แนวทาง/คมอการปฏบตงาน/มาตรฐานการปฏบตงาน

สานกงานสาธารณสขอาเภอภกามยาว จงหวดพะเยา

ป 2561

www.dtam.moph.go.th

สมนไพรประจำบาน

1. กะเพราแดง

ชอวทยาศาสตร : Ocimum tenuiflorum L.

ชอวงศ : LAMIACEAE

สรรพคณ : ใบกะเพรา มรสเผดรอน สรรพคณแกปวดทอง ทองอด แกลมจกเสยดแนนทอง

ขบลมทำใหเรอเหมาะสำหรบเดก

วธเตรยม : ใชใบกะเพราและยอด 1 กำมอ (ใบสดหนก 25 กรม, ใบแหงหนก 4 กรม) ตมเอานำดม

นอกจากใชเปนยาแลวใบกะเพรายงเหมาะสำหรบปรงเปนอาหารเพอชวยลดอาการทองอด

ทองเฟอ เชน แกงจดใบกะเพรา ตมยำนำใส ผดกะเพรา

ดวยการแพทยแผนไทย การแพทยพนบาน และการแพทยทางเลอกคมอการดแลสขภาพ

2. ขง

ชอวทยาศาสตร : Zingiber officinale Rosc.

ชอวงศ : ZINGIBERACEAE

สรรพคณ : ขงมรสเผดรอนหวาน สรรพคณ บรรเทาอาการทองอด ขบลม แนนจกเสยด ปองกนและ

บรรเทาอาการคลนไสอาเจยน จากอารการเมารถ เมาเรอ

วธเตรยม : ใชเหงาแกสดขนาดเทาหวแมมอ (ประมาณ 5 กรม) ทบใหแตก ตมเอานำดม

ขงยงสามารถประกอบอาหารหลายชนดทงคาวและหวาน เชน ไกผดขง มนตมขง เตาฮวย

นำขง

www.dtam.moph.go.th

3. ตะไคร

ชอวทยาศาสตร : Cymbopogon citratus (DC.) Stapf

ชอวงศ : POACEAE

สรรพคณ : ตะไคร มรสปรา กลนหอม ขบลมในลำไส เจรญอาหาร ขบปสสาวะ

วธเตรยม : ใชลำตนและเหงาแกสดๆ ประมาณ 1 กำมอ (40-60 กรม) ทบพอแหลก ตมกบนำ

ประมาณครงลตร เอานำดมตางนำเมอมอาการทองอด ตะไครเปนสมนไพรทมตดบานทกครวเรอน สามารถนำมาดบกลนคาวในอาหารประเภท เนอสตวไดด และสามารถแปรรปเปนชาตะไครงาย ๆ สำหรบชงดมระหวางวน เพยงแคหนหรอซอยตะไครบาง ๆ กบใบเตยหอม ตากใหแหง นำมาควไฟออน ๆ ใหหอมเกบไวในภาชนะปด ใชชงนำรอนจบเปนชาชวยขบลม และขบปสสาวะ

4. ชาพล

ชอวทยาศาสตร : Piper sarmentosum Roxb.

ชอวงศ : PIPERACEAE

สรรพคณ : ใบชาพลมรสเผดเลกนอย สรรพคณชวยเจรญ

อาหาร ขบลม แกทองอด ทองเฟอ

วธการเตรยม : นำชาพลทงหา (ทงตนจนถงราก) 1 กำมอ

ตมกบนำ 3 สวน เคยวใหเหลอ 1 สวน รบประทานครงละ

ครงแกวกาแฟ กอนอาหาร 3 มอ ภาคใตนยมนำใบชาพลมาใช

ขบลม แกไอ ขบเสมหะ

ชาพลเปนผกพนบานทคนนยมมารบประทานสด ๆ

เปนสวนประกอบของเมยงคำ เชอกนวาเปนอาหารบำรงธาต

และปรบธาตใหสมดล ชวยยอยอาหาร

ดวยการแพทยแผนไทย การแพทยพนบาน และการแพทยทางเลอกคมอการดแลสขภาพ

5. บวบก

ชอวทยาศาสตร : Centella asiatica (L.) Urb.

ชอวงศ : APIACEAE

สรรพคณ : ตำรายาไทยใชบวบกเปนยาแกไข, รอนใน, แกชำใน ใชเปนยาภายนอกรกษาแผล ทำใหแผลหายเรว และกลาววาบวมรสเฝอน ขมเยน เปนยาขบปสสาวะ แกลม แกออนเพลย เมอยลา เปนยาบำรง และยาอายวฒนะ ขอมลจากการศกษาวจยในคนพบวาบวบกมฤทธรกษาความผดปรกตของหลอดเลอดดำ ชวยใหคลายกงวล รกษาแผลทผวหนง รกษาแผลในทางเดนอาหาร วธเตรยม l รกษาความผดปกตของหลอดเลอดดำ ใชบวบกสด 1 กำมอ (10–20 กรม) ตำแลวคนเอาแตนำเตมนำตาลทรายเลกนอยดม วนละ 3 ครงตดตอกน 1–2 วน l รกษาแผลไฟไหม นำรอนลวก ใชใบสด 1 กำมอ (10-20 กรม) ตำใหละเอยด คนเอาแตนำ ทาบรเวณแผลบอยๆ ใชกากพอก บวบกสามารถรบประทานเปนผกสดๆ เพอเปนยา โดยรบประทาน 1-2 ใบทกวน เพอบำรงสมอง

