Ж - unodc.org · З. Модул 9: Подготовка за отпуштање и помош по отпуштање Ѕ. Модул 10: Персонал кој работи со

Програма за обука за

Жените и затворотверзија 1.0

СЕРИЈА ПРИРАЧНИЦИ ЗА КАЗНЕНА ПРАВДА

Justice SectionDivision for OperationsUnited Nations Office on Drugs and CrimeP.O. Box 5001400 ViennaAustriaE-mail: [email protected].: (+43) 1 26060 0

Јули

2015

1

Благодарност

Програмата за обука за жените и затворот е подготвена од Одделението за правда во Канцеларијата на Обединетите нации за борба против дрога и криминал (УНОДЦ), во соработка со Институтот за човекови права и хуманитарно право Раул Валенберг и Тајландскиот институт за правда, врз основа на првичната предлог-верзија составена од Џеф Кристијан. Материјалот за образование на возрасни содржан во анекс III и формуларот за евалуација на работилницата во анекс V се засновани на Програмата за обука за ефективен полициски одговор на насилството против жените на УНОДЦ со мали измени. Структурата на оваа програма беше предмет на дискусија на средбата на експерти од земјите од Асоцијацијата на државите од Југоисточна Азија, одржана во Бангкок од 19 до 21 март 2013 г.УНОДЦ се заблагодарува за придонесот на следните експерти што учествуваа на средбата: Тунјаторн Инсорн, Алиакбар Лудин, Хаџи Саини Бин Хаџи Мајдин, Тран Ти Кин Нгујет, Оливија Роуп, Ракел Дуран Руело, Петчарат Сајсомбут, Пачарапорн Саробас, Нонгнапат Сиричоте, Јамчурие Ситиванарак, Фан Ксуан Сон, Иданг Херу Сукоко и Вилберто Е. Толитол. Следните вработени во УНОДЦ придонесоа кон изготвувањето на оваа програма: Пијера Барцано, Свен Фајфер, Марија Ноел Родригез и Ехаб Салах, како и Алисон Грејнџер-Браун и Мона Шамас Сауние, консултанти. Овој документ не е формално уреден. Изданието може да се репродуцира во целост или делумно во која било форма за образовни и непрофитни цели без посебна дозвола, доколку се наведе изворот. Коментарите и предлозите се добредојдени и може да се испратат на: Justice Section Division for Operations United Nations Office on Drugs and Crime P.O. Box 500 1400 Vienna Austria Е-пошта: [email protected] Тел: (+43) 1 26060 0

2

Содржина I. Вовед во програмата

II. Вовед:специфичните потреби на затвореничките

III. Краток преглед на програмата

A. Модул 1: Идентификување на потребите на затвореничките и

справување со дискриминацијата

Б. Модул 2: Прием, регистрација и распоредување

В. Модул 3: Здравствена заштита

Г. Модул 4: Безбедност и сигурност

Д. Модул 5: Контакти со надворешниот свет

Ѓ. Модул 6: Рехабилитација на затворениците

Е. Модул 7: Трудници и жени со деца во затвор

Ж. Модул 8: Посебни категории на затворенички

З. Модул 9: Подготовка за отпуштање и помош по отпуштање

Ѕ. Модул 10: Персонал кој работи со затвореничките

И. Модул 11: Истражувања, планирање и евалуација

Ј. Модул 12: Алтернативни мерки

Анекс

I. Материјали за учесниците

II. Тест прашања и одговори

III. Дополнителни информации за обуката

IV. Дополнителни информации за менталното здравје и за сродните

прашања во затвор

V. Евалуација на работилницата

3

Вовед во програмата Оваа програма за обука е изработена за да помогне во развојот на знаењето и вештините на службените лица и лицата што носат политики во областа на кривичното право за спроведување на Правилата на Обединетите нации за постапување со затвореничките и алтернативните мерки за жените-сторители на кривични дела (Правилата од Бангкок) и меѓународните стандарди и норми поврзани со нив.Оваа програма треба да се користи заедно со Коментарот кон Правилата од Бангкок1 и Прирачникот на УНОДЦ за жените и затворот (во понатамошниот текст: Прирачникот на УНОДЦ), којшто нуди дополнителни информации, примери и добри практики.Дополнителни материјали, вклучително онлајн курсеви на различни јазици, се достапни од УНОДЦ,2 Организацијата на ОН за жени,3 Канцеларијата на Високиот комесар за човекови права4 и Меѓународната организација за казнени реформи (Penal Reform International, ПРИ). 5 Програмата за обука содржи 12 модули посветени на различните теми опфатени во Правилата од Бангкок. Модулот 1 ги обработува општите прашања поврзани со дискриминацијата на жените-сторители на кривични дела и затвореничките и начините за справување со дискриминацијата во согласност со меѓународните стандарди и норми. Во модулите 2 до 10 се опфатени прашањата поврзани со управувањето на затворите, коишто се најрелевантни за персоналот и раководството на затворите. Модулот 11 се осврнува на истражувањето, планирањето и евалуацијата што се неопходни за развивање поефективни политики и програми за жените-сторители на кривични дела, затвореничките и нивното повторно интегрирање во општеството. Последниот модул се однесува на различните алтернативни мерки што може да бидат искористени од законодавецот и од одговорните за носење политики, како и од адвокатите, обвинителите, судиите, службите за условни казни и другите даватели на услуги за да се намали бројот на затворенички.

1 УНОДЦ, Правила на Обединетите нации за постапување со затвореничките и алтернативните мерки за жените-сторители на кривични дела со коментар се достапни на англиски, француски и шпански на http://www.unodc.org/unodc/en/justice-and-prison-reform/tools.html. 2 Целосната листа на алатките на УНОДЦ за реформа на затворите и алтернативните мерки за замена на затворските казни е достапна на http://www.unodc.org/unodc/en/justice-and-prison-reform/tools.html; UNODC, Manual para Operadores de Establecimientos Penitenciarios y Gestores de Políticas para Mujeres Encarceladas, е-курс на шпански, достапен на http://observatoriovihycarceles.org/Cursos/Mujeres/. 3 Организација на ОН за жени, Реформа на безбедносниот сектор: права и потреби на затвореничките,е-курс на англиски, француски и шпански, достапен на https://trainingcentre.unwomen.org/course/description.php?id=13. 4 Канцеларија на Високиот комесар за човекови права, Прирачник за обука за човековите права за затворски службеници, достапен на http://www.ohchr.org/Documents/Publications/training11en.pdf. 5 ПРИ и Тајландски институт за правда (ТИП), Насоки за Правилата од Бангкок (во понатамошниот текст: Насоките на ПРИ/ТИП), достапни на http://www.penalreform.org/resource/bangkok-rules-guidance-document-index-implementation/; Алатки на ПРИ за Правилата од Бангкок на ОН, достапни на http://www.penalreform.org/priorities/women-in-the-criminal-justice-system/bangkok-rules-2/tools-resources/; ПРИ, Жените и затворот: практична примена на Правилата од Бангкок, е-курс на арапски, англиски и руски, достапен на http://www.penalreform.org/resource/women-detention-putting-bangkok-rules-practice/.

4

Во анексите на крајот од оваа програма се поместени неколку дополнителни материјали. Покрај работните материјали за учесниците (анекс I), тие опфаќаат и тестови со прашања и одговори (точно или неточно) за секој од модулите (анекс II). Овие тестови може да се искористат за постигнување различни цели, вклучително:(1) фокусирање на вниманието на учесниците на предметната област, (2) проценување на претходното знаење на учесниците и (3) оценување колку тие научиле на крајот на секој од модулите во обуката. Анексот III содржи кратко упатство за образование на возрасни, методологија за обука и посебни техники што може да се искористат за прилагодување на обуката на предзнаењето или културните особености на учесниците. На крајот има и формулар за оцена на обуката (анекс IV) што може да се искористи за собирање повратни информации од учесниците на крајот на обуката. Како да се користи програмата Предвидено е оваа програма да ја користат обучувачи што имаат темелно познавање на оперативните и нормативните аспекти на затворскиот систем. Важно е обучувачите да уживаат кредибилитет меѓу учесниците. Стручњаци со оперативно познавање и искуство во националните органи за управување со затворите би имале предност од овој аспект. Обучувачите мора да имаат темелно познавање на ревидираните Стандардни минимални правила за постапување со затворениците (Правилата на Мандела),6 Правилата од Бангкок и Коментарот кон нив. Тие исто така треба да бидат добро запознаени со меѓународните инструменти за заштита на човековите права и мора да знаат како овие меѓународни стандарди за казнено-поправните установи се поврзани со поопштите инструменти за заштита на човековите права. Силно се препорачува на обуките да има повеќе олеснувачи. Тим од двајца или повеќе обучувачи може да понуди знаење и искуство од повеќе области. Во таквите случаи важно е едниот обучувач да биде во интеракција со учесниците, а другиот да ја набљудува интеракцијата и да дава повратни информации и „втор глас“ во дијалогот што се поттикнува преку овој пристап во обуката. Пристапот што се следи во оваа програма се заснова на начелата и методите на образованието за возрасни. Тоа значи дека учесниците не присуствуваат на обуката за да бидат учени од наставник, туку за да искусат еден процес што ќе им овозможи да го разберат материјалот на начин што ним им е логичен. Подетални 6Стандардните минимални правила за постапување со затворениците се усвоени на Првиот конгрес на Обединетите нации за спречување на криминалот и постапување со сторителите на кривични дела, 22 август - 3 септември 1955 г. (в. извештај изготвен од Секретаријатот, издание на Обединетите нации, бр. 1956.IV.4, анекс I.A). Во 1977 г. тие се изменети и дополнети од страна на Економскиот и социјален совет со резолуцијата 2076 (LXII) (додавање на делот Д „Лица лишени од слобода или затворени без обвинение“).Во 2015 г. Комисијата за спречување на криминалот и кривична правда усвои резолуција за ревидираните Стандардни минимални правила за постапување со затворениците и препорача тие да бидат наречени „Правилата на Мандела“ и ја поднесе резолуцијата за усвојување од Генералното собрание (в. E/2015/30-E/CN. 15/2015/19, Глава I(A)(II)).

5

информации за образованието за возрасни може да се најдат од други извори, но постојат неколку начела со коишто се согласуваат повеќето практичари:

� Дидактичкото говорење да се сведе на минимум.

� Лицата на обуката се „учесници“, не ученици или обучувани лица. Тие имаат обврска активно да учествуваат во обуката.

� Олеснувачот е водич низ процесот, а не наставник. Учесниците носат со себе знаење и искуство; олеснувачот мора да го поттикнува користењето на тоа знаење и искуство.

� Треба што е можно повеќе да се користат практични активности поврзани со содржината.

Општ потсетник за обучувачот 1. Бидете подготвен/а. Внимателно испланирајте го модулот и знајте што точно ќе опфатите. За таа цел ќе треба да ги прочитате белешките за олеснувачот и прирачникот за обуката и да се запознаете со вежбите и активноста за оценување. Подолу е даден пример на план за час што лесно се подготвува и следи: Време Активност на олеснувачот Активност на учесниците Материјали/метод

9:00

Поздравување и добредојде на учесниците. Се претставувате себеси и релевантното образование и искуство. Поделете картички од 3x5 см на секој учесник.

Се претставуваат. Пополнување на картичките. Лепење на картичките на ѕид.

Мобилна табла (флипчарт), маркери, картички 3x5 см, селотејп, работа во групи

9:30 Воспоставување на правилата за работа.

Даваат идеи за правила за работа.

Флипчарт, маркери

10:00 Преглед на агендата. Претставување на агендата. Флипчарт, прирачници за учесниците

2. Познавајте ја вашата публика. Дознајте колкумина ќе учествуваат на обуката. Врз основа на тоа планирајте ги активностите во модулите (работа во парови потешко се изведува со големи групи и ќе ви треба повеќе време за претставување на резултатите). Однапред треба да поставите неколку важни прашања:

� Колкумина ќе дојдат?

� Кои се учесниците?

� Колкаво е нивното предзнаење за темата?

� Кои се нивната возраст, пол и образование?

� Зошто се дојдени? Кој ги поканил да присуствуваат? Дали присуството е

доброволно или задолжително?

� Дали треба да се земат предвид некои специфични потреби?

� Дали учесниците се познаваат?

6

3. Носете аудиовизуелни помагала. Направете доволно примероци од материјалите со вежби, дополнителни информации и игри пред почетокот на сесијата. Проверете дека ја имате сета потребна опрема, како телевизор, видеоопрема, флипчарт, постери, маркери итн. Дојдете доволно време пред сесијата, за да може да ја тестирате опремата и да подготвите сѐ за почеток. При толку сензитивна тема вашето внимание мора да биде целосно посветено на учесниците откако тие ќе пристигнат.

4. Давајте информации специфични за конкретниот регион. Овој прирачник е наменет за употреба во сите региони, но може да не содржи детали специфични за конкретниот регион. Ако сметате дека тоа е соодветно за модулот, поделете листови со контакти и опис на групи и лица што работат во секторот, а коишто може да им дадат дополнителни информации на учесниците.

5. Планирајте го времето. Иако може да бидете флексибилен/на со времето одвоено за активно учество, треба да имате општ план усогласен со агендата. Придржувајте се до планот, дури и ако тоа значи дека мора да прекинете жива дискусија. Учесниците имаат цела седмица да продолжат да разговараат и размислуваат за темите. Можете да посочите на правилата што групата заеднички ги утврдила, за да ги држите учесниците во колосек.

Општи насоки за обучувачите 1. Имајте ги предвид различните нивоа на искуство и потеклото на учесниците. Учесниците може да потекнуваат од различни работни средини и да следеле претходни обуки. Поттикнувајте заемна почит меѓу учесниците и меѓу учесниците и олеснувачите. Јасно посочете дека сите нивоа на искуство се корисни и релевантни во дискусијата.

2. Дајте простор за споделување искуства во дискусијата. Учесниците што се подготвени да ги споделат своите лични или работни искуства може да им помогнат на другите во развојот и да придонесат кон наученото од групата. Кога луѓето ги раскажуваат своите искуства, емоциите се повлекуваат во позадина, а наученото од искуството е тоа што стигнува до другите учесници.

3. Поттикнувајте активно учество на сите учесници. Забележете кој е потивок а кој одговара почесто, и обидете се да извлечете некој придонес кон дискусијата од сите. Создадете средина во којашто сите ќе се чувствуваат сигурни да учествуваат. Повлечените луѓе понекогаш можат повеќе да учествуваат во мали групи или во парови.

4. Поттикнувајте конструктивна дебата. Ако учесниците не се согласуваат меѓу себе или со вас, модерирајте отворена дискусија, користејќи ги искуствата и професионалната позадина на сите учесници.Меѓутоа, таа дискусија мора да се заснова на начелата на обуката:човекови права, родова еднаквост и правни инструменти.

7

5. Секогаш одвојувајте време:

� да ја потсетите групата на важните поенти:нагласувајте ги и резимирајте ги главните идеи во текот на модулот,

� да направите резиме на дискусијата и да ги поврзете релевантните идеи,

� да ја држите дискусијата во рамките на темата фокусирајќи се на принципите наместо на ставовите.

6. Користете отворени прашања во дискусијата. Отворените прашања што почнуваат со „како“, „ зошто“, „што“ или „кој“ ги тераат учесниците да размислат за своите одговори наместо само да одговараат со „да“ или „не“. Одговорите се поопширни и овозможуваат поставување дополнителни прашања. Најкорисно отворено прашање е да речете „Ве молам кажете ни повеќе за тоа“ или „Ве молам објаснете ја идејата“. Пред да одговорите на прашање од учесник, поставете го на групата. Ако никој во групата не може да одговори, обидете се да го извлечете одговорот со неколку насоки пред да го дадете.

7. Изградете искрен однос со учесниците. Споделете ги своите ставови и идеи и ставете ги во контекстот на принципите на обуката. Ако не знаете нешто, признајте. Прашајте дали некој друг може да каже нешто за тоа. Тоа ќе ги поттикне учесниците да зборуваат слободно и да ги искажуваат своите идеи и мислења. Ако е потребно, истражете дополнително и подоцна одвојте неколку минути за да одговорите на отворените прашања. Понекогаш, ако некој постави прашање, а олеснувачот не го знае одговорот, учесникот мисли на прашањето додека не добие одговор. За да го спречите тоа, а учесниците да останат фокусирани на содржината, запишете го прашањето на флипчарт и закачете го во просторијата. Учесникот може да се опушти бидејќи прашањето е запишано и нема да биде заборавено. Тоа исто така ќе ви служи како потсетник дека има неодговорено прашање на коешто треба да се навратите пред да заврши сесијата. Откако ќе се даде одговорот, можете да го прецртате прашањето, што ќе биде јасен знак дека тоа е одговорено.

8. Бидете оптимист, но реален. Поттикнете ја групата да ги согледаат различните можности што им се на располагање за поддршка на затвореничките и сторителите на кривични дела. Истовремено имајте ги предвид ограничувањата поради ограниченото време, вештини и средства.

8

II. Вовед:специфичните потреби на затвореничките Иако жените и девојките претставуваат малцинство од затворската популација во земјите (2-9%), нивниот број се зголемува во сите региони во светот често побрзо од бројот на затворениците-мажи. Се проценува дека 625.000 жени и девојки се наоѓале во затвор во 2014 г. Повеќето затвори се проектирани за мажи и не ги задоволуваат ниту најосновните потреби на затвореничките, вклучително заштитата од (сексуално) насилство. По отпустот многу од жените се стигматизирани, виктимизирани или напуштени од семејствата. Во однос на кривичните дела, важно е да се напомене дека повеќето жени се во затвор поради ненасилни кривични дела, вклучително лесни кривични дела и дела поврзани со наркотични дроги, поради што обично отслужуваат кратки казни. Во случаите, во кои жените сториле насилни кривични дела, жртвите во многу земји-членки често се нивни блиски лица што ги имале подложено на насилство. Дискриминаторски кривични политики и закони поврзани, меѓу другото, со прељубата, проституцијата, абортусот, вештерството или „заштитниот надзор“ може да имаат особено негативно влијание врз жените. Постојат повеќе фактори што се заеднички за состојбата на затвореничките во целиот свет. Иако главните причини за ранливоста на затвореничките и нејзиниот интензитет, како и потребите што резултираат од тоа, може да се различни во различните земји, некои од најчестите фактори се:

� Предизвиците со коишто се соочуваат во однос на еднаквиот пристап до правда во многу земји;

� Постоењето на кривични дела што се применуваат исклучиво или несразмерно често врз жени, вклучително абортусот и „кривичните дела против моралот“, како прељубата, неморалното однесување или „бегството“.

� Сиромаштијата и зависноста од парите и поддршката на машките членови на семејството;

� Несразмерниот број на жени што се жртви на сексуално или физичко насилство пред одењето во затвор;

� Голема потреба од психијатриска здравствена заштита, често како резултат на семејно насилство и сексуална злоупотреба;

� Високо ниво на зависност од дрога или алкохол;

� Ниско ниво на образование и висока стапка на неписменост;

� Екстремниот стрес што затворот го предизвикува кај жените, што често доведува до ментални проблеми или ги влошува постоечките ментални заболувања;

� Сексуална злоупотреба и насилство против затвореничките;

� Големата веројатност дека жената има обврска да се грижи за децата, семејството или други;

9

� Посебни хигиенски и здравствени потреби што не се соодветно задоволени;

� Непостоење на родово специфични програми за стручно образование и рехабилитација во затворите;

� Стигматизација, виктимизација и напуштање од страна на семејствата.

