โดย สถาบนสงเสรมการจดการความรเพอสงคม (สคส.) ๑

การวางแผนดวยแนวคด “แผนทผลลพธ” (Outcome Mapping: OM)

เรยบเรยงจากการบรรยายของ ดร.ประพนธ ผาสขยด ผอ.สถาบนสงเสรมการจดการความรเพอสงคม (สคส.)

เดนชมสวนทบทวนตนเอง

แผนงาน/โครงการ ของทาน . . อยบนไดขนไหน? เปนการทบทวนตนเองกอนเขาสขนตอนการวางแผนดวยแนวคด “แผนทผลลพธ” (Outcome Mapping: OM) วาโครงการหรอแผนงานไดมการวางแผนอยางไร โดยแบงออกเปนบนใด ๔ ขน ดงน บนไดขนท ๐ ไมมแผน ไมมอะไรเลย อยากท าอะไรกท า

บนไดขนท ๑ มแผน แตไมท า ไมเกด Action ยอมไมเกดผล (ยกตวอยางเชน ถาอยากถก ลอตเตอรรางวลท ๑ แตไมซอลอตเตอร ยอมไมมทางทจะไดรางวลท ๑)

No Planning – ไมมการวางแผน

Plan แตนง มแผนแต “ไมท า” – Planning but NO ACTION

Plan - ท า แต “ไมม M&E” – ไมมการตดตาม

วางแผน - ท า - M&E แต “ไมมการเรยนร”

วางแผน - ท า - M&E (+ L)

๑

๒

๓

๔

โดย สถาบนสงเสรมการจดการความรเพอสงคม (สคส.) ๒

บนไดขนท ๒ มแผนและมการด าเนนการตามแผน แตไมมการตดตามประเมนผลวาไดท าตามแผนนนหรอไม ผลเกดขนเปนอยางไร

บนไดขนท ๓ มแผน ท าตามแผน ม ระบบตดตามประเมนผล แตเปนการประเมนทจดท าขน

เพอใหครบกระบวนการ ไดชอวาโครงการมการประเมนแลว หรอประเมนเพยงจบผดวาท าครบตามแผนหรอไม ซงการตดตามประเมนผลในลกษณะเชนนท าใหโครงการขาดการเรยนร ท าใหไมเกดการพฒนา

บนไดขนท ๔ ม แผน ท าตามแผน มระบบตดตามประเมนผลทท าใหเกดการเรยนร (Learning)

คอ ตดตามประเมนผลอยางตอเนองเมอพบปญหากน ามาปรบปรง แกไขการด าเนนการนนๆ ในรปแบบใหมหรอวธการอน มการน าการท างานทประสบความส าเรจมแลกเปลยน มาคยกน เพอพฒนาตอยอดวธการท างานทส าเรจใหประสบความส าเรจยงๆ ขนไปอก การเรยนรท าใหเกดการพฒนา (การม Learning ดวยเปรยบเหมอนม KM ในโครงการ)

การเรยนรของแตละคนแตกตางกน เนองจากมการใชสมองทแตกตางกน สมองคนเราม ๒ ฝง

คอ สมองฝงซาย เปนการคดวเคราะห ใชเหตและผล มหลกการ เปนการคดแบบวทยาศาสตร ในขณะท สมองฝงขวา เปนการใชอารมณความรสก แรงบนดาลใจ เปนการคดแบบศลปะ ซงคนสวนใหญจะเนนการคดโดยใชสมองฝงซายคอมเหตมผล มหลกการมาประกอบการคดและตดสนใจในเรองตางๆ โดยใชสมองฝงขวานอย การคดทใชสมองฝงซายมากกวาฝงขวามกจะท าใหการคดหรอตดสนใจมความเดดขาด ตดสนถกผด โดยไมค านกถงจตใจหรอความคดเหนของผอนหรอเพอนรวมงาน จนในบางครงอาจท าใหตดสนใจผดพลาดขน แตในขณะเดยวกนการคดโดยใชสมองฝงขวาเพยงฝงเดยวทมแตอารมณ ความรสก โดยไมมเหตผลหรอหลกการรองรบยอมไมท าใหความคดหรอการตดสนใจนนๆ ครบทกดานและลมลกเทาทควร ดงนนการคดและการไตรตรองทครบถวนตองมการใชสมองทง ๒ ฝงอยางสมดล ความคดนนจงจะมทงมตของเหตผลและอารมณความรสก ซงเปนผลท าใหการคดและการตดสนใจนนครบถวนและถกตองยงขน

