќање до општините за

користење слободен објект без

надоместок или под поволни

услови; Опремување преку

донации

6. Образовен центар СОС

Детско

село

Ангажирање лице со

скратено работно време

(4 часа: по 2 часа за

децата од И и ИИ смена)

2 Алтернативно ангажирање на

волонтери – педагози

7. Детски творечки

клуб

СОС

Детско

село

Ангажирање на лице со

скратено работно време

(2 часа дневно: по 1 час

2 Алтернативно ангажирање на

волонтери – педагози

33

за 2 возрасни групи деца)

8. Обука за работа со

биолошки

семејства/роднини

СОС

Детско

село

Обезбедување присуство

на претставници од ЦСР

2 Прилагодување на обуката на

потребите на ЦСР; поинтензивна

соработка и комуникација со ЦСР

9. Обука за

интервенции во

криза и групна

социјална работа

Младин

ска

програ

ма

Нема 1 /

1

0.

Унапредување на

образовната

поддршка

Совето

давен

центар

Ангажирање лице со

скратено работно време

(4 часа: по 2 часа за

децата од И и ИИ смена)

2 Алтернативно ангажирање на

минимум 2 волонтери – педагози

1

1.

Обука за

индивидуална и

групна семејна

терапија

Совето

давен

центар

Нема 1 /

ПРИЛОЗИ

ПРИЛОГ 1. МЕТОДОЛОШКА РАМКА

Прилог 1.1. Инструменти користени во истражувањето

ЧЕК ЛИСТА ЗА ДИСКУСИЈА ВО ФОКУС ГРУПИ СО ДЕЦА ВО РИЗИК

Потреби Деца во ризик

Степен на задоволеност на потребата 1 = потребата е незадоволена 2 = повеќе незадоволена, отколку задоволена 3 = делумно задоволена 4 = повеќе задоволена, отколку незадоволена 5 = потребата е во целост задоволена

Просечна

задоволено

ст на

групата

потреби

(аритметич

ка

средина)

Биолошки

Храна: 1 2 3 4 5

Облека/обувки: 1 2 3 4 5

Одмор/сон: 1 2 3 4 5

Рекреација/спорт: 1 2 3 4 5

Социјални

Социјализација: 1 2 3 4 5

Култура (посета на кино,

театар):

1 2 3 4 5

Социјална заштита: 1 2 3 4 5

Здравствена заштита: 1 2 3 4 5

Образование

(предучилишно):

1 2 3 4 5

Образование (основно и

средно):

1 2 3 4 5

Домување: 1 2 3 4 5

Партиципација во

зедницата:

1 2 3 4 5

34

Психолошки

Безбедност/сигурност: 1 2 3 4 5

Одлучување за својот

живот:

1 2 3 4 5

Почитување и разбирање: 1 2 3 4 5

Интимност/блискост/љубов: 1 2 3 4 5

Приватност: 1 2 3 4 5

Задоволство/исполнетост: 1 2 3 4 5

Недискриминација: 1 2 3 4 5

Правично постапување: 1 2 3 4 5

Отсуство на вербално

насилство:

1 2 3 4 5

Отсуство на физичко

насилство:

1 2 3 4 5

Отсуство на страв и

неизвесност:

1 2 3 4 5

Просечна задоволеност на потребите:

Кога имате проблем со кого разговарате? Кој најмногу ви помага?

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

_______________________________________

Посетувате ли редовно училиште? Каков е успехот? Што ви е најтешко?

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

__________________________

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

__________________________

Сте биле ли некогаш во конфликт со некоја институција?

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

__________________________

_____________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________________

____________________

Што ви е најголема желба во животот?

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

_________________________________

35

ЧЕК ЛИСТА ЗА ДИСКУСИЈА ВО ФОКУС ГРУПИ СО

ДЕЦА БЕЗ РОДИТЕЛИ И РОДИТЕЛСКА ГРИЖА

Потреби Деца без родители и родителска грижа

Степен на задоволеност на потребата 1 = потребата е незадоволена 2 = повеќе незадоволена, отколку задоволена 3 = делумно задоволена 4 = повеќе задоволена, отколку незадоволена 5 = потребата е во целост задоволена

Просечна

задоволено

ст на

групата

потреби

(аритметич

ка

средина)

Биолошки

Храна: 1 2 3 4 5

Облека/обувки: 1 2 3 4 5

Одмор/сон: 1 2 3 4 5

Рекреација/спорт: 1 2 3 4 5

Социјални

Социјализација: 1 2 3 4 5

Култура (посета на кино,

театар):

1 2 3 4 5

Социјална заштита: 1 2 3 4 5

Здравствена заштита: 1 2 3 4 5

Образование

(предучилишно):

1 2 3 4 5

Образование (основно и

средно):

1 2 3 4 5

Домување: 1 2 3 4 5

Партиципација во

зедницата:

1 2 3 4 5

Психолошки

Безбедност/сигурност: 1 2 3 4 5

Одлучување за својот

живот:

1 2 3 4 5

Почитување и разбирање: 1 2 3 4 5

Интимност/блискост/љубов: 1 2 3 4 5

Приватност: 1 2 3 4 5

Задоволство/исполнетост: 1 2 3 4 5

Недискриминација: 1 2 3 4 5

Правично постапување: 1 2 3 4 5

Отсуство на вербално

насилство:

1 2 3 4 5

Отсуство на физичко

насилство:

1 2 3 4 5

Отсуство на страв и

неизвесност:

1 2 3 4 5

Просечна задоволеност на потребите:

Кога имате проблем со кого разговарате? Кој најмногу ви помага?

36

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

__________________________

Посетувате ли редовно училиште? Каков е успехот? Што ви е најтешко?

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

__________________________

Сте биле ли некогаш во конфликт со некоја институција?

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

__________________________

Што ви е најголема желба во животот?

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

__________________________

Одржувате ли контакти со биолошкото семејство,како, кога? Ако не, зошто не?

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

_______________________________________

Дали знаете зошто сте одвоени од биолошкото семејството? Кој ве информира?

Кога?

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

__________________________

ЧЕК ЛИСТА ЗА ДИСКУСИЈА ВО ФОКУС ГРУПИ СО РОДИТЕЛИ НА ДЕЦА ВО РИЗИК

Со кои институции сте во контакт и какви услуги користите? - Јавни:____________________________________________________________________

____________ - НВО:______________________________________________________________________

___________ - Приватни:_________________________________________________________________

___________

Со кои институции сте биле во конфликт и зошто? ________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

_______________________________________

Кои ви се најголеми проблеми поврзани со децата?

- Биолошки потреби (храна, чиста вода, облека, обувки, дом): ________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

37

________________________________________________________________________________

_______________________________________

- Социјални потреби: (социјализација, образование, здравство, социјална

заштита): ________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

_______________________________________

- Психолошки потреби (недискриминација, сигурност, почитување, независност,

самостојност, ненасилство):

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

_______________________________________

Дали сте запознаени со можноста за одземање родителско право?

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

_______________________________________

Дали сте запознаени со законските права и обврски? ________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

_______________________________________

ЧЕК ЛИСТА ЗА ДИСКУСИЈА ВО ФОКУС ГРУПИ СО РОДИТЕЛИ/РОДНИНИ НА ДЕЦА БЕЗ РОДИТЕЛИ И

РОДИТЕЛСКА ГРИЖА

Со кои институции сте биле во контакт и какви услуги сте користеле пред

одземање на детето?

- Јавни:____________________________________________________________________

____________ - НВО:______________________________________________________________________

___________ - Приватни:_________________________________________________________________

___________

Со кои институции бевте во контакт во текот на постапката на одземање?

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

__________________________

Дали добивте понуда за помош за подобрување на условите за живот за да се

избегне одземањето на детето и од кого?

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

__________________________

38

Дали детето било одземено со нивна согласност или по нивно барање?

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

__________________________

Дали знаат зошто им е одземено детето, кој ги информирал, дали се согласуваат

со тоа објаснување? ________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

__________________________

Дали знаат кои права ги имаат при оваа постапка? ________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

__________________________

Дали и со кого биле во конфликт во текот на постапката на одземање? ________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

__________________________

Дали бараат и реализираат средби со детето? Ако да, Кога? Како? ________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

__________________________

Дали мислат дека на детето му е подобро вон семејството? ________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

__________________________

Дали некој работи со нив на подобрување на состојбата за да им се врати

детето?

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

__________________________

Дали знаат дали и кога детето ќе се врати, кој ги информира како е?

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

__________________________

Што им треба (услуги) за да им се врати детето?

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

__________________________

ЧЕК ЛИСТА ЗА ДИСКУСИЈА ВО ФОКУС ГРУПИ СО СОС МАЈКИ

Со кои проблеми се соочуваат во грижата за децата?

________________________________________________________________________________

__________

________________________________________________________________________________

__________

________________________________________________________________________________

__________

Кои потреби на децата не им се задоволени?

________________________________________________________________________________

__________

39

________________________________________________________________________________

__________

________________________________________________________________________________

__________

Што им претставува најголема потешкотија?

________________________________________________________________________________

__________

________________________________________________________________________________

__________

________________________________________________________________________________

__________

Кој е оптималниот број деца за кои квалитетно можат да се грижат?

________________________________________________________________________________

__________

________________________________________________________________________________

__________

________________________________________________________________________________

__________

Дали финансиските средства ги задоволуваат потребите на сите деца?

________________________________________________________________________________

__________

________________________________________________________________________________

__________

________________________________________________________________________________

__________

Дали успеваат да им пружат образовна поддршка и помош на сите деца во

учењето?

________________________________________________________________________________

__________

________________________________________________________________________________

__________

________________________________________________________________________________

__________

Какви им се односите со училиштето?

________________________________________________________________________________

__________

________________________________________________________________________________

__________

________________________________________________________________________________

__________

Дали децата се вклучени во воншколски активности?

________________________________________________________________________________

__________

________________________________________________________________________________

__________

________________________________________________________________________________

__________

Каква обука поминале и дали имаат потреба од нови обуки? На кои теми?

________________________________________________________________________________

__________

40

________________________________________________________________________________

__________

________________________________________________________________________________

__________

Дали се задоволни од ангажманот на СОС тетките и дали има потреба од

дополнителна помош?