Промените во составот на затворската популација ги нагласија недостатоците на речиси сите затворски системи во задоволувањето на родово специфичните потреби на затвореничките. Со зголемувањето на популацијата на затворенички низ целиот свет, потребата за разјаснување на посебните фактори што треба да се применат во постапувањето со затвореничките и начините на нивно применување во затворите има особена важност и итност. Правилата од Бангкок беа усвоени од Генералното собрание на 21 декември 2010 г. со консензус на сите земји-членки. Тие се засновани на согледаната потреба од утврдување глобални стандарди за постапување со затвореничките и жените-сторители на кривични дела и земаат предвид повеќе резолуции усвоени од различни органи на Обединетите нации, во коишто земјите-членки се повикуваат соодветно да одговорат на потребите на затвореничките и жените-сторители на кривични дела. Правилата од Бангкок не ги заменуваат, туку ги надополнуваат Правилата на Мандела и Стандардните минимални правила на Обединетите нации за алтернативни мерки (Правилата од Токио) во однос на постапувањето со затвореничките и алтернативните мерки наместо затворска казна за жените-сторители на кривични дела. Следствено, сите релевантни одредби од споменатите Правила и понатаму важат за сите затвореници и сторители на кривични дела без дискриминација. Додека дел од правилата содржани во Правилата од Бангкок појаснуваат постоечки одредби од Стандардните минимални правила за постапување со затворениците и Правилата од Токио во однос на нивната примена кај затвореничките и жените-сторители на кривични дела, други правила покриваат нови области. Некои регионални инструменти исто така содржат детални стандарди и норми за затворенички. Некои од нив се Принципите и најдобрите практики за заштита на лицата лишени од слобода во Америка, усвоени од Интерамериканската комисија за човекови права во 2008 г. и ажурираните Европски правила за затвори, усвоени од Комитетот на министри на Советот на Европа во 2006 г. Правилата од Бангкок се надоврзуваат на општото начело на недискриминација (правило 1) и даваат насоки за приемот, регистрацијата и распоредувањето на затвореничките (правила 2–4), нивната хигиена и здравствена заштита (правила 5–18), безбедноста и сигурноста (правила 19–25) и контактот со надворешниот свет (правила 26–28). Повеќе одредби се осврнуваат на класификацијата, затворскиот ред, социјалните односи и грижата за затвореничките по отпустот (правила 40–47). Посебно внимание се посветува на бремените жени, доилките и мајките со деца во затвор (правила 48-52) и на посебните категории на затворенички, вклучително малолетните затворенички (правила 36–39), странските државјанки (правило 53),

10

малцинствата и домородечките народи (правила 54–55) и лицата што се лишени од слобода или се во притвор (правило 56).Правилата даваат и насоки за алтернативните мерки за жените-сторители на кривични дела (правила 57-66). Покрај тоа, во нив се утврдени минимални стандарди за персоналот во институциите и нивната обука (правила 29-35), како и за потребните заложби за истражувачка работа, планирање, евалуација и подигање на јавната свест (правила 67-70). Оваа програма за обука, заедно со Прирачникот на УНОДЦ за жените и затворот, треба да им помогне на законодавците, одговорните за носење политики, управителите на затворите, персоналот и на невладините организации да ги стекнат потребните знаења и вештини за задоволување на родово специфичните потреби на затвореничките и да разгледаат и искористат начини за намалување на нивното непотребно сместување во затвор, согласно одредбите од Правилата од Бангкок. Краток преглед на програмата Секој поединечен модул во оваа глава содржи главна цел, резиме на содржината, упатување на алатките, како Прирачникот на УНОДЦ за жените и затворот, што може да се користат во подготовката и спроведувањето на обуката, како и најмалку еден предлог за активност или вежба за учесниците. Предложените активности може да се најдат и во анексите I и II во формат погоден за копирање и делење на учесниците. Силно се охрабруваат олеснувачите во секој модул да наоѓаат начини за поттикнување и поддршка на активното учење. Тоа може да опфаќа стратегии како поставување прашања на поединци или на групата, повикување на учесниците да ги поврзат своите лични искуства со содржината што се обработува, создавање нови активности или вежби со играње улоги или повикување на учесниците еден по еден да ги објаснуваат клучните концепти во Прирачникот. Силно се препорачува случаите дадени за обработка од групите да бидат однапред прилагодени од страна на олеснувачот, за да бидат соодветни за локалниот културен контекст и да се користат имиња што се вообичаени во земјата или во регионот.Случаите не треба да се засноваат на примери од реалноста на начин на којшто би се идентификувале конкретни лица или би се навредило кое било лице или влада. Една предложена активност за почетокот или крајот на обуката (или секој од модулите) е краток тест соодветен на нивото на учесниците, со којшто ќе се оцени колку учесниците го запомниле и разбрале материјалот, дали ги разбрале клучните концепти и дефиниции и дали можат да го применат наученото на практичен пример. Таквиот тест (в. анекс II) може да се спроведе како индивидуална активност со користење на прирачниот материјал, а потоа резултатите да се

11

претстават во групна дискусија. На тој начин учесниците ќе мораат да ги најдат одговорите во големиот прирачник и да проверат дополнителни извори на информации, а истовремено и да се запознаат со содржината на Прирачникот. Останува слободна одлука на олеснувачот дали ќе го користи тестот за повторување или за оценување. A. Модул 1: Идентификување на потребите на затвореничките и справување со дискриминацијата Цели. На крајот на овој модул учесниците ќе можат:

� да ги разберат дефинициите на клучните концепти (вклучително недискриминација, пол, родова еднаквост) и нивната поврзаност со затвореничките;

� да ги идентификуваат специфичните потреби на затвореничките и проблемите со коишто вообичаено се соочуваат;

� да ги разгледаат практиките со коишто се среќаваат во секојдневната работа, за да проверат дали тие се дискриминаторски кон жените;

� да идентификуваат можни начини за справување со дискриминација против затвореничките и жените-сторители на кривични дела во својата сфера на делување.

Содржина. Овој модул дава преглед на релевантните одредби од меѓународните конвенции, норми и стандарди поврзани со отстранувањето на дискриминацијата против затвореничките и жените-сторители на кривични дела. Во него се идентификуваат потребите и правата на затвореничките и постапките што можат да ги преземат службените лица, лицата одговорни за носење политики и другите чинители во системот на кривична правда, за исполнување на обврските и заложбите на државите.Може да се пренесат следниве клучни поенти:

(а) Начелото на недискриминација (врз основа на пол) не го спречува преземањето заложби за исполнување на специфичните потреби на затвореничките. Напротив, задоволувањето на нивните специфични потреби гарантира дека тие нема да бидат дискриминирани.Тоа бара позитивна дискриминација од страна на раководството и персоналот во затворите, за да се гарантира еднаков пристап на затвореничките до сите услуги што мажите веќе ги уживаат и да се обезбеди задоволување на нивните родово специфични потреби.

(б) Полот во овој контекст главно се разбира како социо-културна категорија, а не како биолошкиот пол. Во таа смисла полот се однесува на општествените атрибути и можности што се поврзани со тоа што еден човек е маж или жена, вклучително општествено прифатени улоги и односи, лични особини, ставови, однесување, вредности, релативна моќ и влијание. Родовата еднаквост се однесува на еднаквите права, одговорности и можности на жените и мажите и имплицира земање предвид на интересите, потребите и приоритетите и на жените и на мажите.

12

(в) Родово сензитивното раководење со затворите започнува од приемот и распоредувањето на жената (и нејзините деца) во затворот, ги опфаќа сите аспекти на нејзиниот престој во затворот и продолжува по отпустот со преземање на сите соодветни мерки за нејзина поддршка. Тоа се заснова на разбирање на тоа кои се затвореничките и зошто имаат специфични потреби (за специфичните потреби на затвореничките, в. глава II погоре).

(Референтни алатки: Прирачник на УНОДЦ, глава 2.1 и воведниот дел од глава 3; Насоки на ПРИ/ТИП, глава 2).

Предложени активности во модулот

Дискусија во пленум. Побарајте од учесниците да ги наведат специфичните околности и потреби на затвореничките што се различни од оние на мажите. Запишете ги идеите на флипчарт.

Побарајте од групата да го прочита Правилото на Мандела 2 (поранешното правило 6) и да наведе други меѓународни (и национални) инструменти со слични одредби за недискриминација. Како ова начело е поврзано со другите правила? Како може да се оправдаат посебните мерки за жените согласно ова начело? Побарајте од групата да го разгледа Правилото од Бангкок 1 (и релевантните членови од Конвенцијата на ОН за елиминирање на сите форми на дискриминација против жените).

Работа во мали групи. Побарајте од учесниците да се поделат во помали групи и на секоја група зададете една или повеќе основи за дискриминација наведени во Правилото од Бангкок 1. Побарајте да наведат како жените и девојчињата во затвор се дискриминирани по тој основ (со фокус на различните услови или различното постапување во споредба со оние за мажите и момчињата).Дајте им време на групите да размислат за тоа како конкретните основи за дискриминација влијаат врз жените и девојчињата во затвор.

Дајте им време на групите да идентификуваат конкретни постапки што може да се преземат (од нивна страна / од други чинители) за да се избегнат формите на дискриминација што ги навеле. Побарајте доброволец од секоја група да ги претстави резултатите.

Дискусија во пленум. Разгледајте ги првичните идеи за специфичните потреби на затвореничките со групата. Допишете други потреби и предизвици на листот. Оставете го листот на видно место до крајот на обуката.

13

Б. Модул 2: Прием, регистрација и распоредување Цели. На крајот на овој модул учесниците ќе можат:

� да ги разберат условите за прием на сите затвореници предвидени во Правилата на Мандела;

� да ја разберат особената ранливост на жените при приемот и условите предвидени во Правилата од Бангкок што важат за жените и нивните деца;

� да размислат за евентуалните последици од примената на правилата во нивната установа.

Содржина. Во овој модул се наведуваат и се разговара за клучните елементи и мотивот зад одредбите од меѓународните конвенции, норми и стандарди во врска со приемот, регистрацијата и распоредувањето на затвореничките и, ако тоа е применливо, нивните деца. Може да се пренесат следниве клучни поенти:

(а) Точната евиденција за секој прием и отпуст во затворот служи за да се има отчетност, да се гарантира дека ниту едно лице нема да биде задржано незаконски и дека нема лица да „исчезнуваат“ во затворите, и претставуваат основа за алоцирање доволно средства согласно бројот на сместени лица.

(б) Персоналот во затворот мора да ги има предвид факторите на ранливост на новите затвореничките, да постапува со нив со особена сензитивност и да им ги обезбеди сите неопходни информации и потреби.

(в) Процесот на прием мора да вклучува можности жената да обезбеди соодветна грижа за своите деца. Различните опции за тоа вклучуваат условно одлагање на казната за одреден период, одобрување отсуство на жената од страна на затворските власти или постапки на надлежните институции во име на затвореничката.

(г) Податоците за децата на затвореничките треба да се опфатени во евиденцијата. Таквите податоци треба да се чуваат во тајност, но се потребни за да се гарантира дека се евидентирани сите лица што се примени во затворот и да се олесни контактот меѓу мајките и нивните деца надвор од затворот.

(д) Затвореничките треба да се распоредуваат во затвори близу до нивните домови, ако тоа е можно, бидејќи тоа им овозможува пристап до програми за рехабилитација и поддршка од семејството и заедницата и помага во задржувањето на семејните врски што се од суштинско значење за општествената рехабилитација. Меѓутоа, треба сериозно да се земе предвид желбата на жената:жените што биле жртви на семејно насилство може да не сакаат да бидат блиску до насилникот.

(Референтни алатки:Прирачник на УНОДЦ, глави 2.3 и 2.4; Насоки на ПРИ/ТИП, глава 3).

14


Работа во мали групи / случај. Поделете ги учесниците во две еднакви групи. Првата група ќе го разгледува приемот на маж-затвореник. Тој има 45 години. Кривичното дело е разбојништво. Сторителот добил затворска казна од 7 години. Втората група ќе го разгледува приемот на затвореничка. Таа има 29 години и четири деца. Сите деца живееле со неа пред да биде затворена.

Побарајте од групите да состават список на сите документи или предмети што треба да му/ ѝсе дадат на затвореникот/затвореничката и да изготват прашања што би му ги поставиле на лицето за да ги добијат сите релевантни информации од него. Дајте им време за дискусија, а потоа побарајте да ги претстават резултатите.

Играње улоги. Ако имате повеќе време, активноста може да се спроведе преку играње улоги, при што во секоја група ќе се одредат затвореник и службеник што го спроведува првото интервју со штотуку примениот затвореник.

Како резиме, секој учесник нека даде по една забелешка. Кои се основните разлики што ги забележале во прашањата и/или во играњето улоги? Дали има области што се задолжителни според стандардите, но не биле соодветно обработени од групите?

Случај. Поделете ги учесниците во различни групи. Зададете по еден од случаите подолу на секоја група и побарајте да дискутираат за следните прашања:

(а) Кои се главните работи што треба да се земат предвид во врска со жената која е примена во затворот?

(б) Како работите од претходната точка ќе се одразат на планот и на структурата за издржување на казната?

(в) Кои се нејзините здравствени и хигиенски потреби сега во моментов и во идниот период на издржување на казната?

(г) Кои се конкретните проблеми и грижи во врска со нејзината безбедност и сигурност и проблемите и грижите што таа ги создава по безбедноста и сигурноста на институцијата? На пример, како истата ќе биде контролирана, доколку е потребно, за време на патување надвор од затворот или при посета на надворешна институција за здравствена заштита?

(д) Дали ќе биде потребно да ѝ се изврши претрес со целосно соблекување на облеката по извршена посета на лекар и, ако одговорот е позитивен - зошто?

(ѓ) Како нејзината лична ситуација влијае врз социјалните односи за време на издржувањето на затворската казна и врз нејзините планови поврзани со враќањето во заедницата?

(е) Какви посебни обуки би му биле потребни на персоналот за да може да работи со неа ефикасно и безбедно?

Случај 1. Една млада 18-годишна жена е обвинета за кражба. Таа најверојатно ќе биде осудена на повеќе од една година затвор затоа што ова не ѝ е прво дело. Истата е бремена во седми месец. Жената одреме-навреме живее на улица и не одржува врски со семејството. Школувањето го напуштила на возраст од 10 години и е речиси неписмена.

15

Случај 2. Една постара жена е осудена на три години затвор и за неа се знае дека боледува од ментална болест, но деталите не се познати во овој момент. Таа им е многу добро позната на органите за спроведување на законот и уште е познато дека не се придржува до препишаната медикаментозна терапија.

Случај 3. Една 32-годишна жена е осудена за незаконска трговија со наркотици. Таа има сериозен проблем на зависност од дрога и повеќе од една деценија е припадник на банди и уживател на опојни дроги. Има слабо образование и никогаш во животот не била вработена.

Случај 4. Жена на возраст од четириесет и пет-шест години е осудена за измама на нејзиниот работодавец за голема сума пари. Таа има големо семејство кое зависи од нејзината финансиска и емоционална поддршка. Таа е високо образована.

В. Модул 3: Хигиена и здравствена заштита Цели. На крајот на овој модул учесниците ќе можат:

� да ги разберат општите барања во однос на хигиената, здравствените прегледи и здравствената заштита и важноста на специфичните барања во однос на затвореничките;


Содржина. Во овој модул се наведуваат и се разговара за клучните елементи и мотивот зад одредбите од меѓународните конвенции, норми и стандарди во врска со хигиената и здравствената заштита на затвореничките и, ако тоа е применливо, нивните деца. Конкретните прашања што треба да се обработат ги опфаќаат здравата средина во затворите, здравствениот скрининг при прием, родово специфичната здравствена заштита, менталното здравје и нега, спречувањето и третманот на ХИВ и негата на лицата со ХИВ, третманот за зависности, спречувањето на самоубиствата и самоповредувањето, услугите за превентивна здравствена заштита и хигиената. Може да се пренесат следниве клучни поенти:

(а) Здравјето и личната хигиена спаѓаат меѓу најважните теми во една затворска средина. Многу од меѓународните стандарди за оваа тема го претставуваат апсолутно минималното ниво на услуги (на пр., обезбедување вода за затворениците) што мора да му се достапни на секое лице во секое време. Тоа го вклучува и задоволувањето на хигиенските потреби поврзани со менструацијата и менопаузата, како и здравствените и хигиенските потреби на трудниците и доилките.

(б) Менталното здравје има суштинско значење, бидејќи многумина завршуваат во затвор поради ментални проблеми, а многу други развиваат ментални заболувања додека се во затвор. Веројатно е дека потребите на затвореничките за психијатриска здравствена заштита ќе бидат поакутни во затворска средина,

16

поради одвоеноста од децата, семејството, пријателите и заедницата (затвореничките, со оглед на тоа што се малубројни, често се распоредуваат во затвори далеку од домовите и имаат помалку посетители од мажите-затвореници) или поради сместување во самица, претрес и надзор од стражари-мажи или поради климата на злоупотреба и насилство во некои затвори.

(в) Жените имаат помалку пристап до здравствени услуги во затвор од мажите. Жените имаат родово специфични здравствени потреби што ги надминуваат бременоста и пренаталната и постнаталната нега и ги вклучуваат репродуктивното и сексуалното здравје или превентивните прегледи за рак на дојката или грлото на матката. Различните потреби за заштита на физичкото и менталното здравје потекнуваат од преживеаното насилство, сексуално преносливи болести, небезбеден секс или зависности.Жените треба да бидат прегледувани и третирани од лекар и медицински техничар што се жени, ако го побараат тоа.

(г) Заразните болести и нивното влијание врз затвореничките заслужуваат посебно внимание, имајќи го предвид големиот број на затворенички со сексуално преносливи болести. Жените имаат особена физичка ранливост на ХИВ и се соочени со особено висок ризик од туберкулоза поради почестата појава на повеќе фактори на ризик (вклучително низок социјално-економски статус, повисока превалентност на ХИВ, заедно со пренатрупаност, лоша вентилација, слаба осветленост и лоша хигиена).Антиретровиралната терапија често не е достапна во затворите, за да се спречи пренесувањето на ХИВ од мајката на детето, па затоа децата што се родени во затвор од мајки што се ХИВ-позитивни имаат потреба од посебна грижа и внимание.

(Референтни алатки: Прирачник на УНОДЦ, глава 2.8; УНОДЦ/УНАИДС, Жените и ХИВ во затворски средини7; Насоки на ПРИ/ТИП, глава 4).

Предложена активност во модулот

Работа во мали групи. Поделете ги учесниците во помали групи. Зададете различен сет релевантни стандарди на секоја група (на пр., оние наведени во првите 9 поглавја од глава 2.8 во Прирачникот на УНОДЦ).

Дајте им време на групите за да ги идентификуваат конкретните проблеми, потреби и ранливости на затвореничките во делот на хигиената и здравствената заштита. Побарајте да идентификуваат конкретни мерки за решавање на секој од тие проблеми, потреби и ранливости што би можеле да се применат во нивната институција врз основа на зададените стандарди. Какви пречки постојат и што е потребно за да се надминат истите?Кажете им да користат флипчарт хартија.

Побарајте од секоја група накратко да ги претстави резултатите. Како резиме, секој учесник нека даде по една забелешка. Што е она што особено би го истакнале од содржината на модулот?

7Достапно на англиски и руски јазик на https://www.unodc.org/balticstates/en/publications/prison-settings.html.

17

Дискусија во пленум. Со помош на анекс IV водете продлабочена дискусија за менталното здравје на затвореничките и предизвиците поврзани со тоа и разгледајте конкретни мерки што учесниците можат да ги преземат во својата работа за справување со проблемите. Фокусирајте се на менталните заболувања и самоповредувањето, симптомите и знаците за рано предупредување и стратегиите и мерките за нивно спречување и третирање. Оваа дискусија може да се врши во помали групи, ако има повеќе од еден олеснувач.

Случај. Поделете ги учесниците во различни групи. Зададете го случајот подолу на групите и побарајте да дискутираат за следните прашања. На крајот побарајте од секоја група да ги претстави одговорите пред целата група.

(а) Што би можело да ги објасни ненадејните промени на расположението?

(б) Што би можело да го објасни нејзиниот однос кон стражарите?

(в) Што би можело да биде причината за самоповредувањето?

(г) Дали затворениците кои се самоповредуваат се под поголем ризик од самоубиство?

(д) Како може да реагирате на конкретниот инцидент, дали би го послушале предлогот на медицинската сестра? Објаснете зошто да или зошто не.

(ѓ) Што може да се направи за да се спречат и да се решат сличните инциденти во иднина?

Случај. Деветнаесетгодишна жена е во притвор откако го нападнала сопругот со ножици. Од нејзиното приведување нејзиното едногодишно дете е згрижено во дом-семејство. Таа не си го видела детето повеќе од шест месеци. Во притвор однесувањето ѝ е непредвидливо: еден ден е полна со живот и мошне кооперативна, дури до ниво што нејзините обиди за спријателување со стражарите во истражниот затвор се несоодветни и непријатни. Други денови е повлечена и непријателски расположена. Од неодамна таа лошо спие, нема апетит и не комуницира со никого. Со еден збор кажано – изгледа многу несреќна. Никој не знае што е тоа што ги предизвикува тие ненадејни промени во расположението. Една вечер стражарот ја наоѓа сама во ќелијата како крвари од површинските исеченици што си ги нанела на двете раце со нож. При лекување на раните, медицинската сестра забележува докази за претходни исеченици на надлактиците и на стомакот. Откако медицинската сестра ѝ ги санирала раните, таа предложила младата жена да биде изолирана преостанатиот дел од ноќта за да не може да изврши уште еден обид за самоубиство. На стражарите им е преку глава од неа, и сметаат дека оваа криза е уште еден пример за тоа како оваа затвореничка го бара нивното внимание.

