toponimi(yeradbilim)

antroponimi(kişiadbilim)

zoonimi(hayvanadbilim)

fitonimi(bitkiadbilim)

ADBİLİMİbrahim Şahin

2. Baskı

(Çerçeve, Terim, Yöntem ve Sınıflandırmalarıyla)

Yard. Doç. İbrahim Şahin

ADBİLİM(Çerçeve, Terim, Yöntem ve Sınıflandırmalarıyla)

ISBN 978-605-318-111-8

DOİ 10.14527/9786053181118

Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.

© 2016, Pegem AkademiBu kitabın basım, yayım ve satış hakları

Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ye aittir.Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri,kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıtya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz.

Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır.Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında

yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınlarısatın almamasını diliyoruz.

1. Baskı: Nisan 2015, Ankara2. Baskı: Eylül 2016, Ankara

Yayın-Proje: Elif Turanlıoğlu Bultan: Tasarım ve Dizgi: Pegem Akademi

Kapak Görseli: Pegem Akademi

Baskı: Vadi Grup Ciltevi A.Ş. İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 2284. Sokak No: 105

Yenimahalle/ANKARA(0312-394 55 91)

Yayıncı Sertifika No: 14749Matbaa Sertifika No: 26687

İletişim

Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay/ANKARAYayınevi 0312 430 67 50 - 430 67 51

Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08

Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60

İnternet: www.pegem.netE-ileti: pegem@pegem.net

Yard. Dr. İbrahim ŞAHİN

20.09.1972 tarihinde Mersin’e bağlı Gülnar ilçesinde dünyaya geldi. İlk ve orta eğitimini Mersin ve Adana’da çeşitli okullarda tamamlayan yazar, Gülnar Endüstri Meslek Lisesi Yapı Bölümünü bitirdikten sonra, 1988 yılında girdiği İnönü Üniversi-tesi, Eğitim Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmenliği’nden 1992 yılında mezun oldu. Aralık 1992–Kasım 1995 arasında Malatya’da çeşitli ortaokul ve liselerde görev yaptı. Öğretmenlik yaptığı dönem içerisinde, yüksek lisans eğitimini tamamladı; Ni-san 1995 yılında“Karaçay El Bergen Comakları” adıyla yüksek lisan tezini savundu. Kasım 1995-Ağustos 1998 arası, Kafkas Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı bölümünde, öğretim görevlisi olarak çeşitli dersler verdi. Burada görevli olduğu süre içersinde İstanbul’da vatani görevini yerine getirdi.

Ağustos 1998’de, Kafkas Üniversitesi’ndeki görevinden istifa etti. 1998-1999 eği-tim öğretim yılında Kırgızistan’ın Celalabad şehrinde bulunan Kamerçesky Enstitüsü Türk Dünyası İşletme Fakültesi’nde çalıştı, burada öğretim görevlisi olarak Türk Dili derslerine girdi. 1999-2000 eğitim-öğretim yılında Kazakistan’ın Almaatı şehrinde bu-lunan Abay Devlet Üniversitesi, Türkoloji bölümünde öğretim görevliliği yaptı. Şubat 2001’de tekrar Kırgızistan’a döndü; Bişkek’te bulunan Kırgızistan-Türkiye Manas Üni-versitesi, Yabancılara Türkçe Öğretimi bölümünde, okutman olarak göreve başladı. Kasım 2006’ya kadar burada çalıştı ve bu süre içerisinde Tükoloji Anabilim Dalı’nda hazırladığı “Eski Türkçe Dönemi Temel Eserlerinde Geçen Yer Adları” isimli doktora tezini Kasım 2006’da savundu.

Şubat 2007-23 Ağustos 2009 tarihleri arasında Manas Üniversitesi Türkoloji bö-lümünde, Öğr. Gör. Dr. olarak Türk Dili Tarihi, Eski Türkçe, Türkiye Türkçesi Fonetiği, Türkiye Türkçesi Morfolojisi, Dilbilim vb. dersler verdi.