________________________________________________________________________________

__________

________________________________________________________________________________

__________

________________________________________________________________________________

__________

ПЛАН НА ИНТЕРВЈУ ЈУ МЦСР - СКОПЈЕ

Дата:____________________Интервјуирано

лице:____________________________________________________

Работно место:_______________________Контакт

телефон:__________________________________________

И. ПОДАТОЦИ ЗА БРОЈОТ И КАРАКТЕРИСТИКИТЕ НА ДЕЦА БЕЗ РОДИТЕЛСКА ГРИЖА И ДЕЦА ПОД

РИЗИК

1. Број и карактеристики на деца без родители и родителска грижа за последните

три години

2010 2011 2012 Последни

податоци

1. Број на деца без

родителска грижа

1.1. Возраст

0-3

4-15

16-18

1.2. Етничка припадност

Македонци

Албанци

Роми

Бошњаци

Друго

1.3. Пол

1.4. Попреченост во

развојот

2. Број на деца одземени

од нивните семејства

3. Број на деца напуштени

од нивните семејства

4. Вкупен број на деца

опфатени со

алтернативна грижа

4.1. Возраст

0-3

4-15

16-18

41

4.2. Етничка припадност

Македонци

Албанци

Роми

Бошњаци

Друго

4.3. Пол

4.4. Попреченост во

развојот

5. Вкупен број на деца

сместени во

институција

6. Број на деца во мали

групни домови

7. Број на деца во

згрижувачки семејства

8. Број на деца со пречки

во развојот опфатени

со алтернативна грижа

9. Број на деца под ризик

утврдени од ЦСР

9.1. Возраст

0-3

4-15

16-18

9.2. Етничка припадност

Македонци

Албанци

Роми

Бошњаци

Друго

9.3. Пол

9.4. Попреченост во

развојот

10. Број на семејства под

ризик утврдени од ЦСР

11. Број на регистрирани

случаи на злоупотреба

и занемарување на деца

12. Број на деца на

улица/улични деца

13. Број на деца од

еднородителски

семејства

14. Број на деца од

семејства кои примаат

социјална парична

помош

* Податоците од редовите 1-3 и 10-14 се однесуваат на деца/семејства со место на

живеење во општината.

** Податоците од редовите 4-9 се однесуваат на вкупниот број на деца вклучително

и деца од други општини

42

2. Дали децата кои се напуштени од нивните родители почесто се опфаќаат со

алтернативните форми на заштита наспроти децата кои се одземени со одлука на

ЦСР/судот?

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________

Ако да, кои се причините?

_______________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________

ИИ. ПОДАТОЦИ ЗА ЗАСТАПЕНОСТ НА УСЛУГИТЕ ЗА ДЕЦА БЕЗ РОДИТЕЛСКА ГРИЖА И ДЕЦА ПОД

РИЗИК

1. Реализирани права од социјална заштита за деца без родители и родителска

грижа:

Тип на услуги Деца без родителска

грижа

Деца во ризик

СОЦИЈАЛНА ПРЕВЕНЦИЈА

1. Активности за социјална превенција

ВОНИНСТИТУЦИОНАЛНА ЗАШТИТА

2. Советодавна и советувалишна работа

3. Домашна нега и помош

4. Дневно и привремено прифаќање и згрижување

5. Сместување во згрижувачко семејство

6. Сместување во мал групен дом

7. Организирано живеење со подршка

ИНСТИТУЦИОНАЛНА ЗАШТИТА

8. Сместување во дом за бебиња и мали деца до 3 годишна

возраст

9. Сместување во институција и оспособување за работно-

производна активност

2. Со кои проблеми најчесто се среќавате во реализацијата на социјални услуги за:

(А) деца без родители и родителска грижа

________________________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________________________

(Б) деца во ризик од губење на родителска грижа

________________________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________________________

3) Кои мерки според Вас даваат најдобри резултати и зошто во заштитата на:

(А) деца без родители и родителска грижа

________________________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________________________

(Б) деца во ризик од губење на родителска грижа

________________________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________________________

ИИИ. ИНСТИТУЦИОНАЛНА СОРАБОТКА

1. Дали во градот Скопје се реализира/ла достава на социјални услуги за деца без родители и родителска грижа

и деца од семејства под ризик преку локална/централна иницијатива со учество на повеќе локални актери (и

кои)?

43

________________________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________________________

Ако не, кои се

причините?_____________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________________________

2. Дали ЦСР реализира социјални услуги во соработка со НВОи и на чија иницијатива?

________________________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________________________

3. Карактеристики на соработката во реализација на форми на заштита на деца без родители и родителска грижа

и деца во ризик :

НВО Верски орган. Приватен сектор Јавни установи

Преку кои форми

се реализира

соработката?

Дали соработката е

формализирана со

меморандуми за

соработка или

протоколи? (да/не)

Кои се пречките за

соработка со

наведените

институции?

Како секоја од

наведените

институции може

да придонесе за

унапредување на

состојбата на

децата без

родителска грижа и

децата во ризик?

ИВ. ПРЕПОРАКИ ЗА РАЗВОЈ НА СОЦИЈАЛНИТЕ УСЛУГИ ВО ОПШТИНАТА

1. Кој вид социјални услуги (од институционален или вонинституционален карактер) се најургентно потребни

во Скопје за:

(А) деца без родители и родителска грижа

________________________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________________________

(Б) деца во ризик од губење на родителска грижа

________________________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________________________

2. Кои се пречките за развој на социјални услуги на територијата на град Скопје за:

(А) деца без родители и родителска грижа

________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________

____________

(Б) деца во ризик од губење на родителска грижа

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________ 3. Кој тип на социјални услуги најлесно би можеле да се организираат во градот

Скопје имајќи ги предвид локалните ресурси за:

44

(А) деца без родители и родителска грижа

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________

(Б) деца во ризик од губење на родителска грижа

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________ 4. Преку кои форми сметате дека би можеле да се мобилизираат локалните актери во

доставата на социјални услуги за деца без родители и родителска грижа и деца од

семејства под ризик во соработка со вашата институција?

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________

5. Дали сте запознаени со принципите и методите на работа на СОС детското село?

а) ДА б) НЕ

Ако да, како ја оценувате нивната работа и дали сметате дека има потреба и

простор за реализација на нивни активности на територијата на опшината?

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________

ПЛАН НА ИНТЕРВЈУ ОПШТИНА___________________

Податоците се однесуваат за

општина:____________________________________________________________

Дата:____________________Интервјуирано

лице:___________________________________________________

Работно место:_______________________Контакт

телефон:__________________________________________

И. ОПШТИ ИНФОРМАЦИИ

1. Број на жители:_____________ 2. Површина:____________ 3.

Рурално/урбано:_______________

2. Број на деца: ________________ А) 0-5 години ___________ Б) 6-18

години__________________

3. Стапка на невработеност: _____________

ИИ. ЧОВЕЧКИ КАПАЦИТЕТИ

1. Одделение за социјална заштита

(назив):________________________________________________________________________

________________

2. Број на вработени стручни лица во

одделението:____________________________________________________________________

_______________

3. Стручни лица по

профил:______________________________________________________________________

4. Обуки од областа на социјално-правна заштита на децата на вработените во

одделението:

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________

45

5. Дали во општината функционираат други тела кои што го покриваат прашањето за

социјална заштита на деца без родителска грижа и деца под ризик(пр. совети)? а)

ДА б) НЕ

Ако да:

- Назив на

советот:__________________________________________________________________

______

- Кој членува во тие

совети?________________________________________________________________

- Начин на работа на

советите?_____________________________________________________________

- Реализирани активности од област на

СЗ?__________________________________________________

ИИИ. ИНФРАСТРУКТУРНИ КАПАЦИТЕТИ

1. Слободен, неискористен простор во сопственост на општината:

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________

2. Училишта: а) основни:________________________________________ б)

средни________________________ 3. Регистрирани НВОи за заштита на детските права:_____Активни НВОи за заштита

на детските права:_____

ИВ. ПЛАНИРАЊЕ И БУЏЕТИРАЊЕ

1. Подготвени планови, стратешки документи, програми за СЗ во кои се опфатени

деца без родители и деца под ризик:

________________________________________________________________________________

_

________________________________________________________________________________

________________ 2. Спроведени анализи за состојбата на терен во врска со бројот,

карактеристиките и заштитата на деца без родители и деца под ризик? а) ДА б)

НЕ

Ако НЕ, зошто е тоа така?

а) недостаток на средства б) недостаток на капацитети в) недостаток на време

г) друго______________________________________________

3. Буџетирање: вкупен буџет на општината____________ % за социјални услуги за

деца без родителска грижа _________ % за социјални услуги за деца под ризик

____________

4. Постапка за остварување на бенефициите од социјална

заштита:__________________________________

________________________________________________________________________________

________________

5. Дали општината дава финансиска или друг вид поддршка на НВОи кои реализираат

активности за социјална заштита на деца без родителска грижа и деца под ризик?

а) ДА б) НЕ

16. Дали општината обезбедува финансиски средства за социјални програми за

заштита на деца без родителска грижа и деца под ризик од други донатори

(приватен сектор, странски фондови и др).

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________

46

ИВ. ЗАСТАПЕНОСТ НА ФОРМИ НА СОЦИЈАЛНА ЗАШТИТА ВО ОПШТИНАТА

1. Дали располагате со податоци за бројот на деца без родителска грижа и деца

под ризик на територијата на Вашата општина?_____________________

Ако да, наведети

ги:_____________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________

2. Дали располагате со податоци за реализацијата на социјални услуги за деца без

родителска грижа и деца под ризик на територијата на Вашата

општина?________________________

Ако да, наведети

ги:_____________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________

3. Дали во Вашата општина има месна заедница/населба во која се забележува

поголема застапеност на оваа категорија на деца?

а) напуштена б) тешко достапна в) социјално исклучена (недостаток на

инфраструктура и услуги) г) друго

(наведи)__________________________________________________________________

4. Дали, колку често и со какви барања за социјална заштита ви се обраќаат:

(А) деца без родителска грижа/деца под ризик

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________ (Б) родители на кои им се одземени/ги напуштиле децата или се во ризик

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________ (В) лица/институции кои вршат услуги од социјална заштита за деца без родители и

родителска грижа

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________ 5. Колкав е процентот на деца кои не се запишани/не посетуваат:

А) основно образование ________________________ Б) средно

образование____________________________

6. Дали за децата кои не се запишани/редовно не посетуваат училиште се

организираат одредени услугу од социјален

карактер?_______________________________________________________________________

___ Ако да, кои форми?

_____________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________

В. ИНСТИТУЦИОНАЛНА СОРАБОТКА

1. Дали во општината се реализира/ла достава на социјални услуги за деца без

родители и родителска грижа и деца од семејства под ризик преку

локална/централна иницијатива со учество на повеќе локални актери (и кои)?