การวางแผนดวยแนวคด OM เปนการวางแผนทท าใหเราใชสมองทง ๒ ฝง เพราะ OM ถอเปน

ศลปะในการวางแผน เปนแผนทมความโยงใยรอบดาน คอ OM ไมใชเปนเพยงแคการวางแผน แต OM เปนการวางแผนเพอท างานกบกลมคนตางๆ รอบดาน ท าใหเหนผเลนหลก รวาเราตองท าอะไร ท าอยางไร มยทธศาสตรอะไร ตองมการเปลยนแปลงอะไรในหนวยงาน จงจะท าใหการด าเนนงานเปนไปตามพนธกจและวสยทศนได OM เปนการขบเคลอนการเปลยนแปลงในระดบองคกร เรยกไดวาเปน Change Management เปนการบรหารการเปลยนแปลง OM เปนแผนทเหมอนเหนภาพใหญของการ

โดย สถาบนสงเสรมการจดการความรเพอสงคม (สคส.) ๓

ตอจกซอแตละชน OM จงไมใชกจกรรมแบบ Action Plan และแนวคด OM จะท าใหทานถงบนไดขนท ๔ ได

น าเขาสการวางแผนตามแนวคด “แผนทผลลพธ” (Outcome Mapping: OM) การวางแผนตามแนวคด “แผนทผลลพธ” (Outcome Mapping: OM) จะเรยงล าดบตามขนตอนการวางแผน OM ทงหมด ๗ ขนตอนดงน ๑. วสยทศน (Vision) ๒. พนธกจ (Mission) ๓. ระบภาคทเราท างานดวย (ซงประกอบดวย ภาคโดยตรง (Direct Partners) และภาคกลยทธ (Strategic Partners)) ๔. ความทาทายเชงผลลพธ (Outcome Challenges: OC) ๕. เปาหมายรายทาง (Progress Markers: PM) ๖. แผนทยทธศาสตร (Strategy Maps: SM) ๗. แนวปฏบตขององคกร (Organizational Practices: OP) และขนตอนการวางแผนนไดรวมถงการวางแผนเพอการตดตามและประเมนผลดวยในตอนทาย แตละขนตอนการวางแผน OM ทจะดงกลาวตอไปน สคส. ไดปรบและประยกตการใชศพทและวธคดบางขนตอนของ OM ตนฉบบของ ศนยพฒนาระหวางประเทศ (International Development Research Centre: IDRC) ประเทศแคนาดา เพอใหเขาใจงายและสอดคลองกบบรบทการท างานของคนไทยมากขน ๗ ขนตอนการวางแผนดวยแนวคด OM มรายละเอยดดงตอไปน ๑. วสยทศน (Vision)

การเขยนวสยทศนเปน Step แรกในการวางแผนตามแนวคด OM โดยการเขยนวสยทศนม

แนวคดดงน • เปนการวาด “ภาพทเราปรารถนา” เปนการบอกวา “เราอยากเหนอะไร” ซงไมใชภาพฝน

ของคนอน “ภาพทเราปรารถนา” นเปนเรองทใหญพอสมควร ไมใชเรองเลกๆ ท คนๆ เดยว หรอ หนวยงานๆ เดยวท าส าเรจได ตองอาศยคนหลายกลม หนวยงานหลายหนวยงาน มารวมมอกนท า