17 Ağustos 2009 tarihinde Türkiye’ye döndü. Ege Üniversitesi, Türk Dünyası Araştırmaları Enstitüsü, Türk Dili ve Lehçeleri Anabilim Dalı’nda Yrd. Doç. Dr. unva-nıyla göreve başladı. Hâlen bu görevi sürdürmekte olup Adbilim, Türk Lehçeleri Me-tinleri (Kumukça), Bugünkü Kıpçak Türkçesi Grameri I (Kırgızca), Bugünkü Kıpçak Türkçesi Grameri II (Kazakça), Türk Lehçeleri Metin İncelemeleri (Özbekçe) dersle-rini yürütmektedir.

Evli ve iki çocuk babası olan yazar, Rusça ve İngilizce dışında Kırgızca, Kazakça, Özbekçe gibi Türk Lehçelerini bilmektedir.

ÖN SÖZ

Dilde ifade ettikleri kültürel zenginlik ve derinlik nedeniyle özel adlar, halktan insanların ve araştırmacıların yoğun ilgisini çeken önemli adlandırmalardır. Dilcilikte adbilim (onomastik) sahası içerisinde araştırılan bu tür sözcükler, filologlar tarafından sistemli olarak derlenerek özellikle tür, köken, yapı ve anlam yönüyle araştırılır; bun-ların ortaya çıkışlarında etkili olan ad verme geleneği tespit edilir. Elde edilen bilgiler, adbilimcil birimler konusunda dilde yaşanmakta olan ve yaşanması muhtemel sorun-ların çözümünde kullanılır.

Toponimi ve antroponimi özelinde bir asırlık geçmişi bulunan Türkiye adbilimi, alanın kuramsal altyapısının ihmal edilmesine bağlı olarak, sözü geçen alanlarda yapılan uygulama çalışmalarında dahi arzu edilen düzeye ulaşamamış; haklı gerekçelerle araş-tırmacılar tarafından özensiz ve düzensiz bir dil sahası olarak değerlendirilir olmuştur.

“Adbilim de en az diğer dil sahaları kadar bilimsel olmalıdır.” düşünce ve anlayışıyla kaleme alınan bu çalışmayla, Türkiye adbiliminin kuramsal eksikliklerinin giderilmesi he-deflenmiştir. Farklı tanımların farklı sonuçlar doğurduğu gerçeğinden hareketle, ilk bölüm-de adbilimin tanım ve çerçevesi üzerine durulmuş; bu çerçevede kimi terimler örneklerle izah edilmiştir. İkinci bölümde, Türkiye adbiliminde kısmen bilinip üzerinde araştırmalar yapılan antroponimi (kişiadbilim) ve toponimi (yeradbilim) alanlarına ek olarak; anemo-nimi (rüzgaradbilim), astronimi (yıldızadbilim), dokümantonimi (belgeadbilim), ergonimi (örgütadbilim), etnonimi (kökadbilim), fitonimi (bitkiadbilim, hrematonimi (eseradbilim), hrononimi (zamanadbilim), kozmonimi (uzayadbilim), mitonimi (mitadbilim), poreyonimi (araçadbilim), pragmatonimi (ürünadbilim), planetonimi (gökadbilim), urbonimi (kentli-kadbilim), zoonimi (hayvanadbilim) gibi adbilim sahaları tanıtılmış; bu alanlar çerçevesin-de incelenmesi mümkün dil malzemesi, Türk dili uzmanlarının dikkatine sunulmuştur. Üçüncü bölümde, malzemenin incelenmesi sürecinde kullanılabilecek sınıflandırmalara ve burada geçen terimlerin açıklamalarına örneklerle yer verilmiştir. Dördüncü bölümde ise genel Türk adbiliminin sorunları ve çözüm yolları konu edinilmiştir.