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

47

________________________________Ако не, кои се

причините?______________________________________________________________________

_ ________________________________________________________________________________

________________

2. Карактеристики на соработката во реализација на форми на заштита ан деца без

родители и родителска грижа и деца во ризик : НВО Верски орган. Приватен

сектор

Јавни установи

Преку кои форми

се реализира

соработката?

Дали

соработката е

формализирана

со меморандуми

за соработка

или протоколи?

(да/не)

Кои се пречките

за соработка со

наведените

институции?

Како секоја од

наведените

институции може

да придонесе за

унапредување на

состојбата на

децата без

родителска

грижа и децата

во ризик?

ВИ. ПРЕПОРАКИ ЗА РАЗВОЈ НА СОЦИЈАЛНИТЕ УСЛУГИ ВО ОПШТИНАТА

1. Кој вид социјални услуги (од институционален или вонинституционален карактер)

ви се најургентно потребни во општината за:

(А) деца без родители и родителска грижа

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________ (Б) деца во ризик од губење на родителска грижа

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________

2. Кои се пречките за развој на социјални услуги на територијата на вашата

општина за:

(А) деца без родители и родителска грижа

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________ (Б) деца во ризик од губење на родителска грижа

48

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________ 3. Кој тип на социјални услуги најлесно би можеле да се организираат во вашата

општина имајќи ги предвид локалните ресурси за:

(А) деца без родители и родителска грижа

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________

(Б) деца во ризик од губење на родителска грижа

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________ 4. Преку кои форми сметате дека би можеле да се мобилизираат локалните актери во

доставата на социјални услуги за деца без родители и родителска грижа и деца од

семејства под ризик во соработка со вашата институција?

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________

5. Дали сте запознаени со принципите и методите на работа на СОС детското село?

а) ДА б) НЕ

Ако да, како ја оценувате нивната работа и дали сметате дека има потреба и

простор за реализација на нивни активности на територијата на опшината?

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________

ПЛАН НА ИНТЕРВЈУ НВО___________________

НВО:____________________________________________________________________________

_______________

Територија на

дејствување:____________________________________________________________________

___

Дата:____________________Интервјуирано

лице:____________________________________________________

Позиција:_______________________Контакт

телефон:_______________________________________________

И. ЧОВЕЧКИ И ИНФРАСТРУКТУРНИ КАПАЦИТЕТИ

1.

Профили:________________________________________________________________________

_____________ 2. Обуки од областа на социјалната заштита на деца:

________________________________________________________________________________

________________ ________________________________________________________________________________

________________ 3. Инфраструктурни капацитети:

________________________________________________________________________________

________________4. Дали учествувате со свои претставници во надворешни локални

49

тела кои покриваат прашања поврзани со заштита на деца бе родителска грижа и

деца во ризик(пр. совети)?

а) ДА б) НЕ

Ако да:

- Назив на

советот:_________________________________________________________________

- Кој друг членува во тие

совети?____________________________________________________

- Начин на работа на

советите?______________________________________________________

- Реализирани активности од област на

СЗ?___________________________________________

ИИИ. ДЕЈНОСТ И ФИНАНСИРАЊЕ

1. Основна

дејност:________________________________________________________________________

______

2. Реализирани социјални услуги за:

(А) деца без родители и родителска грижа

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________ (Б) деца во ризик од губење на родителска грижа

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________ 3. Начин на финансирање (донатори, општина, приватен

сектор):____________________________________

4. Вклученост во подготовка на општински стратешки

документи?___________________________________

ИВ. ЗАСТАПЕНОСТ НА ФОРМИ НА СОЦИЈАЛНА ЗАШТИТА ВО ОПШТИНАТА

1. Дали располагате со податоци за бројот на деца без родителска грижа и деца

под ризик на територијата на Вашата општина?________________________

Ако да, наведети

ги:_____________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________________

________________

2. Дали располагате со податоци за реализацијата на социјални услуги за деца без

родителска грижа и деца под ризик на територијата на Вашата

општина?________________________

Ако да, наведети

ги:_____________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________

3. Дали во Вашата општина има месна заедница/населба во која се забележува

поголема застапеност на оваа категорија на деца?

а) напуштена б) тешко достапна в) социјално исклучена (недостаток на

инфраструктура и услуги) г) друго

(наведи)__________________________________________________________________

4. Дали, колку често и со какви барања за социјална заштита ви се обраќаат:

(А) деца без родителска грижа/деца под ризик

________________________________________________________________________________

50

________________________________________________________________________________

________________________________

(Б) родители на кои им се одземени/ги напуштиле децата или се во ризик

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________

(В) лица/институции кои вршат услуги од социјална заштита за деца без родители и

родителска грижа

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________

5. Дали располагате со податоци за бројот на деца кои не се запишани/не

посетуваат: А) основно образование ________________________ Б) средно

образование____________________________

6. Дали за децата кои не се запишани/редовно не посетуваат училиште организирате

одредени услуги од социјален

карактер?_______________________________________________________________________

_____

Ако да, кои форми?

____________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

_______________

В. ИНСТИТУЦИОНАЛНА СОРАБОТКА

1. Дали во општината се реализира/ла достава на социјални услуги за деца без

родители и родителска грижа и деца од семејства под ризик преку

локална/централна иницијатива со учество на повеќе локални актери (и кои)?

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________

Ако не, кои се

причините?______________________________________________________________________

_

2. Дали ЦСР реализира социјални услуги во соработка со НВОи и на чија

иницијатива?

________________________________________________________________________________

________________

3. Карактеристики на соработката во реализација на форми на заштита на деца без

родители и родителска грижа и деца во ризик : НВО Верски орган. Приватен

сектор

Јавни установи

Преку кои форми

се реализира

соработката?

Дали

соработката е

формализирана

со меморандуми

за соработка

или протоколи?

(да/не)

Кои се пречките

51

за соработка со

наведените

институции?

Како секоја од

наведените

институции може

да придонесе за

унапредување на

состојбата на

децата без

родителска

грижа и децата

во ризик?

ВИ. ПРЕПОРАКИ ЗА РАЗВОЈ НА СОЦИЈАЛНИТЕ УСЛУГИ ВО ОПШТИНАТА

1. Кој вид социјални услуги (од институционален или вонинституционален карактер)

ви се најургентно потребни во општината за:

(А) деца без родители и родителска грижа

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________

(Б) деца во ризик од губење на родителска грижа

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________

2. Кои се пречките за развој на социјални услуги на територијата на вашата

општина за:

(А) деца без родители и родителска грижа

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________

(Б) деца во ризик од губење на родителска грижа

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________

3. Кој тип на социјални услуги најлесно би можеле да се организираат во вашата

општина имајќи ги предвид локалните ресурси за:

(А) деца без родители и родителска грижа

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________

(Б) деца во ризик од губење на родителска грижа

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________

4. Преку кои форми сметате дека би можеле да се мобилизираат локалните актери во

доставата на социјални услуги за деца без родители и родителска грижа и деца од

семејства под ризик во соработка со вашата институција?

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________

5.Дали сметате дека постојат законски пречки кои оневозможуваат поголема

вклученост на НВО секторот во остава на социјални услуги за деца без родителска

грижа и деца под ризик?

52

________________________________________________________________________________

________________

Ако да, кои се пречките?

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

__________________

6. Кои мерки/активности на централно и локално ниво според Вас, ќе овозможат

поголема вклученост на НВО секторот во реализацијата на социјални услуги за оваа

категорија на деца?

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________

7. Дали сте запознаени со принципите и методите на работа на СОС детското село?

а) ДА б) НЕ

Ако да, како ја оценувате нивната работа и дали сметате дека има потреба и

простор за реализација на нивни активности на територијата на опшината?

________________________________________________________________________________

________________

________________________________________________________________________________

________________

ПЛАН НА ИНТЕРВЈУ СОЦИЈАЛНИ УСТАНОВИ___________________

Установа:_______________________________________________________________________

_______

Дата:____________________Интервјуирано

лице:___________________________________________

Работно место:_______________________Контакт

телефон:__________________________________

И. ЧОВЕЧКИ И ИНФРАСТРУКТУРНИ КАПАЦИТЕТИ

1. Вкупен број вработени:_______

Профили:_________________________________________________

________________________________________________________________________________

_________

2. Обуки од областа на социјалната заштита и социјалните услуги:

________________________________________________________________________________

_________

________________________________________________________________________________

_________

3. Инфраструктурни

капацитети:___________________________________________________________

________________________________________________________________________________

_________

4. Дали учествувате со свои претставници во надворешни локални тела (пр.

совети)?

а) ДА б) НЕ

Ако да:

- Назив на

советот:_______________________________________________________________

53

- Кој друг членува во тие

совети?__________________________________________________

- Начин на работа на

советите?____________________________________________________

- Реализирани активности од област на

СЗ?_________________________________________

ИИИ. ПЛАНИРАЊЕ И БУЏЕТИРАЊЕ

ИЗРАБОТКА НА ГОДИШНА ПРОГРАМА

1. Структура на програмата

(поглавја):______________________________________________

2. Дали вообичаено се одобруваат сите побарани средства? а) ДА б) НЕ

Ако не, вообичаено се одобруваат во колкав процент: _______%

3. Постои ли можност за ревизија на Програмата? а) ДА б) НЕ

4. Кои се најчестите пречки во имплементација на

Програмата?_______________________

5. Кои механизми за надзор над имплементацијата на Програмата се

применуваат?________________

________________________________________________________________________________

____________

ИВ. СОЦИЈАЛНИ УСЛУГИ

1. Вид и број на

корисници:_______________________________________________________________

Општини во град

Скопје

Деца без

родителска

грижа

Основ на

згрижување

пол возраст Етничка

структура

Деца со

пречки м ж

2. Форми на работа со

корисниците?______________________________________________________

3. Дали се подготвуваат и реализираат:

а) Планови за индивидуална работа со корисници? а) ДА б) НЕ

б) Планови за групна работа со корисници? а) ДА б) НЕ в) Планови за превентивна работа? а) ДА б) НЕ

3. Дали секој стручен профил подготвува годишна програма за работа? а) ДА б)

НЕ

4. Дали работите со семејствата на децата и кои форми на работа ги применувате?