www.dtam.moph.go.th

6. ฟาทะลายโจร

ชอวทยาศาสตร : Andrographis paniculata (Burm.f.) Wall. Ex Nees

ชอวงศ : ACANTHACEAE

สรรพคณ : ฟาทะลายโจรมรสขม สรรพคณ แกไข บรรเทาอาการเจบคอ บรรเทาอาการของโรคหวด

วธเตรยม :

lใชสด ใบฟาทะลายโจรสด 3-5 ใบ เคยวแลวกลน รบประทาน 3 เวลา กอนอาหาร

lใชตม นำใบฟาทะลายโจรสด ประมาณหนงหยบมอ ตมกบนำสะอาด 1 แกว

รบประทาน 3 เวลา กอนอาหาร สำหรบผทมอาการมาก ใหตมจนเหลอปรมาณนำเพยง 1 ใน 3 แกว

แลวนำมารบประทาน

ขอควรระวง : หากใชฟาทะลายโจรตดตอกน 3 วน แลวอาการไมดขน หรอมอาการรนแรงขนระหวาง

ใชยา ควรหยดใชและปรกษาแพทย

ดวยการแพทยแผนไทย การแพทยพนบาน และการแพทยทางเลอกคมอการดแลสขภาพ

7. มะกรด

ชอวทยาศาสตร : Citrus hystrix DC.

ชอวงศ : RUTACEAE

สรรพคณ : สรรพคณยาไทยวามะกรดมรสเปรยว ผวมะกรด แกอาการหนามด วงเวยน, นำมะกรด

แกไอ ขบเสมหะ

วธเตรยม : ยากน

lบำรงหวใจ ชวยแกอาการเปนลม หนามด วงเวยนศรษะ นำผวมะกรดฝานสดประมาณ

1 ชอนโตะ มาผสมกบพมเสนเลกนอยชงในนำเดอดแลวแชทงไวสกครแลวนำมาดม

l ขบลมในลำไส แกอาการจกเสยด ทองอด แนนทองได ชวยแกอาการไอ ขบเสมหะ

โดยการนำมะกรดผาครงและนำไปลนไฟใหนม แลวคอย ๆ บบนำมะกรดลงคอทละนด

จะชวยทำใหอาการบรรเทาลงได

วธการเตรยม : ใชบำรงผม

l ผลมะกรดผาครงลก ปงไฟใหสก ผาซกแลวนำมาสระผม ทำใหผมดกดำเปนเงางาม

นมสลวย แกรงแค แกคน

l นำมะกรดผาครง ตมกบนำเลกนอย สดสวน นำ : มะกรด คอ 2 : 1 ตงไฟ ตมจนเดอด

ยกลง ปดฝาทงไว จากนนนำมาคนกรองดวยผาขาวบาง นำนำมะกรดทไดมาชโลมใหทว

เสนผมและหนงศรษะ ใชทำความสะอาดเสนผมแทนแชมพ หรอใชเคลอบเสนผมแทน

ครมนวดผมกได

www.dtam.moph.go.th

8. มะระขนก

ชอวทยาศาสตร : Momordica charantia L.

ชอวงศ : CUCURBITACEAE

สรรพคณ : สรรพคณยาไทยวามะระขนกมรสขมจด สรรพคณเแกไข แกรอนใน เจรญอาหาร

ผลมะระออน ใชรบประทานเปนยาเจรญอาหารโดยการตมใหสกรบประทานรวมกบนำพรก

วธเตรยม :

l นำคนสด

นำผลมะระขนกสด 8-10 ผล เอาเมลดในออก ใสนำลงไปเลกนอย ปนคนเอาแตนำใหได

ครงละประมาณ 100 มลลลตร (หรอรบประทานทงกากกได) รบประทานวนละ 3 เวลา

กอนอาหารทกวน

l ชาชง

นำผลมะระขนกสดผาเอาแตเนอหนเปนชนเลก ๆ ตากแดดใหแหง แลวเอามาชงกบ

นำเดอดโดยใชมะระแหงครงละ 1-2 ชน ตอนำ 1 ถวย ชงดมเปนนำชา ดมครงละ 2 ถวยชา

วนละ 3 เวลา หรอจะตมเอานำดมกได

มะระขนกเปนผกพนบานทนยมนำมาลวกจมกบนำพรก รวมกบผกอน หรอนำไปแกงแทน

มะระจน นอกจากผลของมะระขนกแลว ภาคใตนยมนำใบหรอยอดมาลวก หรอตมกะท

ผลสกสเหลองหามรบประทาน เพราะทำใหมอาการคลนไสอาเจยน

ดวยการแพทยแผนไทย การแพทยพนบาน และการแพทยทางเลอกคมอการดแลสขภาพ

9. วานหางจระเข

ชอวทยาศาสตร : Aloe vera Linn.