• “ภาพทปรารถนา” ตองเปนฝนทสอดคลองไปในทศทางเดยวกบฝนใหญหรอวสยทศนขององคกรหรอหนวยงาน

• เปน “Possible Dream” เปนฝนทมความเปนไปได เปนฝนทมความมงมน ไมใชฝนลมๆ แลงๆ แตเปน “Possible Dream” ทมจนตนาการ มพลง เมอคนอนเหนแลวอยากรวมท าฝนนใหเปนจรงดวย

โดย สถาบนสงเสรมการจดการความรเพอสงคม (สคส.) ๔

• เปนฝนท “เรา” ตองการ “ท าให” มนเกดขนและมเราเปนแกนน า ไมใชเราฝนให “คนอน” ท า

• เปนฝนทม “ผรบประโยชนสดทาย” ไมใชฝนในสงทเรา “อยากท า” แตไมมผรบประโยชน • การเขยนวสยทศนตามแนวคด OM ตองเขยนให “ชดเจน” “เขาใจงาย” เมอคนอนอานแลว

เขาใจเหมอนกบทเราเขาใจ ซงควรหลกเลยงการใชค าใหญๆ หรอค าหรๆ เพราะเมอนานไปค าเหลานอาจท าใหคนท างานหรอคนอนเขาใจไมตรงกน

๒. พนธกจ (Mission)

ถาเปรยบวสยทศนเปนผลแอปเปล ๑ ผล พนธกจกคอ สวนทเราจะเลอกกดแอปเปลนน หรอถาเปรยบวสยทศนเปนปาทงปา พนธกจกคอ เราจะเลอกรดน าสวนไหนของปา หรอ เราจะเลอกปลกตนไมตรงสวนไหนของปา เพราะเราคนเดยวไมสามารถรดน าหรอปลกตนไมไดทงปา

ดงนนพนธกจงเปนสงทเราระบอยางชดเจนวาเราจะท าอะไรในวสยทศน พนธกจและวสยทศนตองเชอมโยงกน

การเขยนพนธกจของ OM มแนวคดดงน

• พนธกจตองตอบโจทยวสยทศน แตไมจ าเปนตองตอบทงหมด ดงนนพนธกจจงเปนสงทเรา Focus วาเราจะท าอะไรทจะมสวนท าใหวสยทศนหรอฝนนนเปนจรงขนมาได

• การเขยนพนธกจตองระบใหชดเจนวาจะใชเวลากปพนธกจนนจงจะส าเรจ สวนใหญจะก าหนด ๑-๒ ป เพราะถานานกวานจะท าใหรสกวาเปนงานยากแลวหมดก าลงใจ

• เปนสงทเราไมสามารถท าไดเพยงคนเดยวหรอคนอนกท าคนเดยวไมไดเชนกน แตพนธกจเปนสงททงเราและเขาตองท ารวมกน พนธกจนนจงจะส าเรจ

• พนธกจคอ กจทผกพน ไมใชกจกรรม ไมใช Action Plan ไมใช Process และไมใชกลยทธ แตพนธกจเปนการบอกวา “ท าไมจงตองมโครงการน”

• การเขยนพนธกจตองยอนดวสยทศนเสมอ เพราะทง ๒ สวนนตองเชอมโยงกน และตองเขยนใหชดเจนและมพลง

โดย สถาบนสงเสรมการจดการความรเพอสงคม (สคส.) ๕

๓. ระบภาคทเราท างานดวย ภาคทเราท างานดวยตามแนวคด OM นนแบงออกเปน ๒ สวนคอ ภาคโดยตรง (Direct Partners: DP) และ ภาคกลยทธ (Strategic Partners: SP) ซงมรายละเอยดดงตอไปน

๓.๑ ภาคโดยตรง (Direct Partners: DP) • เปนคน กลมคน หรอ องคกร ทอยากมฝนหรอวสยทศนเดยวกบเรา • เปนภาคทเราท างานดวยโดยตรง (รวมหวจมทาย) เปนผลงมอปฏบตหรอด าเนนการ แลว