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________

В. СОЦИЈАЛНИ УСЛУГИ

1.Кои потреби на децата во Вашата установа им се задоволени и во која мера:

54

а)биолошки______________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

_______________________________

б)социјални_____________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________

в)психолошки____________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________

2. Дали постојат стандарди за работа изготвени од ЗСД по кои постапувате во

Вашата работа?

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________

3. Дали сметате дека е потребно засилување на работата со семејствата на децата?

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________

В. ИНСТИТУЦИОНАЛНА СОРАБОТКА

1. Дали сте вклучени во достава на социјални услуги за деца без родители и

родителска грижа и деца од семејства под ризик преку локална/централна

иницијатива со учество на повеќе локални актери (и кои)?

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________

Ако не, кои се

причините?______________________________________________________________________

_

________________________________________________________________________________

________________

2. Карактеристики на соработката во реализација на форми на заштита на деца без

родители и родителска грижа и деца во ризик : НВО Верски орган. Приватен

сектор

Јавни установи

Преку кои форми

се реализира

соработката?

Дали

соработката е

формализирана

со меморандуми

за соработка

или протоколи?

(да/не)

Кои се пречките

за соработка со

наведените

институции?

Како секоја од

наведените

институции може

да придонесе за

55

унапредување на

состојбата на

децата без

родителска

грижа и децата

во ризик?

ВИ. ПРЕПОРАКИ ЗА РАЗВОЈ НА СОЦИЈАЛНИТЕ УСЛУГИ ВО ОПШТИНАТА

1. Кој вид социјални услуги (од институционален или вонинституционален карактер)

се најургентно потребни за:

(А) деца без родители и родителска грижа

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________

(Б) деца во ризик од губење на родителска грижа

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________

2. Кои се пречките за развој на социјални услуги на територијата на град Скопје

за:

(А) деца без родители и родителска грижа

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________

(Б) деца во ризик од губење на родителска грижа

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________

3. Кој тип на социјални услуги најлесно би можеле да се организираат во Скопје

имајќи ги предвид локалните ресурси за:

(А) деца без родители и родителска грижа

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________

(Б) деца во ризик од губење на родителска грижа

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________

4. Преку кои форми сметате дека би можеле да се мобилизираат локалните актери во

доставата на социјални услуги за деца без родители и родителска грижа и деца од

семејства под ризик во соработка со вашата институција?

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________

________________________________________________________________________________

________________

5. Дали сте запознаени со принципите и методите на работа на СОС детското село?

а) ДА б) НЕ

Ако да, како ја оценувате нивната работа и дали сметате дека има потреба и

простор за реализација на нивни активности на територијата на опшината?

________________________________________________________________________________

________________

56

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________

ПЛАН НА ИНТЕРВЈУ -МТСП

Дата:____________________Интервјуирано

лице:___________________________________________

Работно место:_______________________Контакт

телефон:__________________________________

И. ПРАВНА И ИНСТИТУЦИОНАЛНА РАМКА

1.Дали сметате дека постојната законска рамка овозможува соодветна заштита на

деца без родители и родителска грижа? а) ДА б)НЕ

Ако не, кои промени треба да се направата?

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________

2. Дали сметате дека постоечката институционална рамка обезбедува соодветно ниво

на заштита на деца без родители и родителска грижа? а) ДА б)НЕ

Ако не, кои промени треба да се направата?

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________

3. Дали сметате дека постојната поделба на услугите од институционален и

вонинституционален карактер е најсоодветна и обезбедува најдобра заштита? а) ДА

б)НЕ

Ако не, кои промени треба да се направата?

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________

4. Дали сметате дека процесот на децентрализација на социјалните услуги ќе

овозможи подобра заштита на оваа категорија на корисници? а) ДА б)НЕ

Ако не, зошто?

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________

Ако да, што треба да се направи за да се постигне тоа?

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________

5. Дали сметате дека постои потреба од поголема инволвираност на НВО секторот во

обезбедувањето на социјални услуги за оваа категорија на корисници? а) ДА б)НЕ

Ако не, зошто?

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________

Ако да, што треба да се направи за да се постигне тоа?

57

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________

6. Кои мехнизми за финансирање на не-државните даватели на социјални услуги за

деца без родителска грижа се актуелни?

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________

7. Дали се планира и вој временски рок да се обезбеди плурализација на системот

на услуги преку склучување на управни договори и утврдување на цени на услуги?

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________

8. Дали сметате дека досегашниот тек на процесот на деинституционализација ги

дава очекуваните резултати?

Ако не, зошто?

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________

Ако да, кои се следните чекори во таа насока?

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________

9. Дали поседувата база на податоци за бројот, структурата и карактеристиките на

деца без родители по општини во Република Македонија?

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________

10. Дали сметате дека практиката на одземање на вршење на родителско право треба

да се заостри?

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________

11. Дали сметате дека социјалната превенција треба да се зајакне и на кој начин?

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________

12. Дали сметате дека методот на работа цасе њорк треба да се замени со цасе манагмент? Ако, не зошто?

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________

Ако да, што би било придобивка од таквиот начин на работа?

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________

ИИ. ИНСТИТУЦИОНАЛНА СОРАБОТКА

1. Дали има добри практики во кои општината реализира/ла достава на социјални

услуги за деца без родители и родителска грижа и деца од семејства под ризик

преку локална/централна иницијатива со учество на повеќе локални актери (и кои)?

58

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________

Ако не, кои се

причините?______________________________________________________________________

_

________________________________________________________________________________

________________

2. Дали МТСП реализира социјални услуги во соработка со НВОи и на чија

иницијатива?

________________________________________________________________________________

________________

________________________________________________________________________________

________________

3. Карактеристики на соработката во реализација на форми на заштита на деца без

родители и родителска грижа и деца во ризик : НВО Верски орган. Приватен

сектор

Јавни установи

Преку кои форми

се реализира

соработката?

Дали

соработката е

формализирана

со меморандуми

за соработка

или протоколи?

(да/не)

Кои се пречките

за соработка со

наведените

институции?

Како секоја од

наведените

институции може

да придонесе за

унапредување на

состојбата на

децата без

родителска

грижа и децата

во ризик?

ИВ. ПРЕПОРАКИ ЗА РАЗВОЈ НА СОЦИЈАЛНИТЕ УСЛУГИ ВО ОПШТИНАТА

1. Кој вид социјални услуги (од институционален или вонинституционален карактер)

се најургентно потребни во град Скопје за:

(А) деца без родители и родителска грижа

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________

(Б) деца во ризик од губење на родителска грижа

59

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________

2. Кои се пречките за развој на социјални услуги на локално ниво за:

(А) деца без родители и родителска грижа

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________

(Б) деца во ризик од губење на родителска грижа

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________

3. Кој тип на социјални услуги најлесно би можеле да се организираат во град

Скопје имајќи ги предвид локалните ресурси за:

(А) деца без родители и родителска грижа

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________

(Б) деца во ризик од губење на родителска грижа

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________

4. Преку кои форми сметате дека би можеле да се мобилизираат локалните актери во

доставата на социјални услуги за деца без родители и родителска грижа и деца од

семејства под ризик во соработка со вашата институција?

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________

5. Дали сте запознаени со принципите и методите на работа на СОС детското село?

а) ДА б) НЕ

Ако да, како ја оценувате нивната работа и дали сметате дека има потреба и

простор за реализација на нивни активности на друга локација на територијата на

град Скопје?

________________________________________________________________________________

________________

________________________________________________________________________________

________________

60

Прилог 1.2. Листа на спроведени интервјуа и дискусии во фокус групи

Листа на спроведени интервјуа Институција Интервјуирано

лице

Позиција Вкупен број

1. СОС Детско село Ирена Додовска

Јагода Насковска

Љупчо

Трифуновски

Педагог/постар

соработник за развој

на деца

Социјален работник

Педагошки соработник

3

2. Советодавен

центар за

родители и деца

Гази Баба

Валентина

Димоска

Донка Петровска

Психолог/семеен

советник

Социјален

работник/семеен

советник

2

3. Младинска програма

Радишани

Младинска програма

Бардовци

Јане Петровски

Блага Атанасова

Александра

Ивановска

Слободан

Наумоски

Одговорен соработник

за грижа на млади

Соработник за грижа на

млади

Одговорен соработник

за грижа на млади

Соработник за грижа на

млади

4

4. Министерство за

труд и социјална

политика

Софија Спасовска

Ирена Тодоровска

Помошник раководител

на сектор за социјална

заштита

Раководител на сектор

за социјална

инспекција

3

5. Завод за

социјални

дејности

Татјана Ристова

Димова

Катица Кучукова

Голубовска

Директор

Педагог

2

6. ЈУ за згрижување

деца со

воспитно-

социјални

проблеми “25

Мај”

Стевче

Соколовски

Директор 1

7. МЦСР Скопје Снежана

Касутевска

Ванѓа Бубевска

Раководител на

одделение за

старателство

Социјален работник

2

8. ЈУ “Детски дом

11 Октомври”

Ристенка

Атанасова

Вера Петровска

Директор

Раководител на

воспитна служба

2

9. Град Скопје Елеонора

Николовска

Раководител на

одделение за

социјална, детска и

здравствена заштита

1

10. Општина Центар Ратко Савовски Раководител на сектор

за јавни дејности

1

61

11. Општина Карпош Гордана

Зафировска

Раководител на

одделение за детска,

социјална и

здравствена заштита

1

12. Општина Кисела

Вода

Ирена Момировска Раководител на

одделение за

предучилишно

образование

1

13. Општина Бутел Лилјана Гаџовска Раководител на сектор

за јавни дејности

1

14. Општина Сарај Фари Реџепи Раководител на

одделение за јавни

дејности и локален

економски развој

1

15. Општина Шуто

Оризари

Аднан Мемед Советник на

градоначалник

1

16. Општина Гази

Баба

Валентина

Андоновска

Советник во одделение

за здравство,

социјална заштита и

заштита на деца

1

17. Општина Аеродром Зорица

Јакимовска

Советник во одделение

за социјална,

здравствена и заштита

на деца

1

18. Општина Чаир Нухи Дарлишта

Раководител на

одделение за дејности

од јавен интерес

1

19. Општина Ѓорче

Петров

Бошко Стојанов Раководител на сектор

за правни работи

1

20. НВО Меѓаши Јана Зенговска Психолог 1

21. НВО Дендовас Драгица Наумоска

Даринка

Дојчиноска

Едукатор

Едукатор

2

22. НВО Сумнал Елена Нешовска

Афродита

Ракиповска

Координатор на

програма за намалување

на сиромаштија

Координатор на

програма за ран детски

развој

2

23. НВО за деца без

родители и

родителска грижа

“Градиме иднина”

