WYMAGANIA EDUKACYJNE NA POSZCZEGÓLNE OCENY

KLASA IV SZKOŁY PODSTAWOWEJ

według programu „Wehikuł czasu”. Program nauczania historii i społeczeństwa w szkole podstawowej autorstwa Roberta Tocha.

TEMAT LEKCJIWYMAGANIA EDUKACYJNE NA POSZCZEGÓLNE OCENY

POZIOM KONIECZNY – OCENA DOPUSZCZAJĄCA

POZIOM PODSTAWOWY – OCENA DOSTATECZNA

POZIOM ROZSZERZAJĄCY – OCENA DOBRA

POZIOM DOPEŁNIAJĄCY – OCENA BARDZO DOBRA

POZIOM WYKRACZAJĄCY – OCENA CELUJĄCA

1. Co to jest historia?

Uczeń rozumie: pojęcia: historia (dzieje), historyk.

Uczeń potrafi: odróżnić historię rozumianą jako dzieje, przeszłość od historii rozumianej jako opis dziejów przeszłości, wyjaśnić, w jakim celu poznaje się historię.

Uczeń rozumie: pojęcia: historia prywatna, historia rodzinna, historia państw.

Uczeń potrafi: wyjaśnić, czym zajmują się historycy, podać przykłady wydarzeń należących do historii prywatnej.

Uczeń zna: postać: Juliana Ursyna Niemcewicza.

Uczeń potrafi: podać przykłady wydarzeń należących do historii rodzinnej.

Uczeń potrafi: podać przykłady wydarzeń należących do historii państw.

Uczeń potrafi: opisać Kraków w różnych okresach historycznych.

1

2. Jak poznajemy przeszłość?

Uczeń zna: podział źródeł historycznych.

Uczeń rozumie: pojęcie: źródło historyczne.

Uczeń potrafi: podać przykłady różnych źródeł historycznych.

Uczeń rozumie: pojęcia: archeolog, archeologia, muzeum.

Uczeń potrafi: wyjaśnić, dlaczego należy chronić źródła historyczne, wyjaśnić, na czym polega praca historyka i archeologa, przedstawić zadania muzeów.

Uczeń zna: postać: Walentego Szwajcera.

Uczeń rozumie: pojęcia: kronika, wykopaliska archeologiczne.

Uczeń potrafi: podać przykłady źródeł historycznych uzyskanych w wyniku pracy archeologów.

Uczeń rozumie: pojęcie: ceramika, rolę, jaką w poznawaniu historii odgrywają źródła historyczne.

Uczeń potrafi: opisać okoliczności odkrycia osady w Biskupinie, dostrzec związki między historią a archeologią.

3. Jak mierzymy czas?

Uczeń zna: rzymski sposób zapisu cyfr i liczb.

Uczeń rozumie: pojęcia: wiek (stulecie), tysiąclecie, zasady ustalania wieku i połowy wieku dla danego wydarzenia historycznego.

Uczeń zna: różne sposoby mierzenia czasu, wydarzenie, które dało początek obowiązującemu w Europie systemowi datacji.

Uczeń rozumie: pojęcie: kalendarz.

Uczeń potrafi: obliczać upływ czasu między wydarzeniami historycznymi i umieszczać je na linii chronologicznej, operować pojęciami: wydarzenie wcześniejsze, wydarzenie późniejsze.

Uczeń zna: przyczyny i skutki wydarzenia, które zapoczątkowało historię człowieka.

Uczeń potrafi: wyjaśnić, w jakim celu mierzy się czas, wyjaśnić znaczenie wynalazku pisma dla wspólnoty ludzkiej.

Uczeń rozumie: pojęcie: klepsydra.

Uczeń potrafi: opowiedzieć historię zegarów, wymienić poznane typy zegarów.

2

4. Po co nam mapy historyczne?

Uczeń zna: oznaczenia kierunków geograficznych (N – północ, S – południe, E – wschód, W – zachód).

Uczeń rozumie: pojęcia: mapa, legenda mapy, mapa historyczna.

Uczeń potrafi: wskazać na mapie, gdzie znajdują się kierunki: północ, południe, wschód i zachód.

Uczeń zna: podstawowe znaki używane w legendzie mapy.

Uczeń potrafi: wymienić poznane rodzaje map.

Uczeń rozumie: pojęcia: mapa geograficzna, róża wiatrów.

Uczeń potrafi: wyjaśnić różnice między mapą geograficzną a mapą historyczną.

Uczeń rozumie: rolę, jaką w poznawaniu historii odgrywają mapy historyczne.

Warsztat pracy historyka – lekcja powtórzeniowa

Uczeń zna: zasady pracy ze źródłami historycznymi, ustalania wieku i połowy wieku oraz pracy z mapą historyczną.

Uczeń rozumie: pojęcia związane z tematyką działu Na tropie przeszłości.

Uczeń potrafi: wskazać przykłady źródeł pisanych i materialnych, prawidłowo określić wiek i połowę wieku.

Uczeń potrafi: wyjaśnić, na czym polega praca historyka i archeologa, obliczać upływ czasu między wydarzeniami historycznymi i umieszczać je na linii chronologicznej, zinterpretować znaki w legendzie mapy historycznej, odpowiedzieć na proste pytania postawione do mapy historycznej.

Uczeń zna: postacie związane z tematyką działu Na tropie przeszłości.

Uczeń potrafi: wyjaśnić, jaki wpływ na historię człowieka miało wynalezienie pisma.

Uczeń rozumie: rolę źródeł historycznych i map historycznych w procesie poznawania historii.

Uczeń potrafi: wytłumaczyć, co oznacza sformułowanie, że historia jest nauczycielką życia.

3

5. Moja rodzina Uczeń zna: nazewnictwo stosowane do określenia relacji między poszczególnymi członkami rodziny.

Uczeń rozumie: pojęcia: rodzina, krewny, przodek.

Uczeń potrafi: określić związki pokrewieństwa między poszczególnymi członkami rodziny.

Uczeń rozumie: pojęcia: rodzina mała, rodzina wielka.

Uczeń potrafi: na przykładzie własnej rodziny wymienić osoby wchodzące w skład rodziny małej i rodziny wielkiej, opowiedzieć o wydarzeniu z historii własnej rodziny.

Uczeń rozumie: pojęcia: genealogia, drzewo genealogiczne.

Uczeń potrafi: wyjaśnić, w jaki sposób można poznać historię swojej rodziny.

Uczeń potrafi: wyrazić opinię na temat kultywowania tradycji i gromadzenia pamiątek rodzinnych.

Uczeń potrafi: sporządzić drzewo genealogiczne własnej rodziny.

6. Moje miejsce na ziemi

Uczeń zna: najważniejsze zabytki własnej miejscowości.

Uczeń rozumie: pojęcia: ojczyzna, mała ojczyzna.

Uczeń potrafi: wskazać na mapie miejscowość, w której mieszka.

Uczeń zna: najważniejsze wydarzenia związane z historią własnej miejscowości.

Uczeń potrafi: wyjaśnić różnicę między małą ojczyzną a ojczyzną, posługiwać się planem miejscowości.

Uczeń zna: najważniejsze znane postacie związane z historią własnej miejscowości, herb własnej miejscowości.

Uczeń rozumie: pojęcie: portfolio.

Uczeń potrafi: opisać swoją małą ojczyznę, uwzględniając tradycję historyczno-kulturową.

Uczeń zna: najważniejsze legendy związane z historią własnej miejscowości.

Uczeń rozumie: pojęcie: księga parafialna.

Uczeń potrafi: zebrać informacje o własnej miejscowości, w tym o rozmaitych formach upamiętniania postaci i wydarzeń z przeszłości małej ojczyzny.

Uczeń rozumie: rolę, jaką w życiu człowieka odgrywa mała ojczyzna.

4

7. Ojczyzna małych ojczyzn

Uczeń zna: nazwy regionów wchodzących w skład Polski.

Uczeń rozumie: pojęcia: region, naród.

Uczeń potrafi: wskazać na mapie Polskę i jej regiony.

Uczeń potrafi: opisać główne regiony Polski, wymienić najważniejsze polskie święta i obyczaje.

Uczeń rozumie: pojęcia: dialekt, gwara.

Uczeń potrafi: określić czynniki łączące przedstawicieli narodu, opowiedzieć o przebiegu wybranego święta we własnej rodzinie.

Uczeń zna: przykłady dzieł należących do kultury narodowej.

Uczeń rozumie: czym jest kultura narodowa.

Uczeń potrafi: podać podstawowe informacje na temat ukształtowania powierzchni kraju.

Uczeń potrafi: przedstawić zalety i wady ukształtowania powierzchni Polski.

8. Polska w Europie

Uczeń zna: postać: Jana Henryka Dąbrowskiego, oficjalną nazwę Polski, polskie symbole narodowe.

Uczeń rozumie: pojęcia: rzeczpospolita (republika), flaga, godło, hymn państwowy (narodowy).

Uczeń potrafi: wskazać Polskę na mapie politycznej Europy, odśpiewać dwie pierwsze zwrotki i refren Mazurka Dąbrowskiego, zachować odpowiednią postawę wobec polskich symboli narodowych.

Uczeń zna: postać: Józefa Wybickiego.

Uczeń rozumie: pojęcia: obywatel, euro.

Uczeń potrafi: wymienić sąsiadów Polski, wyjaśnić, czym jest Unia Europejska, rozpoznać symbol unijny – flagę Unii Europejskiej.

Uczeń zna: daty: 1993, 2004.

Uczeń potrafi: podać podstawowe informacje na temat położenia geograficznego, powierzchni i liczby ludności Polski, wskazać na mapie sąsiadów Polski.

Uczeń rozumie: pojęcie: waluta.

Uczeń potrafi: opisać okoliczności powstania Unii Europejskiej.

Uczeń potrafi: przedstawić korzyści wynikające z członkostwa Polski w Unii Europejskiej.

5

Kim jestem? Skąd pochodzę? – lekcja powtórzeniowa

Uczeń zna: postacie związane z tematyką działu Świat wokół mnie, nazewnictwo stosowane dla określenia więzów pokrewieństwa w rodzinie, polskie symbole narodowe.

Uczeń rozumie: pojęcia związane z tematyką działu Świat wokół mnie.

Uczeń potrafi: wskazać na mapie Polski własną miejscowość, wskazać Polskę na mapie politycznej Europy, wskazać na mapie główne regiony Polski.

Uczeń rozumie: dlaczego należy okazywać szacunek dla symboli narodowych.

Uczeń potrafi: wymienić członków rodziny małej i dużej, podać najważniejsze informacje na temat głównych regionów Polski, opisać najważniejsze polskie święta i obyczaje, rozpoznać symbol Unii Europejskiej – flagę.

Uczeń zna: daty związane z tematyką działu Świat wokół mnie.

Uczeń potrafi: opowiedzieć o własnej małej ojczyźnie, podać podstawowe informacje na temat położenia geograficznego, powierzchni i liczby ludności Polski, wskazać na mapie politycznej Europy sąsiadów Polski.

Uczeń potrafi: wyjaśnić, czym jest Unia Europejska.

Uczeń rozumie: korzyści wynikające z członkostwa Polski w Unii Europejskiej.

9. „Piękny i dobry”

Uczeń zna: postać: Peryklesa.

Uczeń rozumie: pojęcia: starożytność, nasza era (n.e.), przed naszą erą (p.n.e.), miasto-państwo, demokracja.

Uczeń potrafi: zlokalizować Grecję i Ateny na mapie, opisać życie w Atenach peryklejskich.

Uczeń rozumie: cele wychowania ateńskich chłopców.

Uczeń potrafi: omówić system rządów w starożytnych Atenach, opowiedzieć, jak wyglądał zamożny dom ateński.

Uczeń rozumie: pojęcia: pedagog, gimnazjon, niewolnik.

Uczeń potrafi: scharakteryzować pozycję społeczną mężczyzn, kobiet i niewolników w starożytnych Atenach.

Uczeń zna: datę: ok. 3500 p.n.e.

Uczeń potrafi: wymienić produkty wchodzące w skład jadłospisu starożytnych Ateńczyków, dostrzec, na przykładzie ustroju Aten, wpływ starożytności na współczesność.

Uczeń potrafi: omówić wychowanie i edukację ateńskich dzieci.

6

10. W co wierzyli Grecy?

Uczeń zna: imiona najważniejszych bogów greckich, bohaterów mitów greckich: Prometeusza, Heraklesa, Odyseusza.

Uczeń rozumie: pojęcia: bogowie olimpijscy, mit, heros.

Uczeń potrafi: zlokalizować na mapie Olimp.

Uczeń rozumie: pojęcie: mitologia.

Uczeń potrafi: wyjaśnić, jak mieszkańcy Grecji wyobrażali sobie bogów, wymienić główne cechy religii starożytnych Greków.

Uczeń zna: bohatera mitu greckiego: Syzyfa, dziedziny życia i zajęcia, którym patronowali najważniejsi greccy bogowie.

Uczeń rozumie: pojęcia: Chaos, Hades, Tartar.

Uczeń potrafi: przedstawić wyobrażenia Greków na temat życia po śmierci.

Uczeń rozumie: pojęcia: wyrocznia, Pytia, rolę, jaką w greckiej religii odgrywała mitologia.

Uczeń potrafi: opowiedzieć wybrany przez siebie mit, zlokalizować na mapie Delfy, wytłumaczyć, w jakim celu Grecy korzystali z wyroczni.

11. W cieniu Akropolu

Uczeń rozumie: pojęcia: agora, Akropol, Partenon.

Uczeń potrafi: opisać życie w Atenach peryklejskich.

Uczeń potrafi: opowiedzieć, jak wyglądały Ateny w V w. p.n.e.

Uczeń zna: postacie: Fidiasza, Sokratesa.

Uczeń rozumie: pojęcia: kolumnada, filozofia, filozof.

Uczeń potrafi: przedstawić dokonania starożytnych Greków w dziedzinie architektury i rzeźby, wyjaśnić, czym się zajmowali pierwsi filozofowie.

Uczeń potrafi: omówić działalność Sokratesa.

Uczeń rozumie: znaczenie słów Sokratesa: „wiem, że nic nie wiem”.

7

12. Dzień w teatrze

Uczeń rozumie: pojęcia: chór, orchestra, tragedia, komedia.

Uczeń potrafi: opisać wygląd starożytnego teatru greckiego.

Uczeń zna: postać: Sofoklesa.

Uczeń rozumie: pojęcie: mityczny.

Uczeń potrafi: wskazać różnice między grecką tragedią a komedią, wskazać podobieństwa i różnice między starożytnym teatrem greckim a teatrem współczesnym.

Uczeń zna: boga Dionizosa.

Uczeń potrafi: wyjaśnić, jak powstał teatr, wymienić zasady, na jakich opierała się organizacja przedstawień w starożytnym teatrze greckim.

Uczeń rozumie: pojęcie: akustyka, rolę teatru w starożytnej Grecji.

Uczeń potrafi: dostrzec, na przykładzie teatru greckiego, wpływ starożytności na współczesność.