18

Г. Модул 4: Безбедност и сигурност Цели. На крајот на овој модул учесниците ќе можат:

� да разберат дека безбедноста и сигурноста се предуслови за исполнување на другите релевантни стандарди и норми и бараат почитување на човековите права;

� да ги согледаат последиците од моќта и авторитетот на затворските службеници, да уочат дека динамиката на моќта меѓу затворските службеници и затворениците е поинаква кај жените, и да ја сфатат одговорноста за соодветно управување со таа моќ и авторитет во сите ситуации;

� да ги разберат особените ранливости на жените, особено во врска со сексуалната злоупотреба во затвор, дисциплинските мерки, претресот и мерките на присилба и да идентификуваат начини за спречување и решавање на тие проблеми во согласност со меѓународните стандарди и норми;

� да размислат за можните последици од спроведувањето на правилата во нивните институции.

Содржина. Во овој модул се наведуваат и се разговара за клучните елементи и мотивот зад одредбите од меѓународните конвенции, норми и стандарди во врска со безбедноста и сигурноста на затвореничките и, ако тоа е применливо, нивните деца. Конкретните прашања што треба да се обработат ги опфаќаат одделувањето и надзорот над жените, поплаките од затвореничките, претресот, мерките за присилба и дисциплинската сегрегација. Може да се пренесат следниве клучни поенти:

(а) Безбедноста и сигурноста на сите лица во затворот е темел на ефективниот и хуман затворски ред. Надворешната сигурност (спречување бегства) и внатрешната безбедност (спречување нереди) најдобро се гарантираат со градење позитивни односи меѓу затворениците и персоналот (концепт на „динамична сигурност“);

(б) Одделувањето на жените од мажите во затворите и обврската женски персонал да ги чува затвореничките, служат за да се заштитат жените од насилство и злоупотреба. Машки персонал особено не треба никогаш да е вклучен во телесен претрес на затворенички.

(в) Претресот на голото тело и телесните шуплини предизвикуваат понижување и стрес и затоа треба да се заменат со алтернативни методи. Децата не треба никогаш да бидат подложувани на инвазивни телесни претреси.Претресот треба да го врши соодветно обучен персонал во согласност со претходно утврдени процедури.

(г) Дисциплинската сегрегација или мерките за присилба се мерки во крајна нужда и треба да се применуваат во текот на најкраток можен период. Трудниците, мајките со бебиња и доилките во затвор уживаат посебна заштита од употребата на присилба, сместување во самица или сегрегација.

19

(д) Мерките за спречување и решавање на случаите на насилство против затвореничките, безразлика дали од страна на други затворенички или од персоналот, вклучуваат непосредна заштита, поддршка и советување, грижа за физичкото и за менталното здравје, поддршка и правна помош, како и независна истрага.

(Референтни алатки: Прирачник на УНОДЦ, глава 2.6; Насоки на ПРИ/ТИП, глава 5).

20


Дискусија во пленум. Побарајте од учесниците да разговараат за разликата меѓу безбедноста и сигурноста за жени и за мажи. На кој начин нивната положба е различна во затворски контекст?

Играње улоги. Со помош на следните примери нагласете ја поентата дека персоналот секогаш е во позиција на авторитет и моќ и дека таа позиција не се нарушува поради начинот, на којшто им се обраќаат на затворениците:

Повикајте доброволец. Побарајте од доброволецот само да ги следи инструкциите што му се даваат. Објаснете дека ќе има три сценарија, а во секое од нив тој ќе ја игра улогата на затвореник, а вие улогата на затворски службеник.

Сценарио А:Поздравете го затвореникот учтиво. Дајте му пенкало. Замолете го учтиво затвореникот да го стави пенкалото на масата до себе. Заблагодарете му се.

Сценарио Б: Поздравете го затвореникот строго. Дајте му пенкало. Наредете му строго на затвореникот да го стави пенкалото на масата до себе. Кажете му да се врати во ќелијата.

Сценарио В:Со силен и лут глас наредете му на затворениот да застане пред вас. Повторно со силен глас наредете му да го стави пенкалото на масата. Наредете му да го стави ВЕДНАШ!!! Наредете му да се врати во ќелијата.

Поставете им го следното прашање на учесниците: „Во кое сценарио почнав да ја користам својата моќ?“ Учесниците нека гласаат. Точниот одговор е првото сценарио, бидејќи секој однос меѓу затвореник и службено лице се заснова на моќ.

Работа во мали групи. Поделете ги учесниците во помали групи. Објаснете дека нивната задача е да изготват политика за телесни претреси за женски затвор врз основа на релевантните меѓународни стандарди и норми. Побарајте да се фокусираат на тоа кога треба да се вршат телесни претреси, како и кој носи одлука за вршење телесен претрес, кој смее да го направи тоа, упатства за начинот на вршење на претресот и други релевантни аспекти.

Работа во мали групи. Поделете ги учесниците во мали групи. Зададете различен сет релевантни стандарди на секоја група (на пр., оние наведени во петте подглавја од глава 6 во Прирачникот на УНОДЦ). Објаснете дека нивна задача е да извршат инспекција на еден имагинарен затвор за да видат дали се спроведуваат зацртаните стандарди. Инспекцијата треба да се води од следниве три критериуми: (1) установата мора да има политика/процедура за ова прашање; (2) мора да се организира некаква обука за темата; и (3) мора да има некакви докази дека процедурата се почитува во пракса.

Дајте им време на групите да подготват пет прашања (најмногу) што би ги поставиле за да утврдат дали е/се исполнет(и) стандардот/ите во измислената институција во земјата. Ако имате малку време, повикајте доброволец од секоја група да каже како би утврдиле дали е исполнет стандардот и какви докази би барале.

21

Ако имате повеќе време, побарајте од секоја од групите да изврши интервју со претставник на измислената институција (оваа улога е најважна и мора да ја игра човек што добро ја знае содржината на стандардот, најдобро еден од олеснувачите). По одредено време прашајте ги групите дали стандардот е исполнет врз основа на дадените одговори. Прво прашајте ги испитувачите, а потоа публиката; гласајте, активноста нека биде интерактивна и вклучете ги учесниците што е можно повеќе.

Д. Модул 5: Контакти со надворешниот свет

Цели. На крајот на овој модул учесниците ќе можат:

� да ги разберат предностите од одржувањето на контактот меѓу затворениците и надворешниот свет и да ги уочат специфичните потреби на жените да го одржат контактот со своето семејство, особено со децата;

� да разберат дека посетите од роднините и пријателите се право, а не погодност и дека контактот со надворешниот свет е тесно поврзан со обврската за грижа што затворските службени лица ја имаат кон затворениците;

� да разберат зошто жените имаат несразмерно помалку посети и помалку контакт со семејството и пријателите;


Содржина. Во овој модул се наведуваат и се разговара за клучните елементи и мотивот зад одредбите од меѓународните конвенции, норми и стандарди во врска со контактот на затвореничките со надворешниот свет. Се разгледуваат конкретни начини за одржување на семејните врски, подобрување на условите при посети во затворот и контактите со заедницата. Може да се пренесат следниве клучни поенти:

(а) Контактот со надворешниот свет значи повеќе отколку само посети од семејството и пријателите. Релевантните стандарди предвидуваат програми за посети и овозможување на други начини на комуникација, што во денешно време значи мобилни телефони, телевизија и Интернет.Опфатени се и посети од правните застапници.

(б) Затвореничките имаат силна потреба од редовен контакт со семејството, особено со децата, што е од суштинско значење за нивната ментална добросостојба и успешна реинтеграција во општеството, па затоа ограничувањето на контактот со семејството не е дозволено како дисциплинска мерка.

(в) Не треба автоматски да се дозволува посета на членови на семејството без претходна консултација со затвореничката, бидејќи многу жени се жртви на семејно насилство пред затворањето.


22


Работа во мали групи. Поделете ги учесниците во помали групи. Дајте им време на групите за да ги утврдат конкретните проблеми, потреби и ранливости на затвореничките во врска со контактот со надворешниот свет.Кои мерки се предвидени во Правилата од Бангкок и Правилата на Мандела за надминување на овие проблеми, потреби и ранливости? Кажете им да користат флипчарт хартија. Побарајте од секоја група накратко да ги претстави резултатите.

Работа во мали групи. Побарајте од групите да поразговараат за препораките и добрите практики наведени во глава 2.10 од Прирачникот на УНОДЦ. Дајте им време за да состават список на конкретни мерки што би можеле да се применат во нивните институции, пречките што постојат и што е потребно за истите да се надминат. Побарајте доброволец од секоја група да ги претстави резултатите.

Ѓ. Модул 6: Рехабилитација на затворениците


� да ја разберат обврската да постапуваат со затворениците како со индивидуи со различни нивоа на ризик и потреби и да ја разберат поврзаноста меѓу програмите за работа, образование и поддршка пред и по отпустот;

� да спроведуваат родово чувствителна процена на ризикот;

� да ја разберат улогата на граѓанското општество и другите чинители во реинтеграцијата во општеството;


Содржина. Во овој модул се наведуваат и се разговара за клучните елементи и мотивот зад одредбите од меѓународните конвенции, норми и стандарди во врска со процената и класификацијата на затвореничките, активностите и програмите во затворот и подготвувањето за отпуштање и поддршката по отпустот. Може да се пренесат следниве клучни поенти:

(а) Соодветната процена, класификацијата, индивидуалното планирање, следењето и документирањето на однесувањето, како и работните, образовните рекреативните и другите активности се неопходни за поттикнување на рехабилитацијата на затворениците.

23

(б) Инструментите и критериумите за класификација треба да се прилагодат на жените и да се соберат најважните информации за евентуалните ментални заболувања, истрпено насилство, зависности или родителски обврски. Со оглед на тоа што затвореничките несразмерно често боледуваат од ментални заболувања, важно е да се избегне нивно класифицирање како лица со висок ризик и примена на високо ниво на безбедност што ги влошува здравствените проблеми.

(в) Жените ретко се затвореници со висок ризик и почесто се жртви на насилство пред заминувањето во затвор, па затоа имаат поголема потреба од програми за поддршка.Програмите за затвореничките не треба да го продолжуваат постоењето на негативни родови стереотипи, туку треба да бидат доволно квалитетни и разновидни и треба да ги нудат вештините потребни за да може жената да се вработи по отпуштањето или да го издржува семејството од затвор.

(г) Потребни се посебни програми за трудници, доилки и мајки со мали деца и за жени што биле жртви на злоупотреба и насилство и имаат потреба од психо-социјална помош.

(Референтни алатки: Прирачник на УНОДЦ, глави 2.5 и 2.7; Насоки на ПРИ/ТИП, глава 7).


Работа во мали групи. Поделете ги учесниците во помали групи. Зададете сет релевантни стандарди на секоја група.

Дајте им време на групите за да ги идентификуваат конкретните проблеми, потреби и ранливости на затвореничките во делот на рехабилитацијата. Побарајте да идентификуваат конкретни мерки за решавање на секој од тие проблеми, потреби и ранливости што би можеле да се применат во нивната институција врз основа на зададените стандарди. Какви пречки постојат и што е потребно за да се надминат истите? Кажете им да користат флипчарт хартија.

Побарајте од секоја група кратко да ги претстави резултатите. Како резиме, секој учесник нека даде по една забелешка. Што е она што особено би го истакнале од содржината на модулот?

Случај. Поделете ги учесниците во две групи. Зададете по еден од случаите подолу на секоја група и побарајте да дискутираат за следните прашања:

(a) Кои се пречките што стојат на патот на рехабилитацијата на затвореничките во овој случај?

(б) Какви мерки може да се преземат за да се надминат овие пречки?

(в) Кои се чинителите кои би можеле да играат улога за надминување на пречките за рехабилитација?

(г) Дали се среќавате со слични проблеми или дополнителни предизвици во вашата установа?

24

Случај 1. Во еден затвор во моментов казна издржуваат 1000 затвореници од кои 45 жени. Затвореничките се сместени во посебно крило од затворот. Во главната затворска зграда се нудат редовни програми за стручно образование и обука, во чии рамките има и една мала фискултурна сала. Во женското крило има премалку простор за одржување на овие програми, но затвореничките имаат можност да работат работи кои се сметаат за најсоодветни за женско. Некои од нив подготвуваат храна за затворениците а други се занимаваат со чистење.

Случај 2. Во еден женски затвор во моментов казна издржуваат 200 затворенички. Некои од нив имаат проблеми со менталното здравје и се држат во посебни ќелии со засилено обезбедување затоа што стражарите се плашат од можноста овие затворенички да манифестираат насилно однесување. Нема многу наставници кои сакаат да работат во затвор, но установата некако успева повремено да понуди по некој курс за основно образование. Одреден број жени кои добиле помилување на преостанатиот дел од затворската казна од неодамна се повторно во затвор за извршени имотни деликти. Една од нив се пожалила дека надвор е невозможно да се најде работа.

Е. Модул 7: Трудници и жени со деца во затвор


� да ги разберат специфичните потреби на бремените затворенички, мајките и нивните деца во затвор и обврските предвидени со Правилата од Бангкок;


Содржина. Во овој модул се наведуваат и се разговара за клучните елементи и мотивот зад одредбите од меѓународните конвенции, норми и стандарди во врска со постапувањето со трудници, доилки и мајки со деца во затвор. Може да се пренесат следниве клучни поенти:

(а) Ако не може да се избегне затворањето на мајки со нивните деца, државата презема одговорност да им обезбеди соодветна грижа. Нивото на пренатална и постнатална нега треба да биде еднакво на она надвор од затворот.

(б) Трудниците, доилките и жените со деца во затвор имаат специфични потреби во однос на здравствената заштита, исхраната и родителските вештини, коишто од затворските власти бараат флексибилност и преземање конкретни мерки.

(в) Одлуката да се дозволи останување на детето со својата мајка во затвор и одлуките за тоа кога детето треба да биде одделено од мајката треба да се носат врз основа на интересот на детето. Децата што живеат во затвор не смее да се третираат како затвореници, туку треба да се во можност во секое време да излезат од затворот. Околината за нивно одгледување треба да биде што е можно послична на онаа за децата надвор од затвор.

(Референтни алатки: Прирачник на УНОДЦ, глава 2.12; УНОДЦ/УНАИДС, Жените и ХИВ во затворски средини; Насоки на ПРИ/ТИП, глава 8).

25


Работа во мали групи / играње улоги. Поделете ги учесниците во помали групи. Нивната задача е да подготват аргументиран предлог до некој фактор на одлучување за отворање градинка во нивната установа. Побарајте да ги имаат предвид добрите практики за градинки наведени во глава 2.12 од Прирачникот на УНОДЦ. Побарајте доброволец од секоја група да ги претстави резултатите. Ако имате повеќе време, активноста може да се спроведе преку играње улоги.

Работа во мали групи. Зададете неколку релевантни стандарди на секоја група. Дајте им време на групите за да ги идентификуваат конкретните проблеми, потреби и ранливости на трудниците и затвореничките со деца. Побарајте да идентификуваат конкретни мерки за решавање на секој од тие проблеми, потреби и ранливости што би можеле да се применат во нивната институција врз основа на зададените стандарди. Какви пречки постојат и што е потребно за да се надминат истите? Побарајте доброволец од секоја група накратко да ги претстави резултатите.

Случај. Поделете ги учесниците во две групи. Зададете по еден од случаите подолу на секоја група и побарајте да дискутираат за следните прашања:

(a) Какви мерки може да се преземат за да се подобри состојбата?

(б) Кои се чинителите кои би можеле да одиграат улога?

(в) Дали се среќавате со слични проблеми или дополнителни предизвици во вашата установа?

Случај 1. Во еден женски затвор дозволено е мајките-затворенички да бидат со своите деца во затворот до возраст од 2 години. За затвореничките чии деца се постари од 5 месеци постои обврска да работат 8 часа а за тоа време нивните деца се чувани во градинка. Имаше неколку ситуации кога мајките одбиваа да се разделат од своите деца. Тоа доведе до тензии меѓу затвореничките и вработените во затворот, а неколку жени западнаа во состојба на силна вознемиреност.

Случај 2. Во еден женски затвор дозволено е мајките-затворенички да бидат со своите деца во затворот до возраст од 2 години. Откако ќе наполнат 2 години, децата се носат кај таткото или во најблискиот дом за деца без родителска грижа кој се наоѓа во друг град далеку од затворот. Затвореничките со највозрасни деца стануваат сѐ повознемирени затоа што се плашат дека нема да си ги видат децата до денот на отслужување на казната.

Работа во мали групи. Поделете ги учесниците во помали групи. Објаснете дека задачата е да изготват процедури за затворската управа на еден женски затвор во врска со одвојувањето на децата кои живеат со своите мајки во затворот врз основа на релевантните меѓународни стандарди и норми. Побарајте да се фокусираат на тоа кој треба да учествува во донесувањето такви одлуки, кои работи/моменти треба да се земат предвид при одлучувањето околу најдобриот интерес на детето, како треба да се изведе одвојувањето на детето од мајката и на други релевантни аспекти.

26

Ж. Модул 8: Посебни категории на затворенички


� да разберат како притворот и затворот влијаат на посебните категории на жени и кои се обврските утврдени во Правилата од Бангкок;

� да размислат за евентуалните последици од примената на Правилата во нивната установа.

Содржина. Во овој модул се наведуваат и се разговара за клучните елементи и мотивот зад одредбите од меѓународните конвенции, норми и стандарди во врска со постапувањето со притвореничките, девојките-затворенички, странските државјанки и припадничките на малцинства и домородечки народи. Може да се пренесат следниве клучни поенти:

(а) Одделувањето на лицата во притвор од осудените лица е неопходно за да се гарантира нивната безбедност и да им се обезбеди поголем пристап до семејството и децата споредено со осудените лица. Постојат посебни обврски за гарантирање на заштитата и безбедноста, здравствената заштита и правната помош за жените во притвор, бидејќи тие се соочени со особено голем ризик од сексуална злоупотреба или присилување, и често се неписмени, помалку ги знаат своите права од мажите или имаат психо-социјален хендикеп.

(б) Девојките-затворенички треба да бидат одвоени од возрасните и од момчињата и под надзор исклучиво на женски персонал. Ним им е потребен еднаков пристап до образование и стручна обука, како и советување за сексуална злоупотреба и други родово специфични програми и услуги соодветни за нивната возраст, како здравствена заштита за жени.

(в) Затвореничките што се странски државјанки и нивните деца се соочуваат со дополнителни тешкотии, вклучително јазичната бариера, оддалеченоста од семејствата, неразбирањето на правниот систем и немањето пристап до правен застапник или повисокиот ризик од сексуална злоупотреба и насилство. Затворските власти треба да им овозможат комуникација со правните застапници, конзуларните претставништва и семејствата и трансфер во татковината, ако тоа е соодветно.

(г) Затвореничките од малцинствата и домородните народи имаат специфични потреби и се соочуваат со повеќе форми на дискриминација. Затворските власти треба да обезбедат родово и културно релевантни програми и услуги што се сеопфатни и ги задоволуваат нивните потреби. Консултацијата со засегнатите затворенички и релевантната заедница е од суштинско значење.


27


Работа во мали групи / играње улоги. Поделете ги учесниците во 5 групи. Групите 1 до 4 ќе ја преземат улогата на затворенички, а групата 5 улогата на затворска управа во некоја замислена земја. Зададете ги улогите на наведените категории на групите и побарајте од нив да ги имаат предвид релевантните меѓународни стандарди и норми (на пр., оние наведени во глава 2.13 од Прирачникот на УНОДЦ):(1) притворенички; (2) девојки-затворенички; (3) странски државјанки; (4) затворенички од малцинства и домородни народи.

Објаснете дека тие се незадоволни и побарале средба со затворската управа. На нивно големо изненадување, барањето за средба е прифатено. Дајте им 20 минути на групите за да подготват презентација за затворската управа преку која ќе се заложат за признавање на правата согласно Правилата на Мандела и Правилата од Бангкок.

Во меѓувреме, групата на затворската управа мора да ги разгледа применливите стандарди и да се обиде да предвиди кои ќе бидат барањата и за кои мерки би можело да се размисли како одговор на таквите барања. Мора да ги имаат предвид следните параметри: (а) немаат пари за трошење; (б) имаат надлежност да одлучуваат само за тоа што ќе се случува во установата; (в) не мора да бараат овластување од некој на повисока позиција; (г) тие се во целост одговорни за безбедноста и сите други прашања од доменот на функционирањето на установата; (д) ќе бидат отпуштени од работа доколку настанат сериозни проблеми било поради нарушувања предизвикани од овие несреќни затворенички било поради мерките преземени со цел тие да се одоброволат, доколку работите се движат во лоша насока; (ѓ) мора да ѝ дадат одговор на секоја од групите заедно со логички аргументи за таквата одлука.

Групите мораат да ги засноваат аргументите на применливите правила, но можат да интегрираат и други стандарди предвидени во Правилата на Мандела или во Правилата од Бангкок. Не смеат да користат локални закони/политики/процедури или правила за зајакнување на аргументите од причина што истите не важат во замислената земја.

Дајте им време за презентации на групите 1-4.

Дајте ѝ време на групата на затворската управа да размисли за аргументите и детално да одговори за тоа зошто ќе ги спроведат или нема да ги спроведат побараните промени.