Илија Јовановиќ Претседател на

здружение

1

24. НВО Хера Ленка Поповска Социјален работник 1

24. Лица кои имале

статус на деца

без родители

/ / 4

ВКУПНО: 41

62

Спроведени дискусии во фокус групи

Институција во

која е спроведена

фокус група

Категорија Број на

учесници

во групата

Број на

фокус групи

1. СОС Детско село Деца без родители и

родителска грижа

8 4

Деца без родители и

родителска грижа

11

Родители/сродници на деца

без родители и родителска

грижа

8

СОС мајки 6

2. Советодавен центар

за родители и деца

Гази Баба

Деца од семејства во ризик 8 2

Родители на деца во ризик 8

3. Младинска програма

Радишани

Деца без родители и

родителска грижа

6 1

4. ЈУ “Детски дом 11

Октомври”

Деца без родители и

родителска грижа

9 1

5. НВО Сумнал Деца од семејства во ризик 8 1

ВКУПНО: 72 9

ПРИЛОГ 2. ДЕФИНИРАЊЕ НА ОСНОВНИТЕ ПОИМИ11

Семејството е животна заедница на родители и деца и други роднини, ако живеат во

заедничко домаќинство. Семејството настанува со раѓање на деца и со посвојување.

Односите во семејството се засноваат врз рамноправност, заемно почитување, меѓусебно

помагање и издржување и заштита на интересите на малолетните деца.

Дете без родителска грижа е дете чии родители не се живи кои се исчезнати, непознати или

се со непознато живеалиште повеќе од една година и дете чии родители без оглед на

причините привремено или трајно не ги извршуваат своите родителски права и должности.

Старателството е институт со кој Републиката им дава посебна заштита на малолетните

деца кои се без родителска грижа и на полнолетни лица на кои им е одземена или ограничена

деловната способност.

Старателот на малолетно лице е лице должно да се грижи како родител за личноста на

малолетникот, а особено за неговото здравје, воспитание, образование и оспособување за

самостоен живот и работа.

Надзор над вршење родителско право: Центарот за социјална работа врши надзор над

вршењето на родителското право. Центарот за социјална работа со решение може да го

одземе детето од едниот и да го довери на чување и воспитание на другиот родител, на некое

друго лице или на соодветна установа, кога родителите, односно родителот кај кого детето

11

Дефинирањето на основните поими се врши според позитивната законска легислатива од аспект на децата без

родители и родителска грижа: Закон за семејство, Закон за социјална заштита, Закон за заштита на децата,

Закон за правда за децата, Закон за основно образование и Закон за локална самоуправа.

63

живее го запостави детето во поглед на чувањето и воспитанието или кога постои сериозна

опасност за неговиот правилен развој и одгледување12

.

Социјалната заштита е систем на мерки, активности и политики за спречување и

надминување на основните социјални ризици на кои е изложен граѓанинот во текот на

животот, за намалување на сиромаштијата и социјалната исклученост и за јакнење на

неговиот капацитет за сопствена заштита.

Права и услуги од системот на социјална заштита за деца без родителска грижа и деца

во ризик: социјална превенција, вонинституционална заштита, институционална заштита и

права на парична помош од социјална заштита.

Вонинституционална заштита: прва социјална услуга на корисници на социјална заштита,

помош на поединец, помош на семејство, домашна нега и помош на поединец и на

семејството, дневно и привремено прифаќање и згрижување како помош на поединец и

семејство, сместување во згрижувачко семејство, сместување во мал групен дом и

организирано живеење со поддршка.

Институционална заштита: право на оспособување за работно-производна активност и

право на сместување во установа за социјална заштита.

Парична помош од социјална заштита: право ан социјална парична помош, постојана

парична помош, парична помош на лице кое до 18 години возраст имало статус на дете без

родители и родителска грижа, парична помош на згрижувач, еднократна парична помош и

помош во натура, парична помош за социјално домување, право на здравствена заштита.

Грижата на Републиката за спречување и намалување на социјален ризик може да се

остварува и преку мерки за вработување на лица кои до 18-годишна возраст имале статус на

дете без родители и без родителска грижа,

Детска заштита: Државата, како и единиците на локалната самоуправа се грижат за давање

на соодветна материјална помош на родителите за издржување, подигнување, грижа и

заштита на децата и организирање и обезбедување на развој на установи и служби за заштита

на децата.

Права за заштита на децата се: детски додаток, посебен додаток, родителски додаток за

дете, еднократна парична помош за новороденче, партиципација. Облици на заштита на

децата се: згрижување и воспитание на деца од предучилишна возраст, одмор и рекреација

на деца и други облици на заштита. Згрижување и воспитание на деца од предучилишна

возраст се реализира во детска градинка и центар за ран детски развој.

Дете во ризик е секое дете кое наполнило седум, а не наполнило 18 години со телесна

попреченост или пречки во менталниот развој, жртва на насилство, воспитно и социјално

запуштено, кое се наоѓа во таква состојба во која е отежнато или е оневозможено

остварувањето на воспитната функција на родителите/или/от, односно старателите/или/от,

12

Со предлог законот за измени на Кривичниот Законик кој е во собраниска процедура се предвидува казна

затвор од една до десет години за кривичното дело запуштање и малтретирање на дете (родител кој со грубо

запоставување на својата должност за грижа и воспитување ќе го запушти малолетното лице или ќе го

малтретира, или ќе го тера детето на работа што не одговара на неговата возраст или од користољубие го

наведува на питачење). Со измените на Законот за семејствo кои се усвоени на седница на Владата на

Република Македонија се доуредува делот кој се однесува на тоа што се смета за злоупотреба или грубо

занемарување на родителските должности и се прецизират и дефинираат веќе постоечките обврски и

надлежности за постапување на Центарот за социјална работа.

64

кое не е вклучено во системот на образованието и воспитувањето, вовлечено во питање,

скитање или проституција, кое употребува дроги и други психотропни супстанции и

прекурзори или алкохол, а кое поради ваквите состојби е или може да дојде во допир со

закон како жртва или како сведок на дејствие кое со закон е предвидено како прекршок или

дејствие кое со закон е предвидено како кривично дело,

Мерки на помош и заштита се мерки утврдени со закон во областа на образованието, во

здравствената, социјалната, семејната и во други облици на заштита. Спрема дете во ризик до

14 години и дете во ризик над 14 години се применуваат мерки на помош и заштита само

кога центарот за социјална работа ќе оцени дека состојбата на ризик се одразува врз развојот

на личноста на детето и неговото правилно воспитување. Мерките може да се применуваат и

спрема родителите/или/от, односно старателите/или/от доколку го занемариле или

злоупотребиле вршењето на своите права или должности во однос на заштитата на личноста,

правата и интересите на детето

Систем на социјалната заштита: го воспоставува Републиката и го овозможува неговото

функционирање, обезбедува услови и мерки за вршење на социјално-заштитната дејност и

развива форми на самопомош. За остварување на системот на социјална заштита се основаат

установи за социјална заштита (центри за социјална работа - ЦСР и социјални установи за

вонинституционална и институционална заштита)

Носители на социјалната заштита се Републиката, општината, градот Скопје и општините

во градот Скопје.

Центар за социјална работа е јавна установа со јавни овластувања која покрај другите

работи од областа на социјалната заштита, ги врши работите сврзани со посебната заштита и

помош на семејството, семејното насилство, дел од работите сврзани со посвојувањето, како

и работите на старателството, со методите на стручната, советодавната и советовалишната

интердисциплинарна тимска работа.

Министерството за труд и социјална политика: орган на државната управа кој врши

креирање на политика, стратешко планирање, управување, како и надзор над законитоста,

особено преку инспекцискиот надзор над спроведувањето и примената на законите и другите

прописи во областа на социјалната заштита.

Завод за социјални дејности: установа која покрај проучувањето на социјалните појави и

проблеми и унапредувањето на социјалните дејности во својата надлежност го има и

надзорот над стручната работа над установите во социјална заштита како и над други правни

и физички лица, кои вршат определени работи.

Децентрализација на социјалната заштита: Општината, градот Скопје и општините во

градот Скопје обезбедуваат остварување на социјалната заштита на лицата со инвалидност,

децата без родители и децата без родителска грижа, децата со пречки во менталниот и

телесниот развој, децата на улица, децата со воспитно-социјални проблеми, децата од

еднородителски семејства, лицата изложени на социјален ризик, лицата кои злоупотребуваат

дроги, други психотропни супстанции, прекурзори и алкохол, лицата жртви на семејно

насилство, лицата жртви на трговија со луѓе, старите лица без семејна грижа, преку

вонинституционални и институционални облици на социјална заштита, домување и

подигање на свеста на населението за потребите од обезбедување на социјалната заштита.

Општината, градот Скопје и општините во градот Скопје можат да основаат јавна установа

65

за вонинституционална и институционална заштита, освен центар за социјална работа и јавна

установа за сместување на деца и младинци со нарушено поведение.

Плурализација на социјалната заштита: За остварување на системот на социјалната

заштита, покрај јавните се основаат и приватни установи за социјална заштита. Приватна

установа за социјална заштита може да основа домашно и странско правно или физичко

лице, врз основа на одобрение, но не можат да бидат основач ниту соосновач на центар за

социјална работа, јавна установа за сместување на деца и младинци со воспитно социјални

проблеми и јавна установа за сместување на деца и младинци со нарушено поведение.

Здружение на граѓани кое е воведено во регистарот што го води МТСП и физичкото лице кое

има дозвола за работа издадена од министерот за труд и социјална политика, можат да вршат

работи од областа на социјалната заштита, под услови, на начин и постапка утврдени со

Законот за социјална заштита. Верските заедници, религиозните групи и нивните здруженија

кои се регистрирани во Република Македонија, можат да им помагаат на лицата кои имаат

потреба од одделни видови на социјална заштита.

Основното образование е задолжително, трае девет години и се организира во три

воспитно-образовни периоди и тоа од прво до трето, од четврто до шесто и од седмо до

деветто одделение. Воспитно-образовната работа се остварува на македонски јазик и

неговото кирилско писмо. За учениците на припадниците на заедниците воспитно-

образовната работа се изведува на јазикот и писмото на соодветната заедница.