Uczeń potrafi: opowiedzieć mit o Edypie.

13. Igrzyska ku chwale Zeusa

Uczeń zna: dyscypliny sportowe rozgrywane podczas starożytnych igrzysk olimpijskich.

Uczeń rozumie: pojęcia: igrzyska olimpijskie, olimpiada.

Uczeń rozumie: pojęcia: atleta, wieniec oliwny.

Uczeń potrafi: wskazać na mapie Olimpię, omówić przebieg igrzysk olimpijskich, przedstawić najważniejsze podobieństwa i różnice między igrzyskami rozgrywanymi w starożytności i współcześnie.

Uczeń zna: zasady obowiązujące zawodników uczestniczących w starożytnych igrzyskach olimpijskich.

Uczeń rozumie: pojęcie: „pokój boży”.

Uczeń potrafi: opisać wygląd Olimpii, omówić organizację igrzysk olimpijskich.

Uczeń potrafi: dostrzec, na przykładzie igrzysk olimpijskich, wpływ starożytności na współczesność.

Uczeń rozumie: rolę i charakter igrzysk organizowanych w starożytnej Grecji.

8

Dziedzictwo starożytnej Grecji – lekcja powtórzeniowa

Uczeń zna: postacie związane z tematyką działu Starożytna Grecja, imiona najważniejszych bogów olimpijskich i bohaterów mitów greckich.

Uczeń rozumie: pojęcia związane z tematyką działu Starożytna Grecja.

Uczeń potrafi: wskazać na mapie Grecję i najważniejsze miejsca z nią związane: Ateny i Olimp, omówić życie codzienne mieszkańców Aten w V w. p.n.e.

Uczeń potrafi: opisać wygląd Aten, opisać wygląd teatru greckiego, wskazać na mapie Olimpię, wskazać podobieństwa i różnice między teatrem i sportem starożytnym i współczesnym.

Uczeń zna: położenie geograficzne Grecji.

Uczeń potrafi: scharakteryzować strukturę społeczną starożytnych Aten, omówić dokonania starożytnych Greków w dziedzinie architektury i rzeźby, przedstawić dokonania filozofów greckich, opisać organizację teatru greckiego.

Uczeń potrafi: wskazać na mapie Delfy, dostrzec, na przykładzie dokonań Greków, wpływ starożytności na współczesność.

Uczeń rozumie: charakter starożytnych igrzysk olimpijskich.

14. Dom, szkoła i nauczyciel z rózgą

Uczeń zna: rzymski sposób zapisu cyfr i liczb.

Uczeń rozumie: pojęcia: łacina, Imperium Rzymskie, cesarz.

Uczeń potrafi: wskazać na mapie Italię i Rzym, opisać warunki życia mieszkańców Rzymu w II w. n.e.

Uczeń rozumie: pojęcia: „ojciec rodziny”, „matka rodziny”, rzymska cnota, cele wychowania rzymskich chłopców.

Uczeń potrafi: omówić zasady panujące w rzymskiej rodzinie, wyjaśnić, jak wyglądało wychowanie rzymskich dzieci.

Uczeń rozumie: pojęcie: papirus.

Uczeń potrafi: wskazać na mapie zasięg terytorialny Imperium Rzymskiego w II w. n.e., wyjaśnić, jak wyglądała edukacja rzymskich dzieci.

Uczeń rozumie: rolę łaciny jako jednej z podstaw współczesnego języka polskiego.

Uczeń potrafi: wymienić produkty wchodzące w skład jadłospisu starożytnych Rzymian, dostrzec, na przykładzie łaciny, wpływ starożytności na współczesność.

Uczeń potrafi: wskazać podobieństwa i różnice w warunkach życia oraz w wychowaniu i edukacji dzieci w starożytnej Grecji i starożytnym Rzymie.

9

15. W Wiecznym Mieście

Uczeń zna: najważniejsze budowle w starożytnym Rzymie.

Uczeń rozumie: pojęcia: Forum Romanum, bazylika, łuk triumfalny, Panteon.

Uczeń potrafi: opisać wygląd starożytnego Rzymu.

Uczeń rozumie: pojęcie: triumf, znaczenie dróg w starożytnym Rzymie.

Uczeń potrafi: wyjaśnić, w jaki sposób Rzymianie budowali drogi.

Uczeń rozumie: pojęcia: łuk architektoniczny, kopuła.

Uczeń potrafi: scharakteryzować osiągnięcia starożytnego Rzymu.

Uczeń potrafi: wytłumaczyć, dlaczego Rzymianie nazywali swoje miasto wiecznym, zinterpretować sformułowanie: „wszystkie drogi prowadzą do Rzymu”.

16. Prawo, woda i rzymskie lody

Uczeń zna: przykładową zasadę prawa rzymskiego.

Uczeń rozumie: pojęcia: termy, akwedukt (wodociąg).

Uczeń potrafi: wyjaśnić, do czego służyły akwedukty (wodociągi).

Uczeń potrafi: wyjaśnić, do czego służyły termy, opisać wygląd term.

Uczeń potrafi: scharakteryzować osiągnięcia starożytnego Rzymu, opowiedzieć, jak wyglądała rzymska uczta.

Uczeń rozumie: rolę prawa rzymskiego jako podstawy dzisiejszego prawa.

Uczeń potrafi: dostrzec, na przykładzie prawa rzymskiego, wpływ starożytności na współczesność.

17. „Chleba i igrzysk!”

Uczeń zna: najważniejsze rozrywki starożytnych Rzymian.

Uczeń rozumie: pojęcia: cyrk, rydwan, amfiteatr, gladiator.

Uczeń potrafi: wymienić rodzaje zawodów wchodzących w skład igrzysk rzymskich.

Uczeń rozumie: pojęcia: Circus Maximus, kwadryga, arena, Koloseum (amfiteatr Flawiuszów).

Uczeń potrafi: opisać wygląd cyrku i amfiteatru.

Uczeń potrafi: scharakteryzować osiągnięcia starożytnego Rzymu, opowiedzieć o organizacji i przebiegu igrzysk rzymskich.

Uczeń rozumie: znaczenie igrzysk w życiu starożytnych Rzymian.

Uczeń potrafi: porównać igrzyska greckie z rzymskimi.

Uczeń potrafi: ocenić igrzyska w starożytnym Rzymie.

10

18. Jak powstało chrześcijaństwo?

Uczeń zna: daty: ok. 6 p.n.e. – 30 n.e., postać: Jezusa Chrystusa.

Uczeń rozumie: pojęcia: Biblia, Mesjasz, chrześcijaństwo.

Uczeń potrafi: opowiedzieć o życiu i działalności Jezusa Chrystusa.

Uczeń zna: imiona najważniejszych bogów rzymskich.

Uczeń rozumie: pojęcia: tolerancja religijna, Żydzi (Izraelici).

Uczeń potrafi: wymienić główne cechy systemu wierzeń starożytnych Rzymian, opisać narodziny chrześcijaństwa, wyjaśnić, dlaczego Żydzi i Rzymianie prześladowali pierwszych chrześcijan.

Uczeń rozumie: pojęcia: Jahwe, Ewangelia, apostoł, przyczyny, które spowodowały, że chrześcijaństwo przetrwało mimo prześladowań.

Uczeń potrafi: wymienić główne cechy systemu wierzeń starożytnych Izraelitów, omówić metody prześladowań pierwszych chrześcijan.

Uczeń zna: datę: 313, postacie: Nerona, Konstantyna Wielkiego.

Uczeń potrafi: wskazać na mapie Palestynę, opisać rozpowszechnianie chrześcijaństwa w czasach starożytnych.

11

Dziedzictwo starożytnego Rzymu – lekcja powtórzeniowa

Uczeń zna: daty związane z tematyką działu Starożytny Rzym, postać: Jezusa Chrystusa, położenie geograficzne Italii i Rzymu, rzymski sposób zapisu cyfr i liczb.

Uczeń rozumie: pojęcia związane z tematyką działu Starożytny Rzym.

Uczeń potrafi: wskazać na mapie Rzym i Italię, opowiedzieć o życiu codziennym w Rzymie w II w. n.e., wymienić najważniejsze rozrywki mieszkańców Rzymu, opowiedzieć o życiu i działalności Jezusa Chrystusa.

Uczeń rozumie: przyczyny prześladowań pierwszych chrześcijan.

Uczeń potrafi: opisać wygląd najważniejszych budowli rzymskich, omówić okoliczności powstania chrześcijaństwa.

Uczeń potrafi: wskazać na mapie zasięg terytorialny Imperium Rzymskiego w II w. n.e., scharakteryzować osiągnięcia starożytnych Rzymian.

Uczeń zna: postacie: Nerona, Konstantyna Wielkiego.

Uczeń potrafi: omówić rozwój chrześcijaństwa, dostrzec, na przykładzie osiągnięć Rzymian, wpływ starożytności na współczesność.

Uczeń potrafi: porównać i ocenić osiągnięcia starożytnych Greków i Rzymian.

12

19. Zanim powstała Polska

Uczeń zna: daty: 476, 1492, głównych bohaterów legend polskich, ramy czasowe panowania dynastii Piastów.

Uczeń rozumie: pojęcia: średniowiecze, gród, legenda, Piastowie.

Uczeń potrafi: wskazać na mapie Wielkopolskę i Gniezno.

Uczeń rozumie: pojęcia: Słowianie, dynastia.

Uczeń potrafi: opowiedzieć legendy o Piaście i Popielu oraz Lechu, Czechu i Rusie, wymienić różnice między legendą a historią.

Uczeń potrafi: rozpoznać cechy charakterystyczne legendy, odróżniać fikcję od prawdy historycznej.

Uczeń rozumie: znaczenie legend dla poznania początków państwa polskiego.

20. W państwie Mieszka I

Uczeń zna: datę: ok. 960, postać: Mieszka I.

Uczeń rozumie: pojęcia: plemię, książę, woj, drużyna.

Uczeń potrafi: wskazać na mapie państwo Mieszka I w początkach jego panowania, umiejscowić w czasie panowanie Mieszka I.

Uczeń rozumie: pojęcia: Polanie, kmiecie, dlaczego państwo polskie jest nazywane państwem Mieszka I.

Uczeń potrafi: opisać panowanie Mieszka I, wymienić główne plemiona zamieszkujące ziemie polskie.

Uczeń rozumie: pojęcie: władca historyczny.

Uczeń potrafi: opisać organizację państwa Polan, omówić warunki życia na ziemiach polskich w X w.

Uczeń rozumie: pojęcia: wielożeństwo, postrzyżyny.

Uczeń potrafi: scharakteryzować obyczaje Polan.

Uczeń potrafi: wyjaśnić, w jaki sposób powstało państwo Polan.

13

21. Chrzest Polski

Uczeń zna: datę: 966, przyczyny, które skłoniły Mieszka I do przyjęcia chrztu.

Uczeń rozumie: pojęcia: poganie, poddany, znaczenie chrztu jako wydarzenia, które zapoczątkowało historię Polski.

Uczeń rozumie: dlaczego Mieszko I przyjął chrzest.

Uczeń potrafi: opisać zmiany, jakie zaszły w państwie polskim po 966 r., wskazać na mapie zmiany terytorialne państwa polskiego w czasie panowania Mieszka I.

Uczeń zna: datę: 972, postać: Dobrawy.

Uczeń rozumie: pojęcie: kultura zachodnia.

Uczeń potrafi: wymienić elementy kultury zachodniej, którą Polska przyjęła po 966 r.

Uczeń potrafi: omówić wierzenia Polan, przedstawić okoliczności, w których doszło do chrztu Mieszka I.

Uczeń potrafi: wyjaśnić, jak zmieniło się położenie polityczne Polski w Europie po chrzcie Mieszka I.

22. Pierwszy król Polski

Uczeń zna: daty: 992, 1000, 1025, postacie: biskupa Wojciecha, Bolesława Chrobrego, Ottona III.

Uczeń rozumie: pojęcia: zjazd gnieźnieński, arcybiskupstwo, biskupstwo.

Uczeń potrafi: wymienić decyzje ogłoszone podczas zjazdu gnieźnieńskiego.

Uczeń zna: datę: 997.

Uczeń rozumie: pojęcie: wyprawa misyjna.

Uczeń potrafi: opowiedzieć historię zjazdu gnieźnieńskiego, zlokalizować na mapie grody, które ogłoszono w 1000 r. biskupstwami, wskazać na mapie zmiany terytorialne państwa polskiego w czasie panowania Bolesława Chrobrego.

Uczeń rozumie: pojęcie: diadem, znaczenie zjazdu gnieźnieńskiego.

Uczeń potrafi: scharakteryzować postać biskupa Wojciecha, wyjaśnić, w jakich okolicznościach nastąpiły zmiany terytorialne państwa polskiego w czasie panowania Bolesława Chrobrego.

Uczeń potrafi: wyjaśnić przyczyny zorganizowania przez Bolesława Chrobrego wyprawy misyjnej do Prus, omówić przebieg i skutki wyprawy misyjnej do Prus.

Uczeń rozumie: znaczenie symbolicznej (dokonanej przez Ottona III) i właściwej koronacji Bolesława Chrobrego.

14

*23. Polska pierwszych Piastów

Uczeń rozumie: pojęcie: danina.

Uczeń potrafi: przedstawić obowiązki kmieci wobec władcy.

Uczeń potrafi: opisać warunki życia i zajęcia mieszkańców Polski pierwszych Piastów.

Uczeń zna: środki płatnicze używane przez mieszkańców Polski w X–XI w., wymienić produkty wchodzące w skład jadłospisu mieszkańców Polski pierwszych Piastów.

Uczeń potrafi: wyjaśnić, w jaki sposób uczono się czytać na przełomie X i XI wieku.

*24. Śląsk Henryka Brodatego

Uczeń zna: postacie: Henryka Brodatego, świętej Jadwigi śląskiej.

Uczeń rozumie: pojęcie: rycerz.

Uczeń potrafi: zlokalizować Śląsk na mapie.

Uczeń rozumie: pojęcie: ratusz.

Uczeń potrafi: wyjaśnić przyczyny i okoliczności, w których doszło do rozpadu państwa polskiego, wymienić różnice między miastem a grodem.

Uczeń zna: datę: 1138, postać: Bolesława Krzywoustego.

Uczeń potrafi: omówić zmiany, jakie zaszły na ziemiach polskich od XI do XIII w.

Uczeń zna: postać: Henryka Pobożnego.

Uczeń rozumie: pojęcie: radło, przyczyny wysokiej śmiertelności ludzi w epoce średniowiecza.

Uczeń potrafi: opisać metody leczenia chorych w średniowieczu.

Uczeń potrafi: wytłumaczyć, na przykładzie życia i działalności świętej Jadwigi śląskiej, jak rozumiano w tamtych czasach bycie wzorowym chrześcijaninem.

15

25. Król Kazimierz Wielki

Uczeń zna: daty: 1333–1370, postać: Kazimierza Wielkiego.

Uczeń potrafi: wskazać na mapie i umiejscowić w czasie państwo Kazimierza Wielkiego, wskazać na mapie Kraków.