Случај. Поделете ги учесниците во две групи. Зададете ги случаите подолу на групите и побарајте да дискутираат за следните прашања. На крајот побарајте од секоја група да ги претстави одговорите пред целата група.

(a) Кои се посебните потреби на затвореничката и како истите се разликуваат во однос на другите затворенички?

(б) Кои елементи треба да ги земе предвид затворската управа?

(в) Како затворската управа може да осигури активностите што ќе се преземат и услугите што ќе се обезбедат да бидат соодветни од културолошки аспект?

28

Случај 1. Една доморотка издржува казна во женски затвор. Постојат индиции дека жената има историја на зависност од дрога и сексуална злоупотреба. Таа го говори мајчиниот јазик т.е. јазикот на нејзиното домородно население, но разбира по нешто и од службениот јазик на државата. Нејзиното семејство живее во едно зафрлено село далеку од затворот. Домородечките организации и лидери се активни низ целата земја на планот на подигање на свеста и човекови права. Затворската управа мора да изготви сеопфатен план за рехабилитација кој ќе се позанимава со нејзините потреби.

Случај 2. Една странска државјанка е примена на издржување казна во женски затвор. Таа не го говори службениот јазик на државата во која се наоѓа затворот. Нејзините деца живеат во нејзината матична земја заедно со преостанатиот дел од нејзиното семејство. Затворската управа мора да одлучи какви дејства ќе преземе во согласност со меѓународните стандарди и норми.

З. Модул 9: Подготовка за отпуштање и помош по

отпуштање


� да разберат зошто меѓународните стандарди се фокусираат на подготовката на затворениците за отпуштање и реинтеграција и на специфичните обврски кај жените;

� да ја разберат важноста и придобивките од соработката со други владини органи и со организациите на граѓанското општество;


Содржина. Во овој модул се наведуваат и се разговара за клучните елементи и мотивот зад одредбите од Правилата на Мандела и Правилата од Бангкок во врска со отпуштањето на затвореничките и помошта по отпуштањето. Може да се пренесат следниве клучни поенти:

(а) Подготовката за отпуштање започнува на почетокот на издржувањето на казната, а по отпуштањето е потребна постојана помош. Затворските власти имаат одговорност да ги вратат затворениците во заедницата подготвени и способни да живеат како совесни граѓани, со образование и вештини што им овозможуваат вработување, со зачувани семејни односи и со почетна помош во однос на облека, храна, парични средства, лични документи и други предмети што им се неопходни по отпуштањето.

(б) Со оглед на тоа што затвореничките често се стигматизирани - многу повеќе од машката затворска популација - и го губат контактот со семејството, мерките како домашно отсуство, отворени затвори или привремени живеалишта и посетите од семејството во затворот помагаат да се гарантира нивната благосостојба и да се

29

олесни реинтергацијата во општеството. Меѓутоа, неопходно е соодветно консултирање за да се избегне жените што биле жртви на семејно насилство да бидат посетувани и подложени на закани од сторителите на насилството.

(в) По отпуштањето жените веројатно ќе се соочат со особено силна дискриминација и ќе имаат потреба од посебна помош во однос на домувањето, обединувањето со семејството, вработувањето и здравствената заштита.Затворските власти треба да соработуваат со службите за условен отпуст, центрите за социјална работа и НВО во изготвувањето и спроведувањето на сеопфатни програми за реинтеграција на жените пред и по отпуштањето.



Работа во мали групи. Поделете ги учесниците во 2 групи. Првата група ќе се фокусира на затворениците-мажи, а втората група на затвореничките.

Побарајте од групите да состават опис на еден типичен затвореник во затворите во нивната земја. (Вежбата може да се скрати со тоа што некој однапред ќе го направи таквиот опис). Дајте им време да направат план за отпуштање на затвореникот што ќе содржи листа со неговите, односно нејзините потреби во моментот на отпуштање и во кој ќе бидат наведени методите и ресурсите што реално би можеле да се искористат за задоволување на идентификуваните потреби по отпуштањето.

Побарајте доброволец во секоја група да ги запишува клучните поенти од дискусијата (на флипчарт хартија) и да ги претстави резултатите по работата во групи.

Ѕ. Модул 10: Персонал кој работи со затвореничките


� да разберат зошто персоналот што работи со затворенички треба да има посебна свесност и обука за проблемите со коишто се соочуваат затвореничките;

� да ги разберат обврските од меѓународните стандарди во однос на квалитетот, обуката и правата на персоналот што работи со затворенички;


Содржина. Во овој модул се наведуваат и се разговара за клучните елементи и мотивот зад одредбите од Правилата на Мандела и Правилата од Бангкок во врска со персоналот што работи со затворенички. Може да се пренесат следниве клучни поенти:

30

(а) Квалитетот при изборот и обуката на персоналот се камен-темелник на доброто управување во затворите. Други клучни елементи се соодветната плата, безбедната работа, квалитетно раководство, јасни политики и процедури и ефективен систем за дисциплински мерки што спречува злоупотреба на затвореничките и дискриминација на жените во персоналот.

(б) Жените во персоналот треба да имаат еднаков пристап до обуки како мажите и еднакви можности за унапредување. Раководството треба да покаже јасна и постојана посветеност кон спречувањето и борбата против институционали-зираната дискриминација на жените во персоналот.

(в) Персоналот што работи со затвореничките треба да има посебна обука за родова сензитивност и забрана на дискриминација и сексуалното малтретирање, родово специфичните потреби и човекови права на затвореничките, здравствена заштита на жените, прва помош и основи на медицината, развој и здравствена заштита на децата, како и за сексуално преносливите болести, ХИВ, заштита на персоналот и детектирање на потребите од психијатриска здравствена заштита и ризикот од самоповредување и самоубиство.Здравствените работници треба да добијат обука за универзалните мерки на претпазливост за контрола на инфекциите во здравствени објекти во затворени установи.



Работа во мали групи / играње улоги. Поделете ги учесниците во три групи. Првата задача на групите е да подготват прашања што би му ги поставиле на кандидат за вработување како затворски службеник. Втората задача е да интервјуираат доброволец во секоја група со поставување на прашањата и забележување на одговорите.

Првата група избира службено лице од прво ниво за работа во установа за мажи. Тие интервјуираат кандидат од машки пол.

Втората група избира службено лице од прво ниво за работа во установа за мажи. Тие интервјуираат кандидат од женски пол.

Третата група избира службено лице од прво ниво за работа во установа за жени. Тие интервјуираат кандидат од женски пол.

Побарајте од групите да размислат за работното место и полот на кандидатот. Дадете им време да подготват по 2 прашања за секоја од следните особини што кандидатот треба да ги поседува: (а) знаење, (б) способности, (в) соодветност на личноста. Дајте им време за спроведување на интервјуто.

Побарајте секоја од групите да ги претстави резултатите и согледувањата во пленум. Кои разлики ги забележале во текот на интервјуто зависно од полот на кандидатот или видот на установата?

31

И. Модул 11: Истражувања, планирање и евалуација


� да ја разберат важноста на истражувањето, планирањето и евалуацијата како основа за донесување добри одлуки од страна на затворската управа и постигнување на целите на казнувањето;


Содржина. Во овој модул се наведуваат и се разговара за клучните елементи и мотивот зад одредбите од Правилата од Бангкок во врска со истражувањето, планирањето и евалуацијата. Може да се пренесат следниве клучни поенти:

(а) Истражувањето на родово специфичните околности и потреби на затвореничките и жените-сторители на кривични дела и на децата на затвореничките е важна основа за донесување политики и стратегии за нивна реинтеграција во општеството.

(б) Не само пратениците во парламентот и лицата одговорни за носење политики, туку и затворските органи и другите службени лица во системот за кривична правда можат да придонесат кон истражувањето и собирањето податоци преку својата секојдневна работа, на пример, во однос на здравствените потреби на затвореничките, влијанието на условите и практиките во затворот врз нивното здравје и психичка добросостојба или ситуацијата на децата, чиишто мајки се во затвор.

(в) Процесот на планирање треба да опфаќа сеопфатна и редовна процена на ефективноста на услугите и програмите што се достапни за жените-сторители на кривични дела и нивните деца во заедницата и во затворите, за тие услуги да бидат поефективни и подостапни за сите.



Работа во мали групи. Поделете ги учесниците во мали групи. Побарајте од групите да разговараат за следните прашања: (a) Како истражувањата придонесуваат за побезбедни затвори? (б) Како истражувањата придонесуваат за подобри програми? (в) Зошто се истражувањата особено важни за затвореничките?

Дајте им време да ги разгледаат областите за истражувачка дејност наведени во глава 4.2 од Прирачникот на УНОДЦ и да продискутираат околу тоа како таквите истражувања би можеле да им помогнат во планирањето на работата. Побарајте доброволец од секоја група да ги претстави резултатите.

32

Ј. Модул 12: Алтернативни мерки


� да ги разберат целите и предностите на алтернативните мерки и причините, поради коишто алтернативните мерки се особено соодветни за повеќето жени-сторители на кривични дела.

� да ги идентификуваат елементите што треба да ги содржат родово сензитивните алтернативни мерки;

� да размислат за можните последици од спроведувањето на правилата во нивните институции.

Содржина. Во овој модул се наведуваат и се разговара за клучните елементи и мотивот зад одредбите од меѓународните конвенции, норми и стандарди во врска со алтернативните мерки за жените-сторители на кривични дела. Конкретните прашања што треба да се опфатат се откажување од кривично гонење и пренасочување на случајот во системот за социјална работа, алтернативи на притворот, изрекување на казната и условен отпуст. Може да се пренесат следниве клучни поенти:

(а) Повеќето жени-сторители на кривични дела не претставуваат ризик за општеството и нивното затворање не помага туку ја попречува нивната реинтеграција во општеството и негативно влијае врз нивните деца.Насилството и траумата поврзана со тоа често придонесуваат кон тоа жените да сторат кривично дело. Треба да се користат сите можни опции за избегнување на покренувањето обвиненија против жените-сторители на кривични дела и определување притвор, во комбинација со интервенции за справување со најчестите проблеми што доведуваат до судир на жените со системот за кривична правда.

(б) При изрекувањето на казната и одлучувањето за условен отпуст треба да се земе предвид типичниот историјат на овие жени, вклучително подложеноста на злоупотреба и насилство, нивните обврски за грижа за други лица и потребите за реинтеграција во општеството.Конкретни олеснителни околности може да бидат ако лицето нема претходно кривично досие и ако делото е релативно лесно.

(в) Алтернативните мерки за жените-сторители на кривични дела треба да се применуваат секогаш кога тоа е соодветно и можно. Алтернативните мерки треба да се претпочитаат во случај на девојки, трудници и жени со деца. Потребни се посебни мерки за жените-сторители на кривични дела кои се зависнички од наркотици, странски државјанки или жртви на трговија со луѓе.

(г) Може да е потребно донесување или изменување на закони и политики и обезбедување доволно средства за да се гарантира достапноста на целиот дијапазон алтернативни мерки за жените-сторители на кривични дела, заедно со интервенции за справување со најчестите проблеми што доведуваат до судир на жените со системот за кривична правда.

(Референтни алатки: Прирачник на УНОДЦ, глава 3; Насоки на ПРИ/ТИП, глава 1).

33


Работа во мали групи. Поделете ги учесниците во помали групи. Задајте сет релевантни стандарди на секоја група. Дајте им време на групите за да ги идентификуваат конкретните проблеми, потреби и ранливости на жените-сторители на кривични дела и најчестите проблеми што доведуваат до затворски казни за жени. Побарајте да идентификуваат интервенции и алтернативни мерки што се одговор на тие проблеми, потреби и ранливости, врз основа на зададените стандарди. Кои мерки може да се преземат во рамките на постојното законодавство, а за кои мерки се потребни реформи на законодавството? Кажете им да користат флипчарт хартија.

Побарајте од секоја група накратко да ги претстави резултатите. Како резиме, секој учесник нека даде по една забелешка. Што е она што особено би го истакнале од содржината на модулот?

34

Анекс I. Материјали за учесниците На следниве страници се наоѓаат материјалите за учесниците што може да се употребат за олеснување на активностите во училница и на дискусиите за секој од модулите на програмата.

Олеснувачите се замолуваат да ги видоизменат материјалите и активностите на начин што ќе обезбеди истите да одговараат на локалните потреби, проблеми и културолошки норми. Во примерите/случаите што ќе се обработуваат може да се употребат локални лични имиња наместо странските. Сепак, имајте предвид дека е несоодветно студиите на случаи да се базираат на вистински личности, особено не на начин кој би можел да доведе до нивно препознавање т.е. идентификување.

35

Материјал за учесниците Активност со учесниците Модул 1: Справување со проблемот на дискриминација на затвореничките и на жените сторители на кривични дела

Низ дискусија во мала група, разгледајте ги следниве основи на дискриминација:

(1) раса (6) национална припадност (2) боја на кожа (7) социјална положба (3) пол (8) имотна состојба (4) религија (9) раѓање (5) политичко или друго мислење (10) друг статус Како (на кој начин) се дискриминирани жените и девојките во затвор,гледано од аспект на некој од основите на дискриминација?

Каков е тој различен третман или услови што ги добиваат жените или девојките споредено со мажите или момчињата?

Наведете конкретни мерки што би можеле да се преземат за да се избегнат формите на дискриминација што ги посочивте.

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

36

Материјал за учесниците Активност со учесниците Модул 2: Прием, регистрација и распоредување(I)

Низ дискусија во мала група, разлислете за соодветниот случај (сценарио) на жена примена во затвор што сте го добиле од олеснувачот за обработка,и одговорете ги следниве прашања:

(a) Кои се главните работи што треба да се земат предвид во врска со жената која е примена во затворот?

(b) Како работите од претходната точка ќе се одразат на планот и на структурата за издржување на казната?

(c) Кои се нејзините здравствени и хигиенски потреби сега во моментов и во идниот период на издржување на казната?

(d) Кои се конкретните проблеми и грижи во врска со нејзината безбедност и сигурност и проблемите и грижите што таа ги создава по безбедноста и сигурноста на институцијата?На пример, како истата ќе биде контролирана, доколку е потребно, за време на патување надвор од затворот или при посета на надворешна институција за здравствена заштита?

(e) Дали ќе биде потребно да ѝ се изврши претрес со целосно соблекување на облеката по извршената посета на лекар и, ако одговорот е позитивен - зошто?

(f) Како нејзината лична ситуација влијае врз социјалните односи за време на издржувањето на затворската казна иврз нејзините планови поврзани со враќањето во заедницата?

(g) Какви посебни обуки би му биле потребни на персоналот за да може да работи со неа ефикасно и безбедно?

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

37

Материјал за учесниците Активност со учесниците Модул 2: Прием, регистрација и распоредување(II)

Случаи за обработка:

Случај 1. Една млада 18-годишна жена е обвинета за кражба. Таа најверојатно ќе биде осудена на повеќе од една година затвор поради тоа што ова не ѝ е прво дело. Истата е бремена во седми месец. Жената одреме-навреме живее на улицаи не одржува врски со семејството. Школувањето го напуштила на возраст од 10 години и е речиси неписмена.

Случај 2. Една постара жена е осудена на три години затвор и за неа се знае дека боледува од ментална болест, но деталите не се познати во овој момент. Таа им е многу добро позната на органите за спроведување на законот и уште е познато дека не се придржува до препишаната медикаментозна терапија.

Случај 3. Една 32-годишна жена е осудена за незаконска трговија. Таа има сериозен проблем на зависност од дрогаи повеќе од една деценија е припадник на банди и уживател на опојни дроги. Има слабо образование и никогаш во животот не била вработена.

Случај4. Жена на возраст од четириесет и пет-шест години е осудена за измама на нејзиниот работодавец за голема сума пари. Таа има големо семејство кое зависи од нејзината финансиска и емоционална поддршка. Таа е високо образована.

38

Материјал за учесниците Активност со учесниците Модул 3: Здравствена заштита (I)

Низ дискусија во мала група, идентификувајте ги конкретнитепроблеми, потреби и ранливости на затвореничките во делот на хигиената и здравствената заштита. Земете ги предвид стандардите и нормите што ви ги дал олеснувачот.

Составете листа со такви проблеми, потреби и ранливости.

Какви конкретни мерки би можеле да се преземат за решавање на секој од тие проблеми, потреби и ранливости врз основа на стандардите и нормите?

Какви пречки постојат? Што е потребно за да се надминат истите?

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

39

Материјал за учесниците Активност со учесниците Модул 3: Здравствена заштита (II)

Низ дискусија во мала група, разгледајте го случајот даден подолу и одговорете ги следниве прашања:

(a) Што би можело да ги објасни наглите промени во расположението?

(b) Што би можело да го објасни нејзиниот однос кон стражарите?

(c) Дали самоповредувањето е начин за барање внимание?

(d) Дали самоповредувањето е обид за самоубиство?

(e) Дали затворениците кои се самоповредуваатсе под поголем ризик од самоубиство?

Случај. Деветнаесетгодишна жена е во притвор откако го нападнала сопругот со ножици. Од нејзиното приведување нејзиното едногодишно дете е згрижено во дом-семејство. Таа не си го видела детето повеќе од шест месеци. Во притворот однесувањето ѝ е непредвидливо: еден ден е полна со живот и мошне кооперативна, дури до ниво што нејзините обиди за спријателување со стражарите во истражниот затвор се несоодветни и непријатни. Други денови е повлечена и непријателски расположена. Од неодамна таа лошо спие, нема апетит и не комуницира со никого. Со еден збор кажано – изгледа многу несреќна. Никој не знае што е тоа што ги предизвикува тие нагли промени во расположението.Една вечер стражарот ја наоѓа сама во ќелијата како крвари од површинските исекотини што си ги нанела на двете раце со нож. При лекување на раните, медицинската сестра забележува докази за претходни посекотини на надлактиците и на стомакот. Откако медицинската сестра ѝ ги санирала раните, таа предложила младата жена да биде изолирана преостанатиот дел од ноќта за да не може да изврши уште еден обид за самоубиство. На стражарите им е преку глава од неа, и сметаат дека оваа криза е уште еден пример за тоа како оваа затвореничка го бара нивното внимание. ________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

40

Материјал за учесниците Активност со учесниците Модул 4: Безбедност и сигурност (I)

Низ дискусија во мала група, разгледајте ги стандардите и нормите што ви ги дал олеснувачот во врска со телесните претреси.

Вашата задача е да изготвите политика за телесни претреси за женски затвор. Политиката треба да ги уреди минимум следниве работи: (1) кога треба да се вршат телесни претреси;(2) како и кој носи одлука за вршење телесен претрес;(3) кој смее тоа да го направи; и (4) упатства за начинот на вршење на телесниот претрес.

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

41

Материјал за учесниците Активност со учесниците Модул 4: Безбедност и сигурност (II)

Низ дискусија во мала група, разгледајте ги стандардите и нормите што ви ги дал олеснувачот во врска со безбедноста и сигурноста на затвореничките и нивните деца.

Ваша задача е да извршите инспекција на еден имагинарен затвор за да видите дали се спроведуваат зацртаните стандарди. Инспекцијата треба да се води од следниве три критериуми: (1)установата мора да има политика/процедура за ова прашање; (2) мора да се организира некаква обука за темата;и(3) мора да има некакви докази дека процедурата се почитува во пракса.

Смислете 5 прашања кои би ги поставиле за да видите дали стандардот е исполнет и размислете кои би биле доказите што би ги барале.

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

42

Материјал за учесниците Активност со учесниците Модул 5: Контакти со надворешниот свет

Низ дискусија во мала група, утврдете ги конкретните проблеми, потреби и ранливости на затвореничките во врска со контактите со надворешниот свет.

Кои мерки се предвидени во Правилата од Бангкок и Правилата на Мандела за надминување на овие проблеми, потреби и ранливости?

Што конкретно би значело тоа за вашата работа? Наведете мерки со помош на кои би се имплементирале овие клучни елементи.

Какви пречки постојат? Што е потребно за да се надминат?

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

43

Материјал за учесниците Активност со учесниците Модул 6: Рехабилитација на затворениците (I)

Низ дискусија во мала групаутврдете ги конкретните проблеми, потреби и ранливости на затвореничките во делот на рехабилитацијата на затворениците. Земете ги предвид стандардите и нормите што ви ги дал олеснувачот.

Составете листа со вакви проблеми, потреби и ранливости.

Какви мерки може да се преземат за справување со секој од тие проблеми, потреби и ранливости врз основа на стандардите и нормите?

Какви пречки постојат? Што е потребно за да се надминат ваквите пречки?

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

44

Материјал за учесниците Активност со учесниците Модул 6: Рехабилитација на затворениците (II)

Низ дискусија во мала групаанализирајте го случајот што ви го дал олеснувачот и одговорете ги следниве прашања:

(a) Кои се пречките што стојат на патот на рехабилитацијата на затвореничките во овој случај?