สงผลตอความส าเรจของพนธกจ • เปนภาคทมใจพรอมจะ “ปรบเปลยนวธคดหรอพฤตกรรม” เพอใหพนธกจสมฤทธผล • ในอนาคตแมโครงการจะสนสดแลวหรอ “เรา” ถอดตวออกไปแลว แต “เขา” ยงพรอมจะเปน

เจาของงาน (Ownership) หรอยงด าเนนงานนนตอไปเพอใหฝนหรอวสยทศนเปนจรงขนมา

หมายเหต : ภาคโดยตรง (Direct Partners) น ตนฉบบของ IDRC ใชค าวา ภาคหนสวน หรอ Boundary Partners

๓.๒ ภาคกลยทธ (Strategic Partners: SP) • เปนคน กลมคน หรอ องคกร ทอยากมฝนหรอวสยทศนเดยวกบเรา • เปนภาคทมใจและใหการสนบสนนงบประมาณ แนวคด นโยบาย หรอเปนทปรกษาใน

บางครง คอยชวยเหลออยหางๆ แตเราไมสามารถท าใหเขาเปลยนวธคดหรอพฤตกรรมได • เปนภาคชวยคด ชวยฝน รวมกนวางกลยทธ เพอทจะสงเสรมและสนบสนน “เรา” หรอ

“ภาคโดยตรง” ใหบรรลพนธกจและวสยทศน • เปนภาคทมสวนในความส าเรจของพนธกจและวสยทศน

๔. ความทาทายเชงผลลพธ (Outcome Challenges: OC) เมอระบภาคเครอขายไดแลว ใหน า DP ทงหมดมาเขยนความทาทายเชงผลลพธ (Outcome Challenges: OC) โดยมแนวคดในการเขยนดงน

• ถาจะใหพนธกจทเขยนไวบรรลผลแลว “Outcome เชงพฤตกรรม” (ศกยภาพหรอขดความสามารถหรอลกษณะอนพงประสงค) ของ DP ทตองการ หรอ ทเหนวา DP จ าเปนตองมคออะไร จงจะท าใหงานส าเรจตามพนธกจ

โดย สถาบนสงเสรมการจดการความรเพอสงคม (สคส.) ๖

• ตองเปนพฤตกรรมทมความทาทายพอสมควรและเปนพฤตกรรมท “เรา” หรอ “โครงการ” สามารถท าใหเกดขนไดกบ DP

• เปนพฤตกรรมของ DP ทสามารถพฒนาใหเกดขนไดภายใน ๑-๒ ป • การเขยน OC จะมลกษณะคลายการเขยนพนธกจ และ OC ตองสอดคลองมผลท าให

บรรลพนธกจไดจรง OC จงเปนพฤตกรรมททาทายวา “ถาเขาเปลยนแปลงไดแลวพนธกจจะส าเรจแนนอน”

หมายเหต: - แตละ DP อาจม OC ทเหมอนหรอแตกตางกนกได - OC เปรยบเหมอน “พนธกจ” ของ DP ดงนนลกษณะการเขยน OC จงคลายการเขยนพนธกจของโครงการ

- ความทาทายเชงผลลพธ บางทานใชค าวา ผลลพธททาทายหรอผลลพธทพงประสงค ๕. เปาหมายรายทาง (Progress Markers: PM) หลงจากเขยน OC ของ DP แลว ขนตอนตอไปคอการเขยนเปาหมายรายทาง (Progress Markers: PM) ทสอดคลองกบ OC นนๆ โดย PM เปนสงบงชวา OC ทก าหนดไวนนโครงการไดด าเนนการมาถกทางแลวใชหรอไม หรอมความกาวหนาถงขนไหนแลว หรอใกลบรรลผลส าเรจแลวหรอยง ดงนน PM กคอ Markers หรอ Sign หรอเปนเครองหมายบอกทางในการด าเนนงานของโครงการนนเอง แต PM ไมใชเครองหมายบอกทางเชงผลลพธทเกดขนกบผรบประโยชนสดทาย หากแตเปนเครองหมายบอกทางทเปน ผลลพธเชงพฤตกรรม (ศกยภาพหรอขดความสามารถหรอลกษณะอนพงประสงค) ทเกดขนกบ DP ซงแทจรงแลว PM กคอ OC ทถกแบงยอยออกมาเปนสวนๆ นนเอง PM แบงออกเปนบนได ๓ ขน ดงตอไปน