Задолжителност на основното образование: Со поаѓањето во основното училиште детето

стекнува статус на ученик. При запишувањето на детето во училиште родителот е должен да

достави потврда за примените задолжителни вакцини за детето. Родителот е должен да му

овозможи на своето дете да ја исполни обврската за задолжително основно образование. За

секое изостанување на ученикот од настава должен е да го извести раководителот на

паралелката за причините за изостанувањето. Ученикот може да отсуствува од наставата ако

неговото изостанување родителот го најави однапред во училиштето, но не повеќе од пет

дена во наставната година. Директорот на училиштето по писмено барање на родителите од

оправдани причини може да му дозволи на ученикот подолго изостанување од наставата, но

не подолго од 30 дена. Основното училиште е должно да го извести овластениот просветен

инспектор на општината за децата кои не се запишани, односно учениците кои неоправдано

не го посетуваат основното училиште повеќе од 30 дена.

Повторување на одделението: Ученикот од прво заклучно со петто одделение, по правило,

не може да го повторува одделението. Ученикот кој не успеал да ги совлада наставните

содржини до крајот на учебната година како последица на подолго отсуство од наставата

поради болест, преселување и други оправдани причини, во согласност со родителот може да

остане во истото одделение за што одлука донесува наставничкиот совет на училиштето.

Одделенскиот наставник, односно раководител на паралелката е должен да го извести

родителот за успехот на ученикот најмалку два пати во секое полугодие.

ПРИЛОГ 3. ТАБЕЛАРЕН ПРИКАЗ НА ПОДАТОЦИТЕ

Табела бр. 1: Број на малолетни лица корисници на социјална заштита во Република

Македонија и град Скопје во 2012 година

66

Малолетни корисници на социјална заштита Вкупно Град Скопје

Деца без родители и родителска грижа 1138 313

Проблеми во бракот и семејството 4888 701

Деца со воспитно социјални проблеми 568 173

Малолетни сторители на кривични дела 2946 1085

Лица со оштетен вид 281 61

Лица со оштетен слух 309 36

Лица со пречки во вербалната комуникација 109 17

Лица со телесен инвалидитет 1015 31

Лица со пречки во менталниот развој 2325 18

Лица со аутизам 19 0

Лица со комбинирани пречки во развојот 1103 87

Останати 3480 741

Извор: Државен Завод за Статистика, 2013

Табела бр. 2: Број на деца без родителска грижа регистрирани во МЦСР-Скопје по пол

и етничка припадност за 2011 година Деца без

родители и

родителска

грижа

машки женски Вкупно

М А Р Оста

нати

вкупно М А Р остан

ати

Вкупно

0-3 12 9 20 6 47 20 7 21 3 51 98

4-15 35 20 35 4 94 40 13 42 2 97 191

16-18 3 9 1 1 14 9 4 3 0 16 30

Вкупно 50 38 56 11 155 69 24 66 5 164 319

Извор: Завод за социјални дејности, 2013

Табела бр. 3: Број на деца без родителска грижа регистрирани во МЦСР-Скопје по пол

и етничка припадност за 2012 година Деца без

родители и

родителска

грижа

машки женски Вкупно

М А Р Оста

нати

вкупно М А Р остан

ати

Вкупно

0-3 14 10 24 6 54 23 7 21 3 54 108

4-15 38 21 48 5 112 46 12 46 6 110 222

16-18 3 9 2 / 14 15 4 3 / 22 36

Вкупно 55 40 74 11 180 84 23 70 9 186 366

Извор: Завод за социјални дејности, 2013

Табела бр. 4: Број на деца без родителска грижа регистрирани во МЦСР-Скопје по пол

и етничка припадност за 2013 година (заклучно со 22.10.2013) Деца без

родители и

родителска

грижа

машки женски Вкупно

М А Р Оста

нати

вкупно М А Р остан

ати

Вкупно

0-3 14 10 26 6 56 22 8 23 3 56 112

4-15 39 22 52 5 118 47 14 51 5 117 235

16-18 8 9 2 / 19 14 4 2 / 20 39

Вкупно 61 41 80 11 193 83 26 76 8 193 386

67

Извор: Завод за социјални дејности, 2013

Табела бр.5: Вкрстување на ризик-Дете без родителска грижа со ризик-Лице со пречки

во менталниот развој и телесна попреченост во Скопје Година Деца без родители и родителска грижа/ Деца со пречки

Вкупно

машки женски

2011 12 13 25

2012 16 18 34

2013 17 18 35

45 49 94

Извор: Завод за социјални дејности, 2013

Табела бр. 6: Број на деца регистрирани во МЦСР по основна причиина за спречување

на мајката/таткото за извршување на родотелското право Причина за спреч. на

мајката за изврш. на

род. право

2011 2012 2013

мајка татко мајка татко мајка татко

Без одговор 5 9 5 9 5 9

Нема/починат/а 88 120 115 156 121 162

Непознат/а 5 109 10 123 10 126

Одземено родителско

право

13 2 23 12 26 13

Одземена деловна

способност

2 0 1 0 1 0

Со непознато место на

живеење

3 3 16 3 16 3

Болест 24 10 29 10 31 11

Зависност од алкохол 0 4 0 5 7 6

Зависност од дрога 7 2 7 3 9 3

Вкупно 147 259 206 321 217 333

Извор: Завод за социјални дејности, 2013

Табела бр. 7: Број на корисници по установи за институционална заштита на деца во

Република Македонија во 2012 година Установа за социјална

заштита

2012

вкупно Град Скопје Општина во град

Скопје установи корисници установи корисници

Дом за доенчиња и

мали деца

1 79 / / /

Детски дом

1 62 1 62 Центар

Установа за

згрижување на деца и

млади без родители и

родителска грижа

1 97 1 97 Гази Баба

Установа за

згрижување лица со

посебни потреби

3 383 1 82 Бутел

Завод за згрижување, 1 20 1 20 Гази Баба

68

воспитание и

образование на деца и

млади

Установа за

згрижување деца и

млади со воспитно-

социјални проблеми

1 53 1 53 Бутел

Вкупно 8 694 5 314

Извор: Државен Завод за Статистика, 2013

Табела бр. 8: Број на мали групни домови по општина, категорија на корисници и број

на корисници општина Број на мали

групни домови

Категорија на деца Број на корисници

Берово 1 Деца без родителска грижа 5

Битола 1 Деца без родителска грижа со

посебни потреби

8

Кавадарци 1 Деца со воспитно социјални

проблеми

4

Извор: Завод за социјални дејности, 2013

Табела бр. 9: Број на згрижувачки семејства евидентирани во МЦСР Скопје по

возрасна група, етничка припадност, степен на образование и работен статус во 2013

година Згрижувачки семејства

Возрасна

група

25-30 31-40 41-50 51-60 61-70

4 21 19 4 1

Етничка

припадност

Македонци Албанци Турци Роми Власи Срби Бошњаци Останати

12 2 / 34 / / / 1

Степен на

образование

Без

одговор

Без

образова

ние

Незавршено

основно

образование

Основно

училиште

Средно

училиште

Висока

школа

Високо

образование

3 / / 39 6 1 / Работен

статус

Вработен/а Невработен/а Домаќин/ка Пензионер/ка

8 39 1 1

Извор: Завод за социјални дејности, 2013

Табела бр. 10: Број на деца на улица регистрирани во МЦСР Скопје по пол

година Деца на улица

Вкупно машки женски

2011 40 41 81

2012 57 48 105

2013* 54 46 99

* Податоците се однесуваат за периодот 01.01.2013-22.10.2013

Извор: Завод за социјални дејности, 2013

Табела бр. 11: Број на деца жртви на сексуална злоупотреба во МЦСР Скопје по пол

година Жртви на сексуална злоупотреба

Вкупно машки женски

2011 0 5 5

69

2012 3 10 13

2013* 4 16 20

* Податоците се однесуваат за периодот 01.01.2013-22.10.2013

Извор: Завод за социјални дејности, 2013

Табела бр. 12: Број на родители регистрирани во МЦСР по број на деца на самохраниот

родител

година Родители во МЦСР-Скопје накрсно по Број на деца на самохраниот

родител

Вкупно

1 2 3 4

2011 4 3 / / 7

2012 7 4 1 / 12

2013* 8 4 1 / 13

* Податоците се однесуваат за периодот 01.01.2013-22.10.2013

Извор: Завод за социјални дејности, 2013

Табела бр. 13: Број на мерки за помош и заштита преземени спрема деца, малолетници

и нивните семејства во 2012 година Мерки на помош и заштита на деца и малолетници во