6-7 yılık bir çalışmanın ürünü olan bu kitabın ortaya çıkmasında maddi ve manevi emeği geçen pek çok kişi bulunmaktadır. Başta, başkanlığını yaptığı ana bilim dalında, Adbilim dersinin açılmasını sağlayan ve böylece konuya yoğunlaşmamızın yolunu açan hocam Prof. Dr. Zeki Kaymaz Bey’e olmak üzere; bu süreç içerisinde yaptığımız adbilim derslerinde, terim ve kavramların örneklendirilmesinde katkıları bulunan yüksek lisans öğrencilerime ve bir şekilde çalışmamıza emeği geçen, ancak burada adını anamadığımız dostlarımıza yürekten teşekkür eder; kitabın adbilim ve genel olarak Türk dili alanı için hayırlı olmasını dilerim. Görülebilecek eksiklik ve yanlışlıkların kitabımın sonunda yer alan adrese yazılması bizleri memnun edecektir.

Yard. Doç. İbrahim Şahin

İÇİNDEKİLERÖn söz ......................................................................................................................................vKısaltmalar ........................................................................................................................ xviii

GİRİŞTürkiye Dilciliğine ve Adbilime Genel Bir Bakış ...............................................................1Türk Adbiliminin Genel Görünüşü ....................................................................................4Kitabın Amaç ve Kapsamı .....................................................................................................8Kitapta Kullanılan Terimler ..................................................................................................9

1. BÖLÜMAD VE ADBİLİM

1. Ad ve Adbilim Nedir? ......................................................................................................111.1. Ad Nedir? .................................................................................................................11

1.1.1. Onim (özel ad) ...............................................................................................111.1.2. Apelyatif (tür adı) .........................................................................................121.1.3. Onim (özel ad) ve Apelyatif (tür adı) Adın Farkı ......................................121.1.4. Özelleşme ........................................................................................................131.1.5. Türleşme ..........................................................................................................14

1.2. Adbilim Nedir? .......................................................................................................141.2.1. Genel Adbilim ................................................................................................181.2.2. Özel Adbilim ..................................................................................................18

1.3. Adbilimin Genel Terimleri ....................................................................................191.4. Adbilimde Uygulanan Yöntemler .........................................................................26

1.4.1. Tarihî Yöntem .................................................................................................261.4.2. Betimleme Yöntemi .......................................................................................271.4.3. Karşılaştırma Yöntemi ...................................................................................281.4.4. Tümevarım Yöntemi ......................................................................................28

1.4.5. İstatistik Yöntemi ...........................................................................................28

2. BÖLÜMAD VE ADBİLİM KOLLARI

2. Ad ve Adbilim Kolları ......................................................................................................292.1. Anemonim (rüzgaradı) ve anemonimi (rüzgaradbilim) ...................................292.2. Antroponim (kişadı) ve antroponimi (kişiadbilim) ...........................................322.3. Astronim (yıldızadı) ve astronimi (yıldızadbilim) .............................................402.4. Dokümantonim (belgeadı) ve dokümantonimi (belgeadbilim) .......................422.5. Ergonim (örgütadı) ve ergonimi (örgütadbilim) ................................................442.6. Etnonim (kökadı) ve etnonimi (kökadbilim) ......................................................462.7. Fitonim (bitkiadı) ve fitonimi (bitkiadbilim) ......................................................492.8. Hrematonim (eseradı) ve hrematonimi (eseradbilim) ......................................582.9. Hrononim (zamanadı) ve hrononimi (zamanadbilim) .....................................602.10. Kozmonim (uzayadı) ve kozmonimi (uzayadbilim) ........................................622.11. Mitonim (mitadı) ve mitonimi (mitadbilim) ....................................................642.12. Poreyonim (araçadı) ve poreyonimi (araçadbilim) ..........................................692.13. Pragmatonim (ürünadı) ve pragmatonimi (ürünadbilim) ..............................702.14. Planetonim (gökadı) ve planetonimi (gökadbilim) ..........................................732.15. Toponim (yeradı) ve toponimi (yeradbilim) .....................................................762.16. Urbonim (kentlikadı) ve urbonimi (kentlikadbilim) .......................................862.17. Zoonim (hayvanadı) ve zoonimi (hayvanadbilim) ..........................................89