โดย สถาบนสงเสรมการจดการความรเพอสงคม (สคส.) ๗

บนไดในแตละขนนนอาจมบนไดขนยอยๆ เรยงล าดบอยในนนไดอก การเขยน PM ม สคส. มเคลดลบดงน

• เปนพฤตกรรมของ DP ทเกดขน ไมใชกจกรรมหรอสงท DP ควรท า • เปนพฤตกรรมของ DP ทยงไมเคยท าไดมากอน • เปนพฤตกรรมของ DP ทเกดขนจากการด าเนนงานของ “เรา” หรอ “โครงการเรา”

ไมใชเกดจากผอน • เปนพฤตกรรมหลกๆ ของ DP ทควรเกดขนแลวสงผลให OC บรรลผล • การเขยนบนไดแตละขนนน (ทงบนไดขนยอยและ ๓ ขนหลก) ควรเขยนใหเหนถง

พฤตกรรมทชดเจน และมความตอเนอง เหนความสมพนธทจะท าใหเกดขนตอๆ ไปได (คอ เรยงล าดบจากพฤตกรรมทเกดงายทสดไปยากทสด) โดยขนยอยๆ ใน ๓ ขนหลกนนรวมกนแลวไมควรเกน ๑๕ ขน เพราะจะท าใหเหนความแตกตางไดไมชดเจน

หมายเหต:

- เมอโครงการด าเนนการไปแลว บางครงถาพบวาพฤตกรรมทเกดยาก เกดขนกอนพฤตกรรมทเกดขนงาย เรากไมจ าเปนตองพยายามท าใหพฤตกรรมทเกดขนงาย

ขนท ๑ Expect to See: พฤตกรรมของ DP ทคาดวานาจะเกดขนได (เปนพฤตกรรมทเกดขนหลงจากทเราด าเนนการไปแลวในชวงแรกของการเรมโครงการ)

ขนท ๒ Like to See: พฤตกรรมของ DP ทอยากจะใหเกดขน (เปนพฤตกรรมทมการพฒนาขนหลงจากเราด าเนนการไปแลวพอสมควร)

ขนท ๓ Love to See: พฤตกรรมของ DP ทถาเกดขนไดกด (เปนพฤตกรรมหรอศกยภาพทเกดขนเมอใกลจะสนสดโครงการหรอโครงการสนสดแลว ซงถาพฤตกรรมนเกดขนหมายความวา OC บรรลผลแลว)

โดย สถาบนสงเสรมการจดการความรเพอสงคม (สคส.) ๘

นนเกดขนอกเพราะถอวาถาพฤตกรรมทเกดยากเกดขน แสดงวาพฤตกรรมงายนนเกดขนแลว

- เปาหมายรายทาง บางทานใชค าวา เสนทางสผลลพธทพงประสงค ๖. แผนทยทธศาสตร (Strategy Maps: SM) ทง OC และ PM จะเกดขนไดนน เราเองกตองมแนวทางหรอวธการหลกๆ ทคอยสงเสรม สนบสนนให DP มพฤตกรรมเปนไปตาม OC และ PM ดวย ซงแนวทางหรอวธการเหลาน OM เรยกวา แผนทยทธศาสตร (Strategy Maps: SM) ทมงเนนไปท ๒ สวนหลกๆ คอ Individuals (I) : มงท DP โดยตรง เชน แนะน า ชกจง ใหก าลงใจ สงเสรมความร