ризик

Број на мерки за помош

и заштита преземени

спрема деца,

малолетници и нивните

семејства во Македонија

Број на мерки за помош и

заштита преземени спрема

деца, малолетници и

нивните семејства во

Скопје

А. ЗАКОН ЗА СОЦИЈАЛНА ЗАШТИТА

1. Социјална превенција

Социјална превенција (едукативно-советувалишна работа,

развивање на форми на самопомош, волонтерска работа со

лично ангажирање и без надоместок ) 112

2. Вонинституционална заштита

Прва социјална услуга на корисници на социјална заштита 1397 870

Помош на поединец 2114 870

Помош на семејство 1703 870

Обезбедување на нужно сместување на дете/малолетник

во ризик 14

Обезбедување на соодветна психо-социјална интервенција

и третман 232

Обезбедување на соодветна здравствена заштита 9

Упатување во соодветно советувалиште 42 39

Помош за продолжување на редовното/вонредното

школување 22

Известување до органот за прогон 40

70

Давање секаков вид на правна помош и застапување 139

Преземање други мерки за кои се оценило дека се

неопходни за решавање на проблемот 139 29

3. Теренска работа

Увид во домот 717 55

Интервенција во училиштето 164 25

Интервенции во здравството 10 2

Соработка со НВО 2

Други облици за помош и заштита 1

4. Обезбедување на лична документација

Лична карта

Извод од матична книга на родени

Здравствена легитимација

2

2

3

5. Институционална заштита

Ју Детски дом 11-ти октомври - Скопје

ЈУ за згрижување на деца со воспитно-социјални

проблеми 26 23

ЈУ Завод за згрижување, воспитување и образование на

деца и младинци ,,Ранка Милановиќ 3 3

6. Други упатувања

Упатување во интернат 8 1

Право на социјална помош

Постојана парична помош на лица неспособни за работа и

социјално необезбедени 40

Едократна парична помош 6

Право на здравствена заштита 3

Детски додаток 1

Б. ЗАКОН ЗА СЕМЕЈСТВО

1. Надзор над вршењето на родителско право

Ги предупредува родителите на недостатоците во

воспитанието и развојот на детето 59

Упатување во здравствена установа 46

Вршење постојан надзор над вршењето на родителското

право во поглед на сите деца или само на некое од нив 27

2. Нарушени односи и насилство во бракот и семејството

Изречена забрана на еден од родителите да се заканува

дека ќе стори семејно насилство 1

Изречена забрана на еден од родителите да малтертира,

вознемирува, телефонира, контактира или на друг начин

комуницира со член од семејството, дирекнто или

индиректно

1

Изречена забрана на еден од родителите да се приближува

до живеалиштето, училиштето, работното место или 1

71

определно место кое редовно го посетува друг член на

семејтсвото

Поднесено барање за изрекување на привремена мерка за

заштита од семејно насилство до судот за малолетници и

деловно неспособни лица секогаш кога родителот,

стрателот или законскиот застапник тоа нема да го сторат,

само со согласност на жртвата на семејно насилство

1

Обезбедување на нужно сместување на лицето-жртва на

насилство

3. Старателство

Поведена постапка за ставање под старателство 2

Старателство над малолетни лица - дете без родителска

грижа 1

В. ЗАКОН ЗА МАЛОЛЕТНИЧКА ПРАВДА

1. Постапување со дете и малолетник во ризик

Покрената постапка од доверлив карактер 441 132

Реализирана постапка за посредување и порамнување 115 108

Известување до надлежниот суд за неспроведување на

програмата на центарот 50 21

Извор: Завод за социјални дејности, 2013

Табела бр. 14: Број на установи и деца запишани во основно и средно образование во

2012 година

Основно образование Средно образование

Редовно образование Специјално образование Редовно образование Специјално образование

Бр. на

училишта

Бр. на

ученици

Бр. на

училишта

Бр. на

ученици

Бр. на

училишта

Бр. на

ученици

Бр. на

училишта

Бр. на

ученици

100 53586 14 315 31 27692 3 187

Извор: Државен Завод за статистика, 2013

Табела 15. Проценка на можностите за имплементација на СОС програми во град

Скопје Критериуми Исполнет

ост на

критериу

ми: да/не

Потврда/појаснување Остварл

ивост по

поле

ФБЦ

Заштита во

семејни

услови

1. Голем број деца без

родителска грижа

ДА Податоци од Поглавје 1

2. Недостаток или низок

квалитет на алтернативни

услуги за заштита во семејни

услови (краткорочна,

среднорочна и долгорочна

заштита)

ДА Доминира заштитата во

згрижувачки семејства, а

постоечките згрижувачки семејства

не се доволни за задоволување на

потребите.

72

3. Недостаток или

незадоволителен капацитет во

заедницата да одговори на

потребите за алтернативни

услуги за заштита во семејни

услови

ДА Општините се во фаза на

децентрализација во социјалната

заштита но ги немаат развиено во

доволна мера овие надлежности

поради незавршената фискална

децентрализација и поради тоа што

оваа категорија деца не е

препознатлива за нив.

4. Локалните ЦСР ги

признаваат услугите за

заштита во семејни услови и се

спремни да сместуваат деца во

програми од овој тип

ДА ЦСР и досега упатувале деца во

СОС Детско село и во згрижувачки

семејства кои се дел од системот на

заштита.

5. Постојат лица во заедницата

кои се едуцирани или имаат

интерес и се соодветни за

едукација како даватели на

алтернативни облици на

заштита

ДА И покрај недоволната промоција на

оваа можност и недоволниот број

згрижувачки семејства, во секоја

заедница постојат лица кои се

едуцирани (социјални работници,

педагози, психолози и сл.) или би

биле соодветни за едукација

6. Програмата може да се

интегрира во соодветна

населба/заедница

ДА Доколку се внимава на изборот на

место за локација во насока на

избегнување реакции од средината,

со поддршка од општината би

можела да се постигне соодветна

интеграција

7. Постои систем за заштита во

згрижувачки семејства што му

овозможува на СОС да

допринесе како давател на

услугите или преку градење

капацитети

ДА Во земјата има воспоставен систем

на заштита во згрижувачки

семејства, а СОС од минатата

година е веќе признаен дел од тој

систем

ФС

Зајакнување

на

семејството

1. Висок број на деца во ризик

од губење на родителска грижа

ДА Податоци од Поглавје 1

2. Недостаток или

незадоволителен капацитет во

заедницата да се одговори на

потребите на целната група за

услуги за зајакнување на

семејството

ДА Недоволно се работи со

семејствата во социјален ризик,

ниту постојат услуги за

зајакнување на овие семејства кои

ги обезбедува државата или

општината

3. Заедницата и надлежните во

неа ги признаваат пристапите

за зајакнување на семејството

и се спремни да вклучуваат

деца од вакви семејства во овој

тип програми

ДА И покрај тоа што треба да се

работи на поголемо информирање

на заедницата за предностите од

овие програми со превентивен

карактер, бидејќи спаѓаат во нивна

надлежност, постои

заинтересираност за поддршка

4. Постои квалификуван кадар

кој би можел да се ангажира во

програми за зајакнување на

семејството

НЕ Квалификуван кадар постои, но

потребни се специјализирани

едукации за вклучување во ваков

вид програми

73

5. Локалната власт е спремна

да вложи финансиски, човечки

и/или материјални ресурси во

програмата

НЕ Локалната власт вообичаено не се

вклучува со директна поддршка во

вид на финансиски и човечки

ресурси, туку повеќе технички

и/или инфраструктурни

Образо-

вание

1. Недоволен пристап за децата

од целната група до програми

за ран детски развој,

предучилишно, основно,

средно и стручно образование

и обука

ДА Ова се однесува за децата во ризик

од губење на родителската грижа

кои поради лошата социо-

економска состојба често ги

исклучуваат децата од системот на

образование

2. Низок успех на децата од

целната група во локалните

образовни програми (висока

стапка на осипување,

потешкотии во учење, отсуства

од училиште, воопшто ниски

образовни достигнувања)

ДА Децата без родители и родителска

грижа и децата во ризик во основа

имаат послаб успех од останатите,

додека поголеми потешкотии во

учење, редовност, осипувања и

успех имаат децата во социјален

ризик

3. Низок квалитет на

образовниот систем

(непостоечки или несоодветно

применети образовни

стандарди; недостаток или

ниска мотивираност на

вработените; незадоволителна

инфраструктура; непостоење

на пристапи во настава и

учење со фокус на детето;

прекршување на правата на

децата во училиштата/

наставните програми)

ДА Постојат разлики меѓу училиштата

од овој аспект, но во основа има

потреба од унапредувања во сите

наведени области: образовни

стандарди, едукација на вработени,

инфраструктура и услови за работа

и тн.

4. Постои заложба и поддршка

на заедницата и надлежните во

неа за подобрување на

пристапот и квалитетот на

образованието

ДА Образованието е една од клучните

децентрализирани надлежности на

општините, поради што постои

интерес за подобрување на

состојбите во овој домен

Општо 1. Има потенцијал за добивање

финансиска поддршка од

локалната власт за сите

програмски подрачја

НЕ Поради незавршената фискална

децентрализација, локалната власт

сеуште не ја гледа социјалната

заштита како приоритетна

надлежност

2. Постои солиден потенцијал

за воспоставување партнерства

со власта и НВО за

имплементација на програми

ДА Постои законска можност, но и

добри практики за јавно-приватно

партнерство во областа на

социјалната заштита

3. Во тек е активен процес на

деинституционализација

ДА Иако со послаби резултати од

очекуваното, се промовира

процесот на

деинституционализација и се

работи на воведување нови форми

како алтернатива на

институционалното згрижување

74

Легенда на значење на бои:

Висока

остварливост

Сите

критериуми се

исполнети

Делумна

остварливост

Мнозинството

критериуми се

исполнети

Неоствар-

ливост

Ниту еден или

малку критериуми

се исполнети

Табела 16. Ризици за реализација на предлози за нови можни СОС програми

Можни нови

СОС програми

Локац

ија

Ризик и импакт Веројатнос

т за појава

(1=ниска,

4=висока)

Мерки за ублажување

1. Зголемување на

број на

згрижувачки

семејства

Скопје Недостаток на

заинтересирани поради

неинформираност, тешка

и одговорна работа и

релативно ниска месечна

надокнада

2 Промоција на формата преку

кампањи во медиумите

2. Тераписки

згрижувачки

семејства

Скопје Формата не е воведена во

практиката; Под знак

прашање е интересот на

стручни лица за овој тип

работа

3 Обезбедување поголема месечна

надокнада, медиумска промоција

на формата на згрижување

3. Промени во

старателството

Скопје Потребни се законски

измени со кои поинаку

би се регулирало

старателството

4 Формирање работна група со

претставници од МТСП, СЗД,

ЦСР, ЈУ и СОС за разгледување на

можноста за измени

4. Роднински

семејства

Скопје Постои ризик од

злоупотреба (биолошките

родители фиктивно би се

откажувале од децата за

да се искористи

финансиската помош од

проширеното семејство)

4 Анализа на можностите од

злоупотреба, импликациите, како и

можните механизми за зголемен

надзор и контрола за целите на

нивно минимизирање во рамките

на работна група

5. Центар за

ресоцијализација

на деца

Скопје Финансиски импликации 3 Отворање преку јавно-приватно

(профитно и непрофитно)