3. BÖLÜMADBİLİMDE SINIFLANDIRMA MESELESİ VE

BAZI SINIFLANDIRMA ÖRNEKLERİ3. Adbilimde Sınıflandırma Meselesi ve Bazı Sınıflandırma Örnekleri ........................93

3.1. Yeradbilimde Tür Sınıflandırması .........................................................................943.2. Yeradbilimde Leksik-Semantik Sınıflandırma ................................................. 1023.3. Yeradbilimde Gramer Sınıflandırması .............................................................. 119

4. BÖLÜMTÜRK ADBİLİMİNİN BAZI SORUNLARI VE ÇÖZÜM YOLLARI

4. Türk Adbiliminin Bazı Sorunları ve Çözüm Yolları ................................................. 129

Kaynakça............................................................................................................................. 129Dizin .................................................................................................................................... 139

Kısaltmalar

Alm. Almanca

Ar. Arapça

Far. Farsça

Fr. Fransızca

İng. İngilizce

İsp. İspanyolca

İta. İtalyanca

Lat. Latince

MÖ Milattan önce

ör. örneğin

Rus. Ruşça

SSCB Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği

Tr. Türkçe

vb. ve benzeri

vd. ve diğerleri

Yun. Yunanca

Türkiye Dilciliğine ve Adbilime Genel Bir Bakış

Eleştirel bir gözle bakıldığında Türkiye’de adbilim (onomastik) alanının tanım ve çerçevesinin, dünyada bu alanın toponomastik terimiyle anıldığı, çerçevesinin antroponimi (kişadbilim) ve toponimi (yeradbilim) dallarıyla sınırlı kabul edildiği anlayışla devam edegeldiği görülmektedir. Tanımı toponomastik terimi çerçeve-sinde yapılmakta olan adbilimin terimleri de hâliyle bu çerçevede kalmıştır. Hatta Türkiye adbiliminin yeradbilim (toponimi) ve kişiadbilim (antroponimi) alanların-da bile, en temel termionoloji ve metodolojiden mahrum kaldığını söylemek, asla mübalağa olmayacaktır. Adbilim alanında çalışan dilcilerimiz, bu alanda dünyada yapılan teorik çalışmaları göz ardı etmişler, bu sahada ihtiyaç duyulan terim, sınıf-landırma ve yöntem sorunlarını ele almaksızın doğrudan Türkçenin bu alandaki malzemesini derleme ve değerlendirme yoluna gitmişlerdir. Alanın temel terimle-rinden, tutarlı sınıflandırma ve yöntemlerinden yoksun kalan alan, bu eksiklikle-re bağlı olarak uygulama çalışmalarında da yol alamamış; birbirine benzemeyen, araştırmacıdan araştırmacıya farklılık gösteren çalışmaların yapıldığı özensiz bir dil sahası olarak bugünlere ulaşmıştır.

Ciddi bir öz eleştiri yapıldığında bu eksikliğin Türk filolojisi temelinde uygu-laması yapılan diğer dilbilim alanları için de geçerli olduğu söylenebilir. Örneğin Türkiye’de çok çeşitli alanlarla ilgili birçok sözlük hazırlanmış olmasına rağmen sözlükçülüğü her yönüyle ele alan, sözlük hazırlama yöntemlerini ortaya koyan, sözlükçülüğün sorunlarını leksikografik bakış açısıyla tartışan bir eser henüz or-taya konulabilmiş değildir. Türkçenin fonetiği, morfolojisi, sentaksı, semantiği,