(b) Какви мерки може да се преземат за да се надминат овие пречки?

(c) Кои се чинителите кои би можеле да играат улога во надминувањето на пречките за рехабилитација?

(d) Дали се среќавате со слични проблеми или дополнителни предизвици во вашата установа?

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

45

Материјал за учесниците Активност со учесниците Модул 6: Рехабилитација на затворениците (III)


Случај 1. Во еден затвор во моментов казна издржуваат 1000 затвореници од кои 45 жени. Затвореничките се сместени во посебно крило од затворот. Во главната затворска зграда се нудат редовни програми за стручнообразование и обука, во рамките на што има и една мала фискултурна сала. Во женското крило има премалку простор за одржување на овие програми, но затвореничките имаат можност да работат работи кои се сметаат за најсоодветни за жени. Некои од нив подготвуваат храна за затворениците а други се занимаваат со чистење.

Случај 2. Во еден женски затвор во моментов казна издржуваат 200 затворенички. Некои од нив имаат проблеми со менталното здравје и се држат во посебни ќелии со засилено обезбедувањезатоа што стражарите се плашат од можноста овие затворенички да манифестираат насилно однесување. Нема многу наставници кои сакаат да работат во затвор, но установата некако успева да понуди одвреме-навреме по некој курс за основно образование. Одреден број жени кои добиле помилување на преостанатиот дел од затворската казна од неодамна се повторно во затвор за извршени имотни деликти. Една од нив се пожалила дека надвор е невозможно да се најде работа.

46

Материјал за учесниците Активност со учесниците Модул 7: Трудници и жени со деца во затвор (I)

Низ дискусија во мала група, изгответе аргументиран предлог до некој фактор на одлучување за отворање градинка во некоја измислена казнено-поправна установа во вашата земја. Може да се повикате на примерите на добра пракса за градинки дадени во точката 2.12од прирачникот на УНОДЦ.Обидете се да ги предвидите контрааргументите на факторот.Што би било потребно за да го/ја убедите?

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

47

Материјал за учесниците Активност со учесниците Модул 7: Трудници и жени со деца во затвор (II)

Низ дискусија во мала групаутврдете ги конкретните проблеми, потреби и ранливости на затвореничките кои се бремени и кои имаат деца. Земете ги предвид стандардите и нормите што ви ги дал олеснувачот.

Составете листа со вакви проблеми, потреби и ранливости.

Какви мерки може да се преземат за справување со секој од тие проблеми, потреби и ранливости врз основа на стандардите и нормите?

Какви пречки постојат? Што е потребно за да се надминат ваквите пречки?

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

48

Материјал за учесниците Активност со учесниците Модул 7: Трудници и жени со деца во затвор (III)

Низ дискусија во мала групаанализирајте го случајот што ви го дал олеснувачот и одговорете ги следниве прашања:

(a) Какви мерки може да се преземат за да се подобри состојбата?

(b) Кои се чинителите кои би можеле да одиграат улога?

(c) Дали се среќавате со слични проблеми или дополнителни предизвици во вашата установа?

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

49

Материјал за учесниците Активност со учесниците Модул 7: Трудници и жени со деца во затвор (IV)


Случај 1. Во еден женски затворе дозволено мајките-затворенички да бидат со своите деца во затворот до возраст од 2 години. За затвореничките чии деца се постари од 5 месеци постои обврска да работат 8 часа а за тоа време нивните деца се чувани во градинка. Имаше неколку ситуации кога мајките одбиваа да се разделат од своите деца. Тоа доведе до тензии меѓу затвореничките и вработените во затворот, а неколку жени западнаа во состојба на силна вознемиреност.

Случај 2. Во еден женски затвор е дозволено мајките-затворенички да бидат со своите деца во затворот до возраст од 2 години. Откако ќе наполнат 2 години, децата се носат кај таткото или во најблискиот дом за деца без родителска грижа кој се наоѓа во друг граддалеку од затворот. Затвореничките со највозрасни деца стануваат сѐ повознемирени затоа што се плашат дека нема да си ги видат децата до денот на отслужување на казната.

50

Материјал за учесниците Активност со учесниците Модул 7: Трудници и жени со деца во затвор (V)

Низ дискусија во мала група разгледајте ги стандардите и нормите што ви ги даде олеснувачот.

Ваша задача е да изготвите процедури за затворската управа на еден женски затвор во врска со одвојувањето на децата кои живеат со своите мајки во затворот. Процедурите треба да ги уредат минимум следниве аспекти: (1) кој треба да учествува во донесувањето такви одлуки; (2) кои работи/моменти треба да се земат предвид при одлучувањето околу најдобриот интерес на детето; (3) како треба да се изведе одвојувањето на детето од мајката.

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

51

Материјал за учесниците Активност со учесниците Модул 8: Посебни категории на затворенички (I)

Во рамките на мала група преземете ја улогата на некоја од подолудадените категории на затворенички во една казнено-поправна установа во некоја замислена земја. Вие сте незадоволни од состојбата во која се наоѓате и од начинот на кој се постапува со вас и барате средба со затворската управа. На ваше големо изненадување, барањето за средба е прифатено. Подгответе презентација која ќе им ја изложите на луѓето од затворската управа, преку која ќе се заложите за признавање на вашите права согласно со одредбите во Правилата на Мандела и Правилата од Бангкок. Не смеете да користите локални закони/политики/процедуриили правила за зајакнување на вашите аргументизатоа што истите не важат во замислената земја.

(1) притворенички;

(2) девојки-затворенички;

(3) странски државјани;

(4) малцинства и домородечки народи.

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

52

Материјал за учесниците Активност со учесниците Модул 8: Посебни категории на затворенички (II)

Во рамките на мала група преземете ја улогата на затворска управа во некоја замислена земја.Ви се обраќаат различни групи затворенички кои се незадоволни од состојбата во која се наоѓаат и од начинот на кој се постапува со нив во затворот што го раководите. Им удоволувате на нивното барање за средба за да слушнете што сакаат. Разгледајте ги соодветните стандарди, обидете се да предвидите со какви барања ќе настапат различните групи и наведете мерки за кои би можеле да размислите како одговор на таквите барања.

(1) притворенички;

(2) девојки-затворенички;

(3) странски државјани;

(4) малцинства и домородечки народи.

Имајте ги предвид следниве параметри: (a) немате пари за трошење; (b) имате надлежност да одлучите само за тоа што ќе се случува во установата; (c) не мора да барате овластување од некого на повисока позиција; (d) вие сте во целост одговорни за безбедноста и сите други прашања од доменот на функционирањето на установата; (e) ќе бидете отпуштени од работа доколку настанат сериозни проблеми било поради нарушувања предизвикани од овие несреќни затворенички било поради мерките преземени со цел тие да се одоброволат, доколку работите се движат во лоша насока; (f) морате да ѝ дадете одговор на секоја од групите заедно со логички аргументи за таквата одлука.

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

53

Материјал за учесниците Активност со учесниците Модул 8: Посебни категории на затворенички (III)

Низ дискусија во мала група разгледајте го случајот што ви го дал олеснувачот и одговорете ги следниве прашања:

(a) Кои се посебните потреби на затвореничката и како истите се разликуваат во однос на другите затворенички?

(b) Кои елементи треба да ги земе предвид затворската управа?

(c) Како затворската управа може да осигуриактивностите што ќе се преземат и услугите што ќе се обезбедат да бидат соодветни од културолошки аспект?

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

54

Материјал за учесниците Активност со учесниците Модул 8: Посебни категории на затворенички (IV)


Случај 1. Една доморотка издржува казна во женски затвор. Постојат индиции дека жената има историја на зависност од дрога и сексуално злоставување. Таа го говори мајчиниот јазик т.е. јазикот на нејзиното домородно население, но разбира по нешто и од службениот јазик на државата. Нејзиното семејство живее во едно зафрлено село далеку од затворот. Домородечките организации и лидери се активни низ целата земја на планот на подигање на свеста за човековите права. Затворската управа мора да изготви сеопфатен план за рехабилитација кој ќе се позанимава со нејзините потреби.

Случај 2. Една странкиња е примена на издржување казна во женски затвор. Таа не го говори службениот јазик на државата во која се наоѓа затворот. Нејзините деца живеат во нејзината матична земја заедно со преостанатиот дел од нејзиното семејство. Затворската управа мора да одлучи какви дејства ќе преземе во согласност со меѓународните стандарди и норми.

55

Материјал за учесниците Активност со учесниците Модул 9: Подготовка за отпуштање и помош по отпуштање

Низ дискусија во рамките на голема група, изгответе опис на типичен затвореник во машките/женските затвори во вашата земја.

Направете план за излегувањето од затвор за тој затвореник што ќе содржи листа со неговите, односно нејзините потреби во моментот на излегување од затвори во кој ќе бидат наведени методите и ресурсите што реално би можеле да се искористат за задоволување на идентификуваните потреби по излегувањето од затвор.

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

56

Материјал за учесниците Активност со учесниците Модул 10: Персонал кој работи со затвореничките(I)

Врз основа на случајот доделен на вашата група, дискутирајте околу прашањата што би му ги поставиле на кадидат за вработување во затворот кој дошол на интервју за работа. Имајте ги предвид работното место и полот на кандидатот. Смислете по две прашања за секоја од следниве карактеристики што треба да ги поседува лицето: (a) знаење; (б) способности; (в) соодветност на личноста.

Потоа направете интервју со доброволец од вашата група кому ќе му ги поставите таквите прашања и ќе ги запишете одговорите.

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

57

Материјал за учесниците Активност со учесниците Модул 10: Персонал кој работи со затвореничките (II)

Случаи за обработка од страна на групите:

Група 1.Избирате затворски службеник од прво ниво за работа во машка казнено-поправна установа. Интервјуирате кандидат од машки пол.

Група 2. Избирате затворски службеник од прво ниво за работа во машка казнено-поправна установа. Интервјуирате кандидат од женски пол.

Група 3. Избирате затворски службеник од прво ниво за работа во женска казнено-поправна установа. Интервјуирате кандидат од женски пол.

58

Материјал за учесниците Активност со учесниците Модул 11: Истражувања, планирање и евалуација

Преку дискусија во мала група одговорете ги следниве прашања:

(a) Како истражувањата придонесуваат за побезбедни затвори?

(b) Како истражувањата придонесуваат за подобри програми?

(c) Зошто се истражувањата особено важни за затвореничките?

Разгледајте ги областите за истражувачка дејност наведени во точката 4.2 од прирачникот на УНОДЦ и продискутирајте околу тоа како таквите истражувања би можеле да ви помогнат во планирањето на вашата работа.

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

59

Материјал за учесниците Активност со учесниците Модул 12: Алтернативни мерки

Низ дискусија во мала група утврдете ги конкретните проблеми, потреби и ранливости на жените сторители на кривични дела, како и најчестите проблеми кои доведуваат до затворски казни за жените. Земете ги предвид стандардите и нормите што ви ги даде олеснувачот.

Составете листа со интервенции и алтернативни мерки кои претставуваат одговор на идентификуваните проблеми, прашања, потреби и ранливости, а врз основа на стандардите и нормите.

Какви мерки би можеле да се преземат во рамките на постојното законодавство од страна на вашите установи или други државни институции?

За кои мерки би биле потребни реформи во законодавството?

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

60

Анекс II. Тест прашања и одговори A. Клуч со одговори за тест прашањата

Б. Прашалник за модулот 1: Справување со проблемот на дискриминација на затвореничките и на жените сторители на кривични дела

В. Прашалник за модулот 2: Прием, регистрација и распоредување

Г. Прашалник за модулот 3: Здравствена заштита

Д. Прашалник за модулот 4: Безбедност и сигурност

Ѓ. Прашалник за модулот 5: Контакти со надворешниот свет

Е. Прашалник за модулот 6: Рехабилитација на затворениците

Ж. Прашалник за модулот 7: Трудници и жени со деца во затвор

З. Прашалник за модулот 8: Посебни категории на затворенички

Ѕ. Прашалник за модулот 9: Подготовка за отпуштање и помош по отпуштање

И. Прашалник за модулот 10: Персонал кој работи со затвореничките

Ј. Прашалник за модулот 11: Истражувања, планирање и евалуација

К. Прашалник за модулот 12: Алтернативни мерки

A. Клуч со одговори за тест прашањата

Пра-

шање

Модул

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

a. Точно Точно Неточно Точно Неточно Неточно Неточно Неточно Неточно Неточно Неточно Неточно b. Неточно Неточно Неточно Неточно Неточно Точно Точно Точно Неточно Точно Точно Точно c. Неточно Неточно Точно Неточно Точно Точно Точно Точно Точно Неточно Неточно Точно d. Точно Точно Точно Точно Точно Неточно Неточно Точно Точно Неточно Точно Неточно e. Неточно Точно Неточно Неточно Точно Точно Неточно Неточно Точно Точно Точно Неточно f. Неточно Неточно Точно Точно Неточно Точно Точно Точно Точно Неточно Точно Точно g. Точно Неточно Неточно Неточно Неточно Неточно Неточно Неточно Точно Точно Неточно Точно h. Точно Точно Точно Неточно Точно Неточно Точно Неточно Неточно Неточно i. Неточно Точно Точно Точно Точно Неточно Неточно Неточно Неточно Неточно j. Точно Точно Точно Точно Точно Неточно Точно Неточно Точно Точно k. Точно Точно Точно Точно l. Точно Неточно Точно m. Неточно Неточно n. Неточно Точно o. Точно p. Точно q. Точно r. Неточно s. Точно t. Точно u. Точно v. Неточно

61

Б. Прашалник за модулот 1: Справување со проблемот на дискриминација на затвореничките и на жените сторители на кривични дела Точно Неточно

a. Правилата на Мандела експлицитнозабрануваат дискриминација врз основа на родовата припадност.

� �

b. Дискриминаторски е да се има посебни процедури за прием во затвор за жените.

� �

c. Посебниот третман за женитеги дискриминира мажите.

� �

d. Обезбедување храна во согласност со верските нормине е дискриминаторски.

� �

e. Жените никогаш не се насилни и за нив не е потребно високо ниво на обезбедување.

� �

f. Дискриминаторски е ако не е дозволено мажи да надгледуваат затворенички.

� �

g. Одредени форми на дискриминација (различни од родовата) имаат поголемо негативно влијание врз жените и девојките затворенички отколку врз мажите затвореници.

� �

h. Можно е жени стражари во затвор да бидат виновни за дискриминација врз затворенички.

� �

i. Мажи стражари во затвор се секогаш виновни за дискриминација врз затворенички.

� �

j. Девојките затворенички имаат потреба од уште поголема заштита од дискриминација во однос на возрасните жени.

� �

62

В. Прашалник за модулот 2: Прием, регистрација и распоредување Точно Неточно

a. Барањата во врска со личниот идентитет се исти за сите затвореници без разлика на нивната полова припадност.

� �

b. Законските барања за машките и женските затвореници кои се примаат во одреден затвор се различни.

� �

c. Не е потребно да се внесат сите информации во регистарот; информациите може да се евидентираат и на друго место.

� �

d. Идентитетот на децата мора да се држи во тајност.

� �

e. Во регистарот мора да се внесат времето на прием и на излегување од затвор.

� �

f. Ако затвореничка-мајка одбие да даде информации за нејзините деца, таа мора да биде присилена да го стори тоа.

� �

g. Ако затвореничка не се појави во затворот заради издржување на казната со нејзините деца, установата нема никаква одговорност кон тие деца.

� �

h. Сите затвореници се чувствуваат беспомошни во моментот на прием во затвор, но жените може да се чувствуваат дури и побеспомошни затоа што општеството очекува од нив да се грижат за децата.

� �

i. Контактот со семејството во времето на прием во затвор е важен за сите, а тоа е уште поизразено кај жените.

� �

j. Треба да се направат максимални напори да им се овозможи на жените примени на издржување казна затвор да организираат грижа за нивните деца, па и во ситуации кога за тоа е потребно нивно привремено отсуство од установата – со или без придружба.

� �

63

Г. Прашалник за модулот 3: Здравствена заштита

Општи работи во врска со здравствената заштита

Точно

Неточно

a. Барањето да биде утврдено евентуално присуство на сексуално преносливи болести е содржано во Правилата на Мандела.

� �

b. Правилата од Бангкок бараат на сите жени примени во затвор да им се направи тест за вирусот ХИВ.

� �

c. Доколку затвореничката треба да биде прегледана од лекар, за време на прегледот мора да биде присутно и лице од женски пол вработено во затворот.

� �

d. Затворениците мора да бидат прегледани од лекар(ка) што поскоро по приемот во затворот.

� �

e. Затворениците може да бидат сместени во сместувачките капацитети (павилјоните) додека чекаат лекарски преглед.

� �

f. Информирање и мерки во доменот на превентивната здравствена заштита е нешто што се бара со Правилата од Бангкок но не и со Правилата на Мандела.

� �

g. Посебни здравствени мерки од типот на скрининг за рак на дојка и ПАП тестови се бараат со Правилата на Мандела.

� �

h. Децата кои се примаат со нивните мајки исто така треба да бидат подложени на лекарски преглед при приемот.

� �

i. Стандардот за здравствената нега и за затворениците и за децата мора да биде најмалку еднаков на тој во заедницата.

� �

j. Со Правилата на Мандела се бара да постои посебна нега која опфаќа пред и пост натална нега, како и детска нега.

� �

k. Земање предвид на можноста за сексуална злоупотреба мора да биде дел од лекарскиот преглед при приемот.

� �

l. Медицинскиот персонал кој го врши приемниот преглед мора да обрне посебно внимание на менталното здравје при приемот на жени во затвор.

� �

64

Посебни аспекти во врска со здравствената заштита

Точно

Неточно

m. Меѓународните стандарди бараат присуство на психијатар во затворот.

� �

n. Затворениците со ментални нарушувања може да се држат во посебен дел од затворот.

� �

o. Затворениците со ментална болест треба да бидат надгледувани од квалификувани здравствени професионалци.

� �

p. За жените на кои им е потребна менталноздравствена помош мора да се обезбедат програми за индивидуализирано лекување.

� �

q. Едно од барањата е и постоење на посебни програми за обука на затвореничките како да спречат пренос на ХИВ/СИДА од мајка на дете.

� �

r. За жените не се потребни посебни програми за спречување злоупотреба на дрога затоа што зависноста е иста и за жените и за мажите.

� �

s. Едно од барањата е и постоење на програми за спречување самоубиства наменети исклучиво за затвореничките.

� �

t. Жените во затворите се под поголем ризик од самоповредување во однос на мажите.

� �

u.За бремените жени се потребни посебни програми во врска со злоупотребата на дрога.

� �

v. Културата на која ѝ припаѓа затвореникот не е нешто на што треба да се внимава кога станува збор за здравствената заштита.

� �

65

Д. Прашалник за модулот 4: Безбедност и сигурност Точно Неточно

a. Неопходни се дисциплински системи за да се осигури почитување на човековите права.

� �

b. Установите кои ги почитуваат човековите права никогаш не употребуваат сила против затвореници.

� �

c. Безбедност и сигурност се една иста работа.

� �

d. Употребата на инструменти за контролапонекогаш е неопходна и не секогаш претставува кршење на човековите права.

� �

e. Секоја установа треба да си изготви сопствена политика за тоа кога може да се користат лисици.

� �

f. На затворениците мора да им се дадат детални пишани информации за правилата и прописите на затворот при приемот.

� �

g. Бремени жени може да се стават во дисциплинска изолација кратко време.

� �

h. На жена која дои мора да ѝ се дозволи да го земе детето со себе доколку биде ставена во дисциплинска изолација.

� �

i. Само полициски службеници од женски пол смеат да вршат претрес на затворенички.

� �

j. Мора да постои систем за соодветно испитување и постапување по поплаките на затвореничките за нивна злоупотреба.

� �

k. Лицата кои ги спроведуваат истрагите во врска со поплаките на затвореничките за нивна злоупотреба, мора да бидат независни од затворскиот систем.

� �

66

Ѓ. Прашалник за модулот 5: Контакти со надворешниот свет Точно Неточно

a. Поплаките од затвореницитедо претставници на органи на управата како што се судии, инспектори од Управата за извршување на санкции и тела за човекови права, мора да бидат цензурирани од страна на установата.

� �

b. Посети на семејството и пријателитее привилегија, а не право.

� �

c. Пристап до медиуми, како, на пример, весници, телевизија или радио е право.

� �

d. Затворениците имаат право на практикување на својата вера и на пристап до овластен претставник на истата.

� �

e. Затворениците имаат право да одбијат да практикуваат вера, како и да одбијат посети од верски претставници.

� �

f. На затворениците не треба веднаш да им се каже за смртен случај во нивното семејство затоа што тоа ќе ги вознемири.

� �

g. Брачни посети се барање содржано во Правилата на Мандела.

� �

h. Таму каде се дозволени брачни посети, жените мора да ги имаат истите привилегии како и мажите.