Uczeń zna: datę: 1364.

Uczeń rozumie: pojęcia: żak, Akademia Krakowska.

Uczeń potrafi: wymienić najważniejsze osiągnięcia Kazimierza Wielkiego, wskazać na mapie zmiany terytorialne państwa polskiego w czasie panowania Kazimierza Wielkiego.

Uczeń zna: datę: 1320, postacie: Władysława Łokietka, Mikołaja Wierzynka.

Uczeń rozumie: przyczyny utworzenia Akademii Krakowskiej.

Uczeń potrafi: opowiedzieć o panowaniu Kazimierza Wielkiego z uwzględnieniem powstania Akademii Krakowskiej i uczty u Wierzynka.

Uczeń rozumie: pojęcia: rektor, rajca. co oznacza sformułowanie: „zastał Polskę drewnianą, a zostawił murowaną”.

Uczeń potrafi: opisać sytuację państwa polskiego w okresie panowania Władysława Łokietka, ocenić panowanie i dokonania Kazimierza Wielkiego.

*26. W Polsce Kazimierza Wielkiego

Uczeń zna: najważniejsze budowle XIV-wiecznego Krakowa.

Uczeń potrafi: opisać wygląd średniowiecznego Krakowa, opowiedzieć, jak wyglądało wnętrze zamożnego domu z XIV w.

Uczeń potrafi: wymienić produkty wchodzące w skład jadłospisu bogatych i ubogich mieszkańców Krakowa.

Uczeń rozumie: dlaczego w średniowiecznych rodzinach było dużo dzieci.

Uczeń potrafi: omówić zasady obowiązujące w średniowiecznej rodzinie.

16

Polska w X−XIV w. – lekcja powtórzeniowa

Uczeń zna: najważniejsze postacie i daty związane z tematyką działu Polska Piastów, legendy dotyczące początków państwa polskiego.

Uczeń rozumie: najważniejsze pojęcia związane z tematyką działu Polska Piastów, przyczyny przyjęcia chrztu przez Mieszka I.

Uczeń potrafi: zlokalizować na mapie i umiejscowić w czasie państwo Mieszka I, Bolesława Chrobrego i Kazimierza Wielkiego, wskazać na mapie Gniezno i Kraków.

Uczeń zna: skutki przyjęcia chrztu przez Mieszka I.

Uczeń potrafi: wskazać na mapie zmiany terytorialne państwa polskiego w czasie panowania Mieszka I, Bolesława Chrobrego i Kazimierza Wielkiego.

Uczeń potrafi: omówić dokonania Mieszka I, Bolesława Chrobrego i Kazimierza Wielkiego, opisać życie codzienne mieszkańców Polski w X–XIV w.

Uczeń potrafi: ocenić dokonania Mieszka I, Bolesława Chrobrego i Kazimierza Wielkiego.

17

WYMAGANIA EDUKACYJNE NA POSZCZEGÓLNE OCENY

KLASA V SZKOŁY PODSTAWOWEJ

według programu „Wehikuł czasu” . Program nauczania historii i społeczeństwa w szkole podstawowej autorstwa Roberta Tocha.

TEMAT LEKCJI

WYMAGANIA EDUKACYJNE NA POSZCZEGÓLNE OCENY

POZIOMKONIECZNY –

OCENA DOPUSZCZAJĄCA

POZIOM PODSTAWOWY –

OCENA DOSTATECZNA

POZIOM ROZSZERZAJĄCY –

OCENA DOBRA

POZIOM DOPEŁNIAJĄCY –

OCENA BARDZO DOBRA

POZIOM WYKRACZAJĄCY – OCENA CELUJĄCA

1. Krzyżacy

Część I. Decyzja Konrada Mazowieckiego

Część II. Krzyżacy na ziemiach polskich

Uczeń zna:• datę: 1230,• postać: Konrada Mazowieckiego.

Uczeń rozumie:• pojęcie: zakon krzyżacki (Krzyżacy).

Uczeń potrafi:• przedstawić okoliczności pojawienia się Krzyżaków na ziemiach polskich,• zlokalizować na mapie ziemię chełmińską i Pomorze Gdańskie.

Uczeń rozumie:• pojęcie: zakon rycerski.

Uczeń potrafi:• zlokalizować na mapie Prusy, • wskazać na mapie stolicę państwa zakonnego i terytoria zajęte przez Krzyżaków,• scharakteryzować zamek średniowieczny na przykładzie zamku w Malborku.

Uczeń zna:• daty: 1308, 1309.

Uczeń rozumie:• pojęcia: fosa, warownia.

Uczeń potrafi:• wyjaśnić, czym zajmowały się zakony rycerskie.

Uczeń zna:• datę: 1283,• czas i miejsce powstania zakonów rycerskich.

Uczeń rozumie:• pojęcia: wielki komtur, wielki mistrz, islam.

Uczeń potrafi:• omówić osiągnięcia państwa zakonnego.

Uczeń rozumie:• zagrożenia dla państwa polskiego, wynikające z pojawienia się Krzyżaków.

18

2. Unia Polski z Litwą

Uczeń zna:• daty: 1385, 1386,• postacie: Jadwigi, Władysława Jagiełły,• postanowienia umowy w Krewie.

Uczeń rozumie:• pojęcia: unia, unia personalna, dynastia Jagiellonów.

Uczeń potrafi:• wskazać na mapie Krewo i Wielkie Księstwo Litewskie oraz obszar państwa polsko-litewskiego po zawarciu unii.

Uczeń zna:• datę: 1399.

Uczeń rozumie:• dlaczego Jadwigę nazywa się królem Polski.

Uczeń potrafi:• scharakteryzować osobę Jadwigi i wymienić jej zasługi dla kultury polskiej,• wyjaśnić przyczyny unii polsko-litewskiej.

Uczeń zna:• daty: 1370, 1384, • postać: Ludwika Węgierskiego.

Uczeń potrafi:• przedstawić najważniejsze informacje o państwie litewskim w II połowie XIV w.

Uczeń rozumie:• konsekwencje unii dla relacji między Polską, Litwą a zakonem krzyżackim.

Uczeń potrafi:• podjąć próbę oceny znaczenia unii z punktu widzenia interesów Polski i Litwy.

3. Wielka wojna z Krzyżakami

Część I. Wybuch wielkiej wojny

Część II. Bitwa pod Grunwaldem

Uczeń zna:• daty: 1409–1411, 15 lipca 1410, 1411,• postanowienia pierwszego pokoju toruńskiego.

Uczeń potrafi:• opowiedzieć o przyczynach i skutkach bitwy pod Grunwaldem,• zlokalizować na mapie Grunwald i Toruń.

Uczeń zna:• datę: 1466,• postanowienia drugiego pokoju toruńskiego.

Uczeń potrafi:• opisać przebieg bitwy pod Grunwaldem,• zlokalizować na mapie ziemię dobrzyńską i Żmudź.

Uczeń zna:• datę: 1454,• postać: Ulricha von Jungingena.

Uczeń rozumie:• konsekwencje przegranej pod Grunwaldem dla zakonu krzyżackiego.

Uczeń potrafi:• omówić relacje między Polską, Litwą a zakonem krzyżackim po 1386 r.

Uczeń potrafi:• podjąć próbę oceny skutków bitwy pod Grunwaldem.

19

Na nowej drodze – lekcja powtórzeniowa

Uczeń zna:• daty, postacie i wydarzenia związane z tematyką działu Polska i Litwa,• postanowienia umowy w Krewie oraz pierwszego pokoju toruńskiego.

Uczeń rozumie:• pojęcia związane z tematyką działu Polska i Litwa.

Uczeń potrafi:• wskazać na mapie miejsca związane z konfliktem między Polską, Litwą a zakonem krzyżackim.

Uczeń zna:• postanowienia drugiego pokoju toruńskiego.

Uczeń potrafi:• omówić przyczyny i skutki unii zawartej przez Polskę i Litwę,• opisać przebieg bitwy pod Grunwaldem.

Uczeń rozumie:• związki przyczynowo--skutkowe zachodzące między omawianymi wydarzeniami.

Uczeń potrafi:• przedstawić relacje między Polską a zakonem krzyżackim w XIII–XV w.

4. Jakie życie jest najdoskonalsze?

Uczeń zna:• postać: św. Franciszka,• nazwy stanów średniowiecznej Europy.

Uczeń rozumie:• pojęcia: stan, duchowieństwo, zakon.

Uczeń rozumie:• pojęcia: reguła, zakon żebraczy.

Uczeń potrafi:• opisać klasztor średniowieczny i tryb życia mnichów, używając pojęć: zakon, reguła, ubóstwo,• scharakteryzować postać św. Franciszka z Asyżu.

Uczeń zna:• postać: św. Benedykta.

Uczeń rozumie:• pojęcia: opat, opactwo,• na czym polegały różnice między poszczególnymi stanami.

Uczeń potrafi:• opisać różne grupy społeczne, wskazując ich role w społeczeństwie,• przedstawić działalność św. Franciszka.

Uczeń potrafi:• opowiedzieć, jak wyglądała edukacja w średniowiecznej szkole klasztornej,• przedstawić działalność św. Benedykta.

Uczeń rozumie:• w jaki sposób działalność benedyktynów przyczyniła się do rozwoju Europy.

20

5. O rycerzach i zamkach

Uczeń zna:• postać: Zawiszy Czarnego z Garbowa.

Uczeń rozumie:• pojęcia: rycerz, rycerz bez skazy.

Uczeń potrafi:• opisać charakterystyczne cechy wzoru osobowego średniowiecznego rycerza.

Uczeń zna:• najważniejsze elementy zabudowy średniowiecznego zamku.

Uczeń rozumie:• pojęcia: paź, giermek.

Uczeń potrafi:• wyjaśnić, jakie warunki należało spełnić, aby zostać rycerzem,• scharakteryzować zamek średniowieczny i jego mieszkańców.

Uczeń rozumie:• pojęcie: pasowanie na rycerza.

Uczeń potrafi:• opisać różne grupy społeczne, wskazując ich role w społeczeństwie,• przedstawić wychowanie dziewczynek w średniowieczu i pozycję kobiety w średniowiecznym społeczeństwie.

Uczeń rozumie:• rolę Kościoła w zmianie wizerunku średniowiecznego rycerza.

Uczeń potrafi:• opowiedzieć, jak wyglądała uroczystość pasowania na rycerza.

Uczeń potrafi:• omówić dokonania Zawiszy Czarnego.

6. W średnio-wiecz nym mieście

Uczeń zna:• najważniejsze budowle średniowiecznego miasta.

Uczeń rozumie:• pojęcia: rynek, ratusz.

Uczeń potrafi:• opowiedzieć, czym zajmowali się mieszkańcy średniowiecznych miast.

Uczeń rozumie:• pojęcia: samorząd, rada miejska, burmistrz, cech.

Uczeń potrafi:• opisać miasto średniowieczne, używając pojęć: kupiec, rzemieślnik, cech, burmistrz, samorząd miejski, rynek, mury miejskie.

Uczeń rozumie:• pojęcia: pręgierz, czeladnik, majstersztyk.

Uczeń potrafi:• opisać różne grupy społeczne, wskazując ich role w społeczeństwie,• omówić warunki życia panujące w średniowiecznym mieście.

Uczeń potrafi:• porównać warunki życia w mieście średniowiecznym i współczesnym.

7. Najliczniejszy stan

Uczeń zna:• rodzaje prac wykonywanych przez średniowiecznego chłopa.

Uczeń rozumie:• pojęcia: pan, dzierżawa, czynsz, pańszczyzna, dziesięcina.

Uczeń rozumie:• pojęcie: sołtys.

Uczeń potrafi:• scharakteryzować stan chłopski w średniowieczu,• opisać warunki życia na wsi średniowiecznej.

Uczeń rozumie:• pojęcia: targ, jarmark.

Uczeń potrafi:• opisać różne grupy społeczne, wskazując ich role w społeczeństwie, • wymienić produkty wchodzące w skład jadłospisu mieszkańców średniowiecznej wsi.

Uczeń rozumie:• z czego wynikała duża liczebność stanu chłopskiego w średniowieczu.

Uczeń potrafi:• porównać życie chłopa z życiem rycerza i mieszczanina.

Uczeń potrafi:• dostrzec zależności między średniowieczną wsią a średniowiecznym miastem.

21

8. „Mądrość całego świata”

Uczeń rozumie:• pojęcia: Akademia Krakowska, Uniwersytet Jagielloński, żak.

Uczeń potrafi:• przedstawić okoliczności, w których doszło do odnowienia Akademii Krakowskiej.

Uczeń zna:• datę: 1400,• przedmioty wykładane na średniowiecznych uniwersytetach.

Uczeń rozumie:• pojęcia: teologia, otrzęsiny.

Uczeń potrafi:• opisać życie krakowskiego żaka.

Uczeń rozumie:• pojęcia: bean, absolwent, stypendium.

Uczeń potrafi:• opowiedzieć o działalności krakowskiej uczelni w XV w.

Uczeń rozumie:• pojęcia: szkoła parafialna, szkoła katedralna.

Uczeń potrafi:• scharakteryzować szkolnictwo w średniowiecznej Polsce.

*9. Średnio-wieczne rozrywki

Uczeń rozumie:• pojęcia: turniej rycerski, misteria.

Uczeń potrafi:• wymienić najważniejsze rozrywki ludzi żyjących w średniowieczu.

Uczeń zna:• zasady obowiązujące podczas turnieju rycerskiego.

Uczeń rozumie:• pojęcia: szranki, trubadur.

Uczeń potrafi:• przedstawić przebieg średniowiecznego turnieju rycerskiego.

Uczeń potrafi:• wyjaśnić, jak organizowano polowania.

Uczeń potrafi:• omówić tematykę średniowiecznej literatury i misteriów,• scharakteryzować twórczość trubadurów.

Średniowieczny porządek świata – lekcja powtórzeniowa

Uczeń zna:• daty, postacie i wydarzenia związane z tematyką działu Blaski i cienie średniowiecza,• nazwy stanów średniowiecznej Europy.

Uczeń rozumie:• pojęcia związane z tematyką działu Blaski i cienie średniowiecza.

Uczeń rozumie:• czym poszczególne stany różniły się od siebie.

Uczeń potrafi:• opowiedzieć, jak wyglądało życie codzienne w epoce średniowiecza,• scharakteryzować klasztor, zamek, miasto i wieś średniowiecza.

Uczeń potrafi:• opisać różne grupy społeczne, wskazując ich role w społeczeństwie,• scharakteryzować szkolnictwo średniowiecznej Polski,• przedstawić działalność Akademii Krakowskiej w XV w.

Uczeń potrafi:• porównać warunki życia przedstawicieli poszczególnych stanów średniowiecznej Europy,• opowiedzieć, jak ludzie średniowiecznej Europy spędzali czas wolny.

Uczeń potrafi:• dostrzec pozytywne i negatywne cechy związane ze strukturą i funkcjonowaniem społeczeństwa w średniowiecznej Europie.

22

*10. „Jestem człowiekiem”...