GİRİŞ

diyalektolojisi vb. alanlarında da durum aşağı yukarı böyledir. Bu durumun Tür-kiye dilciliğinin üzerinde inşa edildiği zeminden kaynaklandığı söylemek yanlış olmayacaktır. Eski Türkçe, Orta Türkçe, Yeni Türkçe, Türk Lehçeleri gibi, zamanı ve mekânı esas alarak Türk dilini sınıflandıran, araştırma ve uzmanlık alanlarını buna göre belirleyen Türkiye dilciliği, tarihî metinlerin okunmasında gösterdiği başarıyı, dünya dilciliğini takipte gösterememiş; bu metinlerdeki malzemeyi dilbi-limin alanları çerçevesinde işlemekte yetersiz kalmıştır. Türk dili üzerinde çalışan bilim insanlarımızın önemli bir kısmı, dilbilimin alt kolları esasında uzmanlaşma-yı, bu alanların kuramsal bilgilerini, terimlerini sınıflandırmalarını, yöntemlerini öğrenmeyi, Türk dilinin değil, dilbilimin bir meselesi olarak görmekte; Türk dil-ciliğini ya da yaygın adlandırmayla “Türkoloji”yi, zamanı ve mekânı esas alan sı-nıflandırma esasında yukarıda bahsedilen sahalardan birine ait metinleri okuyup anlamaktan, metinlerle ilgili okuma ve anlama sorunlarını çözmekten, bu bilgiler-den hareketle Türkçenin gramer bilgisini ortaya koymaktan ibaret saymaktadırlar. Bu anlayış, araştırmacıların çalıştıkları alanın kuramsal yönünü dikkate almak-sızın doğrudan uygulama çalışmalarına yönelmelerine yol açmış ve açmaktadır. Oysa kuramsal altyapının olmadığı bir araştırma ortamında, bilimin sağlıklı bir biçimde gelişmesi, elbette beklenemez.

Dünya dilciliğinde olduğu gibi, Türkiye dilciliğinin de, dilbilimin alt kolları esasına göre, örneğin fonetik ↔ fonetikçi, sentaks ↔ sentaksçı, semantik ↔ seman-tikçi, diyalektoloji ↔ diyalektolog, leksikoloji ↔ leksikolog vb. biçimde şekillenmesi, yukarıda bahsedilen eksikliği ortadan kaldıracak yegâne yol olarak gözükmekte-dir. Bu anlayış, araştırmacının hem kendi alanıyla ilgili dilbilimsel teorik altyapıyı ayrıntılı bir biçimde öğrenebilmesine hem de öğrendiği teorik bilginin uygulama-ya ne şekilde sokulacağını bilmesine zemin hazırlayacaktır. Daha somut bir dille ifade etmek gerekirse, mevcut anlayışa göre “Yeni Türkçeci” payesine sahip bir araştırmacıdan bu dönem Türkçesinin fonetiği, morfolojisi, sentaksı, diyalektoloji-si, leksikolojisi, leksikografisi, onomastiği, semantiği ve daha başka birçok alanında uzman olması; yine bu alanlarda ortaya konmuş tüm bilgi birikimine ve gerek ku-ramsal ve gerekse uygulamaya yönelik sorunlarına hâkim olması beklenmektedir. Oysa, dünya dilciliğinde bu alanların her biriyle ilgili, uluslararası teorik bir altya-pı bulunmakta, o alandaki dil malzemesinin derlenmesi ve incelenmesine yöne-lik olarak pek çok terim kullanılmakta, birtakım sınıflandırmalar yapılmaktadır. Farklı ülkelerin dilcileri bir araya geldiklerinde bu kuramsal bilgi birikimi üzerin-den konuşmakta, ortak terimler aracılığıyla anlaşabilmekte, meseleleri tartışabil-mektedirler. Yukarıda da ifade edildiği gibi, Türkiyedeki mevcut anlayışa göre, söz gelimi “Eski Türkçeci” payesini taşıyan bir kişiden, tüm bu alanların terimlerine ve sorunlarına hâkim olması beklenmektedir. Gelgelelim, dilciliğin bu denli ilerledi-ği ve detaylandığı bir çağda, bu mümkün olamamaktadır.