� �

i. Местата каде се реализираат посетите треба да се што покомфорни и да придонесуваат за позитивно искуство врзано со посетата.

� �

j. Притворениците имаат право веднаш да ги информираат нивните семејства за притворот.

� �

k. Притворениците мора да имаат можност за доверлив разговор со нивните законски застапници.

� �

l. Установите не се должни да им помагаат на затворениците околу посетата на нивните блиски во ситуации кога нивното семејство живее далеку, вклучително и кога станува збор за посета на своите деца од страна на затвореничките.

� �

67

Е. Прашалник за модулот 6: Рехабилитација на затвореници Точно Неточно

a. Целта на казната затвор е да се научи затвореникот како да се однесува во затворот.

� �

b. Важно е информациите за сите затвореници да се чуваат во една единечна датотека во установата.

� �

c. Класификацијата ги дели затворениците врз основа на ризикот и потребите.

� �

d. Жените вообичаено се затвореници од висок ризик.

� �

e. Се смета дека изолацијата потешко им паѓа на жените отколку на мажите.

� �

f. Затвореничките често биваат доведени во позиција на жртва(„виктимизирани“) од страна на мажи пред нивното пристигнување во затвор.

� �

g. Единствени програми кои се занимаваат со родовата проблематикане се неопходни.

� �

h. Затворениците со различна класификација треба да се измешаат во различните модули, со цел да се избалансира (распредели) ризикот низ целата установа.

� �

i. Индивидуални програмски планови, засновани на внимателно проучување на затвореникот, треба да се изготват кон крајот на казната на затвореникот.

� �

j. Нема потреба привилегиите да бидат добро дефинирани, секој ги знае.

� �

k. Задолжителни се образовни програми за неписмени и за млади затвореници.

� �

l. Културни и рекреативни програми чувствителни на потребите на сите жени, вклучително и на жените во преднатална или пост-натална состојба, се барање содржано во Правилата од Бангкок.

� �

m. Непотребни се специјални програми за сексуално злоупотребени жени.

� �

n. НВОи други кои можат да помогнат околу реинтеграцијата на затвореникот треба да се охрабруваат да доаѓаат во установата за целото времетраење на казната на затвореникот.

� �

68

Ж. Прашалник за модулот 7: Трудници и жени со деца во затвор Точно Неточно

a. Бесплатна млечна мешавина односно формула (т.е. адаптирано односно вештачко млеко)треба да им се обезбедува на сите нови мајки и бремени затворенички како поттик за да не дојат.

� �

b. Програма за здравје и храна треба да им биде на располагање на бремените затворенички.

� �

c. Посебни програми за вежбање треба да им бидат на располагање на бремените жени, бебињата, децата и доилките.

� �

d. Затвореничките кои родиле но чии бебиња не се со нив не бараат посебно внимание.

� �

e. Одлуките да им се дозволи на децата да останат со нивните мајки треба да се засновани на најдобрите интереси на мајката и таткото.

� �

f. Жените со деца треба да имаат што е можно повеќе време на располагање за да го поминат со своите деца.

� �

g. Децата кои се во затвор со нивните мајки се исто така затвореници и мора да се третираат како такви.

� �

69

З. Прашалник за модулот 8:Посебни категории на затворенички Точно Неточно

a. Странските државјани треба да ја отслужат казната што им била изречена пред да им се дозволи да си заминат дома.

� �

b. Децата на странски државјани треба да се испратат дома доколку тоа е најдобриот интерес на детето, и во консултација со мајката.

� �

c. Жените од малцинствата често се соочуваат со посебни форми на дискриминација и може да имаат потреба од посебна заштита или поддршка.

� �

d. Жените во притвор се соочуваат со поголем ризик од злоупотреба отколку осудените жени или мажи.

� �

e. Нема потреба притворениците да се држат одделно од осудените затвореници бидејќи во најголем број случаи тие и онака се познаваат.

� �

f. Притвореницитеможат да си носат своја облека.

� �

g. Од притворениците се бара да работат.

� �

h. Притворениците може да бидат посетувани и лекувани од нивен лекар и на нивен трошок.

� �

i. Притвореницитенемаат никакви посебни права во врска со адвокатите.

� �

j. На странските државјани мора да им се даде можност да комуницираат со лица од нивните дипломатски или конзуларни претставништва.

� �

70

Ѕ. Прашалник за модулот 9: Подготовка за отпуштање и помош по отпуштање Точно Неточно

a. Планирањето за излегувањето на затвореникот од затвор односно враќањето во заедницата најдобро се прави на крајот од казната.

� �

b. Одговорноста да му се помогне на затвореникот во врска со неговото враќање во заедницата лежи во целост кај установата.

� �

c. Семејните односи кои биле добро одржувани за време на издржувањето на затворската казна се корисни кога се врши планирање за враќањето на затвореникот во заедницата.

� �

d. Не сите потреби на лицето пуштено од затвор може да бидат задоволени од страна на владини институции.

� �

e. НВО и други делови од општеството можат исто така да помогнат со прилагодувањето на средината по излегување од затвор.

� �

f. КП установата мора да го подготви затвореникот за пуштањето од затвор преку употреба на домашно отсуство,привремени живеалишта и други програми наменети за да му помогнат на затвореникот да „транзитира“кон живот во заедницата.

� �

g. Жените имаат одредени потреби различни од тие на мажите кога биваат пуштени од затвор.

� �

h. Обврските на затворот престануваат со излегувањето на затвореникот низ затворската капија.

� �

i. Популацијата на отворените затвори треба да биде мошне голема.

� �

j. Една разумна големина за затвор е 2000 затвореници. � �

71

И. Прашалник за модулот 10: Персонал кој работи со затвореничките Точно Неточно

a. Најважни особини што треба да ги поседува еден затворски стражар се сила, добра кондициона подготвеност и агилност.

� �

b. Мора да има менаџерски програми чија цел е да се спречат и да се обрне внимание на евентуални проблеми со родова дискриминација на женскиот персонал од страна на жени или мажи.

� �

c. На женскиот персонал не му е потребен подеднаков пристап до обука за родова чувствителност.

� �

d. Машките затворски стражари можат одвреме-навреме сами да влезат во женски затвор или место наменето за жени, со цел да го одржат редот и дисциплината.

� �

e. Вработените мора да добијат обука пред да стапат на соодветна должност во затворот.

� �

f. Не е важно жени да бидат на високи раководни позиции доколку има доволно женски персонал на пониските нивоа кои ќе ја работат потребната работа со затвореничките.

� �

g. На затворскиот персонал му е потребна обука преку која би се оспособил за препознавање на ризик од самоповредување и самоубиство.

� �

h. ХИВ/СИДА е сериозен проблем, кој е подеднакво сериозен и за жените и за мажите.

� �

i. Нема потреба од специјализиран кадар доколку службените лицасе подготвени и заинтересирани да си ја работат работата.

� �

j. Континуирана обука после вработување и распоредување на работа во КП установа е важно за вработените кои работат со жени.

� �

72

Ј. Прашалник за модулот 11: Истражувања, планирање и евалуација Точно Неточно

a. Уникатните потреби на затвореничките се добро разбрани.

� �

b. Криминалните карактеристики на жените кои извршуваат кривични дела не се добро познати.

� �

c. Потребите во делот на социјалната реинтеграција на жените се исти како тие на мажите.

� �

d. Важно е да им се обезбедуваат вистинити информации на креаторите на политики.

� �

e. Истражувањата се корисни само тогаш кога некој ги користи резултатите за да носи одлуки.

� �

f. Родовата припадност може да игра улога при одлучување кои казниви дела се вршат од страна на жени споредено со мажи.

� �

g. Одговорни за промовирање на истражувањата се само универзитетите.

� �

h. Објавувањето на резултатите од истражувањата не е важно.

� �

i. Секоја програма ќе ја намали веројатноста од рецидивизам.

� �

j. Секундарното влијание на затворот е поголемо врз жените отколку врз мажите.

� �

73

К. Прашалник за модулот 12: Алтернативни мерки Точно Неточно

a. Голем број жени извршуваат насилни кривични дела и претставуваат значителен ризик по јавноста.

� �

b. Голем број сторители на кривични дела од женски пол се жртви на родово насилство, имаат ментално-здравствени проблемиили зависности од супстанции и им е потребна помош, поддршка и лекување.

� �

c. Мерката притвор која ја издржуваат жени може да има многу значајно и штетно влијание врз нивните деца и семејства, особено ако тие се единствените или примарните старатели на децата.

� �

d. Жени може да бидат ставени под заштитен надзорзаради нивна заштита од насилство, дури и кога тие тоа не го бараат експлицитно.

� �

e. Жените кои употребуваат дрога претставуваат ризик по општеството и не се подобни за мерки кои значат алтернатива на судски процесниту за алтернативи на затворската казна.

� �

f. Во случаи на сериозни или насилни дела каде жената претставува континуирана опасност, може да се земат предвид и затворски казни дури и ако жената е бремена.

� �

g. Правилата од Бангкок ги охрабруваат државите да им овозможат на нивните судови да земат предвид посебни олеснителни фактори и околности поврзани со родовата припадност при одмерување на казната за сторителите на кривични дела од женски пол.

� �

74

Анекс III.Обука за обучувачи:дополнителен материјал А. Особини на возрасните лица на обука

Б. Фактори што условуваат колку брзо луѓето учат

В. Начини на учење

Г. Ефективни наставни техники

Д. Елементи на процесот на учење

Ѓ. Начела на ефективната обука

Е. Улога на олеснувачот

Ж. Подготовка за настава

З. Почеток и крај на наставниот ден

A. Особини на возрасните лица на обука

Искуство. Учењето нови работи кај возрасните се заснова на нивното претходно знаење. Возрасните имаат повеќе животно искуство од децата што може да го искористат. Тие може да имаат востановени гледишта и ставови. Тоа е особено точно ако се има предвид темата на оваа обука. Тие со себе носат широк дијапазон интереси, ставови, образование, возраст, надлежности и проблеми. Врз основа на нивното претходно искуство, тие може да имаат значителна способност да му помогнат на олеснувачот како ресурси полни со знаење во дискусијата за различните аспекти од материјалот. Корисно е да се извлечат примери од учесниците поврзани со нивните искуства со темата. Возрасните може да имаат и предрасуди засновани на нивното искуство. Со користење на пристапот на олеснувач можете да ги откриете тие предрасуди и да ги отстраните што порано. Гледиштата на учесниците не треба да се отфрлаат и мора да се почитуваат.

Независна претстава за себе. Споредено со децата, возрасните се посамостојни, посигурни во себе и во она што го знаат и во што веруваат, и покажуваат повеќе самостојна иницијатива. Тие самите ќе одлучат што е важно да се научи и независно го контролираат својот процес на учење. Ти претпочитаат демократска средина со соработка и активно учество. Користете техники што им овозможуваат на возрасните самостојно да ги учат концептите.

Релевантност во реалниот живот. Возрасните го учат она што сакаат, што ги интересира и што сметаат дека ќе им биде корисно во животот. Користете примери и материјали што се релевантни за учесниците. Колку што е учењето порелевантно за нивниот живот, толку се тие помотивирани да учат. Оставете ги сами да ја насочуваат работата на примери и случаи и да ја потврдат релевантноста на својот избор. Делумно затоа во оваа програма се користат случаи и примери за дискусија засновани на практични искуства.

75

Ориентираност кон решавање проблеми. Обично возрасните влегуваат во училница бидејќи забележале дека имаат празнина во знаењето и се решени да ја пополнат. Тие бараат информации и вештини што се применливи во реалниот свет. Тие го гледаат учењето како решение на проблем и како активност насочена кон одредена цел. Може да не се заинтересирани да учат само поради задоволството од учењето. Покажете им како одредена лекција или концепт може веднаш да се поврзе со нивното искуство во работата со затворенички и жени-сторители на кривични дела.

Прифатеност од колегите. Возрасните учат најдобро од лица со слична возраст и лично и професионално минато. Поттикнувајте ги да споделуваат искуства. Возрасните имаат потреба да наоѓаат заеднички работи со другите и да бидат прифатени, па затоа дајте им многу можности да споделат го со другите тоа што го знаат и го имаат доживеано во врска со темата.

Очекуваат почит. Возрасните учат кога се почитуваат нивните вештини, способности, искуство и идеи. Постапувајте со нив како со еднакви, како со луѓе што се одговорни за сопственото учење и постапки. Прифатете го големото искуство што луѓето го имаат и дозволете им слободно да го искажат своето мислење. Со почит ислушајте ги нивните искуства во работата со затворенички и жени-сторители на кривични дела.

Индивидуално темпо. Возрасните учат со различна брзина, зависно од нивото на образование, личноста и стилот на учење. Олеснувачите треба да ги имаат предвид различните брзини на учење.

Б. Фактори што условуваат колку брзо луѓето учат Околината. Светлината, звукот, температурата и столот може да влијаат врз учењето. Седењето на тврд стол со часови без интеракција драматично ќе го забави процесот на учење. Возрасните обично се движат и секој ден се вклучени во многу различни активности. Запомнете дека повеќето возрасни не се навикнати да седат на стол цел ден и тоа може многу да ги замори. Често користете работа во групи или во парови, дискусија и други техники за обуката да биде разнолика и интересна.

Социолошки. Како што возрасните стареат, нивната моќ за набљудување и логичко размислување често се зајакнува. Оваа способност за набљудување, размислување и анализа значи дека во образованието за возрасни сите се ученици и сите се наставници. Користете работа во групи што е можно повеќе, наместо да ги одвојувате учесниците за индивидуални вежби со пишување. Користете работа во парови и во мали групи. Дискусијата во групи им помага на возрасните да учат преку откривање.

Физички. Општата здравствена состојба, физичката подготвеност, нивото на енергија - сите овие фактори влијаат врз способноста за учење. Повеќето луѓе имаат помалку енергија попладне отколку претпладне. Луѓето што обично одат и стојат цел ден, се заморуваат повеќе кога седат. Активностите треба да ги отсликуваат разликите во физичката подготвеност на учесниците. Некои возрасни

76

лица може да имаат нарушено здравје, слаб вид или друго заболување што треба да се земе предвид.Направете ја средината за учење доволно флексибилна за да се задоволат нивните потреби.

Интелектуални и искуствени.

Возрасните најдобро учат преку откривање. Тестовите покажуваат дека возрасните памтат:

� 10 проценти од прочитаното;

� 20 проценти од слушнатото;

� 30 проценти од виденото;

� 50 проценти од виденото и слушнатото;

� 80 проценти од кажаното;

� 90 проценти од кажаното и направеното;

Демонстрирањето вештини, овозможувањето интерактивна дискусија и други активности и користењето случаи од практиката и играње улоги се начини за активно ангажирање на учесниците, повеќе отколку ако држите предавања.

Во одредени моменти дискусијата може да се оддалечи од темата, а некои од учесниците да сакаат да го искажат своето мислење, да споделат искуства или да направат пауза ако дискусијата стане премногу емоционална или разбуди тешки сеќавања од искуства во минатото. Обучувачот треба да има разбирање за тие емоции.

В. Начини на учење Постојат три основни начини да се запомни некоја информација:визуелно (учење преку гледање), аудиторно (учење преку слушање) и кинестетички (учење преку правење). Повеќето луѓе главно учат на еден начин, но кај некои постои рамнотежа на два, па дури и на трите начини. Повеќето луѓе го знаат методот што го претпочитаат, што им помага поефикасно да учат. Во табелата подолу се наведени карактеристиките на трите начини на учење.

77

Визуелно Аудиторно Кинестетичко

• Умот му заскитува при вербални активности

• Тешко следи и помни вербални упатства

• Чкрта • Претпочита да

набљудува наместо активно да учествува во активности и дискусии во група

• Сака да чита во себе • Уреден и организиран • Внимава на детали • Има уреден ракопис • Добро спелува • Лесно помни со гледање

слики и дијаграми • Може да има

„фотографска меморија“ • Обично е тивок,

срамежлив или воздржан

• Лесно губи внимание • Брзо губи интерес за

визуелни прикази • Сака активности со

слушање • Активно учествува во

активности и дискусии во група

• Сака да му читаат на глас • Повеќе сака да чита на

глас отколку во себе • Слуша музика додека

учи или пишува домашни

• Може да има неуреден ракопис

• Лесно запомнува списоци и низи

• Релативно екстравертен

• Чука со пенкалото или со ногата додека размислува, учи и решава тестови

• Сака да изведува експерименти

• Сака да ракува со предмети

• Користи многу гестови со рацете и говор на телото

• Воспоставува физички контакт со луѓето кога зборува со нив

• Обично не сака читање • Сака практични

активности • Сака решавање проблеми • Неорганизиран • Слабо спелува • Може да има тешкотии

со помнењето списоци, броеви итн.

• Екстравертен • Лесно изразува чувства

Зависно од претпочитаниот начин на учење на учесникот, различните наставни техники се различно ефективни. Ефективната настава бара користење различни наставни методи што ги опфаќаат сите три начини на учење. Независно од претпочитаниот начин на учење, учесниците треба да имаат еднаква можност да научат на начин што за нив е ефективен.

Г. Ефективни наставни техники Врз основа на листата на различни начини на учење наведена погоре, во следната табела се наведени предлози за техники што може да се искористат во наставата за да се задоволат различните потреби на учесниците со различни начини на учење.

78

Визуелно Аудиторно Кинестетичко

• Поттикнување ментални слики

• Демонстрации • Препишување белешки • Потцртување на клучните

идеи во белешки/учебници

• Картички за учење • Користење различни бои

за означување различни идеи

• Дијаграми, фотографии, графикони, карти

• Филмови, телевизија • Умствени мапи,

акроними

• Аудио записи • Читање на глас • Усни инструкции • Предавања • Усно повторување на

идеите • Ритмички звуци • Песни, римувани

стихови, асоцијации • Дискусии во група • Музика, текстови од

песни • Телевизија

• Експерименти/ работа во лабораторија

• Драми, глумење сцени, глумење улоги

• Игри • Решавање проблеми • Екскурзии • Пишување белешки • Составување листи • Манипулативи, физички

примери • Поврзување емоции со

концепти

Следните техники може да се искористат за спроведување поинтерактивни обуки за меѓународните стандарди и норми за жените и затворот.

� Работа во голема група (5 луѓе или повеќе). Ова функционира најдобро кога задачата може да се подели на помали задачи или кога темата е многу сензитивна.

� Работа во мали групи (3-5 луѓе). Ова функционира најдобро кога очекуваниот резултат е едноставен и не премногу сензитивен.

� Брзи групи. Се формираат многу мали групи од по две лица со задача да се „анимира човекот до тебе“. Оваа вежба се спроведува многу брзо и се фокусира на едно прашање.

� Арена. Во оваа вежба за собирање повратни информации сите учесници се застанати во круг. Откако олеснувачот ќе постави прашање, секој учесник влегува во центарот на кругот и дава одговор. Оваа вежба може да се спроведе брзо и нуди брзи одговори на поединците пред целата група.

� Концентрични ротирачки кругови. Олеснувачот ги реди учесниците во два концентрични кругови свртени еден кон друг. Секој учесник треба да има партнер. Олеснувачот бара од учесниците одреден краток период да дискутираат за некое прашање. Потоа надворешниот круг ротира за две лица налево или надесно. Новите партнери дискутираат за истото или за друго прашање.

� Јаболко/круша/банана. Олеснувачот го именува секој учесник како јаболко, круша или банана. Кога олеснувачот ќе спомне некое од овошјата, соодветните лица мора да станат и да го сменат местото до друго лице што е именувано како истото овошје. Кога ќе се рече „салата“ сите мора да ги сменат местата. Оваа техника може да се користи за да се размрдаат и да се

79

расонат луѓето. Може да се искористи и доколку лица што седат заедно премногу зборуваат и треба да се разместат без да се навреди некој.

� Фиктивна инспекција. Малите групи од 3 до 5 лица се идеални за оваа активност. Секоја група има задача да разгледа еден или неколку стандарди и да формулира 5 прашања што треба да се постават, за да се утврди дали одреден стандард е исполнет. Откако ќе се формулираат прашањата, групата добива време за интервјуирање на лице што ја презема улогата на високо службено лице во одредена установа и мора да одговори на прашањата на групата колку што може подобро. Најдобро е улогата на високо службено лице да ја преземе олеснувачот или, уште подобро, втор олеснувач, но може да ја глуми и некој од учесниците.

� Симулација. Симулацијата значи создавање околности што треба да ја отсликуваат реалноста, во овој случај затворска средина. Иако се слични со играњето улоги, симулациите обично се поопшти и често даваат можност за активно учество на повеќе лица. Симулациите се корисни затоа што овозможуваат собирање различни гледишта од учесниците за различни аспекти од одредено прашање или тема.

� Мапирање. Цел на овој метод е прикажување на прашања или на резултатите од работата во групи. Сите учесници треба да имаат можност да видат како се создава „мапата“ и да придонесат. За тоа е потребно доволно простор на ѕидовите и средство за закачување картички во боја така што тие ќе може да се поместуваат.