Uczeń zna:• ramy chronologiczne epoki nowożytnej i odrodzenia.

Uczeń rozumie:• pojęcie: odrodzenie (renesans).

Uczeń potrafi:• wymienić cechy charakterystyczne okresu odrodzenia.

Uczeń zna:• datę: ok. 1450,• postacie wybitnych przedstawicieli odrodzenia (Filippa Brunelleschiego, Michała Anioła, Leonarda da Vinci).

Uczeń rozumie:• pojęcie: humaniści.

Uczeń potrafi:• omówić porządek panujący w średniowiecznej Europie.

Uczeń potrafi:• opisać zmiany, jakie nastąpiły na kontynencie europejskim w XV w.,• dostrzec rolę druku jako wynalazku, który odmienił życie Europejczyków.

Uczeń potrafi:• przedstawić dokonania najwybitniejszych przedstawicieli odrodzenia.

Uczeń rozumie:• znaczenie sformułowania: „Jestem człowiekiem i sądzę, że nic, co ludzkie, nie jest mi obce”.

*11. Dzieci odrodzenia

Uczeń potrafi:• opisać sposób wychowania dzieci żyjących w średniowieczu.

Uczeń rozumie:• z czego wynikała surowość, z jaką średniowieczni rodzice wychowywali swoje dzieci.

Uczeń potrafi:• opowiedzieć, jak wyglądały szkoły okresu odrodzenia na przykładzie Domu Radości.

Uczeń zna:• postać: Vittorino da Feltre.

Uczeń potrafi:• wyjaśnić, jak w odrodzeniu wychowywano dziewczynki.

Uczeń potrafi:• wskazać różnice między Domem Radości a średniowieczną szkołą,• wymienić mocne i słabe strony systemu edukacji w odrodzeniu.

Uczeń potrafi:• określić wpływ zmian zapoczątkowanych w szkołach odrodzenia na funkcjonowanie współczesnego szkolnictwa.

23

12. „Ziemia! Ziemia!”

Uczeń zna:• datę: 1492,• postać: Krzysztofa Kolumba.

Uczeń rozumie:• pojęcia: karawela, Indianie, wielkie odkrycia geograficzne, Nowy Świat.

Uczeń potrafi:• podać przyczyny wypraw odkrywczych,• umieścić Krzysztofa Kolumba i jego pierwszą odkrywczą wyprawę w czasie i w przestrzeni.

Uczeń rozumie:• pojęcie: karaka,• znaczenie daty odkrycia Ameryki jako końca epoki średniowiecza i początku epoki nowożytnej.

Uczeń potrafi:• opisać odkrycie Krzysztofa Kolumba, używając pojęć: karawela, Nowy Świat, Indianie, broń palna.

Uczeń zna:• postacie: Ameriga Vespucciego, Vasco da Gamy.

Uczeń rozumie:• pojęcia: kolonia, plantacja.

Uczeń potrafi:• wymienić następstwa wypraw odkrywczych dla Europy i dla Ameryki.

Uczeń potrafi:• opisać wygląd karaweli i karaki z uwzględnieniem wprowadzonych w nich ulepszeń,• wskazać na mapie tereny odkryte przez Europejczyków na przełomie XV i XVI w.

Uczeń potrafi:• dostrzec znaczenie handlu z Indiami dla mieszkańców Europy.

13. „Wstrzymał Słońce”...

Uczeń zna:• postać: Mikołaja Kopernika.

Uczeń rozumie:• pojęcia: uczony, astronom.

Uczeń potrafi:• opisać i umieścić w czasie odkrycie Mikołaja Kopernika, wyjaśniając, co znaczy powiedzenie: „Wstrzymał Słońce, ruszył Ziemię”.

Uczeń rozumie:• pojęcia: człowiek renesansu, odkrycie naukowe.

Uczeń potrafi:• opowiedzieć o życiu Mikołaja Kopernika, używając pojęć: uczony, astronom, odkrycie naukowe.

Uczeń zna:• datę: 1517,• postać: Marcina Lutra.

Uczeń rozumie:• pojęcia: Kościół luterański (protestancki), reformacja, teoria,• dlaczego odkrycie Kopernika zostało poddane krytyce.

Uczeń potrafi:• omówić wydarzenia w Europie będące następstwami wystąpienia Marcina Lutra,• przedstawić poglądy uczonych średniowiecznych na temat budowy wszechświata.

24

Nowe widzenie człowieka i świata – lekcja powtórzeniowa

Uczeń zna:• daty, postacie i wydarzenia związane z tematyką działu Czasy odrodzenia,• ramy chronologiczne epoki nowożytnej i odrodzenia.

Uczeń rozumie:• pojęcia związane z tematyką działu Czasy odrodzenia.

Uczeń potrafi:• wymienić cechy charakterystyczne odrodzenia,• przedstawić przyczyny wyprawy Krzysztofa Kolumba,• wyjaśnić, na czym polegało odkrycie dokonane przez Mikołaja Kopernika.

Uczeń potrafi:• scharakteryzować porządek panujący w Europie pod koniec średniowiecza,• przedstawić przebieg wyprawy Krzysztofa Kolumba.

Uczeń rozumie:• znaczenie odkryć dokonanych przez Krzysztofa Kolumba i Mikołaja Kopernika.

Uczeń potrafi:• opisać najważniejsze zmiany, jakie nastąpiły w Europie pod wpływem odrodzenia,• przedstawić skutki wyprawy Krzysztofa Kolumba.

Uczeń potrafi:• omówić dokonania największych przedstawicieli odrodzenia,• scharakteryzować szkolnictwo odrodzenia.

Uczeń potrafi:• dostrzec pozytywne i negatywne skutki zmian, jakie zaszły w Europie w okresie odrodzenia.

14. Polska złotego wieku

Uczeń zna:• postacie: Zygmunta Starego, Zygmunta Augusta, królowej Bony,• ramy chronologiczne czasów zygmuntowskich (złotego wieku).

Uczeń rozumie:• pojęcia: czasy zygmuntowskie (złoty wiek), szlachta, tolerancja religijna.

Uczeń potrafi:• wyjaśnić, dlaczego w Polsce XVI w. panowała tolerancja religijna.

Uczeń zna:• postacie: Mikołaja Reja, Jana Kochanowskiego.

Uczeń rozumie:• dlaczego lata panowania Zygmunta Starego i Zygmunta Augusta nazywamy złotym wiekiem.

Uczeń potrafi:• określić, czym różniła się szlachta od rycerstwa, • przedstawić wkład królowej Bony w rozwój odrodzenia na terenie Polski,• wymienić osiągnięcia twórców literatury polskiej okresu odrodzenia.

Uczeń zna:• datę: 1525,• postać: Piotra Skargi.

Uczeń rozumie:• pojęcia: hołd pruski, jezuici (Towarzystwo Jezusowe), kolegium.

Uczeń potrafi:• opisać przebieg edukacji w szkołach jezuickich.

Uczeń potrafi:• scharakteryzować międzynarodową pozycję Polski w XVI w.

Uczeń potrafi:• omówić cele działalności jezuitów,• ocenić wpływ tolerancji religijnej na funkcjonowanie państwa polskiego w XVI w.

25

15. Na dworze Jagiellonów

Uczeń rozumie:• pojęcia: paź, arras.

Uczeń potrafi:• opisać życie dworskie na Wawelu w okresie panowania Zygmuntów, używając pojęć: dwór, paziowie, komnata, arras.

Uczeń rozumie:• pojęcie: włoszczyzna.

Uczeń potrafi:• opisać wygląd zamku królewskiego na Wawelu,• przedstawić wkład Zygmunta Starego i Zygmunta Augusta w rozwój odrodzenia na terenie Polski.

Uczeń zna:• postać: Stańczyka.

Uczeń rozumie:• pojęcie: błazen.

Uczeń potrafi:• wyjaśnić, jaką rolę odgrywał błazen na dworze królewskim.

Uczeń potrafi:• scharakteryzować kuchnię polską XVI w.

Uczeń rozumie:• znaczenie zachowania ciągłości władzy dla sprawnego funkcjonowania państwa.

Uczeń potrafi:• opisać okoliczności narodzin Zygmunta Augusta.

16. „Szlachcic na zagrodzie”...

Uczeń zna:• skład i zadania sejmu walnego.

Uczeń rozumie:• pojęcia: przywilej, pospolite ruszenie, sejmik, poseł, sejm walny, senator.

Uczeń potrafi:• wymienić prawa szlachcica.

Uczeń potrafi:• opisać sposób działania sejmików,• scharakteryzować obowiązki szlachcica wobec państwa, używając pojęć: sejm, sejmik, pospolite ruszenie.

Uczeń zna:• treść przywilejów nadanych szlachcie w 1374 i 1454 r.

Uczeń potrafi:• scharakteryzować system rządów w Polsce w XIV–XVI w.,• przedstawić organizację sejmu walnego.

Uczeń rozumie:• konsekwencje nadania przez władców przywilejów szlacheckich.

Uczeń potrafi:• dostrzec zagrożenia dla państwa polskiego wynikające z dominującej pozycji szlachty,• ocenić system rządów w Polsce w XV–XVI w.

17. Spichlerz Europy

Uczeń rozumie:• pojęcia: folwark, kmiecie (poddani), pańszczyzna, spichlerz.

Uczeń potrafi:• opisać działalność gospodarczą polskiej szlachty, używając pojęć: folwark, pańszczyzna, kmiecie, spichlerz, spław rzeczny – Wisłą do Gdańska.

Uczeń rozumie:• pojęcia: szkuta, flisak.

Uczeń potrafi:• wyjaśnić, z czego wynikała potęga gospodarcza Gdańska w XVI i XVII w.

Uczeń zna:• produkty sprowadzane do Polski z Europy Zachodniej i wysyłane z Polski na zachód Europy.

Uczeń rozumie:• pojęcie: szyper.

Uczeń potrafi:• scharakteryzować sytuację gospodarczą w Europie Zachodniej w XVI w.

Uczeń potrafi:• dostrzec negatywne konsekwencje posiadania przez Polskę tylko jednego liczącego się portu nad Bałtykiem.

Uczeń rozumie:• zależności między zmianami gospodarczymi w Europie Zachodniej a sytuacją gospodarczą w Polsce.

26

18. Wspólna Rzeczpospolita

Część I. Na drodze do nowej unii

Część II. Jaka unia?

Uczeń zna:• datę: 1569,• nazwy, którymi określano państwo polsko-litewskie po zawarciu unii lubelskiej.

Uczeń rozumie:• pojęcia: Korona, unia realna,• różnice między unią personalną a unią realną.

Uczeń potrafi:• wyjaśnić, na czym polegała unia lubelska,• wskazać na mapie Lublin i Rzeczpospolitą Obojga Narodów.

Uczeń rozumie:• pojęcie: magnaci.

Uczeń potrafi:• wyjaśnić przyczyny dążenia Polaków do zawarcia nowej unii,• wskazać na mapie ziemie litewskie przyłączone do Polski przez Zygmunta Augusta.

Uczeń potrafi:• omówić postawę Litwinów wobec propozycji zawarcia nowej unii.

Uczeń potrafi:• scharakteryzować relacje między Polską a Litwą od czasu zawarcia unii w 1386 r.,• opisać przebieg sejmu w Lublinie.

19. Król z wyboru Uczeń zna:• daty: 1572, 1573,• postanowienia artykułów henrykowskich.

Uczeń rozumie:• pojęcia: bezkrólewie, wolna elekcja, artykuły henrykowskie,• zasady, na jakich odbywała się wolna elekcja.

Uczeń zna:• postać: Henryka Walezego.

Uczeń rozumie:• pojęcia: prymas, konfederacja, konfederacja warszawska.

Uczeń potrafi:• opisać, w jaki sposób dokonywano wyboru króla, używając pojęć: elekcja, pole elekcyjne, koronacja.

Uczeń rozumie:• pojęcie: interrex.

Uczeń potrafi:• przedstawić zasady następstwa tronu obowiązujące w czasach rządów dynastii Piastów i Jagiellonów,• scharakteryzować sytuację Rzeczypospolitej po bezpotomnej śmierci Zygmunta Augusta.

Uczeń potrafi:• wyjaśnić, czym zakończyły się rządy Henryka Walezego,• dostrzec negatywny wpływ wolnej elekcji na funkcjonowanie państwa polskiego.

27

Na chwałę Rzeczypospolitej – lekcja powtórzeniowa

Uczeń zna:• daty, postacie i wydarzenia związane z tematyką działu Lata świetności Polski,• ramy chronologiczne czasów zygmuntowskich (złotego wieku),• postanowienia unii lubelskiej i artykułów henrykowskich.

Uczeń rozumie:• pojęcia związane z tematyką działu Lata świetności Polski.

Uczeń potrafi:• wskazać na mapie obszar Rzeczypospolitej po unii lubelskiej.

Uczeń rozumie:• dlaczego czasy panowania Zygmunta Starego i Zygmunta Augusta nazywa się złotym wiekiem.

Uczeń potrafi:• wskazać na mapie tereny Litwy przyłączone do Polski przez Zygmunta Augusta.

Uczeń potrafi:• wymienić najważniejsze przemiany polityczne, gospodarcze, kulturalne i społeczne w czasach zygmuntowskich.

Uczeń potrafi:• scharakteryzować najważniejsze przemiany polityczne, gospodarcze, kulturalne i społeczne w czasach zygmuntowskich.

Uczeń potrafi:• dostrzec pozytywne i negatywne skutki przemian politycznych, gospodarczych, kulturalnych i społecznych w czasach zygmuntowskich.

20. Potop Uczeń zna:• daty: 1655, 1660,• postać: Stefana Czarnieckiego.

Uczeń rozumie:• pojęcia: potop, wojna szarpana.

Uczeń potrafi:• sytuować w czasie wydarzenia potopu szwedzkiego,• wskazać na mapie najważniejsze miejsca związane z potopem szwedzkim.

Uczeń rozumie:• dlaczego wydarzenia lat 1655–1660 nazywa się potopem.

Uczeń potrafi:• omówić wydarzenia potopu szwedzkiego, z uwzględnieniem obrony Częstochowy i postaci Stefana Czarnieckiego.

Uczeń zna:• daty: 1648, 1654, 1667,• postacie: Bohdana Chmielnickiego, Karola X Gustawa, Jana Kazimierza.

Uczeń potrafi:• wymienić przyczyny wybuchu powstania Chmielnickiego,• wskazać na mapie ziemie utracone przez Rzeczpospolitą w wyniku wojny z Rosją,• przedstawić skutki wojen prowadzonych przez Rzeczpospolitą w połowie XVII w.

Uczeń potrafi:• wyjaśnić okoliczności wybuchu wojny między Moskwą a Rzecząpospolitą.

Uczeń potrafi:• opisać przebieg wojny między Moskwą a Rzecząpospolitą.

28

21. Złota wolność Uczeń rozumie:• pojęcie: liberum veto.

Uczeń potrafi:• przedstawić konsekwencje stosowania zasady liberum veto.

Uczeń rozumie:• pojęcie: sarmatyzm.