2 Adbilim

Türkiye’de zamanı ve mekânı esas alan söz konusu alan tespiti ve uzmanlık anlayışı, malzemenin ortak bir bakış açısıyla değerlendirilmesini önleyen bir engel olarak da karşımıza çıkmaktadır. Örneğin, Türkçenin sözcük yapısı, cümle yapısı, ses yapısı, morfolojik yapısı Türkçenin Eski Türkçe, Orta Türkçe, Yeni Türk dili ve lehçelerinde birbirine çok benzer olmasına rağmen, mevcut anlayış dolayısıyla bu konuların herhangi biri üzerine yapılacak çalışma, ya yalnızca eski Türkçe metin-leri ya sadece Orta Türkçe metinleri ya da modern lehçelerden herhangi birinin metinleri kapsamında yapılmak durumunda kalmakta; bu da, Türkçenin herhangi bir konudaki malzemesinin bütüncül bir gözle çalışılmasını ve elde edilen sonuç-ların bütüncül çalışmalara dönüşmesini engelleyen bir sebep olarak ortaya çık-maktadır.

Türk dilinin genel hatlarıyla öğrenildiği bir lisans eğitimi sonrası, öğrencinin yüksek lisanstan itibaren dilciliğin bir veya birkaç şubesi üzerinde yoğunlaşması, bu alandaki teorik ve pratik çalışmaları özümseyip bu alanla ilgili zengin bir kütüpha-neye sahip olarak lisansüstü eğitimini tamamlaması ve kendi alanında araştırmalara başlaması yukarıda bahsedilen sorunun çözümüne çare olacaktır. Böylelikle fonetik-çi, morfolojici, sentaksçı, semantikçi vb. unvanlarla tanımlanacak bu dilciler, akade-mik kariyerlerinin daha ilk yıllarından itibaren belli bir alanda yoğunlaştıklarından, kendi alanlarındaki yerli ve yabancı uzmanlardan gerek teori gerekse uygulama nok-tasında geri kalmayacaklar; alan uzmanlarıyla bir araya geldiklerinde uluslararası terminoloji üzerinden sorunlarını rahatlıkla tartışabileceklerdir.

Türkiye dilciliğinin böyle bir yaklaşımı benimsemesinin getireceği bazı sı-kıntılar da elbette yok değildir. Türk dilinin içinde bulunduğu, bir kısmı tamamen siyasî müdahalelerden kaynaklanan olağanüstü parçalanmışlık, dilcilerin karşısı-na çıkabilecek en büyük zorluk olarak görünmektedir. Zira böyle bir durumda, söz gelimi Türk dilinin sentaksı üzerine çalışan bir araştırmacının Türkçenin tüm tarihî ve çağdaş lehçelerini öğrenmesi elbette kolay olmayacaktır. Fakat ancak böy-le yapılırsa Türkçenin sentaks yapısının bir bütün olarak ortaya çıkartılabileceği de unutulmamalıdır. Yine ancak böyle bir anlayışla dünya dilciliğini takip edebilir, dünyanın başka bölgelerinde başka diller üzerinde yapılan çalışmaları izleyebilir, onların uyguladıkları yöntemlerden ve ulaştıkları sonuçlardan yararlanabilir ve kendi içimizde birbirini tamamlayan çalışmalara gidebilir, Türk dilinin malzeme-lerini ortak bir yaklaşımla ele alıp inceleyebiliriz.