Д. Елементи на процесот на учење За да биде обуката најефективна, таа мора да содржи интеракција, учество и вклученост.При изготвување на обуката мора да се искористат сите начини на учење, како што е прикажано подолу:

� „Ако нешто слушам, го заборавам.“

� „Ако нешто слушам и го гледам, го паметам малку.“

� „Ако нешто слушам и го гледам, за тоа поставувам прашања и дискутирам со други, почнувам да го разбирам“.

� „Ако нешто слушам и гледам, за тоа дискутирам и го правам, тогаш стекнувам знаење и вештини.“

� „Ако нешто пренесам на друг, тоа го совладувам.“

Постојат четири суштински елементи на процесот на учење. Тоа се:

(а) Мотивација;

(б) Зацврстување;

(в) Помнење;

(г) Употреба на материјалите/ учење во околина што го отсликува реалниот свет.

80

1. Мотивација

Учесниците мора да имаат причина да го научат материјалот. Најдобар начин за создавање мотивација е да им поставувате прашања на учесниците во мали групи и да ги оставите тие самите да генерираат мотивација за себе. На пример: „Зошто за вас е важно да се заштитат жените и децата во затвор?“ „Какви се предностите од тоа за вас и за вашата установа?“ Ако олеснувачот може да изгради доверба со учесниците и да ги подготви за учење, тоа создава мотивација. Олеснувачите можат да ги мотивираат учесниците на неколку начини:

� Создавање атмосфера или тон на часот. Олеснувачите треба да создадат пријателска и отворена атмосфера што им покажува на учесниците дека олеснувачот ќе им помогне да научат.

� Прилагодување на сериозноста на содржината. Нивото на тензија треба да се прилагоди на важноста на темата што е предмет на дискусија. Ако материјалот е поважен, на сесијата треба да се создаде повисоко ниво на сериозност.

� Поставување на соодветното ниво на тешкотија. Нивото на тешкотија треба да биде поставено доволно високо за да биде предизвик за учесниците, но не толку високо што тие ќе бидат пренатрупани со информации. Во наставата треба да се очекува и да се наградува активното учество, што кулминира со успех.

� Возрасните се мотивираат и со можноста да се запознаат и дружат со луѓе со слична професија. Важен фактор на мотивација за возрасните е можноста за градење мрежи, стекнување контакти и ресурси и споделување информации и идеи со колеги.

2. Зацврстување

Зацврстувањето е многу важен дел од процесот на настава/учење; преку него олеснувачот ги поттикнува правилните начини на однесување и правилната работа. Зацврстувањето треба да биде дел од процесот на настава и учење, за да се обезбеди правилно однесување. Олеснувачите треба да го користат тоа често и редовно во раната фаза на процесот, за да им помогнат на учениците да го запомнат наученото и да ги поттикнат да учествуваат во учењето. Зацврстувањето вклучува вербални и невербални постапки. Секогаш кога некој ќе учествува, независно дали одговорот е „точен“, заблагодарете му се за придонесот. Тоа е силна форма на зацврстување и брзо го зголемува активното учество. Учесниците што користат несоодветен хумор или покажуваат нетрпеливост кон дискусијата за темата треба да бидат сослушани и охрабрени да ги погледнат работите од друго гледиште, без да бидат исклучени од разговорот. Поттикнувајте го нивното учество, не негативните коментари.

Следува предлог за зацврстување на учеството на почетокот на сесијата:

� Секој пат кога учесник доброволно ќе даде одговор, дајте му карта. Како што ќе ги делите картите и другите ќе сакаат да добијат, па ќе почнат да учествуваат. Продолжете додека секој учесник да добие најмалку една карта. На крајот на сесијата можете на сите да им дадете мала награда за

81

учеството, а картите создаваат чувство на очекување, бидејќи луѓето се прашуваат зошто ги делите.

� Зацврстувањето може да биде и невербално. Користете отворени и пријателски гестови за да поттикнете учество. Реагирајте возбудено кога некој ќе каже нешто, за да ги охрабрите другите да говорат. Барајте од учесниците да се надоврзуваат на претходно кажаното.

3. Помнење

Учениците мора да ги запомнат информациите од часовите за да извлечат корист од учењето. Ако учесниците знаат дека ќе го искористат материјалот кратко по обуката, се зголемува мотивацијата за помнење. Исто така тие мора да ги разберат и да можат да ги протолкуваат и применат информациите. Ова разбирање ја вклучува и можноста да покажат дека ги совладале информациите и им ја зголемува способноста во иднина подобро да ги заштитат жените што се жртви.

Помнењето од страна на учесниците директно зависи од зачестеноста на практичната примена во процесот на учење. Олеснувачите треба да се фокусираат на помнењето и на примената. Откако учениците ќе покажат правилен (посакуван) резултат, треба да се поттикнат да вежбаат за да го задржат посакуваното ниво на успешност. Дистрибуираното вежбање има сличен ефект како повременото зацврстување.

4. Употреба на материјалите/ учење во околина што го отсликува реалниот свет

Трансферот на наученото е резултатот од обуката:тоа е способноста да се користат информациите научени на курсот во нов контекст.

Покрај тоа, на учесниците им се потребни информации за постигнатите резултати во учењето (повратни информации). Овие информации мора да бидат конкретни, а не општи. Исто така, учесниците мора да бидат наградени за учењето. Наградата не мора да биде парична; тоа може да биде едноставна демонстрација на предностите од учењето на материјалот. Најпосле, учесниците мора да се заинтересирани за темата. Интересот е правопропорционално поврзан со наградата. Возрасните мора да ги согледаат предностите од учењето за да можат да се мотивираат себеси да учат.

Користењето случаи од практиката и играње улоги со теми како интервју со жртва ќе им помогнат на учесниците да уочат како користењето нови техники може да резултира со поточни и подетални искази и подобри докази што инспекторите можат да ги искористат.

Ѓ. Начела на ефективната обука

За да бидат ефективни обучувачи/наставници за возрасни, олеснувачите треба:

Да го направат процесот на учење релевантен. Поврзете го тоа што треба да се научи со она што веќе го знаат. Користете реални примери поврзани со возраста, искуството и интересите на учесниците. Најдобар начин да се постигне тоа е да се

82

побараат примери од групата. Една од најважните вештини на добриот олеснувач е да поставува прашања, наместо да дава готови информации.

Да ги држат луѓето активни. Непишано правило е дека темпото или активноста треба да се смени на секои 20-30 минути. Возрасните, а особено полициските службеници, се навикнати на различни активности во текот на работниот ден и нивното внимание зависи од таа разновидност.

Да даваат можности за практична примена. Играње улоги, симулации, дискусии, разгледување случаи - овие активности им даваат можност на луѓето да ги увежбаат теоријата или вештините што ги научиле. Претставувањето на резултатите од тие активности е можност за давање повратни информации и зацврстување на мотивацијата. Некои многу ефективни олеснувачи можат да го искористат играњето улоги за претставување на содржината. Кога некој учесник ќе претстави одреден проблем или ќе постави прашање, наместо да даде одговор, олеснувачот незабележливо преминува на играње улоги, за да му даде можност на учесникот веднаш да се справи со претставениот проблем.

Да ја спроведат обуката во неформална атмосфера. Изберете распоред за седење што им овозможува на учесниците да се гледаат и да комуницираат. Тркалезни маси, маси во форма на буквата П и маси подредени во квадрат се соодветни, зависно од големината на групата. Распоредите типични за училница и амфитеатар се најформални и создаваат средина фокусирана на олеснувачот и се најмалку ефективни за да се осигурите дека учесниците учат.

Имајќи го предвид фокусот на програмата, нејзината важност и сензитивност, седењето како во амфитеатар е најмалку соодветно. Употребата на многу практични случаи во програмата посочува на тоа дека работата во мали групи на тркалезни маси е најсоодветна, ако тоа е изводливо.

Да понудат разнообразност и хумор. Тоа колку возрасните ќе научат зависи правопропорционално од тоа колку им е забавно. Користете вежби за раздвижување што овозможуваат опуштена интеракција и поврзување. Можеби се чини дека насилството врз жените не остава простор за хумор, но дури и на работилница за толку сериозна тема има место за хумор, сѐ додека тоа се прави со почит и соодветно. Можете да користите хумор за да ги поврзете луѓето меѓу себе, да воведете нова тема или да преминете на следниот модул.

Да служат како олеснувачи во процесот на учење. Пред да им кажете што било на учесниците, прашајте ги што веќе знаат за темата. Оставете групата да работи. Вие може да ги надополните информациите што не биле дадени и да ги исправите грешките. Насочувајте, не туркајте. Водете и навестувајте, не кажувајте како треба.

Да ги информираат учесниците за целите на обуката. Возрасните не сакаат изненадувања на обуките, за да не го изгубат угледот ако бидат фатени неподготвени. Објаснувајте ги сите цели темелно и проверувајте дали вашите упатства и предлози се јасно разбрани. Проверувајте дали учесниците се согласуваат со користењето на кој било процес што го планирате и уверете ги дека, ако не се согласуваат, може слободно да не учествуваат во некој дел од обуката.

Да даваат и бараат повратни информации. Барајте учесниците да ги искажат своите мислења и идеи. Што научиле? Како ќе ги применат информациите како

83

полициски службеници на терен? Што од наученото ќе го применат веднаш? Вештината за поставување прашања е одлика на добриот процес за собирање повратни информации.

Да користат повторување. Повторувајте ја истата идеја преку различни начини на учење. Повторувањето носи познавање на материјалот, а материјалот што се познава добро полесно се пренесува во практиката и постои поголема можност учесниците да ги искористат информациите на работното место.

Е. Улога на олеснувачот Улогата на олеснувачот е даѝ помогне на групата да ги оствари целите на обуката. Тоа се прави преку повеќе техники, а таа цел се постигнува и преку самиот олеснувач.

Впечатокот што олеснувачот го остава врз учесниците е исто толку важен колку и содржината на обуката. Олеснувачот е каналот преку кој се пренесува пораката, така што од неговиот стил, изглед и однесување може да зависи успешноста на обуката.

Мисијата на олеснувачот е да научи. Тој или таа мора да учи преку пример. Олеснувачот е секогаш пример - и на сесиите и надвор од нив. Безразлика дали е свесен/на, учесниците постојано го/ја набљудуваат и го следат неговиот/нејзиниот пример.

Олеснувачот треба да биде облечен професионално, соодветно и удобно. Ако норма во групата е носењето униформа, тогаш олеснувачот треба да биде подеднакво формално облечен.

Олеснувачот треба постојано да покажува почит, сериозност и посветеност кон темата и со тоа да поттикнува слично однесување на учесниците.

Улогата на олеснувачот вклучува:

� Да им кажува информации на учесниците само ако тие самите не можат да го најдат одговорот.

� Да поттикнува повторување и вежбање, за да биде учењето трајно.

� Да сфати дека ставовите не се учат тие се прифаќаат.

� Да ги вклучува учесниците во работата за да се добијат најдобри резултати.

� Да ги оценува резултатите за да има постојано напредување.

� Да користи дополнителни материјали што го надополнуваат и зацврстуваат учењето.

Олеснувачот е вешт презентер, којшто зема претходно изготвена содржина и ја претставува на групата на забавен и интерактивен начин.

Олеснувачот ги применува начелата на образованието за возрасни во обуката. Тој/таа знае дека луѓето учат на различни начини и знае да избере, испланира и искористи соодветни активности и да ја оцени нивната ефективност.

84

Улогата на олеснувачот вклучува демонстрирање на ефективната употреба на различни наставни методи и демонстрирање на наставните вештини: активно слушање, користење на тишината, користење прашања, учење преку откривање/активност, повратни информации, рефлексија и резимирање.

Ж. Подготовка за настава Пред да започнете со сесијата, проверете дали ги имате сите потребни ресурси и опрема и дали опремата е исправна. Се препорачува да пристигнете барем еден час пред почетокот на сесијата за да се подготвите за сите непредвидени ситуации. Следува список на сите ресурси и опремата што може да ви се потребни:

� Бележник и молив или пенкало за секој учесник;

� Флипчарт;

� Хартија во А4 формат;

� Проектор;

� Острилка;

� Работни материјали за секој учесник;

� Беџови или карти со име за секој учесник;

� Удобни столови, ако тоа е можно, и погоден распоред за седење;

� Посебни простории за работа во група во близина или големи простории за најмалку четири групи;

� Агенда за секој учесник;

� Видеоопрема, ако е потребно;

� Соодветно осветлување;

� Држачи и доволно хартија;

� Маркери во различни бои;

� Вода и чаши;

� Белешки за обучувачот и

� Примероци од материјалите за учесниците.

Подгответе се целосно пред да пристигнат учесниците. Откако ќе пристигне првиот учесник, треба да се фокусирате на нив а не на подготовката. Во тој период треба да им помогнете да се чувствуваат удобно во новата средина за учење.

Одделете време за да се уверите себеси. Поставете си цели во себе за квалитетот на работилницата и за вашата интеракција со учесниците. Дишете длабоко и отворете ги умот и срцето за едно прекрасно искуство. Тоа е добар момент за увежбување на клучните поенти. Осигурете се дека знаете како ќе започнете со работилницата и како сакате таа да тече. Бидете подготвен некои учесници да бидат посебно чувствителни околу темата и да имаат лични искуства со неа.

85

З. Почеток и крај на наставниот ден Како што беше наведено, се препорачува олеснувачите секој ден да пристигнуваат многу порано од учесниците. Тоа му дава време на олеснувачот да ги подготви материјалите, да ги подели материјалите за учесниците, да го размести мебелот во просторијата, ако тоа е потребно, да ја провери аудиовизуелната опрема и да се подготви да ги пречека учесниците.

Олеснувачите се охрабруваат на почетокот на секој ден од обуката:

� Да ги замолат учесниците накратко да се претстават (на почетокот на првиот ден). Тоа може да опфати име, орган и место каде што работи, стаж како полициски службеник и една цел за тоа што сака да научи на обуката.

� Да ги претстават и да продискутираат за целите на модулот за тој ден.

� Да ги прашаат учесниците дали имаат неодговорени прашања во врска со претходниот модул или ден.

� Да ги запознаат учесниците со планираниот распоред за модулот или денот, вклучително паузите и времето на завршување на денот/сесијата.

� Да им кажат на учесниците каде се тоалетите, излезите и местата за пушење (по потреба).

� Да ги замоли учесниците да наведат една работа што посебно им паднала в очи претходниот ден.

Олеснувачите се охрабруваат на крајот на секој ден од обуката:

� Да ги повторат клучните информации од денот. Тоа може да се направи преку наведувана дискусија со запишување на флипчарт-хартија, при што учесниците ќе ги наведат клучните поенти од денот/сесијата.

� Да ги прашаат учесниците дали имаат неодговорени прашања во врска со денот/сесијата.

� Да ги запознаат учесниците со распоредот и темите за следниот ден.

� Ако е потребно, да им кажат на учесниците како да стапат во контакт со тимот обучувачи по обуката ако имаат дополнителни прашања.

Добриот олеснувачот е добро подготвен, го знае материјалот, ги ислушува и ги почитува поединците и групата и постојано бара можности за активно вклучување на учесниците во процесот на учење.

86

Анекс IV. Дополнителни информации за менталното здравје и сродните прашања во затвор А. Видови дијагнози

Б. Симптоми на менталните болести

В. Спречување и третман на проблемите со менталното здравје во затвор

A. Видови дијагнози

Здравствениот скрининг при приемот во затвор е од суштинско значење за да се идентификуваат проблемите со менталното здравје и да им се обезбеди најсоодветна терапија и најдоброто можно внимание на затвореничките.

Главните видови дијагнози ги опфаќаат оние заболувања што може да се контролираат со психоактивни лекови и оние што не може.Според Дијагностичкиот и статистички прирачник на Американското психолошко здружение, првиот вид заболувања ги вклучува шизофренијата, психозите, биполарното растројство и многу други. Вториот вид ги вклучува растројствата на личноста, коишто може да бидат гранични, нарцистични, хистрионични (прекумерно барање внимание) или антисоцијални (психопатија и непостоење емпатија и страв). Иако овие растројства не може да се контролираат со лекови, некои лекови може да помогнат кај одредени симптоми.

Во многу случаи затворениците имаат повеќе проблеми со менталното здравје истовремено. На пример, кај пациентот може да е дијагностициран задоцнет развој (поради неправилен раст на мозокот) и ментална болест (евентуално предизвикана од траума што го спречила растот на мозокот). Ова е случај на двојна дијагноза, што е различно од две истовремени дијагнози. Пример за второто се пациентите што имаат проблем со менталното здравје и зависност од дрога. Тие често одат рака под рака, бидејќи лицата со ментална болест често престануваат да ги земаат лековите и се лекуваат самите со наркотици.

Проблемите со менталното здравје се чести во затвор поради повеќе причини. На пример, затворениците често имаат минато полно со трауми, а делумно и поради тоа што овие растројства предизвикуваат повеќе антисоцијално однесување, што може да резултира со кривично гонење. Тие се манифестираат со промени на расположението, гнев и насилство што може да се екстремни и нерационални (без очигледен повод), па дури и експлозивен гнев (што тешко се контролира), што го отежнува животот за овие луѓе и животот со нив.

Два главни фактора го условуваат појавувањето на ментална болест. Првиот е генетската предиспозиција. Утврдено е дека оштетените гени што се наследни во семејството играат важна улога во заболувањата како шизофренија. Таа предиспозиција не може да се смени, но не сите лица со неа развиваат ментална болест. Вториот фактор е настан или ситуација во животот на младиот човек (кон

87

крајот на втората или почетокот на третата деценија од животот) што може да доведе до ментална болест.

Еден пример за ментална болест што е застапена кај многу затвореници е феталниот алкохолен синдром. Тој е предизвикан од комбинација од конзумирање алкохол (и дрога) од мајката во текот на бременоста, заедно со стрес и лоша исхрана. Во мозокот на лицата со оваа болест фронталниот лобус, којшто игра важна улога во личноста на човекот, е слабо развиен. Еден важен симптом е конфабулацијата:пациентите почнуваат да раскажуваат приказна, но ги мешаат различните настани и денови на некохерентен начин што нема логика. Важно е да се знае дека тие не лажат, иако се чини дека е така. Наместо да се казнуваат, ефективен начин за справување со растројството е да им се помогне да ги подредат фактите и да создадат кохерентен наратив. Луѓето со ова растројство може да бидат изманипулирани и искористени од другите, бидејќи прават работи без да размислуваат за последиците. Тие не се прашуваат себеси кои би биле последиците пред да направат нешто. Тоа е така поради недоволниот развој на делот од мозокот што ги разбира причинско-последичните односи.

Б. Симптоми на менталните болести

Повеќе различни симптоми се јавуваат во различните фази на менталното растројство. Затворскиот персонал треба да ги знае најчестите однесувања што посочуваат на проблемите со менталното здравје, за да може да реагира соодветно и навремено. Важно е да се избегнуваат предрасуди и стереотипи што не се засновани на научни докази. На пример, луѓето што имаат депресија често не плачат. Важно е фокусот да се стави на тоа што не е вообичаено во однесувањето на секој поединечен затвореник. Следните однесувања често се симптоми на ментална болест:

(а) Гнев и непријателско однесување;

(б) Експлозивен гнев и промени на расположението;

(в) Слаба концентрација, расеаност и лоша меморија;

(г) Длабоко и постојано размислување за минатото, каење или замислени закани или навреди;

(д) Хиперсензитивност на звук, светлина итн., прекумерна будност;

(ѓ) Влошување на личната хигиена;

(е) Преувеличени сеќавања на минати настани;

(ж) Претерани емоционални реакции на настани или спротивното: рамнодушност;

(з) Губење во времето;

(ѕ) Изолирање;

(и) Нишање при стоење или седење;

(ј) Невоспоставување контакт со погледот или гледање во празно;

88

(к) Нарушувања на сонот: или премногу или премалку;

(л) Летаргија или хиперактивност;

(љ) Потење, црвенило на кожата, брзо и плитко дишење.

В. Спречување и третман на проблемите со менталното здравје во затвор Ефективната превенција бара постојано следење и детално документирање на здравствената и социјалната историја на пациентот. Таквото документирање овозможува создавање јасен профил на проблемите, што помага во развивањето одговори на општеството / заедницата на поопштите проблеми и надвор од затворите. Покрај познавањето и разбирањето на можните симптоми на менталните болести, затворскиот персонал треба да обрнува внимание на промените во однесувањето на конкретни затвореници, да знае за работи како годишнини од трауматични настани од нивното минато и да ги зема предвид информациите пренесени од други затвореници.