Uczeń potrafi:• scharakteryzować polską magnaterię w XVII w.,• wymienić główne elementy ideologii sarmackiej.

Uczeń rozumie:• pojęcie: złota wolność.

Uczeń potrafi:• omówić funkcjonowanie sejmu polskiego w XVII w.

Uczeń zna:• okoliczności, w których po raz pierwszy doszło do zerwania obrad sejmu.

Uczeń rozumie:• pojęcie: „przedmurze chrześcijaństwa”.

Uczeń potrafi:• wyjaśnić, jak zmieniał się stosunek szlachty do liberum veto.

Uczeń rozumie:• z czego wynikała postawa magnaterii polskiej w XVII w.

22. Zwycięzca spod Wiednia

Uczeń zna:• datę: 1683,• postać: Jana III Sobieskiego.

Uczeń rozumie:• pojęcia: sułtan, husaria.

Uczeń potrafi:• sytuować w czasie wyprawę wiedeńską Jana III Sobieskiego.

Uczeń zna:• datę: 1674.

Uczeń potrafi:• opisać wyprawę wiedeńską Jana III Sobieskiego, używając pojęć: oblężenie, odsiecz, sułtan, husaria,• wskazać na mapie Wiedeń,• scharakteryzować postać Jana III Sobieskiego.

Uczeń zna:• daty: 1672, 1673,• postać: Kara Mustafy.

Uczeń rozumie:• pojęcie: wielki wezyr,• znaczenie zwycięstwa pod Wiedniem.

Uczeń potrafi:• wskazać na mapie Chocim.

Uczeń potrafi:• przedstawić relacje między Polską a Turcją w XVII w.

Uczeń rozumie:• pojęcie: „lew Lechistanu”.

Uczeń potrafi:• opisać organizację państwa tureckiego.

*23. Czasy saskie Uczeń zna:• postacie: Augusta II Mocnego, Augusta III Sasa,• ramy chronologiczne czasów saskich.

Uczeń potrafi:• opowiedzieć o warunkach życia na polskiej wsi w XVIII w.

Uczeń potrafi:• omówić zmiany położenia chłopów i szlachty w XVII i XVIII w.,• opisać kuchnię szlachecką i magnacką w XVII i XVIII w.

Uczeń zna:• daty: 1700–1721.

Uczeń potrafi:• wyjaśnić, skąd pochodzą i kiedy pojawiły się na ziemiach polskich ziemniaki, kawa i herbata.

Uczeń rozumie:• w czym przejawiała się słabość Rzeczypospolitej w czasach saskich.

Uczeń potrafi:• scharakteryzować sytuację polityczną Rzeczypospolitej w czasach saskich.

29

*24. Rodzina i szkoła

Uczeń zna:• ramy chronologiczne okresu oświecenia,• główne założenia ideologii oświecenia.

Uczeń rozumie:• pojęcie: oświecenie.

Uczeń rozumie:• pojęcie: Collegium Nobilium.

Uczeń potrafi:• opisać sposób wychowania dzieci w XVIII w.

Uczeń zna:• postać: Stanisława Konarskiego.

Uczeń potrafi:• scharakteryzować szkoły jezuickie w XVIII-wiecznej Polsce,• przedstawić zmiany w sposobie nauczania, jakie zostały wprowadzone w Collegium Nobilium.

Uczeń rozumie:• pojęcie: makaronizm,• zmianę w sposobie myślenia, jaka nastąpiła w okresie oświecenia.

Uczeń potrafi:• porównać XVIII-wieczny model wychowania dzieci ze współczesnym.

25. Ostatni król Polski

Część I. Stanisław August Poniatowski – ostatni król Polski

Część II. Konstytu-cja 3 maja

Uczeń zna:• daty: 1764–1795, 1772, 3 maja 1791,• postać: Stanisława Augusta Poniatowskiego.

Uczeń rozumie:• pojęcie: czasy stanisławowskie.

Uczeń potrafi:• podać przykłady naprawy państwa polskiego za panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego, z uwzględnieniem Konstytucji 3 maja,• wymienić państwa, które uczestniczyły w I rozbiorze Polski,• wskazać na mapie ziemie odebrane Polsce w wyniku I rozbioru Polski.

Uczeń zna:• daty: 1788–1792,• najważniejsze postanowienia Konstytucji 3 maja.

Uczeń rozumie:• pojęcia: obiady czwartkowe, Sejm Czteroletni (Sejm Wielki),• dlaczego okres panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego nazywa się czasami stanisławowskimi.

Uczeń potrafi:• scharakteryzować postać Stanisława Augusta Poniatowskiego.

Uczeń zna:• daty: 1765, 1773,• postać: carycy Katarzyny II.

Uczeń rozumie:• pojęcia: Szkoła Rycerska, Komisja Edukacji Narodowej.

Uczeń potrafi:• przedstawić dokonania ostatniego króla Polski w dziedzinie kultury, gospodarki i edukacji.

Uczeń rozumie:• znaczenie Konstytucji 3 maja jako próby ratowania państwa polskiego.

Uczeń potrafi:• opisać okoliczności, w których doszło do uchwalenia Konstytucji 3 maja,• ocenić postać Stanisława Augusta Poniatowskiego.

30

26. Upadek Rzeczypospolitej

Uczeń zna:• daty: 1793, 1794, 1795,• postać: Tadeusza Kościuszki.

Uczeń rozumie:• pojęcia: powstanie kościuszkowskie, Naczelnik powstania, patriota.

Uczeń potrafi:• sytuować w czasie wydarzenia powstania kościuszkowskiego,• wskazać na mapie ziemie odebrane Polsce w wyniku II i III rozbioru.

Uczeń rozumie:• pojęcie: kosynierzy.

Uczeń potrafi:• omówić wydarzenia powstania kościuszkowskiego, używając pojęć: Naczelnik powstania, przysięga Kościuszki, kosynierzy,• wyjaśnić, w jakich okolicznościach doszło do upadku państwa polskiego, i podać datę III rozbioru,• scharakteryzować postać Stanisława Augusta Poniatowskiego.

Uczeń zna:• datę: 1792.

Uczeń rozumie:• pojęcia: konfederacja targowicka, abdykacja.

Uczeń potrafi:• wyjaśnić, dlaczego zawiązano konfederację targowicką.

Uczeń rozumie:• dlaczego doszło do upadku państwa polskiego.

Uczeń potrafi:• przedstawić okoliczności, w których doszło do wojny w obronie Konstytucji 3 maja i II rozbioru,• ocenić postać Stanisława Augusta Poniatowskiego.

Uczeń potrafi:• podjąć próbę oceny postaw różnych grup społeczeństwa polskiego wobec zagrożenia upadkiem państwa.

Na drodze do upadku – lekcja powtórzeniowa

Uczeń zna:• daty, postacie i wydarzenia związane z tematyką działu Nieszczęsne Królestwo,• ramy chronologiczne czasów saskich i czasów stanisławowskich.

Uczeń rozumie:• pojęcia związane z tematyką działu Nieszczęsne Królestwo.

Uczeń potrafi:• przedstawić działania podejmowane w celu ratowania państwa polskiego przed upadkiem,• wskazać na mapie ziemie odebrane Polsce w wyniku I, II i III rozbioru.

Uczeń zna:• najważniejsze postanowienia Konstytucji 3 maja.

Uczeń potrafi:• omówić najważniejsze konflikty militarne, w jakich uczestniczyła Rzeczpospolita w XVII i XVIII w.

Uczeń rozumie:• na czym polegała zmiana sposobu myślenia ludzi żyjących w oświeceniu.

Uczeń potrafi:• wyjaśnić, dlaczego doszło do upadku państwa polskiego.

Uczeń potrafi:• wymienić przejawy ingerencji państw ościennych w wewnętrzne sprawy państwa polskiego,• scharakteryzować postawę różnych grup społecznych wobec państwa polskiego w XVII i XVIII w.

Uczeń potrafi:• dostrzec charakter zmian w międzynarodowym położeniu Rzeczypospolitej w XVII i XVIII w.

31

WYMAGANIA EDUKACYJNE NA POSZCZEGÓLNE OCENY

KLASA VI SZKOŁY PODSTAWOWEJ

według programu „Wehikuł czasu” . Program nauczania historii i społeczeństwa w szkole podstawowej autorstwa Roberta Tocha.

TEMAT LEKCJI

WYMAGANIA EDUKACYJNE NA POSZCZEGÓLNE OCENY

POZIOMKONIECZNY –

OCENA DOPUSZCZAJĄCA

POZIOM PODSTAWOWY –

OCENA DOSTATECZNA

POZIOM ROZSZERZAJĄCY –

OCENA DOBRA

POZIOM DOPEŁNIAJĄCY –

OCENA BARDZO DOBRA

POZIOM WYKRACZAJĄCY – OCENA CELUJĄCA

1. Jeszcze nie umarła…

Uczeń zna:• datę: 1797,• postacie: Jana Henryka Dąbrowskiego, Józefa Wybickiego.Uczeń rozumie:• pojęcie: emigracja.Uczeń potrafi:• wymienić i wytłumaczyć znaczenie najważniejszych symboli państwowych.

Uczeń zna:• datę: 1807,• postać: Napoleona Bonaparte,• okoliczności powstania polskiego hymnu państwowego.Uczeń rozumie:• pojęcia: Deklaracja praw człowieka i obywatela, Legiony Polskie we Włoszech.Uczeń potrafi:• wyjaśnić, co głosiła Deklaracja praw człowieka i obywatela,• przedstawić okoliczności powstania Legionów Polskich we Włoszech.

Uczeń zna:• datę: 1789.Uczeń rozumie:• pojęcia: rewolucja francuska, rewolucja.Uczeń potrafi:• wymienić przyczyny rewolucji francuskiej,• omówić losy Legionów Polskich,• opisać skutki wyprawy Napoleona przeciw Rosji.

Uczeń zna:• datę: 1803–1815.Uczeń rozumie:• pojęcie: wojny napoleońskieUczeń potrafi:• wyjaśnić, jak doszło do powstania Księstwa Warszawskiego,• dokonać charakterystyki Księstwa Warszawskiego.

Uczeń zna:• daty: 1804, 1812, 1813.Uczeń potrafi:• ocenić postawę Napoleona wobec Polaków.

32

2. Pod berłem cara Uczeń zna:• postać: Fryderyka Chopina.Uczeń rozumie:• pojęcie: konstytucja.Uczeń potrafi:• przedstawić dokonania Fryderyka Chopina,• zebrać z różnych źródeł informacje o zasługach dla kultury polskiej: Fryderyka Chopina.

Uczeń zna:• postać: Aleksandra I.Uczeń potrafi:• wymienić rozrywki mieszkańców Warszawy.

Uczeń zna:• datę: 1815,• postać: wielkiego księcia Konstantego,• główne postanowienia konstytucji Królestwa Polskiego.Uczeń rozumie:• pojęcie: kongres wiedeński.Uczeń potrafi:• wymienić decyzję kongresu wiedeńskiego w sprawie Księstwa Warszawskiego.

Uczeń potrafi:• opisać wygląd Warszawy w czasach Fryderyka Chopina,• przedstawić warunki cywilizacyjne panujące w Warszawie w pierwszej połowie XIX w.

Uczeń potrafi:• scharakteryzować politykę cara Aleksandra I wobec Polaków.

3. Powstanie listopadowe

Uczeń zna:• daty: 29 XI 1830, 1830–1831.Uczeń rozumie:• pojęcia: sprzysiężenie podchorążych, zesłanie.Uczeń potrafi:• umiejscowić w czasie powstanie listopadowe,• wymienić cele walki powstańców,• wymienić przykłady represji zastosowanych wobec społeczeństwa po przegranym powstaniu.

Uczeń zna:• postać: Mikołaja I.Uczeń rozumie:• pojęcia: ziemie zabrane, tajne związki.Uczeń potrafi:• wskazać na mapie miejsca najważniejszych bitew stoczonych podczas powstania.

Uczeń rozumie:• pojęcia: spiskowiec, noc listopadowa, Arsenał, Syberia.Uczeń potrafi:• przedstawić sytuację panującą w Królestwie Polskim po 1815 r.,• opisać przebieg nocy listopadowej.

Uczeń rozumie:• dlaczego powstanie listopadowe zakończyło się klęską.Uczeń potrafi:• omówić przebieg powstania listopadowego.

4. W kraju i na emigracji

Uczeń zna:• postać: Adama Mickiewicza,• najważniejsze dzieła Adama Mickiewicza.Uczeń rozumie:• pojęcie: wieszcz narodowy.

Uczeń rozumie:• pojęcie: Wielka Emigracja.Uczeń potrafi:• rozróżniać emigrację polityczną i zarobkową,

Uczeń zna:• postać: księcia Adama Czartoryskiego.Uczeń potrafi:• omówić sytuację uczestników powstania

Uczeń zna:• główne założenia romantyzmu.Uczeń rozumie:• pojęcie: romantyzm.

Uczeń rozumie:• okoliczności narodzin romantyzmu.

33

Uczeń potrafi:• wskazać na mapie państwa, które przyjęły najwięcej emigrantów z ziem polskich.

• zebrać z różnych źródeł informacje o zasługach dla kultury polskiej: Fryderyka Chopina, Adama Mickiewicza.

listopadowego po jego klęsce.

Uczeń potrafi:• opisać działalność Wielkiej Emigracji.

5. Powstanie styczniowe, rusyfikacja i germanizacja

Uczeń zna:• daty: 22/23 I 1863, 1863–1864,• postać: Marii Skłodowskiej.Uczeń rozumie:• pojęcia: represje, rusyfikacja, germanizacja.Uczeń potrafi:• umiejscowić w czasie powstanie styczniowe,• wymienić cele walki powstańców,• wymienić przykłady represji zastosowanych wobec społeczeństwa po przegranym powstaniu.

Uczeń potrafi:• omówić, na wybranym przykładzie, walkę o język polski w nauczaniu,• wymienić przejawy rusyfikacji i germanizacji Polaków, podejmowanej przez zaborców.Uczeń potrafi:• wskazać na mapie zasięg powstania styczniowego.

Uczeń zna:• datę: 1871,• postać: Romualda Traugutta.Uczeń rozumie:• na czym polegała specyfika powstania styczniowego.Uczeń potrafi:• opisać przebieg powstania styczniowego.

Uczeń rozumie:• pojęcia: garnizon, Rząd Narodowy, tajne państwo.Uczeń potrafi:• przedstawić sytuację w Królestwie Polskim po 1855 r.,• przedstawić funkcjonowanie tajnego państwa w czasie powstania.

6. „Dla pokrzepienia serc”

Uczeń zna:• postacie: Stanisława Moniuszki, Marii Skłodowskiej-Curie, Jana Matejki, Heleny Modrzejewskiej, Henryka Sienkiewicza, Stanisława Wyspiańskiego.Uczeń rozumie:• pojęcia: muzyka narodowa, malarstwo historyczne.Uczeń potrafi:• przedstawić najważniejsze dokonania Stanisława Moniuszki, Marii Skłodowskiej-Curie, Jana Matejki, Heleny Modrzejewskiej, Henryka

Uczeń rozumie:• pojęcie: promieniotwórczość.Uczeń potrafi:• zebrać z różnych źródeł informacje o zasługach dla rozwoju kultury polskiej: Jana Matejki, Stanisława Moniuszki, Henryka Sienkiewicza, Stanisława Wyspiańskiego, Marii Skłodowskiej-Curie, Heleny Modrzejewskiej.