партнерство

6. Куќа на пола пат Скопје Финансиски импликации 3 Отворање преку јавно-приватно

партнерство

7. Групни домови Скопје Финансиски импликации 3 Отворање преку јавно-приватно

партнерство

8. Тераписки групни

домови

Скопје Финансиски импликации 3 Отворање преку јавно-приватно

партнерство

9. Центри за

зачувување на

семејството

Скопје Финансиски импликации 3 Отворање преку јавно-приватно

партнерство

10. Семејни

советувалишта

Скопје Финансиски импликации 3 Отворање преку јавно-приватно

партнерство

11. Кризни центри Скопје Финансиски импликации 3 Отворање преку јавно-приватно

75

партнерство

12. Дневни центри Скопје Финансиски импликации 3 Отворање преку јавно-приватно

партнерство

13. Помош во

домашни услови

Скопје Финансиски импликации 3 Отворање преку јавно-приватно

партнерство

14. СОС линија Скопје Утврдување локација

каде би се воспоставила

2 Би можела да се воспостави во

некоја од постоечките установи за

згрижување деца, со задолжително

ангажирање на 1 стручно лице

15. Центар за правна

помош и

застапување

Скопје Финансиски импликации 2 Би можел да се воспостави во

некоја од постоечките установи за

згрижување деца, со задолжително

ангажирање на минимум 2

правници

16. Центри за

образовна

поддршка на ДСР

Скопје Финансиски импликации 3 Отворање преку јавно-приватно

партнерство

17. Обука на наставен

кадар за потреби

на ДБРРГ/ДСР

Скопје Финансиски импликации

за покривање трошоци за

обука; Целосен опфат на

сите наставници од

основни и средни

училишта

2 Би можела да се реализира во

соработка со МОН и преку

проектна финансиска поддршка

18. Обука на стручни

тимови од

училишта за

работа со

ДБРРГ/ДСР

Скопје Финансиски импликации

за покривање трошоци за

обука; Целосен опфат на

сите наставници од

основни и средни

училишта

2 Би можела да се реализира во

соработка со МОН и преку

проектна финансиска поддршка

19. Работна група за

лобирање за

обезбедување

предучилишно

образование за

ДСР

Скопје Финансиски

импликации; Потребна е

промена на законска

регулатива и институција

која ќе го води процесот

4 Би можела да се формира како

работна група на претставници од

сите релевантни институции

(градинки, МТСП, невладини

организации и др.)

ПРИЛОГ 4. КОРИСТЕНА ЛИТЕРАТУРА

Странска:

Bornarova, S. (2008). Family Preservation Services: Prevention of Institutionalisation and

Substitute Foster Care Placement of Children. In: Bornarova, S. (ed). Contemporary

Developments in Social Protection and Social Work. Faculty of Philosophy. Skopje.

Collins, D., Jordan, C., Coleman, H. (2007). An Intrudoction to Family Social Work.

Thompson. Brooks/Cole. Belmont. USA.

Emery, E. R. (1994). Renegotiating Family Relationships: Divorce, Child Custody and

Mediation. Guilford Press. New York. London.

Freitas J., M. (ed.) (2005). Children, Young People and Families. Examining Social Work

Practice in Europe. Carocci editore. Rome. Italy.

76

Garrett, M., P. (2003). Remaking Social Work with Children and Families. A Critical

Discussion on the “Modernisation” of Social Care. Routledge. London.

Johnson, W., H. (1995). The Social Services-An Introduction. 4th

edition. FE Peacock.

Illinois. USA.

Maluccio N., A., Pine, A., B., Tracy M., E. (2002). Social Work Practice with Families and

Children. Columbia University Press. New York.

Minuchin P., Colapinto J., Minuchin S. (1998). Working with Families of the Poor. Guilford

press. New York.

Nolan, M., Grant, G., Keady, J. (1996). Understanding Family Care-A Multidimensional

Model of Caring and Coping. Open University Press. Buckingham. Philadelphia.

Saposnek, T., D. (1998). Mediating child Custody Disputes. Jossey-Bass Publishers. San

Francisko.

Sharlin, A., S., Shamai, M. (2000). Therapeutic Intervention with Poor, Unorganised

Families. From Distress to Hope. Haworth Clinical Press. New York.

SOS (2004). Manual for the SOS Children’s Village Organisation. SOS-Kinderdorf

International.

SOS (2004). Прирачник за работа на СОС Детско село. СОС Детско село Македонија.

SOS (2006). Advocacy and SOS Children’s Villages.

SOS (2007). Family Strengthening Programmes. Manual for the SOS Children’s Village

Organisation. Working Paper.

SOS (2008). Status of Children in Macedonia. SOS Children’s Villages Macedonia.

SOS (2008). Family-based Child Care. Pisition Paper. SOS-Kinderdorf International.

SOS (2009). Strategic Plan 2009-2016. SOS Children’s Villages International.

SOS (2009). SOS Children’s Village Programme Policy. SOS Children’s Village

International.

SOS (2009). Guidelines for the Alternative Care of Children. A United Nations Framework.

SOS Children’s Villages International.

SOS (2009). Additional Approaches and oter Services in Family-based Care. SOS-

Kinderdorf International.

SOS (2010). Guidelines for National Associations. Version 2.0. SOS Children’s Villages

International.

SOS (___). Who we are. SOS Children’s Villages International.

SOS (___). Guidelines for Conducting Feasibility Studies for SOS Children’s Village

Programmes. Continental Office CEE/CIS/Baltics.

SOS (___). SOS Children’s Villages and De-Institutionalisation. A Position Paper. SOS-

Kinderdorf International.

SOS, IFCO, FICE (___). Quality for Children Standards for Out-of-home Child Care in

Europe.

Sutton C. (1999). Helping Families with Troubled Children-A Preventive Approach.

Wiley&Sons. New York.

Домашна:

Борнарова, С. (2012). Социјална работа со семејство. Филозофски факултет. Скопје. Вест (дневен весник), 2013, Три и пол години затвор оти си го напуштиле детето и

побегнале во Германија, Скопје: Медиа Принт

77

Влада на Република Македонија, Министерство за труд и социјална политика, (2008),

Стратегија за демографски развој на Република Македонија 2008 – 2015, Скопје:

Влада на Република Македонија. Влада на Република Македонија, Министерство за труд и социјална политика, (2010),

Национална програма за равој на социјалната заштита 2011-2021, Скопје: Влада на

Република Македонија. Доневска, М. ет ал., (2010), Извештај од истражувањето за утврдување на причините

за нередовно посетување на основното образование кај децата Роми, Скопје: Институт

Отворено Општество Македонија.

Државен завод за статистика, (2013), Основни и средни училишта на почетокот на

учебната 2012/2013 година, Статистички преглед: Население и социјални статистики,

Скопје: Државен завод за статистика на Република Македонија.

Државен завод за статистика, (2012), Македонија во бројки, Скопје: Државен завод за

статистика на Република Македонија.

Државен завод за статистика, (2013), Социјална заштита на деца, млади и возрасни

лица, 2012-2013, Скопје: Државен завод за статистика на Република Македонија.

Државен завод за статистика, (2013), Процени на населението на 30.06.2012 и

31.12.2012 според полот и возраста, по општини и по статистички региони: (НТЕС 3-

2007 година). Скопје: Државен завод за статистика на Република Македонија.

Државен завод за статистика, (2013), Одржлив развој 2013, Скопје: Државен завод за

статистика на Република Македонија.

Државен завод за статистика, (2013), Установи за згрижување и воспитание на деца -

детски градинки, 2012, Статистички преглед: Население и социјални статистики,

Скопје: Државен завод за статистика на Република Македонија .

Државен завод за статистика, (2005), Попис на населението, домаќинствата и

становите во Република Македонија, Книга XIII, Вкупно население, домаќинства и

станови според територијалната организација на Република Македонија од 2004

година, Скопје: Државен завод за статистика на Република Македонија.

Даниел О’Донел, (2010), Оценки во постигнувањата на реформите во сферата на

малолетничката правда, Скопје: Детски фонд на Обединетите Нации.

Министерството за труд и социјална политика, (2013), Годишен извештај за примена

на Законот за малолетничка правда од страна на центрите за социјална работа во

Република Македонија, Скопје: Министерство за труд и социјална политика. Народен правобранител на Република Македонија, (2013), Годишен извештај за

степенот на обезбедувањето почитување, унапредување и заштита на човековите

слободи и права за 2012 година, Скопје: Народен правобранител.

Народен правобранител на Република Македонија, (2010), Информација на народниот

правобранител по посетата на посебните основни училишта „Златан Сремац“ и

„Иднина“ - Скопје, „Св. Климент Охридски“ - Ново село и државното средно

училиште за образование и рехабилитација „Св. Наум Охридски“ - Скопје и „Искра“

– Штип, Скопје: Народен правобранител.

Народен правобранител на Република Македонија, (2009), Информација за појавите

на физичко, психичко и сексуално малтретирање на децата сместени во установи,

Скопје: Народен правобранител.

78

СОС, МТС, ЗСД (___). Протоколи за постапување помеѓу ЈУ МЦСР во Република

Македонија и СОС Детско село Македонија.

Завод за социјални дејности, (2012), Информација за согледаните состојби од

извршениот инспекциски надзор над остварувањето на правото на сместување во

згрижувачко семејство и увид во стручната работа во центрите за социјална работа,

Скопје: Завод за социјални дејности.

Закон за социјалната заштита (Сл. весник на РМ бр. 79/2009, 36/2011, 51/2011,

166/2012, 15/2013, 79/2013).

Закон за семејство (Сл. весник на РМ бр.80/92, 9/96, 38/2004, 33/2006, 84/2008,

76/2010, 156/2010, 39/2012, 44/2012).

Закон за заштита на децата (Сл. весник на РМ бр. 23/2013).

Закон за правда за децата (Сл. весник на РМ бр. 148/2013).

Закон за основното образование (Сл. весник на РМ бр. 103/2008; 33/2010; 116/2010;

56/2010; 18/2011; 42/2011, 51/2011; 6/2012, 100/2012, и 24/2013).

Закон за средното образование (Сл. весник на РМ бр. 44/1995; 24/1996; 34/1996;

35/1997; 82/1999; 29/2002; 40/2003; 42/2003; 67/2004; 55/2005; 113/2005; 35/2006;

30/2007; 49/2007; 81/2008; 92/2008; 33/2010; 116/2010; 156/2010; 18/2011; 42/2011;

51/2011; 6/2012; 100/2012 и 24/2013).

Закон за учебници за основно и средно образование (Сл. весник на РМ бр.98/2008;

99/2009, 83/2010, 36/2011, 135/2011, 46/2012, 24/2013 и 120/2013).

Закон за локална самоуправа (Сл. весник на РМ бр. 5/2002).

Закон за територијална организација на Република Македонија (Сл. весник на РМ бр.

55/2004, 12/2005, 98/2008 и 106/2008).

Закон за финансирање на единиците на локалната самоуправа (Сл. весник на РМ бр.

61/2004).

Закон за градот Скопје (Сл. весник на РМ бр. 55/2004, 158/2011).