ให DP มความมนใจ เหนประโยชน และความเปนไปไดทจะไปถงวสยทศน , รวมวางแผนและรวมปฏบตการกบ DP ในทกกระบวนการ, จดกระบวนการแลกเปลยนเรยนรในเรองตางๆ ทเสรมสรางศกยภาพให DP ไปถง OC, สนบสนนวสดอปกรณทางเทคนคทส าคญบางอยางให DP เพอใหการท างานของ DP ประสบความส าเรจ เปนตน

Environment (E) : มงทปจจยแวดลอมของ DP เชน เผยแพรขอมล ประชาสมพนธ

ผลงานหรอการท างานของ DP ใหสาธารณะไดรบรเพอสรางขวญและก าลงใจในการท างาน , สรางเครอขายการท างานให DP ท างานงายขน , จดเวทแลกเปลยนความส าเรจในการท างานของ DP กบหนวยงานหรอองคกรตางๆ ทท างานลกษณะเดยวกนเพอเผยแพรและตอยอดการท างานใหดยงๆ ขน เปนตน

การเขยน SM ทง ๒ สวนนมแนวคดดงตอไปน

• เปนวธการหรอแนวทางหลกๆ ของ “เรา” หรอ “โครงการ” ทจะสงเสรม สนบสนน DP แตไมใช “กจกรรมยอยๆ”

• เปนวธการหรอแนวทาง ของ “เรา” หรอ “โครงการ” ทจะท าให DP กาวไปส OC ได • เปนวธการหรอแนวทาง ของ “เรา” หรอ “โครงการ” ทเชอวามพลงท าใหเกดการพฒนา

เปลยนแปลงได

หมายเหต: แผนทยทธศาสตร บางทานอาจเรยกวา แผนทกลยทธ

โดย สถาบนสงเสรมการจดการความรเพอสงคม (สคส.) ๙

๗. แนวปฏบตขององคกร (Organizational Practices: OP) แนวปฏบตขององคกร (Organizational Practices: OP) เปน Practices ทตนสงกดหรอ SP เกอหนนหรอสงเสรม “เรา” หรอ “โครงการ” ใหมพฤตกรรมหรอศกยภาพไปสนบสนน DP ไดตาม SM ทวางไว โดยการเขยน OP นนมแนวคดดงน

• หนวยงานตนสงกดตองม วธการท างาน การปฏบตงาน หรอวฒนธรรมการท างานอยางไร ทจะสนบสนนให “เรา” หรอ “โครงการ” ท า SM ใหเกดพลงได

• หนวยงานตนสงกด หรอ SP จะมการสนบสนนอยางไร ทจะชวยท าให “เรา” หรอ “โครงการ” ท างานไดอยางเตมทและมประสทธภาพ

• หนวยงานตนสงกด หรอ SP จะมการสนบสนนอยางไร ทจะชวยสะทอน (Feedback) การท างานทงทางบวกและทางลบ หรอชวยตดตามการท างานของ “เรา” หรอ “โครงการ” เพอจะไดเรยนรและพฒนาการท างานใหดยงขน

หมายเหต: แนวปฏบตขององคกร บางทานใชค าวา การสนบสนนขององคกร

โดย สถาบนสงเสรมการจดการความรเพอสงคม (สคส.) ๑๐

ภาพสรปความเชอมโยง การวางแผนโดยการใชแนวคด “แผนทผลลพธ” Outcome Mapping (OM)

ทง ๗ ขนตอน ค าอธบาย Group A : เปนการท างานในกลมของ SP หรอ ตนสงกด หรอ หนวยเหนอ ในการชวย

สนบสนน “เรา” หรอ “โครงการ” คอ ชวย “เรา” คดในขนตอน SM และ OP Group B : เปนการท างานในกลมของ “เรา” หรอ “โครงการ” ในการเขยนวสยทศนและ

พนธกจเพอหา DP และ SP รวมฝน แลวสนบสนน DP ในการคด SM Group C : เปนการท างานในกลมของ DP ทมหนาทลงมอปฏบต แลวมพฤตกรรม

เปลยนไปตาม OC และ PM