Uczeń rozumie:• pojęcie: Galicja,• znaczenie sformułowania „dla pokrzepienia serc”.

Uczeń potrafi:• wyjaśnić, w czym przejawiała się patriotyczna postawa twórców kultury polskiej w XIX w.

Sienkiewicza, Stanisława Wyspiańskiego.

34

Jak przywrócić niepodległość? – lekcja powtórzeniowa

Uczeń zna:• daty, postacie i wydarzenia związane z tematyką działu O wolną Polskę,• najważniejsze dzieła wybitnych twórców kultury polskiej XIX w.Uczeń rozumie:• pojęcia związane z tematyką działu O wolną Polskę.Uczeń potrafi:• lokalizować w czasie powstanie listopadowe i styczniowe,• wymienić przyczyny i omówić skutki polskich powstań narodowych.

Uczeń potrafi:• lokalizować w przestrzeni powstanie listopadowe i styczniowe,• wymienić przejawy polityki rusyfikacji i germanizacji prowadzonej przez państwa zaborcze,• przedstawić zasługi dla rozwoju kultury polskiej Fryderyka Chopina, Adama Mickiewicza, Marii Skłodowskiej-Curie, Stanisława Moniuszki, Jana Matejki, Heleny Modrzejewskiej, Henryka Sienkiewicza, Stanisława Wyspiańskiego.

Uczeń potrafi:• scharakteryzować sytuację panującą na ziemiach polskich w XIX w.,• omówić przebieg powstań narodowych,• omówić metody walki Polaków z rusyfikacją i germanizacją.

Uczeń zna:• okoliczności powstania Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego. Uczeń potrafi:• opisać działalność Wielkiej Emigracji.

7. Wynalazki XIX wieku

Uczeń zna:• postać: Jamesa Watta,• czas trwania rewolucji przemysłowej,• najważniejsze wynalazki rewolucji przemysłowej.Uczeń rozumie:• pojęcia: rewolucja przemysłowa, fabryka.Uczeń potrafi:• opowiedzieć o rozwoju uprzemysłowienia w XIX w., używając pojęć: maszyna parowa, kolej żelazna, statek parowy, silnik elektryczny, telegraf, fabryka.

Uczeń zna:• daty: 1782, 1825,• postać: George`a Stephensona.Uczeń rozumie:• związek przyczynowo-skutkowy między pojawieniem się maszyny parowej, a rozwojem przemysłu.Uczeń potrafi:• podać przykłady zastosowania maszyny parowej,• przedstawić skutki rewolucji przemysłowej.

Uczeń rozumie:• pojęcia: przędzalnia, rafineria.Uczeń potrafi:• wyjaśnić, jak doszło do powstania kolei żelaznej,• wymienić zalety i wady zastosowania maszyny parowej jako siły napędowej.

Uczeń zna:• daty: 1807, 1876, 1879, 1885, 1906,• postacie: Roberta Fultona, Karla Benza, Thomasa Edisona.Uczeń potrafi:• opisać wygląd maszyny parowej oraz pierwszych samochodów,• wyjaśnić, jaki wpływ miały wynalazki XVIII i XIX w. na życie ludzi.

35

8. W przemysłowym mieście

Uczeń rozumie:• pojęcie: strajk.Uczeń potrafi:• wskazać na mapie najbardziej uprzemysłowione miasta na ziemiach polskich,• rozróżniać rzemieślnicze i fabryczne (maszynowe) formy produkcji (P).

Uczeń zna:• żądania robotników organizujących strajki w XIX-wiecznych fabrykach.Uczeń rozumie:• związek między warunkami higienicznymi panującymi w XIX-wiecznych miastach przemysłowych a sytuacją zdrowotną ich mieszkańców.Uczeń potrafi:• opisać warunki pracy w XIX-wiecznej fabryce.

Uczeń potrafi:• omówić zmiany, jakie nastąpiły w Łodzi pod wpływem rewolucji przemysłowej,• scharakteryzować zmiany społeczne, do jakich doszło pod wpływem rewolucji przemysłowej.

Uczeń potrafi:• opisać warunki życia mieszkańców XIX-wiecznej Łodzi.

Uczeń zna:• postacie: Ludwika Pasteura, Josepha Listera.Uczeń rozumie:• pojęcia: antyseptyka, skalpel, gangrena, eter.Uczeń potrafi:• wyjaśnić, w czym przejawiał się postęp, jaki dokonał się w XIX-wiecznej medycynie.

*9. Żyć w XIX wieku

Uczeń zna:• datę: 1896,• najważniejsze dyscypliny sportowe pierwszych nowożytnych igrzysk olimpijskich.Uczeń rozumie:• pojęcie: bieg maratoński.Uczeń potrafi:• wskazać najważniejsze różnice między pierwszymi igrzyskami nowożytnymi, a dzisiejszymi igrzyskami.

Uczeń rozumie:• pojęcie: obowiązek szkolny.Uczeń potrafi:• opowiedzieć, jak wyglądała sytuacja dzieci przed wprowadzeniem obowiązku szkolnego,• przedstawić okoliczności, w których doszło do odrodzenia igrzysk olimpijskich.

Uczeń potrafi:• przedstawić okoliczności, w których wprowadzono obowiązek szkolny na ziemiach polskich,• opisać przebieg pierwszych nowożytnych igrzysk olimpijskich.

Uczeń zna:• datę: 1895,• postacie: braci Lumiére, Pierre`a de Coubertin.Uczeń potrafi:• opowiedzieć o rozwoju fotografii, kina i rowerów.

Od pary do elektryczności – lekcja powtórzeniowa

Uczeń zna:• daty, postacie i wydarzenia związane z tematyką działu Stulecie wielkich przemian,• czas trwania rewolucji przemysłowej,• najważniejsze wynalazki rewolucji przemysłowej.

Uczeń zna:• główne postulaty robotników walczących podczas strajków o poprawę własnego bytu.Uczeń potrafi:• wymienić najważniejsze skutki gospodarcze i

Uczeń rozumie:• wpływ rewolucji przemysłowej na życie mieszkańców miast.Uczeń potrafi:• przedstawić przebieg rewolucji przemysłowej,• omówić przebieg

Uczeń rozumie:• związki przyczynowo-skutkowe między rozwojem przemysłu, a zmianami gospodarczymi i społecznymi w XIX w.

Uczeń potrafi:• scharakteryzować postęp, jaki dokonał się w XIX-wiecznej medycynie.

36

Uczeń rozumie:• pojęcia związane z tematyką działu Stulecie wielkich przemian.

społeczne rewolucji przemysłowej,• opisać pracę robotników w XIX-wiecznych fabrykach.

pierwszych nowożytnych igrzysk olimpijskich.

Uczeń potrafi:• opisać wygląd i warunki życia w miastach przemysłowych w XIX w.

10. Niepodległe państwo

Uczeń zna:• datę: 11 XI 1918,• postacie: Romana Dmowskiego, Józefa Piłsudskiego.Uczeń rozumie:• pojęcia: orientacja prorosyjska, orientacja proaustriacka.Uczeń potrafi:• wyjaśnić, do czego dążyli przywódcy orientacji prorosyjskiej i proaustriackiej.

Uczeń zna:• datę: 1914–1918,• przyczyny i skutki I wojny światowej.Uczeń potrafi:• przedstawić okoliczności, w których doszło do odzyskania niepodległości przez Polskę,• zebrać informacje o zasługach dla państwa polskiego Józefa Piłsudskiego i Romana Dmowskiego.

Uczeń rozumie:• pojęcia: państwa centralne, ententa.Uczeń potrafi:• wymienić najważniejsze państwa uczestniczące w I wojnie światowej,• wymienić czynniki decydujące o odzyskaniu niepodległości przez Polskę.

Uczeń zna:• daty: VII 1914, IV 1917, XI 1917.Uczeń rozumie:• pojęcia: Legiony Polskie, Komitet Narodowy Polski, komuniści.Uczeń potrafi:• omówić działalność Romana Dmowskiego i Józefa Piłsudskiego podczas I wojny światowej.

Uczeń potrafi:• omówić przebieg I wojny światowej.

11. Walka o granice

Uczeń zna:• datę: VIII 1920,Uczeń rozumie:• pojęcie: Bitwa Warszawska, Uczeń potrafi:• wskazać na mapie granice II Rzeczypospolitej oraz wymienić jej sąsiadów.

Uczeń zna:• datę: 1918,• postanowienia traktatu wersalskiego w sprawie granic Polski.Uczeń rozumie:• pojęcia: zasada samostanowienia narodów, traktat wersalski, plebiscyt.

Uczeń potrafi:• scharakteryzować sytuację panującą na ziemiach polskich po zakończeniu I wojny światowej.

Uczeń zna:• daty: XII 1918, 1919, 1919–1921, 1920, 1921, III 1921, V 1921.Uczeń rozumie:• pojęcia: Orlęta Lwowskie, bojówki.Uczeń potrafi:• opisać przebieg walk we Lwowie,• omówić proces kształtowania się wschodniej i zachodniej granicy Polski.

Uczeń rozumie:• charakter walk toczonych we Lwowie przez Polaków i Ukraińców.Uczeń potrafi:• ocenić międzynarodowe położenie II Rzeczypospolitej.

37

*12. Polska między wojnami

Uczeń zna:• najważniejsze narody zamieszkujące obszar II Rzeczypospolitej.

Uczeń rozumie:• pojęcia: magistrala węglowa, Centralny Okręg Przemysłowy.Uczeń potrafi:• przedstawić najważniejsze osiągnięcia gospodarcze II Rzeczypospolitej.

Uczeń zna:• daty: 1922, 1937.Uczeń rozumie:• pojęcie: sobór,• na czym polegały trudności z integracją ziem polskich po okresie zaborów.Uczeń potrafi:• wymienić negatywne skutki zaborów.

Uczeń zna:• postać: Eugeniusza Kwiatkowskiego.Uczeń potrafi:• opisać wygląd stolicy Polski i życie jej mieszkańców po 1918 r.

*13. W II Rzeczypospolitej

Uczeń zna:• najpopularniejsze rozrywki mieszkańców II Rzeczypospolitej.Uczeń rozumie:• pojęcie: okres międzywojenny.

Uczeń potrafi:• opisać sytuację kolei polskich po odzyskaniu niepodległości przez Polskę.

Uczeń zna:• postacie: Ernesta Wilimowskiego, Haliny Konopackiej.Uczeń rozumie:• pojęcie: motowagon.Uczeń potrafi:• scharakteryzować rozwój kolei w okresie międzywojennym.

Uczeń potrafi: • przedstawić osiągnięcia II Rzeczpospolitej w różnych dyscyplinach sportowych,• przedstawić rozwój kina i radia w czasach II Rzeczypospolitej.

Uczeń potrafi:• omówić funkcjonowanie systemu edukacji istniejącego w II Rzeczypospolitej.

14. Wybuch II wojny światowej

Uczeń zna:• daty: 1 IX 1939, 17 IX 1939,• postacie: Adolfa Hitlera, Józefa Stalina,• żądania Hitlera wysuwane wobec Polski.Uczeń rozumie:• pojęcia: nazizm, rasizm, wojna totalna.Uczeń potrafi:• wskazać na mapie państwa, które dokonały agresji na Polskę,• wskazać na mapie miejsca najważniejszych starć podczas kampanii wrześniowej.

Uczeń zna:• daty: VIII 1939, 3 IX 1939.Uczeń rozumie:• pojęcie: pakt o nieagresji,• dlaczego sytuację na zachodzie Europy po 3 września 1939 r. nazywano „dziwną wojną”.Uczeń potrafi:• podać charakterystyczne cechy polityki Stalina i Hitlera wobec własnych społeczeństw i państw podbitych.

Uczeń rozumie:• pojęcie: łagry.Uczeń potrafi:• porównać stosunek sił zbrojnych II Rzeczpospolitej oraz sił zbrojnych Niemiec i ZSRR,• opisać przebieg kampanii wrześniowej.

Uczeń zna:• daty: 1924–1953, 1938, III 1939.Uczeń potrafi:• opisać sytuację w Niemczech po I wojnie światowej.

Uczeń rozumie:• dlaczego Adolf Hitler zdołał przejąć władzę w Niemczech.

38

15. Dwie okupacje Uczeń zna:• datę: 1940.Uczeń rozumie:• pojęcia: okupacja, terror, Armia Krajowa, Polskie Państwo Podziemne,• cele polityki hitlerowskich Niemiec i ZSRR wobec Polaków na okupowanych ziemiach.Uczeń potrafi:• przedstawić organizację ziem polskich po zakończeniu działań wojennych na ziemiach polskich,• zlokalizować na mapie Oświęcim i Katyń.

Uczeń rozumie:• pojęcia: obóz koncentracyjny, ruch oporu, rząd londyński.Uczeń potrafi:• opisać działalność hitlerowców na ziemiach polskich wcielonych do Rzeszy oraz na terenach okupowanych,• opisać działalność władz radzieckich na terenach wcielonych do ZSRR.

Uczeń zna:• datę: 1942.Uczeń rozumie:• pojęcia: tajne komplety, getto, obóz zagłady, Holocaust, szoah.Uczeń potrafi:• scharakteryzować życie ludności na okupowanych terytoriach Polski, z uwzględnieniem losów ludności żydowskiej,• omówić formy oporu społeczeństwa wobec okupantów.

Uczeń potrafi:• przedstawić funkcjonowanie Polskiego Państwa Podziemnego w okresie II wojny światowej.

16. Powstanie warszawskie

Uczeń zna:• daty: 1 VIII 1944, 2 X 1944, 8 V 1945,• decyzje „wielkiej trójki” w sprawie Polski.Uczeń rozumie:• pojęcia: godzina „W”, „wielka trójka”.Uczeń potrafi:• opisać postawę ludności cywilnej i żołnierzy powstańczej Warszawy,• wymienić skutki powstania warszawskiego.

Uczeń zna:• państwa wchodzące w skład „wielkiej trójki”.Uczeń rozumie:• przyczyny podjęcia przez rząd londyński decyzji o zorganizowaniu akcji „Burza” i wywołaniu powstania w Warszawie.Uczeń potrafi:• wyjaśnić, czym była i jak się zakończyła akcja „Burza”,• wskazać przyczyny klęski powstania.

Uczeń zna:• datę: 1944,• postać: gen. Tadeusza Komorowskiego.Uczeń rozumie:• pojęcia: bezwarunkowa kapitulacja, ofensywa.Uczeń potrafi:• przedstawić plany Stalina wobec Polski,• omówić przebieg powstania warszawskiego.