ชอวงศ : ALOACEAE

สรรพคณ : วนของวานหางจระเข มรสเยนจด สรรพคณรกษาแผลไฟไหม นำรอนลวก

วธเตรยม : ใชวนจากใบโดยเลอกทอยลางสดของตน ปอกเปลอกสเขยวออก ลางยางใหสะอาดดวย

นำตมสกหรอนำดางทบทม ขดเอาวนใสมาพอกบรเวณแผลใหชมชนอยตลอดเวลาในชวโมงแรก จากนน

ทาวนละ 3-4 ครงจนแผลหาย ชวยทำใหแผลหายเรว และลดการเกดแผลเปน

www.dtam.moph.go.th

10. สะระแหน

เรยบเรยงขอมลโดย จราภรณ บญมาก

ภาพประกอบ นพรตน ทลมาลย

ชอวทยาศาสตร : Metha cordifolia Opiz ex fresen

ชอวงศ : LAMIACEAE

สรรพคณ : บรรเทาอาการวงเวยน หนามด ขบลม

วธเตรยม : นำมาปรงรสอาหารไทยจำพวกยำ ลาบ ตมยำ นำไปแตงหนาเครองดมบางชนด และใช

เปนสวนผสมของไอศกรมได

ดวยการแพทยแผนไทย การแพทยพนบาน และการแพทยทางเลอกคมอการดแลสขภาพ

กลม 1

อาการ ทองอด ทองเฟอ

ชอยา ยาขมนชน

ขอบงใช บรรเทาอาการแนนทอง

จกเสยดทองอด ทองเฟอ

กลม 2

อาการ ทองผก

ชอยา ยามะขามแขก

ขอบงใช บรรเทาอาการทองผก

ยาสมนไพรประจำตยา

www.dtam.moph.go.th

กลม 3

อาการ ทองเสย

ชอยา ยาเหลองปดสมทร

ขอบงใช บรรเทาอาการ

ทองเสย

กลม 4

อาการ ไข

ชอยา ยาจนทลลา

ขอบงใช แกไขเปลยนฤด

ไขปวดศรษะ แกไขทบระด

ดวยการแพทยแผนไทย การแพทยพนบาน และการแพทยทางเลอกคมอการดแลสขภาพ

กลม 5

อาการ ลมวงเวยน

ชอยา ยาหอมเทพจตร

ขอบงใช แกลมวงเวยน

หนามด คลนไส ตาพรามว

กลม 6

อาการ ไอ

ชอยา ยานำแกไอมะขามปอม

ขอบงใช แกไอ ขบเสมหะ

www.dtam.moph.go.th

กลม 7

อาการ เจบคอ

ชอยา ฟาทะลายโจร

ขอบงใช บรรเทาอาการ

เจบคอ

กลม 8

อาการ รดสดวงทวารหนก

ชอยา ยาผสมเพชรสงฆาต

ขอบงใช บรรเทาอาการรดสดวงทวารหนก

ดวยการแพทยแผนไทย การแพทยพนบาน และการแพทยทางเลอกคมอการดแลสขภาพ

กลม 9

อาการ ปวดประจำเดอน

ชอยา ยาประสะไพล

ขอบงใช บรรเทาอาการปวด

ประจำเดอน แกประจำเดอน

มาไมปกต

กลม 10

อาการ ผนคน

ชอยา คาลาไมนพญายอ (ยาสำหรบ

ใชภายนอก)

ขอบงใช บรรเทาอาการผนคน

www.dtam.moph.go.th

กลม 11

อาการ ปวดเมอย

ชอยา ครมไพล / บาลมไพล

(ยาสำหรบใชภายนอก)

ขอบงใช บรรเทาอาการปวด

เมอยกลามเนอ

กลม 12

อาการ แผลไฟไหม นำรอนลวก

ชอยา เจลวานหางจระเข

(ยาสำหรบใชภายนอก)

ขอบงใช บรรเทาแผลไฟไหม นำรอนลวก

ดวยการแพทยแผนไทย การแพทยพนบาน และการแพทยทางเลอกคมอการดแลสขภาพ

ยาสมนไพรประจำตว

ยาอมแกไอ บรรเทาอาการไอ

ขบเสมหะ ทำใหชมคอ

ยาหมอง ไพลแทง บรรเทาอาการปวดเมอย

ตามรางกาย

ยาหอมเทพจตร แกลม บำรงหวใจ

ยาดม บรรเทาอาการวงเวยน ทำใหสดชน ผอนคลาย