Затворскиот персонал треба да биде обучен веднаш и соодветно да реагира на инциденти предизвикани од проблеми со менталното здравје. Клучен аспект е затворскиот персонал да може да ги следи поединечните затвореници, да ги идентификува можните симптоми и да одреди дали постоечката ментална болест се влошува. Реакцијата на затворскиот персонал не треба да го зацврстува негативното однесување преку прекумерна реакција или употреба на прекумерна сила поради неразбирање или поради сопствената емоционална состојба. На пример, анксиозноста може да се забележи кога засегнатото лице ќе почне да се поти, па првиот чекор е да се натера лицето да го контролира дишењето, за да се намали анксиозноста. Состојбата на затворениците, кај кои веќе е дијагностицирана ментална болест, може да се влоши ако престанат да ги земаат лековите.

Затворскиот персонал има важна улога и во долгорочниот третман. Тоа значи повеќе отколку само да се осигура дека затвореникот ја зема терапијата пропишана од здравствениот персонал. Затворскиот персонал може да им помогне на пациентите во важниот процес на учење како да ги контролираат физиолошките реакции на телото, на пример да шета со нив за да се смират или со овозможување друг вид физичка активност. Соодветно обучениот затворски персонал може да ги научи пациентите што се случува во нивното тело и да им помогне со контролирањето на стресот и избегнувањето напади на паника. Подучувањето на затворениците на вештини за намалување на стресот што се културно прифатливи, може да им помогне во контролирањето на менталната болест.

Секоја мерка што го намалува чувството на беспомошност кај затвореникот може да помогне. Спротивно на тоа, одземањето на терапевтската нега може да го има спротивниот ефект, па затворскиот персонал треба многу да внимава на тоа. Друга техника што помага е овозможување рутина за заспивање, што предвидува одреден ред во подготвувањето за спиење и легнувањето и помага во забавувањето на биоритамот и подготовка за сон. Одделувањето област за градина за чаеви е уште

89

една евтина опција што им овозможува на затворениците да се напијат чај пред спиење. Подучувањето медитација, јога и други техники се покажало корисно во многу случаи. Вниманието на исхраната и физичката активност исто така се важни. Затворениците со проблеми со менталното здравје треба да почувствуваат успех, безразлика колку е мал.

1. Одговори на психоза и налудничави растројства

Слушање гласови, сјајните подови изгледаат како вода, страв од навидум неважни работи, страв дека ќе биде отруен, убиен или повреден. Наоѓање закани онаму каде што не постојат. Мора да го тргнете од факторот што ја предизвикува реакцијата, не негирајте и не потврдувајте, само однесете го некаде каде што се чувствува заштитен и смирете го. Затвореникот може да е пречувствителен на надворешни стимули (слух, мирис итн.) што може да го зголеми ризикот од самоубиство или самоповредување поради хиперсензитивноста и трауматични сеќавања на непријатната ситуација.

Постои поврзаност меѓу стресот и менталното здравје на едно лице. Мирисот (храна, парфем итн.) е силен фактор што предизвикува анксиозност (на пр., парфем на силувачот). Информациите за мирис се обработуваат во длабок дел од мозокот (лимбичниот систем) што не се користи за размислување, па затоа реакцијата е силна и примитивна. Почекајте нивото на стрес да се намали, за да објасните дека реакцијата е предизвикана од сеќавање, а не нешто што се случува во моментот.

Како да се спречи тоа:осигурете се дека се примаат лековите (земање и голтање); внимавајте на криење на лековите во образите за потоа да се продадат. Една таблета (антидепресив или психотропен лек) нема да направи разлика; потребни се до 3 недели за да се постигне терапевтска доза во телото. Може да е потребно време пред состојбата да се подобри. Ако луѓето се откажуваат од наркотици, може да поминат 2 години до стабилизирање на мозочната биохемија. Откажувањето од алкохол е тешко и опасно. Кај долготрајните корисници на кокаин може никогаш повеќе да не се стабилизира центарот за депресија/среќа и да им се потребни антидепресиви до крајот на животот. Лековите против анксиозност делуваат брзо.

2. Одговори на самоповредувањето

Една од најчестите форми е сечење или горење. Тие создаваат огромно чувство на олеснување кај лицето, слично на феноменот на еуфорија од трчање. Луѓето што се под екстремен стрес научуваат дека кога се горат или сечат себеси, телото испушта ендорфини и тие се чувствуваат подобро. Тие исто така учат едни од други (феномен на имитирање). Ако траумата се случила во детството, децата се учат на дисоцијација (не биле таму). Како возрасни тие развиваат способност дури и да не се чувствуваат живи; тие се на некое друго место и тоа е многу непријатно. Затоа, со самоповредувањето тие чувствуваат дека се цврсто поврзани со реалноста и се чувствуваат живи. Сечењето е многу опасно, особено ако пресечат артерија (биолошка опасност, опасност од ХИВ, хепатитис Ц итн., потреба од итна операција за да се сопре крварењето). Удирањето со глава веројатно е најопасно.

90

Повеќекратното удирање на главата од тврд ѕид предизвикува оштетување на мозокот и долготрајни интелектуални тешкотии.

Постојат и други опасни форми на самоповредување. Некои лица голтаат предмети, што може да биде многу опасно, особено во случај на голтање батерии, коишто мора веднаш да се отстранат, затоа што може да се распаднат во телото и да предизвикаат смрт. Други се врзуваат околу вратот, што може да доведе до смрт дури и ненамерно, поради губење на свеста.Растројствата во хранењето се уште еден важен проблем што често се среќава кај жените и мажите-хомосексуалци, коишто практикуваат екстремно изгладнување или булимија. Од друга страна, прекумерното јадење може да биде проблем за жените со историја на сексуална злоупотреба и може да е проследено со лоша лична хигиена. Кубењето коса, чепкањето на кожата и гризењето нокти до крварење се знаци за ментални нарушувања и злоупотреба на дроги (на пр., амфетамин, метамфетамин и крек).

Понекогаш самоповредувањето се повторува во определен период од годината, па важно е да се утврди настанот што бил повод за тоа (на пр., жртва на силување од група сторители секоја година се гори околу роденденот на синот што се родил како резултат на силувањето).Постои одреден фактор на „заразување“ кај оваа тема, па затоа треба да се внимава да се избегне имитирање во пошироката затворска популација, што може да доведе до нови случаи на самоповредување и самоубиство. Сепак, изолирањето на лицата има спротивен ефект и не е соодветен одговор.

Може да е тешко да се зборува за овие прашања, но важно е да се биде мирен и да се разговара со лицата што се повредуваат себеси. Тоа е особено важно ако состојбата е алармантна, бидејќи инаку штетното однесување се зацврстува. Можеби нема да биде корисно да се истражува причината за однесувањето и да биде поефективно брзо и клинички да се справите со настанот, а терапевтските интервенции да се остават за откако ќе се надмине кризата. Животозагрозувачките настани бараат итна реакција. Потоа е важно да се соберат информации за настанот од вклучените лица, бидејќи ваквите состојби се траума и за затворскиот персонал.

Можно е затворениците да се чувствуваат немоќни, а тоа чувство го засилува рутината во затворот. Меѓутоа, можно е тие да се научат како да преземат контрола врз одредени аспекти од животот. На пример, персоналот може да ги вклучи во одлучувањето за рекреативни активности или работилници за ракотворби и во нивното организирање. Таквите програми треба да се прилагодат на локалната култура и може да се слични, но не и исти во различните земји.

Важно и корисно е да се утврди конкретната дрога што ја користи лицето, бидејќи тоа ќе го открие видот на болни симптоми што таа се обидува да ги потисне. Затворскиот персонал може да идентификува соодветни техники за управување со стресот што го имитираат дејството на одредени категории наркотици (опијати, канабиноид, кокаин итн.) Техниките никогаш не се толку делотворни колку дрогата, но сепак помагаат и се евтини. На пример, затворениците зависни од крек/кокаин треба многу да вежбаат и да спортуваат, а оние зависни од опијати имаат потреба од техники за опуштање, за да ја смират анксиозноста.

91

Г. Важноста на здравствените услуги и здравственото образование Затвореничките често имаат поголема потреба од примарна здравствена заштита од мажите. Покрај родово специфичните здравствени прашања, жените, а особено оние од економски и социјално ранливите категории, може да имаат болести што не биле лекувани пред приемот во затворот поради дискриминација во пристапот до соодветна здравствена заштита во заедницата.

Затворот често е скапоцена можност и контакт-точка за едуцирање и интервенција кај многу опасни животни стилови и практики. Искуствата покажуваат дека многу затворенички ги ценат можностите да научат и да донесат нови одлуки во животот, за да го свртат грбот на дрогата и насилството. Здравите сторители на кривични дела се полесни за менаџирање и претставуваат помал финансиски товар за затворската управа.

Жените што се примаат во затвори почесто од мажите имаат проблеми со менталното здравје, често како резултат на претходно семејно насилство и физичка и сексуална злоупотреба. Затоа грижата за менталното здравје во женските затвори треба да биде родово сензитивна и интердисциплинарна и да ги зема предвид стресот и депресијата поради изолацијата и одвоеноста од децата, семејството и заедницата. Во Правилото од Бангкок 12 изрично се уредува дека третманот треба да биде индивидуален и да цели кон отстранување на причините за стрес, депресија и психијатриски проблеми, со помош на интегриран и холистички пристап со советување, психо-социјална помош и лекови, по потреба.

За жал, реалноста во многу затвори говори дека се третираат симптомите, наместо причинителите на проблемите со менталното здравје. Премногу често се даваат рецепти за лекови против депресија наместо индивидуална психо-социјална поддршка и едукација за справување со симптомите. Советувањето и третманот треба да бидат достапни, не само за осудените лица туку и за лицата во притвор. Меѓутоа, долгорочните програми за третман може да започнат само ако жената е осудена и се очекува дека ќе остане во затворот подолго време. Ако тоа е можно и соодветно, треба да се размисли за третман во заедницата, со соодветни мерки за безбедност, имајќи го предвид негативното влијание на затворот врз менталното здравје.

Најдобрата опција е медицинските третмани да се вршат во болница надвор од затворот. Ако тоа не е можно, многу е важна едукацијата и за затворскиот персонал и за затвореничките. Покрај проблемите со менталното здравје, важно е да се обезбедат информации, едукација и комуникациски материјали за заразните болести, за да им се помогне на лицата со такви болести да дознаат како да НЕ ги пренесуваат и на оние што се грижат за нив да не се заразат. Многу луѓе не знаат важни факти или веруваат во невистинити митови/предрасуди за овие болести. На пример, многумина можеби не знаат дека заедничкото користење на средства за лична хигиена го зголемува ризикот од заразување. Користењето заеднички жилети, грицкалки за нокти и четки за заби претставува ризик од пренесување на хепатитис Ц.Менструалната крв може да го содржи вирусот на хепатитис Ц, којшто во крвта може да преживее надвор од телото подолго од ХИВ. Покрај тоа, постојат многу соеви на хепатитис Ц и ХИВ, а луѓето што користат дрога може да имаат

92

повеќе соеви. Мора да се проверува дали тие ги земаат препишаните лекови, за да не се зголеми бројот на вируси.

Чести митови за ХИВ/СИДА

Мит: Трудница со ХИВ секогаш го пренесува вирусот на бебето. Реалност: Без третман, мајките заразени со ХИВ го пренесуваат вирусот на бебето во 25% од случаите. Меѓутоа, со користење на современите лекови, таа стапка се намалува под 2%. Види Лист со факти 611 за повеќе информации за ХИВ и бременоста. Мит: СИДА се лекува со новите лекови. Не е страшно ако се заразиш. Реалност: денешните лекови ја намалија стапката на смртност од СИДА за околу 80%. Исто така, сега тие се полесни за користење од порано. Сепак, тие сѐ уште имаат несакани дејства, се многу скапи и мора да се земаат секој ден до крајот на животот. Ако пропуштите премногу дози, ХИВ може да развие резистентност (в. Лист со факти 126) кон лековите и тие веќе нема да делуваат. Во моментов не постои лек за ХИВ. Меѓутоа, направени се многу чекори напред во негата за пациенти со ХИВ. Со денешните лекови луѓето можат да го намалат количеството на вирус во крвта до таа мера што тој веќе не се детектира. Одржувањето толку ниско количество од вирусот помага во спречувањето на СИДА и други опортунистички инфекции. Постојано се спроведуваат истражувања што може да доведат до нови третмани и нови начини за спречување на заразувањето со ХИВ. Луѓето со ХИВ имаат семејства и пријатели што им причинуваат радост. Многумина сѐ уште работат и покрај болеста. Накратко, луѓето живеат исполнет живот со ХИВ и СИДА, но сѐ уште нема лек. Мит: Не може да се заразам со ХИВ од тетоважи и пирсинг. Можно е да се добие ХИВ од средства за тетовирање и пирсинг што не се соодветно стерилизирани од претходниот клиент. Центарот за контрола и спречување на болести (ЦДЦ) вели дека средствата што ја пробиваат кожата треба да се користат еднократно, а потоа да се фрлат или да се стерилизираат. Пред да се тетовирате или да ставите пирсинг, поставете ги вистинските прашања. Откријте какви чекори презема персоналот за спречување на ХИВ и други инфекции, како хепатитис Б ихепатитис Ц.Може да се обратите и до здравствените органи за да прашате како салоните за тетовирање треба да ги стерилизираат алатите. За секое лице треба да се користи нова игла. Мит: Ако човекот со кого што сум има ХИВ, ќе можат да забележам. Може да поминат 10 години до појавувањето на симптомите на ХИВ. Тоа се нарекува период на латентност. Може да има долг период во кој лицето има ХИВ, но не покажува знаци. Постојаната и правилна употреба на кондоми е многу ефективна во спречувањето на сексуалното пренесување на ХИВ.Кондомите за мажи и жени се единствените помагала што истовремено го намалуваат пренесувањето на ХИВ и другите сексуално преносливи болести и спречуваат непланирана бременост (в. Став на ОН)

93

Мит: Штом сум ХИВ-позитивна, ако забременам, ќе ја пренесам болеста на нероденото бебе. Жената што знае дека има ХИВ на почетокот на бременоста и прима третман има шанса од околу 2% да роди бебе со ХИВ. Без третман, 15–25% од мајките со ХИВ што не дојат, ги заразуваат бебињата во текот на бременоста или породувањето. Со доење ризикот да се пренесе ХИВ е уште повисок. Мајките што знаат дека се заразени со ХИВ треба да дојат и да примаат антиретровирусна терапија или воопшто да не дојат (в. Насоки на ОН за ХИВ и хранењето доенчиња). Мит: И јас и мојот партнер имаме ХИВ. Не мора да користиме кондом. Тоа не е точно. Сепак треба да практикувате безбеден секс. Имајте на ум дека постојат различни соеви (видови) ХИВ. Иако имате ХИВ, може да се заразите со различен вид од оној што го имате. Може да се заразите со соеви на ХИВ што се резистентни на лекови. Тоа може да оневозможи делување на третманот. Користете кондом за секаков вид секс. Мит: Имам ХИВ. Не треба да почнам да земам терапија додека не се разболам многу. Дури и кога се чувствувате одлично, ХИВ се размножува и ви го напаѓа телото. Кога најпосле ќе се разболите, ХИВ веќе му наштетил на вашиот имунолошки систем. Во тој момент веќе со ништо не може да се врати нормалната функција. За да го заштитите имунолошкиот систем, повеќето експерти сметаат дека треба да започнете со третман против ХИВ пред да се влоши болеста. Со оглед на тоа што лековите го намалуваат количеството на вирус во крвта, исто така ја намалуваат и веројатноста да пренесете ХИВ на други. Меѓутоа, земањето лекови не гарантира дека нема да заразите други лица. Со редовни прегледи вие и вашиот лекар ќе одлучите за најдобриот момент за почеток со терапија. Мит: Жените не можат да им пренесат ХИВ на мажите. Мажите многу потешко се заразуваат со ХИВ од жените, но и тоа се случува. ХИВ не може долго да преживее надвор од телото. Пенисот на мажот е изложен на ХИВ пократко и има помалку делови каде што вирусот може да влезе во телото. Спротивно на тоа, вагината на жената е изложена на ХИВ во спермата на мажот многу подолго и претставува многу поголема површина низ која ХИВ може да влезе во телото. Затоа жените се во повисок ризик од заразување со ХИВ од мажите. Ако партнерот има нетретирана сексуално пренослива болест, ризикот е повисок. Мит: ХИВ е исто што и СИДА. ХИВ е вирусот што доведува до СИДА. Се смета дека едно лице има СИДА ако бројот на ЦД4 падне под 200 или ако покажува одредени симптоми и знаци. Едно лице може да има ХИВ со години без да има СИДА. Да се има ХИВ не значи и да се има СИДА.

94

АнексV. Евалуација на крајот од работилницата Следува примерок на формулар за евалуација на работилница што олеснувачите можат да го ископираат и да им го дадат на учесниците да го пополнат, по што пополнетите формулари би биле собрани на крајот од обуката. Целта на евалуацијата е да се добијат повратно мислења и видувања од учесниците кои би му помогнале на олеснувачот поуспешно да ги задоволи потребите на идните групи што ќе се обучуваат. Со евалуацијата се бара мислење за опкружувањето/условите во кои се учело, за наставниот приод и методите на настава, како и за материјалите за учење. Овој формулар се пополнува на анонимна основа.

При делење на формуларите заради нивно пополнување, олеснувачите треба да ги поттикнат учесниците да напишат што повеќе конструктивни коментари.

Силно им се препорачува на олеснувачите внимателно да ги прочитаат и анализираат резултатите од евалуацијата. Овие информации можат да помогнат да се подобрат идните работилници и учењето на учесниците.

95

Формулар за евалуација на крајот од работилницата Назив на работилницата___________________________________________________

Датум:__________________________________________________________________

Локација:_______________________________________________________________

1. Колку беше релевантна оваа обука за вашата работа? (заокружете еден одговор)

Не беше релевантна Релевантна Многу релевантна

1 2 3 4 5 6

2. Дали содржината на работилницата ги исполни вашите очекувања? (заокружете еден одговор)

Воопшто не Донекаде Во најголем дел Сите мои очекувања

1 2 3 4 5 6

3. Колку оваа работилница ги исполни зацртаните цели? (заокружете еден одговор)

Воопшто не Донекаде Во најголем дел Сите

1 2 3 4 5 6

4. Колкав дел од содржината на работилницата ви беше нешто ново? (заокружете еден одговор)

Ништо ново По нешто ново Многу ново Сѐ беше ново

1 2 3 4 5 6

5. Како би го оцениле следново: (заокружете еден одговор)

Многу лошо

Лошо Доволно Добро Одлично

Просториите/конференциската сала

1 2 3 4 5

Техничката опрема (микрофони, визуелни помагалаитн.)

1 2 3 4 5

Административна поддршка 1 2 3 4 5

Работата на олеснувачите 1 2 3 4 5

Количина и квалитет на пишаните материјали

1 2 3 4 5

96

6. Беа ли пишаните материјали доволни за да ги разберете презентациите и да земете активно учество во дискусиите? (заокружете еден одговор)

Недоволни Доволни Одлични

1 2 3 4 5 6

7. Ве молиме да предложите кои/какви методи за обука би го збогатиле процесот на учење:

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

8. Ве молиме да наведете кои/какви методи на обука сметате дека треба помалку да се користат на идните работилници:

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

9. Оценета ја должината на времето доделено на следниве области: (заокружете еден одговор)

Прекратко Токму (колку што треба)

Предолго

Предавања 1 2 3 4 5 6

Работа во групи 1 2 3 4 5 6

Дискусија 1 2 3 4 5 6

Споделување искуства 1 2 3 4 5 6

Изразување ваши ставови 1 2 3 4 5 6

97

10. Оценете како го доживеавте олеснувачот: (заокружете еден одговор)

Слабо Задоволително Одлично

Знаење 1 2 3 4 5 6

Јасна презентација 1 2 3 4 5 6

Добро олеснување/водење на работата

1 2 3 4 5 6

Методите што ги употреби 1 2 3 4 5 6

11. Ве молиме опишете кои модули сметате дека ви беа најкорисни во однос на вашата работа:

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

12. Ве молиме опишете кои модули сметате дека ви беа најмалку корисни во однос на вашата работа:

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

13. За кои делови од работилницата би сакале дискусијата да траеше подолго време?

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

98

14. Имаше ли и други теми за кои мислите дека требаше да бидат опфатени со работилницата?

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

15. Ве молиме, доколку имате, да изнесете и други коментари во врска со работилницатаи идеи и предлози за тоа што би можело да се направи за да се подобри идната понуда на оваа работилница:

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

Ви благодариме на учеството и на коментарите!

Program obuke

Žene i zatvorverzija 1.0

SERIJA PRIRUČNIKA IZ KRIVIČNOG PRAVA

Justice SectionDivision for OperationsUnited Nations Office on Drugs and CrimeP.O. Box 5001400 ViennaAustriaE-mail: [email protected].: (+43) 1 26060 0

Jul 2

015