Uczeń zna:• daty: VI 1941, I 1944, II 1945.Uczeń rozumie:• skutki decyzji podjętych w sprawie Polski na konferencji w Jałcie.Uczeń potrafi:• opisać udział żołnierzy polskich w walkach podczas II wojny światowej,• wskazać na mapie miejsca walk żołnierzy polskich podczas II wojny światowej.

Uczeń potrafi:• ocenić decyzję o wywołaniu powstania w Warszawie.

39

Od niepodległości do niewoli – lekcja powtórzeniowa

Uczeń zna:• daty, postacie i wydarzenia związane z tematyką działu Dwie wojny światowe,• żądania Hitlera wysuwane wobec Polski.Uczeń rozumie:• pojęcia związane z tematyką działu Dwie wojny światowe,• cele polityki prowadzonej przez okupantów wobec ludności polskiej w czasie II wojny światowejUczeń potrafi:• wskazać na mapie granice II Rzeczypospolitej i wymienić jej sąsiadów,• wskazać na mapie podział ziem polskich dokonany przez III Rzeszę i ZSRR po kampanii wrześniowej.

Uczeń zna:• postanowienia traktatu wersalskiego w sprawie granic Polski.Uczeń rozumie:• z czego wynikały najważniejsze problemy państwa polskiego po odzyskaniu niepodległości,• charakter polityki prowadzonej przez okupantów wobec ludności polskiej w czasie II wojny światowej.Uczeń potrafi:• przedstawić okoliczności, w których doszło do odzyskania niepodległości przez Polskę,• opisać politykę okupanta niemieckiego wobec ludności polskiej i żydowskiej w czasie II wojny światowej.

Uczeń potrafi:• przedstawić najważniejsze dokonania Polski w okresie międzywojennym,• opisać przebieg kampanii wrześniowej.

Uczeń potrafi:• omówić działania przywódców orientacji prorosyjskiej i proaustriackiej podczas I wojny światowej,• omówić działalność polskiego ruchu oporu podczas II wojny światowej.

Uczeń potrafi:• omówić przebieg I wojny światowej,• ocenić międzynarodowe położenie II Rzeczpospolitej.

17. Komuniści u władzy

Uczeń rozumie:• pojęcia: Ziemie Odzyskane, komunizm, socjalizm.Uczeń potrafi:• przedstawić straty poniesione przez Polskę podczas II wojny światowej,• wskazać na mapie granice Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej i wymienić jej sąsiadów.

Uczeń rozumie:• pojęcia: analfabetyzm, opozycja.Uczeń potrafi:• wyjaśnić, jak zakończyła się II wojna światowa,• opowiedzieć o Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, używając pojęć: odbudowa zniszczeń wojennych, awans społeczny i likwidacja analfabetyzmu, zależność od ZSRR.

Uczeń rozumie:• pojęcie: żelazna kurtyna,• dlaczego duża część społeczeństwa poparła rządy komunistów.Uczeń potrafi:• opisać sytuację panującą w Europie po 1945 r.,• wskazać na mapie państwa należące do bloku wschodniego i zachodniego.

Uczeń zna:• daty: 1944, 1945.Uczeń rozumie:• pojęcia: Rząd Tymczasowy, Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej, reakcja, propaganda.Uczeń potrafi:• opisać okoliczności, w których komuniści przejęli władzę w Polsce.

40

18. Czasy stalinowskie

Uczeń zna:• postać: Władysława Gomułki.Uczeń rozumie:• pojęcia: Polska Zjednoczona Partia Robotnicza, dyktatura partii komunistycznej, cenzura.Uczeń potrafi:• opowiedzieć o Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, używając pojęć: planowanie centralne, dyktatura partii komunistycznej, cenzura.

Uczeń zna:• daty: 1948, X 1956,• postać: Stefana Wyszyńskiego.Uczeń rozumie:• pojęcia: dyktator, stalinizm.Uczeń potrafi:• podać charakterystyczne cechy polityki Stalina wobec własnego społeczeństwa,• omówić postępowanie władz komunistycznych wobec Kościoła katolickiego.

Uczeń zna:• daty: 1952, 1953.Uczeń rozumie:• pojęcia: odwilż, więzień polityczny.Uczeń potrafi:• wskazać przejawy odwilży w ZSRR i wyjaśnić, jaki był jej wpływ na sytuację w Polsce.

Uczeń potrafi:• scharakteryzować stalinowskie metody rządzenia stosowane przez komunistów w Polsce.

19. Jak zbudować socjalizm?

Uczeń zna:• postacie: Edwarda Gierka, Jana Pawła II.Uczeń rozumie:• pojęcie: Trójmiasto.

Uczeń zna:• daty: XII 1970, 1978.Uczeń potrafi:• wyjaśnić, czym charakteryzowała się gospodarka oparta na centralnym planowaniu,• omówić wydarzenia z XII 1970 r. i wyjaśnić, jakie były ich konsekwencje dla władzy komunistycznej.

Uczeń zna:• daty: 1956–1970, 1970–1980, 1976.Uczeń rozumie:• pojęcia: racjonowanie, propaganda sukcesu.Uczeń potrafi:• opisać sytuację panującą w Polsce w okresie rządów Władysława Gomułki,• opisać warunki życia w Polsce w czasach rządów Edwarda Gierka.

Uczeń rozumie:• z czego wynikała słabość polskiej gospodarki w czasie rządów komunistów,• cele i konsekwencje polityki ekonomicznej Edwarda Gierka.

Uczeń potrafi:• ocenić działania władz komunistycznych w Polsce w okresie 1956–1980.

*20. Dzieciństwo w PRL

Uczeń zna:• nazwy najpopularniejszych programów telewizyjnych dla dzieci.Uczeń rozumie:• cele nauczania w polskiej szkole w okresie rządów

Uczeń rozumie:• pojęcie: referat.Uczeń potrafi:• opowiedzieć, jak wyglądała edukacja w czasach PRL.

Uczeń zna:• najważniejsze różnice między szkołą w czasach PRL a szkołą współczesną.Uczeń rozumie:• pojęcie: czarny rynek.

Uczeń rozumie:• z czego wynikały utrudnienia stawiane przez władze komunistyczne osobom chcącym wyjechać za granicę.

Uczeń potrafi:• dostrzec wpływ rządów komunistów na życie codzienne Polaków.

41

komunistów.Uczeń potrafi:• wymienić rozrywki dzieci w okresie PRL.

Uczeń potrafi:• opowiedzieć, jak rodziny spędzały wakacje w czasach komunistycznych.

Uczeń potrafi:• porównać życie codzienne Polaków w czasach komunistycznych i współczesnych.

21. Solidarność Uczeń zna:• datę: 13 XII 1981.• postacie: Lecha Wałęsy, Wojciecha Jaruzelskiego.Uczeń rozumie:• pojęcia: strajk, związek zawodowy, NSZZ Solidarność, stan wojenny, walka bez przemocy.Uczeń potrafi:• opisać powstanie i działania Solidarności, używając określeń: strajk, walka bez przemocy, stan wojenny.

Uczeń zna:• daty: VIII 1980, 31 VIII 1980,• żądania robotników strajkujących na Wybrzeżu w VIII 1980 r.Uczeń rozumie:• pojęcia: internowanie, godzina milicyjna,• przyczyny wprowadzenia stanu wojennego w Polsce.Uczeń potrafi:• wyjaśnić, w czym przejawiało się funkcjonowanie stanu wojennego.

Uczeń zna:• daty: 1982, 1983.Uczeń potrafi:• opisać warunki życia w Polsce w 1981 r.,• przedstawić okoliczności wprowadzenia stanu wojennego w Polsce,• opowiedzieć o Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, używając pojęcia: opozycja demokratyczna.

Uczeń potrafi:• przedstawić sytuację gospodarczą Polski w 1980 r.• scharakteryzować politykę władz komunistycznych wobec Solidarności.

22. III Rzeczpospolita

Uczeń zna:• datę: VI 1989,• postać: Tadeusza Mazowieckiego,• główne postanowienia rozmów Okrągłego Stołu.Uczeń rozumie:• pojęcie: Okrągły Stół.Uczeń potrafi:• opisać powstanie i działania Solidarności, używając określenia: „Okrągły Stół”,• wskazać na mapie III Rzeczpospolitą i jej sąsiadów.

Uczeń zna:• daty: 1989, 1991.Uczeń rozumie:• pojęcie: Jesień Narodów,• znaczenie rozmów Okrągłego Stołu.Uczeń potrafi:• wyjaśnić, jakie najważniejsze zmiany zaszływ Polsce w 1989 r.

Uczeń zna:• daty: 1990, 1993.Uczeń potrafi:• opisać wydarzenia, do jakich doszło w państwach bloku wschodniego w 1989 r.

Uczeń zna:• datę: 1985,• postać: Michaiła Gorbaczowa,• cele i konsekwencje polityki Michaiła Gorbaczowa.Uczeń potrafi:• przedstawićokoliczności i skutki rozpadu Związku Radzieckiego.

42

Od niewoli do wolności – lekcja powtórzeniowa

Uczeń zna:• daty, postacie i wydarzenia związane z tematyką działu Polska Rzeczpospolita Ludowa,• główne postanowienia rozmów Okrągłego Stołu.Uczeń rozumie:• pojęcia związane z tematyką działu Polska Rzeczpospolita Ludowa.Uczeń potrafi:• wskazać na mapie granice Polski po 1945 r. i wymienić jej sąsiadów,• wskazać na mapie III Rzeczpospolitą i wymienić jej sąsiadów.

Uczeń potrafi:• wymienić najważniejsze wystąpienia społeczeństwa przeciw rządom komunistycznym w Polsce,• opisać sytuację w Polsce w okresie stanu wojennego,• opisać okoliczności, w których doszło do upadku komunizmu w Polsce.

Uczeń rozumie:• dlaczego komunistom udało się przejąć i utrzymać władzę w Polsce.Uczeń potrafi:• omówić najważniejsze wystąpienia społeczeństwa przeciw rządom komunistycznym w Polsce.

Uczeń rozumie:• przyczyny trudności gospodarczych Polski w czasach rządów komunistów.Uczeń potrafi:• scharakteryzować rządy komunistów w Polsce,• opowiedzieć o życiu codziennym mieszkańców PRL-u.

Uczeń potrafi:• ocenić skutki rządów komunistycznych w Polsce w latach 1945–1989.

23. Rzeczpospolita Polska

Uczeń zna:• znaczenie słowa: rzeczpospolita.Uczeń rozumie:• pojęcia: republika, obywatel, konstytucja,• dlaczego współczesną Polskę nazywa się III Rzeczpospolitą.Uczeń potrafi:• podać przykłady praw i obowiązków obywateli Rzeczypospolitej Polskiej.

Uczeń zna:• datę: 1997,• najważniejsze postanowienia Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.Uczeń rozumie:• pojęcie: republika demokratyczna,• czym jest równość wobec prawa.Uczeń potrafi:• dostrzec różnicę między demokracja bezpośrednią i pośrednią.

Uczeń potrafi:• wyjaśnić, w czym wyraża się demokratyczny charakter państwa polskiego, używając pojęć: wolne wybory, wolność słowa, wolne media, konstytucja.

Uczeń rozumie:• pojęcia: referendum, ustawa, ustrój państwa.Uczeń potrafi:• wyjaśnić, w jakich okolicznościach organizuje się w Polsce referendum.

24. Kto rządzi Polską?

Uczeń zna:• imię i nazwisko aktualnie urzędującego prezydenta i premiera.Uczeń rozumie:• pojęcia: władza

Uczeń zna:• zasady obowiązujące podczas wyborów do sejmu i senatu.Uczeń rozumie:• pojęcia: Zgromadzenie

Uczeń potrafi:• scharakteryzować relacje między władzą wykonawczą, ustawodawczą i sądowniczą.

Uczeń rozumie:• pojęcia: niezawisłość, bezstronność.Uczeń potrafi:• opisać sposób

43

ustawodawcza, władza wykonawcza, władza sądownicza, trójpodział władzy, parlament.Uczeń potrafi:• wymienić organy władzy w Rzeczypospolitej Polskiej: parlament, prezydent, rząd i sądy.

Narodowe, minister,• dlaczego wprowadzono trójpodział władzy.Uczeń potrafi:• omówić najważniejszą funkcję każdego z organów władzy w systemie politycznym.

działania sejmu i senatu,• wyjaśnić, na jakich zasadach opiera się praca sądów i trybunałów.

25. To, co nas łączy

Uczeń zna:• lokalizację najważniejszych miejsc pamięci narodowej.Uczeń rozumie:• pojęcia: święto państwowe (narodowe), miejsca pamięci narodowej.Uczeń potrafi:• wymienić i wytłumaczyć znaczenie najważniejszych świąt narodowych, symboli państwowych i miejsc ważnych dla pamięci narodowej.

Uczeń rozumie:• dlaczego obchodzimy święta państwowe (narodowe).Uczeń potrafi:• wyjaśnić, z jakimi wydarzeniami są związane miejsca pamięci narodowej.

Uczeń rozumie:• co zadecydowało o nadaniu konkretnym terenom, budowlom i obiektom statusu miejsc pamięci narodowejUczeń potrafi:• opisać najważniejsze miejsca pamięci narodowej,• zlokalizować i opisać miejsca pamięci narodowej w środowisku lokalnym.

Uczeń potrafi:• przedstawić historię polskich symboli narodowych.

26. Nie tylko Polacy

Uczeń rozumie:• pojęcia: mniejszość narodowa, mniejszość etniczna.Uczeń potrafi:• wymienić mniejszości narodowe i etniczne żyjące w Polsce.

Uczeń rozumie:• różnice między mniejszością narodową i mniejszością etniczną.Uczeń potrafi:• wyjaśnić, jakie prawa przysługują mniejszościom narodowym i etnicznym w Polsce.

Uczeń potrafi:• wyjaśnić, na czym polega podwójna narodowość,• na wybranych przykładach opisać kulturę i tradycje mniejszości narodowych i mniejszości etnicznychw Polsce.

Uczeń zna:• dane liczbowe dotyczące liczebności mniejszości narodowych i etnicznych w Polsce.Uczeń potrafi:• wymienić pozytywne aspektyobecności mniejszości narodowych i etnicznych w Polsce.

44

27. Polacy na świecie

Uczeń rozumie:• pojęcia: emigracja, Polonia.Uczeń potrafi:• wymienić i wskazać na mapie miejsca największych skupisk Polaków na świecie.

Uczeń zna:• przyczyny emigracji w przeszłości i współcześnie.Uczeń rozumie:• na czym polega różnica między osobami polskiego pochodzenia a Polakami za granicą.Uczeń potrafi:• rozróżniać emigrację polityczną i zarobkową.

Uczeń rozumie:• problemy, jakie napotykają za granicą osoby udające się na emigrację.Uczeń potrafi:• wskazać pozytywne i negatywne aspekty życia na emigracji.

Uczeń potrafi:• opisać historię emigracji Polaków.