Yukarıda dile getirdiğimiz genel değerlendirmeler, adbilim (onomastik) ala-nı için de geçerlidir. Bu alanda çalışmak isteyen bir kişi öncelikle onomastiğin genel çerçevesini, terimlerini, araştırma yöntemlerini, sınıflandırmalarını ve bu alandaki çalışmaları ve sorunları öğrenerek işe başlamalı ve ancak ondan sonra Türk dilinin belirli bir dönemine ait tarihî ya da çağdaş malzemeyi incelemeye

Giriş 3

girişmelidir. Böyle yapıldığı takdirde Almatı’da yapılmış bir toponimi çalışmasıy-la Kazan’da, İstanbul’da, Antalya’da yapılan çalışmalar birbirine benzeyebilecek ve ancak o zaman bu çalışmaların sonuçları karşılaştırılmaya değer olacaktır. Aksi hâlde teorik altyapıdan yoksun bir biçimde yapılacak çalışmalarda her alan (Eski Türkçe, Orta Türkçe, Yeni Türk Dili, Türk Lehçeleri) uzmanının kendi uzmanlık alanıyla ilgili yapacağı adbilim çalışması, kullanılan terimler, yöntem ve sınıflan-dırma bakımından ayrı olacağından doğal olarak ortaya çıkan sonuçlar da farklı olacaktır ki böyle bir anlayışla bütüncül çalışmalara ulaşabilmemiz mümkün ola-mayacaktır. Diğer bir ifadeyle; dilbilimin terim ve yöntemlerinden yararlanmadan yapılacak çalışmalar, zifiri karanlıkta deniz ortasında karaya çıkmak için mücadele veren bir insanın yaptığına benzeyecektir. Dilbilime dayanmayan her çalışmanın yanlış değilse bile mutlaka eksik kalacağı ve Palmer’in de semantik için ifade ettiği gibi1 dilbilimin kollarının da en az dilbilim kadar bilimsel olması gerektiği unu-tulmamalıdır.

Türk Adbilimi Genel Görünüşü

Türkiye’de adbilim araştırmalarının hangi tarihte başladığını söylemek güç-tür. Zira eski zamanlarda yazılmış seyahatname, coğrafya, tarih, sözlük gibi kimi eserlerde, bazı kişi ve yer isimlerinin anlamlarına yönelik açıklamalar verme anla-yışı ile Avrupa’da dilbilimin bir alt kolu olarak ortaya çıkan onomastiğin etkisiyle Türkiye’de, bu türden malzemenin (yer, boy ve kişi isimleri) araştırılması bir sürek-lilik görüntüsü içerisindedir. Terim, kavram, yöntem ve sınıflandırma konusunda, çağdaş adbilimin ortaya koyduğu kuramsal altyapıdan yoksun olan bu çalışmala-rın eski zamanlardan beri süregelen anlayışın devamı niteliğinde olduğunu söy-lemek yanlış olmayacaktır. Bununla birlikte Batıda ortaya çıkan adbilim alanının Cumhuriyet’in ilk yıllarında, tarih, dil, sosyoloji alanlarında uzman Türk aydınını etkilediği muhakkaktır. Nitekim XX. yüzyılın ilk çeyreğinde insanların kullandığı ön adlara, yerleşim birimlerinin anlamlarına ve Anadolu’da görülen boy isimleri-ne yönelik bir farkındalığın tarihçiler, dilciler, sosyologlar ve diğer aydınlar ara-sında hızla yükseldiği ve bunun sonucu olarak sırf yer, kişi ve boy isimlerini konu edinen makalelerin kaleme alındığı görülür. Adbilim alanına mahsus yöntem ve terminolojiden yoksun olduğundan bu yazıları çağdaş anlamda adbilim araştır-maları olarak değerlendirmek ne yazık ki güçtür. Bu yazılarda, yalnızca çalışma-nın konusunu ifade eden “yer adları (isimleri)”, “kişi/şahıs adları (isimleri)” gibi terimsel ifadeler kullanmış, ancak bunların da tanımlarına yer verilmemiştir. Çağ-daş anlamda adbilim alanının bilinirlik düzeyinin artmasına bağlı olarak yapılan

1 F. R. Palmer, “Semantik, dilbilimin bir alt bölümünü oluşturuyorsa, o da daha az bilimsel olmamalıdır.” demektedir (2001:5).

4 Adbilim