Polska dziś – lekcja powtórzeniowa

Uczeń zna:• polskie święta narodowe, symbole narodowe i miejsca pamięci narodowej,• najważniejsze mniejszości narodowe i etniczne zamieszkujące Polskę.Uczeń rozumie:• pojęcia związane z tematyką działu Polska dziś.Uczeń potrafi:• podać przykłady praw i obowiązków obywateli Rzeczypospolitej Polskiej,• wymienić organy władzy w Rzeczypospolitej Polskiej,• wymienić i wskazać na mapie miejsca największych skupisk Polaków na świecie.

Uczeń zna:• typy emigracji oraz jej przyczyny w przeszłości i współcześnie.Uczeń rozumie:• dlaczego obchodzimy święta państwowe (narodowe).Uczeń potrafi:• omówić najważniejszą funkcję każdego z organów władzy w systemie politycznym.

Uczeń potrafi:• wyjaśnić, w czym wyraża się demokratyczny charakter państwa polskiego,• opisać na wybranych przykładach kulturę i tradycje mniejszości narodowych i etnicznych.

Uczeń potrafi:• opisać sposób działania sejmu i senatu,• przedstawić historię polskich symboli narodowych.

28. „Nikt nie jest samotną wyspą”

Uczeń rozumie:• pojęcia: potrzeby fizjologiczne, potrzeby psychiczne, grupa społeczna.

Uczeń rozumie:• pojęcia: kultura, wartości,• znaczenie realizacji potrzeb dla funkcjonowania

Uczeń rozumie:• pojęcia: społeczeństwo, problem społeczny, bezrobocie,

Uczeń zna:• dane liczbowe dotyczące wysokości bezrobocia w Polsce,

Uczeń potrafi:• opisać proces kształtowania się pierwszych

45

Uczeń potrafi:• wyjaśnić, w czym wyraża sięodmienność i niepowtarzalność każdego człowieka,• podać przykłady różnorodnych potrzeb człowieka oraz sposoby ich zaspokajania,• wymienić przykłady grup społecznych, do których należy uczeń.

każdego człowieka.Uczeń potrafi:• dokonać charakterystyki własnej osoby i dostrzec te cechy, które odróżniają go od innych,• wymienić przykłady wartości, które są ważne dla ucznia.

narkomania.Uczeń potrafi:• wymienić przykłady wartości, które są ważne dla społeczeństwa,• opisać różne grupy społeczne, wskazując ich role w społeczeństwie,• podać przykłady ważnych problemów współczesnej Polski, korzystając z różnych źródeł informacji (od osób dorosłych, z prasy, radia, telewizji, Internetu).

• sposoby walki z bezrobociem.Uczeń rozumie:• wpływ problemów społecznych na funkcjonowanie społeczeństwa.

społeczeństw ludzkich.

29. „Każdy człowiek ma prawo”

Uczeń rozumie:• pojęcia: Organizacja Narodów Zjednoczonych, rzecznik praw dziecka.Uczeń potrafi:• podać przykłady praw przysługujących każdemu człowiekowi,• omówić wybrane prawa dziecka i podać, gdzie można się zwrócić, gdy są one łamane.

Uczeń zna:• główne prawa zawarte w Powszechnej deklaracji praw człowieka oraz w Konwencji o prawach dziecka.Uczeń rozumie:• pojęcie: konwencja.

Uczeń zna:• numer dziecięcego telefonu zaufania i adres rzecznika praw dziecka.Uczeń rozumie:• dlaczego Powszechna deklaracja praw człowieka jest uważana za wielkie osiągnięcie ludzkości.

Uczeń zna:• daty: 1948, 1989.

30. Żyć w rodzinie Uczeń zna:• nazewnictwo stosowane dla określenia stopnia pokrewieństwa w rodzinie,• cele istnienia rodzin.Uczeń rozumie:• pojęcia: rodzina mała, rodzina wielka, tradycja rodzinna.

Uczeń rozumie:• na czym polega sprawiedliwy podział obowiązków w rodzinie.Uczeń potrafi:• podać przykłady pamiątek i tradycji rodzinnych.

Uczeń potrafi:• wyjaśnić znaczenie rodziny w życiu.

Uczeń potrafi:• wyrazić opinię na temat kultywowania tradycji i gromadzenia pamiątek rodzinnych.

46

Uczeń potrafi:• wskazać przykłady praw i obowiązków przysługujących poszczególnym członkom rodziny.

31. Moja szkoła Uczeń zna:• nazwy organów szkoły,• podstawowe prawa przysługujące uczniowi oraz jego obowiązki.Uczeń rozumie:• pojęcia: społeczność szkolna, statut szkoły.

Uczeń rozumie:• pojęcie: społeczność.Uczeń potrafi:• wymienić najważniejsze zadania organów szkoły,• podać przykłady działań samorządu uczniowskiego w swojej szkole.

Uczeń potrafi:• scharakteryzować społeczność szkolną, z uwzględnieniem swoich praw i obowiązków,• wyjaśnić, w jaki sposób samorząd uczniowski może skorzystać z posiadanych uprawnień.

Uczeń rozumie:• co oznacza stwierdzenie, że dokumenty szkolne muszą być zgodne z obowiązującym prawem.

32. Co wiem o mojej małej ojczyźnie?

Uczeń zna:• nazwy organów władzy w gminie i powiecie.Uczeń rozumie:• pojęcia: powiat, samorząd terytorialny, społeczność lokalna, gmina.Uczeń potrafi:• zlokalizować na mapie swoją „małą ojczyznę”,• wskazać na planie miejscowości siedzibę władz lokalnych.

Uczeń rozumie:• pojęcie: administracja.Uczeń potrafi:• opisać swoją „małą ojczyznę”, uwzględniając tradycję historyczno-kulturową i problemy społeczno-gospodarcze.

Uczeń rozumie:• w jakim celu utworzono samorząd terytorialny.Uczeń potrafi:• zebrać informacje o rozmaitych formach upamiętniania postaci i wydarzeń z przeszłości „małej ojczyzny”.

Uczeń potrafi:• scharakteryzować funkcjonowanie samorządu terytorialnego w Polsce,• na przykładach omówić zakres działań oraz sposoby powoływania władz lokalnych.

33. Bez pracy nie ma kołaczy

Uczeń zna:• rodzaje pracy.Uczeń rozumie:• pojęcie: praca. Uczeń potrafi:• wyjaśnić znaczenie pracy w życiu człowieka.

Uczeń rozumie:• pojęcie: podział pracy.Uczeń potrafi:• podać przykłady zawodów, które wymagają pracy fizycznej i umysłowej.

Uczeń rozumie:• pojęcia: Bliski Wschód, cieśla, kraje rozwijające się,• charakter podziału pracy we współczesnych czasach.Uczeń potrafi:• dostrzec społeczny

Uczeń zna:• rozwiązania prawne regulujące pracę dzieci. Uczeń potrafi:• wypowiedzieć się na temat możliwości podejmowania pracy przez dzieci.

Uczeń potrafi:• opowiedzieć o historii pracy i wyjaśnić, jak na przestrzeni wieków zmieniał się stosunek do pracy.

podział pracy.

47

34. Relacje między ludźmi

Uczeń zna:• zasady obowiązujące przy rozwiązywaniu konfliktów.Uczeń rozumie:• pojęcie: konflikt.Uczeń potrafi:• podać przykłady konfliktów między ludźmi i zaproponować sposoby ich rozwiązywania.

Uczeń rozumie:• pojęcia: tolerancja, uprzejmość.Uczeń potrafi:• wyjaśnić, w czym przejawia się uprzejmość i tolerancja.

Uczeń potrafi:• wytłumaczyć, odwołując się do przykładów, na czym polega postępowanie sprawiedliwe.

Uczeń zna:• postać: Mahatmy Gandhiego.Uczeń rozumie:• wpływ umiejętności zrozumienia drugiego człowieka na rozwiązywanie konfliktów.

Jednostka i społeczeństwo – lekcja powtórzeniowa

Uczeń zna:• nazwy organów szkoły,• podstawowe prawa przysługujące uczniowi oraz jego obowiązki,• nazwy organów władzy w gminie i powiecie,• rodzaje pracy.Uczeń rozumie:• pojęcia związane z tematyką działu Ja, ty, my.Uczeń potrafi:• podać przykłady różnorodnych potrzeb człowieka oraz sposoby ich zaspokajania,• wskazać przykłady praw i obowiązków przysługujących poszczególnym członkom rodziny,• wyjaśnić znaczenie pracy w życiu człowieka.

Uczeń zna:• główne prawa zawarte w Powszechnej deklaracji praw człowieka oraz w Konwencji o prawach dzieckaUczeń rozumie:• znaczenie Powszechnej deklaracji praw człowieka,• na czym polega sprawiedliwy podział obowiązków w rodzinie.Uczeń potrafi:• opisać swoją „małą ojczyznę”, uwzględniając tradycję historyczno-kulturową i problemy społeczno-gospodarcze.

Uczeń rozumie:• charakter podziału pracy we współczesnych czasach.Uczeń potrafi:• opisać różne grupy społeczne, wskazując ich role w społeczeństwie,• wyjaśnić znaczenie rodziny w życiu,• scharakteryzować społeczność szkolną, z uwzględnieniem swoich praw i obowiązków,• dostrzec społeczny podział pracy.

Uczeń potrafi:• scharakteryzować funkcjonowanie samorządu terytorialnego w Polsce,• omówić zakres władzy samorządu terytorialnego.

48

35. Zjednoczona Europa

Uczeń zna:• datę: 1 V 2004.Uczeń potrafi:• rozpoznać symbole unijne: flagę i hymn Unii Europejskiej (Oda do radości).

Uczeń zna:• datę: 1993.Uczeń rozumie:• przyczyny procesu integracji europejskiej po II wojnie światowej,• zasady, na których opierasię istnienie i działalność Unii Europejskiej.Uczeń potrafi:• wymienić państwa wchodzące w skład Unii Europejskiej.

Uczeń rozumie:• pojęcia: integracja, tożsamość.Uczeń potrafi:• opowiedzieć o uczestnictwie Polski we wspólnocie europejskiej,używając pojęć: Unia Europejska, europejska solidarność, stosunki międzynarodowe,• wymienić pozytywne i negatywne skutki wstąpienia Polski do Unii Europejskiej.

Uczeń zna:• daty: 1951 (1952), 1957 (1958), 2002, 2003,• postać: Roberta Schumana,• nazwy organizacjieuropejskich powstałych w trakcie procesu integracji europejskiej.Uczeń rozumie:• pojęcie: plan Schumana.Uczeń potrafi:• omówić etapy integracji europejskiej po 1945 r.

Uczeń potrafi:• wyjaśnić, jak w przeszłości rozumiano pojęcie jedności europejskiej.

36. Konflikty zbrojne

Uczeń zna:• datę: 11 IX 2001.Uczeń rozumie:• pojęcie: terroryzm.Uczeń potrafi:• przedstawić okoliczności, w których prezydent USA ogłosił rozpoczęcie wojny z terroryzmem.

Uczeń potrafi:• wskazać na mapie państwa uczestniczące w wojnie na terenie byłej Jugosławii,• wymienić cele działań terrorystów arabskich.

Uczeń rozumie:• pojęcia: Pentagon, departament, Al-Kaida, talibowie.Uczeń potrafi:• wyjaśnić na przykładach przyczyny i następstwa konfliktów zbrojnych na świecie.

Uczeń zna:• daty: 1991–1999, 2001, 2003.Uczeń rozumie:• pojęcia: czystki etniczne, nacjonalizm, kontyngent,• charakter konfliktu w byłej Jugosławii.Uczeń potrafi:• omówić przebieg wojny z terroryzmem.

Uczeń potrafi:• scharakteryzować sytuację panującą w Jugosławii przed 1991 r.

37. Świat stał się mniejszy

Uczeń zna:• największe współczesne zagrożenia dla środowiska naturalnego.Uczeń rozumie:• pojęcia: katastrofa ekologiczna, fauna, flora.

Uczeń rozumie:• pojęcie: pomoc humanitarna.Uczeń potrafi:• opisać wpływ techniki na środowisko naturalne i życie człowieka,

Uczeń rozumie:• pojęcia: materiały radioaktywne, Antarktyka.Uczeń potrafi:• wskazać przyczyny zjawiska wyrażającego

Uczeń zna:• datę: 1986.Uczeń potrafi:• sformułować własną opinię o działaniach pomocowych podejmowanych przez

Uczeń potrafi:• ocenić na przykładach wpływ techniki na środowisko naturalne i życie człowieka.

49

Uczeń potrafi:• wyjaśnić, co oznacza powiedzenie: „świat stał się mniejszy”,• opowiedzieć o przejawach nędzy na świecie.

• przedstawić skutki wybranych katastrof ekologicznych na środowisko naturalne,• wyjaśnić przyczyny globalnego ocieplenia.

się w powiedzeniu, że „świat stał się mniejszy”,• porównać tempo postępu technicznego w przeszłości i współcześnie.

państwa lub organizacje pozarządowe.

38. Wirtualny świat

Uczeń zna:• główne zagrożenia związane z korzystaniem z internetu.Uczeń rozumie:• pojęcia: internet, strona www, cyberprzemoc.Uczeń potrafi:• wymienić pożytki i niebezpieczeństwa korzystania z mediów elektronicznych.

Uczeń rozumie:• znaczenie twierdzenia, że świat stał się globalną wioską.Uczeń potrafi:• przedstawić zalety mobilnego internetu.

Uczeń potrafi:• wymienić sposoby przeciwdziałania zagrożeniom związanym z korzystaniem z internetu.

Uczeń zna:• daty: 1969, 1989, 1993.Uczeń potrafi:• opisać historię internetu.

Problemy współczesnego świata – lekcja powtórzeniowa

Uczeń zna:• daty i wydarzenia związane z tematyką działu Dzisiejszy świat,• największe współczesne zagrożenia dla środowiska naturalnego,• główne zagrożenia związane z korzystaniem z internetu.Uczeń rozumie:• pojęcia związane z tematyką działu Dzisiejszy świat.Uczeń potrafi:• rozpoznać symbole unijne: flagę i hymn Unii Europejskiej (Oda do radości),• wyjaśnić, co oznacza powiedzenie: „świat stał sięmniejszy”,• opowiedzieć o przejawach nędzy na świecie.

Uczeń rozumie:• zasady, na których opiera się istnienie i działalność Unii Europejskiej,• znaczenie twierdzenia, że świat stał się globalną wioską.Uczeń potrafi:• wymienić państwa wchodzące w skład Unii Europejskiej,• opisać wpływ techniki na środowisko naturalne i życie człowieka.

Uczeń potrafi:• opowiedzieć o uczestnictwie Polski we wspólnocie europejskiej, używając pojęć: Unia Europejska, europejska solidarność, stosunki międzynarodowe,• wyjaśnić na przykładach przyczyny i następstwa konfliktów zbrojnych na świecie,• wskazać przyczyny zjawiska wyrażającego się w powiedzeniu, że „świat stał się mniejszy”.

Uczeń potrafi:• sformułować własną opinię o działaniach pomocowych podejmowanych przez państwa lub organizacje pozarządowe.

Uczeń potrafi:• ocenić na przykładach wpływ techniki na środowisko naturalne i życie człowieka.

50